Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr.

OL PAN, 2010, 27-38

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

Paulina Hortyska, Margot Dudkiewicz
Instytut Rolin Ozdobnych i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Institute of Ornamental Plants and Landscape Architecture, University of Life Sciences in Lublin e-mail: margotdudkiewicz@o2.pl

Streszczenie. W architekturze krajobrazu kolor i faktura odgrywaj bardzo wan rol w percepcji przestrzeni. Kolor wpywa na nastrj moe uspokaja, pobudza lub relaksowa. Innowacje w inynierii materiaowej umoliwiaj ciekawe rozwizania architektoniczne zdjcia grawerowane w betonie, szklane rzeby. Sowa kluczowe: barwa, faktura, inynieria materiaowa, architektura krajobrazu

WSTP rodki wyrazu plastycznego s to materialne skadniki ogrodu suce do budowy jego formy i treci. Nale do nich barwa, czyli kolorystyka i chromatyka, oraz faktura sposb uksztatowania przestrzeni. Kompozycja ogrodu skada si z rnogatunkowych rolin i twardej architektury. Termin twarda architektura okrela obiekty maej architektury, przy czym terminu mikkie materiay uywa si do okrelenia surowcw rolinnych. Istnieje szeroka gama materiaw stosowanych do wykonania twardej architektury, mog to by: beton architektoniczny, drewno, asfalt, szko, metale, cega, wir, kamie. Wszystkie elementy ogrodu maj ksztat, okrelon wielko i faktur. Kada rolina ma swoj niepowtarzaln faktur i wzr lici. Istnieje wiele rodzajw teksturowania rolin, w zalenoci, do ktrej grupy rolina naley: roliny jednoroczne, byliny, roliny okrywowe, trawy, roliny cebulkowe, krzewy i drzewa. Ponadto w cigu czterech pr roku w ogrodzie pojawiaj si coraz to nowe faktury, ktre tworz nowe efekty wizualne, nawet wwczas, kiedy kwiaty i roliny przechodz w okres zimowego spoczynku. Ogrd nieustannie zmienia si, w zalenoci od pory roku, wcigu doby i z upywem czasu. Ogrd powinien by tak kreowany, aby pobudzi uytkownika na poziomie wszystkich zmysw. W niniejszej pracy zostay przedstawione nastpujce zagadnienia: oddziaywanie barw na uytkownika, fakturowanie powierzchni

28

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

oraz moliwoci zastosowania osigni wspczesnej inynierii materiaowej w celu uatrakcyjnienia przestrzeni ogrodowych. BARWA W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU Nauk badajc wraenia barwne i ich odbir jest teoria koloru. Jest ona poczeniem pewnych zagadnie z zakresu psychologii, biologii i fizyki. W jzyku polskim okrelenie barwa i kolor to synonimy, bowiem pojcie barwy to wyraz pochodzenia sowiaskiego, a kolor jest zapoyczeniem z jzyka aciskiego. W praktyce czciej stosowane jest pojcie barwy anieli koloru, ktry czsto odnosi si raczej do rodzaju farb. wiato, padajc na przedmioty, okrela je i przez rodzaj odbitych promieni (dugo fal) okrela ich barw. Barwa jest to podstawowa cecha plastyczna kadego przedmiotu, dlatego odgrywa du rol w kompozycji. Barwa powstaje w mzgu czowieka, kiedy oko odbiera fale wietlne odpowiedniej dugoci. Gwny wpyw na to ma skad widmowy promieniowania wietlnego oraz ilo energii wietlnej. Ludzkie oko potrafi rozrni 5500 odcieni zieleni [Diedrichs 2009], ale naley zaznaczy, e wraliwo na barw jest cech indywidualn. W doborze kolorw kierujemy si gwnie intuicj w zalenoci od nastroju. Nie ma zatem zasad, ktre wyranie kierowayby tymi odczuciami. Odczucia kolorw mieszcz si zazwyczaj poza tym, co wyraamy werbalnie. Kolor czsto jest nie w peni zrozumiaym jzykiem, gdy pewne relacje midzy barwami cz si, a inne kontrastuj z sob, dajc wyrany zgrzyt w odbiorze wizualnym. Bardzo trudno jest znale spjn grup kolorw, odnale ich odpowiednie odcienie i dobra waciwe ich iloci. Czsto kolory z wskiej gamy barwnej s monotonne, ale dla ich oywienia stosujemy tzw. akcent kolorystyczny, np. plama o wyszej temperaturze dodana do wskiej gamy barw chodnych. Duy wpyw na to ma obecno innych barw w polu obserwatora, co powoduje, e wzajemny stosunek poszczeglnych barw jest zaleny od siebie. Barwy moemy podzieli np. na ciepe i zimne. Barwy ciepe to np. czerwona i pomaraczowa, a zimne to zielona i niebieska. Takie zrnicowanie okrela nam zatem temperatur barw. Jednak temperatura adnej barwy nie jest staa, gdy zmienia si ona zalenie od temperatury barwy ssiadujcej. Zatem barwy te s jak najbardziej wzgldne w odczuciu czowieka. Im barwa jest cieplejsza, tym chodniejsza jest barwa z ni ssiadujca i na odwrt. Istnieje jeszcze inna cecha, ktra roni barwy midzy sob. Jest to stopie odbijania wiata. Zatem zalenie od iloci odbitego wiata barwa wydawa si nam moe janiejsza lub ciemniejsza. Przykadowo barwy ta i bkitna to barwy jasne, a ciemne to brzowa i fioletowa. A wic nasze postrzeganie koloru zaley od owietlenia obserwowanych przez nas przedmiotw.

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

29

Izaak Newton [Smith 1997] uzyska sze odrbnych barw: czerwon, pomaraczow, t, zielon, bkitn i fioletow, rozszczepiajc promie wiata sonecznego w szklanym pryzmacie. wiato biae ulega zaamaniu, gdy przechodzi z otoczenia o wysokim stopniu przezroczystoci do otoczenia zagszczonego. Promienie czerwone ulegaj mniejszemu zaamaniu ni niebieskie i przechodz szybciej przez otoczenie zagszczone, w wyniku czego wiato soneczne o wschodzie i zachodzie ma barw pomaraczowo-czerwon. Kiedy wiato odbija si od powierzchni biaej, odbija wszystkie barwy, ktre razem tworz widmo wiata biaego, natomiast powierzchnia czarna matowa pochania wszystkie te barwy. Gdy wiato przenika lub odbija si od powierzchni kolorowej, jestemy w stanie zauway tylko te barwy, ktre zostan odbite lub przepuszczone, natomiast inne zostan pochonite przez przedmiot. Wg Popka [2008] barwy ostrzegaj, reklamuj, informuj, zdobi, s atrybutami uroczystoci religijnych i wieckich [...]; barwy jako symbole w kulturze staj si nastpstwem skojarze. Barwa czerwona daje skojarzenia z owocami lub ogniem, natomiast barwa niebieska z wod i lodem. Bodziec barwny moe powodowa okrelony nastrj, moe skoni do okrelonego postpowania. Ziele korzystnie wpywa na odbieranie przegrzanej przestrzeni miejskiej w lecie, poniewa wnosi wraenie chodu, natomiast jesieni te i czerwone kolory lici daj zudzenie ciepa [Zeugner 1965]. Barwa bywa dominant ogrodu, akcentem lub punktem okrelajcym. Kolor buduje atmosfer ogrodu. Kompozycja rabaty lub caoci ogrodowego zaoenia moe by monochromatyczna, np. ogrd w bieli. Jeden gwny kolor wstpuje w rnych odcieniach, jest tonowany lub rozjaniamy. Barw wprowadzaj roliny i twarda architektura. W przypadku kompozycji kontrastowych lub analogicznych (kolory ssiaduj ze sob na kole barw) najywsze kolory umieszcza si w centrum kompozycji, a spokojniejsze przy krawdziach. Za pomoc kolorw dokonuje si optycznej korekty odlegoci. Barwy jasne biel, powikszaj optycznie powierzchnie i przedmioty; pomniejszaj czerwie, fioletowy, czer. Barwy w tonacji zimnej sprawiaj wraenie oddalenia, ciepe przyblienia. Poprzez barw dokonuje si rwnie pozorna ocena statyki danego przedmiotu obiekty fioletowe, brzowe i czarne sprawiaj wraenie ciszych, a przedmioty biae, bkitne, tozielone odbierane s jako lekkie. Na odbir barw ma wpyw faktura powierzchni. Na powierzchniach gadkich kolor sprawia wraenie janiejszego; na chropowatych, z tekstur ciemniejszego i mniej intensywnego. Ponadto kolory na powierzchni matowej wydaj si cieplejsze, a na polerowanej zimne.

30

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

FAKTURA ELEMENT ARTYSTYCZNEGO PRZEKAZU Faktura jest wanym elementem artystycznego przekazu. Faktura materiaw zastosowanych w przestrzeni ogrodu wpywa na jego charakter i atmosfer. Powierzchnie byszczce i twarde nadaj ogrodom formalny i wielkomiejski styl, natomiast chropowatoci daj wraenie swobody i naturalnoci [Clifton 2005]. Orientalny styl na tarasie lub w ogrodzie zimowym moe by osignity poprzez poczenie czerwieni, brzw, pomaraczy z egzotycznym drewnem i grubymi tkaninami. Beton jest materiaem dobrze komponujcym si z rolinami [Diedrichs 2009], przy czym moe by na wiele sposb fakturowany. Uszlachetnianie nawierzchni z kostki betonowej odbywa si poprzez poddanie jej specjalnej obrbce powierzchniowej. Wyrnia si szczotkowanie, ktre nadaje kostkom porowatej struktury oraz daje specyficzny melan kolorystyczny; profilowanie dziki wyprofilowanej formie wygld kostki jest zbliony do naturalnego kamienia; postarzanie kostka obijana w specjalnym bbnie; pukanie polega na wypukiwaniu z wierzchniej warstwy kostki drobin betonu i wyeksponowanie gruboci ziaren ze szlachetnego kamienia o intensywnej barwie. Inny materia typowy dla wspczesnego stylu industrialnego to szko. Rnorodno tekstury szka jest bardzo dua od gadkich powierzchni tradycyjnych tafli, po powierzchnie satynowane (traktowanie kwasem) i piaskowane, ktre polega na dziaaniu silnego strumienia drobnych czstek. Piaskowanie umoliwia rwnie wykonanie dowolnego wzoru. Grawerowanie szka odbywa si do gbokoci 1,5 mm. Ornament wypuky uzyskuje si w trakcie obrbki cieplnej tafli szklanych. Rabaty oraz otoczenie wodotryskw mog zosta wysypane rnokolorowym kruszywem szklanym, ktre powstaje w wyniku stuczenia tafli. Metoda fusingu szka polega na giciu i czeniu kilku elementw. Szko w wyniku wysokiej temperatury traci sta konsystencj, co pozwala na jego formowanie i tworzenie kompozycji. Szklane rzeby wprowadzane s do przestrzeni ogrodu, np. Desert Botanical Garden, Phoenix, Arizona (ryc. 1, 2); Botantical Gardens in St Louis, Missouri Botanical Garden, National Botanical Gardens in Washington. Mozaika oprcz doskonaej funkcjonalnoci podoa stanowi atrakcyjny i oryginalny akcent w ogrodzie dla spacerujcych i odpoczywajcych w ogrodzie [Dudkiewicz i Hortyska 2010] (ryc. 3). Dobrym materiaem do aranacji cieek i placw ogrodowych jest zastosowanie kamienia otoczaka. Twrcy sztuki mozaiki kreuj pikne, oryginalne wzory o motywach kwiatowych, zwierzcych lub geometrycznych. Ten niepozorny przedmiot uoony jeden obok drugiego na okrelonej przestrzeni tworzy jednolit, stabiln cao. Posiada ciekaw niepowtarzaln tekstur oraz stopniowo z czasem nabiera szlachetnej patyny.

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

31

Ryc. 1. Szklane rzeby w Desert Botanical Garden, Phoenix, Arizona (fot. Internet 1) Fig. 1. Glass sculpture at the Desert Botanical Garden, Phoenix, Arizona (phot. Internet 1)

Ryc. 2. Szklane kule w Desert Botanical Garden, Phoenix, Arizona (fot. Internet 2) Fig. 2. Glass balls in the Desert Botanical Garden, Phoenix, Arizona (phot. Internet 2)

Technologia ukadania kamiennej mozaiki nie naley do najprostszych. Kamienie powinny by umieszczone pionowo i blisko siebie, aby nie powstawa aden ruch midzy nimi. Wskazane jest rwnie wzmocnienie na brzegach za pomoc twardej belki lub opaski betonowej. Wiksze realizacje wymagaj podzielenia wzoru na oddzielne sekcje.

32

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

Ryc. 3. Kamienie w mozaice ogrodowej (fot. Internet 3) Fig. 3. Stone garden mosaic details (phot. Internet 3)

Ryc. 4. Efekt mokrego kamienia na mozaice z otoczakw (fot. M. Howarth 2008) Fig. 4. The effect of wet stone on the mosaic of pebbles (phot. M. Howarth 2008)

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

33

Otoczak wystpuje w do bogatej kolorystyce, od bieli, poprzez ugry, czerwienie i brzy, szaroci o zielonym lub niebieskim odcieniu, do czerni. Istotnym elementem jest rwnie sama powierzchnia kamienia. W zalenoci od warstwy wilgoci moe ona by byszczca lub matowa. Przykadowo kamie czarny bdzie wyglda dostojnie i nowoczenie, gdy bdzie suchy. Kamie mokry bdzie wydawa si ciemniejszy i poyskliwy w promieniach soca. Stosuje si specjalne substancje dajce efekt mokrego kamienia, aby uatrakcyjni i podkreli walory mozaiki (ryc. 4). rodki takie pielgnuj i zabezpieczaj kamie naturalny przed wybarwieniem i czynnikami zewntrznymi rodowiska. Doskonaym materiaem posiadajcym interesujc faktur jest drewno. Faktur drewna determinuje wielko i rozkad otworw komrkowych. Drzewa z duymi otworami, np. db, maj chropowat faktur, bardziej odporn na wilgo. Mamy dwa podstawowe rodzaje drewna: 1) mikkie gwnie iglaste (nagozalkowe) o dugich komrkach zawierajce duo ywicy, przez co szybko niszczeje; 2) twarde o szerokich liciach (okrytozalkowe) majce krtsze wkna ni drzewa mikkie, ale dziki temu jest trwalsze i odporniejsze na gnicie. Drewno ma ogromnie zrnicowan struktur, dlatego pochanianie wilgoci moe przebiega w rnym stopniu, w poszczeglnych partiach tej samej deski. Proces schnicia moe trwa latami. Dziki odpowiednim metodom sezonowania zmniejsza si niebezpieczestwo kurczenia i wypaczenia drewna. Znamy dwie metody suszenia: 1) na powietrzu, co umoliwia okrny ruch powietrza; 2) w piecu, gdzie para osusza drewno, szybko usuwajc wilgo. Jednak nawet dobrze wysuszone drewno rusza si, mimo e ruch wzdu moe by mao znaczcy, to ruch w poprzek jest wyranie widoczny. Proces obrbki wpywa na faktur elementw drewnianych uywanych do budowy obiektw maej architektury ogrodowej. Drewno wygadza si poprzez szlifowanie, jednak nie zawsze gadko drewna jest cech podan. Ciekaw faktur ma drewno heblowane, ktrego powierzchni wzbogacaj lady po noach heblarki. Interesujca moe by take faktura pdw i pni. Drzewa posiadajce ozdobn kor: Betula utilis Doorenbos kora nienobiaa, uszczca si papierowatymi patami; Acer groserii pionowe, biae prki na ciemnej korze; Acer pensylwanicum zielona korowina w podune biae prki; Acer rufinerve ciemnozielona kora, z biaymi i czerwonobrzowymi podunymi pasami oraz ciemnozielonymi rombami; Platanus acerifolia kora odpada duymi patami, co daje wielokolorowy pie szary, brzowy i beowy. Faktura lici rolin jest bardzo zrnicowana szorstka, gadka, liska lub owosiona. Zrnicowanie rolin pod wzgldem faktury jest szczeglnie wane w ogrodach sensorycznych, w ktrych dotyk peni rol gwnego receptora w percepcji ogrodu.

34

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

INYNIERIA MATERIAOWA W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU Beton architektoniczny jest stosowany na coraz szersz skal. Pierwsze prby nadania betonowi dekoracyjnego charakteru stosowali August Perret, Le Corbusier, Carlo Scarpa i Louis Kahn na pocztku XX w. Beton architektoniczny (fasadowy, elewacyjny) s to powierzchnie betonowe speniajce okrelone kryteria pod wzgldem parametrw trwaoci, wytrzymaoci i wygldu, aby nie wymaga pokrycia tynkiem lub inn powok wykoczeniow. W 1997 r. projekt zagospodarowania skweru Hoovera przy Krakowskim Przedmieciu (pracownia JEMS Architekci) zdoby nagrod w konkursie Polski cement w architekturze, za jak podkrelio jury najwysz jako ksztatowania przestrzeni przy uyciu form i faktur betonu architektonicznego (ryc. 5).

Ryc. 5. Skwer Hoovera, Warszawa (fot. M. Dudkiewicz) Fig. 5. Hoover Square in Warsaw (phot. M. Dudkiewicz)

Wynalezienie matryc strukturalnych wytwarzanych na bazie polimerw umoliwio fakturowanie betonu. Dostpnych jest wiele katalogw wzorw faktury kamienia amanego, rolin, przy czym istnieje moliwo realizacji dowolnego projektu wzoru. Wysoka wytrzymao na rozrywanie i dobra sprysto matrycy pozwalaj wykorzysta j do 100 formowa. Elastyczne matryce produkowane s do maksymalnej wielkoci 40 m2. Aby proces rozszalowania nie spowodowa uszkodzenia matrycy elastycznej lub betonu, stosuje si rodki antyadhezyjne.

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

35

Elewacja budynku jest wizytwk projektanta. Fasada moe sta si rwnie znakiem i punktem orientacyjnym w przestrzeni miasta. Podobnie w przestrzeni ogrodu zastosowanie muru z wygrawerowanym zdjciem bdzie ciekawym rozwizaniem. Teksturowane betonowej ciany pozwala architektom wykorzysta subtelne niuanse wiata i cienia tak, aby powsta obraz. Do fakturowania powierzchni betonowych stosowane s elastyczne matryce, np. RECKLI Formliners (ryc. 6). Za ich pomoc pooono tekstur na wielu milionach metrw kwadratowych betonowych cian. System ten daje projektantom nieograniczon swobod realizacji pomysw, bdc na rynku od 35 lat. Nowa generacja RECKLI Photo-Engraving Form umoliwia nieznane dotd rozwizania (ryc. 7). Dziki poczeniu RECKLI-System oraz RECKLI Photo-Engraving Form na powierzchni tworzony jest wzr, ktrego wyrazisto od rozdzielczoci obrazu. Proces grawerowania zdjcia jest sterowany komputerowo.

Ryc. 6. Efekt fakturowania w betonie w systemie RECKLI Photo-Engraving Formliners (materiay reklamowe) Fig. 6. Invoicing in the concrete effect on the system RECKLI Photo-Engraving Formliners (advertising material)

Na pocztku zdjcie jest zamieniane na 256 odcieni szaroci, a nastpnie grawerowane przez specjalne frezarki CNC na metalowej formie. Wygrawerowany moe zosta dowolny obraz. cianom mog by nadawane tekstury graficzne technologii CNC (ryc. 9). Technologia CNC pozwala na przedstawienia graficznych, ktre powstaj uyciu linii o rnej gstoci i gbokoci. Tekstury s zmieniane na algorytmy ma-

36

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

tematyczne, tzn. ktre decyduj o zagszczeniu, strukturze linii. Linie te przedstawiaj moliwie najbardziej pask geometri elementw.

Ryc. 7. Efekt zdjcia uzyskany w systemie RECKLI Photo-Engraving Form (materiay reklamowe) Fig. 7. The effect of pictures obtained in the system RECKLI Photo-Engraving Form (advertising material)

Ryc. 8. Tekstury graficzne technologii CNC (materiay reklamowe) Fig. 8. Graphic texture CNC technology (advertising material)

BARWA I FAKTURA RODKI PLASTYCZNE W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

37

Ryc. 9. Malowanie betonu w systemie RECKLI Patterns i NAWTONE Staining (materiay reklamowe) Fig. 9. Painting of concrete in the system and Nawton RECKLI Staining Patterns (advertising material)

Beton moe zosta pomalowany w systemie RECKLI Patterns i NAWTONE Staining. Systemy umoliwiaj malowanie pionowych lub nachylonych powierzchni betonowych w 20 rnych kolorach. System NAWTONE nadaje si nie tylko do powierzchni betonowych, ale moe te by stosowany na wszystkich chonnych podoach mineralnych, takich jak cega klinkierowa, cega normalna, zaprawy, stiuk i kamie. WNIOSKI 1. Barwa i faktura s podstawowym narzdziem w kreowaniu przestrzeni prywatnej i publicznej. 2. Nowoczesne technologie umoliwiaj ciekawe rozwizania architektoniczne. 3. Kompozycja jest treci projektu, ale prawdziwa realizacja w przestrzeni ogrodu musi by wypeniona palet rnorodnych barw i faktur ustalon przez artyst plastyka lub architekta krajobrazu. PIMIENNICTWO
Clifton J., 2005. The Elements of Garden Design: A Source Book of Decorative Ideas to Transform the Garden. Wyd. Lorenz Books, 160. Diedrichs M., 2009. Trdgrdens form. Wyd. ICA bokfrlag, 208.

38

P. Hortyska, M. Dudkiewicz

Dudkiewicz M., Hortyska P., 2010. Lustra zewntrzne i mozaika artystyczna w przestrzeni ogrodu rodzinnego. [w:] Ogrd za oknem dzieo sztuki. B. Gawryszewska (red.). Wyd. Sztuka ogrodu Sztuka krajobrazu, Warszawa, 129. Howarth M., 2003. Pebble Mosaic. Frances Lincoln Publ. Ltd., 234. Popek S., 2008. Barwy i psychika. Percepcja, ekspresja, projekcja. Wyd. UMCS, Lublin, 293. Smith R., 1997. Tajemnice warsztatu artysty. Wyd. Muza SA, Warszawa, 351. Zeugner G., 1965. Barwa i czowiek. Wyd. Arkady, Warszawa, 200. Internet 1. http://www.chihuly.com/installations/DesertBotanicalGarden/Art/0082_Desert_Botanical_ _Garden_TR.jpg 2. http://icons-ecast.wunderground.com/data/wximagenew/d/DGINDIO/173.jpg 3. http://farm1.static.flickr.com/18/23817925_4a7f5571c0.jpg?v=0

COLOR AND TEXTURE THE MEANS OF ART IN LANDSCAPE ARCHITECTURE Abstract. In architecture, landscape color and texture play an important role in the perception of space. Color affects mood it can soothe, stimulate or relax. Innovations in materials science enable interesting architecture pictures engraved in concrete, glass sculpture. Key words: color, texture, materials engineering, landscape architecture