HISTORIA FILOZOFII REDNIOWIECZNEJ

(7 marca 2012)

Dzieje filozofii. 1) Filozofia staroytna = nurt pogaski + nurt chrzecijaski Filozofia pogaska zaczyna si na przeomie VII/VI w. p.n.e. Tu mamy pierwszego filozofa, o ktrym co wiemy: Tales z Miletu. Filozofia nie urodzia si w Atenach, urodzia si na wybrzeach Azji Mniejszej. Warunki sprzyjajce. Koniec filozofii staroytnej pogaskiej przypada na VI w. n.e. (umowna data: 529 r. data zamknicia akademii platoskiej przez cesarza Justyniana obci subwencj pastwow). Wiek czwarty by najbardziej podny (okres wielkich systemw Platon, Arystoteles ich pogldy stanowi spjn jedno). Po Chrystusie zaczyna si drugi nurt filozofii pogaskiej, ktry nazywamy chrzecijask filozofi staroytn. Zaczyna si mniej wicej w II wieku i trwa do poowy VIII wieku. Ten okres nazywany jest patrystyk. 2) Filozofia redniowieczna Zaczyna si mniej wicej w poowie VIII wieku i trwa rnie w rnych miejscach w Europie. Umownie przyjmujemy wiek XV za koniec wiekw rednich, niemniej jesie redniowieczna trwa od XIV do XVI wieku. Dlaczego XV w.? Kluczowe daty: 1450 wynalazek Gutenberga prasa drukarska (rewolucja kulturowa). 1492 wyprawa Kolumba do Indii poszerzenie wiata europejskiego, kontakt z innymi kulturami. Te daty czsto bd okrelane mianem pocztku renesansu (myli renesansowej). Pomidzy redniowieczn epok a filozofi nowoytn mamy przejciowo renesans woski. Odrodzenie antycznej myli odrodzenie sztuki, odkrycie tego co stare, wysyp geniuszy artystw (Micha Anio, Leonardo da Vinci, Donatello, Rafael Santi), odkrywamy pisma Platona akademia we Florencji, humanizm (zwrcenie uwagi na czowieka powstaje duo tekstw powiconych godnoci ludzkiej, zwraca si uwag na akt wolnej woli, rola i miejsce czowieka w wiecie), arystotelizm, sceptycyzm. 3) Filozofia nowoytna Rozpoczyna si na przeomie XVI/XVII wieku do wieku XIX (1831 mier Hegla, ktry stworzy system idealizmu niemieckiego), niektrzy przesuwaj nowoytno do roku 1900 mier Nietzschego, a niektrzy bardziej restrykcyjni uwaaj, e nowoytno trwa a do 1945 roku, a wspczesno zaczyna si po wojnie. Filozofia nowoytna zaczyna si pewnymi kryzysami. Filozofia nowoytna jest bowiem bardzo mao intuicyjna, mao zdroworozsdkowa. Pierwszy kryzys to by kryzys zaufania do autorytetw (upadek autorytetw) zmiany w nauce, czas narodzin fizyki Newtonowskiej, Arystoteles zostaje odrzucony jego fizyka rnia si od tego, czego dowid Newton. Upadek autorytetw generuje nam nowy styl uprawiania nauki. Drugi kryzys kryzys do zaufania do poznania potocznego odkrycie kopernikaskie, ktre nie jest spjne z poznaniem potocznym (tym, co mi mwi zmysy, dowiadczenie codzienne); wtek racjonalizmu kartezjaskiego szukam wiedzy pewnej, ktr znajduje w rozumie, w rozumie szukam pewnoci. Do nurtu racjonalistw naleeli: Kartezjusz, Malebranche, Spinoza, Leibniz. Brytyjczycy poszli w empiryzm (dowiadczenie jest rdem wszelkiej wiedzy). Trzech empirystw brytyjskich: Locke, Berkeley, Hume. Kant poczy empiryzm z racjonalizmem rozpoczynajc okres idealizmu niemieckiego. Fichte, Schelling, Hegel trzech wielkich idealistw niemieckich. W 1830 roku wychodzi pierwszy tom filozofii pozytywnej Augusta Comtea i zaczyna si pozytywizm, filozofia minimalistyczna, odejcie od wielkich systemw i mylenia heglowskiego.

(14 marca 2012)

Patrystyka Sowo patrystyka pochodzi od aciskiego pater ojciec. Jest to czas zwizany z twrczoci Ojcw Kocioa. Midzy innymi Ojcowie Kocioa wtedy tworzyli i od nich wzia si nazwa tego okresu. Trwa od II do poowy VIII wieku czas staroytnej myli chrzecijaskiej. Doktryna Ojcw Kocioa 1) jest ortodoksyjna nie moe gosi herezji w ramach kocioa katolickiego. Doktryna Ojca Kocioa jest zgodna z wykadni teologiczn kocioa katolickiego; 2) jest potwierdzona przez Koci instytucja kocielna potwierdza, e mona czyta dziea tego Ojca, bo nie popenia bdw doktrynalnych; 3) goszcy zawsze jest witym wito ycia rwnie potwierdzona przez Koci; 4) Ojciec Kocioa yje w staroytnoci. Jeli kto spenia tylko pierwsze trzy warunki jest nazwany doktorem kocioa katolickiego. Wszystkich doktorw kocioa katolickiego jest 33 w tym 3 kobiety Teresa Wielka z vili, Teresa z Lisieux, Katarzyna Benincasa trzy mistyczki. Wielcy Doktorowie Kocioa wschodu: w. Grzegorz z Nazjanzu w. Bazyli Wielki w. Jan Chryzostom w. Atanazy Pisali w jzyku greckim lub innych jzykach wschodnich. Wielcy Doktorowie Kocioa zachodu: w. Ambroy w. Hieronim w. Augustyn w. Grzegorz Wielki Pisali po acinie. Pisarze kocielni byy to osoby, ktre nie speniay jednego z trzech pierwszych warunkw, ale yy w staroytnoci. Tertulian, Orygenes. Apologeci Sowo apologeta pochodzi z greckiego apologia obrona. Apologeta to obroca. Apologeci postawili sobie za cel obron wiary katolickiej przed zarzutami, ktre pyny w stosunku do tej wiary zarwno z zewntrz ze strony pozakocielnej, pozachrzecijaskiej, jak rwnie od wewntrz, czyli przed zarzutami goszonymi przez heretykw. To s twrcy, ktrych nazwa pierwszymi filozofami-teologami chrzecijaskimi. Gnoza doktryna synkretyczna wica elementy filozofii i rnych religii. Etap rozwoju gnozy przypada na I/II wiek po Chrystusie. Gnoza bya punktem odniesienia dla chrzecijan. Chrzecijastwo musiao dyskutowa z gnostykami. Najbardziej znanym dyskutantem by w. Ireneusz (zm. 202 r.) Nazwa gnoza pochodzi z greckiego gnosis poznanie. Celem gnozy byo wyparcie wiary na rzecz poznawczego kontaktu z Bogiem. Doktryna reprezentujca bardzo silny dualizm. Dotyczya zarwno sfery ducha i materii. Zo byo utosamiane z tym, co materialne. Sama materia bdc materi z istoty swojej jest za. Gnostycy prbowali wyjania przyczyny takiego stanu rzeczy. W wiecie istniej dwie siy kosmiczne (dwaj bogowie antagonistycznie nastawieni), jedna z tych si bg dobra tworzy, scala to co boskie, duchowe i to co jest dobre. Natomiast to, co jest zwizane z cielesnoci jest ze, jest pochodne od zej

zasady ontologicznej, zego boga. Centrum gnozy Aleksandria. wiat gnostyk traktuje jako miejsce cierania si, walki dobra ze zem (tego co duchowe z tym co cielesne). Powstay rne odmiany gnostycyzmu, np. manicheizm. (w. Augustyn) Czowiek jest szczeglnym miejscem walki dobra ze zem, bo ma cielesno i ma dusz. Sens ycia polega na stopniowym wyzwalaniu si z ciaa przez coraz wysze wtajemniczenia poznawcze. Wyrniali trzy typy ludzkie (te typy s etapami rozwoju): hylicy (hyle materia) tak s mocno zwizani z materi, e ich duch si nie odrywa, nie dostpuj wyszego stopnia rozwoju duchowego; psychicy (psyche dusza) s wiadomi, e s duchem, ale jeszcze maj zbyt due zwizki z ciaem; pneumatycy (pneuma duch) yj tylko i wycznie duchem, ciao ich nie bruka, osigaj ostateczny etap wtajemniczenia. Gnoza odrzuca pojcie jednego Boga. Jest dwch dobra i za i masa porednikw duchowych. Gnostycy nie przyjmowali idei wcielenia Boga, bo to co duchowe, nie moe przyj cielesnoci. Neguj podstawowe prawdy wiary chrzecijaskiej. Gnostyk chcia uwolni czowieka przez poznawczy kontakt z bstwem. Wnioski: Gnoza zastpuje wiar wiedz. Gnoza spycha win za zo na si pozaludzk, jak si kosmiczn, zego boga. Wyszo ducha nad ciaem efektem jest ponianie tego co materialne. Im bardziej upodl ciao tym bardziej uka blask ducha. Apologeci Przedstawiali fragmenty doktryny, tylko te, ktrych chcieli broni, nie dawali wykadu caociowego, tym si rni od pniejszych systematykw. Byli to poganie, ktrzy chcieli si nawrci. Arystydes napisa apologi skierowan do cesarza Hadriana (powstaa ok. 117 r.) Twierdzi, e istnieje jeden Bg, ktry jest stwrc wiata, i ktrego musz czci zarwno barbarzycy, Grecy, ydzi i Chrzecijanie. Bg posiada atrybut nieograniczonoci. Arystydes nazywa sam siebie filozofem chrzecijaskim (racjonalizuje prawdy wiary). Apologia Kwadratusa II wiek. Justyn mczennik Napisa dwie apologie; synny Dialog z ydem Tryfonem. Urodzi si z pogaskich rodzicw, nawrci si ok. 130 po Ch. Jest mczennikiem, zosta stracony za wiar w 165 roku. Zaoy w Rzymie szko, w ktrej naucza. Twierdzi, e przejcie z filozofii na religi chrzecijask byo dla niego atwe, bo filozofia nie zaspokajaa go intelektualnie tak jak religia, jak rwnie dlatego, ze filozofia i chrzecijastwo zajmoway si tymi samymi problemami obie szukay sposobw ycia i zbawienia. Justyn uwaa, e religia chrzecijaska dopuszczaa filozoficzny pogld na wiat postawa godzca filozofowanie i wiar. Justyn szuka Boga i opisuje swoj wdrwk intelektualn: stoik nie by Bogiem zainteresowany ze stoicyzmu nie mona zbudowa pojcia Boga; perypatetyk (arystotelik) by zainteresowany tylko honorarium; pitagorejczyk kaza mu si uczy geometrii, astronomii, muzyki, a o Bogu nic nie byo; platonik z platonikami czu najwiksze powinowactwo, dlatego, e tam si pojawia koncepcja idei, ktre maj charakter bezcielesny, Justyn myla, e jak pozna idee to bdzie mia poznanie Boga; pniej pozna si z chrzecijaninem i okazao si, e platonik przesta mu wystarcza.

Zarzuty wobec platonikw: nie mona twierdzi, e ycie w ciele jest kar bo nie jestemy tej kary wiadomi. Kara, eby bya kar musi by wiadoma; krytyka autokinetycznej koncepcji duszy Justyn uwaa, e dusza nie jest samym yciem, dusza musi ycie otrzyma. Justyn stwierdza: chrzecijastwo jest prawdziw, bezpieczn filozofi, a objawienie jest racjonalne. Filozofia grecka nie jest w stanie da ostatecznej odpowiedzi na problemy filozoficzne, dopiero ostateczn odpowied da Chrystus i prorocy, dlatego wiedza ma by podporzdkowana wierze, a wiara jest czym wicej ni filozofia grecka. Koncepcja logosu. Logos dla Greka oznacza: myl, rozum, sowo. Sowa logos uywali te chrzecijanie. Ewangelia w. Jana: En arche en ho logos (Na pocztku byo Sowo). A Sowo byo u Boga. Justyn utosamia Boga z rozumem i prawd. Ludzie dziki rozumowi partycypuj w logosie. Naladowanie Chrystusa polega midzy innymi na byciu rozumnym. Apologia I nr 46: Wszelka prawda kiedykolwiek poznana jest chrzecijaska. Kto yje rozumnie, to znaczy e bez prawa logosu jest chrzecijaninem i jest zbawiony, np. Abraham lub Sokrates. Kto umar za prawd, ten jest chrzecijaninem. Logos jest znienawidzony przez demony. Kto umar za logos, jest mczennikiem chrzecijastwa. Tacjan ucze Justyna; wrg filozofii greckiej. Grecy nie dodali do filozofii niczego prcz wasnych bdw. Przystpi do sekty enkratystw (radykalni asceci) i zmar poza Kocioem. Atenagoras pisze apologie ok. 177 r. (czas przeladowa chrzecijan przez Marka Aureliusza) odpowiada na zarzuty, ktre chrzecijanom si stawia. Chrzecijan oskara si o ateizm bo nie uznaj bogw rzymskich (Atenagoras odpowiada, e wierz w Boga, ale jednego i broni monoteizmu); kanibalizm chrzecijanie zjadaj ciao Christosa i pij jego krew; kazirodztwo bo wszyscy jestemy brami i siostrami i powinnimy si miowa. Przedstawia on rozumow argumentacj za koniecznoci przyjcia prawdy w zmartwychwstanie cia, a nie tylko ycie wieczne dusz: dusza i ciao nie s tym samym, kady z tych elementw ma odpowiednie funkcje, celem czowieka jest ycie, a aby y potrzebne jest i dusza i ciao; by istnia rozum musi istnie czowiek, by rozum istnia musi by zatem zmartwychwstanie cia, dlatego e czowiekiem penym nie jest tylko dusza; poniewa czeka nas kara i nagroda po mierci musi by poczenie duszy i ciaa, bo nie tylko dusza grzeszya, ale grzeszya wraz z ciaem a zatem pokuta dotyczy caego czowieka. Teofil z Antiochii nawrcony poganin; biskup Antiochii; by moe zmar mierci mczesk ok. 194 r. Dyskutowa z gnoz, broni tezy, e nie mona by jednoczenie chrzecijaninem i gnostykiem, ale uwaa, e mona spekulowa na temat objawienia dopuszcza rol rozumu jako tego, ktry analizuje objawienie, ale nie wolno zastpowa objawienia przez wiedz. Apologeci aciscy: Minucjusz Feliks (II III w.) Tertulian Arnobiusz (260 327) Laktancjusz (ok. 250 ok. 305) Tertulian jest filozofem, ktry w historii filozofii uchodzi za przedstawiciela skrajnej postawy odrzucajcej rozum na rzecz prymatu wiary, caociowego oparcia si na wierze.

Fideizm postawa, ktra mwi, e tylko wiara jest jedyn drog, ktra prowadzi do Boga a rozum trzeba odrzuci. Tertulian uchodzi za ojca fideizmu. Postawa hellenofobiczna strach przed greck filozofi. Tertulian tworzy na pnocy Afryki; przeciwstawi si gnostykom; krytykuje te filozofi pogask podkrela bezsensowno dialektyki rozumowania; filozofia jest uciliwa dla samej siebie, mwica o wszystkim w ten sposb, by nic nie powiedzie (postawa antydialektyczna). Boga naley szuka w prostocie serca. Po Chrystusie nie potrzebujemy ju adnych bada, po Ewangelii adnych docieka. Syn Boy umar. Trzeba w to wierzy, poniewa jest to niedorzeczne (credo quia ineptum). Wiara ma pierwszestwo przed rozumem. S tajemnice wiary, ktrych do koca nie zgbiamy, nie rozumiemy. Wiara jest pewniejsza ni rozum. Inna interpretacja Tertuliana: credo quia absurdum. Wiara jest zbiorem absurdw, sprzecznoci logicznych. aden rozum i adna logika nie pasuj do wiary i dlatego wierz, bo jest to absurdalne. Po raz pierwszy uy terminu persona w sensie technicznym; Boskie osoby s odrbne jako persone (osoby), ale nie s rnymi substancjami, maj t sam natur. Materializm Tertuliana Wszystko jest cielesne, take Bg, Duch ma substancj cielesn.
(21 marca 2012)

Tertulianowi przypisuje si stanowisko materialistyczne. Sowo materia stosowa zamiennie ze sowem substancja czyli co co jest substancjalne, co co jest bytem. Materialne u niego jest wszystko, nawet Bg i dusza. Tertulian by zwolennikiem niemiertelnoci duszy ludzkiej i wolnej woli. Ojcowie aleksandryjscy funkcjonuj w tym samym czasie co apologeci, ale postpuj troch inaczej ni apologeci. Prbuj da co na ksztat systematycznej wykadni caej wiary. Ni to apologeci ni systematycy. Dokonuj pierwszych prb budowy caociowego systemu teologiczno-filozoficznego w obrbie wiary chrzecijaskiej; zwizani ze szko katechetyczn w Aleksandrii. Aleksandria bya bardzo wanym orodkiem naukowym i badawczym. Szkoa aleksandryjska bya pierwsz uczelni chrzecijaskiego typu. Klemens Aleksandryjski nawrcony na Chrzecijastwo; pochodzi z rodziny pogaskiej; prawdopodobnie urodzi si w Atenach; by nauczycielem w Aleksandrii; by przeladowany jako chrzecijanin i w czasie przeladowa uciek z Aleksandrii; zmar w Kapadocji (w Azji Mniejszej); chcia pogodzi chrzecijastwo z elementami filozofii pogaskiej; zaliczany do filozofw rodka; s u niego obecne wtki platoskie; eklektyk; jego dziea: Protrepticus sowo zachty dla pogan, mowa przygotowawcza do wiary; Paedagogus (Wychowawca); Stromata (Barwne kobierce) dzieo rnotematyczne, wice rne wtki filozofii i teologii. W tych dzieach zaj si relacj rozumu do wiary, prbowa uj relacj stosunku filozofii do wiary chrzecijaskiej. Uwaa e filozofia, nie tylko wiara, prowadzi moe czowieka do cnoty, czyli prowadzi go do tego, co moe by zalkiem zbawienia, do przemiany jego duszy. Filozofia jest czym, co jest chciane przez Boga. Bg sobie yczy aby filozofowie byli i filozofowali. Filozofia grecka jest wychowawc dla pogan. Filozofia o tyle wychowuje, o ile te jest chciana przez Boga, a Bg posugiwa si naturalnym rozumem u pogan, by ich wie ku Chrystusowi. Jest to pewien dar umoliwiajcy nawrcenie i peni analogiczn rol jak Stary Testament wobec Nowego Testamentu. Jest to wywyszenie filozofii pogaskiej i rozumu ludzkiego. Prawda jest jak rzeka, ktra posiada dwa strumienie, greckiej filozofii i Starego Testamentu, ktre zlewaj si razem w Objawieniu chrzecijaskim.

Filozofia jest potrzebna dla tych (pogan), ktrzy dowodami rozumowymi dochodz dzisiaj do wiary. Filozofia jest potrzebna dla wiary chrzecijaskiej, dlatego e do mdroci wiary trzeba doczy rozumienie (pocztki naukowej teologii). Rozumienie jest potrzebne, by mie or potrzebny do walki z sofistami. Wiara, wedug Klemensa, jest czym wyszym ni filozofia, dlatego, e filozofia nie poznaa caej prawdy. Wiara jest kryterium prawdy, jest to zatem wiato pomagajce rozumowi w dalszym pojmowaniu. Powouje si na Iz 7, 9: Jeli nie uwierzycie, nie pojmiecie. To jest prawdziwa gnoza chrzecijaska. Stosunek do sceptycyzmu dyskutuje z Filonem i Sykstusem Empirykiem; klasyczny argument wobec sceptycyzmu paradoks samoodniesienia kade twierdzenie filozoficzne o negatywnym charakterze obala samo siebie. (Jeli powiem, e wszystko jest wtpliwe, to rwnie zdanie, e wszystko jest wtpliwe, jest wtpliwe.) Klemens odnosi si do totalnego sceptycyzmu i pokazuje, e jest on wewntrznie sprzeczny i takich tez gosi w sposb spjny nie mona. Klemens twierdzi, e racjonalne poznanie Boga jest moliwe wiara ma szuka rozumienia. Kady moe mie idee Boga. O Bogu mona mwi przez dwa rodzaje poznania, raz wychodzc od wiata i abstrahujc od jednostkowoci, materialnoci itd., w wyniku czego uzyskujemy pojcie czystej duchowej jednoci; dwa kiedy mwimy o Bogu, e nie jest materialny, wypowiadalny, okrelenia via negationis. Koncepcja dotyczca Logosu u Klemensa: Logos syn Boga, historyczny Jezus wcielenie Sowa, nauka Chrystusa, rozum u stoikw, porednik u Filona z Aleksandrii. Logos przejawia si w kadym objawieniu, czyli tam, gdzie mamy do czynienia z prawd, tam bdziemy mie do czynienia z chrzecijaskim logosem. Dlatego logos przejawia si u prorokw Starego Testamentu, w Pimie witym i filozofii greckiej. Filozofia prawdziwa to jest Chrzecijastwo, ktre nazywa te gnoz ortodoksyjn, stawia si w opozycji do gnozy heretyckiej. Chrzecijanie musz by wyksztaceni, dla obrony swych pogldw przed uczonymi pogaskimi. Pojawia si w jego antropologii duy wpyw platonizmu deprecjacja wiata wiat materialny nie jest wartociowy; uwypuklanie roli ducha, duchowoci, tego co idealne. Duy wpyw etyki stoickiej, ktra doceniaa rol rozumu, a zatem, rozumie prawa i przykazania, postpowa wedug nich, to nie postpowa wedug nich z przymusu. Rozum ma ci prowadzi do rozumienia sensu tych praw. Orygenes (ur. w Aleksandrii, y w latach 185 - 254/5 umar w Tyrze) uchodzi za jednego z najwaniejszych teologw kocioa greckiego, nie by Ojcem Kocioa, ma tytu Pisarza Kocielnego, uczy si u swojego ojca Leonidasa, ktry zmar mierci mczesk; uczy si take u Klemensa. Bardzo dosownie zrozumia fragment Pisma witego mwicy o tym, e jeeli rka jest przyczyn twego grzechu, to j obetnij, przez co si wykastrowa. Narazio go to na ekskomunik. Najsynniejszy tekst Orygenesa: Peri archon (O zasadach) W jego tekstach pojawia si prba analizy sensu Pisma witego. Odrnia on sens dosowny i sens alegoryczny. Sens dosowny materialny (somatyczny), cielesny Sensy alegoryczne:

 Sens psychiczny, ktry ma znaczenie sensu moralnego sens mwicy o tym jak mamy postpowa, jaki jest sens ycia, jakie s wartoci; Sens pneumatyczny sens czysto duchowy, mistyczny, wyszy ni moralny. Istnienia Boga dowodzi nie potrzeba, ono ma charakter oczywisty, trzeba dowodzi monoteizmu. Bg w rozumieniu Orygenesa jest prosty, niematerialny, istot rozumn, bezwzgldnie transcendentn wobec tego wiata. Bg jest absolutn jednoci, prostot, wiat jest wieloci, zrnicowaniem. Bg jest niepojty w swej istocie dla rozumu ludzkiego, gdy rozum ludzki jest uwikany w materi. Bg jest poznawalny na podstawie swojego stworzenia (Rz 1, 20). Nazywa go Orygenes rdem wszystkiego. Dwa okrelenia Boga: Negatywne - jest niematerialny, niezmienny; bd superlatywne - ponad bytem, jest absolutn prostot i jednoci. Orygenes podkrela, e cay wiat jest efektem wolnych decyzji Boga. wiat nie jest koniecznym stworzeniem, Bg go nie musia stwarza, zrobi to, bo chcia. Relacja Logos a Bg. Orygenes prbuje midzy Chrystusem (Logosem) a Bogiem doszuka si relacji platosko filoskiej. Jezus jest zbawc, ale traktuje go jak co niszego ni sam Ojciec. Podkrela wyszo Ojca, podkrela, e Syn pochodzi od Ojca, uzasadnia jego odwieczno. Orygenes gosi te preegzystencj dusz. Orygenesa mczy problem za w wiecie. Zo traktuje si jako dopust boy. wiat jest bowiem dobry i pikny, i pierwotnie by stworzony jako wiat duchw, ktre byy obdarzone woln wol. Tote te wolne istoty zbuntoway si przeciw swojemu stwrcy. Bg nie jest odpowiedzialny za zo w wiecie, on stworzy istoty o wolnych wolach, a to, co te wolne istoty zrobiy ze swoimi wolami, to Bg za to nie odpowiada. Zo wdaro si na skutek buntu istot duchowych. Miejscem odpokutowywania tej winy jest wiat materialny. Po upadku aniow musi nastpi ich nawrcenie. Koncepcja totalnego nawrcenia. Wedug Orygenesa posta wiata jest wieczna i ten wiat trzeba odbudowa po zniszczeniu, dlatego e doskonao Boga Wszechmogcego jest gwarantem tego odbudowania. Orygenes gosi teori apokatastazy teori powrotu wszystkich istot rozumnych do swego rda. Ta teoria moe w konsekwencji negowa wieczno pieka. Uwaa on, e nastpi stopniowy powrt do stanu pocztkowego, kiedy wszystko wrci do Boga, rwnie demony byty duchowe, ktre si od Boga odwrciy. Argumenty Orygenesa za powyszym: Wychodzi on z interpretacji Boga: Bg jest wszechmocny i dobry. Jeeli Bg jest istot wszechmocn i dobr to stworzy istoty zdolne do buntu; Takie istoty zasuguj na kar, ale kara nie moe by zemst. Wieczno pieka mwiaby o Bogu jako o ty, ktry si wiecznie mci. Nie ma moliwoci poprawy, kiedy istnieje wieczne pieko. Powrt jest konieczny, eby obroni prawdziwe miosierdzie i dobro Boga. Wolno jest moliwa zawsze. Teoria apokatastazy jest przez Koci odrzucona i potpiana. wity Augustyn urodzony w Tagacie, syn patrycjusza i w. Moniki, w Kartaginie studiuje retoryk, tam zwiza si z kobiet, ktra staa si jego nieformaln ona, mia z ni syna Adeodata. Zwiza si z wiar manichejsk. W 383 przeywa rozczarowanie manicheizmem. Zgbia filozofi Platona. W 387 przyjmuje chrzest w kociele katolickim. Po mierci syna i matki postanawia przyj wicenia kapaskie. W 396 zostaje biskupem Hippony. W 410 Goci

napadaj na Rzym, pldruj miasto, budzi to olbrzymie przeraenie w pastwie rzymskim i ludzie myl, e to jest koniec wiata. Wtedy to Augustyn zadaje sobie pewne pytania dotyczce filozofii historii i pisze dzieo O pastwie boym. Prbuje si zastanowi jak to jest z tym sensem dziejw. Antropologia Augustyna: Czowiek jest dusz i ciaem. Czowiek jest to dusza posugujca si ciaem. Dusza jest niecielesna, jest nierozciga, dusza moe sta si wszystkim, ona moe wchon w poznaniu cokolwiek, cay wiat, mieci si w niej wszystko. Jest to szczeglny rodzaj wielkoci duszy, ktry wyklucza materialno. Wewntrznie poznanie to co bezporednio dusza wie o sobie to jest to, e myli, e istnieje, e chcemy. Natura umysu jest pewny rodzaj poznania, moemy si w introspektywnym poznaniu zwrci do samych siebie, do dowiadczenie wewntrznego i pewnoci szuka w dowiadczeniu wewntrznym. Zwrmy si do tego, co nasze umysy wiedz same z siebie i czego s pewne. Augustyn chce pokaza, e nie sposb jest podda wtpieniu bezporedniego dowiadczenia, ktre mamy, jeeli wiemy, e poznajemy. Dusza jest czym, co nie moe przesta istnie (terminologia platoska). Jest yciem, ktre nie moe go utraci. Dusza nie moe przesta y, bo jest sama yciem. Ciao jest stworzone jako dobre, ale grzech Adama sprawi, e jest wizieniem duszy.
(22 marca 2012)

Wiara to akt woli i posuszestwa Bogu. Wiara nie jest irracjonalna, ona wynika ze zrozumienia wiarygodnoci Kocioa. Zrozumienie doprowadza nas do wiary. Zrozumienie jest pewnym przedproem wiary. Gosi: Itellige ut credas (zrozum, eby uwierzy); ale gosi te odwrotny nurt: od prostej wiary do zrozumienia, czyli crede ut intelligas (uwierz aby zrozumia). Scholastyka na tych dwch zawoaniach oprze ca swoj metod podejcia do wiary. Nawet ci, ktrzy nie s zdolni do zrozumienia bd zbawieni, bo zbawienie nie jest kwesti zrozumienia. Wtki neoplatoskie u Augustyna: Z jednej strony wydaje si, e Platon nie pasuje do chrzecijastwa, ze wzgldu na zbyt duy dualizm, ale z drugiej strony pasuje, ze wzgldu na spirytualizm. Deprecjacja wiata, to co materialne, przejciowe, uomne, itd. i trzeba to przej, eby trafi do innego wiata. U w. Augustyna znajdziemy bowiem: Rozumienie wiata duchowego, jako wiata samodzielnego. wiat idei platoskich to s myli Boga. Idee u Platona s oglne, uniwersalne (nie ma idei Kowalskiego, jest idea czowieczestwa), a wg Augustyna Bg nie poznaje tylko gatunkw psa, kota i czowieka, tylko poznaje kad konkretn istot z osobna. U Platona poznanie najwyszego typu, to jest poznanie intelektualne, podobnie jest u Augustyna. Augustyn uwaa, e jest moliwe poznanie przez nas tzw. prawd wiecznych, zalicza do nich zarwno prawdy matematyczne, jak rwnie pewne prawdy moralne. Augustyn jest twrc koncepcji iluminizmu, czyli umys nie poznaje niezmiennikw sam z siebie, tylko jest to pewna dziaalno Boa, Bg owieca mj umys i dopiero jestem w stanie te elementy rozpozna. Ta koncepcja zakorzeni si w szkole franciszkaskiej. Stosunek do materii jako chrzecijanin nie moe powiedzie, e materia jest za. Materia nie moe by za, bo gdyby bya za, nie byaby stworzona przez dobrego Boga.

Przez Augustyna utrwali si platonizm w tradycji chrzecijaskiej. Schemat rzeczywistoci u Plotyna mamy schemat hen, jednoci, tego co ponad bytem, nous dusza umysu, psyche dusza wiata; u Augustyna schemat jest podobny: Bg najwyszy odpowiednik hen, jednoci; nous, ktremu odpowiadaj idee Boe, to jest wiat inteligibilny; i psyche temu poziomowi duchowemu odpowiadaj dusze ludzkie. Staroytna myl pogaska nie wygenerowaa pojcia woli. Nie pojawio si takie pojcie filozoficznie, chocia sam termin wybr pojawia si w jzyku greckim, i na pewno pojawia si w Etyce nikomachejskiej u Arystotelesa, pojawia si termin voluntas u rzymskich filozofw aciskich, uywaj takiego sowa, ale tego, co by si miao kry za sowem voluntas, czy wola, tego nie ma. Dusza jest stworzona przez Boga i jest podobna do Boga. Robi wraenie bytu prostego, jest niemiertelna, jest tylko podobna do Boga, bo nie ma mocy stwrczej, nie ma wielkoci fizycznych, ale nie jest nicoci. Trzy wiadectwa niematerialnoci duszy. Niemoliwe jest myle o duszy jak o materialnej bo: - Pami tylko niematerialna substancja moe pomieci tyle obrazw i obrazy wywoywa na nasze yczenie. O bezcielesnoci duszy wiadczy jej zdolno do pamitania rnych rzeczy, m.in. te wielkoci mimo braku rozmiarw. - Umys jedynie umys potrafi dostrzec, e najpotniejsze i najwspanialsze s te byty, ktre pojmujemy jako pozbawione czego wymiernego, wielkiego, przestrzennego. Moe pomyle o tym, co jest materialne, odnie si do tego, co materialne i niematerialne, uj to, co wielkie, potrafi odnale sam siebie samozwrotno umie si odnie do samego siebie, aden materialny przedmiot tego nie robi, zdolno operowania pojciami abstrakcyjnymi (matematyka, geometria), dusza jest niezalena od wzrostu i masy ciaa. - Wola kiedy kto fizycznie sabszy, ktry si lka silniejszego, jednak podchodzi do walki i zwycia. Poddaje si nie ciar ciaa czy sprawno mini, lecz sama wola, czyli dusza. Niemowl posiada wol, dziki ktrej moe jedynie chcie pocign co lub odepchn, czyli wola jest rdem chcenia. Tak jak Bg jest jeden w trzech osobach, tam my mamy jedn dusz, ktra ma trzy wadze i to jest to podobiestwo. Trzy stany psychiczne by, wiedzie, chcie jestem poznajcy i chccy, wiem e jestem i e chc, chc by i wiedzie. Podkrela jedno tych trzech stanw ale jednoczenie ich odmienno. Wola jest posiadana przez podmiot i jest to wadza wyboru i chcenia. Z jednej strony nas cignie chc, pragn, ycz sobie czego, a z drugiej strony jest to wadza wybierajca mam a), b), c), d), a mi si d) podoba i ja chc d). Wola jest warunkiem koniecznym popeniania dobra i za, wyboru i odpowiedzialnoci za wasne czyny. Wola jest kresem wyjaniania, ona jest przyczyn za czy dobra moralnego, ostateczn przyczyn dokonywania wyboru. Pragnienia pierwszego stopnia moje preferencje, motywy, co mnie cignie, nci, krci; Pragnienia drugiego stopnia pragnienie by posiada pewne pragnienia, preferencje czy motywy. I tu jest wolno. Tu realizuje si wolno.

Pseudo-Dionizy Aeropagita (przeom V/VI w.) filozof, ktry dokona manipulacji na swoim imieniu, przypisa sobie imi, ktrego nie posiada; typowy neoplatonik, ktry dokonuje wielkiej syntezy teologicznej, zwizku chrzecijastwa, teologii z wizj neoplatosk. Bardzo due passusy zaczerpnite z neoplatoczyka Proklosa czy Plotyna. Poruszy zagadnienie moliwoci mwienia o Bogu, Wyrni trzy typy teologii: katafatyczn (afirmujc, pozytywn), apofatyczn (negatywn) i syboliczn. Kada jest potrzebna bo kada chroni nas przed czym innym. Pierwsza chroni nas przeciwko utosamianiu Boga ze wiatem, druga nas chroni przed tym, eby Go nie antropomorfizowa. Corpus Dionysiacum, dzieo Pseudo-Dionizego, zawiera cztery traktaty: O hierarchii niebieskiej, O imionach Boych, O hierarchii kocielnej i O teologii mistycznej. Wtki neoplatoskie: Bg jest rozumiany po neoplatosku jako Jedno, najmocniejszy typ Jednoci (hen). Bg jest w wszystkim i stanowi przyczyn caej rzeczywistoci, nie potrzebuje wieloci, ale sam okrela kad jedno i kad wielo. Hierarchia ma wyjania w jaki sposb pochodzi wiat od Boga, jaka jest relacja midzy wiatem a Bogiem. Uywa terminu emanatio na okrelenie stwarzania. wiat jest obrazem boskoci. Obraz koncentrycznych k o wsplnym rodku, pokazujcy relacje midzy wiatem a Bogiem. Im bliej rodka tym wiksze zjednoczenie z Bogiem. Im bliej Boga tym bardziej byty s Jednoci, im s dalej od Boga, tym s mniej Jednoci. Im bliej rodka tym wiksze zjednoczenie, im dalej od rodka tym wiksze zrnicowanie. Podzielenie anielskich chrw na poszczeglne poziomy (ady). S trzy ady, a kady skada si z trzech typw aniow. Kada istota duchowa ma triadyczn struktur. Anio ma byt, moc i skuteczno. Drogi dojcia do Boga: droga oczyszczenia, owiecenia i zjednoczenia. Hierarchii niebiaskiej odpowiada hierarchia ziemska. Pierwsza triada (kocielna hierarchia) biskupi, ksia, diakoni. Druga triada mnisi, wieccy, katechumeni. Relacja Bg a zo. Bg jest dobry, jest przyczyn bytu, nie moe by zatem przyczyn za. Zo jest niedostatkiem dobra i pochodzi z wielu czciowych uomnoci. Sama materia nie jest za, jest czym co nazywa niebdcym, bliskie niebytowi, jest prawie ze, ale sama materia nie jest za ani nie jest przyczyn za. Zo jest dalej ni niebdce (materia), nie ma istoty, nie ma bytu, ale istnieje tylko jako cz czego co istniej. Pseudo-Dionizy trafi do tradycji chrzecijaskiej dziki Maksymowi Wyznawcy (zm. 622 r.), ktry rozpowszechni pisma Pseudo-Dionizego. Maksym Wyznawca napisa komentarze do pism Pseudo-Dionizego, stara si wyjania trudniejsze fragmenty i pokusi si o wasne interpretacje (580 622 r.) Patrystyka wschodu koczy si na Janie z Damaszku (zm. 749 r.) jego mier przyjmowana jako koniec patrystyki wschodu. Znany potocznie Pszczo zbiera dorobek wczeniejszych mylicieli chrzecijaskich. De fide orthodoxa uwaa on, e nie ma czowieka, ktry by nie posiadaby z natury wszczepionego poznania istnienia Boga. Mona pozna Boga analizujc rzeczy stworzone. Porzdek w wiecie nie jest przypadkowy. Analizuje atrybuty Boga, analizuje imi Boe Jestem, ktry jestem, podkrelajc jego niepojmowalno, bezgraniczne istnienie Boe, jak rwnie jego cechy takie jak wola czy dobrowolno w tworzeniu. De fide orthodoxa stao si pierwowzorem Sentencji Piotra Lombarda.

(28 marca 2012)

Boecjusz filozof, ktry aplikuje platonizm do doktryn i pogldw redniowiecznych. Relacja rozumu do wiary przenika przez ca myl redniowiecza (czy mona logik jako narzdzie stosowa do prawd wiary?) Logica Vetus logika stara, Logica Novum nowa logika Nauczyciel Europy w zakresie logiki; filozof, ktry doprowadza do uksztatowania si filozoficznej terminologii aciskiej precyzyjne definicje osoby, fatum, opatrznoci, szczcia; jest to te filozof, ktry by rdem sporu o uniwersalia (u niego s rozrnienia midzy indywiduum a powszechnikiem) spr dominujcy w pierwszej czci myli redniowiecza. Boecjuszowi przypisuje si rwnie rozrnienie midzy esse a essentia (istota a istnienia) Boecjusz w swoich tekstach odnosi si do pewnego schematu nauczania z pnego antyku, ktry przeniknie do czystego redniowiecza odnosi si do pewnych nauk, ktre nazywano wwczas siedmioma sztukami wyzwolonymi (septem artes liberales) owe siedem sztuk (nauk) dzieli si na dwie grupy: trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka (matematyczna teoria muzyki)) Ostatnimi mylicielami koca staroytnoci chrzecijaskiej na aciskim zachodzie s encyklopedyci nie stawiali sobie za cel porzdkowanie czy systematyczny wykad doktryny chrzecijaskiej czy w ogle wczesnej wiedzy ludzkiej. To byli zbieracze. Chcieli ocali od zapomnienia, przekaza fragmenty dzie, opinie, tezy, pogldy dla przyszych pokole; chcieli ocali resztki kultury aciskiej dla przyszoci. Kasjodor (V/VI w.) wycofa si z ycia politycznego, przenis si do klasztoru skrybw i tam wanie trudni si przepisywaniem tego, co cenne, z myl, eby to ocali dla przyszych pokole. Izydor z Sewilli zawdziczamy powstanie dziaa w 20 ksigach: Etymologia rodzaj encyklopedii o wszystkim. Czsto odnosi si do etymologii sowa, aby je wytumaczy. Bd Czcigodny (Venerabilis) (zm. 735 r. data umownie przyjta przez historykw jako koniec patrystyki aciskiej zachodniej) wybitny znawca teologii, filozofii, logiki. Myl redniowieczna redniowiecze nie jest epok jednolit, byy wzloty kulturowe, wielki rozwj, momenty rozkwitu i momenty upadku, zapaci kulturowej. Przed okresem renesansu woskiego filozofia aciska przeywa dwa wczeniejsze wzloty, ktre nazywamy renesansami: renesans karoliski (IX w.) reforma szkolnictwa; Karol Wielki, cho niepimienny, zakada rne typy szk. Szkoy przyklasztorne umieszczone poza miastami; szkoy katedralne, powstay w miastach, przy katedrach; szkoy paacowe zwizane z arystokracj. Zoty okres scholastyki (XIII w.) odkrycie Arystotelesa Renesans woski (XV w.) powrt do sztuki na wzr antyczny i Platona. Siedem stuk wyzwolonych ma nastpujce znaczenia: sztuki uprawiane w sposb wyzwolony od materii, ksztaciy ducha, wic mona je uprawia w niedziel. Alkuin Anglosas, prowadzi szko katedraln w Yorku i Karol Wielki zaprosi go do Francji w celu oywienia myli naukowej, filozoficznej, szkolnictwa. Mwi, e sztuki s wyzwolone, bo prowadz do wolnoci, wyzwalaj ducha. Zadawa sobie pytanie: czy mona stosowa logik (dialektyk) do interpretacji, wykadu, pisma witego?

Nastpca Alkuina, w opactwie St. Martin w Tour Fredegisus (804-834) pisze Epistola de nihilo et tenebris zastanawia si tam nad desygnatem i sensem sowa nico. Nico rozumia jako bezksztatn materi ale istniejc. Jan Szkot Eriugena myliciel, ktry zna grek i przetumaczy na acin Corpus Areopagitum zbir dzie Pseudo Dionizego Areopagity. Zainspirowa si wieloma pomysami intelektualnymi Pseudo Dionizego. Eriugena wykada na dworze krlewskim artes liberales, korzystajc z Marcjana Kapelli. By wpltany w dyskusj dotyczc predestynacji cokolwiek si zrobi w yciu, Bg wie, kto pjdzie do nieba. Czy s ludzie podzieleni na wybranych i potpionych? Eriugena tumaczy Pseudo Dionizego dosownie. Pisa te komentarze. Eriugena wprowadza myl neoplatosk na teren myli redniowiecza. Zastanawia si jaka jest warto siedmiu sztuk wyzwolonych uwiadomi nam samoistn warto siedmiu sztuk wyzwolonych, to s nauki, ktre warto uprawia dla nich samych. W XII w. otrzymalimy wiele tekstw pochodzenia arabskiego i greckiego czas recepcji myli arystotelesowskiej. Do 1140 r. znana jest tylko Logica Vetus Kategorie i Hermeneutyka Arystotelesa, Isagoga Porfiriusza i komentarze Boecjusza. Od XII w. zapoznajemy si z analitykami i dowodami sofistycznymi i od tego momentu caa arystotelesowska logika logica novum zaczyna ksztatowa umysy. Rozwj redniowiecznej logiki jzyka (Piotr Abelard, Gilbert de la Porree). W XIII w. pojawiaj si traktaty powicone sposobom orzekania (De modis significandi) myliciele zajmuj si nauk o znaczeniach, jakie s znaczenia, co to jest znaczenie, jak istnieje znaczenie sowa, to bdzie miao wpyw na dyskusje w sporze o uniwersalia. Chc oni zrozumie struktur jzyka, czym jest jzyk jako narzdzie, czy jest jzyk uniwersalny. Wiara przedmiotowa zbir tez, w ktre mam wierzy. Wiara podmiotowa wiara podmiotu wierzcego, ktry musi przej przez moment akceptacji, ale akceptuje nie tylko moc autorytetu Kocioa, ale rwnie jest konieczno zrozumienia. Kiedy autorytet nie daje jednoznacznej wykadni, jest potrzebny rozum. Ratio rozum ma moliwo osdu i dziki temu moemy podj decyzj. Samo zrozumienie ma przebiega sola ratione bez autorytetu pisma. Pismo (wiara) moe by punktem wyjcia, inspiracj, ma by te punktem dojcia, ale jak si rozumie to do Pisma jako argumentu nie mona si odwoywa. Eriugena (ur. 800/815 r. (przyjmujemy 810 r.) zm. 877 r.) ukoczy w 860 r. przekad dzie Areopagity i zacz pisa do niego komentarze. 862 866 powstanie najwaniejszego dziea filozoficznego Eriugeny O podziale natury (Periphyseon (gr.) De divisione naturae (ac.)) rdem myli dla tego tekstu jest Areopagita. Uwaa e logika formalna jest matk nauk, ktra pozwala nam dobrze porzdkowa rozmaite treci, nie tylko religijne. Wiara jest oczywicie na pocztku, jest fundamentem spekulacji, wiar naley przyj z objawienia. Filozofia jest potrzebna, bo obrazy pisma witego wymagaj pojciowej jednoznacznoci i naukowego usystematyzowania. Filozofia pozwala nam da waciwy obraz owego objawienia. Prawdziwy autorytet (Pismo) i suszny rozum nie mog sta ze sob w sprzecznoci, gdy rdem obu jest Boska mdro. De divisione naturae Struktura formalna tego tekstu jest zainspirowana neoplatosk struktur mylenia Pseudo Dionizego Areopagity. Rozrnia kilka typw natur: I natura: natura niestworzona, ale stwarzajca Bg, rozumiany jako przyczyna wszystkiego, sam jest niestworzony, ale stwarza wszystko.

II natura: stworzona i stwarzajca idee wzorcze (przyczyny prymordialne, pierwszorzdne, podstawowe, ktre s stworzone w Synu Boym (Logosie). Syn jest wieczny, a idee s stworzone) element platoski. III natura: stworzona i niestwarzajca stworzona przez Boga, ale sama nie ma mocy stwrczej. Jest to wiat materialny. IV natura: Niestworzona i niestwarzajca Bg, ale w innym aspekcie, Bg rozumiany jako rdo powrotu, jako cel, do ktrego wszystko ma powrci. Tu ten schemat neoplatoski si zamyka. Tu moe pojawi si zarzut panteizmu, wic, eby nie byo tego panteizmu ci filozofowie najczciej przyjmuj bardzo mocn transcendencj poznawcz i ontologiczn Boga wobec wiata. Stworzenie jest rozumiane jako teofania (obraz Boga, co co Boga naladuje, przypomina), a nie cz Boga. Bg jest poza poznaniem. Eriugena za Pseudo Dionizym przyjmuje trzy typy teologii. Naraao go te na zarzuty braku ortodoksyjnoci wobec myli chrzecijaskiej. Eriugena gosi co co mogoby przypomina teori apokatastazy wszystko ma powrci do Boga, Bg jest rdem wszystkiego. Niektre fragmenty wskazuj, e Eriugena neguje wieczno pieka (gdyby pieko istniao byoby to jakim ostatecznym triumfem za, a Bg jako dobry, nie mgby na to pozwoli), wszyscy powrc do rda, ale nie wszyscy bd te rdo kontemplowali w taki sam sposb. Negowa te istnienie pieka materialnego. Pieko rozumia jako stan wiadomoci dowiadczanie szczcia lub nieszczcia we wasnej wiadomoci. S dwie interpretacje Eriugeny. Mona go rozumie panteistycznie jeeli dosownie rozumie ten schemat neoplatoski, e wiat jest czci Boga, a nie jako teofania. Boga nikt nie widzia i nikt nigdy nie zobaczy bezporednio w jego transcendencji, a jedynie anioowie mog kontemplowa pierwsz teofani, ktra jest na zewntrz Sowa Boego. Wniosek: Bg dla Eriugeny jest poza wszelkim poznaniem, poza wszelkim bytem stworzonym i nawet zbawieni nie widz penej tajemnicy natury boej. Pisma Eriugeny zostay potpione, przez pniejsz interpretacj jego myli. Amalryk z Bene profesor logiki i teologii w Paryu, zm. 1206/7 r. By twrc sekty amalrycjan. W 1210 r. zostaa potpiona doktryna Amalryka. Grupa amalrycjan twierdzia, e Bg jest wszystkim, a wszystko jest Bogiem. Amalrycjanie powoywali si na to, e wyczytali tak wielk myl u Eriugeny, std Eriugena zosta potpiony. Nikt nie wnika, czy Eriugena naprawd gosi panteizm. Spory filozoficzne. Spr dialektykw z antydialektykami (nasila si w XI w.) Czy logik mona stosowa w interpretacji prawd objawionych? W XI w. ksztatuje si postawa Piotra Damianiego, ktry uchodzi za klasycznego antydialektyka. Na pocztku pustelnik, kardyna od 1057 r., umiera w 1072 r. Mwi, e filozofia to wynalazek diaba, prawa logiki nie obowizuj przed Bogiem; filozofia jest suk teologii; Damiani nie odrzuca cakowicie filozofii, ale wskazuje jej miejsce. Jej rola jest ograniczona, ale robi wiele rzeczy cennych i potrzebnych. Damiani zastanawia si nad tym, czy Bg moe prawa logiki zmienia, czy one go obowizuj.
(29 marca 2012)

Spr dialektykw z antydialektykami. Jest sporem o to jakie jest miejsce logiki w nauczaniu filozofii i interpretacji prawd wiary. Czy logika jest narzdziem uytecznym do interpretacji prawd wiary? Dialektyka (logika) jest traktowana jako dzieo rozumu, jako nauka autonomiczna, niezalena od jakichkolwiek przekona religijnych, od przekona wynikajcych z wiary.

Dla Damianiego filozofia to przede wszystkim dialektyka, ma ona by suk teologii. Damiani nie odrzuca w peni filozofii, tylko wskazuje jej miejsce, filozofia nie moe wyprzedza teologii, rola jej jest ograniczona. Do krytycznie wypowiada si co do tego, jaki jest status praw logiki. W jego tekstach znajdziemy wypowiedzi, e prawa logiki nie dotycz Boga. Bg mgby ich nie respektowa w swoich dziaaniach. Doprowadza to do dyskusji o granicach boej wszechmocy. Damiani sugeruje, e Bg mgby zmieni przeszo, co wydaje si by dziaaniem niezgodnym z zasad wyczonego rodka. Dyskusja nad wszechmoc trwaa przez ca scholastyk a do XIII/XIV w. Na pocztku XIV w. jest wybuch dyskusji nad wszechmoc, za spraw Stefana Tempier (biskup Parya), ktry potpia tezy filozoficzne. Wiele z tych tez dotyczyo wszechmocy. Z krgami monistycznymi czsto wizaa si postawa krytyczna wobec filozofii, gramatyki, logiki to nie jest potrzebne do zbawienia. Dialektycy Hiperdalektyk, zwany nawet perypatetykiem, Anzelm z Besate. Arystotelizm jest znany, ale ograniczony do tekstw logicznych. Berengariusz z Tours (zm. 1088 r.) interpretowa Eucharysti w ramach kategorii i poj zaczerpnitych z Kategorii Arystotelesa. Wychodzi mu, e caa przemiana eucharystyczna jest niezgodna z tym, co mwi na temat przemiany bytw substancjalnych Arystoteles. Substancja jest zmieniona, dlatego, e substancja chleba staje si substancj ciaa, a zostaj te same przypadoci, to jest to nielogiczne niezgodne z dyrektywami Arystotelesowskimi, u ktrego przypadoci s zakorzenione w substancji, wic niemoliwa jest taka sytuacja, eby substancja si zmieniaa a przypadoci pozostay te same. Berengariusz proponuje odrzuci moliwo przemiany substancjalnej. Eucharystia jest niemoliwa, jest logicznie sprzeczna. Postawa porednia Anzelm z Canterbury (zm. 1109 r.) wywodzi si ze szkoy klasztornej w Bec i by uczniem Lanfranka (zm. 1089 r.). Kad sobie za cel pogodzenie rozumu i wiary. Ten spr odrodzi si w wieku XII. Abelard uwaa, e mona czy wiar z rozumem. Gilbert de la Porree doktryn teologiczn naley rozumie. Rwnolegle do nich funkcjonuje teologia monastyczna. Monastycy woleli kontemplacj ni spory filozoficzne. Teologia monastyczna bya niechtna wobec filozofii, rozumu i uwaajca, e na czym innym polega teologia. Bernard z Clairvaux (zm. 1153 r.) myliciel, ktry cae ycie przeladowaa Abelarda, i Wilhelm z Saint Thierry proponuj oni typowo neoplatosko-augustyski model Nie naley sprowadza Boga na ziemi pojciami filozoficznymi. Czowiek moe jedynie wznosi si ku niebu, dy do mistycznej kontemplacji. S oni antyscholastyczni, krytyczni wobec rozumu i moliwoci poznawczych czowieka. Spr o powszechniki (uniwersalia) dotyczy tego co jest przedmiotem naszych poj oglnych, co odpowiada naszym pojciom oglnym, czy w ogle istniej byty, pojcia oglne. Skrajny realizm pojciowy gosi, e istniej byty oglne, istniej te pojcia oglne i nazwy oglne. Zatem pojciom oglnym odpowiadaj byty oglne, ktre maj swj samodzielny status istnienia. rdem jest platonizm. W skrajnym realizmie pojciowym postuluje si istnienie jakiego odrbnego wiata, bytowoci pewnego wiata, ktry jest wzorcem

konieczny element epistemologii Platona, inaczej jest niemoliwe poznanie konieczne, oglne i niezmienne. Pewn interpretacj Platona jest augustyska wizja (to te jest pewien typ realizmu pojciowego) wzorce bdce w umyle Boym s wiatem idei. Chce broni moliwoci poznania koniecznociowego. Pewnym rozwizaniem jest u niego teoria iluminizmu. Podsumowanie: Platonizm; to, co oglne istnieje bardziej ni to, co jednostkowe; to, co jednostkowe jest tylko zudzeniem, np.: ludzie umieraj, ale ich idee zostaj. Umiarkowany realizm Arystotelizm. Podmiot poznawczy wyposaony w dwa intelekty: intelekt czynny i intelekt bierny. Intelekt czynny ma zdolno odmaterilizowywania. Przedmiot jest jednostkowy dlatego, e jest poczeniem materii z form i materia jednostkuje to, co jest oglne. Podmiot poznajcy czy wraenia w umyle wsplnym, o charakterze jednostkowym i konkretnym. Intelekt czynny ma zdolno dematerializacji pozbawiania jednostkowych cech. Intelekt bierny jest receptorem, wchania pojcia oglne. Arystoteles jest krytykiem natywizmu, odrzuca pojcia wrodzone, odrzuca wiedz wrodzon, czowiek rodzi si tabula rasa, nie ma adnej wiedzy, nie ma niczego w intelekcie, czego wczeniej nie byoby w zmysach. Pierwsze pojcia musz si zrodzi ze wiata. Pojciom oglnym odpowiada forma rzeczy. Jest og w rzeczy. Podsumowanie: Arystotelizm; to, co oglne jest cech rzeczy konkretnych. Zwolennikiem realizmu pojciowego w skrajnej wersji jest Wilhelm z Champeaux. Nominalizm nominalista twierdzi, e nie ma adnych przedmiotw oglnych, istniej tylko konkrety. Istniej tylko przedmioty jednostkowe. Gdybymy zapytali: co jest przedmiotem poj oglnych, nominalista mgby powiedzie: sama nazwa. Nazwa oglna jest pozornie oglna, jest skrtem nazw jednostkowych. Rzeczy s tylko jednostkowe; nie ma dwch takich samych kropel wody; ilo nazw jest skoczona. Sermonizm (Abelard) pochodne stanowisko do umiarkowanego realizmu pojciowego Arystotelesa. Nazwa jest czym jednostkowym, ale posiada znaczenie oglne, skierowane ku przedmiotom. Awicenna istniej jednostkowe przedmioty, istniej oglne pojcia, ale istnieje te natura trzecia stany bytowe, ktre nie s ani oglne ani jednostkowe; s neutralne. Oglne pojcia s w intelekcie, jednostki s w rzeczywistoci, a stan neutralny jest pewnym postulatem filozoficznym, jest czym, ale nie jest ani taka, ani taka. Koniowato jest tylko koniowatoci. Neutralna natura ma esse, a nie ma jednoci. Anzelm z Canterbury (1133/4 1109) urodzi si w Aocie, wdrowa do dugo po Francji, zwiza si ze szko w Normandii, tam zostaje opatem, w 1093 r. zostaje biskupem Canterbury, bywa na wygnaniu wcza si aktywnie w spr o inwestytur (spr dotyczy praw papiea i niezalenoci Kocioa od krlestwa czy krla). Dwa kanoniczne teksty, charakterystyczne dla epoki scholastycznej: Monologion i Proslogion. Monologion mowa z samym sob, zapis wewntrznej medytacji nad racjonalnoci wiary i przekona religijnych. Proslogion tytuowany wczeniej Fides Quaerens Intellectum (wiara szukajca zrozumienia) treci tego tekstu jest analiza pewnych treci wiary i przekona, ktre z wiary mamy, ale dy

si do tego, aby te przekonania zrozumie. Staje si to dewiz caej scholastyki. Anzelma nazywa si z tego powodu ojcem scholastyki. Wiar mamy mie, ale mamy j stara si zrozumie. Na Anzelma wpyn w. Augustyn, ale stawia sobie za cel metodycznie wyjani tre wiary w sposb uporzdkowany, a rwnie pokaza, e caa wiara jest spjna jako cao. Punktem wyjcia analiz Anzelma jest wiara. Teologia jest tu rozumiana jako zrozumienie wiary. Wiara ma dwa swoje aspekty: Podmiotowy akt wiary pewne akty wiary ja wierz np. w dusz niemierteln; wiara podmiotowa niesie za sob konieczno rozumienia i zrozumienia. Przedmiotowy akt wiary treci wiary, zbir przekona, ktry do danej wiary naley. Wiara jako element konieczny wszelkiego badania, rwnie racjonalnego. Czowiekowi nie wystarczy sama akceptacja treci wiary, tylko domaga si zrozumienia. Rozum jest wolny w swoich sdach i decyzjach, ale kiedy wchodzi w konflikt z wiar, musi przed wiar ustpi. Samo zrozumienie ma przebiega sola ratione bez autorytetu Pisma.
(11 kwietnia 2012)

Anzelm Nazywany ojcem scholastyki europejskiej. Umieszcza si Anzelma midzy bardzo skrajn postaw racjonalistw, ktrzy by przyjmowali postaw: jeeli co jest niezgodnie, niezrozumiae, nieprzejrzyste dla rozumu ludzkiego, naley to rwnie z terenu wiary odrzuci. Taka postawa bdzie nie ortodoksyjna i bdzie spotykaa si z potpieniami, a drug skrajn postaw jest postawa, przypisywana Tertulianowi, mocnego fideizmu rozum jest nie potrzebny, powinnimy zaufa tylko wierze. Anzelm jest mylicielem mediacyjnym, prbuje pogodzi wiar i rozum. Filozofia ma si realizowa w tym, eby wiar zrozumie. Program badawczy Anzelma rozumienie wiary bdzie powodowa rozwj teologii, rozwaa teologicznych i rozwj wielu poj filozoficznych. Racjonalny element w rozwaaniach Anzelma Chc zrozumie poszczeglne prawdy wiary wychodzi od wiary (wierzy, e Bg istnieje), ale jeeli ja w to wierz, to chciabym jeszcze zrozumie to, w co wierz. I tu si pojawia element racjonalizacji. Program racjonalizacji polega na tym, e po pierwsze: naley zrozumie tre poszczeglnych prawd wiary (jeeli mwi, e wierz w Boga, to zastanawiam si kim Bg jest, jak On ma natur). Po drugie, chcemy zrozumie i wykaza spjno caego systemu tez religii katolickiej. Anzelm nie odrzuca praw, dla ktrych nie znajdzie tego, co sam nazywa koniecznymi racjami. Czy s jakie racje, ktre ka mi przyj rozumowo, e Bg jest wszechmocny albo dobry. Jeli nie znajdzie si takich racji, to nie jest to argument za odrzuceniem tej tezy z terenu wiary. Szukanie koniecznych racji to nie jest to samo, co szukanie dowodw. Gosi wyszo wiary nad rozumem i pokazuje, e wiara jest po pierwsze sprawdzaczem, kontrolerem ostatecznym, kontroluje prawdziwo tez, a po drugie jest doskonalsza. Filozofia zatem ma szerok moliwo rozwoju. Kryterium rozrnienia filozofii od teologii wg Tomasza z Akwinu: Istnienie Boga dla Tomasz z Akwinu jest kwesti zagadnienia filozoficznego, a nie teologicznego. Pi drg, ktre prowadz do przyjcia tezy, e istnieje Bg. Przedmiotem wiary jest czy jest to Bg w trjcy jedyny. To, e istnieje Trjca wita, to jest prawda objawiona, ktrej nie da si filozoficznie uargumentowa. O tajemnicy Trjcy da si wypowiedzie prawdziwe sdy. Dla Tomasza problemem filozofii, czyli domen rozumu, bd nastpujce zagadnienia: istnienie Boga, istota Boga (e jest niezmienny, niezoony, jest czystym aktem istnienia, e istnieje (pi drg (dowodw)). Domen rozumu jest istnienie/istota Boga.

Co filozof moe powiedzie o Bogu? Jest niezmienny, niezoony, niematerialny, pierwsza przyczyna sprawcza, konieczny, jego istot jest istnienie istota bytw materialnych niemiertelno duszy ludzkiej. Problemy teologii, domena wiary: Trjca grzech pierworodny wcielenie odkupienie To s prawdy, ktre pochodz z Objawienia, a nie s prawdami, do ktrych dochodzi autonomicznie, samodzielnie racjonalny rozum na bazie analizy wiata, ktry go otacza. Ta demarkacja jest czytelna u Tomasza, a u Anzelma nie koniecznie. Argumentacja Anzelma: chcemy zrozumie kad prawd wiary, rwnie te prawdy, ktre maj czysto objawieniowy charakter. Anzelm twierdzi na przykad, e czowiek nie moe by zbawiony bez Chrystusa i tej tezy dowodzi. Argumenty za istnieniem Boga Argumenty a posteriori (przez dowiadczenie) argumenty, ktre wychodz od analizy wiata, wiat jest punktem wyjcia, co widzimy w tym wiecie, obserwujemy, poznajemy dowiadczalnie, interpretujemy w jzyku filozoficznym i dochodzimy do istnienia Boga. Typowymi dowodami a aposteriorycznymi jest pi dowodw na istnienie Boga Tomasza z Akwinu. Istnieje wiele stopni dbr bytw (s rne dobra, wysze i nisze) cig ten nie moe i w nieskoczono, czyli nie moemy pomyle, e nie ma najwyszego doba, wic musi istnie najwysze dobro, byt pierwszy, dziki ktremu wszystko inne jest dobrem. Cokolwiek jest, jest przez co. Nie moe by wiele tego, przez co wszystko jest, a zatem, musi by co pierwszego, przez co wszystko jest. Argumenty a priori wychodz od pojcia Boga i prbuj na podstawie rozumowej analizy samego pojcia doj do tego, e Bg jest. Dowd ontologiczny to, ponad co nic wikszego pomyle si nie da. Anzelm prowadzi w swoich tekstach ciekawe rozwaania na temat pojcia prawdy. Uywa pojcia: prawda jest zgodnoci sdw z rzecz. Prawda to jest te zgodno natury przedmiotu z ide, ktr ma o tym przedmiocie Bg. Szczeglne zasugi Anzelma w teologii to s jego zasugi w analizach trynitarnych, czyli rozwaania nad Trjc wit, ale te dotyczce wcielenia, i rozrnieniu typw woli. Trzy typy szk poprzedzajce wiek XIII Szkoa w Chartres zaoona w X w. szkoa katedralna, przedstawicieli tej szkoy w wieku XII nazywano humanistami. Najsynniejsi myliciele tej szkoy w wieku XII to: Bernard z Chartres (zm 1126 r.) Teodoryk z Chartres (zm. 1150 r.) Gilbert de la Porree (zm. 1154 r.) Wilchelm z Conches (zm. 1154 r.) Konsumowali wane teksty staroytnej epoki (studiowali Cycerona, Wergiliusza, Horacego) ale maj te dostp do tekstw Euklidesa, Pitagorasa, czyli do staroytnej nauki, medycyny, matematyki, znaj te pnostaroytne traktaty boecjaskie o pocieszeniu i traktaty teologiczne. Mieli te dostp do Timajosa Platona, w zwizku z tym prbuj czy tradycj

biblijn, opis stworzenia ktry chrzecijanie znaj z Biblii, z tym, co mwi Platon w Timajosie. To jest dialog o powstaniu wiata, w ktrym Platon odwouje si do trzech czynnikw kosmologicznych: wiat idei (wzorcw), wiat materii (chora) (warunek bycia postrzeganym przez zmysy, co co powoduje, e jeeli ma chora, mona to zobaczy i dotkn. demiurg budowniczy wiata (osoba) Chartryjczycy prbuj uzgadnia wizj platosk z tradycj biblijn. Powstaj teksty, ktre s komentarzami do siedmiu dni stworzenia pisane w duchu platoskim. Rozwijaj zatem filozofi przyrody. Wtek platosko-pitagorejski analizy matematyczne, analizy natury liczb i jest to przenoszone na tradycj chrzecijask, np. dyskusje nad trynitatnoci Boga, dlaczego w trjcy, itd. Jest to szkoa, ktra kadzie nacisk na rne dyscypliny, rozwijaj oni analizy biblijne dotyczce siedmiu dni stworzenia w kontekcie Timajosa, komentuj Ksig Rodzaju przez pryzmat Kategorii Arystotelesa. Teodoryk z Chartres, komentujc Ksig Rodzaju, wyjania j uywajc teorii czterech przyczyn arystotelesowskich; mwi, e Bg jest przyczyn sprawcz, wzorcz i celow wiata, natomiast cztery ywioy s przyczyn materialn, ale do tego stosowali oni kategorie platoskie, np. czc koncepcje duszy wszechwiata z Duchem witym. Cystersi radykaowie, najwaniejsz postaci jest Bernard z Clairvaux. Bernard odrzuca rozum i jego kompetencje w sprawach Boga. Rozum ludzki po upadku (po grzechu pierworodnym), nie ma adnych szans na poznanie Boga. Przeladowa tych, ktrzy wedug niego naraali chrzecijastwo na zbyt wielk racjonalizacj. To co on gosi to raczej jest mistycyzm celem poznania nie jest sprowadza Boga za pomoc poj filozoficznych na ziemi, tylko wzbija si do Boga z ziemi do nieba, do ekstazy, do mistyki, do dowiadczenia mistycznego. Mistycyzm ekskluzywny wykluczajcy rozum. W miejsce rozumu naley postawi dowiadczenie typu mistycznego. Jest to nurt najmocniej antyfilozoficznie nastawiony. Bdzie mia swoich kontynuatorw w monastycznych szkoach i teologii nieuniwersyteckiej. Wiktoryni dziaali w opactwie w. Wiktora. Nawizywali do nauk w. Augustyna. Najwaniejsi: Hugon ze w. Wiktora (zm. 1141 r.) Saksoczyk, synne dzieo: Didascalicon. Ryszard ze w. Wiktora (zm. 1173 r.) Szkot, pisa komentarze biblijne, szczeglnie o Trjcy; due wpywy w. Anzelma z Canterbury. Prbowali poczy scholastyk z mistyk. W Didascalionie Hugon gosi, e naley uprawia wszystkie nauki wieckie i teologiczne. Przyjmuje podzia siedmiu sztuk wyzwolonych, ale rozszerza je. Od Hugona pochodzi nowy sposb podziau wczesnych nauk. Poniewa rozum potrafi niewiele powiedzie o samym Bogu, w zwizku z tym naley dopenia t wiedz kontemplacj mistyczn (mistyczn ekstaz). Kontemplacja mistyczna jest darem Boga. Nastpujce drogi poznania: Cogitatio mylowe ujcie wiata; poznajemy wiat przez nasz rozum naturalny, staramy si zrozumie wiat. Meditatio robimy wewntrzny uytek tej treci, ktr emy na zewntrz zdobyli; to poznanie wiata rodzi w nas pewien namys, interioryzujemy t wiedz.

Contemplatio wznosimy si do kontemplacji Boga, ktra byaby ju ogldem tego, co Boskie i tu dopeniane mistyczn ekstaz, ju jest nie tyle naturalnym dzieem samego rozumu, ale jest darem pyncym od Boga. Przedmiotem wiary nie jest wg Hugona to, co jest czytelne i to, co jest dzieem samego rozumu. Hugon mwi, e nie od razu wszystko jest dla nas czytelne rozumem, std jest Objawienie potrzebne. Objawienie nas wspomaga bo nie kady jest w stanie wszystko pozna. S te pewne prawdy przekraczajce rozum i tajemnic wiary. Myl arabska i ydowska Napyw literatury staroytnej filozoficznej i naukowej nastpi do wiata aciskiego przez arabw i ydw. Ten napyw nastpuje w latach 1150 1250. Mieszali arystotelizm z platonizmem. Traktowano wycig z Ennead Plotyna jako dzieo Arystotelesa. Element neoplatoski by bardzo pocigajcy, dobrze si sprawdza w religii. Z tego te powodu rozwija si bdzie perypatetyzm arabski filozofia, ktra odwouje si do Arystotelesa. Al-Kindi (zm. 873 r.) Al-Farabi (zm. 949/950 r.) (w Europie trwa renesans karoliski) Awicenna (980 1037 r.) wybitny myliciel, zwany trzecim Arystotelesem, dziaa jako polityk, lekarz; czsto musia uchodzi z rnych powodw politycznych; filozof, pisa komentarze do dzie Arystotelesa; jego najsynniejszym dzieem jest Metafizyka, dzieo, ktre wywiera ogromny wpyw na myl aciskiego redniowiecza. Al-Ghazali (zm. 1111 r.) reprezentowa podobn postaw do postawy Bernarda z Clairvaux. Awerroes (1126 1198 r.) wybitny myliciel, dziaa w Kordobie, na terenie dzisiejszej Hiszpanii; zwany komentatorem przez redniowiecznych mylicieli. Chcia by tylko komentatorem Arystotelesa. Rwnolegle rozwija si filozofia ydowska. Awicebron (Salomon ibn Gebirol) ydowski Awicenna, tworzy w Saragossie, umiera w 1050 r. rdo ycia, przetumaczone na jzyk aciski dosy wczenie, dosy mocno wpyno na myl redniowieczn. Judasz Halevi ( XI/XII w.) Mojesz ben Majmon (Mojesz Majmonides) ur. w 1135 w Kordobie, zm. 1204 w Egipcie; nazywany ydowskim Awerroesem; najsynniejsze jego dzieo Przewodnik bdzcych, szczeglnie powicone Bogu, jednoci Boga, prostocie Boga i Boym atrybutom. Powstay orodki translatoryjne. Tam, gdzie si styka myl ydowska z arabsk i acisk, ci ludzie zaczynaj wzajemnie tumaczy na swoje jzyki wane dziea kultury, filozofii i teologii. To s nastpujce orodki: Toledo, Palermo, Neapol, Rzym, Oxford.
(12 kwietnia 2012)

Skd Arabowie mieli Arystotelesa? Syryjscy chrzecijanie przetumaczyli Arystotelesa na arabski. Najsynniejsz szko bya szkoa w Edessie w Mezopotamii, ktr zaoy w. Efryn z Nisibis w 363 r. Szko t zamknito w 489 r. przez cesarza Zenona z powodu Nestorianizmu, ktry si tam szerzy. Szkoa Edeska tumaczya dziea logiczne Arystotelesa i komentarze neoplatoskie jak Isagoga Porfiriusza. Po zamkniciu szkoy wczeni uczeni przenieli si do Persji do Nisibis i tam dokonano kolejnych przekadw na jzyk Perski (Platona i Arystotelesa), a w VI w. przetumaczono Arystotelesa, Porfiriusza i Pseudo Dionizego na jzyk syryjski w Syrii.

Syryjskie przekady zostay przeoone na jzyk arabski. W 750 r. uczeni syryjscy zostali zaproszeni na dwr arabski do Bagdadu, i tam w Bagdadzie powsta te orodek tumacze. Szkoa tumacze powstaa w roku 832 r. w Bagdadzie. Przeoono wtedy Arystotelesa, bardzo wielu neoplatonikw (m.in. Aleksandra z Afrodyzji, Porfiriusza, Amoniusza Sakkasa) Przeoono te Pastwo i Prawa Platona. Przeoono rwnie dwa teksty, ktre uchodziy za arystotelesowskie, ale takimi nie byy. Pierwszy tekst, tzw. Teologia Arystotelesa wycig z Ennead Plotyna. Drugie dzieo: Liber de causis (ksiga o przyczynach) bya wprowadzeniem do teologii napisana przez Proklosa. Arabowie niewiadomie czyli Arystotelesa z neoplatonizmem. Filozofowie arabscy funkcjonowali w ramach swojej religii nowopowstaej, ktra domaga si interpretacji prawd wiary, przekona religijnych. Byo silne zapotrzebowanie na element spekulatywny, a sam Arystoteles tego elementu spekulatywnego za wiele nie byo. Natomiast element neoplatoski (plotyski) doskonale si do tego nadawa. Pokazywa jak wytumaczy na przykad koncepcje stwarzania, powstawania wiata, pochodzenia wiata od Boga itd. Ten element neoplatoski by potrzebny arabom, poniewa oni filozofowali w ramach religii, stawiali sobie pewne pytania, na ktre trzeba byo odpowiedzie uzgadniajc wizj rzeczywistoci, ktra byaby zgodna z przekonaniami religijnymi. Bya bardzo rozwinita nauka (m.in. medycyna) w kulturze arabskiej. Znali dziea wczeniejsze greckie, np. Hipokratesa, Galena. Oni rozwinli te nauki, uprawiali i stosowali. Wydaj i tumacz komentarze do Arystotelesa, przede wszystkim nurtu neoplatoskiego. Perypatetycy arabscy: Al-Kindi (zm. 873 r.) przyrodnik bardziej ni filozof, najsynniejsze jego dzieo Traktat o intelekcie, w ktrym pokazuje jak trudno byo zinterpretowa nauk o intelekcie czynnym i biernym Arystotelesa. (Arystoteles prbowa wyjani za pomoc intelektu czynnego i biernego, w jaki sposb powstaj pojcia oglne. Poznanie zmysowe, ktre gwarantuje dowiadczenie konkretu. Wraenia z wszystkich zmysw s zbierane przez zmys wsplny, ktry czy wszystko w tzw. wyobraenie zmysowo postrzegany obraz przedmiotu. Intelekt u Arystotelesa musi wykona pewn prac. Najpierw wtrca si intelekt czynny przewietla to wyobraenie i odrzuca (pomija) to, co jednostkowe i przypadkowe, a zostawia to, co jest oglne i konieczne. Intelekt bierny jest rezerwuarem poj oglnych i koniecznych. Prac najwaniejsz wykonuje najwaniejsz prac jest dematerializatorem. Oznacza to, e dla Arystotelesa zasad jednostkowienia jest materia (dlaczego co jest jednostkowe? Bo jest ubrane w materi, jest nosicielem materii). Proces tworzenia poj oglnych to jest wydobywanie oglnej formy z jednostkowej materii. Aleksander z Afrodyzji utosamia intelekt czynny z nieporuszonym poruszycielem.) Al-Kindi wyrnia nie dwa intelekty, a cztery: czynny; bierny; ten, ktry naby wiedz; ten, ktry jest postrzegany przez siebie i innych. Al-Farabi (950 r.) waciwy zaoyciel teologii i filozofii arabsko-islamskiej; przydomek mia drugiego nauczyciela (pierwszym by Arystoteles); prbuje godzi wtki arystotelesowskie z platoskimi. Prbowa te pogodzi filozofi z teologi prba zinterpretowania tezy o stworzeniu ex-nihilo (wiat jest stworzony z nicoci); prbuje czy stworzenie ex-nihilo z tez Arystotelesa o wiecznoci wiata. Pewnym uatwieniem dla AlFarabiego byo przyjcie modelu emanacyjnego wiata. Awicenna najsynniejszy w Gandarskim orodku, i jeden najwikszych filozofw arabskich, ktry w olbrzymim stopniu wpyn na myl aciskiego redniowiecza. Nazywany by trzecim Arystotelesem. y w latach 980 1037; majc 16 lat zna ca filozofi wczesn arytmetyk, geometri i medycyn; dziaa jako polityk i lekarz; pisa komentarze do dzie Arystotelesa; 40 razy przeczyta Metafizyk Arystotelesa; pisa po persku; znane dzieo Ksiga wiedzy

(Ksiga uzdrowie); zainspirowa wielu filozofw np. Jana Dunsa Szkota; Metafizyk definiuje jako nauk o bycie jako bycie. Jego filozofia bdzie prb poczenia arystotelizmu i neoplatonizmu; interesuje go natura Boga, relacja Boga do wiata, struktura czowieka. Byt wg niego to jest to, co samo z siebie jest konieczne; bytem najwyszym jest Bg. O Bogu mona powiedzie, e jest doskonay, jedyny i wieczny. Bg jest bezporednim twrc tylko jednego skutku pierwszej inteligencji (a jest ich dziesi). wiat ma struktur hierarchiczn, Bg tworzy tylko pierwszy skutek, a reszta skutkw bdzie dziaa na mocy procesu emanacyjnego. Na szczycie wiata jest Bg, ktry jest bytem koniecznym i czystym bytem, on jest jedynym bytem per se i in se, sam przez si, on stwarza pierwsz inteligencj, a z niej wyania si kolejna inteligencja, itd. Dziesita inteligencja odpowiedzialna jest za powstanie naszego wiata podksiycowego. Niej jest czowiek, bo czowiek ma struktur duchowo-cielesn, a najnisza jest materia (jak u Plotyna). Awicenna prbuje zinterpretowa rol intelektu czynnego w naszym sposobie poznawania. Wedug niego najnisza emanacja (dziesita inteligencja) jest odpowiedzialna za powstanie naszego wiata podksiycowego w ten sposb, e ona jest dostarczycielem form poznawczych daje formy rzeczom; od niego pochodz gatunkowe struktury. Jednoczenie dostarcza te formy do intelektu ludzkiego. Intelekt czynny jest utosamiony z dziesit inteligencj. Opatrzno Boa siga tylko gatunkw a nie siga jednostek. Wydawao mu si, e Bg jako istota niezmienna, nie moe myle o zmiennej rzeczywistoci, jednostki s zmienne, a gatunki s niezmienne. Materia ma charakter wiecznej, bya zawsze, jest zasad wieloci i jednostkowoci; ona powoduje jednostkowo. Awicenna by twrc traktowania istnienia jako quasi-przypadoci nie mieci si w adnej z tych kategorii, ktre Arystoteles wymyli. Zauwaa, e istnienie nie wchodzi w skad definicji przedmiotw. Jak przej z jednostkowoci do ogu? Awicenna szuka pomostu midzy tym co jednostkowe (w rzeczywistoci) a tym co uniwersalne (w intelekcie ludzkim). Awicenna wyrnia trzy typy natur. Natura moe by zrealizowana w pojciu (in intellectu) wtedy si staje oglna, uniwersalna; kiedy natura jest realizowana w rzeczy (in concreto) to staje si jednostkowa; natura in se (secundum se) sama w sobie ona jest pomostem midzy tym, co jest zrealizowane, ujednostkowione, a tym co je jest kwesti rozpoznania przez nasz intelekt. Koniowato (ta natura trzecia) zbir cech koniecznych, ktre ma przedmiot, ona nie jest w adnym wiecie jest tylko postulatem. Awicenna charakteryzuje j negatywnie ona nie jest ani liczna, ani pojedyncza, ani mnoga, ani uniwersalna, ani partykularna. Ma charakter obiektywny. Koniowato ma esse nie w sensie, e ma akt istnienia, lecz jest po prostu czym. Al-Ghazali reprezentuje ortodoksyjn myl arabsk, asceta, mistyk, bardzo nie lubi filozofw; reprezentuje podobn postaw jak Bernard z Clairvaux; chcia te wykazywa sprzecznoci wrd myli filozoficznej; napisa Sprzecznoci filozofii; chcia pokaza, e denia filozofii s nieosigalne, ze nie da si uprawia racjonalnej myli filozoficznej, poniewa wypowiedzi o wierze nie podlegaj racjonalnej kontroli, one s czym, czego ludzki umys nie jest w stanie uj; zamiast racjonalizmu proponuje mistycyzm; gosi woluntaryzm w kwestii mocy Boej; po stronie woli Boej ley stwarzanie, ale le te cuda, cuda byy argumentem za tym, e Bg moe przeciwstawi si procesom naturalnym, koniecznociowym, ktre w wiecie zachodz. Awerroes dziaa w Kordobie na terenie Hiszpanii; w redniowieczu nazywany komentatorem. Powstay trzy typy komentarzy: may streszczenie myli; redni omawia tekst rozdziau i przytacza pocztkowe sowa kadego; wielki cytowa cay rozdzia a potem objania. Awerroesowi przypisywano doktryn podwjnej prawdy e prawda moe by inna dla filozofw, a inna dla teologw (nie gosi tego tak naprawd). Gosi, e istniej rnice w

odbiorze prawdy, poniewa istniej rne charaktery i uzdolnienia ludzkie. Mona chwyta prawd na rnych drogach, w zalenoci na ile jestemy do tego predysponowani przez swoje zdolnoci. Najniszy poziom ludzi ludzie napomnienia proci wierni, ci, ktrzy lubi si odwoywa do wyobrae, obrazw, znakw, myl obrazami i uczuciami; ludzie dialektyki zadawalaj si argumentami prawdopodobnymi i na dodatek lubi si odwoywa do Objawienia, czyli przyjmuj pewne tezy na mocy Objawienia; filozofowie najwyszy typ poznania, ludzie cisego dowodzenia, ci ktrzy lubi precyzyjne, cise dowody, lubi czyste, abstrakcyjne mylenie. Prawda jest filozoficzna, religia jest tu podporzdkowana filozofii; poznanie rozumowe, racjonalne jest wyszym ni poznanie teologiczne. Awerroes umiera w 1198 r. Ko niezgody dwie sprawy kreacjonizm Bg stworzy wiat, tak twierdzi Awerroes, ale stworzy go odwiecznie i koniecznie, twierdzi przy tym, e tak wykada Arystoteles; nie przyjmuje emanacjonizmu; akt stwrczy Boga polega na tym, e formy rzeczy s wyprowadzone przez Boga z zalenoci materii i on odtwarza wszystkie dziesi inteligencji, czyli cay ten wiat nadksiycowy. Wiksz koci niezgody jest doktryna Awerroesa o dwch intelektach (filozofowie, ktrzy bd si odwoywa do arystotelizmu w takiej interpretacji bd naraeni na potpienia doktrynalne) Wedug Awerroesa, intelekt materialny (bierny, monociowy) jest tym samym co intelekt czynny, czyli gosi, e jest jeden intelekt. Twierdzi te, e ten intelekt czynny jest wsplny dla gatunku ludzkiego, czyli nie jest zindywidualizowany. Poniewa one s utosamione, jednostkowy intelekt jest te obecny w czowieku jako intelekt nabyty, i on yje po mierci ciaa, zachowuje swoj niemiertelno, ale nie zachowuje swojej jednostkowoci. Intelekt jednostki roztapia si we wsplnym intelekcie ludzkoci, w zwizku z tym, nie ma niemiertelnoci indywidualnej. I te koncepcje bd si spotykay z pewnymi zarzutami ze strony ortodoksyjnych tradycji chrzecijaskich.
(18 kwietnia 2012)

Mojesz Majmonides Ze wzgldu na siln tradycj monoteistyczn Bg wedug niego jest absolutnie niezoony. Simplicitas cecha boa, niezoonej natury. Prbowa zinterpretowa niezoono jako po pierwsze: nie jest to ubstwo jakiej treci (tradycja zarwno ydowska jak i chrzecijaska bdzie prbowaa pokaza, e jest to bogactwo z prostot poczone superbogactwo). Majmonides myli podobnie jak Pseudo Dionizy, to znaczy ukazuje nasz nieodpowiednio pozytywnych orzecznikw o Bogu. On jest czystym aktem, wic lepiej mwi czym/kim on nie jest ni mwi cokolwiek pozytywnie, bo jakie pozytywne okrelenia maj charakter ograniczania i zabierania prostoty. Mwi o Bogu w jzyku Arystotelesa, jako o Pierwszym Poruszycielu, o Bycie Koniecznym. Bardzo ceni filozofi. Dosy mocno chce czy teologi z filozofi w tej tradycji ydowskiej, ale nie ufa lepo Arystotelesowi. Docenia zarwno drog rozumu jak i drog Pisma witego, ktr utosamia z teologi. Co si dzieje, gdy rozum dochodzi do tez sprzecznych z Bibli? Jeeli rozumowo dochodzimy do przekona, ktre s sprzeczne ze Starym Testamentem, to naley przyj alegoryczn interpretacj tekstu biblijnego. Masowy napr literatury staroytnej filozoficznej i naukowej na teren aciskiej Europy w latach 1150 1250. Poznawanie Arystotelesa w Europie poprzez orodki (szkoy) translatoryjne. Najwaniejsze orodki: Toledo, Palermo, Neapol, Rzym, Oxford. Do koca XIII w. udao si przetumaczy caego Arystotelesa, a ostatnim tumaczeniem bdzie Etyka nikomachejska (1243 r.) Druga poowa XIII w. to bdzie arystotelizm.

Toledo od poowy XII w. zaczto tumaczy rozmaite teksty filozoficzne, nie tylko Arystotelesa, ale te Al-Farabiego, Awicenn, Al-Ghazalego, czy ibn Gebirola. Najwikszym mistrzem (kierownikiem) tej szkoy by Dominik Gundisalvi, wsppracowali z nim rozmaici myliciele: Herman Niemiec, Gerard z Kremony (tumaczy Liber de causis) czy Jan Hiszpan (wybitny logik) Neapol po 1227 r., tam powsta orodek uniwersytecki; Uniwersytet w Neapolu; zaoony przez Fryderyka II. Rwnie na Sycylii pojawiaj si przekady z greki. Tam na przykad Henryk Arystyp (zm. ok. 1160) przetumaczono Menona i Fedona Platona. Rzym bardzo wany orodek na dworze papieskim. Jednym z wikszych tumaczy by Wilhelm z Moerbecke. y w latach 1215 1285; Do lat szedziesitych XIII w. tumaczy Arystotelesa. Zagwarantowa tradycji aciskiej dostp do pism pozalogicznych. Z jego tumacze bdzie korzysta Tomasz z Akwinu. Oxford Najwaniejszy tumacz: Robert Grosseteste; tumaczy Etyk nikomachejsk. ex-nihilo, indywidualna niemiertelno, opatrzno Boa te trzy tematy mogy denerwowa interpretacje nieortodoksyjne, niechrzecijaskie, a myliciele mogli si powoywa na Arystotelesa. Arystoteles by odbierany jako nurt postpowy, ktry moe by filozoficznie, doktrynalnie niebezpieczny. Zanim pojawi si Arystoteles, inna filozofia, ktra wystarczaa do interpretacji praw wiary to by augustynizm. Augustynizm to nurt konserwatywny, a Arystotelizm jest zagroeniem, moe by traktowany jako nurt postpowy, ktry z trudem toruje sobie drog w myli aciskiej. Spory doktrynalne 1210 r. w prowincji paryskiej potpiono dwch mylicieli: Amalryka z Bene i Dawida z Dinant. Przy okazji potpie tych mylicieli, dostao si rwnie tym filozofom, na ktrych oni si powoywali. Amalryk z Bene powoywa si na Eriugen (Deus est omnia); uznany za heretyka; powstaa sekta amalrycjan, ktra w wyniku jego analiz filozoficzno-teologicznych si narodzia; amalrycjanie gosili panteizm, Bg by postrzegany przez nich jako nieosobowa, utosamiana ze wiatem pewna moc. Dawid z Dinant bardzo swoicie zinterpretowa hylemorfizm Arystotelesa; materia to jest to, co jest wsplne i trwajce. Skoro materia jest tym, co jest trwajce, wsplne, a forma jest tym co zmienne, to co jest doskonalsze? U Arystotelesa forma, ale Dawid z Dinant twierdzi, e materia jest doskonalsza, bo ona bya zawsze jest i bdzie. Ona ma cechy boskie. Bg jest tym, ktry trwa zawsze i wiecznie. Pojawia si koncepcja materializmu i panteizmu. Dawid z Dinant powouje si na Arystotelesa, co spotyka si z ostr reakcj doktrynaln; na synodzie potpiono Dawida i przy okazji zakazano (1210 r.) lektury Arystotelesa wszystkich pozalogicznych dzie. Zakaz ponowiono w 1215 r. Arystotelesem zaczyna interesowa si papie Grzegorz IX, ktry powoa komisj, aby zbada czy Arystoteles jest ortodoksyjny. W 1231 r. ponowi zakaz. Do 1240 r. Arystotelizm jest zakazany. W 1255 r. powstaje nowy statut na Uniwersytecie Paryskim, ktry nakazuje czytanie wszystkich dzie Arystotelesa i bra je za podstaw wykadw. Staje si to podstaw studiw filozoficznych, ale na teologii wci Arystoteles by zakazany.

W 1277 r. biskup Parya, Stefan Tempier, potpia Arystotelesa. Potpia pewne tezy filozoficzne, szczeglnie uderza w tzw. radykalny Arystotelizm. Druga poowa XIII w. to powstanie dwch typw arystotelizmu: radykalnego i umiarkowanego. Do umiarkowanego zaliczamy m.in. Tomasza z Akwinu i Alberta Wielkiego oni prbowali godzi chrzecijastwo z arystotelizmem. Radykaowie brali dosownie Arystotelesa i uwaali, e ma racje, ewentualnie chrzecijastwo moe si w pewnych punktach myli. Pierwsza poowa XIII w. nurty arystotelizmu w rnych mieszankach platonizujcych, augustyskich. Organizacja studiw Na paryskim uniwersytecie przyjto nauczanie na czterech fakultetach: wydzia sztuk (artium) (filozofia) od tego zaczynaa edukacja; prawo; medycyna; teologia. Wydzia sztuk uczy metod mylenia, porzdku w mylenia, uczy regu, wskazwek ma propedeutyczn rol. Tu si czyta rda arabskie, interpretacje Arystotelesa. Powstaj pierwsze dziea, ktre s inspirowane coraz wikszym wpywem arystotelizmu na kultur acisk. Powstaj pewne orodki szkolnictwa wyszego. Szkoy te powstay jako potrzeba zjednoczenia si ludzi zajmujcych si poznaniem naukowym. Universitas jako og mistrzw i studentw ma struktur analogiczn do struktury cechowej. Najwyej stoi magister (najwyszy tytu, ktry uzyskiwano na uczelniach redniowiecznych); niej stali bakaarze a najniej stali studenci. Studia zaczynao si w wieku 15 lat. Kocz filozofi w cigu 6 lat. Maj 21 lat kiedy otrzymuj tytu magistra artium czyli mistrza na wydziale sztuk, mia prawo wykadania na filozofii, ale idc dalej na teologi, nie mg si tam odzywa. Idc na teologi mia nastpujce moliwoci kariery akademickiej: po jakim czasie dostawa pierwszy stopie wtajemniczenia bakaarza biblijnego; by asystentem profesora, mg pod okiem profesora wykada Bibli. Trwao to dwa lata. Pniej mg zosta Bakaarzem sentencji komentowa sentencje Piotra Lombarda. Piotr Lombard myliciel, ktry umiera w 1160 r. napisa ksig, ktra zrobia niezwyk karier jako podrcznik akademicki w ksztaceniu teologicznym. Nazywa si ta ksiga Libri quatuor Sententiarum cztery ksigi sentencji. I ksiga nauka o Bogu II ksiga nauka o Stworzeniu III ksiga nauka o Zbawieniu IV nauka o sakramentach i eschatologia. Bezstronnie, merytorycznie pozbiera podstawowe tezy z zakresu teologii chrzecijastwa. Staa si ta ksiga podstawowym tekstem w ksztaceniu teologii a do koca XVI w. Dlatego prawie wszyscy filozofowie redniowiecza pisz dzieo pod tym samym tytuem: Komentarz do Sentencji Piotra Lombarda. Komentujcy Sentencje Piotra Lombarda otrzymywa ostatecznie tytu bakaarza uksztatowanego i dopiero wtedy mg przystpi do egzaminu magisterskiego, uzyskiwa tytu magister teologie (profesora teologii), ktry uprawnia go do wykadania teologii wszdzie w Europie. Czowiek mia wtedy ok. 35 lat. Powstaj rozmaite gatunki pimiennicze w redniowieczu.