Sebastian Karwala

[nr albumu: 6878]

Krzywa Laffera jako konstrukcja teoretyczna poparta rzeczywistoci podatkow

Nowy Scz, 05.05.2004

Wstp Dokadnie 30 lat temu mody amerykaski naukowiec, Arthur Laffer, wtedy jeszcze asystent na uniwersytecie w Chicago, naszkicowa na serwetce wykres i wrczy go Ronaldowi Reaganowi podczas ich pogawdki w kawiarni. Od momentu, kiedy ten znany aktor i dziaacz zwizkowy rozpocz zwyciski marsz po fotel prezydencki, koncepcja Laffera zacza robi rewolucj. Zaczto bowiem powanie myle nad odejciem od szkoy popytowej1, co w niedalekiej przyszoci te uczyniono. Ronald Reagan po objciu stanowiska prezydenta w 1981 roku, rozpocz reanimowanie amerykaskiej gospodarki, wanie poprzez obnik podatkw, co dao efekty jakich spodziewa si Arthur Laffer. Wpywy do budetu zamiast spada, rosy, a co waniejsze zapewnio to siedmioletni okres koniunktury gospodarczej (wzrost gospodarczy 67% PKB) i wyrany spadek bezrobocia. Okazuje si wic, e krzywa Laffera, jako model stricte teoretyczny moe by wykorzystywany w praktyce. Krzywa Laffera jako konstrukcja teoretyczna Krzywa Laffera jest wynikiem dedukcji i syntezy trzech prostych zda: 1. Jeeli stawka podatkowa rwna jest 0 do
Dochd z podatkw

dochd z podatkw rwnie bdzie rwny 0. 2. Podwyszajc stawk podatkow o x% procent, dochd z podatkw bdzie odpowiada mniej wicej x% z wartoci PKB. 3. Jeeli stawka podatkowa bdzie rwna 100%, to dochd z podatkw bdzie praktycznie
t Stawka podatkowa (%)

rwny 0.

Ostatni punkt uzasadniany jest tym, e przy stawce podatkowej rwnej 100% nikt przy zdrowych zmysach nie bdzie pracowa na pastwo, nie majc z tego zamanego grosza. Oczywicie, jest to sytuacja czysto hipotetyczna. Mona jednak stwierdzi, e wysiki
1 Twrc szkoy popytowej by Keynes John Maynard, uwaany za najwybitniejszego ekonomist angielskiego. Szkoa popytowa, zwana take od jego twrcy szko keynesowsk, zakada, e e bez ingerencji pastwa gospodarka skazana jest na niepene wykorzystanie czynnikw wytwrczych. Innymi sowy popyt generowany przez pastwo, sprzyja gospodarce, mimo ceny, jak musi zapaci spoeczestwo w zwizku z wyszymi podatkami.

ludzi, zwizane z chci przeycia zorientowane bd w caoci na szar/czarn stref. Powstanie zatem rynek wtrny omijajcy pastwo. Wrmy jednak do interpretacji owych trzech punktw. Wynika z nich, e musi istnie punkt przegicia, reprezentowany przez optymaln stawk podatkow. Punkt ten oznaczony jest na wykresie literk t. Wida, e przy danej stawce podatkowej, dochd pastwa jest najwikszy. Obnienie podatku spowoduje zmniejszenie wpyww do budetu. Podobnie stanie si, jeli podatki zwikszymy. Krzywa Laffera odzwierciedla zatem zaleno midzy stop podatkow a dochodami z nich pyncymi. Do dzi nie odkryto jednak systemu, za pomoc ktrego moliwe byoby wyznaczenie optymalnego punktu stopy podatkowej dla danego pastwa. Powodem tego jest mnogo zmiennych i raczej trudna do przewidzenia reakcja podatnikw, bo zauwamy, e kady z podatkw, jak i podatnikw ma swoj wasn krzyw Laffera. Wydaje si jednak, e dziki empirycznym zmianom stawek podatkowych istnieje moliwo wytyczenia punktu t, jednak istotnym ograniczeniem jest jej krtkookresowo. Istnieje bowiem uzasadniona obawa, e rozpoczcie przez podatnikw dziaalnoci w szarej strefie jest wycznie kwesti czasu. Dodatkowo naleaoby uj tych wszystkich, ktrzy midzyczasie wkraczaj na rynek pracy. Mimo wszystko na podstawie danych makroekonomicznych uwzgldniajcych polityk fiskaln prbuje si oszacowa stop maksymalizujc wpywy. Szacunki dla Szwecji wskazuj, e stopa ta wynosi okoo 70% i e zostaa ona osignita i przekroczona w pocztkach lat siedemdziesitych2. Rzeczywisto podatkowa Wspczenie nie traktuje si krzywej Laffera nazbyt powanie, analizujc polityk fiskaln kraju, poniewa najwaniejszy szczeg krzywej - pooenie punktu t - nie sposb wyznaczy. Ekonomici daleko s jednak od ignorowania gwnego przesania Arthura Laffera. Nie ulega bowiem wtpliwoci, e niskie podatki sprzyjaj wzrostowi gospodarczemu. Naley jednak zwrci uwag, e nie wynika to bezporednio z krzywej
2 Do takich wnioskw doszed Charles Stuart w 1981 roku na podstawie analizy, jak przeprowadzi dla Szwecji. Rzeczywista stopa podatkowa osigaa 70% w pocztkach lat 70 i nastpnie wzrastaa do 80%. Podobn analiz przeprowadzili dla Holandii A. Revestaein i H Vijbrief w 1988. Doszli oni do wniosku, e Holandia usytuowaa si w pobliu punktu maksymalnej stawki podatkowej, ale go jeszcze nie przekroczya. W latach 1970 1985 stawka podatkowa rosa i osigna 67%. Autorzy zastrzegaj jednak, e dane maj charakter duego przyblienia z uwagi na brak sprawdzonych metod wyznaczania punktu t.

Laffera, a raczej z dogmatw wolnego rynku. Nisze podatki to:

wikszy rozwj przedsibiorczoci i silniejsza gra popytu i poday; mniejsze wydatki pastwa to, w duym uproszczeniu mniejsze zabezpieczenia socjalne, co powoduje konieczno wikszej aktywnoci gospodarczej spoeczestwa;

mniejsza potrzeba ucieczki w szar stref (mniej opacalne); zachta dla inwestorw zagranicznych w inwestowanie w danym pastwie; (ale take:) wiksza dywersyfikacja ekonomiczna spoeczestwa. Krzywa Laffera jest fundamentalnym argumentem zwolennikw obniki

podatku. Powouj si na ni, uwzgldniajc przy tym powysze argumenty wolnego rynku. Wg nich ociganie si pastwa z decyzj o cicie podatkw, jest zwyk ignorancj. Wydaje si jednak, e obawy s uzasadnione w przypadku pastw, w ktrych wydatki sztywne wynosz ponad 60%. Tak jest w przypadku Polski. Powoduje to mniejsz elastyczno budetu na ewentualnie nisze wpywy z podatkw. Dlatego tak wana jest reforma finansw publicznych, tak by obnice podatkw towarzyszya redukcja wydatkw. Spjrzmy jeszcze na ten problem przez pryzmat psychologii behawioralnej. Co przyczynia si do tego, e wpywy pastwa przy podnoszeniu podatku moe wzrosn? Oczywistym jest, e kada decyzja fiskalna pastwa w mniejszym czy wikszym stopniu wpywa na nasze zachowanie. Wedug Leszka Balcerowicza w gr wchodz dwa scenariusze zmian zachowa:

zmiana intensywnoci poszukiwania i wykorzystywania rozmaitych luk podatkowych i innych sposobw zmniejszania dochodu deklarowanego do opodatkowania; zmiana natenia wysiku na rzecz legalnego zdobywania dochodw. I rzeczywicie modyfikacje zachowa zgodne s z dogmatami wolnego rynku i w

kadym przypadku zwikszania obcie podatkowych wpywaj negatywnie na dziaalno gospodarcz kraju. Praktyka versus teoria Najbardziej reprezentatywnym zastosowaniem idei krzywej Laffera w praktyce byy Stany Zjednoczone na pocztku lat 80. Tak jak ju wspomniaem we wstpie, w 1981 administracja Ronalda Reagana zdecydowaa si na radykaln obnik podatkw. Najwysza
4

stawka podatku od dochodw osobistych zostaa obniona z poziomu 34% do 28%. Taki krok spowodowa wzrost gospodarczy i wzrost wpyww do pastwowej kasy. Jednak wzrost wpyww do budetu by mniejszy ni zakadano, co w poczeniu ze zwikszaniem wydatkw pastwowych spowodowa wzrost deficytu budetowego z 2 do 6% PKB i zwikszenie si dugu publicznego. W dugim okresie wygldao to jeszcze lepiej. Midzy rokiem 1981 a 1999, kiedy obowizywaa zdecydowanie obniona stawka podatku od dochodw osobistych 28% - udzia podatkw wpacanych przez osoby najbogatsze w caoci dochodw z podatku od dochodw osobistych wzrs z 14% w 1981 roku do 18% w latach 1984-1985 oraz do 2022% midzy rokiem 1981 a 1990. Wida std, e dziki obnieniu stawki podatkowej dochody USA w krtkim, jak i w dugim okresie wrosy. Oznacza to, e stawka podatkowa w wysokoci 34% znajdowaa si po prawej stronie optymalnego punktu podatkowego. Argumentem przemawiajcym za tym jest rezultat podwyszenia w 1990 roku tej samej stawki podatkowej. W 1991 roku udzia podatku od osb najbogatszych obniy si jednak do 19% caoci dochodw z PIT! Przypadkw mona mnoy. W Europie dobrym przykadem s Wgry, gdzie przedsibiorca paci 18% podatku, a w Rosji 13% i pomimo drastycznej redukcji podatkw (dla porwnania w Polsce stawka wynosi 40%3) budet nie straci, a wrcz zyska. Tak, jak ju wspominaem krzywa Laffera to nie tylko podatki od osb, ale take VAT, akcyza, ca i inne mniejsze, wiksze podatki kadzione na produkty. Tutaj atwiej jest wyznaczy i oszacowa moliwe pooenie krzywej Laffera odnonie jednego produktu. Naley jednak mie si na bacznoci przy ferowaniu zbyt szybkich osdw, gdy nie tylko wielko stopy podatkowej, czas, mentalno czowieka czy rodzaj produktu wpywaj na decyzj nabycia bd nienabycia okrelonego dobra. Rnie to bdzie wyglda z uwagi na region. Zwikszenie bowiem akcyzy na alkohol bdzie miao inny skutek dla jego produkcji w Piotrkowie Trybunalskim, w centrum Polski, a inaczej dla miasteczek przygranicznych, gdzie bardziej opacalny stanie si przemyt4 bd zwoenie alkoholu z taszych Czech czy nawet Niemiec, gdzie wdka jest tasza o ca 30%. Inaczej rzecz biorc ksztatowanie si krzywej zalee bdzie take od moliwoci ominicia wysokich podatkw, w tym m.in. atwo w wejcie w szar stref.
3 4 Wg niektrych przed osigniciem punktu krytycznego broni nas system ulg, ktry powoduje, e ponad poowa przychodw z podatku PIT, jest przez nas odliczana wanie z tego tytuu. Sekcja Krajowa Przemysu Spirytusowego i Drodowego NSZZ "Solidarno" szacuje, e na polski rynek trafia w cigu roku nielegalnie od 110 mln do 135 mln butelek. Po przemnoeniu przez wynoszc ok. 15 z. kwot akcyzy (opodatkowanie wyrobw spirytusowych wynosi cznie z VATem ca 80%), daje to ubytek dochodw budetowych w wysokoci 1,6-2,1 mld z.

Poniej kilka przykadw z ycia wzitych. W roku 2000 polski rzd prbujc uzyska wiksze przychody do budetu zdecydowa o podwyce akcyzy na samochody z 2 do 6%. Spowodowao to efekt odwrotny (zebrano 35 mln zotych mniej), w tym take ostre wyhamowanie sprzeday samochodw. Spadek sprzeday, ktry odnotowano od stycznia do lipca (w porwnaniu z analogicznym okresem 1999 roku) wynis ponad 28%. Wysoka akcyza dotyka jednak przede wszystkim przemys tytoniowy. W samym tylko 1999 roku, jak oceni Jan Adamski, prezes Zwizku Pracodawcw Przedsibiorstw Dystrybucyjnych warto przemyconych do Polski papierosw przekroczya 1 mld z, a ubytki podatkowe z tym zwizane wyniosy 730 mln z! Potwierdzaj to prowadzone przez instytuty Pentor i Almares badania dotyczce konsumpcji papierosw sprowadzonych do Polski bez ca. Wynika z nich, e w kraju co szsty wypalany papieros pochodzi od przemytnikw. Sytuacja byaby inna, gdyby nie wysoka akcyza, ktrej stopa wg wielu ju dawno przekroczya punkt przegicia i znajduje si po stronie o nachyleniu ujemnym. Wydaje si zatem, e dziki jej obnieniu budet pastwa mgby zyska. Tak byo w przypadku akcyzy na alkohol, kiedy to w zeszym roku nastpio jej obnienie, a mimo to dochody z tego podatku wzrosy. Zakoczenie Nie ulega wtpliwoci, e krzywa Laffera, cho brana pod uwag, nie jest uwaana za narzdzie pozwalajce ksztatowa polityk fiskaln pastwa. Powodem jest oczywicie brak odpowiednich regu, pozwalajcych na wyznaczenie punktu przegicia, punktu najwikszych wpyww do budetu. Ale waniejszy jest raczej sama wiadomo, po ktrej stronie owego punktu znajduje si dana stawka podatkowa. Pozwala to na uniknicie powikszania si szarej strefy i obciania spoeczestwa wikszym podatkiem, z ktrego i tak dochody pastwa s mniejsze ni by mona to byo zakada. Kolejnym powodem, szczeglnie podkrelanym przez poplecznikw szkoy podaowej jest oczywicie twierdzenie nisze podatki to wzrost produkcji i szybszy wzrost gospodarczy. atwo to udowodni, jako e podatnicy lepiej potrafi dysponowa swoimi pienidzmi ni robi to pastwo, ktrego aparatura pastwowa przejada 1/3 przychodw podatkowych. Krzyw Laffera mona zatem traktowa, jako przestrog przed zbyt wysokimi podatkami, ktre pastwu nie pomog, lecz raczej zaszkodz. Dlatego warto pamita o istnieniu krzywej Laffera, jako e jej idea poparta jest rzeczywistoci podatkow.
6

Bibliografia Opracowania ksikowe: 1. R. Barro, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997 2. M. Burda, Ch. Wyplosz, Makroekonomia. Podrcznik europejski, Pastwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1995 3. A. Machnik, Podatkowa dwignia gazu, Elamed, Warszawa 2003 4. L. Filipowicz, Amerykaska ekonomia poday, PAN, Warszawa 1992 Artykuy: 1. M. Zieliski, Puapka Laffera, Wprost nr 932 2. L. Balcerowicz, Balcerowicz wprost, Wprost nr 860 3. W. Orowski, Reforma, czyli co?, Gazeta Wyborcza 28.03.2003 4. W. Gadomski, Podatki? Jak magister do doktora, Gazeta Wyborcza 05.11.2001 5. R. Gwiazdowski, Progresywna grabie, Gazeta Wyborcza 23.09.1999 6. W. Gadomski, Gra w podatki, Gazeta Wyborcza 30.02.1998 7. W. Orowski, Obniki podatkw, Parkiet 6-8.03.2004 rda internetowe: 1. Jeszcze o Lafferze i standardzie zota, http://www.kapitalizm.republika.pl/inne/laffer.html 2. Nie ma wolnego rynku..., http://www.kapitalizm.republika.pl/inne/niemarynku.html 3. The Laffer Curve, http://www.vistech.net/users/rsturge/laffercu.html 4. Income Tax - Theories, http://www.bized.ac.uk/virtual/economy/policy/tools/income/inctaxth.htm 5. Explorations of the Laffer Curve, http://www.gmu.edu/jbc/fest/files/Monissen.htm 6. The Laffer Curve works, http://www.townhall.com/columnists/brucebartlett/bb20030926.shtml