Krecidlo - Nowe Zycie Uczniow Jezusa

Nowe ycie uczniw Jezusa
rozprawy i studia biblijne

Redaktor naukowy serii: ks. prof. Waldemar Chrostowski
33.
Janusz Krcido
Nowe ycie uczniw Jezusa. J 21 jako owoc eklezjologicznej
relektury J 120 we wsplnocie Umiowanego Ucznia
Seria otrzymaa Nagrod
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich FENIKS
Oficyna Wydawnicza Vocatio
Janusz Krcido Ms
Nowe ycie uczniw
Jezusa
J 21 jako owoc eklezjologicznej
relektury J 120 we wsplnocie
Umiowanego Ucznia
Imprimatur
Za zgod Kurii Metropolitalnej Warszawskiej
Redakcja techniczna
Katarzyna Gadamska-Rewucka
Skad i amanie
Andrzej Komurka
Projekt okadki
Joanna Zonkiewicz
Copyright 2009 by Ofcyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa
All rights reserved
Wszelkie prawa zastrzeone.
Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana ani
w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fo-
tooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana
w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do
Ofcyny Wydawniczej Vocatio, ul. Polnej Ry 1
02-798 Warszawa
e-mail:vocatio@vocatio.com.pl
http://www.vocatio.com.pl
Redakcja: fax; (0-22) 648 63 82, tel. (0-22) 648 54 50
Dzia handlowy: fax (0-22) 648 03 79, tel. (0-22) 648 03 78
Ksigarnia Wysykowa Vocatio: tel. 0-603 861-952
02-795 Warszawa 78, skr. poczt. 54
ISBN 978-83-7492-095-7
Nasze ycie w zmartwychwstaniu jest ju tu i czeka na rozpoznanie
(N. Frye, 1991, s. 85)
Krytyka powinna zajmowa si wykuwaniem na nowo zerwanych wizi
pomidzy twrczoci i wiedz, sztuk i nauk, mitem i pojciem
(N. Frye, 1957, s. 354)
SPIS TRECI
WSTP ............................................................................................. 11
ROZDZIA I
Ewangelia Janowa czytana w perspektywie narratologicznej.
J 21 jako integralna cz jej narracji ........................................... 17
1. Analiza narracyjna wprowadzenie metodologiczne ................... 19
2. Ewangelia wedug w. Jana jako tekst narracyjny ........................ 32
2.1. Autor, narrator, punkt widzenia, czytelnik ............................. 33
2.2. Czas narracji ........................................................................... 61
2.2.1. Porzdek zdarze ......................................................... 61
2.2.2. Czas trwania zdarze ................................................... 75
2.2.3. Czstotliwo zdarze .................................................. 78
2.3. Postaci w narracji Ewangelii Janowej .................................... 79
2.3.1. Jezus ............................................................................. 83
2.3.2. Bg Ojciec ................................................................. 88
2.3.3. Duch wity Paraklet ................................................ 91
2.3.4. Uczniowie jako grupa .................................................. 93
2.3.5. Piotr .............................................................................. 98
2.3.6. Umiowany Ucze ..................................................... 100
2.3.7. Tomasz, Natanael, synowie Zebedeusza .................... 104
2.4. Rozwj i ukierunkowanie fabuy ......................................... 105
3. J 21 jako integralna cz narracji czwartej Ewangelii ............... 130
3.1. Spjnoci i niespjnoci narracyjne J 21 w odniesieniu
do reszty Ewangelii .............................................................. 130
3.2. Rozdzia 21 jako integralna jednostka narracyjna ............... 136
3.3. Ukad scen w narracji rozdziau 21 i rozwj fabuy ............ 140
3.3.1. Pierwsza scena (ww. 2-3): przedstawienie postaci
i nieudany pow ryb ................................................. 140
3.3.2. Druga scena (ww. 4-8): cudowny pow ryb ............. 144
3.3.3. Trzecia scena (ww. 9-14): posiek na brzegu
jeziora ........................................................................ 149
8
3.3.4. Czwarta scena (ww. 15-19): dialog Jezusa
z Piotrem na temat mioci ........................................ 152
3.3.5. Pita scena (ww. 20-23): los Umiowanego
Ucznia oraz zakoczenie (ww. 24-25) ...................... 154
ROZDZIA II
Funkcja pragmalingwistyczna J 21 ............................................. 157
1. Kwestie metodologiczne .............................................................. 159
2. Pragmatyka J 21 jako koherentnej jednostki literackiej .............. 162
3. Objawienie si Jezusa, cudowny pow i posiek (21, 1-14) ...... 168
3.1. Strategia pragmatyczna autora w 21, 1-14 ........................... 168
3.1.1.Wprowadzenie do caego rozdziau (21, 1) ................ 168
3.1.2. Postaci dramatis personae: siedmiu uczniw
ze wskazaniem na pierwszestwo Piotra w ich gronie;
sytuacja: pow ryb brak rezultatu (21, 2-3) .......... 174
3.1.3. Objawienie si Jezusa uczniom (21, 4) ...................... 190
3.1.4. Dialog Jezusa z uczniami: obietnica obftego
poowu (21, 5-6a) ...................................................... 193
3.1.5.Wypenienie polecenia Jezusa, nadspodziewanie
obfty pow (21, 6b) ................................................. 199
3.1.6. Umiowany Ucze rozpoznaje Jezusa (21, 7a) .......... 201
3.1.7. Reakcja Piotra (21, 7b) ............................................... 203
3.1.8. Reakcja pozostaych uczniw (21, 8) ........................ 208
3.1.9. arzce si wgle, a na nich ryba i chleb (21, 9) ....... 210
3.1.10. Polecenie Jezusa i jego wykonanie (21, 10-11) ....... 214
3.1.11. Posiek Jezusa z uczniami (21, 12-13) ..................... 219
3.1.12. Konkluzja podsumowujca: opowiedziany
epizod to trzecie objawienie si zmartwychwstaego
Jezusa uczniom (21, 14) ............................................ 224
3.2. Rnorodno funkcji literacko-teologicznych
opowiadania 21, 1-14 ........................................................... 226
3.3. System symbolicznych odniesie w 21, 1-14 ...................... 231
3.3.1. Symbolika przejcia od ciemnoci nocy
do wiata dnia ........................................................... 232
3.3.2. Woda ........................................................................... 234
3.3.3. Ryba i ryby ................................................................. 237
3.3.4. Chleb, posiek ............................................................. 244
9
3.3.5. owienie ryb, sie, d ............................................. 247
3.3.6. Symbolika liczb 3, 7 i 153 ......................................... 251
4. Dialog Jezusa z Piotrem na temat mioci i losu (21, 15-23) ...... 261
4.1. Mio Piotra do Jezusa, jego posuga pasterska
i przyszo (21, 15-19) ........................................................ 262
4.1.1. Piotr jako pasterz miujcy Jezusa (ww. 15-17) ........ 262
4.1.2. Piotr jako naladowca Jezusa (ww. 18-19) ................ 275
4.2. Przyszo Umiowanego Ucznia (21, 20-23) ...................... 284
5. Funkcja pragmatyczna zakoczenia 21, 24-25: czwarta
Ewangelia jako wiadectwo Umiowanego Ucznia .................... 292
ROZDZIA III
J 21 jako relektura J 120 w nowym kontekcie historycznym
wsplnoty Janowej ......................................................................... 303
1. Propozycje rekonstrukcji historii wsplnoty/szkoy Janowej ..... 305
2.Technika relektury wprowadzenie metodologiczne .................. 331
3. Zasadnicze ukierunkowanie repragmatyzacji: od chrystologii
(J 1 20) do eklezjologii (J 21) ................................................... 344
4. Repragmatyzacja postaci Piotra i Umiowanego Ucznia
integracja wsplnoty Janowej z gwnym nurtem tradycji
Kocioa (mio i autorytet) ....................................................... 347
5.Waniejsze echa narracyjne w J 21, wskazujce
na repragmatyzacj lub rekontekstualizacj przesania J 120 ... 352
5.1. Nawizania do Prologu (1, 1-18) ......................................... 352
5.2. Cudowny pow ryb (21, 1-14) a znak w Kanie (2, 1-11) ... 354
5.3. J 21, 1-14 a wypowied Jezusa o nowej wityni
(2, 18-22) .............................................................................. 355
5.4. Posiek przygotowany przez Jezusa dla uczniw
(J 21, 1-14) a opowiadanie o cudownym rozmnoeniu
chleba i Mowa Eucharystyczna (6, 1-71) ............................ 357
5.5. Piotr w wodach jeziora (21, 7) a obmycie ng (13, 3-11) .... 359
5.6. Ognisko (21, 9 i 18, 18) ........................................................ 360
5.7. Sie a tunika (21, 11 a 19, 24) .............................................. 361
5.8. Piotr jako dobry pasterz (21, 15-19 a 10, 1-18) ................... 362
5.9. Trzykrotne wyznanie mioci w J 21, 15-19
a zapowied trzykrotnego zaparcia si Piotra
w 13, 36-38 i jej wypenienie w 18, 15-18. 25-27 ............... 364
10
6. Ewangelia Janowa jako wiadectwo oywiajcej obecnoci
Jezusa w Kociele popaschalnym (konkluzja repragmatyzujca
21, 24-25) ..................................................................................... 365
ZAKOCZENIE ........................................................................... 369
WYKAZ SKRTW ................................................................... 379
BIBLIOGRAFIA ........................................................................... 383
INDEKS MIEJSC BIBLIJNYCH ................................................ 425
INDEKS AUTORW ................................................................... 439
SUMMARY .................................................................................... 449
11 Wstp
Wstp
W opinii wielu wspczesnych egzegetw rozdzia 21 Ewangelii
wedug w. Jana stanowi pniejszy dodatek, nieco przypadkowo
doczony do tego dziea
1
. Wskazywa ma na to maa spjno narracyjna
pomidzy treci tego rozdziau a reszt czwartej Ewangelii. Przytaczane
s rwnie rnice stylistyczne oraz zwraca si uwag na zastosowanie
przez autora J 21 sownictwa nieobecnego wpoprzednich 20 rozdziaach
2
.
Tymczasemstaroytne greckie manuskrypty Ewangelii Janowej bezspor-
nie dowodz, e tradycja Kocioa od pocztku uwaaa rozdzia 21 za in-
tegraln cz tego dziea, gdy nie znaleziono rkopisw czwartej
Ewangelii, ktre pozbawione byyby rozdziau 21. Ta rozbieno po-
midzy opiniami egzegetwa przesankami spjnoci J 21 z reszt Ewan-
gelii, wynikajcymi z zachowanych manuskryptw, staa si dla nas
zacht do bardziej wnikliwego studium tego fragmentu w kontekcie
1
Zob. wicej: H. Grass, Ostergeschehen und Osterberichte, Gttingen 1964, 7485;
G.R. ODay, Revelation in the Fourth Gospel: Narrative Mode and Theological Claim,
Philadelphia 1986; M. Lattke, John 20:30f. als Buchschluss, ZNW78 (1987) 288-292;
A. Reinhartz, The Word in the World: The Cosmological Tale in the Fourth Gospel, At-
lanta 1992; J. Breck, John 21: Appendix, Epilogue or Conclusion?, SVTQ 36 (1992)
27-49; F.J. Moloney, Who Is The Reader in/of the Fourth Gospel?, AusBR 40 (1992)
20-33; tene, Belief in the Word: Reading the Fourth Gospel: John 14, Minneapolis
1993; U. Busse, Das Johannesevangelium: Bildlichkeit, Diskurs und Ritual. Mit einer
Bibliographie ber den Zeitraum 1986-1998, BETL 162: Leuven 2002, 260-271.
2
Zob. np.: M.-. Boismard, Le chaptre xxi de saint Jean: essai de critique littraire, RB
54 (1947) 473-501; G. Reim, Johannes 21 Ein Anhang?, in: Studies in New Testa-
ment Language and Text: Esseys in Honor of George Dunbar Kilpatrick on the Occa-
sion of His Sixty-Fifth Birthday, J.K. Elliot, (ed.), SNTS.MS 44, Brill: Leiden 1976,
330-337; B. de Solages J.M. Vacherot, Le Chapitre XXI de Jean est-il de la mme
plume que le reste de lvangile?, BLE 80 (1979) 96-101.
Wstp 12
caego tego dziea oraz danych pochodzenia historyczno-krytycznego.
Z pewnoci, gdyby autor J 21 chcia dopisa fragment, ktry czytelnik
odbieraby jako koherentny z poprzedzajc go narracj, mgby to
z atwoci uczyni, posugujc si sownictwemi stylempoprzednich 20
rozdziaw. Jeeli tak nie uczyni, musia przywieca mu jaki wyszy
cel, ktry niestety umkn z pola widzenia wikszoci badaczy Ewange-
lii Janowej.
Autor Ewangelii Janowej, piszc rozdzia 21, przewidywa, e czy-
telnicy jego dziea waciwie odczytaj intencje, ktre mu przywiecay.
Posuy si technik literack, bazujc, midzy innymi, na braku ko-
herencji oraz na rnicach wstylu i sownictwie, by osign zamierzony
przez siebie efekt nadania treci rozdziaw 1 20 nowej perspektywy
hermeneutycznej. Wskaza w ten sposb odbiorcom czwartej Ewangelii,
w jakiej perspektywie naley czyta i interpretowa narracj o Sowie,
ktre stao si ciaem i zamieszkao wrd nas (J 1, 14). Wydarzenia
z ycia Jezusa na ziemi, opowiedziane w Ewangelii Jego cuda, dialogi,
monologi, wreszcie mka, mier i zmartwychwstanie otrzymuj swj
peny sens dopiero w perspektywie popaschalnej, ktr ukazuje rozdzia
21. Zadanie, jakie stawiamy sobie wtej pracy to moliwie wszechstronna
eksploracja J 21 jako klucza hermeneutycznego do zrozumienia
przesania Ewangelii Janowej, zgodnie z intencj jej autora. Autor ten
wyjania wsplnocie wierzcych w Jezusa, jakie powinny by konstytu-
tywne elementy nowego ycia wiar. Nakrelona przez niego perspek-
tywa ycia wsplnoty popaschalnej jest cigle aktualna i jest wezwaniem
take dla uczniw Jezusa yjcych w XXI wieku.
By osign zamierzony cel uznajemy za konieczne moliwie
wszechstronne przebadanie naszego zagadnienia. Posuymy si do
tego kilkoma metodami egzegetycznymi. W rozdziale pierwszym za-
stosujemy metod analizy narracyjnej, gdy uwaamy za niezbdne
przebadanie caej Ewangelii Janowej jako tekstu narracyjnego, by
w ten sposb mc waciwie oceni funkcj rozdziau 21 jako ele-
mentu jej narracji. Kanadyjski specjalista od Ewangelii Janowej, pro-
fesor Michel Gourgues, podsumowujc w poowie lat 90. ostatnie
pwiecze krytycznych studiw nad t Ewangeli, nada swojemu ob-
szernemu artykuowi podtytu De Bultmann la narratologie
3
.
3
Zob. M. Gourgues, Cinquante ans de recherche johannique. De Bultmann la nar-
ratologie, w: De bien des manires. La recherch biblique aux abords du XXI
e
sicle,
13 Wstp
Zwraca on w ten sposb uwag na istotn zmian paradygmatu studiw
nad czwart Ewangeli mwic najoglniej byo to przejcie od pode-
jcia diachronicznego, charakterystycznego dla procedur badawczych
stosowanych w metodzie historyczno-krytycznej, do podejcia syn-
chronicznego, typowego dla tzw. nowej krytyki literackiej
4
. Spord
metod charakterystycznych dla podejcia synchronicznego najwiksze
znaczenie w badaniach nad Ewangeli Janow ma, zdaniem wikszoci
wspczesnych badaczy, narratologia. W opinii Gourguesa istotn dat
w aplikacji metody historyczno-krytycznej do studiw nad czwart
Ewangeli by rok 1941, w ktrym to ukaza si komentarz Rudolfa Bul-
tmanna
5
do tej Ewangelii, podsumowujcy dotychczasowy stan bada i
wyznaczajcy nowe perspektywy badawcze. Te perspektywy to: prby
okrelenia rde pisanych, ktre mogy lec u podstaw Janowej Ewan-
gelii; prby rekonstrukcji etapw redakcji tego dziea; relacja do syn-
optykw
6
. Od czasw R. Bultmanna badania nad Ewangeli Janow w
aspekcie diachronicznym posuny si bardzo do przodu, najwaniejsze
kwestie zostay wszechstronnie przebadane metod historyczno-kry-
tyczn i po osigniciu swojego apogeum, od lat 90. daje si w nich za-
uway pewn stagnacj. By z niej wyj naleao uciec si do nowych
metod badawczych, ktre zdolne byyby spojrze na wieo na t Ewan-
geli i zaproponowa rozwizanie zagadnie wykraczajcych poza kom-
petencje metody historyczno-krytycznej. Spord metod badawczych,
charakterystycznych dla podejcia synchronicznego, najbardziej
uyteczn dla bada nad Ewangeli Janow okazaa si analiza narra-
cyjna, ktra zajmuje si przede wszystkim tekstem jako medium ko-
M. Gourgues L. Laberge, Lectio Divina 163: Montreal Paris 1995, 229-306. Zob. te:
J.D. Crossan, It is Written, in: The Gospel of John as Literature: An Anthology of Twentieth-
Century Perspectives, M. Stibbe (ed.), NTTools and Studies 17: Leiden 1993, 145-164;
4
To przeniesienie punktu cikoci w krytycznych studiach nad Ewangeli Janow uka-
zuje zwile: G.R. ODay, Toward a Narrative-Critical Study of John, Int 4 (1995)
341-346. Zob. te: M.C. de Boer, Narrative Criticism, Historical Criticism, and the
Gospel of John, JSNT 47 (1992) 35-48; G. Hallbck, The Gospel of John as Literature:
Literary Readings of the Fourth Gospel, in: New Readings in John. Literary and The-
ological Perspectives: Essays from the Scandinavian Conference on the Fourth Gospel
in Arhus 1997, J. Nissen S. Pedersen (eds.), JSNTSup 182: Sheffield 1999, 40-42.
5
Pierwsze wydanie: Das Evangelium des Johannes, Gttingen 1941. Tumaczenie an-
gielskie: The Gospel of John. A Commentary, Oxford 1971.
6
Zob. M. Gourgues, Cinquante ans de recherche johannique. De Bultmann la narra-
tologie, 231.
Wstp 14
munikacji pomidzy autorem a czytelnikiem
7
. Pierwsze prby apli-
kacji niektrych elementw analizy narracyjnej do czwartej Ewange-
lii podj D.W. Wead, ktry w opublikowanej w 1970 r. ksice,
zwrci uwag na cechy literackie tej Ewangelii, wchodzce w zakres
bada narratologicznych
8
. Czasem najaktywniejszych bada nad
czwart Ewangeli przy uyciu analizy narracyjnej, byy lata 80. po-
przedniego wieku. Komentatorzy podejmowali zwykle badania Ewan-
gelii Janowej w jakim jednym aspekcie narratologicznym, np. autor
(domylny i rzeczywisty), czytelnik (domylny i rzeczywisty), narra-
tor, komentarze narratora, punkt widzenia, czas narracji, postaci w
narracji, fabua, itp. lub te analizowali jeden albo kilka fragmentw
Ewangelii w rnych wymienionych tu aspektach narratologicznych
9
.
7
Zob. G.C. Nicholson, Death as Departure. The Johannine Descent-Ascent Schema,
SBL.DS 63: Chico 1983, 15.
8
Zob. D.W. Wead, The Literary Devices in Johns Gospel, Theologische Dissertationen
4: Ble 1970. Nie oznacza to oczywicie, e kwestie te byy cakowicie pomijane w eg-
zegezie Ewangelii Janowej. Wystarczy wzi jakikolwiek historyczno-krytyczny ko-
mentarz do J, by przekona si, e podejmowane s tam kwestie, ktre stay si
przedmiotem zainteresowania analizy narracyjnej (np. podwjny sens, technika niepo-
rozumie, symbolika, ironia, itp.). Zreszt na zagadnienia te zwracali uwag ju o wiele
wiekw wczeniej Ojcowie Kocioa komentujcy czwart Ewangeli (np. Augustyn).
9
Najwaniejsze z tych prac to (alfabetycznie): J.E. Botha, The Case of Johannine Irony Re-
opened I: The Problematic Current Situation, Neotestamentica 25 (1991) 209-220; tene,
The Case of Johannine Irony Reopened II:Suggestions, alternative Approaches, Neotes-
tamentica 25 (1991) 221-232; O. Cullmann, Der johanneische Gebrauch doppeldeutiger
Ausdrcke als Schlssel zumVerstndnis des vierten Evangeliums, TZ 4 (1948) 360-372;
R.A. Culpepper, Lapplication de la narratologie ltude de lvangile de Jean, in: J.
D. Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein (eds.), La communaut johannique et son histoire:
La trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, Genve 1990, 97-120;
tene, The Plot of Johns Story of Jesus, Int 4 (1995) 347-358; P.D. Duke, Irony in the
Fourth Gospel, Atlanta 1985; G. Hallbck, The Gospel of John as Literature: Literary
Readings of the Fourth Gospel, 31-46; F. Kermode, John, in: R. Altar F. Kermode, The
Literary Guide to the Bible, Cambridge 1987, 440-465; J. Leal, El simbolismo histrico
del iv evangelio, EstB 19 (1960) 329-348; X. Lon-Dufour, Towards a Symbolic Read-
ing of the Fourth Gospel, NTS 27 (1981) 439-456; H. Leroy, Das johanneische Missver-
stndnis als literarische Form, BibLeb 9 (1968) 196-207; G.C. Nicholson, Death as
Departure. The Johannine Descent-Ascent Schema; J.J. ORourke, Asides in the Gospel
of John, in: The Composition of Johns Gospel. Selected Studies from Novum Testamen-
tum, D.E. Orton (ed.), Brill: Leiden 1999, 205-214; J. Painter, Johannine Symbols. A
Case Study in Epistemology, JTSoA27 (1979) 26-41; J.L. Staley, The Prints First Kiss:
A Rhetorical Investigation of the Implied Reader in the Fourth Gospel, SBL.DS 82: At-
lanta 1988; M.W.G. Stibbe, John as Storyteller. Narrative Criticism and the Fourth
Gospel, Cambridge 1992; M.C. Tenney, The Footnotes of Johns Gospel, Bibliotheca
15 Wstp
Ta tendencja utrzymywaa si rwnie w latach 90. i trwa do chwili
obecnej. Zgodnie z naszym stanem wiedzy jedyn monografi apli-
kujc wszystkie waniejsze kryteria narratologiczne do caoci
Ewangelii Janowej jest ksika Roberta Alana Culpeppera Anatomy of
the Fourth Gospel. A Study in Literary Design
10
. Przedstawiona przez
Culpeppera analiza narracyjna Ewangelii Janowej, oparta na dobrym
warsztacie metodologicznym, wypracowanym przez wspczesne li-
teraturoznawstwo, stanowi musi obecnie punkt odniesienia dla
kadego, kto podejmuje si w miar wszechstronnej analizy tej Ewan-
gelii w aspekcie narratologicznym. W podjtej przez nas analizie,
w pierwszym rozdziale tej monografii, stanowi ona bdzie zasadni-
czy punkt odniesienia. Przyjty model analizy narracyjnej czwartej
Ewangelii nie jest, ze zrozumiaych wzgldw, wyczerpujcy. W na-
szej monografii podejmujemy i poddajemy gruntowniejszej analizie
zwaszcza te wtki, ktre wydaj si by uyteczne z punktu widze-
nia realizacji naszego gwnego zagadnienia, tzn. ukazania funkcji
narratologicznej rozdziau 21 w odniesieniu do J 1 20. Zajmiemy si
wic przede wszystkim problemem autora, narratora i jego punktu wi-
dzenia, czytelnika, postaci w narracji, czasu narracji, rozwojem i ukie-
runkowaniem fabuy. By umoliwi czytelnikowi lepsze zrozumienie
tych zagadnie postaramy si najpierw w miar wszechstronnie wpro-
wadzi go w zagadnienia teoretyczne zwizane z narratologi jako
metod bada literackich. Po przeanalizowaniu caoci Ewangelii Ja-
nowej, w podanych powyej aspektach, podejmiemy problem spj-
noci i niespjnoci narracyjnych J 21 z reszt Ewangelii. Zbadamy
te szczegowo tekst J 21 jako integraln jednostk narracyjn oraz
wyodrbnimy w nim kolejne sceny.
W drugim rozdziale tej monografii zajmiemy si szczegowo roz-
dziaem 21 Janowej Ewangelii jako swego rodzaju wehikuem, ktrym
Sacra 1960, 350-364; G. van Belle, Les parenthses dans lvangile de Jean. Aperu his-
torique et classification. Texte grec de Jean, SNTA11: Leuven 1985; F. Vouga, Le cadre
historique et lintention thologique de Jean, Paris 1977; D.W. Wead, The Literary De-
vices in Johns Gospel; J. Zumstein, Narratologische Lektre der johanneischen Os-
tergeschichte, in: Idem, Kreative Erinnerung. Relecture und Auslegung im
Johannesevangelium, Zrich 1999, 178-191. Inne wane prace podejmujce rne as-
pekty narracji czwartej Ewangelii zobacz w bibliografii: Y. Bourquin, Bibliographie de
contributions rcentes en analyse narrative, ETR 1(2002) 90-91.
10
Wydana w Filadelfii w 1983 r.
Wstp 16
posuy si autor, by przekona czytelnika do swoich racji i zachci do
podjcia wanych yciowych decyzji. Bdziemy wszechstronnie anali-
zowa warstw jzykow tego rozdziau, by zbada jego wewntrzn
koherencj i zawarto treciow. Na tej podstawie chcemy wniosko-
wa o zamyle pragmatycznym autora wzgldem czytelnika. Bdziemy
bacznie przyglda si odniesieniom intertekstualnym J 21 do reszty
Ewangelii Janowej, zwracajc rwnie uwag na zastosowane przez au-
tora symbole, ktre odsyaj czytelnika do szukania w tekcie ukrytych
gbszych pokadw znaczeniowych.
Trzeci rozdzia naszej monografii bdzie mia funkcj podsumo-
wujc. Chcemy w nim wykaza, odwoujc si do analiz przeprowa-
dzonych w dwch poprzednich rozdziaach, e J 21 nie zosta
przypadkowo doczony do Ewangelii Janowej, tzn. nie jest tylko apen-
dyksem lub epilogiem, jak chce wielu wspczesnych egzegetw, lecz
tekstem, ktry stanowi nowy klucz hermeneutyczny do odczytania
caoci dziea, w nowej religijno-spoecznej perspektywie ycia wspl-
noty. Chcemy tutaj najpierw przyjrze si rnym modelom historycz-
nej rekonstrukcji wsplnoty/szkoy Janowej (gwnie na podstawie
danych wewntrznych z Corpus Johanneum) oraz coraz odwaniej apli-
kowanym do studiw nad czwart Ewangeli modelom socjologicznym,
by w ten sposb wskaza na wzowe punkty wsplne dla wikszoci hi-
potez tej rekonstrukcji. To za pozwoli nam powiza powstanie 21 roz-
dziau z ostatnim etapem rozwoju tej wsplnoty w momencie jej
integracji z tzw. wielkim Kocioem i ostatecznej stabilizacji tekstu
Ewangelii Janowej. Na tym etapie odwoamy si do tzw. techniki re-
lektury, ktra w naszej opinii bya stosowana przez wsplnot/szko
Janow. Rekonstrukcja procedur tej techniki bya moliwa dziki bada-
niom fenomenu intertekstualnoci we wspczesnym literaturoznaw-
stwie i aplikacji tych bada do analizy czwartej Ewangelii w aspekcie
relektury przez tzw. szko szwajcarsk. Wskazane w rozdziale dru-
gim tej monografii odniesienia intertekstualne J 21 do reszty Ewangelii
bd przedmiotem naszego wnioskowania na temat repragmatyzacji lub
rekontekstualizacji istotnych dla autora 21 rozdziau wtkw z J 1 20.
Chcemy wykaza, na tym ostatnim etapie naszej argumentacji, e roz-
dzia 21 Janowej Ewangelii stanowi owoc eklezjologicznej repragmaty-
zacji tekstu rozdziaw1 20 przez wsplnot, bdc depozytariuszem
tej tradycji.
17 ???????
Rozdzia I
EWANGELIAJANOWA
CZYTANAW PERSPEKTYWIE NARRATOLOGICZNEJ.
J 21 JAKO INTEGRALNACZ JEJ NARRACJI
?????????? 18
19 Analiza narracyjna wprowadzenie metodologiczne
1. Analiza narracyjna
1
wprowadzenie metodologiczne
Chocia narratologia jako dziedzina nauki o literaturze jest stosun-
kowo moda liczy sobie dopiero okoo pidziesiciu lat swoimi ko-
rzeniami wrasta bardzo gboko w kultury staroytne. Nie trzeba by
wielkim znawc literatury i historii staroytnej, by zauway, e anty-
czne dziea literatury, zarwno z kultury egipskiej, sukcesywnie na-
stpujcych po sobie kultur dorzecza Tygrysu i Eufratu, kultury
ugaryckiej, greckiej i innych znanych nam staroytnych kultur, s opo-
wiadaniami o losach bogw, wiata i ludzi. Wt narracyjn tradycj an-
tyku wpisuje si rwnie Biblia, stanowica jake bogat kolekcj
opowiada o dialogu Boga z czowiekiem i czowieka z Bogiem.
Naley ju tutaj na wstpie powiedzie take, e narracja nie jest
cech zarezerwowan dla tekstw literackich. Narracja, czyli opowia-
danie, jest konstytutywnie zwizana z istnieniem czowieka i z chci
dzielenia si swoim yciem z innymi
2
. Historycznie rzecz ujmujc nie
ogranicza si ona tylko to poziomu werbalnego, lecz obejmuje cae ycie
czowieka jako takie. Jest sposobem wyrazu swojego istnienia poprzez
sam fakt ycia i znajduje uzewntrznienie we wszystkich jego przeja-
1
W jzyku polskim brak jednoznacznoci terminologicznej, co do poj zwizanych z
narratologi. Sama analiza tekstu w aspekcie narratologicznym jest definiowana naj-
czciej jako narracyjna, rzadziej natomiast jako narratywna. W naszej pracy
bdziemy uywa tych poj zamiennie.
2
Bardzo trafne zdefiniowanie ludzkiego ycia jako opowiadania znajdujemy w tytule au-
tobiograficznej powieci G.G. Mrqueza: Living to Tell the Tale, NewYork 2003. Tytu
ten na jzyk polski naley przetumaczy jako: y po to, aby opowiada. Ksice tej
towarzyszy motto wyjaniajce: Life is not what one lived, but what one remembers
and how one remembers it in order to recount it, co oznacza dosownie: ycie nie jest
tym, co kto przey, lecz tym, co kto pamita i jak to pamita, aby to opowiada.
Rozdzia I 20
wach
3
. Wikszo z tych ludzkich, codziennych narracji przemija bez-
powrotnie wraz z czasem. S jednak takie narracje, ktre przetrway
wiele tysicy lat, pozostajc dziedzictwem szeroko pojtej kultury. Od-
krycia archeologiczne staroytnych osiedli, ciennych malowide w ja-
skiniach, tekstw wykutych w kamieniu, czy napisanych na innym
materiale, sprawiaj, e nasi przodkowie mog opowiedzie nam, cho
w bardzo fragmentaryczny sposb, o swojej, jake bogatej przeszoci.
Narratologi, jako teori bada literackich, naley widzie w tym
szerszym kontekcie, opowiadania jako sposobu istnienia czowieka.
Nic wic dziwnego, e narracja, analiza narracyjna/narratywna
i zwizane z nimi pojcia zrobiy karier w naukach humanistycznych
takich choby, jak psychologia
4
, filozofia, socjologia, czy teologia
5
.
Zanim zaprezentujemy analiz narratywn, jako teori bada literac-
kich, spojrzymy pokrtce na histori rozwoju tej metody badawczej. Ot
uczeni, podejmujcy prby systematyzacji podstawowych poj zwiza-
nych z narratologi, zgodnie odwouj si do Arystotelesa, ktry w Po-
etyce
6
tak definiuje rzeczywisto okrelan dzi jako narracja: to
opowie posiadajca pocztek, rodek i koniec oraz wicy je gwny
wtek
7
. Ostatnie dziesitki lat przyniosy liczne prby bardziej precy-
zyjnego zdefiniowania czym jest narracja, jednake rozbieno defini-
3
Zob. szersz argumentacj w: H. Porter Abbott, The Cambridge Introduction to Nar-
rative, Cambridge 2008, 1-12.
4
Dla przykadu warto tutaj przytoczy prac zbiorow: J. Trzebiski (red.), Narracja
jako sposb rozumienia wiata, Gdask 2002. Poruszane s w niej nastpujce zagad-
nienia: narracyjne konstruowanie rzeczywistoci, autonarracje nadajce ksztat yciu
czowieka, koncepcje narracyjnej tosamoci, psychoanaliza jako terapia narracyjna,
narracje a moralno, tosamo jednostki wrd rodzinnych narracji itp.
5
Szerzej na ten temat oraz odnon bibliografi, zob. M. Wisse, Narrative Theology
and the Use of the Bible in Systematic Theology, Ars Disputandi [http://www.ArsDis-
putandi.org] 5 (2005). Prowadzi si nawet badania nad narracyjnoci klasycznej mu-
zyki instrumentalnej. Wicej na ten temat zob. F.E. Maus, Classical Instrumental Music
and Narrative, in: A Companion to Narrative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.),
Blackwell Publishing: Oxford 2008, 467-483.
6
Zob. Arystoteles, Poetyka, prze. i oprac. H. Podbielski, Wrocaw 1983.
7
Nie oznacza to wszake, e Arystoteles by jedynym staroytnym autorem, ktremu
wspczesna narratologia co zawdzicza. Robert Scholes, James Phelan i Robert Kel-
logg w swoim wanym dla narratologii dziele, pisz o tzw. the narrative tradition,
ktr wywodz od dzie homeryckich i ktrej rozwj dostrzegaj w historii pimien-
nictwa antycznego oraz nowoytnego. Zob. R. Scholes, J. Phelan, R. Kellogg, The
Nature of Narrative, Oxford 2006, 3-16. 57-81 (ksik t wydano po raz pierwszy
w 1966 r.).
cji skania nas do pozostania przy tej najbardziej klasycznej i podstawo-
wej
8
. Samo pojcie narratologia nie zostao jednak wykute przez sta-
roytno, lecz jest zupenie wieej daty
9
. Nie dziwi fakt, e nie uywali
go uczeni dawnych wiekw. Zastanawia jednak, e obywali si bez niego
uczeni koca XIX i pierwszej poowy XX w., ktrzy z takim zapaem
podejmowali refleksj teoretyczno-metodologiczn nad poetyk powie-
ci, prbujc zgbi wewntrzne struktury opowiada. Powstawanie
analizy narratywnej jako metody bada w literaturoznawstwie jest za-
gadnieniem zoonym, ktre naley rozpatrywa na tle prowadzonych
rwnolegle i inspirujcych je mudnych prac teoretykw literatury nad
struktur wewntrzn opowiada.
Chronologicznie rzecz ujmujc, narrarologia strukturalistyczna zos-
taa poprzedzona skrupulatnymi badaniami nad narracj powieciow,
ktre bardzo prnie zaczy rozwija si na przeomie XIX i XX w.,
najpierw w krgach literaturoznawcw angielskich, potem niemiec-
kich
10
. Na pierwszym miejscu naley wymieni tutaj prace angielskiego
prozaika Henryego Jamesa oraz niemieckiego teoretyka literatury
Oskara Walzela
11
. Kolejnym krokiem byo wypracowanie przez rodo-
wiska jzykoznawcw kilku zblionych do siebie modeli struktur teks-
tw narracyjnych
12
. Lingwistyka anglojzyczna uznaje jako pionierskie
w tej kwestii prace E. M. Forstera oraz S. Chatmana. Pierwszy z nich
zauway w utworach narracyjnych dwa poziomy narracji, ktre okre-
li jako story i plot
13
. Story definiuje Forster jako niszy poziom narra-
cji, to znaczy sposb uporzdkowania materiau narracyjnego,
informujcy czytelnika o tym co si stao
14
. Plot za jest wyszym po-
ziomem narracji, ktry odpowiada czytelnikowi na pytanie: dlaczego
8
Definicje te omawia M.-L. Ryan, Toward a Definition of Narrative, in: The Cambridge
Companion to Narrative, D. Herman (ed.), Cambridge University Press 2007, 22-35.
9
Za twrc tego pojcia uznawany jest powszechnie francuski teoretyk literatury, pub-
licysta i filozof, bugarskiego pochodzenia T. Todorov, ktry zastosowa je po raz
pierwszy w brzmieniu francuskim narratologie, w swojej ksice Grammaire du D-
camron, Paris 1969.
10
Bardzo szeroko omawia to zagadnienie H. Markiewicz, Teorie powieci za granic.
Od pocztkw do schyku XX wieku, Warszawa 1995.
11
Zagadnienia te przedstawia kompetentnie: D. Herman, Histories of Narrative Theory
(I): A Genealogy of Early Developments, in: A Companion to Narrative Theory, J.
Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008, 19-35.
12
Por. J. Czerski, Metody interpretacji Nowego Testamentu, Opole 1997, 185-189.
13
Zob. E.M. Forster, Aspects of the Novel, London 1927.
14
Tame, 28-31, 82-92.
Rozdzia I 22
tak si stao?
15
. Na tym poziomie ukazane s logiczne zwizki oraz
wzajemne relacje pomidzy poszczeglnymi elementami opowiadania.
Nieco odmiennie struktury tekstw narracyjnych klasyfikuje S. Chat-
man
16
. Pierwszy poziom narracji okrela on, podobnie jak Forster, jako
story, jednake definiuje go nieco inaczej, mianowicie jako acuch
rnych zdarze, akcji, przypadkw, z ktrych skada si opowiadana
historia. Drugi poziom narracji, okrelony jako discourse koncentruje
si na tym jak co jest opowiadane. Na tych dwch pojciach S. Chat-
man buduje swj model analizy narratywnej, do ktrego odnosi
bdziemy si szczegowo, aplikujc go do Ewangelii Janowej. Konty-
nuatorem anglo-amerykaskiej tradycji bada nad narracj powieci,
zapocztkowanej przez Henryego Jamesa, by Wayne C. Booth. Wswo-
jej pracy z 1961 r. pt. The Rhetoric of Fiction podejmuje midzy innymi
temat rodzajw narracji
17
. Badania W. C. Bootha day duy asumpt do
gbszego spojrzenia na takie elementy narratologii, jak autor, narrator,
scena, komentarz itp.
Rwnolegle z wymienionymi wyej anglojzycznymi teoretykami li-
teratury prace nad analiz tekstw narracyjnych prowadzili formalici
rosyjscy
18
. Naley tutaj przede wszystkim wymieni pioniersk prac
Wadimira Proppa, pt. Morfologia bajki, ktra staa si inspiracj do
wielu dalszych bada
19
. Ta epokowa praca, w ktrej Propp zaj si ba-
daniemstruktur narracyjnych rosyjskich bajek ludowych (typu tzw. bajki
magicznej) staa si inspiracj dla francuskich strukturalistw na czele
z Lvi-Straussem. Wnarracji tych bajek Propp wyrni dwa podstawowe
elementy strukturalne: postaci i ich funkcje. Jako postaci wyodrbni
midzy innymi bohatera, przeciwnika, donatora, pomocnika itd. Wrd
funkcji, to jest dziaa, albo form aktywnoci tych postaci, wyodrbni
zakaz, naruszenie zakazu, odejcie, wspomaganie, podstp, porednicze-
nie, walk, ocalenie, transfiguracj, ukaranie itp. Inni reprezentanci szkoy
formalistw rosyjskich wyrnili w narracji dwa poziomy. Pierwszy z
15
Ostatnio prb gbszej analizy koncepcji story i plot w narracji podj H. Porter Ab-
bott, Story, Plot, and Narration, in: The Cambridge Companion to Narrative, D. Her-
man (ed.), Cambridge University Press 2007, 39-51.
16
Zob. S. Chatman, Story and Discourse. Narrative Structure in Fiction and Film, Lon-
don 1978.
17
Zob. W.C. Booth, The Rhetoric of Fiction, Chicago 1961, 149-165.
18
Por. D. Herman, Histories of Narrative Theory (I): A Genealogy of Early Develop-
ments, 23-26.
19
Zob. W. Propp, Morfologia bajki, prze. W. Wojtyga-Zagrska, Warszawa 1976.
nich to fabua, to znaczy logiczny i chronologiczny schemat rzdzcy
opowiadaniem
20
. Drugi za poziomnarracji to sjuet (intryga) rozumiany
jako opowiadana aktualnie historia, zawierajca w sobie rwnie inne
elementy, jak choby opisy, czy dygresje
21
.
Na uwag zasuguj tutaj jeszcze dwa modele struktury tekstw nar-
racyjnych zaproponowane przez strukturalistw francuskich
22
. Pierw-
szy z nich, podany przez Claudea Brmonda, wyodrbnia w strukturze
opowiada dwie podstawowe kategorie: rcit racont oraz rcit ra-
contant
23
. Rcit, najoglniej rzecz ujmujc, oznacza wiadomo prze-
kazywan poprzez tekst narracyjny za pomoc sw, gestw i obrazw.
Opierajc si na badaniach W. Proppa, Brmond wyodrbni sukce-
sywnie nastpujce po sobie elementy strukturalne rcit, ktrymi s:
sytuacja pocztkowa, sia transformacji sytuacji pocztkowej, dziaanie,
sia rwnowaca, sytuacja kocowa. C. Brmond w swoim modelu
analizy narratywnej koncentruje si nie na analizie charakterologicz-
nej postaci, lecz na ich dziaaniu. Istot zaproponowanej przez niego
metody jest znalezienie w analizowanym opowiadaniu punktw
wzowych, decydujcych o dalszym rozwoju opowiadanej historii
24
.
Inny francuski teoretyk literatury, Grard Genette (ur. 1930), znany
przede wszystkim jako jeden z twrcw teorii intertekstualnoci, wy-
rnia dwie podstawowe warstwy strukturalne tekstw narracyjnych:
histoire i discours
25
, ktre definiowane s podobnie jak story i discourse
w przedstawionym powyej modelu S. Chatmana. Kolejny badacz fran-
cuski A. J. Greimas skoncentrowa si w swoich badaniach tekstw nar-
racyjnych na analizie podmiotw dziaajcych. Dokona rozrnienia
w opowiadaniach pomidzy aktorami i aktantami. Aktor to konkretna
osoba, bohater opowiadania. Aktant za to podmiot dziaajcy, po-
20
Zob. J. Czerski, Metody interpretacji Nowego Testamentu, 188.
21
Tame.
22
Rozwj teorii i praktyki narratologii w literaturoznawstwie od pierwszych krokw
strukturalistw francuskich do chwili obecnej omawia austriacka specjalistka od nar-
ratologii, pracujca na uniwersytecie w niemieckim Fryburgu, M. Fludernik, Histories
of Narrative Theory (II): From Structuralism to the Present, in: A Companion to Nar-
rative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008,
36-59 (na ss. 52-59 autorka ta podaje bardzo pomocn bibliografi najwaniejszych
prac z dziedziny narratologii, w jzyku angielskim, niemieckim i francuskim, ktre
wyszy do 2008 roku).
23
Zob. C. Brmond, Logique du rcit, Paris 1973, 102.
24
Zob. tame, 131.
25
G. Genette, Narrative Discourse. An Essay in Method, New York 1981, 27.
Rozdzia I 24
strzegany w relacji do innych podmiotw. Struktura semantyczna tek-
stu narracyjnego opiera si na szeciu aktantach, pomidzy ktrymi za-
chodz trzy ukady opozycyjne: nadawca odbiorca, pomocnik
przeciwnik, podmiot przedmiot. Wszystkie zjawiska transmisji akcji
w tekstach narracyjnych realizuj si wzdu osi komunikacji nadawca
przedmiot odbiorca
26
.
W latach szedziesitych ubiegego stulecia odnotowuje si bardzo
prny rozwj bada nad fenomenem narracji w nurcie jzykoznawstwa
strukturalistycznego
27
. W odrnieniu od nurtu narratologii powiecio-
wej, przedmiotembada nie s tutaj oglne wzorce tworzenia opowiada,
rozumianych jako sekwencje zdarze. Chodzi tutaj bowiem o jeszcze
gbsze wnikniecie w struktur opowiada, a mianowicie w system zna-
kw jzykowych, ktrymi posuguj si autorzy opowiada. Tego typu
narratologia ukierunkowana strukturalistycznie wychodzc od szcze-
gowych analiz opowiada, stawia sobie za cel uchwycenie oglnych
mechanizmw narracji jako zjawisk jzykowych. Nurt ten nie wypraco-
wa wprawdzie jakiej spjnej metodologii, jednake rola narratologii
zorientowanej strukturalistycznie jest nie do przecenienia. Badania te
byy bowiem i s nadal rdem inspiracji do formuowania nowych
i udoskonalania starszych modeli oglnie rozumianej narratologii lite-
rackiej. Naley tutaj zwaszcza zwrci uwag na prace kilku najbardziej
inspirujcych badaczy.
Pierwszym z nich, w porzdku chronologicznym, by francuski kry-
tyk literacki i semiotyk Roland Barthes (1915-1980), ktry zajmowa
si analiz struktury opowiada. Zwraca on uwag, i jzykoznawstwo
tradycyjne nie mogo w wystarczajcy sposb odkry struktur narracyj-
nych tekstu, gdy przyjmowao, e podstawow jednostk tekstu jest
zdanie. Wypowied za bya rozumiana jako szereg nastpujcych po
26
Szerzej na ten temat: A.J. Greimas, Smantique structurale, Paris 1966, 173-176. Zo-
bacz te: J. Czerski, Metody interpretacji Nowego Testamentu, 211n.
27
Por. M. Fludernik, Histories of Narrative Theory (II): From Structuralism to the Pre-
sent, 38. Na ograniczenia narratologii strukturalistycznej we wspczesnym wydaniu
wskazuje np.: S.S. Lanser, The I of the Beholder: Equivocal Attachments and the
Limits of Structuralist Narratology, in: A Companion to Narrative Theory, J. Phelan
P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008, 207-219. Rozwj
rnych nurtw narratologii od drugiej poowy lat szedziesitych dwudziestego
wieku do 2006 roku ukazuj zwile R. Scholes, J. Phelan, R. Kellogg, The Nature of
Narrative, 283-336.
sobie zda. Natomiast w ujciu lingwistycznym, ktre proponuje Bar-
thes chodzi o gramatyk innego rodzaju. Podstawow jednostk jest
tutaj wypowied (le discours), ktra znajduje si niejako ponad zda-
niem
28
. Opowiadanie, w analizie strukturalnej zaproponowanej przez
Barthesa, nie jest wic zwyk sum zda, lecz skada si z wielu ele-
mentw, ktrych organizacj naley pozna i ktre naley uporzdko-
wa. S to tzw. zintegrowane progresywnie poziomy opisu, wrd
ktrych wyodrbnia on trzy zasadnicze, stanowice podstaw do
wyodrbniania poziomw znaczenia w opowiadaniach: poziom funk-
cji, poziom dziaa oraz poziom narracji.
Wkad francuskiego jzykoznawcy i semiotyka, litewskiego pocho-
dzenia, Algirdasa Juliena Greimasa (1917-1992) w strukturalno-semio-
tyczno-semantyczn analiz dyskursu literackiego jest milowym
krokiem we wspczesnym jzykoznawstwie. By on nie tylko twrc,
jake wanego dla wspczesnej narratologii modelu aktantw, ktry
przedstawilimy powyej, lecz take wypracowa teori gramatyki nar-
racyjnej, pokazujc zaleno narracyjnoci od semiotyki
29
. Istot tej za-
lenoci ujmuje Greimas w sowach: generowanie znaczenia nie
dokonuje si przez wytwarzanie wypowiedze i ukadanie ich wdyskurs;
jego przebieg wyznaczaj struktury narracyjne: to one wytwarzaj dys-
kurs usensowiony i wyartykuowany wpostaci wypowiedze
30
. Sednem
analizy narratywnej jest wic analiza wypowiedzi. Kada wypowied ma
jednak dwa poziomy narracji: poziom widoczny, ktry odczytujemy po-
przez analiz substancji jzyka, w ktrym narracja si wyraa oraz po-
ziomimmanentny, ktry Greimas rozumie jako co na ksztat wsplnego
pnia strukturalnego, gdzie narracyjno istnieje i jest zorganizowana,
zanim jeszcze nastpia jej manifestacja
31
. Dalej Greimas postuluje, e
28
Zob. R. Barthes, Wstp do analizy strukturalnej opowiada, t. W. Boska, w: Nar-
ratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 16-18. Po raz pierwszy artyku ten uka-
za si we francuskim oryginale: Introduction lanalyse structurale de rcits,
Communications 8 (1966). Pierwsze ukazanie si polskiego przekadu: Wstp do ana-
lizy strukturalnej opowiada, t. W. Boska, Pamitnik Literacki 4 (1968) 327-359.
29
Zob. A.J. Greimas, Elementy gramatyki narracyjnej, t. Z Kruszyski, w: Narratolo-
gia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 55-89. Orygina tego artykuu ukaza si jako:
lments dune grammaire narrative, w: Du Sens, Paris 1970, 157-183. Polski
przekad po raz pierwszy ukaza si jako: Elementy gramatyki narracyjnej, t. Z. Kru-
szyski, Pamitnik Literacki 4 (1984) 177-198.
30
Zob. A.J. Greimas, Elementy gramatyki narracyjnej, 57.
31
Tame, 56.
Rozdzia I 26
podobnie jak analizuje si syntaks zda, naley analizowa rwnie
struktury narracyjne wypowiedze i podaje propozycj tzw. gramatyki
narracyjnej. Sam Greimas przyznaje wszake, e nie jest w stanie wy-
pracowa kompletnego modelu syntaksy narracyjnej, gdy nauka nie
dysponuje jeszcze opracowan do koca teori semiotyczn
32
. Jednake
wydaje si, i aplikacja znanych nam dzi modeli analizy narracyjnej
nie uwzgldniajca jego teorii gramatyki narracyjnej, pozostawaaby na
poziomie uprawiania rzemiosa. Opierajc si na modelu taksonomicz-
nym Greimas wyrnia nastpujce waciwoci narracyjnej gramatyki
podstawowej
33
: 1. Gramatyka narracyjna skada si z morfologii ele-
mentarnej oraz ze skadni podstawowej. Operacje dokonywane s na
terminach taksonomicznych, ktre uprzednio zostay zdefiniowane. 2.
Skadnia narracyjna przeksztaca terminy i operuje nimi dokonuje ich
dysjunkcji albo koniunkcji. 3. Operacje taksonomiczne s ukierunko-
wane daj si przewidzie oraz uporzdkowane s w serie, stanowice
procesy, dajce si podzieli na syntaktyczne jednostki operacyjne.
Drugim poziomem gramatyki narracyjnej jest gramatyka powierzch-
niowa. Jest to poziom antropomorficzny, ale nie figuratywny i nie ma on
charakteru logicznego waciwego dla gramatyki podstawowej
34
. Poziom
antropomorficzny za pozwala nam wyodrbni takie istotne dla grama-
tyki narracyjnej kategorie, jak podmiot dziaajcy (aktant), dziaanie czy
odbiorca. Najbardziej charakterystyczn jednostk syntaksy narracyjnej
jest performancja, na ktr skadaj si wypowiedzenia i ktra stanowi
podstawowy schemat narracyjny transformacji zawartoci
35
.
Rwnolegle z A.J. Greimasem badania nad teori narracji prowadzi
inny, wspominany ju powyej francuski teoretyk literatury, bugar-
skiego pochodzenia, Tzvetan Todorov (ur. 1939). Przedmiotem jego za-
interesowa nie jest jednak gramatyka narracyjna, lecz zwizek, jaki w
opowiadaniach zachodzi pomidzy postaciami i wykonywanymi przez
nie dziaaniami
36
. Weryfikuje on postawion prawie sto lat wczeniej
32
Tame, 62.
33
Tame, 66.
34
Tame, 67n.
35
Tame, 76n.
36
Zob. T. Todorov, Ludzie-opowieci, t. R. Zimand, w: Narratologia, M. Gowiski
(red.), Gdask 2004, 194-211. Po raz pierwszy praca ta ukazaa si jako: Les Hommes-
Rcits, w: Grammaire du Dcameron, Paris 1969, 85-97. Polskie tumaczenie: Lu-
dzie-Opowieci, t. R. Zimand, Pamitnik Literacki 1 (1973) 269-281.
tez Henryego Jamesa, ktry twierdzi, e w opowiadaniach postacie
i akcje s ze sob nierozerwalnie powizane
37
: nie ma postaci poza
akcj, ani akcji niezalenej od postaci. W ostatecznym jednak rozra-
chunku, zdaniem Jamesa, postacie s waniejsze, gdy wszelka opo-
wie jest w istocie opisem charakterw. W opinii Todorova: posta
nie zawsze jest wyznacznikiem akcji i bynajmniej nie kada opowie
polega na opisie charakterw posta jest to potencjalna historia
historia ycia danej postaci. Kada posta oznacza now intryg ().
Fakt ten w sposb dogbny oddziauje na struktur opowiadania
38
.
Bardzo wany, z punktu widzenia narratologii, jest krtki artyku nie-
mieckiego teoretyka literatury, pniejszego profesora College de France,
Haralda Weinricha (ur. 1927), na temat struktur narracyjnych mitu
39
. Ana-
lizujc mity jako formy narracji Weinrich dochodzi do wniosku, e kady
tekst narracyjny (nie tylko mit) powinien zawiera w sobie ZYw0QoRygnay skie-
rowane do suchacza, czy te czytelnika. SYw0QoRygnay te, wystpujce w opo-
wiadaniach w rnych proporcjach, daj si sklasyfikowa w czterech
grupach
40
: 1. SYw0QoRygn ay sytuacyjne. 2. SYw0QoRygnay metajzykowe. 3. SYw0QYWbacZbIYI0QyRZYw0QgRZYw0QnRZYw0QaRZYw0QRZYw0QyRbYYw0V[bWcdaedIVZWZc]caIq0QtRZYw0QeRZYw0QkRZYw0QsRZYw0QtRZYw0QoRZYw0[W][edZIYI0QwRZYw0QeRZYw0ZWaZYYbIYI0QsRZYw0QtRZYw0QaRZYw0QRZYw0QeRZYw0Q.RZYw0[W[ecbdIYI0iYrkZYw0Q.RZYw0YWffaYaIYI0QSYw0QoRyRZYw0QgRZYw0QnRZYw0QaRZYw0QRZYw0[WdZdedIYI0QyRZYw0YWdbaY]IYI0QtRZYw0YW[cdeaIYI0QeRZYw0YWa]]ecIYI0QkRZYw0QsRZYw0QtRZYw0QoRZYw0QwRZYw0QeRZYw0]WY]dYcIYI0QrRZYw0QeRZYw0QkRZYw0QuRZYw0QrRZYw0QeRZYw0QnRZYw0QcRZYw0QyRZYw0QjRZYw0QnRZYw0QeRZYw0Q.RZYw0bWbeb[eIYI0QWRZYw0QsRZYw0QzRZYw0QyRZYw0QsRZYw0QtRZYw0[Wee]eeIYI0QkRZYw0YWafYYZIYI0QiRZYw0QeRZYw0YWfcbdZIYI0QtRZYw0QeRZYw0YWfcbdZIYI0QZYw0QoRyRZYw0QgRZYw0QnRZYw0ZWeafZfIYI0QaRZYw0QRZYw0QyRdbw0iYck[bYw0V[cWfcfeIVZWZc]caIq0QnR[w0QaR[w0QlR[w0QeR[w0ZWcbeZZIYI0QR[w0QR[w0QcR[w0QeR[w0[WYdYadIYI0QdR[w0QoR[w0ZW[feeIYI0QpR[w0QoR[w0YWffc[fIYI0QrR[w0QzR[w0YWdd]ZaIYI0QR[w0QdR[w0QkR[w0QuR[w0[W[]efaIYI0QsR[w0QyR[w0QnR[w0ZW]e]cIYI0QtR[w0YW[dbfeIYI0QaR[w0QgR[w0QmR[w0QaR[w0QtR[w0QyR[w0QcR[w0QzR[w0]WeZc[[IYI0QnR[w0YWafeZbIYI0QeR[w0QgR[w0YWfaYZaIYI0QoR[w0iYck[w0ZWYaeeIYI0QsR[w0QR[w0ZWZ]ZeZIYI0QeR[w0QlR[w0QeR[w0QmR[w0QeR[w0QnR[w0QtR[w0QaR[w0QmR[w0aW]dYYaIYI0QiR[w0YWbdeafIYI0QkR[w0QoR[w0QnR[w0QsR[w0QtR[w0[WZbdd]IYI0QyR[w0QtR[w0QuR[w0ZW[d[[dIYI0QtR[w0QyR[w0QwRd[[w0ZWafaacIYI0iYdk0V[eWYY]aaIVZWZc]caIq0QnRZdw0oRy m1
. W zasg Weinrich jesYdw0o rwnie ua -
zanie niewystarczalnoci paradYw0QoRygmatYw0QoRycznej analizy tekstYw0QoRw mitycznych
i literacic (oglnie rzec uc narrac y) wosej na gu cie
strukturalizmu Lvi-Straussa. Koniecznymuzupenieniemdla metody pa-
radygmatycznej musi by meto
Rozdzia I 28
Francuski teoretyk literatury Philippe Hamon (ur. 1940) podj pro-
blem funkcji, jak peni opis w tekstach narracyjnych
43
. Zdaniem Ha-
mona podstawowym problemem, autorw opisw jest w jaki sposb
doprowadzi do tego, aby wspgrao znaczeniowo z jednej strony to,
co jest podporzdkowane cakowicie paszczynie syntagmatycznej tek-
stu (czyli opowiadanie jako algorytm), a z drugiej pewna cao
uksztatowana z gry w formie paradygmatu ()
44
. Jeli za chodzi o
funkcj, jak peni opis w tekstach narracyjnych to jest on miejscem,
w ktrym nastpuje zatrzymanie i uporzdkowanie opowiadania (zapo-
wied dalszego cigu, redundancja treci, metonimiczne odbicie psy-
chologii lub przeznaczenia postaci)
45
. Naley mie na uwadze, e opis
ze swej natury wprowadza pust tematyk i redundancj przez co, sto-
sowany zbyt czsto, skupia si na samym sobie i z tekstu, ktry ma by
z natury referencyjny do narracji i peni w stosunku do niej funkcj po-
mocnicz, moe sta si celem samym w sobie.
Teun A. van Dij
wielokrotnie powtarza si w toku narracji, zanim zostanie przedsta-
wione ostateczne rozwizanie. Na poziomie za mikrostruktury opis
okolicznoci, agensw i przedmiotw moe wykazywa spor redun-
dancj. W przypadku jednak, gdy opisane czynniki oddziauj na stan
psychiczny agensw, opis nabiera znaczenia
50
.
Czeski teoretyk literatury i lingwista, profesor uniwersytetu w To-
ronto, Lubomr Doleel (ur. 1922), podj problem spjnoci seman-
tycznej tekstw narracyjnych
51
. Doleel uwaa, e podstawow cech
wyrniajc teksty narracyjne jest spjna fabua, ktrej pod-
porzdkowane s wszystkie inne semantyczne makrostruktury narra-
cyjne
52
. Elementarne jednostki semantyczne tekstw narracyjnych,
ktre su do okrelenia obecnych w narracji stanw nazywa Doleel
motywami narracyjnymi. Cig motyww za ukada si w spjn ma-
krostruktur fabuy. Kluczowym, w opinii Doleela, dla uchwycenia
semantyki narracji, a zatem uporzdkowania motyww narracyjnych
w tekstach, jest pojcie modalnoci narracyjnej. Autor ten definiuje
modalno i systemy modalnoci jako abstrakcyjne pojcia seman-
tyczne, ktre mona ustala i bada niezalenie od ich konkretnych
manifestacji
53
.
Ostatni prac, ktr naley, w naszej opinii, tutaj zaprezentowa jest
artyku niemieckiego teoretyka literatury, profesora uniwersytetu
w Hamburgu, Wolfa-Dietera Stempela (ur. 1929) na temat narracji po-
tocznej
54
. Punktem wyjcia argumentacji Stempela jest krytyczna ocena
powszechnego dzi przekonania uczonych, e opowiadania potoczne s
pierwowzorem narracji literackich. Przekonanie to znajduje swoje nau-
kowe ugruntowanie w pracy W. Labova i J. Waletzkyego, ktrzy wy-
kazali, e narracje potoczne i opowiadania literackie maj tak sam
50
Zob. tame, 121.
51
Zob. L. Doleel, Semantyka narracji, t. M.B. Fedewicz, w: Narratologia, M.
Gowiski (red.), Gdask 2004, 124-175. Pierwsza publikacja tego tekstu: L. Doleel,
Narrative Semantics, JDPTL 1 (1976) 129-151. Pierwsze polskie wydanie: Seman-
tyka narracji, t. M.B. Fedewicz, Pamitnik Literacki 2 (1985) 289-310.
52
Zob. L. Doleel, Semantyka narracji, 125.
53
Tame, 142.
54
Zob. W.-D. Stempel, Narracja potoczna jako prototyp, t. A. Nermer, w: Narratolo-
gia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 154-175. Orygina angielski ukaza si jako:
Everyday Narrative as a Prototype, Poetics 15 (1986) 203-216. Przekad polski po
raz pierwszy: Narracja potoczna jako prototyp, t. A. Nermer, Pamitnik Literacki 1
(1990) 303-317.
Rozdzia I 30
budow
55
. W.-D. Stempel dochodzi do wniosku, e nie mona uzna po-
tocznego opowiadania ustnego za form podstawow, z ktrej da si wy-
prowadzi skomplikowane formy narracyjne, obecne wliteraturze pisanej.
Narracja potoczna nie moe wic by prototypem narracji literackiej, w
takim sensie, w jakim retoryka klasyczna wyrosa z retoryki potocznej
56
.
Z naszego punktu widzenia wana wydaje si rwnie jego krytyczna
ocena traktowania tekstw biblijnych jako narracji potocznych
57
. Jego
zdaniem w badaniu biblijnych narracji nie naley aplikowa metodologii
wypracowanej w studiach nad narracj konwersacyjn, gdy opowiada-
nia biblijnego z jego specyficznym osadzeniem instytucjonalnym nie da
si waden jasny sposb powiza z opowiadaniempotocznymjako ele-
mentarn praktyk
58
. Poza tym, Stempel susznie zauwaa, e opowia-
dania biblijne przeszy proces monumentalizacji przez fakt stania si
czci powizanego instytucjonalnie korpusu tekstu. A zatem, ten sam
tekst opowiadania, przez fakt pisemnego utrwalenia, moe by ponownie
wykorzystywany w rnych procesach recepcji, oddalajc w ten sposb
do pewnego stopnia narracj od jej historycznej motywacji
59
.
Przedstawione tutaj kwestie metodologiczne zwizane z narratolo-
gi, pokazuj z jak bardzo zoonym i wieloaspektowym zjawiskiem
mamy do czynienia. Przegld prac najwaniejszych autorytetw w tej
dziedzinie pozwoli nam zapozna si nie tylko z histori powstawa-
nia zrbw metodologicznych analizy narratywnej, lecz take z pod-
stawowymi wspczesnymi podejciami do analizy opowiada. Nie
ma tutaj modelu idealnego, ktry moglibymy bez adnych zastrzee
zaadaptowa do dalszej analizy narratywnej Ewangelii Janowej
60
.
55
Zob. W. Labov J. Waletzky, Narrative Analysis: Oral Versions of Personal Ex-
peri6ence, in: Essays on the Verbal and Visual Arts, J. Helm (ed.), Seattle-London
1967.
56
Zob. W.-D. Stempel, Narracja potoczna jako prototyp, 167.
57
Autor odnosi si tutaj do konkretnego przykadu prby aplikacji metodologii wypra-
cowanej w badaniach nad narracj ustn do interpretacji narracyjnego fragmentu z
Ksigi Amosa 7, 10-17, ktrej podj si Christof Hardmeier. Zob. C. Hardmeier, Old
Testament Exegesis in Linguistic Narrative Research, Poetics 15 (1986).
58
Zob. W.-D. Stempel, Narracja potoczna jako prototyp, 159.
59
Tame.
60
Polscy biblici podejmuj rwnie z kadym rokiem coraz mielej rnorodne za-
gadnienia zwizane z teori i praktyk narratologii. Przegldu publikacji dokonuje S.
Szymik, Metoda narracyjna jako propozycja dialogu z tekstem, w: Jzyk Biblii. Od
suchania do rozumienia, red., W. Pikor, Kielce 2005, 11-20. Chronologicznie rzecz
ujmujc, naleaoby tu wymieni nastpujce pozycje: J. Chmiel, Opowiadania bib-
Dziki tej rnorodnoci bdziemy jednak w stanie spojrze wielo-
wymiarowo na struktury narracyjne tego dziea.
lijne: aspekt genologiczny i hermeneutyczny, RBL 41 (1988) 44-51; tene, La narra-
tivit dans lAncien Testament comme problme hermneutique, ACr 24 (1992) 129-
133; Z. Pawowski, Hermeneutyczna metoda opowiadania we wspczesnej egzegezie,
CT 62/1 (1992) 5-17; W. Rakocy, Metoda narracyjna w interpretacji tekstu biblij-
nego, RBL 48 (1995) 161-168; tene, Nowe metody analizy literackiej w egzegezie
Nowego Testamentu, w: Wstp do Nowego Testamentu, red. R. Rubinkiewicz, Pozna
1996, 545-554; R. Bartnicki, Ewangelie Synoptyczne. Geneza i interpretacja, War-
szawa 1996, 291-306; S. Szymik, Podstawowe aspekty analizy narracyjnej tekstu bib-
lijnego, RBL 49 (1996) 90-103; M. Kantor, Analiza narracyjna i semiotyczna, w: Z
bada nad Bibli, t. 2, Prace Katedry Teologii i Informatyki Biblijnej Wydziau Teo-
logicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, red. T. Jelonek, Krakw
1998, 39-46; P. Chalupa, Die Bedeutung der narrativen Analyse fr die Bibelarbeit,
w: ywe jest sowo Boe. Metody biblijno-pastoralne, Sympozja 10, Opole 1995, 47-
56; H. Witczyk, Rola umiowanego ucznia w odniesieniu do Piotra wypierajcego
si Jezusa, w: Opoka Kocioa Chrystusowego. Biblici KUL w 25 rocznic ponty-
fikatu Jana Pawa II, red. S. Szymik, H. Ordon, Lublin 2004, 55-97; J. Krcido, Jesus
Final Call to Faith (John 12,44-50). Literary Approach, SBP 4: Czstochowa 2007,
47-69. Najbardziej wszechstronne przedstawienie zasad hermeneutyczno-filozoficz-
nych, stojcych u podstaw narratologii oraz ich praktyczne zastosowanie do Rdz 1
3 znajdziemy w pracy habilitacyjnej Z. Pawowskiego pod tytuem Opowiadanie, Bg
i pocztek. Teologia narracyjna Rdz 1 3, RSB 13, Warszawa 2003.
Rozdzia I 32
2. Ewangelia wedug w. Jana
jako tekst narracyjny
W naukowych studiach nad czwart Ewangeli wiele miejsca
powicono szczegowym zagadnieniom filologicznym, historycznym
czy te teologicznym. Pismo to, podobnie jak inne utwory Nowego Tes-
tamentu, zostao wszechstronnie przebadane przy uyciu narzdzi wy-
pracowanych w ramach metody historyczno-krytycznej. Skrupulatnie
zosta przeanalizowany jzyk i styl tej Ewangelii. Zidentyfikowano ewen-
tualne rda, z ktrych korzysta mg autor oraz wysunito liczne hi-
potezy odnonie do zoonego procesu kompozycji tego dziea. Std dalej
wycigane s wnioski na temat wsplnoty, czy te szkoy Janowej, ktra
bya depozytariuszem tradycji zawartej w tej Ewangelii. Tekst Janowego
dziea traktowany jest wic jako swego rodzaju okno, przez ktre kry-
tycy mog pozna histori wsplnoty Janowej, jej sposb ycia i pro-
blemy, ktrymi ya
61
. Takie diachroniczne podejcie do tekstu Ewangelii
z koniecznoci uzalenia jego przesanie od czsto hipotetycznych uwa-
runkowa historycznych, na dalszy za plan odsuwa poszukiwanie tego,
co tekst mwi sam w sobie. Jednake dzisiejszy czytelnik na pierwszym
miejscu kontaktuje si przede wszystkimz tekstemEwangelii, ktry, jako
taki, powinien do niego przemwi i zakomunikowa mu fundamentaln
prawd o zbawieniu czowieka dokonanym przez i w Jezusie Chrys-
tusie. Skoro Ewangelia ta zostaa skomponowana wformie opowiadania,
wydaje si, e najlepszym sposobem na jej waciwe odczytanie bdzie,
na tym pierwszym etapie, podejcie synchroniczne, w ktrym zastosu-
jemy kryteria wypracowane przez narratologi
62
.
61
Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 3.
62
Na temat zastosowania narratologii wegzegezie biblijnej zob. D. Rhoads, Narrative Crit-
icism: Practices and Prospects, in: Characterization in the Gospels: Reconceiving Nar-
rative Criticism, D. Rhoads K. Syreeni (eds.), JSNTS 184: Sheffield 1999, 264-285.
33 Ewangelia wedug w. Jana jako tekst narracyjny
Naszym celem nie jest skomponowanie jakiego nowego modelu
analizy narratywnej, by nastpnie zaaplikowa go do tekstu czwartej
Ewangelii. Chcemy natomiast wykorzysta to, co w kadym modelu
moe by uyteczne dla moliwie wszechstronnego przeanalizowania
narracji tego dziea
63
. W dalszych analizach pragniemy poruszy na-
stpujce kwestie: co jest przedmiotem narracji czwartej Ewangelii (his-
toria)?, jak ta narracja jest opowiadana, to znaczy, jak rozwija si fabua
Ewangelii Janowej (dyskurs)?, kim s i jakie cechy maj protagonici
tego utworu? Te analizy poprzedzimy analizami autora i czytelnika
Ewangelii Janowej oraz zajmiemy si takimi zagadnieniami, jak nar-
rator, czas narracji i punkt widzenia narratora. Najwicej czerpa
bdziemy tutaj z modelu Seymoura Chatmana, zaaplikowanego do
czwartej Ewangelii przez R.A. Culpeppera. Po przeprowadzeniu ana-
lizy narratywnej czwartej Ewangelii jako caoci zajmiemy si proble-
mem spjnoci narracyjnej J 21 w odniesieniu do J 1 20.
2.1. Autor, narrator, punkt widzenia, czytelnik
64
Mwienie o autorze Ewangelii Janowej naley poprzedzi krtk
uwag na temat tekstu tego dziea. Do istoty podejcia synchronicznego
naley to, e odkadamy na bok pytania na temat historii powstawania tek-
stu oraz ewentualnych jego, nieco odbiegajcych od siebie, wersji. Do dal-
szych analiz przyjmujemy kocow, kanoniczn wersj krytyczn tekstu
Ewangelii Janowej, znajdujc si w The Greek New Testament, ed.
63
Najlepsz, naszym zdaniem, wszechstronn aplikacj rnych modeli narracyjnych do
tekstw biblijnych zaproponowali Daniel Marguerat i Yvan Bourquin w opublikowanej
w 1998 roku, nakadem wydawnictwa Les ditions du Cerf, ksice Pour lire les rcits
bibliques. Angielskie wydanie tej ksiki ukazao si ju rok pniej jako: How to Read
Bible Stories, London 1999. Znajdujemy w niej nie tylko syntetyczny wykad teoretycz-
nych zagadnie, lecz take przykady ich praktycznego wdraania wanaliz perykop bib-
lijnych. Problematyk uytecznoci analizy narracyjnej do wydobywania gbi
teologicznej biblijnych opowiada omawiaj skrtowo: E. Parmentier, Dieu a des histo-
ries. La dimension thologique de la narrativit, w: La Bible en rcits. Lexgse biblique
lheure du lecteur. Colloque international danalyse narrative des textes de la Bible,
Lausanne (mars 2002), D. Marguerat (d.), Genve 2003, 112-119; A. Wnin, Analyse
narrative et thologie dans le rcit biblique, w: Aujourdhui, lire la Bible: Exgses
contemporaines et recherches universitaires, P. Abadie (d.), Lyon 2008, 45-56; C. Theo-
bald, Les enjeux de lanalyse narrative en thologie, w: Aujourdhui, lire la Bible: Ex-
gses contemporaines et recherches universitaires, P. Abadie (d.), Lyon 2008, 57-66.
64
W prowadzonych tutaj analizach opieramy si gwnie na: R.A. Culpepper, Anatomy
of the Fourth Gospel, 15-75.
Rozdzia I 34
K. Aland et al., 4 ed., Stuttgart 1993. Pociga to za sob przyjcie innej kon-
cepcji autora ni to jest wmetodologii historyczno-krytycznej. Narratologia
nie interesuje si jego imienn tosamoci, lecz tym jaki obraz autora
odsania si czytelnikowi wmiar lektury tekstu. Std teoretycy analizy nar-
racyjnej rozrniaj pojcia autora rzeczywistego oraz autora domylnego
65
.
Autorem rzeczywistym jest ten, kto napisa tekst. Aplikujc to pojcie do
Ewangelii Janowej zdajemy sobie spraw, e metodologia narracyjna doko-
nuje tutaj uproszczenia. Uproszczenie to nie wyklucza jednak moliwoci
wielostopniowego powstawania tekstu, a wkonsekwencji istnienia kilku au-
torw, czy te redaktorw tego dziea. Nie oznacza to rwnie, e autor nie
mg korzysta z pomocy sekretarzy. Istot takiego podejcia w narratolo-
gii do kwestii realnego rzeczywistego jest fakt, e na podstawie samego
tekstu czwartej Ewangelii, ktry stanowi dla analizy narracyjnej jedyne
rdo danych, nie mona nic pewnego o rzeczywistymautorze powiedzie.
Teoretycy analizy narratywnej tworz pojcie domylnego autora, o
ktrym W.C. Booth mwi: Autor domylny wybiera, wiadomie lub
nie, to, co czytamy. Wnioskujemy o nim jako o idealnej, literackiej
wersji realnego czowieka. Jest on sum swoich wasnych wyborw
66
.
Autor domylny nigdy nie komunikuje si w tekcie bezporednio z czy-
telnikiem, gdy ta komunikacja zarezerwowana jest dla narratora. Jest on
natomiast sum wyborw, ktrych dokona rzeczywisty autor piszc
tekst. Caa narracja progresywnie odsania czytelnikowi autora domy-
lnego, ktry jest w niej wszechobecny
67
. T percepcj czytelnika mona
by porwna do spotkania mionika sztuki np. z obrazem, czy rzeb.
65
Zob. S. Chatman, Story and Discourse, 267. Zagadnienia te przybliaj przystpnie:
L. Herman B. Vervaeck, Handbook of Narrative Analysis, University of Nebraska
Press 2005, 16-20.
66
Tumaczenie wasne na podstawie: W.C. Booth, The Rhetoric of Fiction, 74n. Wkad
Waynea C. Bootha (1921-2005) wtworzenie narracyjnej koncepcji autora domylnego
i jego funkcji komunikacyjnych jest nie do przecenienia. Przesyajc do redakcji jeden
ze swoich, napisanych niedugo przed mierci, artykuw, opatrzy go nastpujcymko-
mentarzem swego rodzaju testamentem: In most situations, and especially in reading
literature, you cannot fully understand (and thus communicate well) unless you distin-
guish the author implied by the text fromboth the flesh-and-blood author and the diverse
characters and narrators met in any text. (...). Zob. w: A Companion to Narrative The-
ory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008, x.
67
Zaproponowanej przez siebie koncepcji domylnego autora broni Booth a do
mierci, zwaszcza wobec atakw ze strony literaturoznawcw, wyznajcych prymat
tzw. reader-response criticism. Swj, wydany ju pomiertnie, bodaj ostatni artyku
tak rozpoczyna: It will surprise no reader here that the author of The Rhetoric of
Czowiek ten, nie wiedzc nic o autorze rzeby miaby wyrobi sobie,
na podstawie samej tylko jej obserwacji, opini na temat artysty, ktry
j stworzy
68
. Kady tekst ma tylko jednego autora domylnego nieza-
lenie od tego, czy zosta on napisany przez jednego rzeczywistego au-
tora, przez grup ludzi, czy powsta jednorazowo, czy te dochodzi do
swej ostatecznej formy przez dugi okres czasu
69
.
Narrator to gos w tekcie, ktry opowiada histori i mwi do czy-
telnika
70
. W klasycznym ujciu W.C. Bootha, ktre zostao zaadapto-
wane przez wikszo literaturoznawcw, rozrnia si narratora
wiarygodnego i niewiarygodnego. Kryterium wiarygodnoci jest tu
oparte na obserwacji, czy narrator wypowiada si zgodnie z normami
uznawanymi przez domylnego autora, czy te nie
71
. Wiarygodny nar-
rator, reprezentujcy punkt widzenia autora, wprowadza czytelnika do
wiata utworzonego przez narracj i konsekwentnie prowadzi go w jej
toku
72
. To on ukazuje czytelnikowi waciw perspektyw widzenia roz-
woju akcji oraz wprowadza wystpujce w nim postaci
73
. Jest zabiegiem
Fiction ([1961] 1983) is appalled by the number of critics who have embraced the
death of the author (Actually it has always been only the implied author; no one has
claimed that the flesh-and-blood author never existed.) How could anyone ever believe
that the authors intentions about a work are irrelevant to how we read it? The critics
were of course justified in claiming that the authors expressed intentions, outside the
text, could be in total contrast to the intentions finally realized in the finished text.
But does not that difference dramatize the importance of this implied author/author dis-
tinction?. Cytat z: W.C. Booth, Resurrection of the Implied Author: Why Bother?,
in: A Companion to Narrative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell
Publishing: Oxford 2008, 75. Sabe strony koncepcji autora domylnego przedsta-
wiaj np. L. Herman B. Vervaeck, Handbook of Narrative Analysis, 17-18.
68
Porwnanie wziem od: R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 16.
69
Por. S. Chatman, Story and Discourse, 149.
70
Bardzo przystpn prezentacj zagadnie zwizanych z funkcj narratora w opowia-
daniu znajdzie czytelnik w: I.S. Talib, Narrative Theory. Capter 7: The Narrator:
http://courses.nus.edu.sg/course/ellibst/NarrativeTheory/chapt7.htm.
71
Zacytujmy tu jeszcze raz samego Bootha: I have called a narrator reliable when he
speaks for or acts in accordance with the norms of the work ( the implied authors
norms), unreliable when he does not. Zob.: W.C. Booth, The Rhetoric of Fiction,
158-159.
72
Ciekawe spostrzeenia odnonie do funkcji niewiarygodnego narratora w odniesie-
niu do domniemanego czytelnika znale mona w: A.F. Nnning, Reconceptualizing
Unreliable Narration: Synthesizing Cognitive and Rhetorical Approaches, in: A Com-
panion to Narrative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing:
Oxford 2008, 89-107.
73
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 17.
Rozdzia I 36
retorycznym, ktry moe, ale nie musi, by utosamiony z postaci
w opowiadaniu
74
. W przypadku utosamienia z ktr z postaci opo-
wiadania, gos narratora ma za zadanie ukazanie czytelnikowi per-
spektywy rnej od tej, ktr reprezentuje autor domylny. Jeeli za
nie jest on jedn z postaci opowiadania, staje si gosem autora domy-
lnego. W Ewangelii Janowej narratora nie da si utosami z adn
z postaci, jest on wic tutaj zawsze gosem autora domylnego
75
.
Narrator w czwartej Ewangelii to osoba, ktrej nie mona przypisa
mskiej, czy eskiej pci. Wszechobecny narrator zaznacza ju swoj
obecno na samympocztku Prologu
76
. To on opowiada histori Jezusa,
wprowadza dialogi, komentuje opisywane zdarzenia, tumaczy niezro-
zumiae dla czytelnika terminy, charakteryzuje postaci
77
. Krtko mwic
w toku narracji Ewangelii ukierunkowuje on czytelnika na znaczenie
ycia, mierci i zmartwychwstania Jezusa. Z tego wzgldu naley moli-
wie najbardziej wszechstronnie przeanalizowa gos narratora w tek-
cie czwartej Ewangelii. Najpierw przyjrzymy si jego komentarzom
wyjaniajcym w rnych miejscach tekstu oraz podejmiemy, cile
zwizany z tym, problem punktu widzenia narratora. Nastpnie za
przejdziemy do zagadnienia relacji narratora do najwaniejszych postaci
w narracji.
Egzegeci w nurcie historyczno-krytycznym podjli prb usystema-
tyzowania komentarzy w Ewangelii Janowej ju prawie p wieku temu,
traktujc je jako komentarze autora. M.C. Tenney wylicza 59 komenta-
rzy wczonych w narracj tej Ewangelii, porzdkujc je w dziesi na-
stpujcych grup tematycznych
78
: tumaczenie, czas lub miejsce,
74
Por. D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 10.
75
R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 16.
76
Na temat koncepcji wszechobecnego autora w opowiadaniach biblijnych zob. D. Mar-
guerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 10-11.
77
Koncepcj wszechobecnoci i wszechwiedzy narratora w czwartej Ewangelii analizuje
dobrze M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, JSNTSup 69: Shef-
field 1992, 31-37. Zob. te: J. Lieu, Narrative Analysis and Scripture in John, in: The
Old Testament in The New Testament. Essays in Honour of J.L. North, S. Moyise (ed.),
JSNTSup 189: Sheffield 2000, 146-155; J. Zumstein, Narratologische Lektre der jo-
hanneischen Ostergeschichte, 188-189.
78
Zob. M.C. Tenney, The Footnotes of Johns Gospel, 350-364. Komentarze te znajduje
Tenney w nastpujcych tekstach: 1, 14. 16. 38. 41. 42; 2, 9. 11. 22. 24-25; 3, 16-21.
31-36; 4, 2. 9. 25. 54; 6, 6. 23. 59. 64. 71; 7, 2. 5. 39. 50; 8, 20. 27; 9, 7. 14; 10, 6. 22-
23; 11, 2. 18. 30. 51; 12, 6. 16. 37-43; 13, 11. 23. 28; 18, 10. 14. 40; 19, 13. 14. 17.
31. 35. 36. 42; 20, 9. 16. 30-31; 21, 7. 8. 14. 19. 23. 24-25.
zwyczaj, aluzja do autora, pami uczniw, wyjanienie, wyliczenie
i podsumowanie, identyfikacja osoby, wiedza Jezusa, dyskusja teolo-
giczna
79
. Tenney stwierdza, e nie da si okreli relacji pomidzy ich
rozmieszczeniem w Ewangelii a jej struktur, zauwaajc jednoczenie,
e nie s one interpolacjami, lecz stanowi integraln cz jej tekstu.
Inny przedstawiciel egzegezy historyczno-krytycznej J.J. ORourke wy-
dzieli natomiast w tekcie czwartej Ewangelii 109 komentarzy
80
.
Sposb rozmieszczenia materiau przez narratora, okrelany jako
ekspozycja, moe mie rnoraki charakter
81
. Komentarz narratora
moe by skoncentrowany w jednym miejscu tekstu, albo stopniowo
rozoony w rnych jego czciach. Moe by umieszczony na po-
cztku danej narracji lub, dla uzyskania wikszego oddziaywania na
odbiorc, moe by umieszczony na jej pniejszym etapie
82
. Ekspozy-
cja moe by podana w porzdku chronologicznym lub uporzdkowana
w inny sposb tak, by komunikacja z odbiorc bya jak najbardziej efek-
tywna. W przypadku Ewangelii Janowej mamy do czynienia najcz-
ciej z ekspozycj chronologiczn, wstpn i skoncentrowan
83
.
Analiza strategii narracyjnej zastosowanej w tej Ewangelii nie ogra-
nicza si jednak do dania odpowiedzi na pytanie, w jakim miejscu tekstu
narrator dzieli si z czytelnikiem swoj wiedz. Naley rwnie zwrci
uwag na to, w jaki sposb dokonuje on ekspozycji posiadanej wiedzy.
Wszechwiedzcy narrator moe odsoni przed czytelnikiem od razu, na
pocztku narracji, najistotniejsze elementy swojego przesania i da mu
przez to cakowity wgld wswoj strategi
84
. Moe rwnie w wiadomy
sposb zatai przed nim wane informacje, by wyjawiajc je w naj-
bardziej odpowiednim czasie, uzyska lepszy efekt perswazyjny. Kady
narrator powinien rwnie stara si, by w toku narracji zdobywa coraz
wiksze zaufanie czytelnika. W przypadku Ewangelii Janowej narrator
stara si, by od razu zdoby pene jego zaufanie. By to osign, umiesz-
79
Tame, 350. Brak jest komentarzy w narracji Ewangelii Janowej pomidzy 13, 31 a
17, 26.
80
Zob. J.J. ORourke, Asides in the Gospel of John, 205-214. Autor ten sam jednak
uznaje za wtpliwe 18 z wyliczonych przez siebie komentarzy.
81
Zob. M. Sternberg, Expositional Modes and Temporal Ordering in Fiction, Baltimore
1978, 1.
82
83
Tame, 19.
84
Koncepcj wszechwiedzy narratora omawiaj szerzej R. Scholes, J. Phelan, R. Kel-
logg, The Nature of Narrative, 272-279.
Rozdzia I 38
cza na pocztku tego dziea Prolog (1, 1-18), w ktrym otwarcie
i wszechstronnie ukazuje tosamo centralnej postaci caego dziea
85
.
Utwr, ktry dotar do rk czytelnika bdzie opowiadaniem o Sowie,
ktre, bdc Bogiem, byo na pocztku u Boga (1, 1). Przez nie zosta
stworzony wiat (1, 3. 10) i w nim jest ycie (1, 4). Ono stao si ciaem
i zamieszkao midzy ludmi (1, 14). Dla tych, ktrzy je przyjmuj
poprzez wiar, to Sowo ma sta si moc czynic z nich dzieci Boe
(1, 12). Caa Ewangelia Janowa wydaje si by opowiadaniem, ktre ma
na celu wiarygodne potwierdzenie tosamoci Sowa, ktre stao si
ciaemdla zbawienia czowieka. Temu su wszystkie opowiadania, dia-
logi, monologi, a przede wszystkim wprowadzajce do nich lub podsu-
mowujce je komentarze narratora. Taka strategia narratora sprawia, e
czytelnik zna lepiej Jezusa ni ktrakolwiek z postaci wystpujcych
obok Niego w tekcie Ewangelii. Godny zaufania narrator sprawia, e
Jezus staje si dla czytelnika godny wiary.
Wspominany powyej G. Genette przytacza pomocny schemat uka-
zujcy rne sposoby obecnoci narratora w tekcie i konsekwentnie
rne moliwoci jego punktw widzenia
86
:
Jak ju wczeniej zaznaczylimy, w Ewangelii Janowej mamy do
czynienia z przypadkiem wystpujcym w punkcie 4. Wszechwiedzcy
narrator, ktry nie jest postaci w opowiadaniu i ktrego nie da si wy-
ranie odrni od autora, jest odpowiedzialny za prowadzenie czytel-
nika poprzez narracj. Ta pozycja decyduje o punkcie widzenia
85
Na temat funkcji Prologu w narracji czwartej Ewangelii zob. J. Krcido, Jesus Final
Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 50-52.
86
Zob. G. Genette, Narrative Discourse, 186.
Wewntrzna
analiza zdarze
Zewntrzna
obserwacja zdarze
Narrator jako posta
w opowiadaniu
1. Gwna posta
opowiada swoj
wasn histori.
2. Posta drugoplanowa
opowiada histori
pierwszoplanowej postaci.
Narrator, ktry nie jest
postaci w opowiadaniu
4. Analizujcy
i wszechwiedzcy autor
opowiada histori.
3. Autor opowiada histori
jako obserwator.
narratora
87
. Jest to punkt widzenia w trzeciej osobie liczby pojedynczej
jako kto kto wystpuje na zewntrz akcji, jego gos jest wic gosem
zewntrznego obserwatora. Trzykrotnie jednak w czwartej Ewangelii
w Prologu 1, 14. 16 oraz w zakoczeniu 21, 24 narrator wypowiada si
w pierwszej osobie liczby mnogiej. Wypowiada si tutaj w imieniu
grupy, ktra jest depozytariuszem tradycji spisanej na kartach tej Ewan-
gelii. Problem ten zostanie podjty szerzej w dalszych czciach naszej
monografii.
Bardzo ciekaw hipotez odnonie do punktu widzenia narratora za-
proponowa rosyjski filolog i semiotyk kultury, wykadajcy obecnie na
uniwersytecie w Neapolu, Borys Uspienski. Jego zdaniem punkt wi-
dzenia narratora moe wyraa si na piciu rnych paszczyznach:
ideologicznej, przestrzennej, czasowej, psychologicznej oraz frazeolo-
gicznej
88
. Przyjrzymy si pokrtce czterem z wymienionych tu pasz-
czyzn punktu widzenia narratora w odniesieniu do Ewangelii Janowej.
Nie bdziemy si tutaj osobno zajmowa paszczyzn frazeologiczn
89
,
gdy wymagaoby to szczegowej analizy technik formuowania wy-
powiedzi uytych w komentarzach narratora.
a. paszczyzna ideologiczna
Wopinii R.A. Culpeppera paszczyzna ta, ze wzgldu na swoje ukie-
runkowanie ideologiczne i ewaluacyjne, wyraa najpeniej funkcj nar-
ratora
90
. aden narrator nie pozostaje bezstronny. Jego zadaniem jest nie
tylko nawizanie relacji pomidzy domylnym autorem a czytelnikiem,
ale przede wszystkim przekonanie czytelnika do jego ideologicznego
punktu widzenia. Pociga to za sob ewaluacj systemu przekona czy-
telnika. Aby to mogo nastpi narrator musi przekona czytelnika, e
godzien jest jego zaufania
91
. Narrator nie jest zainteresowany przede
wszystkim zgodnoci opowiadanych zdarze z rzeczywistoci histo-
ryczn, lecz tym, by przekona czytelnika do ideologicznego punktu wi-
87
Rne moliwe punkty widzenia narratora omawiaj np. L. Herman B. Vervaeck,
Handbook of Narrative Analysis, 20-39. Zob. te R. Scholes, J. Phelan, R. Kellogg,
The Nature of Narrative, 240-282.
88
Zob. B. Uspienski, Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia
form kompozycji, t. P. Fast, Katowice 1997, 6.
89
To zagadnienie omawia np. J.L. Resseguie, The Strange Gospel. Narrative Design
and Point of View in John, BIS 56: Leiden 2001, 10-16.
90
91
Tame.
Rozdzia I 40
dzenia autora. W przypadku Ewangelii Janowej przed narratorem stoi
wyzwanie, ktre wypowiada explicite w 20, 30-31: I wiele innych zna-
kw, ktrych nie zapisano w tej ksice, uczyni Jezus wobec uczniw.
Te za zapisano, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem, Synem
Boym, i abycie wierzc mieli ycie w imi Jego. Narrator czwartej
Ewangelii sprowadza wszystkie moliwe punkty widzenia do dwch:
prawdziwy i faszywy. Postaci, ktre wystpuj w narracji tego dziea
daj si podzieli na trzy grupy: tych, ktrzy przyjli prawd i znaj j;
tych, ktrzy yj w faszu oraz tych, ktrzy s w procesie przechodze-
nia od faszu do prawdy. Na tej paszczynie konfliktu pomidzy prawd
i faszem rozwija si fabua czwartej Ewangelii. R.A. Culpepper susznie
zauwaa, e w Ewangelii Janowej punkt widzenia ma charakter stereo-
skopowy
92
. Oznacza to, e jest on w istocie wypadkow dwch punktw
widzenia. Pierwszym z nich jest pochodzenie Jezusa, jako wcielonego
odwiecznego Logosu
93
. Drugim za popaschalna perspektywa wspl-
noty Janowej, ktra widziaa w Jezusie wywyszonego Syna Boego.
Narracja czwartej Ewangelii, opowiadajca ziemskie ycie Jezusa, staje
si w peni czytelna jedynie wtedy, gdy odbiorca tego dziea dostrzega
obie te perspektywy.
b. paszczyzna przestrzenna
Narrator w Ewangelii Janowej jawi si jako wszechobecny. Wedug
S. Chatmana wszechobecno narratora jest to zdolno relacjonowa-
nia z rnych punktw widzenia, niedostpnych dla postaci lub do prze-
skakiwania z jednego punktu do drugiego albo do bycia w dwch
miejscach jednoczenie
94
. Nie mona ustali jakiego konkretnego pun-
ktu obserwacyjnego, w ktrym znajdowaby si narrator w Ewangelii
Janowej. Wydaje si, e zmienia on swoje miejsce i jest obecny wszdzie
tam, gdzie przemieszcza si akcja. Jest bliskim obserwatorem wia-
dectwa Jana o Jezusie nad Jordanem (1, 19-42). Udaje si wraz z Jezu-
sem do Galilei (1, 43). Jest obecny na weselu w Kanie Galilejskiej i
skrupulatnie odnotowuje dokonany tam przez Jezusa pierwszy cud (2, 1-
12). Powraca z Jezusem do Jerozolimy i jest wiadkiem znaku oczysz-
92
Tame, 33.
93
Por. J.L. Resseguie, The Strange Gospel. Narrative Design and Point of View in John, 4.
94
Zob. S. Chatman, Story and Discourse, 103. Zagadnienia te omawia take: J.L. Res-
seguie, The Strange Gospel. Narrative Design and Point of View in John, 5-8.
czenia wityni (2, 13-22). Narrator w czwartej Ewangelii towarzyszy
rwnie innym postaciom narracji. Po spotkaniu Jezusa z Samarytank
przy studni (4, 1-27), ktre narrator szczegowo relacjonuje, udaje si
wraz z ni do wioski i przysuchuje si jej opowiadaniu (4, 28-30). Jed-
noczenie jednak pozostaje z Jezusem i uczniami przy studni i przed-
stawia przebieg ich rozmowy (4, 31-38). Narrator jest obecny wraz
z Piotrem na dziedzicu arcykapaskim i jednoczenie dokadnie syszy
rozmow Jezusa z arcykapanem (18, 12-27) a nastpnie w pretorium
z Piatem (18, 28-32). Tych kilka przykadw ilustruje wszechobecno
narratora. Nie ma takiego zdarzenia, spord opowiedzianych w Ewan-
gelii, w ktrym niewidzialny narrator nie braby udziau. Wszechobec-
no narratora jest dla czytelnika gwarantem jego wszechwiedzy.
Konwencja ta sprawia, e wraz z postpem narracji czytelnik nabiera
do narratora coraz wikszego zaufania.
Naley jeszcze zada pytanie: Jak blisko opowiadanych zdarze znaj-
duje si narrator? Nie chodzi tutaj o podanie odlegoci w jednostkach
dugoci, lecz o to, jak narrator identyfikuje si z postaciami, ktrym to-
warzyszy. Wida wyranie, e narrator nie ogranicza si do roli ze-
wntrznego obserwatora, ale interpretuje zdarzenia i to, co dzieje si
w umysach bohaterw. Z drugiej jednak strony, narrator stara si za-
chowa pozory dystansu pomidzy nim, a tymi, z ktrymi sympaty-
zuje. Mwic o Jezusie i uczniach, uywa zawsze trzeciej osoby (On,
oni), nigdy za nie mwi my. Uwany czytelnik moe jednak bez
trudu zdemaskowa narratora i pozna z kim sympatyzuje, analizujc
jego charakterystyki poszczeglnych osb. Nasuwa si tutaj spo-
strzeenie natury historycznej, ktre dotyka tematu naszej rozprawy.
W Prologu oraz na kocu Ewangelii Janowej (21, 24-25) narracja trze-
cioosobowa zmienia si nagle w pierwszoosobow
95
: ASowo stao si
ciaem i zamieszkao wrd nas. I ogldalimy Jego chwa, chwa,
jak Jednorodzony otrzymuje od Ojca, peen aski i prawdy (1, 14);
Z Jego penoci wszyscymy otrzymali ask po asce (1, 16); Ten
wanie ucze daje wiadectwo o tych sprawach i on je opisa. Awiemy,
e wiadectwo jego jest prawdziwe. Jest ponadto wiele innych rzeczy,
ktrych Jezus dokona, a ktre, gdyby je szczegowo opisa, to sdz,
e cay wiat nie pomieciby ksig, ktre by trzeba napisa (21, 24-25).
95
D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 10, interpretuj ten zabieg
jako przykad poredniego ujawnienia swojej tosamoci przez narratora.
Rozdzia I 42
Sowa te wskazuj na pewn odlego czasow pomidzy zdarzeniami re-
lacjonowanymi przez narratora a momentem powstania tego zakocze-
nia. Autor Ewangelii ujawnia tutaj czciowo swoj tosamo. By on
wiadkiem zdarze, ktre opowiedzia w Ewangelii. Przypisuje sobie
w ten sposb cechy wszechobecnoci i wszechwiedzy o wszystkich zda-
rzeniach, przejmujc tymsamymkompetencje narratora. Wypowiada si
w swoim wasnym imieniu oraz w imieniu grupy, do ktrej przynaley.
Chodzi tu z pewnoci o wsplnot Janow, ktra staa si depozytariu-
szemtradycji o Jezusie, przekazanej wtej Ewangelii. Zastosowanie pierw-
szej osoby w Prologu, a nastpnie konsekwentne prowadzenie narracji
w trzeciej osobie oraz ponowne przejcie od trzeciej osoby do pierwszej
na kocu dziea, naley rwnie widzie jako technik literack wiado-
mie zastosowan przez autora. Ma ona na celu wprowadzenie czytelnika
z jego zewntrznego wiata do wiata stworzonego przez narracj (1, 14.
16), by nastpnie, ubogaconego o to, do czego autor chcia go przekona,
wyprowadzi go na nowo do jego realnego wiata (21, 24-25)
96
.
c. paszczyzna czasowa
Narrator, ktry towarzyszy wszystkim postaciom w narracji Ewan-
gelii Janowej i jest wszechobecny nie jest w aden sposb ograniczony
czasowym punktem widzenia ktrejkolwiek postaci. Zachowuje tutaj
cakowit autonomi i retrospektywnie relacjonuje wszystkie zdarzenia.
Taki czasowy punkt widzenia wystpuje, zdaniem B. Uspienskiego, gdy
autor stoi na zewntrz swoich postaci, jednake w swoim wasnym cza-
sie, przyjmuje retrospektywne spojrzenie, patrzc z przyszoci na te-
raniejszo postaci. Wie on to, czego posta nie moe wiedzie. Std
jego punkt widzenia jest zewntrzny w stosunku do toczcej si narra-
cji
97
. Perspektywa retrospektywna narratora wyraa si w stwierdze-
niach narratora typu: Apowiedzia to o Duchu, ktrego mieli otrzyma
wierzcy w Niego; Duch bowiem jeszcze nie by dany, poniewa Jezus
nie zosta jeszcze uwielbiony (7, 39). Zakada to odlego czasow
pomidzy zaistnieniemzdarzenia, ktrego narrator by wiadkiem, a mo-
96
Na zastosowanie tej techniki w dzieach literackich zwrci uwag B. Uspienski, Po-
etyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia form kompozycji, 147.
Zob. te: R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 46.
97
B. Uspienski, Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i typologia form
kompozycji, 67. Por. J.L. Resseguie, The Strange Gospel. Narrative Design and Point
of View in John, 8.
mentem jego opowiedzenia. Sama narracja Ewangelii Janowej nie daje
nam wskazwek na temat odlegoci czasowej pomidzy tymi dwoma
etapami. Mona jednak zakada, e etap opowiedzenia i spisania Ewan-
gelii naley czy z istnieniem wsplnoty Janowej (zob. powyej). His-
tori Jezusa opowiada narrator z punktu widzenia w przyszoci. Jest to
punkt widzenia wsplnoty ludzi, ktrzy uwierzyli w sowa i czyny Je-
zusa oraz w Jego zmartwychwstanie i uwielbienie. Ta perspektywa cza-
sowa zapewnia wsplnocie taki punkt widzenia, jakiego nie miaa adna
z postaci wspczesnych Jezusowi
98
. Widoczne jest to w stwierdzeniach
narratora typu: Gdy wic zmartwychwsta, przypomnieli sobie ucznio-
wie Jego, e to powiedzia, i uwierzyli Pismu i sowu, ktre wyrzek
Jezus (2, 22); Z pocztku Jego uczniowie tego nie zrozumieli. Ale gdy
Jezus zosta uwielbiony, wwczas przypomnieli sobie, e to o Nim byo
napisane i e tak Mu uczynili (12, 16); Dotd bowiem nie rozumieli
jeszcze Pisma, ktre mwi, e On ma powsta z martwych (20, 9). Wy-
daje si wrcz, e autor posuy si technik retrospektywnego punktu
widzenia narratora, by wykaza, e poznanie rzeczywistej tosamoci
Jezusa z perspektywy czasowej, rwnolegej z biegiem opowiadanych
zdarze, jest niemoliwe. By czytelnik mia waciw perspektyw ideo-
logiczn potrzebny jest odpowiedni dystans czasowy pomidzy opo-
wiadanymi zdarzeniami a czasem ich opowiedzenia. Na takie, a nie inne,
widzenie i opowiedzenie historii Jezusa przez wsplnot Janow wpyw
maj dwa elementy powizane z czasowym punktem widzenia. Po
pierwsze ycie ziemskiego Jezusa dopenio si, a jego kulminacj bya
mczeska mier, zmartwychwstanie i uwielbienie. T perspektyw
stara si narrator narzuci czytelnikowi, by w jej wietle czyta i inter-
pretowa wszystkie opisane w Ewangelii zdarzenia. Po drugie wspl-
nota Janowa skrupulatnie pielgnuje pami o sowach i czynach Jezusa
oraz interpretuje je w wietle sw Pisma. Jezus jest dla czonkw
wsplnoty Mesjaszem, w ktrym wypeniy si zapowiedzi Starego Tes-
tamentu. Zachodzi sprzenie zwrotne pomidzy pamici o zdarze-
niach i interpretacj sw Pisma. Z jednej strony zapamitane zdarzenia
z ycia Jezusa s przez wsplnot reinterpretowane w wietle sw
Pisma, z drugiej za, sowa Pisma nabieraj dla nich nowego sensu
w wietle zapamitanych zdarze, w perspektywie popaschalnej
99
.
98
99
Szerzej na ten temat: tame, 29-31.
Rozdzia I 44
d. paszczyzna psychologiczna
Psychologiczny punkt widzenia zasadza si na ukazanej ju uprzed-
nio cesze narratora, ktr jest jego wszechwiedza
100
. Na paszczynie
psychologicznej ta wszechwiedza dotyczy myli, uczu i zamierze
postaci, ktre s bohaterami narracji. Wiedza ta siga tak daleko, e
aden zewntrzny obserwator nie byby w stanie jej posiada
101
. Co wi-
cej wszechwiedza narratora ma charakter retrospektywny, to znaczy nar-
rator opowiada zdarzenia z perspektywy czasu post factum. Daje mu
to moliwo oceny zdarze i postaci oraz przedstawienia ich w odpo-
wiedniej perspektywie tak, by przekona czytelnikw do swojego pun-
ktu widzenia. Przyjrzymy si teraz, co narrator czwartej Ewangelii wie
o Jezusie i innych waniejszych postaciach obecnych w narracji. Nie
chodzi nam tutaj o poznanie wiedzy narratora na temat rzeczywistych
psychicznych dozna postaci (jest przecie wszechwiedzcy!), gdy tak
postawione zagadnienie miaoby charakter czysto hipotetyczny, lecz o
przeanalizowanie, w jaki sposb ujmuje on psychologi postaci.
Narrator wie, e Sowo, bdce Bogiem, byo na pocztku u Boga
(1, 1) i wie, co ma si wydarzy w ziemskim yciu Jezusa, zanim to si
wydarzy. Poza tym, narrator ukazuje Jezusa jako wszechwiedzcego.
Jezus jest wiadomtego, co ma si wydarzy i jaki jest sens tych zdarze.
Wiedza Jezusa obejmuje take myli i uczucia innych postaci narracji.
Narrator ukazuje ten psychologiczny punkt widzenia w nastpujcych
fragmentach Ewangelii:
2, 24-25: Jezus natomiast nie zwierza si im, bo wszystkich zna
(eta e au e | ,t|a c-.t| :a |a;) i nie potrzebowa niczyjego wia-
dectwa o czowieku. Sam bowiem wiedzia (.,t|ac-.|), co w czowieku
si kryje;
4, 1-3: Akiedy Jezus dowiedzia si/pozna (czasownik .,|a), e fa-
ryzeusze usyszeli, i Jezus pozyskuje sobie wicej uczniw () opu-
ci Jude i odszed znw do Galilei. (Tekst ten jest nieco
problematyczny, gdy narrator nie mwi nic o rdle wiedzy Jezusa.
Nie podaje, czy Jezus wie to sam z siebie, czy te usysza to od innych);
100
Por. J.L. Resseguie, The Strange Gospel. Narrative Design and Point of View in John,
16-17.
101
Por. W.C. Booth, The Rhetoric of Fiction, 3.
5, 6: Gdy Jezus ujrza go lecego i pozna (,|eu;), e czeka ju dugi
czas, rzek do niego: Czy chcesz sta si zdrowym?;
6, 6: Amwi to wystawiajc go na prb. Wiedzia (e.t) bowiem,
co mia czyni;
6, 15: Gdy wic Jezus pozna (,|eu;), e mieli przyj i porwa Go,
aby Go obwoa krlem, sam usun si znw na gr;
6, 61: Jezus jednak wiadom tego (.tea; e. e Ìceu; .| .aua), e
uczniowie Jego na to szemrali, rzek do nich: To was gorszy?;
6, 64: () Lecz pord was s tacy, ktrzy nie wierz. Jezus
bowiem na pocztku wiedzia ( e.t), ktrzy to s, co nie wierz i kto
mia Go wyda;
11, 5: AJezus miowa (,a:a) Mart i jej siostr, i azarza;
11, 33: Gdy wic Jezus ujrza jak pakaa ona i ydzi, ktrzy razem
z ni przyszli, wzruszy si w duchu, rozrzewni (. |.t cae a
:|.uat -at .aa,.| .aue|) i zapyta: Gdziecie go pooyli?;
11, 38: AJezus ponownie, okazujc gbokie wzruszenie
(.ta .|e; .| .aua ), przyszed do grobu. Bya to pieczara, a na niej
spoczywa kamie;
13, 1: Byo to przed witem Paschy. Jezus wiedzc (.tea; e
Ìceu ;), e nadesza Jego godzina przejcia z tego wiata do Ojca,
umiowawszy swoich na wiecie, do koca ich umiowa;
13, 11: Wiedzia (e.t) bowiem, kto Go wyda, dlatego powiedzia:
Nie wszyscy jestecie czyci;
13, 21: To powiedziawszy Jezus dozna gbokiego wzruszenia
(.aa, a :|.uat) i tak owiadczy: Zaprawd, zaprawd, po-
wiadam wam: Jeden z was Mnie zdradzi;
Rozdzia I 46
16, 19: Jezus pozna (. ,|a), e chcieli Go pyta, i rzek do nich:
Pytacie si jeden drugiego o to, e powiedziaem: Chwila, a nie b-
dziecie Mnie oglda, i znowu chwila, a ujrzycie Mnie?;
18, 4: A Jezus wiedzc (.t ea ;) o wszystkim, co miao na Niego
przyj, wyszed naprzeciw i rzek do nich: Kogo szukacie?;
19, 28: Potem Jezus wiadom (.t ea ;), e ju wszystko si doko-
nao, aby si wypenio Pismo, rzek: Pragn.
Zestawienie powyszych fragmentw pozwala nam dostrzec jak da-
leko idzie narrator w ukazaniu psychicznego portretu Jezusa w swoich
komentarzach. Wida tutaj, e nie jest on tylko zewntrznym obserwa-
torem zachowa Jezusa. Jest rwnie interpretatorem Jezusowych emo-
cji (11, 5; 11, 33; 13, 1b; 13, 21) i myli. Emocje Jezusa s jednak
opisane bardzo powierzchownie tylko w kategoriach gbokiego wzru-
szenia i mioci. Natomiast narrator eksponuje wewntrzn wiedz Je-
zusa odnonie do tego, co myl i czyni, czy te zamierzaj uczyni
inni (2, 24-25; 4,1; 5,6; 6, 6; 6,15; 6, 61. 64; 13, 11; 16, 19) oraz prze-
widywanie przez Niego przyszych zdarze (13, 1a; 18, 4). Jezus wie
kto Go zdradzi, wie, e nadchodzi godzina Jego mierci, zna wszystkich
i wie, co kryje si w czowieku (2, 24-25). Ostatnia wypowied na temat
wewntrznych przey Jezusa (19, 28) akcentuje wiadomo wy-
penienia w Nim zapowiedzi skrypturystycznych.
Kolejny element paszczyzny psychologicznej punktu widzenia nar-
ratora dotyczy charakterystyki uczniw Jezusa, jako najbliszej mu
grupy
102
. Narrator komentuje ich myli i uczucia w dziewiciu frag-
mentach (2, 11. 17. 22; 4, 27; 12, 16; 13, 28. 29; 20, 9; 21, 4), ktrych
nie bdziemy ju tutaj przytacza w caoci. Nie umieszcza on komen-
tarzy na temat stanu emocjonalnego uczniw, lecz ogranicza si do
stwierdze na temat ich wiary w Jezusa, w Jego sowa i w sowa Pisma
(2, 11. 22b), przypominania sobie tego, co mwi Pisma i tego, co mwi
Jezus (2, 17. 22a; 12, 16b), braku wiedzy (13, 28; 21, 4), braku znajo-
moci Pisma (20, 9), braku zrozumienia (12, 16a) oraz na temat ich zdzi-
wienia (4, 27). Wypowiedzi te s jednak bardzo lapidarne i nie pozwalaj
102
103
Tame.
czytelnikowi wnikn gbiej w psychik uczniw oraz w wewntrzne
motywacje ich dziaania. T sam strategi stosuje narrator podajc psy-
chiczny portret pojedynczych uczniw. Paradoksalnie, narrator powica
najwicej uwagi psychicznemu portretowi Judasza (12, 4. 6; 18, 2)
103
.
Rwnie wewntrzne stany postaci drugoplanowych w narracji s przed-
stawione w komentarzach narratora bardzo powierzchownie: urzdnik
krlewski (4, 53), chromy uzdrowiony przez Jezusa (5, 13), bracia Je-
zusa (7, 5), rodzice niewidomego od urodzenia, uzdrowionego przez Je-
zusa (9, 22), Piat (19, 8), Jzef z Arymatei (19, 38), Maria Magdalena
(20, 14-15). To samo naley stwierdzi po przeanalizowaniu wypowie-
dzi narratora na temat ydw
104
i tumu (np. 5, 16. 18; 7, 15; 8, 27. 30;
11, 45; 12, 9. 10. 11. 18. 42. 43).
Powysze analizy wypowiedzi narratora na temat myli i emocji wy-
stpujcych w narracji postaci prowadz nas do wniosku, e autor piszc
czwart Ewangeli nie przejawia specjalnego zainteresowania wprowa-
dzeniem czytelnika w wiat ich przey. Komentarze te s zawsze pod-
porzdkowane motywacjomestetycznymi retorycznym
105
. Czytelnik ma
wyrobi sobie zdanie na temat poszczeglnych postaci nie na podstawie
ich charakterystyki podanej przez narratora, lecz przede wszystkim
widzc ich konkretne dziaania w opowiadanych zdarzeniach.
Wspczesna krytyka literacka powica bardzo wiele miejsca za-
gadnieniu tosamoci odbiorcy tekstw. Znajduje to swoje odbicie rw-
nie w studiach nad Bibli w postaci nowego nurtu bada tzw.
reader-response criticism, dla ktrego punktem wyjcia jest przeko-
nanie, e kady tekst stwarza swojego wasnego czytelnika, od kt-
rego domaga si pozytywnej odpowiedzi na przedstawione w nim
przekonania autora
106
. Zanim przejdziemy wic do omawiania dalszych
zagadnie istotnych dla Ewangelii Janowej, z punktu widzenia narrato-
logii, takich, jak czas narracji, intryga, czy te postaci w narracji, naley
zaj si zagadnieniem adresata tego tekstu, czyli potencjalnego czytel-
104
Analizuje je np.: M.S. Wrbel, Janowi Ioudaioi w ujciu narratywnym, w: Jzyk Bib-
lii. Od suchania do rozumienia, red. W. Pikor, Kielce 2005, 90-99.
105
106
Zob. szerzej: R.A. Culpepper, Vingt ans danalyse narrative des vangiles. Nouvelles
perspectives et problmes en suspens, w: La Bible en rcits. Lexgse biblique
lheure du lecteur. Colloque international danalyse narrative des textes de la Bible,
Lausanne (mars 2002), D. Marguerat (d.), Genve 2003, 73-83.
Rozdzia I 48
nika. Najpierw przedstawimy pokrtce zagadnienia teoretyczne od-
noszce si do roli odbiorcy w tekstach literackich w ogle, a nastpnie
spojrzymy w ich wietle na problem odbiorcw czwartej Ewangelii.
Analizujc sposb, w jaki rozwijana jest narracja w jakim utworze
literackim zauwaamy, e autor dokonuje selekcji opowiadanych zda-
rze i prezentowanych postaci. Poza tym jedne zdarzenia eksponuje bar-
dziej, inne mniej. Jedne postaci ocenia pozytywnie, inne przedstawia
w ciemnych barwach. Wten sposb autor chce przej kontrol nad czy-
telnikiem, oywi jego zainteresowanie, pobudzi emocje, nakoni go
do opowiedzenia si po waciwej stronie
107
. Podstawowym mate-
riaem do wnioskowania na temat tosamoci odbiorcy w tekstach nar-
racyjnych s komentarze narratora
108
.
Analogicznie do koncepcji rzeczywistego autora i domylnego autora,
narratolodzy wypracowali koncepcje rzeczywistego czytelnika (real rea-
der) i domylnego czytelnika (implied reader)
109
. Rzeczywisty czytelnik
jest definiowany najczciej jak osoba lub posta zbiorowa, ktra repre-
zentuje czytelnikw, do ktrych rzeczywisty autor kieruje swj tekst (tzw.
pierwszy czytelnik)
110
. Domylny czytelnik to taki odbiorca narracji,
ktry wyania si z tekstu, jako zaplanowany przez autora, tak, by mg
zrozumie znaczenie i przesanie tekstu zgodnie z intencj jego autora
111
.
Wspczesna narratologia przyjmuje bardziej szczegow kategory-
zacj odbiorcw tekstw narracyjnych zaproponowan przez P.J. Rabi-
nowitza, ktry rozrnia cztery typy odbiorcw
112
. Pierwszy typ to
107
Por. W.C. Booth, The Rhetoric of Fiction, 122n. 302-304 et passim; R.A. Culpepper,
Anatomy of the Fourth Gospel, 205n. Zob. te: M. Davies, Rhetoric and Reference in
the Fourth Gospel, 350-375.
108
Metodolodzy dokonuj tutaj rozrnienia, jeli chodzi o odbiorcw komentarzy nar-
ratora. Bezporedni (fikcyjny) suchacz narratora jest okrelany jako narratee.
Natomiast domylny czytelnik jest suchaczem domylnego autora tekstu. WEwan-
gelii Janowej nie da si wszake, w sposb wyrany, odrni narratee od do-
mylnego czytelnika. Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 206.
109
Szerzej zagadnienie to omawiaj np. L. Herman B. Vervaeck, Handbook of Narra-
tive Analysis, 161-175; D. Marguerat, Lexgse biblique lheure du lecteur, w: La
Bible en rcits. Lexgse biblique lheure du lecteur. Colloque international dana-
lyse narrative des textes de la Bible, Lausanne (mars 2002), D. Marguerat (d.), Ge-
nve 2003, 21-22.
110
Zob. D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 15.
111
Tame.
112
Zob. P.J. Rabinowitz, Truth in Fiction: A Reexamination of Audiences, Critical In-
quiry 4 (1977) 121-141.
rzeczywisty odbiorca (actual audience) czyli osoba, ktra czyta dany tekst.
Bierzemy tutaj pod uwag wszystkich czytelnikw, ktrzy kiedykolwiek
przeczytali Janow narracj, poczwszy od tych z pierwszego wieku po
Chrystusie a do chwili obecnej. Profil rzeczywistego odbiorcy jest do
pewnego stopnia zakodowany w samym tekcie. Dodatkowych informa-
cji na temat rzeczywistych (historycznych) czytelnikw Janowej Ewan-
gelii, z przeomu pierwszego i drugiego wieku po Chr., dostarczaj inne
pisma z tamtego czasu, na podstawie ktrych mona sobie wyrobi opi-
ni o stosowanych wtamtymczasie konwencjach literackich a take o wa-
runkach spoecznych ycia czytelnikw. Drugi typ odbiorcwto odbiorcy
autora (authorial audience) czyli osoby, do ktrych sam autor kierowa
tekst piszc go. Problem niezrozumienia staroytnych pism przez
wspczesnego (rzeczywistego) czytelnika polega na tym, e nie posiada
on wymaganej wiedzy, aby doczy do grupy odbiorcw, do ktrych
autor pisa tekst
113
. Odbiorc autora, wprzypadku Ewangelii Janowej, poz-
najemy studiujc jzyk grecki oryginau, kultur wiata grecko-rzym-
skiego oraz judaizm tamtych czasw. Studiowanie tych zagadnie
powinno prowadzi do zmniejszenia przepaci, ktra dzieli rzeczywis-
tego czytelnika od pierwotnego odbiorcy. Trzeci typ odbiorcw w typo-
logii Rabinowitza nosi nazw odbiorcy narracji (narrative audience).
Mamy z nim do czynienia zwaszcza w literaturze fikcji wtedy, gdy czy-
telnik jest przekonany, e opisywane przez autora zdarzenia s niepraw-
dziwe a postaci s nierzeczywiste. W tym wypadku odbiorca musi
zawiesi swj brak zaufania po to, by zawierzy, e opowiadana histo-
ria jest prawdziwa. Wydaje si, e wEwangelii Janowej autor zakada, e
odbiorcy przyjmuj, i zdarzenia, ktre s opowiadane miay rzeczywi-
cie miejsce w historii. Jeli za chodzi o wspczesnego rzeczywistego
odbiorc, ktry moe mie zupenie inne przekonania od prezentowanych
przez autora, to musi on czsto zawiesza swoje niedowierzanie, by sta
si odbiorc autora (np. w przypadku opowiada o cudownych uzdro-
wieniach, rozmnoeniu chleba, czy przemianie wody w wino). Czwarty i
ostatni typ nosi nazw idealni odbiorcy narracji (ideal narrative audience).
Ta idealno odbiorcy polega na tym, e przyjmuje on bez zastrzee to,
co opowiada narrator. W czwartej Ewangelii idealny odbiorca to ten, kto
cakowicie akceptuje ideologiczny punkt widzenia narratora i przyjmuje
wszystko, co jest w niej opowiedziane, jako cakowicie rzeczywiste.
113
Zob. tame, 127.
Rozdzia I 50
Wolfgang Iser zwrci uwag na to, e koncepcja autora domylnego
(implied author) zawiera w sobie wszystkie predyspozycje konieczne
do tego, aby dzieo literackie odnioso oczekiwany efekt predyspozy-
cje utworzone nie przez zewntrzn empiryczn rzeczywisto, lecz
przez sam tekst (). Tak wic, koncepcja autora domylnego wyznacza
sie struktur domagajcych si odpowiedzi, ktre popychaj czytelnika
do zrozumienia tekstu
114
. Z jednej wic strony sens tekstu zawiera si
w nim samym i jest odkrywany przez czytelnika w miar jego lektury.
Im lepiej czytelnik poznaje tekst, tym bardziej wiadomie moe na niego
odpowiedzie, przyjmujc ideologiczny punkt widzenia narratora.
Z drugiej za strony, znaczenie tekstu jest aktualizowane przez kadego
czytelnika w nieco inny sposb. Dotyczy to zarwno osobistych pre-
dyspozycji czytelnika, jak i faktu, e w rnych kontekstach kulturo-
wych i historycznych odpowiedzi czytelnikw na ten sam tekst mog
si bardzo rni.
W nurcie egzegezy historyczno-krytycznej powstao wiele hipotez
odnonie do adresatw czwartej Ewangelii. Do zagadnienia tego wr-
cimy w trzecim rozdziale naszej monografii, kiedy zajmowa b-
dziemy si kwestiami historycznymi. Na obecnym za etapie chcemy
posucha gosu samego narratora i zobaczy, co na podstawie tekstu
Ewangelii moemy wywnioskowa o jej odbiorcach
115
. R.A. Culpep-
per analizuje portret odbiorcw pytajc, co mog wiedzie, a czego
mog nie wiedzie w piciu sprawach: wystpujce w narracji osoby,
miejsca, do ktrych autor odwouje si w narracji, jzyki, judaizm
i zdarzenia
116
.
a. Osoby
Pierwsze pytanie, jakie si nasuwa, dotyczy tego, czy czytelnicy
znaj narratora. Wskazwek moe dostarczy tutaj analiza fragmen-
tw, w ktrych narrator wypowiada si w pierwszej osobie liczby mno-
giej: Sowo stao si ciaem i zamieszkao wrd nas i ogldalimy
Jego chwa (1, 14); Z Jego penoci wszyscymy otrzymali (1, 16);
114
Zob. W. Iser, The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response, Johns Hopkins
University Press: Baltimore 1978, 34. Por. D. Marguerat, Lexgse biblique lheure
du lecteur, 24.
115
Trzymajc si wyjanionej powyej terminologii chodzi nam tutaj o to, jaki jest obraz
narratee na podstawie analizy tekstu czwartej Ewangelii.
116
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 212-223.
() wiemy, e wiadectwo jego jest prawdziwe (21, 24). Narrator nie
precyzuje jednak nigdzie w tekcie kogo oznacza to my oraz jaki jest
jego zwizek z odbiorcami. Naley wzi pod uwag, e wypowiedzi
z 1, 14. 16 s czci hymnicznego Prologu i z duym prawdopodo-
biestwem nie odnosz si do jakiej zawonej grupy ludzi, lecz do
caego rodzaju ludzkiego. Wypowiedzenie za z 21, 24 odnosi si raczej
do grupy, do ktrej nalea autor, wrd ktrej mogli by tacy, ktrzy
byli naocznymi wiadkami sw i czynw Jezusa. Pozostawimy tutaj
bez rozstrzygnicia kwesti, czy tekst czwartej Ewangelii by w zamyle
pismem misyjnym, skierowanym do zewntrznych odbiorcw, czy
te jego odbiorc miaa by grupa, z ktr utosamia si autor. Naley
jednak przyj, e adresaci w jaki sposb znali autora i reprezentowan
przez niego grup, gdy tekst milczco to zakada, nie podajc adnych
bliszych informacji na temat tej grupy.
Kolejne pytanie, jakie si tutaj nasuwa, brzmi: Czy i jak uprzedni
wiedz odbiorcw o Jezusie zakada autor piszc t Ewangeli? Klu-
czow rol w odpowiedzi na to pytanie maj tekst Prologu i nastpujce
po nim wiadectwo Jana Chrzciciela. Narracja o dziaalnoci Jezusa jest
tu poprzedzona hymnem o Logosie. Autor wyranie zakada, e od-
biorcom bliska jest koncepcja logosu, przypomina j, by zaraz potem
ukaza tosamo tej osoby z Jezusem Chrystusem: Podczas gdy Prawo
zostao nadane przez Mojesza, aska i prawda przyszy przez Jezusa
Chrystusa. Boga nikt nigdy nie widzia, Ten Jednorodzony Bg, ktry
jest w onie Ojca, o Nim pouczy (1, 17-18). Wida ju tutaj take, e
adresaci musieli posiada wiedz na temat Starego Testamentu. Prze-
konanie czytelnika o tym, e odwieczny Logos i historyczna osoba Je-
zusa, ktry bdzie gwn postaci caej narracji, wydaje si by spraw
priorytetow dla autora. Dokonuje tego poprzez echo intertekstualne po-
midzy czci Prologu (1, 6-8) a wiadectwem Jana Chrzciciela o Je-
zusie (1, 19-34). Wynika std moe, e adresaci syszeli wczeniej
o Janie i mogli ywi przekonanie, i to on jest Logosem
117
. Jan, ktry
wydaje si by dla odbiorcw autorytetem, wystpuje tu wic w roli
117
Przeciw uprzedniej znajomoci Jana przez czytelnikw przemawia moe sposb
przedstawienia go przez autora: È,.|.e a|a:e;, a:.ca.|e; :aa .eu (1, 6).
Wydaje si jednak, e sformuowanie to naley odczytywa biorc pod uwag hym-
niczny styl prologu. Mone je rwnie interpretowa jako prb naladowania nar-
racji o losach starotestamentalnych bohaterw. Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the
Fourth Gospel, 213.
Rozdzia I 52
wiadka, ktry ma rozwia wtpliwoci i przekona czytelnikw o Bo-
skiej tosamoci Jezusa
118
: Ja Go przedtem nie znaem, ale Ten, ktry
mnie posa, abym chrzci wod, powiedzia do mnie: Ten, nad kt-
rym ujrzysz Ducha zstpujcego i spoczywajcego nad Nim, jest Tym,
ktry chrzci Duchem witym. Ja to ujrzaem i daj wiadectwo, e On
jest Synem Boym (1, 33-34).
Sposb wprowadzania innych postaci narracji wskazuje rwnie na
to, e autor zakada, i odbiorcy jego tekstu maj uprzedni wiedz o
nich. W 6, 67. 70. 71 oraz 20, 24 narrator, mwic o najbliszych
uczniach Jezusa, mwi o dwunastu bez wyjanienia o kogo chodzi.
Wynika std, e zakada on, i odbiorcy bd wiedzieli o kim mwi.
Podobnie rzecz wyglda kiedy narrator wprowadza do opowiadania po-
jedynczych uczniw chce by czytelnik utosami ich ze znanymi ju
sobie osobami, a nastpnie, w toku narracji poznawa ich gbiej. Na-
ley tutaj zwrci uwag na nieco dziwny sposb stopniowego przed-
stawiania czytelnikowi Umiowanego Ucznia
119
. Jest on bowiem
wprowadzony do opowiadania jako posta nieznana czytelnikowi:
Jeden z uczniw Jego ten, ktrego Jezus miowa (.t ; . - a |
aa| au eu e| ,a:a e Ìceu;) spoczywa na Jego piersi (13,
23). W ten lub podobny bezimienny sposb jest o nim mowa w po-
zostaych wystpieniach (1, 26; 20, 2; 21, 7. 20. 24). W 21, 24 czytel-
nik jest zapewniany, e wanie ten ucze daje wiadectwo o tych
sprawach i on je opisa
120
. Mogoby to prowadzi do wniosku, e
Umiowany Ucze by postaci nieznan czytelnikom, a nawet fik-
cyjn. Komentarz narratora w 21, 23 wskazuje jednak, e by on w jaki
sposb znany odbiorcom, skoro istniaa niepewno co do czasu jego
mierci: Rozesza si wrd braci wie, e ucze w nie umrze. Ale
Jezus nie powiedzia mu, e nie umrze, lecz: Jeli Ja chc, aby po-
zosta a przyjd, co tobie do tego?.
118
Szerzej na ten temat zob. J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana.
Funkcja pneumatologii w chrystologicznej strukturze czwartej Ewangelii, SBP 2:
Czstochowa 2006, 61-76.
119
Biorc pod uwag to, e wyraenie Umiowany Ucze okrela osobow tosamo
tego czowieka i jest uywane do pewnego stopnia w zastpstwie imienia zdecydo-
walimy si w naszej monografii pisa je z duej litery.
120
Mamy tu wyranie do czynienia z koncepcj narracyjn z punktu widzenia naocz-
nego wiadka, ktr omawiaj szerzej R. Scholes, J. Phelan, R. Kellogg, The Nature
of Narrative, 256-265.
Spord innych postaci, Marta i Maria nie s specjalnie przedstawione
czytelnikowi, natomiast ich brat azarz tak (11, 1-2)
121
. Takie postaci,
jak Nikodem (3, 1), Kajfasz (11, 49), Annasz (18, 13), Jzef z Arymatei
(19, 38) s lapidarnie scharakteryzowane przez narratora, co moe pro-
wadzi do wniosku, e by moe nie byy znane czytelnikowi. Natomiast
Piat (18, 29), czy te Cezar (19, 12) nie s dodatkowo charakteryzowani,
gdy byli z pewnoci znani odbiorcom zamieszkaym na terenie Impe-
rium Rzymskiego. Spord postaci nieznanych odbiorcom, Umiowany
Ucze, Nikodem i azarz to osoby nieznane rwnie w innych trady-
cjach Nowego Testamentu
122
. Natomiast Jzef z Arymatei, Annasz i Kaj-
fasz wystpuj rwnie w Ewangeliach synoptycznych, co mogoby nas
prowadzi do wniosku, e autor wyjania kim s te postaci dlatego, e
jego odbiorcy nie znaj wystarczajco dobrze tradycji zawartych w tych
Ewangeliach i nale do pniejszego pokolenia chrzecijan. Czytelnik
jest jednak dosy dobrze zaznajomiony z rnymi grupami spoecznoci
ydowskiej takimi, jak faryzeusze, kapani, lewici, najwysi kapani,
gdy grupy te nie s specjalnie charakteryzowane.
Podsumowujc kwesti uprzedniej znajomoci przez adresatw
postaci, ktre s bohaterami narracji czwartej Ewangelii, naley stwier-
dzi, e prawie wszystkie one byy ju znane czytelnikowi.
b. Zdarzenia
Kolejne pytanie dotyczy znajomoci przez adresatw zdarze
123
opi-
sywanych w Ewangelii Janowej. Naley na nie da twierdzc odpo-
wied. Zdarzenia opisywane w tekcie s ju w jakim stopniu znane
czytelnikowi, ktry potrafi je rwnie zinterpretowa w oczekiwany
121
Narrator zakada, e czytelnik zna Mari z jakiego innego rda, gdy wypowia-
dajc si o niej po raz pierwszy stwierdza: Maria za bya t, ktra namacia Pana
olejkiem i wosami swoimi otara Jego nogi (11, 2).
122
W przypowieci Jezusa, znajdujcej si w k 16, 19-31, wystpuje posta o imieniu
azarz, jednake trudno byoby j utosami z realn postaci azarza z J 11 12.
123
W biblistyce zamiast terminu zdarzenie zwyko si uywa rzeczownika wyda-
rzenie. W sowniku jzyka polskiego wydarzenie definiowane jest jako wzniose
zdarzenie. Wsowniku terminw literackich nie znajdujemy terminu wydarzenie.
Zdarzenie natomiast jest definiowane jako: elementarna jednostka fabuy; motyw
dynamiczny: zmiana sytuacji w wiecie przedstawionym dziea, rodzca nowy ukad
zalenoci midzy postaciami. Zdarzenia tworz w ramach fabuy ukady wyszego
rzdu, czyli wtki. Zob. J. Sawiski (red.), Podrczny sownik terminw literac-
kich, Warszawa 2000, 347.
Rozdzia I 54
przez narratora sposb. Mona wywnioskowa, e czytelnik nie tylko
posiada ju wiedz o chrzcie Jezusa i rozumie znaczenie tego zdarzenia
(1, 29-34). Wprowadzony w 2, 4 temat godziny Jezusa jest rwnie
znany czytelnikom, gdy nie jest tu wyjaniony. Czytelnicy musieli mie
wic wiadomo, e chodzi tu o godzin mki, mierci i zmartwych-
wstania Jezusa. Na pocztku narracji, w 2, 22, narrator podaje informa-
cj o zmartwychwstaniu Jezusa, pomimo e opowiadanie o zdarzeniach,
ktre bezporednio doprowadz do Jego mierci podejmie dopiero w 18
rozdziale. Wida std, e fakt zmartwychwstania Jezusa by czytelni-
kom powszechnie znany. W3, 24 znajdujemy krtk notk narratora na
temat Jana Chrzciciela: Nie wtrcono bowiem jeszcze Jana do wizie-
nia. Wynika std, e narrator zakada, piszc te sowa, i czytelnicy
wiedzieli o pobycie Jana w wizieniu. Do podobnych konkluzji prowa-
dzi nas komentarz narratora w 7, 39: Apowiedzia to o Duchu, ktrego
mieli otrzyma wierzcy w Niego; Duch bowiem jeszcze nie by dany,
poniewa Jezus nie zosta jeszcze uwielbiony. Czytelnicy s wic wia-
domi, e wierzcy w Jezusa otrzymali ju Ducha i wiedz, e Jezus zos-
ta ju uwielbiony. Opowiadanie o namaszczeniu Jezusa w Betanii przez
Mari (12, 3-8) jest w tekcie poprzedzone wzmiank wyjaniajc nar-
ratora w 11, 2: Maria za bya t, ktra namacia Pana olejkiem
i wosami swoimi otara Jego nogi. Wymienione teksty s wybranymi
przez nas przykadami, ktre pozwalaj nam doj do wniosku, e czy-
telnicy Ewangelii Janowej musieli posiada ju uprzedni wiedz na
temat kluczowych zdarze w niej opisywanych
124
.
c. Miejsca
Czytajc czwart Ewangeli zauwaamy, e niektre z miejsc, gdzie
odbyway si opisywane zdarzenia s opatrzone przez narratora stosun-
kowo szczegowymi wyjanieniami, inne za pozostawia on bez wy-
janienia. Prowadzi to do wniosku, e niektre z lokalizacji byy
czytelnikowi w miar dobrze znane, podczas gdy inne nie
125
. Autor
124
Nasze stwierdzenie opieramy tutaj na synchronicznym podejciu do tekstu Ewange-
lii Janowej. Wprzypadku podejcia diachronicznego naleaoby i o krok dalej i zba-
da na ktrym etapie kompozycji tego dziea, i w jakim celu, zostay umieszczone
komentarze wyjaniajce narratora.
125
M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, 276-285, patrzy na to nieco
inaczej. Uwaa, e podawane informacje wskazuj na wiedz autora domylnego
o tych miejscach. Zob. te: F.F. Segovia, The Significance of Social Location in Read-
ing Johns Story, Int 4 (1995) 370-378.
zakada, e jego czytelnicy wiedz gdzie znajduj si Judea, Samaria
i Galilea. Jednake ich szczegowa topografia nie jest im znana
126
. Czy-
telnicy z pewnoci orientuj si gdzie ley Jerozolima, ale topografia
poszczeglnych miejsc w tym miecie nie jest im dobrze znana. Opo-
wiadajc na przykad o uzdrowieniu chromego nad Sadzawk Owcz
(5, 1-9) uwiadamia czytelnikowi, e znajduje si ona w Jerozolimie
i opisuje jej wygld oraz podaje jej hebrajsk nazw. Dolina Cedronu
wydaje si by znana czytelnikom. Miejsce ukrzyowania Jezusa jest
okrelone jako bdce blisko miasta (19, 20), co wskazuje na to, e
czytelnicy nie wiedzieli precyzyjnie, gdzie ono si znajduje. To samo
dotyczy lokalizacji grobu Jezusa w ogrodzie nieopodal miejsca
ukrzyowania. Narrator nie wyjania bliej miejsca pooenia poszcze-
glnych czci wityni takich, jak miejsce handlu (2, 13-22), portyk
Salomona (10, 23), czy skarbiec (8, 20), co moe wskazywa, e czy-
telnik posiada oglne pojcie o ich przeznaczeniu i lokalizacji. Lokali-
zacja miejscowoci w Judei poza Jerozolim nie jest znana czytelnikowi.
Betania jest okrelona jako miejscowo Marii i jej siostry Marty (11,
1) i jako leca pitnacie stadiw od Jerozolimy (11, 18). Ainon
miejsce udzielania chrztu przez Jana Chrzciciela jest zlokalizowane
jako lece w pobliu Salim (3, 23).
Nieco inaczej rzecz si ma jeli chodzi o miejscowoci pooone
w Galilei. Autor nie podaje gdzie le Kana (2, 1; 4, 46: narrator infor-
muje tylko, e jest to miejscowo w Galilei), Nazaret (1, 45), czy te
Kafarnaum (2, 12; 4, 46; 6, 59). O Betsaidzie jest powiedziane tylko, e
bya to rodzinna miejscowo Andrzeja i Piotra (1, 44; 12, 21). Moe to
oznacza, e albo autor zakada, i pooenie tych miejscowoci jest
znane czytelnikom albo te uzna ich lokalizacj za nieistotn dla zro-
126
I. Broer, ktry przebada wszystkie cztery Ewangelie kanoniczne w aspekcie znajo-
moci rodowiska palestyskiego przez autora i adresatw dochodzi do wniosku,
e chrzecijanie pierwszych wiekw mao znali to rodowisko i nie przywizywali
wikszej wagi do zamieszczonych tam danych topograficznych. Zob. tene, Knowl-
edge of Palestine in the Fourth Gospel?, in: Jesus in Johannine Tradition, R.T.
Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 83-90. Szerzej na temat funkcji danych
geograficznych i historycznych w narracjach biblijnych pisz np. M.K. George,
Space and History: Siting Critical Space for Biblical Studies, in: Construction of
Space I. Theory, Geography, and Narrative, J.L. Berquist C. V. Camp (eds.), New
York London 2007, 15-31; T.B. Dozeman, Biblical Geography and Critical Spa-
tial Studies, in: Construction of Space I. Theory, Geography, and Narrative, J.L.
Berquist C. V. Camp (eds.), New York London 2007, 87-108.
Rozdzia I 56
zumienia przez nich narracji
127
. Spord miejscowoci samarytaskich
wspomniane w Ewangelii Janowej jest tylko Sychar (4, 4-5), ktre jest
okrelone jako miasteczko w pobliu pola, ktre da Jakub synowi
swemu, Jzefowi. Betania miejsce udzielania chrztu przez Jana jest
okrelona jako leca po drugiej stronie Jordanu z pewnoci, by
czytelnik nie myli tej miejscowoci zajordaskiej z Betani w Judei,
o ktrej mowa w rozdziale 11. Wynika std, e czytelnicy sabo znali
geografi tych terenw.
Nie bez znaczenia dla oceny stopnia znajomoci topografii Palestyny
przez czytelnikw jest rwnie fakt, e autor podaje nazwy miejsc w j-
zyku greckim, zamieszczajc niekiedy obok nich ich hebrajskie odpo-
wiedniki. Oznacza to, e adresaci byli bardziej obznajomieni z greckim
brzmieniem nazw miejscowoci, ni z hebrajskim. Std za mona wnio-
skowa, e byli bardziej zakorzenieni w krgu kultury i jzyka grec-
kiego ni hebrajskiego, czy aramejskiego.
d. Jzyki
Rozwijajc dalej myl w tym kierunku naley zapyta, jakimi jzy-
kami mogli posugiwa si odbiorcy. Analiza miejsc w tekcie, gdzie
autor uywa nazw lub poj z jzyka aramejskiego lub hebrajskiego pro-
wadzi do wniosku, e odbiorcy znali tylko jzyk grecki, skoro sowa po-
chodzce z tych jzykw s skrupulatnie wyjaniane. Wida to choby
w wyjanianiu tak powszechnie znanych terminw, jak Rabbi (1, 38),
Rabbuni (20, 16), czy Mesjasz (1, 41). Imi Kefas jest przetuma-
czone jako Piotr (1, 42). Podobnie tumaczone s na grecki takie lo-
kalne nazwy, jak Betesda, Golgota, Gabbata.
Z problemem znajomoci jzykw przez odbiorcw czy si za-
gadnienie stosowanego przez autora systemu mwienia o porach dnia
i nocy. Generalnie egzegeci przyjmuj, e podobnie jak w Ewangeliach
synoptycznych, uywany jest tutaj system ydowski, w ktrym dzie
zaczyna si o godzinie szstej wieczorem, a nie powszechnie uywany
w cesarstwie system rzymski, w ktrym dzie zaczyna si rankiem.
Przyjrzyjmy si kilku przykadom. Autor kilkakrotnie mwi, o ktrej
godzinie co si wydarzyo. Dwaj uczniowie pozostali z Jezusem okoo
godziny dziesitej (1, 39), co przyjmujc system ydowski oznaczaoby
czwart godzin po poudniu, a w rzymskim sposobie liczenia czasu
127
Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 216n.
wskazywaoby na dziesit godzin przed poudniem. Jezus spotka Sa-
marytank przy studni o godzinie szstej (4, 6). Wydowskiej rachubie
czasu byoby to samo poudnie. Natomiast w rzymskiej szsta godzina
wieczorem. Droga Jezusa przed ukrzyowaniem rozpocza si okoo
godziny szstej (19, 14). ydowskie liczenie czasu wskazywaoby tu na
samo poudnie, podczas gdy rzymskie na szst godzin rano. Naley
stwierdzi, e we wszystkich powyszych wypadkach obie rachuby
czasu wydaj si by odpowiednie. Za rzymskim systemem przema-
wiaby fakt, e by on uywany wAzji Mniejszej w pierwszym wieku
128
.
Gdyby odbiorcy zamieszkiwali na tym terenie, byoby czym natural-
nym, e autor Ewangelii Janowej posuguje si raczej tym systemem,
ni ydowskim, podobnie, jak pisze swoje dzieo po grecku, a nie po
hebrajsku, czy te aramejsku.
e. Judaizm
Kolejne pytanie, na ktre trzeba znale odpowied, prbujc okre-
li tosamo odbiorcw czwartej Ewangelii, dotyczy stopnia znajo-
moci przez nich judaizmu. R.A. Culpepper proponuje, by spojrze na
ten problem z trzech punktw widzenia: zakadana przez autora znajo-
mo Starego Testamentu przez odbiorcw, ich znajomo instytucji
i wit ydowskich oraz znajomo wierze i praktyk ydowskich
129
.
By oceni zakadan przez autora znajomo tekstw ze Starego Testa-
mentu przez odbiorcw, naley przeledzi miejsca, w ktrych na-
wizuje on do nich poprzez cytaty i aluzje oraz zobaczy w jaki sposb
odwouje si on do symboliki i obrazowoci starotestamentowej
130
. Cy-
tatw (czsto parafrazowanych) ze Starego Testamentu mamy u Jana
dosy sporo (np. w 1, 23 Iz 40, 3; w 2, 17 Ps 69, 10; w 12, 13-15
Ps 118, 25n i Za 9, 9; w 12, 38-40 Iz 53, 1 i 6, 9n). Przytaczajc te cy-
taty autor stara si ukaza czytelnikom, e w Jezusie wypeniaj si za-
powiedzi Starego Testamentu. Z drugiej strony, cytaty oraz aluzje do ST
maj przekona czytelnika do prawdziwoci jego interpretacji zdarze
opisanych w Ewangelii. Narrator kilkakrotnie komentuje, e co si wy-
darzyo po to, aby Pisma mogy si wypeni (12, 38; 13, 18; 15, 25; 17,
128
Zob. N. Walker, The Reckoning of Hours in the Fourth Gospel, NovT 4 (1960) 69-
73; J. Finegan, Handbook of Biblical Chronology: Principles of Time Reckoning in
the Ancient World and Problems of Chronology in the Bible, Princeton 1964, 8-13.
129
130
Dobrze pokazuje to np. J. Lieu, Narrative Analysis and Scripture in John, 144-163.
Rozdzia I 58
12; 19, 24. 36). Oznacza to, e zakada, i Stary Testament stanowi dla
czytelnikw jego Ewangelii religijny punkt odniesienia.
Autor zakada rwnie, e odbiorcy jego Ewangelii dobrze znaj
symbole, obrazy oraz postaci starotestamentowe. Zakada si w tekcie
znajomo przez czytelnika postaci patriarchy Jakuba i jego syna Jzefa
(w 4, 5 aluzja do Rdz 48, 22 i Joz 24, 32). W 1, 21 ydzi pytaj Jana
Chrzciciela czy jest on Eliaszem, czy te prorokiem. Narrator nie opat-
ruje tego komentarzem wyjaniajcym, co wskazuje na to, e czytelnik
zrozumie, o kogo w tych pytaniach chodzi. Przysze wywyszenie Syna
Czowieczego jest porwnane w 3, 14 do wywyszenia przez
Mojesza wa na pustyni. Czytelnik powinien wic mie uprzedni
wiedz o tym zdarzeniu, opisanym w Lb 21, 4-9. Stwierdzenie narra-
tora z 1, 17: Podczas gdy Prawo zostao nadane przez Mojesza, aska
i prawda przyszy przez Jezusa Chrystusa ma ukaza czytelnikowi, ju
na pocztku Ewangelii, wyszo posannictwa Jezusa w stosunku do
osb i instytucji starotestamentowych
131
. Narrator, mwic o wityni,
czy te synagodze, nie wyjania czym s te instytucje ydowskie supo-
nujc przed-wiedz odbiorcw.
Opowiadajc czytelnikowi o dziaalnoci Jezusa podczas wit
ydowskich narrator nie wyjania jaki jest sens tych wit, podkrela
jednak, e byy to wita ydowskie: Pascha ydowska (2, 13; 11,
55), Pascha, wito ydowskie (6, 4), ydowskie wito Namiotw
(7, 2). Oznacza to, e autor zakada wystarczajc wiedz czytelnikw
o tych witach. Z drugiej za strony, dodanie okrelenia ydowskie
wskazuje na to, e sam autor dystansuje si w pewien sposb do juda-
izmu i do takiego dystansu zachca czytelnikw. S te miejsca
w czwartej Ewangelii, ktre wskazuj, e autor suponuje bardzo mini-
maln wiedz czytelnikw na temat wit. Wida to w 10, 22, gdzie
mwic o uroczystoci Powicenia wityni, zaznacza, e byo to w
zimie. wito to zawsze wypada w zimie, std kto, kto zna dobrze ka-
lendarz wit ydowskich nie potrzebowaby takiego wyjanienia. Po-
dobnie, w 19, 14, w kontekcie wydania przez Piata wyroku
skazujcego Jezusa, narrator wyjania, e by to dzie Przygotowania
131
Problematyk posannictwa Jezusa w Ewangelii Janowej analizuje wszechstronnie:
A. Kumirek, Posannictwo Jezusa Chrystusa wedug czwartej Ewangelii, RSB 12:
Warszawa 2003 (zwaszcza strony 118-255). Zob. te syntetyczne ujcie: P. Borgen,
Gods Agent in the Fourth Gospel, in: The Interpretation of John, J. Ashton (ed.),
Philadelphia 1986, 67-77.
Paschy. Raz jeszcze przypomina o tym w 19, 31, co wskazuje na za-
ledwie minimaln wiedz czytelnikw na temat sposobu przygotowa-
nia si do Paschy. Jednake ocena znajomoci przez odbiorcw wit
starotestamentowych na podstawie samych komentarzy narratora
byaby zbyt jednostronna. Egzegeci zwracaj uwag na fakt, e gbsze
zrozumienie dialogw i monologw wygaszanych przez Jezusa przy
okazji tych wit staje si moliwe tylko dla tych, ktrzy dobrze znaj
ideologiczne zaplecze tych wit
132
. By wyjani ten problem na-
leaoby przyj, e adresaci czwartej Ewangelii pochodzili z rnych
rodowisk kulturowych, a autor dawa im moliwo zrozumienia swo-
jego dziea na rnych poziomach
133
. W perspektywie za diachronicz-
nej naleaoby przyj kilka sukcesywnych etapw redakcji tego dziea,
adresowanego kolejno do odbiorcw o nieco rnej proweniencji kul-
turowo-religijnej
134
.
Autor zakada ogln wiedz odbiorcw na temat wierze i praktyk
ydowskich
135
. Zastanawiajce jest jednak, e podaje on dosy szcze-
gowe wyjanienia na temat ydowskich praktyk oczyszczajcych. Ka-
mienne stgwie na weselu w Kanie Galilejskiej s okrelone jako
przeznaczone do ydowskich oczyszcze (2, 6). W tym kontekcie
naley take spojrze na komentarz narratora wprowadzony pomidzy
pytanie Samarytanki a odpowied Jezusa w 4, 9: ydzi bowiem z Sa-
marytanami unikaj si nawzajem. Niewiedza odbiorcw na temat
ydowskich przepisw czystoci jest rwnie suponowana, kiedy nar-
rator wyjania odmow ydw wejcia do pretorium w 18, 28: Oni
sami jednak nie weszli do pretorium, aby si nie skala, lecz aby mc
spoy Pasch. Pewnym wyjanieniem moe by tutaj stosowanie
132
133
Tak hipotez przedstawia np. C.H. Dodd, The Interpretation of the Fourth Gospel,
New York 1953, 316n. Uwaa on, e autor Ewangelii Janowej napisa j na dwch
poziomach, do dwojakiego rodzaju adresatw. Pierwszymi odbiorcami maj by
czonkowie wsplnoty Janowej (insiders), ktrzy znaj ju pisan przez niego histo-
ri, lecz pogbiaj jej znajomo, analizujc poszczeglne epizody. Pozostali za od-
biorcy, (outsiders) na wieo poznaj histori Jezusa, wraz z rozwojem narracji
Ewangelii.
134
Moe to by odbiciem zmieniajcego si z czasem skadu osobowego wsplnoty
Janowej (pocztkowo byli to prawdopodobnie tylko ydzi, a nastpnie, zwaszcza
po emigracji wsplnoty do Azji Mniejszej, byli to nawrceni poganie). Zagadnienie
to podejmiemy w trzecim rozdziale naszej monografii.
135
Rozdzia I 60
przez autora techniki ironii
136
autor moe zakada znajomo przez
czytelnikw ydowskich praktyk rytualnych, jednake wyjania je dla
osignicia retorycznego efektu ironii.
Przeprowadzone tutaj analizy doprowadzaj nas do wniosku, e obraz
czytelnika zakodowany w tekcie czwartej Ewangelii jest stosunkowo
homogeniczny. Zakada si ogln uprzedni znajomo wikszoci wy-
stpujcych w narracji postaci oraz podstawow znajomo regionw w
Palestynie. Jeli za chodzi o lokalizacj poszczeglnych miejscowoci,
czytelnik potrzebuje wyjanie narratora. Poza tymautor zakada, e czy-
telnicy posuguj si jzykiem greckim, nie znajc jzyka hebrajskiego
ani aramejskiego. Uywaj oni prawdopodobnie rzymskiej rachuby czasu.
Znaj do dobrze Stary Testament a zwaszcza teksty mwice o ocze-
kiwanym Mesjaszu, ale ich wiedza o zwyczajach, wierzeniach i instytu-
cjach ydowskich jest raczej powierzchowna. Te wszystkie okolicznoci
wskazuj na to, e odbiorcy nie s ydami i mieszkaj poza Palestyn
137
.
Zakadana jest jednak ich uprzednia znajomo opowiadanej w Ewange-
lii historii, co moe suponowa, e znali j z innych rde.
136
Na temat stosowania techniki ironii przez autora czwartej Ewangelii zob. np. J. Zum-
stein, Lvangile johannique: une stratgie du croire, 247-248; D. Marguerat, Lex-
gse biblique lheure du lecteur, 28-29.
137
Por. A. Wind, Destination and Purpose of the Gospel of John, in: The Composition
of Johns Gospel. Selected Studies from Novum Testamentum, D.E. Orton (ed.), Brill:
Leiden 1999, 65-66.
2.2. Czas narracji
Podstawowe rozrnienia metodologiczne, zwizane z czasem nar-
racji, zawdziczamy wspomnianemu powyej, francuskiemu uczonemu,
Grardowi Genetteowi
138
. Pierwszym fundamentalnym rozrnieniem
jest dostrzeenie rnicy pomidzy narracj a histori
139
. Narracja
(inaczej dyskurs) to elementy tekstu decydujce o jego znaczeniu.
Wyodrbniamy je, pytajc jak jest co opowiadane. Historia za
wyodrbnia to, co jest wtekcie opowiadane. Narracja jest pojciembar-
dziej podstawowym i historia jest w pewien sposb jej tworzywem
140
.
Czas narracji rni si wic od czasu historii. Ten ostatni oznacza w na-
szym przypadku okres czasu obejmujcy histori Jezusa, opowiedzian
przez autora. Naley tutaj zauway, e czas historii jest tutaj rny od
rzeczywistego czasu ycia Jezusa, ktry obejmowa wcielenie Logosu,
Jego narodzenie oraz okoo trzydziestu lat ycia. Czas historii czwartej
Ewangelii opowiada tylko niektre epizody z ycia Jezusa po hymnie
o Logosie autor przechodzi bezporednio do opowiadania o chrzcie Je-
zusa oraz Jego publicznej dziaalnoci. Wybr opowiadanych epizodw
z ycia Jezusa ma charakter selektywny, pozwala jednak stwierdzi, e
rzeczywisty czas publicznej dziaalnoci Jezusa trwa okoo dwa i p
roku. Jeli za chodzi o czas narracji jest on okrelany na podstawie ana-
lizy trzech czynnikw, ktre po kolei przedstawimy: uporzdkowanie
opowiadanych epizodw, czas ich trwania oraz czstotliwo opowiada-
nych zdarze
141
.
2.2.1. Porzdek zdarze
G. Genette susznie zauwaa, e w tekstach narracyjnych zachodz
138
Zawar je w cytowanej ju powyej pracy Narrative Discourse.
139
W terminologii Genettea s to odpowiednio narrative i story.
140
Rozumienie tej terminologii przez Gennetea jest bardzo zblione do przedstawionych
przez nas rozrnie elementw strukturalnych tekstw narracyjnych na pocztku
tego rozdziau (zwaszcza propozycja S. Chatmana).
141
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 54. Taki sam schemat inter-
pretacji biblijnych tekstw narracyjnych pod wzgldem czasu narracji proponuj D.
Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 85-100. Te trzy czynniki stano-
wi podstaw kadej analizy jakiegokolwiek tekstu narracyjnego w aspekcie czaso-
wym. Zob. T. Bridgeman, Time and Space, in: The Cambridge Companion to
Narrative, D. Herman (ed.), 52-65.
Rozdzia I 62
liczne anachronie (anachronies) pomidzy porzdkiem historii a po-
rzdkiem narracji
142
. Wida to wyranie, jeeli porwnamy porzdek
przedstawiania wydarze w narracji z sekwencj ich wystpowania
w opowiadanej historii
143
. Autor Ewangelii Janowej, posugujc si naj-
czciej komentarzem narratora
144
, przerywa sekwencj zdarze opo-
wiadanej historii, odwoujc si do zdarze z przeszoci lub czynic
aluzje do tych, ktre nastpi za jaki czas. Sekwencja narracji nie jest
wic tosama z sekwencj historii. R.A. Culpepper porwna porzdek
narracji z porzdkiem historii dla zdarzenia opowiedzianego w 1, 19-
34
145
. Porzdek narracji w 1, 19-34 przedstawia si nastpujco:
142
G. Genette, Narrative Discourse, 36.
143
Por. D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 89-91.
144
Szerzej na temat funkcji komentarzy narratora w czwartej Ewangelii zob. J. Zum-
stein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), w: Quand la Bible se ra-
conte, D. Marguerat (d.), Cerf: Paris 2003, 154-157.
145
Sigla
Pytanie/
Odpowied
Opowiadane zdarzenia
Sekwencja
zdarze
1, 19 wiadectwo Jana A
ydzi posali B
P1 aby go zapyta C
1, 20 O1 wyzna D
1, 21 P2 zapytali E
O2 powiedzia F
P3 [zapytali] G
O3 odpowiedzia H
1, 22 P4 powiedzieli I
abymy wiedzieli J
Sigla
Pytanie/
Odpowied
Opowiadane zdarzenia
Sekwencja
zdarze
ci, ktrzy nas posali B
1, 23 O4 odpowiedzia K
prorok Izajasz powiedzia L
1, 24 zostali posani B
1, 25 P5 zapytali go M
1, 26 O5 Jan odpowiedzia im N
ja chrzcz O
pomidzy wami stoi ten, ktrego nie znacie P
1, 27 ten, ktry przychodzi po mnie Q
1, 28 Jan chrzci O
1, 29
Nastpnego dnia zobaczy Jezusa
przychodzcego do niego i powiedzia
R
ktry gadzi grzechy wiata S
1, 30 powiedziaem, po mnie przychodzi czowiek Q
ktry by przede mn T
1, 31 ja nie znaem go U
1, 32 Jan da wiadectwo A
widziaem Ducha zstpujcego W
1, 33 ja go nie znaem U
ten, kto mnie posa, powiedzia X
ten, kto chrzci Duchem witym Y
1, 34 widziaem W
daj wiadectwo A
Rozdzia I 64
Rekonstrukcja opowiadanej historii ma nastpujcy porzdek:
Kolejno
zdarze
Zdarzenia
Sekwencja
narracji
1 on by przede mn T
2 Izajasz powiedzia L
3
ten, kto mnie posa,
powiedzia
X
4 przybyem chrzci O
5 nie znaem go U
6 widziaem Ducha zstpujcego W
7 ydzi posali B
8
wiadectwo Jana (dwa dni):
pi pyta: C, E, G, I, M
pi odpowiedzi: D, F, H, K, N
9 pord was stoi ten P
10 po mnie przychodzi czowiek Q
11 Janowe stwierdzenie o Jezusie R
12 kapani i lewici daj odpowied J
13 gadzi grzechy wiata S
14 chrzci Duchem witym Y
Przykad ten doskonale pokazuje istot anachronii zachodzcych
z czwartej Ewangelii
146
. Czas historii 1, 19-34 obejmuje tutaj tylko dwa
dni, podczas gdy narracja opowiada o zdarzeniach przekraczajcych czas
historii opowiedzianej w czwartej Ewangelii: Pierwsze zdarzenie (1)
mona odnie do opowiadania o Logosie, dwa ostatnie za (13 i 14) do
pnego okresu opowiadanej historii. Poza tym, daje si zaobserwowa,
e autor pozostawia czytelnikowi du swobod, jeli chodzi o umiejsco-
wienie niektrych z opowiadanych wydarze w sekwencji historii (np.
zdarzenia 3, 4, 5, czy te 6, 7). Zdarzenia 13 i 14 mog by widziane przez
czytelnika jako analepsy minionych epizodw, lub jako proleptyczne za-
powiedzi tego, co dopiero ma nastpi
147
. Jeeli analepsy i prolepsy od-
nosz si do zdarze wykraczajcych poza czas narracji, to okrela si je
jako zewntrzne
148
. Czas narracji opowiadanych zdarze rozpoczyna si
w czwartej Ewangelii relacj o wiadectwie Jana Chrzciciela, a koczy
si opowiadaniami o ukazywaniu si Jezusa zmartwychwstaego (J 20
21). Odniesienia do zdarze wykraczajcych poza te ramy s analepsami
i prolepsami zewntrznymi
149
. Jeeli analepsa rozpoczyna si przed cza-
semnarracji, ale znajduje kontynuacj wopowiadanymaktualnie zdarze-
niu, to okrela si j jako analeps mieszan
150
. Analogicznie, jeeli
prolepsa zawiera aluzj do wydarze rozpoczynajcych si w czasie nar-
racji, lecz wykracza poza ten czas, to wwczas jest proleps mieszan
151
.
W wietle tych kryteriw Prolog Ewangelii Janowej powinien by
widziany jako analepsa zewntrzna, poprzez ktr autor przygotowuje
czytelnika do waciwego zrozumienia narracji o sowach i czynach Je-
zusa, rozpoczynajcej si wiadectwem Jana Chrzciciela w 1, 19-34
152
.
146
Innym klarownym przykadem zastosowania anachronii w czwartej Ewangelii jest
rozdzia 11. Szczegowo omawiaj ten przypadek D. Marguerat, Y. Bourquin, How
to Read Bible Stories, 94-95. Na temat zastosowania analeps i proleps przez autora
czwartej Ewangelii zob. J. Zumstein, Mmoire et relecture pascale dans lvangile
selon Jean, in: Idem, Miettes exgtiqies, Labor et Fides: Genve 1991, 299-316
(zwaszcza strony 305-312).
147
148
Funkcje analeps i proleps omawia rwnie T. Bridgeman, Time and Space, 57-58.
149
We fragmencie 1, 19-34 zdarzenia od 1 do 7 s analepsami zewntrznymi. Nie ma na-
tomiast w tym fragmencie zewntrznych proleps.
150
Na przykad wydarzenie nr 4, w analizowanym fragmencie 1, 19-34.
151
Przykadem mog by tu wydarzenia 13 i 14 z tabeli powyej.
152
Szerzej na temat funkcji Prologu w czwartej Ewangelii zob. A. Leinhupl-Wilke, Ret-
tet ein Buch? Spurensuche in den Rahmenteilen des Johannesevangeliums, in: Ret-
tendes Wissen. Studien zum Fortgang weisheitlichen Denkens im Frhjudentum und
Rozdzia I 66
Analepsy zewntrzne w czwartej Ewangelii odnosz si po czci do
wydarze wykraczajcych poza ramy ludzkiej historii, naley je wic
sklasyfikowa jako analepsy prehistoryczne. Jako przykady mona tu
wymieni nastpujce teksty: opowiadanie o Sowie, ktre byo u Boga
i ktre towarzyszyo Mu przy stwarzaniu wiata (1, 1-5. 10); Ojciec
odda wszystko w Jego rce (3, 35); Jezus przyszed z nieba (6, 38).
Wida std, e analepsy zewntrzne prehistoryczne su autorowi tej
Ewangelii do przekonania czytelnika o tosamoci, pochodzeniu i misji
Jezusa
153
. Jeeli za autor odwouje si w narracji do jakich wydarze
historycznych uprzednich w stosunku do wiadectwa Jana Chrzciciela,
to mamy do czynienia z analepsami zewntrznymi historycznymi. Ta-
kich analeps w Ewangelii Janowej jest bardzo wiele i obejmuj one od-
niesienia do Pisma, zwyczajw ydowskich, wit i szeroko pojtej
tradycji Starego Testamentu. Ich celem jest umieszczenie historii Jezusa
w ramach historii biblijnej i ukazanie opowiadanych zdarze jako ich fi-
nalizacji. Dla przykadu wymiemy tutaj odwoanie si do postaci sta-
rotestamentowych, takich jak: Abraham, od ktrego wywodz si ydzi
(8, 33. 40. 52-53. 56. 58), Jakub, ktry przekaza pole swojemu synowi
Jzefowi (4, 5-6. 12), Mojesz, ktry da Prawo (1, 17; 7, 19) i pisa
o Jezusie (1, 45; 5, 46), Izajasz, ktry widzia chwa Jezusa i mwi
o Nim (12, 41), itp. Inne analeptyczne odniesienia to na przykad: Sa-
marytanie, ktrzy czcili Boga na grze Garizim (4, 20); budowa wityni
w Jerozolimie, rozpoczta czterdzieci sze lat przed rozmow Jezusa
z ydami w 2, 20; aluzja do samozwaczych mesjaszw w 10, 8; itp.
G. Genette rozrnia dwa rodzaje analeps wewntrznych: analepsy
powtrkowe, ktre odnosz si do opowiadanych wczeniej przez autora
zdarze oraz analepsy dopeniajce, odnoszce si do zdarze, ktre do-
konay si w czasie narracji, jednake nie zostay opowiedziane przez
autora
154
. Przykady analepsy powtrkowej w czwartej Ewangelii s na-
stpujce: 3, 26 uczniowie Jana Chrzciciela mwic do niego o udzie-
laniu chrztu przez Jezusa przypominaj zdarzenie z 1, 19-34; Jezus
podczas rozmowy z ydami w 5, 33 odwouje si do 1, 19-34, itp. Tego
typu analepsy peni funkcj emfatyczn, wyjaniajc, interpretujc
im frhen Christentum, K. Lning and M. Fanacht (Hrgs.), Alter Orient und Altes
Testament 300: Mnster 2002, 271-276.
153
154
Zob. G. Genette, Narrative Discourse, 51-54.
lub przypominajc w celu lepszego wyeksponowania opowiadanego
zdarzenia. Stosunkowo dua cz analeps dopeniajcych w Ewange-
lii Janowej odnosi si do powoania uczniw i powierzenia im misji.
Autor tej Ewangelii, w odrnieniu od synoptykw, nie opowiada o po-
woaniu dwunastu uczniw przez Jezusa, jako Jego najbliszego grona.
W 1, 35-51 jest mowa tylko o powoaniu Andrzeja, Piotra, Filipa i Na-
tanaela. Pomimo tego, Jezus odwouje si do wydarzenia wybrania dwu-
nastu: 6, 70 Czy nie wybraem was dwunastu? i powierza misj
uczniom, jako zorganizowanej grupie: 4, 38 Ja was wysaem to,
nad czym wycie si nie natrudzili (4, 38); Nie wycie mnie wybrali,
ale Ja was wybraem i przeznaczyem was () (15, 16); Jak Ty Mnie
posae na wiat, tak i ja ich na wiat posaem (17, 18). Analepsa do-
peniajca stosowana jest rwnie wtedy, gdy narrator odwouje si do
czynnoci i decyzji podejmowanych przez wadze ydowskie w sto-
sunku do Jezusa: ydzi bowiem ju postanowili, e gdy kto uzna Je-
zusa za Mesjasza, zostanie wyczony z synagogi (9, 22); Arcykapani
za i faryzeusze wydali polecenie, aby kady, ktokolwiek bdzie wie-
dzia o miejscu Jego pobytu, donis o tym, aby Go mona byo pojma
(11, 57). Tego typu analepsa moe mie co najmniej trzy funkcje. Przede
wszystkim uwiadamia czytelnikowi, e w czasie kiedy Jezus, jako
gwna posta narracji, robi co, inni podejmuj dziaania, ktre mog
mie wpyw na dalszy rozwj zdarze zwizanych z Jego losem. Po
wtre, analepsa dopeniajca ma walor ekonomiczny narrator w jed-
nym lub dwch zdaniach odtwarza zdarzenie, ktremu inaczej musiaby
powici osobny epizod. Po trzecie, tego typu analepsa wypenia
wczeniejsz luk w narracji
155
.
W czwartej Ewangelii znajdujemy rwnie tzw. analepsy mieszane,
tzn. takie, ktre odwouj si do wydarze uprzednich w stosunku do po-
cztku narracji, ale wchodzcych w czas narracji. Autor Ewangelii sto-
suje mieszane analepsy zarwno wodniesieniu do zdarze historycznych,
jak i do prehistorii. Analeps mieszan spotykamy na przykad w: 3, 13
I nikt nie wstpi do nieba, oprcz Tego, ktry z nieba zstpi Syna
Czowieczego; 5, 45 Waszym oskarycielem jest Mojesz, w ktrym
wy pokadacie nadziej; 8, 33 Jestemy potomstwem Abrahama
i nigdy nie bylimy poddani w niczyj niewol; 9, 32 Od wiekwnie
155
Zob. te uwagi (dotyczce oglnie funkcji anachronii w opowiadaniach biblijnych)
w: D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 91-94.
Rozdzia I 68
syszano, aby kto otworzy oczy niewidomemu od urodzenia. Podsta-
wow funkcj analeps mieszanych w tekcie Ewangelii Janowej jest od-
niesienie opowiadanej historii Jezusa do relacji Ojciec-Syn i powizanie
tej historii z wydarzeniami z dziejw Izraela
156
.
Czwarta Ewangelia zawiera liczne odniesienia proleptyczne, zarwno
wewntrzne, mieszane, jak i zewntrzne
157
. Prolepsy wewntrzne mog
by albo powtrkowe albo dopeniajce, zalenie od tego, czy wydarze-
nia, ktre zapowiadaj s opowiadane w dalszym toku narracji, czy te
nie
158
. Prolepsy wewntrzne naley odrni od aluzji, to znaczy odnie-
sie, ktre nabieraj znaczenia dopiero z perspektywy retrospektywnej
lub przy powtrnej lekturze tekstu. Odniesienia proleptyczne s natomiast
bardziej bezporednie. WEwangelii Janowej nieatwo jest jednak stwier-
dzi z ca pewnoci czy w konkretnym wypadku mamy do czynienia
z aluzj, czy te z proleps wewntrzn, gdy odniesienia wewntrzne
maj czsto charakter metaforyczny, aluzyjny, lub wieloznaczny
159
.
Prolepsy powtrkowe, nie majce charakteru aluzji, mona z atwo-
ci zlokalizowa w nastpujcych fragmentach Ewangelii: Gdy wic
zmartwychwsta, przypomnieli sobie uczniowie Jego, e to powiedzia,
i uwierzyli Pismu i sowu, ktre wyrzek Jezus (2, 22), Chlebem, ktry
Ja dam, jest moje ciao za ycie wiata (6, 51), Mwi za o Judaszu,
synu Szymona Iskarioty. Ten bowiem jeden z Dwunastu mia Go
wyda (6, 71), A powiedzia to o Duchu, ktrego mieli otrzyma
wierzcy w Niego; Duch bowiem jeszcze nie by dany, poniewa Jezus
nie zosta jeszcze uwielbiony (7, 39). Do proleps powtrkowych zali-
czy naley take nastpujce stwierdzenia: Dlatego miuje Mnie Oj-
ciec, bo Ja ycie moje oddaj, aby je potem znw odzyska (10, 17),
Tego jednak nie powiedzia sam od siebie, ale jako najwyszy kapan w
owym roku wypowiedzia proroctwo, e Jezus mia umrze za nard
(11, 51), Na to Jezus powiedzia: Zostaw j! Przechowaa to, aby Mnie
namaci na dzie mojego pogrzebu (12, 7). Natomiast wypowiedzi,
takie jak: Zobaczysz jeszcze wicej ni to (1, 50), Moja godzina jesz-
cze nie nadesza (por. 2, 4; 7, 6. 8. 30; 8, 20), Ajak Mojesz wywyszy
wa na pustyni, tak potrzeba, by wywyszono Syna Czowieczego
156
157
Por. J. Zumstein, Mmoire et relecture pascale dans lvangile selon Jean, 305-312.
158
159
Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 61-62.
(3, 14, por. 8, 28), Troszczcie si nie o ten pokarm, ktry ginie, ale o ten,
ktry trwa na wieki, a ktry da wam Syn Czowieczy (6, 27), Bdzie-
cie Mnie szuka, a nie znajdziecie, a tam, gdzie Ja bd potem, wy pj
nie moecie (7, 34, por. 7, 35-36; 8, 21) mona interpretowa albo jako
prolepsy powtrkowe, albo jako aluzje do przyszych wydarze. Pro-
lepsy powtrkowe, ktre zapowiadaj istotne dla rozwoju fabuy zda-
rzenia, peni bardzo wan funkcj w intensyfikowaniu dramatyzmu
narracji.
Prolepsy dopeniajce, to znaczy takie, ktre zawieraj informacje
o zdarzeniach, majcych za jaki czas wystpi w toku narracji, ktrych
jednak autor nie opowie, s bardzo rzadkie w czwartej Ewangelii. Za
pewne moemy uzna dwie: Nie wtrcono bowiem jeszcze Jana do
wizienia (3, 23) oraz I od tej godziny ucze wzi J do siebie (19,
27, t proleps mona interpretowa rwnie jako mieszan). Z tak duej
dysproporcji pomidzy zastosowaniem przez autora czwartej Ewange-
lii proleps wewntrznych powtrkowych i dopeniajcych mona wy-
cign wniosek, e bardziej koncentruje si on na odniesieniach do
kluczowych dla narracji zdarze, natomiast do minimum ogranicza od-
niesienia do drugorzdnych zdarze. Wskazuje to rwnie na du
trosk autora o koherentne rozwijanie fabuy, poprzez niezakcanie jej
odniesieniami do drugorzdnych zdarze, ktre nie byy na tyle istotne,
by wcza je do narracji.
Prolepsy mieszane, ktre ze swej natury s progresywne, maj za za-
danie poczenie czasu narracji z tym, co nastpuje po niej
160
. cz
wic narracj z rzeczywistoci jej odbiorcw, ktrzy s ju bogatsi o
wiadomo wypenienia si (przynajmniej niektrych) proleptycznych
zapowiedzi. Tak, jak analepsy mieszane miay za zadanie poczenie
narracji o Jezusie z przeszoci zwaszcza z dziejami Izraela, prolepsy
mieszane stanowi czniki, zapewniajce pynne przejcie od narracji
o historycznym Jezusie do historii Kocioa
161
. Najwiksze nagroma-
dzenie proleps mieszanych w Ewangelii Janowej wystpuje w Mowach
Poegnalnych Jezusa do uczniw, w rozdziaach 13 17. Dla przykadu
podajemy tutaj kilka z nich: Ja za bd prosi Ojca, a innego Pocie-
szyciela da wam, aby z wami by na zawsze (14, 16), Ale wy Go zna-
cie [Parakleta], poniewa u was przebywa i w was bdzie (14, 17), Nie
160
J. Zumstein, Mmoire et relecture pascale dans lvangile selon Jean, 305.
161
Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 63-64.
Rozdzia I 70
zostawi was sierotami: Przyjd do was (14, 18), Jeszcze chwila, a
wiat nie bdzie ju Mnie oglda. Ale wy Mnie widzicie, poniewa Ja
yj i wy y bdziecie (14, 19), Kto za Mnie miuje, ten bdzie
umiowany przez Ojca mego, a rwnie Ja bd go miowa i objawi
mu siebie (14, 21). Zgromadzone tutaj reprezentatywne prolepsy mie-
szane pokazuj, e autor uywa ich w celu ukazania czytelnikowi, jaka
ma by relacja Jezusa z uczniami po Jego mierci oraz jak rol ma
peni Paraklet we wsplnocie uczniw
162
.
Dobre przeanalizowanie odniesie proleptycznych zewntrznych, za-
stosowanych przez autora czwartej Ewangelii, wydaje si by istotne dla
ekspozycji tematu naszej monografii w trzecim rozdziale. Dlatego te
zagadnieniu temu powicimy tutaj nieco wicej miejsca. Prolepsy ze-
wntrzne w tej Ewangelii moemy podzieli na dwa typy: 1) historyczne
zapowiedzi przyszych wydarze historycznych, ktre zrealizuj si
we wsplnocie uczniw, lub na dalszych etapach ycia Kocioa oraz 2)
eschatologiczne to znaczy te, ktre odnosz si do ostatniego dnia lub
do koca czasw
163
. Zauwaamy pewn prawidowo, jeli chodzi o za-
stosowanie proleps historycznych i eschatologicznych w toku narracji
Ewangelii Janowej. Ot zachodzi stosunkowo dua koncentracja proleps
eschatologicznych w pierwszej czci tego dziea (rozdziay 1 12), za-
nikaj one jednak niemal cakowicie w drugiej jego czci. Prolepsy za
historyczne s coraz czstsze wraz z rozwojem narracji. Poczwszy od
rozdziau czternastego (14, 3) znajdujemy w tekcie tej Ewangelii jedy-
nie prolepsy historyczne. Obserwacje te prowadz nas do wniosku, e
autor chce pokaza, i eschatologiczne oczekiwania realizuj si wduej
mierze w czasie narracji, w opowiadanych zdarzeniach z ycia Jezusa.
Eschatologia futuryczna, typowa dla narracji Ewangelii synoptycznych,
w analizowanym przez nas dziele jest w duej mierze transponowana w
eschatologi zrealizowan. Najbardziej wyraziste prolepsy eschatolo-
giczne znajduj si w nastpujcych fragmentach: Nadchodzi bowiem
godzina, w ktrej wszyscy, ktrzy spoczywaj w grobach, usysz gos
Jego: a ci, ktrzy penili dobre czyny, pjd na zmartwychwstanie ycia;
162
Szczegowe studium na temat wypowiedzi o Paraklecie w Mowach Poegnalnych,
w aspekcie odniesie Parakleta do Jezusa i Jego roli we wsplnocie uczniw i w
wiecie w okresie popaschalnym znale mona w: J. Krcido, The Spirit Paraclete
and Jesus in the Gospel of John (Joh 13 17), Krakw 2008. Zob. zwaszcza strony
91-108.
163
ci, ktrzy penili ze czyny na zmartwychwstanie potpienia (5, 28-29),
To bowiem jest wol Ojca mego, aby kady, kto widzi Syna i wierzy
w Niego, mia ycie wieczne. A ja go wskrzesz w dniu ostatecznym
(6, 40), Kto gardzi Mn i nie przyjmuje sw moich, ten ma swego s-
dziego: sowo, ktre powiedziaem, ono to bdzie go sdzi w dniu osta-
tecznym (12, 48), A gdy odejd i przygotuj wam miejsce, przyjd
powtrnie i zabior was do siebie, abycie i wy byli tam, gdzie Ja jestem
(14, 3)
164
. Zestawienie tych tekstw wyranie pokazuje, e nie mona na
ich podstawie podejmowa si periodyzacji wydarze eschatologicznych.
Jan, w odrnieniu od synoptykw, wyranie stara si tego unika. Po-
kazuje jednak, e czasy eschatologiczne maj swoje zakorzenienie w te-
raniejszoci wsplnoty adresatw.
Prolepsy historyczne, wystpujce w czwartej Ewangelii, daj si
usystematyzowa w dwie kategorie. Do pierwszej z nich naley zaliczy
opowiadania o zdarzeniach, ktre dokonay si do momentu opowiada-
nia historii przez narratora. Druga za kategoria zawiera prolepsy trak-
tujce o historycznej przyszoci
165
. Ta ostatnia kategoria ma jednak
charakter czysto hipotetyczny, gdy autor czwartej Ewangelii wyranie
powstrzymuje si od opowiadania o wydarzeniach, ktre miayby si do-
kona pomidzy czasem aktualnie opowiadanej historii, a eschatolo-
giczn przyszoci ostatecznego dnia. Autorowi obce s, jake typowe
dla czasu powstawania jego dziea, tendencje apokaliptyczne, ktrych
treci jest zapowiadanie kataklizmw kosmicznych, majcych nastpi
pomidzy czasem opowiadanych zdarze, a dniem sdu eschatologicz-
nego. wiadczy to wyranie o inklinacjach autora ukierunkowanych na
eschatologi zrealizowan. Autor Ewangelii Janowej wyraa jednake
trzykrotnie zainteresowanie przed-eschatologiczn przyszoci a wic
czasem ycia domylnego czytelnika: Mam take inne owce, ktre nie
s z tej owczarni. I te musz przyprowadzi i bd sucha gosu mego,
i nastanie jedna owczarnia, jeden pasterz (10, 16); () a nie tylko za
nard, ale take, by rozproszone dzieci Boe zgromadzi w jedno (11,
52); AJa, gdy zostan nad ziemi wywyszony, przycign wszystkich
do siebie (12, 32). We wszystkich cytowanych tutaj tekstach jest uyty
obraz zbierania przez Jezusa rozproszonych owczarni (10, 16),
164
Inne fragmenty czwartej Ewangelii, ktre mogyby by ewentualnie interpretowane
jako prolepsy zewntrzne eschatologiczne podaje: R.A. Culpepper, Anatomy of the
Fourth Gospel, 64-65.
165
Tame, 65.
Rozdzia I 72
dzieci Boych (11, 52), wszystkich (12, 32). Trudno jednak rozsdzi
czy wypowiedzi te odnosz si do tego samego zdarzenia, a tym bar-
dziej wyrokowa o czasie ich wypenienia si. Dwa z tych fragmentw
(11, 52; 12, 32) dotycz skutkw krzyowej mierci Jezusa, niekoniecz-
nie jednak naley je odnosi do eschatologicznego dnia ostatecznego.
W kontekcie Mw Poegnalnych, a zwaszcza J 17, wypowiedzi te od-
nosz si raczej do czasu historycznego pomidzy spisaniem Ewangelii
a eschatonem. Zebranie wszystkich w jedno przez Chrystusa zmart-
wychwstaego ma si dokona w historycznym czasie ycia Kocioa.
Doskonale oddaje t myl opowiadanie o cudownym poowie ryb przez
uczniw na sowo Jezusa (J 21, 1-8), ktre bdzie przedmiotem naszych
szczegowych analiz w drugim rozdziale tej monografii.
Wracajc do pierwszej kategorii, proleps historycznych, maj one
szczeglne znaczenie z punktu widzenia podstawowej problematyki na-
szej monografii, to znaczy historycznego kontekstu wsplnoty Janowej,
ktra bya depozytariuszem tradycji czwartej Ewangelii. Zawarte w te-
kcie Janowego dziea prolepsy historyczne pozwalaj nam bowiem od-
czyta najwaniejsze momenty z jej ycia. Nasze wnioskowanie
opieramy tutaj na zaoeniu, e w narracji wypowiedzi historycznego Je-
zusa, odnoszcych si do przyszych zdarze, znajduje odbicie aktualna
sytuacja wsplnoty autora i jego odbiorcw w momencie powstawa-
nia Ewangelii Janowej. Zewntrzne prolepsy historyczne daj si ziden-
tyfikowa w kilku retrospektywnych komentarzach narratora. W 2, 22
stwierdza on, e po zmartwychwstaniu Jezusa uczniowie przypomnieli
sobie Jego sowa, zapowiadajce figuratywnie to zdarzenie (2, 19-21:
Jezus zapowiada, e po trzech dniach wzniesie na nowo wityni swo-
jego Ciaa). Skutkiem za tego bya ich wiara w Pismo i w sowo wy-
powiedziane przez Jezusa (. :t c.uca| ,a| -at a e,a e| .t :.|
e Ìceu;). Mona z tej historycznej prolepsy wnioskowa, e wsplnota
Janowa ya wiar wzmartwychwstanie Jezusa i wtej perspektywie oce-
niaa histori Jego ziemskiego ycia. W opowiedzianych na kartach
Ewangelii zdarzeniach widziaa wypenienie si Pisma czyli Starego
Testamentu (chodzi tu zapewne gwnie o wypenienie si prorockich
zapowiedzi mesjaskich). Perspektywa zmartwychwstania nadawaa
rwnie, w opinii Janowej wsplnoty, penego znaczenia sowom wypo-
wiedzianym przez historycznego Jezusa. Naleao je wic zreinterpreto-
wa w wietle tego zdarzenia. Druga historyczna prolepsa, w postaci
retrospektywnego komentarza narratora, znajduje si w 12, 16: Z po-
cztku Jego uczniowie tego nie zrozumieli. Ale gdy Jezus zosta uwiel-
biony, wwczas przypomnieli sobie, e to o Nim byo napisane i e tak
Mu uczynili, a trzecia to 20, 9: Dotd bowiem nie rozumieli jeszcze
Pisma, ktre mwi, e On ma powsta z martwych. Kontekstem pierw-
szej z tych wypowiedzi jest uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy, inau-
gurujcy wydarzenia zwizane z mk, mierci i zmartwychwstaniem
Jezusa. Drugi za fragment jest czci komentarza narratora opowia-
dajcego o skutkach zobaczenia przez Piotra i Jana, w poranek zmart-
wychwstania, pustego grobu, w ktrym pochowany by Jezus. Intencja
narratora jest w tych dwch komentarzach bardzo klarowna waciw
perspektyw relektury i interpretacji swi czynwJezusa historycznego,
ktre stay si depozytem autora, wsplnoty oraz domylnych czytelni-
kw, jest fakt zmartwychwstania i uwielbienia Jezusa. Ta perspektywa
powinna rwnie w opinii narratora determinowa lektur ksig Sta-
rego Testamentu. Jak wic wida, przytoczone tutaj teksty s tylko po-
wtrzeniempodstawowej treci z 2, 22 i jej rekontekstualizacj wwietle
pniejszych zdarze (przed- i popaschalnych).
W rozdziale 21 mamy dwie wyranie zewntrzne prolepsy histo-
ryczne mwice o sytuacji wsplnoty Janowej w momencie pisania
Ewangelii. Nieco enigmatyczna zapowied Jezusa odnonie do przy-
szego losu Piotra w 21, 15: Zaprawd, zaprawd, powiadam ci: Gdy
bye modszy, opasywae si sam i chodzie, gdzie chciae. Ale gdy
si zestarzejesz, wycigniesz rce swoje, a inny ci opasze i poprowa-
dzi, dokd nie chcesz odnosi si z pewnoci do mczeskiej mierci
Piotra. Czwarta Ewangelia a cilej mwic rozdzia 21 powstawaa
w chwili, gdy wsplnota Janowa wiedziaa, jak mierci zgin Piotr.
Druga prolepsa historyczna z J 21 dotyczy mierci Umiowanego Ucznia
i brzmi jeszcze bardziej enigmatycznie: Rozesza si wrd braci wie,
e ucze w nie umrze. Ale Jezus nie powiedzia mu, e nie umrze, lecz:
Jeli Ja chc, aby pozosta a przyjd, co tobie do tego? (21, 23). Ten
komentarz narratora ma wyranie na celu wyjanienie nieporozumienia,
co do losu Umiowanego Ucznia. Kontekst uprzedni tej wypowiedzi (w.
22) ewidentnie sugeruje, e przynajmniej niektrzy czonkowie wspl-
noty oczekiwali, i powtrne przyjcie Chrystusa nastpi za ycia
Umiowanego Ucznia. Jego mier, nie poprzedzona oczekiwan pa-
ruzj Jezusa, moga zachwia fundamenty ich wiary i zrodzi powane
wtpliwoci, co do autentycznoci przekazywanej we wsplnocie tra-
dycji. Mona wic, w tym proleptycznym komentarzu, dostrzec lady
Rozdzia I 74
pewnego kryzysu we wsplnocie, w zwizku z opniajc si paruzj
Chrystusa i przedwczesn mierci Umiowanego Ucznia.
Bez wtpienia najwiksze nagromadzenie zewntrznych proleps,
dajcych wgld w ycie wsplnoty Janowej w momencie powstawania
Ewangelii, daj Mowy Poegnalne Jezusa z rozdziaw 13 17. Znaj-
dujemy w nich przewiadczenie o nieustannej obecnoci Jezusa we
wsplnocie: Jeli Mnie kto miuje, bdzie zachowywa Moj nauk,
a Ojciec Mj umiuje go, i przyjdziemy do niego, i bdziemy u niego
przebywa (14, 23), Jeli bdziecie zachowywa moje przykazania,
bdziecie trwa w mioci mojej, tak jak Ja zachowaem przykazania
Ojca Mego i trwam w Jego mioci. To wam powiedziaem, aby rado
Moja w was bya i aby rado wasza bya pena (15, 10-11). Obecno
Jezusa jest gwarantem spenienia zanoszonych do Niego prb (14, 13;
15, 7; 16, 26). Uobecnianie Jezusa we wsplnocie dokonuje si dziki
nieustannej obecnoci w niej Ducha Parakleta
166
: Pocieszyciel, Duch
wity, ktrego Ojciec pole w moim imieniu, On was wszystkiego nau-
czy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziaem (14, 26),
Gdy jednak przyjdzie Pocieszyciel, ktrego Ja wam pol od Ojca,
Duch Prawdy, ktry od Ojca pochodzi, On bdzie wiadczy o Mnie
(5, 26), Jednake mwi wam prawd: Poyteczne jest dla was Moje
odejcie. Bo jeeli nie odejd, Pocieszyciel nie przyjdzie do was. Ajeeli
odejd, pol Go do was. On za, gdy przyjdzie, przekona wiat o grze-
chu, o sprawiedliwoci i o sdzie (16, 7-8), Gdy za przyjdzie On,
Duch Prawdy, doprowadzi was do caej prawdy. Bo nie bdzie mwi od
siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usyszy, i oznajmi wam rzeczy
przysze (16, 13). Mowy Poegnalne Jezusa z J 13 17 zawieraj rw-
nie liczne prolepsy zewntrzne, wskazujce na postaw wiata wobec
wsplnoty Janowej w momencie powstawania Ewangelii. wiat niena-
widzi i przeladuje czonkw wsplnoty (15, 18. 20). Oficjalny judaizm
usuwa ich z synagogi, a ci, ktrzy ich zabijaj, uwaaj, e w ten spo-
sb oddaj cze Bogu (16, 2). Wrd tych przeciwnoci wiadomo
obecnoci i opieki Jezusa dawaa wsplnocie pociech i zachcaa do
wytrwania.
166
Wicej na ten temat zob. J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana,
zwaszcza strony 292-309. Zob. te J. Zumstein, Mmoire et relecture pascale dans
lvangile selon Jean, 310.
2.2.2. Czas trwania zdarze
G. Genette dokonuje metodologicznego rozrnienia pomidzy cza-
sem trwania opowiadanej historii a czasem narracji
167
. Historia Jezusa,
opowiedziana na kartach Ewangelii Janowej, obejmuje okoo dwch i
p roku (trzy wita Paschy)
168
. Gdyby jednak zsumowa opowiedziane
przez autora zdarzenia, dugo ich trwania wynosiaby okoo dwch
miesicy
169
. Kolejnym, uytecznym dla naszych analiz, wprowadzonym
przez Genettea kryterium jest szybko narracji, ktr definiuje jako
relacj pomidzy dugoci trwania opowiadanej historii (mierzon cza-
sowo) a dugoci samego opowiadania (mierzon iloci zapisanego
tekstu)
170
. Z atwoci mona zauway, e szybko opowiadania rze-
czywistej historii Jezusa znacznie zmienia si w trakcie narracji. Nie-
ktre zdarzenia s opowiadane ze szczegami tak, e odnosi si
wraenie, i trwaj one tyle, ile czasu czytelnik potrzebuje eby je prze-
czyta, a suchacz usysze. Takie fragmenty Janowej narracji (zasadni-
czo dialogi i monologi) naley okreli zgodnie z terminologi
Genettea scenami
171
. Jeeli za zdarzenia s opowiedziane skrtowo
naley je sklasyfikowa jako sumariusze/podsumowania
172
. Sumariusze
su zasadniczo za przejcia do kolejnych scen i maj charakter narra-
cji trzecioosobowej. Momenty, w ktrych narracji brak jest spjnoci,
gdy pomidzy opowiadanymi zdarzeniami pojawiaj si nie wyja-
nione przez sumariusze przerwy w narracji, nazywa Genette elipsami.
Ostatnim, uytym przez Genettea kryterium analizy czasu trwania nar-
racji s pauzy
173
. S to te fragmenty tekstu, ktre nie posuwaj do przodu
167
168
Poza nawias opowiadanej historii stawiamy tutaj Prolog czwartej Ewangelii.
Zakadamy rwnie, e wiadectwo Jana Chrzciciela inaugurujce narracj o pub-
licznej dziaalnoci Jezusa oraz pobyt Jezusa na weselu wKanie Galilejskiej odbyy si
niedugo przed pierwsz wzmiank o pobycie Jezusa podczas Paschy w Jerozolimie
(2, 13). Do takiego wniosku skaniaj nas wzmianki w2, 1 (trzeciego dnia od decyzji
udania si Jezusa do Galilei w 1, 43) oraz w 2, 12 (kilkudniowy pobyt w Kafarnaum).
169
170
G. Genette, Narrative Discourse, 87: The pace of the narrative will be defined by the
relationship between a duration, that of the story measured in seconds, minutes, hours,
days, months and years, and a length, that of the text measured in lines and pages
171
Zob. na ten temat: D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 87.
172
Tame.
173
Funkcja elips i pauz wnarracjach biblijnych na przykadzie Dz jest ukazana w: Tame,
88-89.
Rozdzia I 76
czasu narracji, lecz maj charakter opisowy opis miejsca, charaktery-
styka postaci, ich emocji, itp.
Zastosowanie przytoczonych tutaj kryteriw do Ewangelii Janowej
pomaga lepiej zrozumie strategi dramatyczn jej autora. Analiza sek-
wencji scen, sumariuszw, elips i pauz pozwala z atwoci dostrzec zmie-
niajcy si rytm narracji. Wybr i opowiedzenie tych, a nie innych, scen
z historii Jezusa oraz przyjrzenie si ich rozmieszczeniu w trakcie narra-
cji dwudziestu jeden rozdziaw ujawnia zamys teologiczny autora. Po-
midzy pierwsz wzmiank o pobycie Jezusa w Jerozolimie podczas
Paschy w 2, 13 a informacj o nastpnej Passze w 6, 4 opowiedzianych
jest kilka zdarze z rocznej dziaalnoci Jezusa. S to: tydzie pobytu Je-
zusa w Jerozolimie z okazji Paschy (2, 14 3, 21), Jego bliej nieokre-
lony czasowo pobyt w ziemi judzkiej (3, 22-36), trzydniowy pobyt w
Samarii (4, 4-42), sumariusz z pobytu Jezusa w Galilei (4, 43-45), scena
z uzdrowieniem syna urzdnika krlewskiego (4, 46-54), kolejny pobyt
Jezusa w Jerozolimie z okazji wita (okoo tygodnia) i powrt do Gali-
lei (5, 1 6, 3). Z tego rocznego okresu autor zamieszcza sceny relacjo-
nujce okoo dwch tygodni dziaalnoci Jezusa. Ich uzupenieniem s
nieliczne sumariusze, reszt za wypeniaj elipsy i pauzy.
W nieco wikszych szczegach jest opowiedziany drugi rok pub-
licznej dziaalnoci Jezusa, obejmujcy okres od wzmianki o zblianiu si
Paschy w 6, 4 do informacji o bliskoci kolejnej Paschy w 13, 1. Opo-
wiedziane w tych rozdziaach zdarzenia z ycia Jezusa oscyluj wok
dwch wit ydowskich: wita Namiotw (7, 1 9, 41) oraz uroczys-
toci Powicenia wityni (zwaszcza scena 10, 22-39). W tej czci
Ewangelii daj si wyselekcjonowa nastpujce sceny: dialog Jezusa z
brami w Galilei przed witem Namiotw (7, 1-8), kilkakrotne spory
z ydami w Jerozolimie w podczas wita Namiotw (7, 14 8, 59),
uzdrowienie niewidomego w szabat i dalsze dyskusje z ydami (9, 1-
41), mowa Jezusa o sobie jako Dobrym Pasterzu, ktra jest przedsta-
wiona jako ostatnie sowo sporw z ydami (10, 1-21), spory Jezusa
z ydami podczas uroczystoci Powicenia wityni (10, 22-39),
wskrzeszenie azarza (11, 1-53), zdarzenia poprzedzajce Pasch (12,
1-50). Sumujc czas opowiedzianych w tych fragmentach zdarze na-
ley stwierdzi, e opisuj one okoo jednego miesica z ycia Jezusa
174
.
174
R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 72.
Reszta zdarze z drugiego roku Jego dziaalnoci publicznej jest przez au-
tora przedstawiona w postaci krtkich sumariuszy lub pominita.
Rozdziay 12 20 opowiadaj o zdarzeniach z ostatnich dwch ty-
godni ycia Jezusa oraz tu po Jego mierci. Wida wic, e autor chce
nimi w szczeglny sposb zainteresowa czytelnika. Co wicej,
znaczna cz tekstu tych rozdziaw (13 19) opowiada o wydarze-
niach obejmujcych ok. 24 godziny: Mowy Poegnalne, pojmanie Je-
zusa, proces i Jego mier krzyowa. Na szczegln uwag, z
narracyjnego punktu widzenia, zasuguje ostatni 21 rozdzia Jano-
wej narracji. Opowiedziane w nim zdarzenia nastpuj po epifaniach
zmartwychwstaego Chrystusa, opowiedzianych w rozdziale 20. Jak-
kolwiek nie nastrcza trudnoci przyblione okrelenie czasu trwania
dwch opowiedzianych tutaj scen (ww. 1-14 oraz 15-23), pojawia si
trudno w okreleniu odlegoci czasowej chrystofanii z rozdziau 21
w odniesieniu do chrystofanii z rozdziau 20. W 21, 1 autor wprowadza
now scen poprzez wyraenie .a au a (potem, po tych zdarze-
niach). W 21, 15 wersecie, ktry konkluduje pierwsz scen za-
znacza, e byo to trzecie objawienie si Chrystusa zmartwychwstaego
Jego uczniom. Mona wic wnioskowa o niewielkiej odlegoci cza-
sowej pomidzy chrystofaniami z rozdziau 20 i 21. Niepodanie przez
autora dokadnej odlegoci czasowej pomidzy nimi wydaje si by
celowym zabiegiem (zagadnienie to podejmiemy w podrozdziale trak-
tujcym o spjnociach i niespjnociach J 21 w stosunku do reszty
czwartej Ewangelii).
Jeeli chcielibymy zsumowa czas trwania wszystkich scen, opo-
wiedzianych w caej Ewangelii Janowej, to naley stwierdzi, e obej-
muj one okoo dwch miesicy spord dwch i p roku czasu
historycznego, ujtego w ramy narracji. Autor opowiada wic tylko nie-
wielk cz spord zdarze z ycia Jezusa z tego okresu
175
. Kryterium
selekcji tych, a nie innych, zdarze podaje autor w pierwszym epilogu
Ewangelii 20, 30-31: I wiele innych znakw, ktrych nie zapisano w tej
ksice, uczyni Jezus wobec uczniw. Te za zapisano, abycie wierzyli,
e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym, i abycie wierzc mieli ycie w
imi Jego. Jeszcze mocniej wiadomo dokonywania przez autora se-
lekcji zdarze wybrzmiewa w drugim epilogu, w 21, 25: Jest ponadto
175
Ta obserwacja wydaje si by istotna dla wysunicia wniosku o epizodycznym cha-
rakterze fabuy czwartej Ewangelii.
Rozdzia I 78
wiele innych rzeczy, ktrych Jezus dokona, a ktre, gdyby je szcze-
gowo opisa, to sdz, e cay wiat nie pomieciby ksig, ktre by
trzeba napisa.
2.2.3. Czstotliwo zdarze
Ostatnim zagadnieniem, odnoszcym si do czasu narracji, ktre
chcemy tutaj skrtowo podj, jest czstotliwo opowiadanych
w czwartej Ewangelii zdarze. Pomocne bd tutaj rozrnienia meto-
dologiczne, wprowadzone przez G. Genettea
176
. Autor ten wyrnia na-
stpujce moliwoci, jeli chodzi o czstotliwo opowiadanych
zdarze
177
: jednorazowe opowiedzenie jednorazowego zdarzenia (poje-
dyncza narracja); kilkakrotne opowiedzenie tego samego zdarzenia (nar-
racja powtrzeniowa); wielokrotne opowiedzenie zdarze, ktre
zdarzyy si wielokrotnie (narracja repetytywna) oraz jednorazowe opo-
wiedzenie zdarze, ktre zdarzyy si wielokrotnie (narracja itera-
tywna)
178
. Aplikujc te kryteria do Janowej Ewangelii naley zauway,
e autor chtnie posuguje si narracj repetytywn, unikajc wielo-
krotnego opowiadania tego samego zdarzenia (narracja powtrze-
niowa)
179
. Obserwujc czstotliwo opowiadanych w czwartej Ewan-
gelii zdarze naley zwrci uwag na narracj iteratywn, ktr trzeba
dostrzega wszdzie tam, gdzie autor, opowiadajc o jakim zdarzeniu,
posuguje si czasownikami greckimi w czasie imperfectum. Aspekt ta-
kich czasownikw sugeruje zawsze wielokrotne (lub cige) wystpo-
wanie danego zdarzenia.
Zauwaa si skonno autora czwartej Ewangelii do wielokrot-
nego opowiadania podobnych scen przy uyciu tego samego lub po-
krewnego sownictwa. Ma to suy ekspozycji tych samych,
176
G. Genette, Narrative Discourse, 113-116.
177
Autor ten susznie jednak zwraca uwag na to, e wsensie cisymkade zdarzenie jest
jednorazowe i niepowtarzalne. Dlatego te naley mwi o podobnych zdarzeniach,
ktre z okrelon czstotliwoci pojawiaj si w opowiadaniu. Zob. Tame, 113.
178
Podobnie ujmuj to D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 96-100,
ktrzy wyrniaj narracje jednorazowe o jakim zdarzeniu (singulative narrative),
wielokrotne opowiadanie o tym samym zdarzeniu (repetitive narrative) oraz mwie-
nie jeden raz o czym, co wydarzyo si wiele razy (iterative narrative).
179
Jak to pokazalimy powyej, autor, chcc zwrci uwag czytelnika, na opowiadane
wczeniej zdarzenie, posuguje si powtrkowymi analepsami i prolepsami. Unika w
ten sposb wielokrotnego opowiadania tych samych zdarze.
wanych dla niego, tematw. Czstotliwo wystpowania tych scen
w tekcie daje czytelnikowi moliwo wyrobienia sobie zdania na
temat charakterystycznych elementw tosamoci Jezusa oraz Jego
dziaalnoci. Repetytywny lub iteratywny charakter maj rwnie
liczne sumariusze (za wyjtkiem sumariuszy wprowadzajcych do
opowiadanych scen lub konkludujcych je). Dziki nim czytelnik do-
wiaduje si, co dziao si w czasie pomidzy opowiedzianymi sce-
nami i moe si domyli, co dziao si w momentach, ktre autor
pomija milczeniem (elipsy)
180
.
2.3. Postaci w narracji Ewangelii Janowej
Wspczeni teoretycy literatury zgodnie odwouj si do Arystote-
lesa jako prekursora bada nad postaciami w narracji. Zdaniem Arys-
totelesa, autor przedstawiajc jak posta w opowiadaniu, powinien
mie na wzgldzie cztery rzeczy
181
: najwaniejsz spraw jest to, by
wystpujce w opowiadaniu postaci byy moralnie dobre; na drugim
miejscu stawia Stagiryta konieczno odpowiedniego doboru postaci,
tak, by byy reprezentatywne; poza tym powinny one by rzeczywiste
jakby wzite z ycia; ostatnim wymaganiemArystotelesa odnonie do
ksztatowania postaci przez autora jest to, e ma ona by spjna w caej
narracji. Wspominany ju przez nas angielski teoretyk literatury H.
James pyta: Czy posta jest czym wicej jak tylko determinacj zda-
rzenia? Czym jest zdarzenie, jeeli nie ilustracj postaci?
182
. Pytania te
wyraaj jake yw do dzi debat, prowadzon w rodowiskach lite-
raturoznawcw, na temat wyszoci postaci nad zdarzeniami i vice
versa
183
. Nie stawiamy sobie tutaj zadania rozstrzygnicia tego zagad-
nienia. Chcemy natomiast zaaplikowa wspczesne zdobycze narra-
180
Zob. szerzej R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 74.
181
Zob. Arystoteles, Poetyka, 1454a.
182
Zob. H. James, The Art of Fiction, 597.
183
Dyskusj na ten temat postaci we wspczesnej narratologii przedstawiaj np. L. Her-
man B. Vervaeck, Handbook of Narrative Analysis, 67-70; R. Scholes, J. Phelan, R.
Kellogg, The Nature of Narrative, 160-206; U. Margolin, Character, in: The Cam-
bridge Companion to Narrative, D. Herman (ed.), Cambridge University Press 2007,
66-79; H. Porter Abbott, The Cambridge Introduction to Narrative,130-144
(zwaszcza na stronach 130-132 na temat relacji postaci do zdarze).
Rozdzia I 80
tologii, by lepiej scharakteryzowa postaci obecne w narracji czwartej
Ewangelii
184
.
We wspczesnych badaniach tekstw narracyjnych wypracowane
zostay dwa podstawowe modele rnice si rozumieniem roli postaci
w tekstach narracyjnych. Pierwszy model akcentuje pierwszorzdn
funkcj postaci w narracji, drugi za widzi postaci jako elementy pod-
porzdkowane strategii rozwoju fabuy
185
. Charakter narracji Ewangelii
Janowej sprawia, e sztywne zastosowanie ktregokolwiek z tych modeli
prowadzioby do bdnej charakterystyki obecnych w niej postaci. Ot
Jezusowi postaci centralnej s podporzdkowane wszystkie wtki fa-
buy oraz opowiadane zdarzenia. Naley wic analizowa t posta wra-
mach pierwszego modelu. Pozostae za postaci czwartej Ewangelii nie
zostay wystarczajco przedstawione jako autonomiczne byty, lecz
autor ukaza je zwykle jako personifikacj jakiej jednej cechy
186
.
W zwizku z tyms one podporzdkowane rozwojowi fabuy i autor jest
zainteresowany przedstawianiem ich cech czytelnikowi o tyle, o ile ma
to pomc ukazaniu cech postaci Jezusa oraz wzorcowych pozytywnych
lub negatywnych odpowiedzi na Jego sowa i dziaania.
Do lepszego zrozumienia sposobu tworzenia postaci przez autora
czwartej Ewangelii warto posuy si klasyfikacj postaci w tekstach
narracyjnych, akceptowan dzi przez wikszo specjalistw. Wyrnia
si wic w opowiadaniach posta pierwszoplanow (bohater), postaci
porednie (drugoplanowe) oraz postaci ta
187
. Bohater stanowi posta
centraln. Autor stara si jak najpeniej ukaza jego histori i motywa-
cje dziaania. Jest on wehikuem, ktrym posuguje si autor, by wyoy
czytelnikowi to, co dla niego jest najwaniejsze. Wpewnym sensie tekst
zosta napisany po to, aby objawi gwnego bohatera
188
. Postaci po-
184
Pomijamy tutaj wiadomie zagadnienie indywidualnego odbioru postaci narracji
przez czytelnika, ktry jest w pewien sposb, poprzez taki a nie inny odbir postaci,
ich wsptwrc. Zagadnienie to omawia w interesujcy sposb: H. Witczyk, Czy-
telnik jako wsp-kreator postaci, w: Jzyk Biblii. Od suchania do rozumienia,
W. Pikor (red.), Kielce 2005, 70-89.
185
Zobacz nasz dyskusj na ten temat we wprowadzeniu metodologicznym.
186
187
Wicej na ten temat D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 60-61;
H. Porter Abbott, The Cambridge Introduction to Narrative, 136-138. Zob. te S.
Szymik, Metoda narracyjna jako propozycja dialogu z tekstem, 17-18.
188
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 104. Culpepper powouje si
tutaj na badania J.W. Harveya.
rednie w narracji reprezentuj typowe zachowania, ktre z atwoci
mog by przez czytelnika rozpoznawane i odnoszone do wasnej rze-
czywistoci. Ich obecno w tekcie sprawia, e czytelnicy mog si
z nimi identyfikowa, przez co staj si one swego rodzaju przyja-
cimi czytelnika, ktrymi posuguje si autor, by zdoby jego zaufa-
nie do gwnego bohatera i reprezentowanych przez niego wartoci. W
czwartej Ewangelii wydaje si by rzecz niemoliw dokonanie roz-
rnienia pomidzy postaciami drugoplanowymi a postaciami ta.
Wszystkie postaci mona uzna tu za wane, gdy speniaj one wy-
znaczon im przez autora funkcj w odniesieniu do postaci centralnej,
ktr jest Jezus
189
. Poszczeglne postaci, wprowadzane przez autora
w trakcie narracji, zdobywaj swoj tosamo, przyjmujc okrelon
postaw wobec Jezusa. Niezalenie od pochodzenia, czy te specy-
ficznego kolorytu kadej z postaci, jest to postawa bycia za albo
przeciw Jezusowi. Ten podstawowy wybr, jakiego kada z postaci
musi dokona, spotykajc Jezusa, decyduje o jej tosamoci i kon-
sekwentnie o jej pozytywnym lub negatywnym odbiorze przez czy-
telnika. Termin posta nie dotyczy tutaj tylko pojedynczych osb,
lecz take grup osb, ktrych cech wspln jest przyjmowanie ta-
kiej, a nie innej postawy wobec Jezusa (np. ydzi, tum, faryzeusze,
uczniowie). R.A. Culpepper wyrnia siedem typw moliwych
postaw ludzi wobec Jezusa
190
:
1. Ci, ktrzy z wrogoci odrzucaj Jezusa, kochaj bardziej ciem-
no ni wiato, faszywie pojmuj dziedzictwo wiary ST. Ludzie
ci tworz posta w czwartej Ewangelii, okrelan jako ydzi;
2. Ci, ktrzy spotykajc Jezusa wierz w Niego lub w jaki sposb
akceptuj Go, ale nie decyduj si na otwarte poparcie Go. Zali-
czy naley tutaj Jzefa z Arymatei, Nikodema a take Piata (na-
szym zdaniem jest to posta bardziej skomplikowana, ktra moe
stanowi kategori sam w sobie);
3. Ci, ktrzy przyjmuj Jezusa jako cudotwrc-uzdrowiciela. Zali-
czaj si tutaj wszyscy, o ktrych autor mwi w pocztkowych
rozdziaach narracji, e uwierzyli widzc znaki Jezusa, opucili
Go jednak, nie mogc przyj Jego trudnej mowy (6, 60-66).
189
Por. J. Zumstein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), 148-149.
190
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 146-148. Na temat paradyg-
matycznej nonoci postaci czwartej Ewangelii zob. D. Marguerat, Lexgse biblique
lheure du lecteur, 29-31.
Rozdzia I 82
Plasuj si tutaj take wszyscy, ktrych postp w wierze w Jezusa
jest zbyt may i z czasem mog sta si czci wrogiego Mu
wiata;
4. Czwart kategori stanowi ci, ktrzy odpowiadaj wiar na sowa
Jezusa: Samarytanka, urzdnik krlewski, niewidomy. Konsek-
wencj takiej wiary jest dzielenie si ni z innymi, co moe pro-
wadzi do pomnaania liczby wierzcych w Jezusa (dom
urzdnika si nawraca, podobnie, jak wielu Samarytan) oraz go-
towo do ponoszenia negatywnych skutkw takiej decyzji (wy-
kluczenie uzdrowionego niewidomego z synagogi);
5. Do pitej kategorii naley zaliczy tych, ktrzy uwierzyli w Je-
zusa, mimo tego e nie zrozumieli Go (z czasem dochodz do zro-
zumienia). Naley tutaj umieci Natanaela, Filipa, Tomasza,
Piotra, Mari, Mart, Mari Magdalen;
6. W kategorii tej mieszcz si ci, ktrzy wierz w Jezusa i wyznaj
wiar w Niego. Stanowi oni wzorcowe przykady bycia uczniem
Jezusa, kady z bardzo rn histori stawania si nim. Jeden z
typw stanowi postaci wymienione w poprzednim punkcie (od
niepewnoci do wyznania wiary). Paradygmatem za idealnego
ucznia jest Umiowany Ucze, ktry od pocztku trwa w Jezuso-
wej mioci, wierzy w Niego i daje o Nim wiadectwo (zob. przed-
stawion poniej analiz tej postaci);
7. Ostatnia kategoria, reprezentowana w narracji tylko przez posta
Judasza, to odstpstwo od Jesusa i zdrada, pomimo przynalenoci
do grona Jego najbliszych uczniw. Wszerokim sensie do tej ka-
tegorii mona zaliczy rwnie tych, ktrzy odeszli od Jezusa po
Jego Mowie Eucharystycznej (6, 66). Na etapie zaparcia si Je-
zusa do tej kategorii nalea rwnie Piotr.
Kada posta moe przechodzi z jednej kategorii do innej. Moe
wzrasta w wierze w Jezusa lub popada w regres
191
.
Posta Jezusa jest ukazana w czwartej Ewangelii jako statyczna
nie podlega zmianom w trakcie rozwoju narracji, ktrej celem nie jest
ukazanie jej rozwoju, lecz jak najpeniejsze wyeksponowanie jej tosa-
moci. Taka konwencja budowania postaci jest typowa dla biografii bo-
191
Tame, 148.
192
Zob. R. Scholes, J. Phelan, R. Kellogg, The Nature of Narrative, passim, zwaszcza
162-170.
haterw, pisanych w wiecie grecko-rzymskim
192
. Wszystkie inne
postaci w narracji Janowej Ewangelii (za wyjtkiem Boga-Ojca i Ducha
Parakleta) s budowane przez autora w oparciu o wzorce zaczerpnite
ze Starego Testamentu, gdzie postaci nie s statyczne, lecz podlegaj
ewolucji, zmieniaj si.
2.3.1. Jezus
Centralno postaci Jezusa w narracji czwartej Ewangelii nie pozos-
tawia adnych wtpliwoci
193
. Odnosi si wraenie, e motywem napi-
sania tego dziea byo takie przedstawienie tej postaci, by przekona
czytelnika do bezwarunkowego zaakceptowania jej. Wspomnielimy
powyej, e elementem ksztatujcym tosamo postaci drugoplano-
wych w narracji Ewangelii Janowej jest ich pozytywne lub negatywne
odniesienie si do postaci Jezusa
194
. Nasuwa si wic nieodparcie pyta-
nie, w jaki sposb autor buduje posta Jezusa w narracji jakie s kon-
stytutywne elementy Jego tosamoci
195
? Wydaje si, e prcz aspektu
relacyjnego, na pierwszy plan w budowaniu tosamoci Jezusa autor
czwartej Ewangelii wysuwa aspekt czasowy. Istotn rol odgrywa tutaj
Prolog 1, 1-18. Piszc o preegzystencji Logosu autor zakorzenia posta
Jezusa w prehistorycznej przeszoci: Logos by na pocztku (.| a,)
u Boga i towarzyszy Mu przy stworzeniu wiata, z Niego wic bierze
pocztek ludzkie ycie (1, 1-4. 9)
196
. By On rwnie obecny w historii
Izraela, gdy Mojesz i prorocy pisali o Nim (1, 45; 5, 46), Abraham
widzia Jego dzie (8, 56). W ten sposb, w ujciu autora czwartej
Ewangelii, Logos spenia funkcj przypisywan w ST Boej Mdroci
193
Por. M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, 38.
194
Godn odnotowania analiz postaci czwartej Ewangelii w aspekcie ich relacji do
postaci centralnej przeprowadzi J. Beutler, Faith and Confession: The Puropse of
John, w: Word, Theology, and Community in John. Festschrift R. Kysar, J. Painter,
R.A. Culpepper, F.F. Segovia (eds.), St. Louis 2000, 19-32. Zob. te. J. Krcido,
Jesus Final Call to Faith, 48-65.
195
Naley tutaj zwrci uwag na rozrnienie metodologiczne pomidzy postaci his-
torycznego Jezusa a fikcyjn postaci Jezusa, skonstruowan przez autora. Tekst
czwartej Ewangelii nie jest dzieem kronikarskim, ani biograficznym w dzisiejszym
rozumieniu tych poj. Z narratologicznego punktu widzenia dzieo to jest literack
fikcj, napisan w oparciu o selekcj zdarze z ycia historycznego Jezusa. Pierw-
szorzdnym celem pisania tej Ewangelii nie byo pokazanie sekwencji zdarze z ycia
historycznego Jezusa, lecz ukazanie Go jako godnego wiary Objawiciela Ojca.
196
Por. M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, 126-129.
Rozdzia I 84
oraz jest wypenieniem starotestamentowych zapowiedzi i oczekiwa
(np. 12, 38; 13, 18; 17, 12; 19, 36). Narracja czwartej Ewangelii ukazuje
wic historycznego Jezusa jako inkarnacj Logosu, kontynuatora ob-
jawienia, uzdrowienia i stworzenia
197
. Jezus, jako rdo ycia, ma
wadz nad siami natury i ludzkim yciem (np. chodzenie po wodzie,
uzdrowienia cielesne, wskrzeszenie azarza). Ukazanie Jezusa jako
ucielenienie prehistorycznego Logosu, peni w strategii narracyjnej au-
tora Ewangelii Janowej bardzo wan funkcj. Ma mianowicie ukaza
czytelnikom, yjcym w okresie popaschalnym, szersz panoram dzie-
jow, ni posiadali historyczni wiadkowie dziaalnoci Jezusa. Co wi-
cej, czytelnik jest wzywany przez autora, by zawierzy wiadectwu
wsplnoty popaschalnej, ktra na kartach Ewangelii daje wiadectwo
o swoim przeywaniu obecnoci Chrystusa zmartwychwstaego pord
siebie (20, 30-31; 21, 24-25). Ta obecno realizuje si we wsplnocie
wierzcych poprzez sowa Jezusa oraz poprzez obecno i dziaanie
Ducha Parakleta (zwaszcza Mowy Poegnalne: rozdziay 13 17)
198
.
Ostatecznie za, w eschatologicznej przyszoci, Jezus Syn Czowieczy
ma dokona sdu nad wiatem (5, 21-29). Tosamo historycznego Je-
zusa moe by waciwie (adekwatnie) interpretowana przez czytelnika
czwartej Ewangelii jedynie przy uwzgldnieniu pozostaych, wymie-
nionych tutaj, kontekstw czasowych: prehistorycznej i historycznej
przeszoci oraz popaschalnej i eschatologicznej przyszoci.
W aspekcie relacyjnym autor buduje tosamo Jezusa zwaszcza
poprzez progresywne ujawnianie Jego relacji z Ojcem
199
. Caej dziaal-
noci Jezusa towarzyszy wiadomo zalenoci od Ojca. T zaleno
autor czwartej Ewangelii eksponuje ju w pierwszym zdaniu Ewange-
lii, stwierdzajc, e na pocztku Sowo byo u Boga i Bogiem byo
Sowo (1, 1). Ta relacja, uprzednia w aspekcie przyczynowo-skutko-
wym i czasowym w stosunku do stworzenia wiata, stanowi najbardziej
konstytutywny element tosamoci historycznego Jezusa i podstaw
Jego dziaalnoci w wiecie jako Objawiciela Ojca, ukazanej w trakcie
narracji caej Ewangelii
200
. Kilkakrotnie w Ewangelii Janowej Jezus jest
nazywany jedynym (e|e,.|;) Synem Ojca, co wskazuje na wyjtko-
197
198
Temu zagadnieniu powicilimy monografi J. Krcido, The Spirit Paraclete and
Jesus in the Gospel of John (Joh 13 17).
199
Wicej na ten temat: M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, 129-132.
200
Zob. J. Krcido, Jesus Final Call to Faith, 78.
wo ich relacji w odniesieniu do relacji Ojca lub Jezusa z kimkolwiek
innym (1, 18; 3, 16. 18). Jezus Logos jest Jedynym, ktry widzia Ojca
i dlatego moe objawia wiatu Jego tosamo (1, 18). Relacja Jezusa
z Ojcem opiera si na mioci (3, 35) i wzajemnej znajomoci (10, 15).
Zjednoczenie Jezusa z Ojcem najlepiej oddaje Jego stwierdzenie z 10,
30: Ja i Ojciec jedno jestemy (.,a -at e :a .| .c.|). Ojciec
odda wszystko w rce Jezusa (3, 35) i On jest jako Posyajcy
(e :.a; . :a, np. 5, 37; 6, 44; 12, 49)
201
inicjatorem Jego zbaw-
czej misji w wiecie. Nieustannie towarzyszy On posannictwu Jezusa,
jest z Nim i w Nim (np. 10, 38; 14, 11; 16, 32)
202
. Da On wszystko Je-
zusowi (3, 35; 13, 3; 17, 7): dziea do wykonania (5, 36), sowa (17, 8),
chwa (17, 24), wadz wykonywania sdu (5, 27), moc udzielania
ycia (17, 2). Rwnie Ojciec jest twrc relacji Jezusa z wierzcymi:
Jezus jest darem Ojca dla wierzcych (3, 16) a wierzcy s Jego darem
dla Jezusa (np. 10, 29;18, 9). Ludzie, przyjmujc ten dar, staj si dzie-
mi Boymi (1, 12-13) uczestnikami Jego mioci (16, 27; 17, 23).
Kolejnymelementemkonstrukcji tosamoci postaci Jezusa przez au-
tora czwartej Ewangelii jest ukazywanie Jego samowiadomoci. Doty-
czy to nie tylko, przedstawionych powyej aspektw Jego relacji
z Ojcem, lecz take obrazw, ktre aplikuje do siebie, aby przybliy
suchaczomswoj tosamo. Najbardziej wymowne s tutaj obrazy, kt-
rymi Jezus okrela siebie poprzedzajc obraz stwierdzeniem Ja jestem
(.,a .tt )
203
. Mwi o sobie, e jest: wiatemwiata (8, 12), ywymchle-
bem (6, 51), chlebem ycia (6, 35. 48), chlebem, ktry zstpi z nieba (6,
41), dobrym pasterzem (10, 11. 14), bram owiec (10, 7. 9), drog,
prawd i yciem (14, 6), krzewem winnym (15, 5), zmartwychwstaniem
i yciem (11, 25). Obrazy te symbolicznie wskazuj na charakter rela-
cyjny osoby Jezusa w stosunku do wierzcych. Wsplnym ich mianow-
nikiem jest yciodajny charakter wiary w Jezusa i relacji z Nim.
Inn cech tosamoci Jezusa jest Jego wiedza odnonie do przy-
szych wydarze. Dotyczy to nie tylko znajomoci sposobu zakoczenia
Jego misji w wiecie (zapowiedzi mki), lecz take tego, co si stanie po
Jego powrocie do Ojca. wiat nie przyjmie nauki Jezusa i pozostanie
201
Teksty te analizuje szczegowo A. Kumirek, Posannictwo Jezusa Chrystusa
wedug czwartej Ewangelii, 170-197. 226-230.
202
Tame, 220-241.
203
Na temat semantyki Janowego uycia wyraenia . ,a .t t zob. J. Krcido, Duch
wity i Jezus w Ewangelii witego Jana, 125-127.
Rozdzia I 86
nadal w ciemnoci. Wyznawcy Jezusa bd w tym wiecie przelado-
wani (15, 18 16, 4). Piotr zginie mierci mczesk (13, 36; 21, 19).
Wierzcy w Jezusa bd jednak nadal mogli przeywa Jego obecno
w wiecie (rozdzia 21) dziki posaniu Parakleta (Mowy Poegnalne).
Janowa charakterystyka czowieczestwa Jezusa dosy wyranie od-
biega od tej, ktr znamy z Ewangelii synoptycznych. Podczas, gdy te
ostatnie ukazuj Go jako czowieka wyjtkowo wraliwego na ludzkie
cierpienia, wspczujcego i podejmujcego dziaania, by uly losowi
napotkanych ludzi, czwarta Ewangelia przedstawia Go zasadniczo jako
skoncentrowanego na swoim posannictwie i kontestujcego ludzkie
postawy. Lektura narracji Ewangelii Janowej ukazuje trosk autora, by
zachowa umiar whumanizacji postaci Jezusa. Naszymzdaniemte za-
biegi literackie s pochodn wstpnych zaoe autora, ukazanych ju
w Prologu (koncepcja Logosu), by wyeksponowa w tosamoci Jezusa
Jego bstwo i jedyno relacji z Ojcem. Analiza emocji, przypisywanych
Jezusowi przez autora czwartej Ewangelii, ukazuje Go jako tego, ktry
jest zdystansowany do rzeczywistoci i do ludzi. W kontekcie cudu w
Kanie Galilejskiej wida pewien dystans Jezusa do swojej Matki (2, 4), ale
w sowach z krzya oto Matka twoja (19, 27), skierowanych do
Umiowanego Ucznia, przebija troska o jej przyszo. Gwatowna reak-
cja Jezusa w wityni bicz ze sznurw, zdemolowanie stow i wyp-
dzenie sprzedawcw nie jest interpretowana przez autora jako przejaw
gniewu Jezusa, lecz jako oznaka Jego gorliwoci o dom Boy (2, 13-
17)
204
. Autor motywuje powcigliwo Jezusa w relacjach midzyludz-
kich w nastpujcy sposb: Jezus natomiast nie zwierza si im, bo
wszystkich zna i nie potrzebowa niczyjego wiadectwa o czowieku.
Sam bowiem wiedzia, co w czowieku si kryje (2, 24-25). Inaczej ni
Ewangelie synoptyczne, Jan nie odnotowuje wspczucia Jezusa przy
okazji rozmnoenia chleba (J 6, 1-15; Mk 6, 34-44; Mt 14, 13-21)
205
.
W przeciwiestwie do synoptykw, autor czwartej Ewangelii nie mwi
rwnie nic o tym, by Jezus dotyka kogokolwiek (czasownik a :a wy-
stpuje jedynie w 20, 17, gdy zmartwychwstay Jezus mwi do Marii
204
Jan posuguje si w 2, 17 terminem ,e; gorliwo. Nie znajdujemy w czwar-
tej Ewangelii ani jednego wystpienia rzeczownika e, (gniew), charakteryzujcego
negatywne emocje Jezusa w Ewangeliach synoptycznych (np. Mk 3, 5).
205
Zarwno Mk 6, 34, jak i Mt 14, 14 okrelaj tutaj emocje Jezusa uywajc czasow-
nika c:a,,|t,eat wspczu, litowa si. k, w paralelnymfragmencie 9, 12-
17, podobnie jak J, nic nie mwi o wspczuciu Jezusa dla tumw.
Magdaleny eu a:eu Nie dotykaj Mnie). Jezus przyjmuje wobec
ludzi postaw konfrontacyjn, oczekujc od nich uznania Go za posanego
przez Ojca. Jednake, w sytuacjach eskalacji konfliktw, usuwa si na
osobno (np. 8, 59; 10, 39; 11, 54). Emocje Jezusa s ukazane najbar-
dziej wyrazicie w rozdziale jedenastym Janowego dziea. Autor stwier-
dza, e Jezus kocha Mart, Mari i ich brata azarza (11, 3. 5. 36), ale nie
odpowiada od razu na wezwanie sistr, gdy wie, e choroba azarza nie
zmierza ku mierci, ale ku chwale Boej, aby dziki niej Syn Boy zosta
otoczony chwa (11, 4). Autor czwartej Ewangelii tylko raz zaznacza, e
Jezus si rozradowa. Jego rado wizaa si z tym, e poprzez wskrze-
szenie do ycia azarza wzronie wiara uczniw (11, 15). Jednake tu
przed wskrzeszeniemazarza, Jezus doznaje gbokiego wzruszenia (11,
33: .|.tcae a :|.uat -at .aa,.| .aue| wzruszy si w
duchu i zadra; 11, 38: .ta.|e; gboko poruszony czasownik
ten niekoniecznie oznacza tutaj pozytywne emocje). W11, 35 jedyny raz
autor Ewangelii Janowej odnotowuje pacz Jezusa, jako normaln ludzk
reakcj, ktr tumobserwatorwocenia jako przejawmioci do azarza.
Ewangelista nie szczdzi czytelnikowi zapewnie, e Jezus kocha ludzi:
Mart, Mari, azarza, Umiowanego Ucznia, swoich (13, 1. 33. 34;14,
21; 15, 9. 12; 17, 23; 19, 26; 20, 2; 21, 7. 20). Co wicej, scena obmycia
przez Jezusa ng uczniom, podczas Ostatniej Wieczerzy, interpretowana
przez Niego jako znak mioci i pokory, ma by dla nich paradygmatem
ich wzajemnych relacji (13, 12-17). Oglne wraenie, jakie pozostawia
lektura czwartej Ewangelii kae czytelnikowi widzie stron emocjonaln
czowieczestwa Jezusa, jako cakowicie podporzdkowan Jego zaan-
gaowaniu w misj zbawienia wiata
206
.
Analizujc odpowiedzi Jezusa w dialogach z ludmi, z perspektywy
charakterystyki Jego postaci, zauwaa si z atwoci Jego specyficzny
sposb ustosunkowywania si do ich pyta, czy te stwierdze. Jezus nie
daje prawie nigdy bezporednich odpowiedzi na postawione kwestie, co
206
E. Ksemann, a za nim liczni wspczeni komentatorzy s zdania, e Jezus w Ewan-
gelii jest mocno odczowieczony, co jest czci strategii autora, by wyeksponowa
Jego bstwo. Zdaniem Ksemanna Janowa konstrukcja postaci Jezusa moga stano-
wi podstaw do pniejszych interpretacji doketystycznych. Zob. E. Ksemann, The
Testament of Jesus According to John 17, Philadelphia 1968, 73. Zob. te na ten temat:
R.A. Culpepper, The Johannine School: An Evaluation of the Johannine-School Hy-
pothesis Based on an Investigation of the Nature of Ancient Schools, Missoula 1975,
282-283; R.E. Brown, The Community of the Beloved Disciple, NewYork 1979, 97-
123; R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 111-112.
Rozdzia I 88
czyni Go wielce konfrontacyjnym i enigmatycznym, ale jednoczenie
przenosi rozumienie Jego osoby i posannictwa na wyszy, duchowy po-
ziom. Wida w tym strategi autora, zmierzajc do podkrelania Boej
tosamoci Jezusa i zarazem uzmysawiania czytelnikowi, e postaci tej
nie da si w sposb adekwatny wyrazi w ludzkich kategoriach, gdy
pozostaje ona dla czowieka tajemnic
207
. T strategi potwierdza autor
w sowach konkludujcych narracj caej Ewangelii: Ten wanie ucze
daje wiadectwo o tych sprawach i on je opisa. A wiemy, e wiadec-
two jego jest prawdziwe. Jest ponadto wiele innych rzeczy, ktrych
Jezus dokona, a ktre, gdyby je szczegowo opisa, to sdz, e cay
wiat nie pomieciby ksig, ktre by trzeba napisa (21, 24-25).
2.3.2. Bg Ojciec
W krytycznych studiach nad czwart Ewangeli, daje si zauway
tendencj do badania jej zwaszcza w aspekcie chrystologicznym, a co
za tym idzie, swego rodzaju marginalizacji tematyki Boga Ojca
208
.
Niewtpliwie chrystologia jest gwnym tematem teologicznym Jano-
wego dziea, jednake naley zauway, e:
w wielu miejscach czwartej Ewangelii mamy do czynienia z cha-
rakterystyk Boga jako takiego bez bezporedniego odniesienia
do Jezusa;
autor tej Ewangelii buduje posta Jezusa (jak to wykazalimy po-
wyej) gwnie poprzez ukazywanie Jego funkcyjnych odniesie
do Ojca. Tak wic chrystologia czwartej Ewangelii nie moe by
adekwatnie eksplorowana, jeeli stracimy z oczu jej zakorzenienie
w teologii Boga
209
.
Bg, jako posta w czwartej Ewangelii, pojawia si w niej tylko raz
w sposb bezporedni, gdy na proby Jezusa Ojcze, wybaw mnie od tej
godziny (12, 27) oraz Ojcze, wsaw Twoje imi (12, 28) rozlega si
Jego gos z nieba: Ju wsawiem i jeszcze wsawi (12, 28). Tak wic
Bg, okrelony tutaj przez Jezusa jako Ojciec, jest zasadniczo milczc
postaci wczwartej Ewangelii. Nieliczne s rwnie bezporednie okre-
207
Por. J. Zumstein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), 148.
208
Wida to wyranie w komentarzach do czwartej Ewangelii i w podejmowanych obec-
nie pracach monograficznych.
209
Autor uwraliwia czytelnika na to zakorzenienie ju na samym pocztku Prologu: a
Sowo byo u Boga i Bogiem byo Sowo.
lenia Boga: 3, 33: jest prawdziwy (e .e; a ; . ct|); 4, 24: jest du-
chem (:|.u a e .e ;), 17, 3 (por. 5, 44): jedyny prawdziwy (e e|e;
at|e; .e;). Okrelanie Boga tymi pojciami abstrakcyjnymi zdaje si
wyranie wskazywa na Jego transcendencj, duchowy charakter i inno.
Wynika to zapewne z przewiadczenia autora, e pozostaje On dla
czowieka niepoznawaln tajemnic i e Jezus jest dla niego jedyn drog
poznania Boga: Boga nikt nigdy nie widzia, Ten Jednorodzony Bg,
ktry jest w onie Ojca, o Nim pouczy (1, 18). Tylko w kilku miejscach
czwartej Ewangelii rzeczownik .e; jest podmiotemczasownikw: oprcz
3, 33 w 3, 16: Bg umiowa wiat (,a:c.| e .e; e | -ece|), 6, 27:
opiecztowa [Syna Czowieczego] (eu e| ,a e :a .c|a,tc.| e
.e;), 9, 29: mwi do Mojesza (\auc.t .a-.| e .e;), 9, 31: nie
sucha grzesznikw (aaaa| e .e; eu- a-eu.t).
Bg, jako posta w czwartej Ewangelii ukazywany jest rwnie przez
autora poprzez wyraenia, w ktrych rzeczownik .e; wystpuje w do-
peniaczu: krlestwo Boga (3, 3: act.ta eu .eu ), anioowie Boga
(1, 51: a,,.et eu .eu ), dzieci Boga (1, 12; 11, 52: . -|a .eu ), ba-
ranek Boy (1, 29. 36: a|e; eu .eu ), dziea Boga (6, 28; 9, 3: .,a
eu .eu ), gniew Boga (3, 36: e, eu .eu ), syn Boga (10, 36; 20,
31: ute; eu .eu ), chwaa Boga (11, 40; 12, 43: ee,a eu .eu ), chleb
Boga (6, 33: ae; eu .eu ), mio Boga (5, 42: a,a: eu .eu ),
wity Boga (6, 69: a,te; eu .eu ), dar Boga (4, 10: ea.a eu .eu ),
sowo Boga (10, 35: e,e; eu .eu ). We wszystkich tych wyraeniach
rzeczownik .e; wystpuje zawsze z rodzajnikiem. Chodzi wic tutaj
o Boga osobowego/jedynego, a nie tylko o przejawy boskoci. Dopeniacz
eu .eu naley interpretowa tutaj jako genetivus subiectivus lub jako
genetivus auctoris, widzc w Bogu podmiot/przyczyn rzeczywistoci
wyraonych wmianowniku. Wyraenia te, podobnie, jak analizowane po-
wyej, daj statyczny obraz Boga, ukazuj jednake przejawy i sfery
Boej obecnoci.
Posta Boga w czwartej Ewangelii jest najpeniej wyeksponowana
poprzez ukazanie Jego relacyjnego odniesienia do Jezusa, ktry nazywa
Go Ojcem. Elementy tosamoci Boga Ojca w aspekcie Jego relacji do
Jezusa Syna zostay ju ukazane powyej. Naley stwierdzi, e uka-
zuj one przede wszystkim Boga, jako dziaajcego Ojca, ktry jest
210
Na temat relacji Ojciec-Syn w Ewangelii Janowej zobacz szerzej: J. Krcido, Jesus
Final Call to Faith, 77-83.
Rozdzia I 90
autorem i realizatorem objawienia w Jezusie Synu
210
. Od Niego po-
chodzi inicjatywa. A czterdzieci razy Jezus w nauczaniu odwouje si
do faktu, e zosta posany przez Ojca: dwadziecia trzy razy w wy-
raeniu e :.a; . :a (Ten, ktry mnie posa, Ojciec)
211
oraz sie-
demnacie razy Jezus mwi o byciu wysannikiem Ojca, uywajc
czasownika a:ec.a. W opinii autora czwartej Ewangelii, posanie
Jezusa jest wic najbardziej charakterystycznym elementem tosamo-
ci postaci Ojca. Autor akcentuje w ten sposb samoobjawienie si Boga
w historycznym Jezusie
212
. Podkrela jednak jednoczenie, e Bg Oj-
ciec jest rzeczywistoci transcendentn, dostpn dla czowieka po-
przez Jezusa
213
. Kto poznaje Jezusa, poznaje zarazem Ojca i ma ycie
wieczne (14, 7;17, 3). Koncepcja Boga, ukazana w czwartej Ewangelii,
stoi w mocnym kontracie w odniesieniu do uj starotestamentowych,
reprezentowanych przez oponentw Jezusa. Jest ona rdem podsta-
wowego konfliktu i powodem odrzucenia Jezusa przez ludzi stojcych
na stray tradycji religijnych. Wedug gwnych nurtw judaizmu,
wspczesnych Jezusowi, podstawowym sposobem samoobjawienia
si Boga bya Tora. Jezus, stawiajc siebie jako objawiciela Boga,
w pewien sposb zastpowa Tor, ukazujc jednoczenie odmienny
obraz Boga, ktry miuje wiat, grzesznikw i Samarytan (9, 2-3. 34),
a uzdrowienie czowieka stawia wyej ni potrzeb zachowania sza-
batu (5, 16-17). By mc pozna Boga konieczne jest przyjcie obja-
wienia ofiarowanego wiatu w Jezusie (1, 18). Ci, ktrzy wierz
w Jezusa, staj si dziemi Boga i poznaj Go jako Ojca, ktry prze-
bywa w wierzcych i prowadzi ich ku zbawieniu (yciu wiecznemu)
poprzez Ducha Parakleta (Mowy Poegnalne). Rezultatem objawienia
Boga w Jezusie jest wic udzia wierzcego w Jego relacji z Ojcem.
Posta Boga, ukazana przez autora czwartej Ewangelii, przestaje by
niedostpnym abstraktem, objawiajcym si poprzez Tor, a staje si
dziki posanemu Jezusowi/Synowi dostpnym dla kadego
wierzcego kochajcym Ojcem.
211
Wyraenie to analizuje np. A. Kumirek, Posannictwo Jezusa Chrystusa wedug
czwartej Ewangelii, 284-285.
212
213
W czwartej Ewangelii daje si jednak zauway lady przekonania autora, e w ja-
kim stopniu Ojciec dziaa w wiecie rwnie niezalene od Jezusa: Ojciec mj
dziaa a do tej chwili i Ja dziaam (5, 17). Wicej na ten temat zob. J. Krcido,
Jesus Final Call to Faith, 81.
2.3.3. Duch wity Paraklet
Posta Ducha Parakleta nie doczekaa si dotychczas naleytej uwagi
w badaniach narratologicznych nad czwart Ewangeli
214
. Co dziwne
nie analizuje jej nawet R.A. Culpepper w swojej, jake wnikliwej mo-
nografii Anatomy of the Fourth Gospel. Luk t wypenilimy czciowo
w naszej pracy Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana, gdzie
analizowalimy Ducha Parakleta jako posta, posugujc si narzdziem
analizy semantycznej. Charakteryzujc tutaj posta Ducha witego od-
woujemy si zasadniczo do przeprowadzonych tam analiz
215
.
W czwartej Ewangelii mona wyodrbni jedenacie fragmentw
narracji, w ktrych autor ukazuje posta Ducha witego
216
. Ju
w pierwszym rozdziale autor wprowadza posta Ducha witego i uka-
zuje Jego odniesienie do postaci centralnej Jezusa (1, 29-35). Tekst
ten nie mwi nic o wewntrznej postawie, czy te tosamoci Ducha,
ale cay jego nacisk spoczywa na dziaaniu Ducha w stosunku do Jezusa
i na funkcji Jezusa jako dawcy Ducha
217
. Duch ten pochodzi od Ojca
i jest trwale zjednoczony z Jezusem, ktrego ukazuje jako Mesjasza,
posanego przez Boga. Dalsze rozdziay Ewangelii ukazuj progresyw-
nie niuanse postaci Ducha witego Parakleta. Tosamo tej postaci
okrelana jest przez jej funkcj w stosunku do Jezusa oraz w stosunku
do ludzi (uczniw). cisy zwizek pomidzy Jezusem a Duchem uka-
zany jest w 3, 31-36. Jezus, ktry zosta posany przez Boga jest tym,
214
Nie oznacza to, oczywicie, e Duch Paraklet nie cieszy si zainteresowaniem egze-
getw zajmujcych si Ewangeli Janow. Wrcz przeciwnie, liczba monografii
powiconych osobie Ducha witego w tej Ewangelii jest naprawd imponujca.
Do najwaniejszych zaliczy mona: G. Johnston, The Spirit-Paraclete in the Gospel
of John, SNTS.MS 12: Cambridge University Press 1970; F. Porsch, Pneuma und
Wort. Eine exegetische Untersuchung zum Begriff des Pneuma im Johannes-Evan-
gelium, Roma 1971; G. Ferraro, Lo Spirito e Cristo nel vangelo di Giovanni, Studi
biblici 70: Brescia 1984; G.M. Burge, The Anointed Community. The Holy Spirit in
The Johannine Tradition, Grand Rapids 1987; J. Breck, Spirit of Truth. The Holy
Spirit in Johannine Tradition, vol. 1, The Origins of Johannine Pneumatology, Grest-
wood 1991; T. Gates Brown, Spirit in the Writings of John: Johannine Pneumatology
in Social-Scientific Perspective, JSNTSup 253: London 2003. Zainteresowanie eg-
zegetw pneumatologi czwartej Ewangelii nie zmienia jednak faktu, e Paraklet nie
zosta dotd dostrzeony jako posta w narracji.
215
Problematyk t podejmuje rwnie: M. Davies, Rhetoric and Reference in the Fo-
urth Gospel, 139-153.
216
Zob. J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana, 39-48.
217
Tame, 74.
Rozdzia I 92
ktry daje wierzcym Ducha bez miary (3, 34). Dar Ducha pochodzi
z Jego wntrza (7, 37-39). Jezus jest wic podmiotem udzielajcym
Ducha wierzcym (6, 63). W 3, 2-8 fragmencie nalecym do dialogu
Jezusa z Nikodemem Duch jest ukazany jako sprawiajcy odrodzenie
czowieka wierzcego, bdce warunkiem jego wejcia do krlestwa
Boego. Kolejne cechy tosamoci Ducha witego w czwartej Ewan-
gelii ujawnia autor w dialogu Jezusa z Samarytank, gdzie jest mowa,
e nadchodzi godzina, kiedy prawdziwi czciciele bd oddawa cze
Bogu w Duchu i prawdzie (.| :|.uat -at a.ta)
218
(4, 23-24).
Chodzi tutaj zapewne o konieczno oddawania czci Bogu w sposb re-
spektujcy Jego duchow natur. Do takiego kultu zdolny jest tylko ten,
kto posiad Ducha Boego jako dar Jezusa. Duch wity umoliwia wic
waciw komunikacj wierzcego z Bogiem, ktry jest Duchem
(:|.ua e .e ; w 4, 24). Jezusowy dar Ducha dla uczniw, podczas Jego
publicznej dziaalnoci, mia jednak ograniczony charakter. Pene udzie-
lenie im daru Ducha witego nastpuje dopiero w nastpstwie Jezuso-
wej mki, mierci i zmartwychwstania. Fragment 20, 19-23 ukazuje
przekazanie wsplnocie daru Ducha jako pocztek ich nowego ycia.
Duch ma przedua i urzeczywistnia w nich obecno Jezusa
219
.
Tosamo postaci Ducha witego w Ewangelii Janowej jest naj-
peniej wyeksponowana w Mowach Poegnalnych Jezusa (rozdziay 13
17), we fragmentach, gdzie Jezus obiecuje posa uczniom po swoim
odejciu do Ojca Ducha Parakleta (pi obietnic Ducha Parakleta: 14,
15-17. 25-26; 15, 26-27; 16, 4-11. 12-15). Duch wity inny Para-
klet
220
jest tutaj ukazany jako kontynuator misji Jezusa historycznego
w wiecie (14, 15-17. 25-26)
221
. Jego dziaanie ma polega na ukierun-
kowanej na teraniejszo i przyszo anamnezie sw i czynw ziem-
skiego Jezusa we wsplnocie uczniw. Ma to by obecno wewntrzna.
Duch Paraklet ma za zadanie przypominanie i interpretowanie swi czy-
nw Jezusa we wsplnocie popaschalnej, w kontekcie zmieniajcej si
sytuacji yciowej. Nie moe On jednak niczego doda do depozytu ob-
jawienia pozostawionego przez Jezusa. Jego obecno jest jednake nie-
218
Moliwoci interpretacyjne tego wyraenia zostay ukazane w: Tame, 152-154.
219
Tame, 373.
220
Z kontekstu naley wycign wniosek, e pierwszym Parakletem wobec uczniw
by sam Jezus.
221
Wicej na ten temat zob. J. Krcido, The Spirit Paraclete and Jesus in the Gospel of
John (Joh 13 17), 79-84. 92-100.
odzowna, by uczniowie mogli gbiej poznawa tosamo Jezusa oraz
interioryzowa Jego obecno
222
. Paraklet jest rwnie wiadkiemJezusa
wobec uczniw oraz sdzi wobec wiata (15, 26-27; 16, 4-11). Jego
wiadectwo ma utwierdza ich w wierze w Jezusa pord wrogiego im
wiata. Za porednictwemwsplnoty uczniwParaklet ma rwnie prze-
kona wiat o prawdziwoci nauki przyniesionej przez Jezusa. Zadaniem
Parakleta jest take wykazanie winy wiatu i przekonanie go o grzechu,
o sprawiedliwoci, i o sdzie (16, 8). W ostatniej obietnicy Ducha Pa-
rakleta (16, 12-15) posta ta jest ukazana jako aktualizator prawdy o Je-
zusie we wsplnocie uczniw, ktry ma poprowadzi ich w kierunku
i do wntrza Chrystusowego objawienia
223
. Nie ma to by tylko ana-
mneza historycznego Jezusa, lecz aktualizacja polegajca na wyjanianiu
uczniom tajemnic wiary. W miar wypeniania powierzonych Mu przez
Jezusa funkcji, Paraklet bdzie obdarza Go coraz wiksz chwa.
Posta Ducha witego Parakleta ma w narracji Ewangelii Janowej
bardzo dynamiczny i zoony charakter. Autor nie przedstawia nigdzie
Jego wewntrznych przymiotw, czy te emocji. Ukazuje Go jako
posta czysto duchow, pochodzc od Boga i dan uczniom przez Je-
zusa. Jego dziaalno nie ustaa z chwil uwielbienia Jezusa, lecz
przedua si we wsplnocie uczniw, ktrych prowadzi ku caej Praw-
dzie. Paraklet jest wic w strategii narracyjnej autora czwartej Ewan-
gelii postaci zwierajc przeszo historyczn, ukazan w narracji tego
dziea, i teraniejszoci czytelnika (czy te suchacza) w kadym cza-
sie i miejscu historii wiata. Bez oywiajcej obecnoci Ducha wi-
tego sowa Ewangelii pozostawayby martw liter
224
.
2.3.4. Uczniowie jako grupa
W ujciu narratologicznym, postaci to nie tylko pojedyncze osoby,
lecz take grupy ludzi o wsplnych cechach. Wczwartej Ewangelii takie
postaci stanowi uczniowie, tum, ydzi (ale take np. Samarytanie,
Grecy, bracia Jezusa, Wysoka Rada). Jak ju wspomnielimy powyej,
adna z postaci czwartej Ewangelii nie jest kreowana przez autora
w sposb autonomiczny, ale jej tosamo wynika z relacyjnych odnie-
sie do Jezusa postaci centralnej.
222
J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana, 372.
223
Tame.
224
Zob. tame, 370.
Rozdzia I 94
Dla waciwej ekspozycji argumentu naszej monografii w kolejnych
rozdziaach celowym wydaje si podjcie tutaj analizy grupy uczniw
jako postaci oraz postaci poszczeglnych uczniw wymienionych imien-
nie w rozdziale 21 (Szymon Piotr, Tomasz, Natanael, synowie Zebedeu-
sza, Umiowany Ucze
225
). Ze statystycznego punktu widzenia uczniowie
jako postaci pojawiaj si czsto w narracji czwartej Ewangelii: autor
uywa 78 razy terminu aat i cztery razy eae.-a (dwunastu). Jan,
w odrnieniu od synoptykw, nigdy nie okrela grupy uczniw Jezusa
terminema:eceet (apostoowie). Zarwno wujciu grupowym, jak i w
aspekcie pojedynczych postaci, uczniowie w narracji Janowego dziea s
ukazywani jako modelowe przykady rnych odpowiedzi wiary w Je-
zusa jako objawiciela Ojca. Nie s oni modelami doskonaej wiary, lecz
pozytywnej odpowiedzi oraz obrazuj rnego rodzaju zmagania i trud-
noci, ktre mog by udziaemczytelnika odpowiadajcego na Jezusowe
wezwania do wiary, wyeksponowane przez autora na kartach Ewangelii.
Posta uczniw pojawia si po raz pierwszy w Ewangelii Janowej
w 1, 35, kiedy Jan Chrzciciel wskazuje dwm swoim uczniom Jezusa,
jako Baranka Boego. Uczniowie niezwocznie id za Jezusem, ale to
On pierwszy nawizuje z nimi kontakt, pytajc t ,.t . Czego szu-
kacie? (1, 38). Uczniowie nie odpowiadaj, lecz tytuujc Jezusa
Rabbi pytaj Go o miejsce Jego przebywania (:eu . |.t;). Wtedy
Jezus kieruje do nich zaproszenie Chodcie a zobaczycie (. ,.c.
-at e .c.). Scena ta wydaje si mie wymiar paradygmatyczny. Kan-
dydaci na uczniw Jezusa powinni zada sobie na pocztku egzysten-
cjalne pytanie o cel yciowych poszukiwa, by nastpnie wej na
drog poznawania Go. Wszyscy uczniowie Jezusa (z wyjtkiem Filipa:
1, 43) decyduj si i za Jezusem, nie dlatego, e zostali przez Niego
wezwani, ale dlatego, e usyszeli wiadectwo innych, ktrzy wczeniej
spotkali Go. Autor podkrela w ten sposb rol wiadectwa w przeka-
zywaniu wiary i poszerzaniu grona uczniw Jezusa, co nabiera szcze-
glnego znaczenia dla potencjalnych czytelnikw Ewangelii, na
paszczynie tekst odbiorca i jest podkrelone w epilogu (21, 24).
Uczniowie Jezusa poznaj ju na pocztku Jego Bosk tosamo:
Mesjasz (1, 42), Syn Boy (1, 49), Krl Izraela (1, 49), Syn Czowieczy
225
Nie utosamiamy tutaj Umiowanego Ucznia z jednym z synw Zebedeusza argu-
mentacj zob. w J. Krcido, Tosamo Umiowanego Ucznia w czwartej Ewange-
lii, CT 3 (2008) 55-56.
(1, 51). W przeciwiestwie do czytelnikw Ewangelii nie znaj nato-
miast Jezusa jako odwiecznego Logosu (1, 1-18). Czytelnik, jako po-
tencjalny ucze Jezusa, nie tylko towarzyszy uczniom z narracji czwartej
Ewangelii w ich drodze za i z Nim, ale jest dodatkowo instruowany
o tosamoci Jezusa przez liczne komentarze narratora.
Wiara uczniw opiera si pocztkowo na widzeniu znakw doko-
nanych przez Jezusa (1, 36. 39. 46. 51), poprzez ktre objawi On swoj
chwa (2, 11). Nieco enigmatyczne jest stwierdzenie narratora w 2, 23-
24, e Jezus nie powierza siebie (Ìceu; eu- .:t c.u.| aue|) tzn. nie
zaprasza do wiary w siebie wszystkich tych, ktrzy byli wiadkami
Jego znakw. Wydaje si, e na tym etapie wiara tych ludzi bya na tyle
saba, e nie pocigaa za sob decyzji pjcia za Jezusem i trwania
w Jego nauce (zob. 8, 31). Uczniowie w czwartej Ewangelii s posta-
ciami dynamicznymi. Kluczem do pokazania rozwoju tych postaci jest
wzrastanie w wierze w Jezusa, przeplatane chwilami waha, saboci,
niezrozumienia. Bycie z Jezusem stanowio pewnego rodzaju szko
wzrastania, ktre dokonywao si poprzez lepsze poznawanie Jezusa
przez spdzanie czasu z Nim (3, 22), udzielanie chrztu (4, 2), dziwienie
si, poczone z powierzchownym zrozumieniem Jego osoby lub z bra-
kiem zrozumienia (4, 33). Rozdzia pity Janowej Ewangelii nie mwi
nic o uczestnictwie uczniw w dziaalnoci Jezusa (pobyt w Jerozoli-
mie), co sugeruje, e nie byli oni z Nimprzez cay czas. Wrozdziale sz-
stym wybrzmiewa wyranie kryzys wiary w gronie uczniw Jezusa.
Wielu z nich utracio pierwotn wiar i odeszo z szeregw uczniw, na
skutek zgorszenia objawieniemprzyniesionymprzez Jezusa. Wydaje si,
e czyny Jezusa dokonywane przez Niego cuda przycigay do Niego
rzesze uczniw, natomiast Jego sowa, domagajce si uznania Go za
Boskiego emisariusza i objawiciela Ojca, byy dla wikszoci gorszce i
nie do przyjcia. Najbardziej kryzysowy moment nadszed po wygosze-
niu przez Niego tzw. Mowy Eucharystycznej: Odtd wielu uczniw
Jego odeszo i ju z Nim nie chodzio (6, 66). Autor przedstawia jednak
t sytuacj jako nieprzypadkow i przewidzian przez Jezusa, ktry
mwi: Nikt nie moe przyj do Mnie, jeeli mu to nie zostao dane
przez Ojca (6, 65). Piotr staje si wyrazicielem wiary Dwunastu
226
, kt-
rzy pozostali przy Jezusie: Panie, do kog pjdziemy? Ty masz sowa
226
Jan po raz pierwszy mwi tutaj (6, 67) o Dwunastu, jako o grupie najbliszych
uczniw Jezusa.
Rozdzia I 96
ycia wiecznego. A mymy uwierzyli i poznali, e Ty jeste witym
Boga
227
(6, 68-69). Wyznacznikiemprawdziwego bycia uczniemJezusa
miao by trwanie w Jego sowie/nauce: Wtedy powiedzia Jezus do
ydw, ktrzy mu uwierzyli: Jeeli bdziecie trwa wnauce mojej, b-
dziecie prawdziwie moimi uczniami (8, 31). Zaskakujcy jest brak in-
formacji o obecnoci uczniwpodczas konfrontujcych dialogwJezusa
z ydami wnarracji rozdziaw7 9 (wzmianka o nich znajduje si w 9,
2, gdzie wykazuj si niezrozumieniem). Jezusowe niepowodzenia w
nauczaniu w Jerozolimie nie s jednak dla Jego uczniw powodem do
odejcia. S gotowi powrci z Nim do Judei i zgin razem z Nim (11,
7-16. 54; 12, 4.16. 20nn). Pomimo trwania przy Jezusie (i wbrew wy-
znaniomwiary wBstwo Jezusa, deklarowanymwrozdziale pierwszym)
uczniowie przejawiaj nik znajomo istoty Jego osoby i posannictwa:
nie rozumiej, co znaczy, e ciao Jezusa jest wityni (2, 21-23), nie
pojmuj co znaczy, e pokarmem Jezusa jest penienie woli Jego Ojca
(4, 32-33), nadal uwaaj, e cierpienie jest konsekwencj grzechw (9,
2), nie s w stanie poj metaforycznego jzyka Jezusa (np. sen mier
w 11, 1-15) itp. Autor uzmysawia jednake czytelnikowi przy tego typu
okazjach (gwnie poprzez komentarze narratora), e pene zrozumienie
osoby i misji Jezusa przez uczniwnastpio po Jego zmartwychwstaniu.
Poczwszy od rozdziau 13, autor stara si zwraca uwag czytel-
nika na pozytywne cechy, jakimi powinni si odznacza uczniowie Je-
zusa. T tendencj wida zwaszcza w nauczaniu Jezusa, skierowanym
tylko do uczniw, zawartym w Mowach Poegnalnych (rozdziay 13
17). Pojawia si tutaj posta Umiowanego Ucznia (wprowadzona po
raz pierwszy w Ewangelii w 13, 23), ktr mona interpretowa jako
Janowy paradygmat doskonaego ucznia
228
. Bardzo wan dla ukazania
rozumienia tosamoci uczniw przez autora Janowej Ewangelii jest
narracja o obmyciu ng apostoom przez Jezusa (13, 1-20). Ten gest ma
by dla uczniw wzorem ich wzajemnych suebnych relacji (13, 12-
17). Mio, wyraajca si we wzajemnej subie, ma by elementem
konstytutywnym ich tosamoci (13, 34-35). Uczniowie jednak w dal-
szym cigu bardzo sabo pojmuj Jezusowe objawienie: nie wiedz
227
Na temat Janowego znaczenia wyraenia wity Boga zob. M. Wojciechowski,
Jezus jako wity w pismach Nowego Testamentu, Warszawa 1996, 74-88.
228
Tematyk t podjlimy w cytowanym ju artykule Tosamo Umiowanego Ucznia
w czwartej Ewangelii i bdzie ona jeszcze kilkakrotnie przedmiotem naszego zain-
teresowania w niniejszej monografii.
RSB 2:
dokd idzie (13, 36; 14, 5), nie znaj drogi do Ojca ani nie s wiadomi,
e ogldaj Go w Jezusie (14, 5-11), nie pojmuj znaczenia nad-
chodzcej godziny Jezusa (16, 17-18). Id z Jezusem do ogrodu, gdzie
zostanie pojmany i s gotowi broni Go przed tymi, ktrzy chc Go
aresztowa (miecz Piotra), wykazujc w ten sposb swoje niezrozu-
mienie tego, co ma Go spotka (18, 11). Piotr idzie w pewnej odlegoci
za pojmanym Jezusem, w kierunku paacu Annasza, lecz zaraz potem
trzykrotnie wypiera si, e jest Jego uczniem (18, 15-27). Spord
uczniw Jezusa jedynie Umiowany Ucze przychodzi pod krzy (19,
26-27). Pogrzeb urzdzaj Jezusowi nie Jego najblisi uczniowie, lecz
uczniowie pozostajcy dotd w ukryciu i nie znajcy Go bliej Jzef
z Arymatei oraz Nikodem (19, 38-39).
Dopiero po zmartwychwstaniu Jezusa uczniowie otrzymuj penie-
jsze zrozumienie Jego osoby i posannictwa, co ukazuj dwa ostatnie
rozdziay Ewangelii. Piotr i Umiowany Ucze biegn do pustego grobu
Jezusa zaalarmowani przez Mari Magdalen. To dowiadczenie oywia
ich wiar i sprawia, e zaczynaj rozumie zapowiedzi Pisma o Jego
zmartwychwstaniu (20, 8-9)
229
. Kolejnym etapem jest przyjcie Jezusa
zmartwychwstaego do grona uczniw, obdarowanie ich Duchem wi-
tym i powierzenie im zadania odpuszczania grzechw (20, 19-29). Autor
ukazuje jednak cakowit zaleno misji uczniw od obecnoci zmart-
wychwstaego Jezusa, gdy oni sami nie s nawet w stanie przekona
jednego spord siebie Tomasza e Pan zmartwychwsta. W roz-
dziale 21 spotykamy nad Jeziorem Galilejskim siedmiu spord
uczniw, ktrym objawia si Jezus zmartwychwstay. Mamy tutaj do
czynienia nie tylko z ukazaniem przez autora troski Jezusa zmartwych-
wstaego o swoich uczniw, lecz take, w sposb nieco zawoalowany,
przedstawiony jest model ich nowego ycia, ktry bdzie przedmiotem
naszego szczeglnego zainteresowania w rozdziale trzecim naszej mo-
nografii. Ma to by ycie skoncentrowane na cigej obecnoci Jezusa
zmartwychwstaego we wsplnocie i na Jego sowie.
229
Tekst Janowy mwi tu o tym, e Umiowany Ucze uwierzy, ujrzawszy pusty grb.
Natomiast sowa o rozumieniu Pisma s oglnym komentarzem narratora, do-
tyczcym najprawdopodobniej nie tylko Piotra i Umiowanego Ucznia, lecz take in-
nych uczniw: Dotd bowiem nie rozumieli jeszcze Pisma, ktre mwi, e On ma
powsta z martwych (20, 9).
Rozdzia I 98
2.3.5. Piotr
Piotr nie jest postaci przejrzyst i jednorodn w czwartej Ewange-
lii. Jest on drug postaci po Jezusie pod wzgldem czstoci pojawia-
nia si w narracji Ewangelii
230
. Autor w trakcie narracji ukazuje jego
drog ku uczniowskiej dojrzaoci, usan dobrymi intencjami, przepla-
tajcymi si z licznymi niezrozumieniami osoby i posannictwa Jezusa,
ktrych apogeum byo zaparcie si swojego bycia uczniem Jezusa. Kre-
sem za tej drogi byo trzykrotne wyznanie mioci do Jezusa oraz per-
spektywa mierci mczeskiej
231
. Wydaje si, e autor konstruuje t
posta w taki wanie sposb, by pokaza przez co musia przej Piotr,
by mc w przyszoci spenia swoje zadania pasterskie i sprosta m-
czestwu
232
.
Jezus zna jego imi (i imi jego ojca) Szymon zanim ten zosta-
nie Mu przedstawiony przez swojego brata Andrzeja (1, 42)
233
. Ju przy
pierwszym spotkaniu nadaje mu nowe imi Kefas tzn. Skaa = Piotr
(1, 42). Moemy tutaj mie do czynienia z pewn ironi, zwaywszy na
230
Piotr pojawia si 40 razy w narracji Janowej Ewangelii (17 razy jako Piotr; 17 razy
jako Szymon Piotr, jeden raz jako Szymon, jeden raz jako Kefas, jeden raz jako Szy-
mon syn Jana oraz trzy razy jako Szymon Jana). Zob. S. Mdala, Apologia autorytetu
Piotra we wsplnocie Janowej. Analiza retoryczna J 21,1-25, STV39/2 (2001) 17. M.
Mees, Petrus und Johannes nach ausgewhlten Varianten von P
66
und S, BZ 15 (1971)
238-249, w ciekawy sposb omawia drobne rnice pomidzy papirusem P
66
a Kode-
ksem Synajskim w perykopach, gdzie pojawiaj si postaci Piotra i Umiowanego
Ucznia. Rnice te nie wpywaj jednak zasadniczo na ogln konstrukcj tych postaci.
231
W.B. Crouch, ktry przebada narracyjn nono wzmianek o mierci postaci w za-
koczeniach biblijnych opowiada, susznie zwraca uwag na to, e zakoczenia te
maj zawsze jaki cel pragmatyczny i naley je odczytywa w relacji do charakteryza-
cji postaci. Zob. tene, Death and Closure in Biblical Narrative, SBL 7, New York
2000, 54, gdzie w odniesieniu do konstrukcji postaci w Janowej Ewangelii czytamy:
Death itself as a concept may not be specifically described but is placed in relation to
something else, an analogue, so that the reader may infer a relationship, thereby con-
firming the characterization formed through the employment of the previous modes.
232
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 120. W opinii Rgisa Burneta
i Catherine Bizot strategia narracyjna autora w czwartej Ewangelii zmierza do przed-
stawienia Piotra jako prostego i zwyczajnego czowieka (pasterza), ktrego posta
jest swego rodzaju wypadkow pozytywnych cech Umiowanego Ucznia i diabo-
licznych cech reprezentowanych przez Judasza. Zob. owi, Pierre, aptre entre Judas
et le disciple bien-aim, ETR 77/1 (2002) 105-111.
233
Dobr analiz tekstw czwartej Ewangelii, w ktrych pojawia si posta Piotra zna-
le mona np. w: R.E. Brown, K.P. Donfried, J. Reumann (Hrsg.), Der Petrus der
Bibel. Eine kumenische Untersuchung, Stuttgart 1976, 114-129.
to, jak kruchy okae si Piotr w swym uczniowskim oddaniu Mistrzowi.
Bardziej prawdopodobne wydaje si jednak, e Jezus widzia dobr wol
w tym czowieku, ktry w momencie kryzysu w gronie uczniw, w imie-
niu Dwunastu deklaruje: Panie, do kog pjdziemy? Ty masz sowa
ycia wiecznego. A mymy uwierzyli i poznali, e Ty jeste witym
Boga (6, 68-69). Piotrowe poznanie Jezusa i wiara w Niego byy jed-
nak ograniczone przekonaniem, e Jego misja nie moe prowadzi do
zoenia ycia na krzyu za zbawienie wiata. Konsekwencj tego nie-
zrozumienia jest, powodowane strachem, trzykrotnie wyparcie si przy-
nalenoci do grona uczniw Jezusa (18, 15-27). Niezrozumienie
tosamoci Jezusa prowadzi take Piotra do niepotrzebnego uycia mie-
cza w chwili pojmania Jezusa. Piotr nie potrafi take zrozumie Jezu-
sowego gestu obmycia ng uczniom, lecz pouczony przez Niego, gorco
akceptuje to, co On czyni (13, 1-20). Nie ma go obok krzya Jezusa
w chwili Jego mierci, ale zaalarmowany przez Mari Magdalen na-
tychmiast udaje si do pustego grobu. Z pewnoci Piotr naley do grona
uczniw, ktrym dwukrotnie ukaza si zmartwychwstay Chrystus i na
ktrych tchn Ducha witego (20, 19-29). Rozdzia 21 ukazuje bardzo
wyrazicie przemian, jaka dokonuje si w postawie Piotra wskutek jego
spotkania ze Zmartwychwstaym nad Jeziorem Galilejskim. Wprawdzie
to nie on, lecz Umiowany Ucze rozpoznaje zmartwychwstaego Pana
na brzegu jeziora, jednake to Piotr skacze do jeziora, by jak najprdzej
spotka Go (21, 7). On rwnie wyciga na brzeg sie pen wielkich
ryb (21, 11). Trzykrotne wyznanie radykalnej mioci do Jezusa, ma
uczyni zado trzykrotnemu zaparciu si bycia Jego uczniem (21, 15-
19). Wreszcie, Piotr staje si gotowy do radykalnego naladowania Je-
zusa, ktrego kresem bdzie oddanie za Niego ycia
234
.
Z narratologicznego punktu widzenia mona patrze na posta Piotra
rwnie jako na pewien typ/model ucznia Jezusa. Jest to ucze peen
zapau i dobrych chci. Jest jednak niestay, dojrzewa powoli w zrozu-
mieniu Jezusa i sam z siebie nie jest zdolny dochowa Mu wiernoci.
Ostatecznie, jego stao i gotowo do bezwarunkowej wiary jest wy-
nikiem osobistego spotkania z Jezusem zmartwychwstaym oraz rady-
234
Argumentacj dla tej tezy znajdzie czytelnik w: J. Krcido, Piotrze, czy miujesz
mnie ponad wszystko? Propozycja alternatywnej interpretacji :. e| eu a| w J
21, 15, w: Verbum caro fatum est. Ksiga pamitkowa dla Ksidza Profesora Toma-
sza Jelonka w 70. rocznic urodzin, R. Bogacz W. Chrostowski (red.), Warszawa
2007, 315-329.
Rozdzia I 100
kalizmu mioci do Niego. Autor czwartej Ewangelii ukazuje tak przed-
stawionego w narracji Piotra jako wzorzec pasterski we wsplnocie wy-
znawcw Jezusa
235
.
2.3.6. Umiowany Ucze
Posta Umiowanego Ucznia stanowi przedmiot zainteresowania wielu
badaczy czwartej Ewangelii, co zaowocowao w licznych publikacjach.
Ich lektura wyranie pokazuje, e najbardziej nurtujcymproblemempo-
zostaje cigle dociekanie imiennej tosamoci Umiowanego Ucznia
236
.
Poniewa imi tego ucznia nie zostao ujawnione na kartach Ewangelii,
badacze podejmuj cigle na nowo prby jego identyfikacji. Najczciej
pojawiajce si propozycje to: JanAposto, azarz, Natanael, Tomasz, Jan
Marek, Jan Starszy, Andrzej brat Szymona Piotra, Judasz Iskariota, Filip,
Pawe, Maria Magdalena i inni
237
. Jak to prbowalimy wykaza gdzie
indziej, opierajc si na przesankach natury narratologicznej, nieujaw-
nienie przez autora Ewangelii imiennej tosamoci Jezusa jest czci jego
strategii literackiej
238
. W naszej opinii autorowi chodzi o przedstawienie
wzorcowej postaci ucznia, bdcego modelem, z ktrym utosamiby si
czytelnik Ewangelii
239
. Pierwsz cech charakterystyczn jego tosamo-
235
Zob. tame, 327-329.
236
Por. R.F. Collins, From John to the Beloved Disciple. An Essay on Johannine Cha-
racters, Int 4 (1995) 359-369; L. Devillers, Les trois tmoins: Une structure pour le
quatrime vangile, RB 1 (1997) 62-72; J. Becker, Johanneisches Christentum. Seine
Geshichte und Theologie im berblick, Tbingen 2004, 61.
237
Przegld hipotez zob. J.H. Charlesworth, The Beloved Disciple: Whose Witness Val-
idates the Gospel of John?, Trinity Press International 1995, 127-224.
238
Nasz analiz postaci Umiowanego Ucznia znajdzie czytelnik w: J. Krecido, Tosa-
mo Umiowanego Ucznia w czwartej Ewangelii, 45-58. Przedstawiamy tutaj skr-
towo wyniki tych bada, uzupenione o dalsze refleksje.
239
Kwestia tosamoci Umiowanego Ucznia czy si nierozerwalnie z zagadnieniem
autorstwa czwartej Ewangelii. Na ten temat zob. np. M. de Jonge, The Beloved Dis-
ciple and the Date of the Gospel of John, in: Text and Interpretation: Studies in the
New Testament Presented to Matthew Black, E. Best and R. McL. Wilson (eds.), Cam-
bridge 1979, 99-114; K.J. Vanhoozer, The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John
21.20-24 and the Death of the Author, in: Understanding Poets and Prophets.
Essays in Honour of George Wishart Anderson, A.G. Auld (ed.), JSOTSup 152:
Sheffield 1993, 374-376. Por. D.R. Beck, The Discipleship Paradigm. Readers and
Anonymous Characters in the Fourth Gospel, Brill: Leiden 1997, 133-144. U. Busse,
Das Johannesevangelium: Bildlichkeit, Diskurs und Ritual. Mit einer Bibliographie
ber den Zeitraum 1986-1998, 302, twierdzi, e Umiowany Ucze reprezentuje tu
personalizacj wsplnoty wierzcych.
ci ma by to, e zosta on umiowany przez Jezusa i jest z Nim w
wyjtkowej zayoci
240
. Chocia wpocztkowych dwunastu rozdziaach
Ewangelii autor zupenie milczy na temat Umiowanego Ucznia, mona
si domyla, e towarzyszy on Jezusowi od najwczeniejszych chwil jego
publicznej dziaalnoci
241
. Wskazuje na to okoliczno, e ju przy pierw-
szympojawieniu si w narracji, podczas Ostatniej Wieczerzy, zajmuje on
uprzywilejowane, najwaniejsze miejsce przy Jezusie (13, 23-25)
242
. Oko-
liczno celowego niepodania czytelnikowi imienia tego ucznia co w
wiecie semickimwydaje si by bardzo istotne, gdy imi okrela tosa-
mo osoby wydaje si wskazywa na to, e tosamo ta ma by od-
krywana przez czytelnika przede wszystkim na podstawie jego relacji do
Jezusa. We fragmencie 13, 23-25 wyznaczaj t tosamo przede wszyst-
kim dwa czynniki: sposb okrelenia tego ucznia przez autora oraz
wspomniane ju przez nas jego miejsce przy Jezusie podczas Ostatniej
Wieczerzy. Ucze ten jest okrelony w sposb opisowy: .t; .- a|
aa| aueu e| ,a:a e Ìceu ; (dosownie: jeden z Jego uczniw
ktrego Jezus kocha). Bycie odbiorc mioci Jezusa ma wic by
elementemkonstytutywnymjego tosamoci waniejszymni miowa-
nie Jezusa. Na typologiczny charakter tego ucznia w narracji czwartej
Ewangelii wskazuje rwnie fakt, e trudno sobie wyobrazi, by Jezus
nie kocha pozostaych swoich uczniw (nie ma tutaj nic o kochaniu bar-
dziej ni innych). Informacja autora, e Umiowany Ucze spoczywa
podczas Wieczerzy na piersi/onie (.| a -e:a ) Jezusa jest wyran
240
P.S. Minear uwaa, e posta Umiowanego Ucznia w Ewangelii Janowej zostaa
skonstruowana w pewnej mierze na wzr postaci Beniamina przedstawionej w Pwt
33, 12: Do Beniamina powiedzia: Umiowany przez Pana, bezpiecznie u Niego za-
mieszka, u Niego, ktry zawsze bdzie go broni, odpocznie w Jego ramionach. Zob.
tene, The Beloved Disciple in the Gospel of John. Some Clues and Conjectures, in:
The Composition of Johns Gospel, D.E. Orton (ed.), Brill: Boston 1999, 186-204.
241
Niektrzy egzegeci domylaj si, e posta Umiowanego Ucznia pojawia si ju w
1, 37nn, kiedy autor mwi o dwch uczniach Jana Chrzciciela, decydujcych si na
pjcie za Jezusem. S to pierwsi uczniowie Jezusa. Imi jednego z nich zostao przez
autora ujawnione Andrzej, ktry przyprowadzi do Jezusa swojego brata Szymona
(1, 40-42). Imi drugiego zostaje zachowane przez autora w tajemnicy przed czytel-
nikiem. Moe to stanowi element jego strategii narracyjnej w formuowaniu postaci
Umiowanego Ucznia.
242
T i pozostae wzmianki o Umiowanym Uczniu w czwartej Ewangelii analizuj np.
H. Thyen, Aus der Literatur zum Johannesevangelium, TR 42 (1977) 211270; J.
Zumstein, Le disciple bien-aim, in: Idem, Miettes exgtiqies, Genve: Labor et
Fides 1991, 228-232.
Rozdzia I 102
wskazwk, e osoba ta znajdowaa si po jego prawej stronie, zajmujc
najbardziej uprzywilejowane miejsce
243
. Intertekstualne odniesienie rze-
czownika -e:e; do 1, 18, gdzie jest mowa o tym, e Jezus spoczywa w
onie Ojca, ma doprowadzi czytelnika do konstatacji
244
, e intymno
zayoci Umiowanego Ucznia z Jezusemjest odwzorowaniemzayoci
mioci jaka jest pomidzy Jezusem a Ojcem.
Kolejny tekst, w ktrym autor ujawnia czytelnikowi tosamo
Umiowanego Ucznia to scena Jezusowego testamentu z krzya (19, 25-
27). W przeciwiestwie do pozostaych uczniw, Umiowany Ucze nie
straci wiary w Jezusa nawet w obliczu ukrzyowania Go. Ta wytrwao
w wierze wydaje si by kolejn konstytutywn cech jego tosamoci
245
.
Wierne wytrwanie z Jezusemdo koca oznacza tutaj przynaleno do ro-
dziny Jezusa
246
. Umiowanego Ucznia ma charakteryzowa relacja sy-
nowska w odniesieniu do Matki Jezusa (adopcja) oraz braterska
w odniesieniu do Jezusa. Jest to kto, kto jest kochany macierzysk mio-
ci przez Matk Jezusa i bratersk mioci przez Niego samego.
We fragmencie 20, 1-18 ukazuje autor kolejn wan cech tosa-
moci postaci Umiowanego Ucznia. Biegnie on, zaalarmowany przez
Mari Magdalen, do pustego grobu Jezusa (20, 4). Sam widok pustego
grobu jest dla niego wystarczajc przesank, by uwierzy w Jezusa:
Ujrza i uwierzy (20, 8). To spostrzeenie narratora naley zestawi
z nieokrelon postaw Piotra na ten sam widok oraz z kolejnymi sce-
nami narracji, gdzie napitnowana jest wiara domagajca si zobacze-
nia i dotknicia Jezusa, reprezentowana przez Tomasza (20, 24-29).
Wanym dla interpretacji tego tekstu oraz dla zrozumienia okrelenia
Umiowany Ucze wydaje si by fakt, e inaczej ni w pozostaych
miejscach czwartej Ewangelii posta ta jest okrelona za pomoc cza-
sownika |t.a (e a; e| .|t.t e Ìceu;) a nie a,a:aa (e a;
e | ,a :a e Ìceu ;). Jak to wykazalimy gdzie indziej
247
, zakres se-
mantyczny czasownika |t. a w Ewangelii Janowej jest specyficzny
243
Bardziej szczegow argumentacj zob. J. Krcido, Tosamo Umiowanego
Ucznia w czwartej Ewangelii, 45-50.
244
Fragmenty 1, 18 i 13, 23 to jedyne wystpienia rzeczownika -e:e; w Ewangelii Ja-
nowej, std ich echo wydaje si by wyranie zamierzone przez autora.
245
Zob. J. Krcido, Tosamo Umiowanego Ucznia w czwartej Ewangelii, 50-52.
246
Tame.
247
Zob. J. Krcido, Piotrze czy miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alterna-
tywnej interpretacji :.e| eua| w J 21, 15, 221-227.
i oznacza mio gotow do oddania ycia za drug osob. Nie dziwi
wic okrelenie Umiowanego Ucznia tym wanie czasownikiem,
w kontekcie mki Jezusa i pustego grobu. Autor kae tutaj czytelnikowi
uwiadomi sobie, e tak wanie bezgraniczn mioci Jesus ukocha
swojego ucznia i e stanowi to istotny element Jego tosamoci.
Wrozdziale 21 autor podejmuje kilkakrotnie na nowo wtek tosamo-
ci Umiowanego Ucznia. Pozostajemy tutaj nadal na poziomie narratolo-
gicznym i traktujemy ten tekst jako integraln cz caoci, jak jest
Ewangelia Janowa. Chocia Umiowany Ucze nie jest wymieniony bez-
porednio w 21, 2 w wykazie uczniw Jezusa znajdujcych si nad Jezio-
rem Galilejskim, dalszy kontekst wydarze wyranie wskazuje, e jest on
jednym ze znajdujcych si tam wtedy uczniw
248
. W zdarzeniu opowie-
dzianym w 21, 1-14 autor zwraca uwag na dwie istotne cechy tosamo-
ci Umiowanego Ucznia. Po pierwsze jest to czowiek, ktry jako jedyny
z obecnych w odzi uczniw rozpozna zmartwychwstaego Chrystusa,
w stojcej na brzegu jeziora i mwicej do nich osobie. Zwracajc nasz
uwag na t okoliczno, autor chce, w naszej opinii, ukaza jego wiar
w Jezusa jako czynnik uzdalniajcy do rozpoznawania Jego obecnoci
w wiecie. Poza tymucze ten daje wiadectwo o Jezusie wyznajc, e jest
On Panem(21, 7)
249
, co wyraa Jego mesjasko i Bosko
250
. Jest to wy-
znanie wiary w Zmartwychwstaego, ma wic charakter kerygmatyczny.
Posta Umiowanego Ucznia staje si przedmiotem krtkiego dia-
logu zmartwychwstaego Chrystusa z Piotrem, w ostatniej scenie czwar-
tej Ewangelii oraz nastpujcego zaraz potem komentarza narratora (21,
20-23). Wynika std, e Jezus zmartwychwstay troszczy si nadal o los
swojego Umiowanego Ucznia oraz e zna dalsze koleje jego losu.
Bardzo istotny dla czytelnika czwartej Ewangelii wydaje si ostatni
element tosamoci Umiowanego Ucznia, wyeksponowany w zako-
czeniu 21, 24-25. Oto lektor (czy te suchacz) dowiaduje si, e posta
248
Oczywicie, hipotetycznie, mgby to by take jeden z uczniw, wskazanych tutaj
imiennie prcz Szymona Piotra mamy tu Tomasza, Natanaela oraz dwch synw
Zebedeusza. Jednake podanie tutaj imienia tego ucznia i ponowne okrelanie go
jako Umiowany Ucze w 21, 7 i 21, 20 wydaje si by sprzeczne z ogln strategi
autora, zmierzajc do nieujawniania jego imiennej tosamoci (zob. powyej). R.E.
Brown, The Gospel According to John, vol. 2, New York 1970, 1071 twierdzi, e
Umiowanym Uczniem mg tutaj by jeden z synw Zebedeusza.
249
Wicej na ten temat zob. J. Krcido, Tosamo Umiowanego Ucznia w czwartej
Ewangelii, 56.
250
Tame.
Rozdzia I 104
ta, ktra bya najbliej przy Jezusie i ktr sukcesywnie poznawa w trak-
cie narracji rozdziaw 13 21, do ktrej stopniowo nabiera zaufania,
jest autorem przeczytanej przez niego Ewangelii
251
. Osoba ta jest wiary-
godnym wiadkiem przeytych razem z Jezusem wydarze, wic jej
sowa, zapisane w Ewangelii, powinny by odbierane przez czytelnika
jako wiarygodne wiadectwo.
2.3.7. Tomasz, Natanael, synowie Zebedeusza
Pozostali uczniowie, ktrych imiona znajdujemy w rozdziale 21 to
w narracji czwartej Ewangelii postaci drugo-, czy te daleko-planowe.
Mamy tutaj na myli Tomasza i Natanaela. Jest te mowa o synach Ze-
bedeusza. Tekst nie podaje ilu ich byo. Domylamy si, na podstawie
danych z Ewangelii synoptycznych, e chodzi tutaj o dwch braci Ja-
kuba i Jana (np. Mt 4, 21; 10, 2; Mk 3, 17; k 5, 10). Jest to jedyna
wzmianka wprost o nich w caej Ewangelii Janowej. Naley si jed-
nake domyla, e naleeli oni do grona uczniw Jezusa od samego
pocztku. Ich tosamo charakterologiczna wpisuje si w przedsta-
wione powyej analizy uczniw jako grupy.
Tomasz jest okrelony przez autora dwukrotnie w tekcie jako
^t eue; (bliniak: 11, 16 i 21, 2)
252
. Pojawia si on w Ewangelii Ja-
nowej w kontekcie informacji o mierci azarza, gdy nawouje po-
zostaych uczniw do pjcia razem z Jezusem do Judei nawet za cen
utraty ycia razem z Nim (11, 6). Tomasz nie potrafi jednake poj,
e ukrzyowanie Jezusa bdzie Jego wywyszeniem. Pyta Jezusa:
Panie, nie wiemy, dokd idziesz. Jak wic moemy zna drog? (14,
5). Nieobecny podczas pierwszego przyjcia zmartwychwstaego
Chrystusa do grona uczniw, nie daje wiary ich wiadectwu, gdy
uwaa, e musi zobaczy Go i dotkn (20, 24-25). Wydaje si, e
autor chce pokaza tutaj czytelnikowi, e Tomasz wierzy i by oddany
ziemskiemu/historycznemu Jezusowi, mia jednak problemy z wiar w
Jego zmartwychwstanie (podobnie jak Maria Magdalena)
253
. Odnosi
si wraenie, e autor promuje tutaj nowy typ wiary w Chrystusa
251
Zob. na ten temat: K.J. Vanhoozer, The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John
21.20-24 and the Death of the Author, 374-376.
252
Nigdzie autor Ewangelii nie podaje jednak tosamoci jego bliniaczego brata, czy
siostry.
253
zmartwychwstaego wierzy w Niego nie zobaczywszy Go na wasne
oczy. Jest to cecha wiary popaschalnej, ktrej oczekuje On od swoich
uczniw
254
.
Drugi z wymienionych imiennie w 21, 2 uczniw, to pojawiajcy si
po raz pierwszy w 1, 47, Natanael
255
, okrelony tutaj przez Jezusa jako
prawdziwy Izraelita, widziany przez Niego pod drzewem figowym.
Motyw drzewa figowego doczeka si w egzegezie kilku alternatyw-
nych interpretacji
256
, z ktrych najbardziej przekonujce s te, ktre uka-
zuj drzewo figowe jako tradycyjne w Izraelu miejsce studiowania Tory.
Natanael jest zatem modelowym przykadem tego, jaki powinien by
stosunek prawdziwego Izraelity (tzn. czowieka dla ktrego Tora stano-
wia do tej pory wyznacznik wiary i codziennego postpowania) do Je-
zusa. To pozytywne nastawienie Jezusa do reprezentanta Izraela, po
ktrym nastpuje jego wyznanie wiary w Jezusa (1, 49) wydaje si by
wanym elementem strategii narracyjnej autora, zwaszcza w kontek-
cie rozpoczynajcych si w rozdziale pitym i eskalujcych a do
mierci Jezusa, konfliktw z oficjalnym judaizmem.
Przedstawione tutaj krtkie analizy postaci obecnych w narracji
czwartej Ewangelii dotycz tylko tych z nich, ktre w naszej opinii s
wane dla dalszej eksploracji naszego tematu. wiadomie pomijamy
analizy takich postaci, jak ydzi, Judasz, Jan Chrzciciel, Matka Jezusa,
Samarytanka, Nikodem, Marta, Maria, azarz, Maria Magdalena, Piat,
urzdnik krlewski, lepiec, bracia Jezusa itd., gdy nie pojawiaj si
one w narracji rozdziau 21, a ich znajomo nie wpywa na zrozumie-
nie przez czytelnika zasadniczego przesania J 21.
2.4. Rozwj i ukierunkowanie fabuy
257
Doszlimy do momentu, kiedy naley zada pytania: Jaki by gwny
cel autora piszcego czwart Ewangeli? Do czego chcia przekona od-
biorcw?
254
Por. J. Zumstein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), 152.
255
Pragmatyczna nono tej postaci w J 21 zostanie omwiona w drugim rozdziale tej
monografii.
256
Wspczesne propozycje rozumienia tego motywu krtko referuje R.A. Culpepper,
Anatomy of the Fourth Gospel, 123, przypis 47.
257
Uautorwpolskojzycznych uywa si czsto kalki z jzyka francuskiego okrelajc
fabu jako intryg od fr. intrigue (ac. intrico zaplta, zagmatwa, zamkn).
Zob. np. S. Szymik, Metoda narracyjna jako propozycja dialogu z tekstem, 16.
Rozdzia I 106
Przedstawiajc wstpne zagadnienia metodologiczne zwizane z nar-
ratologi, w pierwszej czci tego rozdziau, zwracalimy uwag na pod-
stawowe elementy strukturalne, ktre decyduj o zakwalifikowaniu
jakiego utworu jako tekstu narracyjnego. Wrd teoretykw literatury,
niezalenie od uywanych w rnych jzykach technicznych okrele
tych elementw, istnieje podstawowa zgodno, e w tekcie narracyj-
nym najistotniejsze jest to, co jest opowiadane oraz w jaki sposb jest
to opowiadane
258
. Na tym etapie naszych analiz chcemy zaj si tym,
co autor opowiada, czyli fabu
259
. Najprociej rzecz ujmujc fabua jest
to sposb uporzdkowania zdarze w narracji.
Wspczeni narratolodzy podaj wiele definicji fabuy od bardzo
prostych do bardzo rozbudowanych
260
. Jak ju wspominalimy na wst-
pie tego rozdziau, niemal wszyscy wspczeni teoretycy narratologii
odwouj si do Arystotelesa, jako jej staroytnego prekursora. Nieoce-
niony jest rwnie jego wkad w wyeksponowanie charakterystycznych
elementw fabuy
261
. Ten wielki grecki myliciel podaje cztery elementy
konstytutywne kadej fabuy. Zalicza do nich porzdek, amplitud, jed-
no oraz prawdopodobn i konieczn czno. Podstaw uporzdko-
wania fabuy jest to, by posiadaa swj pocztek, rodek i koniec.
Arystoteles wyrnia trzy typy mimesis (naladownictwa) w narracji
262
:
mimesis akcji, przez co rozumie uporzdkowanie zdarze czyli fabu;
mimesis charakterw moralnych wystpujcych w utworze postaci oraz
Zgodnie ze standardami przyjtymi w literaturoznawstwie, dokonujemy w naszej
monografii rozrnienia pomidzy fabu a intryg. Pod pojciem fabua rozumiemy
tu sekwencj zdarze skadajcych si na yciowe perypetie postaci, tworzce szereg
przyczynowo skutkowy, zmierzajcy do okrelonego celu. Zob. J. Sawiski (red.),
Podrczny sownik terminw literackich, 87-88. Intryga natomiast to zawikanie fa-
buy w utworze epickim lub dramatycznym: przebiege i skryte dziaania postaci skie-
rowane przeciw innym postaciom (). Zob. tame, 123.
258
Zob. D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 40.
259
Najwaniejsze zagadnienia zwizane z fabu omawiaj np. R. Scholes, J. Phelan, R.
Kellogg, The Nature of Narrative, 207-239.
260
Ich zestawienia dokonuje R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 79n. Zob.
te H. Porter Abbott, Story, Plot, and Narration, 39-51 (zwaszcza ss. 41-44).
261
Teori mimesis rozwija w Poetyce, 1450a-1451b.
262
SamArystoteles odnosi mimesis do kadego rodzaju sztuki. Ta powszechnie przyjta
jedna z gwnych kategorii sztuki antycznej, polega na naladowaniu natury (rze-
czywistoci) w dziele sztuki. Arystoteles nie pojmowa jednake mimesis jako lepego
kopiowania natury, lecz jako jej odtwarzanie, zawierajce w sobie element pewnej
swobody przedstawiania. Zob. szerzej: J. Sawiski (red.), Podrczny sownik termi-
nw literackich, 175. Por. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 80.
mimesis ich intelektu
263
. Atrakcyjno narracji dla odbiorcy zaley, zda-
niem Arystotelesa, przede wszystkim od dwch czynnikw: peripeteiai
(zwroty akcji) oraz anagnorisis (rozpoznanie). Ten ostatni oznacza prze-
jcie od niewiedzy do wiedzy, ktre pociga za sob przyjcie lub od-
rzucenie, wybr dobrego lub zego losu
264
. Teoria zaproponowana przez
Arystotelesa stanowi podstaw do niemal wszystkich wspczesnych teo-
rii fabuy tekstw narracyjnych
265
. Najpeniej ujmuje arystotelesowskie
elementy definicja fabuy zaproponowana przez M.H. Abramsa: Fabua
w utworze dramatycznym i narracyjnym to struktura jego akcji tak, jak
s one uporzdkowane i przedstawione, po to, by uzyska szczeglny
emocjonalny i artystyczny efekt
266
. Dobr konkluzj przedstawionych
powyej zaoe metodologicznych bd sowa polskiego literaturo-
znawcy J. Sawiskiego: Fabua jest kadorazowo tworem zindywi-
dualizowanym, zwizanym nierozerwalnie z danym uksztatowaniem
jzykowym utworu; jej podstaw pozostaje jednak zawsze pewien sche-
mat fabularny, obejmujcy typowe relacje midzy zdarzeniami i typowe
relacje midzy postaciami ()
267
.
Czytajc Ewangeli Janow odnosi si wraenie, e jej fabua jest
misternie konstruowana przez autora. Dowodzi tego obserwacja kilku
wskanikw natury literackiej. Przede wszystkim naley zwrci uwag
na fakt, e opowiadana historia ma trafny pocztek, przemylany rozwj
fabuy oraz zakoczenie do ktrego prowadz bezporednio lub po-
rednio wszystkie opowiadane przez autora zdarzenia
268
. Poza tym cha-
rakterystyka postaci, powtrzenia oraz podtrzymywana intryga
prowadz czytelnika do punktu kulminacyjnego narracji
269
. Ewangelia
rozpoczyna si Prologiem, w ktrym dokonana jest prezentacja gwnej
postaci narracji w kategoriach odwiecznego Logosu, zanim jeszcze roz-
pocznie si narracja o zdarzeniach z ziemskiego ycia Jezusa. Sens
ziemskiego posannictwa Jezusa streszczaj sowa Prologu: A Sowo
stao si ciaem i zamieszkao wrd nas. I ogldalimy Jego chwa,
263
Zob. Arystoteles, Poetyka, 1450a.
264
Zob. tame, 1452a.
265
Szerzej na ten temat zobacz: R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 81-84.
266
M.H. Abrams, A Glossary of Literary Terms, New York 1971, 127.
267
J. Sawiski (red.), Podrczny sownik terminw literackich, 87n.
268
Na te cechy dobrze skonstruowanej fabuy w utworach biblijnych zwrcili uwag D.
Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 41-46.
269
Szerzej na temat literackich cech sposobu zakoczenia intrygi czwartej Ewangelii,
zob. W.B. Crouch, Death and Closure in Biblical Narrative, 88-122.
Rozdzia I 108
chwa, jak Jednorodzony otrzymuje od Ojca, peen aski i prawdy (1,
14). Autor stara si rwnie, w trakcie narracji, udowodni czytelnikowi
to, co stwierdzi w zakoczeniu Prologu: Boga nikt nigdy nie widzia,
Ten Jednorodzony Bg, ktry jest w onie Ojca, o Nim pouczy (1, 18).
Jesus nie jest postaci autonomiczn. Przychodzi jako Objawiciel Ojca,
z ktrym stanowi jedno (10, 30) ma objawi wiatu Jego Imi (17,
6. 26)
270
. Kosmiczny wymiar posannictwa Jezusa eksponuje autor przy-
pisujc Mu funkcj tego, ktry gadzi grzechy wiata (1, 29)
271
. W16,
8-9 ten grzech wiata jest zdefiniowany jako niewiara.
W Prologu przedstawiony jest klucz, ukierunkowujcy czytelnika na
waciwe odczytanie caej narracji i pouczajcy go o jedynej waciwej
odpowiedzi na sowa Ewangelii
272
: [Sowo] przyszo do swojej was-
noci, a swoi Go nie przyjli. Wszystkim tym jednak, ktrzy Je przyjli,
dao moc, aby si stali dziemi Boymi, tym, ktrzy wierz w imi Jego
ktrzy ani z krwi, ani z dzy ciaa, ani z woli ma, ale z Boga si na-
rodzili (1, 11-13). Progresywnie ukazywana, w opowiadanych zdarze-
niach, tosamo Jezusa
273
spotyka si z rosnca wiar wNiego u jednych
i ze wzrastajc wrogoci u innych. Autor nie przewiduje porednich od-
powiedzi na zaproszenie Jezusa do wiary w Niego albo rozpoznanie
Jego prawdziwej tosamoci i przyjcie Go albo odrzucenie. Prowadzi
czytelnika poprzez narracj, ukazujc mu rne modelowe odpowiedzi
wiary
274
, by doprowadzi go do najdojrzalszego wyznania wiary, ukaza-
nego w 20, 30-31: I wiele innych znakw, ktrych nie zapisano w tej
ksice, uczyni Jezus wobec uczniw. Te za zapisano, abycie wierzyli,
e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym, i abycie wierzc mieli ycie
w imi Jego. Wyznaniu za wiary towarzyszy ma wyznanie mioci do Je-
zusa, streszczone w trzykonnym Piotrowym tak, Panie, Ty wiesz, e Ci
kocham, ukazanym w przedostatnim epizodzie caej narracji (21, 15-19).
270
Funkcj Jezusa jako objawiciela Ojca przebadaa wszechstronnie: A. Kumirek,
Posannictwo Jezusa Chrystusa wedug czwartej Ewangelii, 281-288.
271
Por. tame, 123-129.
272
Por. J. Zumstein, Lvangile johannique: une stratgie du croire, in: Idem, Miettes
exgtiqies, Genve: Labor et Fides 1991, 243-244.
273
Jezus jest ukazany w Ewangelii Janowej jako posta statyczna, ostatecznie ukonsty-
tuowana. Posta ta nie podlega zmianie w toku narracji. Po przedstawieniu w Prologu
kim jest Jezus, Jego tosamo jest nieustannie potwierdzana i peniej wyjaniana
czytelnikowi w znakach, ktrych dokonuje oraz w dialogach i monologach.
274
Szerzej na ten temat zob. J. Beutler, Glaube und Zeugnis im Johannesevangelium,
in: Idem, Studien zu den johanneischen Schriften, Stuttgart 1998, 9-19; J. Krcido,
Wpewnymsensie, kady z opowiadanych epizodwma tak sam fa-
bu, jak caa Ewangelia Janowa
275
. W trakcie narracji jest wic cigle
powtarzana ta sama historia, w rnych odsonach. Dynamika narracji
pociga jednak czytelnika nieustannie do przodu, ku punktowi kulmina-
cyjnemu, ktrym jest mier i zmartwychwstanie Jezusa. mier Jezusa
jest peripeteia czwartej Ewangelii w tym zwrocie akcji dokonuje si
weryfikacja oczekiwa
276
. Ukrzyowanie Jezusa nie jest przez autora in-
terpretowane jako Jego przegrana, lecz jako Jego wywyszenie.
Po wstpnych uwagach na temat fabuy czwartej Ewangelii chcemy
przeledzi jej rozwj w nastpujcych po sobie epizodach opowiedzia-
nych w tekcie. Prolog Ewangelii Janowej ukazuje Jezusa gwn
posta caej narracji jako inkarnacj Boego Logosu. Jezus towarzyszy
Bogu (Ojcu) przy stworzeniu wiata. Jego za misj jest objawienie
wiatu Ojca. W Prologu przedstawiony jest rwnie czytelnikowi pod-
stawowy konflikt, ktry bdzie rozwijany w dalszej narracji. Wyraony
jest on przede wszystkim w takich antytetycznych pojciach, jak:
wiatociemno, wiaraniewiara. Inne istotne dla dalszej narracji po-
jcia to aska, prawda, prawo. Prolog jest tekstem, bez ktrego czytelnik
nie znaby penej tosamoci Jezusa a do koca caej narracji. Z drugiej
za strony peni on funkcj suebn w stosunku do reszty narracji i na-
biera waciwego znaczenia dla czytelnika dopiero w jej wietle. To nie
sowa Prologu maj przede wszystkimpopchn czytelnika do wyznania
wiary w Jezusa, lecz wiarygodno opowiedzianej dalej historii.
Jak to pokazalimy uprzednio, analizujc punkt widzenia narratora,
podstawowa linia argumentacyjna w rozwoju fabuy czwartej Ewangelii
zmierza do przekonania czytelnika do wiary w Jezusa. W tej perspekty-
wie naley czyta kolejne epizody opisywane w tej Ewangelii
277
. Pierw-
sze opowiedziane zdarzenie przedstawia wiadectwo tosamoci Jezusa
(1, 19-34) dane przez Jana Chrzciciela
278
. Jan, ktry dla domniemanego
czytelnika musia by postaci na tyle wan, e autor powici mu
cztery wersety w Prologu (6-8 i 15), jest pierwsz historyczn osob,
przedstawion po Prologu. Pierwsze wersety tej narracji s powicone
275
276
Zob. tame, 88.
277
Analiz rozwoju fabuy dla pierwszej czci Janowej Ewangelii (rozdziay 1 12)
znajdzie czytelnik w: J. Krcido, Jesus Final Call to Faith, 47-65.
278
Szczegow egzegez tego fragmentu zamiecilimy w: J. Krcido, Duch wity i
Jezus w Ewangelii witego Jana, 51-76.
Rozdzia I 110
ukazaniu tosamoci samego Jana jako nie-Mesjasza, nie-Eliasza i nie-
proroka (1, 19-25). Przedstawieniu przez Jana prawdy o sobie samym
zanegowaniu pokadanych w nim oczekiwa towarzyszy jego wia-
dectwo o Jezusie, ktry jest Barankiem Boym, ktry gadzi grzechy
wiata (1, 29) oraz Tym, ktry chrzci w Duchu witym (1, 33). Cae
za wiadectwo Jana koczy si stwierdzeniem, e Jezus jest Synem
Boym (1, 34). Ten pierwszy epizod w narracji czwartej Ewangelii jest
tak wany dla dalszego opowiadania, e mona go uwaa za swego ro-
dzaju drugi prolog. Czytelnik poznaje tu dokadnie kim jest Jezus. To
poznanie jest zwizane ze wiadectwem wiary w Jezusa kogo, kto, by
moe, by dotychczas najwikszym autorytetem dla domylnego czytel-
nika. Wiary w Jezusa nie ma wzbudzi przede wszystkim czytany tekst,
lecz zawarte w nim wiadectwo tych, ktrzy ju w Niego uwierzyli.
Wiara pierwszych uczniw Jezusa opiera si na wiadectwie Jana
Chrzciciela (35-40). W istocie dwaj pierwsi uczniowie Jezusa (Andrzej
oraz drugi ucze, ktrego imienia autor nie ujawnia) byli do tej pory
uczniami Jana. Ci uczniowie uznaj Jezusa za Nauczyciela (1, 38) i roz-
poznaj w Nim Mesjasza (1, 41). Jednake to nie wiadectwo uczniw
rodzi wiar wkolejnych uczniach, lecz osobiste spotkanie kadego z nich
z Jezusem: Szymon Piotr (1, 42), Filip (1, 43), Natanael (1, 49). Samo
zasyszenie o Jezusie budzi wtpliwoci: Czy moe by co dobrego
z Nazaretu (1, 46). Te wtpliwoci przeradzaj si jednak w pewno
wiary w Jezusa, wypowiedzian w wiadectwie Natanaela: Rabbi, Ty
jeste SynemBoym, Ty jeste KrlemIzraela!. Wpierwszymrozdziale
Ewangelii fabua rozwija si niemal bezkonfliktowo. Pojawiaj si
wprawdzie napicia, ale su one temu, by osoby spotykajce Jezusa
mogy pozna Jego tosamo i uwierzy w Niego. Pojedyncze epizody
su temu, by jak najpeniej wyeksponowa tosamo Jezusa, jako
Mesjasza bdcego spenieniem oczekiwa Starego Testamentu. Zamys
fabularny tej czci Ewangelii dobrze podsumowuj sowa zawarte w 1,
51: Zaprawd, zaprawd, powiadam wam: Ujrzycie niebiosa otwarte
i aniow Boych wstpujcych i zstpujcych na Syna Czowieczego.
Opowiadanie o cudzie Jezusa w Kanie Galilejskiej (2, 1-12) ma
potwierdzi Jego tosamo i ugruntowa wiar uczniw (2, 11)
279
.
279
F.J. Moloney dostrzega wrozdziaach 2 4 Janowej Ewangelii ekspozycj rnego ro-
dzaju odpowiedzi wiary (lub niewiary) w osob Jezusa. Zob. tene, From Cana to
Cana (John 2:14:54) and the Fourth Evangelists Concept of Correct (and Incorrect)
Pojawia si tutaj jednak motyw godziny Jezusa (2, 4), ktry moe syg-
nalizowa czytelnikowi, e pena Jego tosamo zostanie ujawniona
dopiero w przyszoci. Opowiadajc o kolejnym epizodzie z ycia Je-
zusa (2, 13-22) autor wprowadza czytelnika w istot konfliktu, wok
ktrego zbudowana jest fabua Janowej Ewangelii. Jezus jawi si ydom
jako kto, kto kontestuje dotychczasowy porzdek religijno-spoeczny,
nierozerwalnie zwizany z instytucj wityni. Znak oczyszczenia
wityni przez Jezusa ma tutaj symboliczn warto. Jednoczenie jed-
nak jest katalizatorem powstania opozycji przeciw Niemu. Komentarz
narratora w 2, 22: Gdy wic zmartwychwsta, przypomnieli sobie
uczniowie Jego, e to powiedzia, i uwierzyli Pismu i sowu, ktre wy-
rzek Jezus wyranie ukazuje jaki jest jego punkt widzenia oraz jaki
jest cel opowiadanej fabuy. Celem tym nie jest, z pewnoci, na pierw-
szym miejscu, zapoznanie czytelnikw z histori Jezusa. Gdyby taki by
cel autora, narrator nie mwiby tutaj o zmartwychwstaniu Jezusa, ktre
jest jednym z kulminacyjnych punktw caej fabuy. Istot dobrej fa-
buy jest bowiem podtrzymywanie czytelnika w napiciu i nieujawnia-
nie przed czasem finau caej narracji
280
. Skoro autor ju na pocztku
narracji mwi o zmartwychwstaniu Jezusa, to zakada, e czytelnik zna
ju fina opowiadanej historii. Fabua rozwijana w czwartej Ewangelii
nie ma wic na celu doprowadzenia czytelnikw do wiedzy o zmart-
wychwstaniu Jezusa, lecz to, by na wzr uczniw, uwierzyli Pismu i
sowu, ktre wyrzek Jezus. Kolejny komentarz narratora uzmysawia
czytelnikowi, e ydowscy oponenci Jezusa nale do mniejszoci, gdy
znaki czynione przez Jezusa wzbudzaj wiar u coraz wikszej liczby
nieznanych z imienia ludzi: Kiedy za przebywa w Jerozolimie w cza-
sie Paschy, w dniu witecznym, wielu uwierzyo w imi Jego, widzc
znaki, ktre czyni (2, 23).
Na pocztku rozdziau trzeciego autor rozwija fabu w kierunku
konfrontacji Jezusa z przedstawicielem duchowych przywdcw
ydowskich faryzeuszem Nikodemem. Posta Jezusa intryguje Niko-
dema nazywa Go on nawet Nauczycielem (3, 2). Dawanie wiary Je-
zusowi, a nawet spotykanie si z Nim, moe by le odebrane przez
wadze ydowskie, dlatego te Nikodem przychodzi do Jezusa w ukry-
Faith, in: Studia Biblica 1978. II Papers on the Gospels. Sixth International Congress
on Biblical Studies, E.A. Livingstone (ed.), JSNTSup 2: Sheffield 1980, 185-213.
280
Szerzej na temat tej zasady zob. D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Sto-
ries, 42-45.
Rozdzia I 112
ciu noc. Wiodcym motywem dialogu Jezusa z Nikodemem (3, 1-
21) jest wiara
281
. Jezus rzuca wyzwanie oficjalnemu judaizmowi, z kt-
rym czy si wezwanie do duchowego odrodzenia, przedstawione
w kategoriach ponownego/z gry (a;nwqen wersety 3 i 7) narodzenia.
To ponowne narodzenie polega na uwierzeniu w sprawy niebieskie,
ukazane przez Jezusa (3, 12). On jest jedynym porednikiem pomidzy
niebem i ziemi, Synem Czowieczym (3, 13), ktry zosta przez Boga
posany na wiat i ktry jest dowodem mioci Boga do wiata (3, 16).
Wiara w Jezusa skutkuje posiadaniem ycia wiecznego (3, 15-16), czyli
zbawienia (3, 17-18). Nieuwierzenie w Niego, jako Jednorodzonego
Syna Boego jest decyzj skutkujc potpieniem (3, 18).
W kolejnym epizodzie 3, 22-36 uwaga czytelnika jest przeniesiona
z gwnej postaci na Jana Chrzciciela. Mamy tu do czynienia z drugim
wiadectwem Jana o Jezusie, co wskazuje, e jego autorytet wrd od-
biorcw jest wykorzystywany przez autora dla zbudowania jeszcze
wikszego autorytetu Jezusowi: Potrzeba, by On wzrasta, a ja si
umniejsza (3, 30). Autor chce tutaj ostatecznie przekona odbiorcw,
e Jan nie jest oczekiwanym Mesjaszem i wskaza jednoczenie, e jest
nim Jezus. Tego wzrastania Jezusa nie naley tutaj interpretowa ina-
czej, jak tylko w sensie wzrastania wiary w Jezusa. Kulminacj wia-
dectwa Jana jest tekst 3, 31-36, ktry pod wzgldem narracyjnym
stanowi dalsz cz mowy Jana
282
. Ukierunkowanie fabuy na ukazanie
dynamiki wzrostu wiary w Jezusa wida w kocowych sowach wia-
dectwa Jana: Ojciec miuje Syna i wszystko odda w Jego rce. Kto
wierzy w Syna, ma ycie wieczne; kto za nie wierzy Synowi, nie ujrzy
ycia, lecz grozi mu gniew Boy (3, 35-36).
Z pocztkiem rozdziau czwartego, Jezus powraca na scen jako
gwny bohater narracji. Zdobywa On coraz wicej uczniw, przez co
zwraca na siebie uwag faryzeuszw. Unikajc konfrontacji z nimi,
udaje si z Judei, poprzez Samari, do Galilei
283
. Umieszczenie w toku
281
Zob. J. Beutler, Faith and Confession: The Pur o p se of John, 23n.
282
Wielu wspczesnych egzegetw traktuje ten fragment nie jako dalsz cz mowy
Jana, lecz jako komentarz ewangelisty/narratora. Nic jednak w tekcie nie wskazuje
na t zmian. Zobacz dyskusj na ten temat w: J. Krcido, Duch wity i Jezus w
Ewangelii witego Jana, 134-137.
283
Na funkcj lokalizacji geograficznych w rozwoju fabuy Janowej Ewangelii zwraca
uwag np. V. Mannucci, Giovanni il Vangelo narrante. Introduzione allarte naar-
rativa del quarto Vangelo, Bologna 1993, 120-123.
narracji opowiadania o spotkaniu Jezusa z Samarytank przy studni
w Sychar oraz ukazanie konsekwencji tego spotkania ma niebagatelne
znaczenie dla dalszego rozwoju fabuy. Jezus, nawizujc rozmow z
Samarytank, amie konwenanse wrogoci etnicznej i religijnej (4, 9-
10). Jego wezwanie do wiary skierowane jest nie tylko do ydw, lecz
take do Samarytan. Samarytanka przyjmuje z wiar, e Jezus jest ocze-
kiwanym Mesjaszem (4, 25-26). Jej za wiadectwo wzbudza wiar
w Jezusa u mieszkacw Sychar (4, 39). Dwa dni Jego pobytu wrd
Samarytan sprawia, e coraz wicej z nich wierzy w Niego oraz e ich
wiara dojrzewa: I o wiele wicej ich uwierzyo na Jego sowo, a do tej
kobiety mwili: Wierzymy ju nie dziki twemu opowiadaniu, na
wasne bowiem uszy usyszelimy i jestemy przekonani, e On praw-
dziwie jest Zbawicielem wiata (4, 41-42). We wzmiance narratora,
o reakcji mieszkacw na przybycie Jezusa w swoje rodzinne strony,
znajdujemy rwnie informacj, e zosta przyjty przez swoich roda-
kw, gdy widzieli czynione przez niego znaki w Jerozolimie: Kiedy
jednak przyby do Galilei, Galilejczycy przyjli Go, poniewa widzieli
wszystko, co uczyni w Jerozolimie w czasie wit. I oni bowiem przy-
byli na wito (4, 45). Przyjcie Jezusa oznacza tutaj z pewnoci wiar
w Jego nadzwyczajno.
W nastpnym epizodzie (4, 46-54) jest ukazana dynamiczna wiara
dworzanina krlewskiego. Pierwszym etapem tej wiary byo przyjcie z
Kafarnaum do Kany, by spotka Jezusa. Wiara ta wzrastaa, gdy po
reprymendzie Jezusa jeeli znakw i cudw nie zobaczycie, nie uwie-
rzycie (4, 48) dworzanin kieruje do Niego prob: Panie, przyjd,
zanim umrze moje dziecko! (4, 49). Czowiek w uwierzy sowu Je-
zusa (4, 50) a jego wiara wzrosa jeszcze bardziej, gdy, po przybyciu do
domu, zweryfikowa prawdziwo sw Jezusa. Konkluzj tego epizodu
jest komentarz narratora: I uwierzy on sam i caa jego rodzina (4, 53).
Z narratologicznego punktu widzenia, pierwsze cztery rozdziay
Ewangelii Janowej, maj bardzo wane znaczenie dla dalszego rozwoju
fabuy. Tekst ten ma za zadanie wywoa u czytelnikw mocny efekt
pierwszestwa
284
jeli chodzi o poznanie tosamoci i misji Jezusa
285
.
284
Na temat roli efektu pierwszestwa (primacy effect) w tekstach narracyjnych zob.
M. Sternberg, Expositional Modes and Temporal Ordering in Fiction, 102-104.
285
Zob. R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth Gospel, 91: These chapters have a
powerful primacy effect, that is, they firmly establish the readers first impression
of Jesus identity and mission.
Rozdzia I 114
Odbiorcy tekstu powinni by ju cakowicie przekonani co do ideolo-
gicznego punktu widzenia autora. Do tej pory wiara w Jezusa bya uka-
zywana jako zaproszenie, zwizane z obietnic ycia wiecznego. Nie
pojawia si jeszcze ostra konfrontacja z ydowsk opozycj, zasygna-
lizowana w 2, 13-22.
W rozdziale pitym autor wprowadza czytelnika w natur ostrego
konfliktu pomidzy Jezusem i judaizmem instytucjonalnym
286
. Wok
tego konfliktu bdzie zbudowana dramaturgia fabuy pozostaej czci
Ewangelii
287
. Cay rozdzia pity stanowi spjn jednostk narracyjn,
w ktrej autor chce wyjani czytelnikowi dlaczego ydzi tak stanow-
czo oponowali przeciw Jezusowi. Fundamentem tego konfliktu bya
koncepcja objawienia. Wiara Starego Testamentu zakadaa absolutny
autorytet Tory. Tymczasem Jezus, uzdrawiajc czowieka chromego
w szabat, pogwaci autorytet Prawa (5, 16) i popeni blunierstwo pub-
licznie ogaszajc, e jest rwny Bogu: Dlatego wic usiowali ydzi
tym bardziej Go zabi, bo nie tylko nie zachowywa szabatu, ale nadto
Boga nazywa swoim Ojcem, czynic si rwnym Bogu (5, 18). Za
takie grzechy Prawo przewidywao tylko jedn kar mier. Przy-
jcie przez yda wiary w Jezusa automatycznie wizao si z zanego-
waniem podstawowych prawd wiary judaizmu.
W 5, 19-47 autor zamieszcza monologow apologi Jezusa, w kt-
rej zawarta jest podstawowa argumentacja: dlaczego da wiar Jezusowi
bardziej ni Torze?
288
. Pierwszy element tej argumentacji to przekony-
wanie odbiorcw, e Jezus nie jest samozwacem, lecz w swoich
sowach i czynach jest przedstawicielem Ojca, przez ktrego zosta
posany (5, 24. 38). Wiara w Jezusa przeprowadza czowieka ze mierci
do ycia (5, 24), gdy podobnie jak Ojciec ma On ycie w sobie samym
(5, 26). Ta wiara ma opiera si przede wszystkim na wiadectwie, ktre
da o Nim Ojciec (5, 37). Drugim wiarygodnym wiadkiem o Jezusie
jest Jan Chrzciciel (5, 33-36), z ktrego dwoma wiadectwami czytelnik
zapozna si ju w trakcie dotychczasowej narracji. Kolejne wiadec-
two o tosamoci Jezusa, ktre powinno pocign czytelnika do wiary,
to Jego czyny: Dziea, ktre czyni, wiadcz o Mnie, e Ojciec Mnie
286
Por. V. Mannucci, Giovanni il Vangelo narrante. Introduzione allarte naarrativa del
quarto Vangelo, 157-159.
287
288
Na argumentacj t zwraca uwag np. F. Manns, Lvangile de Jean et la Sagesse,
Franciscan Printing Press: Jerusalem 2003, 144. 149-150.
posa (5, 36). Co wicej Pisma, ktre badaj ydzi oponenci Jezusa
daj o Nim wiadectwo (5, 39). Ostatnim wiadkiem na ktrego Jezus
si powouje jest Mojesz, uznawany przez tradycj ydowsk za au-
tora Tory. Genialno argumentacji tej mowy Jezusa polega na tym, e
jest ona odpowiedzi na poprzedni epizod, gdzie ydzi zarzucili Mu
amanie Prawa. Paradoksalnie jednak to samo Prawo daje wiadectwo
o prawdziwej tosamoci Jezusa. Std ydzi nie maj podstaw, by
w Niego nie wierzy: Gdybycie jednak uwierzyli Mojeszowi, to by-
cie i Mnie uwierzyli. OMnie bowiemon pisa. Jeeli jednak jego pismom
nie wierzycie, jake moim sowom bdziecie wierzyli? (5, 46-47).
Eskalacja konfliktu pomidzy wiar i niewiar znajduje swj wyraz
w epizodach, opisanych w szstym rozdziale. Pobyt Jezusa nad Jezio-
remTyberiadzkim przyciga tumy ludzi, ktrzy id za Nim pocignici
znakami, ktrych dokonywa na ich chorych (6, 1-2). W tym momencie
nie wiadomo jeszcze, czy ludzie ci powodowani s ciekawoci, czy te
maj ju zacztek wiary w Jezusa. Skutkiem nastpujcego zaraz potem
cudownego rozmnoenia chleba dla kilku tysicy ludzi jest wyznanie
przez nich wiary w Jezusa: Ten prawdziwie jest prorokiem, ktry mia
przyj na wiat (6, 14). Jest to wiara niedojrzaa, tum ten bowiem
widzi w Jezusie tylko proroka. Kontrastuje to z tosamoci Jezusa,
ktra bya ukazywana w fabule poprzednich rozdziaw. W Mowie Eu-
charystycznej Jezusa (6, 22-71) ukazywane s czytelnikowi kolejne
cechy Jego tosamoci. Tumy z jeszcze wiksz intensywnoci po-
szukuj Jezusa (6, 24). Dostrzegaj w Nim jednak tylko Nauczyciela (6,
25), ktry nakarmi ich chlebem do sytoci (6, 26). Nie s w stanie
przyj dokonywanych przez Jezusa znakw, jako przejaww Jego B-
stwa (6, 26. 30). Tymczasem cel tych znakw jest jednoznaczny: Jezus
odpowiadajc rzek do nich: Na tym polega dzieo zamierzone przez
Boga, abycie uwierzyli w Tego, ktrego On posa. (6, 29). Na tle
cudu rozmnoenia chleba, Jezus ukazuje siebie jako chleb ycia, ktry
jest zdolny zaspokoi gd i pragnienie kadego, kto uwierzy w Niego
(6, 35)
289
. Konsekwencj przyjcia przez suchaczy wiary w Jezusa jest
posiadanie ycia wiecznego (6, 40. 47), to za jest spenieniem woli Ojca
289
Analiz motywu chleba z nieba w J 6 przedstawia: S. Mdala, Funkcja chrystolo-
giczno-eklezjologiczna dialogw Jezusa z ydami w czwartej Ewangelii, w: Studia z
biblistyki, t. IV, WydawnictwoATK: Warszawa 1984, 75-77. Zob. te. M.J.J. Menken,
John 6:51c-58: Eucharist or Christology?, in: Critical Readings of John 6, R.A.
Culpepper (ed.), Leiden 1997, 183-193.
Rozdzia I 116
(6, 40). Tum jednak powtpiewa w Boskie pochodzenie Jezusa. Co wi-
cej: Spord Jego uczniw, ktrzy to usyszeli, wielu mwio: Trudna
jest ta mowa. Kt jej moe sucha? (6, 60). Szemraj, gorsz si
(6, 61), nie wierz w Jezusa (6, 64), wielu z nich wycofao si i ju z
Nim nie chodzio (6, 66). Pozostaje jednake grupa Dwunastu (6, 67),
w imieniu ktrych Piotr wyznaje Jezusowi wiar: Panie, do kog p-
jdziemy? Ty masz sowa ycia wiecznego. A mymy uwierzyli i poz-
nali, e Ty jeste witym Boga (6, 68-69)
290
. Autor przedstawia tutaj
pierwsz powan konfrontacj wiary w Jezusa z niewiar. Uwierzy
w Niego to rozpozna i przyj Jego Boskie posannictwo. Niewiara za
ukazana jest jako konsekwencja niezrozumienia kim jest Jezus. Wzras-
tajce napicie pomidzy wiar i niewiar ukazane jest w kolejnych epi-
zodach rozdziau sidmego. Nawet krewni Jezusa nie wierz w Niego
(7, 5). Autor podkrela w rozwijajcej si fabule, e Jezus jest wiadom
czekajcego Go losu i wie kiedy nadejdzie jego czas (7, 6)/godzina
(7, 30). Opinie o Jezusie wyranie si polaryzuj jedni twierdz, e
jest dobry inni za uwaaj, e zwodzi tumy (7, 12). Obawa przed
wadzami ydowskimi staje si jednak tak dua, e wielu boi si zabie-
ra gos w sprawie Jezusa (7, 13). Opowiadanie o sporach Jezusa
z ydami podczas wita Namiotw (7, 14-53) demonstruje ich naras-
tajc wrogo do Niego. Teksty te nie wprowadzaj nowych argumen-
tw, jeli chodzi o pokazanie tosamoci Jezusa. Znane ju czytelnikowi
argumenty, przedstawione w nowym kontekcie fabularnym, maj do-
prowadzi go do wyboru wiary. Jezus jest posany przez Ojca i dlatego
godzien jest wiary (7, 16. 18. 28-29)
291
. Wielu uznaje w Nim oczeki-
wanego Mesjasza: Natomiast wielu spord tumu uwierzyo w Niego
i mwili: Czy Mesjasz, kiedy przyjdzie, uczyni wicej znakw, ni
On uczyni? (7, 31). Wadze ydowskie za podejmuj decyzj o po-
jmaniu Jezusa (7, 32), co naley interpretowa jako skrajny przejaw
niewiary. Jezus przedstawia si ydom, przybyym na wito Na-
miotw, jako rdo wody ywej, w ktrym spragnieni mog zaspo-
koi swoje duchowe potrzeby (7, 37-38). Wierzcym w Niego Jezus
obiecuje Ducha (7, 39)
292
. Te sowa Jezusa powoduj jeszcze wiksze
290
Szczegowe wyjanienie sensu tego tekstu znale mona w: M. Wojciechowski,
Jezus jako wity w pismach Nowego Testamentu, 74-88.
291
Motyw pochodzenia Jezusa od Ojca zajmuje wane miejsce w strategii narracyjnej i
teologicznej autora w rozdziaach 7 8. Zob. S. Mdala, Funkcja chrystologiczno-
eklezjologiczna dialogw Jezusa z ydami w czwartej Ewangelii, 101-104.
rozdwojenie wrd suchaczy (7, 43). Wielu z nich nie wierzy w Jego
mesjasko, gdy pochodzi On z Galilei, Mesjasz za mia pochodzi
z Betlejem
293
. Autor podkrela tutaj mocno (by moe ironizujc) nie-
wiedz i niezrozumienie pochodzenia i misji Jezusa przez Jemu
wspczesnych, a zwaszcza przez religijnych przywdcw (7, 45-53).
Epizod przyprowadzenia do Jezusa kobiety cudzoonej (8, 1-11)
ukazuje narastajc wrogo religijnych przywdcw wzgldem Niego
i intencj oskarenia Go. Dalsze sowne konfrontacje Jezusa z ydami
kocz si prb ukamienowania Go (8, 59). Jezus ukazuje teraz swoj
tosamo, uywajc uniwersalnej metafory wiata: Ja jestem
wiatoci wiata. Kto idzie za Mn, nie bdzie chodzi w ciemnoci,
lecz bdzie mia wiato ycia (8, 12). Chodzenie za Jezusem wyraa
tutaj, w obrazowy sposb, wiar w Niego. Istota sporu Jezusa z ydami
koncentruje si wok tematu Jego pochodzenia od Ojca. Podobnie, jak
to autor ukazywa ju w poprzednich opowiadanych zdarzeniach, rw-
nie teraz ydzi uwaaj Jezusa za niebezpiecznego fanatyka, a nawet
za osob optan przez zego ducha (8, 48). Nie wierz, e Jezus zosta
posany przez Boga i chc Go zabi (8, 37. 40). S jednak rwnie tacy,
ktrzy Mu uwierzyli: Wtedy powiedzia Jezus do ydw, ktrzy Mu
uwierzyli: Jeeli trwacie w nauce mojej, jestecie prawdziwie moimi
uczniami i poznacie prawd, a prawda was wyzwoli. (8, 31-32)
294
.
Zdarzenia opisane w rozdziale dziewitym oraz w poowie rozdziau
dziesitego wyhamowuj dramaturgi rozwoju fabuy. Wrogo oponen-
tw wobec Jezusa nie jest tak ostentacyjna. Fabua rozwija si jednake
nieustannie w tym samym kierunku (ten sam gwny temat): czytelnik
otrzymuje kolejne argumenty, majce skoni go do wiary w to, e Jezus
jest posanym na wiat Synem Boym. W poprzednim rozdziale Jezus
mwi o sobie, e jest wiatoci wiata (8, 12). Uwany czytelnik z pew-
noci odnis te sowa Jezusa do Prologu (1, 4. 9). W rozdziale dzie-
witym opowiedziane jest natomiast cudowne uzdrowienie przez Jezusa,
292
Analiz egzegetyczn fragmentu 7, 37-39 znale mona w J. Krcido, Duch wity
i Jezus w Ewangelii witego Jana, 177-200.
293
Werset 7, 41 wraz 1, 46 moe wskazywa na to, e w czasie ziemskiego ycia Jezusa
niewielu by znany fakt Jego narodzin w Betlejem. Patrzc za na te wypowiedzi z
perspektywy pniejszego formuowania si poszczeglnych tradycji ewangelicz-
nych mona by stwierdzi, e tradycja o narodzinach Jezusa w Betlejem nie bya
znana we wszystkich krgach wczesnego chrzecijastwa.
294
Motyw ten analizuje S. Mdala, Funkcja chrystologiczno-eklezjologiczna dialogw
Jezusa z ydami w czwartej Ewangelii, 104-107.
Rozdzia I 118
w dniu szabatu, czowieka niewidomego od urodzenia (9, 1-12). Autor
ukazuje stopniowe uzyskiwanie wzroku przez tego czowieka oraz, na-
stpujce potem, stopniowe dochodzenie do wiary wJezusa, ktre koczy
si jej wyznaniem (9, 35-38). Temu ruchowi dorodkowemu towarzyszy
jednak ruch odrodkowy narastajca wrogo wadz ydowskich do Je-
zusa, wynikajca z niewiary w Niego. Wadze religijne podejmuj rw-
nie postanowienie, e gdy kto uzna Jezusa za Mesjasza, zostanie
wyczony z synagogi (9, 22). Kolejna prba wyeksponowania przez Je-
zusa swojej tosamoci nastpuje wrozdziale dziesitym, gdzie mwi On
o sobie w sposb figuratywny, jako o pasterzu owiec, ktry przychodzi
z mandatu Ojca, by odda za nie swoje ycie (10, 1-21)
295
. Te sowa po-
woduj kolejne rozdwojenie midzy ydami (10, 19-21) jedni zaczynaj
w Niego wierzy, inni uznaj Go za optanego.
Tematyka wiary w Jezusa dominuje w dialogu Jezusa z ydami pod-
czas uroczystoci Powicenia wityni (10, 22-39)
296
. ydzi domagaj
si od Jezusa prawdy o Jego tosamoci: Dokd bdziesz nas trzyma
w niepewnoci? Jeli Ty jeste Mesjaszem, powiedz nam otwarcie! (10,
24). W odpowiedzi na to Jezus uwiadamia im, e jest jedno z Ojcem
(10, 30) i e Jego czyny, ktre ogldali, daj prawdziwe wiadectwo
o tym, kim jest (10, 25-27). Konfrontacja ta koczy si chci ukamie-
nowania Go (10, 31), kolejnym oskareniem o blunierstwo (10, 33)
i prb pojmania (10, 39). Jezus interpretuje niewiar w Niego i
w czyny, ktrych dokonuje jako niewiar w Ojca, ktry Go posa (10,
37-38). W obawie przed aresztowaniem Jezus udaje si na drug stron
Jordanu. Wzmiank o tym narrator konkluduje sowami: I wielu tam
w Niego uwierzyo (10, 42). Informuje on rwnie o tym, e Jezus
przeszed na drug stron Jordanu, gdzie wczeniej chrzci Jan, przez
co wywouje echo z 1, 19-51, stwarzajc wraenie wiadomej inkluzji
297
.
Rozdzia jedenasty wprowadza czytelnika w atmosfer nieuchron-
noci mierci Jezusa. Jednake przeciwstawione jest jej wskrzeszenie
azarza do ycia, ktre czytelnikowi, zaznajomionemu ju z histori
ycia Jezusa, ma przypomnie o Jego zmartwychwstaniu. Uczniowie
295
Zobacz interpretacj tego fragmentu w komentarzu F.J. Moloney, The Gospel of John,
Sacra Pagina Series 4: Collegeville 1998, 291. 300-301.
296
Zob. J. Krcido, Jesus Final Call to Faith, 61-62.
297
Zob. tame: Then the narrator gives a short comment (10,40-42) about Jesus going
to the other side of the Jordan, where John previously was baptizing. Many followed
after Him and believed in Him (10,42). This temporal and thematic indication forms
an inclusion with 1,19-51.
Jezusa wydaj si ju wierzy na tyle mocno w Niego, e decyduj si
podj ryzyko naraenia swojego ycia, idc razem z Nim do Betanii
(11, 16). Maria i Marta wierz w cudotwrcz moc Jezusa (11, 21-22.
32), lecz nie przypuszczaj, e moe On te wskrzesza zmarych.
W dialogu z Mart Jezus ukazuje siebie jako Pana ycia i mierci: Ja
jestem zmartwychwstaniem i yciem. Kto we Mnie wierzy, choby
i umar, y bdzie (11, 25). Wiara w Jezusa jest czym, co przekra-
cza barier pomidzy yciem i mierci. Kto wierzy w Jezusa nie
umrze na wieki (11, 26). Treci tej wiary, do ktrej wezwany jest czy-
telnik, ma by to, co zawarte jest w wyznaniu wiary Marty: Tak, Panie!
Ja mocno wierz, e Ty jest Mesjasz, Syn Boy, ktry mia przyj na
wiat (11, 27)
298
. Wskrzeszenie azarza przypieszyo znacznie bieg
zdarze prowadzcych do zabicia Jezusa. Poniewa wielu spord
ydw, ktrzy byli wiadkami przywrcenia ycia azarzowi, uwie-
rzyo w Jezusa (11, 45), pojawia si naglca konieczno unicestwie-
nia Go, z powodw religijnych i patriotycznych (11, 48-53). Jezus,
wzywajcy do wiary, staje si realnym zagroeniem dla systemu wiary
wyznawanej przez Jego oponentw.
Pod wzgldem narracyjnym zdarzenia opisane w rozdziale dwuna-
stym stanowi swoisty pomost pomidzy publicznym nauczaniem Je-
zusa, a zdarzeniami, ktre bezporednio maj doprowadzi do finau
jego ziemskiej misji w postaci mki, mierci i zmartwychwstania
299
.
Pierwsza scena dwunastego rozdziau rozgrywa si na sze dni przed
Pasch, w znanej ju czytelnikowi Betanii. Postaci s te same, ktre
uczestniczyy niedawno we wskrzeszeniu azarza z martwych. Maria
namaszcza Jezusowi nogi i wyciera je wasnymi wosami (12, 3). Ten
gest przywizania i gocinnoci jest przez Niego interpretowany jako
przygotowanie na dzie Jego pogrzebu (12, 7). Scena ta koczy si ko-
mentarzem narratora o decyzji arcykapanw, by zabi nie tylko Jezusa,
lecz take azarza, gdy wielu z jego powodu odczyo si od ydw
i uwierzyo w Jezusa (12, 11).
Niewierze i wzrastajcej wrogoci wadz ydowskich przedstawiona
jest ch ujrzenia Jezusa przez Grekw przybyych na wito Paschy
298
Zob. wicej w R. Kieffer, The Implied Reader in Johns Gospel, in: New Readings in
John. Literary and Theological Perspectives: Essays from the Scandinavian Confer-
ence on the Fourth Gospel in Arhus 1997, J. Nissen S. Pedersen (eds.), JSNTSup
182: Sheffield 1999, 62.
299
Zob. L. Morris, The Gospel According to John, London 1974, 507.
Rozdzia I 120
(12, 20-21). Jezus jest cakowicie wiadom, e nadesza ju Jego go-
dzina i odczuwa lk (12, 27). Nie ma to by jednak godzina unicestwie-
nia, lecz uwielbienia Syna Czowieczego (12, 23) i Jego wywyszenia
(12, 32). Porwnuje On siebie do ziarna pszenicy, ktre musi obumrze,
by przynie plon obfity (12, 24). Po raz kolejny, wtrakcie rozwoju fabuy,
Jezus mwi o sobie, e jest wiatem (12, 35-36). Uwierzy oznacza
przyj to wiato i sta si synem wiatoci (12, 36).
Po narracji o ostatniej publicznej sownej konfrontacji Jezusa
z ydami narrator daje komentarz podsumowujcy sens Jego misji (12,
37-43). Bardzo mocno naprowadza tutaj czytelnika na gwny temat fa-
buy wiar w Jezusa. Najpierw odnosi si do powodw niewiary w Je-
zusa: Chocia jednak uczyni On przed nimi tak wielkie znaki, nie
uwierzyli w Niego, aby si spenio sowo proroka Izajasza (12, 37-
38). Niewiara w Jezusa bya wic zaplanowana w Pismach i jest in-
terpretowana jako ich wypenienie. Narrator informuje rwnie
czytelnika, e nawet spord przywdcw wielu uwierzyo w Jezusa,
jednake byli Jego skrytymi wyznawcami, z obawy, aby ich nie wy-
kluczono z synagogi (12, 42). Ten komentarz narratora (12, 37-43) sta-
nowi wyrane podsumowanie pierwszej czci Ewangelii Janowej
i czytelnik oczekiwaby ju tutaj jakiego nowego narracyjnego po-
cztku ktry jednak wyranie rozpoczyna si dopiero w 13, 1, gdy po-
midzy podsumowujcym komentarzem narratora a pocztkiem drugiej
czci Ewangelii, znajduje si jeszcze jeden monolog Jezusa (12, 44-
50). Monolog ten, z narracyjnego punktu widzenia, jest swego rodzaju
osobist Jezusow konkluzj tego, co wydarzyo si w dwunastu do-
tychczasowych rozdziaach
300
. Jezus stara si tu ostatecznie przekona
suchaczy, e wiara w Niego nie jest w istocie wiar w Niego samego,
lecz w Tego, ktry Go posa (12, 44), gdy mwi On i dziaa z man-
datu Ojca (12, 49).
Narracja drugiej czci Ewangelii Janowej rozpoczyna si od opo-
wiadania o obmyciu ng uczniomprzez Jezusa (13, 1-20). Gest ten ma by
dla nich wyznacznikiem ich wzajemnych braterskich relacji mioci (13,
12-16)
301
. Rwnolegle w fabule tego opowiadania dwukrotnie pojawia
si wtek rychej zdrady Judasza (13, 2. 18). Zdrada ta i to, co po niej
nastpi, zostao cakowicie przewidziane przez Jezusa. Wypenienie si
300
Szczegow analiz tej krtkiej jednostki tekstowej znajdzie czytelnik w: J. Krcido,
301
Por. F.J. Moloney, The Gospel of John, 372-379.
tych, zapowiadanych przez Jezusa, zdarze powinno by dla Jego
uczniw dowodem prawdziwoci Jego posania: Ju teraz, zanim si to
stanie, mwi wam, abycie, gdy si stanie, uwierzyli, e Ja jestem (13,
19). Kolejna scena ma rwnie miejsce podczas Ostatniej Wieczerzy.
Przedstawia ona, w jaki sposb Judasz sta si zdrajc Jezusa (13, 21-
30)
302
. Autor ukazuje t zdrad jako przewidzian przez Jezusa i w pe-
wien sposb uaktywnion przez Niego: Szatan wszed w Judasza
Iskariot, gdy otrzyma on od Jezusa kawaek chleba (13, 27).
Po opuszczeniu przez Judasza miejsca Ostatniej Wieczerzy, Jezus kie-
ruje do swoich uczniw Mowy Poegnalne, ktrych konkluzj bdzie
ModlitwaArcykapaska wsiedemnastymrozdziale. Scen tych mwjest
cay czas to samo pomieszczenie a ich fabu sens tego, co ma si sta
z Jezusem oraz wskazwki, co do dalszego sposobu ich ycia po Jego
odejciu. Jezus, wobec swojego rychego odejcia, czuje si otoczony
chwa przez Ojca (13, 31-32). Wzajemna mio ma by nowymprzy-
kazaniem danym uczniom (13, 34) i znakiem rozpoznawczym wobec
wiata (13, 35)
303
. Uczniowie nie s jednak jeszcze w stanie pj za Je-
zusem (13, 33. 36). Naley to rozumie jako brak gotowoci pjcia
razem z Nim na mier (dialog z Piotrem 13, 36-38) oraz stania si po-
siadaczami mieszka w niebie, ktre Jezus ma im przygotowa (14, 2-
3). Wiara uczniw w Jezusa nie jest zaprzeczeniem wiary w Ojca, lecz
Jezus jest drog prowadzc do Ojca (14, 6). Kto widzi Jezusa widzi rw-
nie Ojca (14, 9), gdy On jest w Ojcu, a Ojciec w Nim (14, 10)
304
. Wiara
wJezusa, odchodzcego do Ojca, sprawi, e uczniowie bd wstanie do-
konywa takich (a nawet wikszych) dzie, jakich On dokonywa (14, 12).
Jezus obiecuje uczniom, e nie zostawi ich sierotami po swoim odejciu,
lecz przybdzie do nich (14, 18). Poza tympole iminnego Parakleta, aby
by z nimi na zawsze (14, 16-17)
305
. WMowa0iYdkZYw0iYokZYw0iZZ0Q3RZdew0Q0QiRZYw0QuRZYw0YdkZdmRZYw0Yw0ZWfQuRZYw0kZd]aacIYI0Qae0kZd]aacIYYdkZYw0iYoZcIYskbYYw0ZZYaw0iZZZYw0iw0[aZYw0YWf[Y[bIYIYW]dfZcIYI0QeRZYw0QzRZYw0QuRZYw0QsRZYwbZRZbw0YWfae[cIYI0e0QdRZYw0QrRZY0QzRZYwYWfdfeeIYI0iYYw0V[cWf[e]If[Y[bIYI0QsRZYwZbdfIYI0QsRZYw0QcRZYw0QuRZYw0QjRZYwQuRZ[w0ZWdQuRZYw0QsRZYw0Qfkew0YWfdQiRZYw0QeRZYw0QsRZYw0QzRZYwQcRZ[w0[W]cb3RZdew0Q0Qi0QsRZYwwc]c[IYI0QnRZYwfaadeIYI0QnRZYw0QiRZYwcQaRZYw0QmRZYwZaaaYw0YWa]]ebIYI0QoRZ]w0[tbY[ZIYI0QiRZYw0Y0QiRZYw0QiRZYw0YZzRZYw0YWa]]dIYI0QsRZYwyQsRZYw0QzRZYwiQyRZYw0cRZ[w0YWcfY
Rozdzia I 122
wana na mioci Jezusa do nich, czyli ma si przejawia wgotowoci od-
dania ycia za przyjaci (15, 12-17)
306
. Jednoczenie, podobnie jak we
wszystkich dotychczasowych czciach narracji, autor przypomina czy-
telnikowi, e Jezus spenia misj Ojca: Anauka, ktr syszycie, nie jest
moja, ale Tego, ktry Mnie posa, Ojca (14, 24)
307
.
Rne wtki Mw Poegnalnych Jezusa cz si bezporednio lub
porednio z gwnym tematem fabuy caej Ewangelii Janowej, ktrym
jest wiara w Jezusa, jako Syna Boego, posanego przez Ojca. Obraz
winnego krzewu i latoroli ukazuje, e wiara ucznia polega na zjedno-
czeniu z Jezusem (15, 1-11)
308
. Bez trwania w Jezusie, uczniowie nie s
w stanie niczego uczyni (15, 5). Trwanie w Jezusie to trwanie w mioci
i zachowywanie Jego przykaza (15, 10). Wiara uczniw w Jezusa b-
dzie pociga za sob nienawi wiata do nich, ktra w istocie jest wy-
razem nienawici do samego Jezusa i do Ojca (15, 18. 21. 24). Niewiara
w Jezusa ze strony wiata jest interpretowana przez Niego w katego-
riach grzechu (16, 9), dla ktrego nie ma usprawiedliwienia (15, 22-25).
Nienawi do uczniw ze strony wiata wyraa si w przeladowaniach
i wykluczeniach z synagogi. Jezus zachca, by w tych okolicznociach
uczniowie nie zaamywali si w wierze (16, 1-4). Przeladowania te s
konsekwencj nieznajomoci Jezusa i Ojca (16, 3). Jezus przypomina
o wizi mioci pomidzy Ojcem i uczniami, ktra wynika z ich wiary
w to, e Jezus wyszed od Boga (16, 27). Zaraz potem nastpuje wy-
znanie wiary uczniw: Teraz wiemy, e wszystko wiesz i nie trzeba,
aby Ci kto pyta. Dlatego wierzymy, e od Boga wyszede (16, 30).
Druga Mowa Poegnalna koczy si zapowiedzi rozproszenia si
uczniw podczas Jego godziny (16, 32). Ich wiara okae si wic zbyt
saba w obliczu godziny mki i mierci Jezusa.
Wiara jest rwnie tematem modlitwy Jezusa do Ojca (rozdzia 17).
Jezus modli si, by Ojciec otoczy Go chwa i tym samym odebra
chwa od Niego (17, 1). Przypomina, e otrzyma od Ojca wadz nad
kadym czowiekiem (17, 2) i dlatego moe kademu da ycie
wieczne. To ycie wieczne polega na znajomoci Ojca i Jezusa jako
306
Szerzej na temat tego wtku tematycznego w Ewangelii Janowej zob. S. Barbaglia,
Darai la tua vita per me? Una rilettura della triplice domanda di Ges a Simone
di Giovanni (Gv 21,15-19), RivBib 51 (2003) 149-191; J. Krcido, Piotrze czy
miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alternatywnej interpretacji :.e| eua|
w J 21, 15, 327.
307
Por. G.R. Beasley-Murray, John, 260.
308
Por. F.J. Moloney, The Gospel of John, 416-423.
posanego przez Ojca (17, 3. 8). Znajomo za Jezusa i Ojca oznacza
wiar, ktra ma si opiera na jednoci uczniw, wzorowanej na jedno-
ci Ojca i Syna (17, 11. 20-23)
309
. Jedno ta, wynikajca z mioci, ma
by dla wiata znakiem, ktry obok sw uczniw, ma prowadzi wiat
do wiary w to, e Jezus zosta posany przez Ojca (17, 20-23)
310
. Swoj
mier interpretuje Jezus jako ofiar z samego siebie po to, by uwici
uczniw w prawdzie (17, 19). Poznanie prawdy polega na rozpoznaniu
w Jezusie emisariusza Ojca (17, 25), majcego objawi Jego imi. Poz-
nanie za imienia Ojca ma zacieni wizy mioci we wsplnocie
uczniw oraz ich wi z Jezusem (17, 26).
W rozdziale osiemnastym akcja nabiera przyspieszenia. Jezus
i uczniowie opuszczaj pomieszczenie, w ktrym spoyli wieczerz
i udaj si do ogrodu za potok Cedron (18, 1). Narrator wyjania, e
byo to miejsce znane Judaszowi, w ktrym Jezus czsto gromadzi si
ze swoimi uczniami (18, 2). Wten sposb autor przygotowuje czytelnika
do sceny pojmania Jezusa, opowiedzianej ze szczegami w 18, 3-11
311
.
We fragmencie tym nie pojawia si w sposb bezporedni temat wiary.
Konkluzja tego zdarzenia reprymenda Jezusa w stosunku do Piotra,
ktry odci ucho Malchosowi pokazuje jednak, e uczniom brako-
wao zrozumienia Jezusa i wiary w to, e wanie wypeniaj si za-
powiadane przez Niego wydarzenia: Na to rzek Jezus do Piotra:
Schowaj miecz do pochwy. Czy nie mam pi kielicha, ktry Mi poda
Ojciec? (18, 11). Scena przesuchania Jezusa, na dziedzicu arcy-
kapaskim, ukazuje ostr opozycj wadz religijnych wobec Niego (18,
12-27)
312
. Wrogo ta wynika z niewiary w Jego Boskie posannictwo i z
przekonania, e jest On samozwaczym zwodzicielem. Niewierze wadz
ydowskich towarzyszy drugi rodzaj niewiary. Jest to potrjne zaparcie
si Jezusa przez Piotra (18, 17. 25. 27). Opowiadanie o tym wydarzeniu
ma podwjny wydwik. Z jednej strony, ukazuje sabo wiary Piotra,
ktry w chwili prby wyrzek si Jezusa, z drugiej za, scena ta ukazuje,
e Jezus przewidzia wszystkie sytuacje, ktre doprowadz do Jego wy-
wyszenia (zapowied trzykrotnego zaparcia si Piotra w 13, 38).
W dalszej czci 18 rozdziau, i w okoo jednej trzeciej kolejnego
rozdziau, opowiedziany jest sd nad Jezusem, dokonany przez Piata,
309
Wtki te podejmuje np. G.R. Beasley-Murray, John, 305-307.
310
Por. R.E. Brown, The Gospel According to John, vol. 2, 774-799.
311
Fragment ten analizuje np. F.J. Moloney, The Gospel of John, 482-486.
312
Por. G.R. Beasley-Murray, John, 323-328.
Rozdzia I 124
przedstawiciela wadzy rzymskiej, koczcy si wydaniem na Jezusa
wyroku mierci (18, 28 19, 16). Autor chce tutaj wyranie przekona
czytelnika do swojego punktu widzenia: To nie wadze rzymskie, ale re-
ligijne wadze ydowskie s winne mierci Jezusa. Piat szeciokrotnie,
w czasie tej narracji, wypowiada wobec przedstawicieli wadz ydow-
skich, lub tumu, swoje przekonanie o niewinnoci Jezusa. Ironia caej
sytuacji polega na tym, e Piat staje si obroc Jezusa i ordownikiem
Jego uwolnienia. Wadze za ydowskie, przyprowadziwszy Jezusa do
Piata, oczekuj od niego, by wyda na Jezusa wyrok mierci (18, 31).
Przekonanie o koniecznoci skazania Go na mier motywuj wzgl-
dami religijnymi: My mamy Prawo, a wedug Prawa powinien On
umrze, bo sam siebie uczyni Synem Boym (19, 7). W pewien spo-
sb niewierze ydw w Jezusa przeciwstawiona jest w tym opowiada-
niu wiara Piata. Nie bya to z pewnoci wiara religijna, lecz swego
rodzaju intuicja, oparta na dialogu z Jezusem i prowadzca do wniosku,
e nie zasuguje On na kar mierci.
mier Jezusa na krzyu jest ukazana, jako przewidziana w detalach
przez Pisma (19, 17-37). Na krzyu Jezusa Piat kae powiesi napis
Jezus Nazarejczyk, Krl ydowski (19, 19) ginie wic oczekiwany
Mesjasz-Krl, potomek Dawida
313
. Pisma przewidyway rwnie sposb
podziau szat Jezusa przez onierzy (19, 23-24)
314
oraz to, e ko Je-
zusa nie bdzie amana po jego mierci (19, 36). Nie wszyscy jednak
stracili wiar w Jezusa. Obok Jego krzya, w chwili mierci, znajduj
si: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, ona Kleofasa, i Maria
Magdalena (19, 25) oraz ucze, ktrego Jezus miowa (19, 26)
315
.
Ucze, o ktrym wspomina tutaj narrator, moe by z duym prawdo-
podobiestwem identyfikowany, z tym, o ktrym mowa w dalszym ko-
mentarzu narratora w 19, 35: Zawiadczy to ten, ktry widzia,
a wiadectwo jego jest prawdziwe. On wie, e mwi prawd, abycie
i wy wierzyli. Autor ju tutaj na dwa rozdziay przed kocem ko-
munikuje czytelnikowi, jaki jest cel jego dziea (abycie i wy wie-
rzyli). Jest to komentarz, ktry dotyczy epizodw zwizanych
z ukrzyowaniem i mierci Jezusa. mier Jezusa nie ma wic by dla
313
Por. R.E. Brown, The Gospel According to John, vol. 2, 919-920.
314
Zob. F.M. Braun, Quatre signes johanniques de lunit chrtienne, NTS 9 (1962-
1963) 150-152.
315
Rne interpretacje tej sceny omawiamy w J. Krcido, Tosamo Umiowanego
Ucznia w czwartej Ewangelii, 50-52.
czytelnikw powodem do utraty wiary w Niego. Dotychczasowa fabua
Ewangelii bya tak ukierunkowana, by jej odbiorca uwiadomi sobie, e
mier Jezusa bya przewidziana przez Pisma i e Jezus przyj j wia-
domie i dobrowolnie. Nie tylko osoby, ktre byy z Jezusem obok Jego
krzya, w chwili mierci, nie utraciy wiary w Niego. Autor chce, by
czytelnik wiedzia, e rwnie niektrzy dostojnicy ydowscy wierz
w Niego
316
. To Jzef z Arymatei idzie do Piata, aby uzyska od niego
pozwolenie na pochwek ciaa Jezusa (19, 38). Nikodem za, dwukrot-
nie wspominany ju w narracji Ewangelii faryzeusz, przynosi wonnoci
potrzebne do pogrzebu Jezusa (19, 39). Oni te przygotowuj ciao Je-
zusa przed zoeniem Go do grobu (19, 40-42). Maria Magdalena, ktra
bya wiadkiem krzyowania Jezusa, jako pierwsza udaa si rankiem,
po szabacie, do Jego grobu (20, 1)
317
. Autor czwartej Ewangelii, odno-
towujc ten fakt, zwraca uwag czytelnika na si jej przywizania do Je-
zusa. Jego pusty grb nie by dla niej jednak wiadectwem tego, e
zmartwychwsta. Widok pustego grobu wzbudzi w niej obaw, e ciao
Jezusa zostao wykradzione (20, 2. 13). Wida std, e Maria Magdalena
nie znaa, albo nie wierzya w Jezusowe zapowiedzi o Jego zmart-
wychwstaniu. Nie rozpoznaa rwnie Jezusa zmartwychwstaego (20,
14), a do momentu, gdy On wypowiedzia jej imi (20, 16). Zaalar-
mowani przez Mari Magdalen, Piotr i ucze, ktrego Jezus kocha
(20, 2 na okrelenie Umiowanego Ucznia uyty jest tutaj czasow-
nik |t.a, podczas gdy w pozostaych przypadkach a,a:aa), pobiegli
do grobu, by sprawdzi, czy rzeczywicie ciao Jezusa zostao stamtd
zabrane (20, 2-4)
318
. Umiowany Ucze przybiega do pustego grobu
pierwszy (20, 5), jednake wchodzi do niego dopiero po Piotrze. Jego
pobyt w pustym grobie Jezusa jest podsumowany komentarzem narra-
tora: Ujrza i uwierzy. Dotd bowiem nie rozumieli jeszcze Pisma,
ktre mwi, e On ma powsta z martwych (20, 8b-9). Widok pustego
grobu Jezusa sprawia, e Umiowany Ucze przechodzi na nowy poziom
wiary. Jego wiara staa si dojrzaa, gdy uwierzy, e Jezus zmartwych-
wsta i e Jego zmartwychwstanie jest wypenieniem Pism. Jest to wiara
dojrzalsza od wiary Marii Magdaleny, gdy opiera si nie na objawieniu
316
Aspekty narracyjne tego fragmentu ukazuje np. F.J. Moloney, The Gospel of John,
510-512.
317
Dogbn analiz narracji o spotkaniu zmartwychwstaego Jezusa z Mari Magdalen
proponuje np. R.E. Brown, The Gospel According to John, vol. 2, 998-1017.
318
Zob. szerzej G.R. Beasley-Murray, John, 371-372.
Rozdzia I 126
Jezusa zmartwychwstaego, lecz na poszlakach. Wyszo tego typu
wiary ukazana jest w dwch kolejnych epizodach (20, 19-23 oraz 20, 24-
29)
319
. Zmartwychwstay Jezus ukazuje si uczniom, przychodzc do nich
pomimo zamknitych drzwi oraz pokazuje im rce i bok, noszce z pew-
noci lady niedawnego krzyowania (20, 19-20). Narrator nie mwi tutaj
nic o ich reakcji na widok Jezusa, lecz tylko o nowymzadaniu, jakie otrzy-
mali od Niego: Po tych sowach tchn na nich i powiedzia im: We-
mijcie Ducha witego! Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone,
a ktrymzatrzymacie, s imzatrzymane. (20, 22-23). Powierzenie imta-
kiego zadania zakada ich wiar w Jezusa zmartwychwstaego. Potwier-
dza to ich wiadectwo wobec Tomasza: Widzielimy Pana! (20, 25).
Tomasz jednak nie uznaje ich wiadectwa za wiarygodne, twierdzc, e je-
dynie widok ran na rkach i boku zmartwychwstaego Jezusa moe go
skoni do wiary (20, 25). Widok zmartwychwstaego Pana doprowadza do
wiary rwnie Tomasza, ktry wyznaje j sowami: Pan mj i Bg mj!
(20, 28). Wyszy stopie wiary reprezentuje jednak Umiowany Ucze i ci,
ktrzy, jak on, nie widzieli, a uwierzyli (20, 29).
Ostatni epizod dwudziestego rozdziau koczy si komentarzem
narratora, podsumowujcym cel, ktry mu przywieca przy pisaniu
Ewangelii: I wiele innych znakw, ktrych nie zapisano w tej ksice,
uczyni Jezus wobec uczniw. Te za zapisano, abycie wierzyli, e
Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym, i abycie wierzc mieli ycie
w imi Jego (20, 30-31). Czytelnik dowiaduje si tutaj, e doszed do
koca opowiadanych przez autora zdarze. Autor uwiadamia mu, e
to opowiadanie miao charakter selektywny i byo podporzdkowane
intencji autora, by doprowadzi czytelnika do wiary w to, e Jezus jest
Mesjaszem i Synem Boym. Wiara ta ma by yciodajna dla uczniw.
Czytelnik zakoczy lektur dwudziestu rozdziaw Ewangelii Jano-
wej, z przekonaniem o ich spjnoci (pocztek, rozwj fabuy i za-
koczenie). Pozna ideologiczny punkt widzenia autora/narratora i w
jego wietle potrafi interpretowa opowiedziane w Ewangelii epizody.
Jednake ku jego zaskoczeniu narracja czwartej Ewangelii nie ko-
czy si w tym miejscu. Pojawiaj si kolejne epizody nie ma jednak
drugiego pocztku, lecz kontynuacja zakoczonej ju narracji po-
przez ktre autor chce uzupeni to, co jego zdaniem czytelnik powi-
nien jeszcze wiedzie, by jego wiara osigna zamierzon peni.
319
Zob. ich szczegow egzegez w: F.J. Moloney, The Gospel of John, 529-540.
Pierwszym epizodem, opowiedzianym w rozdziale 21, jest spotkanie
Jezusa zmartwychwstaego z uczniami nad Jeziorem Tyberiadzkim (21,
1-14). Wrd uczniw s Piotr (21, 2) oraz Umiowany Ucze (21, 7),
ktrzy pojawi si w dwch pozostaych epizodach tego rozdziau.
Uczniowie bdcy w odzi nie rozpoznaj zmartwychwstaego Jezusa,
znajdujcego si na brzegu. Moe to by podyktowane stosunkowo du
odlegoci odzi od brzegu (200 okci = ok. 90 m). Jednake Umiowany
Ucze rozpoznaje Jezusa wosobie, ktra zapewnia imnadspodziewanie
obfity powryb i dzieli si tymrozpoznaniemz SzymonemPiotrem(21,
7). Wiara Umiowanego Ucznia okazuje si by doskonalsza od wiary
pozostaych uczniw, gdy pozwala mu rozpozna Jezusa. Pozostali
uczniowie, bdc ju z Jezusem na brzegu i spoywajc z Nim posiek,
wiedz, e tu jest Pan (21, 12). Ich wiara w Jezusa jest wic cigle
oparta na wiedzy, wypywajcej z widzenia Go.
W kolejnym epizodzie (21, 15-19) jedynymi postaciami s Jezus
i Piotr. Piotr, trzykrotnie pytany przez Jezusa, wyznaje mio do
Niego
320
. Po kadym wyznaniu mioci, Jezus powierza mu misj
pasienia Jego owiec. Czytelnik, ktry ma ju za sob lektur po-
przednich dwudziestu rozdziaw Ewangelii Janowej, bez trudu po-
trafi zobaczy zwizek, zachodzcy pomidzy mioci do Jezusa
i wiar w Niego (zob. powyej). Ostatni z opowiedzianych w Ewan-
gelii Janowej epizodw to rozmowa Jezusa zmartwychwstaego
z Piotrem na temat losu Umiowanego Ucznia (21, 20-23). Komen-
tarz narratora w 21, 23 wskazuje na to, e autor chce tutaj wyjani
trudnoci, ktre prawdopodobnie posiadali adresaci Ewangelii
w zwizku z tym, e Umiowany Ucze umar przed oczekiwan
przez nich paruzj Chrystusa.
Komentarz narratora w 21, 24-25, koczcy ca Ewangeli, ukazuje
Umiowanego Ucznia jako wiadka i jej autora. Jego wiadectwo zostao
przyjte przez grup ludzi, ktra dziki temu wiadectwu uwierzya
w Jezusa: a wiemy, e wiadectwo jego jest prawdziwe (21, 24b)
i wspiera prawdziwo Ewangelii swoim wasnym autorytetem. Podob-
nie, jak w pierwszym epilogu (20, 30-31), autor zapewnia, e opowie-
dziane w Ewangelii wydarzenia s tylko selektywnym wyborem tego, co
320
Analiz tego fragmentu Ewangelii przedstawiono w: J. Krcido, Piotrze czy
miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alternatywnej interpretacji :. e| eua|
w J 21, 15, 315-329. Zob. te R.E. Brown, The Gospel According to John, vol. 2,
1101-1122.
Rozdzia I 128
mgby powiedzie o Jezusie (21, 25)
321
. W tym ostatnim komentarzu
narratora nie pojawiaj si sowa wiara, czy te wierzy. Jednake
stwierdzenie o prawdziwoci wiadectwa autora naley widzie jako po-
rednie wezwanie do prawdziwej wiary. Podjta tutaj skrtowo analiza
fabuy 21 rozdziau Ewangelii Janowej pokazuje podstawowe spjnoci
i niespjnoci pomidzy tym rozdziaem a dwudziestoma poprzednimi.
Problem ten dotyczy w bardzo istotny sposb tematu caej naszej mo-
nografii, dlatego zajmiemy si nim szczegowo w kolejnym paragrafie.
Przeprowadzone tutaj analizy fabuy Ewangelii Janowej upowaniaj
nas do nastpujcych konstatacji:
1. Si napdow fabuy tego utworu jest konflikt pomidzy wiar
i niewiar w to, e Jezus jest Synem Boym posanym przez Ojca
dla zbawienia wiata
322
.
2. Rozwj fabuy czwartej Ewangelii nie jest ukierunkowany przede
wszystkim na przedstawienie czytelnikowi w najbardziej ciekawy
sposb losw gwnej postaci.
3. Relacjonowane zdarzenia nie s ze sob powizane przede wszyst-
kim na zasadzie przyczynowo-skutkowej, lecz opowiadane s jako
poczone tematycznie epizody
323
. Fabua tego dziea ma wic cha-
rakter epizodyczny
324
.
4. Ekspozycja tematyki wiary i niewiary wydaje si by kluczem,
ktrym posuy si autor integrujc w kocow form tekstu po-
szczeglne epizody, opowiadajce o spotkaniach Jezusa z r-
nymi ludmi. Autor zakada, e czytelnik zna ju zdarzenia
z ycia Jezusa, ktre mu opowiada. Std wydaje si, e sugeruje
on czytelnikowi, by kady pojedynczy epizod interpretowa
w aspekcie znaczenia, ktre nadaje mu zakoczenie caej narra-
cji perspektywa wiary w Jezusa zmartwychwstaego, obecnego
w wiecie.
321
Problemy interpretacyjne zwizane z tym wersetem omawia krtko F.J. Moloney,
The Gospel of John, 562-566.
322
Znaczenie tematyki wiary w czwartej Ewangelii ukazuje rwnie statystyka uycia
czasownika :tc.ua. Na 239 jego wystpie w caym NT a 98 przypada na Ewan-
geli Janow.
323
Zob. J. Zumstein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), 145.
324
Arystoteles, Poetyka, 1451b, uwaa fabu epizodyczn za defektywn. Defekt ten
polega na braku koniecznej sukcesji pomidzy nastpujcymi po sobie epizodami.
Tematyk fabuy epizodycznej w utworach biblijnych podejmuj np. D. Marguerat,
Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 55-56.
Dobrym podsumowaniem bd tutaj sowa R. A. Culpeppera: Efek-
tem tej struktury narracyjnej, posiadajcej prolog, po ktrym nastpuje
epizodyczne powtarzanie konfliktu pomidzy wiar i niewiar, jest wpro-
wadzenie czytelnika do grona tych, ktrzy wierz. Fabua Ewangelii jest
wic kontrolowana poprzez rozwj tematu i strategi skaniajc czytel-
nikw do przyjcia takiej wanie interpretacji Jezusa
325
.
325
Rozdzia I 130
3. J 21 jako integralna cz
narracji czwartej Ewangelii
Wtej czci monografii zajmiemy si dwoma zagadnieniami. Na po-
cztku chcemy ukaza, w jaki sposb rozdzia 21 wpisuje si w narra-
cj Ewangelii Janowej jako caoci. By to zobaczy naley zbada
wskaniki spjnoci i niespjnoci narracyjnej tego rozdziau w odnie-
sieniu do reszty Ewangelii, takie jak: czas akcji, miejsce akcji, wyst-
pujce postaci itp. Natomiast na drugim etapie naszych analiz zajmiemy
si rozdziaem 21 jako integraln jednostk narracyjn in se, dziki
czemu przygotujemy si do analizy pragmalingwistycznej tego tekstu,
ktr prowadzi bdziemy na nastpnym etapie naszych bada.
3.1. Spjnoci i niespjnoci narracyjne J 21
w odniesieniu do reszty Ewangelii
Jak to ukazalimy we wstpie do naszej monografii, rozdzia 21 jest
traktowany przez zdecydowan wikszo egzegetw jako epilog lub
apendyks, luno zczony z treci poprzedzajcych go dwudziestu roz-
dziaw. Tak rwnie traktuj ten tekst egzegeci, aplikujcy do czwar-
tej Ewangelii metod analizy narracyjnej
326
. Ci z nich, ktrzy uznaj J
21 za epilog, staraj si widzie w nim zamykajcy Ewangeli komen-
tarz domylnego autora, zmierzajcego do ukazania obecnoci Jezusa
w wiecie domylnego czytelnika poprzez aktualizacj treci Ewangelii
327
.
326
Por. S.M. Schneiders, John 21:1-14, Int 43 (1989) 70-75.
327
W ten nurt bada wpisuj si zwaszcza: R.A. Culpepper, Anatomy of the Fourth
Gospel, (na ten temat s. 96); J. L. Staley, The Prints First Kiss; F.F. Segovia, The
Journey(s) of the Word of God: A Reading of the Plot of the Fourth Gospel, Semeia
53 (1991) 23-54; K. Quast, Reading the Gospel of John: An Introduction, New York
1991; C.H. Talbert, Reading John: A Literary and Theological Commentary on the
Fourth Gospel and the Johannine Epistles, New York 1992.
131 J 21 jako integralna cz narracji czwartej Ewangelii
Ci za, ktrzy twierdz, e rozdzia ten stanowi luno zwizany z Ewan-
geli apendyks, zwracaj uwag na braki w koherencji narracyjnej po-
midzy nim a reszt dziea i konsekwentnie nie traktuj go jako
integralnej czci narracji, najczciej pomijajc w badaniach
328
.
Pierwszymi najwaniejszymwskanikiem, przemawiajcymza spj-
noci rozdziau 21 z reszt czwartej Ewangelii jest fakt, e wtakiej wa-
nie formie dzieo to istnieje we wszystkich znanych nam staroytnych
rkopisach
329
. Ten oczywisty fakt wyznacza kanoniczn wersj tego
dziea jako narracyjn cao, ktra nie powinna by kwestionowana. Nie
chcemy przez to powiedzie, e cae dzieo pochodzi z tego samego czasu
i od tego samego autora i e nie przeszo procesu kilkakrotnych redakcji.
Wrcz przeciwnie problememtymzajmiemy si wtrzecimrozdziale tej
monografii, gdzie ukazywa bdziemy funkcj rozdziau 21 w strategii
narracyjnej ostatniego etapu redakcji czwartej Ewangelii. Z punktu wi-
dzenia metodologii analizy narracyjnej, podchodzimy jednake do
caoci tekstu Ewangelii Janowej w sposb synchroniczny i interesuje
nas jedynie ostateczna kanoniczna forma tego dziea.
Niewtpliwie czytelnik czwartej Ewangelii, ktry doszed w swo-
jej lekturze do koca dwudziestego rozdziau nie powinien si spo-
dziewa niczego wicej
330
. Fragment 20, 30-31 wydaje si by
doskonaym zakoczeniem dla narracji Janowego dziea: I wiele in-
nych znakw, ktrych nie zapisano w tej ksidze, uczyni Jezus wobec
uczniw. Te za zapisano, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem,
Synem Boym, i abycie wierzc mieli ycie w imi Jego. Zaska-
kujce jest wic pojawienie si dalszej narracji, bdcej swego rodzaju
kontynuacj Janowego dziea. Ta kontynuacja uwidacznia si poprzez
to, e w J 21 pojawiaj si znane czytelnikowi z uprzednich rozdziaw
osoby i miejsce. Osoby to przede wszystkim Jezus protagonista
caego dziea oraz Jego uczniowie Szymon Piotr, Tomasz, synowie
328
Moemy tutaj poda jako przykad: B.W. Bacon, The Motivation of John 21:15-25,
JBL50 (1931) 71-80; G.R. ODay, Revelation in the Fourth Gospel: Narrative Mode
and Theological Claim, Philadelphia 1986; A. Reinhartz, The Word in the World: The
Cosmological Tale in the Fourth Gospel, Atlanta 1992; F.J. Moloney, Who Is The
Reader in/of the Fourth Gospel?, AusBR 40 (1992) 20-33; tene, Belief in the Word:
Reading the Fourth Gospel: John 14, Minneapolis 1993.
329
Szczeglnej wagi jest tutaj papirus P
66
oraz wiadectwo Tertuliana. Zob. R.E. Brown,
The Gospel According to John, vol. 2, 1077; F.J. Moloney, The Gospel of John, 546.
330
Zob. J. Rinke, Kerygma und Autopsie. Der christologische Disput als Spiegel jo-
hanneischer Gemeindegeschichte, HBS: Freiburg 1997, 37-39.
Rozdzia I 132
Zebedeusza
331
, a take dwaj inni uczniowie (21, 2). Jednym z tych, nie-
okrelonych imiennie uczniw jest Umiowany Ucze Jezusa. Miejsce
akcji jest rwnie znane czytelnikowi z narracji dwudziestu poprzed-
nich rozdziaw: Jezioro Galilejskie, nazwane tu aacca ; Tt.taee;
(dos. Jezioro/Morze Tyberiadzkie), byo ju wzmiankowane jako
teren dziaalnoci Jezusa (zwaszcza rozdzia szsty). Jeli za chodzi
o czas akcji, to opowiedziane w rozdziale 21 zdarzenia s zapowie-
dziane w 21, 1 poprzez wyraenie o charakterze oglnym .a au a
(po tych rzeczach/sprawach), ktre stwarza niesprecyzowan cza-
sowo pauz w narracji pomidzy wydarzeniami opisanymi w 1 20
i 21
332
. Jej celem moe by stworzenie retorycznego efektu, majcego
uczuli czytelnika na specyficzn funkcj narracji rozdziau 21, ktry
ma nastpi
333
. Opowiadane zdarzenia wydaj si by jednak w nie-
wielkiej odlegoci czasowej od narracji, opowiadajcych o ukazaniu
si zmartwychwstaego Jezusa uczniom w 20, 24-29.
Zamys narracyjny autora rozdziau 21 zmierza wyranie do ukazania
jego integralnoci i cigoci w odniesieniu do opowiedzianych w roz-
dziale dwudziestym objawie zmartwychwstaego Jezusa swoim
uczniom
334
. Wopinii wielu wspczesnych autorwrozdziay 20 21 sta-
nowi koherentn narracyjnie jednostk tekstu
335
. Mao prawdopodobne
wydaje si jednak, by rozdziay 20 21 stanowiy pierwotnie odrbn
331
Pojawiaj si oni tutaj po raz pierwszy w narracji czwartej Ewangelii. S okreleni
jako dos. et eu Z..eateu Zebedeuszowi. Naley si jednak domyla, e na-
leeli oni od dawna do grona najbliszych uczniw Jezusa (zob. powyej).
332
Wicej na temat tego rodzaju strategii narracyjnej zob. W. Iser, The Act of Reading,
182-184. 195-212. O funkcji tego typu pauz w narracji pisalimy ju powyej. Zob.
te: D. Marguerat, Y. Bourquin, How to Read Bible Stories, 88-89.
333
Por. P.E. Spencer, Narrative echoes in John 21: Intertextual interpretation and in-
tratextual connection, JSNT 75 (1999) 54.
334
Por. B. Roberts Gaventa, The Archive of Excess: John 21 and the Problem of Narra-
tive Closure, in: Exploring the Gospel. In Honor of D. Moody Smith, R. A. Culpep-
per, C. C. Black (eds.), Westminster John Knox Press: Louisville 1996, 240-251; T.
Sding, Erscheinung, Vergebung und Sendung. Joh 21 als Zeugnis entwickelten
Osterglaubens, in: Resurrection in the New Testament. Festschrift J. Lambrecht, R.
Bieringer, V. Koperski, B. Lataire (eds.), BETL 165: Leuven 2002, 214-216. Autor
czwartej Ewangelii nie ujawnia czytelnikowi tej intencji a do 21, 14.
335
Tak postrzega i analizuje rozdziay 20 21 np. L.D. George, Reading the Tapestry.
A Literary-Rhetorical Analysis of the Johannine Resurrection Narrative (John 20 21),
New York 2000. Zob. te R.J. Cassidy, Johns Gospel in New Perspective. Christol-
ogy and the Realities of Roman Power, NewYork 1992, 70-75; J. Zumstein, Le cycle
pascal du quatrime vangile (Jean 20 21), 143-161.
jednostk literack, bdc opowiadaniem o popaschalnych chrystofa-
niach. W naszej opinii autor 21 rozdziau przedstawia opowiadane tam
wydarzenia jako kolejn chrystofani, by zintegrowa go literacko
z kontekstem uprzednim Ewangelii.
Za integralnoci Janowej Ewangelii w dzisiejszej postaci (rozdziay
121), zdaniem niektrych wspczesnych egzegetw, przemawia
moe rwnie fakt, e fragment 20, 30-31 mgby funkcjonowa
w strukturze czwartej Ewangelii jako zakoczenie o charakterze lokal-
nym, odnoszce si do opowiedzianych w rozdziale dwudziestym czte-
rech epizodw o objawieniu si zmartwychwstaego Chrystusa, a nie do
znakw (rzeczownik c.ta w 20, 30 oraz powizany z nim logicz-
nie zaimek aua w 20, 31) Jezusa z caej Ewangelii
336
. Przyjmujc za
lokaln funkcj 20, 30-31, fragment 21, 24-25 naleaoby traktowa jako
naturalne zakoczenie caej Ewangelii. Dowodzenie to jest, naszym zda-
niem, nieco wymuszone i wynika z chci obrony za wszelk cen inte-
gralnoci Ewangelii Janowej, jako zamierzonej przez autora caoci.
Pokazuje ono jednake rwnoczenie pewien dyskomfort egzegetw
w odniesieniu do integralnoci rozdziau 21 z reszt Ewangelii. Naszym
zdaniem rzeczownik c.ta w 20, 30 odsya czytelnika do wszystkich
znakw Jezusa opowiedzianych w rozdziaach 1 20, ktrych najwik-
sza koncentracja znajduje si wKsidze Znakw(rozdziay 1 12). adna
bowiem z czynnoci Jezusa, o ktrych mowa w rozdziale 20, nie zostaa
okrelona przez autora jako c.te| (znak). Kolejnym argumentem za
traktowaniem 20, 30-31 jako zamierzonego przez autora zakoczenia
Ewangelii jest w naszej opinii, wystpowanie w 20, 30 rzeczownika
tte| (ksika) na okrelenie dziea, ktrego lektur czytelnik wa-
nie zakoczy dobrn wic do rzeczywistego zakoczenia utworu. Inn
prb ratowania spjnoci Ewangelii Janowej byo twierdzenie, e frag-
ment 20, 30-31 znalaz si na kocu 20 rozdziau przez przypadek, gdy
jego naturalnym miejscem by koniec dwunastego rozdziau fragment
ten byby napisany jako konkluzja Ksigi Znakw. Hipoteza ta jest
336
Zob. np. P.S. Minear, The Original Functions of John 21, JBL 102 (1983) 85-98;
D.A. Carson, The Gospel According to John, Grand Rapids 1991, 665-668; W.S.
Vorster, The Growth and Making of John 21, in: F. Van Segbroeck et al. (eds.), The
Four Gospels 1992, Leuven 1992, 2207-2221. Krytyk tych opinii przeprowadza P.E.
Spencer, Narrative echoes in John 21, 52-53. Zob. te: H. Thyen, Noch einmal: Jo-
hannes 21 und der Jnger, den Jesus liebte, in: Texts and Contexts. Biblical Texts
in Their Textual and Situational Contexts. Essays in Honor of Lars Hartman, T. Forn-
berg, D. Hellholm (eds.), Scandinavian University Press: Oslo 1995, 148-155.
Rozdzia I 134
kuszca, jednake nie jest poparta adnymi dowodami
337
. Jeszcze inn
bardzo interesujc prb wykazania spjnoci rozdziau 21 z reszt
Ewangelii, pomimo wystpowania podwjnego zakoczenia w 20, 30-
31 i 21, 24-25, byo ukazanie tych dwch tekstw jako zamierzonej
przez autora inkluzji do rozdziau 21. Tak wic zakoczeniem Ewange-
lii Janowej byby cay fragment 20, 30-31 21, 24-25
338
.
Przedstawiona tutaj dyskusja prowadzi nas do konkluzji, e roz-
dzia 21 jest zasadniczo narracyjnie zintegrowany z poprzednimi dwu-
dziestoma rozdziaami Janowego dziea (kategorie postaci, czasu i
miejsca akcji, rozwijanie wtku fabularnego)
339
. W zamiarze autora
wydaje si on by naturaln kontynuacj i zakoczeniem narracji
340
.
Jednake obecno 20, 30-31 zakca porzdek tej narracji, gdy frag-
ment ten moe by traktowany jako zamierzone przez autora zako-
czenie Ewangelii. Jedynym sensownym rozwizaniem tego problemu
wydaje si nam przyjcie, e aktualny ukad tekstu Ewangelii zawiera
w sobie co najmniej dwa rne etapy redakcji. W pierwotnym zamia-
rze Ewangelia ta koczyaby si w 20, 30-31
341
. Jednake, zanim na-
stpia stabilizacja tekstu, dopisany zosta tekst rozdziau 21, a jego
autor z jakich powodw nie usun poprzedniego zakoczenia Ewan-
gelii 20, 30-31.
Prcz podanych do tej pory powodw, za traktowaniem rozdziau 21
jako pniejszego etapu redakcji przemawiaj nastpujce argumenty
342
:
1. Fragment 20, 31 wyranie wskazuje na cel napisania Ewangelii w ta-
kiej postaci, jak konkluduje ten werset: aby czytelnicy uwierzyli, e
Jezus jest Mesjaszem i Synem Boym, i by mieli ycie w Jego imi.
337
Zob. P.E. Spencer, Narrative echoes in John 21, 53, przypis 13, punkt 1.
338
Szersz argumentacj zob.: F.F. Segovia, The Final Farewell of Jesus: A Reading of
John 20:30 21-25, in: The Fourth Gospel from a Literary Perspective, R.A. Culpep-
per, F.F. Segovia (ed.), Semeia 53 (1991) 167-190.
339
S.S. Smalley, The Sign in John 21, NTS 20 (1974) 275-288 wykazuje, e J 21 stanowi
pod wzgldem tematycznym i strukturalnym integraln cz Ewangelii Janowej,
bez ktrej podejmowane w niej tematy nie osignyby swojej finalizacji (zob.
zwaszcza podsumowanie na s. 288).
340
Funkcj J 21 jako zakoczenia Ewangelii Janowej przebada dobrze W. Schenk, In-
terne Strukturierungen im Schlu-Segment Johannes 21: LYllPA1H +LATYPI
K0N/EEIA0l0L, NTS 38 (1992) 507-530.
341
Argumentacj podaj np.: J. Rinke, Kerygma und Autopsie. Der christologische Dis-
put als Spiegel johanneischer Gemeindegeschichte, 30-36; F.J. Moloney, Glory and
Dishonor. Reading John 13-21, Fortress Press: Minneapolis 1998, 182-185.
342
Zob. P.E. Spencer, Narrative echoes in John 21, 53, przypis 13.
2. Ostatnie cztery wersety rozdziau dwudziestego (28-31) tworz
chrystologiczny klimaks dla treci zaprezentowanej we wszyst-
kich poprzednich rozdziaach Ewangelii.
3. Obraz zmartwychwstaego Chrystusa, przedstawiony w rozdziale
dwudziestym jest integralny i konkludujcy. Wydaje si nie po-
trzebowa uzupenienia, ktre daje rozdzia 21.
4. Autor domylny przechodzi w zakoczeniu 20, 30-31 od narracji
prowadzonej w trzeciej osobie liczby pojedynczej do drugiej
osoby liczby mnogiej (t|a :tc.u[c|. abycie [u]wierzyli
343
).
Dziki temu wkracza z przesaniem Ewangelii bezporednio
w wiat czytelnika i niweluje przepa pomidzy histori opowie-
dzian na kartach Ewangelii a czasem ycia czytelnika.
5. Nic nie wskazuje na to, e napicie w relacji pomidzy Piotrem
a Umiowanym Uczniem, ukazywane w narracji rozdziaw 13
20, zostanie rozwizane w sposb, w jaki dokonuje tego autor
21 rozdziau.
6. Podczas, gdy obraz Piotra w rozdziaach 1 20 jest negatywny,
w rozdziale 21 staje si on postaci centraln i pozytywn.
7. Negatywna postawa autora wobec ydw, ktr czytelnik do-
strzega w rozdziaach 1 20 jest cakowicie nieobecna w roz-
dziale 21.
8. Wrozdziale 21 znajdujemy a 28 sw nieobecnych w rozdziaach
1 20, co wyranie pokazuje, e autor rozdziau 21 nie stara si,
by na si naladowa ich sownictwo, lecz zakada, e czytelnik
z atwoci rozpozna w rozdziale 21 sukcesywny etap redakcji.
9. Ostatnie zdanie Ewangelii 21, 25 wydaje si wyranie nawizywa
do treci i stylu zakoczenia 20, 30-31 (inkluzja, o ktrej bya
mowa powyej).
343
Mamy tutaj do czynienia w dwoma wariantami tekstu: coniunctivus aoristi activi
:tc.uc. reprezentowany przez takie rkopisy, jak
2
, A, C, D, L, W, 33, 180, 205
i wiele innych oraz coniunctivus praesentis activi :tc.u. wystpujcy w P
66vid
,
*
,
B, , 0250, 157. Oba warianty s wic rwnie mocno reprezentowane przez wia-
dectwa tekstualne i nie chcemy tutaj rozsdza, ktra z wersji moga by bardziej
pierwotna. B.M. Metzger, Textual Commentary on the Greek New Testament, 2 ed.,
Stuttgart 1994, 219, w nastpujcy sposb komentuje t rozbieno: The aorist
tense, strictly interpreted, suggests that the Fourth Gospel was addressed to non-Chris-
tians so that they might come to believe that Jesus is the Messiah; the present tense
suggests that the aim of the writer was to strengthen the faith of those who already
believe (that you may continue to believe).
Rozdzia I 136
Podstaw naszego przekonania o spjnoci rozdziau 21 z poprze-
dzajcymi go dwudziestoma rozdziaami Ewangelii jest fakt, e jest on
integraln czci Janowej Ewangelii we wszystkich znanych nam sta-
roytnych manuskryptach tego dziea. Historia przekazu tekstu jest tutaj
cakowicie jednorodna. Pomijanie rozdziau 21 w analizach Ewangelii
Janowej przez niektrych egzegetw wydaje si wynika ze zbyt
miaego przekonania o tym, e jeeli tekst biblijny nie daje si wpisa
w struktury mylowe egzegety, naley go do nich dostosowa lub po-
stulowa o jego wtrnoci. Czsto jednak z czasem okazuje si, e eg-
zegeta nie posiada odpowiedniego klucza hermeneutycznego, ktry
pozwoliby mu odkry zamierzon przez autora strategi literack i teo-
logiczn, integrujc dan cz tekstu z jego caoci. Takim kluczem
hermeneutycznym jest, naszym zdaniem, w przypadku rozdziau 21 Ja-
nowej Ewangelii, technika relektury, ktr zastosujemy do J 21 w trze-
cim rozdziale tej monografii.
3.2. Rozdzia 21 jako integralna jednostka narracyjna
Po zbadaniu spjnoci i niespjnoci rozdziau 21 z poprze-
dzajcym go tekstem Ewangelii Janowej, chcemy zaj si jego cha-
rakterystyk narracyjn. Zagadnienie to jest o tyle wane, e nawet
specjalici tej klasy co R. Schnackenburg, czy R.E. Brown twierdz,
e rozdzia ten jest zbiorem luno poczonych ze sob, niezalenych
elementw
344
. Uczeni, ktrzy uznaj wewntrzn spjno narracji roz-
dziau 21 rni si co do genezy tej spjnoci. Jedni przypisuj j
dobrym kwalifikacjom literackim autora, ktry by w stanie zintegro-
wa ze sob, w rozdziale 21, znane mu z tradycji opowiadania, na-
dajc im jednoczenie intertekstualne odniesienia do rozdziaw 1 20
Ewangelii
345
. Inni za twierdz, e spjno rozdziau 21 zawdzi-
czamy okolicznoci, e jego autor posuy si istniejcym uprzednio
w tradycji opowiadaniem paschalnym, ktre podda jednak gruntow-
nej redakcji
346
.
344
Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, HThK.NT: Freiburg im Br.
1975, 406; R.E. Brown, The Gospel According to John, vol. 2, 1117-1118.
345
Zob. np. T. Wiarda, John 21:1-23: Narrative Unity and Its Implications, JSNT 46
(1992) 53-71; P.E. Spencer, Narrative echoes in John 21: Intertextual interpretation
and intratextual connection, 49-68.
346
Zob. M.-J. Lagrange, vangile selon saint Jean, Paris 1927, 527n.
Zdecydowana wikszo wspczesnych egzegetw, podejmujcych
badanie 21 rozdziau czwartej Ewangelii widzi w nim dwie zasadnicze
czci: ww. 1-14 oraz 15-25
347
. Naley jednake zauway, e nie wy-
daje si, by intencj autora byo zbyt rygorystyczne oddzielanie obu tych
czci, gdy rozmowa Jezusa z Piotrem odbywa si w kontekcie
spoytego wanie wsplnego posiku, w tym samym miejscu i czasie.
Pomidzy obiema czciami istnieje cisa zaleno
348
.
Jak ju wspomnielimy powyej, parametrami okrelajcymi stopie
spjnoci narracji rozdziau 21 s przede wszystkim czas i miejsce akcji
oraz wystpujce tu postaci
349
.
Czas akcji
Czas akcji rozdziau 21, w odniesieniu do narracji ostatnich epizo-
dw rozdziau 20, zosta okrelony przez autora w wersecie pierwszym
przy uyciu wyraenia o charakterze oglnym .a au a (po tych rze-
czach/sprawach). Jak ju wspomnielimy powyej, wyraenie to nie
precyzuje kiedy odbywa si cudowny pow ryb w jakiej odlegoci
czasowej od ukazywania si zmartwychwstaego Chrystusa: pierw-
szego dnia po szabacie (20, 1), owego pierwszego dnia tygodnia (20,
19), po omiu dniach (20, 26). Ten zabieg autora w 21, 1 (polegajcy
na braku precyzji czasowej) pozostawia w czytelniku poczucie bliskoci
347
Dla przykadu mona poda tutaj: S.B. Marrow, John 21. An Essay in Johannine Ec-
clesiology, 32-33; E. Ruckstuhl, Zur Aussage und Botschaft von Johannes 21, in: Die
Kirche des Anfangs. Festschrift fr Heine Schrmann zum 65. Geburtstag, Erfurter
Theologische Studien 38, Leipzig 1977, 339-362; L. Hartman, An Attempt of a Text-
Centered Exegesis of John 21, StTh 38 (1984) 30-32; T. Wiarda, John 21:1-23: Nar-
rative Unity and Its Implications, 53-66; A. Gangemi, I racconti post-pasquali nel
Vangelo di San Giovanni. III. Ges si manifesta presso il lago (Gv 21,1-14), Aci-
reale 1993, 33-36; C. Welck, Erzhlte Zeichen. Die Wundergeschichten des Johan-
nes evangeliums literatisch untersucht. Mit einem Ausblick auf Joh 21, Tbingen
1994, 315-317. A. Paciorek, Ewangelia umiowanego ucznia, Lublin 2000, 390, wy-
rnia w rozdziale 21 trzy fragmenty: cudowny pow ryb (21, 1-14), nadanie
wadzy Piotrowi (21, 15-19), misja umiowanego ucznia i drugie zakoczenie Ewan-
gelii (21, 20-25).
348
Zob. M. Marcheselli, Il Risorto si manifesta in un evento e in un dialogo: Gv 21 come
composizione letteraria unificata. Estratto della Tesi di Dottorato della Facolt Bib-
lica del PIB, Roma 2004, 5nn. R. Bultmann, The Gospel of John. A Commentary,
Oxford 1971, 702-706, twierdzi natomiast, e obie czci nie s ze sob zintegrowane.
349
Te cechy narracji J 21 analizuje skrtowo: M. Marcheselli, Il Risorto si manifesta in
un evento e in un dialogo, Roma 2004, 5-9.
Rozdzia I 138
zdarze opowiadanych w tym rozdziale, w odniesieniu do chrystofanii
opowiedzianych w poprzednim rozdziale. Jednoczenie uycie przez au-
tora .a aua wprowadza u czytelnika poczucie nieokrelonoci cza-
sowej, sugerujc, e jest to jaki nowy etap narracji. Moe tu chodzi
o now sytuacj autora w momencie pisania rozdziau 21.
Narracja rozdziau 21 jest uboga we wskaniki czasowe. W opowia-
daniu o poowie ryb pojawiaj si one tylko dwukrotnie: w. 3: .| .-.t|
|u-t (tej nocy), w. 4: :at a; e. e ,.|e. |; (gdy ju roz-
pocz si ranek). Nie wiemy wic nic o odlegoci czasowej tego
poowu od ostatnich wydarze, opowiadanych w rozdziale dwudzie-
stym. Te okrelenia czasowe s punktem odniesienia dla dalszych: w. 9:
a; eu| a:.ca| .t; | ,| (kiedy zeszli na ziemi), w. 15: e. eu|
tcca| (gdy spoyli posiek).
Z przedstawionych tutaj wskanikw czasowych naley wycign
wniosek, e narracja rozdziau 21 zamyka si w jednym dniu: rozpo-
czyna si w nocy (bezskuteczny pow ryb: w. 3) i koczy si w dzie,
rozmow Jezusa z Piotrem, zapocztkowan w wersecie 15. Poczwszy
od wersetu 16 autor nie daje czytelnikowi adnych wskazwek odno-
nie do zmiany czasu akcji. Narracja przybiera statyczny charakter. Wy-
daje si, e przejcie w narracji od ciemnoci nocy do wiata dnia jest
zamierzone przez autora i nawizuje do Janowego dualizmu ciem-
no/wiato (motyw ten rozwiniemy w drugim rozdziale monografii).
Miejsce akcji
Jako miejsce akcji autor buduje scen geograficzn zwizan z je-
ziorem, poowem ryb, ogniskiem, posikiem i rozmow. Jedyny wska-
nik odnonie do miejsca akcji pojawia si na samym pocztku narracji
w 21, 1: .:t ; aacc; ; Tt.taee; (nad Jeziorem Tyberiadz-
kim). Pniejsze uszczegowienia kontekstu narracji w zasadzie do-
precyzowuj tylko t scen i to w niewielkim stopniu. W wersecie 4
dowiadujemy si, e Jezus stan na brzegu (.t; e| at,tae|) jeziora.
Nastpnie w wersecie 7 pojawia si znowu motyw jeziora (a acca), do
ktrego wskoczy Piotr na wie, e Jezus znajduje si na brzegu.
W wersetach 9 i 11 akcja przenosi si na ld/ziemi (, ): tutaj Jezus
oczekiwa na swoich uczniw i tutaj zostaa wycignita przez Piotra
sie pena ryb. Autor nie sili si na odmalowanie czytelnikowi pejzau
miejsca akcji, co moe wskazywa, e jeeli wprowadza jakie detale,
musz one by istotne dla zrozumienia przesania narracji. Detale te s
wprowadzone jedynie w pierwszej czci opowiadania (ostatni raz w w.
11). Poczwszy od w. 15 scena wydaje si by cakowicie statyczna, gdy
narracja zawiera jedynie informacje o drobnych gestach bohaterw przy
okazji prowadzonych dialogw. Naley tutaj zauway przeniesienie
akcji opowiadania z wody/jeziora na ziemi/ld, czym autor moe sym-
bolicznie nawizywa do narracji o stworzeniu wiata z Rdz 1.
Postaci wystpujce w narracji
Postaci wystpujce w narracji rozdziau 21 poddalimy ju anali-
zie. Chcemy tutaj zwrci jedynie uwag na kilka aspektw postaci jako
elementw integrujcych tekst narracji. Postaci te poznaje czytelnik na
pocztku opowiadania rwnolegle z informacjami na temat czasu
i miejsca akcji. S to Szymon Piotr, Tomasz zwany Didymos, Natanael
z Kany Galilejskiej, synowie Zebedeusza oraz dwaj inni z Jego
uczniw (21, 2). Najpniej ze wszystkich wystpujcych w narracji
osb wprowadzony jest gwny jej bohater Jezus (w. 4) chocia in-
formacj o tym, e narracja rozdziau 21 dotyczy bdzie objawienia si
Jezusa otrzymuje czytelnik ju w pierwszym zdaniu (21, 1). Autor nie
potrzebuje szczegowo charakteryzowa tych postaci, gdy zakada, e
czytelnik dobrze je zna z narracji uprzednich dwudziestu rozdziaw (in-
tryguje jednake to, e po raz pierwszy w caej Ewangelii autor wspo-
mina tu synw Zebedeusza!). Czytelnik moe jednak zapyta si
dlaczego autor doprecyzowuje tosamo kadej z tych postaci, nie
ujawniajc przy tym imion wikszoci z nich: z siedmiu uczniw znamy
imiona tylko trzech, o dwch wiemy, e s synami Zebedeusza, z dal-
szego kontekstu narracji dowiadujemy si, e jednym z tej czwrki bez-
imiennych jest Umiowany Ucze. Narracja rozdziau 21 nie mwi
w sposb bezporedni, e Jezus, ktry objawia si uczniom, to Jezus
zmartwychwstay. Kontekst Ewangelii (a zwaszcza wzmianka w 21,14,
e jest to trzecie objawienie si Jezusa zmartwychwstaego uczniom)
nie pozostawia jednak co do tego wtpliwoci. adna nowa posta nie
zostaje wprowadzona do narracji poczwszy od wersetu 5. Uczniowie
wystpuj tu jako grupa, wsplnie owi ryby, wsplnie spoywaj po-
siek przygotowany dla nich przez Jezusa. Dziaania postaci s nast-
pujce: uczniowie wykonuj czynnoci zwizane z poowem, Jezus pali
ognisko i piecze ryby, Piotr rzuca si w morze, wyciga na brzeg sie
Rozdzia I 140
pen ryb. Jeli chodzi o czynno mwienia to gos zabieraj przede
wszystkim Jezus i Piotr. Jeden raz wypowiadaj si uczniowie jako
grupa (w. 3) oraz jeden raz Umiowany Ucze (w. 7). Poczwszy od
wersetu 15 na scenie pozostaj tylko Jezus, Piotr i Umiowany Ucze.
Ostatnie sowo naley do Umiowanego Ucznia, ktry okazuje si by
autorem Ewangelii (21, 24). Dlatego powinna ona by dla czytelnika
autentycznym i wiarygodnym wiadectwem wiary tego, kto by uczest-
nikiem opowiedzianych na jej kartach wydarze.
3.3. Ukad scen w narracji rozdziau 21 i rozwj fabuy
Z narracyjnego punktu widzenia tekst rozdziau 21 wydaje si by
bardzo spjny. Moemy w nim wyrni wstp i zakoczenie, po-
midzy ktrymi daje si atwo wyodrbni pi sukcesywnych
scen
350
:
Wstp ( w. 1): informuje czytelnika, e to, co bdzie czyta jest kon-
tynuacj narracji o Jezusie objawiajcym si uczniom (. |a|. ac.|
.aue| :at| e Ìceu; et; aat;);
Pierwsza scena ( ww. 2-3): przedstawienie postaci i nieudany pow ryb;
Druga scena (ww. 4-8): cudowny pow ryb;
Trzecia scena (ww. 9-14): posiek na brzegu jeziora;
Czwarta scena (ww. 15-19): dialog Jezusa z Piotrem na temat mioci;
Pita scena (ww. 20-23): los Umiowanego Ucznia;
Zakoczenie (ww. 24-25): tekst Ewangelii jako wiadectwo o Jezu-
sie identyfikacja autora/narratora.
Naley wic przeledzi, w jaki sposb fabua narracji 21 rozdziau
rozwija si w poszczeglnych scenach.
3.3.1. Pierwsza scena ( ww. 2-3):
przedstawienie postaci i nieudany pow ryb
Werset wstpny, cznie z 2-3 ustalaj sceneri dla ostatniego trze-
ciego objawienia si Jezusa uczniom. Autor podaje tutaj miejsce akcji,
350
Podobnego do nas wyodrbnienia sekwencji epizodw w rozdziale 21 dokonuje L.D.
George, Reading the Tapestry. A Literary-Rhetorical Analysis of the Johannine Res-
urrection Narrative (John 2021), 113. W przeciwiestwie do nas autor ten traktuje
werset pierwszy jako integralny element pierwszego epizodu, wersety 24-25 za, jako
przynalece do pitego epizodu.
jej czas oraz osoby, ktre bd bohaterami opowiadania J 21. Wszystkie
te elementy, razem wzite, wprowadzaj nag zmian w odniesieniu do
dotychczasowej narracji. Zmiana miejsca akcji jest radykalna. Po-
przednia scena, ktr autor czwartej Ewangelii ukazuje jako drugie ob-
jawienie si Zmartwychwstaego uczniom (20, 24-29), zlokalizowana
bya w Jerozolimie, w pomieszczeniu za zamknitymi drzwiami. Akcja
piciu scen opowiedzianych w rozdziale 21 przenosi si na brzeg i na
wody Jeziora Tyberiadzkiego . Uczniowie i Jezus, a wraz z nimi czytel-
nik, przenosz si wic z Judei do Galilei. W tej wstpnej scenie roz-
dziau 21 autor daje rwnie domylnemu czytelnikowi inne wane
wskazwki, bdce pochodn zmiany miejsca akcji, w odniesieniu do
wydarze opowiadanych w 20, 19-29. Dwa opowiedziane w tym frag-
mencie objawienia zmartwychwstaego Jezusa uczniom miay miejsce
w pomieszczeniu zamknitym, w atmosferze lku przed ydami (20,
19). Fragment 21, 1-3 stwarza otwart sceneri dla wydarze opowie-
dzianych w rozdziale 21. Pobyt w otwartej przestrzeni sugeruje czytel-
nikowi, e uczniowie, uniknwszy przeladowa ze strony ydw,
znaleli w Galilei bezpieczne dla siebie rodowisko. Nie towarzyszy im
ju lk. Scena pierwsza 21, 2-3 nie jest statyczna, lecz nastpuje w niej
przeniesienie akcji z brzegu Jeziora Tyberiadzkiego na d, na ktrej
pokadzie znajduj si uczniowie, ktrzy wypynli na pow. W 21, 1
autor ujawnia domylnemu czytelnikowi cel opowiadania, ktrego lek-
tur rozpoczyna: rozdzia ten jest, w zamyle autora, opowiadaniem o
objawieniu si Jezusa uczniom. Tematyka objawienia ma wic po-
rzdkowa ukierunkowanie fabuy caego rozdziau.
Pomidzy drugim ukazaniem si zmartwychwstaego Jezusa
uczniom (20, 24-29) a scenami opowiadajcymi o Jego trzecim obja-
wieniu si (21, 1-14) istnieje bliej nieokrelona w tekcie luka czasowa.
Czytelnik jest wic skazany na domysy. Najkrtsza odlego czasowa
pomidzy drugim i trzecim objawieniem si Jezusa uczniom to ta, ktra
potrzebna im bya do pokonania dystansu Jerozolima Galilea (kilka
dni). Brak precyzji w ukazaniu czasu akcji rozdziau 21 moe by trak-
towany jako celowy zabieg autora, zmierzajcy do nadania uniwersa-
listycznego wymiaru eksponowanym tu treciom teologicznym.
Potwierdza to rwnie okoliczno, e fragmenty 20, 19-23 i 20, 24-29,
opowiadajce o dwukrotnym ukazaniu si Jezusa zmartwychwstaego
uczniom, oddzielone s od epizodw opowiedzianych w 21 rozdziale,
komentarzem autora (20, 30-31), ktry peni funkcj podsumowujc:
Rozdzia I 142
W kontekcie lokalnym narracji, moe on by widziany jako podsumo-
wanie dziaalnoci Jezusa zmartwychwstaego wobec uczniw. Prze-
mawia moe za tym to, e komentarz autora/narratora podkrela rol
znakw, dokonanych przez Jezusa wobec uczniw. Maj one doprowa-
dzi czytelnikw do wiary w Jezusa jako Mesjasza i Syna Boego (20,
31). Bezporednim za kontekstem uprzednim tego stwierdzenia narra-
tora jest Jezusowa pochwaa wiary tych, ktrzy nie widzieli, a uwie-
rzyli (20, 29), w kontracie do wiary Tomasza, ktra bya uwarun-
kowana zobaczeniem i dotkniciem Jezusa (20, 25). Natomiast w kon-
tekcie rozdziaw 1 20 fragment 20, 30-31 powinien by widziany
jako epilog podsumowujcy ca dotychczasow narracj konkluzja
wersji Ewangelii, ktra nie zawieraa rozdziau 21.
Czas akcji opowiedzianej w pierwszej scenie jest doprecyzowany po-
przez wskazwk czasow w 21, 3: .| . -.t| |u-t (tej nocy). Ozna-
cza to, e uczniowie owili ryby wjeziorze wnocy, a ich praca zakoczya
si o poranku zupenie bezowocnie. Przeniesienie akcji z przestrzeni za-
mknitej (rozdzia 20) do otwartej, sugeruje wyzbycie si strachu przez
uczniw. Wprowadzony na pocztku 21 rozdziau motywnocy, akcentuje
jaowo i bezsens sytuacji, w ktrej znajduj si obecnie uczniowie.
Motyw nocy w Ewangelii Janowej bdzie przedmiotem naszych bardziej
szczegowych zainteresowa przy okazji analizy pragmalingwistycznej,
ju tutaj chcemy jednak odnie go do bezporedniego kontekstu opo-
wiada o ukazywaniu si Jezusa zmartwychwstaego z rozdziau 20.
Motyw ten pojawia si w opowiadaniu o ukazaniu si Zmartwych-
wstaego Marii Magdalenie 20, 1-18. Przychodzi ona do grobu Jezusa ran-
kiem, kiedy jeszcze jest ciemno: 20, 1 c-eta; .t euc;. Zastaje pusty
grb i jest pewna, e ciao Jezusa zostao stamtd zabrane (20, 2). Nieco
pniej, w wietle dnia, spotyka Jezusa zmartwychwstaego i rozpoz-
naje Go (20, 16). Podobnie uczniowie, owicy ryby w Jeziorze Gali-
lejskim, s zdolni rozpozna Jezusa, ktry objawia im si kiedy ranek
zawita (21, 4): :ata; e. e ,.|e.|;. Mamy tutaj ekspozycj me-
tafory wiato ciemno, jake istotnej w strategii narracyjnej autora
czwartej Ewangelii.
W pierwszej scenie (21, 2-3) nastpuje rwnie zmiana osb,
bdcych bohaterami narracji, w odniesieniu do wydarzenia opowie-
dzianego w 20, 24-29. W tym ostatnim fragmencie autor mwi
o uczniach jako o grupie, co kae nam si domyla, e wiadkami dru-
giego objawienia si Jezusa byo jedenastu uczniw, z ktrych imiennie
jest przedstawiony jedynie Tomasz (20, 24). W pierwszej scenie roz-
dziau 21 autor wymienia siedmiu uczniw. Na pierwszym miejscu sta-
wia Szymona Piotra, a zaraz po nim Tomasza i Natanaela oraz synw
Zebedeusza. Nie ujawnia natomiast w aden sposb tosamoci pozos-
taych dwch uczniw. Tosamo trzech spord siedmiu uczniw jest
doprecyzowana poprzez informacji uzupeniajce: Szymon Piotr, Nata-
nael z Kany Galilejskiej, Tomasz zwany Didymos/Bliniak (21, 2).
Umieszczenie Szymona Piotra na pierwszym miejscu, pord siedmiu
uczniw obecnych nad Jeziorem Tyberiadzkim, wskazuje na to, e ma
on by, obok Jezusa (21, 1), kluczow postaci dalszej narracji. Jedno-
czenie autor wskazuje, e Piotr zajmowa uprzywilejowan pozycj
w gronie uczniw, co wydaje si by wan informacj dla czytelnika,
w kontekcie perypetii Piotra, opowiedzianych w rozdziale 18 oraz jego
drugoplanowej roli w odniesieniu do Umiowanego Ucznia, w konte-
kcie perykopy o pustym grobie 20, 1-10. Pozycj Piotra, jako swego
rodzaju przywdcy uczniw sugeruje autor czytelnikowi w subtelny
sposb w 21, 3: Szymon Piotr mwi do nich: Id owi ryby.
Mwi mu: Idziemy i my z tob. (. ,.t au et ; Lt a| E. e;
u :a ,a a t.u .t|. . ,euct| au a . ,e .a -at .t ; cu | cet ).
351
Piotr
nie jest tutaj ich formalnym przywdc nie wydaje im rozkazu, ani nie
prosi, by poszli z nim owi ryby, lecz mwi o swoim wasnym zamia-
rze udania si na pow (u :a ,a a t.u .t|). Wiadomo jednak, e ry-
bowstwo w pojedynk nie byo moliwe, bo wymagao zaan-
gaowania kilku osb na odzi. Dlatego te Piotr nie byby w stanie
owi samodzielnie i jego stwierdzenie id owi ryby naley rozu-
mie jako subtelne zaproszenie pozostaych uczniw, by poszli razem
z nim. Pozostali uczniowie nie podejmuj tutaj dyskusji z Piotrem od-
nonie do sensownoci jego decyzji. Nie oponuj, lecz natychmiast po-
dejmuj wsplnie jednomyln decyzj: Idziemy i my z tob
(.,e .a -at .t; cu| cet ). Uczniowie s tutaj traktowani jako grupa,
w ktrej Piotr zajmuje prominentne miejsce. Pomimo zgodnej grupo-
351
Naley tutaj zauway, e orzeczenia obu zda wprowadzajcych wypowied Piotra
(.,.t) i reakcj uczniw (.,euct|) maj sens praesens historicum. Wskazuje na
to wyranie okoliczno, e dotychczasowe czynnoci podmiotw w narracji 21 roz-
dziau byy relacjonowane przy uyciu czasu przeszego (czasowniki .|a|.ac.| [2
razy] i ca|). Zabieg ten suy unaocznieniu i aktualizacji opowiadanych przeszych
wydarze. Dziki niemu autor niejako wciga domylnego czytelnika w narracj
opowiadanych zdarze.
Rozdzia I 144
wej pracy, podczas nocnego poowu, ich wysiek nie przynis adnego
rezultatu. Dlaczego? Autor wyranie prowadzi czytelnika w dalszej nar-
racji w kierunku konstatacji, e nieudany pow by konsekwencj nie-
obecnoci zmartwychwstaego Jezusa w tym przedsiwziciu. Wscenie
tej autor wprowadza wic napicie potrzebne w narracji do konstrukcji
dalszego cigu fabuy, ktra ma mie walor teologiczno-dydaktyczny
dla domylnego czytelnika: Pomimo dwch poprzednich objawie
Zmartwychwstaego (rozdzia 20), uczniowie, funkcjonujcy nawet jako
dobrze zorganizowana i zgodna grupa, nie s zdolni ani podj powie-
rzonej im przez Jezusa zmartwychwstaego misji (20, 21-23) ani te
osign sukcesu w codziennych yciowych zadaniach. Potrzebne jest
wic jeszcze jedno objawienie Zmartwychwstaego, ktre nada wa-
ciw i ostateczn orientacj ich dalszemu yciu.
W kontekcie narracji o objawieniach Jezusa zmartwychwstaego
uczniom (rozdziay 20 21) analizowana tutaj pierwsza scena rozdziau
21 peni podwjn funkcj. Z jednej strony, jest to scena przejciowa,
ktra uwiadamia czytelnikowi, e dalsza narracja bdzie opowiadaniem
o kolejnym ukazaniu si Jezusa zmartwychwstaego uczniom. Z drugiej
za, jest to scena wprowadzajca w dalsz narracj, w ktrej autor za-
rysowuje czytelnikowi jej nowy kontekst przestrzenno-czasowy oraz
wymienia osoby, ktre bd jej bohaterami.
3.3.2. Druga scena (ww. 4-8): cudowny pow ryb
W tej scenie autor wprowadza do narracji gwnego jej bohatera (w.
4: Gdy ranek ju zawita, Jezus stan na brzegu :at a; e. e
,.|e.|; .c Ìceu; .t; e| at,tae|), ktrego zapowiada w 21, 1.
Jej pierwszorzdnym celem jest ukazanie czytelnikom sposobu obja-
wienia si Jezusa uczniom. Drugim za, przedstawienie obfitego poowu
ryb, jako cudu, dokonanego przez Jezusa. Tak wic czytelnik poznaje
tosamo zmartwychwstaego Jezusa oraz Jego trosk o uczniw.
Poprzednia scena zakoczya si stwierdzeniem narratora o nieuda-
nym nocnym poowie (21, 3). Wobecnej scenie nastpuje przejcie cza-
sowe z ciemnoci nocy do wiata poranka. Chocia relacjonowana akcja
rozwija si w tym samym kontekcie przestrzennym, ktry zosta na-
krelony dla caego rozdziau 21, w pierwszej scenie, wiato poranka
nadaje scenerii krajobrazowi i postaciom bardziej wyrazisty ksztat.
Motyw przejcia od ciemnoci nocy do wiata poranka odsya rwnie
czytelnika do pocztku narracji o objawieniach Jezusa zmartwych-
wstaego uczniom 20, 1-2 i moe by interpretowany jako wiadomy
zabieg autora, zmierzajcy do ukazania czytelnikowi jednoci narracyj-
nej rozdziau 21 z kontekstem uprzednim opowiada o objawieniach
zmartwychwstaego Jezusa.
Zmartwychwstay Jezus pojawia si na brzegu w momencie przej-
cia natury od ciemnoci nocy do wiata dnia (:at a; ,.|e. |;).
Uczniowie, bdcy wtedy w odzi na jeziorze, znajdowali si w od-
legoci okoo dziewidziesiciu metrw od brzegu
352
. Chocia wic
sceneria akcji opowiedzianej w tej scenie pozostaje ta sama, horyzont
staje si o wiele szerszy. Kadr obejmuje brzeg i stojcego na nim Jezusa
oraz wody jeziora wraz ze znajdujcymi si w odzi uczniami. Czas akcji
tej sceny rozwija si linearnie, w odniesieniu do sceny poprzedniej. Nie
naley zakada adnej luki czasowej pomidzy obydwiema scenami.
Analizowana obecnie scena jest konstruowana przez autora jako konty-
nuacja sceny poprzedniej.
Wyakcentowanie przejcia czasu narracji od ciemnoci nocy do
wiata dnia, jako momentu pojawienia si zmartwychwstaego Jezusa
na brzegu, wydaje si by celowe. Nadaje ono analizowanej scenie ukie-
runkowanie tematyczne, ktrym jest rozpoznanie Jezusa przez uczniw.
Autor, na pocztku tej sceny, podaje rwnie czytelnikowi istotn in-
formacj, ktrej nie posiadaj jeszcze uczniowie. Informuje go miano-
wicie, e osob stojc na brzegu jest Jezus (w. 4). W ten sposb
domylny czytelnik staje na pozycji bardziej uprzywilejowanej ni
uczniowie Jezusa. Brak wiedzy, znajdujcych si w odzi, na jeziorze,
uczniw, o tosamoci osoby stojcej na brzegu, wprowadza potrzebne
napicie w fabule narracji, przygotowujce grunt pod gwn tematyk
caej sceny rozpoznanie Jezusa. Motyw rozpoznania Jezusa przez
uczniw odsya czytelnika do kontekstu uprzedniego: opowiadanie
o ukazaniu si Jezusa Marii Magdalenie (20, 11-18) oraz dwa, poczone
ze sob, opowiadania o ukazaniu si Jezusa uczniom (20, 19-23. 24-29).
Maria Magdalena nie bya w stanie rozpozna zmysem wzroku zmart-
wychwstaego Jezusa, gdy zobaczywszy Go przy grobie w cielesnej
postaci, dosza do przekonania, e jest to ogrodnik (20, 14-15). Nie bya
rwnie w stanie rozpozna Go zmysem suchu (20, 15). Rozpoznaa
352
Autor stwierdza w 21, 8, e: Od ziemi nie byo daleko, tylko okoo dwustu okci
eu ,a ca| a-a| a:e ; ,; aa a; a:e :,a| eta-ecta|. Przyjmujc miar
jednego okcia jako 0.45m, otrzymujemy odlego 90m.
Rozdzia I 146
Go jednak dopiero w chwili, gdy wypowiedzia jej imi (20, 16). We
wskazanych powyej dwch opowiadaniach z rozdziau 20, o objawie-
niu si zmartwychwstaego Jezusa uczniom, s oni w stanie rozpozna
Go na podstawie kilku przesanek: przyjcie do nich Jezusa pomimo za-
mknitych drzwi, usyszenie gosu Jego pozdrowienia Pokj wam
oraz ujrzenie ran na Jego rkach i boku (20, 19-20). wiadectwo
uczniw wobec czonka ich grupy, Tomasza, ktry nie by obecny przy
objawieniu si im Jezusa nie jest w stanie wzbudzi w nim wiary, lecz
spotyka si z ostrym oporem: Jeeli na rkach Jego nie zobacz ladu
gwodzi i nie wo palca mego w miejsce gwodzi, i nie wo rki
mojej do boku Jego, nie uwierz (20, 25). Jednake osobiste spotkanie
Tomasza z Jezusem, poparte wiadomoci, e zna On jego niezdolno
do dania wiary wiadectwu pozostaych uczniw, sprawia i nie potrze-
buje on dotyka Jego boku i rk, lecz wyznaje wiar w Zmartwych-
wstaego: Pan mj i Bg mj! (20, 28).
Synchroniczne zestawienie przytoczonych tutaj trzech spotka z Je-
zusem zmartwychwstaym z analizowan obecnie scen 21, 4-8 kae in-
terpretowa j jako dopeniajc sekwencyjnie trzy pozostae. Problem
sposobw rozpoznania Jezusa zmartwychwstaego jest tutaj cile
poczony z zagadnieniem formy cielesnej, w ktrej On si objawia.
Jezus nie jest ukazany w tych opowiadaniach jako bezcielesna zjawa.
Ma On ludzk posta i mwi jzykiem zrozumiaym dla uczniw. Jed-
nake Jego posta i gos musz na tyle odbiega od wygldu i barwy
gosu historycznego Jezusa, e nie powoduj natychmiastowego roz-
poznania Go. Fizyczno zmartwychwstaego Jezusa jest przedmiotem
zainteresowania autora rwnie w dalszej czci narracji ww. 9-14:
rozpali ognisko i pooy na nim ryb oraz chleb (21, 9), mwi do
uczniw (21, 10. 12). Te elementy oraz wczeniejsze dowiadczenia
sprawiaj, e uczniowie nie maj wtpliwoci, co do Jego tosamoci:
aden z uczniw nie odway si zada Mu pytania: Kto Ty jeste?,
bo wiedzieli, e to jest Pan (21, 12). Jezus jednake nie spoywa ra-
czej chleba i ryb, ktre przygotowa dla uczniw (21, 13)
353
.
Wracajc do tematu rozpoznania Jezusa przez uczniw, w scenie 21,
4-8, autor zwraca uwag, e uczniowie nie s w stanie rozpozna
stojcego na brzegu Jezusa (w. 4). Wprawdzie pojawio si ju wiato
dnia, ale dystans dzielcy d od brzegu jest na tyle duy (ok. 90 m),
353
Zagadnienie to podejmiemy szerzej w nastpnym rozdziale.
e moe usprawiedliwia niemono rozpoznania Jezusa w stojcej na
brzegu postaci. Uzasadnione moe by tutaj rwnie pytanie, czy Jezus,
objawiajc si uczniom po zmartwychwstaniu, przyjmowa za kadym
razem t sam posta cielesn. Teksty z rozdziaw 20 21 nie pozwa-
laj nam stwierdzi ponad wszelk wtpliwo, e bya to za kadym
razem ta sama posta cielesna. Mocnym argumentem za tym moe by
jednak fakt, e przy drugim objawieniu si Jezusa 20, 24-29 uczniowie
nie maj wtpliwoci co do Jego tosamoci. Jezus zmartwychwstay
wyglda wic prawdopodobnie tak samo, jak osiem dni wczeniej.
Pomimo dzielcej ich od brzegu odlegoci i by moe krztaniny na
odzi, zwizanej z poowem, uczniowie Jezusa s w stanie usysze Jego,
kierowane do nich z brzegu, pytanie: :ateta, t :ec|a,te| .,..
Dzieci, czy macie co na posiek/jak ryb? (21, 5). Nie potrafi jed-
nak na podstawie Jego wygldu i gosu doj do wniosku
354
, e to jest
Jezus, chocia wypeniaj Jego polecenie rzucenia sieci po prawej stronie
odzi. Sytuacja ta wydaje si niezwyczajna, gdy uczniowie s specjalis-
tami od rybowstwa i spdzili dugie godziny nocne na bezskutecznym
poowie. Czy powinni wic dawa wiar nieznajomemu z brzegu i post-
powa zgodnie z Jego instrukcj? By moe byli bardzo zdesperowani, a
by moe rozpoznali ju w jakim stopniu Jezusa stojcego na brzegu?
Wskazywa moe na to fakt uycia przez Jezusa, zwracajcego si do
nich w21, 5, terminu :ateta. Jest to jedyne wystpienie tego rzeczownika
w czwartej Ewangelii, w formie bezporedniego zwrotu do kogo
355
.
Sowo to nie jest tylko terminem grzecznociowym, lecz wskazuje na
zayo relacji
356
. Uczniowie nie obruszyli si, lecz przyjli to pozdro-
wienie i posusznie wykonali polecenie Jezusa. Pytanie Jezusa w 21, 5
rozpoczyna si od t. Takiego poczenia partykuy pytajcej i za-
imka nieokrelonego t uywa si w jzyku greckim wwczas, gdy py-
tajcy spodziewa si negatywnej odpowiedzi suchaczy. Oznacza to, e
pytanie Jezusa do uczniw byo czysto retoryczne, gdy wiedzia On, e
uczniowie nie maj nic do jedzenia.
354
By moe autor chce tutaj uwraliwi czytelnika na fakt, e Jezus nie jest atwo roz-
poznawalny. Por. L.D. George, Reading the Tapestry. A Literary-Rhetorical Analysis
of the Johannine Resurrection Narrative (John 2021), 122.
355
Zob. C.K. Barrett, The Gospel According to St. John, London 1978, 579.
356
Inne wystpienia rzeczownika :atete| w Corpus Johanneum (J 4, 49; 16, 21; 1 J 2,
14-18; 3, 17) podkrelaj osobist zayo osb a nie mody wiek tego, do kogo kto
si zwraca w ten sposb.
Rozdzia I 148
Pow okaza si nadzwyczaj obfity. Umiowany Ucze wyraa
wobec Piotra swoje przekonanie, co do tosamoci czowieka stojcego
na brzegu: To jest Pan! (21, 7). Wydaje si, e autor chce tutaj uwrali-
wi domylnego czytelnika, e zmartwychwstaego Jezusa nie poznaje
si po wygldzie ani barwie gosu, lecz poprzez jego dziaanie. Do-
wiadczenie za tego dziaania, prowadzce do rozpoznania Jezusa, byo
moliwe dziki nieracjonalnemu posuszestwu Jego sowom.
Reakcj Piotra na sowa Umiowanego Ucznia, rozpoznajcego ich
Pana w czowieku stojcym na brzegu, byo przywdzianie na siebie
wierzchniego ubrania i rzucenie si w wody jeziora (21, 7). Zachowa-
nie to jest zwykle interpretowane przez egzegetw jako przejaw ts-
knoty Piotra za Jezusem i chci jak najszybszego spotkania z Nim
357
.
Problem polega jednak na tym, e autor nic nie mwi jakoby Piotr przy-
by pierwszy do brzegu i spotka Jezusa. Pow by ju zakoczony, a
transport odzi wydaje si by szybszy ni przepynicie tego dystansu
wpaw, w ubraniu. Dlatego te zachowanie Piotra nie jest tutaj racjo-
nalne. Kieruje si on impulsem chwili. By moe intencj autora byo
wyeksponowanie tej nieracjonalnoci w postpowaniu Piotra oraz spon-
tanicznoci jego wiary
358
. Tak naga reakcja Piotra moga te odzwier-
ciedla jego wewntrzny niepokj i poczucie winy spowodowane
trzykrotnym zaparciem si znajomoci Jezusa (rozdzia 18).
Informacja, e Umiowany Ucze, jako jedyny z grona siedmiu
uczniw w odzi by w stanie rozpozna zmartwychwstaego Pana zdaje
si korespondowa z jego szczegln zayoci z ziemskim Jezusem i
jego uprzywilejowanym miejscem, ktre uprawnia go do dawania wia-
dectwa o Nim
359
. Umiowany Ucze jest tutaj stawiany jako przykad
dla czytelnika. Ucielenia on wiar, ktra cho jest oparta na minimal-
nych przesankach zewntrznych, to jednak uzdalnia czowieka do roz-
poznawania obecnoci zmartwychwstaego Jezusa i daje mu
pierwszestwo w wiadczeniu innym o tej obecnoci. Piotr, inaczej ni
Umiowany Ucze, potrzebuje usysze wiadectwo, by uwierzy i prze-
j do czynu. Ten podzia rl pomidzy Piotrem i Umiowanym
357
Zob. np. komentarze R. Schnackenburga, R.E. Browna, F. Molonyego, J. Zumsteina
ad. loc.
358
Tematyki tej dotknlimy rwnie w: J. Krcido, Piotrze, czy miujesz mnie ponad
wszystko? Propozycja alternatywnej interpretacji :.e| eua| w J 21, 15, 221-227.
Podejmiemy j szerzej w drugim rozdziale tej ksiki.
359
Zob. J. Krcido, Tosamo Umiowanego Ucznia w czwartej Ewangelii, 55-57.
Uczniem wydaje si by celowym zabiegiem autora, odzwiercied-
lajcym dylematy wsplnot pierwotnego Kocioa i znajduje swoje roz-
winicie oraz uszczegowienie w dalszym toku narracji
360
.
Autor podaje informacj o odlegoci odzi od brzegu jeziora dopiero
w zakoczeniu tej sceny (w. 8). Informacja ta wpywa znaczco na ocen
caej sytuacji przez domylnego czytelnika (moliwo zobaczenia
i usyszenia Jezusa stojcego na brzegu, wskoczenie Piotra do jeziora).
Podanie jej czytelnikowi dopiero na kocu sceny wydaje si by celo-
wym zabiegiem literackim, ujawniajcym kunsztown strategi prag-
matyczn autora.
3.3.3. Trzecia scena (ww. 9-14): posiek na brzegu jeziora
W scenie tej akcja przenosi si z jeziora na brzeg, gdzie
przypywaj uczniowie znajdujcy si w odzi. Pozostae sceny roz-
dziau 21 bd rozgrywa si w tej samej scenerii na brzegu jeziora.
Na ldzie uczniowie zastaj rozniecone ognisko, piekc si na nim
ryb oraz chleb. Naley si domyla, e posiek ten przygotowa Jezus
dla swoich uczniw. Kae On uczniom przynie troch ryb z tych,
ktre wanie zowili. Zadania tego podejmuje si Piotr, ktry wyciga
na brzeg sie pen duych ryb (153). Pomimo tak wielkiego ciaru,
sie si nie rozerwaa. Czytelnik z pewnoci zastanawia si tutaj dla-
czego uczniowie nie dziaaj kooperatywnie, podobnie jak chwil
wczeniej podczas poowu. Dlaczego nie pomagaj Piotrowi wy-
cign sieci penej ryb, skoro owili razem? Przecie polecenie Je-
zusa byo skierowane rwnie do pozostaych uczniw, a nie tylko do
Piotra. Autor, podkrelajc samodzielne dziaanie Piotra, chce praw-
dopodobnie uwraliwi czytelnika na jego pierwszoplanow rol we
wsplnocie uczniw. Staje si to zrozumiae w kontekcie kolejnych
dwch ostatnich scen tej Ewangelii (21, 15-23), gdzie autor eks-
ponuje elementy nowej pasterskiej tosamoci Piotra, ktra zbudo-
wana jest na fundamencie mioci do zmartwychwstaego Pana. Nie
do przeoczenia s tutaj rwnie odniesienia symboliczne takich ele-
mentw sceny, jak ognisko, chleb, ryby, do narracji rozdziaw 1 20
Ewangelii Janowej, czym zajmiemy si w dalszych rozdziaach tej mo-
360
To zagadnienie bdzie przedmiotem naszego szczeglnego zainteresowania w trze-
cim rozdziale tej monografii.
Rozdzia I 150
nografii. Co najmniej dwie informacje zamieszczone przez autora w tej
scenie s niezrozumiae dla wspczesnego czytelnika, gdy nie mona
ich poj poprzez intertekstualne odniesienie do reszty Ewangelii Ja-
nowej, innych ksig NT i ST, czy te podstawowej znajomoci kul-
tury biblijnej i rdziemnomorskiej. S to: liczba 153 ryb oraz
nierozerwana sie. Mona to wyjania w dwojaki sposb. Pierwsza
moliwo jest taka, e autor wprowadzi symbole nie majce adnego
znaczenia dla domylnych czytelnikw, aby wywoa w nich efekt ta-
jemnicy i skoni do spekulatywnych refleksji. Jest to jednak bardzo
mao prawdopodobne, gdy autor czwartej Ewangelii nie stosuje tej
techniki literackiej. Naley wic domniemywa, e autor rozdziau 21
zakada, i czytelnicy Ewangelii Janowej znaj znaczenie liczby 153
oraz symbolu nierozerwanej sieci, dlatego nie potrzebuje im tego wy-
jania. Wiedzy tej nie posiada jednak dzisiejszy rzeczywisty czy-
telnik tej Ewangelii, ktry, by zrozumie zamys autora, musi odwoa
si tu do specjalistycznej wiedzy
361
.
Jezus zaprasza uczniw do spoycia przygotowanego posiku. To
Jego zachowanie upewnia uczniw co do Jego tosamoci. Narrator
konkluduje, e czytelnik powinien interpretowa opowiadane dotd
wydarzenie (21, 1-14) jako trzecie objawienie si Jezusa uczniom. Wy-
daje si, e zamiarem autora, konstruujcego t scen, byo wyekspo-
nowanie niektrych elementw tosamoci zmartwychwstaego Jezusa
oraz Jego relacji w odniesieniu do uczniw. Jak ju zauwaylimy po-
wyej, dominujcym motywem jest tutaj temat objawienia si Jezusa
uczniom (inkluzja pomidzy 21, 1 i 21, 14)
362
. Przygotowanie posiku
przez Jezusa i spoycie go przez uczniw naley widzie jako sposb
objawienia si zmartwychwstaego Jezusa. W scenie tej wybrzmiewaj
rwnie motywy posiku ze sceny poprzedniej (pytanie Jezusa z 21, 5:
Dzieci, czy macie co na posiek?). Tak wic motyw cudownego
poowu ryb, poczony z rozpoznaniem tosamoci Jezusa przez
Umiowanego Ucznia, wpisany jest inkluzyjnie w tematyk posiku, ta
za objta jest klamr tematyki objawienia. Mamy tutaj zatem swego
rodzaju struktur chiastyczn, ktrej centrum jest rozpoznanie tosa-
moci zmartwychwstaego, wyraone stwierdzeniem Umiowanego
361
Egzegeci tego fragmentu proponuj bardzo rne i ciekawe rozwizania, ktrymi zaj-
miemy si w czci powiconej analizie pragmalingwistycznej rozdziau 21.
362
Por. te L.D. George, Reading the Tapestry. A Literary-Rhetorical Analysis of the Jo-
hannine Resurrection Narrative (John 2021), 127.
Ucznia: To jest Pan! (21, 7)
363
. Bezporednim za wskanikiem tosa-
moci Jezusa dla Umiowanego Ucznia i niedugo potem dla pozos-
taych uczniw, by cudowny pow ryb. W aspekcie linearnym
rozwoju akcji, kulminacj cudownego poowu ryb i nastpstwem roz-
poznania tosamoci Jezusa zmartwychwstaego byo spoycie, przy-
gotowanego przez Jezusa na brzegu, posiku. Tak wic scena
wsplnego posiku jest kontynuacj sceny rozpoznania Jezusa. Sceny
te dialoguj ze sob.
Wscenie 21, 9-14 bardzo wyranie wybrzmiewa gos narratora, ktry
(jak ju pokazalimy) jest w Ewangelii Janowej gosem autora domyl-
nego. Narrator jest tu wszechobecny, a jego ideologiczny punkt widze-
nia wymusza na czytelniku tak, a nie inn interpretacj opowiadanych
zdarze. Szczegln wag ideologiczn maj tutaj trzy komentarze nar-
ratora: informacja o tym, e sie nie rozerwaa si, pomimo tak duej
liczby ryb (w. 11); zapewnienie czytelnika: aden z uczniw nie od-
way si zada Mu pytania: Kto Ty jeste?, bo wiedzieli, e to jest
Pan (w. 12); kocowy komentarz podsumowujcy narracj 21, 1-14
wicy j z kontekstem uprzednim Ewangelii: To ju trzeci raz, jak
Jezus ukaza si uczniom od chwili, gdy zmartwychwsta (w. 14)
364
.
Tak wic wszechwiedzcy narrator, ktry prowadzi czytelnika przez
ca dotychczasow narracj czwartej Ewangelii, w sposb wiarygodny
upewnia go, e Jezus prawdziwie zmartwychwsta i trzykrotnie ukaza
si uczniom. Oni za byli pewni nie tylko Jego zmartwychwstania, ale
rwnie tego, e Jezus w cudowny sposb objawia si im, jest obecny
i dziaa w ich yciu. Dwa podstawowe sposoby objawienia si Zmart-
wychwstaego uczniom to rzeczywistoci, ktre stoj za symbolik cu-
downego poowu ryb i wsplnego posiku, przygotowanego dla uczniw
przez Jezusa. Przesanie skierowane tutaj przez autora do czytelnika,
gosem narratora, wydaje si by bardzo przejrzyste. Dowiadczenie
obecnoci zmartwychwstaego Pana przez uczniw byo tak mocne, e
ich wiara w Niego przerodzia si we wiedz o Jego obecnoci (cza-
sownik etea w 21, 12)
365
.
363
Mechanizmy te nie s dostrzegane przez komentatorw tego fragmentu, ktrzy in-
terpretuj go linearnie.
364
Autor kae wic czytelnikowi interpretowa obecne, trzecie objawienie si Jezusa
uczniom w kontekcie dwch poprzednich.
365
Do zagadnienia tego wrcimy w dalszej czci monografii.
Rozdzia I 152
3.3.4. Czwarta scena (ww. 15-19):
dialog Jezusa z Piotrem na temat mioci
Autor nie podaje czytelnikowi adnych informacji odnonie do zmiany
miejsca akcji tej sceny w stosunku do sceny poprzedniej. Mona wic
wnioskowa, e opowiedziane tu zdarzenie odbyo si wbliskiej odlegoci
od miejsca wsplnego posiku Jezusa z uczniami. Jeli za chodzi o czas
akcji tej sceny, autor informuje czytelnika, e nastpuje ona bezporednio
po spoyciu posiku (zdanie przyswkowe 0. eu| tcca| .,.t
kiedy wic zjedli mwi). Zmienia si jednak sposb prezentacji treci
przez autora. Wtrzech poprzednich scenach rozdziau 21 autor opowiada
o sekwencji zdarze, wprowadzajc w narracj pojedyncze wypowiedzi
osb i odpowiedzi rozmwcw. W scenie czwartej narracja przeradza si
wdialog pomidzy dwoma osobami Jezusemi Piotrem. Autor nie infor-
muje tu czytelnika o ewentualnymoddzieleniu si Jezusa i Piotra od grupy
uczniw. Naley wic wnioskowa, e scena ta odbya si przy ognisku,
w ich obecnoci. Dialog Jezusa z Piotremskada si z trzech, niemal iden-
tycznych w treci pyta Jezusa i odpowiedzi Piotra
366
. Tematem dialogu
jest mio Piotra do Jezusa oraz powierzenie mu przez Niego odpowie-
dzialnoci pasterskiej za owce. Scena ta jest przesiknita intertekstual-
nymi odniesieniami do narracji rozdziaw1 20 czwartej Ewangelii, ktre
bd jeszcze przedmiotem naszych szczegowych analiz.
Autor 21 rozdziau w subtelny sposb ukazywa czytelnikowi w nar-
racji trzech ubiegych scen specjaln rol Piotra we wsplnocie uczniw.
Poprzednie sceny, cho posiadaj warto autonomiczn same w sobie,
stanowi pod tym wzgldem swego rodzaju przygotowanie czytelnika
do obecnej sceny
367
. Po skoczeniu lektury dwudziestu poprzednich roz-
dziaw Ewangelii, czytelnik pozostawa w pewnego rodzaju zawiesze-
niu w ocenie postaci Piotra. Posta ta bya tam ukazywana przede
wszystkim w zestawieniu z nienagann postaw Umiowanego Ucznia
i wypadaa niekorzystnie. Wydaje si, e autor 21 rozdziau dy do re-
habilitacji Piotra w oczach czytelnika.
Struktura dialogu (ww. 15-17), skadajcego si na t scen, jest bar-
dzo klarowna. Mamy tutaj pytanie Jezusa skierowane do Piotra, jego
366
Szczegow analiz tego fragmentu znale mona w: J. Krcido, Piotrze, czy
miujesz mnie ponad wszystko?, 321-329.
367
Por. L.D. George, Reading the Tapestry. A Literary-Rhetorical Analysis of the Jo-
hannine Resurrection Narrative (John 2021), 133-134.
pozytywn, aczkolwiek nieco intrygujc, odpowied oraz powierzenie
mu przez Jezusa funkcji pasterskiej. Po dialogu nastpuje krtki mono-
log, w ktrym Jezus obwieszcza (podwjne a|) Piotrowi, co spotka go
w przyszoci (w. 18). Caa za scena koczy si komentarzem narra-
tora, wyjaniajcym sens sw Jezusa oraz wprowadzajcym ostatnie
sowa monologu Jezusa: Pjd za Mn! (w. 19).
Zrnicowanie czasownikw greckich okrelajcych mio (a,a:aa
i |t. a) oraz rzeczownikw oznaczajcych owce (a |t a i :e aa),
w 21, 15-17, wydaje si by wiadomym zabiegiem autora, zach-
cajcego czytelnika do szukania gbszego sensu tego dialogu
368
. Cho-
dzi tutaj o rodzaj mioci, jakiej Jezus oczekuje od Piotra i o to jak
mio Piotr Mu wyznaje
369
. Nie ma wrd egzegetw zgodnoci co do
szczegw interpretacyjnych. Zagadnienie to podejmiemy w czci
pragmalingwistycznej naszej monografii.
Sowa Jezusa, podsumowujce Jego dialog z Piotrem(w. 18), odnosz
si do jego przeszoci i przyszoci. Stwierdzenie opasywae si sam i
chodzie, gdzie chciae (.,a ||u.; c.aue| -at :.t.:a.t; e:eu ..;)
nawizuje do wolnoci i niezalenoci, ktrymi cieszy si on wmodoci.
Partykua e. zestawia przeszo Piotra z jego przyszymlosem, ktry b-
dzie si charakteryzowa brakiem wolnoci: Ale gdy si zestarzejesz,
wycigniesz rce swoje, a inny ci opasze i poprowadzi, dokd nie chcesz
(ea| e. ,ac;, .-.|.t; a; ,.ta; ceu, -at ae; c. ,ac.t -at etc.t
e:eu eu ..t;). Wszechwiedzcy narrator nie pozostawia czytelnika
w niepewnoci, ale natychmiast (w. 19) komentuje wypowied Jezusa,
wyjaniajc do jakiego wydarzenia odnosz si te sowa: To powiedzia,
aby zaznaczy, jak mierci uwielbi Boga (eue e. .t:.| cat|a|
:eta a|aa ee,ac.t e| .e|). Wten sposb narrator daje domylnemu
czytelnikowi waciwy klucz do zamierzonej przez siebie interpretacji wy-
powiedzi Jezusa. Wydaje si, e chodzi tutaj o to, e Piotr ma umrze
mierci krzyow na podobiestwo Jezusa.
Przytoczone przez autora sowa Jezusa do Piotra (w. 19b), konklu-
dujce t scen: Pjd za Mn! (a-eeu.t et), mog by rozumiane
tutaj w sensie fizycznym, na co wskazuje kontynuacja dialogu Jezusa
z Piotrem ju na inny temat w kolejnej scenie (ww. 20-23). Trak-
368
Fragment ten cieszy si niezmiennie duym zainteresowaniem egzegetw. Jego in-
terpretacj zajmiemy si bardziej szczegowo w drugim rozdziale tej ksiki.
369
Zob. J. Krcido, Piotrze, czy miujesz mnie ponad wszystko?, zwaszcza argumenta-
cja na stronach 321-329.
Rozdzia I 154
tujc jednake a-eeu.t et jako konkluzj Jezusowego dialogu z Piot-
rem (21, 15-19) naley interpretowa sowa Jezusa gwnie w sensie
metaforycznym: Jezus wzywa Piotra by Go naladowa, a do oddania
ycia na krzyu wcznie. Takiej mioci oczekuje od niego, zadajc mu
trzykrotnie pytanie o mio.
3.3.5. Pita scena (ww. 20-23):
los Umiowanego Ucznia oraz zakoczenie (ww. 24-25)
Zmiana miejsca akcji i tematyki dialogu pozwala nam wyodrbni
w narracji 21 rozdziau jeszcze jedn scen: ww. 20-23. Scena czwarta
miaa charakter statyczny i przedstawiaa dialog Jezusa z Piotrem, wobec-
noci pozostaych uczniw zebranych przy ognisku, bezporednio po po-
siku, prawdopodobnie w pozycji siedzcej. Zakoczya si ona
Jezusowym Pjd za Mn skierowanym do Piotra. Wscenie pitej spo-
tykamy Jezusa i Piotra, ktrzy id razem. Wzmianka w wersecie 20, m-
wica o tym, e Umiowany Ucze idzie za Piotrem moe wskazywa na
to, e Piotr nie szed rwnolegle z Jezusem, ale nieco za Nim. Moe to by
wiadom informacj autora, chccego uzmysowi czytelnikowi, e scena
ta nastpuje bezporednio po Jezusowym Pjd za Mn i Piotr jeszcze
nie zrwna si z Jezusem, by kontynuowa dialog z Nim. Wzmiankowany
w wersecie 20 Umiowany Ucze, a waciwie jego przyszy los, staje si
tematemdialogu Jezusa z Piotremwtej scenie. Samza Umiowany Ucze
nie wcza si do rozmowy. Std te nie wiadomo w jakiej odlegoci znaj-
dowa si od Jezusa i Piotra i czy sysza ich rozmow. Jednake wiadkiem
tej rozmowy jest wszechobecny i wszystko syszcy narrator, ktry nie
tylko wyjania czytelnikowi waciwy sens sw Jezusa skierowanych do
Piotra (w. 23), lecz take komunikuje mu, e Umiowany Ucze jest auto-
rem sw caej Ewangelii (w. 24). Wziwszy za pod uwag fakt, e
w Ewangelii Janowej nie da si oddzieli autora od gosu narratora w te-
kcie, czytelnik moe by przekonany, e Umiowany Ucze daje wiary-
godne wiadectwo, gdy nie tylko by wiadkiem wszystkich wydarze,
ale jako wszystkowiedzcy narrator zna wszystkie myli postaci oraz wa-
ciwy sens wydarze w ktrych uczestnicz.
Tematem tej ostatniej sceny Ewangelii Janowej jest przyszy los
Umiowanego Ucznia. Wydaje si, e zamiarem autora byo tu rozwia-
nie pewnych wtpliwoci dotyczcych jego mierci, a konkretnie prze-
konania, ywionego prawdopodobnie przez domylnych czytelnikw
Ewangelii, e ucze ten nie umrze przed powtrnym przyjciem Jezusa
(zwaszcza ww. 22-23).
Wersety 24-25 peni w narracji czwartej Ewangelii poczwrn funk-
cj. Stanowi zakoczenie pitej sceny rozdziau 21 i wprowadzaj bar-
dzo istotn informacj o tosamoci autora. Po drugie s konkluzj 21
rozdziau, ktrego treci jest trzecie objawienie si Jezusa zmartwych-
wstaego uczniom. Po trzecie, wziwszy pod uwag, e rozdziay 20 21
stanowi pewn narracyjn cao, ktrej przewodnim tematem jest ob-
jawianie si zmartwychwstaego Jezusa uczniom, 21, 24-25 peni rol
zakoczenia tego opowiadania. I wreszcie, co wydaje si by naj-
waniejsze, wersety te funkcjonuj jako konkluzja caej Ewangelii Ja-
nowej. Ujawniona jest w nich po raz pierwszy w narracji tosamo
autora caej Ewangelii (zob. powyej). Autor uwraliwia jednak czytel-
nika na to, e jego wiadectwo, zapisane w tym dziele, jest selekcj do-
kona Jezusa.
Przeprowadzone tu analizy miay na celu moliwie wszechstronn
eksploracj Ewangelii Janowej jako tekstu narracyjnego. Szczegowo
przeanalizowalimy takie elementy narracji Janowego dziea jak autor,
narrator, punkt widzenia, czytelnik. Wszechstronnie zajlimy si za-
gadnieniem czasu narracji, analiz wystpujcych postaci oraz w jaki
sposb rozwijana jest fabua tej ksigi Pisma witego. Poznalimy
dziki temu Ewangeli Janow jako dzieo narracyjnie koherentne. Jed-
noczenie zauwaylimy, e pomimo narracyjnej spjnoci rozdziau 21
z reszt Ewangelii daje si zauway podstawow niespjno, pole-
gajc na tym, i rozdzia ten wydaje si by dodany do dokoczonego
ju dziea, na jakim pniejszym etapie redakcji. Na koniec przeanali-
zowalimy rozdzia 21 pod wzgldem jednorodnoci narracyjnej
w aspekcie wskanikw czasu i miejsca akcji oraz wystpujcych
postaci. Kady z tych wskanikw przemawia za wewntrzn spjno-
ci rozdziau 21, podobnie jak pi sukcesywnie skoordynowanych scen,
zmierzajcych do finalizacji, okrelajcej tekst Ewangelii jako wiary-
godne wiadectwo Umiowanego Ucznia o Jezusie.
Rozdzia I 156
157 ???????
Rozdzia II
FUNKCJAPRAGMALINGWISTYCZNAJ 21
?????????? 158
1. Kwestie metodologiczne
Wilhelm Egger, autor znanej, cenionej i przetumaczonej na wiele
jzykw (orygina niemiecki) metodologii Nowego Testamentu, w na-
stpujcy sposb pisze o analizie pragmatycznej: Ktokolwiek roz-
mawia z kim lub przesya komu pisan wiadomo chce wpyn na
swojego suchacza/czytelnika: chce uwraliwi go na pewne zagad-
nienia i skoni do zmiany zdania lub utwierdzi go w posiadanym
ju przekonaniu, wzbudzi w nim pewne uczucia lub doprowadzi do
pewnych zachowa. Mwca jest zainteresowany tym, by poruszy
suchacza wiadomoci i zachci do zachowania odpowiedniego dla
tej sytuacji. Zakada si, e suchacz zareaguje na tekst. Pragmatyka
zajmuje si specyficzn natur wypowiedzi lingwistycznych i teks-
tw w aspekcie ich celu, ktrym jest oddziaywanie na suchaczy/czy-
telnikw
1
. Cytat ten okrela w oglny sposb cel, ktry nam
przywieca w tym rozdziale monografii. Przedmiotem naszych zain-
teresowa bdzie tekst rozdziau 21 jako zamierzony przez autora ro-
dek perswazji w stosunku do potencjalnego czytelnika
2
. Nie
wykluczamy w ten sposb ewentualnej przedredakcyjnej ustnej
formy tej narracji, nim przybraa ona pisemn, ustabilizowan posta.
Jednake tekst (ktry moe oczywicie funkcjonowa jako narracja
czytana na gos mwiona) jest jedyn zachowan form przekazu.
Analiza pragmatyczna w lingwistyce zajmuje si wic poszukiwa-
1
Tumaczenie wasne z wersji angielskiej: W. Egger, How to Read the New Testament.
An Introduction to Linguistic and Historical-Critical Methodology, Hendrickson Pub-
lishers: Peabody 1996, 125.
2
Chcemy tutaj rwnie wskaza, e bdziemy si stara nie wchodzi w naszych ana-
lizach w kompetencje metodologiczne analizy retorycznej jako techniki perswazji.
Przedmiotem naszego zainteresowania jest szeroko pojta retoryczno przekazu.
Rozdzia II 160
niem odpowiedzi na pytanie: Jaki cel przywieca autorowi przy kom-
pozycji danego dziea literackiego?
3
.
Procedur badawcz, ktr mamy zamiar zastosowa w tej czci
monografii okrelilimy jako analiza pragmalingwistyczna
4
. Pod-
krelamy w ten sposb, e interesuj nas tutaj przede wszystkim zasto-
sowane przez autora rodki jzykowe (a nie na przykad dane
historyczne, socjologiczne, itp.), ktre maj suy nawizywaniu ko-
munikacji z czytelnikiem poprzez medium, ktrym jest tekst oraz
wpyn na zmian jego mylenia i dziaania. Tekst jest wic swego ro-
dzaju zaprojektowanym przez autora wehikuem, ktrego konstrukcj
zamierzamy tutaj zbada, analizujc jego warstw jzykow.
Metodolodzy analizy pragmatycznej dokonuj rozrnienia wtekcie
trzech poziomw
5
. Pierwszy z nich to tzw. zawarto tekstu. Na tym
poziomie czytelnik poznaje tre, ktr autor chce mu przekaza. aden
tekst nie ma jednake tylko informacyjnego poziomu, lecz jego powsta-
niu i dystrybucji towarzyszy zawsze jaki (mniej lub bardziej widoczny)
cel (drugi poziom). Oczywicie ten samtekst (a nawet pojedyncze stwier-
dzenie) moe by wrny sposb odbierany, wzalenoci od sytuacji, w
jakiej znajduje si czytelnik. Odbir tego samego tekstu jest inny u in-
3
Na temat pragmatycznej nonoci tekstw, zob. szerzej: A. Reboul J. Moeschler, La
pragmatique aujourdhui. Une nouvelle science de la communication, ditions du Seuil
1998, zwaszcza strony 139-193.
4
Takiej terminologii uywaj rwnie: C. Mora Paz, M. Grilli R. Dillmann, Lectura
pragmalingstica de la Biblia. Teora y aplicacin, Estella 1999. Zob. te: J. Krcido,
Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 11-12.
5
Szerzej na ten temat: W. Egger, How to Read the New Testament. An Introduction to
Linguistic and Historical-Critical Methodology, 127-131. Zagadnienia te omawiaj
szczegowo: A. Reboul J. Moeschler, La pragmatique aujourdhui. Une nouvelle
science de la communication, 18-78. Istotnym komentarzem mog by tu sowa jed-
nego z najbardziej uznanych i cytowanych wspczesnych teoretykwliteratury: Tra-
dycyjnie rozrnia si w badaniach literackich trzy poziomy oddziaywania sowa.
Pierwszymz nich jest poziomrozumu spekulatywnego lub wiedzy o naturze (quid cre-
das), poziom, na ktrymrozpoznajemy rzeczywisto i prbujemy nada owemu roz-
poznaniu sowny wyraz. Powyej znajduje si rozum praktyczny (quid agas),
okrelajcy wybr dziaania. Tu obowizuj kategorie wolnoci i przymusu. Jeszcze
wyej mieci si wizja natury i przeznaczenia czowieka oraz sytuacja oglnoludzka
(quo tendas). Bez wzgldu na to, czy ten najwyszy poziomczymy z religi, czy nie,
jest to uniwersum sw, caociowa struktura sownej wyobrani czowieka. Cytat z:
N. Frye, The Well-Tempered Critic, Bloomington 1963, 48-49. Podaj za M.P. Mar-
kowski, Northrop Frye: literatura jako objawienie, w: N. Frye, Wielki Kod. Biblia i li-
teratura, Homini: Bydgoszcz 1998, 15.
161 Kwestie metodologiczne
nych adresatw. Wpywa na to wiele czynnikw: czas, geografia, poziom
intelektualny, Sitz im Leben odbiorcw, itp. Std te trzeci poziom od-
dziaywania tekstu efekt, jaki dany tekst wywouje w odbiorcach
moe znacznie rni si od pierwotnego zamiaru autora. Analiza prag-
malingwistyczna, by by wiarygodn i nie poddawa si nadmiernym
spekulacjom, nie powinna wychodzi ponad poziom jzykowy tekstu.
Interesuje nas cel perswazyjny autora i suponowany przez niego efekt w
odniesieniu do domylnego czytelnika. W prowadzonych analizach
chcemy si skupi przede wszystkimna lingwistycznej wirtuozerii au-
tora, rozpoznawalnej w dynamicznej mocy tekstu. Jednake analiza ta
byaby z pewnoci bardzo zredukowana, gdybymy zupenie nie wzili
pod uwag historycznych i socjologicznych uwarunkowa midzyludz-
kiej komunikacji w momencie powstawania Ewangelii Janowej.
Autor J 21 pozostawia czytelnikowi wtekcie liczne sygnay jak na
przykad arzce si wgle (w. 9), liczba zowionych ryb (w. 11), nie-
rozerwalna sie (w. 11) zapraszajc nimi do poszukiwania zawoalo-
wanych znacze, ukrytych wfabularnymprzekazie narracji. Wwarstwie
narracyjnej ukryte s liczne odniesienia symboliczne, czy to do tekstu
caej Ewangelii, czy te do sytuacji odbiorcw
6
. Pragmatyczna nono
tych symboli bdzie rwnie przedmiotem naszych zainteresowa po-
dobnie, jak zastosowane przez autora ewentualne schematy konstruk-
cyjne, nadajce takie a nie inne ukierunkowanie pragmatyczne jednostek
21, 1-14; 21, 15-23 oraz 21, 24-25.
6
Zwracaj na to uwag, np. B. Olsson, Structure and Meaning in the Fourth Gospel. A
Text-Linguistic analysis of John 2, 1-11 and 4, 1-42, Lund 1974, 256n; A. Shaw, Image
and Symbol in John 21, ExpT 86 (1975) 311.
Rozdzia II 162
2. Pragmatyka J 21
jako koherentnej jednostki literackiej
Wuprzednim rozdziale analizowalimy tekst J 21 pod wzgldem jego
integralnoci narracyjnej. Obecnie zanimprzejdziemy do szczegowych
analiz chcemy spojrze na t spjn jednostk pod ktemjej organizacji
jzykowo-literackiej. Pierwsz cho oczywist, to jednak godn odnoto-
wania osobliwoci jest to, e J 21 stanowi zakoczenie dziea. To
pooenie w sposb naturalny nadaje zawartym w tym rozdziale treciom
warto konkluzyjn, podsumowujc tre caej Ewangelii Janowej
7
.
Moemy si wic domyla, e treci zawarte w21 rozdziale, wjaki spo-
sb komentuj to, co zostao napisane w poprzednich dwudziestu roz-
dziaach. Analizujc tekst tego rozdziau naley wic zachowa szczegln
wraliwo na zawarte wnimecha motywwz tych rozdziaw. Tekst roz-
dziau 21 jest ostatnimsowemautora czwartej Ewangelii, skierowanymdo
czytelnika, std najpeniej wyraa si wnimintencja pragmatyczna autora
8
.
Elementami czcymi 21 rozdzia z kontekstem uprzednim s wy-
raenia .a aua (po tych rzeczach), przyswek :at| (znowu)
w21, 1 oraz informacja w21, 14, e jest to trzecie objawienie si Jezusa
uczniom. Autor troszczy si, zatem, wyranie o zbudowanie pomostu
narracyjnego pomidzy kontekstem uprzednim a rozdziaem 21. To, o
czym chce czytelnikowi opowiedzie, jest trzecim objawieniem si
zmartwychwstaego Chrystusa dwa poprzednie opowiedziane s we
fragmentach 20, 19-23 oraz 20, 24-29
9
.
7
Funkcj zakocze wEwangeliach omawia np. J.-N. Aletti, Les finales des rcits van-
gliques et le statut du livre et des lecteurs, RSR 79 (2005) 23-37.
8
Por. L. Hartman, An Attempt at a Text-Centered Exegesis of John 21, 30.
9
Autor J 21 nie bierze tutaj pod uwag opowiedzianego w 20, 11-18 objawienia si Je-
zusa Marii Magdalenie, prawdopodobnie dlatego, e nie traktuje jej jako ucznia Je-
zusa (w 21, 1 podkrela, e opowiada bdzie o objawieniu si Jezusa uczniom).
163 Pragmatyka J 21 jako koherentnej jednostki literackiej
Z punktu widzenia pragmatycznej organizacji tekstu J 21, kluczowe
wydaj si by nastpujce komentarze autora/narratora
10
:
21, 1: . |a|. ac.| . aue | (objawi si/siebie) czytelnik dowia-
duje si, e treci narracji bdzie objawienie si Jezusa uczniom;
21, 14: eue e te| .|a|.a Ìceu; (to ju trzeci raz obja-
wi si Jezus) tekst ten wyranie nawizuje do 21, 1, tworzc z nim
inkluzj tematyczn
11
, wskazujc czytelnikowi zamierzenie pragma-
tyczne autora: narracj 21, 1-14 naley czyta jako kolejne objawie-
nie si Jezusa;
21, 19: eue e. .t:.| cat|a| (to za powiedzia, zaznaczajc)
jest to komentarz narratora do swJezusa na temat mczestwa Piotra
z 21,18: ae; c. ,ac.t -at etc.t e:eu eu ..t; (kto inny ci opa-
sze i poprowadzi dokd nie chcesz). Dla czytelnika jest to wyrana
wskazwka, e sens narracji znajduje si w wymiarze figuratywnym
poszczeglne sceny, sowa, wyraenia maj sens gbszy, nie tylko
literalny;
21, 23: eu- .t:.| e. aua e Ìceu; et eu- a:e|c-.t a (nie
powiedzia mu Jezus, e nie umrze, lecz): narrator przestrzega czy-
telnika, by nie interpretowa swJezusa, tzn. treci Ewangelii, w spo-
sb niezgodny z jej duchem (niebezpieczestwo wypacze);
21, 24-25: eu e; . ct| e a ; e aua| :.t eu a| -at e
,aa; aua .ct| e. -at aa :ea a . :etc.| e Ìceu; (ten
wanie ucze wiadczy o wszystkim i spisa wszystko, jest za
wiele innych rzeczy, ktre uczyni Jezus): dla czytelnika/interpreta-
tora sowa Ewangelii maj by wiadectwem Umiowanego Ucznia.
Autor chce jednak uwraliwi tutaj czytelnika, e s one jedynie se-
lektywnym wyborem dokona Jezusa. Przyniesione przez Niego ob-
jawienie przekracza poziomsw, czowiek nie jest wstanie zgbi go
do koca.
Przytoczone tutaj komentarze porzdkuj tekst narracji zgodnie
z pragmatycznym celem autora i nadaj mu czyteln struktur
12
:
10
L. Hartman, An Attempt at a Text-Centered Exegesis of John 21, 31, nazywa je meta-
narrative statements wypowiedzi/stwierdzenia meta-narratywne.
11
Elementy strukturalne tej inkluzji przedstawia szczegowo W. Schenk, Interne Struktu-
rierungen im Schlu-Segment Johannes 21: LYllPA1H +LATYPIK0N/EEIA0l0L,
511-514.
12
Zob. L. Hartman, An Attempt at a Text-Centered Exegesis of John 21, 31.
Rozdzia II 164
21,1: Wprowadzenie do caoci narracji,
2-13 Opowiadanie,
2-3 Postaci dramatis personae: siedmiu uczniw ze wskaza-
niemna pierwszestwo Piotra wich gronie; sytuacja: pow
ryb brak rezultatu,
4-13 Wydarzenie: (stosujc ww. 4 partyku e. , autor kae czy-
telnikowi odnie tre, ktra ma nastpi, do poprze-
dzajcej narracji, wskazujc jednoczenie na nowy
pocztek; w tym samym wersecie wyraa to rwnie rze-
czownik w dopeniaczu :ata; (o poranku),
4-8 Pow ryb, Jezus na brzegu, uczniowie na jeziorze,
4 Jezus wprowadzony jako nowa posta w narracji rozdziau
21,
5-6a Dialog: pytanie Jezusa do uczniw spjnik eu| (wic)
we wprowadzeniu narratora, ukazuje to pytanie jako reak-
cj Jezusa na nieudany pow ryb; odpowied uczniw
i Jezusowy rozkaz (wprowadzony komentarzemnarratora
z partyku e. ) rzucenia sieci po prawej stronie jest obiet-
nic obfitego poowu,
6b Wypenienie polecenia Jezusa (eu |), nadspodziewanie ob-
fity pow spenienie si obietnicy Jezusa,
7-8 Konsekwencje (eu|),
7a Umiowany Ucze rozpoznaje Jezusa i mwi o tymPiotrowi,
7b Konsekwencja 7a (eu |) Piotr przywdziewa wierzchni
szat i rzuca si w morze,
8 Dziaanie pozostaych uczniw (e.),
9-13 Posiek Jezusa z uczniami na brzegu Jeziora,
9 Sytuacja (eu |): uczniowie wychodz na brzeg i dostrzegaj
arzce si wgle, ryb i chleb,
10-11 Polecenie Jezusa i jego wykonanie (eu|): przynie cz
zowionych ryb, nierozerwana sie,
12-13 Posiek przygotowany przez Jezusa dla uczniw, ich pew-
no, co do tosamoci Jezusa,
12a Rozkaz Jezusa,
12b Reakcja uczniw (e.),
13 Dziaanie Jezusa,
14 Konkluzja podsumowujca opowiedziany epizod jako trzecie obja-
wienie si Jezusa zmartwychwstaego uczniom.
Wyraenie e . eu | t cca| (gdy wic spoyli posiek) na po-
cztku wersetu 15 wyznacza koniec opowiadania o posiku Jezusa z
uczniami, o ktrym autor opowiada w ww. 12-13 i jednoczenie
wprowadza dialog Jezusa z Piotrem, ktry bdzie trwa do wersetu
23. Autor nie podaje w 15-23 informacji odnonie do ewentualnej
zmiany miejsca, czy czasu akcji. Nie wiemy te, czy uczniowie byli
wiadkami rozmowy Jezusa z Piotrem
13
. Jedyny ruch wystpuje w
wersecie 20, gdzie jest mowa, e Piotr odwraca si i widzi idcego za
nimUmiowanego Ucznia. Komentarze meta-narracyjne wwersetach
19 i 23 (zob. powyej) wyznaczaj podzia tego dialogu na dwie
czci: ww. 15-19 oraz 20-23.
15-23 Dialog Jezusa z Piotrem
14
,
15-19 Mio Piotra do Jezusa, jego posuga pasterska i przy-
szo,
15-17 Piotr jako pasterz (trzy pytania, trzy odpowiedzi, trzy po-
lecenia Jezusa),
18-19 Piotr jako naladowca Jezusa,
18 Uroczyste wypowiedzenie Jezusa: a| a|,
19a Komentarz autora (e.) na temat wypowiedzi Jezusa z po-
przedniego wersetu,
19b Polecenie Jezusa dla Piotra: Pjd za Mn!,
20-23 Przyszo Umiowanego Ucznia,
20 Identyfikacja Umiowanego Ucznia, z osob znan czytelni-
kowi z narracji poprzednich rozdziaw,
21-22 Dalsza cz dialogu Jezusa z Piotrem (eu |) pytanie
Piotra i odpowied Jezusa,
23 Komentarz autora do w. 22: spjnik eu| o odcieniu skutko-
wym niezrozumienie; korekta niezrozumienia (partykua e. ),
Fragment 21, 24-25 (wskazany powyej jako komentarz autora,
w ktrym znajduje odbicie jego nastawienie pragmatyczne) peni dwo-
13
Jak pokazalimy to wartykule: J. Krcido, Piotrze czy miujesz mnie ponad wszystko?,
321-329, naszymzdaniemwyraenie :. e| eua| nie odnosi si tutaj do uczniw, lecz
okrela cao yciowych dowiadcze Piotra. Nie wskazuje wic bezporednio na obec-
no pozostaych uczniw. Cho bezporedni kontekst za tymprzemawia.
14
Narracyjne struktury wtymtekcie analizuje szczegowo W. Schenk, Interne Struktu-
rierungen imSchlu-Segment Johannes 21: LYllPA1H+LATYPIK0N/EEIA0l0L,
514-521. Zob. te: G. Korting, Die esoterische Struktur des Johannesevangeliums,
Bd. 2, Biblische Untersuchungen 25: Regensburg 1994, 75-76.
Rozdzia II 166
jak funkcj. Z jednej strony funkcjonuje tutaj jako zakoczenie narra-
cji rozdziau 21 (zwaszcza poprzez wyraenie eue ; .ct| e a;
to jest ucze). Z drugiej za, peni rol zakoczenia Ewangelii Jano-
wej jako caoci, na co wskazuj wyraenia: e aua| :.t eua|
(wiadczcy o tych sprawach) i e ,a a; au a (ten, ktry spisa
wszystkie te sprawy).
Przejcia pomidzy poszczeglnymi scenami rozdziau 21 maj
agodny charakter. Akcja rozpoczyna si na brzegu, po czymprzechodzi na
jezioro i powraca definitywnie na brzeg. Wan rol w tymtekcie peni
cytaty wypowiedzi Jezusa. One bowiemwyznaczaj kolejne etapy narra-
cji (ww. 1-14) i dialogu (ww. 15-23). Wwersetach 1-14 wypowiedzi Jezusa
stanowi sedno wszystkich sekwencji opowiadania: cudowny pow ryb,
wydobycie sieci na brzeg, posiek. Wdialogu w ww. 15-23, Jezus zadaje
pytania i On daje Piotrowi obietnic (odwrotny porzdek w w. 21).
Intencje pragmatyczne autora J 21 wida wyranie, obserwujc jego
strategi wrozwijaniu obecnych tu motyww. Wersety 21, 1 i 21, 14 tworz
inkluzj o tematyce objawieniowej, ukierunkowujc lektur. Gwna linia
semantyczna fragmentu 3-13 dotyczy poowu ryb, zakoczonego po-
sikiem. Rozpoczyna j informacja o udaniu si uczniw na pow oraz o
zerowym efekcie tego poowu, pomimo caonocnej pracy (w. 3). Kulmi-
nacyjnym za momentem tego poowu jest wycignicie przez Piotra na
brzeg nierozerwanej sieci, penej ryb. Wyania si rwnie tutaj jedna z
gwnych opozycji semantycznych wtymtekcie: z jednej strony staranie
uczniw, zakoczone niepowodzeniem z drugiej za, ich cudowny pow
ryb na polecenie Jezusa. Inna linia semantyczna, rozwijajca si wtekcie,
dotyczy tematyki pokarmu. Rozpoczyna si ona w wersecie 5 pytaniem
Jezusa skierowanymdo uczniw: :ateta, t :ec|a,te| .,.. (Dzieci,
czy macie co do jedzenia?), na ktre pada ich negatywna odpowied.
Kolejnym elementem tej linii znaczeniowej jest informacja o mnstwie
zowionych ryb dziki posuszestwu sowu Jezusa (w. 6). Wwersecie 8
mamy natomiast wzmiank o cigniciu przez uczniw sieci z rybami.
Autor kontynuuje t lini znaczeniow wwersecie 9, wspominajc o rybie
i chlebie, przygotowanych na brzegu przez Jezusa. Dalsze wersety a do
13 dotycz tematyki pokarmu w sensie cisym (wsplny posiek)
15
.
15
Na pocztku wersetu 15, inicjujcego dialog Jezusa z Piotrem, znajduje si informa-
cja o skoczonym posiku, przez co autor chce zapewne wskaza czytelnikowi, e
dialog ten naley interpretowa w kontekcie semantyki posiku.
Wnarracji 3-13 pojawia si rwnie linia semantyczna (oparta na napiciu
semantycznym) rozpoznanie i nierozpoznanie (4b, 7, 12).
W dialogu Jezusa z Piotrem (15-23), autor rozwija kilka istotnych
dla czytelnika tematw. Gwnymzagadnieniemjest tutaj mio. Stra-
tegia perswazyjna zmierza tu do uzmysowienia czytelnikowi, jakiego
rodzaju mioci Jezus oczekuje od swoich uczniw/naladowcw
16
.
Temat ten najmocniej wyeksponowany jest w trzykrotnym pytaniu Je-
zusa o mio i trzykrotnej pozytywnej odpowiedzi Piotra. Wida go
jednak rwnie, wdwukrotnej wzmiance o UmiowanymUczniu wnar-
racji rozdziau 21 (ww. 7 i 20). Z tematyk mioci do Jezusa nierozer-
walnie czy autor zagadnienie posugi pasterskiej we wsplnocie
Kocioa przeplatane z wyznaniem mioci Piotra, trzykrotne powie-
rzenie mu przez Jezusa pasterskiego zadania (15-19). Wwersecie 22 po-
jawia si tematyka naladowania Jezusa przez Piotra (czasownik
a -eeu. a), ktr autor wyranie chce poczy z tematami mioci
i suby. Pod koniec tego fragmentu, w wersetach 21-23, autor rozwija
wida wany dla czytelnikw temat mierci Umiowanego Ucznia.
Wzakoczeniu Ewangelii (24-25) dominuje tematyka wiadectwa (cza-
sownik au.a i rzeczownik aut a ww. 24), ktre jest prawdziwe,
gdy pochodzi od wiarygodnego wiadka.
Prcz wskazanych tutaj linii semantycznych i tematw, charaktery-
stycznych dla poszczeglnych perykop 21 rozdziau, wydaje si, e
mona wyodrbni dwie zasadnicze linie znaczeniowe, ktre porzdkuj
tekst jako cao. S nimi, mio Piotra do Jezusa i jego funkcja pa-
sterska oraz intymno relacji Umiowanego Ucznia z Jezusem
17
.
16
Szczegowe analizy i argumentacj znale mona w: J. Krcido, Piotrze czy
miujesz mnie ponad wszystko?, 321-329.
17
Do takiego samego wniosku dochodzi L. Hartman, An Attempt at a Text-Centered Ex-
egesis of John 21, 33. Nieco inaczej F.J. Moloney, Glory and Dishonor. Reading John
13-21, 185-187.
Rozdzia II 168
3. Objawienie si Jezusa,
cudowny pow i posiek (21, 1-14)
3.1. Strategia pragmatyczna autora w 21, 1-14
3.1.1. Wprowadzenie do caego rozdziau (21, 1)
\.a aua .|a|.ac.| .aue| :at| e Ìceu; et; aat; .:t
; aacc; ; Tt.taee; .|a|.ac.| e. eua;.
PotemJezus znowu objawi si uczniomnad JezioremTyberiadzkim.
Objawi si za w ten sposb.
Werset ten stanowi wprowadzenie autora nie tylko do perykopy 21,
2-14, lecz take do caoci narracji 21, 2-23
18
. Tworzy on inkluzj z frag-
mentem 21, 14, zamykajcym perykop
19
. W strategii pragmatycznej
autora, treci tych wersetw funkcjonuj wic na zasadzie echa, wyja-
niajc si nawzajem. One te wyznaczaj gwn lini semantyczn,
ktra ma stanowi perspektyw lektury caej perykopy 21, 1-14. Tema-
tem integrujcym jest tutaj objawienie si zmartwychwstaego Jezusa
uczniom (czasownik |a|.ea wystpuje zarwno w w. 1, jak i 14).
Wyraenie o charakterze idiomatycznym .a aua, ktre tuma-
czymy tu jako potem, wprowadza czytelnika w sekwencj wydarze
opowiadanych w tym rozdziale. Jak ju wskazalimy powyej, autor na-
wizuje wten sposb do dwukrotnego objawienia si zmartwychwstaego
18
R. Schnackenburg susznie zauwaa w swoim komentarzu do Ewangelii Janowej, e
werset ten wywouje u czytelnika efekt zapowiadania tematu, ktry ma by rozwijany
w kolejnych wersetach. Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 419.
19
Zob., np. C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, Peabody 2003,
1226; R.M. Chennattu, Johannine Discipleship as a Covenant Relationship, Peabody
2006, 169.
169 Objawienie si Jezusa, cudowny pow i posiek (21, 1-14)
Jezusa uczniom(przyswek :a t|), o czymbya mowa wrozdziale dwu-
dziestym. Wyraenie .a aua jest ju znane czytelnikowi Ewangelii
Jakowej, gdy wrozdziaach 1 20 znajdujemy siedemjego wystpie: 3,
22; 5, 1. 14; 6, 1; 7, 1; 13, 7; 19, 38. Krtka analiza tych wystpie pozwoli
nam lepiej uchwyci, zamierzon przez autora, semantyk .a aua
w rozdziale 21. Odnosi si wraenie, e autor rozdziaw120 uywa tego
wyraenia w sposb przemylany, rezerwujc je do okolicznoci zwiza-
nych z posug Jezusa oraz z Jego pomiertnym losem. Pierwsze wy-
stpienie .a au a (3, 22) odnosi si logicznie do mowy objawieniowej
Jezusa, na temat Jego Boskiego posannictwa, poczonej z wezwaniem
do wiary (3, 14-21). Po .a aua z 3, 22, czytelnik jest informowany
przez autora o dziaalnoci chrzcielnej Jezusa i Jego uczniw w Judei.
Drugi raz (5, 1) autor uywa .a au a wkontekcie cudownych uzdro-
wie: uzdrowienie przez Jezusa syna dworzanina wKanie Galilejskiej (4,
46-54) i uzdrowienie chromego nad sadzawk Betesda w Jerozolimie (5,
1-18). Kolejne wystpienie .a aua (5, 14) mamy w kontekcie tej
samej perykopy sukcesywna scena tego samego zdarzenia. Std mona
wycign wniosek, e .a aua, rwnie wpozostaych wystpieniach,
wskazuje na niewielk odlego czasow. Wystpienie .a aua w 6,
1 wydaje si by najwaniejsze z punktu widzenia jego semantyki wroz-
dziale 21. Wprowadza ono bowiem narracj o cudownym rozmnoeniu
chleba przez Jezusa nad JezioremTyberiadzkim(aacca ; latata;
; Tt.taee;)
20
, po ktrym nastpuje Mowa Eucharystyczna Jezusa.
20
Ewangelici Marek (1, 16; 7, 31) i Mateusz (4, 18; 15, 29) nazywaj ten akwen wodny
Jeziorem Galilejskim (aacca ; latata;), ukasz za, okrela go jako Jezioro
Genezaret (5, 1: t| l.||ca.). Autor Ewangelii Janowej uywa w 6, 1 i 21, 1
okrelenia aacca ; Tt.taee;. Wpierwszymz tych wystpie, ; Tt.ta ee; jest
poprzedzone dopeniaczem ; latata;. Takie zestawienie obu nazw moe wska-
zywa, e okrelenie Jezioro Tyberiadzkie byo blisze odbiorcom Ewangelii Jano-
wej na pniejszych etapach redakcji i ; Tt.taee;, w 6, 1, moe stanowi glos
redakcyjn. Uycie nazwy aacca ; Tt.taee; przez autora J 21, 1 nasuwa nam
przypuszczenie, e tak terminologi posugiwali si adresaci czwartej Ewangelii w
chwili jej ostatecznej redakcji. To za wskazywa moe na ich grecko-rzymskie a nie
ydowskie pochodzenie. Chocia Herod Antypas tetrarcha Galilei zakoczy roz-
budow miasta Tyberiady w latach dwudziestych pierwszego wieku i nazwa je tak na
cze cesarza rzymskiego Tyberiusza (zob. Jzef Flawiusz, Staroytnoci ydowskie, 18,
2. 3), to jednak okrelenia tego zaczto uywa w odniesieniu do jeziora prawdopo-
dobnie kilkadziesit lat pniej. Znajdujemy je wpismach ydowskich z koca pierw-
szego wieku (np. u Jzefa Flawiusza i w przepowiedniach sybiliskich). Zob. R.E.
Brown, The Gospel according to John, vol. 1, NewYork 1966, 232.
Rozdzia II 170
Ten kontekst geograficzny wydaje si by czci strategii pragmatycznej
autora, ktry sygnalizuje czytelnikowi, e perykopy oba fragmenty jego
dziea (rozdziay 21 oraz 6) naley czyta i interpretowa symultanicz-
nie
21
. Nieprzypadkowe jest rwnie uycie .a aua w7, 1, gdzie kon-
tekstem uprzednim jest wyznanie wiary Szymona Piotra w imieniu
uczniw, w 6, 68-69: Panie, do kog pjdziemy? Ty masz sowa ycia
wiecznego. A mymy uwierzyli i poznali, e Ty jeste witym Boga.
Podobnie, jak J 21, scena ta rozgrywa si wokolicach Jeziora Tyberiadz-
kiego. W13, 7, .a aua wypowiedziane jest przez Jezusa do Piotra,
ktry nie godzi si na umycie mu ng. Jezus zapewnia go, e przyjdzie taki
czas, kiedy pozna waciwe znaczenie tego gestu ,|ac e. .a aua.
Nie bdzie chyba tutaj z naszej strony nadinterpretacj tekstu, jeeli
stwierdzimy, e wJ 21, 1, poprzez .a aua autor literalnie odsya czy-
telnika do 13, 7
22
. W19, 38 kontekstem uprzednim dla .a aua jest
krzyowa mier Jezusa i przekazanie przez Niego Ducha (19, 28-37).
Kontekstemza nastpnym, Jego pochwek przez Jzefa z Arymatei i Ni-
kodema (19, 38-42). Wszerszymznaczeniu .a aua w21, 1 mona in-
terpretowa nie tylko w odniesieniu do wspomnianych powyej
chrystofanii z rozdziau dwudziestego, lecz take do caej narracji o Je-
zusie zawartej w rozdziaach 1 20.
Jak ju nadmienilimy powyej, autor uywa na okrelenie przyby-
cia zmartwychwstaego Jezusa do uczniw, w wersecie pierwszym
(dwukrotnie) i konkludujcym (21, 14), czasownika |a|.ea
23
. Wska-
zalimy rwnie, e inkluzja utworzona przez te wersety, opierajca si
na tematyce objawieniowej, wyznacza gwn lini znaczeniow 21, 1-
14. We wszystkich trzech wystpieniach tego czasownika autor uywa
21
Na zwizki, zachodzce pomidzy rozdziaami 6 i 21 Janowej Ewangelii, zwraca
uwag rwnie J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21). Commentaire du
Nouveau Testament IVb. Deuxime srie, Labor et Fides: Genve 2007, 305.
22
Tymbardziej, e zarwno wrozdziale 13, jak i w21, 15-19 chodzi o radykaln mio.
Szczegowe powizania obu tekstw bd przedmiotemnaszych analiz w kolejnym
rozdziale.
23
Godnymodnotowania jest tutaj fakt, e w21, 14 autor wyranie wskazuje czytelnikowi,
e przybycie Jezusa do uczniw, o ktrymopowiada, naley widzie jako trzecie obja-
wienie. Jednake opowiadajc o dwch poprzednich przybyciach zmartwychwstaego
Jezusa do uczniw (20, 19. 21) autor nie uywa czasownika |a|.ea, lecz .,eat
przybywam (sic!). Wydaje si to by efektem zamierzonej strategii pragmatycznej
autora rozdziau 21. Z punktu widzenia ewentualnych warstw redakcyjnych i pocho-
dzenia motywu trzeciego objawienia si Jezusa, fragment ten analizuje, np. F. Neirynck,
Note sur Jn 21,14, EThL 64 (1988) 429-432.
formy indicativus aoristi, wskazujcej na czynno w aspekcie doko-
nanym, ktra odbya si w bliej nieokrelonej przeszoci. Zastanawia
fakt, e w21, 1, obydwa czasowniki wystpuj wformie czynnej (pierw-
sze wystpienie z zaimkiem zwrotnym .aue|, doprecyzowujcym, e
Jezus objawia Siebie)
24
. Natomiast w 21, 14 mamy form biern tego
czasownika, .|a|.a, ktra wskazuje, e istnieje jaki inny podmiot,
posyajcy Jezusa, by objawi si uczniom. Wybierajc tak form cza-
sownika |a|.ea, autor odnosi rozdzia 21 do koncepcji Jezusa jako ob-
jawiciela Ojca, rozwinitej wrozdziaach 1 20
25
. Ju prawie p wieku
temu, ceniony specjalista od Ewangelii Janowej, I. de la Potterie stwier-
dzi, e objawienie si Jezusa, posanego przez Ojca wiatu i uczniom,
stanowi przewodni myl caego dziea
26
. Myl ta jest rozwijana przez
autora konsekwentnie, w trakcie narracji, poczwszy od Prologu (cho
24
Por. J.P. Heil, Blood and Water. The Death and Resurrection of Jesus in John 18-21,
CBQ.MS 27: Washington D.C. 1995, 152-153.
25
Przyjcie przez nas semantyki objawieniowej czasownika |a|.e a w rozdziale 21
opiera si nie tylko na analizie jego wystpie w tym rozdziale, lecz take wystpie
w rozdziaach 1 20. Kompetencje semantyczne tego czasownika w pismach No-
wego Testamentu przebadali J.P. Louw E.A. Nida, Greek-English Lexicon of the
New Testament Based on Semantic Domains, t. 1-2, NewYork 1988, [CD-ROM] 2003,
Bible Works 6. Wyodrbniaj oni dwie kategorie wystpie tego czasownika w NT.
Wsensie podstawowymplasuje si on pord sw, ktre wyraaj wydarzenia i stany
dostrzegalne za pomoc zmysw (24, 1 24, 95). 1a|.ea wpisuje si tutaj w kate-
gori leksemw, odnoszcych si do postrzegania za pomoc zmysu wzroku i ozna-
cza ukaza si, uczyni si widzialnym, sprawi, e si jest widzialnym (24, 19).
Autorzy leksykonu, o ktrym mowa, uwaaj, e |a|.ea w J 21, 1 przyjmuje takie
wanie znaczenie. Drug kategori semantyczn, w ktr wpisuj si nowotesta-
mentowe wystpienia czasownika |a|.e a s leksemy, odnoszce si do pozna-
nia/zdobycia wiedzy (28, 1 28, 83). 1a|.ea przyjmuje wtedy znaczenia: sprawi,
e co bdzie w peni poznane, poprzez wyjanienie i ujawnienie szczegw, ob-
wieci, wyjani, nawietli, objawi co (28, 36). Wnaszej opinii, trzy wy-
stpienia czasownika |a|.e a w J 21, nie powinny by interpretowane tylko na
poziomie pierwszej z tych kategorii (dowiadczenia wzrokowego), gdy kontekst li-
teracko-teologiczny dwudziestu poprzednich rozdziaw tej Ewangelii wyranie su-
geruje czytelnikowi sens objawieniowy tego czasownika. Innego zdania jest A. Loisy,
ktry stwierdza, e w rozdziaach 1 20 ukazane jest objawienie si Jezusa, by mg
by poznany On i Ojciec, natomiast w rozdziale 21 chodzi o zmysowe ukazanie si
Jezusa uczniom: Dans le prsent texte, la manifestation signifie lapparition sensible
du Christ sortant de la sphre invisible o sa rsurrection la introdiut. Zob. A. Loisy,
Le quatrime vangile, Paris 1921, 514.
26
Zob. I. de la Potterie, Il Vangelo di san Giovanni, in: Introduzione al Nuovo Testa-
mento, Brescia 1961, 583-588 (podaj za: S. Mdala, Chwaa Jezusa (Ewangelia
wedug w. Jana), w: WMWKB, red. J. Frankowski, t. 10, Warszawa 1992, 28).
Rozdzia II 172
nie wystpuje tutaj czasownik |a|.ea, lecz pokrewny mu semantycz-
nie |at |a dos. wiec, w 1,5; cay hymn traktuje o objawieniu
Boga/Ojca przez posany na wiat Logos)
27
. Nie jest tutaj naszymcelem
przeledzenie, wjaki sposb autor rozwija tematyk objawienia wtrak-
cie narracji, przy uyciu rnych leksemw i technik pisarskich. Ogra-
niczamy si do fragmentw, wktrych wystpuje czasownik |a|.ea
28
.
Autor czwartej Ewangelii uywa czasownika |a|.ea po raz pierwszy
w 1, 31, czyli w kontekcie wiadectwa Jana Chrzciciela odnonie do
Boskiej i mesjaskiej tosamoci Jezusa (1, 29-34)
29
. Jan ukazuje swoj
dziaalno chrzcieln jako przygotowanie do dziaalnoci Jezusa: Ja
Go przedtemnie znaem, ale przyszedemchrzci wod wtymcelu, aby
On si objawi Izraelowi (1, 31)
30
. Izrael ma wic pozna tak, jak
pozna Jan i daje o tym wiadectwo e Jezus jest Barankiem Boym
(1, 29); e przewysza Jana godnoci, gdy by wczeniej od niego (1,
30); e w Jezusie nastpuje inauguracja czasw mesjaskich (1, 32-33)
i wreszcie, e jest On Synem Boym (1, 34), czyli Bogiem
31
. Jeeli za
Jezus jest Bogiem, to w Nim w Jego osobie i w przyniesionym przez
Niego objawieniu objawia si Bg Ojciec, ktry Go posya. Drugie
wystpienie czasownika |a|.ea mamy w2, 11: Taki to pocztek zna-
kw uczyni Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawi swoj chwa i uwie-
27
Brak wic wyranej leksykalnej inkluzji pomidzy Prologiem a rozdziaem 21, ktra
opieraaby si na identycznoci zastosowanych czasownikw na okrelenie objawie-
nia, jednake bez wtpienia istnieje pomidzy tymi perykopami inkluzja znaczeniowa.
28
W czwartej Ewangelii nie odnotowujemy ani jednego wystpienia pokrewnego mu
rzeczownika |a|.act;. Spord dziewiciu wystpie czasownika |a|.ea wczwar-
tej Ewangelii wykluczamy tutaj te, ktre nie odnosz si do Jezusa, albo z kontekstu
wyranie wynika, e czasownik ten zastosowany jest przez autora w swoim podsta-
wowym znaczeniu pokazywa, ujawnia (s to 3, 21; 7, 4).
29
Szczegow analiz syntaktyczn, semantyczn, teologiczn oraz historyczno-kry-
tyczn tego fragmentu znale mona w: J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii
w. Jana, 51-76.
30
R.M. Chennattu, Johannine Discipleship as a Covenant Relationship, 169-170,
susznie zwraca uwag na fakt, e wtympierwszymwystpieniu czasownika |a|.ea
wczwartej Ewangelii to nie Jezus objawia siebie (lub Ojca), ale ma on by objawiony
Izraelowi (i czytelnikowi, ktry da wiar wiadectwu Jana) poprzez dziaalno
Chrzciciela i jego wiadectwo. Pozostae za wystpienia tego czasownika w czwar-
tej Ewangelii dotycz cile misji samego Jezusa, ktry objawia swoj chwa (2, 11),
ukazuje lub objawia Boe dziea (3, 21; 7, 4; 9, 3), Boe imi (17, 6) i siebie samego
(12, 1. 14).
31
Wczwartej Ewangelii tytu ten jest uywany ekskluzywnie na okrelenie Jezusa. Zob.
J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii w. Jana, 73.
rzyli w Niego Jego uczniowie. Ten komentarz narratora podsumowuje
narracj o pierwszym, dokonanymprzez Jezusa, cudzie przemiany wody
w wino w Kanie Galilejskiej (2, 1-11). Strategia pragmalingwistyczna
autora czwartej Ewangelii zmierza tu do uzmysowienia czytelnikowi,
e znak przemiany wody w wino naley interpretowa w perspektywie
objawieniowej. Jezus potwierdza tymznakiemprawdziwo wiadectwa
wypowiedzianego przez Jana Chrzciciela (1, 29-34). WNimrozpoczy
si czasy mesjaskie Nowe Przymierze Boga z czowiekiem. Obja-
wienie przyniesione przez Jezusa ma na celu doprowadzenie czowieka
do wiary (2, 11b). Wkontekcie uzdrowienia czowieka niewidomego
od urodzenia (9, 1-41), Jezus daje swoim uczniom bardzo wan odpo-
wied na nurtujce ich pytanie odnonie do przyczyny jego kalectwa.
Czy lepota ta bya spowodowana grzechemniewidomego, czy te Jego
rodzicw?: Jezus odpowiedzia: Ani on nie zgrzeszy, ani rodzice
jego, ale stao si tak, aby si na nimobjawiy dziea Boe (9, 3). Wy-
raenie dziea Boe (a .,a eu .eu) okrela tu z pewnoci dyna-
mizm Boego dziaania, ktre przejawio si w uzdrowieniu lepca.
Uzdrowienie, dokonane przez Jezusa, powinno by zinterpretowane
(rwnie przez czytelnika) jako znak objawiajcego si wJezusie Boga.
Znak ten ma prowadzi do wiary w Syna Czowieczego (9, 35-38).
Ostatnie wystpienie czasownika |a|.ea, wuprzednimkontekcie roz-
dziau 21 Ewangelii Janowej, zachodzi w17, 6, a wic wklimacie Mw
Poegnalnych Jezusa do Jego uczniw, ktrych konkluzj jest tzw. Mod-
litwa Arcykapaska do Ojca (rozdzia 17). Wypowied Jezusa z 17, 6
streszcza celowo Jego dziaalnoci wrd ludzi: Objawiem imi
Twoje ludziom, ktrych Mi dae ze wiata. Twoimi byli i Ty Mi ich
dae, a oni zachowali sowo Twoje. Ostatecznym celem Jezusowych
czynw i sw byo objawienie ludziom Ojca.
Czytelnik, ktry ma za sob lektur przytoczonych tutaj tekstw
czwartej Ewangelii, ukazujcych Jezusa jako objawiciela Ojca, ma wa-
ciw perspektyw pragmatyczn, by odczyta tre 21 rozdziau jako
dalszy cig (:at|) objawieniowej dziaalnoci Jezusa. Wrozdziaach 1
20 chodzi przede wszystkim o objawienie wiatu/uczniom Ojca
32
.
32
R.E. Brown susznie zauwaa, e czasownik |a|.ea okrela konkretne objawienie
spraw niebieskich na ziemi. Jedynym fragmentem, poza J 21, 1. 14, gdzie czasownik
ten odnosi si do popaschalnego objawienia si Jezusa, jest apendyks do Ewangelii
Markowej (16, 12. 14). Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1067.
Rozdzia II 174
W21, 1 autor zarysowuje jednak czytelnikowi nieco odmienn per-
spektyw. Podkrela, e Jezus objawi siebie: .|a|.ac.| .aue| :at|
e Ìceu;. To, co czytelnik pozna w dalszych wersetach ma by inter-
pretowane przez niego jako objawienie si zmartwychwstaego Jezusa.
Mamy wic, na pocztku rozdziau 21, wyran zmian perspektywy
spojrzenia w stosunku do J 1 20. Nie zmienia to jednak faktu, e cho-
dzi tutaj autorowi o ukazanie wydarze, opowiedzianych w rozdziale
21, jako swego rodzaju Boego objawienia teofanii/chrystofanii
33
.
3.1.2. Postaci dramatis personae: siedmiu uczniw,
ze wskazaniem na pierwszestwo Piotra w ich gronie;
sytuacja: pow ryb brak rezultatu (21, 2-3)
2
ca| e eu Lt a| E. e; -at Oaa ; e .,e .|e; ^t eue; -at
Naa|a e a:e Ka|a ; latata; -at et eu Z..eateu -at aet
. - a | aa | au eu eu e.
3
. ,.t au et ; Lt a| E. e; u :a ,a
a t.u .t|. . ,euct| au a . ,e .a -at .t ; cu | cet . . , e| -at
.|.ca| .t; e :ete|, -at .| .-.t| |u-t .:taca| eue.|.
2
Byli razem Szymon Piotr i Tomasz, nazywany Didymos, i Natanael
z Kany Galilejskiej, i [synowie] Zebedeusza, i dwaj inni spord Jego
uczniw.
3
Mwi imSzymon Piotr: Id owi ryby. Mwi mu: Idziemy
i my z tob. Wyszli/poszli i weszli do odzi. Jednak tej nocy nic nie zowili.
Po ukazaniu szerszego kontekstu pragmatycznego w wersecie pierw-
szym, autor, wwersetach 2-3, zaznajamia czytelnika z postaciami narracji
oraz zarysowuje fabu, opart na napiciu pomidzy trudem nocnego
poowu a cakowitymbrakiemjego rezultatu. Taka konstrukcja dramatycz-
na wzbudza w czytelniku zainteresowanie dalszymprzebiegiemzdarze.
Uczniowie s tu przedstawieni jako grupa. Nie jest to grupa dwu-
nastu, czy te jedenastu uczniw Jezusa, ktrej mgby spodziewa si
tu czytelnik. Autor informuje czytelnika o ich obecnoci na brzegu Je-
ziora Tyberiadzkiego, uywajc wyraenia ca| e eu (byli razem),
zanim poda imiona niektrych z nich. Wyraenie to eksponuje jedno
uczniw, a jego pooenie nadaje tematowi jednoci warto emfatyczn
dla caej perykopy 21, 1-25
34
. Tematyka jednoci jest wielokrotnie po-
33
Za tak interpretacj opowiada si rwnie J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean
(13-21), 305.
34
Por. F.J. Moloney, The Gospel of John, 548.
dejmowana w trakcie narracji czwartej Ewangelii, przy uyciu rnych
wyrae
35
. Autor podkrela przede wszystkim jedno Jezusa z Ojcem
(np. 10, 30. 38), ktrego dziea Jezus wypenia (np. 5, 17. 30. 36; 10, 25).
Ta jedno, realizujca si we wsplnej misji (9, 4), ma by wzoremi za-
cht do zjednoczenia uczniw z Jezusem. Staje si ona wiodcym te-
matem modlitwy Jezusa do Ojca za uczniw (17, 11. 21. 22. 23).
Wzajemna jedno uczniw jest rwnie zadaniem, ktre powierzy im
Jezus. Od wypeniania tego zadania zaley to, czy bd oni dla wiata
znakiem, pozwalajcym mu uwierzy, e Jezus zosta posany przez
Boga, ktry umiowa ludzko (17, 21-26). Skuteczno misji uczniw
w wiecie jest wprost proporcjonalna do ich jednoci, ktra wyraa si
we wzajemnej mioci. Jezus ma stanowi centrumzjednoczonej wspl-
noty uczniw. Jego za obecno, uobecnia we wsplnocie Ojca
36
.
Bez trudu mona policzy, ilu uczniw jest wiadkami objawienia
si Jezusa, opowiedzianego w tymrozdziale. Ich liczba siedmiu od-
wouje si do mentalnoci semickiej i ma tutaj prawdopodobnie wymiar
symboliczny: wyraa peni, cao, doskonao
37
. Jeeli waciwa jest
nasza intuicja, to tych siedmiu uczniw wyraa tutaj peni, dosko-
nao, jedno ( ca| e eu ), a zatem ogromn warto wsplnoty
Kocioa
38
. Motyw jednoci grupy siedmiu uczniw wydaje si na-
wizywa intertekstualnie do tematu nowej wsplnoty, ktr Jezus po-
woa do istnienia tu przed swoj mierci krzyow (19, 25-27)
39
.
35
Wicej na ten temat zob.: F.M. Braun, Quatre signes johanniques de lunit chr-
tienne, 147-155.
36
Doskonale ujmuj to w swoim komentarzu J. Mateos i J. Barreto: La unidad de los
discpulos ser la que permita al mundo llegar a creer que Jess es el enviado de Dios
(17,21) y que su amor est presente en la humanidad (17,23). La existencia de la uni-
dad, es decir, de la comunidad donde reina el amor sin lmite, es, por tanto, elemento
primario de la misin. Desde Jess, centro de la comunidad, irradia la gloria (17,22),
es decir, la presencia activa del Padre; al asociarse a esa fuerza de amor, la comuni-
dad contina en unin con Jess la actividad del Padre en favor del hombre (); de
ella nace la fe del mundo. Cytat z: J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. An-
lisis lingstico y comentario exgetico, 2 ed., Madrid 1982, 1083.
37
Zob. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 305.
38
Wtymkierunku zmierza rwnie interpretacja R. Schnackenburga: Darumkann auch
die Siebenzahl, im semitischen Denken die Zahl der Flle, einen symbolischen Wert
haben: Diese Jngerschar reprsentiert die knftige Gemeinde, die Kirche (). Cytat
z: R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 420.
39
Tak hipotez wysun G.R. Beasley-Murray, John, 399. Znalaza ona zwolennika w:
F.J. Moloney, The Gospel of John, 548. Zob. te J. Krcido, Tosamo Umiowa-
nego Ucznia w czwartej Ewangelii, 50-52.
Rozdzia II 176
Wydaje si rwnie, e sposb prezentacji tych uczniw przez autora
podanie imion oraz charakterystycznych cech niektrych z nich i zata-
jenie przed czytelnikiem tosamoci pozostaych nie jest tutaj przy-
padkowy i stanowi element jego strategii pragmatycznej. Spord tych
siedmiu uczniw z imienia wymienieni s Piotr, Tomasz i Natanael.
Wszyscy oni s znani czytelnikowi z narracji rozdziaw 1 20.
Niewtpliwie, autor podajc imiona tych postaci chce zbudowa pomost
narracyjny, ktry uzmysowi czytelnikowi, e rozdzia 21 jest konty-
nuacj rozdziaw 1 20. Kada z tych trzech postaci jest dodatkowo
okrelona, co wydaje si nie by bez znaczenia.
Imi Piotr jest poprzedzone w tekcie podobnie jak w pierwszym
wystpieniu w czwartej Ewangelii w 1, 40 i w kolejnych wystpieniach
w narracji 1 20 imieniem Lt a|. Imi Szymon, wraz z podaniem
imienia ojca (Jan), okrelao jego tosamo zanim spotka Jezusa (1,
42). Naley jednak zauway, e ju w 1, 40, osoba ta jest okrelona
analeptycznie jako Szymon Piotr. Oznacza to, e autor, piszc Ewan-
geli, ma wiadomo, e jej adresaci okrelaj go dwuimiennie. Zasta-
nawiajce jest tutaj to, e w 1, 42 Jezus nadaje Szymonowi aramejskie
imi (se : Kefas), ktre autor tumaczy czytelnikowi na greckie
E.e;. Jednake w dalszej narracji autor uywa w stosunku do niego
tylko greckich imion. Warto tutaj zapyta si: dlaczego Jezus nadaje tej
postaci aramejskie imi, tumaczone dla czytelnika na jzyk grecki
40
?
Czy osoba ta posugiwaa si odtd dwoma imionami w wersji hebraj-
sko aramejskiej se: .: : , czy te, w 1, 42, mamy pozostao pier-
wotnej tradycji, natomiast ucze ten by okrelany dwoma greckimi
imionami, ktrych semicka etymologia ma mie znaczenie dla czytel-
nikw? Greckie imi Lt a|
41
jest, jak ju wspomnielimy, odpowied-
nikiemhebrajskiego .: : , ktre wywodzone jest od czasownika .: :
sucha, ale te by posusznym. Jezus nadaje Szymonowi imi
se: /E. e; = Skaa ktre ma odtd charakteryzowa jego now
tosamo. Posta Piotra nie jest jednoznaczna w Ewangelii Janowej
(zobacz nasze analizy w pierwszym rozdziale tej monografii). Wtrak-
40
Czy naley przyj, e etymologia tego i pozostaych dwch imion, znana bya adre-
satom Ewangelii Janowej, zwaszcza w pniejszym okresie, gdy ich dua cz nie
rekrutowaa si ju ze rodowiska ydowskiego? Wyjanienia podawane w tekcie
przez autora sugeruj, e zaley mu na tym, by przywizywali oni wag do znaczenia
imion, widzc w nich wskaniki tosamoci.
41
Spokrewnione z nim imi Lte; oznaczao kogo ze spaszczonym nosem.
cie narracji rozdziaw 1 20, autor ukazuje czytelnikowi zarwno jego
mocne, jak i sabe, strony. Wydaje si jednak, e wyparcie si przez Piotra
bycia uczniemJezusa (18, 12-27) wywaro na czytelniku tak negatywne
wraenie, e nie potrafiy zatrze go chrystofanie zmartwychwstaego,
opowiedziane w rozdziale 20, ktrych wiadkiem najprawdopodobniej
by rwnie Piotr
42
. Autor 21 rozdziau podejmuje si wic zadania uka-
zania czytelnikowi postaci Piotra w znacznie lepszym wietle. Dlatego
te, nie tylko uwiadamia on mu, e Piotr by w gronie uczniw nad Je-
ziorem Tyberiadzkim, do ktrych przybywa Jezus, lecz czyni z niego
gwn, po Jezusie, posta narracji caego rozdziau. Wydaje si, e chce
wten sposb uposay Piotra wautorytet, ktry jego zdaniempowinien
on mie woczach czytelnika (zajmiemy si tymszerzej wtrzeciej czci
tej monografii).
Na drugimmiejscu autor wymienia Tomasza (Oaa;), nazywajc go
^teue; Bliniak
43
. Taka sugestia autora zakada, e jego czytelnicy
bd szuka skojarze znaczenia tego imienia na podou semickim.
Greckie Oaa ; bliskie jest fonetycznie aramejskiemu s: s~ . To ara-
mejskie sowo jednak, wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu wielu
wspczesnych badaczy imion biblijnych, nie byo nigdy uywane jako
imi
44
. Wydaje si wic, e czowiek ten nosi greckie imi Oaa ;.
Okrelano go jednak przydomkiem^teue;, ktry sugeruje zwizek (co
najmniej fonetyczny) imienia Oaa; z aramejskim sowem s:s~. By
moe urodzi si jako bliniak i ci, ktrzy nadawali mu imi, po prostu
wyczuwali podobiestwo fonetyczne pomidzy greckim i aramejskim
sowem. Greckiego Oaa; nie naley wic czy semantycznie z ara-
mejskim s:s~ , lecz traktowa Oaa; jako etymologicznie greckie imi
a ^teue; jako przydomek odpowiadajcy znaczeniowo aramejskiemu
s:s~ i wyraajcy charakterystyczn cech jego tosamoci. Jakie zna-
czenie moe mie to, e autor 21 rozdziau uwraliwia czytelnika na
42
Dobr wol Piotra podkrela autor dwudziestego rozdziau, uwiadamiajc czytelni-
kowi, e zaalarmowany przez Mari Magdalen, biegnie on wraz z Umiowanym
Uczniem do pustego grobu, w ktrym byo wczeniej zoone ciao Jezusa. Suponu-
jemy tutaj, e Piotr by wiadkiem dwukrotnego objawienia si Jezusa zmartwych-
wstaego uczniom, opowiedzianego w 20, 24-29.
43
Imi Oaa ; pojawia si szeciokrotnie wEwangelii Janowej. Trzy razy towarzyszy mu
przydomek ^teue; (11, 16; 20, 24 i 21, 2), natomiast w trzech pozostaych przypad-
kach (14, 4; 20, 27. 28) wystpuje samodzielnie.
44
Zob. M. Lidzbarski, Handbuch der nordsemitischen Epigraphik, Weimer 1898, 383
(korzystam z facsimile wydanego przez Adamant Media Corporation w 2006 r.).
Rozdzia II 178
obecno Tomasza w gronie uczniw, ktrymobjawia si Jezus nad Je-
ziorem Tyberiadzkim? eby to sobie uwiadomi naley przeledzi
fragmenty narracji czwartej Ewangelii, wktrych pojawia si ta posta.
Po raz pierwszy spotykamy Tomasza w 11, 16 w kontekcie decyzji Je-
zusa, ktr komunikuje On swoim uczniom, e idzie do swojego przy-
jaciela azarza, wiadom, e on ju nie yje i e zagraa Mu
niebezpieczestwo ze strony ydw. Tomasz wodpowiedzi, zachca in-
nych uczniw: Chodmy take i my, aby razem z Nim umrze. Ta
scena pokazuje czytelnikowi, e Tomasz by czowiekiem odwanym,
mia autorytet wrd pozostaych uczniw i wierzy w Niego na tyle
mocno, e gotwby razemz Nimumrze. Odwaga Tomasza, jego bez-
poredni i szczery kontakt z Jezusem, ale take niezrozumienie losu,
ktry czeka Jezusa, ujawnia si wjego pytaniu, skierowanymdo Jezusa
w kontekcie zapowiedzi Jego odejcia do Ojca w Mowach Poegnal-
nych: Panie, nie wiemy, dokd idziesz. Jak wic moemy zna drog?
(14, 5). Tomasz to czowiek poszukujcy zrozumienia, ktry pyta, by
zrozumie dokd i dlaczego Jezus odchodzi. Nie zna on nie rozumie
drogi, ktr Jezus odchodzi do Ojca (tzn. cierpienia i krzya)
45
i ktra
ma by rwnie w przyszoci drog uczniw, po ktrych przyjdzie On
powtrnie, aby ich zabra (14, 3). Podobnie, jak chwil wczeniej Piotr
(12, 36-38), rwnie Tomasz, nie jest w stanie zrozumie prawdziwego
znaczenia sw Jezusa, gdy pojmuje jego Osob w kategoriach ziem-
skich. Tomasz, nieobecny przy pierwszymobjawieniu si Jezusa zmart-
wychwstaego uczniom(20, 19-23), nie wierzy ich wiadectwu (20, 25).
Ta sytuacja potwierdza, jego niezrozumienie tego, e Jezus musia
umrze. Wskazuje rwnie na to, e jego wiara zaamaa si w obliczu
mierci Jezusa. Spotkanie ze Zmartwychwstaym przywraca mu wiar
i prowadzi do jej spontanicznego wyznania: Pan mj i Bg mj! (20,
28). Tomasz jest typem czowieka wierzcego, ktry nie rozumia nau-
czania Jezusa i ktrego wiara, w konsekwencji, zaamaa si gdy Jezus
zosta pojmany i stracony na krzyu. eby jego wiara moga si odro-
dzi, potrzebowa on znaku zobaczenia zmartwychwstaego Jezusa.
Taka wiara jest akceptowana przez Jezusa, ale na Jego pochwa
zasuguj ci, ktrzy nie widzieli, a uwierzyli (20, 29). Autor 21 roz-
dziau, informujc czytelnika o obecnoci Tomasza w gronie uczniw,
ktrym objawia si zmartwychwstay Jezus, moe stawia go jako
45
Zob. te. G.R. Beasley-Murray, John, 249.
przykad dla niezdecydowanych czytelnikw. By moe ich wiara jest
chwiejna, bo zbyt mao powierzchownie rozumiej Jezusa i Jego
dzieo zbawienia. By moe potrzebuj i daj namacalnych dowodw
zmartwychwstania Jezusa. Obecno Tomasza w gronie uczniw (21,
2), do ktrych przychodzi Jezus powinna by dla takich czytelnikw
wiadectwem i zaproszeniem do wiary.
Trzecia z postaci nosi hebrajskie imi laen>t;n> , transkrybowane na grec-
kie Naqanah,l
46
. Jego znaczenie, dar Boga, wskazuje na tosamo tej
postaci. Autor, inaczej ni w przypadku dwch poprzednich uczniw,
ktrych imiona poda, uwaa za stosowne zaznajomi czytelnika rw-
nie z miejscem jego pochodzenia: Kana Galilejska
47
. Posta Natanaela
pojawia si tylko raz w narracji rozdziaw 1 20: w perykopie 1, 43-
51 (samo imi pojawia si piciokrotnie w ww. 45, 46, 47, 48 i 49).
Z pewnoci autor 21 rozdziau, podajc czytelnikowi imi Natanaela
jako czonka grupy, ktrej Jezus zmartwychwstay objawia si nad Je-
ziorem Tyberiadzkim a osaniajc tajemnic tosamo dwch spord
siedmiu uczniw ma wobec odbiorcy tekstu jaki zamiar pragmatyczny,
ktrego sprbujemy si domyli. Przede wszystkimsamo imi Naqanah,l
moe mie wymiar symboliczny aby uzmysowi czytelnikowi, e wy-
darzenia opisane w Ewangelii, ktrych staje si wiadkiem, poprzez lek-
tur tekstu, s darem Boga. Filip, ktry pierwszy pozna Jezusa,
spotkawszy Natanaela, odwouje si do jego przekona, wypywajcych
z wiary pobonego Izraelity przekonuje go, e spotka tego, kogo za-
powiadali Mojesz w Prawie i Prorocy (1, 45). Jezus, zobaczywszy
Natanaela, daje mu do zrozumienia, e zna prawo jego postpowania
i autentyczno jego wiary (1, 47). Natanael, po krtkim dialogu z Jezu-
46
UJzefa Flawiusza znajdujemy je wbardziej zgreczonej formie Naqanah/ loj: zob. tene,
Dawne dzieje Izraela, tum. Z. Kubiak, J. Radoycki, Pozna 1962, 6, 161. 20, 14.
47
Zamieszczajc tu informacj o pochodzeniu Natanaela z Kany Galilejskiej, by moe
autor chce wywoa w wiadomoci czytelnika intertekstualne odniesienie do pierw-
szego cudu Jezusa, opowiedzianego w 2, 1-12, a wic w bezporednim kontekcie, na-
stpujcym po dialogu Jezusa z Natanaelem, zakoczonym w 1, 51. Kana Galilejska,
to miejsce cudownej przemiany starego w nowe i objawienia si chway Jezusa: Taki
to pocztek znakw uczyni Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawi swoj chwa i uwie-
rzyli w Niego Jego uczniowie (2, 11). W Kanie Galilejskiej Jezus dokona rwnie
kolejnego wanego cudu: uzdrowienia syna urzdnika krlewskiego. W nastpstwie
tego cudu urzdnik oraz caa jego rodzina uwierzyli w Jezusa (4, 46-54). Wzmianko-
wanie Kany Galilejskiej w 21, 2 moe mie na celu wywoanie echa cudownych wy-
darze, z pierwszych chwil dziaalnoci publicznej Jezusa, ktre wielu doprowadziy
do wiary w mesjasko i synostwo Boe Jezusa.
Rozdzia II 180
sem, w ktrym uwiadamia mu On, e zna jego przeszo, wyznaje
wiar w Jezusa: Rabbi, Ty jeste Synem Boym, Ty jeste Krlem Iz-
raela. (1, 49). Wtedy Jezus obiecuje mu, e, podobnie jak inni, zobaczy
otwarte niebo i aniow Boych wstpujcych i zstpujcych na Syna
Czowieczego (1, 51). Po tym jednostkowym wydarzeniu Natanael
znika ze sceny narracji i pojawia si dopiero w 21, 2. Dociekliwy czy-
telnik czwartej Ewangelii, czytajc kolejne jej rozdziay, z pewnoci za-
dawa sobie pytania: Co stao si z Natanaelem, ktry jako jeden
z pierwszych Izraelitwwyzna wiar wsynostwo Boe Jezusa? Czy wy-
trwa on wswej wierze, czy nie podzieli losu tych, ktrzy odeszli od Je-
zusa? I oto, w 21 rozdziale, autor zaspokaja ciekawo czytelnika.
Natanael jest w gronie uczniw, ktrym objawia si Jezus nad Jeziorem
Tyberiadzkim. Tym samym w jego yciu wypenia si obietnica, dana
mu przez Jezusa, o otwartych niebiosach i anioach Boych wstpujcych
i zstpujcych na Syna Czowieczego (1, 51). Sowa te maj tu charak-
ter literackiej przenoni i trudno ostatecznie skonstatowa, jakie jest ich
znaczenie. Dlatego te naley przyjrze si innym wystpieniom wy-
raenia e ute; eu a|a:eu (Syn Czowieczy) w Ewangelii Janowej, by
okreli jego kompetencje semantyczne
48
. Wczwartej Ewangelii mamy
a dwanacie wypowiedzi, w ktrych Jezus nazywa siebie Synem
Czowieczym. Wszystkie one, za wyjtkiem 13, 31, znajduj si w roz-
dziaach 1 12, czyli w tzw. Ksidze Znakw
49
. Pi spord dwunastu
wypowiedzi o Synu Czowieczym (3, 13. 14; 8, 28; 12, 34 dwa razy),
dotyczy wywyszenia Jezusa, w kontekcie zapowiedzi Jego mierci
krzyowej i powrotu do Ojca. Pozostae za (1, 51; 6, 27. 53. 62; 8, 28;
9, 35; 12, 23) kad nacisk na przysz chwa Jezusa (poza 5, 17, ktry
podkrela motyw sdu ostatecznego). Naszym zdaniem, te wypowiedzi
o Synu Czowieczymnawizuj do Dn 7, 13n. Jezus zapowiada moment,
kiedy wypeni si na Nim zapowiedzi mesjaskie ST, a ci, ktrzy bd
wiadkami tego, przekonaj si w ten sposb o Jego prawdziwej tosamo-
ci o tym, e zosta posany przez Ojca na ziemi, dla spenienia zbaw-
czej misji i e, po jej wypenieniu, powrci do Ojca. Umieszczenie przez
autora czwartej Ewangelii postaci Natanaela wgronie uczniw, ktrymob-
jawia si zmartwychwstay Jezus nad Jeziorem Tyberiadzkim, przeko-
48
Szczegowe analizy wystpie wyraenia e ute; eu a|a:eu w Ewangelii Jano-
wej znale mona w: R. Schnackenburg, Der Menschensohn im Johannesevange-
lium, NTS 11 (1964-1965) 123-137.
49
Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 1, 84.
nuje czytelnika o wypenieniu si obietnicy o Synu Czowieczym z 1,
51. Ten, ktry si objawia uczniom, to chwalebny Jezus.
Dwaj kolejni z siedmiu uczniw, ktrymobjawia si Jezus, s okre-
leni przez autora jako et eu Z..eateu dosownie Zebedeuszowi.
Wprowadzenie tych postaci do narracji 21 rozdziau jest o tyle wane,
e autor czwartej Ewangelii nie uywa tego okrelenia wodniesieniu do
kogokolwiek w dotychczasowej narracji. Czytelnik, ktry miaby do
dyspozycji tylko rozdziay 1 20 Ewangelii Janowej, mgby odnie
wraenie, e synowie Zebedeusza, Jakub i Jan, zaliczani wtradycji syn-
optycznej do grona najbliszych uczniw Jezusa apostow zostali
zupenie pominici wtradycji Janowej, ktr dysponowa autor. Byoby
to tymbardziej kopotliwe, e Jan, syn Zebedeusza, zosta uznany przez
tradycj Kocioa za jednego z gwnych pretendentw do autorstwa
czwartej Ewangelii. Czytelnika 21 rozdziau czwartej Ewangelii, za-
znajomionego z tradycj synoptyczn
50
, nie dziwi obecno synw Ze-
bedeusza nad brzegiemJeziora Tyberiadzkiego, zwaszcza wkontekcie
poowu ryb, o ktrymzaraz bdzie mowa. Bracia Jakub i Jan, podobnie
jak Piotr i Andrzej trudnili si bowiem zawodowo rybowstwem
51
.
Dziwi natomiast to, e postaci te nie zostay wprowadzone do dotych-
czasowej narracji czwartej Ewangelii
52
. Pojawienie si w 21, 7 postaci
50
W Ewangeliach synoptycznych synowie Zebedeusza s wzmiankowani w na-
stpujcych fragmentach: Mt 4, 21; 10, 2; 20, 20; 26, 37; 27, 56; Mk 1, 19n; 3, 17; 10,
35; k 5, 10. Liczne podobiestwa i rnice Ewangelii Janowej z Ewangeliami syn-
optycznymi omawiaj, np. D. Moody Smith, Johannine Christianity. Essays on its
Setting, Sources and Theology, Columbia 1984 (zwaszcza strony 112-144); T.K.
Heckel, Vom Evangelium des Markus zum viergestaltigen Evangelium, WUNT 120:
Tbingen 1999. Na temat wsplnych motyww J 21 z synoptykami zob. zwaszcza:
B. Standaert, Jean 21 et les synoptiques, in: John and the Synoptics, A. Denaux (ed.),
BETL101: Leuven 1992, 632-643; C.P. Bammel, The First Resurrection Appearance
to Peter. John 21 and the Synoptics, in: John and the Synoptics, A. Denaux (ed.),
BETL 101: Leuven 1992, 620-631.
51
Zob. Mk 1, 16-20 i par.
52
Interesujce wyjanienie tego zagadnienia podaje wswoimkomentarzu do Ewangelii Ja-
nowej M.-J. Lagrange, ktry twierdzi, e pierwotnie bya w tymmiejscu mowa tylko o
piciu uczniach i e et eu Z..eateu byo margimaln glos, majc wyjani czytel-
nikom, tosamo dwch uczniw, okrelanych przez autora jako aet .- a | aa|
aueu eue dwaj inni spord jego. Z czasemkopici wprowadzili t glos do korpusu
tekstu. Zob. M.-J. Lagrange, vangile selon saint Jean, 523. Takie rozwizanie popiera
R.E. Brown, ktry twierdzi, e harmonizuje ono z teori, e Jan, syn Zebedeusza, jest
Umiowanym Uczniem, dlatego te on i jego krewni pozostaj anonimowi w tekcie
czwartej Ewangelii. Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1068.
Rozdzia II 182
Umiowanego Ucznia, doprowadzio w tradycji Kocioa do przekona-
nia, e jest nim Jan, jeden z synw Zebedeusza, o ktrych mowa tutaj.
Taka konstatacja wydaje si jednak zbyt pochopna, gdy nie bierze pod
uwag, e autor, chyba celowo, zrelatywizowa kwesti tosamoci
Umiowanego Ucznia, wzmiankujc, po synach Zebedeusza, dwch
bezimiennych uczniw. Tak wic ciekawo czytelnika pozostaje,
w sposb zamierzony, niezaspokojona
53
.
Greckie wyraenie a et . - a | aa | au eu eu e (dwaj inni
spord Jego uczniw) jest wan wskazwk, okrelajc cechy tosa-
moci pozostaych dwch z siedmiu wiadkw Jezusowego objawienia
si nad Jeziorem Tyberiadzkim. Autor przypomina w ten sposb czy-
telnikom, e adresatami tego trzeciego objawienia si Jezusa po zmart-
wychwstaniu s jego uczniowie (podobnie, jak wdwch chrystofaniach,
opowiedzianych w rozdziale 20) a nie ludzie z zewntrz (wiat). Jezus
przychodzi wic do swoich, do tych, ktrzy przyjli Jego osob i nauk
oraz towarzyszyli Mu za ycia. By peniej zrozumie komunikat autora,
pozostawiony czytelnikowi 21 rozdziau, wstwierdzeniu, e adresatami
Jezusowego objawienia s uczniowie, naley ustali, jak autor Ewan-
gelii Janowej pojmuje ide bycia uczniem
54
. Grecki termin a ;
(ucze) pojawia si 78 razy wEwangelii Janowej
55
. Jest on korelatywnie
powizany z rzeczownikiem eteac-ae; (nauczyciel, w J omiokrotnie
w brzmieniu hebrajskim at ). Rzeczownik a; okrela w czwartej
Ewangelii przede wszystkimuczniwJezusa (poczwszy od 2, 2)
56
. Naj-
wiksz wystpowalno tego terminu odnajdujemy wrozdziaach: 6 i 18
oraz 20 21. Jednake, kluczowy dla zrozumienia paradygmatu ucznia
w Ewangelii Janowej jest fragment 1, 35-51, opowiadajcy o powoaniu
53
Szerzej na ten temat: H. Thyen, Noch einmal: Johannes 21 und der Jnger, den Jesus
liebte, in: Texts and Contexts. Biblical Texts in Their Textual and Situational Con-
texts. Essays in Honor of Lars Hartman, T. Fornberg and D. Hellholm(eds.), Scandi-
navian University Press: Oslo 1995, 147-189.
54
Bibliografia prac, podejmujcych tematyk uczniostwa w Ewangelii Janowej jest im-
ponujca. Dobr syntez wspczesnego stanu bada w tym temacie zrobia: R.M.
Chennattu, Johannine Discipleship as Covenant Relationship, (bibliografia na stronach
214-239). Paradygmat uczniostwa w czwartej Ewangelii przebada wszechstronnie, w
aspekcie narratologicznym, D.R. Beck, The Discipleship Paradigm. Readers and
Anonymous Characters in the Fourth Gospel, (zob. zwaszcza strony 6-33).
55
Natomiast czasownik a|a |a (uczy si) wystpuje tylko dwa razy wczwartej Ewan-
gelii.
56
Wyjtek stanowi wersety 1, 35. 37; 3, 25, gdzie autor uywa tego terminu w odnie-
sieniu do uczniw Jana Chrzciciela oraz 9, 28, gdzie jest mowa o uczniach Mojesza.
pierwszych uczniw. Jest to wane rwnie dlatego, e wydaje si, i
autor rozdziau 21 wyranie nawizuje do tego fragmentu (choby przez
imiona uczniw), chcc wywoa efekt echa i wskaza na inkluzj te-
matyczn pomidzy tymi fragmentami, z ktrych jeden otwiera, a drugi
koczy narracj caego dziea
57
.
Wrozdziale szstym(6, 3. 8. 12. 16. 22 [2 razy]. 24. 60. 61. 66) rze-
czownik ten wystpuje w kontekcie wymaga, stawianych przez Je-
zusa tym, ktrzy uwierzyli wNiego i chc Go naladowa (zwaszcza 6,
60-71)
58
. Te wymagania stay si powodemodejcia wielu spord tych,
ktrzy szli za Jezusem, uwaajc si za Jego uczniw (6, 66) i ukonsty-
tuowania si grona najbliszych Jego uczniw, okrelanych przez Je-
zusa jako et eae.-a (Dwunastu) 6, 70.
Kolejne zagszczenie wystpie terminu a ; mamy w rozdziale
18 (18, 1 [2 razy]; 2. 15 [2 razy]. 16. 17. 19. 25). W krytycznym mo-
mencie pojmania Jezusa miaa zweryfikowa si autentyczno uczniow-
skich postaw. Ucze Jezusa, Judasz, okazuje si by zdrajc i wydaje Go
tym, ktrzy zamierzaj Go zabi (18, 1-5). Piotr prbuje broni Jezusa
mieczem i odcina ucho Malchosowi, jednemu ze sug arcykapana, kt-
rzy chc Go pojma (18, 10). Jezus karci jego zachowanie, ktre jest wy-
razem niezrozumienia, e przyszed zapowiadany przez Nauczyciela
moment wypicia kielicha, ktry poda Mu Ojciec (18, 11). Dalsze
sprzeniewierzenie si przez Piotra byciu uczniem Jezusa wyraa si
w trzykrotnymwyparciu si Go na dziedzicu arcykapana. Piotr zaprze-
cza tu faktowi przynalenoci do grona uczniw Jezusa (18, 17. 25. 27).
Autor czwartej Ewangelii daje czytelnikowi do zrozumienia, e,
prcz Umiowanego Ucznia (19, 25-27), aden z uczniw Jezusa nie
wytrwa przy Nim w obliczu katastrofy, ktr bya Jego mier
krzyowa. Po mierci Jezusa stanowi oni jednake nadal grup, ktra
jest razem, pomimo mierci Nauczyciela, ktry nadawa sens ich
uczniowskiej tosamoci. Autor pokazuje to jasno czytelnikowi, opo-
57
R.M. Chennattu, ktra przebadaa szczegowo tematyk uczniostwa wczwartej Ewan-
gelii, widzi we fragmencie 1, 35-51, opowiadajcymo powoaniach przez Jezusa pierw-
szych uczniw, elementy starotestamentowej teologii przymierza. Autorka ta uwaa, e
temat uczniostwa, rozwijany progresywnie wtrakcie narracji kolejnych rozdziawJa-
nowej Ewangelii, jest ukazywany jako wchodzenie w relacj przymierza z Jezusem.
Zob. R.M. Chennattu, Johannine Discipleship as Covenant Relationship, 49.
58
Wrozdziale szstym termin a; wystpuje zawsze w liczbie mnogiej, co wska-
zuje na ch ukazania uczniwJezusa jako grupy, ktrej tosamo okrelona jest po-
przez pewne cechy wsplne.
Rozdzia II 184
wiadajc trzy chrystofanie zmartwychwstaego Jezusa (20, 19-23. 24-29
oraz rozdzia 21). Chrystofanie jerozolimskie, z rozdziau dwudziestego,
ukazuj rado uczniw i ich gotowo do penienia misji, powierzonej
imprzez Jezusa (20, 20-22)
59
. Take Tomasz, ktry nie daje wiary wia-
dectwu uczniw, spotkawszy zmartwychwstaego Jezusa, uznaje wNim
swojego Pana i Boga (20, 28). W kontekcie tych chrystofanii z roz-
dziau 20, wydaje si, e autor 21 rozdziau Janowej Ewangelii nie chce
ukazywa czytelnikowi uczniw Jezusa jako grupy zdesperowanych
ludzi, pozbawionych sensu ycia po mierci Nauczyciela
60
. Oni spotkali
ju Zmartwychwstaego, przyjli dar Ducha witego i zostali przez Je-
zusa posani z misj odpuszczania i zatrzymywania grzechw (20, 21-
23). Naley wic przypuszcza, e autor 21 rozdziau chce ukaza
uczniw w trakcie penienia ich misji i zachca czytelnika, by nie za-
trzyma si na poziomie fabuy narracyjnej, lecz dostrzeg symboliczny
wymiar tego opowiadania.
Na koniec tych refleksji nad tematyk uczniostwa wczwartej Ewan-
gelii warto zapyta o najwaniejsze aspekty, na ktre autor zwraca
uwag wtrakcie narracji. Podstawowymi cechami ucznia Jezusa ma by
wiara w Niego, mio do Niego oraz wzajemna mio we wsplnocie
uczniw
61
. Bycie uczniemJezusa nie jest rzeczywistoci statyczn, lecz
dynamiczn, podlegajc procesowi cigego rozwoju. W prezentacji
postaci uczniwJezusa, autor nie troszczy si przede wszystkimo to, by
czytelnik pozna ich yciorysy i utwierdzi si w przekonaniu, e s to
postaci historycznie wiarygodne, lecz przedstawia ich warto para-
59
Autor nie pozostawia czytelnikowi adnej wskazwki odnonie do liczby uczniw,
bdcych wiadkami jerozolimskich chrystofanii. Chodzi tu zapewne o grono naj-
bliszych uczniw. Nie wiadomo, czy naley tu myle o tej samej liczbie uczniw,
co w rozdziale 21.
60
Nasza interpretacja odbiega tu od przyjtej przez znaczn cz komentatorw. Przy-
toczmy tutaj wypowiedzi dwch spord nich: E.C. Hoskyns, The Fourth Gospel,
F.N. Davey (ed.), 2 ed., London 1954, 552: The scene is one of the complete apos-
tasy (); R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1096: The scene is
rather one of aimless activity undertaken in desperation. Zblion do naszej inter-
pretacj proponuje G.R. Beasley-Murray, John, 399: Acknowledging the complex-
ity of the resurrection accounts and the difficulty of sorting out the traditions that lie
behind them, let us also bear in mind that two of themreport that Peter saw the empty
tomb, and that certain women saw Jesus alive; that could well have led Peter to being
baffled but hardly to despair.
61
Szerzej na ten temat zob. R.M. Chennattu, Johannine Discipleship as Covenant Re-
lationship, 18-22.
dygmatyczn
62
, jako modelowe przykady wiary w Jezusa
63
. Niepoda-
nie przez autora J 21 imion dwch uczniw, spord siedmiu obecnych
nad brzegiem Jeziora Tyberiadzkiego, wydaje si by celowym zabie-
giem. Stwarza to czytelnikowi Ewangelii przestrze, ktr moe wy-
peni samym sob. Moe umieci siebie w miejsce jednego
z anonimowych uczniw i razem z pozostaymi przeywa chrystofa-
ni Zmartwychwstaego.
Na pocztku 21, 3 godna odnotowania jest zmiana czasu w odnie-
sieniu do wczeniej uytych czasownikw. Do tej pory narracja prowa-
dzona bya w aorycie (podwjne .|a|.ac.| w 21, 1), przez co autor
sugerowa czytelnikowi jednostkowo opowiadanego wydarzenia,
ktre odbyo si w bliej nieokrelonej przeszoci. Stwierdzenie ca|
eeu (indicativus imperfecti od czasownika .t t ), inicjujce wypowied
z wersetu drugiego, ktra wprowadza postaci siedmiu uczniw, zwraca
uwag na stan integralnoci grupy uczniw i suy wypenieniu sceny.
Na pocztku wersetu trzeciego autor przechodzi do czasu teraniejszego
(. ,.t i zaraz potem . ,euct| indicativus praesentis activi). Takie
uycie czasu teraniejszego dla opowiedzenia o przeszych wydarze-
niach nazywane praesens historicum
64
jest stosowane stosunkowo czsto
w literaturze narracyjnej. Znajduje rwnie czste zastosowanie w nar-
racjach biblijnych
65
. Autor czwartej Ewangelii chtnie posuguje si t
technik (zob., np. 4, 11. 15. 19. 21. 25. 26. 28. 34. 49. 50; 20, 1 [2
razy]. 2 [2 razy]. 5. 6. 13 [2 razy]. 14. 15 [2 razy]. 16. 18. 19. 26. 27. 29).
62
J. Mateos i J. Barreto w swoimkomentarzu do czwartej Ewangelii przekonuj, e ju
w 1, 35-51 autor odsania przed czytelnikiempodstawow typologi uczniw Jezusa,
ktra jest dopracowywana w dalszych rozdziaach. Pierwszy typ jest reprezentowany
przez bezimiennego ucznia oraz przez Andrzeja, drugi przez Szymona Piotra, trzeci
za przez Filipa i Natanaela. Zob. J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anli-
sis lingstico y comentario exgetico, 976-978.
63
Na aspekt paradygmatyczny postaci wJanowej Ewangelii zwrci uwag, np. J. Beut-
ler, Faith and Confession: The Purpose of John, 19-32.
64
Wjzyku angielskim takie zastosowanie czasu teraniejszego nazywa si historical
present lub dramatic present. To ostatnie okrelenie eksponuje warto drama-
tyczn takiego zabiegu autora w konstruowaniu narracji.
65
B.M. Fanning doliczy si 430 przypadkw zastosowania czasu teraniejszego jako
praesens historicum w narracji Mt-Mk-k-J-Dz. 286 spord nich (czyli 2/3) to cza-
sowniki mowy, wprowadzajce konstrukcj mowy niezalenej. Zob. B.M. Fanning,
Verbal Aspect in New Testament Greek, Oxford 1990, 234. Dobre omwienie zas-
tosowania praesens historicumwtekcie Nowego Testamentu znale mona w: D.B.
Wallace, Greek Grammar beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New Testa-
ment, Grand Rapids 1996, 526-532.
Rozdzia II 186
Ma ona suy zarwno celom literackim, jak i retorycznym
66
. Zamys
literacki autora, stosujcego praesens historicum, ma najczciej na celu
zaalarmowanie czytelnika o zmianie tematyki narracji, co nie wydaje
si mie miejsca wprzypadku 21, 3. Strategia za retoryczna autora, sto-
sujcego czas teraniejszy w miejscu narracji, gdzie czytelnik oczeki-
waby czasu przeszego, ma na celu pobudzenie jego czujnoci i
zachcenie do wzmoenia uwagi wobec tego, co bdzie opowiadane. W
naszym przypadku czasownik .,.t wprowadza mow niezalen, co z
jednej strony nadaje akcji ywoci, z drugiej za wyranie osabia si re-
toryczn caej wypowiedzi, ktra moe by traktowana jako stereoty-
powy idiom
67
. Niezalenie od tego jak si retoryczn przypiszemy
czasownikowi .,.t na pocztku 21, 3, pewne jest, e jest to praesens
historicumi e sprowadza przesz akcj do teraniejszoci czytelnika
68
.
Poprzez takie nage przejcie od czasu przeszego do teraniejszego
autor daje czytelnikowi sposobno wczenia si w narracj i na-
wizania kontaktu z obecnymi tam osobami. W ten sposb czytelnik
moe sta si uczestnikiem tego, co si dzieje, jednym z uczniw, kt-
rym objawia si Jesus (zobacz uwagi kocowe do 21, 2 powyej).
Po przedstawieniu grupy uczniw w poprzednim wersecie, obecnie
autor opowiada o ich aktywnoci. Uczniowie, zebrani nad JezioremTy-
beriadzkim, przystaj na inicjatyw Piotra i id owi ryby. Ich pow
okaza si jednake bezowocny. W wersecie tym autor ukazuje Piotra
(uywajc podwjnego imienia Lt a| E. e;) jako lidera grupy
uczniw. Pozostaych szeciu uczniw ukazuje jako grup, bez wyod-
rbniania charakterystycznych cech adnego z nich. Dla czytelnika
czwartej Ewangelii zaskakujce jest tutaj to, e uczniowie ukazani s
jako ci, ktrzy trudni si rybowstwem. Wczeniej w narracji autor
nie poda czytelnikowi adnej informacji, ktra wskazywaaby, e ry-
bowstwo byo ich zawodem
69
. Istotne dla dalszego rozwoju fabuy nar-
66
Zob. tame, 526.
67
Zob. F. Blass A. Debrunner R. Funk, A Greek Grammar of the New Testament and
Other Early Christian Literature, Chicago: University of Chicago 1961, 321. Zob. te.
J.J. ORourke, The Historical Present in the Gospel of John, JBL 93 (1974) 585-590.
68
Warto zacytowa tu ogln uwag B.M. Fanninga: The point of the historical pres-
ent is not how the occurrence is viewed, but that it occurs (rhetorically) now. Zob.
B.M. Fanning, Verbal Aspect in New Testament Greek, 228.
69
C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1226, susznie, wnaszej opi-
nii, sugeruje, e autor rozdziau 21 wykorzystuje tutaj tradycj powszechnie znan
we wsplnotach pierwotnego Kocioa (np. Mk 1, 16-20; k 5, 1-11). Podobiestwa
racji 21 rozdziau jest to, e nocny pow ryb zakoczy si fiaskiem,
gdy uczniowie nie zowili ani jednej ryby
70
.
Autor uwiadamia czytelnikowi, e relacja Piotra z pozostaymi
uczniami nie opiera si na strukturze przeoony podwadni. Piotr
nie wydaje impolecania udania si na pow, ani nie wyraa si w spo-
sb, ktry miaby brzmie jako zobowizujca ich zachta (w stylu:
chodmy). Piotr mwi w swoimimieniu u:a,a at.u .t| id owi
ryby. Uczniowie, zgodnie jako grupa, odpowiadaj .,e.a -at .t;
cu | cet idziemy i my z tob. Wten sposb autor pokazuje czytel-
nikowi, e Piotr, do ktrego naleaa inicjatywa poowu, ma autorytet
we wsplnocie uczniw, ktrzy jednak samodzielnie, jako grupa, po-
dejmuj decyzje.
Czynno owienia jest wyraona w tekcie poprzez bezokolicznik
czasu teraniejszego o odcieniu celowym a t.u .t| (aby owi)
71
. Ta
forma czasownika wyraa aspekt kontynuacji lub powtarzalnoci czyn-
noci o ktrej mwi. Std mona wycign wniosek, e autor uy ta-
kiej wanie formy (a nie na przykad bezokolicznika w aorycie), aby
wskaza czytelnikowi, e jego intencj nie jest opowiedzenie mu o jed-
pomidzy J 21, 1-14 a Mk 1, 16-20 ukazuj, np.: P. Benoit, The Passion and Resurrec-
tion of Jesus Christ, Bristol 1969, 301-303; J.D.M. Derrett, Esan gar halieis (Mk 1:16):
Jesuss Fishermen and the Parable of the Net, NovT 22/2 (1980) 108-137. Wsplne mo-
tywy dla J 21, 1-14 i k 5, 1-11 zestawiaj, np. R. Pesch, Der reiche Fischfang. Lk 5,1-
11/Jo 21,1-14. Wundergeschichte-Berufungserzhlung-Erscheinungsbericht, KBANT:
Dsseldorf 1969 (zwaszcza strony 38-150); R.E. Brown, John 21 and the First Ap-
pearance of the Risen Jesus to Peter, in: Resurrexit, Actes du Symposiuminternational
sur la Rsurrection de Jsus, Libreria Editrice Vaticana: Rome 1974, 254- 259; M.-.
Boismard, A. Lamouille, Lvangile de Jean (Synopse des quatre vangiles en
franais, t. III), Cerf: Paris 1977, 476-477; T.K. Heckel, Vom Evangelium des Markus
zum viergestaltigen Evangelium, 160-163; G. Blaskovic, Die Erzhlung vom reichen
Fischfang (Lk 5,1-11; Joh 21,1-14). Wie Johannes eine Erzhlung aus dem Lukas-
evangeliumfr seine Zwecke umschreibt, in: Johannes aenigmaticus. Studien zumJo-
hannesevangelium fr Herbert Leroy, S. Schreiber, A. Stimpfle (Hrsg.), Biblische
Untersuchungen 29: Regensburg 2000, 103-120; M. Labahn, Fishing for Meaning:
The Miraculous Catch of Fish in John 21, 128-130. 136-139; P.C. Raimbault, Les r-
cits de la pche miraculeuse Lc 5,1-11; Jn 21,1-14, w: Regards croiss sur la Bible.
tudes sur le point de vue. Actes du IIIe colloque international du Rseau de recherche
en narrativit biblique Paris, 8-10 juin 2006 (RRENAB), Cerf: Paris 2007, 157-169.
70
Na t sytuacj braku, kluczow dla dalszej fabuy, zwraca uwag J. Zumstein,
Lvangile selon saint Jean (13-21), 305 oraz przypis 14 na tej stronie.
71
Jest to forma gramatyczna rzadko spotykana wdotychczasowej narracji. R.E. Brown,
The Gospel according to John, vol. 2, 1068, wymienia tylko dwa takie przypadki: 4,
7 i 14, 2.
Rozdzia II 188
nostkowym wydarzeniu, lecz mwi tutaj o sposobie ycia grupy
uczniw. W kontekcie informacji o niepowodzeniu nocnego poowu
aspekt czasownika a t.u .t| moe tu mie jeszcze inny odcie. Autor
by moe sugeruje czytelnikom ogln zasad (aspekt gnomiczny):
owienie, ktre opiera si na decyzji czowieka, lub grupy ludzi, jest
bezowocne, pomimo woonego trudu
72
. Jedynym gwarantem obfitego
poowu jest to, e zarzuca si sie na sowo Jezusa (kontekst nastpny
narracji). Std tylko krok do potraktowania narracji o poowie ryb jako
opowiadania o charakterze metaforycznym, ktrego celemjest poucze-
nie czytelnika o tym, co jest nieodzownym fundamentem skutecznoci
misyjnej dziaalnoci wsplnot Kocioa. Wtek ten rozwiniemy w dal-
szej czci naszej monografii.
Autor opowiada w 21, 3b o czynnoci wyjcia uczniw na pow
i ich nocnym trudzie w bardzo syntetyczny sposb: . , e| -at
.|.ca| .t; e :ete|, -at .| .-.t| |u-t .:taca| eue.| wy-
szli/poszli i weszli do odzi, i tej nocy nic nie zowili. Takie lakoniczne
streszczenie wielogodzinnych rybackich zmaga sugeruje, e autor chce
zwrci uwag czytelnika na kocowy negatywny efekt tych czynnoci
a nie na ich przebieg, czy te zachowania poszczeglnych uczniw. Ko-
munikat autora, skierowany do czytelnika, jest jasny: Wielogodzinny
nocny pow uczniw zgodnie wsppracujcych ze sob ( ca| e eu
w 21, 2) nie przynis adnego rezultatu.
Autor zwraca tu uwag czytelnika, e nieudany pow ryb odby-
wa si w nocy (. | . -.t | |u-t ). Noc funkcjonuje w czwartej
Ewangelii jako symbol stanu oddalenia od Boga. W trakcie narracji
rozdziaw 1 20 autor pozostawi czytelnikowi sygnay, ktre na-
prowadzaj go na symboliczny negatywny wymiar nocy. Dostojnik
ydowski Nikodem przychodzi do Jezusa noc (3, 2) i wykazuje si
niezrozumieniemBoych spraw. Wkontekcie uprzednimcudownego
uzdrowienia czowieka niewidomego (a wic wyrwania go z ciemno-
ci i ukazania wiata, ktrym jest On sam), Jezus wypowiada sowa:
Potrzeba nam peni dziea Tego, ktry Mnie posa, dopki jest
dzie. Nadchodzi noc, kiedy nikt nie bdzie mg dziaa (9, 4). Ju-
72
Autor zakada prawdopodobnie, e czytelnik zaznajomiony z technikami poowu wie,
e ryby bior lepiej wnocy i e decyzja uczniwo nocnympoowie jest suszna, gdy
daje nadziej na zowienie wikszej liczby ryb. J. Zumstein, Lvangile selon saint
Jean (13-21), 305, przypomina, e rybacy owicy wnocy mogli uywa pochodni dla
zwabienia ryb.
dasz w nocy opuszcza grono uczniw i Jezusa, aby Go zdradzi i
wyda wrogom (13, 30). Wzmianka czasowa o nocnym poowie ryb
przez uczniw w 21, 3 jest zamierzona przez autora i stanowi element
jego strategii pragmatycznej. Uczniowie dziaajcy w osamotnieniu
bez Jezusa znajduj si w symbolicznej ciemnoci nocy i s skazani
na jaowy trud.
Uwany czytelnik zwrci z pewnoci uwag na kilka elementw
stylistycznych w 21, 3b, ktre mog by zamierzone przez autora. Po
relacji wypowiedzi Piotra i uczniw, podanej w mowie niezalenej,
w praesens historicum, narrator powraca do opowiadania o dalszych
czynnociach, uywajc trzech czasownikw w aorycie (. , e|,
. |. ca|, . :t aca|). Zoona forma pierwszego z tych czasownikw
(. ,. ,eat) mogaby sugerowa, e uczniowie znajdowali si w ja-
kim pomieszczeniu, albo w jakiej miejscowoci pooonej nad brze-
giem Jeziora Tyberiadzkiego, i stamtd wyszli na pow
73
. Naley
jednak wzi pod uwag, e w grece hellenistycznej okresu Nowego
Testamentu formy zoone czasownikw byy stosowane czsto w zna-
czeniu, ktre przybieraj ich formy proste. Std . , e| moe by
tumaczone w naszym tekcie zarwno jako wyszli, jak i poszli
74
.
Czasownik :ta ,a, wystpujcy w 21, 3 oraz, w dalszej czci narra-
cji, w 21, 10, oznacza dosownie chwyci, zatrzyma, areszto-
wa i jest rzadko stosowany na oznaczenie czynnoci chwytania
zwierzt
75
lub ryb. Odbiorca Ewangelii Janowej moe tutaj odczu pe-
wien dyskomfort
76
, gdy, w kontekcie uprzednim narracji, czasow-
nik ten by konsekwentnie szeciokrotnie uywany na oznaczenie
aresztowania Jezusa
77
. By moe autor, wybierajc ten czasownik w
21, 3b, chce wywoa u czytelnika niech do poowu na wasn
rk, ktry prowadzi tylko do frustracji.
73
Tacy komentatorzy czwartej Ewangelii, jak Westcott, Lagrange, czy Bernard suge-
ruj, e uczniowie mogli znajdowa si na brzegu jeziora wKafarnaumlub Betsaidzie.
74
R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1069, przypisuje tutaj czasowni-
kowi .,e| warto pleonastyczn i uwaa, e nie ma on specjalnego znaczenia, su-
gerujcego wyjcie na zewntrz.
75
Na przykad wAp 19, 20 czasownik ten okrela pochwycenie Bestii.
76
Czytelnik znajcy jzyk grecki spodziewaby si tutaj czasownika aa|a chwy-
ta, podobnie, jak w k 5, 5.
77
Rozdzia II 190
3.1.3. Objawienie si Jezusa uczniom(21, 4)
4
:ata;
18
e. e
19
,.|e.|;
80
.c Ìceu; .t;
81
e| at,tae|, eu
.|et e.tca| et aat et Ìceu; .ct|.
4
Gdy za nasta [ju] poranek, Jezus stan na brzegu. Jednake
uczniowie nie wiedzieli, e to jest Jezus.
Na pocztku wersetu 4 autor konstruuje dla czytelnika now scene-
ri, zmieniajc okolicznoci czasu, miejsca i osb. Przede wszystkim
czytelnik powinien zwrci uwag na to, e chocia ju w21, 1 autor za-
powiedzia, e zamierza opowiada o objawieniu si Jezusa nad Jezio-
rem Tyberiadzkim, to jednak, sam Jezus, jako posta narracji, nie
pojawi si w niej a do tej pory. Uwaga czytelnika miaa si koncen-
trowa przede wszystkim na postaciach uczniw oraz na nieudanym
nocnym poowie ryb. To, co zostao opowiedziane przez autora w 21,
1-3, stanowi nieodzowne to dla dalszego rozwoju dramaturgii narracji.
Przede wszystkim pojawia si na scenie zapowiedziana najwaniejsza
posta narracji Jezus, a wraz z Jego przyjciem nastaje wiato po-
ranka i robi si dzie
82
.
Now okoliczno czasu sygnalizuje autor przez wyraenie :ata;
e. e ,.|e. |;. Pierwszy i ostatni z cytowanych tu morfemwtworz
78
Rzeczownik :ata pojawia si tutaj po raz pierwszy w Ewangelii Janowej. W roz-
dziaach 1 20 autor dwukrotnie (18, 28 i 20, 1) uy pokrewnej mu formy :at .
79
Niektre zachodnie wiadectwa tekstualne opuszczaj e, std te w tumaczeniu
umieszczamy ten wyraz w nawiasie.
80
Idziemy tu za Kodeksami Synajskim i Bezae oraz za tradycj bizantyjsk. Kodeksy
Watykaski, Aleksandryjski, Ephraemi, Basileensis i in. maj w tym miejscu ,t|e.|;.
Ta ostatnia forma wskazywaaby na to, e objawienie si Jezusa uczniom dokonao si,
gdy nastawa poranek, a nie po jego nastaniu. Dla naszej interpretacji nie ma to
wikszego znaczenia, chocia forma ,.|e. |; usprawiedliwiaaby fakt pocztko-
wego nierozpoznania Jezusa przez uczniw (poniewa wiato dzienne nie byo jesz-
cze dostatecznie mocne).
81
Liczne wiadectwa tekstualne (np. Kodeks Synajski i Aleksandryjski) maj tu .:t za-
miast .t;. Idc za Kodeksem Watykaskim przyjmujemy tu .t;, jako lekcj trudniejsz,
ktra jednak znajduje pene uzasadnienie gramatyczne (w grece klasycznej czasow-
nik sta by traktowany jako czasownik ruchu). Z takim samym przypadkiem mamy
do czynienia w J 20, 19. 26.
82
Werset 21, 4 mona by traktowa jako pocztek samodzielnego opowiadania, ktre
koczy si w wersecie 8. Fragment 21, 4-8 posiada charakterystyczne cechy opowia-
dania o cudzie, takie jak: pojawienia si taumaturga (w. 4); stwierdzenie sytuacji braku
(w. 5); polecenie taumaturga (w. 6a); cud dokonany przez taumaturga i jego potwier-
dzenie (w. 6b-8). Zob. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 306.
skadni greck genetivus absolutus, ktra jest stosowana czsto przez
autorw NT
83
. Wyraa ona rnego rodzaju okolicznoci, towarzyszce
rozwojowi akcji. Przyswek e (ju) ma tutaj warto emfatyczno-
kontrastujc i uwiadamia czytelnikowi, e wydarzenie, ktre bdzie
teraz opowiada, nastpuje sukcesywnie, po nocnym trudzie poowu ryb
przez uczniw Jezusa.
Metafora wiato-ciemno, wyraona w naszej perykopie jako prze-
jcie od ciemnoci nocy do wiata dnia (21, 3-4), stanowi wany ele-
ment metajzyka czwartej Ewangelii
84
. Posugiwanie si w trakcie
narracji caej Ewangelii t, zrozumia dla ludzi rnych kultur, meta-
for, wydaje si by przemylane. W Ewangelii Janowej wiato jest
przede wszystkim przejawem ycia. Autor przekonuje czytelnika:
WNim byo ycie, a ycie byo wiatoci ludzi, a wiato w ciem-
noci wieci i ciemno jej nie ogarna (1, 4-5). Ju wic w pierwszych
zdaniach Prologu, ktry jest rodzajem metatekstu, wprowadzajcego czy-
telnika w lektur caej Ewangelii
85
, autor posuguje si metafor wiato-
ciemno, aby wyeksponowa osob odwiecznego Logosu, ktrego
ucielenieniem jest historyczny Jezus, ukazywany w dalszej narracji
jako ycie i dawca ycia. Autor, relacjonujc wypowiedzi Jezusa,
w ktrych mwi On o sobie, e jest wiatem wiata (np. 8, 12; 9, 5;
12, 35. 36. 46), przekonuje czytelnika, e w Nim jest ycie, mogce sta
si udziaem kadego, kto uwierzy w Jego Boskie posannictwo. Jezus
jest wic dawc ycia, ratujcym od mierci tego, kto w Niego uwierzy.
wiato jest w Ewangelii Janowej rwnie metafor Boego objawie-
nia, ofiarowanego czowiekowi w Jezusie. Przejcie od ciemnoci nocy
do wiata dnia w 21, 4 jest dla czytelnika wanym sygnaem, e nie na-
83
Na temat semantycznej nonoci skadni genetivus absolutus, zob., np. D.B. Wallace,
Greek Grammar beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New Testament, 102.
127. 654-655.
84
Obszerniej na ten temat, zob. J. Krcido, Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Li-
terary Approach, 86-90; tene, J 12, 44-50 jako przykad zastosowania techniki re-
lektury, ZNSBP 5 (2008), 335-339. Motyw wiata pojawia si stosunkowo czsto w
Ewangelii Janowej. Odnotowujemy w niej 23 wystpienia rzeczownika |a ;. Poza
tym dwa razy pojawia si w J czasownik |at|a i jeden raz czasownik |at,a. T sta-
tystyk uzupeniaj liczne przypadki rozpoczynania, przez autora narracji, kolejnych
perykop sugesti, e akcja rozpoczyna si nazajutrz nastpnego dnia (np. 1, 29. 35. 43;
6, 22). Tematyka ciemnoci pojawia si rzadziej na poziomie leksykalnym w J: osiem
wystpie rzeczownika c-eta, jedno przymiotnika c-ee; i sze rzeczownika |u,.
85
Na t funkcj Prologu w strukturze czwartej Ewangelii zwrcilimy ju uwag w:
J. Krcido, Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 50-52.
Rozdzia II 192
ley tej narracji rozumie tylko jako zwyczajnego, codziennego nasta-
nia dnia, lecz jest to moment Boego objawienia. Dziki temu adresat
Ewangelii nabiera pewnoci, e w zapowiedzi wprowadzajcej w J 21,
1 (|a|.e a), autor nie mia na myli zwykego ukazania si Jezusa
uczniom, lecz e opowiadanie to dotyczy Jego objawienia si im. To
przejcie, w 21, 4, od ciemnoci nocy do wiata dnia naley z pewno-
ci odczytywa nie tylko w wymiarze fizycznym, jako element fabuy,
sucy rozwojowi opowiadania, lecz take a moe nawet przede
wszystkim w wymiarze symboliczno-teologicznym
86
: Wraz z poja-
wieniem si Jezusa o poranku, dla uczniw rozpoczyna si nowa era,
nowe ycie, ktrego zasady zostan przedstawione czytelnikowi w dal-
szym toku narracji.
Autor podkrela, e uczniowie nie rozpoznali Jezusa w osobie, ktra
pojawia si na brzegu. Wzmianka ta suy prawdopodobnie nie tylko
rozwiniciu wtku dramatycznego (podobnie, jak w przypadku Marii
Magdaleny w 20, 14), lecz take jest nonikiem informacji na temat
tosamoci Jezusa po zmartwychwstaniu
87
. Jest to ta sama posta, co
Jezus ziemski, a jednoczenie rna od niej w taki sposb, e nie mona
jej rozpozna na podstawie wygldu. Strategia narracyjna autora w dal-
szej czci opowiadania bdzie zmierza do stopniowego ukazywania tej
zakrytej tosamoci Jezusa
88
: najpierw rozpozna Go Umiowany Ucze,
potem Piotr a za nim pozostali uczniowie, uczestnicy nocnego poowu.
Uwany czytelnik Ewangelii Janowej moe postawi sobie w tym miej-
scu pytanie: Dlaczego uczniowie nie mogli rozpozna zmartwych-
wstaego Jezusa, skoro widzieli Go ju dwukrotnie po zmartwychwstaniu
(20, 19-29)?
89
. Pewnymwyjanieniem moe by tutaj niedostateczna od-
86
Wymiar symboliczno-teologiczny przejcia od ciemnoci nocy do wiata poranka
w 21, 3-4 omawia np.: G.L. Borchert, John 1221, NAC: Nashville 2002, 326. Zob.
te: X. Lon - Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorifica-
tion (chapitres 18-21), Paris 1996, 277.
87
W zupenie innej sytuacji ni uczniowie jest czytelnik czwartej Ewangelii. Autor ju
w 21, 1 wyjani mu, e opowiada bdzie o objawieniu si Jezusa uczniom. Czytel-
nik, ktry uwierzy w prawdziwo opowiadanej historii, ma nad uczniami przewag:
on wie, e osob, ktra pojawia si na brzegu jest Jezus.
88
Por. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 306.
89
R.E. Brown twierdzi, e rozdzia 21 czwartej Ewangelii by napisany jako niezalene
opowiadanie o objawieniu si Jezusa zmartwychwstaego uczniom. Jego autor nie
bra wic pod uwag dwukrotnego ukazania si Jezusa uczniom w J 20. Dla autora
tego opowiadania byo to wic opowiadanie o pierwszym objawieniu si Zmart-
lego odzi z uczniami od brzegu, na ktrym znajdowa si Jezus. Ko-
pici tekstu Ewangelii Janowej w pierwszych wiekach szukali rozwiza-
nia tego problemu stosujc form imiesowu czasu teraniejszego
,t|e.|; zamiast imiesowu w aorycie ,.|e.|; (zob. przypis do tek-
stu greckiego na pocztku tego paragrafu). W ten sposb sugerowali
czytelnikowi, e mg panowa jeszcze pmrok, ktry uniemoliwi
uczniom rozpoznanie Jezusa. W naszej opinii, jak to zasygnalizowa-
limy nieco wyej, motyw nierozpoznania zmartwychwstaego Jezusa
przez uczniw jest tu elementem strategii teologicznej autora, ktry,
w dalszej czci narracji, chce pokaza czytelnikowi, w jaki sposb
moe on sam rozpoznawa zmartwychwstaego Jezusa.
3.1.4. Dialog Jezusa z uczniami:
obietnica obfitego poowu (21, 5-6a)
5
. ,.t eu | au et ; [e | Ìceu ; :atet a, t :ec|a ,te| . ,..,
a:.-tca| aua eu.
6a
e e. .t:.| auet; a.. .t; a e.,ta .
eu :eteu e et-ue|, -at .uc...
90
5
Mwi do nich Jezus: Dzieci, czy macie co do jedzenia?. Odpo-
wiedzieli Mu: Nie.
6a
On za powiedzia im: Zarzucie sie po pra-
wej stronie odzi, a znajdziecie.
Po wprowadzeniu Jezusa na scen narracji w poprzednim wersecie,
autor opowiada czytelnikowi o Jego zachowaniu wobec uczniw. God-
nym odnotowania jest tu przejcie od narracji prowadzonej w poprzed-
nim wersecie w aorycie (. c Ìceu ;) do opowiadania w czasie
teraniejszym (.,.t eu| auet; [e| Ìceu;). Podobnie, jak w wersecie
wychwstaego uczniom. Dopiero na etapie integracji tego opowiadania z rozdziaami
1 20 Janowej Ewangelii, to objawienie si Jezusa zmartwychwstaego uczniom zos-
tao ukazanie czytelnikowi jako trzecie. Zob. R.E. Brown, The Gospel according to
John, vol. 2, 1070. W naszej opinii rozdzia 21 nie by pisany jako osobny utwr zin-
tegrowany nastpnie z J 1 20, lecz jako tekst interpretujcy te rozdziay w wietle
nowych dowiadcze historycznych wsplnoty i organicznie z nimi zczony.
90
W manuskryptach takich, jak P
66
, Kodeks Synajski (korekta), niektre wersje etiop-
skie i aciskie oraz w tekcie Cyryla Aleksandryjskiego (ze zmianami) mamy po tych
sowach: et e. .t:e| et e; ; |u-e; .-e:taca.| -at eue.| .ae.| .:t e. a
at aeu.|. Tekst ten naley uzna za dodatek harmonizujcy Janowe opowia-
danie o cudownym poowie z opowiadaniem ukaszowym (Janowy dodatek jest
twrcz adaptacj k 5, 5). Na temat wsplnych motyww dla J 21 i k 5, zob., np.
R.T. Fortna, Diachronic/Synchronic Reading John 21 and Luke 5, in: John and the
Synoptics, A. Denaux (ed.), BETL 101: Leuven 1992, 387-399.
Rozdzia II 194
3, tak i tu, mamy do czynienia z praesens historicum, poprzez zastoso-
wanie ktrego autor czyni czytelnikw uczestnikami tego wydarzenia.
Jednake, inaczej ni w wersecie 3, autor powraca tutaj do narracji
w czasie przeszym (odpowied uczniw a:.-t ca| aua oraz dalsze
polecenie Jezusa e e. .t:.| auet;, a take czynno zarzucenia sieci
przez uczniw . ae| w 6b s zrelacjonowane w aorycie). Wida
w tych zmianach czasu przez autora staranie o to, by czytelnik odbiera
jego tekst na dwch poziomach: na poziomie historycznym relacji wy-
darze z przeszoci oraz na poziomie aktualizacji tych wydarze
w yciu czytelnika, poprzez to, e staje si on, w pewien sposb, uczest-
nikiem tych wydarze (praesens historicum).
Jezus zwraca si do swoich uczniw, ktrzy Go jeszcze nie rozpoz-
naj, uywajc rzeczownika :ateta (liczba mnoga od :atete|). Jest to
forma zdrobniaa od :at; (chopiec/dziewczyna, suga, niewolnik), kt-
rej Jezus nigdy wczeniej nie uywa, zwracajc si do swoich uczniw,
w trakcie narracji rozdziaw 1 20. Wydaje si, e autor rozdziau 21,
wskazujc na uycie zdrobniaej formy tego rzeczownika przez Jezusa
w odniesieniu do Jego uczniw, nie sugeruje tutaj czytelnikowi, e trak-
tuje On ich w sposb wyjtkowo zayy
91
. Wprawdzie w 16, 2 :atete|
jest uyte przez autora na okrelenie nowonarodzonego niemowlcia, to
jednaj jzyk grecki dysponuje jeszcze podwjnym zdrobnieniem mor-
femu :at ;, w postaci :atea te|, ktre w J 6, 9 okrela kilku, a moe
nawet kilkunastoletniego chopca. Tak wic uycie przez Jezusa formy
zdrobniaej w 21, 5 nie musi oznacza szczeglnej zayoci.
Wielce prawdopodobnym jest, e autor, uywajc takiej a nie innej
frazeologii w J 21, odwouje si do jzyka codziennego odbiorcw jego
tekstu. Stwierdzono, e nastpujca zaraz potem dalsza cz pytania
Jezusa ( t :ec|a,te| .,..,) jest sformuowaniem idiomatycznym,
ktrego uywano pytajc rybakw lub myliwych, czy pow lub polo-
wanie byy udane
92
. W tym kontekcie :atet a mogoby by widziane
jako codzienny kolokwialny zwrot uywany w stosunku do ludzi wy-
konujcych rnego rodzaju prace
93
. J.H. Bernard twierdzi, e przy
91
J.P. Heil, Blood and Water. The Death and Resurrection of Jesus in John 18-21, 154,
sugeruje, e autor wyraza w ten sposb cakowit zaleno uczniw od Jezusa.
92
Zob. J.H. Bernard, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St. John, vol.
2, 696; C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, Edinburgh 1929, 1228.
93
Za takim znaczeniem :atet a w J 21, 5 opowiada si, np. G.H.C. MacGregor, The
Gospel of John, MNTC: London 1928 (repr. 1959), 370.
uyciu okrelenia :ateta zwracano si do grupy obcych ludzi oraz do
ludzi niszych warstw spoecznych
94
. W tej perspektywie czytelnik nie
powinien dostrzec nic osobliwego, co wskazywaoby na to, e Jezus
chce, tytuujc uczniw :ateta, wyrazi w ten sposb swoj zayo z
nimi. Wydaje si, e dla wyraenia takiej zayoci Jezus uyby raczej
rzeczownika .-|ta (zdrobnienie od .-|e| dziecko), ktrym tytuowa
ju swoich uczniw w 13, 33, tzn. w skierowanych do nich Mowach
Poegnalnych. Z tego, co zostao do tej pory powiedziane wydaje si, e
.-|ta oddaoby bardziej zayo czc Jezusa i Jego uczniw, :ateta
za ma wydwik bardziej formalny
95
.
Biorc pod uwag specyficzny kontekst wsplnoty, bdcej depozy-
tariuszem tradycji, w ktrej tradycja ta ewoluowaa, w kierunku, znaj-
dujcym swj wyraz w kolejnych relekturach czwartej Ewangelii,
moemy nieco inaczej spojrze na zagadnienie intencji pragmatycznych
autora J 21, 5. Przyjmujc, e rozdzia 21 stanowi pniejszy etap roz-
woju tradycji, odpowiadajcy czasowo etapowi formuowania si Lis-
tw Janowych
96
, bez trudu zauwaymy, e okrelenia :ateta uywano
wtedy w krgach na okrelenie czonkw wsplnoty. Z kontekstu 1 J 2,
14. 18, gdzie autor uywa okrelenia :ateta w stosunku do adresatw,
poddanych jego pasterskiej opiece, wyranie przebija atmosfera
zayoci i troski. Co wicej w 1 J :ateta i .-|ta s stosowane przez au-
tora zamiennie, kiedy zwraca si do czonkw wsplnoty (.-|t a jest
stosowane czciej przez autora: 1 J 2, 1. 12. 28; 3, 7. 18; 4, 4; 5, 21).
Trudno dopatrze si jakiegokolwiek niuansowania w uyciu tych ter-
minw przez autora 1 J (s wic synonimami). Zatem, z perspektywy
domylnego odbiorcy J 21, ktrym jest czonek wsplnoty Janowej,
okrelenie :ateta moe by odbierane bardzo pozytywnie, jako wska-
zujce na zayo z Jezusem
97
. Jednoczenie autor sprytnie naprowadza
94
Zob. J.H. Bernard, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St. John,
vol. 2, 696.
95
Tak uwaa, np. M.-J. Lagrange, ktry twierdzi, e Jezus zwraca si tutaj do uczniw
:atet a, gdy nie chce by przez nich od razu rozpoznany. Zob. M.-J. Lagrange,
vangile selon saint Jean, 524. Zob. te uwagi na ten temat w: R.E. Brown, The
Gospel according to John, vol. 2, 1070.
96
Na podobny etap redakcji oraz bardzo zblione koncepcje teologiczne J 21 i 1 J zwraca
uwag, np. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 306 (przypis 17).
97
F.J. Moloney w nastpujcy sposb komentuje uycie :ateta w 21, 5: This form of
address, not found elsewhere in the Fourth Gospel (), indicates an intimate author-
ity. Zob. F.J. Moloney, The Gospel of John, 549.
Rozdzia II 196
czytelnika na waciwy sens opowiadania, ktre ten czyta: dotyczy ono
przede wszystkim relacji wizi pomidzy zmartwychwstaym Jezusem
i Jego wsplnot
98
. Tosamo wsplnoty nie polega przede wszystkim
na byciu uczniami Jezusa, lecz na byciu dziemi, o ktre On troszczy si
w ich niedostatkach.
Pytanie Jezusa skierowane do uczniw (Czy macie co do jedze-
nia?) rozpoczyna si od partykuy przeczcej , ktr w jzyku grec-
kim stawia si wtedy, gdy pytajcy oczekuje negatywnej odpowiedzi
99
.
Jezus, stojcy na brzegu, zna wic rezultat nocnego poowu ryb przez
uczniw. Wie, e nic nie zowili i nie maj nic do jedzenia. Ze strony
uczniw tak postawione pytanie powinno by odczytane jako impuls do
uznania swojej wasnej niewystarczalnoci i koniecznoci polegania na
Nim (mog wybrzmie tutaj echem sowa z J 15, 5: Beze Mnie nic nie
moecie uczyni)
100
. Takiej samowiadomoci cakowitej zalenoci
od Jezusa oczekuje rwnie autor od czytelnikw czwartej Ewangelii.
Zastosowany w 21, 5 rzeczownik :ec|a,te| stanowi hapax lego-
menon w NT i w Septuagincie, dlatego te zrozumienie jego znaczenia
moe by troch utrudnione. W grece hellenistycznej rzeczownik ten
oznacza pierwotnie jakiegokolwiek rodzaju danie jedzone z chlebem
(ekwiwalent ee|)
101
lub po prostu co do zjedzenia
102
. Z czasem wy-
98
99
Egzegeci, wyjaniajcy ten fragment, nie zadowalaj si jednak takim stwierdzeniem
i prbuj wydoby rne niuanse tak postawionego pytania. Na przykad J.H. Ber-
nard, opowiadajcy si za idiomatycznym charakterem tego pytania (zob. powyej),
twierdzi, e pytajcy nie zakada tutaj negatywnej odpowiedzi ze strony respondenta.
vol. 2, 696. F. Blass i A. Debrunner w swojej gramatyce jzyka greckiego cytuj py-
tanie Jezusa z J 21, 5 jako przykad niuansowania znaczenia greckiej partykuy . Ich
zdaniem w pytaniu tym jest zawarte przypuszczenie, e uczniowie jednak co zowili.
Odwouj si tutaj do komentujcego ten werset Jana Chryzostoma, ktry twierdzi,
e tak postawione pytanie moe zawiera w sobie rwnie ofert zakupu zowionych
ryb. Zob. F. Blass A. Debrunner R. Funk, A Greek Grammar of the New Testament
and Other Early Christian Literature, 427.2. R.E. Brown dostrzega natomiast w tak
postawionym pytaniu Jezusa odcie ironii, gdy mia On wiadomo bezowocnoci
wysikw uczniw, ktrzy samodzielnie nie byli zdolni niczego osign. Zob. R.E.
Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1070-1071.
100
Podobnie: C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1228.
101
Zob. J.H. Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, BibleWorks 7 Ver-
sion, 4525.
102
Zob. H.G. Liddell R. Scott, A Greek-English Lexicon. A New Edition Revised and
Augmented Throughout, Oxford University Press 1996: BibleWorks 7 Version, 35075.
razu tego zaczto uywa ekskluzywnie na okrelenie gotowanej lub
pieczonej ryby
103
. Nie bez znaczenia moe by tu rwnie fakt, e po-
krewny do :ec|a ,te| grecki rzeczownik :e c|a,a by uywany
w grece hellenistycznej na okrelenie krwawej ofiary zoonej w czyjej
intencji. Rzeczownik :ec|a ,te| przynaley bowiem do pola seman-
tycznego posiku i sygnalizuje niejako posiek, ktry Jezus spoyje ze
swoimi uczniami, o czym bdzie mowa w wersetach 9-13. Nietypowy
dla sownictwa nowotestamentowego rzeczownik :ec|a,te| mg ko-
jarzy si czytelnikowi z ofiarniczo-liturgicznym znaczeniem rzeczo-
wnika :ec|a,a i sugerowa w ten sposb kultyczny charakter posiku
Jezusa z uczniami (21, 9-13)
104
. W dalszym cigu naszych analiz poka-
zywa bdziemy, e zastosowana w 21, 1-14 symbolika naprowadza
czytelnika bardzo wyranie na kultyczny i eucharystyczny wymiar
tego posiku. Wydaje si zatem, e uycie przez autora rzeczownika
:ec|a,te| w 21, 5, miao za zadanie wyczuli czytelnika na wyjtkowy
charakter posiku, ktry Jezus za chwil spoyje ze swoimi uczniami
oraz pokaza mu zwizek pomidzy rzeczywistociami, ktrych sym-
bolami s tutaj pow i posiek.
Negatywna odpowied uczniw na pytanie Czy macie co do je-
dzenia?, oddajca rzeczywisty stan po nocnym poowie, sprawia, e
Jezus moe przej inicjatyw, aby zaradzi ich brakowi. Jezus dziaa
sowem, ktre uczniowie nie rozpoznajcy jeszcze Jego tosamoci
mog odrzuci albo przyj i posusznie wykona Jego polecenia, na-
raajc si by moe na omieszenie (przynajmniej niektrzy z nich byli
zawodowymi rybakami). W Jezusowym poleceniu zarzucenia sieci po
prawej stronie odzi (a.. .t ; a e.,ta . eu :eteu e et-ue|)
naley zwrci uwag na kilka elementw, ktre mog by wskanikami
strategii narracyjnej autora. Pozostajc na poziomie literalnym tekstu,
naley zauway, e czytelnicy obeznani przynajmniej w minimalnym
stopniu z konstrukcj odzi rybackich w tamtym czasie i z technikami
103
J.H. Moulton i G. Milligan uwaaj, e wyraz :ec|a ,te| okrela w grece hel-
lenistycznej danie, ktrego podstaw byy ryby: To judge from the papyrus evidence
prosphagion is best understood of some staple article of food of the genus fish, rather
than of mere relish. Zob. J.H. Moulton G. Milligan, The Vocabulary of the Greek
Testament, Hendrickson Publishers: Peabody 1997, 551.
104
Zagadnienie obecnoci elementw, nawizujcych do rytuau liturgicznego w czwar-
tej Ewangelii, omawia w interesujcy sposb: G. Segalla, Ritualit cristologica ed es-
perienza spirituale nel Vangelo secondo Giovanni, Teologia 23 (1998) 330-362. Autor
ten nie dostrzega jednak tego typu elementw w J 21.
Rozdzia II 198
poowu, powinni uzna polecenie Jezusa za nonsensowne, gdy po pra-
wej burcie odzi znajdowao si due wioso, ktre penio funkcj
steru
105
. W zwizku z tym rybacy tak ustawiali swoje odzie, aby mc za-
rzuca sieci do poowu po lewej burcie. Ta wiedza sprawia, e czytelnik
moe wnikn jeszcze bardziej w dramaturgi opowiadanego wydarze-
nia. Zaakceptowanie tego bezsensownego polecenia, pochodzcego od
stojcego na brzegu nieznajomego, przez znajcych arkana swego za-
wodu rybakw, utrudzonych nocnym poowem, wydaje si wymaga
od nich lepego nieracjonalnego zaufania
106
. Lekcja dla czytelnikw wy-
daje si tu bardzo klarowna: Jezus oczekuje od swoich uczniw lepego
zaufania.
Stwierdzenie Jezusa .t ; a e.,ta . (po prawej stronie) ma tutaj
z pewnoci rwnie znaczenie metaforyczne. Prawa strona bya
uwaana za stron lepsz, szczliwsz
107
. Niektrzy egzegeci widz
tutaj taki wanie odcie znaczeniowy
108
, inni za uwaaj, e takie od-
woanie si do nieco zabobonnych przekona wiata grecko-rzym-
skiego byoby tu zbyt banalne
109
. By moe wybrzmiewa w tym
poleceniu moralne zobowizanie, jakie Jezus nakada na swoich
uczniw, by byli Mu we wszystkim posuszni
110
. Mona w reakcji
uczniw dostrzec rwnie odniesienie do oglnej mdrociowej zasady,
podzielanej przez spoeczestwa staroytne. Zasada ta gosia, e
105
Wicej na temat funkcji takiego wiosa w odziach budowanych w okresie grecko-
rzymskim zob. L.T. Lehmann, The Mystery of the Graeco-Roman Steering-oar, IJNA
7/2 (2007) 95-98.
106
J.H. Bernard prbuje uzasadnia polecenie Jezusa, dotyczce zarzucenia sieci po pra-
wej stronie oraz obfity pow, opierajc si o czynniki naturalne. Twierdzi, e Jezus
mg dostrzec z brzegu awic ryb po prawej stronie odzi, ktrej nie widzieli ucznio-
wie. Zob. J.H. Bernard, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St.
John, vol. 2, 696. Pow nie miaby wtedy znamion cudu, lecz byby konsekwencj
szczliwego zbiegu okolicznoci i spostrzegawczoci Jezusa. Takie wyjanienie wy-
daje si nie wspgra z wyran intencj autora, by ukaza pow jako ponad-natu-
ralne wydarzenie.
107
Przymiotnik e.,te ; przyjmuje w jzyku greckim rwnie znaczenia pomylny,
szczliwy, dobry. Zob. H.G. Liddell R. Scott, A Greek-English Lexicon. A New
Edition Revised and Augmented Throughout, 9076. Zob. te: X. Lon-Dufour, Lec-
ture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 278.
108
Zob., np. C.K. Barrett, The Gospel according to St. John, London 1978, 482.
109
Por. G.R. Beasley-Murray, John, 400. Podobnie: F.J. Moloney, The Gospel of John,
549.
110
Takiego znaczenia dopatruj si tu, np.: R.E. Brown, The Gospel according to John,
vol. 2, 1071; C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1228.
posuszestwo mdrzejszemu od siebie jest lepsze od polegania na
wasnej mdroci (zob., np. Prz 3, 5)
111
. Najistotniejsze z punktu wi-
dzenia pragmatycznego zamysu autora wydaje si jednak prowadzenie
czytelnika w kierunku ukazania poprzez to wydarzenie tosamoci Je-
zusa po zmartwychwstaniu. Posiada On nie tylko ponad-naturaln wie-
dz, lecz take panuje nad siami natury
112
.
3.1.5. Wypenienie polecenia Jezusa,
nadspodziewanie obfity pow (21, 6b)
6b
.ae| eu|, -at eu-.t aue .-ucat tc,ue|
113
a:e
114
eu :eu;
a| t,ua|.
6b
Zarzucili wic, i nie mogli jej wycign z powodu mnstwa ryb.
Ten krtki fragment jest komentarzem autora, w ktrym w bardzo
zwizy sposb relacjonuje on czytelnikowi obfity pow ryb, doko-
nany przez uczniw, posusznych poleceniu Jezusa
115
. Zwizo opo-
wiadania sprawia, e czytelnik gbiej i w bezporedni sposb poznaje
skutki posuszestwa Jezusowi. Posuszestwo uczniw rodzi nadspo-
dziewan obfito, znacznie przekraczajc ich potrzeby i oczekiwa-
nia. Polecenie Jezusa nie wymagao od uczniw wykonania czego
nadzwyczajnego. Mieli oni wykona czynno, ktr sami wczeniej
wykonywali. Podczas, gdy ich samodzielne dziaanie okazao si cako-
wicie bezowocne, dziaanie na polecenie Jezusa przynosi nadspodzie-
wany rezultat
116
. Wydaje si, e autorowi przywieca tutaj taka wanie
strategia pragmatyczna.
Interpretujc ca perykop 21, 4-8 jako opowiadanie o cudownym
poowie ryb naley zauway, e werset 6b streszcza sam moment rea-
111
Zob. C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1228.
112
Zob. G.R. Beasley-Murray, John, 400.
113
Mamy tutaj do czynienia z jedynym uyciem czasownika t c,ua w czwartej Ewangelii
w znaczeniu mc, by w stanie. W rozdziaach 1 20 autor uywa konsek-
wentnie 36 razy czasownika eu |aat w znaczeniu mc. Moe to wskazywa na
pniejsz (bd odmienn) redakcj J 21.
114
Przyimek a:e jest tu uyty w sensie kauzatywnym, niespotykanym w rozdziaach 1
20, gdzie dla wyraenia przyczyny stosuje si przyimek eta (26 razy).
115
R. Kysar zwraca uwag, e autor tego fragmentu przekonuje czytelnika, i
posuszestwo stanowi konieczny element bycia uczniem Jezusa. Zob. tene, John,
ACNT: Augsburg 1986, 313-314.
116
Podobnie fragment ten interpretuje F.J. Moloney, The Gospel of John, 549.
Rozdzia II 200
lizacji tego cudu. Obfity pow naley interpretowa jako znak, ktry
pozwala uczniom rozpozna zmartwychwstaego Jezusa (21, 7. 12)
117
.
Majc na uwadze funkcjonowanie symboliki poowu w tradycji wczes-
nochrzecijaskiej, do ktrej z pewnoci odwouje si tu autor, na-
suwa si tu intuicja, e narracja ta ma jeszcze jedno dno: Pow
moe symbolizowa tutaj owienie ludzi
118
. Ewangelista Mateusz,
opowiadajc o powoaniu przez Jezusa pierwszych uczniw, zwraca
uwag na to, e ich zadanie misyjne byo od razu skonkretyzowane:
Pjdcie za Mn a uczyni was rybakami ludzi (4, 19)
119
. Opowia-
danie o cudownym poowie mogo by odczytywane przez czonkw
wsplnoty Janowej, znajcych prawdopodobnie tradycje synoptyczne,
jako wezwanie do dziaalnoci misyjnej. d w symbolice wczesno-
chrzecijaskiej obrazowaa Koci jako miejsce zbawienia. Nato-
miast uyty przez autora w 21, 6 (i ponownie w 21, 11) czasownik
. -a cign, pociga, odnoszcy si tutaj do cignicia sieci
przez uczniw, ma w czwartej Ewangelii znaczenie metaforyczne,
gdy oznacza przyciganie wierzcych przez Boga lub Jezusa (zob. 6,
44; 12, 32). Tak wic fragment ten mona interpretowa rwnie jako
metafor dziaalnoci misyjnej wsplnoty Kocioa
120
. Autor wyra-
nie dy w J 21 do przekonania czytelnika, e skuteczno dziea
ewangelizacji nie jest rezultatem osobistych wysikw uczniw, lecz
obecnoci Jezusa zmartwychwstaego (ktra moe by nawet nieza-
uwaalna przez samych uczniw). Tylko poleganie na sowach
yjcego Jezusa jest gwarantem skutecznoci pracy apostolskiej
121
.
117
Zob. X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorifica-
tion (chapitres 18-21), 278. Tekst ten analizuje szczegowo w aspekcie cudu: M.
Labahn, Fishing for Meaning: The Miraculous Catch of Fish in John 21, in: Wonders
Never Cease: The Purpose of Narrating Miracle Stories in the New Testament and Its
Religious Environment, M. Labahn B.J. Lietaert Peerbolte (eds.), London New
York 2006, 125-144.
118
X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification
(chapitres 18-21), 279.
119
Wicej na temat symboliki ryby i poowu w Biblii oraz w tradycji wczesnochrzeci-
jaskiej, zob. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Sownik symboliki biblijnej.
Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Pimie
witym, Vocatio: Warszawa 2003, 80-81.
120
Po tej linii interpretuje ten tekst, np. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21),
306.
121
tion (chapitres 18-21), 279.
3.1.6. Umiowany Ucze rozpoznaje Jezusa (21, 7a)
7a
. ,.t eu | e a ; . -.t |e; e | ,a :a e Ìceu ; a E. a e
-ute;
122
.ct|.
7a
Mwi wic do Piotra w ucze, ktrego Jezus miowa: To jest
Pan!.
W poprzednim wersecie autor zrelacjonowa czynno cudownego
poowu ryb przez uczniw, stosujc czasownik . ae|, w aorycie.
Wwersecie 7a zachodzi kolejne nage przejcie do praesens historicum
(.,.t), ktre podobnie jak uprzednio uobecnia dla czytelnika to his-
toryczne wydarzenie, zapraszajc go do udziau w tym, co si dzieje. Par-
tykua eu |, wystpujca, jak zwykle, w postpozycji, ma tutaj walor
spjnika wynikowego. Wypowied Umiowanego Ucznia jest wic uka-
zana przez autora za swego rodzaju rezultat reakcj na to, co si wy-
darzyo. Przekonanie, do ktrego doszed Umiowany Ucze e osob,
ktra wydaa polecenie zarzucenia sieci po prawej burcie odzi jest Jezus
byo wynikiem wycignicia waciwego wniosku z przesanki, ktr
by obfity pow ryb. Fakt rozpoznania Jezusa przez Umiowanego
Ucznia nie powinien by tutaj zaskoczeniem dla czytelnika, gdy w roz-
dziaach 13 20 jest on uczniem, ktry najlepiej rozumia i najwaciwiej
interpretowa prawdziw tosamo Jezusa (zob. analiza tej postaci w
pierwszym rozdziale tej monografii)
123
. Zastanawia jednak, e autor do-
piero w tym miejscu a nie w 21, 2-3 informuje czytelnika o tym, e
jednym z siedmiu uczniw, bdcych wiadkami tej chrystofanii, jest
Umiowany Ucze
124
. Autor nie pozostawia czytelnikowi wtpliwoci,
122
Kodeks Bezae Cantabrigiensis dodaje tu a| nasz.
123
F.J. Moloney przypomina, e Jezus kilkakrotnie podczas swojej ziemskiej dziaalnoci
pokaza uczniom, e ma wadz nad natur (np. 2, 1-11; 6, 1-15. 16-21). Dlatego te
cudowny pow ryb nie powinien by dla nich zaskoczeniem. Zob. F.J. Moloney, The
Gospel of John, 549. Egzegeci, badajcy ten fragment, podnosz rwnie kwesti
imiennej identyfikacji Umiowanego Ucznia. Jak to ju wykazalimy, autor czwartej
Ewangelii celowo zataja przed czytelnikiem imienn tosamo tego ucznia.
124
Pewnym usprawiedliwieniem tego przemilczenia (prcz oczywicie wiadomej stra-
tegii autora, polegajcej na zachowaniu anonimowoci tej postaci) moe by uycie
przez autora, w odniesieniu do Umiowanego Ucznia, zaimka wskazujcego dalszego
.-.t|e;, ktry sugeruje, e jest to osoba dobrze znana czytelnikom. Na temat takiego
zastosowania tego zaimka w grece hellenistycznej, zob. F. Blass A. Debrunner R.
Funk, A Greek Grammar of the New Testament and Other Early Christian Litera-
ture, 291.3. Taki sam, jak my, wniosek w tej sprawie formuuje: H.N. Ridderbos, The
Gospel of John. A Theological Commentary, Grand Rapids 1997, 660.
Rozdzia II 202
e elementem, ktry umoliwi Umiowanemu Uczniowi rozpoznanie
Jezusa bya nadzwyczajna obfito ryb zowionych przez uczniw,
posusznych poleceniu Jezusa (21, 6b). Kod obfitoci jest w czwartej
Ewangelii znakiem objawienia si prawdziwej tosamoci Jezusa
125
.
Wida to wyranie w dwch cudach Jezusa, ktre podobnie, jak cudowny
pow byy zlokalizowane rwnie w Galilei. Pierwszy z tych cudw to
cudowna przemiana wody w wino na weselu w Kanie Galilejskiej (2, 1-
11). Sama niezwyko tej przemiany, ale rwnie jej obfito, s dla
uczniw znakiem Boskiej tosamoci Jezusa. Autor podsumowuje to wy-
darzenie wyran sugesti skierowan do czytelnika: Taki to pocztek
znakw uczyni Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawi swoj chwa i uwie-
rzyli w Niego Jego uczniowie (2, 11). Drugi tekst to 6, 5-15, gdzie autor
opowiada o cudownym rozmnoeniu przez Jezusa, dla tumu liczcego
pi tysicy mczyzn (oraz dla nieznanej liczby kobiet i dzieci), piciu
chlebw i dwch ryb. Bezporednio po tym cudzie autor podaje czytel-
nikowi jedynie informacj, e tumy uznay Jezusa za proroka, ktry mia
przyj na wiat (6, 14). Natomiast wyrazicielem opinii najbliszych
uczniw Jezusa, odnonie do Jego tosamoci, bdzie Szymon Piotr,
ktry po Mowie Eucharystycznej, gdy wielu z uczniw Jezusa opucio
Go, powie: Panie, do kogo pjdziemy? Ty masz sowa ycia wiecznego.
A mymy uwierzyli i poznali, e Ty jeste witym Boga. (6, 68-69).
Tak wic obfity pow ryb jest dla uczniw wyran manifestacj obec-
noci Jezusa, Jego tosamoci i cudownego dziaania.
Autor zwraca jednake uwag czytelnika, e najlepszym refleksem,
w rozpoznaniu zmartwychwstaego Jezusa, w osobie stojcej na brzegu,
wykaza si Umiowany Ucze, ktry, jak narrator wyranie zaznacza,
nie dzieli si swoim odkryciem ze wszystkimi uczniami a jedynie z Piot-
rem. Wydaje si, e znajdujemy tutaj wyran sugesti, co do podziau
kompetencji pomidzy tymi dwoma uczniami
126
. Jak to wykazalimy,
analizujc posta Umiowanego Ucznia w rozdziaach 13 20, autor
ukazuje go jako najbliszego Jezusowi ucznia (13, 23-25; 19, 26; 20, 2).
Std te nie dziwi, e on pierwszy rozpoznaje obecno zmartwych-
wstaego Pana i on przekazuje t informacj Piotrowi, ktry jest przed-
stawiony w narracji rozdziau 21, jako swego rodzaju lider uczniw
125
Zwraca na to uwag G.R. ODay, The Gospel of John, NIB, vol. 9, Abingdon 1995, 857.
126
tion (chapitres 18-21), 279.
(zob. powyej analizy 21, 2-3)
127
. W 21, 7a ukazana jest natomiast i po-
twierdzona, uprzywilejowana pozycja Umiowanego Ucznia jako inter-
pretatora sw i czynw Jezusa oraz wzr ucznia
128
.
Istotnym sygnaem dla czytelnika jest tutaj rwnie sposb okrelenia
przez Umiowanego Ucznia tosamoci zmartwychwstaego Jezusa.
Umiowany Ucze nie nazywa go po imieniu, lecz mwi o Nim: e -u te ;
. ct| dos.: Pan jest!
129
. Naley zauway, e autor czwartej Ewangelii
konsekwentnie unika okrelania ziemskiego Jezusa tytuem Pan. Tytu
ten pojawia si dopiero w odniesieniu do zmartwychwstaego Chrystusa
(20, 18. 20. 25 oraz 21, 7. 12), a jego uycie przez autora odzwierciedla z
pewnoci przekonanie wsplnoty popaschalnej o bstwie Jezusa. Mg
on ju funkcjonowa we wczesnochrzecijaskiej tradycji jako ustabili-
zowany termin, ktrym chrzecijanie okrelali chwalebnego Chrystusa
(tym bardziej, e w LXX termin ten okrela Boga). W ustach Umiowa-
nego Ucznia, w kontekcie narracji J 21, stwierdzenie e -ute; .ct| moe
by rozumiane rwnie za jego wyznanie wiary w Jezusa wobec Piotra.
3.1.7 Reakcja Piotra (21, 7b)
7b
Lt a| eu | E. e; a -eu ca; e t e -u te ; . ct| e | . :.|eu |
et.,acae, | ,a ,u|e;, -at .a.| .aue| .t; | aacca|,
7b
Gdy wic Szymon Piotr usysza, e Pan jest, przywdzia/przepasa
ubranie by bowiem nagi/skpo przyodziany i rzuci si w morze.
127
Jednake, strategia autora w odniesieniu do relacji Piotra i Umiowanego Ucznia nie
odbiega od tej, ktra wyranie zostaa zarysowana w rozdziaach 1 20. H.N. Rid-
derbos formuuje to w zwizy sposb, piszc, e Umiowany Ucze jest znowu
o krok z przodu przed Piotrem. Zob. H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theo-
logical Commentary, 660.
128
129
C.K. Barrett widzi pokrewiestwo tego wyraenia z samookreleniem Jezusa z czwar-
tej Ewangelii .,a .tt Ja jestem (np. 4, 26; 6, 20; 8, 24). Zob. C.K. Barrett, The
Gospel according to St. John, 483. Analiza 36 wystpie wyraenia .,a .tt w Ewan-
gelii Janowej doprowadzia nas do nastpujcego wniosku: () Jezus nie utosamia
si z Bogiem, ale podkrela swoje Boskie pochodzenie i wyjtkowo relacji z Ojcem.
Uywajc formuy .,a .tt mwi, e jest: chlebem ycia, wiatem wiata, bram
owiec, dobrym pasterzem, zmartwychwstaniem, drog, prawd, yciem, krzewem
winnym. Symbolika ta ukazuje Jego solidarno i jedno z Ojcem, rol w objawie-
niu Boga ludziom, a take zbawcze posannictwo. Zob. J. Krcido, Duch wity
i Jezus w Ewangelii w. Jana, 126-127. Jeeli intuicja C.K. Barretta jest suszna, to
stwierdzenie e -ute; .ct| ma dla czytelnika bardzo du nono semantyczn.
Rozdzia II 204
Uwaga czytelnika jest tu koncentrowana na reakcji Szymona Piotra na
informacj Umiowanego Ucznia, e osoba stojca na brzegu jeziora to
Pan, czyli zmartwychwstay Jezus
130
. Autor podkrela tutaj natych-
miastowo reakcji Piotra, ktry chce jak najszybciej stan przy Jezusie,
zapominajc o koniecznoci dokoczenia poowu. Ta postawa stoi w kon-
tracie z postaw Umiowanego Ucznia, ktry pomimo, e pierwszy roz-
pozna obecno Jezusa, pozosta wraz z innymi uczniami w odzi, by
razem popyn na spotkanie Jezusa. Sytuacja ta moe w nieco zawoalo-
wany sposb odsya czytelnika do opowiadania z 20, 1-10
131
, gdzie Piotr
i Umiowany Ucze, powiadomieni przez Mari Magdalen o pustym
grobie Jezusa, pospiesznie udaj si na miejsce Jego pochwku. Piotr, po-
mimo wejcia jako pierwszy do pustego grobu, nie by w stanie uzna
tego faktu za przesank, wskazujc na zmartwychwstanie Jezusa.
Umiowany Ucze za ujrza i uwierzy (20, 8), tzn. dla niego pusty
grb sta si przesank za zmartwychwstaniem Jezusa
132
. Tak wic w 21,
7 autor kontrastuje dwie postawy: Umiowanego Ucznia, ktry uwie-
rzy i jest przekonany, odczytawszy waciwie znak obfitego poowu, e
to jest Pan i Piotra, ktremu nadal brakuje pewnoci wiary, pomimo
dwch chrystofanii, ktrych by ju wiadkiem (opowiedzianych w roz-
dziale dwudziestym). Gwatown reakcj Piotra mona wic tutaj inter-
pretowa w rny sposb. By moe, jak to sugerujemy powyej,
uwierzy wiadectwu Umiowanego Ucznia i jego naga reakcja wynika
z chci jak najrychlejszego spotkania z Jezusem. Moliwa jest jednake
rwnie inna interpretacja. Rzucenie si Piotra w morze mogo wynika
z niepewnoci, co do tosamoci Jezusa i byo powodowane chci jak
najszybszego upewnienia si, e to rzeczywicie jest Jezus. Tak, czy ina-
czej, w kontekcie dwch chrystofanii z rozdziau dwudziestego, nie
mona tutaj jednoznacznie wyjani gwatownoci zachowania Piotra
133
.
130
Por. P.C. Raimbault, Les rcits de la pche miraculeuse Lc 5,1-11; Jn 21,1-14, 164-165.
131
Wsplne elementy obu tekstw dostrzega rwnie (nie pokazujc ich jednak): G.R.
Beasley-Murray, John, 400.
132
Autor czwartej Ewangelii wyranie sugeruje czytelnikowi taki wanie sens wyraenia
ujrza i uwierzy poprzez komentarz umieszczony zaraz potem: Dotd bowiem nie
rozumieli jeszcze Pisma, ktre mwi, e On ma powsta z martwych (20, 9).
133
C.S. Keener susznie, naszym zdaniem, zauwaa, e szybko reakcji Piotra, o kt-
rej autor tu opowiada, odpowiada temu, jak autor przedstawia jego posta czytelni-
kowi w rozdziaach 1 20. Szybko dziaania to cecha charakteru Piotra, ktry tak
wanie wyraa swoj mio do Jezusa. Zob. C.S. Keener, The Gospel of John. A
Commentary, vol. 2, 1229, zwaszcza przypis 27. W podobny sposb Piotr jest uka-
zywany rwnie przez inne tradycje nowotestamentowe.
Niejednoznaczna w interpretacji jest rwnie wzmianka autora o na-
goci Piotra i przyodzianiu si przed rzuceniem si w morze
134
. Zastoso-
wany tu przez autora przymiotnik ,u|e ; sugeruje, e Piotr mona si
domyla, e podobnie i pozostali uczniowie w odzi wykonywa swoj
nocn prac poowu ryb, bdc nagim. Greccy autorzy staroytni wspo-
minaj, e niektre prace wykonywano nago i e do takich prac naleao
rybowstwo
135
. Nie byoby w informacji o nagoci Piotra nic niezwykego,
gdyby nie fakt, e scena ta rozgrywaa si w Galilei a uczniowie byli
ydami. Judaizm za odnosi si do ludzkiej nagoci z du antypati
136
,
std te nago uczniw byaby tu uznana za zwyczajowo niestosown
137
.
W tej sytuacji komentatorzy tego fragmentu poddaj rne propozycje roz-
wizania tego problemu. R.E. Brown sugeruje, e Piotr nie by cakowicie
nagi, lecz mia przepask na biodrach i motywuje taki stan rzeczy
ydowsk wraliwoci na nago oraz chodem poranka
138
. Idcy po tej
linii C.S. Keener podaje przykady z literatury greckiej, kiedy przymiotnik
,u|e; nie oznacza cakowitej nagoci, lecz bycie skpo ubranym
139
. Co
wicej, okrelenia ,u|e; uywano rwnie w stosunku do osb, ktre po-
winny nosi uzbrojenie lub tarcz, a ich ze sob nie posiadali
140
. X. Lon-
Dufour utrzymuje, e wzmianka o nagoci Piotra ma tutaj wyeksponowa
zawstydzenie Piotra, ktry uprzednio zapar si Jezusa
141
.
134
Trudnoci te prbuj wyjani w swoich komentarzach, np. R.E. Brown, The Gospel
according to John, vol. 2, 1072; X. Lon - Dufour, Lecture de lvangile selon Jean,
t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 278-280; C.S. Keener, The Gospel
of John. A Commentary, vol. 2, 1228-1230.
135
Przykadw na to mamy stosunkowo duo. Informacje na ten temat znajdziemy
choby u Platona, czy te u Dionizego z Halikarnasu. Szerzej na ten temat zob. C.S.
Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1229, przypisy 28-32.
136
Zob. dla przykadu: Rdz 3, 7. 10-11; Jub 3, 21-22. 30-31; 7, 8-10. 20; 1QS 7, 12-14.
137
Pomimo dosy rozpowszechnionego kultu nagoci rwnie w kulturze grecko-hel-
lenistycznej pojawiay si gosy krytyczne w tej sprawie, np.: Plutarch w Moraliach,
274a; Diogenes Laertios w dziele ywoty i pogldy synnych filozofw (Pt et -at
,|aat a| .| |tece|ta .uee-tcaa|), 2, 73.
138
139
Przywouje tu teksty Eurypidesa oraz Epikteta, ale take teksty biblijne, gdzie ,u|e;
moe mie takie wanie znaczenie: Tb 1, 16-17; 4, 16; 2 Kor 11, 27; Rz 8, 35. Zob.
C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1229. Tak chyba rozumia
ten tekst rwnie tumacz Ewangelii Janowej w BT, ktry oddaje greckie | ,a
,u|e; jako by bowiem prawie nagi.
140
141
X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification
(chapitres 18-21), 280. Mona przypuszcza, e autor ten ma tutaj na myli, na
przykad, zawstydzenie pierwszych ludzi w raju, gdy Bg do nich przychodzi, po ich
grzechu (Rdz 3, 10).
Rozdzia II 206
Zrozumienie strategii narracyjnej autora w tym fragmencie tekstu
utrudnia dodatkowo informacja o tym, e Piotr przywdzia ubranie (...)
i rzuci si w morze. Czytelnik zapewne zapyta si, po co Piotr ubiera
si, skoro d znajdowaa si kilkadziesit metrw od brzegu, a on mu-
sia ten dystans przepyn. Ubranie z pewnoci utrudnio mu pyni-
cie wpaw
142
. Egzegeci prbuj rozwiza ten problem sugerujc, e to
nieco ryzykowne zachowanie Piotra wynikao tu z czci, ktr darzy on
Jezusa. Stanicie przed Nim nago albo w skpym przyodzieniu byoby
nietaktem i wyrazem braku czci
143
.
W naszej opinii, kluczem do zrozumenia tego tekstu, zgodnie ze stra-
tegi pragmatyczn autora jest ustalenie waciwego w tym kontekcie
znaczenia czasownika eta,a||ut. Wikszo przekadw i komentato-
rw tego fragmentu przyjmuje tu znaczenie ubra si, przyodzia,
jako kontekstualne odniesienie do wczeniejszej wzmianki o nagoci
Piotra. Znaczenie tego czasownika w naszym kontekcie naley ustali
poprzez jego odniesienie do 13, 4. W tym ostatnim fragmencie, czasow-
nik eta,a||ut okrela czynno przepasania si przecieradem przez
Jezusa, zamierzajcego obmy nogi apostoom na znak mioci, na po-
cztku Ostatniej Wieczerzy. Wydaje si, e taki rwnie jest zamierzony
przez autora sens tego czasownika w 21, 7. Oznacza to, e Piotr jest praw-
dopodobnie przynajmniej czciowo ubrany (nie jest wic cakowi-
cie nagi: zob. powyej uwagi na temat niuansw znaczeniowych
przymiotnika ,u|e ;). Czasownik eta,a ||ut przyjmowaby wtedy
w 21, 7 takie samo znaczenie, jak w 13, 4. Oznaczaby naoenie przez
Piotra wierzchniego odzienia (.:.|eu;),
144
a nastpnie takie uoenie
go i przepasanie si paskiem, ktre umoliwioby Piotrowi, zamie-
142
Staroytni uwaali podobnie, jak wspczeni, e ubranie przeszkadza w pywaniu.
W literaturze zachoway si przykady mwice o tym, e jeeli kto w odzi decy-
dowa si popyn wpaw, rozbiera si do naga i pozostawia swoje ubranie na odzi.
Przykadem moe by tu, np. nowela autorstwa Longosa, pt. â||t| -at Xe| (1,
30) (polski przekad: Longos, Dafnis i Chloe, tum. J. Parandowski, Warszawa 1962)
lub niewielki utwr Teofrasta pt. Charaktery, prze. M. Broek, Warszawa 1950, 25,
2). To ostatnie dzieo zasuguje tu na szczegln uwag, gdy jest pierwsz prb
systematyzacji ludzkich charakterw, w poczeniu z moraln ocen zachowa.
143
Zob. L. Morris, The Gospel According to John, London 1974, 865-865. C.K. Barrett
sugeruje, e nie mona byo pozdrawia nikogo nago, gdy pozdrowienie byo rozu-
miane jako akt religijny i nie mogo si odbywa bez przyodziania. Zob. C.K. Bar-
rett, The Gospel according to St. John, 483. Podobnie widzi to: M.L. Soards, Te |
.:.|eu| et.,acae, | ,a ,u|e;, JBL 102 (1983) 283-284.
144
Jest to jedyne wystpienie tego rzeczownika w NT.
rzajcemu przepyn odlego kilkudziesiciu metrw, w miar swo-
bodne wykonywanie ruchw. Niektrzy egzegeci id za sugesti M.-J.
Lagrange, ktry zaproponowa nieco prostsze wyjanienie. Ot jedy-
nym odziemiem, jakie Piotr mia na sobie byo wierzchnie odzienie, kt-
rego zdjcie z siebie sprawioby, e pozostaby on cakowicie nagi. Piotr
nie zakada tutaj kolejnego ubioru przed wskoczeniem do wody, lecz
przepasuje odzienie, ktre ju ma na sobie
145
. Tak wic czasownik
eta,a||ut przyjmowaby tu znaczenie przepasa si.
Kontekst tematyki wody, symbolizujcej oczyszczenie oraz dalszy
kontekst tematyki mioci w 21, 15nn, sugeruje, e autor nawizuje
w 21, 7 do fragmentu 13, 1-20. Bardzo sugestywnie narzuca si tutaj re-
fleksja, e nage rzucenie si Piotra w wody jeziora, by jak najrychlej
spotka Jezusa, jest zestawione przez autora na zasadzie kontrastu z
jego oporem wobec propozycji obmycia ng w 13, 6-8. Radykalna od-
miana postawy Piotra jest wyrazem jego gotowoci na przyjcie mioci
Jezusa i odpowiedzenia mioci na Jego mio. Ta sugestia nabiera
jeszcze wikszego znaczenia w kontekcie dialogu Jezusa z Piotrem w
21, 18nn, nastpujcym bezporednio po jego trzykrotnym wyznaniu
mioci i powierzeniu mu wadzy pasterskiej (21, 15-17). W 21, 18,
w zapowiedzi Jezusa, ktr naley interpretowa jako zapowied m-
czeskiej mierci Piotra, dwukrotnie pojawia si czasownik ,a ||ut,
wyranie nawizujcy do eta,a ||ut:
146
Zaprawd, zaprawd, po-
wiadam ci: Gdy bye modszy, opasywae si (,a ||ut) sam i cho-
dzie, gdzie chciae. Ale, gdy si zestarzejesz, wycigniesz rce swoje,
a inny ci opasze (,a ||ut) i poprowadzi, dokd nie chcesz.
Godnym odnotowania jest rwnie to, e autor nie zaznajamia czy-
telnika w trakcie narracji z tym, co dziao si z Piotrem, po jego rzu-
ceniu si w morze. Piotr znika z widnokrgu czytelnika a do wersetu
jedenastego, kiedy to jako pierwszy reaguje na polecenie Jezusa, by
przynie zowionych w sieci ryb. Autor pozbawia wic czytelnika is-
totnych informacji przede wszystkim nie mwi, czy Piotr jako pierw-
145
Zob. M.-J. Lagrange, vangile selon saint Jean, 525. Hipotez t przyjmuj rwnie
H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theological Commentary, 661; F.J. Moloney,
The Gospel of John, 553. Pozostaje jednak problem rzeczownia .:.|eu;, ktry su-
geruje, e chodzi tu o ubranie noszone na innym ubraniu.
146
Na to echo leksykalne zwracaj rwnie uwag: X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile
selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 280; C.S. Keener,
The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1230.
Rozdzia II 208
szy dotar do Jezusa i jakie byo ich powitanie
147
. Ten brak mona tuma-
czy w dwojaki sposb. Dla egzegetw z nurtu historyczno-krytycznego
jest on przesank do wycigania wniosku na temat niespjnoci we-
wntrznej tekstu. Wynika ona z tego, e jego kolejni redaktorzy integro-
wali ze sob kilka odrbnych rde
148
. Natomiast podchodzc do tego
tekstu synchronicznie, naley zapyta czy za tak, a nie inn selekcj
opowiadanych szczegw nie kryje si jaka strategia pragmatyczna au-
tora wobec czytelnika. Na pewno tekst Ewangelii nie ma tu przede
wszystkim charakteru informacyjnego, ale autor przekazuje czytelnikowi
tylko te szczegy, ktre maj jakie znaczenie perswazyjne. Piotr po-
jawi si ponownie na scenie, kiedy autor bdzie chcia podkreli jego
funkcj we wsplnocie (w. 11). Natomiast kwesti relacji pomidzy Piot-
rem a Jezusem autor zajmie si bardziej szczegowo we fragmencie 21,
15-17
149
. Wzgldy narracyjne konstruowania fabuy wymagaj, by autor
skierowa teraz uwag czytelnika na zachowanie pozostaych uczniw.
3.1.8. Reakcja pozostaych uczniw (21, 8)
8
et e. aet aat a :etata
150
e|, eu ,a ca| a-a | a:e
; ,; a a a ; a :e :,a| eta-ecta|, cue|.; e et-ue| a| t,ua|.
8
Inni za uczniowie przybyli odzi nie byli bowiem daleko od ldu,
tylko okoo dwustu okci cignc sie z rybami.
Autor, relacjonuje tutaj dziaanie uczniw, przerywajc je wtrceniem
na temat odlegoci odzi od brzegu
151
. Jest to zabieg do zaskakujcy,
147
Zob. na ten temat: X. Lon -Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure
de la glorification (chapitres 18-21), 281; H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A
Theological Commentary, 661.
148
Tak tumacz to np. R. Bultmann, Das Evangelium des Johannes, 19 Aufl., KEK 2:T-
bingen 1968, ad loc.; R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 423-424.
149
Tak komentuje kwesti absencji Piotra w kolejnych wersetach H.N. Ridderbos, The
Gospel of John. A Theological Commentary, 661.
150
Celownik a :etata naley tutaj interpretowa jako dativus instrumentalis (za po-
moc odzi). M.-J. Lagrange, vangile selon saint Jean, ad loc., widzi tu natomiast
dativus loci (w odzi). Wprawdzie obie propozycje tumaczenia pasuj do naszego
kontekstu, jednake pierwsza wydaje si by bardziej prawdopodobna, gdy specja-
lici od greki NT wykluczaj stosowanie celownika miejsca w NT. Zob. . F. Blass
A. Debrunner R. Funk, A Greek Grammar of the New Testament and Other Early
Christian Literature, 199.
151
Pomimo pewnej niespjnoci podanego tumaczenia, zachowalimy oryginalny ukad
wypowiedzi w tym wersecie, by wyeksponowa styl autora.
ktrym nie posugiwa si do tej pory. Podobnie, jak niespjnoci w po-
przednim wersecie, mona by taki stan rzeczy przypisa eklektycznemu
charakterowi tego fragmentu, w ktrym mogo by zintegrowanych kilka
rde. Supozycja ta wydaje si jednak mao prawdopodobna, gdy suge-
ruje, e autor nie wykaza si wystarczajc starannoci i pozostawi tekst
niedopracowany. Przyjmujc ostateczn, kanoniczn form tekstu Jano-
wej Ewangelii za zamierzon przez autora, naley zapyta, jaki efekt reto-
ryczny chce on uzyska w 21, 8. Ot poczwszy od 21, 3b czytelnik ma
przed oczyma scen, gdzie widzi wody jeziora, na ktrych pracuj w odzi
uczniowie oraz brzeg jeziora, gdzie znajduje si Jezus. Ju w wersecie
pitym, kiedy nawiza si dialog Jezusa z uczniami, czytelnik z pewno-
ci zadawa sobie pytanie, w jakiej odlegoci od brzegu znajduje si ich
d. Wiedzia jednak, e byo to na tyle blisko od brzegu, e obie strony
dialogu syszay si. Podana przez autora, w 21, 8, odlego odzi od
brzegu zapenia t luk w tekcie: Jeden okie (:,u;) odpowiada 0,462
metra
152
. Odlego dwustu okci to nieco ponad 90 metrw
153
. Autor su-
biektywnie ocenia t odlego jako niewielk: w kontekcie rozmiarw
Jeziora Tyberiadzkiego mona powiedzie, e uczniowie nie owili na
gbi, ale znajdowali si blisko brzegu lub ich dialog z Jezusem, poprze-
dzajcy cudowny pow, nawiza si ju w drodze powrotnej do brzegu.
Wydaje si jednak, e informacja o odlegoci uczniw od brzegu,
wpleciona w specyficzny kontekst bardzo zwizego opowiadania o po-
wrocie uczniw na brzeg, ma jeszcze inn waniejsz funkcj. Autor
chce chyba tutaj usprawiedliwi postaw uczniw, ktrzy nie poszli la-
dem Piotra i nie rzucili si w morze, by jak najszybciej dotrze do
brzegu. Zachowali si oni bardziej racjonalnie, ich wsplna praca za-
owocowaa tym, e szybko dobili do brzegu, pomimo duego balastu,
ktry stanowia sie pena ryb. Informacja o cigniciu za odzi sieci
z rybami wskazuje rwnie na popiech uczniw, ktrzy zwyczajnie po-
winni byli wycign sie i zaadowa ryby na d
154
. Jednoczenie ich
152
Zob. H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theological Commentary, 661.
153
X. Lon- Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification
(chapitres 18-21), 281.
154
W pochodzcym prawdopodobnie z tej samej tradycji fragmencie k 5, 7 autor mwi
o zaadowaniu do dwch odzi ryb z obfitego poowu. Paralele pomidzy motywem
poowu w k 5 i J 21 podejmuje np. F. Manns, Jean 21: Contribution lecclsiolo-
gie du quatrime vangile, in: La parola di Dio cresceva (At 12,24): Scritti in onore
di Carlo Maria Martini nel suo 70 compleanno, R. Fabris (ed.), Supplementi alla Ri-
vista biblica 33, Bologna 1998, 203.
Rozdzia II 210
popiech nie by na tyle duy, by pozby si balastu, dc jak najszyb-
ciej na spotkanie z Panem. Informacja o cigniciu za odzi sieci penej
ryb jest rwnie istotna z punktu widzenia konstruowania wtku fabu-
larnego, ktry jest nonikiem przesania teologicznego. Autor powrci
do tego wtku w wersecie 11, mwic o wycigniciu przez Piotra na
brzeg sieci penej wielkich ryb.
Zastanawia fakt zastosowania tutaj, przez autora, zdrobniaej formy
rzeczownika :etate|, podczas, gdy do tej pory mwic o odzi, ktr
uczniowie wypynli na pow, dwukrotnie okrela j, uywajc zwy-
czajnej formy :ete| (21, 3. 6)
155
. Jest mao prawdopodobne, by kiero-
wa si on tutaj jedynie wzgldami stylistycznymi (variatio locutionis).
Naszym zdaniem zastosowanie zdrobniaej formy :eta te| sugeruje
tutaj czytelnikowi wysiek, ktry wkadaj uczniowie, obcieni sieci
pen ryb, mocno utrudniajc im pynicie, by jak najszybciej dobi do
brzegu: Zobaczcie jak maa jest ta deczka w porwnaniu z tak
wielk iloci zowionych ryb (ich liczba zostanie podana w w. 11).
By moe jest tu te sugestia, e ilo ryb w sieci bya tak wielka, e na-
leao je cign w sieci za odzi, gdy ich zaadowanie na d gro-
zioby zatopieniem deczki.
3.1.9. arzce si wgle, a na nich ryba i chleb (21, 9)
9
a; eu| a:.ca| .t; | ,| .:euct| a|a-ta| -.t.||
156
-at
eate| .:t-.t.|e| -at ae|.
9
Gdy wic zeszli na ld, widz arzce si wgle i pooon ryb, i chleb.
Po zrelacjonowaniu w aorycie dziaania uczniw, chccych
dopyn do brzegu, by spotka Jezusa, autor informuje czytelnika o ich
zejciu na ld, uywajc rwnie aorystu. Nastpnie, zgodnie z przyjt
ju wczeniej konwencj, przechodzi do czasu teraniejszego. Zastoso-
155
Z podobnym zjawiskiem (zmiany tekstualne :ete|/:etate|) mamy do czynienia
w rozdziale szstym: w wersetach 17. 19. 21. 22 i 23 mamy form :ete|, natomiast
w 6, 22. 24 wystpuje :etate|. Obecno w wersecie 22 obu form zwyczajnej
i zdrobniaej moe wskazywa na to, e autorem kieroway tutaj wzgldy stylis-
tyczne.
156
Kilka wersji staroaciskich ma tumaczenie carbones incensos co odpowiadaoby
greckiemu -ate.||. Zmiany te naley prawdopodobnie przypisa zjawisku jota-
cyzmu. Zob. X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glo-
rification (chapitres 18-21), 281, przypis 35; G. Schwarz, PAEE0YLIN ANOPAKIAN
KEI\ENHN? (Johannes 21, 9b), BN 55 (1990) 14-15.
wany tu praesens historicum . :euct| (widz), zaprasza czytelni-
kw do wzicia udziau w tym, czego wiadkami s uczniowie. Jest to
wic zaproszenie do posiku, ktry zmartwychwstay Jezus przygoto-
wa na brzegu jeziora dla swoich uczniw.
Autor nie wspomina nic o powitaniu Jezusa z uczniami, o ich reakcji,
gdy zobaczyli Go z bliska, o ich odczuciach. Pomijajc te, wydaje si istotne
dla konstrukcji narracji, elementy, pragmatycznie ukierunkowuje uwag czy-
telnika na te aspekty, ktre s dla niego wane ze wzgldw teologicznych.
Pokazuje w ten sposb, e relacja uczniw z Jezusem zmartwychwstaym
nie opiera si na gestach ludzkiej czuoci, lecz na tym, co eksponuje
wopowiadaniu poprzez tak, a nie inn selekcj elementw fabuy. Uwaga
czytelnika ma si wic przenie z trudw poowu na popaschalny posiek,
ktry Jezus przygotowa dla swoich uczniw. Taka selekcja zdarze uwrali-
wia czytelnika na wymiar paradygmatyczny tekstu J 21. Jego celem jest
przede wszystkim ukazanie, na czym ma opiera si nowe ycie uczniw
Jezusa po Jego mce, mierci,zmartwychwstaniu i uwielbieniu.
Mona przypuszcza, e uczniowie, ktrzy zobaczyli przygotowane
przez Jezusa arzce si wgle, na ktrych znajdowaa si ryba oraz
chleb, zadawali sobie pytanie, jak Jezus to uczyni (zwaszcza skd wzi
ryb). Uwaga czytelnika nie jest jednake tym zaprztana, gdy moe on
z atwoci wyjani ten stan rzeczy tym, e to, co si dzieje jest dalszym
cigiem cudownego objawienia si zmartwychwstaego Jezusa. arzce
si wgle, widok i zapach pieczonej ryby oraz chleba, mog by dla
uczniw i czytelnikw sygnaami wskazujcymi na realny fizyczny
wymiar tej chrystofanii. Obecno ogniska, chleba oraz ryby, ktra nie
pochodzia z cudownego poowu, dokonanego przez uczniw, moe by
sygnaem, wskazujcym na samowystarczalno Jezusa.
Chleb i ryby odsyaj czytelnika ponownie do rozdziau szstego
157
.
Posiek, ktry Jezus zmartwychwstay przygotowa dla swoich uczniw
ma by odczytany w kontekcie cudownego, obfitego rozmnoenia
chleba, o ktrym autor mwi w 6, 1-15 oraz mowy, w ktrej przedsta-
wia On siebie tumom jako chleb ywy (6, 22-71)
158
.
157
Ten sam jest rwnie kontekst geograficzny obu wydarze. Szczeowe intertek-
stualne odniesienia pomidzy rozdziaami 6 i 21 czwartej Ewangelii zostan podjte
w trzecim rozdziale tej monografii.
158
Zob. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 307. Wypowiedzi o Jezusie
jako o chlebie i dawcy chleba analizuje, np. M.J.J. Menken, John 6:51c-58: Eucharist
or Christology?, 183-193.
Rozdzia II 212
Zastosowany tu przez autora termin eate| (zdrobnienie od ee|)
oznacza pierwotnie gotowany lub pieczony posiek jakiegokolwiek ro-
dzaju, spoywany z chlebem
159
. W czasach Jezusa e a te| oznacza
ryb zowion i przeznaczon na pokarm,
160
albo ju przygotowan do
spoycia: suszon, pieczon itp. W nastpnym wersecie ten sam termin
jest uyty na okrelenie wieo zowionych ryb, ktre dopiero miay by
przygotowane na ognisku, a ktre, w wersecie 11, autor okrela termi-
nem t,u.; (podobnie, jak w 21, 6)
161
. Wydaje si zatem, e w sowniku
autora Janowej Ewangelii t,u; i eate| byy rozumiane jako syno-
nimy i nie naley ich na si rnicowa. W kontekcie caej perykopy
wida sugesti autora, by eate| odnosi do kontekstu posiku, t,u;
natomiast ma szersze kompetencje semantyczne
162
.
Dla zbadania intencji, ktra moga zaway na uyciu przez autora
rzeczownika eate| w rozdziale 21, naley mie na uwadze wyrane
intertekstualne odniesienie analizowanej przez nas perykopy do roz-
dziau szstego. W 6, 9 i 11 autor nazywa ea te| ryby, ktre Jezus roz-
mnoy dla godnych tumw
163
. Uycie na nowo tego rzeczownika
w rozdziale 21 wskazuje czytelnikowi, e oba opowiadania interpretuj
si nawzajem i e motyw wsplnego posiku Jezusa z uczniami ma tutaj
pierwszorzdne znaczenie.
Sformuowanie -at eate| .:t-.t.|e| -at ae| (dosownie i ryb
pooon i chleb) nie jest jednoznaczne w interpretacji
164
. Rzeczownik
eate| wystpuje tu w liczbie pojedynczej (inaczej ni w rozdziale sz-
stym) i naley chyba rozumie, e na arzcych si wglach pooona bya
tylko jedna ryba. Forma participium praesentis passivi .:t-.t.|e| odno-
159
Zob. J.H. Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, 3914.
160
J.P. Louw i E.A. Nida definiuj to w ten sposb: fish intended for food or the flesh
of fish as food. Zob. J.P. Louw E.A. Nida, Greek-English Lexicon of the New Tes-
tament Based on Semantic Domains, 5.16.
161
Susznie zwraca na to uwag w swoim komentarzu R.E. Brown, The Gospel according
to John, vol. 2, 1073. Nie jest natomiast przekonywajca dla nas teza R.E. Browna,
ktry sugeruje rwnie w tym miejscu, e te rnice terminologiczne wskazuj na sca-
lenie przez redaktora dwch, pierwotnie niezalenych, opowiada: t,u ; pochodzioby
z opowiadania o poowie, a eate| z opowiadania o wsplnym posiku.
162
Do takiego wniosku dochodzi rwnie A. Pitta, Ichthys ed posarion in Gv 21,1-14: sem-
plice variazione lessicale o differenza con valore simboloco?, Bib 72 (1990) 348-364.
163
Na te zbienoci terminologiczne zwraca rwnie uwag J. Zumstein, Lvangile
selon saint Jean (13-21), 307.
164
Zagadnienie to omawia szerzej J.D.M. Derrett, Ae; and the Comma (Jn 21:9),
FgNt 10/19-20 (1997) 117-128.
si si moe tylko do ryby albo jednoczenie do ryby, jak i do chleba. W tym
ostatnim wypadku chleb leaby rwnie na rozarzonych wglach. Jeeli
jednak nie uznamy zwizku syntaktycznego pomidzy .:t-.t.|e| i ae|
naley uzna, e chleb lea obok ogniska. Pozostaje jeszcze problem, czy
ae; oznacza tutaj jeden chleb, czy te rzeczownik ten jest tu uyty w sen-
sie kolektywnym. Jeeli byby to tylko jeden niewielki chleb, czytelnik
mgby pyta si w tym miejscu, czy jest to wystarczajca ilo na posiek
dla omiu dorosych mczyzn (zakadajc, e zmartwychwstay Jezus rw-
nie jad). Pojedyncza liczba rzeczownikw oznaczajcych tu ryb i chleb
skania niektrych egzegetw do wniosku, e autor chcia w ten sposb wy-
eksponowa tematyk jednoci uczniw z Jezusem podczas tego sakral-
nego posiku
165
. Niektrzy wycigaj std dalszy wniosek, e Jezus w
cudowny sposb rozmnoy podczas tego posiku jedn ryb i jeden chleb,
by nimi nakarmi siedmiu uczniw
166
. Taka konstatacja wydaje si nam by
zbyt daleko idca, gdy nie bierze pod uwag faktu, e Jezus zaraz poleci
uczniom, by przynieli jeszcze ryb z tych, ktre zowili (21, 10).
Uyty przez autora rzeczownik a |a-ta , oznaczajcy kopiec
rozarzonych wgli, wystpuje tylko jeszcze jeden raz w caym NT, a
mianowicie w J 18, 18
167
. Naley wic zwrci baczn uwag na t pa-
ralel leksykaln. Przy pomocy terminu a |a-ta autor wyranie od-
sya czytelnika do ogniska, ktre palio si na dziedzicu paacu
arcykapana w nocy, kiedy Jezus po aresztowaniu by przesuchy przez
Annasza (18, 12-27). Przy tym ognisku, grza si Piotr, ktry tej nocy na
dziedzicu arcykapana trzykrotnie wypar si tego, e jest uczniem Je-
zusa. Autor sygnalizuje wic czytelnikowi, e ma przypomnie sobie
ten czyn Piotra i sugeruje, by w dalszej narracji zwrci jeszcze wiksz
uwag na t posta
168
. Ognisko, o ktrym mowa w 18, 18, byo wiad-
kiem trzykrotnego zaparcia si Piotra. Ognisko, o ktrym autor pisze w
21, 9, ma by wiadkiem rehabilitacji Piotra i trzykrotnego wyznania
jego radykalnej i bezwarunkowej mioci do Jezusa (21, 15-17)
169
.
165
Wicej na ten temat zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1073.
166
Zob. M.-J. Lagrange, vangile selon saint Jean, 524.
167
W LXX znajdujemy go jedynie w 4 Mch 9, 20 i Syr 11, 32.
168
Por. F.J. Moloney, The Gospel of John, 550.
169
Zwile ujmuje to J. Zumstein, odnoszc swoje pytanie do sytuacji wszystkich
uczniw obecnych przy ognisku w J 21: Faut-il comprendre quau feu de la trahi-
sion succde le feu de la communion? Czy naley sdzi, e po ognisku (dos.
ogniu) zdrady nastpuje ognisko (dos. ogie) komunii?. Zob. J. Zumstein,
Lvangile selon saint Jean (13-21), 307.
Rozdzia II 214
3.1.10. Polecenie Jezusa i jego wykonanie (21, 10-11)
10
.,.t auet; e Ìceu; .|.,-a. a:e a | eata| a | .:taca.
|u|.
11
a|. eu| Lta| E.e; -at .t-uc.| e et-ue| .t; | ,|
.ce| t,u a| .,a a| .-ae| :.|-e|a ta| -at eceua| e|a|
eu- .c,tc e et-ue|.
10
Mwi do nich Jezus: Przyniecie troch ryb, z tych, ktre teraz
zowilicie.
11
Poszed wic Szymon Piotr i wycign na ziemi sie
pen wielkich ryb, ktrych byo sto pidziesit trzy. A mimo tak wiel-
kiej ich liczby sie si nie rozerwaa.
Polecenie Jezusa o przyniesieniu ryb z tych, ktre przed chwil zos-
tay zowione jest skierowane najprawdopodobniej do wszystkich
uczniw (. |. ,-a. a :e a | e at a| a | .:ta ca. |u |)
170
. Autor nie
mwi nic o ich reakcji na to polecenie, lecz przechodzi od razu do stwier-
dzenia, e Szymon Piotr poszed i wycign na ziemi sie pen wiel-
kich ryb. Uwany na szczegy czytelnik z pewnoci zapyta si tutaj:
Dlaczego sam Piotr podj si tej czynnoci, skoro w sieci znajdowao si
tak wiele ryb, a ich wycignicie na brzeg wymagaoby zgodnej
wsppracy kilku ludzi
171
? Mona domyla si, e autor zostawia tu czy-
telnikowi sygna o wyjtkowej roli Piotra wrd wsplnoty uczniw (syg-
nalizowanej ju na pocztku rozdziau)
172
.
Zastanawiajce dla wielu interpretatorw tej perykopy jest to dla-
czego, Jezus, ktry przygotowa ju ryb na posiek z uczniami, nie
przygotowa odpowiedniej iloci, tak, by nakarmi wszystkich
uczniw przygotowanymi przez siebie rybami i chlebem. Dlaczego
kae im i przynie ryb, ktre sami zowili? Liczni egzegeci do-
strzegaj w tym miejscu kolejny argument za tym, e autor zintegro-
wa w 21, 1-14 dwa osobne opowiadania: o cudownym poowie oraz
o popaschalnym posiku Jezusa z uczniami
173
. W naszej opinii w tek-
170
Autor kontynuuje tu narracj w praesens historicum, wprowadzajc polecenie Jezusa
przy uyciu konstrukcji skadniowej oratio recta.
171
A. Loisy, Le quatrime vangile, 519, tumaczy takie zachowanie Piotra tym, e by
on wacicielem odzi. To wyjanienie nie jest jednak satysfakcjonujce, gdy nie
daje odpowiedzi na pytanie dlaczego pozostali uczniowie nie pomogli mu.
172
Tak, susznie naszym zdaniem, wyjania to R.H. Lightfoot, St. Johns Gospel. A Com-
mentary, London 1965, 342.
173
Na przykad G.R. Beasley-Murray, John, 400, wydziela wersety 8. 10-11 jako na-
lece do opowiadania o cudownym poowie oraz 9. 12-13, bdce pierwotnie ele-
mentami narracji o posiku Jezusa z uczniami. Podobnego zadania oddzielenia
cie nie ma dysonansu, ktry miaby wskazywa zastosowanie przez
autora dwch rde w tym miejscu, lecz taka konstrukcja narracji
suy celom pragmatycznym. Pozorna niespjno w rzeczywistoci
generuje bardzo wan prawd teologiczn, ktr autor chce tutaj czy-
telnikowi przedstawi. Dobrze oddaje to H.N. Ridderbos: Posiek
przygotowany przez Jezusa nabiera swojego penego znaczenia tylko
wtedy, gdy uczniowie przynosz ryby, ktre zostay przed chwil
zowione. Jezus sprawia, e zwyczajny posiek z chleba i ryby, jaki
uczniowie tak czsto dzielili z Nim, staje si posikiem zmartwych-
wstania: nie tylko przez fakt siedzenia razem ze Zmartwychwstaym,
lecz take poprzez wczenie ich we, jako tych, ktrzy maj udzia w
mocy Jego zmartwychwstania i jako tych, ktrzy bd kontynuowa
Jego dzieo na ziemi
174
. Tak wic ryby zowione przez uczniw na
polecenie Jezusa stanowi ich udzia w dziele zbawienia, ktre On za-
inaugurowa i przez ich posug, kontynuuje w wiecie po swoim
zmartwychwstaniu. Przyjmujc, e autor mia wobec czytelnikw tak
wanie strategi pragmatyczn, naley stwierdzi, e tekst nabiera we-
wntrznej spjnoci i nie ma potrzeby dopatrywania si w nim ele-
mentw dwch odrbnych opowiada. Gdyby nawet autor zredagowa
ten tekst z kilku pierwotnie odrbnych opowiada, zrobi to tak, e
produktem kocowym jest tekst wewntrznie spjny, o jasno ukierun-
kowanej pragmatyce.
Imperatyw . |. ,-a., wyraajcy polecenie Jezusa, jest tu sfor-
muowany w aorycie, co powinno przyku uwag czujnego czytelnika.
Gdzie indziej w NT na wyraenie polecenia przyniesienia czego uywa
si czasownika |.a w czasie teraniejszym
175
. Zastosowanie tutaj przez
autora nietypowej formy gramatycznej mona tumaczy na wiele spo-
sobw. Niewtpliwie autor chce wzmc tutaj czujno czytelnika i
pooy emfaz na polecenie przyniesienia ryb
176
.
elementw obu opowiada podejmuje si rwnie R. Schnackenburg, Das Johanne-
sevangelium, Bd. 3, 424-428.
174
175
Zob. F. Blass A. Debrunner R. Funk, A Greek Grammar of the New Testament and
Other Early Christian Literature, 336.3.
176
W opowiadaniach o popaschalnych objawieniach si Jezusa uczniom czasownik |.a
zosta ju uyty, w poleceniu skierowanym przez Jezusa do Tomasza: by podnis
palec i rk oraz woy j do Jego boku, aby nie by ju duej niedowiarkiem (20,
27). Polecenie Jezusa zostao tu jednak wyraone dwukrotnie przy uyciu formy im-
perativus praesentis |...
Rozdzia II 216
Osobliwe, pod wzgldem jzykowym, jest tutaj zastosowanie przy-
imka a :e w funkcji partytywnej. Jest to pierwsze takie zastosowanie
tego przyimka w caej Ewangelii Janowej: dla wyraenia czci, po-
chodzcej z caoci, autor uywa do tej pory konstrukcji skadniowej
genetivus partitivus lub przyimka .- (ten ostatni a 51 razy w tej funk-
cji
177
). Wziwszy ponadto pod uwag, e po przyimku a:e pojawia si
znowu ekskluzywnie Janowy rzeczownik eate| naley stwierdzi, e
mamy tu do czynienia z bardzo oryginalnym sformuowaniem, przez
ktre autor moe przekazywa czytelnikowi, wtajemniczonemu w ten
specyficzny sposb wyraania si, wicej treci ni wynika z pobienej
lektury. Mamy tu prawdopodobnie do czynienia z prbk specyficznego
sposobu komunikacji jzykowej wsplnoty Janowej
178
. Wane jest tu
chyba to, e Piotr, ktry za chwil zostanie ukazany jako uniwersalis-
tyczny pasterz, ktremu Jezus powierza trosk o swoje owce, doskonale
rozumie ten specyficzny jzyk, i posusznie idzie, by przynie ryby
i wypeni polecenie Jezusa.
Niektre bizantyjskie i zachodnie manuskrypty pomijaj spjnik wy-
nikowy eu| w wersecie 11. Wprowadza to delikatne zniuansowanie w te-
kcie, gdy osabia ukazanie dalszych czynnoci Szymona Piotra, jako
reakcji na polecenie Jezusa (cho wskazuje na to kontekst). Brak spjnika
eu| mgby mie o wiele waniejsze konsekwencje dla zrozumienia in-
tencji pragmatycznych autora, gdy mgby sugerowa, e dalsze
dziaanie Piotra nie jest w sposb konieczny powizane z poleceniem Je-
zusa. Czytelnik mgby bowiem wtedy wyobrazi sobie, e Piotr dopiero
w tej chwili dopyn do brzegu, wyprzedzony przez wiosujcych in-
tensywnie uczniw, ktrzy ju stali przy Jezusie
179
. Dalsze czynnoci
Piotra, opowiedziane w tym wersecie, mona by wtedy interpretowa
tak: Piotr by w pobliu odzi i sieci z rybami, w momencie kiedy pado
polecenie Jezusa, dlatego te od razu zabra si do wykonania Jego po-
lecenia. Rodzi si jednak wtpliwo, czy sprawa ta byaby w opinii
177
Skrupulatnie policzy to w swoim komentarzu: R.E. Brown, The Gospel according to
John, vol. 2, 1073.
178
Prb socjologicznej rekonstrukcji wsplnoty Janowej, z uwzgldnieniem specy-
ficznego antyjzyka tej grupy, jako elementu budowania wasnej tosamoci, po-
dejmuje, np.: B.J. Malina, Johns: The Maverick Christian Group: The Evidence of
Sociolinguistics, BTB 24 (1994) 167-182; tene, The Gospel of John in Sociolin-
guistic Perspective, http://www.stolaf.edu/people/kchanson/socioling.html.
179
Tak moliwo widzi np. A. Loisy, Le quatrime vangile, 519.
Piotra na tyle pilna, e nie poszedby najpierw przywita si z Jezusem i
nie pozostawiby czynnoci zwizanych w wycigniciem ryb na brzeg
pozostaym uczniom.
Niejasne jest rwnie tutaj zamierzone przez autora znaczenie cza-
sownika a|aat|a, relacjonujcego dziaanie Szymona Piotra. Moe on
znaczy zarwno powsta, jak i wstpi, wej na. Pierwsze
z tych znacze zostao przyjte przez niektrych interpretatorw tego
fragmentu za wskanik tego, e Piotr by, w gecie unienia, pochylony
do stp Jezusa, a na Jego polecenie powsta, by wycign sie z ry-
bami
180
. Czasownik a|aat|a nie musi tu jednak wskazywa koniecznie
na zmian postawy Piotra z lecej lub klczcej na stojc, ale moe po
prostu wyraa czynno przemieszczania si ze wskazaniem, e chodzi
o ruch do gry
181
. Niektrzy przekonuj wic, e autor wyraa tutaj
myl, e Piotr uda si na brzeg, by wycign sie z jeziora
182
. Naley
przypuszcza jednak, e stromizna brzegu prowadzia w d, w kierunku
wd jeziora, i Piotr schodziby wtedy w d, co naleaoby okreli przy
uyciu czasownika -aaat|a. Najbardziej prawdopodobne wydaje si
nam, e czasownik a|aat|a jest tu uyty na okrelenie czynnoci we-
jcia Piotra do odzi
183
. Przemawia za tym to, e w wersecie 9 pokrewny
mu czasownik a:eat|a okrela czynno zejcia z odzi na ld przez
uczniw. Poza tym, na podstawie kontekstu uprzedniego wersetw 6 i 8
czytelnik wie, e sie bya przytwierdzona do odzi. Jeeli wic Piotr
chcia wycign sie na brzeg musia najpierw wej do odzi, by od-
wiza sie
184
. Za takim rozumieniem a|aat|a, w 21, 11, przemawia
rwnie argument z krytyki tekstu: Kodeks Synajski zmienia bowiem
ten czasownik na .at|a, ktre oznacza dosownie wej do rodka,
wej na pokad
185
.
180
Na ten temat: R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1073.
181
Szeroki zakres semantyczny zastosowania tego czasownika w pismach NT podaj:
J.P. Louw E.A. Nida, Greek-English Lexicon of the New Testament Based on Se-
mantic Domains, 15.101.
182
Tak twierdzi np. R. Bultmann, Das Evangelium des Johannes, 544.
183
Uycie a|aat|a w tym znaczeniu mamy np. w Mt 14, 32 i Mk 6, 51. Naley jednak
zauway, e w obu tych przypadkach czasownik a|aat|a jest doprecyzowany przez
okolicznik miejsca .t; e :ete| (do odzi).
184
Por. H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theological Commentary, 662, a
zwaszcza przypis 23.
185
Semantyk tego czasownika w NT ukazuj dobrze J.P. Louw E.A. Nida, Greek-
English Lexicon of the New Testament Based on Semantic Domains, 15. 95.
Rozdzia II 218
Wydaje si, e w wersecie 11 autor chce wywrze na czytelniku
wraenie, poprzez ukazanie, e Piotr samodzielnie wydobywa na brzeg
sie napenion wielkimi rybami i, pomimo tak wielkiej iloci ryb
w sieci
186
(ktrych liczb 153 autor zna), pozostaje ona nierozerwana.
Wten sposb czytelnik otrzymuje informacj o wyjtkowoci Piotra i o
cudownoci caego zdarzenia
187
. Mona jednak przypuszcza, e nie jest
to jedyny cel pragmatyczny autora w tym miejscu, lecz e zawarte tutaj
elementy s czci szerszej strategii autora, ktrej nie sposb dekodo-
wa jedynie w oparciu o analiz elementw narracyjnych i lingwis-
tycznych. Ten gbszy zamys pragmatyczny jest tutaj prawdopodobnie
zakodowany w systemie odniesie symbolicznych, nawizujcych do
kodu kulturowego odbiorcw. Zagadnieniem tym zajmiemy si w dal-
szej czci tego rozdziau.
Chyba najczciej podejmowanym zagadnieniem przez egzegetw,
zajmujcych si 21 rozdziaem Janowej Ewangelii, jest podana w wer-
secie 11 tajemnicza liczba 153 ryb, znajdujcych si w sieci wycigni-
tej na brzeg jeziora przez Piotra
188
. Pozostajc na poziomie czysto
narracyjnym, podajc tak liczb wielkich ryb (t,ua| .,aa|) autor
moe wywoa w czytelniku pewne wraenie obfitoci poowu i nad-
ludzkiej siy Piotra, jednake nie wydaje si, by tylko taki cel mu tutaj
przywieca. Odnosi si wraenie, e podajcy t informacj zakada, i
dla czytelnikw liczba ta ma jakie szczeglne znaczenie i ma wywoa
okrelone skojarzenia. Szczegow eksploracj znaczenia liczby 153
zajmiemy si nieco dalej.
Na uwag zasuguje tutaj kocwka wersetu 11, gdzie autor podkrela,
e sie nie rozerwaa si pomimo tak wielkiej liczby/iloci ryb (-at
186
Jest to wyeksponowane poprzez uycie przymiotnika .ce;, , e|, ktrego kompe-
tencje semantyczne mona okreli w nastpujcy sposb: w iloci, ktra przewysza
oczekiwania i moliwoci, przepeniona (sie). Zob. J.P. Louw E.A. Nida, Greek-
English Lexicon of the New Testament Based on Semantic Domains, 59.39.
187
Zdaniem R.E. Browna autor nie chce tutaj ukaza siy Piotra w kategoriach cudu, bo
wyranie by to zasugerowa. Zob. tene, The Gospel according to John, vol. 2, 1074.
W naszej opinii, cae opowiadanie 21, 1-14 jest skonstruowane jako ponad-natu-
ralne i kod ten wpisany jest rwnie tam, gdzie autor tego wyranie nie sugeruje.
188
Zestawienie rnego rodzaju propozycji egzegetw w tej kwestii podaj: C. Marucci,
Il significato del numero 153 in Gv 21,11, RivBib 52 (2004) 403-440; R.A. Culpep-
per, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, in: Imagery in the Gospel
of John, J. Frey et al. (eds.), WUNT 200: Tbingen 2006, 369-402.
eceua| e |a| eu - .c,tc e et-ue|). Uyty tu przez autora czasow-
nik c,t,a rozerwa, podzieli, odsya czytelnika intertekstualnie do
jego drugiego wystpienia w czwartej Ewangelii oraz do pokrewnego mu
rzeczownika c,tca. Przy pomocy rzeczownika c,tca autor podkrela
kilkakrotnie podziay, ktre zachodz z powodu tego, co Jezus mwi i czyni
za ycia: wrd tumu Jego suchaczy (7, 43), wrd faryzeuszw (9, 16) i
ydw (.| et; Ìeueatet;: 10, 19). Czasownik c,t,a, zastosowany przez
autora po raz pierwszy w 19, 24, okrela decyzj onierzy, krzyujcych
Jezusa, o nierozrywaniu Jego tuniki, ktra nie bya szyta, lecz w caoci
tkana. Nierozerwanie tuniki w 19, 24 jest przez komentatorw interpreto-
wane jako figuratywne okrelenie jednoci Kocioa
189
. To rozumienie nie-
rozerwalnoci jest przenoszone na 21, 11
190
, jednake naley mie na
uwadze, e kluczem do waciwego odczytania tej informacji autora jest
ustalenie, jaka rzeczywisto jest tutaj obrazowo wyraona przez sie (czy
chodzi tu na pewno o Koci?). Bezsprzeczne wydaje si jednak to, e
znajdujemy si tu w semantyce nierozerwalnoci jednoci
191
.
3.1.11. Posiek Jezusa z uczniami (21, 12-13)
12
.,.t auet; e Ìceu; e.u. atcca.. eue.t ; e. .ea a|
aa | . ,.a cat au e | cu t ; .t , .t ee .; e t e -u te ; . ct|.
13
. ,.at Ìceu; -at aa|.t e| ae| -at eteact| auet;, -at e
eate| eeta;.
189
Szerzej dyskusj na ten temat omawia: G.R. Beasley-Murray, John, 347-348. R.
Schnackenburg, znany niemiecki specjalista od Ewangelii Janowej, kwestionuje ro-
zumienie nierozerwanej tuniki Jezusa w sensie jednoci Kocioa. Sugeruje nato-
miast, by odnie J 19, 24 do sceny umycia ng uczniom przez Jezusa (13, 1-20).
Nierozerwana tunika w 19, 24 jest, w jego opinii, znakiem tego, e Jezus pozbawiony
wszystkiego, nawet ycia, pozostaje pod nieustann opiek Boga. Zob. wicej: tene,
Das Johannesevangelium, Bd. 3, 318.
190
Ta bardzo stara tradycja interpretacyjna siga czasw Ojca Kocioa, Cypriana: O
jednoci Kocioa katolickiego (Liber de Catholicae Ecclesiae Unitate), tum. J. Czuj,
red. J Sajdak, POK 19: Pozna 1937, rozdzia 7. Jest ona wspierana rwnie przez
wielu wspczesnych interpretatorw czwartej Ewangelii. Zob. np. J. Zumstein,
Lvangile selon saint Jean (13-21), 307. Zob. te: I. de la Potterie, La tunique sans
couture, symbole du Christ grand prtre?, Bib 60 (1979) 255-269.
191
Innego zdania jest H.N. Ridderbos, ktry odnosi stwierdzenie o nierozerwalnoci
sieci do J 6, 12 aby nic nie zgino i wyciga std wniosek, e w obrazie tym,
w J 21, 11, zakodowane jest polecenie do uczniw, by w swojej dziaalnoci misyj-
nej nie dopucili do zatracenia si kogokolwiek. Zob. tene, The Gospel of John. A
Theological Commentary, 663.
Rozdzia II 220
12
Mwi im Jezus: Chodcie, zjedzcie posiek!. aden za z uczniw
nie omiela si zapyta/wybada Go: Kim jeste?, wiedzc, e to jest
Pan.
13
Podchodzi Jezus i bierze chleb, i daje im, i podobnie ryb.
Naley zwrci uwag, e narracja na pocztku wersetu 12 prze-
chodzi w praesens historicum (z aorystu w wersecie 11) i w tej formie
kontynuowana jest w kolejnym wersecie. Podmiotem dziaajcym jest
tu Jezus, a jego czynnoci s okrelone przez autora jako: mwi,
przybywa, bierze, daje odpowiednio: . ,.t, . ,.at, aa |.t,
et eact|. Nieco zamieszania w pynnoci narracji wprowadza obec-
no czasownika . ,.at na pocztku wersetu 13. Sugeruje on bowiem
jakoby Jezus skd przyszed, tymczasem to On jest gospodarzem,
ktry przygotowa dla uczniw posiek, a autor nigdzie nie wspomina,
by si gdzie oddala. Dodatkow okolicznoci jest rwnie to, e
w kontekcie uprzednim rozdziau dwudziestego (wersety 19 i 26) cza-
sownik . ,eat by uywany na oznaczenie przybycia zmartwych-
wstaego Jezusa do uczniw
192
. Wydaje si, e najlepszym
rozwizaniem tej niespjnoci bdzie przyjcie, e czasownik ten nie
oznacza tutaj przybycia/przyjcia lecz podejcie
193
do miejsca,
gdzie znajdowa si chleb i ryba
194
. Wybr przez autora czasownikw,
relacjonujcych gesty Jezusa (oraz rzeczownika e a te|) w 21, 13,
nie jest chyba przypadkowy, lecz odsya czytelnika do 6, 11, czyli do
tekstu opowiadajcego o cudownym rozmnoeniu chleba i ryb (bra-
kuje jednak czasownika .u ,atc. a dzikowa). Kontekst eucha-
rystyczny tego pierwszego wydarzenia sugeruje taki sam kontekst
posiku w 21, 13.
Zaproszenie Jezusa adresowane do uczniw, aby spoyli z Nim
wsplny posiek jest wyraone za pomoc formy imperatywnej
atcca.. W tym sformuowaniu moe wic wybrzmiewa nie tylko
zaproszenie, ale rwnie zobowizanie. Dla czytelnikw, yjcych w
kulturze grecko-rzymskiej, atcca. wskazywao na poranny posiek
192
Dla egzegetw, zakadajcych kompilacj przez redaktora tego tekstu kilku wczenie-
jszych rde, obecno czasownika .,.at moe by wskazwk, e w tym miej-
scu zosta wprowadzony materia z innego rda.
193
Bardzo kompetentnie niuanse znaczeniowe czasownika .,eat w NT omawia: J.H.
Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, 2195.
194
R.E. Brown proponuje pleonastyczne odczytanie czasownika .,eat. W takim wy-
padku utraciby on tu walor przemieszczania si. Zob. R.E. Brown, The Gospel ac-
cording to John, vol. 2, 1077.
niadanie
195
. Terminem atce| okrelano bowiem pierwszy posiek
w cigu dnia
196
. Wiadomo jednak, e Grecy, zwaszcza mieszkacy At-
tyki, jeszcze w czasach klasycznych okrelali gwny posiek dnia,
spoywany w poudnie, jako atce|, w odrnieniu od tego, spoywa-
nego o zachodzie soca e.t:|e|
197
. Ewangelista ukasz rwnie na-
zywa posiek poudniowy przy uyciu rzeczownika atce| (np. 11, 38;
14, 12; a tca a tylko jeden raz: 11, 37)
198
. Biorc pod uwag te niu-
anse, naley stwierdzi, e autor rozdziau 21 albo sugeruje czytelni-
kowi w wersecie 12, e jest to pierwszy posiek poranny utrudzonych
nocnym poowem uczniw (za tym przemawia kontekst), albo te wy-
raa myl, e jest to ich gwny najwaniejszy, posiek.
Nasuwaj si tutaj dalsze pytania, na ktre czytelnik nie otrzyma od
autora satysfakcjonujcej odpowiedzi: Czy posiek, na ktry Jezus za-
prasza uczniw, skada si tylko z jednego chleba i jednej ryby
199
, ktre
ju leay na ognisku, zanim Piotr przynis cze ryb z cudownego
poowu, czy te w skad tego posiku weszy te ryby pochodzce z cu-
downego poowu? Jeeli bya tylko jedna ryba i chleb, to Jezus, by na-
karmi wszystkich uczniw, musiaby dokona cudu rozmnoenia
(podobnie jak w 6, 1-15). A jeeli tak, to czemu suy pow i dlaczego
Jezus kaza przynie cz ze zowionych cudownie ryb? Kolejne py-
tanie, jakie si powinno pojawi w umyle czytelnika dotyczy tego, czy
Jezus rwnie spoywa ten posiek z uczniami. Wydaje si, e te nie-
dopowiedzenia s tutaj celowe. Uzmysawiaj czytelnikowi, by nie kon-
centrowa si na szczegach narracyjnych, lecz by szuka przesania
zakodowanego w tekcie. Autor przypomina jeszcze raz odbiorcy tekstu,
e nie ma tu do czynienia z narracj typu sprawozdawczo-historycz-
nego, lecz z opowiadaniem typu epifanijnego.
Narrator komentuje zaproszenie uczniw na posiek przez Jezusa, opo-
wiadajc o ich reakcji: nie omielali si zapyta Go o to kim jest, bo wie-
dzieli, e to jest Pan. Takie stwierdzenie sugeruje czytelnikowi kilka myli.
Po pierwsze, uycie czasownika eaa w imperfectum wprowadza
aspekt cigoci albo powtarzalnoci, co wskazuje, e ich przekonanie do-
195
196
Por. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1076.
197
198
Por. J.H. Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, 733. 736.
199
Rzeczowniki ae; oraz eate| mog by interpretowane rwnie w sensie kolek-
tywnym. Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1076.
Rozdzia II 222
tyczce Jego tosamoci nie byo jednak stuprocentowe, lecz musieli do
niego dojrzewa, obserwujc nadal gesty zmartwychwstaego Jezusa i po-
rwnujc je z tymi, ktre wykonywa za ycia (zob. jednak poniej na
temat czasownika etea). Po wtre, infinitivus aoristi activi, . ,.acat, ma
tutaj, w naszej opinii, szersze znaczenie ni zapyta. Naley odnie je
do kontekstu uprzedniego z 20, 24-29, gdzie jest mowa o Tomaszu, po-
trzebujcym namacalnych dowodw, by uwierzy w wiadectwo po-
zostaych uczniw o spotkaniu ze zmartwychwstaym Jezusem. Wydaje
si, e w 21, 12 autor sugeruje czytelnikowi, e rwnie uczniowie, o kt-
rych tutaj mowa (wrd nich Tomasz) skonni byli szuka dowodw tosa-
moci Jezusa, ale ostatecznie uznali, e takie dowody nie s im potrzebne.
J.P. Louw i E.A. Nida, analizujc nowotestamentowe wystpienia cza-
sownika .,.a,a, doszli do wniosku, e naley go zaklasyfikowa do
grupy wyrazwoznaczajcych poznanie, podejmowanie wysiku dla zdo-
bycia potrzebnych informacji
200
lub do morfemw okrelajcych szcze-
gow analiz sytuacji, na przykad przez zadawanie pyta
201
. Po trzecie,
uznanie przez uczniw za niepotrzebne poznanie tosamoci Jezusa byo
umotywowane ich osobistym przekonaniem, e to jest Pan (.tee.; et
e -ute; .ct|). To przekonanie jest okrelone przez autora jako wiedza.
Uyty tu czasownik etea ma w czwartej Ewangelii sprecyzowane kom-
petencje semantyczne, ktre polaryzuj si w odniesieniu do znaczenia
czasownika ,t|ac-a
202
. Ten ostatni, oznacza poznanie uzyskane poprzez
dowiadczenie, osobist intuicj, uczenie si, itp. (zob., np. 1, 48; 3, 10;
4, 53; 5, 6; 10, 15; 12, 9)
203
. Natomiast znaczenie czasownika etea jest
zdominowane przez jego aspekt perfektywny i oznacza wiedz o czym,
znajomo kogo, rozumienie, pojmowanie, pami o czym (zob. np. 1,
26. 31. 33; 2, 9; 3, 2; 4, 25; 19, 10. 28; 21, 16. 17)
204
. Wydaje si wic, e
200
J.P. Louw E.A. Nida, Greek-English Lexicon of the New Testament Based on Seman-
tic Domains, 27.37: to engage in a careful search in order to acquire information,
though primarily by inquiry to try to find out, to make a diligent effort to learn.
201
Tame, 33.182: to inquire intently, with the implication of careful examination to
inquire, to ask.
202
Zakres semantyczny obu tych czasownikw w Ewangelii Janowej gruntownie prze-
bada: I. de la Potterie, Oida et ginsk. Les deux modes de la connaissance dans le
quatrime vangile, Bib 40 (1959) 709-725.
203
Por. J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y comentario
exgetico, 967-968.
204
Rne niuanse znaczeniowe tego czasownika w grece koine przedstawia J.H. Thayer,
A Greek-English Lexicon of the New Testament, 1579.
uycie czasownika etea w 21, 12 (i nastpnie w wersetach 16 i 17) jest
przemylane i sugeruje czytelnikowi, e przekonanie uczniw o tosa-
moci Jezusa nie wynika z analizy obecnych zdarze (zob. zaprzeczony
czasownik .,.a,a), lecz jest ugruntowan wiedz. Autor powtarza tutaj
fraz e -ute; .ct| t sam, ktr posuy si Umiowany Ucze, m-
wic Szymonowi Piotrowi, e na brzegu jeziora stoi Jezus (21, 7). Tak
wic mona wycign wniosek, e autor sugeruje czytelnikowi, na czym
powinien on opiera swoj wiedz o tosamoci Jezusa i jak ma j
osign. Nie ma ona opiera si na empirycznym dowiadczeniu, lecz
na przekonaniu, wynikajcym ze wiadectwa (Czy chodzi tu o cao
Ewangelii jako wiadectwa Umiowanego Ucznia, do czego autor nawie
w konkluzji 21, 24?).
Kolejny problem, ktry autor chce tutaj rozwiza, to tosamo Je-
zusa po zmartwychwstaniu. Podobnie, jak w 21, 7, tak rwnie tutaj,
jest On nazywany Panem inaczej ni w trzech innych chrystofaniach
zmartwychwstaego: Marii Magdalenie 20, 11-18
205
i uczniom 20, 19-23
i 20, 24-29, gdzie autor kilkakrotnie powtarza, e objawiajcym si jest
Jezus
206
. Na samym pocztku rozdziau 21, autor wyranie wskaza czy-
telnikowi, e bdzie opowiada o objawieniu si Jezusa uczniom i w te-
kcie kilkakrotnie powtarza Jego imi ( ww. 4, 5, 7, 10, 12, 13, 14),
jednake stara si jea awtiZ[u/PeQYu/u/PaXVQgXYi[cu/XH/PsQXu/XpiUYXPbV]ZbcHXH/Y]]u/UY]VYdcb]HUPQYyUPQYcUPQYQa]a/PzQu/hUPQYHUPQYsUPQYtUPQYaUPQYudb/PpQ[u/nUPQYiUPQYuUPQYYu/PQYu/PQYeUPQYsUPQYZwpit
Rozdzia II 224
tosamoci, gdy informacja o wiedzy uczniw o tosamoci Jezusa
uprzedza w tekcie podanie uczniom posiku. Wydaje si wic, e stra-
tegia pragmatyczna autora zmierza tutaj do ukazania, e poznanie tosa-
moci Jezusa po zmartwychwstaniu jest pochodn wiadectwa,
biorcego si z wiary Umiowanego Ucznia. To wiadectwo kae nie
tylko rozpozna, e Ten, ktrego znali uczniowie przed Jego mk na
krzyu i Ten, ktry si objawia to jedna i ta sama osoba, lecz take
przyj jako pewnik (etea) wiedz o tym, e jest on Panem, czyli Bo-
giem (zob. nasz komentarz do 21, 7 powyej).
3.1.12. Konkluzja podsumowujca:
opowiedziany epizod to trzecie objawienie si
zmartwychwstaego Jezusa uczniom (21, 14)
14
eue e te| .|a|.a Ìceu; et; aat; .,..t; .-
|.-a|.
14
To ju trzeci raz Jezus objawi si/zosta objawiony uczniom, [od
chwili, gdy] zosta wskrzeszony z martwych.
Werset ten, bdcy komentarzem redakcyjnym, stanowi podsumo-
wanie opowiadania o cudownym poowie i o posiku. Autor odwouje si
tutaj do informacji wprowadzajcej w cao opowiadania (21, 1) i przy-
pomina czytelnikowi, e narracj t naley interpretowa jako objawie-
nie si zmartwychwstaego Jezusa uczniom. Ta wyrana inkluzja nadaje
caemu opowiadaniu podstawowy kontekst interpretacyjny (zob. po-
wyej uwagi do 21, 1). Cae opowiadanie ma wic charakter teologiczny
i w takiej perspektywie powinno by odczytywane
209
.
Naley zwrci tutaj jeszcze raz uwag na form czasownika
. |a|.a indicativus aoristi passivi. Forma ta jest korelatywna
z participium aoristi passivi . ,..t ;, w dalszej czci zdania. Jezus
zosta wskrzeszony z martwych i zosta objawiony uczniom. Sto-
sujc takie wanie formy czasownikowe, autor zdaje si wskazywa
czytelnikowi, e Jezus nie dziaa sam z siebie, ale, e istnieje inny
waniejszy podmiot Jego dziaania. Czytelnik, ktry ma w pamici
narracj rozdziaw 1 20 Janowej Ewangelii, nie ma najmniejszego
problemu ze zrozumieniem obecnej tu strategii autora, ktry wielo-
krotnie uwiadamia mu, e Jezusowe posannictwo na ziemi pochodzi
209
od Ojca
210
. Tematyka Jezusa, dziaajcego z mandatu Ojca, jest po-
dejmowana wielokrotnie w trakcie narracji: zwaszcza w Prologu, 3,
31- 36; 5, 14-47; 10, 1-39 oraz w Mowach Poegnalnych (rozdziay 13
17)
210
. W 21, 14 autor, stosujc formy czasownikowe w stronie bier-
nej, wyranie chce uwraliwi czytelnika na Boskie pochodzenie misji
Jezusa. Ojciec jest tym, ktry wskrzesi Jezusa z martwych i On rw-
nie jest podmiotem Jego dziaania po wywyszeniu na krzyu. Tak
wic, dziaalno Ojca nie zakoczya si w momencie uwielbienia Je-
zusa, ale trwa nadal w misji Jezusa popaschalnego, w Jego objawianiu
si uczniom.
Podajc informacj, e to ju trzecie objawienie si zmartwych-
wtaego Jezusa uczniom, autor buduje pomost narracyjny pomidzy
tym, co opowiada w 21 rozdziale a reszt Ewangelii. Odnosi si tu
wyranie do opowiadania o dwch chrystofaniach jerozolimskich,
opowiedzianych w rozdziale 20 (ww. 19-23 oraz 24-29). Sugeruje w
ten sposb czytelnikowi, e wydarzenie, o ktrym opowiada w roz-
dziale 21, odbyo si nieduo pniej od opowiedzianych w rozdziale
20. Czytelnik, ktry w rozdziale 20 dopatrzy si trzech chrystofanii
pierwszej Marii Magdalenie i dwch uczniom, bez trudu moe wy-
chwyci pewien dysonans w stwierdzeniu, e opowiadanie, ktre ko-
czy czyta mwi o trzecim, a nie czwartym objawieniu si Jezusa
uczniom
212
. Najbardziej waciwym rozwizaniem tego dysonansu
wydaje si tu to, ktre wynika z kontekstu zdania. Autor opowiada w
tym momencie nie o wszystkich objawieniach si Jezusa zmartwych-
wstaego, lecz o tych, ktrych odbiorcami byli uczniowie. Maria Mag-
dalena nie bya zaliczana przez autora do grona uczniw Jezusa
213
.
Moliwe jest rwnie, e prcz tej funkcji arytmetycznej, cyfra trzy
210
Wicej na ten temat zob. J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii w. Jana, 239-
240; tene, Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 77-83.
211
Na 137 wystpie rzeczownika :a w Janowej Ewangelii, w 126 przypadkach od-
nosi si on do Boga i niemal ekskluzywnie okrela relacj Jezus Ojciec. Zob. J.
Krcido, Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 79. Szczegowe
analizy, zob. J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y co-
mentario exgetico, 1051-1054.
212
Niektrzy komentatorzy uwaaj, e ten dysonans jest pochodn braku starannoci
autora przy kompozycji tego opowiadania. Zob., np. C.K. Barrett, The Gospel ac-
cording to St. John, 582-583.
213
Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1077; D.A. Carson, The
Gospel according to John, Leicester 1991, 675; H.N. Ridderbos, The Gospel of John.
A Theological Commentary, 664. To zagadnienie wyjanialimy ju nieco wczeniej.
Rozdzia II 226
ma tu sens symboliczny wskazuje na pewny i kompletny charakter
Jezusowego objawienia
214
.
3.2. Rnorodno funkcji literacko-teologicznych
opowiadania 21, 1-14
Do tej pory, w tej czci naszej monografii staralimy si wnikn
w zamys pragmatyczny autora, analizujc szczegy lingwistyczne
w narracji poszczeglnych jego elementw. Inkluzja o tematyce ob-
jawieniowej (wersety 1 i 14) skonia nas do interpretacji tego frag-
mentu przede wszystkim jako opowiadania objawieniowego.
Wtrakcie analiz dostrzeglimy jednak liczne elementy innego typu
opowiada: opowiadanie o cudownym obfitym poowie, o posiku,
o rozpoznaniu, o Piotrze i Umiowanym Uczniu. Skoro fragment ten
zawiera cechy tego typu opowiada, naley spojrze na rwnie
z tych, rnych, perspektyw.
Jak ju wspomnielimy w trakcie analiz, dla wielu egzegetw nurtu
historyczno-krytycznego interpretujcych J 21, fragment 1-14 stanowi
redakcyjn fuzj dwch, pierwotnie niezalenych opowiada o cu-
downym poowie i o posiku ktre zostay prawdopodobnie poczone
ze sob jeszcze zanim stay si czci czwartej Ewangelii
215
. Opinie
egzegetw, co do tego, ktre z elementw aktualnej, ostatecznej wersji
21, 1-14 pochodz, z ktrego z tych opowiada s bardzo zrnico-
wane
216
. Niewtpliwie narracja 21, 1-14 zawiera elementy obu typw
opowiada. Naszym zadaniem nie jest tutaj hipotetyczna rekonstrukcja
elementw obu typw opowiada, lecz odpowied na pytanie, czemu
maj one suy w strategii pragmatycznej autora ostatecznej wersji tek-
stu. Wida wyranie, e autor zamierza przekaza czytelnikowi opo-
wiadanie wielowarstwowe, zachcajce do pluralistycznej interpretacji.
214
215
Zob. np. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1094-1095; G.R.
Beasley-Murray, John, 396.
216
R. Schnackeburg uwaa na przykad, e dominuj tutaj elementy opowiadania o posiku,
do ktrego zostay wczone bez specjalnego starania o integracj elementy opo-
wiadania o cudownym poowie. Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd.
3, 410-413. Natomiast M. Rissi jest przeciwnego zdania uwaa, e w aktualnej wersji
opowiadania dominuj elementy, zaczerpnite z tradycji o cudownym poowie. Zob. M.
Rissi, Voll grosser Fische, hundertdreiundfunfzig, Joh 21, 1-14, TZ 35/2 (1979) 75.
W inkluzj opowiadania objawieniowego wpisane jest opowiadanie
o cudownym poowie ryb. Cud ten nie ma przede wszystkim na celu
ukazania mocy cudotwrczej Jezusa, lecz jest pochodn tego, e zmart-
wychwstay Jezus chce zaradzi brakowi poywienia, ktry odczuwali
uczniowie
217
. Sytuacji braku i niemonoci zowienia czegokolwiek
przeciwstawiona jest obfito poowu. Cudowny pow powinien wic
by interpretowany jako cud obfitoci. Naley widzie w nim konty-
nuacj dwch cudw obfitoci, ktre autor opowiedzia w rozdziaach 1
20: cudownej obfitej przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej
(2, 1-11) i cudownego rozmnoenie chleba i ryb w pobliu Jeziora Ty-
beriadzkiego (6, 1-14). W kadym z tych opowiada o cudzie obfitoci,
dokonanym przez Jezusa, obfito ta jest dokadnie policzona (sze
duych kamiennych stgwi wina, dwanacie koszw z pozostaociami
chleba po nakarmieniu piciu tysicy mczyzn oraz kobiet i dzieci, 153
wielkie ryby)
218
. Chleb, ryby oraz wino stanowiy podstawowe skad-
niki posikw ludzi zamieszkujcych tereny pooone nad Morzem r-
dziemnym. Wszystkie trzy opowiadania o cudach obfitoci w czwartej
Ewangelii wi si cile z posikiem. Jezus jest ukazany w nich jako
ten, ktry dba o ludzkie potrzeby, udzielajc obficie i nie ograniczajc
si do tego, co konieczne dla podtrzymywania ycia. Chleb, ryby i wino
maj tutaj zapewne wymiary symboliczne. Opowiadania o cudach ob-
fitoci s ukierunkowane na doprowadzenie czytelnika do wiary, e
Jezus przyszed na wiat po to, aby udziela ycia w obfitoci (10, 10)
219
.
Opowiadanie o posiku Jezusa z uczniami stanowi ostatni faz Je-
zusowego objawienia si uczniom. Wsplny posiek nastpuje po cu-
downym poowie i jest cile powizany z rozpoznaniem przez uczniw
tosamoci Jezusa jako Pana. Posiek jest darem Jezusa dla uczniw i
wyrazem Jego troski o ich los. Naley go interpretowa w kontekcie
kulturowym odbiorcw tekstu, dla ktrych wsplny posiek stanowi ro-
dzaj komunii obecnych na nim osb. Kontekst ten nie wyczerpuje jed-
nak intencji autora, ktry najprawdopodobniej jak to ju kilkakrotnie
217
Por. M. Labahn, Fishing for Meaning: The Miraculous Catch of Fish in John 21,
142-145.
218
Zob. R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, 373.
219
J.S. Webster dostrzega paralel opowiadania o cudownym poowie ryb z lamentem
Mojesza, prowadzcego lud ku ziemi obiecanej i narzekajcego na niedostatek ryb
w morzu do nakarmienia godnych (Lb 11, 22). Zob. tene, Ingesting Jesus: Eating
and Drinking in the Gospel of John, Leiden 2003, 137.
Rozdzia II 228
wskazywalimy kae interpretowa ten tekst w kontekcie J 6, gdzie
opowiadaniu o cudzie obfitoci rozmnoenia chleba i ryb autor nadaje
interpretacj chrystologiczn i eucharystyczn
220
. Dla czytelnika roz-
dziau 21 Jezus, ktry objawia si uczniom jest chlebem, ktry zstpi
z nieba (6, 31-33. 41. 50. 58), chlebem ywym (6, 35. 48. 51. 58)
i zmartwychwstaym Panem
221
.
Kolejnym typem opowiadania, ktry mona dostrzec w 21, 1-14 jest
narracja o rozpoznaniu (gr. a |a,|a tct;). Opowiadania tego typu byy
czsto stosowane w kulturze grecko rzymskiej, zwaszcza w utworach
o zabarwieniu dramatycznym. Podstawow zasad ich konstruowania
byo ukazanie czytelnikowi (odbiorcy sztuki scenicznej) przejcia
postaci narracji od ich niewiedzy do poznania prawdziwej tosamoci
gwnego bohatera lub bohaterw
222
. Ten rodzaj konstruowania opo-
wiadania jest typowy dla autora czwartej Ewangelii. Wydaje si, e caa
narracja Janowego dziea zbudowana jest w oparciu o zasad stopnio-
wego ujawniania postaciom narracji oraz czytelnikom rnych aspek-
tw tosamoci Jezusa
223
. Strategi tak znajdujemy ju w Prologu,
gdzie czytelnik ma pozna prawdziw tosamo Jezusa jako Sowa,
ktre byo u Boga i stao si ciaem. Sowo przyszo na wiat, lecz nie
zostao rozpoznane i przyjte (1, 9-10). Jan Chrzciciel rozpozna Je-
zusa i ujawni Jego tosamo swoim dwm uczniom. Ci za nabrali
przekonania, e znaleli tego, o ktrym pisali Mojesz w Prawie i pro-
rocy (1, 45). Dalsze rozdziay Ewangelii Janowej oparte s o ten sche-
mat rozpoznania tosamoci Jezusa, np.: Nikodem, Samarytanka, tum
w Galilei, wadze w Jerozolimie, czowiek, ktry urodzi si niewi-
domy, Piat, Maria Magdalena, Tomasz, itp. Kada kolejna posta w
narracji rozpoznaje lub nie prawdziw tosamo Jezusa. Rozpoznanie
prowadzi do wiary w Niego jako Mesjasza i Syna Boego (20, 30-31),
a jego brak do odrzucenia Jezusa, obojtnoci lub wrogoci. W tym
kontekcie opowiadanie 21, 1-14, bdce ostatni scen rozpoznania
Jezusa w Janowej Ewangelii, nabiera szczeglnego znaczenia. Nie cho-
dzi tu ju jednak o uznanie Jezusa jako Mesjasza i Syna Boego, lecz
220
Zob. szerzej: M. Hasitschka, Die beiden Zeichen am See von Tiberias. Interpreta-
tion von Joh 6 in Verbindung mit Joh 21,1-14, SNTU.A 24 (1999) 85-102.
221
Por. R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, 376.
222
Zasady te definiuje Arystoteles, zob. Poetyka, 1452a.
223
Szczegowo sprawy te przedstawia R.A. Culpepper, The Gospel and Letters of John,
Nashville 1998, 77-86.
o rozpoznanie w Nim zmartwychwstaego Pana. Rozpoznanie to nie
jest wynikiem informacji i dowiadcze zebranych przez uczniw (21,
4), lecz efektem objawienia si im Jezusa (czasownik |a|.e a w 21, 1
i 14), a wic Jego darem. Nie do pominicia w tym rozpoznaniu jest
jednak funkcja Umiowanego Ucznia, ktry daje wiadectwo To jest
Pan (21, 7). Tekst jest tutaj niejasny, jeli chodzi o moment rozpozna-
nia Jezusa przez uczniw
224
. Autor nie wyjania, czy byo to ju w trak-
cie cudownego poowu, czy te w czasie posiku. Wydaje si, e piszcy
te sowa ukazuje to poznanie jako proces. Dy on wyranie do
poczenia rozpoznania z posikiem, cho informuje czytelnika o roz-
poznaniu bezporednio przed podaniem uczniom chleba i ryb przez Je-
zusa. Tak wic rozpoznanie nie jest konsekwencj przyjcia przez nich
posiku od Jezusa
225
. Mona jednak domniemywa, e ukazanie roz-
poznania w kontekcie posiku jest tu wiadomym zamierzeniem
226
.
Jednym z celw strategicznych autora fragmentu 21, 1-14 i za-
razem caego rozdziau 21 wydaje si by wyjanienie czytelnikowi
wzajemnych relacji Piotra oraz Umiowanego Ucznia oraz funkcji,
ktre ma do spenienia kady z nich. Niektrzy komentatorzy
twierdz nawet, e postaci te stanowi gwny przedmiot zaintereso-
wania autora J 21
227
. W zwizku z tym wysuwa si przypuszczenia, e
w aktualnym tekcie rozdziau 21 wspistniej ze sob dwie tradycje:
o Piotrze oraz o Umiowanym Uczniu
228
lub, e dominujce s tu mo-
224
Z tego powodu niektrzy egzegeci uwaaj, e narracji o posiku w 21, 1-14 nie
mona interpretowa jako opowiadania o rozpoznaniu. Zob., np. C.K. Barrett, The
Gospel according to St. John, 582; F. Neirynck, John 21, NTS 36 (1990) 324.
225
Inaczej: P.E. Spencer, Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation and
Intratextual Connection, JSNT 75 (1999) 64.
226
Tak widz to np. A. Shaw, The Breakfast by the Shore and the Mary Magdalene En-
counter as Eucharistic Narratives, JTS 25 (1974) 13; V.C. Pfitzner, They Knew It Was
the Lord: The Place and Function of John 21:1-14 in the Gospel of John, LTJ 20
(1986) 73.
227
Zob. S. Agourides, The Purpose of John 21, in: Studies in the History and Text of
the New Testament. FS K. W. Clark, B. L. Daniels, M. J. Suggs (eds.), Salt Lake
City 1967, 127: We have the impression that the appearance of the Risen Christ
by the Sea of Tiberias is simply the background for a favorite subject of the author
of the fourth Gospel, namely, the comparison of Peter with John the Beloved Dis-
ciple.
228
Zob. P. Hofrichter, Joh 21 im Makrotext des Vierten Evangeliums, in: Methodenstreit
zum Johannesevangelium, Dokumentation des Symposions vom 29. und 30. Juni 1990
in Kelkheim, J. Hainz (Hrgs.), Darmstadt 1991, 219. Autor ten okrela je jako die Pe-
trus-Schicht oraz die Lieblingsjnger-Schicht.
Rozdzia II 230
tywy opowiadania o Piotrze
229
, natomiast tradycja o Umiowanym
Uczniu ma charakter marginalny
230
lub jest zupenie nieobecna
231
.
Niezalenie od tego, co byo tworzywem literackim lub przed-lite-
rackim rozdziau 21, trzeba powiedzie, e autor tego tekstu ma wia-
domo, i po lekturze rozdziaw 1 20 Janowej Ewangelii,
czytelnik nie moe mie jasno sprecyzowanej oceny postaci Szymona
Piotra. Co wicej, wydaje si, e kocowy obraz tego ucznia zawiera
w sobie wicej negatyww ni pozytyww. W rozdziale 21 wida na-
tomiast wyran strategi autora, zmierzajc w kierunku rehabilita-
cji Piotra oraz ukazania jego funkcji. Zagadnieniu temu powica
autor kolejne opowiadanie 21, 15-19. Jednoczenie autor chce wy-
ranie pokaza czytelnikowi, jaka jest istota tosamoci i funkcja
Umiowanego Ucznia. Temat ten, rozwijany w trakcie narracji roz-
dziaw 1 20, zostaje zasygnalizowany w 21, 7 i dopeniony w 21,
20-25. Posta Umiowanego Ucznia w rozdziale 21 ma trzy zasadni-
cze rysy: to on rozpoznaje Jezusa jako pierwszy i komunikuje swoj
wiedz Piotrowi (21, 7), on idzie za Jezusem (21, 20) i jest gwaran-
tem prawdziwoci wiadectwa Ewangelii (21, 24). Piotr natomiast,
bywa nieracjonalny w swoim zachowaniu (skacze do wody w ubra-
niu), jest posuszny zmartwychwstaemu Jezusowi i wyciga na brzeg
sie pen wielkich ryb (21, 10-11), wyznaje swoj mio do Jezusa,
w nastpstwie czego powierzona mu zostaje przez Jezusa funkcja pa-
sterza (21, 15-17), a w przyszoci ma on ponie mier mczesk
(21, 18-19). Wydaje si, e obecno licznych elementw charakte-
ryzujcych i rnicujcych obie te postacie w caym rozdziale 21 jest
odbiciem dylematw, ktre moga przeywa wsplnota Janowa jeli
chodzi o uznanie autorytetu obu najwaniejszych dla niej uczniw Je-
zusa
232
. Do zagadnienia tego wrcimy w trzecim rozdziale naszej mo-
nografii.
Przedstawiony tutaj syntetycznie przegld rnych typw opowia-
da, ktrych mona dopatrze si w perykopie 21, 1-14 wskazuje na
kunszt literacki autora, ktry potrafi wpisa w narracj objawieniow
229
Zob., np. R.E. Brown, John 21 and the First Appearance of the Risen Jesus to Peter,
246-260.
230
Zob. A. Shaw, The Breakfast by the Shore and the Mary Magdalene Encounter as
Eucharistic Narratives, 17.
231
Zob. T. Wiarda, John 21:1-23: Narrative Unity and Its Implications, JSNT 46 (1992) 68.
232
opowiadanie o cudownym poowie i twrczo zespoli je z opowiada-
niem o posiku uczniw ze Zmartwychwstaym, nadajc dziki temu
caoci opowiadania bardzo bogaty wydwik teologiczny, spotgo-
wany dodatkowo przez bardzo czytelne i wymowne symbole. Co wi-
cej, perykopa ta moe by interpretowana rwnie jako opowiadanie o
rozpoznaniu gwnego bohatera oraz jako opowiadanie paradygma-
tyczne o tosamoci i funkcjach Piotra i Umiowanego Ucznia.
3.3. System symbolicznych odniesie w 21, 1-14
Przeprowadzone do tej pory analizy 21, 1-14 ukazay bogactwo
warsztatu literackiego autora, ktry potrafi zawrze tak ogromny
adunek teologiczny w tak niewielkim opowiadaniu. Wydaje si jed-
nak, e wspczesny czytelnik, czy te interpretator tej perykopy,
moe nie uchwyci gbi przesania teologicznego tego tekstu, a
nawet mocno rozmin si z intencjami pragmatycznymi autora,
jeeli pozostanie na poziomie pragmatyki mikrokontekstu, tzn. ana-
lizujc charakterystyczne cechy lingwistyczne szczegw narracji.
Nie jest rwnie do koca satysfakcjonujce dostrzeenie wszech-
stronnych funkcji tego opowiadania jako caoci (zob. powyej) i
jego intertekstualnych powiza z rozdziaami 1 20, ktre stara-
limy si pokaza. Wydaje si, e do domniemanego czytelnika
przeomu pierwszego i drugiego wieku, zakorzenionego w wiecie
obrazw i symbolicznych odniesie, bardziej od analizowanych do
tej pory, elementw lingwistycznych i schematw narracyjnych,
przemawiay symbole stanowice swego rodzaju kod kulturowy,
nieatwy do odczytania dla wspczesnego czytelnika
233
. Podczas
szczegowych analiz poszczeglnych wersetw staralimy si uni-
ka wnikania w system symbolicznych odniesie (wskazujc je nie-
kiedy), z ktrych utkany jest nasz tekst, by spojrze na to zagadnienie
z perspektywy caoci opowiadania. Do naszego fragmentu
przyoymy wic obecnie bardziej globalny schemat interpretacyjny,
233
Por. G. Segalla, Ritualit cristologica ed esperienza spirituale nel Vangelo secondo
Giovanni, zwaszcza strony 337-339. Zob. te: A. Shaw, Image and Symbol in John
21, ExpT 86 (1975) 311; M.C. de Boer, Johannine Perspective on the Death of Jesus,
Kampen 1996, 33-38.
Rozdzia II 232
polegajcy na rozpoznaniu rzeczywistoci, stojcych za takimi ob-
razami, jak d, woda, sie, ryby, posiek, itd.
234
. Naley jednak przy
tym zachowa ostrono, by nie przesadzi z symbolizacj tekstu,
lecz waciwie rozpozna, ktre z obrazw lub innych elementw
narracji nios w sobie wymiar symboliczny
235
, a ktre s zwyczaj-
nymi szczegami narracji, funkcjonujcej jako realistyczne opo-
wiadanie
236
.
Czytelnik domylny i rzeczywisty, ktry przebrn ju przez dwa-
dziecia rozdziaw Janowego dziea, zosta przez autora dobrze przy-
gotowany do zwracania bacznej uwagi podczas lektury, na takie
elementy stylu, jak: ironia, technika nieporozumie, czy te gra wielo-
znacznoci poszczeglnych wyrazw. Jest te wyczulony na wymiar
symboliczny narracji. Zna metaforyczn nono takich obrazw, jak
wiato, ciemno, woda, itp. W sposb naturalny jest wic nastawiony
przy lekturze 21 rozdziau na poszukiwanie gbszego przesania zako-
dowanego w warstwie fabularnej narracji w postaci symbolicznych od-
niesie
237
.
3.3.1. Symbolika przejcia od ciemnoci nocy do wiata dnia
Autor tak przedstawia rozwj fabuy, by uzmysowi czytelnikowi,
e nieudany pow ryb przez uczniw odbywa si w nocy (21, 3) oraz,
e Jezus pojawi si na brzegu o wicie poranka. Dalszy cudowny pow
ryb, na sowo Jezusa, oraz posiek, odbyy si w wietle dnia. Takie prze-
jcie od nocy do dnia uwiadamia czytelnikowi, e autor odwouje si
tutaj do metafory wiato/ciemno, ktr wielokrotnie wykorzystywa
234
Wybitny znawca tematyki, zwizanej z interpretacj czwartej Ewangelii susznie za-
uwaa, e () waciwe odczytanie symboliki i przesania zawartego w 21,1-14
warunkuje pene zrozumienie funkcji caego rozdziau. Zob. S. Mdala, Funkcja i
tre opowiadania o trzecim objawieniu si Jezusa uczniom po zmartwychwstaniu (J
21,1-14), w: Duch i Oblubienica mwi: Przyjd (Ap 22, 17). Ksiga pamitkowa
dla Ojca Profesora Augustyna Jankowskiego OSB w 85. rocznic urodzin, zebra i
opracowa W. Chrostowski, Warszawa 2001, 247.
235
Niektre z symboli zastosowanych w J 21, omawia pokrtce F. Manns, Jean 21: Con-
tribution lecclsiologie du quatrime vangile, 213-215.
236
237
Inaczej T. Wiarda, John 21:1-23: Narrative Unity and Its Implications, ktry wyklu-
cza istnienie symbolicznych odniesie w narracji o cudownym poowie. Stwierdza on,
e the text is more a vivid account of human experience than a collection of sym-
bolic ecclesiastical statements. Tame, 67.
ju w rozdziaach 1 20 (zob. powyej przy analizie 21, 4)
238
. Wkos-
mologiach staroytnych ludw na Bliskim Wschodzie wiat i ludzkie
ycie byy przedstawiane jako toczcy si nieustannie konflikt pomidzy
rzeczywistociami dobra i za, ukazywanymi poprzez metafor
wiato/ciemno. W staroytnych tradycjach egipskich i mezopotamskich
ciemno bya ukazywana jako stan pierwotny, poprzedzajcy akt stwo-
rzenia, czcy si z chaosem i nieuporzdkowaniem
239
. Ludzie zakorze-
nieni w tych kulturach pojmowali ciemno jako co zmaterializowanego,
siedlisko wrogich mocy, ktre jest jednak ostatecznie podporzdkowane
Bogu. Stwarzanie polegao na porzdkowaniu rzeczywistoci przecho-
dzeniu z ciemnoci do wiata. Ta sama idea znajduje swoje odzwier-
ciedlenie ju w pierwszym poetyckim opowiadaniu o stworzeniu wiata
i czowieka, stanowicym preludium do caego Pisma witego (Rdz 1,
1 2, 4). W obrazowym sposobie mylenia ludzi Biblii, ciemno koja-
rzy si z prapocztkiem, zwizanym z bezadem i pustkowiem, z sytuacj
statyczn, bezruchem, brakiem jakiejkolwiek produktywnoci (Rdz 1, 2).
Przejcie z ciemnoci do wiata wie si nierozerwalnie ze stwrczym
aktem Boga: Wtedy Bg rzek: Niech si stanie wiato! I staa si
wiato. (Rdz 1, 3). Zwaywszy na to, e w opowiadaniu J 21 motyw
ciemnoci wie si z symbolik wody, wydaje si, e odniesienie inter-
tekstualne do tego opowiadania jest tu zamierzone: () ciemno bya
nad powierzchni bezmiaru wd (Rdz 1, 2). W opowiadaniu z Ksigi
Rodzaju stwarzanie wiata jest cile zwizane z jego wyanianiem si
z chaosu pierwotnych ciemnoci, ku wiatu. Wydaje si wic, e autor
238
Rzeczywisto nocy (okoo 300 odniesie w Pimie witym), bez utosamiania jej
z ciemnoci i antytetycznego odniesienia do wiata dnia, nie ma w Biblii jedynie ne-
gatywnych konotacji. Noc jest postrzegana jako dopenienie dnia i jako element po-
rzdku i adu, ustanowionego przez Boga dla wiata i czowieka. Noc zestawiona z
dniem jest traktowana przez autorw biblijnych jako czas zaprzestania dziaalnoci
przez czowieka, gocinnoci, snu. W nocy dziej si rwnie nadprzyrodzone wy-
darzenia takie, jak objawianie si Boga ludziom (np. Jakubowi, Salomonowi,
Pawowi), nawiedzanie ludzi przez aniow oraz sny, w ktrych Bg przekazuje swoje
zamiary. Jednake noc moe by dla czowieka take czasem emocjonalnego cier-
pienia i niepokoju (Hi 7, 3-4) oraz ucieczki przed niebezpieczestwem (np. Jzef z
rodzin ucieka noc do Egiptu, Pawe pod oson nocy potajemnie wymyka si z Da-
maszku). Wicej na temat symboliki nocy w Biblii, zob. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T.
Longman III, Sownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury
stylistyczne i gatunki literackie w Pimie witym, 604-605.
239
Por. M. Lurker, Sownik obrazw i symboli biblijnych, t. K. Romaniuk, Pallottinum:
Pozna 1989, 35.
Rozdzia II 234
J 21 oczekuje od czytelnika metaforycznego rozumienia nocy i dnia,
w sensie antytetycznym wiato/ciemno, a przez wyrane intertek-
stualne odniesienie do opowiadania o stworzeniu sugeruje, e to, co za-
mierza przedstawi w opowiadaniu, naley odczyta jako nowe
stworzenie. Pojawienie si Jezusa o poranku, po nocnym bezowocnym
poowie ryb przez uczniw, jest momentem stwarzania nowej rzeczy-
wistoci ich ycia. Jego objawienie si im ma wyrwa ich z chaosu, spo-
wodowanego Jego mierci krzyow, uporzdkowa na nowo ich
ycie, nada mu nowy sens i uczyni je owocnym
240
. Tak wic metafora
przejcia od ciemnoci nocy do wiata dnia obrazuje tutaj nowe ycie,
ktre ma by odtd udziaem uczniw, rozpoznajcych w objawiajcym
si Jezusie zmartwychwstaego Pana.
3.3.2. Woda
By zrozumie peniej znaczenie symboliki wody w analizowanym
przez nas opowiadaniu, dobrze bdzie skrtowo przyjrze si temu, jak
pierwotna jest to symbolika i jak bya interpretowana przez staroyt-
nych. W wielu mitach staroytnych, powstaych w rnych kulturach,
woda jest ywioem, ktry istnia od pocztku czasw. Staroytno
symboliki wody potwierdzaj ju malowida cienne w jaskiniach roz-
sianych w rnych czciach wiata (np. Altamira, Lascaux)
241
. Woda
przedstawiana jest tam w postaci krtych meandrw, w towarzystwie
zwierzt i ryb. W najstarszych zachowanych mitach sumeryjskich, aka-
dyjskich i mezopotamskich bezadne masy wody symbolizuj pierwotny
chaos przed stworzeniem wiata. Rwnie w koncepcjach staroegip-
skich, wyrosych nad brzegami Nilu, wody symbolizuj chaos przed
stworzeniem. Stworzenie wiata, czyli powstanie ycia, polega, wedug
egipskich mitw, na wydobyciu przez bstwo staego ldu z bezmiaru
chaosu wd. Zarwno bstwo stwrcze, jak i inne egipskie bstwa, po-
wstay z wody i zachoway swoj wodn natur
242
. Zauwaa si w mi-
240
Takie spojrzenie wspgra doskonale z zapatrywaniem innych pisarzy NT na temat
zbawczej roli Jezusa. wity Pawe przekonuje chrzecijan z Tesalonik, e nikt, kto
jest uczniem Jezusa, nie pozostaje w ciemnoci: Wszyscy wy bowiem jestecie sy-
nami wiatoci i synami dnia. Nie jestecie synami nocy ani ciemnoci. (1 Tes 5, 5).
Natomiast autor Apokalipsy stwierdza: I odtd ju nocy nie bdzie. A nie potrzeba
im wiata lampy i wiata soca, bo Pan Bg bdzie wieci nad nimi. (Ap 22, 5).
241
Zob. Z. Haat, Woda, Warszawa 1998, 35-36.
242
Por. tame, 36-37.
tach egipskich swego rodzaju przewartociowanie od przypisywania wo-
dzie pierwotnej negatywnej wartoci do postrzegania jej jako siy ycio-
dajnej. W wierzeniach staroytnych Egipcjan woda funkcjonowaa
zarwno jako symbol mierci, jak i ponownego oywienia. Uwaano,
e: Jako substancja wychodzca od samego Ozyrysa, jest ona w stanie
wyprowadzi wszystko ze miertelnego odrtwienia
243
.
Mona z atwoci zauway, e autorzy biblijni w podobny (dwo-
jaki) sposb interpretuj symbolik wody jako element przedstwr-
czego chaosu oraz jako yciodajn si. Wspomniany powyej hymn o
stworzeniu wiata z Rdz 1, 1 2, 4, bazuje na kosmologii, wedug kt-
rej Bg na pocztku stwarza z niczego niebo i ziemi (inaczej ni we
wspomnianych powyej mitach), ktra unosi si nad bezmiernymi wo-
dami. Woda, wypywajca z Edenu miaa yciodajne waciwoci, gdy
nawadniaa ogrd i dawaa pocztek czterem rajskim rzekom (Rdz 2,
10-14). Wody potopu maj zarwno moc niszczycielsk, jak i oczysz-
czajc (Rdz 6 8). Wody Morza Czerwonego rozstpuj si, by wy-
bawi Izraelitw przed Egipcjanami, a dla tych ostatnich staj si
narzdziem zagady. Spoywana woda nie tylko gasia pragnienie wd-
rowcw na pustyni, lecz bya dla nich przede wszystkim napojem pod-
trzymujcym ich ycie (Massa i Meriba: Wj 17, 1-7). Prawo kultyczne
wymagao rytualnych obmy, by czowiek mg by dopuszczony do
kontaktu z Bogiem. Siedmiokrotne zanurzenie w Jordanie chorego na
trd Syryjczyka Naamana, posusznego sowu proroka Elizeusza, byo
warunkiem jego cudownego uzdrowienia (2 Krl 5, 10-14). Wedug wizji
proroka Ezechiela (47, 1-12) spod progu po prawej stronie wityni
wypywa woda w kierunku wschodnim. Wizjoner mia wej do wody
i uda si w kierunku wschodnim, brnc w coraz gbsz wod, tak, e
w kocu nie mg przej, gdy nadawaa si ona tylko do pywania.
Woda ta, pync cigle w kierunku wschodnim ma uzdrawia inne wody
oraz istoty yjce a wrd nich ryby. Zbliajc si do konkluzji swo-
jej wizji prorok pisze: Bd nad nimi sta rybacy poczwszy od En-
gaddi a do En-Eglaim, bdzie to miejsce na zakadanie sieci i bd tam
ryby rwne rybom z wielkiego morza, w niezliczonej iloci (Ez 47,
10). Podobiestwo obrazw obecnych w tym tekcie do J 21, 1-14 jest ude-
rzajce. Wydaje si, e autor czwartej Ewangelii ywi przekonanie, e
to opowiadanie odezwie si echem w umysach czytelnikw. Mamy tu
243
Cytat z: M. Lurker, Sownik obrazw i symboli biblijnych, 270.
Rozdzia II 236
wsplny nie tylko symbol wody, lecz take postaci rybakw, sieci,
praw stron, zanurzenie si w wodzie, obfito ryb.
Nie wchodzc gbiej w analiz motywu wody w tekstach starotes-
tamentowych, mona stwierdzi na podstawie tego, co zostao powie-
dziane powyej, e autor zakada, i symbolika ta zostanie waciwie
zinterpretowana przez odbiorcw jego tekstu: jeeli nie na szerszym bli-
skowschodnim planie kulturowym, to w wystarczajcy sposb przez od-
woanie si do znajomoci biblijnych narracji, w ktrych jake
sugestywnie pojawia si ten motyw. W 21, 1-14 woda symbolizowaaby
wic kilka rzeczywistoci:
1. Siy chaosu (w ciemnociach nocy, przed pojawieniem si Jezusa
o wietle poranka);
2. yciodajn obfito (cudowny pow ryb);
3. Moc oczyszczajc (Piotr, ktry wskoczy do wody).
Pojawia si wszake dodatkowa okoliczno, polegajca na tym, e
lektura rozdziaw 1 20 Janowej Ewangelii wypracowuje w czytel-
niku specyficzne rozumienie symboliki wody. Ot, w metajzyku au-
tora woda symbolizuje Ducha witego
244
. Taki paradygmat
interpretacyjny wydaje si on konstruowa w 3, 5, gdzie mwi o ko-
niecznoci zrodzenia z wody i Ducha dla kadego, kto aspiruje do we-
jcia do krlestwa Boego. Tradycja biblijna mwi tylko o dwch
sposobach zrodzenia z ciaa i z Ducha, tzn. cielesnym i duchowym.
Autor czwartej Ewangelii, piszc o zrodzeniu . , u eae; -at :|.u ae;
nie wprowadza trzeciego sposobu zrodzenia, ale wod ukazuje jako ek-
wiwalent Ducha
245
. Wydaje si jednak, e symbolika wody w tej Ewan-
gelii nie jest ograniczona tylko do tego jednego znaczenia. Poczwszy
od chrztu Jezusa, ktry odbywa si w wodach Jordanu i ktremu asys-
tuje Duch zstpujcy z nieba, jak gobica (1, 29-34), poprzez takie nar-
racje, jak przemiana wody w wino w Kanie Galilejskiej (2, 1-12), woda
ze studni Jakubowej w dialogu Jezusa z Samarytank (4, 1-42), obmy-
cie uczniom ng przez Jezusa na pocztku mw poegnalnych (13, 1-
20), autor wyranie kae czytelnikowi interpretowa wod na poziomie
bardziej podstawowym, z licznymi odniesieniami do symboliki wy-
pracowanej w tradycji starotestamentowej. W 21, 1-14 autor odsya
244
Zagadnienie to zostao przedstawione w monografii: J. Krcido, Duch wity i Jezus
w Ewangelii w. Jana, 92-93. 130-131 oraz passim.
245
Wicej na ten temat: L. Nereparampil, Holy Spirit as Living Water, Bible Bhashyam
2 (1976), 141-152; J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii w. Jana, 130-131.
prawdopodobnie czytelnika do wieloznacznej symboliki wody w samej
czwartej Ewangelii. Wprawdzie w naszym opowiadaniu uczniowie nie
dowiadczaj niedostatku wody pitnej, znajdujc si w odzi na falach
jeziora, mona jednak odnie wod z J 21 do wody rdlanej ze studni
Jakuba, funkcjonujcej w opowiadaniu o spotkaniu Jezusa z Samary-
tank jako dajcy ycie wieczne symbol Boego objawienia
246
. Biorc
pod uwag fakt, e opowiadanie 21, 1-14 naley interpretowa jako
narracj o charakterze objawieniowym (na ten temat pisalimy ju kil-
kakrotnie powyej), mona przypuszcza, e autor sugeruje czytelni-
kowi, i woda, po ktrej pyn uczniowie owicy ryby, symbolizuje tu
depozyt Boego objawienia, z ktrego maj czerpa uczniowie w swo-
jej pracy apostolskiej. Niewykluczone, e autor poprzez symbol wody
odsya tu rwnie czytelnika do wody, ktra wypyna z boku Jezusa
podczas Jego mierci na krzyu i jest interpretowana jako symbol zbaw-
czej skutecznoci Jego mierci. Cudowny pow ryb w wodach jeziora
skuteczne apostolstwo jest nastpstwem rozpoznania przez
Umiowanego Ucznia, e na brzegu stoi Pan (popaschalny tytu Jezusa)
i posusznego zarzucenia sieci na sowo Jezusa po prawej stronie odzi
(prawy bok). Na poziomie za najbardziej podstawowym i w szerokim
kontekcie biblijnym (opowiadania o stworzeniu) oraz bliskowschod-
nim wody Jeziora Tyberiadzkiego, po ktrych pywa d z uczniami
(rybakami) symbolizuj tu prawdopodobnie chaos wiata (miejsce grze-
chu i mierci opowiadania o stworzeniu i o potopie), w ktrym ucznio-
wie prowadz dziaalno apostolsk. O wasnych siach uczniowie nie
mog niczego dokona, a ich cika praca jest zupenie bezowocna. Do-
piero objawienie si zmartwychwstaego Pana i posuszestwo Jego
sowu przynosi obfity pow. W tym kontekcie czytelnik moe inter-
pretowa to, co jest opowiadane w 21, 1-14 jako nowe stworzenie
pocztek nowego ycia uczniw, ktremu sens nadaje zmartwych-
wstay Pan, rdo obfitoci.
3.3.3. Ryba i ryby
Kluczowe, w naszej opinii, dla zrozumienia zamierzonego przez autora
przesania tekstu 21, 1-14 jest waciwe odczytanie symboliki ryby oraz
246
Por. S. Mdala, Chwaa Jezusa (Ewangelia wedug w. Jana), w: J. Frankowski (red.),
WMWKB, t. 10, Warszawa 1992, 20.
Rozdzia II 238
funkcji uczniw jako rybakw
247
. Symbol ryby by bardzo rozpowszech-
niony w staroytnoci, zwaszcza w kulturach bliskowschodnich, w Egip-
cie, w synkretystycznej tradycji ydowskiej, w wiecie grecko-rzymskim
oraz w pierwotnym chrzecijastwie
248
. W Mezopotamii, Egipcie i Syrii
ryba bya symbolem obfitoci, zwizanej z podnoci lub owocnoci
czego
249
. Symbolizowaa ycie i niemiertelno
250
. W kulturze grecko-
rzymskiej i w judaizmie ryba nie bya jednoznacznym symbolem, a jego
znaczenie w pierwotnym chrzecijastwie naley bada w szerokim spek-
trum tych kultur
251
. Pochodzenie tego symbolu oraz sposb jego adapta-
cji przez pierwotne wsplnoty chrzecijaskie pozostaje nadal tajemnic
dla badaczy
252
. Przyjrzenie si jednak rnym wtkom, pozwoli nam le-
piej wnikn w zamierzony przez autora J 21, 1-14 sens tego symbolu.
Staroytni autorzy daj wiadectwo tego, e ceniono przede wszyst-
kim due i niepodzielone ryby, a ich symbolika oscylowaa wok te-
matyki posiku
253
. Podkrelano rwnie podobiestwo i wyjtkowy
247
Na temat symboli rybakw i ryb, zob. G. Heinz-Mohr, Lessico di iconografia cris-
tiana, Milano 1998, 280-283.
248
Zob. H. Schmidt, Jona: eine Untersuchung zur vergleichenden Religionsgeschichte,
FRLANT 9: Gttingen 1907 (autor przytacza i analizuje mity z rnych kultur, w
ktrych centraln postaci jest ryba; na temat symboliki ryby w pierwotnym chrzeci-
jastwie zwaszcza strony 144-155).
249
Por. G. Heinz-Mohr, Lessico di iconografia cristiana, 281.
250
Por. E.R. Goodenough, Jewish Symbols in the Graeco-Roman Period, vol. 5: Fish,
Bread, and Wine, New York 1956, 31-71.
251
Najwaniejsze prace, podejmujce funkcjonowanie tego symbolu w rnych
rodowiskach kultur staroytnych, to: J.B. Pitra, Ichthys sive des pisce allegorico et
symbolico, Paris 1855; H. Achelis, Symbol des Fisches und Fischdenkmler, Marburg
1888; I. Scheftelowitz, Das Fisch-Symbol im Judentum und Christentum, Archiv fr
Religionswissenschaft 14/3-4 (1911) 1-53. 321-392 (wydane w Lipsku); F. Dlger,
Der heilige Fisch in den antiken Religionen und im Christentum, Mnster 1922; tene,
Das Fisch-Symbol in Frhchristlicher Zeit, Mnster 1928; C. Vogel, Le repas sacr au
poisson chez les chrtiens, RevSR 40 (1966) 1-26; G.G. Stroumsa, The Early Chris-
tian Fish Symbol Reconsidered, in: I. Gruenwald et al. (eds.), Messiah and Christos.
Studies in the Jewish Origins of Christianity. Presented to David Flusser on the Oc-
casion of His Seventy-Fifth Birthday, I. Gruenwald et al. (eds.), Tbingen 1992, 199-
205; L.H. Kant, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman World:
A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, Yale University 1993 (praca dok-
torska w trzech tomach, dostpna w wydruku komputerowym).
252
Do takiej konkluzji dochodzi, podsumowujcy poszukiwania na ten temat G.G. Stro-
umsa, The Early Christian Fish Symbol Reconsidered, 119.
253
Na przykad Herodot w Dziejach opowiada o pewnym rybaku, ktry zowiwszy
wielk i pikn ryb nie zabra jej na targ, by j sprzeda, lecz uda si z ni do ksicia,
ktry mg bardziej doceni jej warto. Zob. Herodot, Dzieje, tum. S. Hammer,
Warszawa 2005, 3.42.
zwizek, jaki zachodzi pomidzy ludmi i rybami oraz twierdzono, e
ryby mogy w dawnych czasach by ludmi
254
. Porwnanie ludzi do ryb
znajdujemy rwnie w biblijnej Ksidze Habakuka, gdzie prorok mwi
o uczynieniu przez Boga ludzi na podobiestwo ryb w jeziorze (1, 14)
255
.
W rdach rabinackich znajdujemy ide identyfikacji Izraelitw z ry-
bami, a o Torze mwi si jako o wodzie, w ktrej pywa wierzcy
256
.
Mona wic mniema, e dla czytelnikw czwartej Ewangelii symbol
wielu ryb wywoywa skojarzenia z ludmi.
Nie wyczerpuje to jednak moliwych konotacji symbolu ryby.
Wsymbolu pojedynczej ryby mona doszukiwa si treci, ktre
wizano z ryb w szerszym i starszym kontekcie kulturowym (zob. po-
wyej). Jako symbolowi ycia i niemiertelnoci, rybie przyporzdko-
wywano atrybuty boskoci. Std za, tylko krok do konstatacji, e
pojedyncza ryba (leca na ognisku: 21, 9) symbolizuje w J 21, 1-14 Je-
zusa. L.H. Kant, ktry najbardziej rzetelnie i wszechstronnie przebada
genez i funkcj symbolu ryby we wsplnotach wczesnochrzecija-
skich dochodzi do nastpujcego wniosku: Jedna ryba moga metafo-
rycznie ucielenia Jezusa Chrystusa, a wiele ryb czonkw wsplnoty
wczesnochrzecijaskiej
257
. Przedstawianie zmartwychwstaego Chrys-
tusa w postaci symbolu ryby a chrzecijan jako wielu ryb, znajduje
swoje potwierdzenie w traktacie Tertuliana De baptismo, gdzie nazywa
on chrzecijan maymi rybami, poniewa s oni naladowcami Chrys-
tusa, ktry jest nasz Ryb
258
. Tertulian, piszcy po acinie, okrela
Chrystusa jako Ryb, uywajc do tego oryginalnego greckiego rze-
czownika , ktry naley tu z pewnoci rozumie jako akronim
254
Zob. L.H. Kant, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman World:
A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, 225-226.
255
Tekst hebrajski ma tu brzmienie : . : : :: s : . ~ (dosownie uczynie
czowieka, jak ryby morskie). Septuaginta, ktra bya Bibli Kocioa pierwszych
wiekw, oddaje ten tekst nastpujco: -at :etc.t; eu; a|a:eu; a; eu; t,ua;
; aacc;.
256
Dane te przytaczamy za R.A. Culpepperem, Designs for the Church in the Imagery
of John 21:1-14, 395-398.
257
Zob. L.H. Kant, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman World:
A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, 233.
258
Zob. Tertulian, De baptismo, 1.3: Sed nos pisciculi secundum nostrum Iesum
Christum in aqua nascimur nec aliter quam in aqua permanendo salvi sumus. Wydanie
polskie: Tertulian, Wybr pism. Do mczennikw, Preskrypcja przeciw heretykom, O wi-
dowiskach, O modlitwie, O chrzcie, O cierpliwoci, O pokucie, t. E. Stanula, W. Kania,
W. Myszor, wstp E. Stanula, oprac. W. Myszor E. Stanula, PSP 5: Warszawa 1970.
Rozdzia II 240
dla Iceu; Xtce; O.eu Yte; La. Takie rozumienie tego akronimu
potwierdza rwnie, pochodzce z koca drugiego wieku, tzw. epita-
fium biskupa Hierapolis, Abercjusza, znajdujce si w Muzeum Late-
raneskim w Rzymie.
Wspczeni uczeni podaj kilka moliwych genez zastosowania
symbolu ryby na oznaczenie Jezusa oraz okrelanie Go akronimem
. Na pocztku dwudziestego wieku duo miejsca w swoich pub-
likacjach powici temu zagadnieniu F. Dlger
259
. Badacz ten doszed
do wniosku, e metaforyczna koncepcja Jezusa jako ryby ma swoje ko-
rzenie w opowiadaniach o Jego chrzcie oraz, e jest to koncepcja bardziej
pierwotna od akronimu , okrelajcego Jezusa. Zdaniem F. Dl-
gera akronim ten pojawi si dopiero pod koniec drugiego wieku i nie
naley w nim koncentrowa si przede wszystkim na symbolice ryby,
lecz na fakcie, e jest on zbiorem mesjaskich tytuw, ktrymi okrelano
osob Jezusa w pierwotnym Kociele
260
. Inn hipotez, odnonie do me-
taforycznego przedstawienia Jezusa w postaci ryby, podaje F. Cumont.
Autor ten poszukiwa genezy tego symbolu w kontekcie bliskowschod-
nich kultw i religii i doszuka si paraleli z symbolik ryby w religii fe-
nicko-punickiej, gdzie wyraaa ona bosko
261
. Dla mieszkacw Syrii
ryba uchodzia za tabu, co uzewntrzniao si rwnie w praktyce po-
wstrzymywania si od spoywania jej
262
. Tutaj wanie F. Cumont do-
patruje si genezy oznaczania Chrystusa symbolem ryby przez
chrzecijan pierwszych wiekw. I. Scheftelowitz natomiast twierdzi, e
genezy tej naley szuka w judaizmie o orientacji mesjaskiej
263
. Trady-
cja rabinacka dostarcza licznych tekstw, ukazujcych ryb jako symbol
czasw mesjaskich i niebiaskich przyjemnoci
264
. Na szczegln
uwag zasuguje tu opowiadanie o spoywaniu w czasach mesjaskich,
259
Zob. F. Dlger, Der heilige Fisch in den antiken Religionen und im Christentum,
Mnster 1922; tene, Das Fisch-Symbol in Frhchristlicher Zeit, Mnster 1928; C.
Vogel, Le repas sacr au poisson chez les chrtiens, RevSR 40 (1966) 1-26.
260
Z konkluzj F. Dlgera zgadza si wikszo uczonych, zajmujcych si obecnie tym
zagadnieniem. Zob. np. G.G. Stroumsa, The Early Christian Fish Symbol Reconsid-
ered, 200.
261
Zob. F. Cumont, , w: Real-Encyclopdie der klassischen Altertumswissen-
schart, A.F. von Pauly G. Wissowa et al. (eds.), IX. 1, Stuttgart 1962, 844-850.
22
Tame, 846. Autor ten porwnuje to do praktyki niespoywania wieprzowiny przez
ydw.
263
Zob. I. Scheftelowitz, Das Fisch-Symbol im Judentum und Christentum, passim.
264
Znale je mona, np. w P. Billerbeck H. Strack, Kommentar zum Neuen Testament
aus Talmud und Midrasch, Bd. 4, 4 Aufl., Mnchen 1965, 1147. 1157-1159.
na mesjaskiej uczcie, misa morskiego potwora Lewiatana
265
. W nie-
ktrych tradycjach ydowskich posta Jonasza, ktry zosta poknity
przez Lewiatana, przybiera cechy mesjaskie
266
. Za ydowskim pocho-
dzeniem chrzecijaskiego symbolu ryby na oznaczenie Chrystusa opo-
wiada si rwnie E. Goodenough, ktry przypuszcza jednak, e judaizm
przej mesjaskie konotacje tego symbolu z mistyki wiata pogaskiego
oraz z eschatologicznych posikw, podczas ktrych spoywano ryby
(np. w kulcie trackiego i frygijskiego boka Sabazjusza)
267
. Bardzo inte-
resujce wyjanienie genezy symbolu ryby w chrzecijastwie na ozna-
czenie Jezusa poda R. Eisler
268
. Autor ten susznie zauwaa, e dla ludzi
zakorzenionych w tradycji starotestamentowej symbol ryby kojarzy si
z postaci Jozuego, nastpcy Mojesza, ktry wprowadzi Izraelitw do
Ziemi Obiecanej. Pene oryginalne brzmienie jego imienia to .z .: .
Imi ojca Jozuego, . (greckie Nau), jest jednoczenie w jzyku ara-
mejskim rzeczownikiem pospolitym, oznaczajcym ryb, greckie
t,u;
269
. Pierwszy za czon tego imienia, .: , ju w Septuagincie zos-
ta oddany jako Ìceu;. Tak wic, przypisanie Jezusowi z Nazaretu sym-
bolu ryby mogo mie swoj genez w tym, e Jego wyznawcy
dostrzegali w Nim kogo na podobiestwo innego Jezusa, nastpcy
Mojesza, walecznego zwycizcy, ktry wprowadzi dwanacie pokole
Izraela do ziemi pyncej mlekiem i miodem i przydzieli kraj Kanaanu,
drog losowania, plemionom izraelskim
270
. Jezus to nowy Jozue. Do-
strzeganie przez chrzecijan pierwszych wiekw w starotestamentowym
Jozuem figury Jezusa, znajduje swoje potwierdzenie w Orygenesowych
homiliach do Ksigi Jozuego, gdzie ju na pocztku, po wstpnym cyta-
cie z Flp 2, 9, mwicym o tym, e jest to imi ponad wszelkie imi, czy-
tamy: Sed Jesu nomen primo invenio in Exodo et volo intueri quando
265
Tame.
266
Zob. G.G. Stroumsa, The Early Christian Fish Symbol Reconsidered, 201.
267
Zob. E.R. Goodenough, Jewish Symbols in the Graeco-Roman Period, passim.
268
R. Eisler, Orpheus the Fisher: Comparative Studies in Orphic and Early Christian Cult
Symbolism, London 1921, zwaszcza strony 171 (przypis 1) i 253 (przypis 1). Zob. te
F. Manns, Jean 21: Contribution lecclsiologie du quatrime vangile, 214.
269
lady rozumienia aramejskiego . jako ryba a nie jako imi wasne wida rwnie w
literaturze rabinicznej. Na przykad: Genesis Rabba, 48, 16; Rav Pealim, 2. Ten ostatni
utwr jest legend wyjaniajc, e ben Nun nie oznacza, e ojciec Jozuego mia na
imi Nun, lecz, e ma przypomina fakt poknicia go przez ryb i wyjcia z ryby.
270
Na temat recepcji postaci Jozuego, zob. M. Bocian, Leksykon postaci biblijnych. Ich
dalsze losy w judaizmie, chrzecijastwie, islamie oraz w literaturze, muzyce i sztu-
kach plastycznych, prze. J. Zychowicz, Znak: Krakw 1996, 276-278.
Rozdzia II 242
primum nomen Iesu cognominatur
271
. Tertulian za w swoim Adversus
Marcionem (III.16)
272
stwierdza e, jak pierwszy Jozue wydoby lud Iz-
raela z Egiptu, tak drugi Jozue Jezus wprowadza drugi lud do nowej
ziemi obiecanej, tzn. daje mu udzia w yciu wiecznym
273
.
Wspominana ju powyej inskrypcja Awercjusza, biskupa Hie-
rapolis, podkrela, e ryba jest symbolem rozumianym wszdzie i przez
wszystkich chrzecijan
274
. Autor inskrypcji czy symbolik ryby z po-
sikiem, w skad ktrego wchodzi rwnie chleb i wino
275
. W ikono-
grafii wczesnochrzecijaskiej stosunkowo czsto symbol ryby pojawia
si w kontekcie posiku/uczty eucharystycznej, obok chleba i wina. Po-
jawia si wiec pytanie, czy ryba stanowia skadnik rytualnego posiku
eucharystycznego obok chleba i wina, czy te w zastpstwie tego ostat-
niego, skoro u Ojcw Kocioa znajdujemy sformuowania, podobne do
pochodzcego od Augustyna Piscis assus, Christus est passus
276
Pieczona ryba to cierpicy Chrystus. Sugestywnie nasuwa si tu obraz

ogniska, na ktrym leaa ryba i chleb posiek, ktry przygotowa
zmartwychwstay Jezus dla swoich uczniw na brzegu jeziora (zob. ana-
liza J 21, 9 powyej)
277
. Eucharystyczny wymiar tego obrazu wydaje si
by raczej zamierzony przez autora. W grecko-rzymskim kontekcie
kulturowym tamtych czasw, ryba bya spoywana podczas uroczystych
posikw, zwaszcza o charakterze religijnym, a szczeglnie podczas
posikw konsumowanych przy okazji pogrzebw
278
. W niektrych ro-
dowiskach ydowskich, posiek o charakterze sakralnym z ryby by wi-
dziany jako antycypacja posiku w czasach mesjaskich, podczas
ktrego spoywany bdzie Lewiatan (zob. powyej). W pierwotnym
271
Polskie wydanie: Orygenes, Homilie o Ksigach Liczb, Jozuego, Sdziw, tum. i
oprac. S. Kalinkowski, PSP 1/34: Warszawa 1986.
272
Polskie wydanie: Tertulian, Przeciw Marcjonowi, tum. S. Kalinkowski, W. Myszor,
K. Obrycki, S. Ryznar, E. Stanula, wstp i oprac. W. Myszor, PSP 59: Warszawa 1993.
273
Po tej samej linii id Hilary z Poitiers w Tractatus Mysteriorum, II. 6 (czwarty wiek),
czy te biskup Tours Hildebert z Lavardin w swoich Sermones de Diversis, 23 (je-
denasty wiek). Podaj za: G.G. Stroumsa, The Early Christian Fish Symbol Recon-
sidered, 203.
274
Cytuj za: L.H. Kant, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman
World: A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, 347.
275
W inskrypcji tej istotn rol peni rwnie wany dla autora J 21 obraz pasterza (Piotr
jako pasterz w 21, 15-17).
276
Cytat z: Augustyn, In Iohannis evangelium tractatus, 123, 2.
277
Naley jednak pamita, e ryby tej nie nazywa autor t,u; lecz eate|.
278
chrzecijastwie istniaa z pewnoci wiadomo, e symbol pojedyn-
czej ryby wyraa Chrystusa, ktry przeszed ze mierci do ycia i jest dla
wierzcych dawc nowego ycia. Wida to wyranie na malowidach
w katakumbach oraz w reliefach sarkofagw, gdzie ryba i chleb s zesta-
wione obok siebie i stanowi bardzo czste motywy
279
. W tym wypadku
symbolika chleba jako znaku Chrystusa, ktry jest chlebem ywym/ycia
jest bardzo czytelna (wyjaniona w J 6) i wydaje si przenosi rwnie
na symbolik ryby, ktra moe akcentowa bardziej cierpienie Chrys-
tusa, prowadzce do ycia. Czy jednak oznacza to, e ryba moga
w pewnych rodowiskach wczesnochrzecijaskich by postrzegana
posugujc si jzykiem wspczesnej sakramentologii jako posta Eu-
charystii, na rwni z chlebem i winem?
F. Vogel, ktry dosy dogbnie przyjrza si temu zagadnieniu,
uwaa, susznie w naszej opinii, e naley odrni posiki/uczty chrze-
cijaskie, wzorowane na ucztach wiata grecko-rzymskiego i ydow-
skiego, gdzie spoywanie ryby, jako rzeczywistego posiku, miao
konotacje eschatologiczne, a ryba symbolizowaa Chrystusa, dawc
ycia, od uczt eucharystycznych o charakterze sakramentalnym
280
. Ryba
zatem nie byaby postrzegana przez pierwszych chrzecijan jako posta
eucharystyczna, lecz jako symbol Chrystusa, dawcy ycia, ktry karmi
sob wierzcych, a wic jako symbol, posiadajcy w swojej gbi ko-
notacje eucharystyczne. Naley jednak pamita, e poruszamy si tutaj
na bardzo delikatnym gruncie, gdzie niezmiernie trudno okreli jasne
dystynkcje tego, co mogo by postrzegane przez uczestnikw uczt jako
rzeczywiste, od tego, co miao wymiar tylko symboliczny. Pojedyncze
wsplnoty, czy te osoby nawet w tych samych wsplnotach, mogy to
postrzega w sposb zindywidualizowany
281
. Z pewnoci ryba bya
w pierwotnym chrzecijastwie symbolem wieloznacznym. Oznaczaa
Chrystusa w Jego rnych przejawach, w caym bogactwie Jego osoby.
279
Szerzej na temat symboliki motyww z J 21 w sztuce wczesnochrzecijaskiej, zob.
A. Gray, The Last Chapter of St. Johns Gospel as Interpreted by Early Christian Art,
HibJ 20 (1921-1922) 690-700.
280
Zob. C. Vogel, Le repas sacr au poisson chez les chrtiens, 14: Le repas sacr au
poisson a t un repas rel, une manducation proprement dite, et pas seulement une
figure, une expression image ou un symbole du repas eucharistique.
281
R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, 400, widzi
to nastpujco: The fish on the fire in 21:9, therefore, can represent the eucharist,
Christ, who nourishes the believer, or a meal in which Christians ate bread and fish,
with or without the eucharist.
Rozdzia II 244
W J 21, 9, ryba leca na ogniu symbolizuje Chrystusa zmartwych-
wstaego, ktry karmi sob uczniw. Ten za chrystologiczny kontekst
narracyjny wyranie ukierunkowuje semantyk symbolu ryby na wy-
miar eucharystyczny.
3.3.4. Chleb, posiek
Chleb to podstawowy element posiku. Ju w staroytnej Babilonii sta-
nowi on rwnie podstawowy skadnik posikw kultycznych
282
. Spord
religii wspczesnych rodzcemu si chrzecijastwu naley przede
wszystkim zwrci uwag na mitraizm, gdzie wyznawcy spoywali
wite uczty, skadajce si z chleba i wody, ktre miay upamitnia po-
siek spoyty przez Mitr, przed swoim wniebowstpieniem
283
. O wiel-
kim, kultycznym znaczeniu chleba w religiach wiata staroytnego
wiadczy moe rwnie zwyczaj pieczenia z zaczynu ciasta, maych fi-
gurek o ludzkim ksztacie, ktrych spoywanie miao symbolizowa
spoywanie ciaa bstwa reprezentowanego przez okrelon figurk. W
Biblii chleb nie jest traktowany tylko jako jeden z wielu artykuw yw-
nociowych, lecz take jako symbol pokarmu, poywienia, posiku
284
.
Jedn z konsekwencji wygnania pierwszych ludziYXu/PzQYXu/[Vb[d[ nluze ynasyzszaalebaoywienia OO XZ_HXHd/PuQu/jaie e orb5/(6 5, lizzlebaXZ_HXHd/POQdu/utasy
X(*:-XX(H.o9Y2H-XX[lobsXZ_H/zdi wis cleia l ioen isan,ebimbciib]Ho/PQu/ebbilebabbnyiiabaczbcbOens c a[aXZ/J 4 ;!*)2+(-N54i_Y__/uPWQd]]j sal an c,ncHXcZb]u/Pa
toczonych tutaj wypowiedzi Jezusa o sobie jako o chlebie ycia, ktry
ma by pokarmem zaspokajajcym potrzeby wierzcych i dajcym ycie
wieczne, wida wyranie, e autor 21, 1-14 chce, by jego czytelnik,
w taki wanie sposb zrozumia informacj o chlebie lecym przy
ognisku. Chleb ten, podobnie jak pieczona na ognisku ryba, symboli-
zuje tu Jezusa. On, zmartwychwstay Pan, jest pokarmem dla uczniw.
Odnosi si wraenie, e nie chodzi tutaj o wymiar czysto metafo-
ryczny tych wypowiedzi, lecz e scena o cudownym posiku Jezusa
z uczniami odwouje si do praktyki rytualnych posikw euchary-
stycznych celebrowanych we wsplnotach wczesnochrzecijaskich
(zob. powyej). Janowa koncepcja takich posikw rniaby si jednak
od tego, jak widzieli to autorzy Ewangelii synoptycznych, czy te Pawe
Aposto. Brak bowiem w czwartej Ewangelii motywu ustanowienia
przez Jezusa, podczas Ostatniej Wieczerzy, Eucharystii, ktra od-
woywaaby si bezporednio do Paschy ydowskiej i ktra upamit-
niana byaby przez spoywanie chleba i wina. Czy autor czwartej
Ewangelii nieco inaczej pojmowa popaschaln celebracj obecnoci Je-
zusa w Kociele ni tradycje synoptyczne i Pawowa
285
?
Niektrzy wspczeni badacze zajmujcy si problematyk Eucha-
rystii w okresie wczesnochrzecijaskim przyjmuj istnienie dwch
typw posikw o charakterze eucharystycznym. Pierwszy z nich od-
zwierciedlaby tradycj reprezentowan przez Ewangelie synoptyczne,
skadaby si z chleba i wina, i kadby akcent na odkupieczy wymiar
mierci Jezusa. Drugi za typ, reprezentowany przez tradycj zawiad-
czon w czwartej Ewangelii, byby upamitnieniem zmartwychwstania
Chrystusa
286
, i skadaby si z chleba oraz ryby
287
, bez odnoszenia si
do mierci Jezusa na krzyu
288
. J.D. Crossan uwaa, e posiek eucha-
285
Inaczej ni Pawe i synoptycy, autor J 21 nie wie bezporednio posiku Jezusa z
uczniami ze mierci Jezusa. Wymiar pasyjny moe tu jednak wybrzmiewa w sym-
bolu pieczonej ryby (eate|) w 21, 9.
286
Zob. M. Rissi, Voll grosser Fische, hundertdreiundfunfzig, Joh 21, 1-14, 85.
287
Por. A. Gray, The Last Chapter of St. Johns Gospel as Interpreted by Early Christian
Art, 700; G.R. ODay, The Love of God Incarnate: The Life of Jesus in the Gospel of
John, in: J.R. Donahue (ed.), Life in Abundance: Studies of Johns Gospel in Tribute
to Raymond E. Brown, Collegeville 2005, 166.
288
Zob. J.M. Perry, The Evolution of the Johannine Eucharist, NTS 39 (1993) 22-35.
Autor ten pisze: Originally the eucharist memorial of the Johannine Community was
of an earliest Jewish Christian type that celebrated the Resurrection of Jesus and his
anticipated return in glory without memorializing his passion and death. (s. 22).
Rozdzia II 246
rystyczny, skadajcy si z ryb i chleba, nawizywa do otwartej wspl-
noty stou, tzn. posikw, ktre Jezus spoywa z ludmi za ycia. Autor
ten, w tej perspektywie, interpretuje opowiadania o rozmnoeniu chleba
przez Jezusa z J 6 (Eucharystia dla tumw) oraz o cudownym poowie
i posiku (J 21, 1-14) Eucharystia dla grupy przywdczej
289
. Crossan
twierdzi jednoczenie, e Eucharystia zoona z chleba i wina ma cha-
rakter wtrny. Potwierdzeniem tego maj by malowida w najwcze-
niejszych rzymskich katakumbach, pochodzce sprzed 200 r. po
Chrystusie, ktre ukazuj siedem lub jedenacie postaci mskich, za-
siadajcych do posiku przy stole, na ktrym znajduj si dwie ryby i
pi chlebw
290
. Zdaniem Crossana eucharystia pod postaci chleba i
ryb bya pierwotnym, dokonujcym si po zmartwychwstaniu i pod-
czas zrytualizowanych posikw wsplnoty wiernych, wyznaniem
wiary w nieustajc obecno Jezusa. Otwarta wsplnota stou prze-
trwaa pod postaci zrytualizowanego posiku. Kiedy stworzono nar-
racyjn ewangeli, tradycja ta zostaa umieszczona zarwno przed
zmartwychwstaniem, we wsplnym rdle Marka 6 i Jana 6, jak i po
zmartwychwstaniu u ukasza 24 i Jana 21
291
. W innym miejscu Cros-
san stwierdza: Dla mnie zatem dwie odmienne tradycje, jedna chleba
i ryb, druga wina i chleba, w symboliczny sposb zrytualizoway po
mierci Jezusa goszon przez Niego za ycia otwart wsplnot stou.
Podzia ten wiza si prawdopodobnie z rozwojem chrzecijastwa
wrd ydw i pogan
292
.
Prezentowane tutaj pogldy o dwch tradycjach eucharystycznych
we wczesnym chrzecijastwie s bardzo sugestywne, tym bardziej, e
dla chrzecijan (z zwaszcza katolikw), zakorzenionych w tradycji upa-
mitniania dziea zbawienia dokonanego przez Jezusa mki krzyowej,
mierci i zmartwychwstania poprzez celebracj rytualn, odwoujc
si do ydowskiej Paschy i opart na chlebie i winie, informacja ta ma
z pewnoci charakter sensacyjny. Saboci tej hipotezy jest przede
wszystkim jej poszlakowy charakter i brak dowodw na to, e chrze-
cijanie pierwszych wiekw traktowali posiek z chleba i ryb (ktry z
pewnoci mia konotacje eucharystyczne) na rwni ze zrytualizowa-
289
Zob. J.D. Crossan, Historyczny Jezus. Kim by i czego naucza, tum. M. Stopa, War-
szawa 1997, 419-425.
290
Tame, 419.
291
Tame, 421.
292
Tame, 419-420.
nymi ucztami, na ktrych obecno Jezusa upamitniano, uywajc do
tego chleb i wino
293
. Wydaje si, e przy dzisiejszym stanie wiedzy na
ten temat, najbardziej wywaona jest przedstawiona powyej hipoteza
F. Vogela, ktry proponuje uzna posiek z chleba i ryb za tzw. posiek
rzeczywisty, rnicy si od uczt, opartych na chlebie i winie, stopniem
zrytualizowania.
3.3.5. owienie ryb, sie, d
Inaczej ni Ewangelie synoptyczne, autor czwartej Ewangelii nigdy
nie mwi, e uczniowie Jezusa byli rybakami
294
. Janowa Ewangelia nie
zawiera rwnie opowiadania o powoaniu uczniw, podobnego do Mk
1, 16-20 (i par.), gdzie Jezus, powoujc rybakw na swoich uczniw,
wzywa ich do pozostawienia sieci i pjcia za Nim. J 21, 1-14 to jedyny
fragment w czwartej Ewangelii, gdzie jest mowa o owieniu ryb
295
. Ko-
mentatorzy tej perykopy skupiaj si zbyt mocno, naszym zdaniem, na
narracyjnym wymiarze opowiadania o cudownym poowie i prbuj
znale odpowied na pytanie, czy nocny nieudany pow ryb ma w in-
tencji autora wyraa apostazj uczniw, bezowocno i bezsens ich
ycia bez Jezusa (zob. analizy powyej). Spojrzenie na ten tekst w per-
293
Jako argumenty podaje si: 1) e w eucharystycznym tekcie Didache 910, chleb i
wino, cho s obecne, to nie symbolizuj Jezusa Chrystusa (w 9, 4 chleb symbolizuje jed-
no Kocioa); 2) dominacj symboli chleba i ryb w znanej nam wczesnochrzeci-
jaskiej ikonografii. S to jednak zbyt sabe argumenty, by zdetronizowa
wielowiekow tradycj. Naley podkreli, e w Didache 9, 2 pojawia si motyw kieli-
cha i winoroli, a w 9, 5 jest mowa o piciu z Eucharystii. Natomiast w 9, 3-4 czytamy
o amaniu chleba, co autor koczy eksklamacj: Bo Twoja jest chwaa i moc przez Je-
zusa Chrystusa na wieki!. Didache 910 to tekst poetycki, w ktrym nie naley ocze-
kiwa definiowania uytej symboliki. Z pewnoci ma ona wymiar eucharystyczny, a
chleb i wino upamitniaj ofiar Jezusa Chrystusa. Jeli za chodzi o ikonografi wczes-
nochrzecijask, sama obecno symboliki ryb i chleba nie daje nam podstaw do twier-
dzenia, e ma ona wymiar rytualno-eucharystyczny. Polski przekad: Nauka Dwunastu
Apostow (Didache), t. W. Kania, Tarnw 1981 (seria Gos Tradycji).
294
Zob. R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, 380;
P.C. Raimbault, Les rcits de la pche miraculeuse Lc 5,1-11; Jn 21,1-14, 164-169.
295
Zestawiajc intertekstualnie czwart Ewangeli z Satyrykami Petroniusza mona
wnioskowa, e uczniowie jako rybacy oznaczaj retorw, a wic tych, ktrzy for-
muuj i przekazuj sowa Ewangelii. Por. S. Mdala, Czwarta Ewangelia a Saty-
ryki Petroniusza. Propozycja analizy intertekstualnej, w: Pieniami dla mnie Twoje
przykazania. Ksiga pamitkowa dla Ksidza Profesora Janusza Frankowskiego w
50. rocznic wice kapaskich i 75. rocznic urodzin, W. Chrostowski (red.), Vo-
catio: Warszawa 2003, 241.
Rozdzia II 248
spektywie uytej przez autora symboliki uczniw jako rybakw, po-
zwala wydoby peniej pragmatyczny zamys autora. Symboliczne od-
niesienia do owienia ryb staj si bardzo czytelne na tle szeroko pojtej
kultury bliskowschodniej, a zwaszcza izraelskiej tradycji prorockiej
296
.
Jeeli przyjmiemy, e odbiorcy Janowej Ewangelii byli zaznajomieni z
tradycj synoptyczn, wedug ktrej co najmniej siedmiu z apostow
Jezusa byo rybakami (Mt 4, 18-22; Mk 1, 16-20; k 5, 1-11)
297
, to
mona uwaa, e w J 21 autor odwouje si do tej wiedzy, a zwaszcza
do skierowanej do apostow obietnicy Jezusa: Pjdcie za Mn, a
uczyni was rybakami ludzi. (Mt 4, 19: e.u. e:tca eu, -at :etca
ua; at.t; a|a:a|; por. Mk 1,17). Nocny pow ryb, przed poja-
wieniem si Jezusa na brzegu, symbolizuje tutaj prac misyjn pierwo-
tnego Kocioa, ktra jest bezskuteczna, jeeli uczniowie nie id za
Jezusem. Uczniowie to rybacy, owicy na wrogich wodach wiata,
ktre symbolizuj grzech i mier (zob. analiz symbolu wody po-
wyej). owi ludzi oznacza tu ratowa ich ze sfery mierci i grzechu
298
,
po to by przenie ich do sfery panowania Boego
299
.
Motyw poowu ryb w naszym tekcie odczytuje si rwnie niekiedy
w kontekcie prorockiej tradycji ST, gdzie symbolizuje on moment sdu
ostatecznego nad ludmi (np. Ha 1, 12-17; Jr 16, 16; Ez 29; zob. te Koh
9, 12). Taki eschatologiczny kontekst obecny jest w przytoczonej po-
wyej obietnicy Jezusa dla uczniw: uczyni was rybakami ludzi (Mt
4, 19)
300
. Uczniowie maj by tu wsppracownikami Jezusa w mesja-
skim sdzie nad wiatem. Pow ryb ma rwnie wyranie eschatolo-
giczne konotacje w przypowieci Jezusa z Mt 13, 47-50 (sd
eschatologiczny nad wiatem; motyw oddzielania dobrych ryb od zych),
gdzie krlestwo Boe zostao przyrwnane do sieci, w ktr zostaj
zapane rne ryby. Wydaje si jednak, e autor J 21, 1-14 nie prowadzi
czytelnika w kierunku rozumienia poowu, dokonywanego przez
uczniw, jako obrazu eschatologicznego sdu. Naszym zdaniem, kon-
296
Tame. Zob. te: P.C. Raimbault, Les rcits de la pche miraculeuse Lc 5,1-11; Jn
21,1-14, 158-159.
297
Zob. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Sownik symboliki biblijnej. Obrazy,
symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Pimie witym,
881.
298
Morskie gbiny s siedzib Lewiatana (Hi 41) i Bestii z Ap 13, 1-10.
299
Por. J. Mnek, Fishers of Men, NovT 2 (1957) 139.
300
Por. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Sownik symboliki biblijnej. Obrazy, sym-
bole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Pimie witym, 881.
tekst caego opowiadania wskazuje raczej na to, e autorowi chodzi tutaj
o hodie Kocioa, czyli prac misyjno-apostolsk wyznawcw Jezusa.
Chce pokaza najpierw, e samodzielny pow, nie przynosi adnego
rezultatu, pomimo wsplnego zaangaowania. Pow wydobycie ryb
z wd chaosu wiata symbolizuje tu zdobywanie nowych wyznaw-
cw Chrystusa. Moe on by skuteczny jedynie wtedy, gdy uczniowie
zarzucaj sie na sowo Jezusa. Interpretacj symboliki poowu w tym
kierunku potwierdza rwnie dalszy kontekst rozdziau 21, gdzie autor
kontynuuje temat apostolskiej dziaalnoci Kocioa przy uyciu meta-
fory pasienia owiec
301
. N.J. McEleney w ten sposb komentuje wer-
set, mwicy o wydobyciu przez Szymona Piotra sieci penej ryb:
Chrzecijanin to dobra ryba (), moe by uratowana sieci wiary
i wcignita do Kocioa, po wydobyciu ze zych wd przez Apostoa
302
.
Istotn z punktu widzenia waciwego uchwycenia pragmatycznego
zamysu autora w 21, 1-14 jest rwnie informacja o cigniciu przez
uczniw w odzi sieci z rybami (21, 8) oraz o wycigniciu przez Piotra
nierozerwanej sieci, w ktrej znajdoway si 153 wielkie ryby (21, 11).
Jak ju zaznaczylimy w szczegowej analizie, uyty przez autora,
w 21, 11, czasownik . -a wyraa w uprzednim kontekcie czwartej
Ewangelii przyciganie ludzi przez Ojca do Jezusa (6, 44) oraz obietnic
Jezusa, e gdy zostanie wywyszony nad ziemi pocignie wszystkich
do siebie (12, 32)
303
. W kontekcie naszego opowiadania chodzi wic
o apostolsk misj uczniw, ktrych zadaniem jest przyciganie ludzi
do Chrystusa, tzn. pozyskiwanie Jego wyznawcw
304
.
Kontrast pomidzy obfitoci ryb w sieci i faktem, e nie ulega ona
rozerwaniu stwarza bardzo sugestywny obraz. Jak ju zasugerowalimy,
analizujc 21, 11, nierozerwana sie, pena wielkich ryb, jest tutaj sym-
bolem jednoci Kocioa
305
. Temat ten jest wiadomie rozwijany przez
autora w narracji czwartej Ewangelii, a w rozdziale 21 znajduje swj kul-
minacyjny punkt. W rozdziale 10 jest on ukazany przy pomocy obrazu
owczarni i owiec, ktry pojawia si rwnie w 21, 15-17. W 10, 16 Jezus
301
Zob. R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, 381.
302
N.J. McEleney, 153 Great Fishes (John 21, 11) Gematrical Atbash, Bib 58 (1977) 417.
303
Por. C.R. Koester, Symbolism in the Fourth Gospel. Meaning, Mystery, Community,
Fortress Press: Minneapolis 1995, 119.
304
C.K. Barrett, The Gospel according to St. John, 580, trafia tutaj w sedno sprawy: the
fishing expedition is the apostolic mission, the fish are converts.
305
Znaczenie symboliki sieci w staroytnych cywilizacjach i w Biblii zwile przedsta-
wia: M. Lurker, Sownik obrazw i symboli biblijnych, 211-212.
Rozdzia II 250
zapowiada: Mam take inne owce, ktre nie s z tej owczarni. te musz
przyprowadzi i bd sucha gosu mego, i nastanie jedna owczarnia,
jeden pasterz. Narrator komentuje sens mierci Jezusa w 11, 51-52, w
kontekcie wskrzeszenia azarza i zamiaru Wysokiej Rady, by zabi Go
(wypowiedzianego przez arcykapana), w nastpujcy sposb: Tego jed-
nak nie powiedzia sam od siebie, ale, jako najwyszy kapan w owym
roku, wypowiedzia proroctwo, e Jezus mia umrze za nard, a nie tylko
za nard, ale take, by rozproszone dzieci Boe zgromadzi w jedno. W
modlitwie Jezusa w rozdziale 17 wielokrotnie pojawia si proba do Ojca,
by sprawi, eby Jego uczniowie byli jedno (17, 11. 21. 22. 23). Komen-
tatorzy zauwaaj rwnie, e ten sam czasownik c,t,a, ktry okrela w
21, 11 fakt nierozerwania si sieci, zosta uyty przez autora w 19, 24 w
odniesieniu do niedzielenia przez onierzy szaty Jezusa, skazanego na
mier (zob. powyej). W obydwu przypadkach chodzi prawdopodob-
nie o symboliczne wyraenie jednoci wsplnoty Kocioa, jako tej, ktra
obejmuje wiele rnorodnych ryb i pozostaje jednoci
306
.
d, w ktrej znajdowali si uczniowie, podczas poowu, wydaje si
mie w narracji 21, 1-14 wyrane symboliczne odniesienie. W Pimie
witym d jest przede wszystkim miejscem bezpieczestwa i schro-
nienia (arka Noego w Rdz 8). Symbolika ta wynika z pewnoci z prze-
konania Izraelitw, ktrzy niechtnie wybierali si w podre morskie, e
w wodzie czyha niebezpieczestwo, chaos i mier
307
. Prcz J 21, 1-14,
d pojawia si w ewangeliach jako to dziaalnoci nauczycielskiej Jezusa
i dokonanych przez Niego cudw, z ktrych najbardziej spektakularne to
uciszenie burzy (Mk 4, 35-41; Mt 8, 23-27; k 8, 22-25) i chodzenie po
wodzie (Mk 6, 45-52; Mt 14, 22-33; J 6, 16-21). W przyjtej przez Koci
symbolice odzi mieszcz si motywy bezpieczestwa, rodka zapew-
niajcego utrzymanie oraz rodka transportu, umoliwiajcego dotarcie do
miejsca przeznaczenia
308
. Autor J 21 niewtpliwie zakada, e jego czy-
telnicy we waciwy sposb zinterpretuj elementy narracji, w ktrych po-
jawia si d i odczytaj cay rozdzia w perspektywie eklezjologicznej
309
.
306
Inaczej: V.C. Pfitzner, They Knew It Was the Lord: The Place and Function of John
21:1-14 in the Gospel of John, 73.
307
Por. L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman III, Sownik symboliki biblijnej. Obrazy, sym-
bole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Pimie witym, 477.
308
Tame.
309
Wicej na temat odzi jako symbolu Kocioa, zob.: K. Goldammer, Navis ecclesiae,
ZNW 40 (1941) 76-86.
3.3.6. Symbolika liczb 3, 7 i 153
Autor 21, 1-14 podsumowuje swoj narracj, uwiadamiajc czytel-
nikowi, e jest to opowiadanie o trzecim objawieniu si Jezusa uczniom.
Jak to pokazalimy powyej, odnosi on w ten sposb czytelnika do
dwch ukaza si Jezusa uczniom, opowiedzianych w rozdziale 20.
Liczba trzy, moe mie tutaj rwnie symboliczne znaczenie, odwoujc
si do zakorzenienia czytelnikw w kulturze, w ktrej liczba ta ozna-
czaa doskonao i peni
310
. W 21, 14 chodzi, jak wynika z kontekstu,
o doskonao i peni objawienia, ktrego podmiotem i przedmiotem
jest Jezus. Autor prawdopodobnie uwiadamia czytelnikowi, e to ob-
jawienie dopenia si i finalizuje w ostatnim ukazaniu si Jezusa
uczniom nad Jeziorem Tyberiadzkim.
Wydaje si, e nieprzypadkowa jest tutaj rwnie liczba siedmiu
uczniw, bdcych wiadkami Jezusowego ostatniego objawienia si.
Schemat sidemkowy stanowi wany element strategii literackiej au-
tora czwartej Ewangelii
311
. W semickiej mentalnoci liczba ta oznacza
peni. W odniesieniu do liczby siedmiu uczniw, moe ona symbo-
licznie wskazywa, e uczniowie ci s reprezentantami uniwersalis-
tycznej penej wsplnoty Kocioa
312
.
Najbardziej intrygujcym symbolem w opowiadaniu 21, 1-14 jest z pew-
noci liczba 153 ryb, ktre zostay zowione przez uczniw oraz wy-
cignite na brzeg przez Piotra. Znaczenie tej liczby byo przedmiotem
zainteresowania Ojcw Kocioa, jak rwnie wielu skrupulatnych bada
egzegetw, ktrzy nie doszli jednak do zadowalajcego konsensusu. Poda-
wane propozycje szy w rnych kierunkach, ktre mona uporzdkowa w
nastpujcy sposb: interpretacje historyzujce (literalne), ichtiologiczno-
symboliczne, numeryczno-symboliczne oraz gematryczne
313
.
310
Symbolik liczby trzy w kulturach staroytnych i w Biblii omawia szerzej M. Lur-
ker, Sownik obrazw i symboli biblijnych, 252-253. Zob. te: G. Zevini, Commentaire
spirituel de lvangile de Jean, Paris 1996, 221.
311
Zob. R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14, in: Im-
agery in the Gospel of John, 382-383.
312
Za tak interpretacj opowiadaj si na przykad R. Schnackenburg, Das Johannes-
evangelium, Bd. 3, 420; E. Ruckstuhl, Zur Aussage und Botschaft von Johannes 21,
in: Die Kirche des Anfangs. Festschrift fr Heine Schrmann zum 65. Geburtstag, R.
Schnackenburg et al. (eds.), EThSt 38: Erfurt 1977, 331.
313
W systematyzacji tej opieramy si na: C. Marucci, Il significato del numero 153 in
Gv 21,11, 403-440 oraz R.A. Culpepper, Designs for the Church in the Imagery of
John 21:1-14, in: Imagery in the Gospel of John, 384-394.
Rozdzia II 252
Egzegeci, ktrzy nie znajdowali satysfakcjonujcej odpowiedzi
w badaniu moliwych symbolicznych odniesie liczby 153, dochodzili
do wniosku, e naley j tutaj odczytywa jako szczeg narracyjny,
wskazujcy na rzeczywist liczb ryb, ktre znajdoway si w sieci. J.H.
Bernard twierdzi, e dokadna znajomo liczby zowionych ryb wy-
nika tu z faktu, e owicy wsplnie rybacy mieli w zwyczaju liczy
ryby po zakoczonym poowie, aby je odpowiednio podzieli pomi-
dzy jego uczestnikw
314
. Uwaa on jednoczenie, e szukanie symbo-
licznych odniesie tej liczby mija si z intencj autora tekstu.
Amerykaski egzegeta, R.E. Brown, autor najbardziej cenionego ko-
mentarza do Ewangelii Janowej, dopuszcza wprawdzie symboliczny po-
ziom interpretacji liczby 153, ale uwaa, e dokadne podanie liczby
zowionych ryb moe tu odzwierciedla zamys autora, zmierzajcy do
przekonania czytelnika, e narracja ta pochodzi od naocznych wiad-
kw (za tak strategi w odniesieniu do caej Ewangelii przemawia za-
koczenie 21, 24)
315
. Metaforyczne znaczenie liczby 153 wyklucza T.
Wiarda, ktry uwaa, e detale narracyjne nie posiadaj w J 21 walorw
symbolicznych
316
. C.R. Koester, autor monografii na temat symbolizmu
w Ewangelii Janowej, twierdzi, e informacj autora o 153 rybach na-
ley odczytywa podobnie, jak wzmiank o tym, e uzdrowiony przez
Jezusa kaleka by chory przez 38 lat, lub e Jezus nakarmi picioma
chlebami i dwiema rybami pi tysicy ludzi. Podanie przez autora
liczby 153 ryb ma, w jego opinii, uwraliwi czytelnika na obfito do-
konanego poowu
317
.
Zdecydowana wikszo wspczesnych egzegetw opowiada si
jednak za symboliczn interpretacj liczby 153 ryb w J 21, 1-14. E.C.
Hoskyns uwaa wrcz, e jedynie symboliczna interpretacja tej liczby
daje gwarancj waciwej interpretacji caego opowiadania
318
. Za me-
taforyczn interpretacj przemawia przede wszystkim natura Janowej
narracji, ktra zakada symboliczne odniesienia nie tylko liczb, ale
rwnie wielu innych danych w niej zawartych (zob. powyej). De-
314
vol. 2, 699-700.
315
R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1076. Zob. te. G. Zevini, Com-
mentaire spirituel de lvangile de Jean, 231.
316
Zob. T. Wiarda, John 21:1-23: Narrative Unity and Its Implications, 60.
317
C.R. Koester, Symbolism in the Fourth Gospel. Meaning, Mystery, Community, 315.
318
Zob. E.C. Hoskyns, The Fourth Gospel, 553.
cydujcym czynnikiem, przemawiajcym za symboliczn interpre-
tacj liczby 153 jest jednak, w naszej opinii, kontekst opowiadania J
21, 1-14, ktrego elementy, analizowane powyej, maj wyranie
symboliczne odniesienia. Naley jednak uczciwie powiedzie, e kon-
tekst tego opowiadania nie daje czytelnikowi wyranych wskazwek,
jak naley interpretowa liczb 153 ryb. Pewn wskazwk moe by
tutaj powizanie tej liczby z nierozerwalnoci sieci, w ktrej znaj-
doway si ryby. Jeeli za przyjmiemy, e ryby te symbolizuj ludzi
(zob. powyej) to mona wstpnie wnioskowa, e chodzi tutaj
o jedno w wieloci i rnorodnoci czonkw wsplnoty pierwo-
tnego Kocioa
319
.
Po takiej wanie linii idzie interpretacja w. Hieronima, ktry po-
woujc si na yjcego w drugiej poowie drugiego wieku po Chr. poet
Oppiana z Cylicji, twierdzi, e greccy i aciscy biolodzy wyodrbniali
153 gatunki ryb
320
. Uwaa si, e Oppian czerpa swoje wiadomoci
z dzie Leonidasa z Bizancjum i Aleksandra z Myndos (obaj yli
w pierwszym wieku przed Chrystusem). Wspczeni krytyczni badacze
zauwaaj jednak, e Hieronim by tutaj niedokadny lub, e celowo
nacign t liczb. Oppian bowiem, w swoim poemacie Halieutica
stwierdza, e istnieje niezliczona liczba gatunkw ryb i wymienia 157
spord nich
321
. Naley jednak pamita, e dzieo Oppiana zachowao
si tylko we fragmentach i by moe Hieronim powoywa si na nie-
znane dzi jego czci oraz e biskup z Hippony mwi take o innych
pisarzach, utrzymujcych, e istniej 153 gatunki ryb, ktrych nie wy-
mienia jednak imiennie
322
. Odwoujc si do tej wiedzy Hieronim twier-
dzi, e liczba 153 wyraa tu symbolicznie powszechn przynaleno
ludzi do niepodzielnej wsplnoty Kocioa.
319
Por. T. Nicklas, 153 grosse Fische (Joh 21,11): Erzhlerische konomie und jo-
hanneischer berstieg, Bib 84 (2003), 377-378.
320
Oppian z Cylicji, znany take jako Oppian z Anazabos, jest autorem dydaktycznego
poematu w piciu ksigach, traktujcego o rybowstwie.
321
Zob. R. M. Grant, One Hundred Fifty-three Large Fish (John 21:11), HTR42 (1949) 273.
322
Powoujc si na ten argument, C.S. Keener przestrzega przed zbyt pochopnym od-
rzuceniem interpretacji Hieronima. Zob. C.S. Keener, The Gospel of John. A Com-
mentary, vol. 2, 1232. Podobnego zdania jest G.R. Beasley-Murray, John, 404:
Despite Grants objections, we are not sure that Jerome should be dismissed out of
hand. He did, after all, refer to writers in the plural, not solely to Oppian, whose
work was in any case a century later than the Fourth Gospel, and yet whose descrip-
tion of the varieties of fish came very close to 153.
Rozdzia II 254
Liczba 153 w J 21, 11 doczekaa si wielu interpretacji alegorycznych,
opartych na zalenociach algebraicznych. Najstarsza z nich pochodzi od
w. Augustyna, ktry twierdzi, e liczb t naley zinterpretowa, biorc
pod uwag, e 153 to iloraz 3x50 plus 3. Cyfra trzy ma tutaj, zdaniem Au-
gustyna, wskazywa na Trjc wit, natomiast 50 naley widzie jako
7x7+1=50. Sidemka jest tu symbolem peni, a 50 ma wskazywa na dzie
zesania Ducha witego
323
. Cyryl Aleksandryjski natomiast twierdzi, e
by zrozumie symboliczny sens liczby 153, naley odwoa si do dziaania
arytmetycznego 100+50+3. Liczba 100 oznacza tutaj wszystkie narody po-
gaskie, 50 reszt Izraela a 3 Trjc wit
324
. Na zalenociach alge-
braicznych opiera si rwnie propozycja interpretacji liczby 153, ktr
zaprezentowa polski wspczesny biblista, Micha Wojciechowski. Propo-
nuje on, by zauway tutaj nastpujc kalkulacj: 153=9x17=3x3x(10+7).
Liczby skadowe tego dziaania arytmetycznego wskazuj na doskonao,
peni i zoono Kocioa w swojej rnorodnoci
325
.
Kilku komentatorw fragmentu J 21, 11 zwraca uwag na to, e 153
zalicza si do tzw. liczb trjktnych, tzn. takich, ktre s sum, uzys-
kan z dodania kolejnych liczb od 1 do n. Nazwa bierze si std, e
liczby takie, dodane do siebie, tworz graficznie trjkt rwnoboczny
326
.
Geometrycznie mona to zilustrowa na przykad za pomoc zestawio-
nych ze sob k tej samej wielkoci
327
:
323
Zob. Augustyn, In Evangelium Ioannis tractatus, 122.8. Dostpne w wersji orygi-
nalnej na stronie: http://www.augustinus.it/latino/commento_vsg/index2.htm(15. 12.
2008).
324
Zob. Cyryl Aleksandryjski, Commentarium in Evangelium Johannes, ad loc (w: J.-
P. Migne (ed.) Patrologiae cursus completes. Series Latina, vol. I-CCXVII, Paris
1878-1890, korzystam z wersji elektronicznej).
325
Zob. M. Wojciechowski, Certains aspects algebriques de quelques nombres symbo-
liques de la Bible (Gen 5; Gen 14, 14; Jn 21, 11), BN 23 (1984), 31: Lauteur a reu-
nis ansi les nombres symboliques importants pour donner une impression de la
perfection et de la plenitude aussi bien que la complexit (lEglise une dans sa di-
versit?).
326
Ta prawidowo arytmetyczna, odkryta prawdopodobnie przez pitagorejczykw,
bya ju przedmiotem fascynacji staroytnych matematykw, takich jak Nicomachus
z Gerazy (ok. 50-150), czy te Teon ze Smyrny (115-140).
327
Wicej na ten temat: Liczby trjktne i kwadratowe, http://www.matmaserwis.scho-
laris.pl/liczby/licz_t_k.html (dostpne 15. 12. 2008 r.).
Kolejne liczby trjktne to: 3, 6, 10, 15, 21, 28, 36, 45, 55, itd.
1
1+2=3
(1+2)+3=6
(1+2+3)+4=10
(1+2+3+4)+5=15
Liczba 153 jest liczb trjktn, uzyskan jako suma liczb od 1 do 17.
Pierwszy zwrci na to uwag w. Augustyn
328
, ktry by zauway t pra-
widowo musia skrupulatnie dodawa kolejne liczby od 1 do 17. Dzi
dysponujemy prostym wzorem matematycznym, ktry pozwala z atwo-
ci wyodrbni kolejne liczby trjktne: t
n
= n(n+1)/2. Std
153=17(17+1=18)/2. Augustyn zwrci wic uwag na fakt, e liczba 153
ma specjalne znaczenie, gdy jest liczb trjktn od 17. To za dao
asumpt dalszym jego dociekaniom alegoryczno-algebraicznym. Zauway,
e 17 to suma liczb 7 i 10 i stwierdzi, e liczba 7 reprezentuje Ducha wi-
tego a 10 jest symbolem Prawa
329
. Wzite za razem s symbolem niepo-
dzielnoci i doskonaoci (por. propozycj M. Wojciechowskiego powyej).
Std te zwolennicy tej interpretacji podkrelaj, e 17 to suma najwit-
szych liczb, a zatem 153 jest tu symbolem doskonaej jednoci Kocioa
330
.
Interesujc propozycj interpretacji liczby 17 podaje M. Rissi, ktry
susznie zwraca uwag na powizania intertekstualne 21, 1-14 z roz-
dziaem szstym Janowej Ewangelii (zob. powyej). W 6, 13 autor pod-
krela, e z uomkw pozostaych po piciu chlebach zebrano dwanacie
koszw uomkw. Liczby za 5 i 12 daj sum 17
331
. Tak wic liczba 17
powinna uwraliwi czytelnika na czno posiku, o ktrym mowa w
21, 1-14, z cudownym posikiem, ofiarowanym przez Jezusa tumom
(rozdzia 6). W obu przypadkach jego skadnikami s ryba i chleb, co z
kolei kae interpretowa posiek z 21, 1-14, jako posiek o charakterze
328
Zob. Augustyn, In Evangelium Ioannis tractatus, 122.8.
329
Tame.
330
Zob. R. M. Grant, One Hundred Fifty-three Large Fish (John 21:11), 274-275. In-
terpretacj tak podaj w wtpliwo, np. C.K. Barrett, The Gospel according to St.
John, 581-582; J.A. Emerton, The 153 Fishes in John xxi.11, JThS 9 (1958) 87, kt-
rzy uwaaj, e kontekst bliszy (Emerton) i dalszy (Barrett) Janowej Ewangelii nie
naprowadzaj czytelnika w wyrany sposb na takie wanie rozumienie liczby 153.
331
M. Rissi, Voll grosser Fische, hundertdreiundfunfzig, Joh 21, 1-14, 82.
Rozdzia II 256
eucharystycznym (paralela pomidzy 6, 11 i 21, 13). Sab stron tej hi-
potezy jest jednak to, e liczba 17 nie wybrzmiewa w 21, 1-14 (podob-
nie jak brak jej w rozdziale 6) i wymaga od czytelnika wiedzy, e 153
jest liczb trjktn od 17.
Nieco inaczej interpretuje liczb 17 M. Parsons
332
. Odwouje si on
do hipotezy Hieronima (zob. powyej) i stwierdza, e 153 ryby symbo-
lizuj w 21, 11 wiat w swojej rnorodnoci. Liczba za 17 repre-
zentuje wiat stworzony i naley j odnie do liczby 18, ktra dla
chrzecijan tamtego czasu bya symbolem Jezusa. Symbolika liczby 18
wyjaniana jest prostym rachunkiem arytmetycznym: 18=10+8, gdzie
liczbie 10 w alfabecie greckim odpowiada litera jota a liczbie 8 eta.
Std 10+8= IH dwie pierwsze litery imienia Ìceu ;. Na takie rozu-
mienie liczby 18 w pierwotnym chrzecijastwie wskazuje wyranie
List Barnaby 9, 7-9
333
. Argumentacja Parsonsa opiera si na tym, e 18
to liczba bezporednio przewyszajca 17, std wyciga on wniosek, e
podajc liczb 153 ryb, w 21, 11, autor chce podkreli panowanie
Chrystusa nad wiatem stworzonym, ktre dla odbiorcw ma by gwa-
rantem powodzenia uniwersalistycznej misji Kocioa w wiecie. Hipo-
teza ta jest sugestywna, jednake trudno przypuszcza, eby taka
interpretacja uzaleniona od znajomoci liczb trjktnych (17) i sym-
boliki liczby 18 bya rwnie sugestywna dla domylnych odbiorcw
czwartej Ewangelii.
Wielu wspczesnych badaczy twierdzi, e jedynym sposobem wa-
ciwego odczytania symbolicznego sensu liczby 153 jest odwoanie si
do gematrii, ktra polega na przeksztacaniu sw na liczby, zwykle
przez przypisanie liczby do kadej litery alfabetu. Zaproponowano do tej
pory kilkanacie rnych, gematrycznych propozycji interpretacji sym-
boliki liczby 153. Przedstawimy tu kilka najciekawszych rozwiza. R.
Eisler opiera swoje rozumowanie na kalkulacji 153=76+77. Liczba 76
odpowiada imieniu Lta|, natomiast 77 reprezentuje t,u;
334
. H. Kruse
twierdzi natomiast, e liczba 153 odpowiada wyraeniu Koci
332
Zob. M. Parsons, Body and Character in Luke and Acts: The Subversion of Physiog-
nomy in Early Christianity, Grand Rapids 2006, 89-95.
333
Wydanie polskie w: Ojcowie apostolscy (Klemens Rzymski, Ignacy Antiocheski,
Polikarp, List do Filipian, Mczestwo w. Polikarpa, List Barnaby, Hermas, Pasterz,
II List Klemensa, Meliton z Sardes, Homilia paschalna), t. A. widerkwna, wstp
W. Myszor, PSP 45: Warszawa 1990.
334
Zob. R. Eisler, Orpheus the Fisher: Comparative Studies in Orphic and Early Chris-
tian Cult Symbolism, 111-112.
mioci
335
, natomiast J. Werlitz utrzymuje, e odsya ona czytelnika do
hebrajskiego rzeczownika (wsplnota, zgromadzenie)
336
. J.A.
Romeo twierdzi natomiast, e liczbie 153 odpowiada wyraenie dzieci
Boga
337
. Zdaniem M. Oberweisa, 153 nosi w sobie znaczenie Kana
w Galilei i wskazuje na obecno i dziaalno wsplnoty Janowej w tej
miejscowoci
338
. O.T. Owen uwaa, e liczba 153 jest gematrycznym
odpowiednikiem hebrajskiego rzeczownika, okrelajcego szczyt Pisga
(jednake do kalkulacji wcza rwnie rodzajnik ): .:e. W ten spo-
sb wie opowiadanie J 21, 1-14 z fragmentem Pwt 3, 18-29, m-
wicym o pobycie Mojesza na tym szczycie (3, 27) i o przekazaniu
wadzy Jozuemu, ktry ma wprowadzi wdrowcw do Ziemi Obieca-
nej
339
. Spord kilku innych propozycji gematrycznej interpretacji liczby
153, na szczeglniejsz uwag zasuguj dwie, obie odwoujce si do
Ez 47, jako do ta pozwalajcego we waciwy sposb rozkodowa za-
mys autora J 21, 1-14. Pierwsza z ich pochodzi od J.A. Emertona,
w opinii ktrego kluczem interpretacyjnym jest tekst Ez 47, 10: Bd
nad nimi sta rybacy poczwszy od En-Gedi a do En-Eglaim, bdzie to
miejsce na zakadanie sieci i bd tam ryby rwne rybom z wielkiego
morza, w niezliczonej iloci. Podane tutaj nazwy En-Gedi i En-Eglaim
maj wartoci numeryczne odpowiednio 17 i 153
340
. Jak to pokazalimy
powyej, analizujc motyw wody, istniej rwnie inne paralele, wska-
zujce na zaskakujc zbieno pomidzy Ez 47, 1-12 a J 21, 1-14
(woda, sie, rybacy, ryby rnego rodzaju). Ezechielowe echo w 21, 11
moe by tutaj zamierzone i mona si domyla, e autor chcia w ten
335
H. Kruse, Magni Pisces Centum Quinquaginta Tres, VD 38 (1960) 129-148.
336
J. Werlitz, Warum gerade 153 Fische? berlegungen zu Joh 21,11, in: Johannes ae-
nigmaticus. Studien zum Johannesevangelium fr Herbert Leroy, S. Schreiber, A.
Stimpfle, (Hrsg.), Biblische Untersuchungen 29: Regensburg 2000, 136-137.
337
Zob. J.A. Romeo, Gematria and John 21:11 The Children of God, JBL 97 (1978)
263-264.
338
M. Oberweis, Die Bedeutung der neutestamentlichen Rtselzahlen 666 (Apk 13,18)
und 153 (Joh 21,11), ZNW 77 (1986) 238-239.
339
O.T. Owen, One Hundred and Fifty Three Fishes, ExpT 100 (1988-1989) 52-54.
340
J.A. Emerton, The 153 Fishes in John xxi.11. Autor ten argumentuje swoj tez z
nastpujcy sposb: The number of fishes may thus represent the places in Ezek.
xlvii where the fishermen were to stand and spread their nets. It would, perhaps, have
been better if the number 153 could have been more directly related to the contents
of the nets, rather than to the place where they were spread, but the latter interpreta-
tion, nevertheless, makes sense in the context. Whether the evangelist understood
Ezek. xlvii to be a reference to Galilee is a question which need not be discussed
here (ss. 88-89).
Rozdzia II 258
sposb ukaza sytuacj poowu jako profetyczn zapowied skutecz-
noci misyjnej Kocioa. Druga propozycja pochodzi od G.J. Brookea
i odwouje si do kumraskiego komentarza 4Q252 do Tory. Fragment
ten, komentujc biblijne opowiadanie o potopie, mwi o tym, e arka
Noego osiada na szczycie gry po 153 dniach od chwili nastania potopu
(wedug 364 dniowego kalendarza). Dzie ten by jednoczenie sie-
demnastym dniem sidmego miesica. Brooke wyciga std wniosek, e
liczba 153 w 21, 11 symbolizuje ochrzczonych, ktrzy zostali bez-
piecznie wydobyci z wody i s wypenieniem zapowiedzi z Ez 47
341
.
Oryginaln i godn szczeglnego odnotowania propozycj symboliki
liczb 153 oraz 7, oraz caego opowiadania J 21, 1-14, poda polski wy-
bitny znawca Ewangelii Janowej, ksidz profesor Stanisaw Mdala
342
.
Twierdzi on, e liczba siedmiu uczniw, ktrym objawia si Jezus nad
Jeziorem Tyberiadzkim odsya czytelnika do siedmiu ewangelistw, tzn.
ludzi zajmujcych si przekazem Ewangelii i wprowadzaniem go w
ycie Kocioa na pimie
343
. Uwaa on rwnie, e kolejno i sposb
wymieniania tych uczniw przez autora J 21, 1-14 nie jest tu przypad-
kowa, lecz stanowi ocen ich wiadectwa, zawiera informacje z koca
I w. na temat genezy spisania Ewangelii, a nawet kolejnoci wprowa-
dzania ich do czyta liturgicznych, czyli kanonizacji
344
. Brak imion nie-
ktrych ewangelistw mona wyjani tym, e dziea te byy
rozpowszechniane anonimowo. W opinii profesora Mdali napicie,
ktre autor rozdziau 21 ukazuje pomidzy Piotrem a Umiowanym
uczniem, dotyczy sposobu powstawania tekstw ich Ewangelii. Piotr w
swoim pisemnym przekazie Ewangelii oddala si od Jezusa, dziaa
spontanicznie, ywioowo, dlatego musi korygowa swoje spontaniczne
gesty
345
. Umiowany Ucze za na podstawie Ewangelii jako Pisma
witego dochodzi do poznania Pana i zaczyna gosi Jego obecno
(), rozpoznaje w Jezusie Pana i informuje o tym Piotra, pilnie ob-
serwuje wiadectwa (obfity pow do sieci jako symbol spisanych wia-
341
G.J. Brooke, 4Q252 and the 153 fish of John 21:11, in: Antikes Judentum und frhes
Christentum. Festschrift fr Hartmut Stegemann zum 65. Geburtstag, B. Kollmann,
W. Reinbold, A. Steudel (eds.), BZNW 97: Berlin 1998, 265.
342
Zob. S. Mdala, Funkcja i tre opowiadania o trzecim objawieniu si Jezusa uczniom
po zmartwychwstaniu (J 21,1-14), 247-274 (zwaszcza strony 268-273).
343
Tame, 269.
344
Tame.
345
Tame, 269-270.
dectw o Jezusie) i dochodzi do wnioskw teologicznych
346
. Tomasz,
wymieniony zaraz po Piotrze, reprezentuje prawdopodobnie autora
Ewangelii w postaci logiw, nie zawierajcej opowiadania o mce. Jest
on przedstawiony przez autora J 21 jako niewierny, gdy nie rozpoz-
na ladw mki, wskutek swojej nieobecnoci wrd uczniw, przy
pierwszym przyjciu do nich zmartwychwstaego Chrystusa. Kolejny
autor Ewangelii zaszyfrowany jest, zdaniem profesora Mdali, pod imie-
niem Natanael. Wskazuje na to, pojawiajcy si w kontekcie jego
osoby, motyw drzewa figowego (1, 48), ktre symbolizuje uczonego
w Pimie. Natanael rozpoznaje Jezusa jako Syna Boego i krla Izraela
(1, 49). Identyfikacja tosamoci tego ewangelisty moe i jeszcze
dalej, gdy imi Natanael moe by tutaj widziane jako kryptonim au-
tora Ewangelii Mateusza
347
, ktry ukazuje dziaalno i nauczanie Je-
zusa w wietle Pisma. Synowie Zebedeusza to dwaj kolejni autorzy
Ewangelii. Pierwszy z nich Jan by prawdopodobnie autorem
Ewangelii znakw, ktr Umiowany Ucze posuy si przy pisaniu
czwartej Ewangelii. Drugi syn Zebedeusza Jakub mg by autorem
opowiadania o dziecistwie Jezusa, ktre wykorzystali Mateusz
i ukasz, redagujc swoje Ewangelie (rozdziay 1 2) lub materiau o
tematyce apokaliptycznej
348
. Kolejnym (anonimowym) uczniem Jezusa
moe by tutaj ewangelista ukasz a ostatnim Umiowany Ucze autor
czwartej Ewangelii
349
.
W opinii profesora Mdali, sie wypeniona 153 duymi rybami ozna-
cza pisemne wiadectwo apostow, wczone do Pisma witego jako
lektura w liturgii chrzecijaskiej, owoc pracy apostow za pomoc
chrystocentrycznej interpretacji Starego Testamentu w goszeniu Ewan-
gelii (informuje o tym obecno Natanaela przy poowie), tej interpreta-
cji, ktra stanowi podstaw do zrozumienia obecnoci Chrystusa
zmartwychwstaego (postawa umiowanego ucznia)
350
. Liczb 153 na-
ley interpretowa na kilku poziomach. Przede wszystkim stanowi ona
informacj o zaszyfrowaniu, to znaczy, e zapisana narracja przekaz
ewangelisty jest czym, co naley odszyfrowa, wyjani, zinterpreto-
346
Tame.
347
Tame, 270 (zwaszcza przypis 64).
348
Tame, 270-271.
349
Tame, 271.
350
Tame.
Rozdzia II 260
wa. Tekst Ewangelii ma by traktowany jako nonik, umoliwiajcy poz-
nanie tosamoci Chrystusa zmartwychwstaego. Dalej, liczba 153 ma
wskazywa rwnie na obiektywne przedstawienie objawienia chrze-
cijaskiego w formie pisemnej i odzwierciedla polemik z doketami i
gnostykami, ktrzy utrzymywali, e znaj nauki podane przez Jezusa po
zmartwychwstaniu
351
. Ostatni poziom znaczeniowy liczby 153 w 21, 11,
odnosi si do podziau Pisma witego na trzyletni cykl czyta w liturgii:
3 razy po 51 niedziel (niedziele wielkanocne miay ju ustalone wczeniej
czytania)
352
. Zdaniem ksidza Mdali: Autorowi J 21, 1-14 chodzio o
apologi autorytetu czwartej Ewangelii i wczenie jej do czyta litur-
gicznych w caym Kociele, co oznaczao uznanie jej za ksig natchnion
i kanoniczn
353
. Przedstawiona tutaj, bardzo interesujca, hipoteza ksi-
dza profesora S. Mdali jest poparta szczegowymi analizami fragmentu
21, 1-14, zarwno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Sta-
nowi ona bardzo stymulujcy wkad w badania nie tylko symboliki liczb
7 oraz 153, lecz take treci i funkcji rozdziau 21 Janowej Ewangelii.
Wobec tak licznych i jake rnorodnych propozycji odczytania
sensu liczby 153 w J 21, 11, niektrzy badacze dochodz do konstata-
cji, e nie jestemy w stanie znale waciwego i pewnego klucza in-
terpretacyjnego
354
. Nie musimy jednake stawa w sytuacji wyboru
jednego z senw, ktry by wydawa si nam najbardziej prawdopo-
dobny. By moe geniusz autora polega tutaj na celowym wprowadze-
niu zagadki, ktra, dziki swej wieloznacznoci, otwiera moliwoci
interpretowania caego tekstu J 21, 1-14 na kilku poziomach. Najbar-
dziej przemawiaj do nas te propozycje, ktre id w kierunku interpre-
tacji liczby 153 jako symbolu uniwersalnoci misji apostolskiej
pierwotnego Kocioa oraz hipoteza ksidza profesora Mdali, od-
noszca t liczb do przedstawiania ordzia chrzecijaskiego w formie
pisanej w liturgii Kocioa (trzyletni cykl czyta niedzielnych).
351
Tame, 271-272.
352
Tame, 272.
353
Tame. Autor powouje si tutaj na: D. Moody Smith, Prolegomena to a Canonical
Reading of the Fourth Gospel, in: What Is John? Reading and Readings of the
Fourth Gospel, F.F. Segovia (ed.), Atlanta 1996, 169-182.
354
Zob., np. J. Becker, Das Evangelium nach Johannes: Kap. 11-21, TK 4/2: Gters-
loh 1991, 767; T. Nicklas, 153 grosse Fische (Joh 21,11): Erzhlerische konomie
und johanneischer berstieg, 366-367.
4. Dialog Jezusa z Piotrem
na temat mioci i losu (21, 15-23)
Opowiadanie o cudownym poowie i posiku zmartwychwstaego Je-
zusa z siedmioma uczniami na brzegu Jeziora Tyberiadzkiego przecho-
dzi pynie w dialog pomidzy Jezusem i Piotrem. Wydaje si, e autor
chce w ten sposb uzmysowi czytelnikowi, e tre w nim zawarta ma
by rozumiana jako dopowiedzenie i wyjanienie kwestii, ktre zostay
ju podjte w poprzedzajcym go opowiadaniu
355
. Niewtpliwie chodzi
tutaj o ukazanie statusu Piotra w odniesieniu do zmartwychwstaego
Pana. Piotr by przez autora wymieniony jako pierwszy spord sied-
miu uczniw, obecnych na brzegu jeziora (21, 2). To on wyszed z ini-
cjatyw wsplnego poowu (21, 3). On rwnie bardzo ywioowo
zareagowa, skaczc do jeziora, dowiedziawszy si od Umiowanego
Ucznia, e na brzegu stoi Pan. Kolejnym sygnaem, koncentrujcym
uwag czytelnika na osobie Piotra w 21, 1-14, bya informacja, e
posuszny poleceniu Jezusa wycign on na brzeg sie pen wielkich
ryb (21, 11). Piotr pozostaje interlokutorem Jezusa nie tylko w dialogu
na temat jego mioci w 21, 15-17, lecz take w jego dalszych czciach:
w 21, 18-19 oraz w 21, 20-23.W pierwszych dwch z tych fragmentw
zostanie podjta sprawa Piotra, jako pasterza i naladowcy Jezusa,
w trzecim za, sprawa funkcji Umiowanego Ucznia
356
. W perspektywie
narracyjnej daje si zauway przeniesienie uwagi z postaci Piotra na
posta Umiowanego Ucznia, do ktrego bdzie nalee ostatnie
sowo (21, 24-25).
355
C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1234, uwaa, e takie
przejcie od znaku do jego wyjanienia jest charakterystyczn cech stylu pisania
waciwego dla autora czwartej Ewangelii. Podobnie widzi to J. Zumstein, Lvan-
gile selon saint Jean (13-21), 311.
356
Por. tame.
Rozdzia II 262
4.1. Mio Piotra do Jezusa,
jego posuga pasterska i przyszo (21, 15-19)
4.1.1. Piotr jako pasterz miujcy Jezusa (ww. 15-17)
15
0. eu | t cca| . ,.t a Lt a|t E. a e Ìceu ; Lt a|
Ìaa||eu
357
, a,a:a; . :.e| eua|, .,.t aua |at -ut., cu etea;
e t |ta c.. . ,.t au a e c-. a a |t a eu.
16
. ,.t au a :a t|
e.u.e| Lta| Ìaa||eu, a,a:a; ., .,.t aua |at -ut., cu etea;
et |ta c.. .,.t aua :etat|. a :eaa eu.
11
.,.t aua e
te| Lta| Ìaa||eu, |t.t; ., .u: e E.e; et .t:.| aua
e t e| |t.t ; ., -at . ,.t au a -u t., :a |a cu et ea;, cu
,t|ac-.t; et |ta c.. . ,.t au a [e Ìceu;| ec-. a :eaa eu.
15
Gdy wic spoyli niadanie, mwi Jezus do Szymona Piotra: Szy-
monie Janowy, czy kochasz mnie ponad wszystko?. Mwi Mu: Tak,
Panie! Ty wiesz, e Ci kocham!. Mwi mu: Pa baranki moje.
16
Mwi
mu znowu, drugi raz: Szymonie Janowy, czy kochasz mnie?. Mwi
Mu: Tak, Panie! Ty wiesz, e Ci kocham!. Mwi mu: Pa owce
moje..
17
Mwi mu po raz trzeci: Szymonie Janowy, czy kochasz
mnie?. Zasmuci si Piotr, e powiedzia mu po raz trzeci: Czy ko-
chasz mnie?. I mwi do Niego: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, e
Ci kocham!. Mwi mu [Jezus]: Pa owce Moje.
Fragment 21, 15-17 stanowi koherentn jednostk literack, o wy-
ranie okrelonym gatunku dialogowym. Tre wydaje si by bardzo
skondensowana. Autor nie uywa zbdnych sw, starajc si wytwo-
rzy w wiadomoci czytelnikw napicie, wyzwalane poprzez emocje,
narastajce z kadym pytaniem Jezusa. Czas akcji, jej miejsce oraz dra-
matis personae s ukazane czytelnikowi poprzez bardzo zwize wpro-
wadzenie 0. eu| tcca| .,.t a Lta|t E.a e Ìceu;. Dialog
357
Ìaa||eu pojawia si po Lta| w nastpujcych manuskryptach:
1
(Kodeks Synaj-
ski prima mano ma tylko Lta|), B, C*, D, L, W, it
a, aur, b, d, f
, vg, cop
sa, pbo, bo
oraz u
Ojcw Kocioa takich jak, Cyryl, Ambroy, Hieronim, Augustyn. Inna tradycja tek-
stualna, zawiadczona na przykad przez A, C
2
, , , , 0141, f
1
, f
13
, 33, 157, 180,
205, 565, 597, 700, 1006, 1071, 1342, 1505 oraz przez Bazylego, Chryzostoma, He-
zychiusza ma Ìa|a zamiast Ìaa||eu. Podobnie ma si rzecz z wystpieniami w wer-
setach 16 i 17, gdzie jednak Ìaa ||eu wystpuje ju w pierwotnej wersji Kodeksu
Synajskiego. Kryteria zewntrzne wskazuj wic, e Ìaa||eu w wersetach 15, 16 i
17 wydaje si by bardziej pierwotne i lepiej udokumentowane.
263 Dialog Jezusa z Piotrem na temat mioci i losu (21, 15-23)
Jezusa z Piotrem odbywa si wic w bezporednim nastpstwie posiku
Jezusa z siedmioma uczniami, spoytego na brzegu Jeziora Tyberiadz-
kiego. Czytelnik moe zada sobie tutaj pytanie, czy pozostali ucznio-
wie byli wiadkami tego dialogu, czy te Jezus i Piotr nieco si oddalili
od reszty uczniw i rozmawiali na osobnoci. Umieszczanie tego dia-
logu w bezporednim kontekcie wsplnego posiku przemawia raczej
za pierwsz z tych moliwoci. Bya to wic prawdopodobnie rozmowa
przy wiadkach.
Charakterystyczn cech tego dialogu jest to, e zosta on w swej
konstrukcji oparty o powtarzajcy si schemat. Mamy tu powtrzony
trzykrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, zestaw: pytanie Jezusa/od-
powied Piotra/powierzenie Piotrowi zadania. Tylko przed pierwszym
pytaniem autor informuje czytelnika kto do kogo mwi. Pniejsze py-
tania i odpowiedzi s wprowadzane bardzo lapidarnie, poprzez mwi
mu z niewielkimi modyfikacjami (bez informowania czytelnika kto
mwi), koniecznymi dla wywoania efektu crescendo. Dua liczba
uytych zaimkw stylizuje ten dialog na mow potoczn
358
.
Tylko dwukrotnie w caym dialogu pojawia si forma czasu prze-
szego. Pierwsze wystpienie, na pocztku dialogu, to czasownik
tcca|, w trybie oznajmujcym, w aorycie, ktry wprowadza czy-
telnika w kontekst sytuacyjny caego dialogu. Drugi za, rwnie w ao-
rycie .u: , wystpuje przy kocu dialogu (w. 17) i charakteryzuje
reakcj Piotra na trzecie pytanie Jezusa o jego mio do Niego. Nato-
miast podczas dialogu uywany jest konsekwentnie praesens histori-
cum (szeciokrotnie . ,.t), ktry zaprasza czytelnikw do osobistego
uczestnictwa w teraz tego dialogu.
Wyraenie e. eu| tcca|, ktrym autor wprowadza czytelnika
w dialog Jezusa z Piotrem, stanowi pomost czcy dalsz tre z tym,
co uprzednio zostao opowiedziane. Ten sam czasownik, atcaa, po-
jawi si w 21, 12 w ustach Jezusa zapraszajcego uczniw do wspl-
nego posiku. Informacja o posiku jednoczenie zaznajamia czytelnika
o kontekcie przestrzenno-czasowym oraz o okolicznociach rozmowy
Jezusa z Piotrem. Narrator, opowiadajcy czytelnikowi o dialogu Jezusa
z Piotrem, charakteryzuje ich tosamo w taki sam sposb, jak czyni
to od pocztku rozdziau 21: Piotra okrela w 21, 15 jako Lta| E.e;
358
Wszechstronnie w perspektywie cech jzyka mwionego fragment ten przebada G. L.
Bartholomew, Feed my Lambs: John 21:15-19 as Oral Gospel, Semeia 39 (1987) 69-96.
Rozdzia II 264
(zob. 21, 2. 7b. 11) a w 21, 17 jako E.e; (zob. 21, 7a). Jezus za jest
okrelany za pomoc swojego imienia, bez informacji o tym, e jest to
zmartwychwstay Kute; (zob. 21, 7). Sam Jezus natomiast, w kadym
z trzech kolejnych pyta zwraca si do Piotra w identyczny sposb:
Lta| Ìaa||eu. Takie okrelenie Piotra pojawia si jeszcze tylko jeden
raz w czwartej Ewangelii. Jezus tytuuje go w ten sposb przy pierw-
szym spotkaniu (1, 42), uywajc jednak penej formy Lt a| e ut e ;
Ìaa ||eu, i nadajc mu w tej samej chwili nowe imi: K|a ;, e
.|.u.at E.e;. Takie echo intertekstualne nie jest tu z pewnoci
przypadkowe, lecz autor zachca w ten sposb czytelnika, by zinter-
pretowa tre dialogu w 21, 15nn jako nowe powoanie Piotra, rne od
tego, z ktrego nie wywiza on si w satysfakcjonujcy sposb (1, 42).
Wszystko wic ma zacz si dla Piotra od nowa. Dialog zmartwych-
wstaego Jezusa z Piotrem jest nawizaniem nowej relacji i powierze-
niem mu nowej misji
359
. Zastpowanie w wielu rkopisach imienia
Ìaa||; imieniem Ìa|a (zob. przypis do tekstu greckiego 21, 17) moe
stanowi prb wywoania u czytelnika intertekstualnego odniesienia
do Mt 16, 17, gdzie, w kontekcie wydarzenia pod Cezare Filipow,
Jezus tytuuje Piotra jako Lt a| Pata|a . Piotr wyznaje tutaj, jako
przedstawiciel uczniw, e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boga
ywego (Mt 16, 16), po czym Jezus wypowiada nad nim bogosawie-
stwo i powierza mu szczeglne zadanie w Kociele: Ty jeste Piotr
[czyli Skaa], i na tej Skale zbuduj mj Koci, a bramy piekielne go
nie przemog. I tobie dam klucze krlestwa niebieskiego. Cokolwiek
zwiesz na ziemi, bdzie zwizane w niebie, a co rozwiesz na ziemi,
bdzie rozwizane w niebie. (Mt 16, 18-19).
Fragment 21, 15-17 nie przestaje by obiektem zainteresowania eg-
zegetw, ktrzy od lat nie mog doj do konsensusu, co do podsta-
359
Por. H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theological Commentary, 665. Komen-
tatorzy tego fragmentu interpretuj to w rny sposb. Na przykad R.E. Brown, The
Gospel according to John, vol. 2, 1102 uwaa, e takie traktowanie Piotra z rezerw
przez Jezusa ma by wyzwaniem, by zastanowi si nad rodzajem relacji, ktra ich
czy. Natomiast R.H. Lightfoot, St. Johns Gospel. A Commentary, 340, uwaa, e
nieprzychylno Jezusa wzgldem Piotra jest tu spowodowana zaprzeczeniem zna-
jomoci z Jezusem w godzinie prby. Mao prawdopodobna wydaje si sugestia B.
Schwanka, ktry utrzymuje, e poprzez stwierdzenie synu Jana autor odsya czy-
telnika do postaci Jana Chrzciciela, traktujc dotychczasowego Piotra jako jego du-
chowego syna. Zob. B. Schwank, Christi Stellvertreter (21, 15-25), SeinSend 29
(1964) 531-542.
wowych zagadnie zwizanych z jego interpretacj. Chodzi tutaj
przede wszystkim o ustalenie sensu zastosowanych tu czasownikw
a ,a:a a i |t. a oraz o to, jak naley rozumie uyte tu przez Jezusa
sownictwo pasterskie na okrelenie zadania powierzonego trzykrotnie
Piotrowi.
W naszej opinii kluczowym dla odczytania semantycznych kompe-
tencji czasownikw a ,a:a a i |t. a jest kontekst ich zastosowania
w czwartej Ewangelii oraz waciwe zrozumienie sensu wyraenia
:. e| eu a| w pierwszym pytaniu Jezusa
360
. Zastosowanie czasow-
nikw a ,a:a a i |t. a w pytaniach i odpowiedziach dialogu pomidzy
Jezusem i Piotrem w 21, 15-17, od razu przykuwa uwag czytelnika,
posugujcego si tekstem oryginalnym i zachca do pogbionej ana-
lizy. W pierwszym i drugim pytaniu Jezus zwraca si do Piotra,
uywajc czasownika a ,a:a a, a w trzecim zmienia ten czasownik na
|t. a. Piotr za odpowiada na wszystkie trzy pytania konsekwentnie,
uywajc za kadym razem czasownika |t. a. Egzegeci, zajmujcy
si analiz biblijnego sownictwa dotyczcego tematyki mioci, doszli
do wniosku, e czasownik a ,a:a a i odpowiadajcy mu rzeczownik
a ,a : s uywane w Pimie witym na okrelenie mioci duchowej,
religijnej, wyszego rzdu. 1t. a za miaoby oznacza mio afek-
tywn, czysto ludzk, a wic niszego rzdu
361
. Przykadajc to kryte-
rium do J 21, 15-17 naleaoby zinterpretowa ten dialog w nastpujcy
sposb. Jezus pyta Piotra o to, czy kocha go duchow mioci, nato-
miast Piotr odpowiada, e kocha go mioci czysto ludzk, wyznajc
w ten sposb, by moe, e nie jest w stanie kocha go tak mioci,
jakiej Jezus by od niego oczekiwa i przyznajc si do swoich
saboci
362
. W takim razie Jezus nie powinien powierza mu zada pa-
sterskich. Tymczasem czyni to! Taki sam scenariusz mamy w drugim
pytaniu. W trzecim pytaniu Jezus znia si do poziomu Piotra, przyj-
muje jego sab ludzk mio i ponownie powierza mu funkcje pa-
360
Zagadnieniem tym zajlimy si szczegowo w artykule J. Krcido, Piotrze czy
miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alternatywnej interpretacji :.e| eua|
w J 21, 15, 315-329.
361
Najbardziej znana monografia na ten temat to: C. Spicq, AGAPH dans le Nouveau
Testament, Gabalda: Paris 1959.
362
W tym kierunku idzie, na przykad, w interpretacji tego tekstu B.F. Westcott, The
Gospel according to St. John. The Authorized Version with Introduction and Notes,
and a new Introduction by Adam Fox, London 1958, 302-303.
Rozdzia II 266
sterskie. Takie rozumowanie wydaje si sta w sprzecznoci z dyna-
mik tekstu i raczej minimalizuje Jezusowe oczekiwanie mioci, w ob-
liczu tego, e Piotr nie potrafi kocha Go tak mioci, jakiej by od
niego oczekiwa.
Wikszo wspczesnych egzegetw uwaa, e czasowniki a,a:aa
i |t.a, w 21, 15-17, nie rni si co do sensu i s uywane zamien-
nie, jako synonimy
363
, a zamienno tego uycia jest wiadectwem
dnoci autora do urozmaicenia stylu
364
. Czytajc fragment 21, 15-17
z takim wanie przed-rozumieniem odnonie do synonimicznej relacji
czasownikw a,a:aa i |t.a, czytelnik doceni by moe kunszt lite-
racki autora
365
, ale nie dojrzy w tekcie adnej dynamiki na poziomie
rozwoju treci, ktra jake sugestywnie narzuca si, jeli wemiemy pod
uwag elementy formalne (zob. powyej).
Naszym zdaniem, uycie przez autora 21, 15-17 czasownikw
a ,a:a a i |t. a ani nie opiera si na konwencji a ,a:a a duchowa
mio, |t.a mio afektywna, ani na synonimicznym uyciu tych
czasownikw, lecz jest elementem jego szerszej strategii pragmatycz-
nej, rozwijanej w trakcie narracji poprzednich dwudziestu rozdziaw
366
.
By mie peny obraz kompetencji semantycznych obydwu tych cza-
sownikw w 21, 15-17, naleaoby przeanalizowa kontekstualnie ich
wystpienia oraz wyrazw im pokrewnych w caej Ewangelii Jano-
wej
367
. W niniejszej monografii chcemy przywoa tylko najbardziej re-
363
Analizujc ich wystpowanie w caej Ewangelii Janowej R.E. Brown doszed do
wniosku, e autor traktuje a ,a:a a i |t. a jako synonimy. Zob. R.E. Brown, The
Gospel according to John, vol. 1, 497-499. Zob. te. C.S. Keener, The Gospel of John.
A Commentary, vol. 2, 1235-1236. Podobnie uwaaj: P. Benoit, The Passion and
Resurrection of Jesus Christ, 304; C.O. Oladipo, John 21:15-17, Interpretation 51/1
(1997) 65-66.
364
Zob. F.J. Moloney, The Gospel of John, 559. Szczegowo opini t argumentuje
D.A. Carson, The Gospel according to John, 676-677.
365
C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1236, podaje uywanie sy-
nonimw jako wskanik wysokich kwalifikacji retorycznych autora.
366
Zob. J. Krcido, Piotrze czy miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alterna-
tywnej interpretacji :.e| eua| w J 21, 15, 323-328.
367
Najczciej stosowany jest czasownik a,a:aa, ktry pojawia si a 37 razy w czwar-
tej Ewangelii w 27 wersetach: 3, 16. 19. 35; 8, 42; 10, 17; 11, 5; 12, 43; 13, 1 (2 razy).
23. 34 (3 razy); 14, 15. 21 (4 razy). 23 (2 razy). 24. 28. 31; 15, 9 (2 razy). 12 (2 razy).
17; 17, 23 (2 razy). 24. 26; 19, 26; 21, 7. 15. 16. 20. Ponadto odnotowujemy sied-
miokrotn obecno rzeczownika a,a:: 5, 42; 13, 35; 15, 9. 10 (2 razy). 13; 17, 26.
Szczegow analiz wystpie czasownika a,a:aa i wyrazw pochodnych znale
mona w: J. Krcido, Duch wity i Jezus. Funkcja pneumatologii w chrystologicz-
prezentatywne teksty, ktre w wyrany sposb naprowadzaj czytelnika
na uzmysowienie sobie waciwych sensw czasownikw a ,a:a a
i |t.a w 21, 15-17. Kluczowe, w naszej opinii, s tutaj teksty, gdzie
czasownik a,a:aa jest definiowany poprzez pokrewny czasownikowi
|t.a rzeczownik |te;. Na szczegln uwag zasuguje tutaj fragment
z Mw Poegnalnych Jezusa do uczniw 15, 12-17
368
: To jest moje
przykazanie, abycie si wzajemnie miowali (a,a:aa), tak jak Ja was
umiowaem (a,a:aa). Nikt nie ma wikszej mioci (a,a:) od tej, gdy
kto ycie swoje oddaje za przyjaci (|tet) swoich. Wy jestecie przy-
jacimi (|tet) moimi, jeeli czynicie to, co wam przykazuj. Ju was
nie nazywam sugami, bo suga nie wie, co czyni pan jego, ale nazwaem
was przyjacimi (|t et), albowiem oznajmiem wam wszystko, co
usyszaem od Ojca mego. Nie wycie Mnie wybrali, ale Ja was wy-
braem i przeznaczyem was na to, abycie szli i owoc przynosili, i by
owoc wasz trwa aby wszystko da wam Ojciec, o cokolwiek Go po-
prosicie w imi moje. To wam przykazuj, abycie si wzajemnie
miowali (a,a:aa). Rzeczownik |te;, przyjmujcy w dwch innych
wystpieniach w czwartej Ewangelii (3, 29 i 11, 11) znaczenie przyja-
ciela, ktry gotw jest nawet na powicenie swojego ycia, nadaje w
15, 12-17 takiego niuansu znaczeniowego czasownikowi a,a:aa. Naj-
wiksz mio (a ,a :) ma ten, kto gotw jest odda swoje ycie za
przyjaci. Uczniowie we wzajemnej mioci maj by naladowcami
Jezusa, ktry odda za nich ycie (perspektywa popaschalna Mw
Poegnalnych)
369
. Czasownik a,a:aa, ktry na podstawie znajomoci
LXX moe czytelnikowi kojarzy si z mioci duchow, abstrakcyjn,
nabiera w 15, 12-17 konkretnego znaczenia kocha, to mie w sobie
gotowo oddania ycia za osob kochan
370
. W sensie gotowoci od-
dania ycia czasownik ten wystpuje rwnie w 13, 31-38: wezwanie Je-
nej strukturze czwartej Ewangelii, 234-237. Natomiast czasownik |t.a znajdujemy
u Jana w 13 wystpieniach, w 10 rnych wersetach: 5, 20; 11, 3. 36; 12, 25; 15, 19;
16, 27 (2 razy); 20, 2; 21, 15. 16. 17 (3 razy). Rzeczownik |te; pojawia si w czwar-
tej Ewangelii 6 razy: 3, 29; 11, 11; 15, 13. 14. 15; 19, 12. Nie odnotowujemy u Jana
ani jednego wystpienia rzeczownika |tta.
368
Krtk analiz pozostaych tekstw (z wyjtkiem 19, 12) znale mona w J.
Krcido, Piotrze czy miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja alternatywnej in-
terpretacji :.e| eua| w J 21, 15, 324-325.
369
Wicej na ten temat: zob. tame.
370
Nie oznacza to oczywicie, e w innych kontekstach, w czwartej Ewangelii, autor
nie przyporzdkowuje temu czasownikowi innych sensw.
Rozdzia II 268
zusa, by wzajemna mio uczniw wzorowaa si na mioci, jak On
ich miowa (perspektywa popaschalna) oraz deklaracja Piotra ycie
moje oddam za Ciebie (w. 37), ktra ostatecznie okae si prawdziwa
(nawizanie w 21, 18-19)
371
.
Za takim wanie rozumieniem czasownika a,a:aa w 21, 15-17 prze-
mawia, naszym zdaniem, logika rozwoju myli w trzech kolejnych py-
taniach i odpowiedziach. Przyjo si interpretowa wyraenie :. e|
eua|, ktrym Jezus koczy swoje pierwsze pytanie, skierowane do
Piotra, jako bardziej anieli ci
372
. Oznacza to, e ten zwizek frazeo-
logiczny, bedcy hapax legomenon zarwno w NT, jak i w Septuagin-
cie (brak wic tekstw, ktre mogyby naprowadzi czytelnika na jego
znaczenie), wyraa tutaj porwnanie mioci Piotra do Jezusa z mio-
ci pozostaych uczniw do Niego
373
. Taka interpretacja syntaksy wy-
raenia :.e| eua| zakada, e zaimek wskazujcy dla trzeciej osoby
liczby mnogiej eua| jest tutaj rodzaju mskiego i wystpuje w funk-
cji podmiotu logicznego czasownika a,a:aa, ktrego naleaoby si do-
myla. Pytanie Jezusa miaoby wtedy charakter eliptyczny i naleaoby
je rozumie nastpujco () czy kochasz mnie bardziej, anieli ci mnie
kochaj?. Zaimek ci okrelaby wtedy pozostaych uczniw, uczest-
nikw poowu oraz wsplnego posiku. Jezus oczekiwaby od Piotra,
eby kocha go bardziej ni pozostali uczniowie (jako grupa, czy te in-
dywidualnie?). Taka interpretacja nie wyczerpuje jednak syntaktycz-
nych moliwoci wyraenia :.e| eua|. Zaimek wskazujcy eua|
moemy tu zinterpretowa nie jako podmiot, lecz jako dopenienie lo-
giczne (nadal w rodzaju mskim) domylnego czasownika a ,a:a a.
Wtym wypadku pytanie Jezusa naleaoby przetumaczy: () czy
kochasz mnie bardziej, anieli kochasz tych?. Chodzioby wic o to,
czy mio Piotra do Jezusa jest wiksza od jego mioci do towa-
371
Na motyw Piotra jako przyjaciela Jezusa w J 21, 15-19 jednake w nieco innym ni
my znaczeniu zwraca uwag, np. O. Glombitza, Petrus - der Freund Jesu. berle-
gungen zu Joh XXI 15 ff, NT 6 (1963) 277-285.
372
Tak interpretuj to na przykad tumacze Biblii Tysiclecia, Biblii Warszawsko-Pra-
skiej, Biblii Poznaskiej, czy te najnowszego przekadu Biblii Paulistw.
373
Taki sens tego wyraenia przyjmuje rwnie zdecydowana wikszo autorw ko-
mentarzy do czwartej Ewangelii. Zob., np. R.E. Brown, The Gospel according to John,
vol. 2, 1101; R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 431nn; G.R. Beasley-
Murray, John, 393; X. Lon - Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure
de la glorification (chapitres 18-21), 286; H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A The-
ological Commentary, 665; J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 310.
rzyszcych mu wspuczniw
374
. Gramatyka jzyka greckiego pozosta-
wia jeszcze jedn moliwo interpretacji wyraenia :. e| eu a|
w J 21, 15. Zaimek wskazujcy eua| moe by tutaj zinterpretowany
jako dopeniacz, liczby mnogiej w rodzaju nijakim jego wystpienia
w wikszoci tekstw okrelaj przedmioty lub rzeczywistoci abstra-
kcyjne a nie osoby. W czwartej Ewangelii odnotowujemy, poza 21, 15,
jeszcze siedem wystpie tego zaimka w dopeniaczu liczby mnogiej: 1,
50; 5, 20; 7, 40; 14, 12; 17, 20; 19, 13; 21, 24. Spord tych wystpie
tylko w 17, 20 odnosi si on do ludzi (do uczniw), natomiast w pozos-
taych przypadkach okrela przedmioty lub rzeczywistoci abstrakcyjne:
1, 50; 5, 20; 14, 12; 21, 24 rzeczy, sprawy, dziea; 7, 40; 19, 13;
emfatycznie dookrela sowa (te). Gdybymy przyjli taki wanie
sens tego zaimka w 21, 15, pierwsze pytanie Jezusa, skierowane do
Piotra, naleaoby przetumaczy: () czy kochasz mnie bardziej ni
te rzeczy/sprawy?
375
. Jako te rzeczy czy te sprawy naleaoby tu
rozumie obecne ycie Piotra praca, d, sie, towarzystwo (wspl-
nota) pozostaych uczniw, sowem wszystko, co konstytuowao jego
ycie po mierci Jezusa i po powrocie do rodzinnej Galilei. Idc dalej
tym tokiem mylenia, mona by si pokusi o stwierdzenie, e :. e|
eua| zostao tutaj uyte w znaczeniu sformuowania idiomatycznego,
ktre mona tumaczy jako bardziej ni cokolwiek innego lub, le-
piej, w sensie absolutnym ponad wszystko.
Weryfikujc t hipotez mona przedstawi nastpujce argumenty:
Ukad elementw tego zdania [tzn. pytania Lt a| Ìaa ||eu, a ,a:a ;
. :.e| eua|,] klarownie pokazuje, e w pytaniu Jezusa nie chodzi,
by Piotr zdeklarowa si, e bdzie miowa Go bardziej ni pozostali
uczniowie lub bardziej od pozostaych uczniw. Gdyby tak byo, to
374
Tak interpretuje pytanie Jezusa, w 21, 15, F.J. Moloney, The Gospel of John, 554.
559.
375
Za takim rozumieniem :. e| eu a| w J 21, 15 opowiadaj si: E.A. McDowell,
Lovest Thou Me? A Study of John 21:15-17, RExp 32 (1935) 422-441; J.H. Bernard,
A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St. John, vol. 2, ad loc.; S.
Barbaglia, Darai la tua vita per me? Una rilettura della triplice domanda di Ges
a Simone di Giovanni (Gv 21, 15-19), RivBib 51 (2003) 149-160. C.S. Keener, The
Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1236, uwaa, e w pytaniu Jezusa chodzi
prawdopodobnie o loving him more than the fish i odnosi to pytanie do Ewangelii
Markowej, gdzie Jezus obiecuje, e uczyni swoich uczniw rybakami ludzi (czyli
ryb). Podobn interpretacj :.e| eua| proponuje: T. Wiarda, Scenes and Details
in the Gospels: Concrete Reading and Three Alternatives, NTS 50 (2004) 182-183.
Rozdzia II 270
w kolejnych pytaniach Jezusa powinna wybrzmie, w jaki sposb, ch
naprowadzenia Piotra na waciwe zrozumienie pierwszego pytania. Nic
takiego jednak nie zachodzi. Jeeli za Piotr zrozumia :. e| eu a|
w pytaniu Jezusa w sensie ponad wszystko, to jego odpowiedzi okazuj
si by cakowicie precyzyjne, a caa perykopa nabiera wewntrznej lo-
giki i spjnoci, ktrych brak, gdy zinterpretujemy to wyraenie jako
bardziej ni ci lub bardziej ni tych.
376
Piotr konsekwentnie, trzykrotnie,
uywajc w swoich odpowiedziach czasownika |t. a, nie potrzebuje
podejmowa wtku rnicujcego jego mio (gdyby taki by tutaj
obecny), gdy deklaruje od razu swoj absolutn mio do Jezusa, to
znaczy swoj gotowo oddania za Niego ycia.
377
Powierzenie Piot-
rowi misji pasterskiej potwierdza, e tak wanie Jezus zrozumia jego
deklaracj i takiej deklaracji oczekiwa
378
. Trzykrotne powtrzenie py-
tania przez Jezusa naley prawdopodobnie odnie do trzykrotnego za-
parcia si Go przez Piotra na dziedzicu arcykapana, zapowiedziane
przez Jezusa w 13, 38 i opowiedziane przez autora w 18, 12-27
379
.
P. Gaechter zasugerowa, by odnie to potrjne wyznanie Piotra
376
Ta wiadomo zachwianej logiki J 21, 15-19, przy przyjciu sensu porwnawczego
:.e| eua|, prowokowaa egzegetw do podejmowania prb reorganizacji tekstu
greckiego, wedug rosncej dynamiki pyta Jezusa: czy mnie kochasz?, czy mnie
kochasz bardziej?, czy mnie kochasz bardziej ni ci?. Tak propozycj podaje J.A.
Bewer, The Original Words of Jesus in John 21:15-17, Biblical World 17/1 (1901) 32-
34. Naszym zdaniem, tego typu zabiegi niektrych przedstawicieli egzegezy histo-
ryczno-krytycznej, polegajce na przeredagowaniu tekstw oryginalnych, w imi
przywracania im rzekomej pierwotnej formy, zmierzay tak naprawd do pod-
porzdkowania objawienia Boego swoim wasnym zaoeniom ideologiczno-teolo-
gicznym. Tekst biblijny w jego kanonicznej formie, uwzgldniajcy zdrow krytyk
dostpnych wersji, jest wartoci nienaruszaln.
377
Werset 21, 17, ktry zawiera opini wszystkowiedzcego narratora o przyczynie
smutku Piotra: Zasmuci si Piotr, e mu po raz trzeci powiedzia: Czy kochasz
mnie? oraz sam odpowied Piotra: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, e Ci
kocham. wyranie wskazuje, e linia argumentacji tekstu nie prowadzia do porw-
nania mioci Piotra z mioci innych uczniw do Jezusa. Istotne dla czytelnikw ma
by to, e Piotr kocha Jezusa maksymaln mioci, gotow odda za Niego ycie.
Por. T. Sding, Erscheinung, Vergebung und Sendung. Joh 21 als Zeugnis entwickel-
ten Osterglaubens, 226-229.
378
Cytat z: J. Krcido, Piotrze czy miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja al-
ternatywnej interpretacji :. e| eu a| w J 21, 15, 328. Przytaczamy tutaj tekst wraz
z dwoma towarzyszcymi mu przypisami.
379
Na odniesienia intertekstualne rozdziau 21 do 18, 12-27 zwracalimy ju uwag,
analizujc pragmatyk 21, 1-14. Tak interpretuje to zdecydowana wikszo wsp-
czesnych egzegetw.
wobec Jezusa do bliskowschodniego zwyczaju potrjnego skadania de-
klaracji, wobec wiadkw, przed podjciem jakiego wanego zadania
380
.
Godnym uwagi jest tutaj te zastosowanie czasownikw et ea
i ,t|a c-a w kolejnych odpowiedziach Piotra na pytania Jezusa. Po
dwch pierwszych pytaniach Piotr odpowiada w ten sam sposb: -ut.,
cu etea; et |ta c.. Natomiast za trzecim razem, rozbudowuje swoje
wyznanie: -ut., :a|a cu etea;, cu ,t|ac-.t; et |ta c.. Klasyczne
rozrnienie kompetencji semantycznych czasownikw etea i ,t|ac-a
kae przypisa pierwszemu z nich znaczenia zwizane ze zdobywaniem
wiedzy na podstawie rozumowania (widzenie oczyma rozumu). Drugi
natomiast, oznacza wiedz nabyt poprzez osobiste dowiadczenie
381
.
Traktujc to rozrnienie rygorystycznie, naley zauway, e Piotr od-
wouje si w swojej argumentacji mioci do Jezusa, uwiadamiajc Mu,
e dobrze go zna, co zwaszcza wybrzmiewa w trzecim wypowiedze-
niu -u t., :a |a cu et ea;. Wyraa to moe wiadomo Piotra, e
zmartwychwstay Pan posiada wszelk wiedz i zna rwnie szczero
jego intencji. Ostatni za argument Piotra, wyraony za pomoc cza-
sownika ,t|a c-a, odwoywaby si do wiedzy o Piotrze, ktr Jezus
powinien posiada na podstawie dowiadczenia, tzn. obserwacji jego
zachowa. W tym wypadku nie byby to zbyt mocny argument za rady-
kalnoci mioci Piotra do Jezusa, jeli czytelnik opieraby si tylko na
obrazie jego osoby z rozdziaw 1 20. By moe jednak, autor chcia
w ten sposb podkreli, e Piotr by emocjonalnie skonfundowany (co
zaznacza ju wczeniej: .u: e E.e; et .t:.| aua e te|).
Nieco inaczej mona zinterpretowa uycie czasownikw et ea
i ,t|a c-a w 21, 15-17, zwracajc przede wszystkim uwag na ich
aspekty czasowe
382
. Aspekt perfektywny et ea mgby wskazywa na
ufno Piotra w to, e jednak w przeszoci da on dowody na to, e
kocha Jezusa. Ponawiane pytania Jezusa mogyby wtedy by widziane
jako kontestowanie tego przekonania Piotra, ktre doprowadza go do
smutku i inspiruje najwaniejsze ostatnie wyznanie mioci cu
,t|ac-.t; et |ta c., w ktrym czasownik ,t|ac-a ma aspekt nie-
dokonany. Aspekt ten wskazywaby na to, e Piotr obiecuje, i w przy-
380
Zob. P. Gaechter, Das dreifache Weide meine Lmmer, ZKT 69 (1947) 328-233.
Podaj za F.J. Moloney, The Gospel of John, 555.
381
382
Por. K.L. McKay, Style and Significance in the Language of John 21:15-17, NT 27
(1985) 323.
Rozdzia II 272
szoci udowodni Jezusowi, jak bardzo Go kocha, gdy jest gotw odda
za Niego ycie (zob. powyej). Taka interpretacja nadaje tekstowi dy-
namiki i oywia w czytelniku emocje
383
.
Inny problem, ktry staje przed egzegetami, prbujcymi odczyta
zamys pragmatyczny autora 21, 15-17, dotyczy zastosowanego tu
przez autora sownictwa pasterskiego. W 21, 15, po pierwszym wy-
znaniu mioci przez Piotra, Jezus powierza mu funkcj pastersk
sowami ec-. a a|ta eu. Po drugiej deklaracji mioci (w. 16) Jezus
mwi :et at|. a :e aa eu. Za trzecim za razem (w. 17) zwraca
si do Piotra e c-. a :e aa eu. Wida std, e na okrelenie czyn-
noci pasienia autor uywa dwukrotnie czasownika e c-a (ww. 15.
17) i jeden raz :etat |a (w. 16). Owce za nazywa albo a :e aa
(ww. 16. 17), albo a a |t a (w. 15). W Septuagincie czasowniki e c-a
i :etat |a s tumaczeniami tego samego hebrajskiego czasownika
s i naley je traktowa jako synonimy
384
. Wydaje si, e czasownik
:etat|a ma w grece hellenistycznej nieco szerszy zakres znaczeniowy
ni e c-a
385
. Okrela on zadania, jakie pasterz ma wobec stada owiec,
za ktre jest odpowiedzialny: przewodzenie stadu, strzeenie go, kar-
mienie itp. Biblia uywa go zarwno w znaczeniu podstawowym (np.
k 17, 7), jak i figuratywnym (Ez 34, 10; Dz 20, 28; 1 P 5, 1; Ap 2, 27;
7, 17). W tym metaforycznym sensie jest te niekiedy stosowany na
okrelenie penienia rzdw, panowania (np. 2 Sm 7, 7; Ps 2, 9; Mt 2,
6). Natomiast czasownik e c-a jest uywany zarwno w sensie pod-
stawowym, jak i figuratywnym na okrelenie czynnoci karmienia owiec
lub pasienia byda
386
. H.G. Liddell i R. Scott zauwaaj, e w grece kla-
383
Por. tame. Autorzy komentarzy do tego fragmentu czwartej Ewangelii, ktrzy za-
uwaaj pojawienie si czasownika ,t|ac-a po trzech wystpieniach etea, s raczej
skonni twierdzi, e s one tutaj synonimami. Czasownik ,t|ac-a miaby tu war-
to retoryczn dobrze wiesz. Tak opini wyraa, np. R.E. Brown, The Gospel
according to John, vol. 2, 1104.
384
Wulgata w tumaczeniu J 21, 15-17 oddaje obydwa greckie czasowniki jako pascere.
385
386
B.M. Newman, A Concise Greek-English Dictionary of the New Testament, Stuttgart
1993: BibleWorks 7 Version, 1191; F.W. Gingrich, Shorter Lexicon of the Greek New
Testament, revised by F.W. Danker, Chicago 1983: BibleWorks 7 Version, 1251; B.
Friberg, T. Friberg, N.F. Miller, Analytical Lexicon of the Greek New Testament,
Grand Rapids 2000 (electronic version: Bible Works 7), 4961; Greek-English Lexi-
con of the Septuagint. Revised Edition, complied by J. Lust, E. Eynikel, K. Hauspie,
Stuttgart 2003: BibleWorks 7 Version, 1714.
sycznej czasownik e c-a by uywany rwnie na okrelenie zapew-
nienia utrzymania onierzom
387
.
Rzeczownik a a|ta nie wystpuje poza 21, 15 w adnym innym
fragmencie Janowej Ewangelii
388
. Autor zdecydowanie preferuje rze-
czownik :eae| (tylko w dziesitym rozdziale uywa go a 15 razy).
Trudno wyjani tendencj niektrych kopistw do zmiany :eae| na
zdrobnia form :e ate|
389
. W tradycji patrystycznej wykorzysty-
wano niekiedy wystpowanie tych trzech rnych sw okrelajcych
owce do uzasadnienia istnienia trzech stanw w Kociele: wieckiego,
kapaskiego i biskupiego. Inni widz w takich zmianach prb inter-
tekstualnego odniesienia 21, 15-17 do 1 J 2, 12-14, gdzie autor adresuje
swoje sowa do ojcw, modych i dzieci. Jeszcze inni, biorc pod uwag
korekty kopistw z :eae| na :eate| w wersecie 16, twierdz, e
istnieje tu gradacja wielkoci owiec, ktra symbolicznie ma wyraa
stopnie zaangaowania we wsplnot wierzcych w Jezusa
390
. Dla jesz-
cze innych, ta rnorodno sownictwa jest wskazwk, e autor chce
uwraliwi czytelnika na to, i w stadzie Jezusa s owce wszelkiego ro-
dzaju
391
. Propozycje te wydaj si by mao prawdopodobne. Naley ra-
czej przyj, e zrnicowanie pomidzy a |t e|, :e ae| oraz
:eate| suy, tzw. variatio locutionis
392
. Autor, stosujc wyrazy sy-
nonimiczne przekazuje czytelnikowi tekst bardziej interesujcy pod
wzgldem stylistycznym i jednoczenie unika monotonii w przekazie
393
.
387
Zob.H.G. Liddell R. Scott, A Greek-English Lexicon. A New Edition Revised and
Augmented Throughout, 8083.
388
Odnotowujemy natomiast a 29 jego wystpie w liczbie pojedynczej w Ap.
389
Na przykad Kodeks Watykaski uywa :eate| zarwno w 21, 16, jak i 21, 17, a
Kodeks Aleksandryjski zamienia :eae| na :eate| w 21, 17. W przyjtej przez
nas wersji tekstu greckiego idziemy tu za Kodeksem Synajskim, ktry w obydwch
wystpieniach ma :eae|. Natomiast Kodeks Bezae :eae| ma zarwno w wer-
setach 16 i 17, jak i w 15 (zamiast a|te|). Zjawiska te analizuje szerzej R.E. Brown,
The Gospel according to John, vol. 2, 1105.
390
Zob. np. J.H. Bernard, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St.
John, vol. 2, ad loc.
391
Zob., np. A. Loisy, Le quatrime vangile, 524; H.N. Ridderbos, The Gospel of John.
A Theological Commentary, 666.
392
Por. E. Dowling, Rise and Fall: The Changing Status of Peter and Women Disciples
in John 21, ABR 52 (2004) 58.
393
Do podobnych wnioskw dochodzi wikszo wspczesnych badaczy tego zagad-
nienia. Zob. dla przykadu: R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1105;
K.L. McKay, Style and Significance in the Language of John 21:15-17, 332; F.J.
Moloney, The Gospel of John, 559.
Rozdzia II 274
Nasuwa si pytanie, jak naley rozumie trzykrotne polecenie Je-
zusa, by Piotr pas Jego owce. Czytelnik z atwoci moe odczyta
tu zamiar autora poprzez bardzo sugestywne intertekstualne odniesie-
nie do rozdziau dziesitego, gdzie Jezus sam nazywa siebie Dobrym
Pasterzem (10, 11. 14)
394
. Piotr, jako pasterz ma pa owce Jezusa, tzn.
ma by jego sukcesorem w spenianiu zada pasterskich. Ma on i na
czele owiec (10, 4), tzn. peni wobec nich funkcj przewodnika. Owce
maj sucha jego gosu i postpowa za nim (10, 4), co moe na-
wizywa take do jego funkcji nauczycielskiej. Piotr, jako sukcesor Je-
zusa Dobrego Pasterza, ma troszczy si, by powierzone mu owce
miay ycie i miay je w obfitoci (10, 10). Ma dawa swoje ycie za
owce (10, 11. 15. 17. 18) oraz troszczy si o to, by inne owce stay si
czci owczarni, ktrej przewodzi, by nastaa jedna owczarnia i jeden
pasterz (10, 16). Jezus nie daje Piotrowi w 21, 15-17 adnych wskaz-
wek, w jaki sposb ma spenia t funkcj, tzn. czy ma si to odbywa
drog nauczania, czy te dyscypliny. W kontekcie rozdziau dziesitego
wida wyranie, e akcent powinien tu spoczywa na dawaniu ycia za
owce, wzorowanym na przykadzie Jezusa. To za odsya do wydarze-
nia mierci krzyowej Jezusa i zapowiedzi wycignicia rk przez
Piotra w dalszej czci dialogu (21, 18). W szerszym kontekcie strate-
gii teologicznej autora Ewangelii Janowej naley zauway tendencj
ukazania Piotra, jako renegata, ktremu zmartwychwstay Chrystus wy-
baczy i ktrego rehabilitowa
395
. Powierzenie Piotrowi odpowiedzial-
noci pasterskiej nie jest wic pochodn jego zasug, lecz darem
Chrystusa zmartwychwstaego.
394
W egzegezie katolickiej fragment J 21, 15-17 jest zestawiany czsto z Mt 16, 17-19,
gdy oba teksty traktuj o powierzeniu Piotrowi przez Jezusa funkcji pasterskich.
Autorzy komentarzy do czwartej Ewangelii dokonuj analiz porwnawczych obu
tekstw oraz przedstawiaj histori ich interpretacji w perspektywie tematyki pry-
matu biskupa Rzymu. Zob. na ten temat: R.E. Brown, The Gospel according to John,
vol. 2, 1112; G.R. Beasley-Murray, John, 405-407; X. Lon-Dufour, Lecture de l-
vangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 291-293. Zob.
te: S. Besobrasoff, John xxi, NTS 3 (1956-157) 134; U. Wilckens, Joh 21,15-23 als
Grundtext zum Thema Petrusdienst, in: Idem, Der Sohn Gottes und seine Ge-
meinde. Studien zur Theologie der Johanneischen Schriften, FRLANT 200: Gttin-
gen 2003, 175-176.
395
4.1.2. Piotr jako naladowca Jezusa (ww. 18-19)
18
a | a | . ,a cet, e . ; |.a .e;, . ,a ||u.; c.aue | -at
:.t.:a.t; e:eu ..; ea| e. ,ac;, .-.|.t; a ; ,.ta; ceu, -at
ae; c. ,ac.t -at et c.t e :eu eu ..t;.
19
eu e e. .t:.| cat|a| :eta
a|aa ee,ac.t e| .e|. -at eue .t :a| .,.t aua a-eeu.t et.
18
Amen, amen! Mwi ci: Gdy bye modszy przepasywae si sam
i chodzie, gdzie chciae. Gdy za zestarzejesz si, wycigniesz swoje
rce i inny ci przepasze, i zabierze tam, gdzie nie chcesz.
19
To za po-
wiedzia zaznaczajc jak mierci uwielbi Boga. A to powiedziawszy,
mwi mu: Chod za Mn!.
Fragment 21, 18-19 jest monologiem Jezusa, bdcym bezporedni
kontynuacj Jego dialogu z Piotrem 21, 15-17. W zamyle autora jest on
wic komentarzem do treci uprzednio zaprezentowanej
396
. Std te na-
ley go interpretowa w kontekcie tematyki mioci Piotra do Jezusa
oraz powierzonej mu wadzy pasterskiej. Po trzykrotnym powierzeniu
Piotrowi funkcji pasterskich (21, 15-17), przy uyciu trybu rozka-
zujcego (dwa razy ec-. i raz :etat|.), w 21, 18-19 Jezus zwraca si
do niego, uywajc trybu oznajmujcego, by na kocu znowu przej do
trybu rozkazujcego (a -eeu .t et). Pierwsza cze wypowiedzi Je-
zusa dotyczy przeszoci Piotra, druga za jest zapowiedzi wydarze,
ktre maj by jego udziaem w przyszoci. W tej zapowiedzi przy-
szoci Piotra bardzo sugestywnie wyania si opozycja semantyczna
pomidzy modoci Piotra a jego staroci; pomidzy wolnoci wy-
boru a przymusem. Komentarz narratora (w. 19) wyjania czytelnikowi,
e przymus ten dotyczy mczeskiej mierci Piotra. Ten krtki monolog
Jezusa, koczy si Jego wezwaniem skierowanym do Piotra, w trybie
rozkazujcym czasu teraniejszego a -eeu .t et chod za mn,
ktre mona interpretowa jako dalszy cig powierzania mu funkcji pa-
sterskich (trzy razy tryb rozkazujcy w 21, 15-17). Zastosowane przez
autora formy czasownikw prowadz czytelnika z teraniejszoci do
przeszoci, z przeszoci do przyszoci, by na koniec sprowadzi go
na nowo do teraniejszoci. Wydaje si to by elementem strategii prag-
matycznej autora wzgldem domylnych czytelnikw. Wezwanie, skie-
396
Autor Ewangelii Janowej ju kilkakrotnie posugiwa si technik przechodzenia dia-
logu w monolog, majcy charakter komentarza. Na przykad fragment 3, 13-21 sta-
nowi komentarz do dialogu Jezusa z Nikodemem 3, 1-12. Wicej na ten temat, zob.
J. Krcido, Jesus Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 15.
Rozdzia II 276
rowane do Piotra: a-eeu.t et, bdzie powtrzone jeszcze raz, w bez-
porednim kontekcie nastpnym, gdzie Piotr podejmuje na nowo z Je-
zusem dialog, ktrego tematyk jest los Umiowanego Ucznia (w. 22).
Wskazuje to na emfatyczny charakter tego wezwania i z punktu widze-
nia strategii pragmatycznej autora jest ukierunkowane na czytelnika.
Analizowany przez nas krtki monolog Jezusa, adresowany do
Piotra, rozpoczyna si od stwierdzenia a| a| .,a cet. Formua
rozpoczynania wypowiedzi Jezusa od a | a | .,a pojawia si a 25
razy w Ewangelii Janowej. Jest to sformuowanie typowe dla stylu pi-
sania autora czwartej Ewangelii. Jego obecno na pocztku wypowie-
dzi Jezusa ma im nada szczeglnie uroczysty charakter oraz podkreli
ich wano
397
. W dwudziestu z tych wystpie, Jezus adresuje swoj
wypowied do grupy ludzi: a| a| .,a ut| (1, 51; 5, 19. 24. 25;
6, 26. 32. 47. 53; 8, 34. 51. 58; 10, 1. 7; 12, 24; 13, 16. 20. 21; 14, 12;
16, 20. 23). Natomiast w pozostaych piciu do pojedynczej osoby a|
a | . ,a cet (prcz 21, 18 jeszcze w 3, 3. 5. 11 oraz 13, 38)
398
.
Uwany czytelnik Ewangelii Janowej z pewnoci zauway, e,
wyczywszy trzykrotne uycie tej uroczystej formuy przez Jezusa pod
adresem Nikodema, jedyn inn postaci, do ktrej Jezus zwraca si w
ten sposb, jest Piotr. Autor rozdziau 21 chcia bez wtpienia wywoa
w czytelniku echo sw Jezusa, skierowanych do Piotra w 13, 38: À|
a| .,a cet, eu a.-a |a|c .a; eu a:a|c . t;. Jest
to zapowied trzykrotnego zaparcia si Piotra, bdca odpowiedzi Je-
zusa na deklaracj gotowoci oddania ycia za Niego (13, 37). Czytel-
nik czwartej Ewangelii wie, e zapowied Jezusa spenia si i Piotr
rzeczywicie trzykrotnie zapar si Go. Jest przekonany, e los Piotra
nie zaley od jego najlepszych nawet chci i deklaracji, lecz ley w r-
kach Jezusa w jego yciu wypeni si to, co Jezus uroczycie zapo-
wiada w 21, 18-19. Piotr ma chodzi za Jezusem i ostatecznie, gdy si
zestarzeje, zostanie zabrany tam, gdzie nie chce, zostanie przepasany i
397
Autorzy ewangelii synoptycznych stosuj, dla podkrelenia wanoci wypowiedzi
Jezusa, formu z pojedynczym a|: a| .,a ut|/cet. W Ewangelii Mateuszo-
wej znajdujemy 31 takich formu, w Markowej 13, a u ukasza tylko 6.
398
A. Gangemi systematyzuje uycie formuy a| a| w wypowiedziach Jezusa w
czwartej Ewangelii w nastpujce grupy: samookrelenie si Jezusa (10, 17),
ogoszenie czego bardzo wanego (np. 1, 51; 5, 25), podanie koniecznego warunku
czego (np. 3, 3. 5; 6, 47; 10, 1), deklaracja (np. 3, 11; 5, 19; 13, 6). Zob. tene, I rac-
conti post-pasquali nel vangelo di san Giovanni. IV/1. Pietro il Pastore (Gv 21,15-
19), Catania 2003, 701, przypis 1.
wycignie rce co narrator wyjania czytelnikowi jako zapowied ro-
dzaju mierci, ktr ma ponie Piotr. Jako pasterz, Piotr ma ponie
mier na wzr Jezusa dobrego pasterza (10, 11. 15. 17-18), jako jedna
z owiec Jezusowego stada, ma on chodzi za Jezusem (10, 4-5. 27)
399
.
W wersecie 18, w wypowiedzi Jezusa dotyczcej losu Piotra, dwu-
krotnie pojawia si czasownik ,a ||ut przepasywa si
400
. Za
pierwszym razem Jezus odwouje si do licznych sytuacji z ycia Piotra
w modoci ( ; |.a .e;), kiedy przepasywa si sam: czasownik
.,a||u.; jest tu zastosowany w trybie oznajmujcym czasu imperfec-
tum, co wskazuje na aspekt powtarzania si lub trwania tej sytuacji
w przeszoci. W ten obrazowy sposb Jezus wyraa myl, e Piotr sam
decydowa o swoim yciu, mia wolno wyboru (:.t.:a .t; e :eu
..;)
401
. By moe te sowa naley odnie do czasu, kiedy Piotr, zos-
tawszy uczniem Jezusa, okazywa duo dobrej woli, ale ostatecznie za-
wid i zapar si Go
402
. Ten stan jest zestawiony w wypowiedzi Jezusa
z przyszym stanem Piotra do ktrego odnosi si profetyczno-dekla-
ratywne
403
Jezusowe a | a | . ,a cet okrelonym przez Niego
jako ae; c. ,ac.t -at etc.t e:eu eu ..t;. Czasownik ,a||ut jest
tu uyty w czasie przyszym, ktrego aspekt wskazuje w tym wypadku
399
400
R. Bultmann, Das Evangelium des Johannes, ad loc., twierdzi, e wypowied Jezusa,
zestawiajca zachowanie Piotra w modym i starszym wieku jest tutaj adaptacj ja-
kiego, znanego czytelnikom, przysowia na temat niezalenoci czowieka w wieku
modzieczym i jego zalenoci od innych w wieku starczym. Nie negujc tej moli-
woci, naley jednak stwierdzi, e akcent w wypowiedzi Jezusa nie jest pooony na
bezradno wieku starczego, lecz staro jest tu ukazana jako element sekwencji zda-
rze prowadzcych do mierci, na co wyranie wskazuje komentarz autora w kolej-
nym wersecie. Zob. te: O. Cullmann, Peter: Disciple, Apostle, Martyr, New York
1958, 88-89; E. Haenchen, Johannesevangelium. Ein Kommentar, hrsg. U. Busse,
Tbingen 1980, 590.
401
Przepasywanie si to gest poprzedzajcy udawanie si w drog. Samodzielno tej
czynnoci symbolizuje wolno dysponowania sob. Zob. A. Oepke, ,a ||ut,
(,a||u a), eta,a ||ut, :.t,a||ut, (:.t,a||u a), ,a |, w: TDNT, ad loc. (Elec-
tronic Edition, Grand Rapids 2000). J.D.M. Derrett, ,a||ut,|.a, ae;: The Fate
of Peter (Jn 21,18-19), FgNt 8 (1995) 81-84, wysuwa hipotez, e czasownik ,a ||ut
odnosi si tu do siy, ktr Piotr posiada w modoci. W jego opinii obraz Piotra, na-
krelony w tym fragmencie, ma wywoa w czytelniku echo postaci Samsona.
402
Tak interpretuje t wypowied F.J. Moloney, The Gospel of John, 555-556.
403
Na profetyczny charakter tej wypowiedzi wskazuje, np. J. Zumstein, Lvangile selon
saint Jean (13-21), 313, ktry stwierdza: Dun point de vue historique, cette pro-
phtie appartient au pass (vaticinia ex eventu). Les communauts joh savent que
Pierre a subi les martyre et quil est mort. (przypis 17).
Rozdzia II 278
na jednostkowe wydarzenie (przemawia za tym kontekst wycignicia
rk i zabrania Piotra wbrew jego woli). Najblisze literalne odniesienie
dla czasownika ,a||ut daje kontekst uprzedni, gdzie jest mowa o tym,
e Piotr przepasa si i skoczy w wody jeziora, dowiedziawszy si od
Umiowanego Ucznia, e na brzegu jest zmartwychwstay Pan (zob. po-
wyej analiz 21, 7). Zachowanie Piotra, opowiedziane w 21, 7, moe
by tu pomylane przez autora jako to, charakteryzujce jego niedo-
jrza postaw w relacji do Jezusa.
Naley zwrci uwag na dobrze retorycznie przemylan przez au-
tora struktur wypowiedzi w wersecie 18. Mamy tutaj trzy pary para-
lelnych, kontrastujcych wypowiedzi: mody stary; przepasywanie si
samemu bycie przepasywanym; samodzielne chodzenie bycie pro-
wadzonym oraz centralne stwierdzenie wycigniesz rce, ktre na-
prowadza czytelnika na sens pozostaych paralelnych okrele.
Niektrzy egzegeci interpretuj wyraenie .-.|.t; a; ,.ta; ceu jako
odnoszce si w oglnoci do przyszego losu Piotra: nie wskazujce na
jakie szczeglne wydarzenie, lecz kontrastujce bezradno towa-
rzyszc starszemu wiekowi z wigorem wieku modzieczego
404
. Inni
widz w tym gecie raczej odniesienie do modlitewnej postawy
405
. Jed-
nake, susznie naszym zdaniem, zdecydowana wikszo wspczes-
nych egzegetw interpretuje profetyczn wypowied Jezusa .-.|.t; a;
,.t a ; ceu, -at a e; c. ,a c.t, -at et c.t e :eu eu . .t; jako od-
noszc si do przyszej mczeskiej mierci Piotra
406
. Przemawia za
tym przede wszystkim komentarz autora, zamieszczony w nastpnym
wersecie, gdzie wyjania, e caa wypowied Jezusa z wersetu 18 jest
ukazaniem sposobu mierci Piotra: eu e e. .t :.| cat |a| :et a
404
Dla przykadu przytoczymy tu sowa J.H. Bernarda: The words you girded yourself
() another will gird you may point only to the contrast between the alertness of
youth and the helplessness of old age, which cannot always do what it would; and
you will stretch your hands may refer merely to the old man stretching out his hands
that others may help him in putting on his garments, whereas the young man girds
himself unassisted, before he sets out to walk. Zob. tene, A Critical and Exegetical
Commentary on the Gospel of St. John, vol. 2, 708.
405
Tak propozycj poda w swoim komentarzu A. Schlatter, Der Evangelist Johannes:
Wie er spricht, denkt und glaubt: Ein Kommentar, Stuttgart 1960, 371.
406
Dyskusj na ten temat przedstawia J.D.M. Derrett, ,a||ut,|.a, ae;: The Fate of
Peter (Jn 21,18-19), 79-84. Odmiennego zdania jest J.H. Bernard, A Critical and Ex-
egetical Commentary on the Gospel of St. John, vol. 2, 708.
a|aa ee,ac.t e| .e|
401
. Komentarz ten precyzuje, e Jezus zapowie-
dzia w tych sowach mczesk mier Piotra
408
. Czy oznacza to jednak,
e Jezus okrela tu jednoczenie, w jaki sposb Piotr ma zosta zabity: czy
ma wycign rce po to, by mogy zosta przytwierdzone do patibulum
podczas krzyowania? Wielu egzegetw zauwaa, e wycignicie rk
byo w tamtych czasach okreleniem idiomatycznym, rozumianym jako
ukrzyowanie. Jako przykad podaje si mowy Epikteta z Hierapolis
409
.
Mocniejszym jeszcze argumentem za takim wanie rozumieniem . -.|.t ;
a; ,.ta; ceu w 21, 18 moe by to, e chrzecijanie pierwszych wiekw
odnosili do ukrzyowania Jezusa starotestamentowe teksty, w ktrych jest
mowa o wznoszeniu rk. Jako przykad moe tu posuy wznoszenie rk
przez Mojesza podczas walki Izraelitw z Amalekitami (Wj 17, 12). W
Licie Barnaby 12 oraz w Dialogu z ydem Tryfonem
410
90, 91, autorstwa
Justyna, Mojesz jest ukazany jako typ ukrzyowanego Chrystusa. Kolej-
nego przykadu dostarcza Iz 65, 2: Codziennie wycigaem rce (LXX
ma tu: .,.:.aca a; ,.t a; eu e| | . a|) do ludu buntowni-
czego i niesfornego, ktry postpowa drog za, ze swoimi zachcian-
kami., ktry by interpretowany jako proroctwo mki krzyowej Jezusa
411
.
Pewnych trudnoci z ustaleniem, czy .-.|.t; a; ,.t a; ceu w 21, 18
jest zapowiedzi krzyowej mierci Piotra w starszym wieku, dostarcza
kolejno, nastpujcych po sobie czynnoci. Wycignicie rk przez Piotra
poprzedza tu opasanie go i poprowadzenie tam, gdzie nie chce. W. Bauer
proponuje, by problem ten rozwiza, widzc wycignicie rk jako mo-
ment naoenia na skazaca patibulum, przed jego udaniem si na miejsce
ukrzyowania
412
. Odpowiada to wspczesnemu stanowi wiedzy na temat
407
Komentarz ten moe nawizywa intertekstualnie do podobnych komentarzy w 12,
33 i 18, 32, ktre odnosz si do mierci Jezusa. W perspektywie popaschalnej ko-
mentarz z 21, 19a mg by odczytywany jako wskazujcy na to, e Piotr zginie tak
sam mierci, jak zgin Jezus. Por. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-
21), 313, przypis 22.
408
409
Zob. tumaczenie angielskie: Epiktet, Discourses: http://classics.mit.edu/Epicte-
tus/discourses.html (3. 26. 22). Wicej przykadw podaje J.D.M. Derrett,
,a||ut,|.a, ae;: The Fate of Peter (Jn 21,18-19), 80, przypis 7.
410
Polskie wydanie: Justyn Mczennik, Apologia. Dialog z ydem Tryfonem, t. A. Li-
siecki, POK 4: Pozna 1926.
411
Zob. List Barnaby, 12; Justyn Mczennik, Apologia, 1, 35.
412
W. Bauer, Das Johannesevangelium, HNT 6: Tbingen 1925, 232. Z takim roz-
wizaniem nie zgadza si, np. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2,
1108. Natomiast jego gorcym zwolennikiem jest G.R. Beasley-Murray, John, 408.
Rozdzia II 280
sposobu krzyowania przez Rzymian
413
. Dokumenty mwice o mierci
krzyowej Piotra s stosunkowo pne
414
. Pierwsze wiadectwo, z okoo
211 roku, pochodzi od Tertuliana, ktry wyranie nawizuje do J 21,
18
415
. Mwi o tym rwnie Euzebiusz z Cezarei, w swojej Historii Ko-
cielnej, uszczegawiajc, e Piotr zosta ukrzyowany gow w d (3.
1. 2-3)
416
.
Autor okrela w 21, 19a, e mier Piotra bdzie sposobem, w jaki
uwielbi on Boga/odda Bogu chwa (:eta a|a a ee,ac.t e| .e|).
Uyty tutaj czasownik ee,a,a, w odniesieniu do ucznia Jezusa moe od-
sya do 15, 8: Ojciec mj dozna chway przez to (.| eua .ee,ac
e :a eu), e owoc obfity przyniesiecie i staniecie si moimi
uczniami
417
. Kontekst rozdziaw 1 20 Ewangelii Janowej dostarcza
jednak jeszcze bliszych paralel. Autor wielokrotnie przygotowuje czy-
telnika do waciwej interpretacji mierci Jezusa, mwic, e bdzie to
sposb, w jaki odda On chwa Bogu (zob. 7, 39; 12, 16; 13, 31-32; 14,
13; 17, 1-5). Poprzez swj komentarz w 21, 19a narrator wyranie
uwraliwia czytelnika, by patrzy na mczesk mier Piotra, interpre-
tujc j w kontekcie zbawczej mierci Jezusa na krzyu.
Mowa Jezusa do Piotra, w 21, 18-19, koczy si skierowaniem do
niego wezwania a -eeu .t et. Czasownik a -eeu. a by stosowany
w grece klasycznej i hellenistycznej zarwno w jego podstawowym
znaczeniu i za, jak i w znaczeniu metaforycznym, na okrelenie
rnego rodzaju form chodzenia za/naladowania intelektualnego,
moralnego i religijnego
418
. Mona byo naladowa mwc, mdrego
czowieka, przyjaciela, czy kochanka. Sucych i niewolnikw
uwaano za tych, ktrzy id za wol swoich panw
419
. Wprawdzie
413
Zob. na ten temat: M. Hengel, Crucifixion, Philadelphia 1977, passim.
414
Wprawdzie ju w Pierwszym Licie Klemensa Rzymskiego 5, 4, znajdujemy
wzmiank o mczeskiej mierci Piotra, podczas przeladowa za czasw Nerona,
jednak autor nie mwi, e bya to mier krzyowa.
415
416
Polskie wydanie: Euzebiusz z Cezarei, Historia Kocielna. O Mczennikach Pale-
styskich, t. A. Lisiecki, POK 3: Pozna 1924.
417
T paralel przywouje rwnie X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean,
t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 296.
418
Por. G. Kittel, a-eeu.a, in: TDNT, G. Kittel, G. Friedrich (eds.), vol. 1-10, Grand
Rapids 1964-1976 (korzystam z wersji elektronicznej), ad loc. Zob. te H.G. Liddell
R. Scott, A Greek-English Lexicon. A New Edition Revised and Augmented
Throughout, 1394; J.H. Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, 197.
419
G. Kittel, a-eeu.a, ad loc.
jzyk grecki uywa czasownika a -eeu. a w sensie religijnym i fi-
lozoficznym, jednak preferuje mwienie o naladowaniu woli bogw,
uywajc do tego czasownika . :.cat, ktrego nie znajdziemy
w Nowym Testamencie. Za czasownikiem . :.cat kryje si seman-
tyka stawania si jak bstwo, poprzez naladowanie jego czynw
(idea rozwijana zwaszcza przez stoikw). Septuaginta uywa cza-
sownika a -eeu. a dla tumaczenia hebrajskiego :s i okrela
nim zarwno naladowanie Boga przez czowieka sprawiedliwego, jak
i naladowanie drugiego czowieka (np. ona ma naladowa ma)
420
.
Nowy Testament nigdy nie stosuje czasownika a-eeu.a, mwic o na-
ladowaniu Boga/Ojca przez czowieka wierzcego, gdy czasownik ten
jest rezerwowany przez jego autorw do okrelania relacji chodzenia
ucznia za Jezusem
421
. J.P. Louw i E.A. Nida plasuj nowotestamentowe
wystpienia tego czasownika w trzech domenach semantycznych:
chodzenie za kim(domena ruchu linearnego)
422
, towarzyszenie
komu jako jego naladowca (rwnie domena ruchu linearnego)
423
oraz bycie czyim uczniem (domena przewodnictwa, karnoci i na-
ladowania)
424
.
Biorc pod uwag kontekst sytuacyjny J 21, 19, nie ulega wtpli-
woci, e polecenie Jezusa a-eeu.t et, skierowane do Piotra, naley
rozumie w tym ostatnim sensie
425
. By jednak uchwyci lepiej strategi
pragmatyczn autora w tym miejscu, naley przeledzi inne wystpie-
420
Tame.
421
G. Kittel, Tame, wyjania to w nastpujcy sposb: In the NT the idea of follow-
ing is never applied to God (though t.tcat, t;). This was not suggested by
Palestinian usage, and early Christianity had all the less reason to coin the expression
in view of the fact that from the root of the pupil relationship there arose within it the
wholly new and distinctive concept of following after Christ. Even when Christian-
ity entered the sphere of Hellenism, which was familiar with the religious and philo-
sophical notion of following God, the verb a -eeu.t | and the whole idea of
following were so fully influenced by the thought of following Christ, and indeed of
following the historical Jesus, that it was no longer possible to turn the words to any
other religious use.
422
Zob. J.P. Louw E.A. Nida, Greek-English Lexicon of the New Testament Based on
Semantic Domains, 15.144.
423
Tame, 15.156.
424
Tame, 36.31.
425
Odmiennego zdania jest G.R. Beasley-Murray, John, 409, ktry uwaa, e w kon-
tekcie dalszego rozwoju narracji w 21, 20-23, a-eeu.a ma w 21, 19 przede wszyst-
kim sens literalny. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1108, nie
wyklucza sensu literalnego, ale opowiada si za sensem figuratywnym.
Rozdzia II 282
nia czasownika a -eeu. a w czwartej Ewangelii
426
. Ju pobiena ob-
serwacja dziewitnastu wystpie tego czasownika
427
w tej Ewangelii,
wyranie pokazuje nam gr znacze, ktr autor wiadomie konstruuje,
pomidzy znaczeniem podstawowym chodzenia za a naladowa-
niem Jezusa, tzn. byciem Jego uczniem. Zestawienie, podane w przy-
pisie poniej, pozwala zauway, e nagromadzenie czasownika
a -eeu. a znajdujemy w rozdziaach pierwszym, dziesitym, trzyna-
stym i dwudziestym pierwszym. Pierwsze cztery wystpienia a -eeu.a
w J (1, 37. 38. 40. 43) zamykaj si w perykopie 1, 35-51, ktrej tre
oscyluje wok tematyki powoywania pierwszych uczniw przez Je-
zusa. Dwaj pierwsi uczniowie przyszli do Jezusa, usyszawszy wia-
dectwo Jana Chrzciciela na jego temat oto Baranek Boy. Nazywaj
go Rabbi, co narrator skrztnie wyjania czytelnikowi jako Nauczy-
cielu. Autor konsekwentnie uywa, dla okrelenia ich zachowania, cza-
sownika a -eeu. a (1, 37. 40. 43), ktry naley tutaj interpretowa
w podstawowym, nie-metaforycznym znaczeniu, jako chodzenie za Je-
zusem, przemieszczanie si tu za Nim. W ustach Jezusa, w trybie roz-
kazujcym, jak w 21, 19, czasownik ten pojawia si w 1, 43 (a-eeu.t
et), gdzie jest mowa o powoaniu przez Jezusa Filipa w Galilei. Wy-
stpienie to mona interpretowa zarwno w sensie dosownym, jak
i metaforycznym. W opowiadaniu o pierwszym spotkaniu Szymona
Piotra z Jezusem (1, 40-42) nie padaj sowa a-eeu.t et. Jednake
czytelnik wie, e Piotr zosta zaproszony przez Jezusa do grona uczniw,
gdy Jezus nadaje mu nowe imi.
Trzykrotne wystpienie czasownika a -eeu. a w rozdziale dzie-
sitym wprowadza dalsze, bardzo wane echo, ktre, jak sdzimy, zgod-
nie z zamysem autora, powinno odezwa si w umysach adresatw 21
rozdziau. Autor czy, w 10, 4-5 oraz w 10, 27, tematyk naladowania
Jezusa z tematyk bycia pasterzem, co jest jeszcze jednym argumentem
za tym, e monolog Jezusa w 21, 18-19 jest pomylany przez autora jako
komentarz do 21, 15-17. Jezusowe wezwanie a-eeu.t et w 21, 19
426
J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y comentario ex-
getico, 975-983, odnotowuj 18 wystpie czasownika a-eeu.a w Ewangelii Ja-
nowej, nie wyliczajc ich jednak (brak jednego!). W swojej analizie lingwistycznej
sownictwa Janowego, podkrelaj jego metaforyczne uycie w kontekcie tematyki
bycia uczniem Jezusa (zwaszcza strony 980-981).
427
Te wystpienia to: 1, 37. 38. 40. 43; 6, 2; 8, 12; 10, 4. 5. 27; 11, 31; 12, 26; 13, 36 (2x).
37; 18, 15; 20, 6; 21, 19. 20. 22.
specyfikuje wic wyranie na czym ma polega funkcja pasterska, po-
wierzona Piotrowi przez Jezusa. Jego posuga pasterska ma by wzoro-
wana na Jezusie, ktry jest Dobrym Pasterzem (10, 11) i mwi o sobie
(10, 27): Moje owce suchaj mego gosu, a Ja znam je. Id one za Mn
(a-eeueuct| et). Piotr ma i na czele owiec i prowadzi je. Owce
za maj sucha jego gosu (nauczania!?) (10, 4). Piotr ma by im bli-
ski i strzec je przed rozproszeniem (10, 4). Kontekst rozdziau dzie-
sitego wyranie naprowadza czytelnika na metaforyczne odczytanie
sensu uywanego tu czasownika a-eeu.a.
Wystpienia czasownika a -eeu. a w rozdziale trzynastym (trzy
razy) s kolejnym tem interpretacyjnym dla zrozumienia jego sensu,
zamierzonego przez autora w 21, 19. Krtki dialog Jezusa z Piotrem (13,
36-38), w kontekcie Mw Poegnalnych, specyfikuje jego ch i go-
towo chodzenia za Jezusem, tzn. bycia Jego uczniem
428
. W obliczu
Jezusowej zapowiedzi rychego rozstania z uczniami (ktr czytelnik,
znajcy histori Jezusa, bez trudu interpretuje jako zapowied mki,
mierci, zmartwychwstania i powrotu do Ojca), Piotr pyta dokd On
idzie i otrzymuje odpowied: Dokd Ja id, ty teraz za mn pj nie
moesz. (13, 36) (0:eu u :a ,a, eu eu |acat et |u | a -eeu cat,
uc.e| e. a-eeuc.t; et). Na to Piotr zadaje Jezusowi kolejne py-
tanie (13, 37): Panie, dlaczego teraz nie mog pj za Tob? (Kut.,
eta t eu eu|aat cet a-eeucat at) i deklaruje gotowo odda-
nia za Niego ycia. Odpowiedzi Jezusa jest uroczysta zapowied (13,
38: a| a| .,a cet identycznie, jak w 21, 18) trzykrotnego za-
parcia si Go przez Piotra. Czasownik a-eeu.a w 21, 19, bdcy wez-
waniem Jezusa, skierowanym do Piotra, by chodzi za Nim wyranie
rezonuje z przytoczonymi tutaj wystpieniami w 13, 36-38. Pomimo
dobrych chci, Piotr, nalecy do grona uczniw Jezusa, nie by w sta-
nie sprosta wymaganiom naladowania Go. W jaki sposb rozumie
on, e bycie uczniem Jezusa wie si nierozerwalnie z gotowoci od-
dania za Niego ycia (deklaracja Piotra z 13, 37: | u,| eu u:.
ceu ca), jednake, w kontekcie perspektywy mczeskiej mierci,
okazuje si on nie by gotowym do bycia takim uczniem Jezusa. Frag-
ment 21, 15-17 wyranie sugeruje czytelnikowi, gdzie ley klucz do doj-
428
Na wspzaleno obu tekstw zwracaj uwag rwnie H.N. Ridderbos, The Gos-
pel of John. A Theological Commentary, 668; X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile
selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 296; J. Zumstein,
Lvangile selon saint Jean (13-21), 313.
Rozdzia II 284
rzaej postawy uczniowskiej Piotra jej fundamentem jest radykalna
mio do Jezusa, ktra nadaje waciwy sens jego gotowoci oddania za
Niego ycia. Metamorfoza uczniowskiej postawy Piotra jest cile
zwizana z wydarzeniem paschalnym. W jego kontekcie, wyraenie
a-eeu.t et w 21, 19 nabiera nowego, peniejszego znaczenia. Zmart-
wychwstay Pan wzywa Piotra do chodzenia za Nim, to znaczy do
staej gotowoci oddawania za Niego swojego ycia, co ma realizowa
si w penieniu funkcji pasterza owiec, nalecych do Jezusa Pasterza
429
.
Czasownik a-eeu.a jest uyty w 21, 19, w trybie rozkazujcym czasu
teraniejszego, co wskazuje na aspekt powtarzalnoci lub staoci
postawy. Piotr ma potwierdza bycie uczniem Jezusa swoim codzien-
nym yciem, bdc pasterzem gotowym na mczesk mier
430
, ktra
bdzie wzorowana na przykadzie mierci Jezusa i spotka go, gdy bdzie
w starszym wieku
431
.
4.2. Przyszo Umiowanego Ucznia (21, 20-23)
20
È:tca|.t; e E.e; .:.t e| a| e| ,a:a e Ìceu;
a-eeueu|a, e; -at a|.:.c.| .| a e.t:|a .:t e ce; aueu -at
.t:.| -ut., t; .ct| e :aaeteeu; c.,
21
eue| eu| tea| e E.e;
.,.t a Ìceu -ut., eue; e. t,
22
.,.t aua e Ìceu; .a| aue|
.a .|.t| .a; .,eat, t :e; c. ,
432
cu et a-eeu.t.
23
., .| eu |
eue; e e,e; .t; eu; ae.|eu; et e a; . -.t|e; eu - a:e| c-.t
eu- .t:.| e. aua e Ìceu; et eu- a:e|c-.t a .a| aue| .a
.|.t| .a; .,eat[, t :e; c.|,
20
Piotr, odwrciwszy si, widzi, idcego z tyu, ucznia, ktrego Jezus
kocha, ktry to podczas posiku spoczywa na Jego piersi, i powiedzia:
Panie, kto jest Twoim zdrajc?.
21
Zobaczywszy go Piotr mwi do Je-
zusa: Panie, co z tym?.
22
Mwi mu Jezus: Jeeli chc, aby on zos-
429
Por. H.N. Ridderbos, The Gospel of John. A Theological Commentary, 668.
430
J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 313, ujmuje to w sowach: Cet
appel signifie, dune part, que la charge pastorale de berger et le martyre venir sont
le lieu de la suivance pour Pierre et que cest le Christ lui-mme par son injonction
qui place Pierre sur un tel chemin.
431
432
Wersj .,eat, t :e; c. przyjmujemy za wikszoci manuskryptw:
1
, A, B, C*,
W, , , , f
1
, f
13
, 33,157, 180, 205, vg, eth, slav, i in. Znajdujemy j te u Orygenesa,
Chryzostoma i Cyryla. Rkopis D ma tu .,eat :e; c., natomiast w
*
, C
2vid
, 1,
565, it
a,e
, vg
ms
, syr
s
, arm, geo i in. wystpuje tylko .,eat.
ta/pozostawa a przyjd, czy to twoja sprawa? Ty chod za Mn!.
23
Rozesza si wic wrd braci wiadomo, e ucze w nie umrze.
Jezus nie powiedzia mu jednak, e nie umrze, lecz: Jeli chc, aby zos-
ta/pozostawa a przyjd, czy to twoja sprawa?.
Osoby, czas i miejsce akcji w tym fragmencie pozostaj te same, co
w dwch poprzednich perykopach: 15-17 i 18-19
433
. Jezus i Piotr roz-
mawiaj ze sob, prawdopodobnie nieco oddaleni od pozostaych
uczniw. Po krtkiej mowie Jezusa, skierowanej do Piotra w wersetach
18-19, ten ostatni wcza si na nowo w dialog z Nim. Najwicej do po-
wiedzenia ma tu jednake narrator, ktry chce wyranie naprowadzi
czytelnika na istotny dla siebie temat losu Umiowanego Ucznia. Wer-
sety 20 i 23 s komentarzami narratora, a cay dialog sprowadza si do
jednego pytania Piotra i, bdcego odpowiedzi, stwierdzenia Jezusa,
karccego go i ponawiajcego wezwanie do chodzenia za Nim (ww.
21-22). Cho postaciami w narracji tego fragmentu s Jezus i Piotr, to
jednak inaczej ni we fragmencie 21, 15-19 gwnym tematem ich
rozmowy nie jest ju kwestia ich wzajemnej relacji (chocia ten temat
rwnie pojawia si w Jezusowym cu et a-eeu.t, adresowanym do
Piotra, podobnie, jak w 21, 19), lecz los Umiowanego Ucznia.
Kluczowym wydaje si tutaj czasownik a -eeu. a, ktry, po-
wtrzony dwukrotnie w naszym fragmencie, wyranie nawizuje do
a -eeu.t et w wersecie 19. Jednoczenie naley zwrci uwag, e
poprzez jego uycie na dwch poziomach literalnym w wersecie 20
434
i metaforycznym w 22 autor uwiadamia czytelnikowi, zamierzon
przez siebie gr obu sensw w uyciu tego czasownika w tekcie Ewan-
gelii. Ze strukturalnego punktu widzenia, wystpienia a-eeu.a w wer-
setach 20 i 22 tworz inkluzj, wskazujc wyranie czytelnikowi, e
perykop t naley interpretowa w perspektywie tematyki chodzenia
za Jezusem. W centrum za tej inkluzji stoi pytanie Piotra, skierowane
do Jezusa odnonie do losu Umiowanego Ucznia -ut., eu e; e. t,
Panie co z tym?. Komentarz autora, stanowicy konkluzj tej pery-
kopy, ujawnia czytelnikowi ostatecznie istot jego intencji pragmatycz-
433
Powizania narracyjne 21, 20-23 z kontekstem ukazuje, np. G.R. Beasley-Murray,
John, 408.
434
Niektrzy egzegeci, jak np. C.K. Barrett, The Gospel according to St. John, 488,
uwaaj, e rwnie tutaj chodzi o sens metaforyczny wyraenie tego, e rwnie
Umiowany Ucze by naladowc Jezusa i e on take, podobnie jak Piotr, bdzie
szed za Nim a po mier.
Rozdzia II 286
nej wobec domylnego czytelnika (w. 23). Nie chodzio mu przede
wszystkim o wyjanienie funkcji, przyporzdkowanych przez Jezusa
Piotrowi i Umiowanemu Uczniowi, gdy te sprawy s jasno ukazane
w kontekcie uprzednim (Piotr) i nastpnym (Umiowany Ucze), lecz
wyjanienie kontrowersji powstaej wrd adresatw odnonie do tego,
czy ten ostatni umrze, zanim Jezus powtrnie przyjdzie (paruzja). Cho-
dzi wic o skorygowanie bdnej interpretacji sw Jezusa.
Wersety 20 i 21 s zczone ze sob poprzez tematyk widzenia. Piotr
widzi (.:.t) Umiowanego Ucznia, idcego za nim i Jezusem i, widzc
go/patrzc (t ea |) na niego, zadaje Jezusowi pytanie dotyczce jego
przyszego losu. Jest to dla czytelnika sygna, e cho Piotr jest blisko
z Jezusem, prowadzi z Nim dialog i jest zainteresowany losem
Umiowanego Ucznia, to jednak decydentem jest Jezus. Piotr moe si
przyglda (.:a), zadawa pytania, ale to Jezus decyduje o tym, co
stanie si z Jego Uczniem. By moe znajduje tu odbicie Sitz im Leben
pierwotnego Kocioa autor, pochodzcy z krgu Janowego, podkrela,
e tosamo wsplnot powstaych w oparciu o autorytet Umiowanego
Ucznia jest budowana na wizi z Jezusem, a nie na autorytatywnej za-
lenoci od woli Piotra. Na tak interpretacj wskazuj komentarze au-
tora w wersetach 20 i 23. W 21, 20 Autor przypomina czytelnikowi, jaki
jest najwaniejszy element tosamoci Umiowanego Ucznia spoczy-
wa on w czasie uczty na piersi Jezusa. To anaforyczne odniesienie in-
tertekstualne odsya czytelnika do sceny z Ostatniej Wieczerzy
435
i do
faktu, e Umiowany Ucze by tam ukazany jako najbliszy powiernik
Jezusa (13, 23-25)
436
. To jego Piotr pyta o tosamo zdrajcy: Kto to
jest? O kim mwi? (13, 24). W 21, 20-23 to Piotr rozmawia z Jezusem
jest najbliej Niego a Umiowany Ucze idzie za nimi. Przypomi-
435
R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1109, widzi w tym parentetycz-
nym wtrceniu mozaik odniesie do wtkw z 13 rozdziau (zwaszcza wersety 2.
21 i 25).
436
Miejsca przy stole w czasie uczty byy cile przyporzdkowane. Sugestia autora, e
Umiowany Ucze spoczywa na piersi Jezusa, jest dla czytelnika nie tylko sygnaem
o ich zayoci, lecz take wskazuje na to, e ucze ten zajmowa najblisze miejsce
Jezusa, tzn. po Jego prawej stronie. Drugie pod wzgldem wanoci miejsce przyna-
leao do osoby znajdujcej si najbliej po lewej stronie Jezusa. Wzmiank za o
tym, e Piotr pyta Umiowanego Ucznia, kto ma zdradzi Jezusa, naley prawdopo-
dobnie odczyta jako wskazwk, e nie by on uczniem zajmujcym na wieczerzy
miejsce po lewej stronie, w bezporedniej bliskoci Jezusa, lecz by nastpny obok
Umiowanego Ucznia.
najc czytelnikowi scen z 13, 23-25, autor zapewne chce przypomnie,
e Umiowany Ucze jest rwnie bardzo bliski Jezusowi i Piotr nie jest
porednikiem tej relacji. Takie rozumienie intencji autora w 21, 20-23
podkrela rwnie, w 23 wersecie, komentarz podsumowujcy, cytujcy
sowa Jezusa do Piotra, odnoszce si do przyszego losu Umiowanego
Ucznia: Jeeli Ja chc, aby pozosta, a przyjd, co tobie do tego?.
Piotr ma dba o to, by sam chodzi za Jezusem, tzn. jak najlepiej wy-
penia powierzon mu przez zmartwychwstaego Pana funkcj paste-
rza, ktrej ukoronowaniem bdzie jego mczeska mier, na wzr
Dobrego Pasterza, ktry odda swoje ycie za owce (zob. powyej).
O przyszym losie Umiowanego Ucznia tzn. o czasie i sposobie jego
mierci decyduje sam Jezus, ktry nie odpowiada Piotrowi na Jego
pytanie (Panie, co z tym?), lecz, w odpowiedzi, ponawia wezwanie
do tego, by Go naladowa.
Piotrowe chodzenie za Jezusem wyraone w 21, 19 i powtrzone
w 21, 22 jest wyranie zestawione przez autora z przekazaniem infor-
macji o pozostawaniu Umiowanego Ucznia: .,.t aua e Ìceu;
.a| aue| .a .|.t| .a; .,eat, t :e; c., cu et a -eeu.t (21,
22). Uyty tu czasownik .|.t|, odsya czytelnika do licznych swoich
wystpie w korpusie czwartej Ewangelii. Ujmujc rzecz statystycznie,
naley stwierdzi, e czasownik ten naley do pakietu sownictwa ty-
powo Janowego. Na jego 168 wystpie w Nowym Testamencie tylko
12 przypada na Ewangelie synoptyczne
437
. Natomiast 40 razy pojawia
si w Ewangelii Janowej i 27 razy w Listach Janowych (tylko raz
w Apokalipsie, sic!)
438
. Analiza wystpie czasownika .|a w czwartej
Ewangelii wyranie pokazuje, e ma on dla jej autora szczeglne zna-
czenie teologiczne. Ujmujc rzecz najoglniej, autor uywa go na
okrelenie trwaoci, gbi oraz dynamiki
439
relacji Jezusa z Ojcemoraz
relacji Jezusa z tymi, ktrzy w Niego wierz
440
. Wrd rnych niu-
answ znaczeniowych tego czasownika w pismach wyrosych w tra-
437
Synoptycy preferuj raczej zoone formy tego czasownika: np. .:t.|a wystpuje
55 razy w NT a u Jana tylko w opowiadaniu o jawnogrzesznicy, ktre najprawdopo-
dobniej pochodzi rwnie z tradycji synoptycznej.
438
Statystyk t podaj za R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 1, 510. Ze-
stawienie tych wystpie zob. A. Schmoller, Handkonkordanz zum griechischen
Neuen Testament, Stuttgart 1994, 330.
439
Na dynamiczny charakter relacji Jezusa z Ojcem zwraca uwag np. C.H. Dodd, The
Interpretation of the Fourth Gospel, Cambridge 1953, 194.
440
Rozdzia II 288
dycji Janowej
441
dominuj dwa: pozostawanie w czym i bycie in-
tymnie zjednoczonym z kim
442
. Z tym drugim teologicznym sensem
przebywania mamy do czynienia w takich fragmentach, jak 6, 56; 15, 4-
5. Mwi one o przebywaniu, czyli zjednoczeniu Jezusa z wierzcym
i vice versa. W 14, 23 jest natomiast mowa o tym, e Ojciec i Jezus bd
intymnie zjednoczeni z tym, kto miuje Go: Jeli Mnie kto miuje, b-
dzie zachowywa moj nauk, a Ojciec mj umiuje go, i przyjdziemy
do niego, i bdziemy u niego przebywa. (podobna myl znajduje si
w 1 J 2, 24). Intymna, dynamiczna relacja Jezusa z Ojcem jest zawsze
zorientowana na czowieka. Jezus, Syn posany przez Ojca, ma za za-
danie wczenie w t relacj tych, ktrzy bd w Nim przebywa, tzn.
uwierz w Niego, umiuj Go i bd zachowywa Jego przykazania.
Wybrzmiewa to szczeglnie mocno w Mowach Poegnalnych: Nie
tylko za nimi prosz, ale i za tymi, ktrzy dziki ich sowu bd wierzy
we Mnie. Aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja
w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby wiat uwierzy e Ty
Mnie posa. I take chwa, ktr Mi dae, przekazaem im, aby sta-
nowili jedno, tak jak My jedno stanowimy. Ja w nich a Ty we Mnie!
Oby si tak zespolili w jedno, aby wiat pozna, e Ty Mnie posa i e
Ty ich umiowa, tak jak Mnie umiowae. (17, 20-23). Relacja Jezusa
z uczniami ma by odwzorowaniem Jego relacji z Ojcem i ma opiera
si na mioci
443
.
Na tym tle warto zada sobie pytanie jaki jest zamierzony przez au-
tora sens wypowiedzi Jezusa .a| aue | .a .|.t| .a; .,eat. Zwo-
lennicy interpretacji historycznej skaniaj si do opinii, e mamy tutaj
konkretne odniesienie biograficzne do ycia i mierci Umiowanego
441
Wystpienia tego czasownika w pismach Janowych poddaje szczegowej analizie G.
Pecorara, De verbo manere apud Joannem, Divus Thomas 40 (1937) 159-171.
442
443
Warto przytoczy tutaj cenn, w naszej opinii, uwag R.E. Browna na temat Janowej
teologii przebywania: Divine indwelling is an intimate union that expresses itself
in a way of life lived in love. If we understand this truth, we shall avoid the mistaken
identification of Johns concept of indwelling with an exalted mysticism like that of a
Teresa or of a John of the Cross. To remain in Jesus, or in the Father, or in one of the
divine attributes or gifts is intimately associated with keeping the commandments in
a spirit of love (John xv 10; I John iv 12, 16), with a struggle against the world (I John
ii 16-17), and with bearing fruit (John xv 5) all basic Christian duties. Thus, in-
dwelling is not the exclusive experience of chosen souls within the Christian commu-
nity; it is the essential constitutive principle of all Christian life. Zob. Tame, 511-512.
Ucznia
444
. Pierwotnie, wypowied Jezusa byby rozumiana jako obiet-
nica tego, e ucze ten nie umrze, a do powtrnego przyjcia Jezusa,
czyli Jego paruzji, ktra miaa, wedug oczekiwa czonkw wsplnoty,
rycho nadej
445
. W obliczu fizycznej mierci Umiowanego Ucznia
wsplnota, wobec pojawiajcych si wtpliwoci i pogosek, musiaa
sprostowa t wypowied, wyjaniajc, e Jezusowi nie chodzio o to,
e Umiowany Ucze pozostanie ywy do czasu powtrnego przyjcia
Jezusa, lecz o to, by Piotr Go naladowa (w. 23: Rozesza si wic
wrd braci wiadomo, e ucze w nie umrze. Jezus nie powiedzia
mu jednak, e nie umrze, lecz: Jeli chc, aby pozostawa a przyjd,
czy to twoja sprawa?)
446
.
Zwolennicy podejcia synchronicznego patrz na fragment 21, 20-
23 jako na spjn jednostk literack, pomijajc ewentualne etapy jego
powstawania. W oparciu o kryteria literackie, zwracaj uwag, e po-
zostawanie Umiowanego Ucznia jest tu zestawione z powtrzonym
wezwaniem, skierowanym do Piotra cu et a -eeu .t. Chodzi wic
o zestawienie funkcji tych dwch uczniw. Piotr jest wezwany do cho-
dzenia za Jezusem, a Umiowany Ucze do pozostawania, ktre
autor w kolejnym wersecie, wprowadzajcym zakoczenie caego
dziea, precyzuje jako dawanie prawdziwego wiadectwa, ktrym jest
Ksiga, spisana przez Umiowanego Ucznia i przekazana czytelnikowi
(w. 24). Prawdziwe przebywanie Umiowanego Ucznia a do powtr-
nego przyjcia Jezusa zostao skodyfikowane w postaci wiadectwa za-
wartego w Ksidze
447
. Nie naley tu jednak, naszym zdaniem, traci z
oczu teologicznego sensu czasownika . |a, ktrego semantyka w kor-
444
Zob. np. J.A.T. Robinson, The Priority of John, London 1985, 70-71. Zob. te: M. de
Jonge, The Beloved Disciple and the Date of the Gospel of John, 100; K.J. Vanhoozer,
The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John 21.20-24 and the Death of the
Author, 367; W.J. Harrington, John: Spiritual Theologian. The Jesus of John, Dub-
lin 1999, 96.
445
Wyraenie .a; .,eat nie jest odnoszone przez niektrych interpretatorw do pa-
ruzji Jezusa, lecz ma okrela to, e przychodzi On do tego, kto w Niego wierzy w
momencie jego mierci (np. B.F. Westcott). Zdecydowana wikszo badaczy opo-
wiada si jednak tutaj za odniesieniem do rychej paruzji Jezusa. Zob. np. R. Schnac-
kenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 440. Szerzej na ten temat, zob. G.R.
Beasley-Murray, John, 411-412.
446
Nieco inaczej interpretuje ten tekst J. Zumstein, ktry stwierdza, e autor nie zajmuje
si tu przede wszystkim tematyk paruzji, lecz osob Umiowanego Ucznia. Zob.
Tene, Lvangile selon saint Jean (13-21), 314, przypis 29.
447
W tym sensie fragment ten interpretuj, na przykad L. Hartman, H. Thyen, J. Zumstein.
Rozdzia II 290
pusie Ewangelii wyranie odsya czytelnika do mylenia o przebywa-
niu, czy te o pozostawaniu Umiowanego Ucznia w sensie jego in-
tymnej, gbokiej, osobistej relacji z Jezusem (zob. powyej)
448
. Za
takim rozumieniem przemawia w naszej opinii struktura syntaktyczna
wypowiedzi Jezusa, na ktr nie zwracaj wystarczajcej uwagi ko-
mentatorzy.
W sowach Jezusa, skierowanych do Piotra w w. 22, majcych ty-
powy charakter mowy potocznej, mona wyrni trzy zdania: A: .a|
aue| . a .|.t| .a; .,eat, B: t :e ; c. , C: cu et a -eeu.t. Zda-
nie C nie posiada zwizkw syntaktycznych z pozostaymi dwoma, lo-
gicznie mona je natomiast odczyta jako wynikowe lub przeciwstawne
w stosunku do poprzedzajcej treci. Fragment oznaczony jako B, sta-
nowi rwnowanik zdaniowy, ktry suy tutaj za apodosis konstrukcji
skadniowej, utworzonej cznie z protasis A. Jest to konstrukcja uomna
z uwagi na to, e apodosis jest wyraone przez rwnowanik zdania. Dla
uwanego interpretatora jest to jednak wyranym sygnaem, e cho kon-
strukcja zdania A, zainicjowana przez . a | i posiadajca koniunktiwus
.a, stanowi moe doskonae protasis dla modus eventualis, to jednak
nie naley konstrukcji A+B interpretowa jako realis dla przyszoci,
gdy w B brak czasownika o zabarwieniu futurycznym. Tak wic autor
wyranie sugeruje czytelnikowi poprzez zastosowan syntaks, e nie
mamy tu do czynienia z warunkiem jeeli A, to B, lecz zestawione s
tu wola Jezusa, co do losu Umiowanego Ucznia (A) i wola Piotra (B).
Nie chodzi wic o odniesienie do przyszoci i ewentualn zapowied,
czy te o deklaracj Jezusa, e Umiowany Ucze nie umrze, a do pa-
ruzji Jezusa (byby to modus eventualis w czystej formie
449
), lecz
448
Niektrzy uwaaj nawet, e ten duchowy sens przebywania jest tu podstawowy
i znajduje nastpnie swoje ucielenienie w tekcie Ewangelii. Por. B.F. Westcott,
The Gospel according to St. John, 305; E.C. Hoskyns, The Fourth Gospel, 558-559;
R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 441-442; I. de la Potterie, Le
tmoin qui demeure: le disciple que Jsus aimait, Bib 67 (1986) 343-359. F.J. Mo-
loney, The Gospel of John, 561, widzi tu (susznie w naszej opinii) zarwno odnie-
sienie do faktu mierci Umiowanego Ucznia, jak i do wiadectwa, ktre pozostaje
w Ewangelii.
449
M. Zerwick w swojej gramatyce uwraliwia na konieczno rozrniania, w inter-
pretacji tekstw, pomidzy modus eventualis, ktry stanowi okres warunkowy od-
noszcy si do przyszoci a warunkiem pozaczasowym (autor nazywa go: a general
(universal) condition in the (atemporal) present). Zob. M. Zerwick, Biblical Greek
(English Edition Adapted from the Fourth Latin Edition by J. Smith), EPIB: Rome
2005, 320. 325.
o teraz
450
, tzn. o to, e sam Jezus, a nie Piotr ma decydowa o losie
swojego Umiowanego Ucznia (A+B). Piotr natomiast ma dba o to, co
zostao mu zlecone przez Jezusa (C: cu et a-eeu.t). Uomno apo-
dosis w naszym przypadku sprawia jednak, e elementy A+B nie za-
wizuj rzeczywistego warunku, lecz generuj logiczn konsekwencj.
Chodzi tu raczej o skarcenie Piotra, ni o przepowiedni odnonie do
przyszoci Umiowanego Ucznia.
450
Podobnego rozrnienia dokonuje D.B. Wallace, Greek Grammar beyond the Ba-
sics: An Exegetical Syntax of the New Testament, 689. 696-699, ktry, jeeli ta kon-
strukcja ma zabarwienie futuryczne w apodosis, nazywa j the third class condition,
a jeeli jest oglnym warunkiem, okrela j jako the fifth class condition.
Rozdzia II 292
5. Funkcja pragmatyczna zakoczenia 21, 24-25:
czwarta Ewangelia jako wiadectwo
Umiowanego Ucznia
24
0ue; .ct| e a; e aua| :.t eua| -at e ,aa;
aua, -at etea.| et a; aueu auta .ct|.
25
Ect| e.
-at aa :ea a .:etc.| e Ìceu;, at|a .a| ,a |at -a` .|, eue`
aue| etat e| -ece| ,acat a ,a|e.|a tta.
451
24
To jest ten ucze, ktry wiadczy o tych sprawach i je spisa.
A wiemy, e wiadectwo jego jest prawdziwe.
25
Jest jeszcze wiele innych
rzeczy, ktre uczyni Jezus. Gdyby je jednak pisa jedna po drugiej,
myl, e cay wiat nie zdoaby pomieci pisanych ksig.
Fragment ten ma dosy ciekaw struktur syntaktyczn. W wersecie 24
mona wyodrbni dwa zdania pojedyncze poczone w struktur
wsprzdn za pomoc spjnika -at . Pierwsze dusze zdanie zbu-
dowane jest z orzeczeniem imiennym(.ct |), drugie za z czasownikiem
etea.|. Zdania te maj rne podmioty (przejcie od 3. osoby l. poj. do
1. osoby l. mn.). Nastpnie, tej nadrzdnej strukturze, podporzdkowane
jest zdanie nominalne (znowu z .ct|) podrzdnie zoone, rozpoczy-
najce si od spjnika et. Rozpoczynajcy cay werset zaimek wska-
zujcy eue; jest tu uyty w sensie anaforycznym i wskazuje na
451
Kodeks Synajski prima mano, z czwartego wieku, koczy Ewangeli Janow w 21,
24. Brak w nim wersetu 21, 25. Zosta on tam jednake dopisany najprawdopodob-
niej przez tego samego kopist. Wicej na ten temat zob. R.E. Brown, The Gospel ac-
cording to John, vol. 2, 1125. Pozostae wiodce wiadectwa tekstualne posiadaj go
jednak, std te nie mamy wtpliwoci, co do jego autentycznoci. Zob. te J.N. Bird-
sall, The Source of Catena Comments on John 21:25, NovT 36 (1994) 271; S.R. Pick-
ering, Omission of the Last Verse of the Gospel of John in Codex Sinaiticus, NTTRU
2 (1994) 83-84; L. Cardellino, Chi rifiuta la parola di Dio non comprenderebbe nep-
pure se fossero scritte tutte le conversioni (Gv 21,25), RivBib 45/4 (1997) 429-437.
293 Funkcja pragmatyczna zakoczenia 21, 24-25
wystpujcy w tej strukturze, w funkcji podmiotu, rzeczownik a;,
dodajc mu emfazy. Podmiot ten jest dodatkowo okrelony przez dwa
imiesowy w stronie czynnej z rodzajnikami: e aua| w czasie te-
raniejszym oraz e ,aa; w aorycie. Przez tak rozbudowany podmiot
autor okrela posta Umiowanego Ucznia, wzmiankowan ju w konte-
kcie uprzednim (ww. 20 i 23). Przedmiot wiadczenia i pisania jest tu
okrelony odpowiednio jako eu a| i au a. Zaimki te odnie naley do
tej samej rzeczywistoci, to znaczy do Ewangelii jako spisanego dziea
analogicznie do pierwszej konkluzji 20, 30-31
452
. Werset 25 ma bardziej
skomplikowan syntaks. Wystpuje tu zdanie gwne imienne Ect| e.
-at a a :ea , z ktrym strukturalnie czy si zdanie podrzdne, wpro-
wadzone przez zaimek wzgldny: a .:etc.| e Ìceu;. Jego za tre
jest rozwinita w kolejnym zdaniu wzgldnym o strukturze okresu wa-
runkowego ewentualnego a t|a . a | ,a |at -a` .|, eu e` au e| et at
e| -ece| ,acat a ,a|e.|a tta.
W interpretacji wersetu 24 szczeglnie intryguje egzegetw sprawa
tosamoci imiennej Umiowanego Ucznia oraz kim s osoby, ktre
mwi tu o sobie et ea.| (1 os. l.m.). Tosamoci Umiowanego Ucznia
przyjrzelimy si ju bliej, analizujc osoby biorce udzia w narracji 21
rozdziau. Doszlimy do konkluzji, e zatajenie przed czytelnikiem
imiennej tosamoci Umiowanego Ucznia suy prawdopodobnie prag-
matycznemu celowi autora czwartej Ewangelii. W historii chrzecija-
stwa paday jednake rne propozycje, co do identyfikacji
Umiowanego Ucznia
453
. Wraz z Ireneuszem z Lyonu rozpoczyna si,
utrzymywany do tej pory, w wielu rodowiskach pogld, e osob t jest
Jan Aposto, brat Jakuba i syn Zebedeusza
454
. Powoujc si na wiadec-
452
Za tak interpretacj tych zaimkw wskazujcych opowiada si wikszo egzege-
tw. Zob. G.R. Beasley-Murray, John, 414-415. Opinia C.H. Dodda, ktry twierdzi,
e wskazuj one na wszy kontekst wersetw 20-23 lub co najwyej caego 21 roz-
dziau jest raczej odosobniona. Zob. C.H. Dodd, Note on John 21.24, JThS 4 (1953)
212-213; Tene, Historical Tradition in the Fourth Gospel, Cambridge 1989, 12. Por.
C. Roberts, John 20:30-31 and 21:24-25, JTS 38/84 (1987) 409-410.
453
Rne propozycje w tym wzgldzie, pod ktem formuowania si tradycji Janowej,
omawia: S. Mdala, Tradycja Janowa w wietle wspczesnych bada, w: Mw,
Panie, bo sucha suga Twj. Ksiga pamitkowa dla Ksidza Profesora Ryszarda
Rubinkiewicza SDB w 60. rocznic urodzin, red. W. Chrostowski, Vocatio, Warszawa
1999, 151-162.
454
Argumentacj w tym kierunku prowadzi np. H.M. Jackson, Ancient Self-Referential
Conventions and Their Implications for the Authorship and Integrity of the Gospel of
John, JThS 50/1 (1999) 1-34 (zwaszcza s. 33).
Rozdzia II 294
two Papiasza, niektrzy utrzymuj, e Umiowany Ucze to Jan Prezbi-
ter (tak twierdz, np. M. Hengel
455
czy M.. Boismard). Kilku biblistw
utrzymuje pogld, e pod tym kryptonimem kryje si osoba azarza (np.
M. Goulder, W. Schenk)
456
. Jeszcze inni twierdz, e Jan to kapan jero-
zolimski, wspominany w Dz 4, 6 (np. J. Winandy
457
, wg R. Nordsiecka
to wspominany w Ewangeliach synoptycznych bogaty modzieniec po-
chodzcy z rodziny kapaskiej)
458
. Rozbieno i wzajemne znoszenie
si tych propozycji prowadzi nas do wniosku, e poszukiwania takie nie
maj wikszego sensu i ukierunkowuj niewaciwie interpretacj tek-
stu Ewangelii
459
.
Propozycje odnonie do tosamoci osb, bdcych podmiotem cza-
sownika et ea.| s rwnie rozbiene
460
. Uwaa si niekiedy, e etea.|
jest tu wyraeniem idiomatycznym, ktrego waciwy sens to jak po-
wszechnie wiadomo
461
. Inni twierdz, e za tym my kryj si starsi
Kocioa z Efezu, ktrzy znaj prawdziwe wiadectwo Umiowanego
Ucznia, zasyszane od niego
462
. Jeszcze inni proponuj, by pierwsz
osob liczby mnogiej interpretowa tutaj jako tzw. my redakcyjne,
ktre jest zabiegiem autora majcym nada wiadectwu Umiowanego
Ucznia, zapisanemu w Ewangelii, bardziej uroczysty i autorytatywny
455
Zob. M. Hengel, The Johannine Question, Philadelphia 1989, 80-83. 96-108.
456
Por. L. Devillers, Les trois tmoins: Une structure pour le quatrime vangile, 68-82.
457
Zob. J. Winandy, Le disciple que Jsus aimait. Pour une vision largie du problme,
Revue biblique 105/1 (1998) 70-75.
458
Wiecej na ten temat zob. S. Mdala, Tradycja Janowa w wietle wspczesnych
bada, 158-159.
459
Zagadnieniu imiennej tosamoci Umiowanego Ucznia powicono pokan liczb
ksiek i artykuw. Prcz przytoczonych tutaj kilku propozycji, pojawia si wiele in-
nych, np. Natanael, Tomasz, Jan Marek, Andrzej brat Szymona Piotra, Judasz Iska-
riota, Filip, Pawe. Bardzo dobrego przegldu i oceny tych hipotez od czasw
Ireneusza z Lyonu po wspczesnych autorw dokonuje J.H. Charlesworth, The
Beloved Disciple: Whose Witness Validates the Gospel of John?, 127-224. W ostat-
nim czasie, zwaszcza w krgach feministycznego podejcia do Biblii, modna jest
propozycja utosamiajca Umiowanego Ucznia z Mari Magdalen. Zob. np. E.
Dowling, Rise and Fall: The Changing Status of Peter and Women Disciples in John
21, 48-63; R.K. Jusino, Mary Magdalene: Author of the Fourth Gospel?,
http://ramon_k_jusino.tripod.com/Magdalene.pdf (dostpne 23. 12. 2008 r.).
460
Dyskusj na ten temat przedstawiaj np. G.R. Beasley-Murray, John, 413-414; F.J.
Moloney, The Gospel of John, 561-562. Zob. te P. Chatelion Counet, John, a Post-
modern Gospel. Introduction to Deconstructive Exegesis Applied to the Fourth
Gospel, BIS 44: Leiden 2000, 318-320.
461
Zob. C.H. Dodd, Note on John 21.24, 212-213.
462
Por. B.F. Westcott, The Gospel according to St. John, 374.
charakter
463
. Propozycje jednak na tym si nie kocz. Uwaa si nie-
kiedy, e my oznacza tu autora i grup bliskich mu osb (uczniw
i odpowiedzialnych za wsplnoty), podzielajcych jego wiedz i po-
gldy
464
. Ostatnia z godnych uwagi propozycji sugeruje, e za my stoi
autor oraz caa wsplnota Kocioa, do ktrej on naley i ktrej, jako
Umiowany Ucze, przekaza swoje wiadectwo o Jezusie
465
. Trudno tu
rozsdzi ktra z propozycji wspbrzmi najlepiej z zamysem autora
tekstu. Mona przypuszcza, e tekst jest z zaoenia tajemniczy i wie-
loznaczny. Czasownik etea.| moe tu zaprasza rwnie domylnego
czytelnika Ewangelii by, poznawszy prawdziwe wiadectwo o Jezusie,
poprzez jej lektur, sam sta si wiadkiem i doczy do grupy uczniw
Jezusa, okrelajcych siebie jako my
466
.
Komentatorw 21 rozdziau Janowej Ewangelii intryguje stwierdze-
nie autora e a ; e aua | :.t eu a| -at e ,a a; aua. Cho-
dzi tu o trzy sprawy: Co oznacza, e autor/ucze wiadczy? Jak naley
rozumie spisanie wszystkiego? Jak tre desygnuj obecne tu dwa za-
imki wskazujce? Ostatni z tych kwestii podjlimy ju powyej, opo-
wiadajc si za opini wikszoci komentatorw, e zaimki te wskazuj
na cao spisanej czwartej Ewangelii. Z gramatycznego punktu widze-
nia, w wyraeniu e a; e aua|, imiesw z rodzajnikiem wy-
stpuje w szyku przydawki w stosunku do rzeczownika, ktry okrela.
Oznacza to, e dawanie wiadectwa jest postrzegane przez autora jako
element tosamoci Umiowanego Ucznia. Imiesw aua| wyst-
puje tu w czasie teraniejszym w stronie czynnej, co sugeruje, e ucze
ten jest dawc, a nie odbiorc wiadectwa oraz, e wiadectwo to nie
ogranicza si do jednostkowego wydarzenia, lecz jest czym trwaym,
cigym. Mona powiedzie, e jest ono trwaym przymiotem ucznia,
o ktrym mowa. By lepiej zrozumie na czym polega to wiadczenie,
463
Wicej na ten temat zob. J. Chapman, We Know That His Testimony Is True, JThS
31 (1930) 379-387; D.A. Carson, The Gospel according to John, 684; L. Morris, The
Gospel According to John, 880-881.
464
Zob. np. A. Schlatter, Der Evangelist Johannes: Wie er spricht, denkt und glaubt:
Ein Kommentar, 376.
465
Zob. R. Bultmann, Das Evangelium des Johannes, ad loc.; C.K. Barrett, The Gospel
according to St. John, 588.
466
F.J. Moloney podsumowuje to w nastpujcych sowach: In many ways the we of
v. 24 involves generations of Christian readers who know that this witness is true and
who can give witness to their own belief that the truth sets people free (cf. 8:32). Zob.
Tene, The Gospel of John, 562.
Rozdzia II 296
naley spojrze pokrtce, w jaki sposb autor czwartej Ewangelii roz-
wija teologiczny temat wiadectwa w caoci swojego dziea
467
.
Ze statystystycznego punktu widzenia mona wnioskowa, e autor
preferuje uycie czasownika au.a (33 razy), rzadziej siga po rze-
czownik auta (14 razy)
468
. Mona wic przypuszcza, e eksponuje
on bardzie dynamiczny charakter wiadectwa, wic je z dziaaniem
osb. Terminy auta i au.a naley rozumie przede wszystkim
jako deklarowanie czego
469
. Pierwszym wiadectwem, ktre pojawia si
w czwartej Ewangelii jest wiadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie (ju
w prologu 1, 7-8 a nastpnie w 1, 15. 19. 32. 34)
470
. wiadectwo to do-
tyczy tosamoci Jezusa. Najpierw, w sposb metaforyczny, jest On
okrelony jako wiato prawdziwa, a nastpnie Jan ukonkretnia to
wiadectwo porzez przypisanie Mu tytuw Mesjasz, Baranek Boy, Syn
Boy. wiadectwo Jana jest inspirowane przez Boga i towarzyszy mu
Duch wity (1, 19-34)
471
. Zawiadczy On o prawdziwoci misji Jezusa
(5, 33; 10, 41). O Jezusie daj wiadectwo Pisma (5, 39) oraz Jego czyny
(10, 25). Jezus jest nie tylko przedmiotem wiadectwa, lecz take jego
podmiotem. Jego wiadectwo opiera si na wewntrznym dowiadczeniu,
na wiadomoci swego pochodzenia i misji (8, 12. 14). Jest On przeko-
nany, e jest Synem, dziaajcym z mandatu Ojca (3, 35; 13, 3), posiada
w sobie Ducha (1, 32-33). Treci wiadectwa Jezusa jest to, co widzia i
sysza (3, 11. 32). Jego masjaska misja w wiecie ma na celu da wia-
dectwo prawdzie. W Jego sowach i czynach znajduje wyraz nie tylko
prawda o Bogu, lecz sam Bg przemawia do ludzi swoj mioci
472
.
467
Zagadnienie to gruntownie przebada J. Beutler, Martyria. Traditionsgeschichtliche
Untersuchungen zum Zeugnisthema bei Johannes, FTS 10: Frankfurt 1972.
468
Por. J. Chapman, We Know That His Testimony Is True, JThS 31 (1930) 380-382.
469
J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y comentario ex-
getico, 1078, definiuj to w nastpujcy sposb: El significado de los trminos mar-
turia, marture es declaration, declarar; en ciertos contextos la declaracin
constituye un testimonio a fovor o en contra de alguien (5,31ss; 10,25; 7,7: testimo-
nio en contra, denuncia) o bien experiencia personal y directa (1,32.34; 3,11.32; 8,14;
13,21; 18,37; 19,35; 21,24). El testigo puede usar como lenguaje las palabras (5,31;
8,13s, etc.) o las obras; as da el Padre testimonio de Jess (5,37).
470
wiadectwu Jana Chrzciciela na temat Boskiej tosamoci Jesusa przeciwstawione
jest jego negatywne wiadectwo na temat samego siebie: nie jest on ani wiatoci
ani Mesjaszem, Eliaszem, czy te prorokiem (1, 8. 20-21. 25).
471
Wicej na ten temat, zob. J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii w. Jana, 67-75.
472
Por. J. Mateos J. Barreto, El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y comentario
exgetico, 1078.
Duch Paraklet, posany od Ojca, bdzie wiadczy wobec uczniw o Je-
zusie (15, 26). Uczniowie wiadczyli o Jezusie poprzez bycie z Nim od
pocztku (15, 27).
wiadectwo Umiowanego Ucznia o Jezusie jest oparte na osobis-
tym dowiadczeniu, co daje mu gwarancj prawdziwoci. Celem tego
wiadectwa jest doprowadzenie czytelnikw do wiary w Jezusa. Wy-
brzmiewa to wyranie w komentarzu autora, nastpujcym bezpored-
nio po stwierdzeniu faktu mierci Jezusa na krzyu: Zawiadczy to
ten, ktry widzia, a wiadectwo jego jest prawdziwe. On wie, e mwi
prawd, abycie i wy uwierzyli. (19, 35). Wydaje si, e autor 21, 24
chce tutaj nie tylko przekona czytelnika do autentycznoci sw zapi-
sanych w Ewangelii, odwoujc si do pisarskiego autorytetu Umiowa-
nego Ucznia. Dy rwnie do tego, by uwiadomi mu, e tekst spisany
uzyska ju wasn autonomi i jest sam w sobie wiadectwem, funk-
cjonujcym niezalenie od autora
473
.
Mona wnioskowa, e komentarz autora na temat wiadectwa w 21,
24 ma konkretny cel pragmatyczny: chce uwiadomi jeszcz raz czy-
telnikowi, e tekst Ewangelii, ktr koczy czyta jest relacj o tym,
czego dokona Jezus, opart na osobistym dowiadczeniu przebywania
z Nim
474
. Wsplnota, mwica o sobie et ea.|, bdca depozytariu-
szem i przekazicielem wiadectwa Umiowanego Ucznia, spisanego
w Ewangelii, jest przekonana o jego prawdziwoci autentycznoci.
Czasownikowi au.a w 21, 24 towarzyszy przyimek :.t . Tego typu
konstrukcja jest typowa dla sownictwa Janowego. Naley zwrci tu
uwag, e w rozdziaach 1 15 konstrukcja ta wyraaa wiadectwo
o osobie Jezusa, natomiast w kontekcie paschalnym (19, 35) i popas-
chalnym (21, 24) au.a :.t wyraa wiadectwo o wydarzeniach,
ktre si dokonay. Zestawienie imiesoww w czasie teraniejszym e
aua| i w aorycie e ,aa; wydaje si by tutaj przemylan stra-
473
Dobrze ujmuje to P. Chatelion Counet, John, a Postmodern Gospel. Introduction to
Deconstructive Exegesis Applied to the Fourth Gospel, 317: In this way, a wedge is
driven between the author and his text. John 21,24 states that it is the beloved dis-
ciple (21,20-23) who has written this (e ,aa; aua). In other words, the text takes
a meta-position in the closing verses in relation to its author, and states, in this way,
its own autonomy.
474
Moe tu znajdowa zastosowanie czsto uywana w wiecie grecko-rzymskim kon-
wencja literacka. Zagadnienie to omawia szeroko H.M. Jackson, Ancient Self-Refer-
ential Conventions and Their Implications for the Authorship and Integrity of the
Gospel of John, 1-34.
Rozdzia II 298
tegi autora, sugestywnie przekonujcego czytelnika, e Ewangelia jest
ywym wiadectwem Umiowanego Ucznia, ktre jednak zostao sko-
dyfikowane w postaci zapisu (aspekt aorystu wskazuje na to, e spisy-
wanie zostao definitywnie zakoczone). Sowo jest spisane, ale
wiadectwo posiada walor teraniejszy
475
, jest cigle ywe dziki temu,
e przetrwao w postaci zapisu, i dlatego, dla odbiorcw, stanowi rze-
czywisto teraniejsz
476
. Nasuwa si tu pytanie, jak naley rozumie
autorstwo Ewangelii przez Umiowanego Ucznia
477
? Zakadajc, e
przekazicielami tekstu Ewangelii s ludzie, mwicy o sobie et ea.|
i bdcy spadkobiercami autorytetu Umiowanego Ucznia, naley
przyj, e przypisuj mu autorstwo nie w sensie osoby, ktra fizycznie
przeniosa tre na papier. Tym zajmowali si profesjonalni sekretarze
i kopici. Imiesw ,aa; naley tu raczej interpretowa w sensie kau-
zatywnym sprawczym
478
. Ta sprawczo moe by jednak rozumiana
w bardzo rny sposb: od dyktowania caoci tekstu do przekazania
przez autora gwnych myli i pozostawienia caej pracy sekretarzowi.
Biorc pod uwag, e kilkuetapowo redagowania czwartej Ewangelii
jest ju dzi traktowana jako niepodwaalny fakt, naley t spraw-
czo Umiowanego Ucznia, w jej pisaniu, rozumie jeszcze szerzej.
Grupa, ktra przekazuje Ewangeli czytelnikom, powouje si tutaj na
autorytet Umiowanego Ucznia
479
. Spisany i adresowany do czytelnika
tekst, jest zbiorem przekazanych przez niego wiadectw o Jezusie, ktre
jednak zostay twrczo zinterpretowane przez czonkw tej grupy. Nie
mona tu wyklucza rwnie, e czowiek ten spisa by moe przy
pomocy sekretarza Ewangeli w jej podstawowej formie, ktra potem
zostaa poddana wielokrotnym sukcesywnym redakcjom we wsplnocie,
czy te szkole Janowej
480
.
475
Zob. J. Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 315, przypis 33.
476
477
Hermeneutyk pojmowania rnych aspektw autorstw czwartej Ewangelii wyjania
K.J. Vanhoozer, The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John 21.20-24 and the
Death of the Author, 369-372. 374-377.
478
Por. J.H. Bernard, A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St. John,
vol. 2, 713; F.J. Moloney, The Gospel of John, 561.
479
Por. J. Zumstein, Le disciple bien-aim, 235.
480
R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1123, odwoujc si do swojej
teorii piciu etapw powstawania czwartej Ewangelii twierdzi, e Umiowany Ucze
by jej autorem tylko na pierwszym etapie: () we have attributed only the first of
five stages to the Beloved Disciple, namely, that he was the source of the historical
tradition that has come into the Gospel.
Niektrzy komentatorzy nie bez racji interpretuj werset 24 jako
stanowicy spjn cao z wersetem 23
481
, gdy oba te fragmenty s ko-
mentarzem autora na temat Umiowanego Ucznia (podobny komentarz,
dotyczcy losu Piotra zamieci autor w 21, 19). Komentarz ten moe by
zinterpretowany jako zawierajcy dwie istotne czci, umykajce czytel-
nikowi, gdy analizuje te wersety samodzielnie
482
. Najpierw, w wersecie
23, autor chcia wyjani nieporozumienie odnonie do losu Umiowa-
nego Ucznia. Musia skorygowa bdne rozumienie przez adresatw sw
Jezusa, jakoby Umiowany Ucze nie mia umrze przed nadejciem pa-
ruzji Chrystusa. Najprawdopodobniej Umiowany Ucze w tym czasie
ju nie y, a zapowiedziana paruzja nie nadesza. To za wywoao wtpli-
woci, a by moe rwnie zwtpienie w prawdziwo sw Jezusa lub co
najmniej w autentyczno ich przekazu. Komentator wyjania to niepo-
rozumienie, przytaczajc sowa Jezusa, ktry nie powiedzia, e ucze ten
nie umrze, lecz, e los tego ucznia zaley od Jego woli (zob. powyej).
Bd polega na niewaciwej interpretacji zapowiedzi Jezusa przekazanej
Piotrowi: Jeeli chc, aby pozosta a przyjd, co tobie do tego? (w. 22)
autor przekonuje, e Jezus nie mwi tu o mierci, lecz o pozostawaniu.
W drugiej czci swojego komentarza (w. 24), autor wyjania czytelni-
kowi, na czym ma polega to pozostawanie, a Jezus przyjdzie. Istot
pozostawania Umiowanego Ucznia jest przekazywanie wiadectwa
o Jezusie. wiadectwo to zostao skodyfikowane w Ewangelii, dziki
czemu pozostaje i jest cigle aktualne. Tak wic Umiowany Ucze,
zgodnie z wol Jezusa, wyjawion Piotrowi, pozostaje, a do powtrnego
przyjcia Chrystusa poprzez wiadectwo Ewangelii, ktrej jest autorem
(zob. powyej). Sowa Ewangeli sprawi, e bdzie y do koca
483
.
Werset 25 jest pomylany przez autora jako konkluzja o charakterze
literackim, w ktrej przemawia on do czytelnika w pierwszej osobie
liczby pojedynczej
484
. Naley zauway tu zmian w odniesieniu do kon-
481
Zob. np. F.J. Moloney, The Gospel of John, 561-562; X. Lon-Dufour, Lecture de
lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorification (chapitres 18-21), 304-305; J.
Zumstein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 314-315.
482
Por. G.R. ODay, The Gospel of John, 862.
483
Podobnie interpretuj to R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 371; I.
de la Potterie, Le tmoin qui demeure: le disciple que Jsus aimait, 343-359; J. Zum-
stein, Lvangile selon saint Jean (13-21), 315.
484
Werset ten analizuje szczegowo A.J. Kstenberger, I Suppose (et at). The Con-
clusion of Johns Gospel in Its Literary and Historical Context, in: P.J. Williams et al.
(eds.), The New Testament in Its First Century Setting (Festschrift B.W. Winter),
Grand Rapids 2004, 72-88.
Rozdzia II 300
tekstu uprzedniego (w. 24), gdzie najpierw autor wypowiada si o sobie
w trzeciej osobie liczby pojedynczej (0ue; .ct| e a; e aua|
:.t eu a|, -at ,a a; au a), a nastpnie wypowied, oceniajca
prawdziwo jego wiadectwa, kontynuowana bya w 1 osobie liczby
mnogiej (-at etea.| et a; .ct| auta aueu). Wpierw-
szej czci wersetu 25 autor przechodzi do trzeciej osoby pluralis, i wy-
powiada osd o charakterze komentarza Ect| e. -at aa :ea a
.:etc.| e Ìceu;, at|a .a| ,a|at -a` .|, ktry w drugiej czci
zawiera protasis okresu warunkowego ewentualnego. Podmiotem
w zdaniu gwnym (apodosis) tego okresu warunkowego jest sam autor,
wypowiadajcy osd w pierwszej osobie liczby pojedynczej eue` aue|
etat e| -ece| ,acat a ,a|e.|a tta. Z punktu widzenia
strategii pragmatycznej autora jest to kluczowy, kulminacyjny moment
caej narracji, gdy tutaj, po raz pierwszy i ostatni, autor przemawia do
czytelnika w bezporedni sposb, jako ja. Ma to rwnie du no-
no retoryczn i moe by postrzegane jako cecha stylu oratorskiego,
ktrym nacechowany jest cay werset 25
485
. Zawarte tu wypowiedzi
o charakterze hiperbolicznym odbiegaj dosy wyranie od stylu, kt-
rym autor posugiwa si w Ewangelii
486
. Obecny tutaj okres warunkowy
naley interpretowa nie jako realis dla przyszoci, lecz jako oglny
bezczasowy warunek
487
.
Liczni komentatorzy wersetu 25 dopatruj si w nim konwencji lite-
rackiej, rozpowszechnionej w staroytnym wiecie
488
. Hiperboliczny
charakter takich zakocze w literaturze staroytnej pozwala domnie-
485
486
A. Loisy, Le quatrime vangile, 529, uwaa, e ta hiperbola jest wyrazem entuz-
jazmu redaktora: Lhyperbole peut sexpliquer par lenthousiasme du rdacteur, qui
a soin de parler en son nom personnel et qui dit: je pense [...].
487
Przypadki tego typu analizuj i szeroko omawiaj M. Zerwick, Biblical Greek, 325;
D.B. Wallace, Greek Grammar beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New
Testament, 696-699.
488
Zob. np. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, 1130; G.R. ODay, The
Gospel of John, 863; C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1240-
1241. Zob. te: X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la
glorification (chapitres 18-21), 304. Autor porwnuje to zakoczenie do: Filon Ale-
ksandryjski, De Posteritate Caini, 144 oraz do Koh 12, 10-11. Mona tu przytoczy
kilka innych przykadw: Odysej Homera (3, 113-117); Moralia (854) Plutarcha,
czy te 1 Mch 9, 22 i 2 Mch 2, 24-25. Wicej przykadw, zob. C.S. Keener, The
Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1241-1242. Natomiast M.-. Boismard, A. La-
mouille, Lvangile de Jean, 488-489, przytaczaj jako paralelny tekst egipskie Rocz-
niki Tutmozisa III.
mywa, e taki by rwnie zamys autora czwartej Ewangelii, uwrali-
wiajcego czytelnikw na wyjtkowo czynw, dokonanych przez Je-
zusa oraz na niemono ich cakowitego ogarnicia przez mnogo
zapisu. Niektrzy egzegeci zawaj kontekst interpretacyjny tej kon-
kluzji autora do konkretnej sytuacji dystrybucji pism Nowego Testa-
mentu w rodowisku chrzecijaskim tamtego czasu
489
. Wypowied
autora odnosiaby si wtedy do faktu istnienia innych ewangelii rozpo-
wszechnianych przez wsplnoty wywodzce si z rnych tradycji pier-
wotnego Kocioa. Autor uwiadamiaby tutaj odbiorcom swojego
tekstu, e adna z tych propozycji, jak rwnie wszystkie one razem
wzite, nie potrafi przekaza wszystkiego, co Jezus dokona. Cokol-
wiek si o Nim napisze, bdzie zawsze uproszczeniem.
W innym kierunku sza, wywodzca si od Orygenesa, patrystyczna
tradycja interpretacji tego zakoczenia Ewangelii Janowej. Orygenes
zakwestionowa hiperboliczny wymiar tej wypowiedzi twierdzc, e
obecny tu czasownik ,a. a nie zosta uyty przez autora w sensie prze-
strzennym pomieci, lecz w sensie duchowym zrozumie
490
. Taki
za sens nadaje tekstowi nieco inny wymiar: chocia udaoby si opisa
szczegowo wszystkie sowa i czyny Jezusa, to i tak ludzie nie byliby
w stanie zrozumie ich znaczenia za pomoc swojej inteligencji, gdy
maj one wyjtkow gbi duchow
491
. T wanie niezgbialno du-
chow osoby Jezusa podkrelaj w swoich interpretacjach tego tekstu
patrystyczni kontynuatorzy orygenesowej tradycji tacy, jak Cyryl Ale-
ksandryjski, czy te Augustyn
492
.
Czytelnikowi czwartej Ewangelii narzuca si wyjtkowa zbieno
i podobiestwo weretu 25 z konkluzj zamieszczon przez autora w 20,
30-31
493
. Widzimy tu nastpujce paralele: wiele innych znakw (20,
30) wiele innych rzeczy (21, 25); ktre Jezus uczyni (20, 30) ktre
Jezus uczyni (21, 25); ktrych nie zapisano (20, 30) ktre, gdyby je
489
Propozycj t omawia C.S. Keener, The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, 1241.
490
Zagadnienie to szczegowo referuje I. de la Potterie, Le tmoin qui demeure: le dis-
ciple que Jsus aimait, 343-359.
491
Por. X. Lon-Dufour, Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la glorifica-
tion (chapitres 18-21), 305. Zob. te argumentacj w: G. Schwarz, e| -ece|
,acat (Johannes 21,25), BN 15 (1981) 46 (autor ten dostrzega aramejskie podoe
wypowiedzi Jezusa).
492
Tame.
493
Zob. A. Leinhupl-Wilke, Rettet ein Buch? Spurensuche in den Rahmenteilen des Jo-
hannesevangeliums, 276-279.
Rozdzia II 302
opisa (21, 25); w tej ksidze (20, 30) jedna po drugiej (21, 25); te
zostay zapisane (20, 31) wiat nie pomieciby (21, 25); abycie uwie-
rzyli (20, 31) ksig, ktre naleaoby spisa (21, 25)
494
. Oznacza to, e
autor dwudziestego pierwszego rozdziau nie traktuje swojej konkluzji
jako alternatywnej do zastanego zakoczenia Ewangelii (mgby je z
atwoci po prostu usun). Odnosi si do niej intertekstualnie, zwra-
cajc uwag czytelnika na jej aktualno, ale jednoczenie chce nada
nowy walor interpretacyjny caoci Ewangelii. Okrelony, w 20, 30-31,
cel napisania Ewangelii abycie wierzyli, jest kontrastowo zesta-
wiony w ostatnich sowach konkluzji w 21, 25 z zachwytem autora nad
fenomenem osoby Jezusa (sowa i czyny), ktrej nie mona cakowicie
ogarn ludzkimi sowami
495
. Nie chodzi tu o ukazanie ograniczonych
zdolnoci ludzi, ktrzy podjli wysiek spisywania sw i czynw Je-
zusa, lecz o wielko, wyjtkowo i transcendencj Jego osoby, bdcej
Objawicielem Boga i jedynym przekazicielem peni objawienia. Autor
Ewangelii jest wiadom, e pomimo wysikw podejmowanych przez
siebie i innych, mona tak naprawd pozna i przekaza tylko cz
prawdy o Jezusie, gdy pozostaje On dla czowieka tajemnic
496
. T
prawd chce uwiadomi czytelnikom, ktrzy, poznawszy Jezusa przez
sowa wiadectwa, wypowiedziane i zapisane na Jego temat, uwaaliby,
e zgbili ju tajemnic Jego osoby. By moe odsya w ten sposb
czytelnikw do warstwy pozasownej wzywa do osobistego dowiad-
czenia osoby Jezusa
497
.
494
495
Por. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 448.
496
Por. G.R. Beasley-Murray, John, 416: The greatness of the revelation of God in the
Logos-Son is vaster than the cosmos created through him.
497
Inaczej L. Cardellino, Chi rifiuta la parola di Dio non comprenderebbe neppure se
fossero scritte tutte le conversioni (Gv 21,25), 436.
303 ???????
Rozdzia III
J 21 JAKO RELEKTURAJ 1 20
W NOWYM KONTEKCIE HISTORYCZNYM
WSPLNOTY JANOWEJ
?????????? 304
1. Propozycje rekonstrukcji historii
wsplnoty/szkoy Janowej
Badania nad Ewangeli Janow, prowadzone przez przedstawicieli
egzegezy historyczno-krytycznej, wykazay przekonujco, e dzieo to
nie zostao stworzone w krtkim czasie przez jednego autora, lecz e
przeszo ono kilka sukcesywnych etapw redakcji, na przestrzeni kil-
kudziesiciu lat
1
. Nie posiadamy danych zewntrznych, ktre pozwo-
liyby nam w sposb pewny zrekonstruowa proces powstawania
czwartej Ewangelii
2
, wskaza imiennie jej autora, czy te kolejnych re-
daktorw oraz rodowisko historyczne, z ktrego si wywodzili
3
. Tekst
1
Syntetycznie zagadnienie to przedstawiaj np.: L. Devillers, Les trois tmoins: Une struc-
ture pour le quatrime vangile, 40-61; J.L. Staley, What Can a Postmodern Approach
to the Fourth Gospel Add to Contemporary Debates About Its Historical Situation?, in:
Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 46-56.
2
Rekonstrukcje historyczne wsplnoty Janowej powinny bra pod uwag wczeniejsze
rda, ktre stanowiy materia dla redaktorw oraz fakt, e pierwotnie narracje, ktre
weszy wskad Ewangelii byy przekazywane wtradycji ustnej. Zagadnienia te omawiaj:
B. Lindars, Traditions behind the Fourth Gospel, in: Lvangile de Jean. Sources, rdac-
tion, thologie, M. de Jonge (ed.), BETL 44: Gembloux-Leuven 1977, 107-124; R.T.
Fortna, Fourth Gospel and Its Predecessor: From Narrative Source to Present Gospel,
Fortress Press: Philadelphia 1988. Ksika ta dostpna jest w internecie pod adresem:
http://books.google.pl/books?hl=pl&id=jFZgYxZzXYgC&dq=fortna+predecessor&prints
ec; tene, Jesus Tradition in the Signs Gospel, in: Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna
T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 199-208; T. Thatcher, The Signs Gospel in Context,
in: Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 191-
196; J. Dewey, The Gospel of John in Its Oral-Written Media World, in: Jesus in Johan-
nine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 239-252.
3
Szerzej zagadnienie to przedstawia J. Zumstein, Lenracinement historique de lvangile
selon Jean, in: Idem, Miettes exgtiqies, Genve: Labor et Fides 1991, 209-223. Problem
historycznej wiarygodnoci danych zawartych w Ewangelii Janowej omawia np. C.L.
Blomberg, The Historical Reliability of John. Rushing in Where Angels Fear to Tread ?,
in: Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 71-82.
Rozdzia III 306
tej Ewangelii jest jednake dobrym terenem do spekulacji natury histo-
rycznej
4
. Std te nie brakuje hipotez, przedstawiajcych poszczeglne
etapy rozwoju wsplnoty, czy te tzw. szkoy Janowej, ktra bya de-
pozytariuszem tradycji Umiowanego Ucznia jako naocznego wiadka
Jezusa historycznego i zaoyciela wsplnoty/szkoy
5
. Zanim spojrzymy
na 21 rozdzia Janowej Ewangelii jak na produkt ostatniej relektury tego
dziea przez rodowisko szkoy/wsplnoty Janowej, warto przeledzi
rne propozycje kolejnych etapw dojrzewania tej grupy, opierajce
si na danych wewntrznych, czyli na tekcie, ktry przetrwa do na-
szych czasw i jest uznawany za natchniony oraz kanoniczny.
Poczwszy od lat szedziesitych dwudziestego wieku, niemal
wszyscy komentatorzy Ewangelii Janowej uwaaj, e kryteria literackie
i stylistyczne ka przyj kilka sukcesywnych etapwredakcji tego tek-
stu
6
, w rodowisku religijnym, ktre jest okrelane jako wsplnota lub
szkoa Janowa
7
. Naley tutaj pamita, e hipoteza szkoy Janowej nie
jest wymysem egzegezy historyczno-krytycznej drugiej poowy dwu-
dziestego wieku. Po raz pierwszy okrelenia tego uy bowiem Ernest
Renan wswej synnej ksice Vie de Jsus, ktrej pierwsze wydanie uka-
4
Egzegeci poprzednich pokole uwaali najczciej, e tekst Ewangelii Janowej ma o
wiele mniej wskanikw pozwalajcych na formuowanie wnioskw natury histo-
rycznej, ni Ewangelie synoptyczne. Czwart Ewangeli postrzegano przede wszyst-
kim jako ewangeli duchow. Dzi coraz mocniej podkrela si jej historyczn
wiarygodno. Zob. np. C.S. Evans, The Historical Reliability of Johns Gospel: From
What Perspective Should It Be Assessed?, in: The Gospel of John and Christian The-
ology, R. Bauckham C. Mosser (eds.), Grand Rapids 2008, 91-119. Trafnie ujmuje
to zagadnienie J. Zumstein: Lvangile selon Jean nest pas tomb du ciel. ()
Comme les vingt-six autres crits du Nouveau Testament, cest une oeuvre historique.
crit par un home de sang, destin une glise concrte, il dit la foi chrtienne dans
une context historique prcis, en se servant dun langage culturellement situ. Pour
tre compris correctement, lvangile selon Jean doit donc tre interprt en function
du milieu historique dans lequel il a surgi. Zob. tene, Lenracinement historique de
lvangile selon Jean, 209. Por. te: D. Wenham, A Historical View of Johns Gospel,
Themelios 23/2 (1998) 5-21.
5
Niektre z tych hipotez referuje krtko: M.C. de Boer, Johannine Perspective on the
Death of Jesus, 53-82.
6
D. Moody Smith, finalizujc przed ponad czterdziestu laty swoje wnikliwe badania
nad kompozycj czwartej Ewangelii, stwierdzi: Chapter 21 is the key and cornerstone
for any redactional theory Rozdzia 21 jest kluczem i kamieniem wgielnym dla
jakiejkolwiek teorii redakcji. Zob. tene, The Composition and Order of the Fourth
Gospel, New Haven 1965, 234.
7
Zagadnienia te syntetycznie przedstawia M. Gourgues, Cinquante ans de recherche
johannique. De Bultmann la narratologie, 255-264.
307 Propozycje rekonstrukcji historii wsplnoty/szkoy Janowej
zao si w Paryu w 1863 roku. Ju w pierwszej poowie dwudziestego
wieku, niektrzy krytyczni egzegeci podzielali pogld, e Ewangelia Ja-
nowa, nimprzyja ostateczn form, przesza dugi proces redakcyjny w
szkole Janowej
8
. W. Heitmller wysun w 1914 roku hipotez trjstop-
niowej redakcji tej Ewangelii, przez ludzi nalecych do tzw. krgu Ja-
nowego
9
. Pogld ten nie zosta jednak przyjty z entuzjazmem przez
gwne nurty egzegezy. J.A.T. Robinson, przedstawiajc w 1957 roku,
na kongresie biblijnym w Oxfordzie, stan bada nad Ewangeli Janow,
ukaza, jako charakterystyczn cech tzw. new look on the Fourth Gos-
pel, pogldy egzegetw, twierdzcych e rozwj tradycji Janowej do-
konywa si od najwczeniejszych dni chrzecijastwa we wsplnocie,
ktra przekazywaa sobie t tradycj z pokolenia na pokolenie
10
. Z per-
spektywy czasu naley jednak powiedzie, e prace egzegetw, zmie-
rzajce w kierunku eksploracji tematyki szkoy, czy te wsplnoty
Janowej byy, by moe celowo, niezauwaane, wobec ogromnej presji
tradycji, przypisujcej autorstwo Ewangelii Janowej jednemu czowie-
kowi Janowi, synowi Zebedeusza, ktry by naocznym wiadkiem his-
torycznego Jezusa. Na przestrzeni nieco ponad dwudziestu lat
(1951-1972) mona wyliczy 36 autorw prowadzcych badania nad
szko Janow
11
. Jak zwykle, nie obyo si to bez podej prowadzcych
te badania w niewaciwym kierunku. Niektrzy badacze tworzyli bo-
wiem abstrakcyjne lub anachroniczne modele szkoy Janowej, ktra
miaaby funkcjonowa podobnie do wspczesnych seminariw du-
chownych dla studentwteologii
12
. Powani egzegeci widzieli natomiast
8
Histori rozwoju tej hipotezy przedstawia R.A. Culpepper, The Johannine School: An
Evaluation of the Johannine-School Hypothesis Based on an Investigation of the Na-
ture of Ancient Schools, 1-38.
9
Podaj za: Tame.
10
Tekst jego wystpienia zosta opublikowany jako: J.A.T. Robinson, The New Look on
the Fourth Gospel, in: Evangelica, Texte und Untersuchungen 73: Berlin 1959, 338-
350. W podsumowaniu wypowiedzi J.A.T. Robinsona czytamy: The decisive ques-
tion is the status and origin of the Johannine tradition. Did this come out of the blue
round about the year A.D. 100? Or is there a real continuity, not merely in the mem-
ory of one old man, but in the life of an on-going community, with the earliest days
of Christianity? What, I think, fundamentally distinguishes the new look on the
fourth Gospel is that it answers that question in the affirmative (s. 350).
11
Badania te prezentuje skrtowo w swojej dysertacji R.A. Culpepper, The Johannine
School: An Evaluation of the Johannine-School Hypothesis Based on an Investiga-
tion of the Nature of Ancient Schools, 20-38.
12
Zob. na ten temat M. Gourgues, Cinquante ans de recherche johannique. De Bult-
mann la narratologie, 256-257.
Rozdzia III 308
konieczno osadzenia proponowanych przez siebie modeli na podwj-
nym fundamencie, ktrym musia by sam tekst Ewangelii oraz znajo-
mo historii judaizmu i chrzecijastwa w pierwszym wieku po
Chrystusie
13
. Podejmowano rwnie prby zintegrowania bada histo-
rycznych nad wsplnot Janow, ktra wyania si na podstawie wnikli-
wej lektury tekstu czwartej Ewangelii, z podobnymi badaniami
pozostaych pism Corpus Johanneum. Na uwag zasuguje tu praca L.
Goppelta, ktry prb postawi sobie za cel nie tylko wydobycia obrazu
wsplnoty Janowej, wsplnego wszystkim pismom, przypisywanym
przez tradycj Janowi Apostoowi (interesoway go zwaszcza J i Ap),
lecz take umieszczenia jej w szerszym kontekcie czasw apostolskich
i poapostolskich
14
. Wedug tego autora wtekcie czwartej Ewangelii znaj-
duje odbicie zmaganie si grupy zgromadzonej wok Jana Apostoa ze
wspczesnymi zagroeniami (zwaszcza z gnoz) i denie do przeka-
zania nastpnym pokoleniom powierzonej sobie tradycji
15
.
Lata siedemdziesite byy okresem najwikszego zainteresowania
tematyk szkoy/wsplnoty Janowej. Prowadzone wtedy badania, ktre
za chwil zaprezentujemy, cho rni si od siebie co do szczegw,
pozwalaj wyrobi sobie ogln opini na ten temat, s aktualne do dzi-
siaj i niemal powszechnie akceptowane, jeli chodzi o oglny kierunek
rozwoju tej wsplnoty pierwotnego Kocioa (z niewielkimi uzupenie-
niami natury socjologicznej, wypracowanymi w latach osiemdziesitych
i dziewidziesitych).
Niemae znaczenie dla dalszych bada nad histori wsplnoty Jano-
wej ma opublikowana w 1975 roku, monografia R.A. Culpeppera The
Johannine School (cytowana powyej), ktry podj si zadania ewa-
luacji hipotezy szkoy Janowej, opierajc si o porwnanie danych
z Corpus Johanneum z danymi historycznymi na temat funkcjonowa-
nia rnego rodzaju szk w staroytnoci. Autor ten podaje przykady
dwunastu instytucji staroytnych, ktre historycy zwykli okrela jako
szkoy. Mamy tu zarwno szkoy ze staroytnoci greckiej (midzy in-
nymi pitagorejsk, platosk, arystotelesowsk, epikurejsk, stoick),
jak i ydowskiej (wsplnota kumraska, szkoa Filona Aleksandryj-
13
Przykadem takiego dojrzaego podejcia moe by A. Kragerud, Der Lieblingsjnger
im Johannesevangelium. Ein exegetischer Versuch, Oslo Hamburg 1959.
14
Zob. L. Goppelt, Die apostolische und nachapostolische Zeit. Die Kirche in ihrer Ge-
schichte, Gttingen 1962.
15
Tame, 129-130.
skiego), ktre maj wsplne sobie cechy
16
. R.A. Culpepper porwna te
cechy z charakterystycznymi cechami wsplnoty Janowej, do ktrych
zaliczy nastpujce
17
:
1. Wsplnota Janowa bya rodzajem stowarzyszenia uczniw. Jej czon-
kowie byli przede wszystkim uczniami Jezusa, ale byli oni rwnie
uczniami Umiowanego Ucznia, ktry by dla nich interpretatorem i
nauczycielem tradycji o Jezusie.
2. Wsplnota gromadzia si wok Umiowanego Ucznia, ktrego
uznawaa za swojego zaoyciela. Odniesienia do postaci Umiowa-
nego Ucznia w czwartej Ewangelii pokazuj, e by on postaci his-
toryczn oraz gwarantem nauczania i doktryny wsplnoty.
3. Wsplnota zachowywaa nauczanie swojego zaoyciela oraz pielg-
nowaa tradycje o nim. Nauczanie to byo traktowane jako autoryta-
tywne, tzn. przedstawiajce prawdziw interpretacj sw i czynw
Jezusa oraz Pism. Jego nauczanie byo zachowywane i przyjo form
pisan, ktrej przypisywano autorytet rwny autorytetowi Pism
18
.
Znaczenie Umiowanego Ucznia dla wsplnoty Janowej znajduje od-
zwierciedlenie we fragmentach Ewangelii, gdzie podejmowany jest
temat jego zayej relacji z Jezusem.
4. Czonkowie wsplnoty byli uczniami Umiowanego Ucznia, jej
zaoyciela.
5. Dziaalno wsplnoty koncentrowaa si na nauczaniu, studiowaniu
i pisaniu. Jej czonkowie uwaali, e s nauczani przez samego Boga
(etea-et .eu w 6, 45) i przekazuj Jego nauczanie, rwnie
w postaci spisanej
19
. Odniesienia w Ewangelii do Pism wiadcz
o tym, e wsplnota studiowaa je, podobnie jak tradycje o Jezusie.
6. Elementem ycia wsplnotowego by rwnie wsply posiek
20
.
7. Wsplnota ustalawaunki la a pfay+:;3oo/o&(pp3)I)&b63=p,b6345oIso&N p?&2 p?&&63?p?, p&xp,rZ2 p?-=e63I?-Jp3?2 p?, p&xp?p?p?&2 p++Y63?p?4po?, peP?p&xpM6p?=3&x&2 p?/s3&xpLpI?p?p?;3??I7P?++q.I3pbZYy0ZhZfehIYI0My y y 6&& rY3II3
I3t35,, 2 BM&/96325o/qup3I,,.963oo/.v34&,.) 5 571MCDzonkow pj 3;+v+JRM6YY63p631371sCDl ppp z 5 e mzzke s z 3-3p)&xJqdo77e37.p3s:365I6Ig3t3t3Bemzke s ee zs 2 zs 263( zs 220 zs 2
Rozdzia III 310
noty zobowizani byli rwnie przestrzega jej tradycji (1 J 2, 24),
a ci ktrzy od nich odchodzili, musieli opuci wsplnot (1 J 2, 19).
8. Wsplnota zachowywaa dystans i odseparowywaa si od reszty
spoeczestwa. Daj temu wyraz zwaszcza listy Janowe, ale lady
tego mona odnale rwnie w Ewangelii (np. 15, 18; 16, 2; 17, 9).
9. Czonkowie wsplnoty Janowej wypracowali mechanizmy organiza-
cyjne, pozwalajce jej istnie i kontynuowa dziaalno po mierci
Umiowanego Ucznia (wida to zwaszcza w listach Janowych).
Zestawiajc podane tutaj charakterystyczne cechy wsplnoty Jano-
wej z okrelonymi wczeniej wsplnymi cechami filozoficznych i reli-
gijnych instytucji staroytnych, uwaanych przez wspczesnych
historykw za swego rodzaju szkoy, R. A. Culpepper dochodzi do
wniosku, e wsplnot Janow naley, w wietle tych kryteriw, uzna
za tego typu szko
21
. Monografia R.A. Culpeppera, ktrej gwne wnio-
ski tutaj przytoczylimy, ukazaa w sugestywny sposb, e wsplnot,
czy te wsplnoty, powstae w oparciu o autorytet Umiowanego Ucznia,
mona traktowa jako rodzaj religijnej szkoy porwnywalnej do in-
nych staroytnych instytucji, okrelanych w ten sposb. Praca ta daa
wic mocny fundament dla badaczy, prbujcych nakreli gwne etapy
rozwoju szkoy Janowej.
Istotny wkad w badaniach nad rekonstrukcj kolejnych etapw roz-
woju wsplnoty Janowej naley do J.L. Martyna, ktry zwrci najpierw
uwag na fakt, e tekst Ewangelii Janowej powinien by czytany na
kilku poziomach, gdy w histori Jezusa wpisana jest historia ycia
i wzrastania wsplnoty zaoonej przez Umiowanego Ucznia
22
. Swoj
prb rekonstrukcji historii wsplnoty Janowej opiera ten autor na prze-
konaniu, e poszczeglne etapy redakcji tekstu Ewangelii s odzwier-
ciedleniem historii rozwoju wsplnoty, zmagajcej si, by budowa
i zachowywa swoj tosamo
23
. Tak wic, w aktualnym tekcie czwar-
tej Ewangelii mamy do czynienia z kilkoma warstwami literackimi. le-
dzenie tych warstw pozwala historykowi na formuowanie konkluzji na
21
Tame, 289.
22
Sprawy te wyjania autor we wznowionej niedawno ksice, wydanej po raz pierw-
szy w 1968 r.: J.L. Martyn, History and Theology in the Fourth Gospel, Louisville
2003.
23
Zob. J.L. Martyn, Glimpses into the History of the Johannine Community, in: M. de
Jonge (ed.), Lvangile de Jean. Sources, rdaction, thologie, BETL44: Gembloux-
Leuven 1977, 149-176.
temat historii rozwoju tej wsplnoty w aspekcie spoecznym i teolo-
gicznym
24
. Jednoczenie autor ten wyznaje szczerze czytelnikom, e
proponowana przez niego i innych historykw rekonstrukcja historii
wsplnoty Janowej ma charakter wysoce hipotetyczny, a wypowiadane
tezy powinny by podawane raczej w trybie przypuszczajcym, ni
orzekajcym
25
.
J.L. Martyn wyrnia trzy etapy rozwoju wsplnoty Janowej, ktre
okrela jako the Early Period, the Middle Period i the Late Period.
Pierwszy z tych okresw wczesny
26
obejmowa prawdopodobnie czas
mniej wicej do poowy lat osiemdziesitych pierwszego wieku (w przy-
blieniu lata 40-85). Jego pocztkowe stadium siga natomiast okresu
przedliterackiego czwartej Ewangelii, kiedy to mwca, bdcy naocz-
nym wiadkiem historycznego Jezusa, stara si poprzez nauczanie prze-
kona swoich rodakw(ydw), ywicych oczekiwania mesjaskie, e
Mesjasz ju przyszed na ziemi, a jest nim Jezus. Echem tego naucza-
nia w aktualnym tekcie Ewangelii Janowej s mowy homotetyczne (np.
1, 35-49). wiadectwemtego wczesnego okresu whistorii wsplnoty Ja-
nowej s opowiadania o cudach dokonanych przez Jezusa. Cuda te s
przedstawione jako znaki majce potwierdzi mesjasko Jezusa. Ten
okres powstania i pocztkw rozwoju wsplnoty Janowej wpisuje si
mocno w tradycje ydowskie. Wsplnota Janowa wzrasta w kontekcie
judaizmu, nie jest wyalienowana, nie polemizuje z gwnymi nurtami ju-
daizmu na temat wartoci Tory, czy te stosunku do wiata pogaskiego.
Wsplnota przyjmuje chtnie nowych czonkw ydowskiego pocho-
24
Zob. J.L. Martyn, Glimpses into the History of the Johannine Community, 149-150:
In other words, the literary history behind the Fourth Gospel reflects to a large de-
gree the history of a single community which maintained over a period of some du-
ration its particular and rather peculiar identity. It obviously follows that we may hope
to draw from the Gospels literary history certain conclusions about the communitys
social and theological history.
25
Zob. Tame, 150-151: I should also say a brief word about the indicative mood and
the subjunctive mood. Considering the widespread use of the indicative mood in the
work of historians, it has occurred to me that it would be a valuable practice for the
historian to rise each morning saying to himself three times slowly and with empha-
sis, I do not know. The direct pertinence of this suggestion to the present essay will
be at least partially grasped if the reader will bear in mind the necessity to interpret a
good many of my indicative verbs as though they were in the subjunctive mood. The
number of points in the history of the Johannine community about which we may be
virtually certain is relatively small, and we need to be clear about that.
26
Autor omawia to na stronach 151-160.
Rozdzia III 312
dzenia i wpisuje si wszeroki nurt judaizmu synagogalnego
27
. Pod koniec
tego okresu jeden z kaznodziejw, nalecych do tej mesjaskiej grupy
wewntrz judaizmu synagogalnego ktrego nie naley, zdaniem J.L.
Martyna, utosamia z Umiowanym Uczniem zebra goszone przez
wsplnot homilie oraz opowiadania zachowywane przez t tradycj
i spisa je. Bya to najbardziej pierwotna forma Ewangelii Janowej, po-
dobna do Ewangelii Znakw, albo rda Znakw.
W poowie lat osiemdziesitych pierwszego wieku rozpoczyna si
drugi redni okres rozwoju wsplnoty Janowej
28
. Szybko rozwijajca
si grupa mesjaska, w ramach judaizmu synagogalnego, przeya po-
dwjn traum
29
, co w istotny sposb wpyno na dalsze ksztatowanie
si jej tosamoci. Pierwsza trauma wsplnoty wynikaa z wprowadze-
nia przez judaizm synagogalny orzeczenia, nazywanego Birkat ha-
Minim (dosownie bogosawiestwo/kltwa heretykw), ktre
wykluczao z Synagogi osoby uznajce wJezusie obiecanego Mesjasza
30
.
Wtej sytuacji niektrzy czonkowie grupy, a take jej sympatycy, wyco-
fali si ze wsplnoty, pozostajc nadal wnurcie judaizmu synagogalnego.
Ci za, ktrzy nie wyrzekli si wiary wJezusa jako Mesjasza, zostali wy-
kluczeni z Synagogi i zmienili swj status z chrzecijaskich ydw
(Christian Jews) na chrzecijan ydowskiego pochodzenia (Jewish Chris-
tians) (tekst Ewangelii Janowej zawiadcza o tym wydarzeniu w 9, 22;
12, 42; 16, 2). Grupa ta buduje odtd swoj tosamo jako odrbna od
judaizmu wsplnota religijna. Druga trauma, ktr przeya moda wspl-
nota Janowa, bya wynikiem ataku na ni wadz synagogalnych, ktre
w imi obrony ydowskiego monoteizmu osdziy i skazay na mier
niektrych czonkw tej wsplnoty (J.L. Martyn dostrzega lady tego
wydarzenia w 5, 18; 10, 33; 16, 2). Te dwie traumy wykluczenie z Sy-
nagogi i przeladowanie ze strony wadz synagogalnych wpyny is-
totnie na uksztatowanie si tosamoci tej nowej wsplnoty. Nie jest to
ju prba wpisania swojej chrystologii w ramy judaistycznej ortodoksji.
27
Odwoujc si do konkluzji J.L. Martyna: () we see in this period only a group of
Christian Jews who stand in a relatively untroubled stream of social and theological
continuity precisely within the synagogue (s. 160).
28
Zob. Tame, 160-164.
29
J.L. Martyn nazywa je odpowiednio the first trauma i the second trauma.
30
Problem ekskomuniki wsplnoty Janowej z Synagogi omawia wszechstronnie i kom-
petentnie M.S. Wrbel, Antyjudaizm a Ewangelia wedug w. Jana. Nowe spojrzenie
na relacj czwartej Ewangelii do judaizmu, Wydawnictwo KUL: Lublin 2005. Zo-
bacz zwaszcza strony 191-204.
Jezus jest ukazywany jako Ten, ktry przyszed z gry (3, 31) i zosta
odrzucony przez swoich (1, 11). Ci, ktrzy Go przyjli nie s z tego
wiata (17, 14. 16) i zostali przeze odrzuceni. Nie s ju oni ydami,
lecz stali si prawdziwymi Izraelitami (1, 47), wybranymi przez Tego,
ktry przyszed z gry (15, 16).
Pny okres rozwoju wsplnoty Janowej nie zosta sprecyzowany
czasowo przez J.L. Martyna
31
. By to okres bardzo zoony, w ktrym
ksztatowaa si tosamo wsplnoty Janowej, w relacji do judaizmu
synagogalnego i innych grup chrzecijaskich. Wsplnota Janowa mu-
siaa zaj stanowisko w sj
Rozdzia III 314
chodzcego z rodu Dawida, i twierdzia, e Jezus by prorokiem po-
rwnywalnym do Mojesza. Grupa ta zamieszkiwaa tereny pnocnej
Palestyny, Syrii i Transjordanii i zostaa wykluczona z synagog dias-
pory. Tej wanie grupie, podobnej do ebionitw, przypisuje G. Richter
autorstwo najwczeniejszej wersji Ewangelii Janowej (Grundschrift).
Druga grupa, o ktrej mwi G. Richter, wyonia si z pierwszej, przyj-
mujc za swoj tzw. odgrn chrystologi, tzn. wierzc, e Jezus jest
nie tylko prorokiem, jak Mojesz, lecz odwiecznym Synem Boym,
ktry zstpi na ziemi, aby przynie zbawienie. Doprowadzio to do
oddzielenia si tej grupy od pierwszej wsplnoty. W kontekcie po-
strzegania w nowy sposb swojej tosamoci, grupa ta przepracowaa
Grundschrift Ewangelii Janowej, umieszczajc w nim istotne dla siebie
elementy odgrnej chrystologii (wiadectwem tego etapu jest, zdaniem
G. Richtera, np. hymn o Logosie 1, 1-13). W opinii G. Richtera, autora
tej nowej redakcji naley uzna za Ewangelist. Z drugiej grupy
wyonia si trzecia, wskutek doketystycznej interpretacji odgrnej
chrystologii
33
. Czonkowie tej grupy tak mocno podkrelali Boskie po-
chodzenie Jezusa, e z czasem zaczli negowa Jego cielesno i doszli
do wniosku, e Jego przyjcie na wiat i ziemskie ycie byo iluzo-
ryczne. Idee doketystyczne nie znalazy odzwierciedlenia w Ewange-
lii Janowej, gdy czonkowie tej trzeciej grupy, odczajc si od
drugiej i prowadzc dziaalno misyjn, nie dokonali jej nowej re-
dakcji, lecz czytajc i komentujc poszczeglne fragmenty nadawali
im doketystyczn interpretacj. Ostateczna redakcja Ewangelii Jano-
wej pochodzi ma, w opinii G. Richtera, od czwartej grupy, ktra
wyonia si jako reakcja na pogldy doketystyczne trzeciej. Z tego
etapu pochodz na przykad fragmenty 1, 14-18 i 19, 34-35 a take cay
1J. Ta nowa redakcja Ewangelii koncentruje si na ukazaniu Jezusa
jako Syna Boego, ktry przyszed na wiat w ludzkim ciele (std te
Richter okrela czonkw tej grupy rewizjonistami w odniesieniu do
wczeniejszego etapu). Teologicznie grupa ta plasuje si pomidzy gru-
pami pierwsz i drug, i taki jest jednoczenie ostateczny zamys teo-
logiczny czwartej Ewangelii.
Inny niemiecki egzegeta, W. Langbrandtner, uwaa, e zasadniczy
wpyw na rozwj tosamoci wsplnoty Janowej mia gnostycyzm i po-
33
lad wyonienia si tej grupy o orientacji doketystycznej, z drugiej grupy widzi G.
Richter w 1 J 2, 19.
lemika z nim na dalszym etapie jej rozwoju
34
. W opinii tego autora po-
cztek wsplnoty Janowej mona datowa dopiero na lata wojny ydow-
skiej przeciw Rzymianom w drugiej poowie lat szedziesitych
pierwszego wieku. Pismo podstawowe czwartej Ewangelii (Grunds-
chrift) miaoby powsta dopiero w latach osiemdziesitych tego wieku.
Autor pisma podstawowego uporzdkowa w Grundschrift dostpny
sobie materia, opierajc si na kluczu tematycznym (chrystologia, so-
teriologia, antropologia, wiara, itp.). Mia on pogldy gnostyckie, nace-
chowane dualistycznym podejciem do rzeczywistoci. Okoo setnego
roku wsplnota dowiadczya radykalnej przemiany ideologicznej,
w konfrontacji z gnostycyzmem i doketyzmem. Podstawowymi tema-
tami teologicznymi byo istnienie Jezusa w ludzkim ciele i Jego zmart-
wychwstanie, sakramenty, eschatologia futuryczna i zasady moralne ycia
codziennego czonkwwsplnoty. Dokonano wwczas radykalnej rewizji
pisma podstawowego, nadajc Ewangelii ksztat, jaki dzi posiada. Re-
daktoremnie by Umiowany Ucze, ale do jego autorytetu wsplnota od-
woywaa si, jako do naocznego wiadka i gwaranta prawdziwoci
przekazywanej przez ni tradycji. Trzeci etap rozwoju wsplnoty Jano-
wej znajduje odzwierciedlenie wtrzech listach Janowych (pisanych wko-
lejnoci 2-3-1). Do grupy tej, ktra okrela siebie jako my, naley
zarwno redaktor Ewangelii Janowej, jak i Prezbiter o ktrym mowa w 2
i 3 J. Wsplnota Janowa zajmowaa si, zdaniem W. Langbrandtnera,
przede wszystkimnauczeniemtego, co zawarte jest wEwangelii i stawaa
si stopniowo czci wikszej caoci tzw. wczesnego katolicyzmu.
Nie mona pomin w naszej prezentacji hipotez rekonstrukcji his-
torii wsplnoty Janowej, powszechnie znanej wrd osb zaintereso-
34
Swoj hipotez wykada autor w ksice: W. Langbrandtner, Weltferner Gott oder
Gott der Liebe: Die Ketzerstreit in der johanneischen Kieche, BBET 6: Frankfurt
1977. Na temat kierunkw interpretacji czwartej Ewangelii w gnozie walentyniaskiej
zob. J.D. Kaestli, LExgse valentinienne du quatrime vangile, in: La communaut
johannique et son histoire: La trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers si-
cles, J.D. Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 323-350. Recepcj
Ewangelii Janowej w rnych kierunkach gnostyckich drugiego wieku przedstawia
skrtowo: tene, Remarques sur le rapport du quatrime vangile avec la gnose et sa
rception au IIe sicle, in: La communaut johannique et son histoire: La trajectoire
de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D. Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein
(eds.), Genve 1990, 351-356. Zob. te: J.M. Poffet, Indices de rception de lvan-
gile de Jean au II
e
sicle, avant Irne, in: La communaut johannique et son histoire:
La trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D. Kaestli, J.M. Pof-
fet, J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 305-321.
Rozdzia III 316
wanych czwart Ewangeli, propozycji wieloletniego profesora domi-
nikaskiej Szkoy Biblijnej i Archeologicznej w Jerozolimie, M.-. Bo-
ismarda. Propozycja ta bazuje na bardzo szczegowej rekonstrukcji
historii powstawania Ewangelii Janowej. M.- Boismard przyjmuje
cztery etapy redakcji Janowej Ewangelii, odpowiadajce czterem klu-
czowym etapom w historii rozwoju wsplnoty Janowej
35
. Pierwszy etap
powstawania czwartej Ewangelii, oznaczony przez M.- Boismarda
jako J I (nazywany take: dokument C) to tekst napisany okoo 50.
roku w Palestynie w jzyku aramejskim
36
. Zawiera on narracj Ewan-
gelii, od opowiadania o Janie Chrzcicielu po opowiadania o chrystofa-
niach zmartwychwstaego Jezusa. Tekst ten mg by napisany przez
Umiowanego Ucznia (Boismard proponuje identyfikowa go z Janem
synem Zebedeusza lub z azarzem). Na tym etapie, ksztatujca si
wsplnota Janowa nie przyjmuje postawy antyjudaistycznej. Pod
wzgldem teologicznym autor stara si ukaza Jezusa jako proroka na
wzr Mojesza lub jako Syna Czowieczego z wizji Daniela. Drug
i trzeci redakcj Ewangelii Janowej przypisuje M.-. Boismard Ja-
nowi Prezbiterowi, wspominanemu przez Papiasza z Hierapolis, kt-
rego uznaje rwnie za autora trzech listw Janowych. Pierwszej swej
redakcji, nazwanej J IIA, dokona Jan Prezbiter nawrcony na chrze-
cijastwo ucze Jana Chrzciciela, uczony ydowski z Jerozolimy
w Palestynie pomidzy rokiem 60. a 65. Uzupeni on dokument C o
nowy materia midzy innymi opowiadanie o powoaniu Piotra i An-
drzeja, polemiczne mowy Jezusa do ydw, opowiadanie o dwch cu-
dach, zaczerpnite z tradycji synoptycznej. W warstwie tej daje si
zauway rwnie rosnc niech wsplnoty Janowej do ydw i do
wiata, ktra znajduje swoje rozwinicie take w kolejnej redakcji,
dokonanej przez Jana Prezbitera okoo 90 roku, po tym, jak wsplnota
Janowa, wskutek przeladowa ze strony ydw, musiaa opuci teren
Palestyny i przeniosa si do Azji Mniejszej (najprawdopodobniej do
Efezu). Ta nowa redakcja, nazwana przez Boismarda J IIB, polegaa na
przetransponowaniu treci poprzedniej, z jzyka aramejskiego na
grecki, na nowym uporzdkowaniu tego materiau oraz na wprowa-
35
Temu zaoeniu autor ten podporzdkowa ukad komentarza do Ewangelii Janowej,
pisanego wsplnie z A. Lamouilleem wydanego jako: M.-. Boismard, A. Lamo-
uille, Lvangile de Jean, passim.
36
Hipotez t omwilimy rwnie w: J. Krcido, Duch wity i Jezus w Ewangelii
witego Jana, 22.
dzeniu nowego materiau, zaczerpnitego z tradycji synoptycznej
i Pawowej (Jan Prezbiter zna ju prawdopodobnie trzy Ewangelie syn-
optyczne
37
oraz przynajmniej niektre listy Pawowe). Mona wic
przypuszcza, e wsplnota Janowa nawizywaa dialog z pozostaymi
wsplnotami wczesnochrzecijaskimi. Jest to czas przeladowa
wsplnoty Janowej przez przedstawicieli judaizmu synagogalnego, co
znajduje swoje odzwierciedlenie w mocnych akcentach antyjudaisty-
cznych, wprowadzonych do tekstu Ewangelii przez J IIB. Ta nowa re-
dakcja cechuje si rwnie tym, e autor nada narracji nieco inny
ukad, przenoszc akcent ze wita Namiotw (taki ukad strukturalny
miaa mie pierwsza redakcja J I) na wito Paschy. Jezus jest ukazany
przez J IIB jako posta waniejsza od Mojesza jako odwieczny Syn
Boy. Na tym etapie redakcji pojawiaj si rwnie odniesienia do sa-
kramentw. Ostatecznej redakcji czwartej Ewangelii dokona, w opinii
M.-. Boismarda, na pocztku drugiego wieku po Chrystusie, chrze-
cijanin ydowskiego pochodzenia, nieznany z imienia przedstawiciel
szkoy Janowej w Efezie. Osoba ta, nazwana przez Boismarda J III,
doczya logia Jezusa zachowane w tradycji Janowej, wprowadzia te-
matyk eschatologiczn i oczycia tekst z niektrych elementw na-
cechowanych antyjudaistycznie.
Tematyka wsplnoty Janowej bya rwnie przedmiotem zaintere-
sowania jednego z najbardziej znanych specjalistw od Ewangelii Ja-
nowej w drugiej poowie dwudziestego wieku, amerykaskiego
katolickiego egzegety Raymonda E. Browna. Swoj hipotez odnonie
do etapw powstawania Ewangelii Janowej autor ten zintegrowa
z wyoon w dwutomowym komentarzu do tej Ewangelii, teori pi-
ciu etapw jej ksztatowania si
38
. Autor ten powici temu proble-
mowi monografi
39
, w ktrej punktem wyjcia jest zaoenie, e tekst
finalny Ewangelii Janowej, ktry mamy dzi do dyspozycji, naley
traktowa w pewnej mierze jako autobiografi wsplnoty Janowej
40
.
W opowiadanych w Ewangelii wydarzeniach z ycia i dziaalnoci Je-
37
Wida zwaszcza podobiestwa J IIB z k (a take odniesienia do drugiego tomu jego
dziea Dz). Boismard uwaa rwnie, e na tym etapie redakcji autor mg by pod
wpywem nauczania (literatury) wsplnoty esseczykw.
38
Hipotez piciu etapw powstawania Ewangelii Janowej przedstawia autor w: R.E.
Brown, The Gospel according to John, vol. 1, LXXXI-CII.
39
Zob. R.E. Brown, The Community of the Beloved Disciple, New York 1979.
40
Tame, 69.
Rozdzia III 318
zusa naley widzie, w opinii Browna, echo dowiadcze i poszcze-
glnych faz rozwoju wsplnoty Janowej
41
. R.E. Brown twierdzi, e
wsplnota Janowa przesza cztery fazy swojego rozwoju, poczwszy
od lat pidziesitych pierwszego wieku do pierwszych dziesicioleci
drugiego wieku
42
. Pierwsza faza obejmuje czas od poowy lat 50. do
pnych lat 80. W Palestynie, lub w jej pobliu, zebraa si grupa
ydw, wrd ktrych byli dawni uczniowie Jana Chrzciciela,
uznajcych, e w przyjciu Jezusa na wiat i w Jego yciu wypeniy si
proroctwa starotestamentowe na temat zapowiadanego mesjasza, z rodu
Dawida. Jednym z tych ludzi by czowiek, ktry zna osobicie histo-
rycznego Jezusa, okrelany nastpnie w tej tradycji jako Umiowany
Ucze. Do tego pierwotnego zalka doczya druga grupa ydw, o
nastawieniu antywitynnym, ktrzy uwierzyli w Jezusa i prowadzili
dziaalno misyjn wrd Samarytan. Grupa ta miaa orientacj teo-
logiczn, interpretujc Jezusa jako nowego Mojesza Tego, ktry
by u Boga, widzia Go i przynis ludziom Jego sowa. Ta druga grupa
staa si we wsplnocie Janowej katalizatorem rozwoju odgrnej chrys-
tologii, kadcej nacisk na preegzystencj Jezusa. Nowa orientacja teo-
logiczna tej grupy spotkaa si z niezrozumieniem przedstawicieli
gwnego nurtu judaizmu synagogalnego, ktrzy doszli do wniosku, e
ich rodacy, przyjmujc wiar w Jezusa jako Boga, czynili z Niego dru-
giego Boga, obok Jahwe, i w ten sposb negowali monoteizm, stano-
wicy podstawow prawd ich wiary. Konsekwencj tego byo
wykluczenie wsplnoty Janowej z Synagogi.
Drugi etap rozwoju wsplnoty Janowej rozpoczyna si okoo 90 roku.
Przeomowym momentem jest tu wykluczenie z Synagogi grupy prze-
wodzonej przez Umiowanego Ucznia oraz nastpujce zaraz potem
doczenie do wsplnoty Janowej tzw. Grekw, czyli wyznawcwJezusa
pogaskiego pochodzenia. Wsplnota Janowa odczytaa to jako wy-
penienie si Boego planu zbawienia. Wtedy te prawdopodobnie wspl-
nota opucia Palestyn, by podj misj wrd Grekw. By to dla
wsplnoty zgromadzonej wok Umiowanego Ucznia pocztek uniwer-
41
Pogldy na ten temat R.E. Brown przedstawi ju rok wczeniej w artykule Other
Sheep not of This Fold: Perspective on Christian Diversity in the Late First Cen-
tury, JBL 97 (1978) 5-22: This approach is based on the supposition that from the
story of Jesus ministry in the Fourth Gospel we can deduce much information about
the Johannine community (s. 7).
42
Zob. R.E. Brown, The Community of the Beloved Disciple. Autor gruntownie rozwija
swoj argumentacj na stronach 25-164.
salistycznego spojrzenia, ktremu towarzyszyo jednak odrzucenie i prze-
ladowanie ze strony ydw, interpretowane przez ni jako pochodzce
ze strony wiata wrogiego Jezusowi i bdcego pod wadz szatana.
Okoo setnego roku, rozpoczyna si wopinii Browna, trzecia faza wewo-
lucji wsplnoty Janowej, ktra znajduje swoje odbicie w Listach Jano-
wych
43
. Doszo wtedy do podziau wewntrz samej wsplnoty na tych,
ktrzy uwaali, e by sta si dzieckiem Boym naley wyzna wiar w
przyjcie Jezusa na wiat w ciele i zachowywa przykazania. Wsplnota
ta gromadzi si wok Prezbitera, autora Listw. Wiksza cz czonkw
wsplnoty wybraa jednak inn drog rozumienia osoby Jezusa, uznajc,
e Jego Bosko sprawia, e nie mg On by w peni czowiekiem. Ich
zdaniem, zbawienie wierzcych w Jezusa nie opiera si na zbawczych
czynach ziemskiego Jezusa ani na jakoci ycia wierzcych wNiego, lecz
jest jedynie pochodn wiedzy/poznania, e Syn Boy przyszed na
wiat. Na pocztku drugiego wieku rozpoczyna si czwarta faza ewolucji
tych wsplnot, ktra nie znajduje ju odzwierciedlenia w Corpus Johan-
neum. Ludzie, ktrzy opucili wsplnot pozosta przy autorze ListwJa-
nowych znaleli si na prostej drodze do doketyzmu, tzn. do przekonania,
e ciao Jezusa, ktry zosta posany na wiat, nie byo ciaem rzeczywis-
tym, lecz pozornym. Inni weszli na drog prowadzc ich do gnostycyzmu
z wiary w preegzystencj Jezusa wycignli wniosek o preegzystencji
wierzcych, ktrzy ich zdaniem, podobnie jak Jezus, zstpili na ziemi ze
sfer nieba. Jeszcze inni z czasem przyjli zasady montanizmu, prze-
chodzc od wiary wposiadanie przez wierzcych Ducha Parakleta, zgod-
nie z nauczaniem Jezusa w Mowach Poegnalnych, do wiary w to, e s
wcieleniami Parakleta. Te trzy nurty bdnego rozwoju nauki Umiowa-
nego Ucznia posugiway si jednak nadal w swoim nauczaniu Ewange-
li Janow (komentowali j zwaszcza gnostycy)
44
. Natomiast ludzie,
ktrzy pozostali we wsplnocie Janowej, wobec rozdarcia do ktrego do-
43
Wsplne motywy teologiczne dla Ewangelii Janowej oraz 1, 2, 3 J omawia np. F.
Vouga, La rception de la thologie johannique dans les ptres, in: La communaut
johannique et son histoire: La trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers si-
cles, J.D. Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 283-302.
44
Zob. R.E. Brown, The Community of the Beloved Disciple, 151-155 oraz resum na
stronach 166-167. Swoje konkluzje autor poprzedza jednake wstpem, ktry uwrali-
wia czytelnika, e jego rekonstrukcja jest hipotetyczna: As I discuss a possible link be-
tween the secessionists of J and the gnostics, docetists, Cerinthians, and Montanists of
the second century, I wish to insist firmly on the word possible. All that can be shown
is how these heterodox groups might have derived some of their ideas from the Johan-
Rozdzia III 320
szo na przeomie pierwszego i drugiego wieku, nie mogc zatrzyma przy
sobie wyznawcw jedynie na drodze odwoywania si do zachowywania
przejtej tradycji, wprowadzili zasad autorytatywnoci nauczania,
goszonego przez odpowiedzialnych za wsplnot. W tym te czasie
wielki Koci
45
wykaza zainteresowanie Janow odgrn chrystologi.
Stopniowo te nurt ten by asymilowany przez Koci, ktry zachowy-
wa rezerw w stosunku do Ewangelii Janowej, z uwagi na jej uywanie
i bdn interpretacj przez gnostykw.
Prby rekonstrukcji historii wsplnoty Janowej miay swe najwiksze
nasilenie w latach siedemdziesitych. Kolejne lata przyniosy jednak na-
stpne, ju mniej ambitne, przedsiwzicia w tym temacie. Wspomnimy
je tu tylko. John Painter, australijski badacz Ewangelii i Listw Jano-
wych, posugujc si metod zblion do podejcia J.L. Martyna (zob.
powyej) podj analiz Mw Poegnalnych Jezusa do uczniw, wyod-
rbniajc w nich trzy warstwy literackie, bdce odzwierciedleniem
trzech etapw (momentw zwrotnych) w historii wsplnoty Janowej (s
to kolejno 13, 31 14, 31; 15, 1 16, 4a; 16. 4b-33)
46
. F.F. Segovia, wy-
chodzc, podobnie jak Painter, od MwPoegnalnych Jezusa i analizujc
wnich motywy mioci i nienawici, ktre nastpnie ledzi wrozdziaach
1 12 Janowej Ewangelii, dochodzi do wniosku, e tematyka ta jest
echem napitych stosunkw pomidzy wsplnot Janow a Synagog
47
.
Urban C. von Wahlde podj, po prawie dziesiciu latach od przedsta-
wionych powyej ostatnich propozycji, prb systematyzacji wiedzy, ktr
posiadamy na temat historii rozwoju wsplnoty Janowej
48
. Uzna, e naley
nine tradition filtered through the secessionist optic (s. 151). To samo dotyczy zreszt
caoci jego rekonstrukcji, zgodnie z tym, co Brown wyznaje we wstpie, na 7 stronie
swojej monografii: I warn the reader that my reconstruction claims at most probabil-
ity; and if sixty percent of my detective work is accepted, I shall be happy indeed.
45
R.E. Brown uywa tu zamiennie okrele the Great Church i the church catholic
(zob. Tame, 167).
46
Zob. J. Painter, Glimpses of the Johannine Community in the Farewell Discourses,
ABR 28 (1980) 21-38; Tene, The Farewell Discourses and the History of Johannine
Christianity, NTS 27 (1981) 525-543.
47
Zob. F.F. Segovia, The Love and Hatred of Jesus and Johannine Sectarianism, CBQ
43 (1981) 258-272 oraz monografia: Tene, Love Relationships in the Johannine Tra-
dition. Agap-Agapan in I John and the Fourth Gospel, SBLDS 58: Chicago 1982.
48
Zob. U.C. von Wahlde, The Earliest Version of Johns Gospel, Collegeville 1989;
Tene, The Johannine Commandments: 1 John and the Struggle for the Johannine
Commandments, NewYork 1990; Tene, Community in Conflict. The History and So-
cial Context of the Johannine Community, Int 4 (1995) 379-389.
przyj za pewn, trzystopniow redakcj czwartej Ewangelii oraz to, e
kada z tych redakcji jest odzwierciedleniem kluczowych momentw
w yciu wsplnoty, wyznaczajcych trzy etapy jej rozwoju
49
. Stwierdzi
take, e majc przed sob te trzy obrazy wsplnoty Janowej, jestemy
w stanie, korzystajc z narzdzi, ktre daje antropologia kulturowa, poz-
na zalenoci pomidzy teologi zawart w czwartej Ewangelii, a sy-
tuacj spoeczn wsplnoty na kadym z trzech etapw.
50
Jego zdaniem
najwczeniejsza wersja czwartej Ewangelii powstaa okoo osiemdzie-
sitego roku i zawieraa narracj od sceny spotkania Jezusa z Janem
Chrzcicielem do chrystofanii zmartwychwstaego Pana. Wsplnota Ja-
nowa zawizaa si prawdopodobnie w Judei i rekrutowaa si spord
ydw, ktrzy uwierzyli w Jezusa, wrd ktrych byli rwnie daw-
niejsi uczniowie Jana Chrzciciela. Ju na tym etapie do wsplnoty Ja-
nowej mogli przynalee rwnie Samarytanie. Trudno wyrokowa, czy
bya to wsplnota miejska (vide: jerozolimska), czy te wiejska. Za
pierwszym rozwizaniem przemawia mog liczne odniesienia do Je-
rozolimy w tekcie Ewangelii.
Druga wersja redakcyjna czwartej Ewangelii powstaa w Palestynie
okoo 90 r. Jej autor zachowa ukad materiau pierwszej, umieszczajc
jednak w nim dialogi i mowy Jezusa. Gwny nacisk teologiczny re-
daktora koncentrowa si na ukazaniu tosamoci Jezusa oraz celu
Jego misji. Mamy tu do czynienia z najbardziej odgrn chrystologi
w caym Nowym Testamencie: Jezus przedstawia siebie jako Syna
Boego mwi o sobie . ,a .t t
51
.Wsplnota ma nadziej, e jej czon-
kowie posid ycie wieczne, co jest rozumiane jako nowe narodzenie
z Ducha witego. W tej redakcji Ewangelii znajduje odzwierciedle-
nie wydalenie wsplnoty z gwnego nurtu judaizmu oraz jej aliena-
cja i przeladowania. Wsplnota Janowa na tym etapie zachowywaa
jeszcze swj ydowski charakter
52
. Niebezpieczestwo przeladowa
ze strony ydw sprawiao, e wielu sympatykw nauki Jezusa oba-
wiao si publicznie przyzna do wiary w Niego (tzw. krypto-ucznio-
49
U.C. von Wahlde, Community in Conflict. The History and Social Context of the Jo-
hannine Community, 379.
50
Tame.
51
Wyraenie to wskazuje na Bstwo Jezusa. Szerzej na ten temat zob. J. Krcido, Duch
wity i Jezus w Ewangelii witego Jana, 125-128.
52
Zob. U.C. von Wahlde, Community in Conflict. The History and Social Context of the
Johannine Community, 382.
Rozdzia III 322
wie). Jednym z celw tej drugiej redakcji mogo by, w opinii U.C.
Wahldego, dodanie odwagi tym uczniom, by otwarcie wyznali wiar
w Jezusa
53
.
Wiele wskazuje na to, e trzecia, ostateczna redakcja Janowej Ewan-
gelii spowodowana bya wewntrznym kryzysem we wsplnocie Jano-
wej, ktry doprowadzi do jej podziau
54
. Na poziomie teologicznym
kryzys ten by pochodn sporw, dotyczcych sposobw interpretacji
swojej tradycji przez wsplnot. Na tym etapie zostay wprowadzone
do czwartej Ewangelii fragmenty dotyczce osoby Umiowanego
Ucznia, bdcego gwarantem prawdziwoci i kontynuacji tradycji.
Trzeci redaktor wprowadza elementy dualizmu apokaliptycznego do
Ewangelii Janowej, takie jak: symbolika wiata i ciemnoci, nazywanie
wierzcych w Jezusa synami wiata, posta Syna Czowieczego,
przeniesienie akcentu z eschatologii zrealizowanej na eschatologi fu-
turyczn (sd ostateczny i zmartwychwstanie ciaa)
55
. Ta trzecia redak-
cja Ewangelii podkrela rwnie warto i znaczenie sw Jezusa dla
wierzcych oraz konieczno kierowania si przykazaniem mioci we
wzajemnych relacjach. Sytuacja kryzysu wewntrz wsplnoty Janowej
doprowadzia do odczenia si od niej duej czci czonkw, by i
dalej wasn drog interpretacji tradycji. Spotyka si to z bardzo mocn
reakcj ze strony osb pozostaych w nurcie tradycji Janowej, co znaj-
duje swoje odzwierciedlenie w 1 J 2, 18. 22; 4, 3. Wsplnota Janowa
jest przekonana o wadze pielgnowanej przez siebie tradycji, ktrej wy-
bitnie duchowy charakter jest pochodn szczeglnej relacji Umiowa-
nego Ucznia z Jezusem. Na tym etapie swojego rozwoju wsplnota ta
uznaje, e Jezus powierzy Piotrowi funkcj pastersk nad owcami oraz,
e wol Jezusa jest, by rozproszone owce (Jego wyznawcy) stanowiy
jedn owczarni. Tosamo wsplnoty Janowej na tym etapie ksztatuje
si, majc za podoe dwa czynniki: konflikt z tymi, ktrzy opuciwszy
wsplnot, wybrali odmienn drog interpretacji tradycji (oponenci)
53
Problem polemiki chrystologicznej wsplnoty Janowej z judaizmem, w perspekty-
wie dynamiki rozwoju tej wsplnoty, podejmuje M.S. Wrbel, Antyjudaizm a Ewan-
gelia wedug w. Jana. Nowe spojrzenie na relacj czwartej Ewangelii do judaizmu,
217-248.
54
Zob. U.C. von Wahlde, The Johannine Commandments: 1 John and the Struggle for
the Johannine Commandments, 74-105. 114-122. 138-185.
55
U.C. von Wahlde, Community in Conflict. The History and Social Context of the Jo-
hannine Community, 382.
oraz dno do zintegrowania si z tzw. wielkim Kocioem pod
przewodnictwem Piotra
56
.
Pocztek lat dziewidziesitych przynosi nowe spojrzenie metodolo-
giczne na histori wsplnoty/szkoy Janowej
57
. Egzegeci, by moe znie-
chceni brakiem pewnoci, zwizanym w wieloci proponowanych
historycznych rekonstrukcji etapw rozwoju tej wsplnoty i powodowani
by moe now mod wegzegezie biblijnej, staraj si pozna wsplnot
Janow poprzez aplikacj modeli socjologicznych do tekstw Corpus Jo-
hanneum. Znalazy tu zwaszcza zastosowanie dwa modele. Pierwszy z
nich to model metahistoryczny Haydena Whitea. Drugi za, to model za-
czerpnity z antropologii kulturowej, wypracowany przez Mary Douglas.
Model metahistoryczny H. Whitea jest bardziej rozbudowany
58
.
Bada on elementy, ktre musi uwzgldni osoba przedstawiajca histo-
ri jakiej grupy. Na pocztku naley uporzdkowa elementy pola his-
torycznego w sekwencj zdarze. Sekwencja ta ma opiera si na
uporzdkowaniu czasowym, wsplnym dla autora oraz jego odbiorcw.
Nastpnie autor powinien przetransponowa te chronologicznie
uporzdkowane wydarzenia wedug przebiegu akcji (pocztek, rodek i
koniec). Na tym etapie dokonuje si selekcja waniejszych zdarze i po-
minicie mniej istotnych. Dobr i ekspozycja zdarze opowiadanych
przez autora uzalenione s od tego, jaki typ historii chce on opowie-
dzie odbiorcy. Opowiadana fabua jest wic pochodn przyjcia takiego
a nie innego modelu, std te te same zdarzenia mog by opowiedziane
w rny sposb. White wyrnia cztery sposoby przedstawiania fabuy:
komedia, tragedia, satyra i romans. Sposb opowiadania fabuy przez
autora podporzdkowany jest jego ideologicznym zamierzeniom wobec
odbiorcw, od ktrych oczekuje przyjcia okrelonej postawy. White
wyrnia tutaj cztery moliwoci: postawa anarchistyczna autor ocze-
kuje, e jego odbiorcy zaneguj swj dotychczasowy sposb ycia;
postawa liberalna delikatne przestrojenie teraniejszoci, majce na
56
Tame, 384. Problem historii wsplnoty Janowej w drugim wieku oraz recepcji Cor-
pus Johanneum podejmuje np. J. Zumstein, La communaut johannique et son his-
toire, in: La communaut johannique et son histoire, J.- D. Kaestli, J.-M. Poffet, J.
Zumstein (eds.), Labor et Fides: Genve 1990, 359-374.
57
Dylematy badawcze tego okresu znajduj odbicie np. w artykule: J. Zumstein, Visages
de la communaut johannique, in: Idem, Miettes exgtiqies, Labor et Fides: Genve
1991, 281-297.
58
Zob. H. White, Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth Century Eu-
rope, Baltimore 1973, 1-42.
Rozdzia III 324
wzgldzie odleg przyszo; postawa konserwatywna zachowanie
za wszelk cen teraniejszoci, bdce gwarantem stabilnej przyszoci
grupy; postawa radykalna konieczno rekonstrukcji grupy w naj-
bliszej przyszoci, na zasadach wyoonych przez autora.
Model M. Douglas jest prostszy, gdy, pozwala wyciga wnioski na
temat przemian dokonujcych si wewntrz grupy, opierajc si o obser-
wacj jej interakcji z szerszymrodowiskiem, na podstawie dwch zmien-
nych
59
. Pierwsza z tych zmiennych (okrelana przez Douglas jako group)
analizuje zintegrowanie badanej grupy z szersz grup spoeczn, stano-
wic dla niej matryc. Poziomintegracji grupy mierzy si poziomemzin-
tegrowania osb. Grup okrela si jako mocn, jeeli jej czonkowie maj
mylenie kolektywistyczne, lub sab, gdy pojmuj oni swoj przynaleno
do szerszej grupy spoecznej w kategoriach indywidualistycznych. Druga
zmienna grid (sie/kratownica) okrela stopie zaangaowania czon-
kwbadanej grupy wwartoci wyznawane przez czonkwszerszej grupy
spoecznej oraz dzielenie wsplnych dowiadcze. Grupa o wysokimstop-
niu zintegrowania, opartego o wartoci szerszej grupy, ma high/wysoki
grid, natomiast grupa kierujca si odrbnymi wartociami i nie dzielca
z szersz grup spoeczn swoich dowiadcze przejawia low/niski grid.
Opierajc si na przedstawionych tutaj, w bardzo uproszczony i skr-
towy sposb, dwch modelach socjologicznych, prbuje si analizowa
poszczeglne etapy rozwoju wsplnoty Janowej
60
. Na podstawie mo-
delu H. Whitea mona doj do nastpujcych konstatacji odnonie do
sposobu opowiadania historii przez autora czwartej Ewangelii oraz na
temat jego pragmatycznego ukierunkowania
61
:
59
Model ten przedstawiony jest w: M. Douglas, B. Isherwood, The World of Goods,
New York 1979 oraz w: M. Douglas, Natural Symbols: Explorations in Cosmology,
New York 1982 (zwaszcza strony 54-60).
60
Naley tu przede wszystkimprzywoa prace J. Neyreya, ktry jako pierwszy zastosowa
do bada nad Ewangeli Janow antropologiczny model M. Douglas oraz B. Malin,
ktry w swoich licznych pracach socjolingwistycznych podejmowa analiz pism NT,
a zwaszcza czwartej Ewangelii, integrujc modele M. Douglas i H. Whitea. Zob. J.
Neyrey, An Ideology of Revolt: Johns Christology in Social-Science Perspective,
Philadelphia 1988; B.J. Malina, Christian Origins and Cultural Anthropology: Practi-
cal Models for Biblical Interpretation, Atlanta 1986; Tene, Johns: The Maverick Chris-
tian Group: The Evidence of Sociolinguistics, BTB 24 (1994) 167-182; B.J. Malina,
R.L. Rohrbaugh, Social-Science Commentary on the Gospel of John, Minneapolis 1998.
61
Podaj za B.J. Malina, The Gospel of John in Sociolinguistic Perspective, Center for
Hermeneutical Studies: Berkley 1985: http://www.stolaf.edu/people/kchanson/sociol-
ing.html.
1. Sposb organizacji fabuy przez autora Ewangelii Janowej jest naj-
bliszy kategorii romantycznej tragedii. Chce on ukaza, rozwijajc
kolejne wtki fabuy, e nowo zaistniae okolicznoci domagaj si
zerwania z dotychczasowym stylem ycia i wejcia na nowy jego po-
ziom. To, co wydawao si by uniwersalne i niezmienne okazao si
by iluzoryczne i bezuyteczne. Liczy si jedynie to, co proponuje
autor. Aspekt romantyczny tej fabuy skupia si na jednostkowym bo-
haterze, ktry postrzega swoj tosamo jako jedyn w swoim ro-
dzaju. Temu suy ma wielokrotne okrelanie si Jezusa jako . ,a
.tt (6, 35. 41. 48. 51; 8, 12. 18; 9, 5; 10, 7. 9. 11. 14; 11, 25; 14, 6;
15, 1. 5), ktre wskazuje na zaistnienie nowych warunkw, nowych
wartoci, nowych moliwoci zwizanych jedynie z Jego osob.
Zgodnie z konwencj fabuy typu romantycznego autor ukazuje Je-
zusa jako posta transcendentn, ktra wykracza poza wiat do-
wiadczany przez czytelnikw (autor wyranie informuje o tym
czytelnika ju na samym pocztku prologu 1, 1). W trakcie rozwoju
fabuy dramatycznej Jezus jest ukazywany jako wiato, ktra
przezwycia ciemnoci wiata. Tragiczny aspekt fabuy rozwija si
stopniowo w trakcie opowiadania historii Jezusa i nabiera intensyw-
noci (konflikty, polemiki, wrogo wadz ydowskich wobec Niego).
Jego kulminacj jest mka i mier krzyowa Jezusa. Kresem histo-
rii Jezusa nie jest jednak mier, lecz transcendentne wywyszenie.
Czytelnicy Ewangelii poprzez wiar w Jezusa maj udzia w warto-
ciach, ktre On objawi, doznaj wyzwolenia z ciemnoci wiata, a ich
udziaem staje si wiat transcendentny, ten sam, z ktrego Jezus zos-
ta posany przez Boga
62
.
2. Autor, konstruujc narracj czwartej Ewangelii, koncentruje si na
wyjtkowoci bohaterw, rodzaju wykonywanych przez nich czynw
oraz sposobw ich wykonywania. Wikszo obecnych w narracji
postaci ma warto paradygmatyczn, a czytelnicy mog w tych po-
staciach odnale samych siebie. Natomiast lokalizacja wydarze
i warunki spoeczne, w ktrych one si dokonuj, maj dla autora ra-
czej peryferyjne znaczenie, gdy w ich prezentacji czytelnikowi ogra-
nicza si on do koniecznego minimum. To samo dotyczy krelenia
62
Tame: Thus the story of Jesus shows that the conditions under which human beings
must live in the world are unalterable, hence people must look beyond them for libera-
tion, specifically by believing into (a phrase typical of Jn) the one sent by God, Jesus.
Rozdzia III 326
portretw psychologicznych bohaterw. Jezusowe czyny s interpre-
towane przez autora jako znaki adresowane nie do tumw, lecz in-
dywidualnie do kadego odbiorcy/czytelnika. Maj one skoni go do
rozpoznania w Jezusie Mesjasza i Syna Boego.
3. Perspektywa ideologiczna autora, zawoalowana w opowiadanej his-
torii gwnego bohatera, Jezusa, wydaje si by bardzo sugestywna.
Ukazuje on okres przebywania Jezusa wrd ludzi jako najlepszy czas
dla ludzkoci, kiedy to Sowo Boe przebywao wrd ludzi, ktrzy
mogli oglda Jego chwa (1, 14). Ta rzeczywisto nie jest martw
przeszoci, lecz moe sta si dowiadczeniem czytelnika
w kadym czasie, jeeli tylko przez wiar zakotwiczy si w Jezusie
Mesjaszu. Konsekwencj takiego zakotwiczenia jest podjcie nowego
sposobu ycia, budowanego na zasadzie mioci. Mio ta ma by
praktykowana we wzajemnych relacjach czonkw wsplnoty, kt-
rzy w imi przynalenoci do Jezusa Mesjasza stali si autsajderami
szerszej wsplnoty. Grupa ta nie posiada wypracowanych rl spoecz-
nych. Spoiwem relacji wewntrz grupy ma by mio wzajemna
uczniw, skupionych wok Umiowanego Ucznia, gwaranta konty-
nuacji prawdziwej Jezusowej tradycji. To za pociga za sob kon-
testacj instytucji i rytuaw, bdcych elementem systemu
religijnego szerszej grupy judaizmu synagogalnego, z ktrej wyrosa
wsplnota Janowa
63
.
Przykadajc model M. Douglas do pocztkowego stadium roz-
woju wsplnoty Janowej, tzn. do czasu, gdy rodzia si ona wewntrz
judaizmu synagogalnego, naley stwierdzi, e grupa ta identyfiko-
waa si w znacznym stopniu z grup matk (judaizm szeroko pojty).
Sia grupy wypywaa z poczucia bycia elementem wikszej caoci
(mocna grupa), jej czonkowie wyznawali zasadniczo podobne lub te
same wartoci, co czonkowie innych grup w ramach judaizmu syna-
gogalnego i dzielili podobne dowiadczenia (wysoki grid). Wraz z po-
jawianiem si tendencji reformatorskich we wsplnocie Janowej, jej
czonkowie stawali stopniowo w opozycji do tradycyjnie wyznawa-
63
Tame: Thus group members find themselves beyond ordinary limits, in a situation
in which the individual can find him/herself in a restored and culturally unadulterated
humanity based on the realization of the new values that emerged in the uniqueness
of Jesus, the Messiah. Hence the distance from the Jews and the world, so patently
marked in the narrative, because the group members main concern would be to share
no standards like the rules and customs followed in the grid/group quadrant from
which they derived.
nych w judaizmie wartoci. Postawy czonkw grupy na tym etapie
naley widzie bardziej jako reformatorskie ni separatystyczne. Na
drugim etapie rozwoju wsplnoty Janowej, wyznawane przez jej
czonkw wartoci integruj ich wewntrz wasnej grupy i zarazem
osabiaj sie powiza z szersz grup spoeczn judaizmu. Grupa ta
postrzega siebie w dalszym cigu jako ucielenienie ydowskich na-
dziei eschatologicznych. Dowiadczenie czonkw wsplnoty oddala
ich jednak coraz bardziej od gwnego nurtu tradycji (osabienie pa-
rametru integracji grupy). Zastpuje ona stopniowo ydowskie tra-
dycje przez swoje wasne, zwizane z osob Jezusa: oczyszczenia
rytualne za pomoc wody zastpuje nowym winem, kult w wityni
jerozolimskiej i na grze Garizim zastpuje kultem w Duchu,
mann Wyjcia zastpuje Chlebem ywym, wito Namiotw
yw wod Ducha, itp.
64
. Mdro czonkw wsplnoty nie pynie
z Tory, lecz z bezporedniego kontaktu z Jezusem. rdem nowego
ycia ma by Duch, udzielony uczniom przez Jezusa, ktry ma by
dla nich rwnie interpretatorem tradycji. Takie przewartociowanie
teologiczne sprawio, e wsplnota ta dzielia coraz mniej wsplnych
wartoci z gwnym nurtem judaizmu. Jej formalne usunicie z tego
nurtu (trzeci etap) byo konsekwencj obniajcej si do punktu kry-
tycznego sieci powiza (niski grid), opartych na wsplnych warto-
ciach z grup matk. Postawienie wsplnoty Janowej poza nawias
judaizmu, spowodowao odejcie od niej pewnej liczby czonkw.
Niektrzy z nich zdecydowali si na pozostanie (powrt) w obrbie
judaizmu synagogalnego, inni za wybrali wasn odrbn drog
(zwaszcza w kierunku gnozy). Ci natomiast, ktrzy pozostali we wspl-
nocie Umiowanego Ucznia umocnili sie wzajemnych powiza, opar-
tych na wsplnie wyznawanych wartociach, odrniajcych ich od
wartoci wyznawanych przez czonkw grupy matki. Status wspl-
noty Janowej na tym etapie, w odniesieniu do judaizmu synagogal-
nego, naley okreli jako: saba grupa, niski grid. Jest to rwnie
pocztek drogi, zmierzajcej do integracji wsplnoty Janowej z wiel-
kim Kocioem, uznajcym Piotra za swego przywdc. Z biegiem
czasu ta nowa grupa matka staa si matryc spoeczn, w ktrej roz-
poznawaa si wsplnota Janowa, co wiza miao si z konieczno-
64
Zob. U.C. von Wahlde, Community in Conflict. The History and Social Context of the
Johannine Community, 386.
Rozdzia III 328
ci akceptacji podstawowych wartoci, konstytuujcych tosamo
tej szerokiej grupy, skupiajcej wsplnoty wyrose w rnych trady-
cjach recepcji osoby Jezusa w Kociele pierwotnym (wyrazem tego
jest np. J 21). Elementem integrujcym wsplnot na tym etapie byy
praktyki rytualne
65
: nowe narodzenie miao dokonywa si nie tylko
z Ducha, lecz z wody i Ducha (chrzest) (3, 3); wsplny posiek
(21, 9-13) oraz spoywanie Ciaa i Krwi Jezusa (6, 51-58); wzajemne
obmywanie sobie ng jako symbol mioci braterskiej i wzajemnej
suby.
Michel Gourgues, znany kanadyjski specjalista od Ewangelii Jano-
wej, w swoim podsumowaniu pidziesiciu lat duej aktywnoci eg-
zegetw, zmierzajcych do historycznej rekonstrukcji wsplnoty/szkoy
Janowej ocenia ten dorobek dosy pesymistycznie
66
. Twierdzi, e prace
te mona porwna do ukadania puzzli. Poszczeglne elementy tej
ukadanki nie s jednoznaczne w interpretacji, dlatego te nie mona
zrekonstruowa jednoznacznego obrazu wsplnoty
67
. Inn trudnoci
jest nakadanie si na siebie kolejnych hipotez, ktre w pewnym stopniu
modyfikuj propozycje poprzednikw, jednake nie daj wicej pew-
noci ni one. Nawet najbardziej pewny punkt tej historycznej rekon-
strukcji tzn. Birkat ha-Minim i usunicie wsplnoty Janowej poza
nawias judaizmu synagogalnego, ktry stanowi podstaw wielu hipotez
(np. przedstawionych powyej propozycji J.L. Martyna, G. Richtera
i R.E. Browna) jest dzi mocno poddawany w wtpliwo, nie tylko co
do daty
68
i przeomowej wagi tego wydarzenia
69
, lecz take co do faktu
samego jego zaistnienia
70
. Podwaa si rwnie niekiedy judeochrze-
65
Por. J. Neyrey, An Ideology of Revolt: Johns Christology in Social-Science Perspec-
tive, 173.
66
Wobec braku konsensusu autor ten w nastpujcy sposb podsumowuje swoj pre-
zentacj stanu bada nad wsplnot Janow: Sur lhistoire et la physionomie de la
communaut johannique, le moins quon puisse dire, cest que, pour le moment fau-
dra-t-il sy rsigner? il nexiste de consensus ni sur lidentification des elements r-
vlateurs, ni sur leur interpretation, ni sur leur articulation. Zob. M. Gourgues,
Cinquante ans de recherche johannique. De Bultmann la narratologie, 264.
67
Tame, 262. Zob. te: J.L. Staley, What Can a Postmodern Approach to the Fourth
Gospel Add to Contemporary Debates About Its Historical Situation?, 56-57.
68
Zob. Tame, 263 oraz przypis 119.
69
Zob. np. M. Hengel, The Johannine Question, 114-119.
70
Zaistnienie synodu w Jamni podwaa np. P. Schfer, Die sogenante Synode von Jabne.
Zur Trennung von Juden und Christen im ersten/zweiten Jahrhundert n. Chr, Judaica
31 (1975) 54-64.
cijaskie korzenie wsplnoty Janowej, na rzecz jej powstania w rodo-
wisku pogano-chrzecijaskim wAzji Mniejszej
71
.
Biorc pod uwag przedstawione tu trudnoci, nasza konkluzja od-
nonie do wartoci dotychczasowych osigni historycznych bada nad
wsplnot Janow jest optymistyczna z kilku wzgldw:
1. Istnienie wsplnoty Janowej, ktra najprawdopodobniej w wielu
aspektach przypominaa staroytne szkoy religijne i filozoficzne, jest
dzi uznawane za niepodwaalny fakt. To za pociga za sob dalsze
konsekwencje dla interpretacji czwartej Ewangelii, ktra nie powstaa
przy biurku jednego pisarza, lecz powstawaa sukcesywnie, na kilku
etapach, jako owoc dojrzewania tej wsplnoty. Narracja Ewangelii za-
wiera w sobie elementy kadego z tych etapw, ktrym towarzyszyy
rne cele pragmatyczne poszczeglnych redaktorw.
2. Oczekiwanie na rekonstrukcj historyczn, ktra daaby wspczes-
nemu czytelnikowi pewny pod wzgldem datacji i faktografii obraz
wsplnoty Janowej jest naszym zdaniem oczekiwaniem utopijnym.
Nie mamy adnych danych zewntrznych, ktre mogyby poda nam
przynajmniej kluczowe daty i wydarzenia. Wszelkiego rodzaju re-
konstrukcje musz z koniecznoci opiera si na tekstach Corpus Jo-
hanneum, ktre s dzieami literackimi o waciwych sobie gatunkach,
a nie podrcznikami historii wdzisiejszymrozumieniu. Std te kada
rekonstrukcja bdzie miaa charakter spekulatywny i hipotetyczny, jak
zreszt przyznaj sami autorzy hipotez. Jeli za porwnamy wyniki
bada nad historyczn rekonstrukcj wsplnoty Janowej z badaniami
nad histori wsplnot stojcych za Ewangeliami synoptycznymi lub
innych wsplnot wczesnochrzecijaskich, to osignicia na tym
pierwszym polu s o wiele bardziej zaawansowane.
3. Zestawienie poszczeglnych propozycji historycznej rekonstrukcji
z obrazem wsplnoty, otrzymanym poprzez aplikacj modeli socjo-
logicznych, pozwala uzyska spjny obraz tej wsplnoty i wyrobi
sobie przekonanie co do oglnej tendencji jej rozwoju od grupy funk-
cjonujcej w ramach judaizmu synagogalnego, poprzez autonomiczn
71
Gorcym zwolennikiem tej hipotezy jest np. M. Hengel, The Johannine Question,
123: In all probability the school was first founded as such in Asia minor after the
teacher had moved there. Zainteresowanie autora rodowiskiem palestyskim np.
wita, zwyczaje ydowskie, symbolika, itp. jest jednak, w naszej opinii, wystar-
czajco mocnym argumentem przeciw tej tezie (zob. te nasze uwagi na temat relacji
autora do judaizmu w pierwszym rozdziale tej monografii).
Rozdzia III 330
wsplnot dystansujc si od judaizmu, do wsplnoty zmierzajcej
do integracji z gwnym nurtem teologii i tradycji wczesnochrzeci-
jaskiej, z jednoczesnym deniem do zachowania swojej specyfiki
i autonomii. wiadomo tej gwnej tendencji w rozwoju wsplnoty
Janowej moe sta si punktem wyjcia do pogbionej interpretacji
poszczeglnych jej perykop, ktre, jako odzwierciedlenie dylematw
przeywanych przez wsplnot, mog nabiera dla czytelnika penie-
jszego znaczenia teologicznego.
2. Technika relektury
wprowadzenie metodologiczne
Fenomen relektury naley rozpatrywa na dwch poziomach. Z jed-
nej strony jako technik pisarsk, polegajc na nakadaniu si w utwo-
rach literackich, takich jak ksigi biblijne, kilku sukcesywnych redakcji
rozcignitych wczasie. Kolejne etapy redakcji odpowiadaj nowymsy-
tuacjom religijno-egzystencjalnym grup, ktrych reprezentantami byli
redaktorzy dzie. Z drugiej za strony, pod pojciemrelektury rozumiemy
procedur badawcz, wypracowan we wspczesnym literaturoznaw-
stwie, opart o teori intertekstualnoci, zmierzajc do rekonstrukcji ko-
lejnych etapw redakcji w celu obserwacji, w jaki sposb poszczeglni
redaktorzy tekstw, nadajc im now form sown, repragmatyzowali
lub rekontekstualizowali ich pierwotne przesanie, w wietle swoich
wasnych dowiadcze.
Badacze ksig Pisma witego, dostrzegajc od dawna liczne nie-
spjnoci zachodzce w tekstach kanonicznych, przekazanych nam
przez tradycj (aporia)
72
, szukali rozwizania tego problemu zwracajc
uwag na fakt, e poszczeglne ksigi Biblii nie powstay jako owoc
pracy pisarzy literatw, lecz dojrzeway przez pewien czas, nim przy-
bray ostateczn form. Tego typu spojrzenie uwidacznia si ju u zarania
egzegezy historyczno-krytycznej (druga poowa XIX w.) w wellhause-
nowskiej teorii rde. Zauwaono, e w ksigach starotestamentowych
mamy do czynienia z zestawieniem obok siebie tekstw, ktre pocho-
dziy z rnych okresw i rodowisk i e teksty tych ksig byy podda-
wane sukcesywnym redakcjom. Wyodrbnianie w tekcie moliwych
rde i kolejnych warstw redakcyjnych, najczciej przy uyciu kryte-
72
Na temat tego zjawiska w Ewangelii Janowej zob. M. Hengel, The Johannine Ques-
tion, 84-88.
Rozdzia III 332
riw stylistycznych i teologicznych, stao si wanym elementem bada
ksig Biblii w aspekcie diachronicznym i jest dzi niemal powszechnie
uznawane za niezbywalny etap dobrej egzegezy. Egzegeci katoliccy
znajduj zacht do analizowania tekstw w tym aspekcie w wypowie-
dzi Papieskiej Komisji Biblijnej, zawartej w jake wanym dokumencie
Interpretacja Biblii w Kociele z 1993 roku: Jedyna w swoim rodzaju
wewntrzna spjno Biblii jest skutkiem faktu, e pniejsze teksty
biblijne opieraj si czsto na tekstach wczeniejszych. Nawizuj do
nich aluzjami, proponuj relektury, ktre uwidaczniaj nowe aspekty
sensu, czasami bardzo rne od pierwotnego, albo te powouj si na
nie wyranie, czy to aby pogbi znaczenie, czy potwierdzi spenie-
nie
73
. Tekst tego dokumentu eksponuje bardzo wyranie zwizek po-
midzy relektur a wewntrzn spjnoci Biblii. Uznanie faktu
posugiwania si przez pisarzy biblijnych technik relektury pozwala
spojrze na ich teksty z wikszym zaufaniem i uzna, e wspomniane
powyej aporia mog by tylko pozorne i wynika z nakadania na ana-
lizowany tekst swojej wasnej logiki, rnicej si od logiki pisarzy, kt-
rzy starali si stworzy spjny tekst. Spjno tekstw biblijnych nie
opiera si bowiem gwnie na logice wynikania, lecz na logice teolo-
gicznej i pragmatycznej. Interpretator, majcy wiadomo tego typu
strategii pisarskiej autora opartej na relekturze powinien szuka we-
wntrznej, synchronicznej, teologicznej spjnoci tekstu jako caoci,
a jednoczenie dostrzega, zamierzone przez autorw kolejnych relek-
tur, repragmatyzacje teologiczne, bdce odbiciem nowych kontekstw
religijno-egzystencjalnych wsplnot, ktre byy depozytariuszami tra-
dycji, pozostawionych potomnym w tekstach pisanych.
Taka wiadomo strategii pisarskich biblijnych autorw domaga si
od wspczesnego egzegety zastosowania adekwatnych narzdzi ba-
dawczych, ktre umoliwi mu wniknicie w warstw literack tekstu i
zastosowanie procedur zdolnych do odczytania w nim teologicznych
repragmatyzacji. Podwaliny pod model relektury tekstu, ktry chcemy
zastosowa na tym etapie naszych bada, by zobaczy, w jaki sposb
autor rozdziau 21 Ewangelii Janowej podejmuje i rozwija oraz nadaje
now nono pragmatyczn istotnym z jego punktu widzenia tematom
teologicznym, daje teoria intertekstualnoci. Chcemy j tutaj w skrcie
73
Zob. R. Rubinkiewicz (t. i oprac.), Interpretacja Biblii w Kociele. Dokument Papie-
skiej Komisji Biblijnej z komentarzembiblistwpolskich, RSB 4: Warszawa 1999, 67n.
333 Technika relektury wprowadzenie metodologiczne
przedstawi, gdy zjawisko intertekstualnoci, ktrego teoretyczny opis
zawdziczamy gwnie francuskojzycznym literaturoznawcom drugiej
poowy dwudziestego wieku, stanowi samo serce teorii i moliwoci
praktycznego zastosowania techniki relektury.
Intertekstualno to termin, ktry cho zosta ukuty cakiemniedawno,
nie podzieli martwego losu wielu innych sw, istotnych w badaniach
teoretycznoliterackich, stworzonych na potrzeby analizy naukowej, lecz
na dobre zadomowi si w wielu jzykach i jest dzi niemal powszechnie
zrozumiay oraz uywany przez szerokie grono nie-literaturoznawcw
74
.
Twrc tego terminu bya bugarska specjalistka od teorii literatury, ktra
od 1966 r. mieszkaa i pracowaa naukowo wParyu, Julia Kristeva
75
. Pol-
skie sowo intertekstualno ma wic swj francuski prototyp inter-
textualit. Termin ten po raz pierwszy ujrza wiato dzienne w1969 r. w
ksice, w ktrej Kristeva wyoya swoj teori intertekstualnoci
76
. W
zasadzie, poza wprowadzeniem tego terminu niewiele wicej zawdzi-
czamy Julii Kristevej, jeli chodzi o sam teori intertekstualnoci. W
swoim wykadzie, do ktrego dzi siga si po to tylko, by zobaczy t
sawn ksik, w wysoce nieprzejrzysty sposb prezentuje ona jako
swoje odkrycia to, do czego doszli ju nieco wczeniej strukturalici. Pun-
ktem wyjcia do rozwaa nad intertekstualnoci jest wedug Kristevej
oryginalna, a zdaniem jej krytykw oczywista teza, e nie mona anali-
zowa struktury tekstu, jeli nie sytuuje si jej w taki, czy inny sposb
wobec innych tekstw
77
. ZdaniemKristevej kady tekst stanowi mozaik
cytatw, pochodzcych z innego tekstu i wchodzcych midzy sob
w rnorakie relacje. Rwnie tej hipotezie brak oryginalnoci koperni-
kaskiego odkrycia, gdy wybrzmiaa ona o wiele wczeniej, w latach
dwudziestych XXwieku, w teorii dialogicznoci radzieckiego teoretyka
literatury i filozofa Michaia Bachtina
78
. Pierwszorzdnym przedmio-
tem zainteresowania Bachtina bya relacja pomidzy tekstem a rze-
czywistoci, a na poziomie bardziej oglnym pomidzy literatur
74
Por. M. Gowiski, O intertekstualnoci, Pamitnik Literacki LXXVII, 1986, z. 4, 75.
75
Pocztki teorii intertekstualnoci przedstawilimy skrtowo w: Jesus Final Call to
Faith (12, 44-50) oraz w J 12,44-50 jako przykad zastosowania techniki relektury,
323-325.
76
Zob. J. Kristeva, Semeiotik: Recherches pour une smanalyse, Paris 1969.
77
Bardziej dosadn krytyk zob. M. Gowiski, O intertekstualnoci, 75.
78
Do powiedzie, e teoria dialogicznoci Bachtina bya niewygodna dla wadzy ra-
dzieckiej. By on autorem zakazanym, a jego dziea ujrzay wiato dzienne na po-
cztku lat szedziesitych, kiedy to Kristeva stawiaa pierwsze kroki w nauce.
Rozdzia III 334
a spoecznoci
79
. Owiele wiksz karier zrobia jednak jego teoria dia-
logicznoci (do ktrej nawizaa Kristeva), ktra daje podwaliny pod
wspczesn teori intertekstualnoci. Zdaniem Bachtina kade dzieo li-
terackie jest swego rodzaju polifoni jego poszczeglne elementy, takie
jak pojedyncze wypowiedzi oraz wiksze jednostki tekstu, wchodz ze
sob wdialog
80
. Trzeba jednak uczciwie powiedzie, e dialogiczno tek-
stualna, rozumiana jako relacja tekstw lub ich czci do tekstw zasta-
nych, ktra stanowi istot wspczesnej teorii intertekstualnoci, bya
marginalnym przedmiotem zainteresowania Bachtina
81
. Z punktu widze-
nia dzisiejszej metodologii intertekstualnoci jego podejcie okrelane jest
jako bardziej intratekstualne ni intertekstualne, gdy Bachtin analizowa
dialog gosw wewntrz pojedynczych utworw (w dzieach F. Dosto-
jewskiego i F. Rabelaisgo)
82
. Naley jednak pamita, e u swoich po-
cztkw, wedug definicji J. Kristevej, intertekstualno dotyczya wanie
oddziaywa pomidzy elementami w obrbie tego samego tekstu
83
.
NiewtpliwymsukcesemJ. Kristevej byo zwrcenie uwagi na interakcje
tekstualne pomidzy tekstem i jego pretekstem, co dao asumpt do dal-
szych, bardziej wnikliwych bada literaturoznawczych w aspekcie wer-
tykalnej zalenoci tekstw oraz przyczynio si do powstania metod
badawczych, wykorzystujcych fenomen intertekstualnoci. Druga wana
korzy, jak wspczesne literaturoznawstwo czerpie z opublikowanych
w1969 r. bada J. Kristevej, jest zwrcenie uwagi na aspekt horyzontalny
tekstw, tzn. na to, jakie interakcje mog zaj na poziomie relacji tekstu
z jego czytelnikiem. To za jest nieodzownymelementemkadych bada
w jake modnym dzi nurcie reader-response criticism
84
.
79
Zob. M. Bachtin, Problem treci, materiau i formy w artystycznej twrczoci jzyko-
wej, w: Problemy literatury i estetyki, tum. W. Grajewski, Warszawa 1982. J. Kristeva
podja zreszt rwnie ten wtek bada Bachtina.
80
Bardziej szczegowe informacje na temat teoretycznych zaoe dialogicznoci Bachtina
oraz ich praktycznego zastosowania we wspczesnymliteraturoznawstwie ledzi mona
na stronie internetowej: Bakhtin Centre Home Page: http://www.shef.ac.uk/uni/acade-
mic/A-C/bakh/bakhtin.html (dostpne 6. 01. 2009 r.).
81
Por. M. Zmuda, O intertekstualnoci i jej zastosowaniu w egzegezie biblijnej, w: Bib-
lia i kultura dialog czy konflikt?, R. Pindel, S. Jdrzejewski (red.), Hermeneutica et
judaica 1: Krakw 2008, 106.
82
Tak oceniaj to, np. M. Gowiski, O intertekstualnoci, 78; M. Pfister, Koncepcja in-
tertekstualnoci, tum. M. ukasiewicz, Pamitnik Literacki LXXXII, 1991, z. 4, 186.
83
Zob. J. Kristeva, Narration et transformation, Semiotica 1 (1969) 443.
84
Naley jednak pamita, e aspekt ten by ju duo wczeniej gwnym przedmiotem
zainteresowania M. Bachtina.
Milowym krokiem w rozwoju teorii i praktyki intertekstualnoci byo
opublikowanie przez francuskiego literaturoznawc Grarda Genettea
pracy, w ktrej wyrnia pi tzw. relacji transtekstualnych, ktre mog
zaistnie pomidzy tekstami
85
. Te relacje to
86
:
1. Intertekstualno, rozumiana w zawonym sensie jako wspistnie-
nie dwch lub wicej tekstw o ewidentnych podobiestwach. Cho-
dzi wic o wystpowanie jednego tekstu w innym tekcie (cytaty,
wyrane aluzje, plagiaty).
2. Paratekstualno komentarze do danego utworu literackiego, obecne
w nim samym w postaci tytuu, wprowadzenia, epilogu.
3. Metatekstualno komentarze lub krytyczne ewaluacje odnoszce
si do danego tekstu, znajdujce si w innym tekcie. Chodzi tu
zwaszcza o relacj pomidzy tekstem i jego pretekstem.
4. Hipertekstualno zachodzi wtedy, gdy jeden tekst (hipotekst) sta-
nowi to dla drugiego (hipertekst). Hipertekstualno jest typowa dla
imitacji i adaptacji motyww.
5.Architekstualno relacje zachodzce w obrbie danego gatunku tek-
stu. Tekst zawsze tworzony jest przez autora wedug oglnych regu,
z ktrych korzysta on mniej lub bardziej wiadomie (np. u Wergiliu-
sza dostrzega si naladowanie dzie Homera).
Typologia G. Genettea wprowadzia nieco zamieszania w usyste-
matyzowaniu teorii intertekstualnoci. W ujciu bowiem J. Kristevej i
w powszechnym dzi postrzeganiu, intertekstualno widziana jest jako
szerszy fenomen literacki
87
, obejmujcy wszelkiego rodzaju dialogiczne
oddziaywania tekstw. Natomiast Genette wprowadza intertekstual-
no jako jeden z piciu moliwych typw relacji transtekstualnych,
zawajc istnienie odniesie intertekstualnych do ewidentnych podo-
biestw takich, jak aluzje czy plagiaty. W konsekwencji sowo inter-
tekstualno stao si dwuznaczne i w zwizku z tym w kadym
przypadku naley ucila, ktry z tych dwch sensw mamy na myli.
Drugim powodem nieprzychylnoci literaturoznawcw wobec typolo-
gii Genettea jest zbdny, w opinii wielu, typ paratekstualno, gdy
85
Zob. G. Genette, Palimpsestes: La littrature au second degr, Paris 1982.
86
Tame, 7.
87
Fenomen ten zosta wszake przetransponowany do innych dziedzin sztuki, gdzie
twrcy posuguj si innymi znakami ni sowa, ale pomidzy tymi znakami zachodz
rnego rodzaju inter-reakcje: np. do muzyki, malarstwa, rzeby, sztuki scenicznej,
filmu, itd.
Rozdzia III 336
jego kompetencje mogyby by przejte przez intertekstualno po-
jmowan jako typ, obejmujcy relacje zarwno wewntrztekstualne,
jak i pomidzy poszczeglnymi tekstami. Profesor Micha Gowiski,
uznany polski specjalista od teorii intertekstualnoci, proponuje, by z
typologii Genettea usun typ paratekstualno i jednoczenie trak-
towa hipertekstualno nie jako odrbn kategori, lecz jako element
intertekstualnoci. Dokonawszy tych ci profesor Gowiski do-
strzega trzy typy relacji transtekstualnych: intertekstualno, metatek-
stualno i architekstualno
88
. Inni teoretycy literatury redukuj
piciopunktow typologi Genettea rwnie do trzech typw, wyod-
rbniajc intertekstualno jako kategori nadrzdn i czc w jedno
paratekstualno z metatekstualnoci
89
. Tak wic, panuje tutaj dosy
duo zamieszania, a kolejne lata przynios zapewne nowe pomysy re-
dukcji lub rozbudowywania typw transtekstualnych modelu Genet-
tea. Naszym zdaniem model Genettea jest dobrze zniuansowany i
adekwatnie oddaje relacje, jakie mog zachodzi pomidzy tekstami. W
jego aplikacji do konkretnych bada naley jednak zawsze mie na
wzgldzie, e wszystkie pi typw naley traktowa jako relacje in-
tertekstualne
90
.
Nie jest naszym celem ukazywa tutaj, w jaki sposb odkrycie zja-
wiska intertekstualnoci i jego aplikacja do analiz literaturoznawczych
wpyny na rozwj bada nad tekstami Biblii. Trzeba wszake stwier-
dzi, e egzegeci bardzo szybko podjli nowe wyzwanie i chtnie za-
adaptowali nowe podejcia badawcze, wypracowane na drodze
praktycznych zastosowa teorii intertekstualnoci
91
. Naley rwnie po-
wiedzie, e od drugiej poowy XIX wieku a wic na okoo sto lat
88
Zob. M. Gowiski, O intertekstualnoci, 81.
89
Szerzej zob. M. Pfister, Koncepcja intertekstualnoci, 196.
90
Z krgu teoretykw intertekstualnoci pynie rwnie przestroga, by w interpretacji in-
tertekstualnego dialogowania tekstw nie zamyka si tylko do poziomu tekstu, lecz
uwzgldnia subiektywny odbir kadego tekstu przez rnych czytelnikw. Zob. M.
Riffaterre, Semiotyka intertekstualna: interpretant, Pamitnik Literacki LXXIX 1988,
z. 1, 298: adne podejcie do literatury nie powinno si zasklepia w obiektywnej
analizie dziea. Analiza powinna odsania subiektywny sposb, w jaki czytelnik je po-
strzega. Ciekawe spostrzeenia na temat uycia i naduycia teorii intertekstualnoci,
w kontekcie towarzyszcych jej stosowaniu nieprawidowoci metodologicznych
znale mona w: W. Klaga, Intertekstualno a ontologia tekstu, Kwartalnik neofi-
lologiczny XLI, 3-4/1999, 169-176.
91
Zob. na temat M. Zmuda, O intertekstualnoci i jej zastosowaniu w egzegezie biblij-
nej, 114-121.
przed pojawieniem si terminu intertekstualno egzegeci chrze-
cijascy rnej proweniencji konfesyjnej, zwaszcza ci, ktrzy badali
ksigi Starego Testamentu, przyjmowali, e teksty Biblii oddziauj na
siebie na zasadzie echa, zarwno w obrbie poszczeglnych ksig, jak
i w obrbie ich grup, czy te caego kanonu. Egzegeza historyczno-kry-
tyczna bada bowiem teksty Biblii w aspekcie diachronicznym, wyod-
rbniajc kolejne warstwy redakcyjne poszczeglnych ksig i badajc,
w jaki sposb zastane motywy s podejmowane i wykorzystywane przez
autorw pniejszych ksig. Tego typu zalenoci midzy tekstami ba-
zuj na odniesieniach intertekstualnych
92
. Trafnie okreli to zjawisko
wybitny profesor Papieskiego Instytutu Biblijnego L. Alonso Schkel
stwierdzajc, e Biblia jest pierwszym momentem hermeneutycznym.
Nie ulega wtpliwoci, e autor 21 rozdziau Ewangelii Janowej pisa
swj tekst bdc wiadomym, e zamieszczone tam przez niego mo-
tywy maj wywoywa w umysach czytelnikw intertekstualne echa
z motywami z rozdziaw 1 20
93
. Analizujc strategi pragmatyczn
autora J 21, wielokrotnie wskazalimy na liczne przykady, gdy wia-
domie odsya on czytelnika do motyww z korpusu Ewangelii. Czytel-
nik J 21, ktry nie wziby pod uwag tych odniesie, nie odczytaby
waciwego zamiaru autora, a jego interpretacja tekstu byaby zuboaa
i fragmentaryczna. Naszym celem, na tym ostatnim etapie bada, jest
przeledzenie tych odniesie J 21 do J 1 20. Posuymy si do tego
procedur badawcz relektury
94
, bazujc na zjawisku intertekstualnoci,
wypracowan i zaaplikowan do Ewangelii Janowej przez tzw. szko
szwajcarsk. Mamy tu na myli prace Jeana Zumsteina i Andreasa De-
ttwilera
95
. Autorzy ci, opierajc si na aktualnym stanie bada nad Cor-
92
Ksidz profesor Stanisaw Mdala, autor hasa Intertekstualno w Biblii w ency-
klopedii PWN widzi w tekstach biblijnych sze moliwych relacji transtekstualnych.
Wymienione przez niego typy relacji wspgraj z modelem G. Genettea, uzu-
penionym o tzw. stopie dialogicznoci tekstu, ktry nawizuje do teorii M. Bach-
tina. Zob. S. Mdala, Intertekstualno w Biblii, w: Religia. Encyklopedia PWN, t. 5,
Warszawa 2002, 57-59.
93
Zob. na ten temat: M. Marcheselli, Gv 21 come ripensamento della tradizione del
Quarto Vangelo, RStB 16/1/2 (2004) 337-358. Artyku ten akcentuje zbyt mocno, na-
szym zdaniem, kerygmatyczny wymiar J 21.
94
Koncepcj relektury omawia np. G. Genette, Palimpsestes: La littrature au second
degr, 7-14.
95
Zob. J. Zumstein, La rdaction final de lvangile selon Jean ( lexemple du chapi-
tre 21), in: La communaut johannique et son histoire: La trajectoire de levangile de
Jean aux deux premiers sicles, J. D. Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein (eds.), Genve
Rozdzia III 338
pus Johanneum twierdz, e pisma te, zanim przyjy ostateczn kano-
niczn form, przeszy dugi proces elaboracji, bdcy pochodn ak-
tywnoci szkoy Janowej. Relektura to jeden z podstawowych procesw
hermeneutycznych, ktrym posugiwaa si szkoa Janowa, bdca de-
pozytariuszem tradycji o Jezusie
96
. Ta technika literacka polegaa na
twrczej pracy pisarskiej teologw, ktrych celem bya adaptacja tekstu
Ewangelii do nowego Sitz im Leben wsplnoty. Nie jest to procedura
wymylona przez wsplnot Janow, lecz stosowana ju w ST
(zwaszcza w ksigach prorockich) a take w tradycji Pawowej
97
i w
tradycjach synoptycznych
98
.
Badania prowadzone przez J. Zumsteina i A. Dettwilera ukazuj re-
lektur jako wszechstronny fenomen pisarski
99
. Autorzy biblijni,
posugujcy si t technik, stosowali j dokonujc kolejnych redakcji
korpusu dziea, poprzez tzw. relektur wewntrzn lub dodajc do
utworu teksty pilotaowe takie, jak prolog, czy epilog, ktre miay nada
1990, 207-230; Tene, Mmoire et relecture pascale dans lvangile selon Jean, in:
Idem, Miettes exgtiqies, 299-316; A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhhten. Eine
exegetische Studie zu den johanneischen Abschiedsreden (Joh 13,3116,33) unter be-
sonderer Bercksichtigung ihres Relecture-Charakters, FRLANT 169: Gttingen
1995, 44-52; J. Zumstein, Le processus de relecture dans la littrature johannique,
EThR 78 (1998) 161-176; A. Dettwiler, Le phnomne de la relecture dans la tradi-
tion johannique: une proposition de typologie, w: Intertextualit. La Bible en chos,
red. D. Marguerat A. Curtis, Genve 2000, 185-200; J. Zumstein, Le processus jo-
hannique de la relecture lexemple de Jean 13,1-20, w: Regards croiss sur la Bible.
tudes sur le point de vue. Acts du III
e
colloque international du Rseau de recherch
en narrativit biblique Paris 8-10 juin 2006, Cerf: Paris 2007, 325-338.
96
La recherche actuelle, dans sa majorit, admet que la literature johannique sous sa
form canonique (Jn, 1 Jn, 2 Jn, 3 Jn) est le rsultat dun long processus dlaboration,
d pour lessentiel lactivit dune cole. Se pose alors la double question suivante:
comment cette cole a-t-elle recueilli et transmis les traditions dont elle tait dposi-
taire? Quelles procedures hermneutiques a-t-elle mises en oeuvre pour en interpre-
ter et en actualiser les expressions successive? () nous proposons de voir dans le
processus de relecture une des procdures essentielles caractrisant le travail tholo-
gique de lcole johannique (). Zob. J. Zumstein, Le processus de relecture dans
la littrature johannique, 161-162. Por. R.E. Brown, An Introduction to the Gospel of
John, F.J. Moloney (ed.), New York 2003, 291-292.
97
Na przykad 2 Tes moe by widziany jako relektura 1 Tes (typ metatekstualno
wedug modelu G. Genettea).
98
Zob. J. Zumstein, Le processus de relecture dans la littrature johannique, 162.
99
Ju wczeniej, cho przy uyciu nieco innych poj, pisa o tym zjawisku, w odnie-
sieniu do Ewangelii Janowej, np. M.-. Boismard, Un procd rdactionnel dans le
quatrime vangile: la Wideraufnahme, in: Lvangile de Jean. Sources, rdaction,
thologie, ed. M. de Jonge, BETL 44: Gembloux-Leuven 1977, 235-242.
gotowemu ju dzieu nowe ukierunkowanie pragmatyczne
100
. Zarwno
Prolog Ewangelii Janowej, jak i rozdzia 21, naley uzna za produkt
twrczej relektury gotowego ju dziea, na pniejszym etapie rozwoju
wsplnoty Janowej
101
. Pomidzy tymi tekstami a korpusem Ewangelii
zachodzi relacja paratekstualnoci
102
. Teksty te (Prolog i J 21) stanowi
parateksty do rozdziaw J 1 20 i naley je interpretowa jako ko-
mentarze krytycznie ewaluujce tre tych rozdziaw, w obliczu nowej
sytuacji religijno-egzystencjalnej wsplnoty
103
. Tak wic rozdzia 21
czwartej Ewangelii trzeba traktowa jako paratekst, ktry ma da czy-
telnikowi klucze do zamierzonej przez autora nowej interpretacji caego
tekstu Ewangelii
104
.
W naszej interpretacji rozdziau 21 Janowej Ewangelii jako relek-
tury J 1 20 znajd zastosowanie nastpujce przesanki hermeneu-
tyczne
105
:
1. Relektura to relacja midzy dwoma tekstami, ktre wzajemnie si in-
terpretuj. Wprzypadku J 21 zachodzi relacja paratekstualna pomidzy
tym tekstem a korpusem Ewangelii Janowej, ktry moemy tu okreli
jako pretekst. Ten pretekst by podstaw do napisania J 21, ktry
mona waciwie zrozumie jedynie poprzez intertekstualne odniesie-
nie si do niego. Jednoczenie J 21 by pisany z myl nadania J 1 20
nowej interpretacji, std te naley zwrci uwag na to, jakie tematy z
pretekstu s w nim podejmowane i w jaki, nowy sposb s ukazywane.
Dostrzeenie wzajemnej interakcji obu tekstw, zasadzajcej si na fe-
100
Naley tutaj pamita, e owocem procesu relektury s rwnie tytuy poszczegl-
nych ksig biblijnych, nadawane im wtedy, kiedy byy ju napisane. Tytu stanowi
rodzaj komentarza do caego utworu i mia naprowadza adresata na istot przesania
tekstu (relacja paratekstualna wedug typologii transtekstualnej G. Genettea).
101
Argumentacj oraz hipotezy wspczesnych egzegetw uznajcych zgodnie J 21 za
pniejszy dodatek (epilog lub apendyks) podaje: J. Zumstein, La rdaction final de
lvangile selon Jean ( lexemple du chapitre 21), 209-219.
102
Numer 2 w podanej powyej typologii relacji transtekstualnych G. Genettea.
103
F. Hallyn i G. Jacques w nastpujcy sposb definiuj paratekst: Le paratexte com-
prend un ensemble hybride de signes qui prsentent, encadrent, isolent, introduisent,
interrompent ou clturent un texte donn. Zob. F. Hallyn, G. Jacques, Aspects du
paratexte, w: Mthodes du texte: Introduction aux tudes littraires, M. Delcroix, F.
Hallyn (eds.), Louvain-la-Neuve 1987, 202.
104
Por. J. Zumstein, Le processus de relecture dans la littrature johannique, 169-170.
105
Inspirujemy si tutaj przede wszystkim: A. Dettwiler, Le phnomne de la relecture
dans la tradition johannique: une proposition de typologie, 188-200. Zob. te: J.
Krcido, J 12,44-50 jako przykad zastosowania techniki relektury, 325-327.
Rozdzia III 340
nomenie intertekstualnoci, jest niezbdnym warunkiem ich waciwej
interpretacji. T interakcj naley interpretowa zarwno na poziomie
synchronicznym, jak i diachronicznym. Waspekcie synchronicznymna-
ley mie na uwadze do czego doszlimy ju w pierwszym rozdziale
tej monografii metod analizy narracyjnej e J 21 nie jest zwykym
apendyksem, ktry nie miaby zwizkw narracyjnych (czas i miejsce
akcji, osoby, fabua, itp.) z korpusemEwangelii. Stanowi on zamierzone
przez autora przeduenie narracji, majce nada jej, w jaki sposb,
nowy sens (epilog). Obydwa te teksty, zczone razem, nadaj nowy,
waciwy i ostateczny sens caoci Ewangelii Janowej. Zachodzi wic
swego rodzaju rekonfiguracja pierwotnego sensu Ewangelii w wielu te-
matach
106
. Waspekcie diachronicznymtechnika relektury kae namza-
uway, e rozdzia 21 stanowi pniejszy dodatek do gotowego ju
korpusu Ewangelii. Tak wic tekst Ewangelii J 1 20, bdcy w posia-
daniu autora J 21, nie odpowiada z jakich wanych wzgldw nowej
sytuacji religijno-egzystencjalnej, w ktrej znalaza si wsplnota Ja-
nowa i domaga si nowej perspektywy teologicznej. Perspektywa dia-
chroniczna relektury pozwala nam wic przeledzi, w jaki sposb
dojrzewaa refleksja teologiczna wsplnoty Janowej.
2. Relektura, jako procedura literacka charakteryzuje si tym, e redak-
tor uznaje autorytet pretekstu i nie dyskredytuje jego wanoci dla
czytelnika. Pomidzy J 21 a korpusem Ewangelii nie zachodzi wic
relacja negacji, krytyki lub korekty, ale wyjanienia i pogbienia
przesania teologicznego
107
. Literaturoznawcy wymieniaj cztery spo-
soby bezporedniej transformacji tekstu: amplifikacja, redukcja, sub-
stytucja i przeniesienie
108
. Autor J 21 nie skorzysta z adnego z tych
sposobw, nie wyeliminowa nawet zakoczenia Ewangelii w 20, 30-
31, co wskazuje na szacunek do zastanej formy Ewangelii oraz na
dbao, by nie usun z niej adnych wtkw teologicznych, cha-
rakterystycznych dla tradycji Janowej. Jego dziaalno pisarska cha-
rakteryzowaa si zatem dbaoci o zachowanie tradycji, poczon
z jej reinterpretacj suc uaktualnieniu.
106
tre 21), 222.
107
Por. Tame, 219-221; A. Dettwiler, Le phnomne de la relecture dans la tradition jo-
hannique: une proposition de typologie, 190.
108
Tame.
3. Relektura dy wic, z jednej strony, do recepcji tradycji i jej gbszego
wyjanienia, z drugiej za, do nowego rozoenia akcentw tematycz-
nych. Praca pisarska autora J 21 charakteryzuje si podejmowaniem te-
matw, obecnych w rozdziaach 1 20 oraz dnoci do ich nowego,
pogbionego wyjanienia. Motywy i tematy obecne wJ 21 powinny by
rozpatrywane waspekcie tej dziaalnoci interpretatorskiej autora. Autor,
dokonujcy relektury wpostaci epilogu J 21, integruje podejmowane te-
maty z pretekstu wok nowej, podstawowej tematyki, ktra ma wpyn
na nowe rozumienie przez czytelnika rozdziaw1 20. Jak ju wspom-
nielimy powyej, technika relektury, stosowana przez szko Janow,
zasadza si na relacji paratekstualnoci pomidzy J 1 20 i J 21. Trzeba
tutaj wyranie doda, e pomidzy tymi tekstami nie zachodzi relacja
metatekstualna (odwoujemy si tu w dalszym cigu do modelu relacji
transtekstualnych G. Genettea). Oznacza to, e J 21 nie powinien by
traktowany jako komentarz do J 1 20 wsensie cisym. Nie chodzi tutaj
tylko o rnic gatunkow i o fakt, e komentarz systematyzuje i podsu-
mowuje podstawowe treci pretekstu. Waniejsze jest to, e z punktu wi-
dzenia autora komentarza biblijnego, komentuje on tekst kanoniczny
natomiast jego komentarz nie jest traktowany jako kanoniczny. Tym-
czasem autor J 21 i adresaci napisanego przez niego tekstu traktuj ten
tekst jako integraln cz czwartej Ewangelii, uznajc go tymsamymza
kanoniczny. Relektura jest wic procesem wewntrz-tekstualnym.
4. J 21 nie zosta napisany niezalenie od J 1 20 i doczony do goto-
wego ju dziea na ostatnim etapie redakcji. Rozdzia ten zosta stwo-
rzony z myl o J 1 20, po to, aby przy uyciu techniki relektury,
rekontekstualizowa tradycj Janow. Taka jest jego podstawowa funk-
cja. Technika relektury, pomaga namwic wyj z historyczno-krytycz-
nego impasu koncentrowania si na zagadnieniu czy J 21 stanowi epilog,
czy te apendyks do rozdziaw 1 20. Perspektywa relektury pozwala
dostrzec jego wan funkcj pragmatyczn z punktu widzenia wspl-
noty Janowej. Nie jest to, jak uwaao wielu egzegetw, skomponowany
niezalenie i dodany pniej, z niewiadomego powodu, fragment (lub
niezalene dwa fragmenty pisalimy o tym w drugim rozdziale), lecz
tekst pisany po to, by dostosowa tradycj obecn wJ 1 20 do nowych
horyzontw religijno-egzystencjalnych wsplnoty
109
.
109
Na temat mechanizmu socjologicznego rekontekstualizacji i potrzeby jego aplika-
cji w studiach nad Ewangeli Janow zob. B.J. Malina, R.L. Rohrbaugh, Social-Sci-
ence Commentary on the Gospel of John, 18-19.
Rozdzia III 342
5. Potrzeba relektury rozdziaw 1 20 Janowej Ewangelii poprzez do-
danie do gotowego ju dziea epilogu J 21 bya uwarunkowana
dwoma czynnikami. Po pierwsze, jest to konsekwencj naturalnej
skonnoci do teologicznego rozwoju tradycji wewntrz wsplnoty
(czynnik immanentny). Po drugie, potrzeba ta zrodzia si w zwizku
z now sytuacj historyczn wsplnoty, ktra musiaa stawi czoa
nowym wyzwaniom i da odpowied na wynikajce std nowe pro-
blemy (czynnik zewntrzny). Istniaa wic dialektyczna relacja po-
midzy powstawaniem tekstu a sytuacj historyczn
110
.
6. Aplikacja modelu relektury do interpretacji czwartej Ewangelii pozwala
badaczom spojrze nieco inaczej na problem jej autorstwa. W przy-
padku rozdziau 21, zasadnicze pytanie brzmiao: czy rozdzia ten zos-
ta napisany przez tego samego autora, co reszta dziea? Relektura
zakada wieloetapowo redakcji Ewangelii, wynikajc z potrzeby rep-
ragmatyzacji i rekontekstualizacji treci dziea w obliczu nowej sytua-
cji. Przyjcie hipotez szkoy i wsplnoty Janowej kae widzie
ostateczn form Ewangelii nie jako dzieo teoretycznej refleksji teo-
logicznej kilku kolejnych redaktorw, lecz jako przedmiot relektury,
odzwierciedlajcej przemiany religijno-egzystencjalne owej wsplnoty,
bdcej depozytariuszem powierzonej sobie tradycji.
7. Naley tutaj rwnie zauway, e dla naszych potrzeb wykorzystu-
jemy jedynie niewielk cz ogromnego potencjau techniki relek-
tury
111
i dokonujemy przez to rwnie pewnego uproszczenia.
Traktujc bowiem rozdzia 21 Janowej Ewangelii jako relektur J 1
20, interesujemy si przede wszystkim relacj paratekstualn pomi-
dzy tymi dwoma tekstami. Nie bierzemy za pod uwag wewntrznej
relektury, ktra bya dokonywana w rozdziaach J 1 20. Ze wzgldu
na fakt, e relacja paratekstualna zachodzi rwnie pomidzy korpu-
sem Ewangelii a jej Prologiem 1, 1-18 oraz tytuem .ua,,.te| -aa
Ìaa|||, traktowanie rozdziaw 1 20 jako monolitu jest naszym
wiadomym uproszczeniem, ktre bdziemy korygowa, jeli zajdzie
taka potrzeba. Inny typ relektury, z ktrym mamy do czynienia
w przypadku Ewangelii Janowej, polega na wewntrznej relekturze
poszczeglnych perykop. Doskona ilustracj tego s relektury teks-
110
Por. A. Dettwiler, Le phnomne de la relecture dans la tradition johannique: une
proposition de typologie, 192.
111
Rne typy relektury, obecne w czwartej Ewangelii omawia kompetentnie J. Zum-
stein, Le processus de relecture dans la littrature johannique, 161-176.
tw narracyjnych w postaci tekstw dyskursywnych (np. w roz-
dziaach 3 i 5), relektury tekstu dyskursywnego w postaci innego tek-
stu dyskursywnego (np. relektura eucharystyczna dyskursu
chrystologicznego w 6 rozdziale), czy te Mowy Poegnalne Jezusa
do uczniw (J 13 17). W naszej monografii interesujemy si rep-
ragmatyzacj treci rozdziaw 1 20 w J 21 i wiadomie pomijamy
wczeniejsze relektury, dokonywane w korpusie tego dziea.
Rozdzia III 344
3. Zasadnicze ukierunkowanie repragmatyzacji:
od chrystologii (J 1 20) do eklezjologii (J 21)
Lektura Ewangelii Janowej pozwala skonstatowa, e zajmuje si
ona przede wszystkim problematyk chrystologiczn. Jak wykazalimy
w pierwszym rozdziale naszej monografii, posugujc si metod ana-
lizy narracyjnej, zamiarem autora tej Ewangelii jest doprowadzenie
czytelnika do wiary i do pogbiania tej wiary poprzez coraz peniejsze
poznanie prawdziwej tosamoci Jezusa jako posanego przez Ojca
Zbawiciela wiata, Syna Boego i Mesjasza. Prolog 1, 1-18 oraz kon-
kluzja 20, 30-31 stanowi inkluzj tematyczn ukierunkowujc czy-
telnika na chrystologiczn lektur rozdziaw 1 20. Tymczasem, jak
to staralimy si pokaza w drugim rozdziale tej monografii, w roz-
dziale 21 autor przejawia nieco inn strategi. Cho centraln postaci
narracji pozostaje w dalszym cigu Jezus przedstawiony tu jako ob-
jawiajcy si zmartwychwstay Pan to jednak strategia pragmatyczna
autora skupia si na zagadnieniach zwizanych z yciem wsplnoty
Kocioa
112
. Rozdzia ten ma wic wyrane zainteresowanie eklezjolo-
giczne
113
. Zasadnicza repragmatyzacja, jaka dokonuje si na linii: roz-
dziay 1 20 rozdzia 21, prowadzi od chrystologii do eklezjologii.
Nie chcemy przez to powiedzie, e rozdziay 1 20 Janowej Ewangelii
s pozbawione treci eklezjologicznych
114
. Wrcz przeciwnie, poprzez
relektur wewntrzn, eklezjologia bya stopniowo wpisywana rw-
112
Eklezjologiczne odczytanie przesania rozdziau 21. czwartej Ewangelii proponuje
np. S.B. Marrow, John 21 An Essay in Johannine Ecclesiology, Rome 1968. Robi to
jednak w sposb mao przekonujcy.
113
Do takiego samego wniosku dochodzi np. M. Marcheselli, Gv 21 come ripensamento
della tradizione del Quarto Vangelo, 348.
114
Eklezjologi Janowej Ewangelii i jej relacj do chrystologii omawia np. S. Mdala,
Aktualne ujcia eklezjologii w Czwartej Ewangelii, STV20/2 (1982) 71-81. Zob. te:
R.E. Brown, Johannine Ecclesiology The Communitys Origins, Int 31 (1977) 379-
393; tene, An Introduction to the Gospel of John, 221-229.
345 Zasadnicze ukierunkowanie repragmatyzacji
nie w korpus Ewangelii (np. Mowy Poegnalne)
115
. Jednake w tych
rozdziaach eklezjologia wpisana jest w chrystologi, podczas gdy w J
21 chrystologia wpisuje si w eklezjologi. Za takim ukierunkowaniem
pragmatycznym rozdziau 21 przemawia kilka argumentw
116
. Po
pierwsze cudowny pow ryb, opowiedziany w 21, 1-8, jest istotowo
poczony z objawieniem si zmartwychwstaego Pana, lecz nie jest
ju ukazany jako c.t e|, jak to byo w przypadku znakw z rozdziaw
1 20
117
. Opowiadanie o cudownym poowie nie suy tu potwierdze-
niu tosamoci Jezusa i wezwaniu do wiary w Niego, ale stanowi to do
ukazania ycia Kocioa, a zwaszcza kompetencji Piotra (w. 2. 7b. 11)
i Umiowanego Ucznia (w. 7a). Nastpnie jak to staralimy si poka-
za w trakcie analizy narracyjnej narracja rozdziaw 1 20 jest
cakowicie podporzdkowana strategii budowania postaci Jezusa, jako
objawiciela Ojca i Zbawiciela. Wszystkie inne postaci z narracji Ewan-
gelii s traktowane funkcyjnie, poprzez odniesienie do Jezusa. W roz-
dziale 21 rzecz przedstawia si nieco inaczej. To objawiajcy si Jezus
ujawnia rol Piotra i Umiowanego Ucznia we wsplnocie popaschal-
nego Kocioa. Co wicej, postaci te oraz ich wzajemna relacja stano-
wi gwny przedmiot zainteresowania autora tego rozdziau (zob.
poniej). Ponadto autor J 21 stara si wyczuli czytelnika na nowe spo-
soby popaschalnej obecnoci Jezusa zmartwychwstaego we wsplno-
cie Kocioa: jest to obecno w sowie (cudowny pow ryb) i w
Eucharystii (cudowny posiek z uczniami). Konkluzja 21, 24-25 nie
koncentruje si ju na zagadnieniu znakw Jezusa, spisanych w Ksi-
dze po to, aby jej czytelnicy uwierzyli, e Jezus jest Mesjaszem i synem
Boym oraz by, dziki tej wierze, mieli ycie w sobie, jak to jest w
przypadku pierwszej konkluzji J 20, 30-31. Autor J 21, 24-25 akcentuje
natomiast konieczno przyjcia autorytatywnego wiadectwa sw
115
Jak ju to kilkakrotnie wyjanialimy, w aktualnym kanonicznym tekcie Ewangelii
Janowej znajduj odzwierciedlenie poszczeglne etapy redakcji tego dziea, zwizane
z ewolucj wsplnoty Janowej. A. Reinhartz, Befriending the Beloved Disciple: A
Jewish Reading of the Gospel of John, New York: Continuum 2001, passim, pro-
ponuje jeszcze szersze spojrzenie na poziomy narracji, obecne w Janowej Ewangelii.
Dostrzega w niej mianowicie trzy poziomy: historyczny opowiadanie o historycz-
nym Jezusie, galilejskim nauczycielu i cudotwrcy; kosmologiczny opowiadanie o
przedwiecznym Sowie, ktre przyszo do swoich, a swoi Go nie przyjli; eklezjolo-
giczny opowiadanie o historii wsplnoty Janowej.
116
Por. J. Zumstein, La rdaction final de lvangile selon Jean ( lexemple du chapi-
tre 21), 222.
117
Zwraca na to uwag np. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 407.
Rozdzia III 346
Ewangelii przez czytelnikw tworzcych popaschaln wsplnot Ko-
cioa. Lektura sw Ewangelii ma uwraliwi czytelnikw na odkry-
wanie ywej obecnoci Jezusa w Kociele popaschalnym.
4. Repragmatyzacja postaci Piotra
i Umiowanego Ucznia
integracja wsplnoty Janowej
z gwnym nurtem tradycji Kocioa
(mio i autorytet)
Wopinii wielu wspczesnych autorw centralnym tematem 21 roz-
dziau Janowej Ewangelii jest rola Piotra i Umiowanego Ucznia w Ko-
ciele popaschalnym
118
. Naley wic przeledzi czy prezentacja tych
postaci w J 21 rni si od ich konstrukcji w rozdziaach 1 20
119
. Za-
gadnieniem kompozycji tych postaci w caoci Ewangelii Janowej zaj-
mowalimy si w pierwszym rozdziale naszej monografii, a ich
prezentacj w J 21 ukazalimy w drugim rozdziale. Obecnie chcemy
wydoby tutaj najwaniejsze elementy tych postaci oraz popatrze na
118
tre 21), 221: De lavis unanime de la critique, le thme majeur mais non exclusive
du ch. 21 consiste dans llucidation de la responsabilit post-pascale ou, si lon pr-
fre, ecclsiale de Pierre et du disciple bien-aim. Podobnie wypowiadaj si
rwnie R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, 408-409; H. Thyen,
Entwicklungen innerhalb der johanneischen Theologie und Kirche im Spiegel von
Joh 21 und der Lieblingsjnger Texte des Evangeliums, in: Lvangile de Jean.
Sources, rdaction, thologie, M. de Jonge (ed.), BETL44: Gembloux-Leuven 1977,
270. E. Ruckstuhl dopatruje si nawet w J 21, 1-23 struktury chiastycznej, opartej na
tematyce Piotra i Umiowanego Ucznia: Umiowany Ucze/Piotr (ww. 1-14)
Piotr/Umiowany Ucze (ww. 14-23). Zob. E. Ruckstuhl, Zur Aussage und Botschaft
von Johannes 21, 328-329. C.K. Barrett, John 21.15-25, in: Idem, Essays on John,
London 1982, 166, twierdzi, e funkcja pasterska Piotra jest tu zestawiona z nauczy-
cielsk (kaznodziejsk) funkcj Umiowanego Ucznia. Zob. te: S.B. Marrow, John
21. An Essay in Johannine Ecclesiology, 48-49.
119
Zagadnienia te omawia kompetentnie H. Witczyk, Rola umiowanego ucznia w
odniesieniu do Piotra wypierajcego si Jezusa, 55-97. Zob. te: H. Thyen, Noch
einmal: Johannes 21 und der Jnger, den Jesus liebte, 155-166.
Rozdzia III 348
ich wspzaleno, uciekajc si do naszego zaoenia, e J 21 stanowi
repragmatyzacj treci korpusu Ewangelii
120
.
Pierwszym elementem, wskazujcym na repragmatyzacj postaci
Piotra i Umiowanego Ucznia w czwartej Ewangelii jest nowe ukazanie
ich wzajemnej relacji
121
. Wtrakcie narracji rozdziaw 13 20, gdzie po-
jawia si Umiowany Ucze, autor stara si eksponowa jego intymny
zwizek z Jezusem. Natomiast posta Piotra wrozdziaach 1 20 jest uka-
zywana ambiwalentnie nie wystarczaj jego dobre chci, gdy w chwi-
lach, gdy powinien da wiadectwo swojego przywizania do Jezusa,
zawodzi
122
. W czasie Ostatniej Wieczerzy Umiowany Ucze zajmuje
uprzywilejowane miejsce przy Jezusie (13, 23-25), spoczywajc na Jego
piersi. Piotr za korzysta z jego mediacji, by dowiedzie si czego od Je-
zusa. Podczas procesu Jezusa Umiowany Ucze pomaga Piotrowi dosta
si na dziedziniec arcykapana (18, 15-18). Naley std wycign wnio-
sek, e by on cay czas blisko Jezusa wtych krytycznych dla Niego chwi-
lach
123
. Piotr za, w tej samej sytuacji, trzykrotnie si Go zapar. Inaczej
ni Umiowany Ucze, Piotr nie znalaz si te pod krzyem Jezusa,
w chwili Jego agonii i mierci (19, 26-27). Co wicej, Jezus powierza
przed mierci Umiowanemu Uczniowi swoj Matk w opiek, czynic
go wten sposb, swoj rodzin a wic kim najbliszym. Wprawdzie Piotr
pierwszy wszed do pustego grobu Jezusa w poranek zmartwychwstania,
jednake tylko Umiowany Ucze by wstanie zrozumie i przyj z wiar
fakt Jego zmartwychwstania (20, 2-10). Tak wic w korpusie Ewangelii
Janowej Umiowany Ucze jest ukazany jako przewyszajcy Piotra, za-
rwno waspekcie bliskoci relacji z Jezusem, jak i wiernoci Mu. Inaczej
ni Piotr, posiada on rwnie zdolnoci rozumienia objawienia przynie-
sionego przez Jezusa i wydarzenia paschalnego
124
.
120
Charakterystyk obu tych postaci w czwartej Ewangelii dobrze ukazuje S. Mdala,
Apologia autorytetu Piotra we wsplnocie Janowej. Analiza retoryczna J 21,1-25,
16-20. 24-43. Zob. te: J. Zumstein, Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-
21), 150-151. Teza tego ostatniego autora, e Piotr wystpuje tu w funkcji wiadka
kocielnego (tmoin ecclsial) a Umiowany Ucze jako paradygmat wiary (para-
digme de la foi) wydaje si nam zbytnim uproszczeniem caoci zagadnienia.
121
Por. R. Bauckham, The Audience of the Fourth Gospel, in: Jesus in Johannine Tra-
dition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 111; F. Manns, Jean 21:
Contribution lecclsiologie du quatrime vangile, 202-209.
122
Krtkiego przegldu perykop z J 1 20, pod ktem postaci Piotra, dokona np. M.
Marcheselli, Gv 21 come ripensamento della tradizione del Quarto Vangelo, 342-346.
123
Por. J. Zumstein, Le disciple bien-aim, 228-232.
124
Por. M. de Jonge, The Beloved Disciple and the Date of the Gospel of John, 100-105.
349 Repragmatyzacja postaci Piotra i Umiowanego Ucznia
Autor 21 rozdziau wyranie stara si zmodyfikowa ten nieko-
rzystny dla Piotra obraz obu postaci i ich wzajemnej zalenoci
125
. Piotr
zajmuje tu zdecydowanie uprzywilejowan pozycj przy Jezusie i staje
si jedynym partnerem dialogu z Nim. Nie odbywa si to jednak kosz-
tem umniejszenia roli Umiowanego Ucznia, lecz narracja 21 rozdziau
jest tak konstruowana, by ukaza proces rehabilitacji Piotra i nadania
mu uprzywilejowanego miejsca pasterza we wsplnocie Kocioa
126
.
Umiowany Ucze zachowuje w rozdziale 21 swoj wyjtkowo, jeli
chodzi o umiejtno rozpoznawania znakw i interpretowania osoby
Jezusa (To jest Pan w 21, 7a). To on przekazuje bezporednio Piot-
rowi swoj wiedz, a caa Ewangelia, przekazywana czytelnikowi, po-
winna by widziana przez niego jako owoc wiadectwa Umiowanego
Ucznia. Jednake to Piotr jako jedyny rzuca si w wody jeziora, by jak
najszybciej spotka Jezusa, on rwnie na sowo Jezusa wyciga na
brzeg sie pen ryb i on staje si Jego jedynym partnerem w dalszym
dialogu (12, 15-19). Wtej rehabilitacji Piotra autor 21 rozdziau stara si
wszake, by czytelnik by wiadom wyjtkowej bliskoci Umiowanego
Ucznia z Jezusem (przypomnienie, e podczas Ostatniej Wieczerzy spo-
czywa on na piersi Jezusa 21, 20) oraz tego, e jego los zaley od
woli Jezusa a nie od woli Piotra (21, 22).
Wydaje si, e poprzez repragmatyzacj postaci Piotra i Umiowanego
Ucznia w rozdziale 21 autor dy do uwiadomienia czytelnikowi wza-
jemnych relacji i podziau kompetencji dwojakiego rodzaju autorytetu we
wsplnocie Kocioa autorytetu charyzmatycznego oraz autorytetu
wadzy pasterskiej. Kluczowym dla zrozumienia funkcji obu tych auto-
rytetw jest eksponowany tu bardzo mocno temat mioci. Umiowany
Ucze to osoba a jednoczenie typ/symbol autorytetu charyzmatycznego.
Uywanie konsekwentnie w stosunku do niego okrelenia ucze, kt-
rego Jezus miowa uwiadamia czytelnikowi, e charyzmat tej osoby,
opierajcy si na kilku elementach blisko i rozpoznawanie osoby Je-
zusa wznakach, interpretacja Jego osoby oraz zdolno naladowania Go
i dawania wiadectwa o Nim jest pochodn tego, e sam Jezus miuje
tego ucznia. Wrozdziale 21 zachodzi bardzo delikatna repragmatyzacja tej
125
tre 21), 224.
126
Aspekty retoryczne tej strategii autora w J 21 dobrze wydobywa S. Mdala, Apolo-
gia autorytetu Piotra we wsplnocie Janowej. Analiza retoryczna J 21, 1-25, 24-43.
Rozdzia III 350
postaci. Autor podtrzymuje jego dotychczasowy status i dodatkowo uka-
zuje go jako tego, ktry pozostawi swoje wiadectwo o Jesusie poprzez
sowa Ewangelii (21, 24). Dziki temu jego wiadectwo trwa, pomimo
jego mierci
127
. Natomiast autorytet wadzy pasterskiej jest pochodn ra-
dykalnej mioci Piotra, wyznanej Jezusowi i gotowej odda dla i za Niego
swoje ycie (zob. nasza interpretacja 21, 15-19). Wida wyranie, e autor
czwartej Ewangelii chce rozgraniczy te dwa porzdki autorytetu, a w roz-
dziale 21 dy do ukazania wanoci i odrbnoci obu z nich.
Na koniec rodzi si pytanie, czemu miaa suy repragmatyzacja
postaci Piotra w rozdziale 21 Janowej Ewangelii i zestawienie jej z retu-
szow repragmatyzacj postaci Umiowanego Ucznia
128
. Chodzi tutaj
prawdopodobnie o wyjanienie wzajemnej relacji obu uczniw Jezusa i
ich nastpcw na etapie rozwoju tradycji Janowej, gdy wsplnota ta sta-
waa si czci tzw. wielkiego Kocioa, w ktrym autorytet Piotra by
najwaniejszy (zob. nasze analizy etapw rozwoju wsplnoty Janowej).
Koci Janowy pragn sta si rwnoprawn czci Kocioa po-
wszechnego i konieczne stawao si rehabilitowanie postaci Piotra, by za-
trze negatywny odbir jego postaci, jaki czytelnik moe mie po lekturze
rozdziaw 1 20 czwartej Ewangelii, ktre odzwierciedlaj wczeniej-
szy stosunek wsplnoty Janowej do niego
129
. Zgodnie z zasadami stoso-
wania techniki relektury (zob. powyej) autor nie usuwa z rozdziaw 1
20 fragmentw, wktrych Piotr przedstawiany jest wnegatywnymwietle,
lecz dodaje do korpusu Ewangelii tekst rozdziau 21, ktry ma za zadanie
przeprowadzi apologi autorytetu Piotra we wsplnocie Janowej i jedno-
czenie ukaza, w jaki sposb naley pogodzi ze sob dwa autorytety:
niezbywalny autorytet Umiowanego Ucznia jako gwaranta prawdzi-
woci tradycji wsplnoty i autorytet Piotra jako paterza caego Ko-
127
Zob. J. Becker, Das Evangelium nach Johannes: Kap. 11-21, 649-650; H. Thyen,
Entwicklungen innerhalb der johanneischen Theologie und Kirche im Spiegel von
Joh 21 und der Lieblingsjnger Texte des Evangeliums, 273.
128
Problem ten podejmuje J. Zumstein, La rdaction final de lvangile selon Jean (
lexemple du chapitre 21), 228.
129
Por. J. Becker, Johanneisches Christentum. Seine Geshichte und Theologie im ber-
blick, 65.
130
Tekst J 21 napisany zosta przede wszystkim do czonkw wsplnoty, ktrzy nadal
powtpiewali w pasterski autorytet Piotra i obawiali si, e podporzdkowanie si
mu moe pozbawi wsplnot jej tosamoci, budowanej na wiadectwie Umiowa-
nego Ucznia i wzajemnej mioci. Osoby odpowiedzialne za redagowanie czwartej
Ewangelii na tym ostatnim etapie, nalece najprawdopodobniej do szkoy Janowej,
351 Repragmatyzacja postaci Piotra i Umiowanego Ucznia
cioa
130
. Chodzi wic wyranie o eklezjologiczne repragmatyzowanie de-
pozytu wiary zawartego w rozdziaach 1 20 Janowej Ewangelii, w obli-
czu wczenia si tradycji Janowej w nurt Kocioa powszechnego
131
.
przekonyway swoim autorytetem (wiemy w 21, 24), e Piotr jest wiarygodnym
pasterzem, kochajcym bezgranicznie zmartwychwstaego Pana i wzorujcym swoj
posug na przykadzie Jezusa Dobrego Pasterza (21, 15-17 i 10, 1-18). Jednoczenie
wida wyranie tendencj wsplnoty Janowej do przekonania pasterzy wielkiego
Kocioa, e strzeony przez ni depozyt sowa Boego, zapisanego w postaci Ewan-
gelii, powinien mie dla caego Kocioa taki sam autorytet, jak dziea pozostaych,
uznanych przez tradycj Ewangelistw. Wtrosce o zachowanie swojej odrbnej tosa-
moci wsplnota staraa si w rozdziale 21, korzystajc z autorytetu Ewangelii jako
Pisma, ukaza, e jej poddanie si pasterskiemu autorytetowi Piotra, nie moe ozna-
cza wyrzeczenia si autorytetu Umiowanego Ucznia jako wiadka i autora zapisa-
nej tradycji. wiadectwem tej obrony tosamoci jest fragment 21, 20-23 oraz
konkluzja (21, 24-25). Por. F. Manns, Jean 21: Contribution lecclsiologie du quat-
rime vangile, 209-210. Zob. te: U. Wilckens, Joh 21,15-23 als Grundtext zum
Thema Petrusdienst, 181-183.
131
Por. R. Bauckham, The Audience of the Fourth Gospel, 111. J. Zumstein, La rdac-
tion final de lvangile selon Jean ( lexemple du chapitre 21), 229 ujmuje to w
nastpujcych sowach: En premier lieu, le changement de problmatique du ch. 21
par raport au reste de lvangile est lindice dun changement de situation. Les deux
figures emblmatiques que sont Pierre et le disciple bien-aim sont mortes et leur
disparition suscite une rflexion de nature eclsiologique. Par ailleurs, lexemple de
lensemble du christianisme de la fin du I
re
sicle, le milieu johannique commence
sinterroger sur la lgitimit de sa tradition et sefforce den dmontrer la validit en
la rfrant une figure connue. Tant la rflexion sur le destin des aptres que lin-
terrogation sur lauthenticit de la tradition nous renvoient une situation relativement
tardive. Podobnie uwaa: S.M. Schneiders, John 21:1-14, 75. Zob. te M. Marche-
selli, Gv 21 come ripensamento della tradizione del Quarto Vangelo, 354-355.
Rozdzia III 352
5. Waniejsze echa narracyjne w J 21,
wskazujce na repragmatyzacj
lub rekontekstualizacj przesania J 1 20
5.1. Nawizania do Prologu (1, 1-18)
Prolog Janowej Ewangelii (1, 1-18) oraz rozdzia 21 tworz inkluzj,
obejmujc tre caego dziea
132
. Cho teksty te zostay napisane w zu-
penie innej gatunkowej konwencji literackiej, to naley przypuszcza,
e autor wiadomie spi korpus Ewangelii tak wanie klamr i e
zawar w nich obu motywy, ktre maj oddziaywa na siebie na zasa-
dzie echa. Inkluzja ta powinna zawiera gwne tematy, rozwijane
w trakcie narracji caej Ewangelii. Zakadamy tutaj, e Prolog Janowej
Ewangelii stanowi jej integraln cz w czasie, gdy autor 21 rozdziau
dokonywa relektury caego dziea. Chcemy wic zbada jakie naj-
waniejsze tematy Prologu znajduj swoje echo w J 21.
Najbardziej sugestywna jest tutaj metafora wiato/ciemno, bardzo
wyranie obecna w obu tekstach. W 1, 4-5 Boski Logos, utosamiany
w narracji Ewangelii z Jezusem, jest kojarzony ze wiatem: W Nim
byo ycie, a ycie byo wiatoci ludzi, a wiato w ciemnoci
132
P. Chatelion Counet, John, a Postmodern Gospel. Introduction to Deconstructive Exe-
gesis Applied to the Fourth Gospel, 324-325, dostrzega logocentryczne elementy
w konkluzji 21, 24-25 (tekst, jako autonomiczne sowo) i uwaa, e zachodzi tu iden-
tyfikacja spisanych sw Ewangelii z odwiecznym Logosem z Prologu. Nadawaoby
to sowom Ewangelii wyjtkowego autorytetu i wtedy zachodzioby utosamienie
Logosu, historycznego Jezusa, zmartwychwstaego Pana oraz sw Ewangelii:
czwarta Ewangelia jako Sowo (zob. Tame, 331). Wnaszej ocenie autor, gdyby chcia
przekona czytelnika w tak zawoalowany sposb do utosamienia Logosu ze sowami
Ewangelii, wymagaby od niego zbyt wielkiej ekwilibrystyki umysowej. Bez-
porednio z tekstu Ewangelii takiego utosamienia nie da si wyprowadzi.
353
wieci i ciemno jej nie ogarna. Dalej, w zestawieniu z postaci Jana
Chrzciciela, ktry nie by wiatoci, ale wiadkiem wiatoci, czy-
tamy: Bya wiato prawdziwa, ktra owieca kadego czowieka,
gdy na wiat przychodzi (1, 9) i w kolejnym wersecie autor wyjania,
e t wiatoci jest Sowo, ktre byo na wiecie. Autor 21 rozdziau,
wyranie uwiadamia czytelnikowi, e bezowocny pow ryb, dokony-
wany przez uczniw, odbywa si w nocy i e Jezus pojawia si na
brzegu wraz z nastawaniem wiata dnia. Wydaje si, e echo narracyjne,
oparte na metaforze wiata, wywoane przez autora 21 rozdziau, nie
jest przypadkowe, ale suy konkretnemu celowi. Ma ono, naszym zda-
niem, uwiadomi czytelnikom tosamo Tego, ktry objawia si
uczniom na brzegu Jeziora Galilejskiego i ktry podejmuje z nimi dia-
log, nadajcy nowy sens ich yciu. Ta tosamo to tosamo od-
wiecznego Logosu, ktry by od pocztku u Boga i ktry by Bogiem (1,
1). Jemu wiat zawdzicza swoje istnienie i On jest rdem ycia (1, 2-
3). On sta si ciaem i zamieszka wrd ludzi (1, 14), a Jego pobyt na
ziemi, zrelacjonowany selektywnie na kartach Ewangelii (21, 24-25),
suy temu, by poprzez Jego sowa i czyny ludzie poznali Ojca, ktry
Go posa (1, 18) i uwierzyli w Niego jako Chrystusa i Syna Boego
(wybrzmiewa to mocno w pierwszym zakoczeniu Ewangelii 20, 30-
31)
133
. Strategia autora J 21 zmierza wic do tego, by czytelnik jeszcze
raz, koczc lektur jego dziea, uwiadomi sobie kim jest Jezus, do
wiary w ktrego wzywa go poprzez sowa zapisane w Ewangelii. Tosa-
mo Jezusa, odsaniana czytelnikowi poprzez ca narracj (Mesjasz,
Syn Boy, Baranek Boy, Nauczyciel, Zbawiciel, itp.) znajduje swoje
dopenienie w 21 rozdziale, gdzie czytelnik ma rozpozna i uzna w
Nim Kyriosa tzn. zmartwychwstaego Pana, ktry jest obecny w
swoim Kociele. Jego pojawienie si jest porwnywalne do przejcia z
ciemnoci mierci do wiata dnia ycia. Nadaje ono bezowocnemu
yciu uczniw nowy, peny sens.
Naley rwnie zwrci uwag na to, e Jezus objawiajcy si na
brzegu jeziora, bdcy odwiecznym Sowem, wypowiada do uczniw
sowa, ktre, przyjte przez nich, pozwalaj im rozpozna Jego obec-
no, daj im obfity pokarm (cudowny pow) oraz sprawiaj, e ro-
133
Jak wykazalimy w pierwszej czci naszej monografii, w takim wanie kierunku
zmierza strategia narracyjna autora czwartej Ewangelii. Zob. te J. Krcido, Jesus
Final Call to Faith (12, 44-50). Literary Approach, 48-65.
Waniejsze echa narracyjne w J 21
Rozdzia III 354
zeznaj w Nim zmartwychwstaego Pana
134
. Jezus Sowo jest wic dla
uczniw rdem sowa oywiajcego ich ycie. Autor Prologu zazna-
cza, e ci, ktrzy przyjli Sowo stali si dziemi Boymi (1, 12),
ogldaj chwa Jednorodzonego i uczestnicz w Jego mocy (1, 15), z
Jego penoci otrzymali rwnie ask po asce (1, 16)
135
. Wydaje si,
e autor J 21, wywoujc tutaj to echo tematyczne z Prologiem, chce,
by jego czytelnicy, pojmowali swoj tosamo, jak uczniowie, w od-
niesieniu do tosamoci Jezusa oywiajcego Sowa.
Motyw nieudanego poowu ryb, pord ciemnoci nocy, stoi w wyra-
nymkontracie z obfitoci poowu dokonanego na sowa Jezusa o wietle
poranka. Autor odsya tu czytelnika prawdopodobnie do 1, 17: Podczas,
gdy prawo zostao dane za porednictwemMojesza, aska i prawda przy-
szy przez Jezusa Chrystusa. Jak wcielenie Jezusa przynioso wiatu now
ekonomi zbawienia przejcie od starotestamentowej religijnoci Prawa
do religijnoci opartej na asce i prawdzie, ktre znajduj swoje jedyne
rdo w Jezusie tak przyjcie Zmartwychwstaego Pana wprowadza
uczniwz ciemnoci nocy do wiata dnia i jest dla nich rdemnowego,
obfitego ycia. Jeeli przyjmiemy, e 153 ryby w sieci, zowione przez
uczniwna sowo Jezusa (Logosu/Sowa i zmartwychwstaego Pana) sym-
bolizuj Jego nauczanie zapisane w Ewangeliach
136
i przekazywane wmisji
Kocioa, to intertekstualne, zamierzone przez autora J 21, odniesienie do
Prologu staje si jeszcze bardziej wyraziste.
5.2. Cudowny pow ryb (21, 1-14) a znak w Kanie (2, 1-11)
Intertekstualne odniesienie J 21 do narracji o znaku w Kanie Gali-
lejskiej opiera si na kilku motywach. Najbardziej uderzajcy jest
motyw obfitoci, bdcej pochodn posuszestwa sowu Jezusa. Autor
21 rozdziau podkrela, e Natanael, jeden z uczestnikw cudownego
poowu, pochodzi z Kany Galilejskiej. Kolejnym wsplnym motywem
jest motyw wody. Woda w kamiennych stgwiach, przeznaczonych do
ydowskich oczyszcze, ktra, na sowo Jezusa, staa si winem, nie-
odparcie kojarzy si w umysach czytelnikw z wod, z ktrej ucznio-
134
Por. S. Mdala, Funkcja i tre opowiadania o trzecim objawieniu si Jezusa uczniom
po zmartwychwstaniu (J 21, 1-14), 266.
135
Tame.
136
Tame.
355 Waniejsze echa narracyjne w J 21
wie, na sowo Jezusa, wydobyli 153 ryby. Obfito cudownej przemiany
wody w wino, na godach w Kanie Galilejskiej, ukazuje, na poziomie
symbolicznym, wyszo nowej ekonomii zbawienia, objawionej
czowiekowi w osobie Jezusa, w odniesieniu do ekonomii Starego Tes-
tamentu. Jest to wyszo ekonomii aski i prawdy nad ekonomi Prawa,
o ktrej pisa autor Prologu (1, 17). Motywy obfitoci i wody, odnoszce
czytelnika J 21, 1-14 do 2, 1-11 ka mu interpretowa cudowny pow
ryb, dokonany przez uczniw, na sowo Jezusa, jako realizacj nowej
ekonomii zbawienia w codziennym yciu Kocioa. Sowo Jezusa, ob-
jawiajcego si uczniom w codziennych wydarzeniach ycia, ma moc
sprawcz, wyraajc si w obfitoci poowu. Repragmatyzacja moty-
ww z 2, 1-11 idzie w 21, 1-14 w kierunku ukazania skutecznoci misji
Kocioa, posusznego sowu Jezusa.
wiadkami znaku Jezusa w Kanie Galilejskiej byli powoani przez
Niego uczniowie (1, 35-50). Oni te ujrzeli w tym znaku Jego chwa
i uwierzyli w Niego, na pocztku Jego publicznej dziaalnoci (2, 11).
W 21, 1-14 pojawia si co najmniej trzech tych samych uczniw. Maj
oni, poprzez dokonany przez Jezusa cud obfitoci, pozna Jego tosa-
mo jako zmartwychwstaego Pana i odnie to poznanie do Tego,
w ktrego uwierzyli w Kanie. Dziaalno uczniw jest kontynuacj
misji Jezusa historycznego, ktry jednoczenie jest zmartwychwstaym
Panem, objawiajcym si uczniom w ich codziennoci i cudownie kie-
rujcym podejmowanymi przez nich zadaniami. Nowe ycie uczniw
Jezusa, po Jego zmartwychwstaniu, ma opiera si na posuszestwie
Jego sowu.
5.3. J 21, 1-14 a wypowied Jezusa o nowej wityni (2, 18-22)
Przy okazji analizy motywu wody w drugim rozdziale tej monogra-
fii, zwrcilimy uwag na uderzajce podobiestwo pomidzy narracj
J 21, 1-14 a Ezechielow wizj przyszej wityni, przedstawion w Ez
47, 1-12. Znalelimy nastpujce, wsplne obydwu tekstom, motywy:
symbol wody, postaci rybakw, sieci, praw stron, zanurzenie si
w wodzie, obfito ryb. Naley zwaszcza zwrci uwag na to, e
w prorockiej zapowiedzi Ezechiela, w przyszej wityni, z prawego jej
boku miaa wypywa woda pena ryb. W wietle Ez 47, 1-12 naley
widzie w Jezusie, objawiajcym si uczniom/rybakom na brzegu Je-
Rozdzia III 356
ziora Galilejskiego, now wityni, bdc wypenieniem prorockiej
zapowiedzi
137
. Motyw Jezusa jako nowej wityni pojawia si w narra-
cji Ewangelii Janowej bezporednio po znaku w Kanie. Jezus zachca
ydw, by zburzyli star wityni, ktrej oczyszczenia wanie doko-
na (2, 19), a On w trzech dniach wzniesie now wityni. Wszech-
obecny narrator wyjania zaraz czytelnikowi w swoim komentarzu, jaki
jest sens tej konfrontacji Jezusa z reprezentantami starej wityni: On
za mwi o wityni swego ciaa. Gdy zmartwychwsta, przypomnieli
sobie uczniowie Jego, e to powiedzia, i uwierzyli Pismu i sowu, ktre
wyrzek Jezus (2, 21-22). Narracja 21 rozdziau, ukazujca czasy po-
paschalne, odwouje si echem do zapowiedzi Jezusa jako nowej
wityni z 2, 18-22. Cho autor dokonuje tego w sposb nieco zawoa-
lowany, to jednak bardzo czytelny i wymowny. Dla wsplnoty, bdcej
depozytariuszem tradycji Janowej, Jezus jest zmartwychwstaym
Panem, ktry powsta z grobu trzeciego dnia po ukrzyowaniu. Jest On
now wityni, ktra zastpia jedyne autorytatywne miejsce kultu, kt-
rym bya witynia w Jerozolimie (patrz dialog Jezusa z Samarytank).
Cudowny pow, ktrego dokonali uczniowie, sta si moliwy dziki
temu, e uczniowie dali wiar sowom Jezusa, gdy, jak podkrela autor
w 2, 22, po Jego zmartwychwstaniu uczniowie peniej uwiadomili sobie
Jego tosamo jako nowej wityni. To za uzdolnio ich do penie-
jszego zrozumienia Pism oraz Jego sw. Okrelenie Pisma naley tu
rozumie przede wszystkim jako wypenienie si w osobie Jezusa za-
powiedzi prorockich Starego Testamentu (patrz Ezechiel powyej). Na-
tomiast z perspektywy historycznych adresatw oraz domylnych
czytelnikw wszystkich czasw, Pisma to przekazywany przez autora,
bdcego wiadkiem Jezusa, spisany tekst Janowej Ewangelii oraz inne
dostpne pisma Starego i Nowego Testamentu.
Echo 2, 18-22, odzywajce si w 21, 1-14, kae interpretowa Je-
zusa objawiajcego si uczniom na brzegu, jako Liturga nowej wityni,
a Jego sowa do uczniw i przygotowanie dla nich posiku, jako czyn-
noci liturgiczne
138
. On dziaajc moc Boskiego autorytetu, wypowiada
sowa, ktre maj dla nich wic warto, przygotowuje dla nich chleb
i ryb i osobicie je im podaje. Ten posiek ma wyranie liturgiczne
cechy. Autor J 21, 1-14, podejmujc motyw Jezusa jako nowej wityni
137
Por. Tame.
138
Tame, 264.
z 2, 18-22, wykorzystuje go bardzo twrczo, wyjaniajc czytelnikowi
pryncypia, na ktrych ma si opiera nowe ycie uczniw Jezusa,
w Nim jako nowej, duchowej, jedynej wityni. Zgodne z zasadami re-
lektury wiadomo wymiaru kultyczno-liturgicznego 21 rozdziau za-
chca odbiorc Ewangelii do czytania caej Ewangelii rwnie w takiej
perspektywie: jako autorytatywnego tekstu, znajdujcego swoje zasto-
sowanie w liturgii nowej ekonomii zbawienia, gdzie Jezus jest now
wityni.
5.4. Posiekprzygotowany przez Jezusa dla uczniw(J 21, 1-14)
a opowiadanie o cudownym rozmnoeniu chleba
i Mowa Eucharystyczna (6, 1-71)
Analizujc aspekty strategii pragmatycznej autora w drugiej czci
naszej monografii, zwrcilimy uwag na liczne echa intertekstualne
rozdziau 6 Janowej Ewangelii w 21, 1-14. Przypomnijmy tu naj-
waniejsze z nich: obydwa epizody rozgrywaj si na brzegu Jeziora
Galilejskiego; cignicie sieci z rybami przez uczniw na jeziorze (21,
6) oraz przez Piotra na brzeg (21, 11) jest okrelona za pomoc cza-
sownika . -a, ktry w 6, 44 wyraa przyciganie wiernych do Jezusa
przez Ojca (a poza tym tylko w 12, 32 w obietnicy Jezusa: A Ja, gdy
zostan nad ziemi wywyszony, pocign wszystkich do siebie);
tylko w rozdziaach 6 i 21 w caej Ewangelii Janowej jest mowa o tym,
e uczniowie posugiwali si odzi
139
. Intertekstualna, zamierzona
przez autora, czno rozdziaw 6 i 21, uwidacznia si rwnie w
uyciu rzeczownikw a e; i e a te| oraz w podobnym sposobie opo-
wiadania o przekazaniu chleba i ryby uczniom (6, 11 i 21, 13)
140
. Wy-
nika std, e autor 21 rozdziau sugeruje czytelnikowi, by posiek
Jezusa z uczniami, o ktrym opowiada, by przez niego odczytywany
w kontekcie cudownego rozmnoenia chleba i nastpujcej zaraz
potem tzw. Mowy Eucharystycznej Jezusa
141
.
139
Por. P.E. Spencer, Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation and In-
tratextual Connection, 59.
140
Zob. M.W.G. Stibbe, John, NBC: JSOT Press, Sheffield 1993, 208.
141
Inaczej uwaa J.M. Perry, The Evolution of the Johannine Eucharist, NTS 39 (1993)
22-35. Autor ten twierdzi, e fragment 21, 1-14 pochodzi z wczesnego okresu histo-
rii wsplnoty Janowej (zob. zwaszcza strony 32-34).
Rozdzia III 358
Zasadnicze pytanie, jakie rodzi si z punktu widzenia techniki re-
lektury, dotyczy tego, czy i w jaki sposb autor J 21, 1-14 repragmaty-
zuje tematyk z 6, 1-71. Symbolika odzi oraz czasownik . -a, obecne
w obu tych perykopach, sugeruj, e autor J 21 podsuwa domniema-
nemu czytelnikowi eklezjologiczn lektur wydarze opowiedzianych
w 6, 1-71 oraz w 21, 1-14 (zob. nasze analizy tych motyww w drugim
rozdziale tej monografii). Pocztkowo bezskuteczny pow uczniw
znajdujcych si w odzi oraz wyjtkowo obfity pow, bdcy kon-
sekwencj ich posuszestwa sowom Jezusa (21, 1-8), ukazuje czytel-
nikowi, e skuteczno apostolskiej misji Kocioa jest cakowicie
uwarunkowana obecnoci zmartwychwstaego Pana we wsplnocie
uczniw i ich bezwarunkowym posuszestwem Jego sowu. Jednake
sytuacja opowiedziana w rozdziale 6 nie dotyczy poowu ryb, jak w J
21, lecz jej gwnym motywem jest cudowne rozmnoenie chleba przez
Jezusa, interpretowane przez samego autora tego rozdziau, jako wy-
darzenie o eucharystycznym przesaniu. Wziwszy pod uwag fakt, e
zarwno cud rozmnoenia chleba, jak i cudowny pow, zaliczy naley
do tzw. cudw obfitoci, autor J 21 moe sugerowa czytelnikowi, e
obfito eucharystycznego daru Jezusa jest cigle aktualizowana w
Kociele, dziki staej obecnoci w nim zmartwychwstaego Pana. Za
przedstawion tu interpretacj przemawia to, e nastpujc po opo-
wiadaniu o cudownym poowie narracj o posiku przygotowanym
uczniom przez Jezusa interpretuje si najczciej jako posiek eucha-
rystyczny, gwnie na podstawie intertekstualnego odniesienia do 6, 1-
71
142
. W wietle Mowy Eucharystycznej Jezusa w 6, 26-59 oraz
perykopy 2, 18-22, gdzie ukazuje On siebie jako now wityni (zob.
powyej), Jego czynno przekazania przygotowanego posiku
uczniom, wyraona przez czasowniki bra i dawa, moe by od-
zwierciedleniem eucharystycznej samowiadomoci wsplnoty: to
zmartwychwstay Jezus jest Liturgiem (zob. powyej). Jak to staralimy
si pokaza w poprzednim rozdziale tej monografii, poruszamy si tutaj
w wiecie symbolicznych odniesie, gdzie zastosowane symbole nie
s zawsze jednoznaczne.
Zastanawia na przykad fakt, e autor J 21, 13 uywa tych samych,
co w 6, 11 czasownikw aa|a i etaeteat, pomija natomiast najis-
142
Eucharystyczn interpretacj motyww posiku w obu tych tekstach przedstawia np.
S.B. Marrow, John 21. An Essay in Johannine Ecclesiology, 49. Nie podejmuje jed-
nak gbszej analizy tych motyww.
totniejszy dla eucharystycznej interpretacji fragmentu 21, 9-14 czasow-
nik .u,atc.a
143
. Czy jest to jego wiadome dziaanie majce prowa-
dzi czytelnika ku nieeucharystycznej interpretacji opowiadania
o posiku, ktry Jezus przygotowa uczniom? Jeeli tak, to jak inter-
pretacj sugeruje tu autor? Idc po linii interpretacji zaproponowanej
przez ksidza profesora S. Mdal (zob. rozdzia drugi), mona by trak-
towa ryb (oraz 153 ryby) nie jako symbol eucharystyczny, lecz jako
symbol spisanych sw Ewangelii, tzn. Pisma witego odczytywanego
podczas celebracji liturgii eucharystycznej
144
. Repragmatyzacja J 6, 1-71
w J 21, 9-14 szaby wtedy w kierunku wikszego dowartociowania roli
sowa Boego w celebracjach eucharystycznych i byaby odzwiercied-
leniem nowego spojrzenia wsplnoty Janowej na t kwesti na koco-
wym etapie redagowania czwartej Ewangelii. Wspbrzmi to z intencj
autora, wyraon w konkluzji 21, 24-25, ktra akcentuje prawdziwo
spisanych sw Ewangelii, jako wiadectwa o Jezusie.
5.5. Piotr w wodach jeziora (21, 7) a obmycie ng (13, 3-11)
Przywoane tu echo intertekstualne stanowi wany element strategii
autora, zmierzajcej do rehabilitacji Piotra
145
. W J 13, 3-11 Jezus, pod-
czas ostatniej wieczerzy, zdejmuje z siebie wierzchni szat i przepa-
suje si rcznikiem. Podchodzi kolejno do uczniw i obmywa im nogi.
Gest ten jest interpretowany przez Jezusa w dalszej czci narracji jako
wzr tego, jak maj wyglda wzajemne relacje uczniw (13, 12-20).
Piotr pocztkowo stanowczo nie godzi si, by Jezus obmy jego nogi
(13, 8). Jednake, gdy Jezus uwiadamia mu, e jest to warunek udziau
z Nim (13, 8), Piotr ochoczo si zgadza na obmycie ng: Panie, nie
143
Niektre rkopisy, np. Kodeks Bezy, maj w 21, 13 czasownik .u,atc.a w formie
.u,atcca; takiej samej, jak w 6, 11. Jest to wyrana wskazwka tego, e chrze-
cijanie pierwszych wiekw interpretowali J 21, 6-14 jako tekst eucharystyczny, do-
strzegajc jego intertekstualne odniesienie do 6, 11.
144
Zob. S. Mdala, Funkcja i tre opowiadania o trzecim objawieniu si Jezusa uczniom
po zmartwychwstaniu (J 21, 1-14), 265: Z porwnania tych dwch tekstw wynika,
e w J 6,11 mamy znak Eucharystii, a w 21, 11 interpretacj znaczenia Pisma wi-
tego w liturgii eucharystycznej zwrcenie uwagi na dziaanie przewodniczcego,
podkrelenie potrzeby osobistych darw (zowione ryby) i uczestnictwo w mioci ob-
jawionej w mierci Jezusa (ryba na ogniu).
145
Por. P.E. Spencer, Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation and In-
tratextual Connection, 62.
Rozdzia III 360
tylko nogi moje, ale i rce i gow (13, 9). Zaraz potem Jezus wyja-
nia, e uwaa uczniw za wykpanych, tzn. czystych, dlatego te wy-
starczy obmy nogi (13, 10). Czytelnik rozdziau 21 moe by na
pocztku nieco skonfundowany, jeli chodzi o wskazanie waciwej linii
repragmatyzacyjnej fragmentu 13, 3-11. W tym ostatnim fragmencie
Jezus zdejmuje z siebie wierzchni szat i przepasuje si rcznikiem,
w 21, 7 natomiast, Piotr ubiera na siebie wierzchni szat, zanim wsko-
czy do jeziora. Analizujc pragmatyczny zamys autora w 21, 7 wska-
zalimy, e wyraenie . :.|eu ; et.,a cae moe by interpretowane
nie tylko jako naoenie wierzchniej szaty, lecz rwnie jako przepa-
sanie si wierzchni szat, ktre w biblijnym metajzyku wyraa sym-
bolicznie gotowo. Mielibymy wtedy wyrane intertekstualne
odniesienie do gestu przepasania si Jezusa z 13, 4. W kontekcie dys-
kusji Piotra z Jezusem w 13, 3-11 oraz jego pniejszego wyrzeczenia
si relacji z Nim, jego skok w wody Jeziora Galilejskiego nabiera wa-
ciwego znaczenia. Piotr, ktry by czysty podczas Ostatniej Wiecze-
rzy, sta si nieczysty poprzez zaparcie si Jezusa i odejcie od Niego
w czasie prby krzya. Skaczc w wody jeziora, po tym jak Umiowany
Ucze uwiadomi mu, e na brzegu stoi zmartwychwstay Pan, zanu-
rza si cakowicie, by si wykpa (intertekstualne odniesienie do 13,
10) i, odzyskawszy czysto, mc spotka si z Jezusem, stojcym na
brzegu. To oczyszczenie byo preludium do tego, co miao sta si za
chwil: trzykrotne Piotrowe wyznanie mioci do Jezusa i powierzenie
mu pasterskiej wadzy w Kociele. Tak wic autor J 21, 1-14 podj w
bardzo wyrafinowany sposb motywy z 13, 3-11 po to, by uzmysowi
czytelnikom, e Jezus cakowicie rehabilitowa Piotra i zachci ich do
penej akceptacji jego pasterskiego autorytetu.
5.6. Ognisko (21, 9 i 18, 18)
Wtrakcie analizy pragmatycznej zwrcilimy uwag na to, e w caej
Ewangelii Janowej motyw ogniska (gr. a|a-ta) pojawia si tylko we
fragmentach 18, 18 i 21, 9
146
. Sugeruje to mocne powizanie intertek-
stualne obydwu tekstw. Ju przy pobienej lekturze, zestawiajc obie
sceny, domniemany czytelnik bez trudu domyla si, w jakim celu autor
146
S to jedyne wystpienia tego terminu w NT.
J 21, 9 podj ten motyw. Ognisko byo wiadkiem trzykrotnego zapar-
cia si Piotra na dziedzicu arcykapana Annasza (18, 25-27). Ognisko,
rozpalone przez Jezusa na brzegu jeziora po zmartwychwstaniu, stao
si wiadkiem Piotrowego oczyszczenia, jego spotkania z Jezusem, trzy-
krotnego wyznania mioci do Niego i powierzenia mu wadzy paster-
skiej. Wziwszy pod uwag symbolik ognia w Biblii, jako czego co
niszczy, ale i oczyszcza, mona suponowa, e autor J 21 prowadzi re-
fleksj domniemanego czytelnika rwnie w tym kierunku. Ognisko
przygotowane przez Jezusa jako Liturga to ognisko o charakterze kul-
tycznym, ktre przywodzi rwnie na myl Jego mk, mier i zmart-
wychwstanie, celebrowane podczas liturgicznego posiku, bdcego
darem Jezusa dla uczniw. Ogie ten wypala w Piotrze to, co stare i po-
zwala mu si oczyci (podobnie jak nieco wczeniej woda jeziora), by
sta si zdolny do wyznania Jezusowi radykalnej mioci takiej, ktra
gotowa jest odda za Niego (tzn. zoy w ofierze) swoje ycie.
5.7. Sie a tunika (21, 11 a 19, 24)
Nierozerwana sie ze 153 rybami zowionymi przez uczniwna sowa
Jezusa jest odnoszona intertekstualnie do motywu nierozrywania przez
rzymskich onierzy tuniki Jezusa przed Jego mierci krzyow (19,
24). Wsplnym elementem jest tu motyw nierozerwania, wyraony
w obu przypadkach przy pomocy tego samego czasownika sci, zw.
Zakadajc, e w J 21, 11 autor wiadomie nawizuje do nierozerwal-
noci tuniki w 19, 24, interpretacja nierozerwanej sieci ze 153 rybami
zalee bdzie od znaczenia nierozerwanej tuniki. Nie ma jednak zgod-
noci wrd komentatorw jeli chodzi o interpretacj tego ostatniego
symbolu (szerzej zob. nasza analiza pragmalingwistyczna). W opinii
wikszoci nierozerwana tunika w 19, 24 symbolizuje nierozerwalno
Kocioa. Inni twierdz, e chodzi tu o nierozerwalno Ewangelii Je-
zusa, spisanej w kilku wersjach przez Ewangelistw. Jeszcze inni inter-
pretuj nierozerwaln tunik jako symbol nieustannej opieki Ojca, ktry
nie opuszcza Jezusa w obliczu mki i mierci. Wnaszej opinii autor J 21,
11 nie stawia czytelnika przed koniecznoci wyboru jednej z tych in-
terpretacji, lecz znacznie poszerza spektrum znaczeniowe nierozerwal-
noci sieci, poprzez zastosowanie tajemniczej liczby 153 ryb
znajdujcych si w niej (liczne propozycje interpretacji liczby 153 zre-
Rozdzia III 362
ferowalimy wdrugimrozdziale tej monografii). Wnaszej opinii, autor 21
rozdziau moe rozumie nierozerwalno sieci penej ryb w trzech pod-
stawowych sensach: niepodzielnoci Kocioa, jednoci wiadectwa o Je-
zusie spisanego przez Ewangelistw, uniwersalnoci misji apostolskiej
Kocioa. Nie chcemy tutaj formuowa konkluzji o ewentualnej reprag-
matyzacji motywu nierozerwalnoci z 19, 24 w 21, 11, gdy nie mamy
pewnoci, co do interpretacji nierozerwalnoci tuniki wpierwszymz tych
tekstw. Repragmatyzacja moe i we wszystkich wskazanych tu kie-
runkach. Moe te chodzi tu o zwyk rekontekstualizacj narracji
o mce w kontekst kultyczny ycia wsplnoty Kocioa Janowego.
5.8. Piotr jako dobry pasterz (21, 15-19 a 10, 1-18)
W trakcie analizy pragmalingwistycznej zwrcilimy uwag na bar-
dzo sugestywne odniesienia intertekstualne pomidzy 21, 15-19 a 10, 1-
18. Autor J 21, 15-19 konstruuje dialog Jezusa z Piotrem uywajc tego
samego charakterystycznego pasterskiego sownictwa, ktre znalazo
wczeniej zastosowanie wmonologu Jezusa Dobrego Pasterza (10, 1-18):
a |te|, :eae|, e c-a i :etat|a. Wydaje si, e zamys repragmaty-
zacyjny autora J 21, zmierzajcy do rehabilitacji postaci Piotra we wspl-
nocie Janowej, osiga tutaj swj punkt kulminacyjny. Piotr, ktry zosta
oczyszczony przez wody jeziora i ogie ogniska oraz spoy rytualny po-
siek przygotowany dla uczniwprzez zmartwychwstaego Pana, wyznaje
Mu w 21, 15-17 bezwarunkow absolutn mio i gotowo oddania za
Niego ycia. Ten odrodzony Piotr jest gotw, by zmartwychwstay Chrys-
tus mg powierzy mu funkcj pasterza wsplnoty Kocioa.
Piotr jako pasterz, dziaajc w imi Jezusa, ma swoim yciem od-
wzorowywa przykad Jezusa Dobrego Pasterza
147
. Oznacza to goto-
147
Z punktu widzenia modeli socjologicznych, aplikowanych do rekonstrukcji sposobw
funkcjonowania wsplnot pierwotnego Kocioa, funkcj Piotra mona by tu zdefi-
niowa jako tzw. brokera. W relacjach spoecznych, opartych na zasadach patron-
klient, broker to porednik, pomidzy patronem i klientem, ktry ma uatwia ich
wzajemn komunikacj i dba o zachowanie przez nich jak najbliszej relacji. Na ten
temat zob. np. P.E. Spencer, Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation
and Intratextual Connection, 64. Dobr aplikacj modelu patron-klient do Janowej
parakletologii i chrystologii znajdzie czytelnik w: T. Gates Brown, Spirit in the Writ-
ings of John: Johannine Pneumatology in Social-Scientific Perspective, JSNTSup
253, London 2004 (zob. te nasz recenzj tej ksiki w: CT 3 (2006) 223-227).
wo oddawania ycia za owce (10, 11. 15), ktra moe by widziana
jako konsekwencja jego wyznania, gotowej na mczestwo, mioci do
Jezusa (21, 15-17). Drugi przymiot Piotra dobrego pasterza, wzorowany
na Jezusie, ma polega na dobrej wzajemnej znajomoci pasterza i owiec
(10, 14). Zastosowany w 10, 14 czasownik ,t|a c-a w trybie oznaj-
mujcym czasu teraniejszego, wskazuje na cige, wzajemne pozna-
wanie si i pogbianie wizi czcych pasterza i owce. Powtarzane
trzykrotnie w 21, 15-17 wyraenie moje owce wskazuje, e Piotr, jako
ustanowiony przez zmartwychwstaego Chrystusa pasterz Kocioa,
pasie owce Jezusa tzn. Jezus pozostaje cigle ich Pasterzem.
W 10, 4 wyeksponowana jest cecha dobrego pasterza jako przewod-
nika, ktry idzie na czele stada. Stwierdzenie, e owce maj i za pa-
sterzem i sucha jego gosu, odniesione do Piotra, wskazywa moe na
jego zadania nauczycielskie we wsplnocie Kocioa. Jezus okrela
w 10, 10 sens swojego przyjcia na wiat w nastpujcy sposb: Ja
przyszedem po to, aby owce miay ycie, i miay je w obfitoci. Funk-
cja Piotra, jako przedstawiciela Jezusa na ziemi, przekazana mu w 21,
15-19, kae rozumie jego pasterzowanie jako trosk o to, by powie-
rzone mu owce, tzn. Koci, miay ycie w obfitoci. Jest to uwarun-
kowane przyjciem przez Piotra postawy oddawania swojego ycia za
owce (10, 11. 15. 17. 18).
Traktujc pastersk funkcj Piotra, powierzon mu przez Jezusa w
21, 15-19, jako relektur przymiotw pasterskich Jezusa Dobrego Pa-
sterza z 10, 1-18, mona spojrze na proces integracji wsplnoty Ja-
nowej, ze wspln wszystkim uczniom Jezusa, jedn owczarni
Kocioa, pod pasterskim przewodnictwem Piotra. Piotr powinien mia-
nowicie zabiega o to, by owce z Janowej owczarni przyczyy si i
trway w jednym Kociele. Jest to czci powierzonych mu zada pa-
sterskich. Piotr, jako pasterz, powinien rwnie zabiega, aby
przycza do owczarni wszystkie inne owce, ktre do niej jeszcze nie
nale, po to, by Koci by jednoci, tzn. by nastaa jedna owczar-
nia i jeden pasterz (10, 16).
Stworzenie przez autora J 21 tak wyranego echa intertekstualnego
z tekstem 10, 1-18, gdzie wyeksponowane s cechy Jezusa Dobrego Pa-
sterza, moe by rwnie interpretowane, z punktu widzenia strategii
techniki relektury, jako gos wsplnoty Janowej, wchodzcej w nurt
wielkiego Kocioa i pouczajcej jego pasterzy, moc autorytetu
Pisma, na czym ma polega posuga pasterza w Kociele.
Rozdzia III 364
5.9. Trzykrotne wyznanie mioci w J 21, 15-19
a zapowied trzykrotnego zaparcia si Piotra
w 13, 36-38 i jej wypenienie w 18, 15-18. 25-27
Podejmujc problem repragmatyzacji motywu ogniska z 18, 18 w 21,
9, zwrcilimy ju uwag na powizany z nim motyw potrjnego za-
parcia si Piotra
148
. Jednake dopiero we fragmencie 21, 15-19 motyw
ten zostaje podjty przez autora w bardziej sugestywny sposb. Potrjne
zaparcie si Piotra zostao mu proroczo i uroczycie zakomunikowane
przez samego Jezusa w 13, 36-38 (podwjne a| w 13, 38). Jezusowa
wypowied o zaparciu si Piotra (13, 38) jest poprzedzona w tekcie in-
formacj autora o jego determinacji pjcia za Jezusem, w obliczu Jego
mki oraz deklaracj oddania za Niego ycia (13, 37). We fragmentach
18, 15-18. 25-27, stanowicych element narracji o przesuchaniu Jezusa
przez arcykapana Annasza, autor uwiadomi czytelnikowi, e dekla-
racje Piotra spezy na niczym i e zapowied Jezusa wypenia si po-
przez trzykrotne zaparcie si Piotra. Czytelnik wyciga z zestawienia
tych dwch tekstw nie tylko wniosek o niezdolnoci Piotra do oddania
ycia za Jezusa, ale rwnie o tym, e ycie Piotra jest w rkach Jezusa,
e zna On jego saboci oraz jego przyszo. Dalszy rozwj narracji
w rozdziaach 19 i 20 potwierdza sabo Piotra (nieobecny jest przy Je-
zusie w chwili Jego mierci na krzyu) i brak zrozumienia tego, co si
wydarzyo (pomimo ujrzenia pustego grobu). W tym wietle kierunek
repragmatyzacji motywu trzykrotnego zaparcia si Piotra, podjtej przez
autora w 21 rozdziale, staje si bardzo klarowny. Uwiadamia on czy-
telnikowi, e radykalne pjcie Piotra za Jezusem naladowanie Go
(a -eeu .t et w 21, 19. 22) nie jest tylko pochodn jego dobrych
chci, czy nawet gotowoci oddania ycia. Piotr nie sprawdzi si, ale
zmartwychwstay Chrystus daje mu jeszcze jedn szans powtrzenia
i wypenienia swojego wyznania radykalnego oddania Mu swojego
ycia
149
. Trzykrotne zaparcie si Piotra, zapowiedziane przez Jezusa (13,
36-38) i wypenione (18, 15-18. 25-27), zostaje pokonane moc jego ra-
148
Na echo narracyjne pomidzy tymi tekstami zwraca uwag rwnie P.E. Spencer,
Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation and Intratextual Connec-
tion, 62-63.
149
Jak ju wczeniej argumentowalimy, w drugiej czci tej monografii, Piotr trzy-
krotnie wyznajc mio Jezusowi w 21, 15-17, wyznaje jednoczenie gotowo od-
dania za Niego ycia.
dykalnej mioci do Niego takiej, ktra rzeczywicie uzdalnia go do
oddania ycia dla Jezusa, nawet wobec perspektywy mczestwa. Piotr
zostaje rehabilitowany poprzez swoje trzykrotne wyznanie mioci, ktre
staje si kontrargumentem, majcym wzbudzi w umysach czytelni-
kw czwartej Ewangelii zaufanie do niego jako do najwaniejszego au-
torytetu pasterskiego w Kociele. Zaufania tego czytelnik nie posiada
na podstawie lektury rozdziaw 1 20, a zwaszcza majc wiadomo,
e Piotr trzykrotnie zapar si tego, e jest uczniem Jezusa. W bezpo-
rednim kontekcie Piotrowego wyznania mioci, Jezus uroczycie za-
powiada mu (podwjne a| w 21, 18), e w imi tej mioci ma by
gotw nawet na mczesk mier (zob. analiz pragmatyczn tego mo-
tywu). Z punktu widzenia czytelnikw 21 rozdziau, do ktrych bez-
porednio bya adresowana Ewangelia Janowa, mczestwo Piotra byo
ju z pewnoci znanym faktem historycznym. Autor wyjania, e nie
byo ono przypadkowe, lecz wynikao z Piotrowego trzykrotnego wy-
znania radykalnej mioci do Jezusa, ktre powinno przymi w ich
wiadomoci fakt jego trzykrotnego zaparcia si.
6. Ewangelia Janowa jako wiadectwo
oywiajcej obecnoci Jezusa w Kociele popaschalnym
(konkluzja repragmatyzujca 21, 24-25)
Konkluzj 21, 24-25 naley traktowa jako szczeglnie wan z pun-
ktu widzenia techniki relektury. Te dwa wersety stanowi ostatnie sowo
autora rozdziau 21, ktry wyuszcza tutaj czytelnikowi istot swojego
zamysu repragmatyzujcego tre caej Ewangelii, w kontekcie no-
wych dowiadcze religijno-egzystencjalnych wsplnoty Janowej. Jest
to ostateczna repragmatyzacja Janowego dziea, w momencie kocowej
stabilizacji jej tekstu, dajca tym samym czytelnikom wszystkich cza-
sw ostateczny klucz hermeneutyczny do tego utworu.
Jak ju zwrcilimy uwag podczas analizy pragmatycznej tego frag-
mentu, autor J 21 bardzo skrupulatnie podejmuje w tych dwch werse-
tach motywy z pierwszego zakoczenia Ewangelii 20, 30-31. Zwaywszy
na fakt, e konkluzja ta stanowi rodzaj podsumowania treci rozdziaw
1 20, taki zabieg autora J 21 wydaje si by oczywisty. J 20, 30-31
uzmysawia czytelnikowi, po co zostay spisane sowa Ewangelii. Czy-
telnik powinien je traktowa jako relacj o znakach dokonanych przez
Rozdzia III 366
Jezusa i potwierdzajcych Jego tosamo jako Mesjasza i Syna Boego.
Przyjcie przez czytelnika treci Ewangelii jako prawdziwej powinno
doprowadzi go do wiary w Jezusa i do posiadania w sobie ycia dziki
Niemu. Wida wic wyranie, e autor tej konkluzji daje odbiorcy Ewan-
gelii chrystologiczny klucz hermeneutyczny (wprowadzony ju bardzo
sugestywnie w Prologu), ktry powinien definiowa ca jego lektur
rozdziaw 1 20. Autor 21, 24-25 wiadomie tworzy inkluzj tema-
tyczn z 20, 30-31, ogarniajc treci eklezjologiczne poruszane w 21
rozdziale. Daje to czytelnikowi nie tylko wraenie spjnoci narracyjnej
tego rozdziau z korpusemEwangelii, lecz take wprowadza nowy klucz
hermeneutyczny dla caego dziea, jasno sprecyzowany w 21, 24-25.
Czytelnik narracji 21 rozdziau zdy si z pewnoci zorientowa, e
autor zachca go ju nie do czysto chrystologicznej interpretacji caej
Ewangelii, lecz pragnie, by opowiedziane w niej wydarzenia byy przez
niego interpretowane w kluczu eklezjologicznym dowiadczenia reli-
gijno-egzystencjalnego wsplnoty Kocioa.
Szczegowe wtki eklezjologicznej repragmatyzacji Janowej chrys-
tologii w 21 rozdziale staralimy si ukaza, zestawiajc waniejsze
echa intertekstualne pomidzy tym rozdziaem a korpusem Ewangelii.
Czas, by przyjrze si ostatnim sowom tego rozdziau (tzn. 21, 24-25)
w perspektywie relektury. Po pierwsze autor uwiadamia czytelnikowi,
e sowa spisane w Ewangelii pochodz od niego, tzn. od Umiowanego
Ucznia Jezusa, i s wiadectwem o tym, czego sam dowiadczy
150
. Ich
treci s dziea dokonane przez Jezusa, jednake autor nie dy, jak w
20, 30-31, by doprowadzi czytelnika do wiary w Niego. Zakada, e
odbiorcy jego sw wierz ju w Jezusa jako Mesjasza i Syna Boego.
Mog jednak powtpiewa w prawdziwo wiadectwa przekazanego
przez Umiowanego Ucznia i jego wsppracownikw oraz kontynua-
torw tradycji std stwierdzenie: A wiemy, e wiadectwo jego jest
prawdziwe (21, 24b). Chodzi wic ju nie o chrystologi, lecz o eklez-
jologi trudnoci z akceptacj autorytetw stojcych na czele wspl-
noty oraz kierunku interpretacji strzeonego przez nich depozytu wiary
w Jezusa, wyraonego w zapisie czwartej Ewangelii, poddawanej cigle
jeszcze relekturze.
150
J.-N. Aletti, analizujcy zakoczenia Ewangelii i Dz doszed do wniosku, e strate-
gia pisarska autora w J 21, 24 zmierzaa do przekonania czytelnika o autentycznoci
czwartej Ewangelii jako wiadectwa Umiowanego Ucznia. Zob. Tene, Les finales
des rcits vangliques et le statut du livre et des lecteurs, 27-28.
Na koniec autor podejmuje problem niezdolnoci oddania poprzez
sowo pisane tego wszystkiego, czego Jezus dokona
151
. Zachca tym
samym czytelnikw do pewnego dystansu do sowa pisanego, ktre nie
moe ogarn tajemnicy osoby Jezusa (zob. analiza pragmatyczna). In-
terpretujc t konkluzj w kontekcie caego 21 rozdziau naley za-
uway, e autor kadzie w nim przede wszystkim nacisk na obecno
zmartwychwstaego Pana, ktry objawia si we wsplnocie uczniw,
tzn. w Kociele. Ta obecno jest centralnym przesaniem eklezjolo-
gicznym tego rozdziau. Dostrzeenie tej obecnoci nadaje nowy sens
yciu uczniw i czyni skuteczn ich dziaalno apostolsk. On jest
tym, ktry oywia Koci swoj obecnoci (przejcie od ciemnoci do
wiata), kieruje jego dziaalnoci apostolsk (cudowny pow na Jego
sowo) i karmi uczniw (posiek o charakterze kultycznym). Wydaje
si, e autor konkluzji 21, 24-25 chce zachci odbiorcw, by pielg-
nowali w sobie wiadomo oywiajcej obecnoci zmartwychwstaego
Pana w Kociele i ufali autorytetowi jego wiadectwa o Jezusie, zapi-
sanego na kartach Ewangelii, ktr do nich kieruje
152
. Tak eklezjolo-
giczn perspektyw hermeneutyczn nakada autor na lektur caej
Janowej Ewangelii. Chodzi te o to, by adresaci rewidowali swoj
151
Nie bez racji moe by tutaj rwnie L. Cardellino, ktry w stwierdzeniu o niemo-
noci ogarnicia osoby Jezusa widzi przykad Janowej ironii, ktrej ostrze skiero-
wane jest w kierunku autorw i spadkobiercw tradycji synoptycznych (zwaszcza
k), ktrzy ywili przekonanie o adekwatnoci swojego sowa pisanego w odniesie-
niu do ukazania prawdziwej tosamoci osoby Jezusa. Zob. Tene, Chi rifiuta la pa-
rola di Dio non comprenderebbe neppure se fossero scritte tutte le conversioni (Gv
21,25), 436-437: Infine la conclusione sembra alludere ad altri Vangeli, che per ren-
dere pi comprensibile il racconto ne attenuano il valore simbolico, come fa Lc, per
molti aspetti vicino a Gv. In tal caso anche la ripetizione in chiave diversa della pesca
miracolosa potrebbe avere intenzioni ironiche. Un netto confronto con Luca si impone
poi se si legge di seguito il NT nel suo ordine consueto, in cui subito dopo Gv 21,25
Luca dichiara in At 1,1 di aver scritto il suo vangelo su tutto ci che Ges ha fatto
e insegnato (s. 436). Naszym zdaniem nie naley tu jednak wyciga zbyt daleko
idcych wnioskw, jeli chodzi o dosowne traktowanie stwierdzenia z Dz 1,1, co do
intencji przekazania dokadnie wszystkich faktw z ycia Jezusa. Jak to pokazalimy
gdzie indziej, tego typu wstpy stanowiy rodzaj historiograficznej konwencji lite-
rackiej i miay z zaoenia charakter hiperboliczny (podobnie zreszt, jak konkluzja
21, 25, o czym pisalimy w drugim rozdziale tej monografii). Wicej na ten temat zob.
J. Krcido, Dzieje Apostolskie na tle staroytnej historiografii, BPTh 1 (2008) 17-33.
152
W tym sensie mona uwaa cay rozdzia 21 za swego rodzaju antyzakoczenie,
uzmysawiajce czytelnikowi, e historia Jezusa tak naprawd nie zakoczya si,
lecz cigle trwa. Por. B. Roberts Gaventa, The Archive of Excess: John 21 and the
Problem of Narrative Closure, 249.
Rozdzia III 368
postaw uczniowsk, majc przed sob wzr w relacji Umiowanego
Ucznia z Jezusem
153
. Wybrzmiewa w tym zakoczeniu rwnie wymiar
misyjny autor zaprasza do dialogu ludzi rnych kultur
154
153
Zob. K.J. Vanhoozer, The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John 21.20-24 and
the Death of the Author, 384
154
Por. Mdala S., Czwarta Ewangelia a Satyryki Petroniusza. Propozycja analizy in-
tertekstualnej, 249. Misyjny wymiar czwartej Ewangelii jako caoci bada rwnie:
A. Wind, Destination and Purpose of the Gospel of John, (zwaszcza strony 66-69).
Zakoczenie
Zastosowana w tej monografii trzyetapowa procedura badawcza
okazaa si by skuteczna, w podjtym przez nas wyzwaniu ustalenia
funkcji rozdziau 21 Ewangelii Janowej w odniesieniu do reszty tego
utworu. Posugujc si metod analizy narracyjnej wykazalimy, e roz-
dzia 21 jest spjny z narracj rozdziaw 1 20. Spjno ta bierze si
std, e pomimo uprzedniego zakoczenia czwartej Ewangelii w 20,
30-31, rozdzia 21 jest ukazany w zamyle autora jako kontynuacja nar-
racji rozdziaw 1 20. Jest to wyrany sygna dla czytelnika, by nie
skupia si na widocznych przesankach niespjnoci (zwaszcza 20,
30-31 oraz rnice w sownictwie i stylu J 21 w odniesieniu do J 1
20), lecz traktowa ostatni rozdzia kanonicznej wersji Ewangelii jako
kontynuacj i integralny element caoci narracji. Kontynuacj t wy-
kazalimy, odwoujc si do takich wskanikw narracyjnych, jak
osoby wystpujce w narracji, czas narracji i jej miejsce. Autor dy
rwnie do ukazania rozdziau 21 jako kontynuujcego fabu po-
przednich, gdy przedstawia opowiadane objawienie si Jezusa jako
trzeci z kolei chrystofani, nawizujc w ten sposb do objawie
zmartwychwstaego Chrystusa, opowiedzianych w J 20. Prowadzone
analizy tekstu Ewangelii Janowej wykazay, e rozdzia 21 stanowi pod
wzgldem narracyjnym kontynuacj i zamierzone przez autora zako-
czenie caoci dziea, niezalenie od tego jak zoony by wczeniejszy
proces redakcyjny powstawania tej Ewangelii.
Posugujc si w dalszym cigu metod analizy narracyjnej na ko-
lejnym etapie naszych bada, zajlimy si kwesti wewntrznej inte-
gralnoci tekstu 21 rozdziau. Podjcie tego zagadnienia byo o tyle
wane, e wedug wielu przedstawicieli podejcia diachronicznego w
J 21 mamy do czynienia z nie zawsze udan kompilacj kilku wczeniej-
Zakoczenie 370
szych opowiada. Takie za podejcie moe prowadzi do wniosku
o braku wewntrznej spjnoci w J 21 oraz o jego nieco chaotycznym
charakterze. Nasze analizy J 21, w aspekcie czasu i miejsca akcji oraz
obecnych w narracji postaci, doprowadziy nas do wniosku, e nieza-
lenie od faktu istnienia lub nie wczeniejszych rde, ktrymi mg
posuy si autor tego rozdziau, jego ostateczna wersja jest we-
wntrznie spjna. Daje si w niej wyodrbni wstp, pi sukcesyw-
nych, zintegrowanych ze sob scen oraz zakoczenie.
W drugim rozdziale naszej monografii zajlimy si J 21 jako tek-
stem, ktry zawiera w sobie rne poziomy komunikacji z czytelnikiem.
Staralimy si dostrzega trzy poziomy w tym tekcie warstw infor-
macyjn, cel pragmatyczny autora oraz efekt, jaki poszczeglne ele-
menty tekstu mog wywrze na odbiorcy skupiajc si w analizach
gwnie na zamyle pragmatycznym autora w odniesieniu do domnie-
manego czytelnika. Na pocztku staralimy si uchwyci zamys prag-
matyczny na podstawie powierzchownej lektury tekstu J 21, by dostrzec
ukierunkowanie perswazyjne autora, dajce si zauway w warstwie
narracyjnej. Zauwaylimy, e cel pragmatyczny autora rozwija si tu
progresywnie, nieco inaczej we wszystkich trzech gwnych jednost-
kach strukturalnych, ktre dadz si z atwoci wyodrbni w tym roz-
dziale: ww. 1 14; ww. 15-23; ww. 24-25. Opowiadanie 21, 1-14
rozpoczyna si i koczy wzmiank o tym, e dotyczy ono objawienia si
zmartwychwstaego Jezusa uczniom. Ta inkluzja narzuca gwny temat
tego fragmentu, jak rwnie caego rozdziau, w ktry wpisuj si po-
zostae tematy. Wstrukturze opowiadania objawieniowego 21, 1-14 daj
si zauway rwnie elementy opowiada paradygmatycznych innego
typu, ktre naprowadzaj czytelnika na wielokierunkow i wszechstronn
lektur. S to: opowiadanie o cudownym poowie, o posiku przygoto-
wanym przez zmartwychwstaego Pana dla swoich uczniw, o rozpoz-
naniu gwnego bohatera oraz o Piotrze i Umiowanym Uczniu. Ta
rnorodno funkcji literacko-teologicznych 21, 1-14 wiadczy o kun-
szcie literackim autora, ktry w tak krtkim opowiadaniu potrafi zinte-
growa i uwraliwi czytelnika na tak wiele rnych, istotnych z jego
punktu widzenia, wtkw tematycznych.
Szczegowe analizy perykopy 21, 1-14 w aspekcie pragmalingwis-
tycznym pozwoliy nam dostrzec, e autor poprzez zastosowany tu sys-
tem symbolicznych odniesie odwouje si do kodu kulturowego, ktry
by zrozumiay dla domylnych adresatw, natomiast jest mao czytelny
371 Zakoczenie
dla dzisiejszego odbiorcy. Brak umiejtnoci odczytania tej gbszej
warstwy znaczeniowej tekstu prowadzi do zredukowania jego waci-
wego przesania, dlatego te staralimy si moliwie wszechstronnie
przeanalizowa zastosowane przez autora symbole w szerokim kon-
tekcie staroytnych kultur oraz w wskim kontekcie odniesie inter-
tekstualnych do J 1 20. Zachowujc ostrono, by nie przesadza
z symbolizacj tego opowiadania, ale waciwie odczyta zakodowany
w nim zamys autora, przeanalizowalimy moliwie wszechstronnie
takie rzeczywistoci z 21, 1-14, jak: metafora wiato/ciemno, sym-
bolika wody, pojedynczej ryby i wielu ryb, chleba i posiku, owienia
ryb, sieci, odzi oraz symbolika liczb trzy, siedem, a zwaszcza sto pi-
dziesit trzy. Metafora przejcia od ciemnoci nocy do wiata dnia ob-
razuje tu now jako ycia uczniw Jezusa, ktrzy rozpoznaj
w objawiajcym si Jezusie zmartwychwstaego Pana i s Mu posuszni
w podejmowaniu swoich yciowych zada. Wody jeziora, w ktrych
uczniowie dokonywali poowu, mog nawizywa intertekstualnie do
narracji o stworzeniu wiata z Rdz 1 i reprezentowa siy chaosu.
Uczniowie, owicy w ciemnoci (dziaalno apostolska) na wodach
wiata, nie s w stanie niczego uowi, pomimo swojego zaangaowa-
nia i cikiej pracy. Moment objawienia si im Jezusa na brzegu moe
by interpretowany jako swego rodzaju nowe stworzenie, pocztek
ich nowego ycia, ktremu sens nadaje obecno zmartwychwstaego
Pana i posuszestwo Jego sowu. Jak to pokazalimy w naszych anali-
zach, ryba jest niejednoznacznym symbolem w narracji 21, 1-14, ktry
mona interpretowa wieloaspektowo. Pojedyncza ryba, przygotowana
przez Jezusa na ognisku, ma w naszej opinii odniesienie do zmart-
wychwstaego Chrystusa, ktry karmi sob swoich uczniw. Wida tu
wyranie konotacje eucharystyczne, zwaszcza w kontekcie intertek-
stualnych odniesie do J 6. Natomiast ryby zowione przez uczniw
posusznych sowu Jezusa mog tutaj symbolizowa albo wiernych,
owionych przez uczniw w dziaalnoci apostolskiej, albo te spi-
sany depozyt sowa Boego, przeznaczony do uytku liturgicznego
w Kociele. Za t ostatni interpretacj przemawia moe interpretacja
symboli chleba i posiku, w aspekcie kultycznym celebracji Eucharys-
tii lub te, w nieco zawonym aspekcie, rozumienia sw Ewangelii
jako elementu posiku eucharystycznego. Nocny pow ryb przez
uczniw symbolizuje w naszym fragmencie najprawdopodobniej prac
misyjn Kocioa. Nierozerwana sie pena wielkich ryb wyraa tu jed-
Zakoczenie 372
no i nierozerwalno wsplnoty Kocioa, na ktr skada si wiele
rnych ryb (tzn. wierzcych). d natomiast symbolizuje tu Koci,
ktry pynie po wodach wiata. Symbolika liczb 3 i 7 nie nastrcza tu
wikszych trudnoci. Pierwsza z nich oznacza doskonao i peni ob-
jawienia, ktrego podmiotem i przedmiotem jest Jezus. Natomiast druga
z nich, wskazujca na liczb uczniw, bdcych wiadkami i benefi-
cjentami Boego objawienia, kae ich widzie jako reprezentantw uni-
wersalistycznej wsplnoty Kocioa. Jeli za chodzi o znaczenie
tajemniczej liczby 153, opowiedzielimy si za jej komplementarn in-
terpretacj, preferujc zwaszcza dwa rozwizania: liczba ta okrela uni-
wersalistyczn misj Kocioa lub/i ordzie chrzecijaskie przed-
stawione w formie spisanej w trzyletnim cyklu liturgicznych czyta nie-
dzielnych.
Dialog Jezusa z Piotrem (21, 15-23), ktry pod wzgldem narracyj-
nym stanowi kontynuacj opowiadania 21, 1-14, ma za zadanie ukaza
adresatom, na jakich fundamentach ma opiera si misja pasterska Piotra
w Kociele oraz wyjani im kontrowersje, ktre narosy wok postaci
Umiowanego Ucznia. Wybrzmiewa tu bardzo mocno pragmatyczny za-
mys autora. Piotr, ktry w rozdziaach 1 20 nie by postaci jedno-
znaczn, jest ukazany na pocztku 21 rozdziau, jako pierwszy spord
siedmiu uczniw, a w 21, 15-17 jako ten, ktry miuje Jezusa ponad
wszystko i gotw jest odda za Niego swoje ycie. Ta radykalna mio
czyni go zdolnym do penienia misji pasterza owiec w Kociele, na wzr
Jezusa Dobrego Pasterza. Metamorfoza uczniowskiej postawy Piotra
jest cile powizana z wydarzeniem paschalnym. Pasterska posuga
Piotra w Kociele nie jest nagrod za jego dobre postpowanie, lecz nie-
zasuonym darem i zadaniem powierzonym mu przez zmartwych-
wstaego Pana. W monologu 21, 18-19, nastpujcym bezporednio po
Piotrowym wyznaniu mioci i powierzeniu mu zada pasterskich, wy-
brzmiewa kolejny zamys pragmatyczny autora, ukazujcego czytelni-
kowi sposb realizacji przez Piotra misji Pasterskiej. Ma on chodzi
za Jezusem (avkolou,qei moi w 21, 19), co wyraa w naszej opinii jego
sta gotowo do naladowania Go i oddawania swojego ycia w co-
dziennej posudze pasterskiej, wzorowanej na Jezusie Dobrym Paste-
rzu, ktry odda swoje ycie za owce.
Zamys pragmatyczny autora we fragmencie 21, 20-23 wyranie
zmierza do skorygowania bdnego rozumienia przez adresatw sw
Jezusa na temat losu i funkcji Umiowanego Ucznia. Zwolennicy inter-
373 Zakoczenie
pretacji historycznej tego fragmentu uwaaj, e zamys autora zmierza
tu do przekonania adresatw, e ich przewiadczenie, i Umiowany
Ucze nie umrze, ale doczeka paruzji Chrystusa byo bdne. Sowa Je-
zusa Jeli chc, aby pozostawa a przyjd, czy to twoja sprawa nie
wskazyway bowiem na czas mierci Umiowanego Ucznia, lecz na fakt,
e jego los zaley wycznie od woli Jezusa i Piotr nie powinien si zaj-
mowa t spraw, skupiajc si raczej na tym, by sam naladowa Go jak
najlepiej. Analiza tego tekstu w aspekcie synchronicznym pozwolia
nam zobaczy w nim nieco inn strategi pragmatyczn autora. Wydaje
si, e chodzi tutaj gwnie o zestawienie funkcji Piotra i Umiowanego
Ucznia, po to, by ukaza specyficzne odrbne cechy kadego z nich.
Mamy tu dwukrotne wezwanie Piotra, by chodzi za Jezusem (ww. 20
i 22), co ma mu gbiej uwiadomi, na czym powinna opiera si jego
funkcja pasterska w Kociele. Natomiast funkcj Umiowanego Ucznia
jest pozostawanie, ktre naley rozumie nie jako pozostanie ywym
a do paruzji Chrystusa, lecz jak to wyjania kolejny werset wprowa-
dzajcy zakoczenie caego dziea jako dawanie prawdziwego wia-
dectwa o Jezusie poprzez sowa spisane w Ksidze, ktr adresat koczy
czyta. wiadectwo to zostao skodyfikowane i jest sposobem pozos-
tawania Umiowanego Ucznia a do czasu paruzji.
Ten wtek pozostawania jest bardzo mocno wyeksponowany w kon-
kluzji 21, 24-25. Dawanie wiadectwa jest ukazane czytelnikowi jako kon-
stytutywny i trway element tosamoci Umiowanego Ucznia.
Jednoczenie autor uwiadamia czytelnikowi, e sowa Ewangelii s rw-
nie wiadectwemUmiowanego Ucznia, funkcjonujcymju samodziel-
nie i autonomicznie. Jest to wiadectwo spisane i ustabilizowane, a wic
niezmienne. Strem i przekazicielem tego wiadectwa, ktre jest selek-
tywnymwyboremswi czynwJezusa, dokonanymprzez Umiowanego
Ucznia, jest wsplnota, ktra mwi o sobie oi;damen wiemy, bdc prze-
konan o prawdziwoci tego wiadectwa.
Na ostatnim etapie naszych bada posuylimy si technik relek-
tury, by podj wyeksponowane podczas analizy pragmalingwistycznej
waniejsze motywy z J 21, majce odniesienia intertekstualne w J 1 20
i zbada, czy i w jaki sposb, autor dokonuje tutaj ich repragmatyzacji
lub rekontekstualizacji. Jak to staralimy si pokaza, przedstawiajc
w pierwszej czci tego rozdziau rne propozycje historycznej rekon-
strukcji wsplnoty Janowej oraz analizujc jej relacje wewntrzne i ze-
wntrzne w wietle dwch wspczesnych modeli socjologicznych, tekst
Zakoczenie 374
J 21 powsta najprawdopodobniej na ostatnim etapie jej dojrzewania,
kiedy to odpowiedzialni za ni pasterze dyli do wszczepienia jej
w nurt tzw. wielkiego Kocioa. By przekona czonkw wsplnoty,
za ktr czuli si odpowiedzialni, potrzebowali ukaza swoje racje jako
wynikajce z autorytetu Ewangelii, ktrej depozytariuszem bya wspl-
nota. Doczajc rozdzia 21 do istniejcej ju Ewangelii chcieli skory-
gowa jej nono pragmatyczn. Repragmatyzacja, ktr dostrzegamy
w rozdziale 21 w odniesieniu do J 1 20, polega przede wszystkim na
eklezjologicznym ukierunkowaniu chrystologicznego przesania kor-
pusu Ewangelii. Chocia Jezus, objawiajcy si uczniom jako zmart-
wychwstay Pan, jest w rozdziale 21 nadal centraln postaci podobnie
jako byo to w rozdziaach 1 20 to jednak pragmatyczna strategia
autora nie zmierza tu ju do przekonania czytelnikw do wiary w Niego,
lecz ogniskuje si na zagadnieniach zwizanych z yciem wsplnoty
Kocioa. Nowe popaschalne ycie wsplnoty ma koncentrowa si na
przeywaniu obecnoci Chrystusa zmartwychwstaego, ktra ukonkret-
nia si najpeniej w Jego sowie i w posiku, ktry przygotowuje dla
swoich uczniw.
Objawiajcy si Jezus decyduje o kompetencjach Piotra i Umiowa-
nego Ucznia w Kociele popaschalnym. Wyeksponowanie tych postaci,
a zwaszcza Piotra, w J 21 jest podporzdkowane strategii wczenia
wsplnoty Janowej w gwny nurt tradycji Kocioa, gdzie Piotr cieszy
si najwikszym autorytetem. Autor J 21 potrzebowa wic rehabilito-
wa Piotra w oczach wsplnoty, za ktr by odpowiedzialny, gdy jego
posta przedstawiona w narracji J 1 20 nie bya wiarygodna. Reprag-
matyzacja postaci Piotra w J 21 idzie w kierunku przekonania czytel-
nika o jego radykalnej mioci do Jezusa, czynicej go gotowym do
oddania za Niego ycia. Drugim wanym elementem tej repragmatyza-
cji jest ukazanie, e autorytet pasterski Piotra zosta mu nadany przez sa-
mego Jezusa, a jego posuga pasterska w Kociele, w wietle odniesie
intertekstualnych do J 10, ma wzorowa si na Jezusie Dobrym Paste-
rzu, czyli ma polega na oddawaniu ycia za owce. Autor J 21, doko-
nujc repragmatyzacji postaci Piotra, uwiadamia rwnie swoim
odbiorcom, e autorytet pasterski Piotra nie koliduje z wyjtkowym au-
torytetem, jaki posiada we wsplnocie Janowej Umiowany Ucze. Piotr
jest pasterskim autorytetem caego Kocioa, natomiast Umiowany
Ucze posiada niezbywalny autorytet jako wiadek Jezusa i autor Ewan-
gelii, bdcy gwarantem prawdziwoci tradycji strzeonej przez wspl-
375 Zakoczenie
not Janow. Wsplnota poddaje si wic autorytetowi wadzy paster-
skiej, zachowujc jednoczenie autonomi, jeli chodzi autorytet, wy-
nikajcy ze szczeglnej bliskoci Umiowanego Ucznia z Jezusem.
Autor 21 rozdziau nawizuje bardzo wyranie do Prologu Ewange-
lii Janowej. Teksty te tworz inkluzj, nadajc ukierunkowanie tema-
tyczne caej Ewangelii. Repragmatyzacja idzie tu w kierunku ukazania,
e odwieczny Logos, Sowo, ktre stao si Ciaem i zamieszkao wrd
ludzi, o ktrym opowiada caa narracja J 1 20, jest tosame ze zmart-
wychwstaym Panem, ktry objawia si swoim uczniom. Jak w Logosie
byo ycie i moc stwrcza, tak s one rwnie obficie obecne w Jezusie
jako zmartwychwstaym Panu. Motyw cudownego poowu z J 21 odsya
czytelnika do znaku w Kanie (2, 1-11). Przemiana wody w wino
w Kanie Galilejskiej bya pierwszym cudem Jezusa, opowiedzianym
w czwartej Ewangelii, ktry skoni uczniwdo wiary wNiego. Cudowny
pow, ostatni cud Jezusa zapisany na kartach Ewangelii, jest rwnie
cudem obfitoci, ktra jest rezultatem posuszestwa Jego sowu. Autor
chce tutaj pokaza, e zmartwychwstay Pan kontynuuje swoje cudowne
dziaanie w historii poprzez misj apostolsk uczniw. Echo intertek-
stualne z Jezusow zapowiedzi nowej wityni (2, 13-22), kae widzie
w Jezusie objawiajcym si uczniom Liturga nowej wityni oraz inter-
pretowa Jego sowa do uczniw i przygotowanie dla nich posiku jako
czynnoci kultyczne. On samjest Now wityni i jej Liturgiem. W kon-
tekcie J 6 motywposiku przygotowanego dla uczniwprzez Jezusa w 21,
1-14 nabiera znaczenia eucharystycznego a jego czynnoci brania i da-
wania uczniom chleba i ryb mog odzwierciedla liturgiczn samowia-
domo wsplnoty Janowej. Moe chodzi tutaj rwnie o wyraenie
potrzeby wikszego dowartociowania sowa Boego w celebracjach eu-
charystycznych wsplnoty na etapie redagowania J 21. Motyw sponta-
nicznego wskoczenia Piotra do jeziora, odsya prawdopodobnie
czytelnika do Ostatniej Wieczerzy i obmycia ng przez Jezusa (13, 3-
11). Piotr zanurza si cakowicie w wody jeziora, by odzyska czysto
duchow i przygotowa si do rehabilitacji, ktra ma za chwil nastpi
(trzykrotne wyznanie radykalnej mioci i powierzenie mu pasterskiego
autorytetu). Poprzez motyw ogniska w 21, 9 autor odsya czytelnika do
18, 18. W tym ostatnim tekcie ognisko, palce si na dziedzicu arcy-
kapana, byo wiadkiem trzykrotnego wyrzeczenia si przez Piotra re-
lacji z Jezusem. Natomiast ognisko w 21, 9, przygotowane przez Jezusa,
staje si wiadkiem trzykrotnego wyznania radykalnej mioci do Niego
Zakoczenie 376
i powierzenia Piotrowi wadzy pasterskiej. Podobnie jak woda, ogie
moe symbolizowa tutaj oczyszczenie, ktre dokonao si wPiotrze, by
uzdolni go do jakociowo nowej relacji z Jezusem. Nierozerwana sie
ze 153 rybami w 21, 11 odsya do nierozerwanej tuniki Jezusa podczas
Jego krzyowania (19, 24). Spord propozycji interpretacji nierozerwa-
nej sieci w 21, 11 najbardziej prawdopodobne wydaj si trzy: symboli-
zuje ona jedno Kocioa, jedno kilku wersji Ewangelii o Jezusie,
ktrymi posugiway si wsplnoty Kocioa, uniwersalno misji apos-
tolskiej Kocioa. Zaproponowalimy, by propozycje te traktowa kom-
plementarnie. Nadanie Piotrowi autorytetu pasterskiego przez Jezusa
w 21, 15-17 nawizuje intertekstualnie do perykopy o Jezusie jako
Dobrym Pasterzu z 10, 1-18. Autor wyjania czytelnikowi w ten sposb,
na czym ma polega pasterska posuga Piotra. Powinien on dawa swoje
ycie za owce na wzr Jezusa, z wszystkimi tego konsekwencjami. Trzy-
krotne wyznanie mioci do Jezusa przez Piotra odwouje si intertek-
stualnie do zapowiedzi jego trzykrotnego zaparcia si (13, 36-38) podczas
Ostatniej Wieczerzy i do wypenienia tej zapowiedzi (18, 15-18. 25-27).
Repragmatyzujc motyw potrjnego wyrzeczenia si relacji z Jezusem
w potrjne wyznanie mioci, poczone z powierzeniem Piotrowi pa-
sterskiego autorytetu wKociele, autor uwiadamia czytelnikowi, e jego
rehabilitacja jest pochodn gotowoci radykalnego naladowania Jezusa
oraz niezasuonym darem. Dla czytelnikw Ewangelii Janowej, ktrzy
po lekturze rozdziaw 1 20 nie mieli z pewnoci zbyt dobrej opinii
o Piotrze, przyjcie jego pasterskiego autorytetu nie byoby atwe. Dla-
tego te autor musia przekona ich, e ten autorytet pochodzi z nadania
samego Jezusa.
Konkluzja repragmatyzujca 21, 24-25 peni szczeglnie wan rol
z punktu widzenia techniki relektury. Te dwa wersety tworz inkluzj
z pierwszym zakoczeniem Ewangelii 20, 30-31, sygnalizujc jeszcze
raz czytelnikowi, e chrystologiczn lektur rozdziaw 1 20 naley
ukierunkowa eklezjologicznie. Powtrzenie tego klucza hermeneu-
tycznego w zakoczeniu jest bardzo wanym sygnaem autora, e opo-
wiadane w caej Ewangelii wydarzenia naley interpretowa w kluczu
eklezjologicznym dowiadcze religijno-egzystencjalnych wsplnoty
Kocioa. Sowa Ewangelii s prawdziwym wiadectwem Umiowanego
Ucznia o Jezusie, ktre jednak, po spisaniu i stabilizacji tekstu, stanowi
autonomiczne wiadectwo. Autor uwiadamia rwnie odbiorcom jego
sw, e adne sowa nie s w stanie przekaza caej tajemnicy osoby Je-
379 Zakoczenie Analiza narracyjna wprowadzenie metodologiczne
Wykaz skrtw
Skrty nazw ksig biblijnych podajemy wg: Pismo wite Starego
i Nowego Testamentu (Biblia Tysiclecia), opr. zesp biblistw pol-
skich z inicjatywy benedyktynw tynieckich, wyd. 5, Pozna 2000.
Skrty aparatu krytycznego tekstu greckiego NT wg: The Greek
New Testament, ed. K. Aland et al., 4 ed., Stuttgart 1993.
Skrty nazw ksig biblijnych, apokryfw, dzie pisarzy wczesno-
chrzecijaskich, greckich i rzymskich podajemy zasadniczo wg: P.
Walewski, Praca naukowa nad Bibli. Cytowanie i skrty, SBP 1:
Czstochowa 2006.
AB The Anchor Bible
ABR Australian Biblical Review
ACNT Augsburg Commentary on the New Testament
ACr Analecta Cracoviensia
BETL Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovanensium
BBET Beitrge zur biblischen Exegese und Theologie
Bib Biblica
BibLeb Bibel und Leben
BIS Biblical Interpretation Series
BLE Bulletin de Littrature Ecclsiastique
BPTh Biblica et Patristica Thoruniensia
BTB Biblical Theology Bulletin
BZNW Beihefte zur Zeitschrift fr die neutestamentliche
Wissenschaft und die Kunde der lteren Kirche
BZ.TNT Biblioteka Zwojw. To Nowego Testamentu
Wykaz skrtw 380
CBQ Catholic Biblical Quarterly
CBQ.MS Catholic Biblical Quarterly (Monograph Series)
CT Collectanea Theologica
EPIB Editrice Pontificio Istituto Biblico
EstB Estudios Biblicos
EThSt Erfurter theologische Studien
FgNt Filologia Neotestamentaria
FTS Frankfurter theologische Studien
FRLANT Forschungen zur Religion und Literatur des Alten
und Neuen Testaments
HibJ Hibbert Journal
HBS Herders biblische Studien
HNT Handbuch zum Neuen Testament
HThK.NT Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament
HTR Harvard Theological Review
IBT International Bible Translators
IJNA International Journal of Nautical Archaeology
Int Interpretation
IVP NTCS InterVarsity Press New Testament Commentary Series
JDPTL AJournal for Descriptive Poetics and Theory of Literature
JSNT Journal for the Study of the New Testament
JSNTSup Journal for the Study of the New Testament Supplement
Series
JSOT Journal for the Study of the Old Testament
JThS Journal of Theological Studies
JTSoA Journal of Theology of Southern Africa
Jub Ksiga Jubileuszw
KBANT Kommentare und Beitrge zumAlten
und Neuen Testament
KEK Kritisch-exegetischer Kommentar ber
das Neue Testament
LTJ Lutheran Theological Journal
LXX Septuaginta
MNTC The Moffatt New Testament Commentary
NIB The New Interpreters Bible
NAC The NewAmerican Commentary
NBC ANew Biblical Commentary
NCB New Century Bible
381 Wykaz skrtw
NovT Novum Testamentum
NT Nowy Testament
NTTRU New Testament Textual Research Update
NTS New Testament Studies
TK kumenischer Taschenbuch-Kommentar
zum Neuen Testament
POK Pisma Ojcw Kocioa
PSP Pisma Starochrzecijaskich Pisarzy
RBL Ruch Biblijny i Liturgiczny
RevSR Revue des sciences religieuses
RExp Review and Expositor
RSB Rozprawy i Studia Biblijne
RStB Ricerche storico-bibliche
RivBib Rivista biblica
RRENAB Rseau de recherche en analyse narrative
des textes bibliques
SBL Studies in Biblical Literature
SBL.DS Society of Biblical Literature Dissertation Series
SBL.SymS Society of Biblical Literature Symposium Series
SBP Series Biblica Paulina
SeinSend Sein und Sendung
SNTA Studiorum Novi Testamenti Auxilia
SNTS.MS Society for New Testament Studies (Monograph Series)
SNTU.A Studien zum Neuen Testament und seiner Umwelt
(Serie A)
ST Stary Testament
STV Studia Theologica Varsaviensia
StTh Studia Theologica
TDNT Theological Dictionary of the New Testament
TZ Theologische Zeitschrift
VD Verbum Domini
WBC Word Biblical Commentary
WMWKB Wprowadzenie w myl i wezwanie ksig biblijnych
WUNT Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament
ZKT Zeitschrift fr katholische Theologie
ZNSBP Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblistw Polskich
ZNW Zeitschrift fr die neutestamentliche Wissenschaft
und die Kunde der lteren Kirche
382
377 Zakoczenie
zusa. W kontekcie caoci rozdziau 21 wydaje si, e autor chce prze-
kona czytelnikw, e zmartwychwstay Pan objawia si i jest nieu-
stannie obecny we wsplnocie Kocioa. Dostrzeganie tej obecnoci i
przeywanie jej nadaje nowy sens yciu uczniw i czyni nadzwyczaj
skuteczn ich dziaalno apostolsk. Jest to nie tylko centralne
przesanie caego 21 rozdziau, lecz take nowy klucz hermeneutyczny
do lektury caej Ewangelii Janowej.
Zakoczenie 378
Bibliografia
1. TEKSTYRDOWE (WYDANIAI PRZEKADY)
Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz. 1, Frag-
menty, narodzenie i dziecistwo Maryi i Jezusa, M. Starowieyski
(red.), Wydawnictwo WAM: Krakw 2006.
Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz. 2, w. Jzef
i w. Jan Chrzciciel, mka i zmartwychwstanie Jezusa, wniebo-
wzicie Maryi, M. Starowieyski (red.), Wydawnictwo WAM: Kra-
kw 2006.
Apokryfy Nowego Testamentu. Apostoowie, cz. 1, Andrzej, Jan, Pawe,
Piotr, Tomasz, M. Starowieyski (red.), Wydawnictwo WAM: Kra-
kw 2007.
Apokryfy Nowego Testamentu. Apostoowie, cz. 2, Bartomiej, Filip,
Jakub Mniejszy, Jakub Wikszy, Judasz, Maciej, Mateusz, Szymon
i Juda Tadeusz, Ewangelici, uczniowie Pascy, M. Starowieyski
(red.), Wydawnictwo WAM: Krakw 2007.
Apokryfy Starego Testamentu, opracowanie i wstpy R. Rubinkiewicz,
Warszawa 2000.
Arystoteles, Poetyka, prze. i oprac. H. Podbielski, Wrocaw 1983.
Augustyn, In EvangeliumIoannis tractatus centumviginti quatuor, dostpny
wwersji oryginalnej na stronie: http://www.augustinus.it/latino/com-
mento_vsg/index2.htm(15. 12. 2008).
Bibliografia 384
Biblia Hebraica, R. Kittel (ed.), 16 ed., Stuttgart 1971.
Biblia Hebraica Stuttgartensia, E. Elliger W. Rudolph (ed.), 4 ed.,
Stuttgart 1990.
Cyprian, O jednoci Kocioa katolickiego (Liber de Catholicae Eccle-
siae Unitate), tum. J. Czuj, J Sajdak (red.), POK 19: Pozna 1937,
171-195.
Epiktet, Discourses: http://classics.mit.edu/Epictetus/discourses.html
(dostpne 15. 12.2008).
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gra-
matycznymi, t. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1993.
Herodot, Dzieje, tum. S. Hammer, Warszawa 2005.
Jzef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, tum. Z. Kubiak, J. Radoycki,
Pozna 1962.
Justyn Mczennik, Apologia. Dialog z ydem Tryfonem, t. A. Lisiecki,
Pozna 1926.
Longos, Dafnis i Chloe, tum. J. Parandowski, Warszawa 1962.
Muchowski P., Rkopisy znad Morza Martwego. Qumran, Wadi Mu-
rabbaat, Masada, Nachal Chewer, BZ.TNT 5: Krakw 2000.
Nauka Dwunastu Apostow (Didache), t. W. Kania, Tarnw 1981 (seria
Gos Tradycji).
Novum Testamentum graece, E. Nestle, K. Aland (eds.), 26 Aufl., Stutt-
gart 1979.
Novum Testamentum graece. Editio octava critica maior, C. Tischendorf
(ed.), t. 1, Lipsiae 1869.
Novum Testamentum graece et latine, A. Merk (ed.), 8 ed., Roma 1957.
Ojcowie apostolscy (Klemens Rzymski, IgnacyAntiocheski, Polikarp,
List do Filipian, Mczestwo w. Polikarpa, List Barnaby, Hermas,
Pasterz, II List Klemensa, Meliton z Sardes, Homilia paschalna), t.
A. widerkwna, wstp W. Myszor, PSP 45: Warszawa 1990.
385 Bibliografia
Orygenes, Homilie o Ksigach Liczb, Jozuego, Sdziw, tum. i oprac.
S. Kalinkowski, PSP 1/34: Warszawa 1986.
Patrologiae cursus completus. Series Graeca, J.-P. Migne (ed.), vol. I-
CLXI, Paris 1857-1866 (korzystam z wersji elektronicznej).
Patrologiae cursus completus. Series Latina, J.-P. Migne (ed.), vol. I-
CCXVII, Paris 1878-1890 (korzystam z wersji elektronicznej).
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu (Biblia Tysiclecia), opr.
zesp biblistw polskich z inicjatywy benedyktynw tynieckich,
wyd. 5, Pozna 2000.
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, opr. zesp pod red. M. Pe-
tera i M. Wolniewicza, t. 1-4, wyd. 3, Pozna 1991-94.
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekad z jzy-
kw oryginalnych z komentarzem, opr. Zesp Biblistw Polskich
z inicjatywy Towarzystwa witego Pawa, Czstochowa 2008.
Septuaginta. Id est Vetus Testamentum Graece iuxta LXX interpretes, A.
Rahlfs (ed.), vol. 1-2, 8 ed., Stuttgart 1965.
Synopsis quattuor evangeliorum. Locis parallelis evangeliorum apocry-
phorum et patrum adhibitis, K. Aland (ed.), 9 ed., Mnchen 1976.
Teofrast, Charaktery, prze. M. Broek, Warszawa 1950.
Tertulian, Przeciw Marcjonowi, tum. S. Kalinkowski, W. Myszor, K.
Obrycki, S. Ryznar, E. Stanula, wstp i oprac. W. Myszor, PSP
59: Warszawa 1993.
Tertulian, Wybr pism. Do mczennikw, Preskrypcja przeciw herety-
kom, O widowiskach, O modlitwie, O chrzcie, O cierpliwoci, O
pokucie, t. E. Stanula, W. Kania, W. Myszor, wstp E. Stanula,
oprac. W. Myszor E. Stanula, PSP 5: Warszawa 1970.
Tyloch W., Rkopisy z Qumran nad Morzem Martwym, Warszawa 1997.
The Greek New Testament, K. Aland et al. (eds.), 4 ed., Stuttgart 1993.
The Greek New Testament in the Original Greek, B.F. Westcott, F.J.A.
Hort (eds.), London 1891.
Bibliografia 386
2. KOMENTARZE
Barrett C.K., The Gospel according to St. John, 2 ed., London 1978.
Bauer W., Das Johannesevangelium, HNT 6: Tbingen 1925.
Beasley-Murray G.R., John, WBC 36: Waco 1987.
Becker J., Das Evangelium nach Johannes: Kap. 11-21, TK 4/2: G-
tersloh 1991.
Bernard J.H., A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel of St.
John, vol. 1-2, Edinburgh 1929.
Billerbeck P., Strack H., Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud
und Midrasch, Bd. 1-4, 4 Aufl., Mnchen 1965.
Blank J., Das Evangelium nach Johannes, Dsseldorf 1977.
Boice J., The Gospel of John. An Expositional Commentary, vol. 1-5,
Grand Rapids 1975-1979.
Boismard M.-., Lamouille A., Lvangile de Jean (Synopse des qua-
tre vangiles en franais, t. III), Cerf: Paris 1977.
Borchert G.L., John 12-21, NAC: Nashville 2002.
Braun F.M., vangile selon saint Jean, Paris 1946.
Brown R.E., The Gospel according to John, vol. 1-2, AB 29-29a: New
York 1966-70.
Bultmann R., Das Evangelium des Johannes, 19 Aufl., KEK 2: Tbin-
gen 1968 (w jzyku angielskim: The Gospel of John. A Commen-
tary, Oxford 1971).
Calloud J., Genuyt F., Lvangile de Jean (I). Lecture smiotique des
chapitres 1 6, Lyon 1989.
Calloud J., Genuyt F., Lvangile de Jean (II). Lecture smiotique des
chapitres 7 12, Lyon 1987.
Calloud J., Genuyt F., Le Discours de lAdieu. Jean 13 17. Analyse s-
miotique, Lyon 1989.
387 Bibliografia
Calloud J., Genuyt F., Duplantier J.-P., Lvangile de Jean (IV). Lec-
ture smiotique des chapitres 18 21, Lyon 1991.
Carson D.A., The Gospel According to John, Leicester 1991.
Culpepper R.A., The Gospel and Letters of John, Nashville 1998.
Cyryl Aleksandryjski, Commentarium in Evangelium Johannes (w: Pa-
trologiae cursus completus. Series Graeca, J.-P. Migne (ed.), vol.
LXXIII, korzystam z wersji elektronicznej).
Ellis P.F., The Genius of John. A Compositional Commentary on the
Fourth Gospel, Collegeville 1984.
Fabris L., Giovanni, Roma 1992.
Gnilka J., Johannesevangelium, Wrzburg 1983.
Godet F., Commentaire sur lvangile de saint Jean, Paris 1885.
GossipA.J., Howard W.F., The Gospel according to St. John, in: The In-
terpreters Bible, vol. 8, Nashville 1952, 435-811.
Haenchen E., Johannesevangelium. Ein Kommentar, U. Busse (Hrsg.),
Tbingen 1980.
Hoskyns E.C., The Fourth Gospel, F.N. Davey (ed.), 2 ed., London
1954.
Jeremias J., Das Evangelium nach Johannes. Eine urchristliche Erkl-
rung fr die Gegenwart, Gttingen 1931.
Keener C.S., The Gospel of John. A Commentary, vol. 2, Hendrickson
Publishers: Peabody 2003.
Kysar R., John, ACNT: Augsburg 1986.
Lagrange M.-J., vangile selon saint Jean, Paris 1927 (repr. 1964).
Lon-Dufour X., Lecture de lvangile selon Jean, t. 1-2, Paris 1988-90.
Lon-Dufour X., Lecture de lvangile selon Jean, t. 4, Lheure de la
glorification (chapitres 18-21), Paris 1996.
Bibliografia 388
Lightfoot R.H., St. Johns Gospel. A Commentary, London 1965.
Lindars B., The Gospel of John, NCB, London 1972.
Loisy A., Le quatrime vangile, Paris 1921.
MacGregor G.H.C., The Gospel of John, MNTC: London 1928 (repr.
1959).
Malina B.J., Rohrbaugh R.L., Social-Science Commentary on the
Gospel of John, Minneapolis 1998.
Marrow S.B., The Gospel of John: A Reading, New York 1995.
Mateos J., Barreto J., El Evangelio de Juan. Anlisis lingstico y co-
mentario exgetico, 2 ed., Madrid 1982.
Mdala S., Chwaa Jezusa (Ewangelia wedug w. Jana), w: J. Fran-
kowski (red.), WMWKB, t. 10, Warszawa 1992, 13-59.
Molla C.F., Le quatrime vangile, Labor et Fides: Genve 1977.
Mollat D., Lvangile selon saint Jean, La Sainte Bible, 2 d., Paris
1960, 3 d., Paris 1973.
Moloney F.J., The Gospel of John, Sacra Pagina Series 4: Collegeville
1998.
Morris L., The Gospel According to John, London 1974.
ODay G.R., The Gospel of John, NIB, vol. 9, Abingdon 1995.
Paciorek A., Ewangelia umiowanego ucznia, Wydawnictwo KUL: Lub-
lin 2000.
Plummer A., The Gospel According to St John, Cambridge 1923.
Ridderbos H.N., The Gospel of John. A Theological Commentary, Grand
Rapids 1997.
Schlatter A., Der Evangelist Johannes: Wie er spricht, denkt und glaubt:
Ein Kommentar, Stuttgart 1960.
Schnackenburg R., Das Johannesevangelium, Bd. 1-4, HThK.NT: Frei-
burg im Br. 1967-84.
389 Bibliografia
Schnelle U., Das Evangelium nach Johannes, Leipzig 1998.
Segalla G., Giovanni, Roma 1976.
Simoens Y., Selon Jean, t. 1-3, Bruxelles 1997.
Spitta F., Das Johannes-Evangelium als Quelle der Geschichte Jesu,
Gttingen 1910.
Stachowiak L., Ewangelia wedug w. Jana. Wstp Przekad z orygi-
nau Komentarz, Pismo wite NT 4: Pozna 1975.
Stachowiak L., Ewangelia w. Jana, w: Komentarz praktyczny do No-
wego Testamentu, t. 1, Pozna 1975, 359-514.
Stibbe M.W.G., John, NBC: JSOT Press, Sheffield 1993.
Talbert C.H., Reading John: ALiterary and Theological Commentary on the
FourthGospel andthe Johannine Epistles, NewYork: Crossroad1992.
Tillmann F., Das Johannesevangelium, Bonn 1931.
van Den Bussche H., Jean. Commentaire de lvangile spirituel, Bruges
1967.
Westcott B.F., The Gospel according to St. John. The Authorized Version
with Introduction and Notes, and a new Introduction by Adam Fox,
London 1958.
Whitacre R., John, IVP NTCS, InterVarsity 1999.
Wilckens U., Das Evangelium nach Johannes, Gttingen 1998.
Witherington B., Johns Wisdom. A Commentary, Louisville 1995.
Zahn T., Das Evangelium nach Johannes, Leipzig 1908.
Zevini G., Commentaire spirituel de lvangile de Jean, Paris 1996.
Zumstein J., Lvangile selon saint Jean (13-21). Commentaire du Nou-
veau Testament IVb. Deuxime srie, Labor et Fides: Genve 2007.
Bibliografia 390
3. OPRACOWANIASZCZEGOWE I MONOGRAFIE
Agourides S., The Purpose of John 21, in: Studies in the History and
Text of the New Testament. FS K. W. Clark, B.L. Daniels, M.J.
Suggs (eds.), Salt Lake City 1967, 127-132.
Bacon B.W., The Motivation of John 21:15-25, JBL 50 (1931) 71-80.
Bammel C.P., The First Resurrection Appearance to Peter. John 21 and
the Synoptics, in: John and the Synoptics, A. Denaux (ed.), BETL
101: Leuven 1992, 620-631.
Barbaglia S., Darai la tua vita per me? Una rilettura della triplice do-
manda di Ges a Simone di Giovanni (Gv 21,15-19), RivBib 51
(2003) 149-191.
Barrett C.K., John 21.15-25, in: Idem, Essays on John, London 1982, 159-
167.
Bartholomew G.L., Feed my Lambs: John 21:15-19 as Oral Gospel, Se-
meia 39 (1987) 69-96.
Bauckham R., The Audience of the Fourth Gospel, in: Jesus in Johan-
nine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001,
101-111.
Beck D.R., The Discipleship Paradigm. Readers and Anonymous
Characters in the Fourth Gospel, Brill: Leiden 1997.
Becker J., Johanneisches Christentum. Seine Geshichte und Theologie
im berblick, Tbingen 2004.
Besobrasoff C., John xxi, NTS 3 (1956-157) 132-136.
Bewer J.A., The Original Words of Jesus in John 21:15-17, Biblical
World 17/1 (1901) 32-34.
Birdsall J.N., The Source of Catena Comments on John 21:25, NovT 36
(1994) 271-279.
Blaskovic G., Die Erzhlung vom reichen Fischfang (Lk 5,1-11; Joh
21,1-14). Wie Johannes eine Erzhlung aus dem Lukasevange-
lium fr seine Zwecke umschreibt, in: Johannes aenigmaticus.
391 Bibliografia
Studien zum Johannesevangelium fr Herbert Leroy, S. Schrei-
ber, A. Stimpfle (Hrsg.), Biblische Untersuchungen 29: Re-
gensburg 2000, 103-120.
Blomberg C.L., The Historical Reliability of John. Rushing in Where
Angels Fear to Tread ?, in: Jesus in Johannine Tradition, R.T.
Fortna T. Thatcher (eds. ), Louisville 2001, 71-82.
Boismard M.-., Le chaptre xxi de saint Jean: essai de critique litt-
raire, RB 54 (1947) 473-501.
Braun F.M., Quatre signes johanniques de lunit chrtienne, NTS 9
(1962-1963) 147-155.
Breck J., John 21: Appendix, Epilogue or Conclusion?, SVTQ 36 (1992)
27-49.
Broer I., Knowledge of Palestine in the Fourth Gospel?, in: Jesus in Jo-
hannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville
2001, 83-90.
Brooke G.J., 4Q252 and the 153 fish of John 21:11, in: Antikes Judentum
und frhes Christentum. Festschrift fr Hartmut Stegemann zum
65. Geburtstag, B. Kollmann, W. Reinbold, A. Steudel (eds.),
BZNW 97: Berlin 1998, 253-265.
Brown R.E., John 21 and the First Appearance of the Risen Jesus to
Peter, in: Resurrexit, Actes du Symposium international sur la
Rsurrection de Jsus, Libreria Editrice Vaticana: Rome 1974,
246- 260.
Brown R.E., The Community of the Beloved Disciple. The Life, Loves,
and Hates of an Individual Church in the New Testament Times,
New York 1979.
Brown R.E., Other Sheep not of This Fold: Perspective on Christian
Diversity in the Late First Century, JBL 97 (1978) 5-22.
Burge G.M., Situating Johns Gospel in History, in: Jesus in Johan-
nine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001,
35-46.
Bibliografia 392
Burnet R. Bizot C., Pierre, aptre entre Judas et le disciple bien-aim,
ETR 77/1 (2002) 105-111.
Cardellino L., Chi rifiuta la parola di Dio non comprenderebbe neppure
se fossero scritte tutte le conversioni (Gv 21,25), RivBib 45/4
(1997) 429-437.
Chennattu R.M., Johannine Discipleship as a Covenant Relationship,
Peabody 2006.
Charlesworth J.H., The Beloved Disciple. Whose Witness Validates the
Gospel of John?, Trinity Press International 1995.
Chapman J., We Know That His Testimony Is True, JThS 31 (1930)
379-387.
Collins R.F., From John to the Beloved Disciple. An Essay on Johannine
Characters, Int 4 (1995) 359-369.
Culpepper R.A., The Johannine School: An Evaluation of the Johan-
nine-School Hypothesis Based on an Investigation of the Nature of
Ancient Schools, SBL.DS 26, Missoula 1975.
Culpepper R.A., Anatomy of the Fourth Gospel. A Study in Literary De-
sign, Philadelphia 1983.
Culpepper R.A., Designs for the Church in the Imagery of John 21:1-14,
in: Imagery in the Gospel of John, J. Frey et al. (eds.), WUNT 200:
Tbingen 2006, 369-402.
Culpepper R.A., Lapplication de la narratologie ltude de lvangile
de Jean, in: La communaut johannique et son histoire: La tra-
jectoire de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D.
Kaestli, J.M. Poffet, J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 97-120.
Culpepper R.A., The Gospel of John as a Document of Faith in Plural-
istic Culture, in: What is John? Readers and Readings of the
Fourth Gospel, F.F. Segovia (ed.), Atlanta 1996, 107-127.
Culpepper R.A., The Plot of Johns Story of Jesus, Int 4 (1995) 347-358.
Culpepper R.A., Vingt ans danalyse narrative des vangiles. Nouvelles
perspectives et problmes en suspens, w: La Bible en rcits.
393 Bibliografia
Lexgse biblique lheure du lecteur. Colloque international
danalyse narrative des textes de la Bible, Lausanne (mars 2002),
D. Marguerat, (d.), Genve 2003, 73-93.
Davies M., Rhetoric and Reference in the Fourth Gospel, JSNTSup 69:
Sheffield 1992.
de Boer M.C., Narrative Criticism, Historical Criticism, and the Gospel
of John, JSNT 47 (1992) 35-48.
de Jonge M., The Beloved Disciple and the Date of the Gospel of John,
in: Text and Interpretation: Studies in the New Testament Pre-
sented to Matthew Black, E. Best, R. McL. Wilson (eds.), Cam-
bridge 1979, 99114.
de la Potterie I., Le tmoin qui demeure: le disciple que Jsus aimait,
Bib 67 (1986) 343- 359.
de Solages B. Vacherot J.M., Le Chapitre XXI de Jean est-il de la
mme plume que le reste de lvangile?, BLE 80 (1979) 96-101.
Derrett J.D.M., Ae; and the Comma (Jn 21:9), FgNt 10/19-20 (1997)
117-128.
Derrett J.D.M., ,a||ut,|.a, ae;: The Fate of Peter (Jn 21,18-19),
FgNt 8 (1995) 79-84.
Dettwiler A., Le phnomne de la relecture dans la tradition johannique:
une proposition de typologie, in: Intertextualit. La Bible en chos,
D. Marguerat A. Curtis (eds.), Labor et Fides: Genve 2000,
185-200.
Dodd C.H., Note on John 21.24, JThS 4 (1953) 212-213.
Dowling E., Rise and Fall: The Changing Status of Peter and Women
Disciples in John 21, ABR 52 (2004) 48-63.
Duke P.D., Irony in the Fourth Gospel, Atlanta 1985.
Emerton J.A., The 153 Fishes in John xxi.11, JThS 9 (1958) 86-89.
Evans C.S., The Historical Reliability of Johns Gospel: From What
Perspective Should It Be Assessed?, in: The Gospel of John and
Bibliografia 394
Christian Theology, R. Bauckham C. Mosser (eds.), Grand Rapids
2008, 91-119.
Fortna R.T., Diachronic/Synchronic Reading John 21 and Luke 5, in:
John and the Synoptics, A. Denaux (ed.), BETL 101: Leuven
1992, 387-399.
Fortna R.T., Fourth Gospel and Its Predecessor: From Narrative Source
to Present Gospel, Fortress Press: Philadelphia 1988. Ksika do-
stpna jest w internecie pod adresem: http://books.google.pl/
books?hl=pl&id=jFZgYxZzXYgC&dq=fortna+predecessor&prints
ec (dostpne 20. 02. 2009).
Gaechter P., Das dreifache Weide meine Lmmer, ZKT69 (1947) 328-344.
Gangemi A., I racconti post-pasquali nel Vangelo di San Giovanni.
III. Ges si manifesta presso il lago (Gv 21,1-14), Acireale 1993.
Gangemi A., I racconti post-pasquali nel vangelo di san Giovanni. IV/1.
Pietro il Pastore (Gv 21,15-19), Catania 2003.
Gaventa B.R., The Archive of Excess: John 21 and the Problem of Narra-
tive Closure, in: Exploring the Gospel. In Honor of D. Moody Smith,
R. A. Culpepper , C. C. Black (eds.), Westminster John Knox Press:
Louisville 1996, 240-251.
George L.D., Reading the Tapestry. A Literary Rhetorical Analysis of the
Johannine Resurrection Narrative (John 2021), SBL14: NewYork
2000.
Glombitza O., Petrus der Freund Jesu. berlegungen zu Joh XXI 15
ff, NT 6 (1963) 277-285.
Gourgues M., Cinquante ans de recherche johannique. De Bultmann la
narratologie, in: De bien des manires. La recherch biblique aux
abords du XXI
e
sicle, M. Gourgues L. Laberge, Lectio Divina
163: Montreal Paris 1995, 229-306.
Grant R.M., One Hundred Fifty-three Large Fish (John 21:11), HTR 42
(1949) 273275.
Hallbck G., The Gospel of John as Literature: Literary Readings of
the Fourth Gospel, in: New Readings in John. Literary and
395 Bibliografia
Theological Perspectives: Essays from the Scandinavian Confer-
ence on the Fourth Gospel in Arhus 1997, J. Nissen S. Pedersen
(eds.), JSNTSup 182: Sheffield 1999, 31-46.
Hartman L., An Attempt at a Text-Centered Exegesis of John 21, StTh 39
(1984) 29-45.
Hasitschka M., Die beiden Zeichen am See von Tiberias. Interpreta-
tion von Joh 6 in Verbindung mit Joh 21,1-14, SNTU.A24 (1999)
85-102.
Hofrichter P., Joh 21 im Makrotext des Vierten Evangeliums, in: Metho-
denstreit zum Johannesevangelium, Dokumentation des Symposi-
ons vom 29. und 30. Juni 1990 in Kelkheim, J. Hainz (Hrgs.),
Darmstadt 1991, 208-228.
Kieffer R., The Implied Reader in Johns Gospel, in: New Readings in
John. Literary and Theological Perspectives: Essays from the
Scandinavian Conference on the Fourth Gospel in Arhus 1997, J.
Nissen S. Pedersen (eds.), JSNTSup 182: Sheffield 1999, 47-65.
Koester C.R., Symbolism in the Fourth Gospel. Meaning, Mystery, Com-
munity, Fortress Press: Minneapolis 1995.
Kstenberger A.J., I Suppose (etat). The Conclusion of Johns Gospel
in Its Literary and Historical Context, in: The New Testament in Its
First Century Setting (Festschrift B.W. Winter), P.J. Williams et al.
(eds.), Grand Rapids 2004, 72-88.
Kragerud A., Der Lieblingsjnger im Johannesevangelium. Ein exege-
tischer Versuch, Oslo Hamburg 1959.
Krcido J., Piotrze, czy miujesz mnie ponad wszystko? Propozycja
alternatywnej interpretacji :. e| eu a| w J 21, 15, w: Verbum
caro fatum est. Ksiga pamitkowa dla Ksidza Profesora To-
masza Jelonka w 70. rocznic urodzin, R. Bogacz W. Chros-
towski (red.), Warszawa 2007, 315-329.
Krcido J., Tosamo Umiowanego Ucznia w czwartej Ewangelii,
CT 3 (2008) 45-58.
Bibliografia 396
Kruse H., Magni Pisces Centum Quinquaginta Tres, VD 38 (1960) 129-
148.
Labahn M., Fishing for Meaning: The Miraculous Catch of Fish in John
21, in: Wonders Never Cease: The Purpose of Narrating Miracle
Stories in the New Testament and Its Religious Environment, M.
Labahn B.J. Lietaert Peerbolte (eds.), London NewYork 2006,
125-144.
Lattke M., John 20:30f. als Buchschluss, ZNW 78 (1987) 288-292.
Lieu J., Narrative Analysis and Scripture in John, in: The Old Testament
in The New Testament. Essays in Honour of J.L. North, S. Moyise
(ed.), JSNTSup 189: Sheffield 2000, 144-163.
Manns F., Jean 21: Contribution lecclsiologie du quatrime van-
gile, in: La parola di Dio cresceva (At 12,24): Scritti in onore di
Carlo Maria Martini nel suo 70 compleanno, R. Fabris (ed.),
Supplementi alla Rivista biblica 33, Bologna 1998, 195-213.
Mannucci V., Giovanni il Vangelo narrante. Introduzione allarte naar-
rativa del quarto Vangelo, Bologna 1993.
Marcheselli M., Gv 21 come ripensamento della tradizione del Quarto
Vangelo, RStB 16/1/2 (2004) 337-358.
Marcheselli M., Il Risorto si manifesta in un evento e in un dialogo: Gv
21 come composizione letteraria unificata. Estratto della Tesi di
Dottorato della Facolt Biblica del PIB, Roma 2004.
Marrow S.B., John 21. An Essay in Johannine Ecclesiology, Rome 1968.
Martyn J.L., Glimpses into the History of the Johannine Community, in:
M. de Jonge (ed.), Lvangile de Jean. Sources, rdaction, tholo-
gie, BETL 44: Gembloux-Leuven 1977, 149-176.
Martyn J.L., History and Theology in the Fourth Gospel, Louisville
2003.
Marucci C., Il significato del numero 153 in Gv 21,11, RivBib 52 (2004)
403-440.
397 Bibliografia
McDowell E.A., Lovest Thou Me? A Study of John 21:15-17, RExp 32
(1935) 422-441.
McEleney N.J., 153 Great Fishes (John 21,11) Gematrical Atbash,
Bib 58 (1977) 411-417.
McKay K.L., Style and Significance in the Language of John 21:15-17,
NT 27 (1985) 319-333.
Mees M., Petrus und Johannes nach ausgewhlten Varianten von P
66
und S, BZ 15 (1971) 238-249.
Mdala S., Aktualne ujcia eklezjologii w Czwartej Ewangelii, STV20/2
(1982) 71-81.
Mdala S., Apologia autorytetu Piotra we wsplnocie Janowej. Analiza
retoryczna J 21,1-25, STV 39/2 (2001) 11-46.
Mdala S., Funkcja i tre opowiadania o trzecim objawieniu si Jezusa
uczniom po zmartwychwstaniu (J 21,1-14), w: Duch i Oblubie-
nica mwi: Przyjd (Ap 22, 17). Ksiga pamitkowa dla
Ojca Profesora Augustyna Jankowskiego OSB w 85. rocznic
urodzin, zebra i opracowa W. Chrostowski, Warszawa 2001,
247-274.
Mdala S., Tradycja Janowa w wietle wspczesnych bada, w: Mw,
Panie, bo sucha suga Twj. Ksiga pamitkowa dla Ksidza
Profesora Ryszarda Rubinkiewicza SDB w 60. rocznic urodzin,
W. Chrostowski (red.), Vocatio: Warszawa 1999, 146-162.
Minear P.S., The Original Functions of John 21, JBL102 (1983) 85-98.
Minear P.S., The Beloved Disciple in the Gospel of John. Some Clues
and Conjectures, in: The Composition of Johns Gospel, D.E.
Orton (ed.), Brill: Boston 1999, 186-204.
Moloney F.J., Who Is The Reader in/of the Fourth Gospel?, AusBR
40 (1992) 20-33.
Moody Smith D., Johannine Christianity. Essays on its Setting, Sources
and Theology, Columbia 1984.
Bibliografia 398
Neirynck F., John 21, NTS 36 (1990) 321-336.
Neirynck F., Note sur Jn 21,14, EThL 64 (1988) 429-432.
Nicklas T., 153 grosse Fische (Joh 21,11): Erzhlerische konomie
und johanneischer berstieg, Bib 84 (2003) 336-387.
Oberweis M., Die Bedeutung der neutestamentlichen Rtselzahlen
666 (Apk 13,18) und 153 (Joh 21,11), ZNW 77 (1986) 226-241.
ODay G.R., Toward a Narrative-Critical Study of John, Int 4 (1995)
341-346.
Oladipo C.O., John 21:15-17, Int 51/1 (1997) 65-66.
ORourke J.J., Asides in the Gospel of John, in: The Composition of
Johns Gospel. Selected Studies from Novum Testamentum, D.E.
Orton (ed.), Brill: Leiden 1999, 205-214.
Owen O.T., One Hundred and Fifty Three Fishes, ExpT 100 (1988-1989)
52-54.
Painter J., Glimpses of the Johannine Community in the Farewell Dis-
courses, ABR 28 (1980) 21-38.
Painter J., The Farewell Discourses and the History of Johannine Chris-
tianity, NTS 27 (1981) 525-543.
Pesch R., Der reiche Fischfang. Lk 5,1-11/Jo 21,1-14. Wunderge-
schichte-Berufungserzhlung-Erscheinungsbericht, KBANT: Dssel-
dorf 1969.
Pfitzner V.C., They Knew It Was the Lord: The Place and Function of
John 21:1-14 in the Gospel of John, LTJ 20 (1986) 64-75.
Pickering S.R., Omission of the Last Verse of the Gospel of John in
Codex Sinaiticus, NTTRU 2 (1994) 83-84.
Pitta A., Ichthys ed opsarion in Gv 21,1-14: semplice variazione lessi-
cale o differenza con valore simbolico?, Bib 71 (1990) 348-363.
Raimbault P.C., Les rcits de la pche miraculeuse Lc 5,1-11; Jn 21,1-
14, w: Regards croiss sur la Bible. tudes sur le point de vue.
Actes du IIIe colloque international du Rseau de recherche en
399 Bibliografia
narrativit biblique Paris, 8-10 juin 2006 (RRENAB), Cerf:
Paris 2007, 157-169.
Reim G., Johannes 21 Ein Anhang?, in: Studies in New Testament
Language and Text: Esseys in Honor of George Dunbar Kilpatrick
on the Occasion of His Sixty-Fifth Birthday, J.K. Elliot, (ed.),
SNTS.MS 44, Brill: Leiden 1976, 330-337.
Resseguie J.L., The Strange Gospel. Narrative Design and Point of View
in John, BIS 56: Leiden 2001.
Rissi M., Voll grosser Fische, hundertdreiundfunfzig, Joh 21, 1-14, TZ
35/2 (1979) 73-89.
Roberts C., John 20:30-31 and 21:24-25, JTS 38/84 (1987) 409-410.
Romeo J.A., Gematria and John 21:11 The Children of God, JBL 97
(1978) 263-264.
Ruckstuhl E., Zur Aussage und Botschaft von Johannes 21, in: Die Kirche
des Anfangs. Festschrift fr Heine Schrmann zum65. Geburtstag,
R. Schnackenburg et al. (eds.), EThSt 38: Erfurt 1977, 339-362.
Sabugal S., La resurreccin de Jess en el cuarto Evangelio (Jn 20, 1-
29; 21, 1-14), Salesianum 53/4 (1991) 649-667.
Schenk W., Interne Strukturierungen im Schlu-Segment Johannes 21:
LYllPA1H+LATYPIK0N/EEIA0l0L, NTS 38 (1992) 507-530.
Schneiders S.M., John 21:1-14, Int 43 (1989) 70-75.
Schwank B., Christi Stellvertreter (21, 15-25), SeinSend 29 (1964) 531-542.
Schwarz G., PAEE0YLIN ANOPAKIAN KEI\ENHN? (Johannes
21,9b), BN 55 (1990) 14-15.
Schwarz G., e| -ece| ,acat (Johannes 21,25), BN 15 (1981) 46.
Segovia F.F., Love Relationships in the Johannine Tradition. Agap-Aga-
pan in I John and the Fourth Gospel, SBLDS 58: Chicago 1982.
Segovia F.F., The Final Farewell of Jesus: A Reading of John 20:30 21-
25, in: The Fourth Gospel from a Literary Perspective, R.A.
Culpepper, F.F. Segovia (eds.), Semeia 53 (1991) 167-190.
Bibliografia 400
Segovia F.F., The Journey(s) of the Word of God: A reading of the Plot
of the Fourth Gospel, Sem 53 (1991) 23-54.
Segovia F.F., The Significance of Social Location in Reading Johns
Story, Int 4 (1995) 370-378.
Shaw A., The Breakfast by the Shore and the Mary Magdalene En-
counter as Eucharistic Narratives, JTS 25 (1974) 12-26.
ShawA., Image and Symbol in John 21, ExpT 86 (1975) 311.
Smalley S.S., The Sign in John 21, NTS 20 (1974) 275-288.
Soards M.L., Te| .:.|eu| et.,acae, | ,a ,u|e;, JBL102 (1983)
283-284.
Sding T., Erscheinung, Vergebung und Sendung. Joh 21 als Zeugnis
entwickelten Osterglaubens, in: Resurrection in the New Testa-
ment. Festschrift J. Lambrecht, R. Bieringer, V. Koperski, B. La-
taire (eds.), BETL 165: Leuven 2002, 207-232.
Spencer P.E., Narrative Echoes in John 21: Intertextual Interpretation
and Intratextual Connection, JSNT 75 (1999) 49-68.
Staley J.L., The Prints First Kiss: A Rhetorical Investigation of the Im-
plied Reader in the Fourth Gospel, SBL.DS 82: Atlanta 1988.
Staley J.L., What Can a Postmodern Approach to the Fourth Gospel
Add to Contemporary Debates About Its Historical Situation?, in:
Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.),
Standaert B., Jean 21 et les synoptiques, in: John and the Synoptics, A.
Denaux (ed.), BETL 101: Leuven 1992, 632-643.
Stibbe M.W.G., John as Storyteller. Narrative Criticism and the Fourth
Gospel, Cambridge 1992.
Thyen H., Entwicklungen innerhalb der johanneischen Theologie und
Kirche im Spiegel von Joh 21 und der Lieblingsjnger Texte des
Evangeliums, in: Lvangile de Jean. Sources, rdaction, thologie,
M. de Jonge (ed.), BETL 44: Gembloux-Leuven 1977, 259-299.
401 Bibliografia
Thyen H., Noch einmal: Johannes 21 und der Jnger, den Jesus
liebte, in: Texts and Contexts. Biblical Texts in Their Textual and
Situational Contexts. Essays in Honor of Lars Hartman, T. Forn-
berg, D. Hellholm (eds.), Scandinavian University Press: Oslo
1995, 147-189.
Vanhoozer K.J., The Hermeneutics of I-Witness Testimony: John 21.20-
24 and the Death of the Author, in: Understanding Poets
and Prophets. Essays in Honour of George Wishart Anderson,
A.G. Auld (ed.), JSOTSup 152: Sheffield 1993, 366-387.
von Wahlde U.C., Community in Conflict. The History and Social Con-
text of the Johannine Community, Int 4 (1995) 379-389.
Vorster W.S., The Growth and Making of John 21, in: The Four Gospels
1992, F. van Segbroeck et al. (eds.), Leuven 1992, 2207-2221.
Welck C., Erzhlte Zeichen. Die Wundergeschichten des Johannes-
evangeliums literarisch untersucht. Mit einem Ausblick auf Joh
21, WUNT 269, Tbingen 1994.
Wenham D., A Historical View of Johns Gospel, Themelios 23/2 (1998)
5-21.
Werlitz J., Warum gerade 153 Fische? berlegungen zu Joh 21,11, in:
Johannes aenigmaticus. Studien zum Johannesevangelium fr
Herbert Leroy, S. Schreiber, A. Stimpfle, (Hrsg.), Biblische Un-
tersuchungen 29: Regensburg 2000, 121-137.
Wiarda T., John 21:1-23: Narrative Unity and Its Implications, JSNT 46
(1992) 53-71.
Wiarda T., Scenes and Details in the Gospels: Concrete Reading and
Three Alternatives, NTS 50 (2004) 167-184.
Wilckens U., Joh 21,15-23 als Grundtext zum Thema Petrusdienst,
in: Idem, Der Sohn Gottes und seine Gemeinde. Studien zur
Theologie der Johanneischen Schriften, FRLANT 200: Gttin-
gen 2003, 167-183.
Winandy J., Le disciple que Jsus aimait. Pour une vision largie du
problme, Revue biblique 105/1 (1998) 70-75.
Bibliografia 402
Wind A., Destination and Purpose of the Gospel of John, in: The Com-
position of Johns Gospel. Selected Studies from Novum Testa-
mentum, D.E. Orton (ed.), Brill: Leiden 1999, 63-106.
Wojciechowski M., Certains aspects algebriques de quelques nombres
symboliques de la Bible (Gen 5; Gen 14,14; Jn 21,11), BN 23
(1984) 29-31.
Zumstein J., La communaut johannique et son histoire, in: La commu-
naut johannique et son histoire, J.- D. Kaestli, J.-M. Poffet, J.
Zumstein (eds.), Labor et Fides: Genve 1990, 359-374.
Zumstein J., La rdaction final de lvangile selon Jean ( lexemple du
chapitre 21), in: La communaut johannique et son histoire: La
trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D.
Zumstein J., Le cycle pascal du quatrime vangile (Jean 20-21), w:
Quand la Bible se raconte, D. Marguerat (d.), Cerf: Paris 2003,
143-161.
Zumstein J., Le disciple bien-aim, in: Idem, Miettes exgtiqies,
Genve: Labor et Fides 1991, 225-235.
Zumstein J., Le processus johannique de la relecture lexemple de
Jean 13,1-20, w: Regards croiss sur la Bible. tudes sur le point
de vue. Acts du III
e
colloque international du Rseau de recher-
ch en narrativit biblique Paris 8-10 juin 2006, Cerf: Paris 2007,
325-338.
Zumstein J., Le processus de relecture dans la littrature johannique,
EThR 78 (1998) 161-176.
Zumstein J., Lenracinement historique de lvangile selon Jean, in:
Idem, Miettes exgtiqies, Labor et Fides: Genve 1991, 209-223.
Zumstein J., Lvangile johannique: une stratgie du croire, in: Idem,
Miettes exgtiqies, Labor et Fides: Genve 1991, 237-252.
Zumstein J., Mmoire et relecture pascale dans lvangile selon Jean, in:
Idem, Miettes exgtiqies, Labor et Fides: Genve 1991, 299-316.
403 Bibliografia
Zumstein J., Narratologische Lektre der johanneischen Osterge-
schichte, in: Idem, Kreative Erinnerung. Relecture und Auslegung
im Johannesevangelium, Zrich 1999, 178-191.
Zumstein J., Visages de la communaut johannique, in: Idem, Miettes
exgtiqies, Labor et Fides: Genve 1991, 281-297.
4. OPRACOWANIAOGLNE I POMOCE
Abbott E.A., Johannine Grammar, London 1906.
Abbott E.A., Johannine Vocabulary. A Comparison of the Words of the
Fourth Gospel with those of the Three, London 1905.
Abrams M.H., A Glossary of Literary Terms, New York 1971.
Achelis H., Symbol des Fisches und Fischdenkmler, Marburg 1888.
A Greek-English Lexicon of the New Testament. Being Grimms Wilkes
Clavis Novi Testamenti, translated, revised and enlarged by J.H.
Thayer (first published 1889), IBT 1998-2000: BibleWorks 7 Ver-
sion (cytuj w tekcie jako: J.H. Thayer, A Greek-English Lexicon
of the New Testament, BibleWorks 7 Version).
Aletti J.-N., Les finales des rcits vangliques et le statut du livre et
des lecteurs, RevSR 79/1 (2005) 23-37.
Bakhtin Centre Home Page: http://www.shef.ac.uk/uni/academic/A-
C/bakh/bakhtin.html (dostpne 06. 01. 2009 r.)
Bachtin M., Problem treci, materiau i formy w artystycznej twrczoci
jzykowej, w: Problemy literatury i estetyki, tum. W. Grajewski,
Warszawa 1982.
Balz H., Schneider G., Exegetisches Wrterbuch zum Neuen Testament,
Bd. 1-3, Stuttgart 1980-1983.
Barr J., The Semantics of Biblical Language, Oxford 1961.
Barthes R., Wstp do analizy strukturalnej opowiada, t. W. Boska,
w: Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 16-18
Bibliografia 404
[w oryginale jako: Introduction lanalyse structurale de rcits,
Communications 8 (1966)].
Bartnicki R., Ewangelie Synoptyczne. Geneza i interpretacja, Warszawa
1996, 291-306.
Bednarz M., Pisma w. Jana, Biblos: Tarnw 1997.
Benoit P., The Passion and Resurrection of Jesus Christ, Bristol 1969.
Beutler J., Faith and Confession: The Purpose of John, in: Word, Theol-
ogy, and Community in John. Festschrift Robert Kysar, J. Painter
- R. A. Culpepper - F.F. Segovia (eds.), St. Louis: Chalice Press
2000, 19-32.
Beutler J., Glaube und Zeugnis im Johannesevangelium, in: Idem, Stu-
dien zu den johanneischen Schriften, Stuttgart 1998, 9-19.
Beutler J., Martyria. Traditionsgeschichtliche Untersuchungen zum
Zeugnisthema bei Johannes, FTS 10: Frankfurt 1972.
Blass F. Debrunner A. Funk R., A Greek Grammar of the New Tes-
tament and Other Early Christian Literature, Chicago 1961.
Bocian M., Leksykon postaci biblijnych. Ich dalsze losy w judaizmie,
chrzecijastwie, islamie oraz w literaturze, muzyce i sztukach
plastycznych, prze. J. Zychowicz, Znak: Krakw 1996.
Boismard M.-., Le caractre adventice de Jo., XII, 45-50, Sacra Pa-
gina, vol. 2, Paris Gembloux 1959, 189-192.
Boismard M.-., Un procd rdactionnel dans le quatrime vangile: la
Wideraufnahme, in: Lvangile de Jean. Sources, rdaction, tho-
logie, M. de Jonge (ed.), BETL 44: Gembloux Leuven 1977,
235-242.
BoothW.C., Resurrection of the Implied Author: Why Bother?, in: A
Companion to Narrative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz
(eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008, 75-88.
Booth W.C., The Rhetoric of Fiction, Chicago 1961.
405 Bibliografia
Borgen P., Gods Agent in the Fourth Gospel, in: The Interpretation of
John, J. Ashton (ed.), Philadelphia 1986, 67-77.
Botha J.E., The Case of Johannine Irony Reopened I: The Problematic
Current Situation, Neotestamentica 25 (1991) 209-220.
Botha J.E., The Case of Johannine Irony Reopened II: Suggestions, al-
ternative Approaches, Neotestamentica 25 (1991) 221-232.
Bourquin Y., Bibliographie de contributions rcentes en analyse narra-
tive, ETR 1(2002) 79-93.
Breck J., Spirit of Truth. The Holy Spirit in Johannine Tradition, vol. 1,
The Origins of Johannine Pneumatology, Grestwood 1991.
Brmond C., Logique du rcit, Paris 1973.
Bridgeman T., Time and Space, in: The Cambridge Companion to Nar-
rative, D. Herman (ed.), Cambridge University Press 2007, 52-65.
Brown R.E., An Introduction to the Gospel of John, F.J. Moloney (ed.),
New York 2003.
Brown R.E., Johannine Ecclesiology The Communitys Origins, Int
31 (1977) 379-393.
Brown R.E., Donfried K. P., Reumann J. (Hrsg.), Der Petrus der
Bibel. Eine kumenische Untersuchung, Stuttgart 1976.
Brown T.G., Spirit in the Writings of John: Johannine Pneumatol-
ogy in Social-Scientific Perspective, JSNTSup 253: London 2003.
Burge G.M., The Anointed Community. The Holy Spirit in The Johan-
nine Tradition, Grand Rapids 1987.
Busse U., Das Johannesevangelium: Bildlichkeit, Diskurs und Ritual.
Mit einer Bibliographie ber den Zeitraum 1986-1998, BETL162:
Leuven 2002.
Chalupa P., Die Bedeutung der narrativen Analyse fr die Bibelarbeit,
w: ywe jest sowo Boe. Metody biblijno-pastoralne, Sympozja
10, Opole 1995, 47-56.
Bibliografia 406
Cassidy R.J., Johns Gospel in New Perspective. Christology and the
Realities of Roman Power, New York 1992.
Chatelion Counet P., John, a Postmodern Gospel. Introduction to Decon-
structive Exegesis Applied to the Fourth Gospel, BIS 44: Leiden
2000.
Chatman S., Story and Discourse. Narrative Structure in Fiction and
Film, London 1978.
Chmiel J., Opowiadania biblijne: aspekt genologiczny i hermeneu-
tyczny, RBL 41 (1988) 44-51.
Chmiel J., La narrativit dans lAncien Testament comme problme her-
mneutique, ACr 24 (1992) 129-133.
Crossan J.D., Historyczny Jezus. Kim by i czego naucza, tum. M.
Stopa, Warszawa 1997.
Crossan J.D., It is Written, in: The Gospel of John as Literature: An An-
thology of Twentieth-Century Perspectives, M. Stibbe (ed.), NT
Tools and Studies 17: Leiden 1993, 145-164.
Crouch W.B., Death and Closure in Biblical Narrative, SBL 7: New
York 2000.
Cullmann O., Der johanneische Gebrauch doppeldeutiger Ausdrcke als
Schlssel zumVerstndnis des vierten Evangeliums, TZ4 (1948) 360-
372.
Cullmann O., Peter: Disciple, Apostle, Martyr, New York 1958.
Cumont F., , w: Real-Encyclopdie der klassischen Altertums-
wissenschart, A.F. von Pauly G. Wissowa et al. (eds.), IX. 1,
Stuttgart 1962, 844-850.
Czerski J., Metody interpretacji Nowego Testamentu, Opole 1997.
de Boer M.C., Johannine Perspective on the Death of Jesus, Kampen 1996.
de la Potterie I., Oida et ginsk. Les deux modes de la connaissance
dans le quatrime vangile, Bib 40 (1959) 709-725.
407 Bibliografia
de la Potterie I., Il Vangelo di san Giovanni, in: Introduzione al Nuovo
Testamento, Brescia 1961.
de la Potterie I., La tunique sans couture, symbole du Christ grand
prtre?, Bib 60 (1979) 255-269.
Derrett J.D.M., Esan gar halieis (Mk 1:16): Jesuss Fishermen and the
Parable of the Net, NovT 22/2 (1980) 108-137.
Dettwiler A., Die Gegenwart des Erhhten. Eine exegetische Studie zu
den johanneischen Abschiedsreden (Joh 13,3116,33) unter be-
sonderer Bercksichtigung ihres Relecture-Charakters, FRLANT
169: Gttingen 1995.
Devillers L., Les trois tmoins: Une structure pour le quatrime van-
gile, RB 1 (1997) 40-87.
Dewey J., The Gospel of John in Its Oral-Written Media World, in:
Jesus in Johannine Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.),
Dodd C.H., The Interpretation of the Fourth Gospel, Cambridge 1953.
Dodd C.H., Historical Tradition in the Fourth Gospel, Cambridge 1989.
Doleel L., Semantyka narracji, t. M.B. Fedewicz, w: Narratologia, M.
Gowiski (red.), Gdask 2004, 124-175 (w oryginale jako: Nar-
rative Semantics, JDPTL 1 (1976) 129-151).
Douglas M., Natural Symbols: Explorations in Cosmology, New York
1982.
Douglas M., Isherwood B., The World of Goods, New York 1979.
Dozeman T.B., Biblical Geography and Critical Spatial Studies, in:
Construction of Space I. Theory, Geography, and Narrative, J.L.
Berquist C.V. Camp (eds.), New York London 2007, 87-108.
Dlger F., Der heilige Fisch in den antiken Religionen und im Chri-
stentum, Mnster 1922.
Dlger F., Das Fisch-Symbol in Frhchristlicher Zeit, Mnster 1928.
Bibliografia 408
Egger W., How to Read the New Testament. An Introduction to Linguis-
tic and Historical-Critical Methodology, Hendrickson Publishers:
Peabody 1996.
Eisler R., Orpheus the Fisher: Comparative Studies in Orphic and Early
Christian Cult Symbolism, London 1921.
Euzebiusz z Cezarei, Historia Kocielna. O Mczennikach Palesty-
skich, t. A. Lisiecki, POK 3: Pozna 1924.
Fanning B.M., Verbal Aspect in New Testament Greek, Oxford 1990.
Ferraro G., Lo Spirito e Cristo nel vangelo di Giovanni, Studi biblici 70:
Brescia 1984.
Finegan J., Handbook of Biblical Chronology: Principles of Time Reck-
oning in the Ancient World and Problems of Chronology in the
Bible, Princeton 1964.
Fludernik M., Histories of Narrative Theory (II): From Structuralism
to the Present, in: A Companion to Narrative Theory, Blackwell
Publishing, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Oxford 2008, 36-59.
Forster E.M., Aspects of the Novel, London 1927.
Fortna R.T., Jesus Tradition in the Signs Gospel, in: Jesus in Johannine
Tradition, R.T. Fortna T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 199-208.
Friberg B., Friberg T., Miller N.F., Analytical Lexicon of the Greek New
Testament, Grand Rapids 2000: BibleWorks 7 Version.
Frye N., Anatomy of Criticism. Four Essays, Princeton 1957.
Frye N., The Double Vision: Language and Meaning in Religion,
Toronto 1991.
Frye N., The Well-Tempered Critic, Bloomington 1963.
Frye N., Wielki Kod. Biblia i literatura, Homini: Bydgoszcz 1998.
Gates Brown T., Spirit in the Writings of John: Johannine Pneumatol-
ogy in Social-Scientific Perspective, JSNTSup 253, London 2004.
409 Bibliografia
Gdecki S., Wstp do Pism Janowych, Gniezno 1991.
Genette G., Narrative Discourse. An Essay in Method, NewYork 1981.
Genette G., Palimpsestes: La littrature au second degr, Paris 1982.
George M.K., Space and History: Siting Critical Space for Biblical Stud-
ies, in: Construction of Space I. Theory, Geography, and Narra-
tive, J.L. Berquist C. V. Camp (eds.), NewYork London 2007,
15-31.
Gingrich F.W., Shorter Lexicon of the Greek New Testament, revised
by F.W. Danker, Chicago 1983: BibleWorks 7 Version.
Gowiski M. (red.), Narratologia, Gdask 2004.
Gowiski M., O intertekstualnoci, Pamitnik Literacki LXXVII, 1986,
z. 4.
Goldammer K., Navis ecclesiae, ZNW 40 (1941) 76-86.
Goodenough E.R., Jewish Symbols in the Graeco-Roman Period, vol. 5:
Fish, Bread, and Wine, New York 1956.
Goppelt L., Die apostolische und nachapostolische Zeit. Die Kirche in
ihrer Geschichte, Gttingen 1962.
Grass H., Ostergeschehen und Osterberichte, Gttingen 1964.
GrayA., The Last Chapter of St. Johns Gospel as Interpreted by Early
Christian Art, HibJ 20 (1921-1922) 690-700.
Greek-English Lexicon of the Septuagint. Revised Edition, complied by J.
Lust, E. Eynikel, K. Hauspie, Stuttgart 2003: BibleWorks 7 Ver-
sion.
Greimas A.J., Smantique structurale, Paris 1966.
Greimas A. J., Elementy gramatyki narracyjnej, prze. Z. Kruszyski,
w: Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004 (w oryginale
jako: lments dune grammaire narrative, w: Du Sens, Paris
1970, 157-183).
Bibliografia 410
Hallyn F., Jacques G., Aspects du paratexte, w: Mthodes du texte: In-
troduction aux tudes littraires, M. Delcroix, F. Hallyn (eds.),
Louvain-la-Neuve 1987.
Haat Z., Woda, Warszawa 1998.
Hamon Ph., Czym jest opis?, t. A. Kury i K. Rytel, w: Narratologia, M.
Gowiski (red.), Gdask 2004, 234-257 (w oryginale jako: Quest-
ce quune description?, Potique 12 (1972) 465-485).
Hardmeier C., Old Testament Exegesis in Linguistic Narrative Re-
search, Poetics 15 (1986).
Harrington W.J., John: Spiritual Theologian. The Jesus of John, Dublin
1999.
Hatch E., Redpath H.A., A Concordance to the Septuagint and the other
Greek Versions of the Old Testament (including the Apocryphal
Books), vol. 1-2, Oxford 1897.
Heckel T.K., Vom Evangelium des Markus zum viergestaltigen Evange-
lium, WUNT 120: Tbingen 1999.
Heil J.P., Blood and Water. The Death and Resurrection of Jesus in John
18-21, CBQ.MS 27: Washington D.C. 1995, 151-167.
Heinz-Mohr G., Lessico di iconografia cristiana, Milano 1998.
Hengel M., Crucifixion, Philadelphia 1977.
Hengel M., The Johannine Question, Philadelphia 1989.
Herman D., Histories of Narrative Theory (I): A Genealogy of Early De-
velopments, in: A Companion to Narrative Theory, J. Phelan P.J.
Rabinowitz (eds.), Blackwell Publishing: Oxford 2008, 19-35.
Herman D. (ed.), The Cambridge Companion to Narrative, Cambridge
2007.
Herman L. Vervaeck B., Handbook of Narrative Analysis, Lincoln
London 2005.
Holladay W.L. (ed.), A Concise Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old
Testament, Leiden 1989.
411 Bibliografia
Iser W., The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response, Johns
Hopkins University Press: Baltimore 1978.
Jackson H.M., Ancient Self-Referential Conventions and Their Implica-
tions for the Authorship and Integrity of the Gospel of John, JThS
50/1 (1999) 1-34.
James H., The Art of Fiction, in: Henry James: Selected Fiction, L. Edel
(ed.), New York 1953, 585-609 (dostpne rwnie pod adresem:
http://guweb2.gonzaga.edu/faculty/campbell/engl462/artfic-
tion.html ).
Johnston G., The Spirit-Paraclete in the Gospel of John, SNTS.MS 12:
Cambridge University Press 1970.
Jusino R.K., Mary Magdalene: Author of the Fourth Gospel?,
http://ramon_k_jusino.tripod.com/Magdalene.pdf (dostpny 23.
12. 2008 r.).
Kaestli J.D., LExgse valentinienne du quatrime vangile, in: La
communaut johannique et son histoire: La trajectoire de lvan-
gile de Jean aux deux premiers sicles, J.D. Kaestli, J.M. Poffet,
J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 323-350.
Kaestli J.D., Remarques sur le rapport du quatrime vangile avec la
gnose et sa rception au II
e
sicle, in: La communaut johan-
nique et son histoire: La trajectoire de lvangile de Jean aux
deux premiers sicles, J.D. Kaestli, J.M. Poffet, Zumstein (eds.),
Genve 1990, 351-356.
Kant L.H., The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-
Roman World: A Case Study of Early Christian Fish Symbolism,
Yale University 1993 (praca doktorska w trzech tomach, dostpna
w wydruku komputerowym).
Kantor M., Analiza narracyjna i semiotyczna, w: Z bada nad Bibli, t.
2, Prace Katedry Teologii i Informatyki Biblijnej Wydziau Teo-
logicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, T. Je-
lonek (red.), Krakw 1998, 39-46.
Ksemann E., The Testament of Jesus According to John 17, Philadel-
phia 1968.
Bibliografia 412
Kermode F., John, in: R. Altar F. Kermode, The Literary Guide to the
Bible, Cambridge 1987, 440-465.
Kittel G., a -eeu. a, in: TDNT, G. Kittel, G. Friedrich (eds.), vol. 1-
10, Grand Rapids 1964-1976, (korzystam z wersji elektronicznej,
Grand Rapids 2000, ad loc.).
Klaga W., Intertekstualno a ontologia tekstu, Kwartalnik neofilolo-
giczny XLI, 3-4/1999, 169-176.
Korting G., Die esoterische Struktur des Johannesevangeliums, Bd. 2,
Biblische Untersuchungen 25: Regensburg 1994.
Krcido J., Duch wity i Jezus w Ewangelii witego Jana. Funkcja
pneumatologii w chrystologicznej strukturze czwartej Ewangelii,
SBP 2: Czstochowa 2006.
Krcido J., Dzieje Apostolskie na tle staroytnej historiografii, BPTh 1
(2008) 17-33.
Krcido J., J 12,44-50 jako przykad zastosowania techniki relektury,
ZNSBP 5 (2008) 319-342.
Krcido J., Jesus Final Call to Faith (John 12,44-50). Literary Ap-
proach, SBP 4: Czstochowa 2007.
Krcido J., The Spirit Paraclete and Jesus in the Gospel of John (Joh
13 17), Krakw 2008.
Kristeva J., Narration et transformation, Semiotica 1 (1969) 422-448.
Kristeva J., Semeiotik: Recherches pour une smanalyse, Paris 1969.
Kumirek A., Posannictwo Jezusa Chrystusa wedug czwartej Ewan-
gelii, RSB 12: Warszawa 2003.
Labov W. Waletzky J., Narrative Analysis: Oral Versions of Personal
Experience, in: Essays on the Verbal and Visual Arts, J. Helm
(ed.), Seattle-London 1967.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1972.
Langbrandtner W., Weltferner Gott oder Gott der Liebe: Die Ketzerstreit
in der johanneischen Kieche, BBET 6: Frankfurt 1977.
413 Bibliografia
Lanser S.S., The I of the Beholder: Equivocal Attachments and the
Limits of Structuralist Narratology, in: A Companion to Narra-
tive Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Pub-
lishing: Oxford 2008, 207-219.
Leal J., El simbolismo histrico del iv evangelio, EstB 19 (1960) 329-
348.
Lehmann L.T., The Mystery of the Graeco-Roman Steering-oar, IJNA
7/2 (2007) 95-98.
Leinhupl-Wilke A., Rettet ein Buch? Spurensuche in den Rahmenteilen
des Johannesevangeliums, in: Rettendes Wissen. Studien zum Fort-
gang weisheitlichen Denkens im Frhjudentum und im frhen
Christentum, K. Lning and M. Fanacht (Hrgs.), Alter Orient und
Altes Testament 300: Mnster 2002, 269-315.
Lon-Dufour X., Towards a Symbolic Reading of the Fourth Gospel,
NTS 27 (1981) 439-456.
Leroy H., Das johanneische Missverstndnis als literarische Form, Bi-
bLeb 9 (1968) 196-207.
Liddell H.G. Scott R., A Greek-English Lexicon. A New Edition Re-
vised and Augmented Throughout, Oxford University Press 1996:
BibleWorks 7 Version.
Lidzbarski M., Handbuch der nordsemitischen Epigraphik, Weimer
1898 (korzystam z facsimile wydanego przez Adamant Media
Corporation w 2006 r).
Lindars B., Traditions behind the Fourth Gospel, in: Lvangile de Jean.
Sources, rdaction, thologie, M. de Jonge (ed.), BETL 44: Gem-
bloux Leuven 1977, 107-124.
Louw J.P. Nida E.A., Greek-English Lexicon of the New Testament
Based on Semantic Domains, t. 1-2, New York 1988, [CD-ROM]
2003, Bible Works 6.
Lurker M., Sownik obrazw i symboli biblijnych, t. K. Romaniuk, Pal-
lottinum: Pozna 1989.
Bibliografia 414
Malina B.J., Christian Origins and Cultural Anthropology: Practical
Models for Biblical Interpretation, Atlanta 1986.
Malina B.J., Johns: The Maverick Christian Group: The Evidence of
Sociolinguistics, BTB 24 (1994) 167-182.
Malina B.J., The Gospel of John in Sociolinguistic Perspective, Center
for Hermeneutical Studies: Berkley 1985:
http://www.stolaf.edu/people/kchanson/socioling.html.
Mnek J., Fishers of Men, NovT 2 (1957) 138-141.
Manns F., Lvangile de Jean et la Sagesse, Franciscan Printing Press:
Jerusalem 2003.
Margolin U., Character, in: The Cambridge Companion to Narrative,
D. Herman (ed.), Cambridge University Press 2007, 66-79.
Marguerat D., Lexgse biblique lheure du lecteur, w: La Bible en r-
cits. Lexgse biblique lheure du lecteur. Colloque internatio-
nal danalyse narrative des textes de la Bible, Lausanne (mars
2002), D. Marguerat (d.), Genve 2003, 13-40.
Marguerat D., Bourquin Y., How to Read Bible Stories, London 1999.
Markiewicz H., Teorie powieci za granic. Od pocztkw do schyku
XX wieku, Warszawa 1995.
Mrquez G.G., Living to Tell the Tale, New York 2003.
Maus F.E., Classical Instrumental Music and Narrative, in: A Compan-
ion to Narrative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Black-
well Publishing: Oxford 2008, 467-483.
Menken M.J.J., John 6:51c-58: Eucharist or Christology?, in: Critical
Readings of John 6, R.A. Culpepper (ed.), Leiden 1997, 183-193.
Metzger B.M., A Textual Commentary on the Greek New Testament. A
Companion Volume to the United Bible Societies Greek New Tes-
tament, Stuttgart-New York 1994.
Mdala S., Chrystologia Ewangelii w. Jana, Krakw 1993.
415 Bibliografia
Mdala S., Czwarta Ewangelia a Satyryki Petroniusza. Propozycja
analizy intertekstualnej, w: Pieniami dla mnie Twoje przykaza-
nia. Ksiga pamitkowa dla Ksidza Profesora Janusza Fran-
kowskiego w 50. rocznic wice kapaskich i 75. rocznic
urodzin, W. Chrostowski (red.), Vocatio: Warszawa 2003, 218-250.
Mdala S., Funkcja chrystologiczno-eklezjologiczna dialogw Jezusa z
ydami w czwartej Ewangelii, w: Studia z biblistyki, t. IV, Wy-
dawnictwo ATK: Warszawa 1984, 3-187.
Mdala S., Intertekstualno w Biblii, w: Religia. Encyklopedia PWN, t.
5, Warszawa 2002, 57-59.
Mlakuzhyil G., The Christocentric Literary Structure of the Fourth
Gospel, Rome 1987.
Moeschler J. Reboul A., Dictionnaire encyclopdique de la prag-
matique, Editions du Seuil: Paris 1994.
Moloney F.J., Belief in the Word: Reading the Fourth Gospel: John 1
4, Minneapolis 1993.
Moloney F.J., From Cana to Cana (John 2:14:54) and the Fourth
Evangelists Concept of Correct (and Incorrect) Faith, in: Studia
Biblica 1978. II Papers on the Gospels. Sixth International Con-
gress on Biblical Studies, E.A. Livingstone (ed.), JSNTSup 2:
Sheffield 1980, 185-213.
Moloney F.J., Glory and Dishonor. Reading John 13-21, Fortress Press:
Minneapolis 1998.
Moody Smith M., Prolegomena to a Canonical Reading of the Fourth
Gospel, in: What Is John? Reading and Readings of the Fourth
Gospel, F.F. Segovia (ed.), Atlanta 1996, 169-182.
Moody Smith D., The Composition and Order of the Fourth Gospel,
New Haven 1965.
Mora Paz C. Grilli M. Dillmann R., Lectura pragmalingstica de
la Biblia. Teora y aplicacin, Estella 1999.
Morgenthaler R., Statistik des neutestamentlichen Wortschatzes, Zrich
1958.
Bibliografia 416
Moulton J.H. Milligan G., The Vocabulary of the Greek Testament,
Hendrickson Publishers: Peabody 1997.
Nereparampil L., Holy Spirit as Living Water, Bible Bhashyam 2 (1976),
141-152.
Newman B.M., A Concise Greek-English Dictionary of the New Testa-
ment, Stuttgart 1993 (electronic version: Bible Works 7).
Neyrey J., An Ideology of Revolt: Johns Christology in Social-Science
Perspective, Philadelphia 1988.
Nicholson G.C., Death as Departure. The Johannine Descent-Ascent
Schema, SBL.DS 63: Chico 1983.
Nnning A.F., Reconceptualizing Unreliable Narration: Synthesizing
Cognitive and Rhetorical Approaches, in: A Companion to Nar-
rative Theory, J. Phelan P.J. Rabinowitz (eds.), Blackwell Pub-
lishing: Oxford 2008, 89-107.
ODay G.R., The Love of God Incarnate: The Life of Jesus in the
Gospel of John, in: Life in Abundance: Studies of Johns Gospel
in Tribute to Raymond E. Brown, J.R. Donahue (ed.), Collegeville
2005, 158-167.
ODay G.R., Revelation in the Fourth Gospel: Narrative Mode and
Theological Claim, Philadelphia 1986.
Oepke A., ,a||ut, (,a||ua), eta,a||ut, :.t,a||ut, (:.t,a||ua),
,a|, in: TDNT, G. Kittel, G. Friedrich (eds.), vol. 1-10, Grand
Rapids 1964-1976 (korzystam z wersji elektronicznej, Grand
Rapids 2000, ad loc.).
Olsson B., Structure and Meaning in the Fourth Gospel. A Text-Lin-
guistic analysis of John 2,1-11 and 4,1-42, Lund 1974.
ORourke J.J., The Historical Present in the Gospel of John, JBL 93
(1974) 585-590.
Painter J., Johannine Symbols. A Case Study in Epistemology, JTSoA
27 (1979) 26-41.
417 Bibliografia
Parmentier E., Dieu a des histories. La dimension thologique de la nar-
rativit, w: La Bible en rcits. Lexgse biblique lheure du lec-
teur. Colloque international danalyse narrative des textes de la
Bible, Lausanne (mars 2002), D. Marguerat (d.), Genve 2003,
112-119.
Parsons M., Body and Character in Luke and Acts: The Subversion of
Physiognomy in Early Christianity, Grand Rapids 2006.
Pawowski Z., Hermeneutyczna metoda opowiadania we wspczesnej
egzegezie, CT 62/1 (1992) 5-17.
Pawowski Z., Opowiadanie, Bg i pocztek. Teologia narracyjna Rdz
1 3, RSB 13: Warszawa 2003.
Pecorara G., De verbo manere apud Joannem, Divus Thomas 40
(1937) 159-171.
Perry J.M., The Evolution of the Johannine Eucharist, NTS 39 (1993)
22-35.
Pfister M., Koncepcja intertekstualnoci, tum. M. ukasiewicz, Pa-
mitnik Literacki LXXXII, 1991, z. 4, 183-208.
Phelan J. Rabinowitz P.J., A Companion to Narrative Theory, Malden
Oxford 2008.
Pitra J.B., Ichthys sive des pisce allegorico et symbolico, Paris 1855.
Poffet J.M., Indices de rception de lvangile de Jean au II
e
sicle,
avant Irne, in: La communaut johannique et son histoire: La
trajectoire de lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D.
Porsch F., Pneuma und Wort. Eine exegetische Untersuchung zum Be-
griff des Pneuma im Johannes-Evangelium, Roma 1971.
Porter Abbott H., The Cambridge Introduction to Narrative, Cambridge
2008.
Porter Abbott H., Story, Plot, and Narration, in: The Cambridge Com-
panion to Narrative, D. Herman (ed.), Cambridge University
Press 2007, 39-51.
Bibliografia 418
Propp W., Morfologia bajki, prze. W. Wojtyga-Zagrska, Warszawa
1976.
Quast K., Reading the Gospel of John: An Introduction, NewYork 1991.
Rabinowitz P.J., Truth in Fiction: A Reexamination of Audiences, Criti-
cal Inquiry 4 (1977) 121-141.
Rakocy W., Metoda narracyjna w interpretacji tekstu biblijnego, RBL
48 (1995) 161-168.
Rakocy W., Nowe metody analizy literackiej w egzegezie Nowego Tes-
tamentu, w: Wstp do Nowego Testamentu, R. Rubinkiewicz
(red.), Pozna 1996, 545-554.
Reboul A. Moeschler J., La pragmatique aujourdhui. Une nouvelle
science de la communication, ditions du Seuil 1998.
Reinhartz A., Befriending the Beloved Disciple: A Jewish Reading of
the Gospel of John, Continuum: New York 2001.
Reinhartz A., The Word in the World: The Cosmological Tale in the
Fourth Gospel, Atlanta 1992.
Rhoads D., Narrative Criticism: Practices and Prospects, in: Char-
acterization in the Gospels: Reconceiving Narrative Criticism, D.
Rhoads K. Syreeni (eds.), JSNTS 184: Sheffield 1999, 264-285.
Richter G., Prsentische und futurische Eschatologie in 4. Evangelium, in:
Gegenwart und kommendes Reich, P. Fiedler, D. Zeller (eds.), Ka-
tolisches Bibelwerk: Stuttgart 1975, 117-152.
Ricoeur P., Interpretation Theory. Discourse and the Surplus of Mean-
ing, Texas Christian University 1976.
Riffaterre M., Semiotyka intertekstualna: interpretant, Pamitnik Lite-
racki LXXIX 1988, z. 1, 297-314.
Rinke J., Kerygma und Autopsie. Der christologische Disput als Spiegel
johanneischer Gemeindegeschichte, HBS: Freiburg 1997.
Robinson J.A.T., The New Look on the Fourth Gospel, in: Evangelica,
Texte und Untersuchungen 73: Berlin 1959.
419 Bibliografia
Robinson J.A.T., The Priority of John, London 1985.
Robinson J.A.T., The Relation of the Prologue to the Gospel of John,
NTS 9 (1962-1963) 120-129.
Rubinkiewicz R. (t. i oprac.), Interpretacja Biblii w Kociele. Doku-
ment Papieskiej Komisji Biblijnej z komentarzem biblistw pol-
skich, RSB 4: Warszawa 1999.
Ryan M.-L., Toward a Definition of Narrative, in: The Cambridge Com-
panion to Narrative, D. Herman (ed.), Cambridge University Press
2007, 22-35.
Ryken L., Wilhoit J.C., Longman III T., Sownik symboliki biblijnej. Ob-
razy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki li-
terackie w Pimie witym, Vocatio: Warszawa 2003.
Schfer P., Die sogenante Synode von Jabne. Zur Trennung von Juden
und Christen im ersten/zweiten Jahrhundert n. Chr, Judaica 31
(1975) 54-64.
Scheftelowitz I., Das Fisch-Symbol im Judentum und Christentum, Ar-
chiv fr Religionswissenschaft 14/3-4 (1911) 1-53. 321-392.
Schlatter A., Der Evangelist Johannes: Wie er spricht, denkt und glaubt:
Ein Kommentar, Stutgartt 1948.
Schmidt H., Jona: eine Untersuchung zur vergleichenden Religionsge-
schichte, FRLANT 9: Gttingen 1907.
Schmoller A., Handkonkordanz zum griechischen Neuen Testament,
Stuttgart 1994.
Schnackenburg R., Der Menschensohn im Johannesevangelium, NTS
11 (1964-1965) 123-137.
Scholes R., Phelan J., Kellogg R., The Nature of Narrative, Oxford 2006.
Segalla G., Ritualit cristologica ed esperienza spirituale nel Vangelo
secondo Giovanni, Teologia 23 (1998) 330-362.
Segovia F.F., The Love and Hatred of Jesus and Johannine Sectarianism,
CBQ 43 (1981) 258-272.
Bibliografia 420
Sawiski J. (red.), Podrczny sownik terminw literackich, Warszawa
2000.
Sding T., Wege der Schriftauslegung. Methodenbuch zum Neuen Te-
stament, Freiburg im Br. 1998.
Stempel W.-D., Narracja potoczna jako prototyp, t. A. Nermer, w: Nar-
ratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 154-175 (w orygi-
nale jako: Everyday Narrative as a Prototype, Poetics 15 (1986)
203-216).
Spicq C., AGAPH dans le Nouveau Testament, Gabalda: Paris 1959.
Sternberg M., Expositional Modes and Temporal Ordering in Fic-
tion, Baltomore 1978.
Stroumsa G.G., The Early Christian Fish Symbol Reconsidered, in:
Messiah and Christos. Studies in the Jewish Origins of Christian-
ity. Presented to David Flusser on the Occasion of His Seventy-
Fifth Birthday, I. Gruenwald et al. (eds.), Tbingen 1992, 199-205.
Swanson R.J. (ed.), New Testament Greek Manuscripts. John. Variant
Readings Arranged in Horizontal Lines Against Codex Vaticanus,
Sheffield 1995.
Szymik S., Podstawowe aspekty analizy narracyjnej tekstu biblijnego,
RBL 49 (1996) 90-103.
Szymik S., Metoda narracyjna jako propozycja dialogu z tekstem, w:
Jzyk Biblii. Od suchania do rozumienia, W. Pikor (red.), Kielce
2005, 11-20.
Talib I.S., Narrative Theory. Capter 7: The Narrator: http://courses.nus.
edu.sg/course/ellibst/NarrativeTheory/chapt7.htm.
Theological Dictionary of the New Testament (TDNT), Botterweck G.J.,
Ringgren H. (eds.), vol. 1-10, Grand Rapids 1974-1997. (korzys-
tam z wersji elektronicznej, Grand Rapids 2000).
Tenney M.C., The Footnotes of Johns Gospel, Bibliotheca Sacra 1960,
350-364.
421 Bibliografia
Thatcher T., The Signs Gospel in Context, in: Jesus in Johannine Tra-
dition , R.T. Fortna - T. Thatcher (eds.), Louisville 2001, 191-196.
Theobald C., Les enjeux de lanalyse narrative en thologie, w: Au-
jourdhui, lire la Bible: Exgses contemporaines et recherches
universitaires, P. Abadie (d.), Lyon 2008, 57-66.
Todorov T., Grammaire du Dcamron, Paris 1969.
Todorov T., Ludzie-opowieci, t. R. Zimand, w: Narratologia, M.
Gowiski (red.), Gdask 2004, 194-211 (w oryginale jako: Les
Hommes-Rcits, w: Grammaire du Dcameron, Paris 1969, 85-97).
Trzebiski J. (red.), Narracja jako sposb rozumienia wiata, Gdask
2002.
Uspienski B., Poetyka kompozycji. Struktura tekstu artystycznego i ty-
pologia form kompozycji, t. P. Fast, Katowice 1997.
van Belle G., Les parenthses dans lvangile de Jean. Aperu histo-
rique et classification. Texte grec de Jean, SNTA11: Leuven 1985.
van Dijk T.A., Dziaanie, opis dziaania a narracja, t. M.B. Fedewicz,
w: Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004, 90-123 (w
oryginale jako: Action, Action Description, and Narrative, New
Literary History 2 (1975) 273-294).
Vogel C., Le repas sacr au poisson chez les chrtiens, RevSR 40 (1966)
1-26.
von Wahlde U.C., The Earliest Version of Johns Gospel, Collegeville 1989.
vonWah lde U.C., The Johannine Commandments: 1 John and the Strug-
gle for the Johannine Commandments, New York 1990.
Vouga F., La rception de la thologie johannique dans les ptres, in:
La communaut johannique et son histoire: La trajectoire de
lvangile de Jean aux deux premiers sicles, J.D. Kaestli, J.M.
Poffet, J. Zumstein (eds.), Genve 1990, 283-302.
Vouga F., Le cadre historique et lintention thologique de Jean, Paris
1977.
Bibliografia 422
Walker N., The Reckoning of Hours in the Fourth Gospel, NovT 4
(1960) 69-73.
Wallace D.B., Greek Grammar beyond the Basics: An Exegetical Syn-
tax of the New Testament, Grand Rapids 1996.
Wead D.W., The Literary Devices in Johns Gospel, Theologische Dis-
sertationen 4: Ble 1970.
Webster J.S., Ingesting Jesus: Eating and Drinking in the Gospel of
John, Leiden 2003.
Weinrich H., Struktury narracyjne mitu, t. M. Dramiska-Joczowa, w:
Narratologia, M. Gowiski (red.), Gdask 2004 (w oryginale
jako: Structures narratives du mythe, Potique. Revue de thorie
et danalyse littraires 1 (1970) 25-34).
Wnin A., Analyse narrative et thologie dans le rcit biblique, w: Au-
jourdhui, lire la Bible: Exgses contemporaines et recherches
universitaires, P. Abadie (d.), Lyon 2008, 45-56.
White H., Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth Cen-
tury Europe, Baltimore 1973.
Wisse M., Narrative Theology and the Use of the Bible in Systematic
Theology, Ars Disputandi 5 (2005): http://www.ArsDis-
putandi.org. (dostpny 20. 02. 2009).
Witczyk H., Rola umiowanego ucznia w odniesieniu do Piotra
wypierajcego si Jezusa, w: Opoka Kocioa Chrystuso-
wego. Biblici KUL w 25 rocznic pontyfikatu Jana Pawa II,
S. Szymik, H. Ordon (red.), Lublin 2004, 55-97.
Witczyk H., Czytelnik jako wsp-kreator postaci, w: Jzyk Biblii.
Od suchania do rozumienia, W. Pikor (red.), Kielce 2005, 70-89.
Wojciechowski M., Jezus jako wity w pismach Nowego Testamentu,
RSB 2: Warszawa 1996.
Wrbel M.S., Antyjudaizm a Ewangelia wedug w. Jana. Nowe spoj-
rzenie na relacj czwartej Ewangelii do judaizmu, Wydawnictwo
KUL: Lublin 2005.
423 Bibliografia
Wrbel M.S., Janowi Ioudaioi w ujciu narratywnym, w: Jzyk Biblii.
Od suchania do rozumienia, W. Pikor (red.), Kielce 2005, 90-99.
Zerwick M., Biblical Greek (English Edition Adapted from the
Fourth Latin Edition by J. Smith), EPIB: Rome 2005.
Zmuda M., O intertekstualnoci i jej zastosowaniu w egzegezie biblijnej,
w: Biblia i kultura dialog czy konflikt?, R. Pindel, S. Jdrze-
jewski (red.), Hermeneutica et judaica 1: Krakw 2008, 103-121.
Zorell F., Lexicon Graecum Novi Testamenti, Paris 1961.
Indeks cytatw biblijnych 424
Indeks miejsc biblijnych
Ksiga Rodzaju
1 3 31
1, 1 2, 4 233, 235
1 139, 371
1, 2 233
1, 3 233
2, 10-14 235
3, 7 205
3, 10-11 205
3, 10 205
3, 19 244
5 254
6 8 235
14, 14 254
48, 22 58
Ksiga Wyjcia
16, 9-18 244
16, 15 244
17, 1-7 235
17, 12 279
Ksiga Liczb
11, 22 227
21, 4-9 58
Ksiga Powtrzonego Prawa
3, 18-29 257
33, 12 101
Ksiga Jozuego
24, 32 58
2 Ksiga Samuela
7, 7 272
2 Ksiga Krlewska
5, 10-14 235
Ksiga Tobiasza
1, 16-17 205
4, 16 205
1 Ksiga Machabejska
9, 22 300
2 Ksiga Machabejska
2, 24-25 300
Ksiga Hioba
7, 3-4 233
41 248
Ksiga Psalmw
2, 9 272
69, 10 57
118, 25n 57
Ksiga Przysw
3, 5 199
Ksiga Koheleta
9, 12 248
12, 10-11 300
Indeks miejsc biblijnych 426
Ksiga Syracha
11, 32 213
Ksiga Izajasza
6, 9n 57
40, 3 57
53, 1 57
65, 2 279
Ksiga Jeremiasza
16, 16 248
Ksiga Ezechiela
29 248
34, 10 272
47 257, 258
47, 1-12 235, 257, 355
47, 10 235, 257
Ksiga Daniela
7, 13n 180
Ksiga Zachariasza
9, 9 57
Ksiga Habakuka
1, 12-17 248
Ewangelia wg w. Mateusza
2, 6 272
4, 18-22 248
4, 18 169
4, 19 200, 248
4, 21 104, 181
8, 23-37 250
10, 2 104, 181
13, 47-50 248
14, 13-21 86
14, 14 86
14, 22-33 250
14, 32 217
15, 29 169
16, 16 264
16, 17-19 274
16, 17 264
16, 18-19 264
20, 20 181
26, 37 181
27, 56 181
Ewangelia wg w. Marka
1, 16-20 186, 187, 248
1, 16 169
1, 17 248
1, 19n 181
3, 5 86
3, 17 104, 181
4, 35-41 250
6 246
6, 34-44 86
6, 45-52 250
6, 34 86
6, 51 217
7, 31 169
10, 35 181
16, 12 173
16, 14 173
Ewangelia wg w. ukasza
5 193, 209
5, 1-11 186, 187, 204,
247, 248
5, 1 169
5, 5 189
5, 10 104, 181
8, 22-25 250
9, 12-17 86
16, 19-31 53
17, 7 272
24 246
Ewangelia wg w. Jana
1 21 133
1 20 12, 15, 16, 33, 132, 133,
135, 136, 142, 149, 152,
169, 170, 171, 173, 174,
176, 177, 179, 181, 188,
190, 193, 194, 199, 203,
204, 224, 227, 230, 231,
233, 236, 271, 280, 337,
339, 340, 341, 342, 343,
344, 345, 347, 348, 350,
351, 352, 365, 366, 369,
371, 372, 373, 374, 375,
376
1 15 297
1 12 70, 109, 133, 180,
320
1 4 11, 131
427 Indeks miejsc biblijnych
1 2 259
1, 1-18 38, 83, 95, 342, 344,
352
1, 1-13 314
1, 1-5 66
1, 1-4 83
1, 1 38, 44, 84, 325, 353
1, 2-3 353
1, 3 38
1, 4-5 191, 352
1, 4 38, 117
1, 5 172
1, 6-8 51, 109
1, 6 51
1, 7-8 296
1, 8 296
1, 9-10 228
1, 9 83, 117, 353
1, 10 38, 66
1, 11 313
1, 11-13 108
1, 12-13 85
1, 12 38, 89, 354
1, 14-18 314
1, 14 12, 36, 38, 39, 41, 42,
51, 108, 239, 326, 353
1,15 109, 296, 354
1, 16-20 247
1, 16 36, 38, 41, 42, 51, 354
1, 17-18 51
1, 17 58, 66, 354, 355
1, 18 85, 89, 90, 102, 108,
353
1, 19-51 118
1, 19-42 40
1, 19-34 51, 62, 65, 66, 109, 296
1, 19-25 110
1, 19 62, 296
1, 20 62
1, 21-22 296
1, 21 58, 62
1, 22 62
1, 23 57, 63
1, 24 63
1, 25 63, 296
1, 26 52, 63, 222
1, 27 63
1, 28 63
1, 29-35 91
1, 29-34 54, 172, 173, 236
1, 29 62, 89, 108, 110, 191
1, 30 63, 172
1, 31 63, 172, 222
1, 32-33 172, 296
1, 32 63, 296
1, 33-34 52
1, 33 63, 110, 222
1, 34 63, 110, 172, 296
1, 35-51 67, 182, 183, 185, 282
1, 35-50 355
1, 35-49 311
1, 35-40 110
1, 35 94, 182, 191
1, 36 89, 95
1, 37nn 101
1, 37 182, 282
1, 38 36, 56, 94, 110, 282
1, 39 56, 95
1, 40-42 101, 282
1, 40 176, 282
1, 41 36, 56, 110
1, 42 36, 56, 94, 98, 110, 176,
264
1, 43-51 179
1, 43 40, 75, 94, 110, 191,
282
1, 44 55
1, 45 55, 66, 83, 179, 228
1, 46 95, 110, 117, 179
1, 47 105, 179, 313
1, 48 222, 259
1, 49 94, 105, 110, 179, 180,
259
1, 50 68, 269
1, 51 89, 95, 110, 179, 180,
181, 276
2 4 110
2, 1 4, 54 110
2, 1-12 40, 110, 179, 236
2, 1-11 161, 173, 201, 202, 227,
354, 355, 375
2, 1 55, 75
2, 2 182
2, 4 54, 68, 86, 111
2, 6 59
2, 9 36, 222
2, 11 36, 46, 95, 110, 172,
179, 202, 355
2, 11b 173
2, 12 55, 75
2, 13-22 41, 55, 111, 114, 375
2, 13-17 86
2, 13 58, 75, 76
2, 14 3, 21 76
2, 17 46, 57
2, 18-22 355, 356, 357
2, 19-21 72
2, 19 356
2, 20 66
2, 21-23 96
2, 21-22 356
2, 22 36, 43, 46, 54, 68, 72,
73, 111, 356
2, 22a 46
2, 22b 46
2, 23-24 95
2, 23 111
2, 24-25 36, 44, 46, 86
3 343
3, 1-21 112
3, 1-12 275
3, 1 53
3, 2-8 92
3, 2 111, 188, 222
3, 3 89, 112, 276, 328
3, 5 236, 276, 309
3, 7 112
3, 10 222
3, 11 276, 296
3, 12 112
3, 13-21 275
3, 13 67, 112, 180
3, 14-21 169
3, 14 58, 69, 180
3, 15-16 112
3, 16-21 36
3, 16 85, 89, 112, 266
3, 17-18 112
3, 18 85, 112
3, 19 266
3, 21 272
3, 22-36 76, 112
3, 22 95, 169
3, 23 55, 69
3, 24 54
3, 25 182
3, 26 66
3, 27 257
3, 29 266, 267
3, 30 112
3, 31-36 36, 91, 112, 225
3, 31 313
3, 32 296
3, 33 89
3, 34 92
3, 35-36 112
3, 35 66, 85, 266, 296
3, 36 89
4, 1-42 161, 236
4, 1-27 41
4, 1-3 44
4, 1 46
4, 2 36, 95
4, 4-42 76
4, 4-5 56
4, 5-6 66
4, 5 58
4, 6 57
4, 7 187
4, 9-10 113
4, 9 36, 59
4, 10 89
4, 11 185
4, 12 66
4, 15 185
4, 19 185
4, 20 66
4, 21 185
4, 23-24 92
4, 24 89, 92
4, 25-26 113
4, 25 36, 185, 222
4, 26 185, 203
4, 27 46
4, 28 185
4, 28-30 41
4, 31-38 41
4, 32-33 96
4, 33 95
4, 34 185
4, 38 67
4, 39 113
4, 41-42 113
4, 43-45 76
4, 45 113
4, 46-54 76, 113, 169, 179
4, 46 55
4, 48 113
4, 49 113, 147, 185
4, 50 113, 185
4, 53 47, 113, 222
4, 54 36
5 343
5, 1 6, 3 76
5, 1-18 169
5, 1-9 55
5, 1 169, 169
5, 6 45, 46, 222
5, 13 47
5, 14-47 224
5, 14 169
5, 16-17 90
5, 16 47, 114
5, 17 90, 175, 180
5, 18 47, 114, 312
5, 19-47 114
5, 19 276
5, 20 267, 269
5, 21-29 84
5, 24 114, 276
5, 25 276
5, 26 74, 114
5, 27 85
5, 28-29 71
5, 30 175
5, 31nn 296
5, 31 296
5, 33-36 114
5, 33 66, 296
5, 36 85, 115, 175
5, 37 85, 114, 296
5, 38 114
5, 39 115, 296
5, 42 89, 266
5, 44 89
5, 45 67
5, 46-47 115
5, 46 66, 83
6 170, 182, 211, 228, 243,
246, 255, 357, 371, 375
6, 1-71 357, 358, 359
6, 1-15 85, 201, 211, 221
6, 1-14 227
6, 1-2 115
6, 1 169
6, 2 282
6, 3 183
6, 4 58, 76
6, 5-15 202
6, 6 36, 45, 46, 228
6, 8 183
6, 9 194, 212
6, 11 212, 220, 256, 357, 358,
359
6, 12 183, 219
6, 13 255
6, 14 115, 202
6, 15 45, 46
6, 16-21 201, 250
6, 16 183
6, 17 210
6, 19 210
6, 20 203
6, 21 210
6, 22-71 115, 211
6, 22 183, 191, 210
6, 23 36, 210
6, 24 115, 183, 210
6, 25 115
6, 26-59 358
6, 26 115, 275
6, 27 69, 89, 180
6, 28 89
6, 29 115
6, 30 115
6, 31-33 228
6, 32 276
6, 33 89, 244
6, 35 85, 115, 228, 244, 325
6, 38 66
6, 40 71, 115, 116
6, 41 85, 228, 325
6, 44 85, 200, 249, 257
6, 45 309
6, 47 115, 276
6, 48 85, 228, 325
6, 50 228
6, 51-58 328
6, 51 68, 85, 228, 244, 325
6, 51c-58 115, 211
6, 53 180, 276
6, 54 244
6, 56 288
6, 58 228
6, 59 36, 55
6, 60-71 183
6, 60-66 81
6, 60 116, 183
6, 61 45, 46, 116, 183
6, 62 180
6, 63 92
6, 64 36, 45, 46, 116
6, 65 95
6, 66 82, 95, 116, 183
6, 67 52, 95, 116
6, 68-69 96, 99, 116, 170
6, 69 89
6, 70 52, 67, 183
6, 71 36, 52, 68
7 9 96
7 8 116
7, 1 9, 41 76
7, 1-8 76
7, 1 169, 170
7, 2 36, 58
7, 4 172
7, 5 36, 47, 116
7, 6 68, 116
7, 7 296
7, 8 68
7, 12 116
7, 13 116
7, 14 8, 59 76
7, 14-53 116
7, 15 47
7, 16 116
7, 18 116
7, 19 66
7, 28-29 116
7, 30 68, 116
7, 31 116
7, 32 116
7, 34 69
7, 35-36 69
7, 37-39 92, 117
7, 37-38 116
7, 39 36, 42, 54, 68, 116, 280
7, 40 269
7, 41 117
7, 43 117, 219
7 45-53 117
7, 50 36
8, 1-11 117
8, 12 85, 117, 191, 282, 296,
325
8 13n 296
8, 14 296
8, 18 325
8, 20 36, 55, 68
8, 21 69
8, 24 203
8, 27 36, 47
8, 28 69, 180
8, 30 47
8, 31-32 117
8, 31 95, 96
8, 32 295
8, 33 66, 67
8, 34 276
8, 37 117
8, 40 66, 117
8, 42 266
8, 48 117
8, 51 276
8, 52-53 66
8, 56 66, 83
8, 58 66, 276
8, 59 87, 117
9, 1-41 173
9, 1-12 118
9, 2-3 90
9, 2 96
9, 3 89, 172, 173
9, 4 175, 188
9, 5 191, 325
9, 7 36
9, 14 36
9, 16 219
9, 22 47, 67, 118, 312
9, 28 182
9, 29 89
9, 31 89
9, 32 67
9, 34 90
9, 35-38 118, 173
9, 35 180
10 374
10, 1-39 225
10, 1-21 76, 118
10, 1-18 362, 363, 376
10, 1 276
10, 4-5 282
10, 4 274, 277, 282, 283, 363
10, 5 277, 282
10, 6 36
10, 7 85, 276, 325
10, 8 66
10, 9 85, 325
10, 10 227, 363
10, 11 85, 274, 277, 283, 325,
363
10, 14 85, 274, 325, 363
10, 15 85, 222, 274, 277, 363
10, 16 71, 249, 274, 313
10, 17-18 277
10, 17 68, 266, 274, 276, 363
10, 18 274, 363
10, 19-21 118
10, 19 219
10, 22-39 76, 118
10, 22-23 36
10, 22 58
10, 23 55
10, 24 118
10, 25-27 118
10, 25 175, 296
10, 27 277, 282, 283
10, 29 85
10, 30 85, 108, 118, 175
10, 31 118
10, 33 118, 312
10, 35 89, 175
10, 36 89
10, 37-38 118
10, 38 85
10, 39 87, 118
10, 40-42 118
10, 41 296
10, 42 118
11 21 260, 350
11 12 53
11 56
11, 1-53 76
11, 1-15 96
11, 1-2 53
11, 1 55
11, 2 36, 53, 54
11, 3 87, 267
11, 4 87
11, 5 45, 46, 87, 266
11, 6 104
11, 7-16 96
11, 11 267
11, 15 87
11, 16 104, 119, 177, 178
11, 18 36, 55
11, 21-22 119
12, 24 276
11, 25 85, 119, 325
11, 26 119
11, 27 119
11, 30 36
11, 31 282
11, 32 119
11, 33 45, 46, 87
11, 35 87
11, 36 87, 267
11, 37 221
11, 38 45, 87, 221
11, 40 89
11, 45 47, 119
11, 48-53 119
11, 49 53
11, 51-52 250
11, 51 36, 68
11, 52 71, 72, 89
11, 54 87, 96
11, 55 58
11, 57 67
12 21 192
12 20 77
12, 1-50 76
12, 1 172
12, 3-8 54
12, 3 119
12, 4 47, 96
12, 6 36, 47
12, 7 68, 119
12, 9 47, 222
12, 10 47
12, 11 47, 119
12, 13-15 57
12, 14 172
12, 15-19 249
12, 16 36, 43, 46, 72, 96, 280
12, 16a 46
12, 16b 46
12, 18 47
12, 20nn 96
12, 20-21 120
12, 21 55
12, 23 120, 180
12, 24 120
12, 25 267
12, 26 282
12, 27 88, 120
12, 28 88
12, 32 71, 72, 120, 200, 249,
357
12, 33 279
12, 34 180
12, 35-36 120
12, 35 191
12, 36-38 178
12, 36 120, 191
12, 37-43 36, 120
12, 37-38 120
12, 38-40 57
12, 38 57, 84
12, 41 66
12, 42 47, 120, 312
12, 43 47, 89, 266
12, 44-50 31, 38, 120, 191, 225,
275, 333, 337, 339
12, 44 120
12, 46 191
12, 48 71
12, 49 85, 120
13 21 104, 134, 167, 174, 188,
190, 192, 195, 196, 212,
213, 219, 223, 224, 226,
261, 268, 274, 277, 279,
283, 284, 289, 298, 299
13 20 135, 201, 202, 348
13 19 77
13 17 69, 70, 74, 84, 92, 96,
225, 343
13 96, 170
13, 1-20 96, 99, 120, 207, 219,
236
13, 1 45, 76, 87, 120, 266
13, 1a 46
13, 1b 46
13, 2 120, 286
13, 3-11 359, 360, 375
13, 3 85, 296
13, 4 206, 360
13, 6-8 207
13, 6 276
13, 7 169, 170
13, 8 359
13, 9 360
13, 10 360
13, 11 36, 45, 46
13, 12-20 359
13, 12-17 87, 96
13, 12-16 120
13, 16 276
13, 18 57, 84, 120
13, 19 121
13, 20 276
13, 21-30 121
13, 21 45, 46, 276, 286, 296
13, 23-25 101, 202, 286, 287, 348
13, 23 36, 52, 96, 102, 266
13, 24 286
13, 25 286
13, 27 121
13, 28 36, 46
13, 29 46
13, 30 189
13, 31-38 167
13, 31-32 121, 280
13, 31 16, 33 338
13, 31 14, 31 320
13, 31 37, 180
13, 33 87, 121, 195
13, 34-35 96
13, 34 87, 121, 266
13, 35 121, 266
13, 36-38 121, 283, 364, 376
13, 36 86, 97, 121, 282, 283
13, 37 276, 282, 283, 364
13, 38 123, 270, 276, 364
14, 2-3 121
14, 2 187
14, 3 70, 71, 178
14, 4 177
14, 5-11 97
14, 5 97, 104, 178
14, 6 85, 121, 325
14, 7 90
14, 9 121
14, 10 121
14, 11 85
14, 12 121, 221, 269, 276
14, 13 74, 280
14, 15-17 92
14, 15 266
14, 16-17 121
14, 16 69
14, 17 69
14, 18 70, 121
14, 19 70
14, 21 70, 87, 266
14, 23 74, 121, 266, 288
14, 24 122, 266
14, 25-26 92
14, 26 74
14, 28 266
14, 31 266
15, 1 16, 4a 320
15, 1-11 122
15, 1 325
15, 4-5 288
15, 5 85, 122, 196, 288, 325
15, 7 74
15, 8 280
15, 9 87, 266
15, 10-11 74, 266
15, 10 122, 288
15, 12-17 122, 267
15, 12 87, 266
15, 13 266, 267
15, 14 267
15, 15 267
15, 16 67, 313
15, 17 266
15, 18 16, 4 86
15, 18 74, 122, 310
15, 19 267
15, 20 74
15, 21 122
15, 22-25 122
15, 24 122
15, 25 57
15, 26-27 92, 93
15, 26 297
15, 27 297
16, 1-4 122
16, 2 74, 194, 310, 312
16, 3 122
16, 4-11 92, 93
16, 4b-33 320
16, 7-8 74
16, 8-9 108
16, 8 93
16, 9 122
16, 12-15 92, 93
16, 13 74
16, 17-18 97
16, 19 46
16, 20 276
16, 21 147
16, 22 74, 85
16, 23 276
16, 27 85, 122, 267
16, 30 122
16, 32 122
17 72, 122, 173, 250
17, 1-5 280
17, 1 122
17, 2 85, 122
17, 3 89, 90, 123
17, 6 108, 172, 173
17, 7 85
17, 8 85, 123
17, 9 310
17, 11 122, 175, 250
17, 12 58, 84
17, 14 313
17, 16 313
17, 18 67
17, 19 123
17, 20-23 123, 288
17, 20 269
17, 21-26 175
17, 21 175, 250
17, 22 175, 250
17, 23 85, 87, 175, 250, 266
17, 24 85, 266
17, 25 123
17, 26 37, 108, 123, 266
18 21 171, 194, 200, 202, 205,
207, 208, 209, 210, 268,
274, 283, 300, 301
18 54, 123, 148, 182, 183
18, 1-5 183
18, 1 123, 183
18, 2 47, 123, 183
18, 3-11 123
18, 4 46
18, 9 85
18, 10 36, 183
18, 11 97, 123, 183
18, 12-27 41, 123, 177, 213, 270
18, 13 53
18, 14 36
18, 15-27 97, 99
18, 15-18 348, 364, 376
18, 15 183, 282
18, 16 183
18, 17 123, 183
18, 18 213, 360, 364, 375
18, 19 183
18, 25-27 361, 364, 376
18, 25 123, 183
18, 27 123, 183
18, 28 19, 16 124, 190
18, 28-32 41
18, 29 53
18, 31 124
18, 32 279
18, 37 296
18, 40 36
19 364
19, 7 124
19, 8 47
19, 10 222
19, 12 53, 267
19, 13 36, 269
19, 14 36, 57, 58
19, 17-37 124
19, 17 36
19, 19 124
19, 20 55
19, 23-24 124
19, 24 58, 219, 250, 361, 362,
376
19, 25-27 102, 175, 183
19, 25 124
19, 26-27 97, 348
19, 26 87, 124, 202, 266
19, 27 68, 86
19, 28-37 170
19, 28 46, 59, 222
19, 31 36, 59
19, 34-35 314
19, 35 36, 124, 296, 297
19, 36 36, 58, 84, 124
19, 38-42 170
19, 38-39 97
19, 38 47, 53, 125, 169, 170
19, 39 125
19, 40-42 125
19, 42 36
20 21 65, 81, 88, 105, 128,
132, 140, 144, 147, 150,
152, 155, 182, 348
20 77, 133, 142, 144, 146,
182, 184, 192, 225, 251,
264, 369
20, 1-29 223
20, 1-18 102, 142
20, 1-10 204
20, 1-2 145
20, 1 125, 137, 142, 185, 190
20, 2-10 348
20, 2-4 125
20, 2 52, 87, 125, 142, 185,
202, 267
20, 5 102, 125, 185
20, 6 185, 282
20, 8-9 97
20, 8b-9 125
20, 8 102, 204
20, 9 36, 43, 46, 73, 97, 204
20, 11-18 145, 162, 223
20, 13 125, 185, 223
20, 14-15 47, 145
20, 14 125, 185, 192
20, 15 145, 185, 223
20, 16 36, 56, 125, 142, 146,
185
20, 17 86
20, 18 185, 203
20, 19-29 97, 99, 141, 192
20, 19-23 92, 126, 141, 145, 162,
178, 184, 223, 225
20, 19-20 126, 146
20, 19 137, 141, 170, 185, 190,
220
20, 20-22 184
20, 20 203
20, 21-23 144
20, 21 170, 309
20, 22-23 126, 184
20, 24-29 102, 126, 132, 141, 142,
145, 147, 162, 177, 184,
222, 223, 225
20, 24-25 104
20, 24 52, 143, 177
20, 25 126, 142, 146, 178, 203
20, 26 137, 185, 190, 220
20, 27 177, 185, 215
20, 28-31 135
20, 28 126, 146, 177, 178, 184
20, 29 126, 142, 178, 185
20, 30 21, 25 134
20, 30-31 11, 36, 40, 77, 84, 108,
126, 127, 131, 133, 134,
135, 141, 142, 228, 293,
301, 302, 340, 344, 345,
353, 365, 366, 369, 376
20, 30 133, 301, 302
20, 31 89, 133, 142, 302
21 11, 12, 15, 16, 17, 33,
73, 77, 86, 94, 97, 99,
103, 105, 127, 128, 130,
131, 132, 133, 134, 135,
136, 137, 138, 139, 140,
141, 142, 143, 144, 145,
149, 150, 152, 155, 159,
161, 162, 163, 165, 166,
167, 169, 170, 171, 174,
177, 178, 180, 181, 182,
183, 184, 185, 187, 192,
193, 194, 195, 199, 200,
202, 203, 209, 211, 212,
213, 221, 223, 225, 227,
228, 229, 230, 231, 233,
234, 237, 242, 243, 246,
249, 250, 251, 252, 258,
259, 261, 270, 276, 293,
294, 295, 306, 328, 332,
339, 340, 341, 342, 343,
344, 345, 347, 348, 349,
350, 351, 352, 353, 354,
356, 357, 358, 359, 361,
362, 363, 364, 365, 366,
367, 369, 370, 373, 374,
375, 377
21, 1-25 98, 174, 348, 349
21, 1-23 137, 232, 252, 347
21, 1-14 77, 103, 127, 130, 137,
141, 150, 151, 161, 163,
166, 168, 170, 187, 197,
204, 212, 214, 218, 223,
226, 227, 228, 229, 230,
231, 232, 236, 237, 238,
239, 243, 244, 245, 246,
247, 248, 249, 250, 251,
252, 253, 255, 257, 258,
260, 270, 282, 351, 354,
355, 356, 357, 358, 360,
370, 371, 372, 375
21, 1-10 143
21, 1-8 72, 345, 358
21, 1-4 235
21, 1-3 141, 190
21, 1 77, 132, 137, 138, 139,
140, 141, 143, 144, 150,
162, 163, 164, 166, 168,
169, 170, 171, 173, 174,
185, 192, 224, 226, 229
21, 2-23 168
21, 2-14 168
21, 2-13 164
21, 2-3 140, 141, 142, 164, 174,
201, 203
21, 2 103, 104, 105, 127, 132,
139, 143, 177, 179, 180,
186, 188, 261, 264, 345
21, 3-13 166, 167
21, 3-4 191, 192
21, 3 138, 140, 142, 143, 144,
166, 185, 186, 189, 194,
210, 232, 261
21, 3b 188, 189, 209
21, 4-13 164
21, 4-8 140, 144, 146, 164, 190,
199
21, 4-7 223
21, 4 46, 138, 139, 142, 144,
145, 146, 164, 190, 191,
192, 223, 229, 233
21, 4b 167
21, 5-6a 164, 193
21, 5 147, 150, 166, 190, 194,
195, 196, 197, 223
21, 6-14 359
21, 6 166, 200, 210, 212, 217,
357
21, 6a 190
21, 6b-8 190
21, 6b 164, 199, 202
21, 7-8 164
21, 7 36, 52, 87, 99, 103, 127,
138, 140, 148, 151, 167,
181, 200, 203, 204, 206,
207, 223, 224, 229, 230,
264, 266, 278, 349, 359,
360
21, 7a 164, 201, 203, 264, 345
21, 7b 164, 203, 264, 345
21, 8 36, 145, 149, 164, 208,
209, 214, 217, 249
21, 9-14 140, 146, 149, 151, 359
21, 9-13 164, 197, 328
21, 9 86, 138, 146, 161, 164,
166, 210, 212, 213, 214,
217, 239, 242, 244, 360,
361, 364, 375
21, 9b 210
21, 10-11 164, 214, 230
21, 10 146, 189, 213, 223
21, 11 99, 138, 139, 151, 161,
200, 208, 210, 212, 216,
217, 218, 219, 220, 249,
251, 253, 254, 255, 256,
257, 258, 260, 261, 264,
345, 357, 359, 361, 362,
376
21, 12-13 164, 165, 214, 219
21, 12 127, 146, 151, 167, 200,
203, 220, 221, 222, 223,
263
21, 12a 164
21, 12b 164
21, 13 146, 166, 220, 223, 256,
357, 358, 359
21, 14 36, 139, 150, 151, 162,
163, 164, 166, 168, 170,
171, 173, 223, 224, 225,
226, 229, 251
21, 15-25 131, 137, 264, 347
21, 15-23 77, 149, 161, 165, 166,
167, 261, 274, 351, 370,
372
21, 15-19 99, 108, 122, 127, 137,
140, 152, 154, 165, 167,
170, 230, 262, 263, 264,
268, 269, 270, 276, 285,
350, 362, 363, 364
21, 15nn 207, 264, 268
21, 15-17 152, 153, 165, 207, 208,
213, 230, 242, 249, 261,
262, 265, 266, 267, 268,
269, 270, 271, 272, 273,
274, 275, 282, 283, 285,
351, 362, 363, 364, 372,
376
21, 15 73, 77, 99, 102, 122,
127, 138, 139, 140, 148,
165, 262, 263, 266, 267,
269, 270, 272, 273
21, 16 138, 222, 223, 262, 266,
267, 272, 273
21, 17 222, 223, 262, 263, 264,
267, 270, 272, 273
21, 18nn 207
21, 18-19 165, 230, 261, 268, 275,
276, 277, 278, 279, 280,
285, 372
21, 18 153, 163, 165, 207, 274,
276, 278, 279, 280, 283,
365
21, 19 36, 153, 163, 165, 275,
281, 282, 283, 284, 285,
287, 299, 364, 372
21, 19a 165, 279, 280
21, 19b 153, 165
21, 20-25 137, 230
21, 20-24 104, 289, 298, 368
21, 20-23 103, 127, 140, 153, 154,
155, 165, 261, 281, 284,
285, 286, 287, 289, 297,
351, 372
21, 20 52, 87, 103, 154, 165,
167, 230, 266, 282, 285,
286, 293, 349, 373
21, 21-23 167
21, 21-22 165, 285
21, 21 286
21, 22 73, 165, 167, 276, 282,
285, 287, 290, 299, 349,
364, 373
21, 23 36, 52, 73, 127, 154,
163, 165, 285, 286, 287,
289, 293, 299
21, 24-25 36, 41, 42, 84, 88, 103,
127, 133, 134, 140, 154,
155, 161, 163, 165, 167,
261, 292, 293, 345, 352,
359, 365, 366, 367, 370,
373, 376
21, 24 38, 51, 52, 94, 140, 154,
167, 223, 230, 252, 269,
289, 292, 293, 294, 295,
296, 297, 299, 300, 350,
351, 353, 366
21, 24b 127, 366
21, 25 77, 128, 135, 292, 293,
299, 300, 301, 302, 367
Dzieje Apostolskie
1, 1 367
4, 6 294
12, 24 209
20, 28 272
List do Rzymian
8, 35 205
2 List do Koryntian
11, 27 205
1 List do Tesaloniczan
5, 5 234
List do Filipian
2, 9 241
1 List w. Piotra
5, 1. 272
1 List w. Jana
2, 1 195
2, 12-14 273
2, 12 195
2, 14-18 147
2, 14 195
2, 16-17 288
2, 18 195, 322
2, 19 310, 314
2, 22 322
2, 24 288, 310
2, 28 195
3, 7 195
3, 17 147
3, 18 195
4, 3 322
4, 4 195
4, 12 288
4, 16 288
5, 8 309
5, 21 195
Apokalipsa w. Jana
2, 27 272
7, 17 272
13, 1-10 248
13, 18 257
19, 20 189
22, 5 234
22, 17 232
Indeks autorw 438
Indeks autorw
Abadie P. 33, 421, 422
Abbott E.A. 403
Abrams M.H. 107, 403
Achelis H. 238, 403
Agourides S. 229, 390
Aland K. 34, 384, 385
Aletti J.-N. 162, 366, 403
Alonso Schkel L. 337
Altar R. 14, 412
Arystoteles 20, 79, 106,
107, 128, 228,
383
Ashton J. 58, 405
Augustyn (w.) 14, 242, 254,
255, 262, 301,
383
Auld A.G. 100, 401
Bachtin M. 333, 334, 337,
403
Bacon B.W. 131, 390
Balz H. 403
Bammel C.P. 181, 390
Barbaglia S. 122, 269, 390
Barr J. 403
Barreto J. 175, 185, 222,
225, 282, 296,
388
Barrett C.K. 147, 198, 203,
206, 225, 229,
249, 255, 285,
295, 347, 386,
390
Barthes R. 24, 25, 403
Bartholomew G.L. 263, 390
Bartnicki R. 31, 404
Bauckham R. 306, 348, 351,
390, 394
Bauer W. 279, 386
Beasley-Murray G.R. 121, 122, 123,
125, 175, 178,
184, 198, 199,
204, 214, 219,
226, 253, 268,
274, 279, 281,
284, 285, 289,
293, 294, 302,
386
Beck D.R. 100, 182, 390
Becker J. 100, 260, 350,
386, 390
Bednarz M. 404
Benoit P. 187, 266, 404
Bernard J.H. 189, 194, 195,
196,198, 252,
269, 273, 278,
298, 386
Berquist J.L. 55, 407, 409
Besobrasoff C. 274, 390
Best E. 100, 393
Beutler J. 83, 108, 112,
185, 296, 404
Bewer J.A. 270, 390
Bieringer R. 132, 400
Billerbeck P. 240, 386
Birdsall J.N. 292, 390
Bizot C. 98, 392
Indeks autorw 440
Blank J. 386
Blaskovic G. 187, 390
Blass F. 186, 196, 201,
208, 215, 404
Blomberg C.L. 305, 391
Boska W. 25, 403
Bocian M. 241, 404
Bogacz R. 99, 395
Boice J. 386
Boismard M.-. 11, 187, 294,
300, 316, 317,
338, 386, 391,
404
Booth W.C. 22, 34, 35, 44,
48, 404
Borchert G.L. 192, 386
Borgen P. 58, 405
Botha J.E. 14, 405
Botterweck G.J. 420
Bourquin Y. 15, 33, 36, 41,
48, 61, 62, 65,
67, 75, 78, 80,
106, 107, 111,
128, 132, 405,
414
Braun F.M. 124, 175, 386,
391
Breck J. 11, 91, 391, 405
Brmond C. 23, 405
Bridgeman T. 61, 65, 405
Broer I. 55, 391
Brooke G.J. 258, 391
Brown R.E. 87, 98, 103,
121, 123, 124,
125, 127, 131,
136, 148, 169,
173, 180, 181,
184, 187, 189,
192, 193, 195,
196, 198, 205,
212, 213, 216,
217, 218, 220,
221, 225, 226,
230, 245, 252,
264, 266, 268,
272, 273, 274,
279, 280, 281,
286, 287, 288,
292, 298, 300,
317, 318, 319,
320, 328, 338,
344, 362, 386,
391, 405
Broek M. 206, 385
Bultmann R. 12, 13, 137,
208, 217, 277,
295, 386
Burge G.M. 91, 391, 405
Burnet R. 98, 392
Busse U. 11, 100, 277,
387, 405
Calloud J. 386, 387
Camp C.V. 55, 407, 409
Cardellino L. 292, 302, 367,
392
Carson D.A. 133, 225, 266,
295, 387
Chalupa P. 31, 405
Chennattu R.M. 168, 172, 182,
183, 184, 392
Chapman J. 295, 296, 392
Chatman S. 21, 22, 23, 34,
35, 40, 61, 406
Cassidy R.J. 132, 406
Chatelion Counet P. 294, 297, 352,
406
Chmiel J. 30, 406
Chrostowski W. 99, 232, 247,
293, 395, 397,
415
Collins R.F. 100, 392
Crossan J.D. 13, 245, 246,
406
Crouch W.B. 98, 107, 406
Cullmann O. 14, 277, 406
Culpepper R.A. 14, 15, 32, 33,
35, 36, 37, 39,
40, 42, 43, 46,
47, 48, 50, 51,
56, 57, 59, 61,
62, 65, 66, 68,
69, 70, 71, 75,
76, 79, 80, 81,
83, 84, 87, 90,
91, 98, 104,
105, 106, 107,
109, 113, 114,
115, 129, 130,
441 Indeks autorw
132, 134, 218,
227, 228, 230,
232, 239, 242,
243, 247, 249,
251, 307, 308,
309, 310, 387,
392, 394, 399,
404, 414
Cumont F. 240, 406
Curtis A. 338, 393
Cyprian 219, 384
Cyryl Aleksandryjski 254, 301, 387
Czerski J. 21, 23, 24, 406
Czuj J. 219, 384
Daniels B.L. 229, 390
Davey F.N. 184, 387
Davies M. 36, 48, 54, 83,
84, 91, 393
de Boer M.C. 13, 231, 306,
393, 406
Debrunner A. 186, 196, 201,
208, 215, 404
de Jonge M. 100, 289, 305,
310, 338, 347,
348, 393, 396,
400, 404, 413
de la Potterie I. 171, 219, 222,
290, 299, 301,
393, 406, 407
Delcroix M. 339, 410
Denaux A. 181, 193, 390,
394, 400
Derrett J.D.M. 187, 212, 277,
278, 279, 393,
407
de Solages B. 11, 393
Dettwiler A. 337, 338, 339,
340, 342, 393,
407
Devillers L. 100, 294, 305,
407
Dewey J. 305, 407
Dillmann R. 160, 415
Diogenes Laertios 205
Dodd C.H. 59, 287, 293,
294, 393, 407
Doleel L. 29, 407
Donahue J.R. 245, 416
Douglas M. 323, 324, 326,
407
Dowling E. 273, 294, 393
Dozeman T.B. 55, 407
Dlger F. 238, 240, 407
Dramiska-Joczowa M. 27, 422
Duke P.D. 14, 393
Duplantier J.-P. 387
Egger W. 159, 160, 408
Eisler R. 241, 256, 408
Elliger E. 384
Elliot J.K. 11, 399
Ellis P.F. 387
Emerton J.A. 255, 257, 393
Epiktet 205, 279, 384
Eurypides 205
Euzebiusz z Cezarei 280, 408
Evans C.S. 306, 393
Eynikel E. 272, 409
Fabris L. 209, 387, 396
Fanning B.M. 185, 186, 408
Fast P. 39, 421
Fedewicz M.B. 28, 29, 407, 421
Ferraro G. 91, 408
Fiedler P. 313, 418
Filon Aleksandryjski 300, 308
Finegan J. 57, 408
Fludernik M. 23, 24, 408
Fornberg T. 133, 182, 401
Forster E.M. 21, 22, 408
Fortna R.T. 55, 193, 305,
348, 390, 391,
394, 400, 407,
408, 421
Frankowski J. 171, 237, 388
Frey J. 218, 392
Friberg B. 272, 408
Friberg T. 272, 408
Friedrich G. 280, 412, 416
Frye N. 5, 160, 408
Funk R. 186, 196, 201,
208, 215, 404
Gaechter P. 270, 271, 394
Gangemi A. 137, 276, 394
Gates Brown T. 91, 362, 408
Gdecki S. 409
Indeks autorw 442
Genette G. 23, 38, 61, 62,
66, 68, 75, 78,
335, 336, 337,
338, 339, 341,
409
Genuyt F. 386, 387
George L.D. 132, 140, 147,
150, 152, 394
George M.K. 55, 409
Gingrich F.W. 272, 409
Glombitza O. 268, 394
Gowiski M. 25, 26, 27, 28,
29, 333, 334,
336, 403, 407,
409, 410, 420,
421, 422
Gnilka J. 387
Godet F. 387
Goldammer K. 250, 409
Goodenough E.R. 238, 241, 409
Goppelt L. 308, 409
Gossip A.J. 387
Gourgues M. 12, 13, 306,
307, 328, 394
Grant R.M. 253, 255, 394
Grass H. 11, 409
Gray A. 243, 245, 409
Greimas A.J. 23, 24, 25, 26,
409
Grilli M. 160, 415
Gruenwald I. 238, 420
Hainz J. 229, 395
Haenchen E. 277, 387
Hallbck G. 13, 14, 394
Hallyn F. 339, 410
Haat Z. 234, 410
Hammer S. 238, 384
Hamon Ph. 28, 410
Harrington W.J. 289, 410
Hartman L. 133, 137, 162,
163, 167, 289,
395
Hasitschka M. 228, 395
Hatch E. 410
Hauspie K. 272, 409
Heckel T.K. 181, 187, 410
Heil J.P. 171, 194, 410
Heinz-Mohr G. 238, 410
Hellholm D. 133, 182, 401
Helm J. 30, 412
Hengel M. 280, 294, 328,
329, 331, 410
Herman D. 21, 22, 61, 79,
405, 410, 414,
417, 419
Herman L. 34, 35, 39, 48,
79, 410
Herodot 238, 384
Hieronim (w.) 253, 256, 262
Hilary z Poitiers 242
Hildebert z Lavardin 242
Hofrichter P. 229, 395
Holladay W.L. 410
Homer 300, 335
Hort F.J.A. 385
Hoskyns E.C. 184, 252, 290,
387
Howard W.F. 387
Ignacy Antiocheski 256, 384
Iser W. 50, 132, 411
Jackson H.M. 293, 297, 411
James H. 21, 22, 27, 79,
411
Jelonek T. 31, 411
Jeremias J. 387
Jdrzejewski S. 334, 423
Johnston G. 91, 411
Jzef Flawiusz 169, 179, 384
Jusino R.K. 294, 411
Justyn Mczennik 279, 384
Kaestli J.D. 14, 315, 319,
323, 337, 392,
402, 411, 417,
421
Kalinkowski S. 242, 385
Kania W. 239, 247, 384,
385
Kant L.H. 238, 239, 242,
411
Kantor M. 31, 411
443 Indeks autorw
Ksemann E. 87, 411
Keener C.S. 168, 186, 194,
196, 198, 199,
204, 205, 207,
221, 253, 261,
266, 269, 277,
300, 301, 387
Kellogg R. 20, 24, 37, 39,
52, 79, 82, 106,
419
Kermode F. 14, 412
Kieffer R. 119, 395
Kittel R. 384
Kittel G, 280, 281, 412,
416
Koester C.R. 249, 252, 395
Kollmann B. 258, 391
Koperski V. 132, 400
Kstenberger A.J. 299, 395
Klaga W. 336, 412
Klemens Rzymski 256, 280, 384
Korting G. 165, 412
Kragerud A. 308, 395
Krcido J. 31, 38, 52, 70,
74, 83, 84, 85,
89, 90, 91, 92,
93, 94, 99, 100,
102, 103, 108,
109, 112, 117,
118, 120, 121,
122, 124, 127,
148, 152, 153,
160, 165, 167,
172, 175, 191,
203, 225, 236,
265, 266, 267,
270, 275, 296,
316, 321, 339,
353, 367, 395,
412
Kristeva J. 333, 334, 412
Kruse H. 256, 257, 396
Kruszyski Z. 25, 409
Kubiak Z. 179, 384
Kury A. 28, 410
Kumirek A. 58, 85, 90, 108,
412
Kysar R. 199, 387
Labahn M. 187, 200, 227,
396
Laberge L. 13, 394
Labov W. 29, 30, 412
Lagrange M.-J. 136, 181, 189,
195, 207, 208,
213, 387
Lamouille A. 187, 300, 316,
386
Lampe G.W.H. 412
Langbrandtner W. 314, 315, 412
Lanser S.S. 24, 413
Lataire B. 132, 400
Lattke M. 11, 396
Leal J. 14, 413
Lehmann L.T. 198, 413
Leinhupl-Wilke A. 65, 301, 413
Lon-Dufour X. 14, 192, 198,
200, 202, 205,
205, 208, 209,
210, 268, 274,
280, 283, 299,
300, 301, 387,
413
Leonidas z Bizancjum 253
Leroy H. 14, 413
Liddell H.G. 196, 198, 272,
273, 280, 413
Lidzbarski M. 177, 413
Lietaert Peerbolte B.J. 200, 396
Lieu J. 36, 57, 396
Lightfoot R.H. 214, 264, 388
Lindars B. 305, 388, 413
Lisiecki A. 279, 280, 384,
408
Livingstone E.A. 111, 415
Loisy A. 171, 214, 216,
273, 300, 388
Longman III T. 200, 233, 248,
250, 419
Longos 206, 384
Louw J.P. 171, 212, 217,
218, 222, 281,
413
Lurker M. 233, 235, 244,
249, 251, 413
Lust J. 272, 409
MacGregor G.H.C. 194, 388
Indeks autorw 444
Malina B.J. 216, 324, 341,
388, 414
Mnek J. 248, 414
Manns F. 114, 209, 232,
241, 348, 351,
396, 414
Mannucci V. 112, 114, 396
Marcheselli M. 137, 337, 344,
348, 351, 396
Margolin U. 79, 414
Marguerat D. 33, 36, 41, 47,
48, 50, 60, 61,
62, 65, 67, 75,
78, 80, 81, 106,
107, 111, 128,
132, 338, 393,
402, 414, 417
Markiewicz H. 21, 414
Mrquez G.G. 19, 414
Marrow S.B. 137, 344, 347,
358, 388, 396
Martyn J.L. 310, 311, 312,
313, 320, 328,
396
Marucci C. 218, 251, 396
Mateos J. 175, 185, 222,
225, 282, 296,
388
Maus F.E. 20, 414
McDowell E.A. 269, 397
McEleney N.J. 249, 397
McKay K.L. 271, 273, 397
Mees M. 98, 397
Meliton z Sardes 256, 384
Menken M.J.J. 115, 211, 414
Merk A. 384
Metzger B.M. 135, 414
Mdala S. 98, 115, 116,
117, 171, 232,
237, 247, 258,
293, 294, 337,
344, 348, 349,
354, 359, 368,
388, 397, 414,
415
Migne J.-P. 254, 385
Miller N.F. 272, 408
Milligan G. 197, 416
Minear P.S. 101, 133, 397
Mlakuzhyil G. 415
Moeschler J. 160, 415, 418
Molla C.F. 388
Mollat D. 388
Moloney F.J. 11, 110, 118,
120, 121, 122,
123, 125, 126,
128, 131, 134
Moody Smith D. 181, 260, 306,
397, 415
Mora Paz C. 160, 415
Morgenthaler R. 415
Morris L. 119, 206, 295,
388
Mosser C. 306, 394
Moulton J.H. 197, 416
Moyise S. 36, 396
Muchowski P. 384
Myszor W. 239, 242, 256,
384, 385
Neirynck F. 170, 229, 398
Nereparampil L. 236, 416
Nermer A. 29, 420
Nestle E. 384
Newman B.M. 272, 416
Neyrey J. 324, 328, 416
Nicholson G.C. 14, 416
Nicklas T. 253, 260, 398
Nida E.A. 171, 212, 217,
218, 222, 281,
413
Nissen J. 13, 119, 395
Nnning A.F. 35, 416
Oberweis M. 257, 398
Obrycki K. 242, 385
ODay G.R. 11, 13, 131,
202, 245, 299,
300, 388, 398,
416
Oepke A. 277, 416
Oladipo C.O. 266, 398
Olsson B. 161, 416
Oppian z Cylicji 253
Ordon H. 31, 422
ORourke J.J. 14, 37, 398, 416
Orton D.E. 14, 60, 101,
397, 398, 402
445 Indeks autorw
Orygenes 241, 242, 284,
301, 385
Owen O.T. 257, 398
Paciorek A. 137, 388
Painter J. 14, 83, 320,
398, 404, 416
Parmentier E. 33, 417
Parsons M. 256, 417
Pawowski Z. 31, 417
Pecorara G. 288, 417
Pedersen S. 13, 119, 395
Perry J.M. 245, 357, 417
Pesch R. 187, 398
Peter M. 385
Pfister M. 334, 336, 417
Pfitzner V.C. 229, 250, 398
Phelan J. 20, 21, 23, 24,
34, 35, 37, 39,
52, 79, 82, 106,
404, 408, 410,
413, 414, 416,
417, 419
Pickering S.R. 292, 398
Pindel R. 334, 423
Pitra J.B. 238, 417
Pitta A. 212, 398
Plummer A. 388
Plutarch 205, 300
Podbielski H. 20, 383
Poffet J.M. 14, 315, 319,
323, 337, 392,
402, 411, 417,
421
Polikarp 256, 384
Popowski R. 384
Porsch F. 91, 417
Porter Abbott H. 20, 22, 79, 80,
106, 417
Propp W. 22, 23, 418
Quast K. 130, 418
Rabinowitz P.J. 20, 21, 23, 24,
34, 35, 48, 49,
404, 408, 410,
413, 414, 416,
417, 418
Radoycki J. 179, 384
Rakocy W. 31, 418
Raimbault P.C. 187, 204, 247,
248, 398
Rahlfs A. 385
Reboul A. 160, 415, 418
Redpath H.A. 410
Reim G. 11, 399
Reinbold W. 258, 391
Reinhartz A. 11, 131, 345,
418
Resseguie J.L. 39, 40, 42, 44,
399
Rhoads D. 32, 418
Richter G. 313, 314, 328,
418
Ricoeur P. 418
Ridderbos H.N. 201, 203, 207,
208, 209, 215,
217, 219, 223,
225, 264, 268,
273, 279, 283,
284, 388
Riffaterre M. 336, 418
Ringgren H. 420
Rinke J. 131, 134, 418
Rissi M. 226, 245, 255,
399
Roberts C. 293, 399
Roberts Gaventa B. 132, 367, 394
Robinson J.A.T. 289, 307, 418,
419
Rohrbaugh R.L. 324, 341, 388
Romaniuk K. 233, 413
Romeo J.A. 257, 399
Rubinkiewicz R. 31, 332, 383,
418, 419
Ruckstuhl E. 137, 251, 347,
399
Rudolph W. 384
Ryan M.-L. 21, 419
Ryken L. 200, 233, 248,
250, 419
Rytel K. 28, 410
Ryznar S. 242, 385
Sabugal S. 223, 399
Sajdak J. 219, 384
Schfer P. 328, 419
Scheftelowitz I. 238, 240, 419
Schenk W. 134, 163, 165,
294, 399
Schlatter A. 278, 295, 388,
419
Indeks autorw 446
Schmidt H. 238, 419
Schmoller A. 287, 419
Schnackenburg R. 136, 148, 168,
175, 180, 208,
215, 219, 226,
251, 268, 289,
290, 299, 302,
345, 347, 388,
399, 419
Schneider G. 403
Schneiders S.M. 130, 351, 399
Schnelle U. 389
Scholes R 20, 24, 37, 39,
52, 79, 82, 106,
419
Schreiber S. 187, 257, 391,
401
Schwank B. 264, 399
Schwarz G. 210, 301, 399
Scott R. 196, 198, 272,
273, 280, 413
Segalla G. 197, 231, 389,
419
Segovia F.F. 54, 83, 130,
134, 260, 320,
392, 399, 400,
404, 415, 419
ShawA. 161, 229, 230,
231, 400
Simoens Y. 389
Sawiski J. 53, 106, 107,
420
Smalley S.S. 134, 400
Soards M.L. 206, 400
Sding T. 132, 270, 400,
420
Spencer P.E. 132, 133, 134,
136, 229, 357,
359, 362, 364,
400
Spicq C. 265, 420
Spitta F. 389
Stachowiak L. 389
Staley J.L. 14, 305, 328,
400
Standaert B. 181, 400
Stanula E. 239, 242, 385
Starowieyski M. 383
Stempel W.-D. 29, 30, 420
Sternberg M. 37, 113, 420
Steudel A. 258, 391
Stibbe M.W.G. 13, 14, 357,
289, 400, 406
Stimpfle A. 187, 257, 391,
401
Stopa M. 246, 406
Strack H. 240, 389
Stroumsa G.G. 238, 240, 241,
242, 420
Suggs M.J. 229, 390
Swanson R.J. 420
widerkwna A. 256, 384
Syreeni K. 32, 418
Szymik S. 30, 31, 80, 105,
420, 422
Talbert C.H. 130, 389
Talib I.S. 35, 420
Tenney M.C. 14, 36, 37, 420
Thatcher T. 55, 305, 348,
390, 391, 400,
407, 408, 421
Thayer J.H. 196, 212, 220,
221, 222, 271,
272, 280, 403
Theobald C. 33, 421
Thyen H. 101, 133, 182,
289, 347, 350,
400, 401
Tillmann F. 389
Tischendorf C. 384
Teofrast 206, 385
Tertulian 131, 239, 242,
280, 385
Todorov T. 21, 26, 27, 421
Trzebiski J. 20, 421
Tyloch W. 385
Uspienski B. 39, 42, 421
Vacherot J.M. 11, 393
van Belle G. 15, 421
van Den Bussche H. 389
van Dijk T.A. 28, 421
Vanhoozer K.J. 100, 104, 289,
298, 368, 401
van Segbroeck F. 133, 401
Vervaeck B. 34, 35, 39, 48,
79, 410
Vogel C. 238, 240, 243,
247, 421
447 Indeks autorw
von Pauly A.F. 240, 406
von Wahlde U.C. 320, 321, 322,
327, 401, 421
Vorster W.S. 133, 401
Vouga F. 15, 319, 421
Waletzky J. 29, 30, 412
Walker N. 57, 422
Wallace D.B. 185, 191, 291,
300, 422
Wead D.W. 14, 15, 422
Webster J.S. 227, 422
Weinrich H. 27, 422
Welck C. 137, 401
Wenham D. 306, 401
Wnin A. 33, 422
Werlitz J. 257, 401
Westcott B.F. 189, 265, 289,
290, 294, 385,
389
Whitacre R. 389
White H. 323, 324, 422
Wiarda T. 136, 137, 230,
232, 252, 269,
401
Wilckens U. 274, 351, 389,
401
Wilhoit J.C. 200, 233, 248,
250, 419
Williams P.J. 299, 395
Wilson R. McL. 100, 393
Winandy J. 294, 401
Wind A. 60, 368, 402
Wisse M. 20, 422
Wissowa G. 240, 406
Witczyk H. 31, 347, 422
Witherington B. 389
Wojciechowski M. 96, 254, 255,
384, 402, 422
Wolniewicz M. 385
Wrbel M.S. 47, 312, 322,
422, 423
Zahn T. 389
Zeller D. 313, 418
Zerwick M. 290, 300, 423
Zevini G. 251, 252, 389
Zimand R. 26, 421
Zmuda M. 334, 336, 423
Zorell F. 423
Zumstein J. 14, 15, 36, 60,
62, 65, 68, 69,
74, 81, 88, 101,
105, 108, 128,
132, 148, 170,
174, 175, 187,
188, 190, 192,
195, 196, 200,
203, 211, 212,
213, 219, 223,
224, 226, 261,
268, 274, 277,
279, 283, 284,
289, 298, 299,
305, 306, 315,
319, 323, 337,
338, 339, 340,
342, 345, 347,
348, 349, 350,
351, 389, 392,
402, 403, 411,
417, 421
Indeks autorw 448
Summary
The New Life of Jesus Disciples. Chapter 21 of the Gospel of
John as the Fruit of an Ecclesiological Relecture of John 1 20 in the
Community of the Beloved Disciple
Many contemporary Johannine scholars see the last chapter of the
Gospel of John as a secondary appendix added to the previous twenty
chapters under certain unexplained circumstances. It is evident that chap-
ter 21 is characterized by many stylistic patterns not found in John 1
20. We find in it words that are not present in the corpus of the Gospel
and there is a significant narrative disruption, since the passage 20, 30-
31 fits very well as its final conclusion. Why and when, then, chapter 21
was added to the already finished Gospel, given that no ancient Greek
manuscript of the Fourth Gospel that we know is deprived of it? The
aim, the nature and the time of this addition is still debated and a satis-
factory explanation has not been given yet. Certainly the author of John
21 could imitate the style and wording of chapters 1 20 and give to a
reader a narratively unified text. If he did not do so he might have had
in mind some pragmatic strategy that needs to be understood by the
reader in order to rightly perceive the message of the whole Gospel. Our
purpose in writing this book was to show how to understand the strategy
of the author and to see what impact it has for the interpretation of the
Gospel of John by its readers at any time in history.
We presume that the author of the final version of the Gospel of John,
while writing its last chapter, was convinced that its readers would
rightly understand his pragmatic intent. He wrote chapter 21 making use
of a literary technique that was based, among other things, on the lack
of coherence and on the differences in style and wording in order to pro-
Summary 450
vide for the reader a new hermeneutical perspective for reading the en-
tire Gospel. What the Fourth Gospel narrates about the historical Jesus
namely His deeds, dialogues, monologues, and finally His passion,
death and resurrection achieves its proper sense only in the post-
paschal perspective of Johannine community life. The last stage of its de-
velopment is inscribed in the narration of Jesus revelation to his
disciples that is shown in chapter 21. The author of this final chapter
provides therefore the reader with a new hermeneutical key that enables
him to understand the message of the entire Gospel and teaches him
what are the constitutive elements of his new life of faith, given that
Jesus, who came to the world in order to reveal His Father, returned to
Him. This new life of the community should be based on the disciples
awareness of His constant miraculous and fruitful presence among them.
In order to explore comprehensively the function of chapter 21 of the
Gospel of John in the strategy of its author we had to apply three dif-
ferent methodological approaches. First, by means of the narrative analy-
sis we have demonstrated that chapter 21 is narratively cohesive with
the rest of the Gospel. The cohesion is based above all on the fact that,
despite the previous conclusion of the Gospel in 20, 30-31 and the dif-
ferences in style and wording, the narration of the 21
st
chapter is placed
here by the author as a continuation and finalization of the whole narra-
tion. This is proved above all by the continuity of such narrative devices
as the same characters, places and time of the narration in Jn 21 and in
Jn 1 20. The author of Jn 21 seeks also to demonstrate to his readers
that he continues the same narrative plot: his narration is to be under-
stood as the third revelation of Jesus to His disciples after His resurrec-
tion (the previous two are narrated in Jn 20, 19-29). Using the same
methodological strategy we needed to examine an inner integrity of Jn
21. The issue was important because in the opinion of some scholars
using the historical-critical approach the text of this chapter is a mixture
of some earlier traditions which were somewhat chaotically unified by
the author. Our analysis has proved that, regardless of the possible his-
tory of its composition, chapter 21 is narratively unified. We were able
to detect in it an introduction, five successive scenes related to each
other, and a conclusion.
In the second part of our investigation we focused on chapter 21 as
a means of communication between the author and the reader. Using
pragmalinguistic analysis we wanted to understand the pragmatic strat-
451 Summary
egy of the author by exploring linguistic peculiarities of his text. In the
first stage we wanted to perceive the pragmatic purpose of the author
that can be seen on the narrative surface of the text. It seems that his
pragmatic intention develops progressively in the three main passages:
vv. 1-14, 15-23 and 24-25 with a different emphasis in each of them.
The passage 21, 1-14 begins and ends with the mention that it concerns
the manifestation of Jesus to His disciples after His resurrection. This in-
clusion establishes the main theme of the passage and of the entire chap-
ter. In this appearance story are inscribed many patterns of paradigmatic
stories of other types, such as: a miracle story (miraculous catch of fish),
a meal story, a recognition story. This points the reader to multidirec-
tional interpretation.
Detailed analysis of 21, 1-14 in the pragmalinguistic perspective al-
lowed us to perceive the system of symbolical references to a cultural
code that was understandable to the authors implied readers but is hid-
den to contemporary readers. Thus we explored the symbols present in
21, 1-14 in the broad cultural context of antiquity and in the narrow con-
text of their intertextual relations to Jn 1 20. Working carefully, not to
exaggerate the symbolism of different narrative elements, but to disclose
rightly the intention of the author, we focused on such symbols as:
light/darkness metaphor, water, fish and fishing, bread, meal, net, boat,
and numbers (3, 7, 153). It seems that the author, while writing the nar-
rative 21, 1-14, wanted to instruct his audience about the essential com-
ponents of their new life after Jesus death, resurrection and return to
the Father. These are above all: living the constant presence of Jesus as
Lord in the community of His disciples gives sense to their lives; Jesus
prepares the Eucharist for His disciples (the fish on the fire of coals sym-
bolizes Him); the efficacy of their apostolic mission in the world de-
pends on their obedience to the words of Jesus.
The dialogue between Jesus and Peter in 21, 15-23 is a continuation
of authors strategy to explain the principles of the new life of the dis-
ciples. Now he intends to teach the reader about the nature and essential
elements of Peters role as shepherd of the universal Church and to ex-
plain some misunderstandings and controversies about the function of
the Beloved Disciple in the community, and his future fate. Peter who
was not a homogeneous character in Jn 1 20 is shown in the beginning
of the 21
st
chapter as the first of the group of seven disciples who went
fishing and then in 21, 15-17 as the one who loves Jesus more than any-
Summary 452
thing else and is ready to give his life for Him. This radical love enables
Peter to fulfill the mission of shepherd in the Church that was entrusted
to him by Jesus. In his service Peter is to imitate Jesus, the Good Shep-
herd who gave His life for the sheep. This strategy of the author is fur-
thered in the following passage 21, 18-19.
In 21, 20-23 the author wants to correct the false understanding of
Jesus words about fate and function of the Beloved Disciple in the com-
munity. Some of the community members believed that the Beloved Dis-
ciple would live until the Parousia. After his death they thought that
Jesus words were not true. The author intends to explain to his readers
that the words of Jesus which they misinterpreted concerned originally
the distinctive functions of Peter and the Beloved Disciple in the Church.
Peter is to follow (21, 20. 22) Jesus (imitate Him) as a shepherd, whereas
the Beloved Disciple is to remain which should be understood as giv-
ing true witness to Jesus by words written in the Gospel addressed to
the reader (as it is explained in the next verse). This witness of the
Beloved Disciple was codified and is a means by which he will remain
until Jesus Parousia.
This pattern is developed in the conclusion to chapter 21 and to the
Fourth Gospel as a whole (21, 24-25). Giving witness to Jesus is a con-
stitutive element of the identity of the Beloved Disciple. At the same
time the words of the Gospel are the witness of the Beloved Disciple
that lives independently and autonomously of him. This witness is writ-
ten and stabilized, therefore lasting and permanent. The community of
the Beloved Disciple is to guard, to communicate, and to bequeath this
witness as a tradition that was conveyed to it.
The last stage of our investigation aimed to see in which way the mo-
tifs from chapter 21, which we had already carefully examined, interact
intertextually with Jn 1 20. By means of the technique of relecture we
could find out how the author of Jn 21 repragmatizes and recontextual-
izes the message of Jn 1 20. After introducing the most important pro-
posals of historical reconstruction of the Johannine community and
analyzing it in the frame of two contemporary sociological models, we
came to the conclusion that the chapter 21 was written in the last phase
of the communitys development when it wanted to be implanted in the
stream of the so-called Great Church under the leadership of Peter. To
persuade their audience the leaders of the Johannine community decided
to show that their decision was an outcome of the authority of the Gospel
453 Summary
that was held on deposit by it. By adding chapter 21 to the already ex-
isting Gospel they wanted to correct its pragmatic notion without re-
jecting any word from Jn 1 20.
The repragmatization of the message of Jn 1 20 that we detect in
chapter 21consists above all in directing the Christological orientation
of the corpus of the Fourth Gospel towards its ecclesiological under-
standing. Though Jesus who manifests Himself to the disciples as the
Risen Lord, is still the main character in Jn 21 as He was in Jn 1 20
the pragmatic strategy of the author does not aim to persuade the read-
ers to believe in Him, but focuses on issues that concern the life of the
community of the Church. The new life of the community after Jesus
death, resurrection and glorification must center on living the presence
of the Risen Christ which is best expressed by His words and the Eu-
charistic meal that He prepared for His disciples.
Jesus who manifests Himself decides about the kind of authority in the
Church that is to be exercised by Peter and the Beloved Disciple. The ex-
position of these two characters in the last chapter is related to the au-
thors strategy to convince the community to incorporate into the Great
Church and to accept the authority of Peter as a universal shepherd. For
the readers of Jn 1 20 Peter was not a reliable person. The repragmati-
zation of Peter in chapter 21 tends to convince the audience about his
radical and unconditional love for Jesus which enables himto give his life
for the Risen Lord. The second important point of Peters repragmatiza-
tion in Jn 21 is to persuade the reader that his pastoral authority in the uni-
versal Church was entrusted to him by the Lord. His pastoral ministry is
to be an imitation of Jesus the Good Shepherd (Jn 10) therefore it consists
in giving his life for the sheep. At the same time the author of Jn 21 tries
to persuade his readers that the pastoral authority of Peter does not inter-
fere with the unique authority that the Beloved Disciple has in the com-
munity. While Peter is the shepherd of the whole Church, the Beloved
Disciple is the reliable witness to Jesus and the author of the Gospel that
was entrusted to the community. Thus the Johannine community is to
submit to the pastoral authority of Peter and to have at the same time
some autonomy in conserving its own peculiar tradition conveyed to it by
Jesus through the witness of the Beloved Disciple.
The author of Jn 21 refers very clearly to the Prologue of the Gospel.
These two passages form an inclusion that gives a thematic bias to the
whole Gospel. The repragmatization in Jn 21 aims to show that the eter-
Summary 454
nal Logos that became flesh and lived on earth as a human as narrated
in Jn 1 20 and the Lord that manifests Himself to the disciples (Jn
21) is the same person. The life and creative power that were present in
the Logos are also abundantly present in Him as the Risen Lord. The
motif of the miraculous catch of fish refers the reader to the sign in Cana
of Galilee (2, 1-11). The transformation of water into wine in Cana was
the first miracle of Jesus in the Fourth Gospel that prompted His disci-
ples to believe in Him. The miraculous catch of fish in 21, 1-14 the last
miracle of Jesus narrated in this Gospel is (similarly to 2, 1-11) the
miracle of abundance that is the result of the disciples obedience to His
word. At the same time the author convinces his readers that the Risen
Lord is continuing His miraculous activity in the history of the world
by the apostolic mission of His disciples. The intertextual echo of Jesus
promise of the new temple (2, 13-22) prompts the reader to see Him as
a NewTemple and the Leiturgos. In this context Jesus words in Jn 21 and
the fact that He prepared the meal for his disciples can be interpreted as
liturgical gestures. In the context of Jn 6 the motif of the meal in 21, 1-
14 should be interpreted eucharistically and can reflect liturgical self-
awareness of the community. It can also reflect a need of the members
of the community to appreciate more the role of the word of God in litur-
gical Eucharistic celebrations. The motif of Peter spontaneously jump-
ing into the water in order to meet Jesus as soon as possible refers
probably to the Last Supper and Jesus washing his feet in 13, 3-11. Peter
sinks into the water to recover his spiritual cleanness and be prepared for
the rehabilitation which will be performed in a moment. The motif of the
fire of coals in 21, 9 echoes the passage 18, 12-27, where it witnessed
Peters threefold negation of having any relationship with Jesus. Re-
spectively the fire of coals in 21, 9 is a witness of Peters rehabilitation:
the threefold confession of his love for Jesus and the threefold entrust-
ing him with the authority of the shepherd by Jesus. Similarly to the
water, the fire in 21, 9 can symbolize Peters inner purification that en-
abled him to build a new relationship with Jesus. The untorn net with 153
fish in it, in 21, 11, alludes to the untorn tunic of Jesus during His cru-
cifixion (19, 24). Of the many interpretative proposals of the untorn net
in 21, 11 three seem the most probable: the net can symbolize here unity
of the Church, unity of several versions of the Gospel about Jesus that
were known in different communities of the Church, or the universality
of the apostolic mission of the Church. The interpretations can be seen
455 Summary
as complementary. Conveying to Peter the authority of the shepherd of
Jesus flock echoes the passage about Jesus as Good Shepherd (10, 1-
18). By this the author explains to the reader what are the essential ele-
ments of his ministry. Peter should give his life for the flock as Jesus
the Good Shepherd did. His pastoral ministry does not originate from his
merits but from the will of Jesus in spite of his previous inconstancy.
The conclusion 21, 24-25 is extremely important from the point of
view of the technique of relecture. These two verses produce an inclu-
sion with the previous conclusion of the Gospel in 20, 30-31 and remind
the reader by this that the Christological reading of chapters 1 20 has
to be ecclesiologically oriented. The repetition of this hermeneutical key
at the end of the Book is a very important indicator for the implied
reader, that the whole narration of the Gospel should be interpreted in the
ecclesiological key of religious and social experiences of the community
of the Church. The words of the Fourth Gospel are an authentic witness
of the Beloved Disciple about Jesus but since the stabilization of the text
they function as an autonomous witness. The author tries to persuade
his readers as well that no human word is able to deliver fully the mys-
tery of who Jesus is. But in the context of the whole 21
st
chapter it seems
that he wants to convince the reader that the Risen Lord constantly man-
ifests His presence in the community of the Church. Perception of His
presence and living it give new meaning to the life of the disciples and
makes their mission in the world very effective. This is not only the pre-
dominant message of chapter 21, but the new hermeneutical key offered
to every reader of the Fourth Gospel as well.
ROZPRAWY ISTUDIA BIBLIJNE
Redaktor naukowy serii: ks. prof. Waldemar Chrostowski
1. Waldemar Chrostowski
Ogrd Eden zapoznane wiadectwo asyryjskiej diaspory
2. Micha Wojciechowski
Jezus jako wity wpismach Nowego Testamentu
3. Mirosaw Kiedzik
Sowo Boe (k 8,4-21). Studium zteologii w. ukasza
4. Ryszard Rubinkiewicz SDB (prze. ired.)
Interpretacja Biblii wKociele. Dokument Papieskiej Komisji
Biblijnej zkomentarzem biblistw polskich
5. Franciszek Mickiewicz SAC, Julian Warzecha SAC (red.)
Ty, Panie, jeste naszym Ojcem (Iz 64,7). Biblia oBogu Ojcu
6. Stanisaw Chd
Koci chwalebnego Chrystusa.
Doktryna Ef 4,7-16 na tle paralel nowotestamentowych
7. Piotr Briks
Rado Boga wStarym Testamencie
8. Micha Wojciechowski
Apokryfy zBiblii Greckiej
9. Marek Parchem
Pojcie Krlestwa Boego wKsidze Daniela oraz jego recepcja
wpismach qumraskich iwapokaliptyce ydowskiej
10. Waldemar Chrostowski
Asyryjska diaspora Izraelitw iinne studia
356
11. Roman Tkacz SAC
Listy do siedmiu Kociow (Ap 2,1-3,22).
Studium historyczno-egzegetyczne
12. Anna Kumirek
Posannictwo Jezusa Chrystusa wedug czwartej Ewangelii
13. Zdzisaw Pawowski
Opowiadanie, Bg ipocztek. Teologia narracyjna Rdz 13
14. Tomasz Tuodziecki
Jeroboam I reformator religii Izraela.
Studium egzegetyczno-teologiczne 1Krl 11,2614,20
15. Mariusz Rosik
Jezus ajudaizm wwietle Ewangelii wedug w. Marka
16. Krzysztof Bardski
Pokarm inapj mioci. Symbolizm wponaddosownej interpretacji
Biblii wtradycji Kocioa
17. Piotr Briks
Koniec wiata czy apokatastaza? Pozytywne aspekty koncepcji
eschatologicznych wBiblii Hebrajskiej
18. Waldemar Linke CP
Jerozolima jako miejsce iuczestnik sdu Boego wApokalipsie
wedug w. Jana
19. Marek Baraniak SI
Prorok jak Mojesz (Pwt 18,9-22).
Hermeneutyka prawa ourzdzie proroka wIzraelu
20. Barbara Strzakowska
Rozporzdzenia dotyczce kobiet wKp 15
21. Dariusz Sztuk SDB
y dla Boga wedug witego Pawa
22. Marek Parchem
witynia wedug zwoju zgroty 11 wQumran
357
23. Waldemar Chrostowski (red.)
yjemy dla Pana (Rz 14,8).
Studia ofiarowane Siostrze Profesor Ewie J. Jezierskiej OSU
24. Waldemar Rakocy CM
wity ukasz wobec niewiary Izraela krytyka inadzieja
Bg jest mioci (1 J 4,16). Studia dla Ksidza Profesora Jzefa
Kudasiewicza w80. rocznic urodzin
26. Dariusz Kotecki
Duch wity w zgromadzeniu liturgicznym w wietle
Apokalipsy w. Jana
27. Joanna Nowiska SM
Motyw wojny dobra ze zem w Apokalipsie w. Jana
28. Jolanta Judyta Pudeko PDDM
Wierny przyjaciel lekarstwem ycia (Syr 6,16).
Koncepcja przyjani w Ksidze Syracydesa
Przeznaczye nas dla Twojej prawdy (4Q495). Studia
dla Dr. Zdzisawa J. Kapery w 65. rocznic urodzin
30. Marek Parchem
Ostateczne zwycistwo Boga wwalce midzy dobrem azem
w wietle pism zQumran
31. Piotr Muchowski, Maciej Mnnich,
ukasz Niesioowski-Span (red.)
Zachowa tosamo: Staroytny Izrael wobliczu obcych religii
i kultur. Materiay zkonferencji, Kazimierz 27-29.09.2006
32. Janusz Kucicki SVD
Paruzja Jezusa Chrystusa. Pocztki eschatologii nowotestamentalnej
wListach do Tesaloniczan
357
yjemy dla Pana (Rz 14,8).
Studia ofiarowane Siostrze Profesor Ewie J. Jezierskiej OSU
24. Waldemar Rakocy CM
wity ukasz wobec niewiary Izraela krytyka inadzieja
Bg jest mioci (1 J 4,16). Studia dla Ksidza Profesora Jzefa
Kudasiewicza w80. rocznic urodzin
26. Dariusz Kotecki
Duch wity w zgromadzeniu liturgicznym w wietle
Apokalipsy w. Jana
27. Joanna Nowiska SM
Motyw wojny dobra ze zem w Apokalipsie w. Jana
28. Jolanta Judyta Pudeko PDDM
Wierny przyjaciel lekarstwem ycia (Syr 6,16).
Koncepcja przyjani w Ksidze Syracydesa
Przeznaczye nas dla Twojej prawdy (4Q495). Studia
dla Dr. Zdzisawa J. Kapery w 65. rocznic urodzin
30. Marek Parchem
Ostateczne zwycistwo Boga wwalce midzy dobrem azem
w wietle pism zQumran
Zachowa tosamo: Staroytny Izrael wobliczu obcych religii
i kultur. Materiay zkonferencji, Kazimierz 27-29.09.2006
wListach do Tesaloniczan
Zachowa tosamo. Staroytny Izrael w obliczu obcych religii
i kultur. Materiay z konferencji, Kazimierz Dolny, 27-29.09.2006
w Listach do Tesaloniczan
33. Janusz Krcido MS
Nowe ycie uczniw Jezusa. J 21 jako owoc eklezjologicznej relektury
J 120 we wsplnocie Umiowanego Ucznia

Krecidlo - Nowe Zycie Uczniow Jezusa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Krecidlo - Nowe Zycie Uczniow Jezusa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nowe ycie uczniw Jezusa

rozprawy i studia biblijne

Pieczona ryba to cierpicy Chrystus. Sugestywnie nasuwa si tu obraz

You might also like