Micha Szczegielniak

Kontynuacja i zmiana w kulturze europejskiej, tradycje antyczne i redniowieczna wizja czowieka w regule benedyktyskiej
Cywilizacja europejska nieustanie zmienia si na przestrzeni wiekw. Poszczeglne epoki, ktre wystpoway na Starym Kontynencie stworzyy jego unikaln kultur, rozumian jako og wytworw dziaalnoci ludzkiej, materialnej i niematerialnej, wartoci i uznanych sposobw postpowania, zobiektywizowanych i przyjtych w okrelonych zbiorowociach oraz przekazywanych innym zbiorowociom i nastpnym pokoleniom. Jednak nastpujce po sobie okresy nie stanowiy hermetycznie zamknitej czci historii. Modsze epoki czerpay ze swoich starszych poprzedniczek. Oprcz nowego wkadu w dziedzictwo kulturowe Europy przejmoway i adoptoway do swoich potrzeb rne zagadnienia, za do niektrych tworzyy swoist polemik. W tej pracy omwi relacj jaka czya regu klasztorn stworzon przez w. Benedykta ze staroytn europejsk kultur, ktra rozwina si w basenie Morza rdziemnego. Sowo Antyk pochodzi od ac. sowa antiquus, oznaczajcego tyle co dawny. Pojciem tym okrela si dzieje staroytnego Rzymu i Grecji, ktre ksztatoway i tworzyy trendy panujce w Europie a do 476 roku. W tym wanie roku upado Cesarstwo Zachodniorzymskie i to wydarzenie umownie uznaje si za koniec epoki staroytnej w Europie. Nastpujca po niej epoka zwana redniowieczem nie bya skutkiem tego wydarzenia. Narodzia si ona jako wynik procesu zetknicia si ludw barbarzyskich (np. Germanw) z kultur pnego Antyku, co doprowadzio do przemian zarwno w kulturze rzymsko-chrzecijaskiej jak i w tradycyjnej kulturze pogaskiej. Wydany w 313 roku Edykt Mediolaski zakoczy czas przeladowania chrzecijan w Cesarstwie Rzymskim. Bycie chrzecijaninem zaczyna by korzystne, dlatego do kocioa cign rzesze pogan, pragncych zmieni swoj religi. Cytujc anonimowego benedyktyskiego mnicha ...w tym czasie od strony duchowej, moralnej - nastpuje wyczuwalny regres. Pierwotna chrzecijaska gorliwo, moralna prawo, zostaj rozmyte. Wyznawcy Chrystusa zaczynaj ucieka od zego wiata, pragnc by bliej Boga. W tym wanie czasie rodzi si monastyzm (pochodzcy od sw Monos ho Theos, ktre w wolnym tumaczeniu znacz Tylko Bg).

Na ten wanie okres kryzysu i upadku kultury europejskiej przypada dziaalno w. Benedykta. Ten niewtpliwie wielki m kocioa urodzi si w 480 r. w Nursji (dzisiejszej Nurci, woskim miecie znajdujcym si w Umbrii) w rzymskim rodzie Anicjuszw. Razem z nim na wiat przysza w. Scholastyka, ktra do koca ycia wspieraa swojego brata w jego chrzecijaskiej posudze. Jako modzieniec Benedykt zosta wysany do Rzymu, aby zdoby tam stosowne wyksztacenie lecz jak pisze Papie Grzegorz Wielki w ywocie w. Benedykta Widzc jednak zepsucie moralne i upadek intelektualny, uciek ze studiw z myl o yciu mniszym. Po opuszczeniu Wiecznego Miasta zosta pustelnikiem. Jednak nie byo mu dane zbyt dugo y w grocie znajdujcej si w okolicach Subicao. ...wito ycia Benedykta skonia mnichw z pobliskiego klasztoru do poproszenia go o to, by zosta ich opatem.. W ten oto sposb zosta przeoonym klasztoru w Vicocaro. Gdy cz wsplnoty zbuntowaa si przeciwko niemu opuci wraz z grup najzagorzalszych uczniw klasztor i zaoy wasny na wzgrzu w Monte Casino, gdzie zmar podczas piewania psalmu w klasztornej kaplicy. w. Benedykt jest uwaany za zaoyciela monastycyzmu europejskiego. W pierwszej poowie VI wieku stworzy wasn regu zakonn opierajc si na znanych mu tradycjach monastycznych, a w szczeglnoci tradycji cenobitycznej uksztatowanej gwnie przez w. Pachomiusza, w. Bazylego oraz w. Kasjana. Wkrtce Regua benedyktyska autorstwa tego wielkiego czowieka, ktry gboko przey tre Ewangelii i pragn podzieli si swym dowiadczeniem z innymi staa si najpopularniejsz regu zakonn w redniowiecznej Europie. Ze wzgldu na specyficzny czas w jakim wielkie dzieo w. Benedykta zostao stworzone, moemy znale w nim wiele nawiza do tradycji antycznych, jak rwnie elementy typowe dla redniowiecza. Panujcy w Antyku humanizm wraz ze zmian pogldw mieszkacw Europy przemieni si w teocentryzm, ktry w centrum zainteresowa stawia Boga, a nie jak dotd byo czowieka. Regua w. Benedykta jest czym porednim pomidzy dwoma skrajnymi stylami mylenia, gdy koncentruje si ona na relacji pomidzy czowiekiem, a Bogiem. wietnie uchwyci to Jan Pawe II piszc W centrum dowiadczenia mniszego w. Benedykta znajduje si prosta zasada ... zbudowa jedno swojego ycia w centrum stawiajc Boga. Stwrca przedstawiony jest w regule jako bezgranicznie dobra istota, ktrej zaley na zbawieniu czowieka, ktry chcc, bymy zdyli poprawi si z grzechw, przedua nam dni tego ycia Podobnie jak greccy bogowie moe on mie wpyw na ycie ludzi. w. Benedykt pisze Przede wszystkim, gdy co dobrego zamierzasz uczyni, mdl si najpierw gorco, aby On sam to do koca doprowadzi. Bogowie olimpijscy take wielokrotnie ingerowali w ycie zwykych miertelnikw, chocia nie byli wszechmocni ograniczao ich fatum. wietnie opisa to Homer w Iliadzie, kiedy bogowie pragnli ocali od mierci Hektora, ale nie mogli przeciwstawi si przeznaczeniu. wity Benedykt nawizuje te w swoim dziele do demokracji, ktra przecie narodzia si w staroytnych Atenach. Ilekro trzeba w klasztorze podj jak wan decyzj, niechaj opat zwoa ca wsplnot i przedstawi jej, o co chodzi. 2Wysuchawszy opinii braci, niech j sam rozway, a nastpnie zrobi to, co uzna za bardziej wskazane. Opata mona porwna do cesarza rzymskiego, ktry przed podjciem wanej decyzji zasiga opinii senatu.

W Regule jest take zawarta niezwykle ciekawa i interesujca wizja czowieka. Przede wszystkim wity Benedykt zawar w niej zasad rwnoci, tak charakterystyczn dla mieszkacw staroytnego Rzymu. Autor Reguy pisa: Opat nie powinien nikogo w klasztorze wyrnia, Czy wolni bowiem, czy niewolnicy, wszyscy jestemy jednym w Chrystusie oraz Niech wic opat darzy wszystkich jednakow mioci i niech wszystkich traktuje jednakowo. Pogldy brata w. Scholastyki s polemik to ekskluzywizmu zawartego w Regule Mistrza, ktry twierdzi, e Tylko mnisi, s prawdziwymi sugami Boga. Sam obraz czowieka jest dosy pesymistyczny. Jawi sie on nam jako istota ulegajca swoim sabociom, ktra przez swoje grzechy odchodzi, od Boga. Nie jest ona jednak skazana na wieczne potpienie, gdy jak pisa w. Benedykt by przez trud posuszestwa powrci do Tego, od ktrego odszede przez gnuno nieposuszestwa. Mona tutaj zauway nawizanie do greckiego pojcia cnoty, tak kluczowej dla filozofii Platona i Sokratesa. Ot bya to dyspozycja czowieka, ktra wskazywaa jak czyni dobrze. w. Benedykt uwaa, e dobre ycie to takie, w ktrym czowiek bdzie chodzi w obecnoci Pana i podobnie jak Sokrates uwaa, e mona si jej nauczy o czym wiadczy znajdujcy si na samym kocu reguy fragment znajdzie on w nauce witych Ojcw wszystko, co moe doprowadzi czowieka do doskonaoci najwyszej. Czowiek nie jest jednak istot z. ...ludzie maj wrodzon sobie naturaln skonno okazywania miosierdzia.... To zy wiat sprawia, e ludzie oddalaj si od Boga. Dlatego w. Benedykt uwaa za najlepsze ycie w samowystarczalnym, odizolowanym od wiata klasztorze, w ktrym mnichom ... bez pozwolenia opata... nie wolno otrzyma listw oraz gdzie ...nie wolno mu z gomi rozmawia.. Przy okazji zauwaa, e kady czowiek jest inny. Pewne indywidualistyczne podejcie do czowieka wyraa piszc: ...niekarnych i niespokojnych trzeba karci bardziej surowo, posusznych za, agodnych i cierpliwych nakania usilnie aby dobrze postpowali. W Regule znajduj si te nawizania do antycznej filozofii cynikw i stoikw. w. Benedykt pisze o mnichach wdrownych a su tylko wasnym zachciankom i rozkoszom podniebienia, pod kadym wzgldem gorsi jeszcze od sarabitw., czy te piszc Powstrzymaj si od Twoich poda albo Nic bowiem nie jest tak sprzeczne z yciem chrzecijanina jak niepowcigliwo. Czowiek, powinien si wic skupi na tym co jest naprawd wane, czyli swojej wasnej relacji z Bogiem, a nie na dobrach doczesnych. Z kolei zdanie Wszystko dla wszystkich powinno by wsplne wietnie wyraa ide tzw. komunizmu konsumpcyjnego. Zostaa ona zawarta w dziele Platona zatytuowanym Pastwo. Czerpica wiele z Antyku Regua witego Benedykta z pozoru wydaje si nie pasowa do naszych, czasw. Jednak po duszej analizie okazuje si, e zawarte w niej wartoci i przesanie okazuje si ponadczasowe. Nie jest przypadkiem, e wielu ludzi yjcych wspczenie decyduje si wstpi do zakonu Benedyktynw. wiadczy to o cigej aktualnoci Reguy i treci w niej zawartych.

Bibliografia
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Benedyktyni, Duchowod Benedyktyoska, http://www.benedyktyni.pl/duchowosc.htm Benedyktyni, Historia Zakonu, http://www.benedyktyni.pl/historiaz.htm Benedyktyni, W. Benedykt, http://www.benedyktyni.pl/benedykt.htm Bereza Jan, W szkole w. Benedykta, http://lubin.benedyktyni.pl/historia/jan_bereza.shtm Brat Krzysztof, Mistrzowie Reguy, Tecum , 4/2007, str. 19 Dbek Tomasz, Wprowadzenie do Reguy w. Benedykta, http://lubin.benedyktyni.pl/przeczytaj/dabek.shtm Droga Katarzyna, Cogito Epoki literackie, 23/2004, str. 4-17 i 30-43 Forum o duchowoci Benedyktyoskiej, http://www.benedictus.pun.pl/viewtopic.php?id=15 Grygiel Ludmia, wity Benedykt pierwszy Europejczyk, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TS/lg_ben_europejczyk.html Klasztor Benedyktynw w Biskupowie, Benedykt z Nursji, http://www.benedyktyni.nysa.com.pl/bznurs.htm Klasztor Benedyktynw w Biskupowie, Regua mnichw, http://www.benedyktyni.nysa.com.pl/rmnichow.htm Klasztor Benedyktynw w Biskupowie, Zakon, http://www.benedyktyni.nysa.com.pl/zakon_thist.htm Le Goff Jacques, Czowiek redniowiecza (fragmenty), www.loprez.pl/serwis/file_sys/pliki/prof.%20A.%20Sygu%B3a/.../Le%20Goff%20Cz%B3owiek %20%B6redniowiecza.doc Opactwo Benedyktynw w Tyocu, Powoanie do Wsplnoty, http://tyniec.benedyktyni.pl/pl/powolania/ w. Benedykt, Regua, http://www.benedyktyni.pl/regula/prolog.htm Tatarkiewicz Wadysaw, Historia Filozofii tom I, PWN, Warszawa 1978

14. 15. 16.