Professional Documents
Culture Documents
Treci zawarte w Raportach o Stanie Kultury odzwierciedlaj wycznie pogldy ich autorw.
Raporty o Stanie Kultury obejmuj nastpujce obszary tematyczne: Raport o stanie i zrnicowaniach kultury miejskiej; Raport o finansowaniu i zarzdzaniu instytucjami kultury; Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego; Raport o muzeach; Raport o wzornictwie; Raport o rynku dzie sztuki; Raport o ksice; Raport o teatrze; Raport o tacu wspczesnym; Raport o kinematografii; Raport o szkolnictwie artystycznym; Raport o edukacji kulturalnej; Raport o digitalizacji dbr kultury; Raport o mediach audiowizualnych; Raport o promocji Polski przez kultur.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
3.4. Rosncy udzia samorzdw, firm i organizacji pozarzdowych w upowszechnianiu wzornictwa 3.5. Rekomendacje 3.51. Strategia rozwoju wzornictwa jako przemysu kultury 3.5.2. Ksztacenie w zakresie wzornictwa 3.5.3. rodowisko projektantw wzornictwa 3.5.4. Upowszechnianie wzornictwa 3.5.5. Wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa 3.5.6. Ochrona praw autorskich
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
1. Tezy wyjciowe
1.1. Wzornictwo jako element kultury materialnej
Wzornictwo (design) odgrywa istotn rol w ksztatowaniu kultury materialnej spoeczestwa. Z powodu wysokiego stopnia wspuczestnictwa odbiorcw mona je porwna z takimi dziedzinami jak film czy media. Wzornictwo jest najpopularniejsz, najatwiej dostpn i najbardziej demokratyczn sztuk, moe ksztatowa gusta wiadomych odbiorcw i rozwizywa problemy indywidualne i spoeczne. Istotne znaczenie wzornictwa dla rozwoju konkurencyjnej gospodarki nie stoi w sprzecznoci
z jego rosncym znaczeniem dla kultury; we wspczesnym wiecie wzrasta znaczenie konwergencji zjawisk przemys i sztuka, czyli gospodarka i kultura, obszary te mog i powinny wzajemnie korzysta ze swoich zasobw i wartoci. Obcowanie z piknymi, funkcjonalnymi, bezpiecznymi, dobrze zaprojektowanymi przedmiotami w otaczajcym nas rodowisku cywilizacyjnym jest najbardziej demokratyczn form obcowania z kultur materialn. Przewartociowana i poszerzona definicja kultury materialnej obejmuje obecnie przemysy oparte o treci chronione prawami autorskimi, takie jak wzornictwo, architektura, media, reklama. O dostrzeganiu tej ewolucji wiadczy ujcie tematu wzornictwa w raporcie na temat polskiej kultury. Rola wzornictwa i moliwoci wykorzystania jego potencjau oraz wyksztaconej kadry projektantw zostaa doceniona w obszarze gospodarki, dowodzi tego midzy innymi umieszczenie w priorytetach i dziaaniach rzdowych programw operacyjnych. W obszarze kultury nie moemy jeszcze mwi o tego rodzaju przeomie, istniejce instytucje kultury i decydentw cechuje zachowawczo, upowszechnianie wzornictwa jest stymulowane przez samorzdy, organizacje pozarzdowe i komercyjnie dziaajce firmy.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
tabloidyzacji dostrzegania wycznie aspektu atrakcyjnoci zaprojektowanej formy czy kolorystyki przedmiotu. W rzeczywistoci wzornictwo oferuje znacznie wicej; jego rol jest rozwizywanie problemw spoecznych (ekologia, oszczdno energii, zrwnowaony rozwj, oswajanie nowych technologii) i indywidualnych (funkcjonalno, ergonomia). Taka jest wanie tradycja polskiego demokratycznego wzornictwa powojennego, ktre stworzyo na przykad meblociank Kowalskiego. W tym duchu nadal ksztaceni s polscy projektanci wzornictwa, pracujcy notabene dla najlepszych wiatowych marek. Potrzebujemy mdrej krytyki wzornictwa, po to by wskazywa na jego warto dodan. Potrzebujemy programu upowszechniania wzornictwa, w ktrym finanse bd przeznaczane na projekty, a nie na instytucje. Program ten powinien jak i dzisiejsze osignicia. obj zarwno tradycj,
i organizacja ponad dziesiciu wystaw upowszechniajcych dobre wzorce polskiego i wiatowego wzornictwa realizowane we wsppracy z 30 partnerami lokalnymi.
IWP realizuje od dwch lat program promocji wzornictwa we wsppracy z samorzdem miasta Gdynia, pod nazw Gdynia Design Days, ujty jako projekt flagowy w Strategii Rozwoju Regionu Morza Batyckiego, przyjtej w b.r. przez Komisj Europejsk. IWP podj wysiek dokumentowania dorobku polskich projektantw wzornictwa, przygotowujc Sownik Projektantw Polskich, dostpny on-line, obejmujcy obecnie ponad 600 pozycji.
do wzornictwa musi wiza si z pojciem przemysu jako sektora produkcji lub historycznym pojciem dziaalnoci wytwrczej. Wzornictwo zatem to dziaalno angaujc szerokie spektrum specjalistw, obejmujca swym zasigiem produkty, usugi, grafik, wntrza oraz architektur. cznie dziaanie te w harmonii z innymi pokrewnymi profesjami powinny podnosi warto egzystencji ludzkiej. Pojcie projektant wzornictwa odnosi si zatem do jednostki uprawiajcej profesj intelektualn, a nie po prostu rzemioso lub wiadczenie usug dla przedsibiorstw. Wzornictwo odnosi si nie tylko do strony wizualnej (estetycznej, artystycznej) produktu czy usugi (jak to czsto potocznie jest rozumiane), ale integruje rne obszary, takie jak kultura, nauka czy technika (rys. 1).
2
rdo: Jerzy Ginalski, Marek Liskiewicz, Janusz Seweryn (). Rozwj nowego produktu, Krakw 1994, ASP Krakw.
Ze wzgldu na swj zasig i dostpno dla wszystkich grup spoecznych wzornictwo ma szerokie oddziaywanie na spoeczestwo, porwnywalne tylko z mediami.
for Culture, Media and Sport, za kreatywne uwaa si te brane, ktre s oparte na indywidualnej twrczoci, zdolnociach i talencie, a ponadto ze wzgldu na wytwarzan warto intelektualn maj potencja tworzenia nowych miejsc pracy i kreowania okrelonego dochodu3. Spotyka si take odmienne definicje, tworzone dla potrzeb okrelonych programw czy strategii rozwoju regionalnego, czego przykadem moe by definicja uyta przez wadze Berlina przy tworzeniu strategicznego programu rozwoju Berlin City of Design. Wedug
3
tej definicji
lub dostarczajce dobra kultury w ramach prywatnych struktur prawnych dziaajcych dla osigania zyskw. Za elementy sektora kreatywnego uwaa si tu take niektre przedsiwzicia z sektora publicznego, np. sklepiki i kawiarnie muzealne finansowane ze rodkw publicznych. Wedug belgijskiej firmy doradczej KEA European Affairs, ktra przygotowaa raport The Economy of Culture in Europe, sektor kreatywny wraz z sektorem kultury skadaj si na tzw. twrcz gospodark (tabela 1.). Tabela 1. Brane sektora kreatywnego
Sektor Sztuka Brane Sztuka wizualna Subbrane rzemioso, fotografia performing arts Dziedzictwo kultury Media film i video Telewizja i radio gry wideo Muzyka ksiki i pyty Design moda, grafika, skala dziaa przemysowa lub pojedyncze egzemplarze, rozpowszechnianie produktw oparte na prawach autorskich i znakach towarowych, wykorzystanie kreatywnoci ludzi rynek pyt Kina dobra kultury do masowego teatr, taniec, opera, cyrk muzea, biblioteki, zabytki malarstwo, Charakterystyka dobra kultury do konsumpcji na miejscu, nieprzemysowe: targi sztuki, wystawy, koncerty
rdo: The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla Komisji Europejskiej, padziernik 2006, s. 355.
Wzornictwo,
stymulujc
rozwj
gospodarczy,
wzrost
zamonoci
kraju
Tradycyjne postrzeganie wzornictwa jako czynnika kulturotwrczego nie traci znaczenia wobec roli wzornictwa we wspczesnej gospodarce.
Obecnie kierunek ten otwarty jest na siedmiu uczelniach pastwowych: Akademia Sztuk Piknych w Warszawie, Akademia Sztuk Piknych im. Wadysawa Strzemiskiego w odzi, Akademia Sztuk Piknych w Gdasku, Akademia Sztuk Piknych w Katowicach, Akademia Sztuk Piknych w Poznaniu, Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu, Akademia Sztuk Piknych im. Jana Matejki w Krakowie, Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu. W ostatnich latach wydziay wzornictwa otwierane s take na uczelniach o profilu technicznym, gdzie ksztaceni s projektanci-inynierowie: Politechnika Koszaliska, Politechnika dzka, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jdrzeja niadeckich w Bydgoszczy. Powstay te wydziay wzornictwa na uczelniach niepublicznych: Gliwicka Wysza Szkoa Przedsibiorczoci, Wysza Szkoa Techniczna w Katowicach, Wysza Szkoa Handlowa im. Bolesawa Markowskiego w Kielcach,
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
Wysza Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi, Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie, Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie (w likwidacji), Schola Posnaniensis Wysza Szkoa Sztuki Stosowanej (pozwolenie cofnite). Nie wszystkie uczelnie wysze dziaaj ju w peni zgodnie z Kart Bolosk, podpisan w 1999 r., np. nie wszdzie studia z zakresu wzornictwa odbywaj si w systemie dwustopniowym (tabela 2.).
magisterskie x x x x x x x
Nazwa uczelni
I st. stacjonarne
Akademia Sztuk Piknych w Warszawie Akademia Sztuk Piknych im. Wadysawa Strzemiskiego w odzi Akademia Sztuk Piknych w Gdasku Akademia Sztuk Piknych w Katowicach Akademia Sztuk Piknych w Poznaniu Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu Akademia Sztuk Piknych im. Jana Matejki w Krakowie Akademia Sztuk Piknych we Wrocawiu Politechnika dzka Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jdrzeja niadeckich w Bydgoszczy Politechnika Koszaliska Gliwicka Wysza Szkoa Przedsibiorczoci Wysza Szkoa Techniczna w Katowicach Wysza Szkoa Handlowa im. Bolesawa Markowskiego w Kielcach Wysza Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi Schola Posnaniensis Wysza Szkoa Sztuki Stosowanej Szkoa Wysza Rzemios Artystycznych w Warszawie rdo: Opracowanie wasne.
x x x x x x x x
x x x x x
x x x
x x x x x x x
2.3.2. Wysoki poziom ksztacenia artystycznego i warsztatu projektowania Ksztacenie studentw w obszarze kreatywnoci, podstaw kulturowych, warsztatu projektowania odbywa si na poziomie porwnywalnym ze standardem europejskim. Polscy
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 9
jednolite
studenci zdobywaj nagrody w konkurach midzynarodowych. Wysoko oceniany jest poziom prac prezentowanych na wystawach koczcych rok akademicki
i innych wystawach dla modych projektantw, wrd ktrych wymieni naley: Design Modych (od 2008 r. Fortis Young Design) wystawa organizowana przez IWP, Biennale Projektowania w Krakowie, Polski aneks do IDoT (Italian Design on Tour), Spotkanie wystawa Wydziau Wzornictwa Przemysowego ASP w Warszawie, Design PL wystawa zaprezentowana w 2006 r. na ASP w Warszawie, Wobec konsumpcji wystawa zorganizowana przy pomocy Instytutu Adama
Mickiewicza w ramach 4. Biennale Projektowania w Saint-tienne we Francji, Na 5. Biennale w Saint-tienne w 2006 r. zostay pokazane efekty wsppracy uczelni z producentami. Z uczelniami polskimi wsppracuj wiatowe firmy doceniajce potencja polskich projektantw (np. Alessi, IKEA, Nokia z ASP
w Warszawie, Volkswagen z ASP we Wrocawiu czy Hans Grohe i producenci mebli z Wydziaem Architektury i Wzornictwa ASP w Poznaniu). Polscy studenci korzystaj z moliwoci studiowania w uczelniach zagranicznych w ramach programu Socrates-Erasmus. ASP w Krakowie i w Warszawie s czonkami Midzynarodowego Stowarzyszenia Szk Artystycznych, Projektowania i Mediw CUMULUS, co poszerza ich moliwoci kontaktw z partnerami zagranicznymi.
2.3.3. Niedostatki ksztacenia probiznesowego i praktyk zawodowych W okrelonych przez MNiSW standardach ksztacenia w zakresie wzornictwa4 brak jednoznacznych sformuowa co do treci i elementw ksztacenia probiznesowego, czyli: - metodyki wdraania i zarzdzania nowym produktem wzorniczym;
standardw ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw oraz poziomw ksztacenia, a take trybu tworzenia i warunkw, jakie musi spenia uczelnia, by prowadzi studia midzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz.U. z 2007 r., dla kierunku studiw: Wzornictwo.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 10
- prawnej ochrony wasnoci intelektualnej, w tym prawa autorskiego; - przyszej roli absolwenta na rynku, problematyki zakadania wasnej dziaalnoci gospodarczej, mechanizmw rynkowych, prawnych i finansowo-fiskalnych; - wsppracy z przedsibiorstwami i w zespoach interdyscyplinarnych. Tylko wybrane uczelnie wysze, widzce potrzeby i wymagania wspczesnej gospodarki wobec przyszych projektantw wzornictwa i wychodzce poza minima
programowe, realizuj rozszerzone, autorskie programy ksztacenia. Przykadem jest Wysza Szkoa Sztuki i Projektowania w odzi, gdzie na Wydziale Wzornictwa
w Katedrze Projektowania Tkaniny, Ubioru, Biuterii i Obuwia proces badawczy i dydaktyczny nie tylko skupia si na problemach: nauczania rysunku technicznego, technologii materiaowej i produkcyjnej, konstruowania oraz modelowania postaci podmiotu badanego lub projektowanego, analizy i budowy formy plastycznej, analizy
i budowy formy wzorniczej, ergonomii, ale take obejmuje metodyk projektowania i wdraania nowego produktu. W programach ksztacenia mao uwagi powica si te praktykom i staom w przemyle czy w profesjonalnych studiach projektowych w kraju i za granic. Brakuje systemowego wsparcia rozwoju kontaktw i wsppracy midzyuczelnianej, przede wszystkim szk artystycznych z uczelniami technicznymi i ekonomicznymi wsppraca tego typu jest raczej wyjtkiem Przemysowego ni regu (np. wsppraca Wydziau Wzornictwa
Politechniki Warszawskiej). Wzorem w tym zakresie moe by program Management of New Product Development, realizowany w ramach programu europejskiej wsppracy
midzyuczelnianej TEMPUS, w ktrym na pocztku lat dziewidziesitych uczestniczyli wykadowcy i studenci Wydziau Form Przemysowych ASP w Krakowie i Wydziau Wzornictwa Przemysowego ASP w Warszawie. Dziki temu programowi powsta
podrcznik Rozwj nowego produktu autorstwa Jerzego Ginalskiego, Marka Liskiewicza i Janusza Seweryna, pierwsza w Polsce publikacja tego rodzaju 5.
J. Ginalski, M. Liskiewicz, J. Seweryn, Rozwj nowego produktu, ASP Krakw, Krakw 1994.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 11
2.3.4. Ksztacenie w rzemiole Specyficznym obszarem ksztacenia projektantw s brane, w ktrych przewaa
dziaalno rzemielnicza. Rzemioso dysponuje bowiem wasnym, niezalenym systemem nadawania tytuw kwalifikacyjnych czeladnika i mistrza funkcjonujcym na podstawie ustawy o rzemiole z dnia 22 marca 1989 r.6 Przykadem moe by brana zotniczojubilerska i bursztyniarska. Jubilerstwo jest nauczane w Polsce na poziomie szk rednich i wyszych, w nielicznych szkoach o profilu plastycznym.
Z pocztkiem 2008 r. wesza w ycie nowa statystyczna klasyfikacja, wzorowana na klasyfikacji wsplnotowej. Zmiany nie sprowadzaj si do korekty numeracji, wprowadzono nowy podzia merytoryczny, pojawiy si nowe dziaalnoci, ktrych brakowao w starym systemie. W nowej klasyfikacji wzornictwo zostao wyodrbnione pod numerem 74.10.Z Dziaalno w zakresie specjalistycznego projektowania. Podklasa ta obejmuje: projektowanie wzornictwa tkanin, odziey, obuwia, biuterii, mebli
i pozostaego wystroju i dekoracji wntrz oraz pozostae wzornictwo wyrobw uytku osobistego i gospodarstwa domowego; projektowanie przemysowe, tj. tworzenie i rozwj projektw
i specyfikacji, ktre optymalizuj uytkowanie, warto i wygld wyrobw, wcznie z okreleniem materiaw, mechanizmw, ksztatu, koloru i
6
egzaminw kwalifikacyjnych na tytuy czeladnika i mistrza w zawodzie, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemielniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 20, poz.171).
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 12
wykoczeniem
powierzchni
wyrobu,
biorc
pod
uwag
cechy
i potrzeby uytkownikw, bezpieczestwo, popyt, sposb dystrybucji, uytkowanie i konserwacj; dziaalno projektantw graficznych, dziaalno dekoratorw wntrz.
W 2008 r. do Midzynarodowego systemu kwalifikowania dziaalnoci zosta wprowadzony kod NACE 74.10 Wyspecjalizowane usugi projektanckie (specialized design activities), co pozwoli na precyzyjny monitoring dziaalnoci gospodarczej w tym obszarze.
2.4.2. Grupa zawodowa projektantw wzornictwa W 2007 r. Bureau of European Design Associations (BEDA) przygotowao krtki raport dotyczcy przemysu kreatywnego7, ktry zawiera dane dotyczce przemysu kreatywnego w 2006 r., w tym liczb projektantw w pastwach Unii Europejskiej. Tabela 3. Przemys kreatywny w krajach Unii Europejskiej
Kraj Wielko przemysu (w mln euro) Austria Dania Estonia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Norwegia 1 560 591 40 2 400 10 817 2 600 600 36 6 900 350 0,67 0,30 0,40 0,15 0,01 0,09 0,57 0,40 0,14 0,32 0,16 9 500 11 000 2 000 12 000 8 500 21 200 46 000 8 000 900 80 000 2 100 obrotw kreatywnego Procent PKB Liczba projektantw
BEDA, The Bureau of European Design Associations (2006), European Design Report. The
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
13
rdo: BEDA, The Bureau of European Design Associations (2006), European Design Report. The European Design Industry in Facts and Figures.
Wedug danych BEDA, ponad 447 tys. projektantw w Europie generuje roczny przychd ponad 36 mld euro. Zdecydowanym liderem pod wzgldem liczebnoci
projektantw (ponad 185 tys.) oraz przychodu z przemysu kreatywnego (16 700 mln euro) jest Wielka Brytania. Zgodnie z szacunkami BEDA w Polsce jest ok. 6 tys. projektantw (rnych specjalnoci), a obroty przemysu kreatywnego (57 mln euro) ksztatuj
si na podobnym poziomie jak w Estonii (40 mln) czy Luksemburgu (36 mln). Polski przemys kreatywny wytwarza znikomy procent produktu krajowego brutto (0,02%), co plasuje nasz kraj w Europie na drugim miejscu od koca, przed Grecj (0,01%). Pod wzgldem liczby projektantw wyprzedzamy Luksemburg (0,9 tys.), Estoni (2 tys.) oraz Norwegi (ponad 2 tys.). Stowarzyszenie Projektantw Form Przemysowych szacuje, e cakowita liczba projektantw w Polsce (z projektantami wntrz i grafiki) wynosi ok. 57 tys., z czego zdecydowana wikszo (90%) to projektanci niezaleni bd zatrudnieni w studiach projektowych. Projektanci zatrudnieni w przedsibiorstwach produkcyjnych stanowi okoo 10%8. Liczb projektantw wzornictwa przemysowego czynnych zawodowo w Polsce ocenia si na ok. 300 osb. Przy czym istnieje ok. 10 firm studiw projektowych zatrudniajcych do kilkunastu osb. Mona wyrni nastpujce formy dziaalnoci projektantw: dziaalno indywidualna, indywidualna lub zespoowa dziaalno projektowa poczona z produkcj zaprojektowanych wzorw, studia projektowe, nieformalne zespoy projektowe, czsto skupione wok uczelni (zatrudnieni na uczelni projektanci cz prac dydaktyczn z indywidualn prac projektanta lub prowadzeniem studia projektowego), stae zatrudnienie
s. 63.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 14
w przedsibiorstwie. Polscy projektanci odnosz znaczce sukcesy pracujc dla globalnych marek, na przykad Tomasz A. Rudkiewicz, wsppracujcy z Noki; Janusz Kaniewski pracujcy dla takich marek jak Alfa Romeo, Honda, Fiat, Ferrari, Rossignol-Lange, Fila; Tadeusz Jelec, stylista wntrz samochodowych Jaguara i Lotusa; Justyn Norek generalny projektant w I.DE.A Institute w Turynie (firmie projektujcej samochody dla Alfy Romeo, BMW, Chryslera, Ferrari, Volvo itd.); Tomasz Rygalik, absolwent, a obecnie pracownik naukowy londyskiej Royal College of Art, prowadzi take wasne studio projektowe w Londynie, projektuje m.in. dla firm Moroso, Artek i Heals.
2.4.3. Stowarzyszenia projektantw Organizacj skupiajc projektantw wzornictwa przemysowego jest Stowarzyszenie Projektantw Form Przemysowych (SPFP), ktre liczy ok. 90 czonkw. Oglnopolska Sekcja Sztuki Projektowania Zwizku Polskich Artystw Plastykw skupia gwnie projektantw wntrz. Od 1991 r. dziaa Stowarzyszenie Twrcw Form Zotniczych, zwizek twrczy zrzeszajcy polskich artystw plastykw zajmujcych si sztuk zotnicz. W 2004 r. utworzone zostao Stowarzyszenie Twrcw Grafiki Uytkowej, zrzeszajce modsze pokolenie projektantw grafiki. SPFP oraz IWP (IWP od 2007 r., po okresie nieaktywnego stowarzyszenia) s czynnymi czonkami midzynarodowej organizacji International Council of Societies of Industrial Design (ICSID). SPFP oraz Akademia Sztuk Piknych w Katowicach s czonkami The Bureau of European Design Associations (BEDA).
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
15
paryski Instytut Estetyki Przemysowej Jacquesa Vienota. By wwczas jedynym orodkiem wspomagajcym pionierski okres wzornictwa w powojennej Polsce. Twrczyni idei Instytutu jako wyspecjalizowanej placwki artystyczno-badawczej bya profesor Wanda Telakowska. IWP przez lata pozostawa jednostk badawczo-rozwojow, finansowan z budetu pastwa, za porednictwem dotacji statutowej. Od 2008 r., zachowujc status jednostki naukowej, dziaa jako spka Skarbu Pastwa. IWP jest obecnie jedyn oglnopolsk instytucj, ktrej podstawow dziaalnoci jest upowszechnianie wzornictwa. Sztandarowymi dziaaniami IWP w obszarze upowszechniania wzornictwa s: - Prowadzony od 1992 r. program monitoringu wzornictwa i wystawa Dobry Wzr; - Gdynia Design Days, cykl wydarze promujcych wspczesne wzornictwo krajw regionu Morza Batyckiego, od 2008 r., kolejna edycja w 2009 r.; - Fortis Young Design wystawa osigni modych projektantw oraz stypendium im. Wandy Telakowskiej (kontynuacja wystaw Design Modych); - Publikacja Sownika Projektantw Polskich, zawierajcego biogramy i fotograficzn ilustracj osigni projektantw dziaajcych w okresie powojennym.
2.5.2. Orodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie Utworzony w 1979 r. Orodek Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie jest w posiadaniu unikatowej i niezwykle cennej kolekcji polskich projektw, gwnie z okresu wczesnej dziaalnoci Instytutu Wzornictwa Przemysowego (od ktrego kolekcja zostaa przejta). Ma te obiekty wczeniejsze, np. produkty Spdzielni ad, i pniejsze, do czasw wspczesnych. Kolekcja muzealna w praktyce nie jest uzupeniana o nowe eksponaty, rzadko te jest udostpniana publicznoci.
2.5.3. Regionalne projekty upowszechniania wzornictwa Wejcie Polski do Unii Europejskiej i moliwo pozyskania dofinansowania inicjatyw regionalnych stworzya warunki dla wspierajcych rozwj i aplikacj gospodarcz polskiego wzornictwa lokalnych inicjatyw oraz instytucji otoczenia biznesu. Przykadem moe by lski Zamek Sztuki i Przedsibiorczoci, sfinansowany w 75% z funduszu PHARE ESC 2001, a w pozostaej czci przez budet pastwa, Urzd Marszakowski oraz Gmin Gwnym celem tej inicjatywy jest wykorzystanie potencjau projektantw
16
Cieszyn.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
i artystw do pobudzenia rozwoju gospodarczego lska i wzmocnienia konkurencyjnoci przedsibiorstw. W pocztkowym etapie dziaalnoci Zamku zrealizowano projekt lska Sie na Rzecz Wzornictwa, dziki ktremu upowszechniano i wdraano wiedz o znaczeniu wzornictwa dla poprawy konkurencyjnoci firm, moliwoci tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy wzrostu gospodarczego. W 2006 r. odbya si pierwsza edycja konkursu lska Rzecz promujcego najlepsze produkty i realizacje graficzne wykonane przez firmy majce siedzib na lsku. Kolejn inicjatyw, w ktrej orodek upowszechniania wzornictwa zosta powizany z samorzdem lokalnym miastem, jest Wielkopolskie Centrum Designu w Poznaniu, ktremu patronuj: Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego, Urzd Miasta Poznania, Meble VOX, Akademia Sztuk Piknych, Politechnika Poznaska
i Midzynarodowe Targi Poznaskie. Inicjatywa jeszcze nie wysza poza etap planw. Planowane jest utworzenie Centrum Designu w Krakowie. Na potrzeb
zorganizowania takiej instytucji wskazuj wyniki bada ankietowych Wzornictwo przemysowe w Maopolsce przeprowadzonych w 2007 r. wrd 177 wacicieli firm dziaajcych w Maopolsce oraz w grupie 345 studentw uczelni wyszych. Badania zrealizowano w ramach europejskiego projektu InnoRegioMaopolska, majcego na celu pomoc we wdraaniu Skutecznej Strategii Innowacji Wojewdztwa Maopolskiego w ramach 6. Programu Ramowego UE9. Oprcz bada w ramach projektu utworzono portal internetowy Innowacyjno w Maopolsce, podjto projekty pilotaowe Maopolskie Spotkania Branowe (wsppraca midzy firmami a naukowcami)10 oraz powoano Rad Innowacji (wspierajcej innowacje w dziaaniach wadz regionalnych itd.). Partnerami projektu byy Urzd Marszakowski Wojewdztwa Maopolskiego, UJ CITTRU (Centrum Informacji Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu), Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej, Krakowski Park Technologiczny, Technology Enterprise Kent, META Group
9
z Woch i Turingen Innovative z Niemiec. W 2006 r. pojawia si idea powoania, z inicjatywy prezydenta Kielc, przy wsparciu Urzdu Patentowego RP, Orodka Wspczesnej Sztuki Uytkowej w Kielcach. Podejmowane s take dziaania zmierzajce do utworzenia Centrum Wzornictwa przy Akademii Sztuk Piknych we Wrocawiu.
2.5.4. Promocja wzornictwa na festiwalach i targach Miasta dostrzegajc kulturotwrcz i proinnowacyjn rol wzornictwa
s zainteresowane jego promocj w celu powikszenia wasnej atrakcyjnoci inwestycyjnej. Gdynia, we wsppracy z IWP, organizuje Gdynia Design Days (od 2008 r.), d Midzynarodowy Festiwal Designu d Design (od 2007 r. jest to wydarzenie zorientowane gwnie na rodowisko studentw i projektantw wzornictwa). Wydarzenie Gdynia Design Days zostao uznane za projekt flagowy upowszechniania wzornictwa w ramach Planu dziaa Strategii Rozwoju Regionu Morza Batyckiego, przyjtej przez Komisj Europejsk w czerwcu 2009 r.11 Istnieje ryzyko, e jeeli rozwj wzornictwa lub szerzej, sektora bran kreatywnych nie zostanie wprowadzony do strategii rozwoju miasta lub regionu, to inne dziaania (poza Gdynia Design Days) imprezami promocyjnymi o lokalnym lub rodowiskowym zasigu. Tradycyjnie miejscem ekspozycji wzornictwa s targi branowe. Polscy projektanci i ich projekty za porednictwem wystawianej na targach oferty przedsibiorstw uczestnicz w zasadzie we wszystkich istotnych wydarzeniach na wiecie: Premiere Vision w Paryu, Orgatec w Kolonii, IFA w Berlinie, Clinical Lab Expo, Ambiente i Heimtextil we Frankfurcie i wielu innych. Take w Polsce organizatorzy Midzynarodowych Targw Poznaskich oraz Centrum Targowego EXPO XXI w Warszawie, dostrzegajc walor wzornictwa, organizuj przy okazji imprez handlowych wystawy, np. w 2007 r. w ramach odbywajcych si Targw wiato zostaa pokazana wystawa wynikw konkursu dla modych projektantw pozostan wycznie
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
18
Wystawy polskiego wzornictwa organizowane przez polskie instytucje za granic maj za zadanie promowa polsk kultur materialn i pokazywa potencja polskich przedsibiorstw (np. ekspozycja prezentujca prace modych projektantw pt. Wobec konsumpcji przygotowana przez Fundacj Rzecz Pikna i Stowarzyszenie Projektantw Form Przemysowych uhonorowana przez organizatorw Grand Prix Biennale Projektowania w Saint-tienne). Jednym z waniejszych dla polskiego wzornictwa wydarze bya ekspozycja
przykadw polskiego wzornictwa na wystawie Cold War Modern: Design 1945 to 1970 w Victoria & Albert Museum w Londynie w 2008 r.
2.5.6. Upowszechnianie wzornictwa w mediach Czasopismem specjalistycznym powiconym wzornictwu jest kwartalnik
2+3D wydawany przez krakowsk Fundacj Rzecz Pikna. Oprcz tego wydawnictwa nieregularnie ukazuj si powicone wzornictwu dodatki do czasopism branowych, jak Architektura-Murator, Elle Decoration, tygodnikw BusinesWeek, Newsweek, czy dziennikw Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita. Ronie rola Internetu jako medium upowszechniani wzornictwa. Kady wikszy portal: Gazeta.pl, Interia, WP, ma dzia powicony wzornictwu. Powstaj take wortale dedykowane wzornictwu, np. Dizajnerzy.pl, zrealizowany w ramach projektu unijnego nr Z/2.32/II/2.6/ZARR/W/I/7/06 "Regionalne sieci wsppracy innowacyjnej w zakresie wykorzystania i transferu wiedzy, tworzce baz klastra informatycznego". dofinansowany z Europejskiego Funduszu Spoecznego Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i z budetu pastwa.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
19
Do gosu doszed, co byo zrozumiae, tradycyjny nurt wzornictwa narodoworodzimy, nawizujcy do cigoci historycznej, ktry wykorzystywa motywy kultury ludowej, kultury warstwy szlacheckiej (ziemiastwa), ale take mieszczastwa
i buruazji. Rwnie silne okazay si trendy modernistyczne, radykalnie zrywajce z dotychczasow tradycj (grupa Blok) lub w sposb w sposb agodniejszy, odpowiadajcy potrzebom rodzcego si mieszczastwa i buruazji, stylizujce przestrze i przedmioty (Art-Deco). W okresie midzywojennym po raz pierwszy pojawiy si trendy funkcjonalne, zwrcono uwag na ergonomi przedmiotw, powstao, co co dzi mona by okreli jako wzornictwo oparte na wiedzy. Powstay multidyscyplinarne zespoy projektantw, inynierw, naukowcw, ktre opieray si w pracy na wynikach bada empirycznych. Przykadowym efektem takiej wsppracy moe by wyprodukowana w Fabryce Lokomotyw w Chrzanowie lokomotywa Pm 36-1, szczytowe osignicie polskiej myli konstrukcyjnej i wzornictwa przemysowego w technice kolejowej lat midzywojennych, czego dowodem by zoty medal przyznany Polsce za ten parowz w 1937 r. na Midzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryu.
2.6.2. Demokratyczne wzornictwo powojenne Korzeni powojennego polskiego wzornictwa naley szuka zarwno w ideach spoecznych lat 20., gdy problem wyposaenia maego, taniego mieszkania by tematem projektowym szeroko podejmowanym przez funkcjonalistw, jak i w tradycjach sztuki uytkowej Warsztatw Krakowskich. Na pocztku lat 50. profesor Wanda Telakowska utworzya Instytut Wzornictwa
Przemysowego. Miaa wiadomo, jak mao swobody twrczej daje socrealizm, pragna jednak, by jej idea pikna na co dzie dla wszystkich, pena nawiza do wzorcw ludoworegionalnych, staa si fundamentem polskiego projektowania demokratycznego, czyli ukierunkowanego spoecznie. W obszarach zainteresowania IWP znalazy si wntrza mieszkalne standardowego budownictwa, rodowisko pracy, projektowanie dla dzieci i osb niepenosprawnych, wyposaenie szpitali. Filozofia projektowania, jak gosi IWP, bya zbiena z ideami wzornictwa skandynawskiego: jedno koncepcji, materiau, funkcji i pikna.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 20
Nowatorskie w tamtych latach byo powizanie projektowania wzorniczego z pracami studialnymi i badawczymi. Eksperymentalne meble ze sklejki, wielofunkcyjne rozwizania i przedszkolne, dla maych mieszka, rozwizania w funkcjonalne zakresie meble szkolne
systemowe
koordynacji
kolorystycznej
2.6.3. Wzornictwo w gospodarce rynkowej i spoeczestwie demokratycznym Przewrt polityczny roku 1989 i idca za nim transformacja gospodarcza miay zasadniczy wpyw na stan i rozwj polskiego wspczesnego wzornictwa. Zmieniy si podmioty zamawiajce usug projektowania produktu, stay si nimi nowe firmy oraz zreformowane przedsibiorstwa pastwowe. Na rozwj wasnych, specjalnie projektowanych produktw tych przedsibiorstw nie byo sta, ich pocztkowe dziaania w wikszoci przypadkw sprowadzay si do importowania obcych produktw i, co najwyej, ich skadania, montowania w Polsce, dziki czemu pozyskiwano technologiczne i organizacyjne know-how oraz rozbudowano park maszynowy. Wspprac podejmowan w latach 90. przez projektantw i przedsibiorcw mona nazwa pioniersk. Tworzenie procedur wsppracy midzy nowymi firmami wiadomie budujcymi swoje pierwsze kolekcje a projektantami tworzcymi na wasn rk pierwsze prywatne studia budz dzisiaj szacunek i zaskakuj dalekowzrocznoci w podejmowaniu decyzji. Dzisiaj te wanie przedsibiorstwa s liderami zastosowa wzornictwa, a twrcy decydujcy si na trudn rol pionierw to znaczce i rozpoznawalne nazwiska. Zmieni si rynek konsumenta. Uwolnienie handlu spowodowao powstanie nowych struktur dystrybucji, co wywoao oywienie rynku i napyw olbrzymiej liczby produktw, ale jednoczenie wty kapitaowo i organizacyjnie system dystrybucji nie by w stanie zamawia towarw na tak skal, ktra zagwarantowayby przedsibiorstwom opacalno
12
I.
Karpowicz-Starek,
Zjawisko
vintage
polskie
wzornictwo
demokratyczne,
pozwalajc inwestowa w rozwj nowych, przemylanych i estetycznie zaprojektowanych produktw. Od 2004 r., czyli do wejcia Polski do struktur UE, znaczco wzrosa wiarygodno polskich partnerw w relacjach z napywajcym obcym kapitaem, co przeoyo si bezporednio na ich dalszy rozwj i sformuowanie nowych oczekiwa wobec wzornictwa w celu podniesienia wasnej konkurencyjnoci13. Dua skala dziaania i dojrzao organizacyjna oraz technologiczna polskich przedsibiorstw,
w poczeniu z rosnc wiadomoci i dostpnoci grupy zawodowej projektantw wzornictwa przemysowego wszystko to spowodowao, e nie tylko brane dbr
konsumpcyjnych, takich jak: meblarstwo, przemys szklarski, ceramiczny czy transportowy, AGD, ale take wiele innych, zaczy poszukiwa wsppracy
z profesjonalnymi projektantami. Pierwsze badania stanu aplikacji wzornictwa przemysowego przeprowadzone w IWP na zlecenie Ministerstwa Gospodarki w 2007 r. pozwoliy pokaza
i zdiagnozowa saboci procesu zarzdzania rozwojem nowego, zaprojektowanego produktu, nisk wiadomo potrzeby ochrony wasnoci intelektualnej oraz niedoinwestowanie polskich studiw projektowych, a take niedostatki wiedzy rynkowej projektantw wynikajce z braku ksztacenia w tym obszarze.
13
wzornictwa. Prace i Materiay IWP, nr 18, CD-ROM; A. Grzecznowska, E. Mostowicz, (2004), Udzia wzornictwa przemysowego w rozwoju przedsibiorstw. Prace i Materiay IWP, nr 9, CD-ROM; A. Grzecznowska, E. Mostowicz, J. Oporski (2005), Wzornictwo jako instrument podnoszenia innowacyjnoci produktu, Prace i Materiay IWP, nr 12, CD-ROM.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 22
Wszystkie prawa wasnoci intelektualnej czy to, e daj uprawnionemu podmiotowi moliwo zakazania innym podmiotom wykonywania pewnych czynnoci, zazwyczaj
zwizanych z gospodarcz eksploatacj dbr bdcych przedmiotem ochrony. Prawa te to prawa podmiotowe, bezwzgldnie chronice interesy osobiste i majtkowe ich twrcy. Z kolei ochrona przedmiotw wasnoci przemysowej wymaga zgoszenia do Urzdu Patentowego RP oraz wydania przez ten organ decyzji
w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji. Przedmioty wasnoci przemysowej dziel si na: - wynalazki (udziela si na nie patentu); - wzory uytkowe (chronione prawem ochronnym); - wzory przemysowe (chronione prawem z rejestracji); - znaki towarowe (udziela si na nie prawa ochronnego); - topografia ukadu scalonego (chroniona prawem z rejestracji); - oznaczenia geograficzne (chronione prawem ochronnym). Koszty zastrzeenia wzoru przemysowego s dosy wysokie, dodatkowo
niewspmiernie do nich wysokie s koszty zwizane z postpowaniami spornymi przed Urzdem Patentowym RP. W ostatnich latach zostay uruchomione programy wsparcia finansowego dla przedsibiorcw w zakresie ochrony praw autorskich: Wsparcie na ochron wasnoci przemysowej, program uruchomiony w 2007 r. przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci , Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Dziaanie 5.4. Zarzdzanie wasnoci intelektualn, uruchomiony w 2008 r.
2.7.2. Skala problemu i praktyka ochrony wasnoci intelektualnej Jak wynika z corocznych raportw powoanego przez Prezesa Rady Ministrw Zespou do Spraw Przeciwdziaania Naruszeniom Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych14,
14
Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych, Raport dotyczcy przestrzegania prawa autorskiego i praw
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 23
najbardziej powszechne sposoby naruszania praw autorskich i praw pokrewnych w Polsce (potocznie uywa si tu terminu piractwo) to: - produkcja i/lub rozpowszechnianie (dotyczy to w znacznym stopniu systemu teleinformatycznego, jakim jest Internet) nielegalnych kopii fonogramw oraz wideogramw, programw komputerowych, fotografii, utworw plastycznych, a take twrczoci ludowej; - wydawanie i rozpowszechnianie ksiek bez wanych licencji, zanianie przez legalne wydawnictwa liczby wydrukowanych egzemplarzy i niezgaszanie dodrukw (wbrew warunkom licencji); - bezprawne wprowadzanie do obrotu tzw. usug spoeczestwa informacyjnego, obejmujcych m.in. elektroniczne zwielokrotnianie baz danych czy artykuw prasowych w ramach komercyjnego monitoringu gazet i czasopism, a nastpnie ich dystrybucj i publikacj (zarwno w Internecie, jak i Intranecie); - kradzie sygnau telewizyjnego dokonywana w sieciach kablowych i na platformach cyfrowych oraz za porednictwem Internetu; - reprograficzne kopiowanie utworw; - wprowadzanie do obrotu towarw z podrobionymi znakami towarowymi przede wszystkim znanych wiatowych marek (gwnie kosmetykw, odziey, obuwia). Dziaania instytucji powoanych do zwalczania narusze praw wasnoci intelektualnej koncentruj si wok tych zjawisk. Brak jest danych o skali kopiowania wzorw przemysowych w innych obszarach. Z dowiadcze IWP wynika, e zjawisko to wykazuje tendencje rosnc. Eksperci IWP wykonuj oceny wzornicze dla sdw
i kancelarii adwokackich w sprawach spornych dotyczcych naruszenia praw wasnoci do wzorw uytkowych i przemysowych (np. wzorw opakowa, produktw, projektw aparatury specjalistycznej, artykuw spoywczych). Liczba kierowanych do IWP zlece na tego typu ekspertyzy ronie znaczco w ostatnich latach. Nieprzestrzeganie praw wasnoci intelektualnej niesie ze sob negatywne skutki. Najwaniejsze z tych skutkw mona pogrupowa w nastpujce kategorie:
- gospodarcze
spoeczne:
pozbawienie
posiadaczy
prawa
do
dochodw
z inwestycji w obszarze bada i rozwoju, marketingu, wysikw twrczych, kontroli jakoci itp., negatywny wpyw na udzia w rynku, wielko sprzeday, reputacj, zatrudnienie i w kocu na rentowno pewnych dziaa/przedsibiorstw opartych na wasnoci intelektualnej; dua skala narusze praw wasnoci intelektualnej nie sprzyja rwnie inwestycjom zagranicznym i transferowi technologii; kopiowanie wzorw ma wielki negatywny wpyw gwnie na sfer twrcz, a brak wasnego, oryginalnego wzornictwa rzutuje na nisk ocen poziomu artystycznego wyrobw i ich szanse na rynkach wiatowych; - ochrona zdrowia i konsumenta: towary pirackie i podrobione zazwyczaj
zdrowotne, bezpieczestwa i jakociowe i nie zapewniaj wparcia posprzedanego, gwarancji, instrukcji obsugi itp.; - porzdek publiczny i bezpieczestwo: pojawianie si organizacji przestpczych, a take grup terrorystycznych; - podatkowe: dochodowego, ce). pozbawienie pastwa podatku dochodowego (VAT, podatku
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
25
2.8. Analiza sabych i mocnych stron oraz szans i zagroe w obszarze wzornictwa (analiza SWOT)
Tabela 4. Ksztacenie projektantw wzornictwa
Silne strony Wieloletnia tradycja ksztacenia Wysoki poziom ksztacenia artystycznego i warsztatu projektowania Kadra wybitnych nauczycieli akademickich Szanse Wejcie do UE Wymiana intelektualna z zagranic Wdroenie Procesu Boloskiego Stworzenie oferty szkoleniowej w obszarze design management Sabe strony Programy ksztacenia nie uwzgldniajce potrzeb gospodarki Brak dostosowania infrastruktury technicznej do potrzeb nowoczesnego ksztacenia Zagroenia Pojawienie si szk nie gwarantujcych wysokiego standardu ksztacenia Brak reformy szkolnictwa wyszego i dostosowania do standardw wiatowych Brak wsppracy midzyuczelnianej w kraju i za granic Brak zagadnie sztuk plastycznych, wspomagania kreatywnoci, w programach szk podstawowych, gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych (lepota plastyczna nowych pokole)
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
26
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
27
W modelu singapurskim, za ktrym si tu opowiadamy wzornictwo (design) jest postrzegane jako sektor generujcy unikatow tre, objt prawami autorskimi, dostpn dla szerokiego krgu odbiorcw, i jest umiejscowione w podstawowej grupie przemysw
15
The Creative Economy Report 2008. The Challenge of Assessing the Creative Economy: Towards
kultury, midzy innymi obok sztuki, literatury i architektury17. Przemysy kultury i przemysy kreatywne generuj w Niemczech odpowiednio 1,6% i 2,6% krajowego GDP, zatrudniajc 680 tys. i 1 mln mieszkacw, wicej ni przemys motoryzacyjny (630 tys.). Design jest jednym z najszybciej rozwijajcych si tam przemysw kultury 6,5% rocznie, o rosncej liczbie rednich i maych studiw projektowych (35 tys. firm). W Polsce istotna rola przemysw kultury jest zapisana w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury 2004-2013, nie s jednak one wskazane jako obszar priorytetowy18. Wedug raportu zamwionego przez Komisj Europejsk warto przemysw kreatywnych w 2003 r. w Polsce jest szacowana na 6,2 mld euro, co stanowi 1,2% krajowego GDP, znacznie poniej redniej UE wynoszcej 2,6%. Raport ten nie przedstawia danych dla przemysw kultury19. Dyskusja o podejciu do przemysw kreatywnych i przemysw kultury jest podejmowana przez wiele autorytetw, na podstawie dostpnych danych prbujcych okreli ich zasig oddziaywania i warto20. O postrzeganiu wzornictwa jako przemysu kultury wiadcz krajowe festiwale wzornictwa oraz liczne wymienione wczeniej krajowe i zagraniczne wystawy wspczesnego wzornictwa, rozumianego jako dziedzina kultury materialnej.
17
B. Fessel, M. Sondermann, Culture and Creative Industries in Germany, German Commission for
2004, s. 152.
19
The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla Komisji Europejskiej,
D. Ilczuk, A. Wieczorek, Przemysy kultury w Warszawie, Instytut Kultury, Warszawa 2000, s. 22;
J. Szomburg, Kultura i przemysy kultury szans rozwojow dla Polski. IBnGR, Warszawa 2002, s. 125.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 29
3.2. Rosnce zainteresowanie spoeczne wzornictwem rozumianym jako element jakoci ycia (life style), zagroenie tabloidyzacj
Wraz z otwarciem rynku na produkty zagraniczne, ktre konkuruj z lokalnymi, spoeczestwo ma szerok moliwo wyboru nabywanych produktw i usug. Pod uwag brane s zarwno wygld (styling), jak i funkcjonalno, przy czym oferta istnieje w kadej kategorii cenowej. Spowodowao to wzrost spoecznego zainteresowania wzornictwem, jako jednym z kryteriw wyboru. Std powszechna reakcja mediw, ktre eksponuj design produktw jako element szerszego trendu promowania jakoci ycia (life style). W konsekwencji wzornictwo i projektanci wzornictwa stali si take produktem dla mediw. Pozytywne strony tego zjawiska to upowszechnianie dobrego wzornictwa, moliwo wpywu na wybr produktw, a tym samym ksztatowania gustw spoecznych. istnieje powane zagroenie tabloidyzacj wartoci wzornictwa, przez
Jednoczenie
wikszo mediw postrzeganego jako zewntrzna forma produktu (styling), jako pozwalajca na uatrakcyjnienie pisma lub programu oraz pozyskanie reklamodawcw (product placement). Projektanci wzornictwa zostaj sprowadzeni do roli nowych
celebrytw, w kolorowej prasie wystpujcych obok aktorw popularnych seriali. Niezalenie jednak od aktualnego bilansu korzyci i strat, faktem jest rosnce zainteresowanie wzornictwem, ktre jest postrzegane przez spoeczestwo jako element jakoci ycia, co stanowi duy potencja umoliwiajcy przenoszenie wartoci kulturowych.
3.3. Globalizacja, mobilno midzynarodowa, zagraniczna promocja Polski, wsppraca w ramach Unii Europejskiej
Wzornictwo, podobnie jak gospodarka, przestaje by lokalne, coraz trudniej jest zdefiniowa specyficzne cechy krajowych produktw oraz polskiej szkoy wzornictwa, coraz powszechniejsze jest korzystanie z rnych dowiadcze i ich kompilowanie. Modzi projektanci wzornictwa bior udzia w wanych europejskich festiwalach (London Design Festiwal, Design Mai w Berlinie), nabywaj dowiadcze
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
30
dla wiatowych marek. Trudno w tym wypadku mwi wycznie o emigracji zarobkowej, wan motywacj jest nauka zawodu i pozyskanie dowiadcze zawodowych. Jednoczenie polskie przedsibiorstwa coraz czciej korzystaj z usug zagranicznych projektantw, majcych wymagane dowiadczenie, referencje i wiedz
o rynku, wan dla polskich eksporterw, a ich polscy koledzy s zapraszani do wsppracy przez midzynarodowe koncerny, co zawdziczaj swojej kreatywnoci
i rzetelnemu warsztatowi projektowemu. Coraz czstsze s przykady wykorzystywania wzornictwa dla promowania Polski (np. zagraniczne wystawy wzornictwa finansowane przez Instytut Adama Mickiewicza) oraz inicjatywy wsppracy midzynarodowej w obszarze upowszechniania i rozwoju wzornictwa (np. dziaanie Make the Baltic Sea region a leader in design w ramach Strategii Rozwoju Regionu Morza Batyckiego, przyjtej przez Komisj Europejsk w czerwcu b.r.21 ). W konkluzji mona stwierdzi, e wzornictwo jest jednym z przemysw kultury, dla ktrych globalizacja i rosnca rola wsppracy midzynarodowej to zasadnicze cechy dzisiejszej rzeczywistoci.
s one realizowane przez samorzdy, firmy i organizacje pozarzdowe ni przez tradycyjne instytucje kultury, takie jak muzea czy galerie. Wynika to zarwno z konwergentnego charakteru wzornictwa, bdcego jednoczenie dziedzin artystyczn i gospodarcz, co umoliwia pozyskanie komercyjnego finansowania, jak i z niedoceniania przez instytucje kultury znaczenia wzornictwa dla rozwoju kultury materialnej. Pewnym usprawiedliwieniem moe by brak krytykw wzornictwa. Kontynuacja takiego stanu rzeczy grozi zmarginalizowaniem upowszechniania wzornictwa, sprowadzenia go do obszaru komercyjnego, zorientowanie wycznie na dostarczanie krtkoterminowych korzyci sponsorom wydarze (np. promocja produktu
Commission of the European Communities, European Union Strategy for the Baltic Sea Region, Action Plan, Bruksela, 10 czerwca 2009, str. 36
21
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
31
lub marki, take marki miasta czy regionu, lub te samego rodowiska projektantw), bez wskazywania na warto, jak jest rozwizywanie problemw spoecznych (ekologia, zrwnowaony rozwj, oszczdno zasobw, przeciwdziaanie wykluczeniu)
3.5. Rekomendacje
Autorzy raportu wypracowali rekomendacje dla poszczeglnych obszarw funkcjonowania wzornictwa, takich jak: postrzeganie wzornictwa jako przemysu kultury, ksztacenie i rozwj rodowiska projektantw wzornictwa, upowszechnianie wzornictwa, wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa oraz ochrona praw autorskich. Podstaw do rekomendacji s kluczowe tendencje dostrzegane wspczenie, wskazujce na potrzeb odpowiedniego dostosowania otoczenia w celu wykorzystania istniejcych szans
i przeciwdziaania zagroeniom.
Ksztacenie w zakresie wzornictwa rodowisko projektantw wzornictwa Upowszechnianie wzornictwa Wykorzystanie tradycji polskiego wzornictwa
Ksztacenie wzornictwa
krytykw
Wspieranie wydarze prezentujcych warto dodan wzornictwa Udostpnienie kolekcji wzorniczej Muzeum Narodowego Promocja ochrony praw autorskich
Ochrona autorskich
praw
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
32
- Badanie przemysw kultury w Polsce Niezbdne jest wyczerpujce badanie aktualnego stanu przemysw kultury w Polsce, z wykorzystaniem wzorcw innych krajw europejskich. Jako punkt odniesienia interesujcy jest wzorzec niemiecki, bliski geograficznie i kulturowo. - Akceptacja wzornictwa jako dziedziny kultury narodowej Wzornictwo powinno zosta jednoznacznie zaakceptowane zarwno w obszarze strategii rzdowej, jak i praktyce codziennej jako dziedzina kultury narodowej o potencjale oddziaywania i poziomie wspuczestnictwa rwnym takim dziedzinom jak film, ksika, czy media, ze wszystkimi tego konsekwencjami, take w postaci dostpu do finansowania dziaa dokumentujcych tradycj i upowszechnianie.
- Wzornictwo jako jeden z priorytetw programw operacyjnych MKiDN Praktyczna realizacja postulatu akceptacji roli wzornictwa powinna zaowocowa wprowadzeniem dobrze sformatowanego priorytetu w ramach programw operacyjnych MKiDN, w sposb, ktry stymulowaby rozwj tego przemysu kultury.
- Wsppraca midzynarodowa w regionie Morza Batyckiego Podane jest osignicie pozycji lidera wsppracy midzynarodowej w obszarze
wzornictwa w ramach unijnej strategii programu rozwoju regionu Morza Batyckiego jako element polskiej propozycji wspieranej przez UKIE. Sprzyja temu blisko rde polskiego wzornictwa, o demokratycznych tradycjach spoecznego zaangaowania, do korzeni wzornictwa skandynawskiego.
- Finansowanie programw i projektw misyjnych w miejsce finansowania instytucji Dua aktywno w obszarze upowszechniania wzornictwa podmiotw takich jak samorzdy, firmy, organizacje pozarzdowe innych ni tradycyjne instytucje kultury sugeruje zrewidowanie modelu wsparcia finansowego wydarze i przedsiwzi,
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
33
- Uzupenienie programw ksztacenia o praktyk i zarzdzanie wzornictwem Obecne programy ksztacenia projektowania wzorniczego powinny zosta uzupenione o aspekty praktyczne, umoliwiajce wykorzystanie wartoci wzornictwa do celw rozwoju gospodarki, z uwzgldnieniem polskich tradycji wzornictwa demokratycznego. Absolwenci wzornictwa, a take innych kierunkw, powinni mie dostp do kursw podyplomowych z zakresu zarzdzania wzornictwem. - Ksztacenie krytykw wzornictwa Rosnce zainteresowanie spoeczestwa wzornictwem, zarwno jako kryterium wyboru produktw, jak i obszarem istotnym dla podniesienia postrzegalnej jakoci ycia (life style), skania do zwrcenia uwagi na ksztacenie krytykw wzornictwa, podobnie jak krytykw sztuki, teatru czy literatury. Pozwoli to na uniknicie ryzyka powierzchownego traktowania wzornictwa przez media i instytucje kultury jako obszaru fun-and-joy, zamiast podjcia powanej dyskusji o jego roli w rozwizywaniu wspczesnych problemw.
- Programy wymiany midzynarodowej dla studentw Denie studentw i absolwentw wzornictwa do pozyskania midzynarodowych dowiadcze moe by zrealizowane w postaci wsparcia dla programw wymiany midzynarodowej, w miejsce obecnie praktykowanej emigracji po zakoczeniu studiw, co powinno pozwoli na zapewnienie profesjonalnego rozwoju specjalistom wanym dla rozwoju kultury i gospodarki.
- Profesjonalizacja zawodu projektanta wzornictwa Wskazane jest sprofesjonalizowanie zawodw zwizanych ze wzornictwem, podobnie jak w przypadku adeptw architektury czy informatyki. Oznacza to zarwno dookrelenie poziomu kompetencji, jak i ewentualnie specjalizacji, tak by z jednej strony podwyszy poziom zaufania ze strony przemysu, a z drugiej wskaza ciek kariery zawodowej.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
34
- Wsparcie midzynarodowej mobilnoci projektantw wzornictwa Rosnce potrzeby rozwijajcej si gospodarki i kultury w zakresie wzornictwa trudno bdzie zaspokoi tylko z wykorzystaniem kadry wyksztaconej w Polsce, zwaszcza wobec migracji modego pokolenia do studiw projektowych w Europie Zachodniej. Warto zastanowi si na wsparciem mobilnoci projektantw wzornictwa na terenie Unii Europejskiej, tak by uatwi zdobywanie dowiadcze polskim projektantom i jednoczenie umoliwi napyw dowiadczonej kadry do Polski. To ostatnie ma szczeglnie due znaczenie, jeeli przygotowuje si produkty w nowych technologiach lub na rynki obce.
- Wspieranie wydarze sprzyjajcych prezentacji wartoci dodanej wzornictwa Jednym z istotnych kryteriw wspierania ze rodkw publicznych wydarze upowszechniajcych wzornictwo powinna by ocena propagowanych wartoci, ktre powinny dokumentowa tradycj oraz promowa warto dodan wzornictwa, jak jest rozwizywanie problemw ekonomicznych i spoecznych oraz zapewnienie zrwnowaonego rozwoju. - Promocja Polski z wykorzystaniem wzornictwa Tradycja polskiego wzornictwa i wspczesne osignicia polskich projektantw i przemysu stanowi, wzorem krajw skandynawskich, interesujcy materia do promocji Polski. Wyjtkowym rozwizaniem jest ksztacenie projektantw wzornictwa w Akademiach Sztuk Piknych, co z jednej strony utrudnia komercjalizacj ich wyksztacenia, z drugiej jednak ksztatuje szczegln wraliwo artystyczn i spoeczn. - Wykorzystanie programw UNESCO, ICSID do rozwoju i promocji miast Wykorzystanie istniejcych programw UNESCO (Design City), ICSID (Capital of Design) do rozwoju przemysw kreatywnych, w tym wzornictwa jako czynnika budowania atrakcyjnoci aglomeracji miejskich dla ich mieszkacw. Przykadem takiego programu jest wczesniej wspomniany Berlin Zukunft zorientowany na rozwj wzornictwa produktw, projektowania mody, grafiki uytkowej oraz architektury.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
35
- Udostpnienie kolekcji wzorniczej Muzeum Narodowego Istniejca kolekcja wzornictwa Muzemu Narodowego, skadajca si w istotnym stopniu z eksponatw przekazanych przez Instytut Wzornictwa Przemysowego, jest wyjtkowa na skal europejsk jako narodowa kolekcja porwnywalna z zasobami VictoriaAlbert Museum w Londynie. Niestety do chwili obecnej nie zostaa ona w peni opracowana i udostpniona odbiorcom, w czym przeszkod jest brak powierzchni wystawienniczej, a take zachowawcze podejcie dotychczasowej dyrekcji muzeum, w maym stopniu
3.5.6. Ochrona praw autorskich Istniejce programy promocji ochrony praw autorskich w spoeczestwie, obejmujce takie dziedziny jak film, muzyka czy oprogramowanie, powinny zosta rozszerzone w celu objcia nimi projektowania wzorniczego.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
36
4. Materiay rdowe
BEDA (2006). European Design Report. The European Design Industry in facts and figures. BEDA (2008). Design for Future Needs. http://www.beda.org/images/pdf/668bce9b7764d218d5f649e782191a17.pdf [dostp 30.10.2008] Clews David, Harris Michael (red.) (2007). Creating Entrepreneurship:
Entrepreneurship Education for the Creative Industries, The Higher Education Academy Art Design Media Subject Centre and the National Endowment for Science, Technology and the Arts. Cox George (2005). Cox Review of Creativity in Business: Building on the UKs Strengths, London: HMT. Creative Economy 2008: The Challenge of Assessing the Creative Economy Towards Informed Policy-Making. Raport Konferencji Narodw Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD). Design Council (2008). The Business of Design, http://www.designcouncil.org.uk/Documents/About%20design/Facts%20and% 20figures/The%20Business%20of%20Design.pdf [dostp 30.10.2008]. Dziaek Jarosaw (2007). Projekt pilotaowy Maopolskie Spotkania Branowe, Krakw: CITTRU Uniwersytet Jagielloski. Commission of the European Communities (2009), European Union Strategy for the Baltic Sea Region, Action Plan, Bruksela Etmanowicz Agata, Sanetra-Szeliga Joanna (2003). Kultura w programach i funduszach Unii Europejskiej, Warszawa: Ministerstwo Kultury. Fessel Berndt, Sondermann Michael (2008). Culture and Creative Industries in Germany, Bonn: German Commission for UNESCO. Ginalski Jerzy (1998). Polityka pastwa na rzecz rozwoju wzornictwa jako instrument wzrostu konkurencyjnoci przemysu Ekspertyza dla Ministerstwa
Ginalski Jerzy, Liskiewicz Marek, Seweryn Janusz (1994). Rozwj nowego produktu; Krakw: ASP Krakw. Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia (2004). Udzia wzornictwa przemysowego w rozwoju przedsibiorstw. Prace i Materiay IWP, nr 9. CD-ROM Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia, Miszczak Marta (2006). Efektywno ekonomiczna aplikacji wzornictwa. Prace i Materiay IWP, nr 18. CD-ROM Grzecznowska Anna, Mostowicz Emilia, Oporski, Jacek (2005) Wzornictwo jako instrument podnoszenia innowacyjnoci produktu; Prace i Materiay IWP, nr 12. CD-ROM ICSID (2008). Definition of Design, http://www.icsid.org/about/about/articles31.htm [dostp 30.10.2008]. Ilczuk Dorota, Wieczorek Anna (2000). Przemysy kultury w Warszawie, Warszawa: Instytut Kultury. Karpowicz-Starek Itta (2007). Zjawisko vintage a polskie wzornictwo demokratyczne, http://www.iwp.com.pl/files/uploaded/File/29.pdf [dostp 30.10.2008]. Kretzschmar Anders (red.) (2003). The Economic Effects of Design, Kopenhagen: National Agency for Enterprise and Housing. Mamica ukasz (red.) (2007). Wzornictwo przemysowe w Maopolsce oczekiwania firm i studentw; Krakw: Centrum Design w Krakowie. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2013 (2004). Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. National Survey of Firms 2002 (2003). A report prepared by PACEC on behalf of Design Council, London. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (2008). Pakiety informacyjne: Wsparcie przedsibiorczoci i otoczenia biznesu w okresie programowania 2007-2013, http://archiwum.parp.gov.pl/partnerinfo/a35wsprzed.html [dostp 30.10.2008]. Raport dotyczcy przestrzegania prawa autorskiego i praw pokrewnych w Polsce za rok 2007 (2008). Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zesp do Spraw Przeciwdziaania Naruszeniom Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych, [dostp 30.10.2008].
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 38
http://www.mkidn.gov.pl/website/document/?docId=1005
Stefanowski, Micha,. Wybieralski, Wojciech (2007). Wzornictwo w Polsce dzisiaj Warszawa: Akademia Sztuk Piknych w Warszawie Wydzia Wzornictwa Przemysowego. Szomburg Jan (2002). Kultura i przemysy kultury szans rozwojow dla Polski, Warszawa: IBnGR. Telakowska Wanda, Reindl Tadeusz (1966). Problemy wzornictwa przemysowego, Warszawa: PWN.. The Creative Economy Report 2008 (2008). The Challenge of Assessing the Creative Economy: towards Informed, United Nations. The Economy of Culture in Europe. Raport KEA European Affairs dla Komisji Europejskiej, padziernik 2006. Wybieralski Wojciech., Stefanowski Micha (2007). Wzornictwo w Polsce do 1989 roku na tle politycznym i gospodarczym, Warszawa: Akademia Sztuk Piknych w Warszawie. *** Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 grudnia 2002 r. w sprawie egzaminw kwalifikacyjnych na tytuy czeladnika i mistrza w zawodzie, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb
rzemielniczych (Dz.U. z 2003 r., nr 20, poz.171). Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 19 padziernika 2004 r. w sprawie kryteriw kwalifikacji wyrobw dawnego pochodzenia, majcych warto historyczn lub artystyczn (Dz.U. z 2004 r., nr 237, poz. 2377). Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 13 wrzenia 2007 r. w sprawie standardw ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw oraz poziomw ksztacenia, a take trybu tworzenia i warunkw, jakie musi spenia uczelnia, by prowadzi studia midzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz.U. z 2007 r., nr 164, poz. 1166), zacznik nr 114 Standardy ksztacenia dla kierunku studiw: Wzornictwo. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. z 2000 r., nr 80, poz. 904, z pn. zm.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
39
Ustawa o prawie wasnoci przemysowej, Dz.U. z 2003r., nr 119, poz. 1117, z pn. zm. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. z 1993 r., nr 47, poz. 211.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
40
Zaczniki
Zacznik 1: Dowiadczenia i kompetencje Instytutu Wzornictwa Przemysowego
Instytut Wzornictwa Przemysowego (IWP) zosta powoany w 1950 r. w celu propagowania nowoczenie rozumianego wzornictwa i wspierania rozwoju przemysu. By jednostk badawczo-rozwojow. W 2008 r. nastpio przeksztacenie wasnociowe w jednoosobow spk skarbu pastwa. Instytut pozosta jednostk naukow w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach finansowania nauki i jest jedyn oglnopolsk instytucj prowadzc dziaalno na rzecz stymulowania poprzez wzornictwo innowacyjnoci i konkurencyjnoci polskich przedsibiorstw. Zakres dziaalnoci IWP jest instytucj oglnopolsk, majc ponad pidziesicioletnie dowiadczenie w dziedzinie upowszechniania wzornictwa i rozwoju nowego produktu, wiadczc usugi eksperckie i doradcze dla przedsibiorstw i administracji. IWP organizuje krajowe i midzynarodowe wystawy, konferencje, konkursy i wydarzenia promujce wzornictwo. Gwnym programem, organizowanym przez IWP od 1993 r., jest Dobry Wzr, obejmujcy monitoring, konkurs i wystaw najlepiej zaprojektowanych produktw na polskim rynku. Jest to najbardziej prestiowy o charakterze eksperckim program powicony wzornictwu w Polsce. Dziaalno IWP, ukierunkowana na poszerzenie wiedzy w zakresie kreowania i wdraania innowacji produktowej, przy wykorzystaniu profesjonalnego designu, mieci si w priorytetach rzdowych programw zwizanych z wczeniem si Polski w budowanie globalnej gospodarki opartej na wiedzy (GOW) oraz z dziaaniami wspierajcymi innowacyjno w polskich przedsibiorstwach. Obecnie dziaalno IWP koncentruje si na trzech gwnych obszarach: promocji i upowszechnianiu wzornictwa, badaniach i rozwoju oraz edukacji: Centrum Design opracowuje i wydaje publikacje, w tym e-Biuletyn, oraz prowadzi serwis internetowy www.iwp.com.pl. Od pidziesiciu lat gromadzi i udostpnia pozycje
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
41
ksikowe i czasopisma dotyczce wzornictwa i dysponuje obecnie jedn z najwikszych w Europie bibliotek powiconych wzornictwu, liczc ponad 50 tys. woluminw. DesignLab realizuje badania naukowe z dziedziny ergonomii, biomechaniki oraz zarzdzania wzornictwem i rozwojem nowego produktu. Opracowuje wymagania, normy ergonomiczne oraz antropometryczne dla projektantw i producentw. Realizuje badania rynkowe w zakresie aplikacji wzornictwa oraz trendw rynkowych. Wykonuje ekspertyzy i projekty doradcze na zlecenie firm, instytucji, administracji pastwowej i samorzdowej. Edusign prowadzi szkolenia, warsztaty i konferencje dla projektantw oraz przedsibiorcw z zakresu zarzdzania wzornictwem i wprowadzania nowego produktu wzorniczego na rynek. Od padziernika 2008 r. rozpoczto prowadzenie wsplnie z SGH podyplomowego studium z zakresu design management, adresowanego do managerw produktu i projektantw. Upowszechnianie i monitoring wzornictwa Realizowany od pitnastu lat program Dobry Wzr powicony jest analizie wiedzy z zakresu polskiego wzornictwa, a take okreleniu poziomu i kompetencji polskiej praktyki wdraania nowych konkurencyjnych projektw wzorniczych. Program obejmuje monitoring wiatowych i polskich trendw wzorniczych oraz produktw rynkowych. Od 2007 r. program wykorzystuje specjalnie do tego celu stworzone oprogramowanie, oparte na innowacyjnej metodyce monitoringu, ktra pozwala analizowa wzornictwo w aspekcie rnych segmentw rynku. W 2009 r. planowane jest objcie programem kolejnych kategorii nowe technologie i produkty niematerialne (usugi). Metodyka monitoringu jakoci wzornictwa produktw rynkowych nigdzie na wiecie nie zostaa opracowana (nie jest to metodyka rynkowych bada konsumenckich i oceny jakoci obsugi konsumenta) i jest to przedmiot prac w ramach programu Dobry Wzr. Jednoczenie program Dobry Wzr suy promocji dobrych wzorw oraz poszanowania praw autorskich na krajowym rynku, wrd przedsibiorcw i instytucji oraz administracji pastwowej i samorzdowej. Dziaalno naukowo-badawcza IWP Instytut Wzornictwa Przemysowego jest jedyn w kraju placwk o statusie jednostki naukowej (w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. z 2004 r., nr 238, poz. 2390, z pn, zm.) systemowo zajmujc
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 42
si wzornictwem, statutowo prowadzc dziaalno na rzecz stymulowania poprzez wzornictwo innowacyjnoci i konkurencyjnoci polskich produktw. Cel ten realizuje prowadzc prace badawcze, rozwojowe oraz upowszechniajce w zakresie wzornictwa, ergonomii i rozwoju nowego produktu. S to prace o duym znaczeniu gospodarczym i spoecznym. Ich tematyka obejmuje zagadnienia z obszaru antropologii fizycznej, biomechaniki, ekonomii i teorii wzornictwa, majce znaczenie dla tworzenia podstaw merytorycznych wspomagajcych rozwj nowego produktu, ksztatowania rodowiska pracy i ycia czowieka oraz kreowania wzornictwa przemysowego jako wanego elementu strategii spoeczno-gospodarczej pastwa i tosamoci kulturowej. Dziaalno edukacyjna i studia podyplomowe IWP Odpowiadajc na potrzeby edukacji, Instytut organizuje specjalistyczne konferencje i seminaria, a take w padzierniku 2008 r. zainaugurowa realizowane we wsppracy ze Szko Gwn Handlow w Warszawie studium podyplomowe Projektowanie wzornicze w zarzdzaniu rozwojem nowego produktu dla absolwentw kierunkw ekonomicznych i wzorniczych zamierzajcych si specjalizowa w zawodzie managera produktu w przedsibiorstwach. Ten kierunek ksztacenia dotychczas nie istnia, a jak wynika z przeprowadzonych przez IWP w 2007 r. bada aplikacji wzornictwa w polskich przedsibiorstwach, pojawia si wyrana potrzeba wyksztacenia specjalistw w dziedzinie zarzdzania nowym produktem wzorniczym. W roku akademickim 2008/2009 studium liczy ponad 50 suchaczy. Studenci mog uzyska dofinansowanie w wysokoci 2/3 kosztw z programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego pt. Kreator Innowacyjnoci. Program zaj obejmuje nastpujce obszary tematyczne: strategie konkurowania nowy produkt jako narzdzie konkurencji, zarzdzanie procesem rozwoju nowego produktu, wzornictwo przemysowe, ergonomi, badania marketingowe, organizacyjne, finansowe i prawne aspekty rozwoju nowego produktu. Cz zaj prowadzona jest w formie warsztatw, co umoliwia suchaczom praktyczne zastosowanie wiedzy poznanej podczas wykadw. Od 2007 r. IWP prowadzi powicone poszczeglnym etapom rozwoju nowego produktu cykliczne szkolenia dla przedsibiorcw, pod wspln nazw Klub
Przedsibiorcw.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
43
Ekspertyza pt. Wzornictwo szans rozwoju brany jubilersko-zotniczej i bursztyniarskiej w Polsce zostaa opracowana w 2007 r. na zlecenie Ministerstwa Gospodarki. Celem opracowania bya analiza stanu i trendw w polskim jubilerstwie i bursztyniarstwie z punktu widzenia roli designu oraz wskazanie koncepcji wykorzystania wzornictwa w rozwoju brany zotniczo-jubilerskiej i bursztyniarskiej jako czynnika ksztatujcego mark firmy i zwikszajcego konkurencyjno na rynku. Wrd wnioskw pyncych z ekspertyzy znalaza si propozycja zmian w programach ksztacenia rzemielnikw i projektantw.
Raport
Analiza
aplikacji
wzornictwa
przemysowego
polskich
przedsibiorstwach 2007, przygotowany przez Instytut Wzornictwa Przemysowego na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, obejmuje omwienie wynikw bada ilociowych i jakociowych polskich przedsibiorstw i jest pierwsz na tak skal analiz aplikacji wzornictwa przemysowego i uytkowego w polskich przedsibiorstwach dziaajcych w gospodarce rynkowej. Analiz wynikw bada na tle dowiadcze innych krajw europejskich posuya do sformuowania wnioskw i rekomendacji adresowanych do przedsibiorstw i instytucji publicznych podejmujcych dziaania dla rozwoju innowacyjnoci gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu (szerzej zob. Zacznik2).
Gdynia Design Days 2008 midzynarodowe dni designu krajw nadbatyckich to pierwsze w Polsce, midzynarodowe wydarzenie, popularyzujce design krajw
nadbatyckich. Imprez, ktra odbya si w dniach 11-27 lipca 2008 r., organizoway wsplnie Instytut Wzornictwa Przemysowego i Urzd Miasta Gdyni. Wydarzenie byo adresowane do mieszkacw Trjmiasta, turystw oraz przedsibiorcw i projektantw. Gwnym celem Gdynia Design Days bya promocja kreatywnego, nowoczesnego projektowania otaczajcej nas rzeczywistoci. Poprzez prezentacj dobrze zaprojektowanych rozwiza i przedmiotw, organizatorzy chcieli zwrci uwag na jako naszego ycia. Zadaniem Gdynia Design Days byo przyblienie designu codziennego take tym wszystkim, ktrzy dzisiaj myl o nim jak o sztuce wysublimowanym i niedostpnym wiecie piknych i drogich przedmiotw.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
44
Gdynia Design Days obejmoway: wystawy, konferencje, prezentacje, warsztaty dla dzieci, modziey, dorosych i projektantw. Wszystkie wydarzenia zorganizowano w trzech blokach tematycznych: Design Demokratyczny, Design Cyfrowy, Design Jutra. Kada ze stref designu promowaa dobre projektowanie, ktre wyznacza nasz dzisiejszy styl ycia i ten, jakim otacza bdziemy si w przyszoci. Fortis Young Design (FYD) to oglnopolski, wieloletni program realizowany przez Instytut Wzornictwa Przemysowego i Fortis Bank. Obejmuje stypendium im. prof. Wandy Telakowskiej (w tym nagroda pienina oraz moliwo odbycia stau w najlepszych studiach projektowych) oraz wystaw osigni modych projektantw. Jest to pierwszy w Polsce program stypendialny dla modego projektanta o najwikszym potencjale rynkowym, przyznawany przez kapitu zoon z przedstawicieli biznesu (m.in. polskich i zagranicznych producentw i dystrybutorw). Konkurs jest przeznaczony dla studentw i absolwentw uczelni ksztaccych w kierunku wzornictwa. W 2008 r. odbya si wystawa z cyklu Future Design: Pora relaksu. Sownik Projektantw Polskich Instytut Wzornictwa Przemysowego od pocztku skupia wok siebie najwaniejszych polskich projektantw. Postanowiono upamitni ich dokonania. W 2008 r. pod adresem http://www.slownikprojektantow.pl/ zostao zamieszczone opracowanie Instytutu pt. Sownik Projektantw Polskich: Cz I. Projektanci lata 50.-60. i Cz III. Projektanci wspczeni od roku 1990. W przygotowaniu znajduje si Cz II. Projektanci lata 70.80. Najwaniejsze zadania publikacji to: po pierwsze, upowszechnianie rzetelnej wiedzy na temat polskiego designu, ktrej brak od lat utrudnia postp prac badawczych, po drugie, wspieranie wsppracy projektantw z producentami i innymi profesjonalistami zwizanymi z wzornictwem. Powstae w Instytucie, obecnie digitalizowane, archiwum fotograficzne oraz dokumentacji projektw jest nieocenionym zasobem wiedzy o projektantach; bogate zbiory najwikszej w Polsce Biblioteki Wzornictwa umoliwiaj stworzenie najpeniejszego obrazu polskiego wzornictwa. Publikacja Sownika w Internecie pozwoli na biec aktualizacj danych. Serwis informacyjny IWP Serwis prowadzony przez IWP pod adresem www.iwp.com.pl jest obecnie najbogatsz baz wiedzy o wzornictwie w jzyku polskim i jest sukcesywnie rozbudowywany.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 45
Na stronach internetowych IWP ukazuje si take e-biuletyn, kwartalnik powicony tematyce wzornictwa przemysowego, wdraaniu nowych produktw i zarzdzaniu designem. Jest adresowany do przedsibiorstw, projektantw, menederw produktu, dziaw marketingu i jest dostpny bezpatnie w wersji on-line. Projekt kluczowy POIG Zaprojektuj swj zysk W 2008 r. IWP rozpoczyna si realizacja trzyletniego, indywidualnego projektu kluczowego pt. Poprawa konkurencyjnoci przedsibiorstw poprzez wzornictwo (innowacja procesowa i produktowa) dofinansowanego kwot 18 mln z ze rodkw UE w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, dziaanie 5.2 Wspieranie instytucji otoczenia biznesu wiadczcych usugi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym. Projekt nosi skrcon nazw Zaprojektuj swj zysk. W ramach projektu bd realizowane warsztaty i szkolenia z zakresu wdraania nowych produktw wzorniczych, przeznaczone dla projektantw i przedsibiorcw, a oparte na nowoczesnej metodyce i napisanym specjalnie dla potrzeb projektu podrcznik, badaniach poziomu kompetencji i potrzeb przedsibiorstw oraz monitorowaniu efektywnoci wzornictwa
w przedsibiorstwach. Wyniki bada pozwol dostosowa do potrzeb programy dziaa edukacyjnych. Przyczyni si do tego platforma e-learningowa, portal internetowy udostpniajcy zasoby wirtualnej biblioteki cyfrowej IWP i bibliotek zagranicznych, baza danych o projektantach polskich, a take wystawy dobrych praktyk wdraania nowych produktw wzorniczych w Polsce i za granic.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
46
Dotychczas najwicej wnioskw dotyczyo kategorii muzyki, designu i sztuki ludowej. Do Sieci Miast Twrczych przyjmowanych jest corocznie kilka miast. Miasta kategorii City of Design musz spenia kilka warunkw: posiada ugruntowany przemys designu i nowoczesn architektur; wspiera projekty urbanistyczne realizowane w przestrzeni publicznej; organizowa targi, imprezy i wystawy zwizane z wzornictwem i tworzy rynek dla projektantw; istotnym kryterium jest te istnienie szk wzornictwa i rodowisk projektantw ktrym stwarza si moliwo wykorzystywania lokalnych zasobw; struktury miasta musz by oparte na spjnym projekcie urbanistycznym; brane designu powinny by integralnym, strategicznym obszarem dziaalnoci miasta. Pierwszym miastem City of Design byo Buenos Aires, ktremu status ten przyznano w sierpniu 2005 r. Sektor kreatywny zapewnia tam 4% lokalnych miejsc pracy. Inwestycje
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
47
publiczne i prywatne stwarzaj moliwo inwestowania w nowoczesn architektur, nowe rozwizania urbanistyczne, i przestrzenie publiczne. Kolejnym miastem by Montreal (maj 2006 r.), miasto kosmopolityczne, ktrego ludno to imigranci o zrnicowanym pochodzeniu. Imprezami zwizanymi ze sztuk wzornictwa s w Montrealu na przykad Mois du Design" [Miesic Designu] czy Midzynarodowe Targi Projektowania Wntrz (SIDIM). Dziaaj tu cztery uczelnie ksztacce w zakresie wzornictwa, architektury i planowania urbanistycznego. City of Design jest rwnie Berlin. Wadze inwestuj tu w bran designu oraz w sztuk, a wysiek projektantw widoczny jest w architekturze i przestrzeniach miejskich. Kadego dnia odbywa si w Berlinie ponad 1500 imprez. Wrd nich mona wymieni Designmai", Update", oraz Berlin Photography Festival"
Berlin Zukunft rozwj sektora bran kreatywnych Sektor bran kreatywnych uchodzi za bardzo wany element wizerunku Berlina i jest wspierany przez wadze miejskie. Dowiadczenia Berlina wskazuj na istnienie cisych zwizkw midzy wytwarzaniem, propagowaniem i zachowywaniem dbr kultury z jednej strony i produkcj przemysow z drugiej. Przy obrotach w wysokoci 1,4 miliarda euro, sektor ten sta si istotnym ogniwem gospodarki miasta i decyduje o atrakcyjnoci wizerunku Berlina, zwaszcza dla brany turystycznej (obecnie miasto rocznie odwiedza ponad 13 milionw turystw) oraz dla inwestorw innych bran. W 2004 r. Departament Gospodarki, Pracy i Spraw Kobiet wraz z Departamentem Nauki, Bada i Kultury Senatu Berlina rozpocz realizacj Programu Inicjatyw Sektora Bran Kreatywnych Berlin Zukunft, ktrego celem jest analiza problemw i moliwoci sektora bran kreatywnych, identyfikacja obszarw wsplnych dla poszczeglnych bran sektora i kultury oraz opracowanie i wdraanie kompleksowych rozwiza dotyczcych finansowania kultury i promowania przedsibiorczoci sektora. Program skada si z szeregu tematycznych czci , z ktrych najwaniejsze to Create Berlin oraz Berlin Partner Program Create Berlin powsta w 2006 r. i zrzesza wszystkich uczestnikw berliskiej brany designu (projektantw, agencje i instytucje zwizane z projektowaniem) i reprezentantw wszystkich segmentw design (mody, projektowania produktw, projektowania wntrz oraz projektowania graficznego). Program Create Berlin jest
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 48
postrzegany jako platforma wykorzystujca wystawy, imprezy i kampanie w wielu najbardziej liczcych si miastach wiata do zwrcenia uwagi na tosamo Berlina jako miasta w ktrym tworzy si design. Program Berlin Partner ma na celu stwarzanie zacht dla inwestorw pragncych dziaa w Berlinie. Program jest realizowany przez wyspecjalizowan agencj przy udziale bankw, instytucji finansowych i zrzesze branowych (rzemielniczych, handlowych i in.). Dodatkowo w ramach programu prowadzona jest dziaalno marketingowa zwizana z opracowywaniem strategii dla miasta oraz promowania marki Berlin. Program Obsuga Inwestorw to dziaania w zakresie nieodpatnego serwisu dla inwestorw. Pakiety usug dla inwestorw pochaniaj 7 mln Euro rocznie, z czego poowa to dotacje Landu a druga poowa jest pokrywana przez prywatn cz udziaowcw agencji Berlin Partner tj. Partner fur Berlin Holding (165 firm).
Gdynia Design Days midzynarodowe dni designu krajw nadbatyckich Gdynia Design Days to pierwsze w Polsce, midzynarodowe wydarzenie, popularyzujce design krajw nadbatyckich. Imprez, ktra odbya si po raz pierwszy w lipcu 2008 r., zorganizoway wsplnie Instytut Wzornictwa Przemysowego i Urzd Miasta Gdyni. Wydarzenie jest adresowane do mieszkacw Trjmiasta, turystw oraz projektantw. Gwnym celem Gdynia Design Days jest promocja kreatywnego, nowoczesnego projektowania otaczajcej nas rzeczywistoci. Na program Dni skadaj si liczne wystawy, konferencje, prezentacje, warsztaty dla dzieci, modziey, dorosych i projektantw. W roku 2008 wydarzenia zorganizowane byy w trzech blokach tematycznych: Design Demokratyczny - czyli popularny i dostpny dla wszystkich, obejmujcy obecne na rynku przedmioty, ktre im lepiej s zaprojektowane, tym mniej je dostrzegamy w swoim otoczeniu tak s oczywiste, okazuj si ponadczasowe i urzekaj prostot pomysu,
zaskakuj wietnie zaprojektowan funkcjonalnoci, charakterystyczn dla designu demokratycznego. W dwudziestu kontenerach portowych, ktre stany w centrum Gdyni, mona byo oglda prace modych projektantw. Swoje prace prezentoway znane grupy projektowe, m.in.: Aze Design, Gogo, Malafor, Isle Design, Knockout Design. Design Cyfrowy to blok powicony dynamicznie rozwijajcym si nowym technologiom, ktre nie tylko su wytwarzaniu nowych produktw, ale otaczaj nas zewszd, na co dzie.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 49
Na wystawie Future Design Pora relaksu w instalacjach i prezentacjach multimedialnych modzi designerzy prezentowali swoje koncepcje i projekcje czasu wolnego trendy i wizje przyszoci, a nie realne, dzi istniejce przedmioty. Te wizjonerskie prace nakaniay do dyskusji i refleksji nad zmieniajcymi si potrzebami i stylem ycia, pokazyway potencja modego pokolenia w wyznaczaniu trendw i odczytywaniu oczekiwa spoecznych. W projekcie brali udzia: AZE Design, ISLE Design, BABA AKCJA, MALAFOR, KNOCKOUT Design i ZESP Instytutu Wzornictwa Przemysowego. W Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym, mona byo rwnie odwiedzi wystaw Dobry Wzr 2007, przedstawiajc finalistw oglnopolskiego konkursu na najlepiej zaprojektowane produkty na polskim rynku. W Prototypowni gdyskiego Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego odbyy si warsztaty dla dzieci z kreatywnego projektowania. W roku 2009 podczas drugiej edycji Gdynia Design Days Gdynia po raz drugi staa si nadbatycka stolic designu. Program obejmowa nastpujce bloki tematyczne: Design w Kontenerach wystawa w kontenerach portowych, w ktrych prezentoway si polskie i nadbatyckie studia projektowe, oglnopolskie galerie designu, kontener designu dla dzieci i warsztaty z projektantem dla najmodszych informacja, ksigarnia, hot-spot, miejsce odpoczynku i relaksu
Wystawa totemw edukacyjnych w przestrzeni miasta przeskalowane oryginalnie zaprojektowane obiekty ilustrujce zjawisko wykorzystania rde energii odnawialnej Nadbatycki Design Cztery elementy. Szwedzki design dzisiaj wystawa najlepiej zaprojektowanych produktw szwedzkich ostatnich lat, wzornictwo skandynawskie jako przykad sukcesw rynkowych szwedzkich firm od lat wsppracujcych z projektantami. Dni Biznesu Kreatywnego w Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym obejmujce: warsztaty dla projektantw i przedsibiorcw z wprowadzenia nowego produktu na rynek przykady nowych modeli biznesowych opartych o wspprac z projektantem wystawy dobrych praktyk wzorniczych: Yves Behar, pokonkursowa wystawa Dobry Wzr 2009 prezentacje modych projektantw i grup projektowych w ramach konkursw Imagine Cup i Young Design - nowe technologie projektowanie usug
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 50
10 czerwca 2009 r. Komisja Europejska przyja komunikat na temat Strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Batyckiego wraz z towarzyszcym mu projektem Planu Dziaania, w ktrym wpisano wzornictwo jako jeden z tematw dla regionu. Gdynia Design Days zostay wpisane jako kluczowe wydarzenie suce stworzeniu identyfikacji regionu Morza Batyckiego dziki wzornictwu. Wzornictwo jako element wyrniajcy t cz Europy, zostao te wpisane w postulaty rzdu RP i do dokumentu z 2008 r.: Spjno i konkurencyjno regionu Morza Batyckiego od wizji do dziaa, w rozdziale Region Morza Batyckiego jako wzorcowy region w dziedzinie aplikacji i upowszechniania wzornictwa. Gdynia Design Days 2009 zostay objte honorowym patronatem przez Urzd Komitetu Integracji Europejskiej.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
51
s one porwnywalne z badaniami prowadzonymi w innych krajach Unii Europejskiej. Podczas przygotowania bada IWP skorzysta z dowiadcze program badawczego prowadzonego w Wielkiej Brytanii przez Design Council22.
Zakres badania Badaniem ilociowym objto 301 przedsibiorstw, majcych na swoim koncie realizacje przemysowe, z omiu wybranych bran. Reprezentoway one wszystkie gwne regiony kraju i rne wielkoci przedsibiorstw. Rwnolegle zostay przeprowadzone badania jakociowe indywidualne wywiady pogbione z przedstawicielami kierownictwa firmy lub innymi osobami podejmujcymi decyzje w obszarze wdraania i rozwoju nowych produktw.
22
G. Cox, Cox Review of Creativity in Business: Building on the UKs Strengths, HMSO, Norwich
2005, s. 47.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury. 52
Aplikacja wzornictwa wane liczby 86% firm uwaa, e inwestycja we wzornictwo jest opacalna
wzornictwa jako kluczow dla swojej dziaalnoci od 20% do 40% moe wzrosn cena dobrze zaprojektowanego produktu
wedug jednej czwartej badanych 60% liderw wzornictwa wskazuje na duy wpyw wzornictwa na wzrost
satysfakcji konsumenta i wizerunek firmy 51% liderw wzornictwa widzi duy wpyw wzornictwa na konkurencyjno
ich produktw na rynku 65% firm przekonanych jest, e w najbliszych latach nastpi dalszy wzrost
roli wzornictwa
Wnioski z bada Wikszo badanych polskich przedsibiorstw dostrzega istotn rol i potencjalne korzyci wynikajce z aplikacji wzornictwa dla promocji produktw i osigania przewagi konkurencyjnej.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
53
76% przedsibiorstw uwaa, e wzornictwo odgrywa kluczow lub wan rol dla ich rozwoju, a 27% dostrzega istotny wpyw wzornictwa w ostatnim okresie. 86% firm uwaa, e opaca si inwestowa we wzornictwo. Prawie wszyscy liderzy wzornictwa23 (98%) wskazuj na opacalno inwestycji we wzornictwo, a zdecydowana wikszo z nich (58%) jest o tym gboko przekonana. Przedsibiorstwa, zwaszcza liderzy wzornictwa, doceniaj korzyci z aplikacji wzornictwa. Wskazuj na jego duy wpyw na popraw konkurencyjnoci produktw (51% wskaza wrd liderw wzornictwa), wzrost satysfakcji konsumentw i wizerunek firmy (po 60% wskaza liderw wzornictwa), a take zwikszenie zyskw. Wzornictwo, zdaniem badanych, przyczynia si do istotnego wzrostu (powyej 20%) ceny produktw. A poowa liderw podziela t opini, a 22% z nich uwaa, e dziki dobremu wzornictwu warto produktu moe wzrosn o ponad 40%). Liderzy wzornictwa oceniaj take, e rola wzornictwa bdzie wyranie rosa w przyszoci i bdzie miaa coraz wikszy wpyw na osiganie konkurencyjnej przewagi na rynku. We wzornictwo inwestuj szczeglnie firmy due i jest ono doceniane w takich branach, jak: wyposaenie wntrz, AGD, odzie i akcesoria, ceramika i owietlenie. Nisze jest zainteresowanie wzornictwem w obszarze dbr inwestycyjnych lub rodkw transportu (nie dotyczy motoryzacji), cho i tu wida rosnc wiadomo znaczenia wzornictwa dla utrzymania pozycji na rynku i rozwoju. Postrzeganie roli wzornictwa jest proporcjonalne do konkurencyjnoci brany. 78% firm deklaruje, e pracuje nad nowym wzorem. Jednoczenie firmy definiuj modyfikacj istniejcych (wasnych lub cudzych) wzorw jako inwestycj we wzornictwo, co rodzi ryzyko plagiatw. Ponad poowa firm modyfikuje cudze wzory, uwaajc, e stosuje wzornictwo. Jedynie co dziesita firma realizuje wycznie nowe projekty wzornicze, podczas gdy zdecydowana wikszo przedsibiorstw zarwno wprowadza nowe, jak i modyfikuje istniejce wzory (wasne lub obce). Co dwunasta firma deklaruje,
Liderem wzornictwa jest przedsibiorstwo wiadomie inwestujce we wzornictwo w stopniu znacznie wykraczajcym ponad przecitn.
23
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
54
e nie korzysta z projektantw i wycznie modyfikuje cudze wzory lub otrzymuje gotowe wzory od kooperantw.
Ponad 1/3 firm miaa negatywne dowiadczenia z kopiowaniem jej wzorw przez konkurencj, a jednoczenie mniej ni poowa badanych przedsibiorstw stosuje metody ochrony wasnoci intelektualnej w odniesieniu do wasnych produktw. Najczstsz metod ochrony jest zgoszenie znaku towarowego i wzoru uytkowego. Wraz ze wzrostem wielkoci firmy ronie skonno do ochrony wasnych wzorw.
Badania wskazuj na niedostatek zasobw i specjalistycznej wiedzy na temat zarzdzania wzornictwem oraz metod oceny efektywnoci wzornictwa dla rozwoju biznesu, zarwno wrd profesjonalistw zajmujcych si wzornictwem w przedsibiorstwach, jak i dostawcw usug projektowych: Tylko w poowie firm istnieje wyodrbnione stanowisko lub dzia zajmujcy si rozwojem produktw wzorniczych. Wikszo firm, zwaszcza mae i rednie, nie prowadzi bada preferencji konsumentw; ocena wzornictwa jest intuicyjna, dokonywana na podstawie opinii pracownikw lub dystrybutorw. Jednoczenie jako najczstsz przyczyn niepowodzenia
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
55
nowego projektu przedsibiorcy wskazuj brak zainteresowania ze strony konsumenta, produkt by nietrafiony. Firmy uwaaj, e barier inwestycji we wzornictwo s niezbdne nakady finansowe i jednoczenie trudno w ocenie stopy i ryzyka zwrotu z inwestycji: 38% firm uwaa, e barier jest dostpno rodkw na inwestycje we wzornictwo w poczeniu z trudnoci oceny stopy zwrotu i ryzyka. Zaledwie 5% firm potrafi oceni stop zwrotu i ryzyko decyzji inwestycyjnych zwizanych z wzornictwem. Cztery firmy na dziesi uwaaj, e projekt wzorniczy jest zbyt drogi. Jednoczenie cz przedsibiorstw nie zna cen pozyskania projektw wzorniczych.
Przedsibiorstwa, ktre wziy udzia w badaniu, deklaruj relatywnie niskie nakady na wzornictwo w stosunku do obrotw (wikszo nie podaje tych informacji). Nie jest zaskakujce, e wielko wydatkw jest skorelowana z wielkoci przedsibiorstwa. Poowa maych firm przeznaczya w 2006 r. na wzornictwo mniej ni 10 tys. z, podczas gdy 15% duych przedsibiorstw wydao na wzornictwo ponad 1 mln z.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
56
Oczekiwania przedsibiorstw wobec projektantw wykraczaj poza ksztatowanie formy i funkcjonalnoci produktu i obejmuj obszary zwizane z marketingiem, sprzeda, logistyk, dystrybucj i obsug klienta: 56% firm oczekuje wsppracy projektanta na kadym etapie powstawania produktu, wobec 41% zorientowanych wycznie na pozyskanie projektu formy zewntrznej (tzw. stylingu), Chocia wikszo firm korzysta z usug projektantw, wewntrznych
lub zewntrznych, rzadko ocenia ich przygotowanie jako w peni wystarczajce. Relatywnie czsto (w opinii firm) zdarzaj si rozbienoci midzy dostarczonym wzorem a oczekiwaniami przedsibiorstwa oraz midzy stosunkowo wysok cen projektu a jego wartoci.
Na podstawie przeprowadzonych bada mona stwierdzi, e: duy potencja rozwoju wzornictwa w polskich przedsibiorstwach jest widoczny, Ksztatuje si pod wpywem presji konkurencyjnoci oraz coraz czciej wasnych pozytywnych dowiadcze i wzrostu wiedzy w tym zakresie; liderzy wzornictwa, konkurujcy z markami midzynarodowymi, dostrzegaj moliwoci podniesienia atrakcyjnoci wasnych produktw oraz potencja tkwicy w wysokiej stopie zwrotu z inwestycji we wzornictwo. Ocena kompetencji zarwno przedsibiorcw, jak i dostawcw usug projektowych, wskazuje jednak na: istotne braki i niedostatki w umiejtnoci zarzdzania oraz zasobach sucych zdefiniowaniu zagadnienia i wdraaniu skutecznej strategii osigania przewagi
konkurencyjnej dziki wzornictwu; w szkolnictwie brakuje specjalistycznych studiw i kursw dla profesjonalistw zarzdzania wzornictwem jako narzdziem biznesowym, w uczelniach ksztaccych zarwno kadry zarzdzajce dla przedsibiorstw, jak i dostawcw usug projektowych; projektanci wzornictwa ksztac si niemal wycznie w Akademiach Sztuk Piknych, w niedostatecznym stopniu zorientowanych na aspekty ekonomiczne projektowania oraz wspprac z przemysem (brak praktyk zawodowych).
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
57
poza ASP brakuje instytucji edukacyjnych oferujcych kursy lub studia uzupeniajce z zarzdzania wzornictwem i rozwojem nowego produktu. W konsekwencji posiadany park maszynowy i know-how w zakresie technologii nie jest w peni wykorzystany. Wsparcie instytucji publicznych, w tym administracji pastwowej oraz instytucji otoczenia biznesu, dla rozwoju wzornictwa byo do tej pory ograniczone. Do chwili obecnej przepisy nie pozwalay na finansowanie w nowe wzory ze rodkw przeznaczonych na rozwj innowacyjnoci. Przeomowy w tym zakresie moe okaza si program POIG 2007-2013, ktry zapewnia zarwno rodki na rozwj otoczenia biznesu, jak i na inwestycje wasne przedsibiorstw.
Rekomendacje dla instytucji publicznych podejmujcych dziaania dla rozwoju innowacyjnoci gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu: Objcie obszaru wzornictwa programem systematycznych bada, ktrych wyniki bd udostpnione zarwno administracji, jak i przedsibiorstwom, a take dostawcom usug projektowych. Badania te powinny by w peni porwnywalne (standaryzowane) w ramach Unii Europejskiej. Udostpnienie narzdzi wsparcia finansowego dla wdroe innowacyjnych projektw wzorniczych, w tym aplikacji wymaga ergonomicznych oraz ochrony praw autorskich. Podjcie wsppracy midzynarodowej w ramach Unii Europejskiej nad programem rozwoju wzornictwa. Rozwj istniejcego szkolnictwa specjalistycznego zgodnie z potrzebami rynku, w tym przygotowanie studiw uzupeniajcych dla absolwentw szk artystycznych, technicznych i menederskich w celu zapewnienia profesjonalnej kadry. Rozwj oglnopolskich i regionalnych instytucji otoczenia biznesu w celu zapewnienia profesjonalnych usug projektowych oraz upowszechniania metodologii wdraania nowego produktu wzorniczego, w tym take wymiana dowiadcze i promocja dobrych praktyk. Powierzenie, wzorem innych krajw europejskich i wschodzcych gospodarek, koordynacji strategii rozwoju i promocji wzornictwa profesjonalnej instytucji, dziaajcej na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, w celu zachowania odpowiednich standardw.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
58
Wczenie promocji wzornictwa do programw promocji kraju (np. EXPO), w celu zaprezentowania kompetencji i moliwoci polskiej gospodarki. Realizacja wybranych dziaa zostaa zainicjowana przez Instytut Wzornictwa Przemysowego we wsppracy z Ministerstwem Gospodarki w postaci programu kluczowego IWP rozwoju otoczenia biznesu realizowanego ze rodkw POIG w latach 2008-2011. Rekomendacje dla przedsibiorstw i dostawcw usug projektowych Systematyczne uzupenianie kompetencji w zakresie zarzdzania wzornictwem, midzy innymi przez: ksztacenie kadry, przegld i modyfikacj procesw zarzdzania wzornictwem oraz obserwacj dobrych wzorcw krajowych i zagranicznych. Opracowanie i wdroenie strategii inwestycji we wzornictwo w celu podniesienia konkurencyjnoci produktw, poprawy uzyskiwanych wynikw, a tym samym podniesienia wartoci przedsibiorstwa. Wypracowanie metodyki wdroenia nowego produktu, w tym oceny efektywnoci inwestycji we wzornictwo, metody przygotowania i prowadzenia projektu. Wykorzystanie dostpnych rodkw publicznych (np. POIG) w celu inwestycji we wzornictwo oraz zminimalizowanie wasnego ryzyka biznesowego. Zwikszenie nakadw na badania preferencji konsumentw w celu optymalizacji zwrotu i zminimalizowania ryzyka inwestycji w nowy projekt wzorniczy. Wsppraca z instytucjami otoczenia biznesu, posiadajcymi kompetencje w zakresie aplikacji i oceny efektywnoci wzornictwa. Waciwy dobr profesjonalnych partnerw i dostawcw usug wzorniczych w celu uzyskania optymalnego efektu oraz zabezpieczenia si przed plagiatami.
Autorzy, rozpowszechnianie raportu i kontakt Autorzy raportu: Beata Bochiska, dr Iwona Palczewska, Anita Putkiewicz Instytut Wzornictwa Przemysowego Sp. z o.o. Korekta merytoryczna: prof. dr hab. Jerzy Ginalski Instytut Wzornictwa Przemysowego Sp. z o.o.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
59
Rozpowszechnianie i publiczne cytowanie raportu wymaga przywoania nazwy autora raportu, jakim jest Instytut Wzornictwa Przemysowego Sp. z o.o. Pena wersja raportu jest dostpna na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki i IWP.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
60
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
61
spoecznych, kulturowych i ekonomicznych powiza z innymi sektorami gospodarki; skonstruowanie takich strategii jest trudne, poniewa brakuje szczegowych danych wyjciowych; nie zostaa opracowana metodyka bada, wskanikw ekonomicznych (jakociowych i ilociowych) ktre pozwoliyby w sposb mierzalny monitorowa rozwj sektora kreatywnego i jego wpyw
na gospodark wprowadzenie midzynarodowych rozwiza legislacyjnych nie jest obecnie moliwe ze wzgldu na znaczce asymetrie ekonomiczne midzy krajami. Naley bra pod uwag interesy artystw i twrcw z krajw rozwijajcych si. Raport zawiera dowody, e talent ludzki w szybkim tempie staje si potnym mechanizmem napdzajcym wzrost i rozwj gospodarczy. Kraje rozwijajce si na caym wiecie mog znale w nim wskazania co do optymalnego wykorzystania potencjau sektora kreatywnego do generowania wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy, eksportu towarw i usug, a tym samym promocji integracji spoecznej, rnorodnoci kulturowej oraz rozwoju spoecznego. Rozbudowany aneks statystyczny przedstawia najnowsze oryginalne dane i analizy dotyczce handlu midzynarodowego i przepywu dbr kreatywnych oraz usug na wiecie.
The Economy of Culture in Europe Przygotowana przez Global Alliance (czonka KEA European Affairs), we wsppracy z Media Group z Finlandii oraz MKW GmbH z Niemiec na zamwienie Komisji Europejskiej publikacja The Economy of Culture in Europe opisuje potencja sektora kultury w generowaniu przychodu w gospodarce i przedstawia sposb, w jaki kultura stymuluje rozwj ekonomiczny, sprzyja wzrostowi innowacyjnoci oraz spjnoci spoeczestwa. Raport ten, podsumowujcy pierwsze tego rodzaju badania na poziomie
oglnoeuropejskim, wskazuje na wiele bezporednich i porednich czynnikw zwizanych z sektorem bran kreatywnych i wpywajcych na realizacj celw wynikajcych ze Strategii Lizboskiej. Do czynnikw porednich zaliczono zwizki midzy kreatywnoci
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
62
a innowacyjnoci, zwizki z sektorem informatyczno-telekomunikacyjnym, rozwojem regionalnym i atrakcyjnoci bran sektora kreatywnego, czynniki bezporednie za to przede wszystkim wzrost zatrudnienia i wpyw na zwikszenie PKB. Ustalono, e: obroty sektora bran kreatywnych w 2003 r. przekraczay 654 mld euro; udzia tego sektora w PKB Unii Europejskiej wynosi 2,6% i jego tempo wzrostu byo wysze ni reszty gospodarki; czny przyrost wartoci dodanej tego sektora w latach 1999-2003 wynosi 19,7%; w 2004 r. w sektorze bran kreatywnych w Europie pracowao nie mniej ni 5,8 mln osb, co stanowio 3,1% oglnej liczby zatrudnionych. Autorzy konkluduj, e wydawanie pienidzy na kultur naley traktowa jak inwestycj, niezbdne jest opracowanie spjnej strategii politycznej dla tego sektora. Przedstawiaj te zalecenia wskazujce, jak uwolni potencja drzemicy w europejskiej gospodarce kulturalnej. Dotycz one: opracowania narzdzi i metodyki bada sektora kreatywnego; integracji potrzeb sektora kreatywnego ze strategi lizbosk; reform strukturalnych oraz koordynacji dziaa i polityki rozwoju sektora kreatywnego w ramach Komisji Europejskiej.
Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jako jeden z Raportw o Stanie Kultury.
63