11.

Zoone dziaanie si wewntrznych w prtach (wersja 1 luty 03)

Zoone dziaanie si wewntrznych w prtach prostych

Wprowadzenia

Jeeli siy wewntrzne nie redukuj si wycznie do: siy podunej
(N

), momentu skrcajcego (M
o
), siy poprzecznej i momentu zginajcego
(T

i M

) to takie przypadki nazywamy zoonymi zagadnieniami

wytrzymaoci materiaw. Przy rozwizywaniu tych zagadnie korzysta si
z wynikw otrzymanych dla prostych przypadkw dziaania si
wewntrznych, a nastpnie wykonuje si superpozycj (dodawanie,
nakadanie) tych wynikw. Na podstawie zasady superpozycji mona
pomin wpyw odksztace wywoanych jednym z przyoonych obcie
na rozkad i skutki dziaania obcie pozostaych. Wyznaczenie napre
lub odksztace w tym przypadku sprowadza si do sumowania
geometrycznego napre lub odksztace wywoanych poszczeglnymi
skadowymi.

Zginanie ukone

Zginanie ukone wystpuje wtedy, gdy paszczyzna obcienia
przechodzi przez o podun prta, lecz nie pokrywa si z adn z dwch
gwnych rodkowych osi bezwadnoci pola przekroju poprzecznego.
Zatem kierunek wektora momentu zginajcego nie pokrywa si z
kierunkiem adnej z gwnych rodkowych osi bezwadnoci przekroju.
Rozpatrujemy prt AB przecity przekrojem w punkcie C (Rys.11.1). O
x skierowana jest od A ku B. Na rysunku 11.1 pokazano wektory T

i M

liniami przerywanymi oraz ich odpowiednie skadowe liniami cigymi.
Zgodnie z wczeniej przyjt konwencj dodatnie zwroty skadowych M
y
,
M
z
, T
y
, T
z
, w przekroju ktrego zewntrzna normalna ma zwrot dodatni,
s zgodne z dodatnimi zwrotami osi y i z. W przekroju, ktrego zewntrzna
normalna ma zwrot ujemny, dodatnie zwroty wymienionych skadowych
maj zwroty przeciwne ni dodatnie zwroty osi y i z.
Podobnie jak przy zginaniu prostym tak i przy zginaniu ukonym
rozpatrujemy osobno dziaanie momentu zginajcego i osobno dziaanie siy
poprzecznej.
Niech w przekroju poprzecznym dziaa tylko moment zginajcy M

o
wektorze skierowanym wzdu dowolnej prostej przechodzcej przez
rodek cikoci (rys. 11.2). Pooenie tej prostej okrelone jest przez kt
zawarty midzy t prost a osi y. lad paszczyzny dziaania si jest
prostopady do wektora M

i tworzy z osi z rwnie kt .

Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 1/16


11. Zginanie ukone (wersja 1 luty 03)

Rys. 11.1


Rys. 11.2 Rys. 11.3


Naprenia normalne
x
moemy obliczy jako sum napre
wywoanych przez skadowe momentu M

:

M
y
= M

cos, M
z
= M

sin. (11.1)

Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 2/16



11. Zginanie ukone (wersja 1 luty 03)

Naprenia spowodowane przez momenty M
y
i M
z
wynosz

.
J
y M
,
J
z M
z
z
Mz
x
y
y
y
M
x
= =
Naprenia wyraone powyszymi wzorami maj ten sam kierunek
(prostopady do paszczyzny przekroju), mona je wic sumowa
algebraicznie. A zatem sumaryczne naprenie normalne wyniesie:
z
M
x
y
M
x x
+ = ,

.
J
y M
J
z M
z
z
y
y
x
= (11.2)

Naprenia
x
mona rwnie obliczy w inny sposb (Rys. 11.3a).
Z zaoenia paskich przekrojw i z prawa Hookea wynika, e naprenia
x
s
proporcjonalne do odlegoci r danego punktu K od osi obojtnej. Mona wic
napisa:
x
= C r. Na kady element dA dziaa sia :
x
dA = C r dA. Suma
momentw tych si wzgldem osi obojtnej wynosi:


ob
A A
2
x
CJ dA r C rdA =

=



gdzie J
ob
moment bezwadnoci przekroju wzgldem osi obojtnej.
Oznaczajc przez M
ob
rzut wektora M

na o obojtn moemy napisa

. J / M C M CJ
ob ob ob ob
= =
Ostatecznie otrzymamy:
.
J
r M
ob
ob
x
=
Porwnanie ze wzorem (11.1) ............

Inny sposb obliczenia napre
x
(Rys. 11.3b) W przypadku gdy pooenie osi
gwnych rodkowych nie jest znane.
Znane jest pooenie osi rodkowych oraz znane s momenty bezwadnoci
oraz skadowe momentu zginajcego M

i M

Na podstawie przyjtych zaoe

mona napisa, e naprenia s funkcj liniow wsprzdnych i , czyli
, c b a
x
+ + =
gdzie a, b, c stae wspczynniki.
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 3/16



11. Zginanie ukone (wersja 1 luty 03)
Z warunkw rwnowagi
0 dA M , 0 dA M , 0 dA N
A
x
A
x
A
x
=

= =

= =

=

obliczamy
stae wspczynniki: a,b, c i ostatecznie otrzymujemy wzr na naprenia
normalne
.
J J J
) J J ( M ) J J ( M
2
x

=
Komentarz: ..... powrt do wzoru (11.1)

Z punktu widzenia praktyki inynierskiej najbardziej interesuj nas
ekstremalne wartoci napre. Wiemy ju, i ekstremalne naprenia
wystpuj w punktach najbardziej odlegych od osi obojtnej, naley wic
okreli pooenie osi obojtnej. Rwnanie osi obojtnej otrzymamy,
przyrwnujc do zera wyraenie (11.2)
, 0
J
y M
J
z M
z
o z
y
o y
= (11.3)
gdzie z
o
, y
o
, wsprzdne punktw lecych na osi obojtnej.
Podstawiajc do wzoru (11.3) wyraenia (11.1) i skracajc przez M

,
otrzymamy
. 0
J
sin y
J
cos z
z
o
y
o
=

(11.4)
O obojtna przechodzi przez rodek cikoci przekroju. Kt
wyznaczajcy pooenie osi obojtnej znajdziemy wyznaczajc jego tanges z
rwnania (11.5)
. ctg
J
J
z
y
tg
y
z
o
o
= = (11.5)
Uwagi:
- Kt odmierzany od osi z,
- pooenie osi obojtnej nie zaley od wartoci M

. Ale zaley od
nachylenia paszczyzny w ktrej dziaa para si. Zaley rwnie od
geometrii przekroju poprzecznego.
Pooenie punktw, w ktrych wystpuj ekstremalne wartoci napre
normalnych w danym przekroju, mona w wielu przypadkach okreli bez
znajdowania pooenia osi obojtnej. Dotyczy to mianowicie przekrojw,
ktre mona wpisa w prostokt o bokach rwnolegych do osi gwnych
rodkowych, przy czym wierzchoki tego prostokta s punktami lecymi
na konturze przekroju (Rys. 11.4).
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 4/16




11. Zginanie ukone (wersja 1 luty 03)


Rys. 11.4 Rys. 11.5

O obojtna przebiega zawsze przez te same wiartki ukadu osi
wsprzdnych co i prosta , na ktrej ley wektor M

.

W przekrojach bisymetrycznych (Rys. 11.4) naprenia normalne mona
obliczy ze wzoru (11.6)
,
W
M
W
M
z
z
y
y
x
= (11.6)
gdzie: W
y
= J
y
/ (h/2) , W
z
= J
z
/ (b/2).

W przekrojach nie majcych dwch osi symetrii (Rys. 11.5) trzeba
rozrni W
yg
i W
yd
, tj. dolny i grny wskanik wytrzymaoci W
y
.

Przykad
Obliczy najwiksze naprenia normalne w dowolnym przekroju
poprzecznym patwi dachowych o rozpitoci l, swobodnie podpartych w
wzach dwigara kratowego , ktrego grny pas nachylony jest pod ktem
do poziomu (Rys. 11.6). Obcienie patwi pionowe.










Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 5/16



11. Zginanie ukone. Przykad (wersja 1 luty 03)


Rys. 11.6


Naprenia styczne

Naprenia styczne obliczamy wykorzystujc zasad superpozycji.
Rozkadamy si T

na dwie skadowe T
y
i T
z
(Rys. 11.7).


Rys. 11.7
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 6/16



11. Naprenia styczne (wersja 1 luty 03)

W dowolnym punkcie przekroju poprzecznego powstaje pod dziaaniem
siy T
y
naprenie
xy
rwnolege do osi y, a pod dziaaniem siy T
z

naprenie
xz
rwnolege do osi z. Naprenie wypadkowe obliczamy
sumujc wektorowo
xy
i
xz


,
2
xz
2
xy
+ = (11.7)
skadowe naprenia obliczamy ze znanych wzorw

.
b J
S T
,
b J
S T
z y
y
z
xz
y z
z
y
xy
= =

Podany wzr (11.7) odnosi si do przekroju prostoktnego, dla innych moe
by traktowany jako pewne przyblienie.
W przypadku zginania ukonego mamy do czynienia z przestrzennym
stanem naprenia (por. rys. 11.8)




Rys. 11.8


Podane wzory na naprenia normalne i styczne mog by stosowane, gdy
sia poprzeczna przechodzi przez rodek cinania. W przeciwnym razie
zginaniu towarzyszy skrcanie i powstaj dodatkowe naprenia normalne i
styczne.




Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 7/16


11. Zginanie ukone. Przemieszczenia (wersja 1 luty 03)
Przemieszczenia

Ugicie prta ukonie zginanego moemy obliczy, podobnie jak
naprenia, stosujc zasad superpozycji.
W tym celu wszystkie siy P dziaajce na prt rozkadamy na
skadowe P
y
i P
z
dziaajce odpowiednio w paszczyznach xy i yz,
przechodzcych przez gwne rodkowe osie bezwadnoci przekroju.
Pod dziaaniem siy P
y
prt wygina si w paszczynie xy. Rwnanie
rniczkowe osi odksztaconej ma posta:

z
' '
z
M v EJ = . (11.8)

Analogicznie pod dziaaniem si P
z
wystpuje wygicie w
paszczynie xz, a rwnanie osi odksztaconej ma posta:

. M w EJ
y
' '
y
= (11.9)

Wyjani znaki we wzorach (11.8) i (11.9)........
Cakowite przemieszczenie rodka cikoci przekroju poprzecznego
wynosi
. w v
2 2
+ = (11.10)
Kierunek tego przemieszczenia jest w kadym przekroju inny. O
odksztacona prta ukonie zginanego jest na og krzyw przestrzenn.

Rys. 11.9

W szczeglnym tylko przypadku o prta ukonie zginanego jest krzyw
pask. Wyjanienie..........

Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 8/16



Przykad
Obliczy najwiksze naprenia normalne i styczne w przekrojach
poprzecznych oraz najwiksze ugicie i jego kierunek dla belki swobodnie
podpartej (Rys. 11.10) o przekroju prostoktnym. Obcienie rwnomierne
p dziaa w paszczynie nachylonej pod ktem do pionu



Rys. 11.10












11. Zginanie ukone. Przykad (wersja 1 luty 03)
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 9/16


11. Jednoczesne zginanie i rozciganie (wersja 1 luty 03)
Jednoczesne zginanie i rozciganie (lub ciskanie) prtw
prostych

Jednoczesne zginanie i rozciganie (lub ciskanie) prtw prostych
wystpuje wtedy gdy oddziaywanie odcitych czci prta sprowadza si do
jednej siy rwnolegej do osi prta i zaczepionej w dowolnym punkcie
przekroju poprzecznego (por. rys. 11.11). Mwimy wtedy, i mamy do
czynienia ze ciskaniem (rozciganiem) mimorodowym.
Rozpatrujemy prty krpe.

Rys.11.11

Naprenia wyznaczamy z zasady superpozycji.

.
J
y M
J
z M
A
N
z
z
y
y
z
M
x
y
M
x
N
x x
+ = + + =

(11.11)

Zgodnie z przyjt regu znakowania momenty M
y
i M
z
wynosz

. e N M , e N M
y z z y
= = (11.12)

Podstawiajc (11.12) do (11.11) otrzymujemy wzr

).
i
y e
i
z e
1 (
A
N
J
y e N
J
z e N
A
N
2
z
y
2
y
z
z
y
y
z
x
+ + = + + =

(11.13)



Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 10/16


11. Jednoczesne zginanie i rozciganie (wersja 1 luty 03)

Ze wzoru (11.13) mona obliczy naprenia normalne w dowolnym
punkcie o wsprzdnych y, z. Ekstremalne wartoci wystpuj w
punktach przekroju poprzecznego najbardziej odlegych od osi obojtnej.
Przyrwnujc do zera na podstawie wzoru (11.13) otrzymamy rwnanie
osi obojtnej w postaci

0
i
y e
i
z e
1
2
z
o y
2
y
o z
= + + (11.14)

gdzie: y
o
i z
o
wsprzdne punktw osi obojtnej.
Rwnanie odcinkowe ma posta

. 1
e
i
z
e
i
y
z
2
y
o
y
2
z
o
=

(11.15)

Krelenie osi obojtnej rys. 11.12. Komentarz....


Rys. 11.12

Dla przekrojw bisymetrycznych (dajcych si wpisa w prostokt)
ekstremalne wartoci naprenia bd wystpoway w naronych
punktach najbardziej odlegych od osi obojtnej. Zbdne jest wwczas
poszukiwanie osi obojtnej. Ekstremalne naprenia
x
wynosz przy tym
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 11/16



11. Jednoczesne zginanie i rozciganie (wersja 1 luty 03)
.
W
M
W
M
A
N
z
z
y
y
extr
=

(11.16)

Dla przekroju prostoktnego mamy

Rys. 11.13
,
6
hb
W
6
bh
W , bh A
2
z
2
y
= = =
wzr (11.16) przybiera posta

).
h
e 6
b
e 6
1 (
A
N
z
y
extr
=

(11.17)

Przykad

















Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 12/16



Przykad
11. Rdze przekroju (wersja 1 luty 03)











Rdze przekroju

Rdzeniem przekroju nazywamy obszar plaski wypuky zamknity w
otoczeniu rodka cikoci majcy t wasno e sia zaczepiona wentrz
lub na jego krawdzi wywouje w caym przekroju naprenia jednakowego
znaku.
Poszukiwanie rdzenia rys.11.14.

Rys. 11.14

Sposoby wyznaczania rdzenia przekroju

a) wyznaczanie punktw wierzchokowych rdzenia





Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 13/16



11. Rdze przekroju (wersja 1 luty 03)

















b) wyznaczanie prostych ograniczajcych rdze












Przykady


Rys. 11.15
Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 14/16



11. Rdze przekroju (wersja 1 luty 03)
Przykad
Znale rdze przekroju prostoktnego





Rys. 11.16 Rys. 11.17

Przykad
Znale rdze przekroju o ksztacie trjkta rwnomiernego i przekroju
koowego o promieniu R.



Rys. 11.18 Rys. 11.19





Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 15/16


11. Rdze przekroju (wersja 1 luty 03)
Rdze uoglniony

1
N
A R
1
z
i
e
N
A R
1
y
i
e
1
2
y
z
1
2
z
y
=
(
(

|
|
.
|

\
|
+
+
(

|
|
.
|

\
|
+

Energia sprysta prta zginanego i rozciganego (ciskanego)


Wytrzymao materiaw II Sz. Lutomirski 16/16