Ustawa z .

2012 roku o zmianie ustawy Kodeks karny

Art. 1. W ustawie z 06 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729, Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027, Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935, Nr 228, poz. 2255, 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479, Nr 180, poz. 1493, z 2006 r. Nr 190, poz. 1409, Nr 218, poz. 1592, Nr 226, poz. 1648, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859, Nr 192, poz. 1378, z 2008 r. Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782, Nr 171, poz. 1056, Nr 173, poz. 1080, Nr 214, poz. 1344, z 2009 r. Nr 62, poz. 504, Nr 63, poz. 533, Nr 166, poz. 1317, Nr 168, poz. 1323, Nr 190, poz. 1474, Nr 201, poz. 1540, Nr 206, poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 40, poz. 227 i 229, Nr 98, poz. 625 i 626, Nr 125, poz. 842, Nr 127, poz. 857, Nr 152, poz. 1018 i poz. 1021) wprowadza si nastpujce zmiany:

1) art. 119 1 otrzymuje brzmienie: Kto stosuje przemoc lub grob bezprawn wobec grupy osb lub poszczeglnej osoby z powodu przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej, z powodu bezwyznaniowoci lub ze wzgldu na pe, tosamo pciow, wiek, niepenosprawno bd orientacj seksualn, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5 2) art. 194 otrzymuje brzmienie: 1. Kto ogranicza czowieka w przysugujcych mu prawach ze wzgldu na jego przynaleno wyznaniow albo bezwyznaniowo, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do 1 roku. 1

 2. Jeeli czynu okrelonego w 1 dopuszcza si funkcjonariusz publiczny w zwizku z wykonywaniem swoich funkcji, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.

3) art. 195 otrzymuje brzmienie: 1. Kto zoliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kocioa lub innego zwizku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do 1 roku. 2. Tej samej karze podlega, kto zoliwie przeszkadza pogrzebowi, lub obrzdom aobnym. 3. Jeeli czynu okrelonego w 1 i 2 dopuszcza si funkcjonariusz publiczny w zwizku z wykonywaniem swoich funkcji, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 2. uroczystociom

4) Art. 196 otrzymuje brzmienie: 1. Kto umylnie obraa uczucia religijne innych osb poprzez publiczne zniewaenie miejsca przeznaczonego do wykonywania obrzdw religijnych lub znajdujcego si w tym miejscu przedmiotu czci religijnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do 6 miesicy. . 2. ciganie przestpstwa okrelonego w 1 odbywa si z oskarenia prywatnego.

5) Art. 256 1 otrzymuje brzmienie: 1 Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrj pastwa albo nawouje do nienawici na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo, pe, tosamo pciow, wiek, niepenosprawno bd orientacj seksualn, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.

6) art. 257 otrzymuje brzmienie: Kto publicznie zniewaa grup ludnoci albo poszczegln osob z powodu przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu bezwyznaniowoci, jak rwnie ze wzgldu na pe, tosamo pciow, wiek, niepenosprawno bd orientacj seksualn lub z takich powodw narusza nietykalno cielesn innej osoby, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

Art. 2. Ustawa wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.

UZASADNIENIE Proponowana nowelizacja ustawy z 06 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z pn. zm.; dalej jako kodeks karny lub kk) zawiera dwa zasadnicze cele:

I. przeciwdziaanie dyskryminacji oraz naruszeniom praw i wolnoci czonkw mniejszociowych grup religijnych i wiatopogldowych (zmiany art. 194, art. 195 i art. 196 kk) oraz II. zapewnienie skutecznej ochrony prawnokarnej przed przestpstwami

popenianymi z nienawici (hate crimes) z uwagi na pe, tosamo pciow, wiek, niepenosprawno oraz orientacj seksualn (zmiany art. 119, art. 256 i art. 257 kk) Wskazane cele maj jednoznacznie antydyskryminacyjny charakter, sigajc w pierwszym rzdzie do zawartych w Konstytucji RP: 1. 2. 3. zakazu dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP), zasady rwnoci wobec prawa (art. 32 ust. 1 zd. pierwsze Konstytucji RP), nakazu traktowania wszystkich w rwny sposb przez wadze publiczne (art. 32 ust. 1 zd. drugie Konstytucji RP). Przywoane postanowienia Konstytucji RP znajduj te potwierdzenie w

zobowizaniach midzynarodowych Rzeczpospolitej Polskiej. Ograniczajc si w tym zakresie do trzech najwyrazistszych przykadw zakazw dyskryminacji niezalenie od przesanek, mona przywoa: 1. Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 roku, Nr 38, poz. 167), ktrego art. 26 stanowi: Wszyscy s rwni wobec prawa i s uprawnieni bez adnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna by ustawowo zakazana oraz powinna by zagwarantowana przez ustaw rwna dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacj z takich wzgldw, jak: rasa, kolor skry, pe, jzyk, religia, pogldy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub spoeczne, sytuacja majtkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okolicznoci; 2. Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych (Dz. U. z 1977 roku, Nr 38, poz. 169), ktrego art. 2 ust. 2 stanowi: 4

Pastwa Strony niniejszego Paktu zobowizuj si zagwarantowa wykonywanie praw wymienionych w niniejszym Pakcie bez adnej dyskryminacji ze wzgldu na ras, kolor skry, pe, jzyk, religi, pogldy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub spoeczne, sytuacj majtkow, urodzenie lub jakiekolwiek inne okolicznoci; 3. Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci (Dz. U. z 1993 roku, Nr 61, poz. 284), ktrej art. 14 stanowi: Korzystanie z praw i wolnoci wymienionych w niniejszej Konwencji powinno by zapewnione bez dyskryminacji wynikajcej z takich powodw jak pe, rasa, kolor skry, jzyk, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub spoeczne, przynaleno do mniejszoci narodowej, majtek, urodzenie bd z jakichkolwiek innych przyczyn. Wskaza naley, e wyej wymienione zapisy Konstytucji RP nie doczekay si - jak dotd penego odzwierciedlenia w obowizujcych regulacjach prawnokarnych. Jak si wydaje, zdecydoway o tym nieaktualne z dzisiejszego punktu widzenia - uwarunkowania spoeczno-obyczajowe. Obecny stan ochrony prawnokarnej nie odpowiada wspczesnym potrzebom spoecznym,

ksztatowanym m.in. przez coraz peniejsz i wyraniejsz obecno w przestrzeni publicznej przedstawicieli grup do tej pory wykluczanych, marginalizowanych i lekcewaonych: - mniejszociowych grup religijnych i wiatopogldowych, - kobiet, - osb transpciowych, - osb starszych, - osb niepenosprawnych, - osb homoseksualnych i osb biseksualnych. Obowizujce regulacje nie uwzgldniaj te nowych lub wczeniej nieobecnych bd marginalizowanych zagroe, przed jakimi chroni winno prawo karne. Najwyraniejszym z tych zagroe jest zjawisko homofobii irracjonalnego, faktycznie bezpodstawnego, ale kulturowo zakorzenionego i przybierajcego rozmaite formy lku przed osobami homoseksualnymi i osobami biseksualnymi

odpowiedzialne za ich dyskryminacj spoeczn, wykluczenie, potpienie, nienawi oraz agresj wobec tych osb. Uwzgldnienia wymaga te zjawisko transfobii, stanowice swoisty odpowiednik homofobii, wymierzony wobec osb transpciowych. Wyrnikiem tej grupy osb nie jest orientacja seksualna, ale szeroko pojta tosamo pciowa, tj. przynaleno danej osoby do danej pci biologicznej, wzgldnie sytuowanie si pomidzy pciami biologicznymi, a ponadto relacja pci biologicznej i pci psychicznej do pci spoecznej (pci kulturowej, ang. gender). Najszerzej znan postaci transpciowoci jest transseksualno, tj. brak zgodnoci midzy pci biologiczn a pci psychiczn (jedyny sposb usunicia niezgodnoci to dopasowanie pci biologicznej do pci psychicznej zabiegami chirurgicznymi i terapi hormonaln). Spektrum transpciowoci jest jednak duo szersze. Najoglniej ujmujc, tosamo osoby transpciowej nie pokrywa si z konwencjonalnymi pogldami na temat rodzaju mskiego i eskiego, ale czy oba rodzaje lub przemieszcza si pomidzy nimi. Pod wieloma wzgldami podobny do homofobii oraz transfobii jest mechanizm stygmatyzowania ale take wiktymizacji osb niepenosprawnych oraz osb starszych. Jest swoistym kulturowym tabu, e osoby nalece do tych grup padaj ofiar dyskryminacji a take przestpstw nalecych do kategorii przestpstw z nienawici. Podobnie niejako w cieniu znajduj si czyny motywowane niechci i uprzedzeniami na tle pci ofiar. Dosigaj przede wszystkim kobiet. Podobnie jak wyej wymienione, take przesanka pci ofiary jako motyw przestpstwa z nienawici jest uznawana za tabu w odniesieniu do kobiet uzasadnieniem jest ich szczeglna pozycja w kulturze; kobiety tradycyjnie postrzegane s jako wyposaone w dodatkow ochron przed przemoc wanie z racji pci.

Przynajmniej czciow odpowiedzi na potrzeb dokonania odnonych zmian obowizujcego ustawodawstwa jest proponowana nowelizacja kodeksu karnego. Zarazem czyni ona zado niemal wszystkim wyrnionym w doktrynie funkcjom prawa karnego: 6

ochronnej (ochrona stosunkw spoecznych i ochrona dbr nalecych do podmiotw uczestniczcych w tych stosunkach przed zamachami na nie),

afirmacyjno-motywacyjnej (ksztatowanie prawidowych postaw zachowania poprzez wskazywanie dbr zasugujcych na szacunek i ochron),

prewencyjno-wychowaczej (przyszociowe oddziaywanie represji karnej, tak w wymiarze indywidualnym jak i oglnym),

sprawiedliwociowej (ksztatowanie oraz zaspokajanie poczucia sprawiedliwoci spoecznej).

Ad I. To proponowanych zmian art.194, art. 195 i art.196 kk

W odniesieniu do artykuw 194 i 195 projekt przewiduje ograniczenie grnej granicy zagroenia kar pozbawienia wolnoci do jednego roku, jeeli sprawc jest osoba prywatna, zachowujc jednoczenie dotychczasow, wysok granic

zagroenia kar w przypadku, gdy czynw okrelonych w tych artykuach dopuszcza si funkcjonariusz publiczny podczas wykonywania swoich funkcji lub w zwizku z ich wykonaniem. W demokratycznym pastwie prawnym obowizki funkcjonariuszy

publicznych s wiksze ni w przypadku zwykych obywateli. Posiadanie wadzy wie si nieodcznie ze szczegln odpowiedzialnoci, uzasadniajc

wprowadzenie surowszej sankcji karnej dla funkcjonariusza publicznego, ktry sprzeniewierza si swojej funkcji, dokonujc zamachu na porzdek prawny, ktrego ochrona jest jego podstawowym obowizkiem. Zakres pojcia funkcjonariusz publiczny okrela art. 115 13 Kodeksu karnego. W odniesieniu do art. 196 celem postulowanych zmian jest przede wszystkim pogodzenie ochrony uczu religijnych z takimi fundamentalnymi wartociami pluralistycznego i demokratycznego spoeczestwa, jak wolno myli, sumienia i sowa oraz m.in. twrczoci artystycznej i korzystania z dbr kultury (por. art. 73 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.). W dotychczasowym brzmieniu art. 196 Kodeksu karnego jest wykorzystywany przez jednostki lub grupy bigoteryjne do eliminacji utworw artystycznych kolidujcych z ich przekonaniami, a tym samym jest 7

instrumentem cenzurowania treci utworw artystycznych, co jednoznacznie narusza wyej powoane gwarancje wolnoci artystycznej, a take m.in. gwarancje wolnoci myli, sumienia i religii. W obecnym stanie prawnym przedsiwzicie artystyczne lub inne

wystpienie publiczne moe by poczytane za obraz uczu religijnych nawet w tych przypadkach, gdy odbywa si w miejscu takim jak galeria sztuki, gdzie wolno artystyczna powinna by chroniona w szczeglny sposb. Sytuacja ta jest nie tylko wynikiem naciskw politycznych dominujcej grupy wyznaniowej, ale take nazbyt oglnikowego sformuowania art. 196 w dotychczasowym brzmieniu. Nowa regulacja powinna respektowa gwarancje praw i wolnoci, a jednoczenie czyni zado wymogowi jasnoci prawa, definiujc jednoznacznie obszar, w ktrym uczucia religijne powinny by chronione przepisami Kodeksu karnego bez naruszania innych chronionych prawem wartoci. Dc do realizacji tego celu, niniejszy projekt postuluje penalizacj tylko tych czynw, ktre maj charakter umylny i ktre polegaj na zniewaeniu miejsca przeznaczonego do wykonywania obrzdw religijnych lub znajdujcego si w tym miejscu przedmiotu czci religijnej. Ochronie przepisami Kodeksu karnego powinny podlega kocioy, kaplice i witynie wyzna innych ni chrzecijaskie inne miejsca w sferze publicznej powinny by wolne od tego typu ogranicze, co nie pozbawia nikogo prawa do ewentualnego wystpienia w obronie naruszonych dbr osobistych w powdztwie cywilnym. Projekt przewiduje take ograniczenie grnej granicy zagroenia kar pozbawienia wolnoci do 6 miesicy. Jakie jest bowiem uzasadnienie utrzymania dotychczasowej granicy zagroenia kar pozbawienia wolnoci, skoro Kodeks karny w przypadku publicznego zniewaenia, zniszczenia, uszkodzenia lub usunicia flagi, goda, sztandaru lub innego znaku pastwowego przewiduje kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do jednego roku. Naruszenia wartoci subiektywnych i partykularnych, takich jak uczucia religijne, powinny by karane agodniej ni obraza wartoci oglnopastwowych, bliskich caej wsplnocie obywatelskiej i narodowej.

Konstytucja RP w preambule jednoznacznie wskazuje na pluralizm aksjologiczny i wyznaniowy spoeczestwa polskiego, a zarazem w art. 32 ust. 1 gwarantuje wszystkim rwno wobec prawa praz prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne. Wspomniana norma ustrojowa uzasadnia postulat wyraony w propozycji art. 196 2, tak aby pastwowe organy cigania nie angaoway si w sprawy wyznaniowe, zwaszcza w aspekcie tak subiektywnym, jak ochrona uczu.

Ad II. To proponowanych zmian art. 119 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk
Proponowane zmiany art. 119 1 kk, art. 256 kk oraz art. 257 kk maj na celu zapewnienie osobom nalecym do grup spoecznych, ktre mona wyrni uywajc kryterium pci, tosamoci pciowej, niepenej sprawnoci, wieku oraz orientacji seksualnej, prawnokarnej ochrony przed tzw. hate crimes, przestpstwami motywowanymi uprzedzeniami - przede wszystkim przed przejawami tzw. mowy nienawici, ale take przemocy fizycznej. Mowa nienawici Mowa nienawici (hate speech) jest pojciem sformuowanym w

pimiennictwie pastw zachodnich na gruncie bada nad dyskryminacj i wykluczeniem spoecznym. Uznaje si, e mow nienawici s wszelkie przejawy uycia jzyka w celu zniewaenia, ponienia bd pomwienia danej osoby lub grupy osb, wyrnianych przy uyciu wybranej cechy bd kryterium, a take wywoania lub utrzymania nienawici wobec takiej osoby lub osb. Mowa nienawici opiera si i odwouje do przypisywanych zasadniczo wszystkim osobom z danej grupy nieprawdziwych cech i charakterystyk, ktre operujc utrwalonym przez kultur stereotypem i uoglnieniem - pogarszaj wizerunek spoeczny i poczucie godnoci osb z tej grupy. Jako przykady mona wymieni nastpujce twierdzenia: 9

Cyganie, Romowie i Rumuni nie dbaj o higien osobist, ebrz, kradn i oszukuj, a zdobyte nieuczciwie pienidze przeznaczaj na hazard, rozpust i wystawne domy;

Murzyni s leniwi, wymagaj nadzoru przy najprostszych pracach i nie maj predyspozycji do pracy umysowej;

Niemcy s butni, prostaccy i brutalni, skonni do narzucania innym swojej woli si, czuj respekt tylko przed tymi, ktrych uwaaj za silniejszych od siebie;

Rosjanie s biednymi, ograniczonymi prostakami o skonnoci do alkoholu, ktrzy marz o tym, eby militarnie zrekompensowa sobie swoj

dotychczasow niedol; osoby narodowoci lub pochodzenia ydowskiego s z gruntu ze, tchrzliwe, faszywe, zdradzieckie i chciwe; Polacy s pieniaczami oraz awanturnikami, nie potrafi solidnie ani wytrwale pracowa, kradn samochody, a ponadto notorycznie naduywaj alkoholu; wiadkowie Jehowy to sekta, ktra urzdza pranie mzgu swoim czonkom i wyzyskuje ich w sobie tylko znanych niecnych celach; osoby niewierzce prbuj wszystkim dookoa narzuci swj punkt widzenia i zniszczy instytucje oparte na wierze, nie uczestniczc w yciu duchowym same stawiaj si poza nawiasem spoeczestwa i zasuguj na gorsze traktowanie; osoby wyznania prawosawnego nie s prawdziwymi chrzecijanami, tylko nieprawomylnymi odszczepiecami; muzumanie s niebezpiecznymi fanatykami, zdolnymi powici swoje ycie, eby zabi jak najwiksz liczb niewinnych ludzi; kobiety s predysponowane do innych zasadniczo spoecznie mniej prestiowych, mniej znaczcych i gorzej patnych zawodw oraz funkcji, anieli mczyni (s gorszymi kierowcami, bo brak im orientacji w przestrzeni i maj saby refleks, nie nadaj si na stanowiska kierownicze, bo s zbyt emocjonalne i nie umiej podejmowa szybkich i zdecydowanych rozstrzygni, s matkami, wic powinny zasadniczo pracowa z dziemi, jako nauczycielki, przedszkolanki i opiekunki, a inne zawody pozostawi mczyznom, znaj si tylko na praniu, sprztaniu i gotowaniu, wic tym powinny si zajmowa); 10

mczyni s agresywni, brutalni, skonni do alkoholu i przemocy, brak im wyczucia i wraliwoci, nie powinni w zwizku z tym wykonywa niektrych zawodw, wymagajcych tych cech, jednoczenie mczyni, ktrzy nie posiadaj w/w przecie negatywnych - cech nie s uwaani za prawdziwych mczyzn;

osoby

niepenosprawnoci,

szczeglnoci

niepenosprawnoci

intelektualn, nie s penowartociowymi ludmi, naley ich pilnowa, eby nie zrobili krzywdy sobie lub otoczeniu, nie potrzeba im adnych praw, bo nie umiej/nie mog z nich korzysta, ich uczucia (mio, przyja) ani pragnienia (zaoenia rodziny, posiadania przyjaci, wykonywania pracy) nie zasuguj na uwzgldnienie; osoby starsze, o ile s do tego zdolne fizycznie, maj si odda do dyspozycji swoim rodzinom, zajmujc dziemi i pomoc w domu, jeli brak im sprawnoci fizycznej powinny usun si w cie i robi wszystko, eby nie by ciarem dla bliskich, dodatkowo osoby starsze nie rozumiej wspczesnego wiata, zatem podobnie jak osb z niepenosprawnoci intelektualn - naley ich pilnowa, eby nie zrobiy krzywdy sobie lub otoczeniu, ponadto osoby starsze nie maj prawa aspirowa do penego udziau w yciu prywatnym ani spoecznym; osoby transpciowe to szczeglne poczenie emocjonalnego zaburzenia (najpewniej homoseksualnoci) z innymi odchyleniami, skutkujce w

szczeglnoci przebieraniem si za kobiet bd za mczyzn; osoby biseksualne niezalenie od pci s emocjonalne zaburzone i wymagaj terapii, ktra pomoe im si sta heteroseksualnymi kobietami i mczyznami; wedug alternatywnego pogldu osoby biseksualne niezalenie od pci powinny rozstrzygn, czy s homoseksualne czy heteroseksualne, albowiem tylko udaj biseksualno, ktra w istocie nie istnieje; oba przytoczone pogldy zakadaj, e osoby biseksualne s zainteresowane wycznie wspyciem pciowym i pragn jego urozmaicenia obcujc z osobami rnej pci;

11

kobiety homoseksualne boj si i nienawidz mczyzn, s emocjonalne zaburzone i wymagaj terapii, ktra pomoe im si sta heteroseksualnymi kobietami;

mczyni homoseksualni s zniewieciali oraz zainteresowani wycznie wspyciem pciowym, nie s zdolni do zbudowania trwaych wizi opartych na mioci i partnerstwie, s emocjonalne zaburzeni oraz wymagaj terapii, ktra pomoe im si sta heteroseksualnymi mczyznami. Klimat dla mowy nienawici buduje te formuowanie pod adresem

wszystkich osb nalecych do danej grupy nieprawdziwych, mglistych, a czsto wrcz absurdalnych zarzutw, nie zawsze stawianych wprost - czasem w zawoalowanej formie, jako pozornie niewinne przypuszczenie, domys, wyraz zaniepokojenia, postpowania s: oskaranie ydw o spiskowanie przeciwko jakiemu krajowi, celem przejcia nad nim kontroli lub doprowadzenia do jego upadku, oskaranie ydw o porywanie chrzecijaskich dzieci i przeprowadzanie na nich tzw. mordw rytualnych, posdzanie organizacji dziaajcych na rzecz emancypacji osb a w istocie obraliwa supozycja. Przykadami takiego

homoseksualnych i osb biseksualnych o zwizki z organizacjami przestpczymi i tzw. midzynarodow siatk pedofilsk, utosamianie homoseksualnych mczyzn z pedofilami, oskaranie osb homoseksualnych o promowanie lub propagowanie homoseksualizmu, co ma zagraa przede wszystkim modziey. Hate speech wywodzi si (a czasem jest z nim utosamiana) z pierwszego stadium tzw. skali Allporta, tj. z nieprzychylnymi werbalnymi uwagami na temat jakiej osoby bd grupy, czynionymi nie wprost wobec tych osb, ale adresowanymi do szerokiego Badajc odbiorcy, niejako za plecami samych

zainteresowanych.

zjawisko

spoecznego

okazywania

uprzedze,

amerykaski psycholog Gordon Allport wyrni pi stadiw jego zaawansowania: antilocution (dzi hate speech),

12

avoidance celowe unikanie przez przedstawicieli wikszoci obecnoci oraz towarzystwa osoby lub osb nalecych do wykluczanej grupy (przejawy sigaj od towarzyskiego ostracyzmu po segregacj ludzi),

discrimination celowe nierwne traktowanie osoby bd osb z wykluczanej grupy, pozbawianie ich moliwoci penego udziau w yciu spoecznym np. przez ograniczanie dostpu do wyksztacenia, pracy, awansu zawodowego,

physical attacks celowe ataki fizyczne, majce na celu zniszczenie mienia osoby bd osb nalecych do wykluczanej grupy, a take spowodowanie obrae oraz mierci u tych osb,

extermination celowe, fizyczne wyniszczenie caej wykluczanej grupy. W Nature of Prejudice (1954) G. Allport wskazywa i analizowa, jak osignicie

jednego stadium w spoecznym okazywaniu uprzedze prowadzio do nastpnego stadium. Przestrzega tym samym przed lekcewaeniem wszelkich przejaww nawet najniszego stopnia uprzedze spoecznych dzi okrelanego mianem mowy nienawici. Zdaniem G. Allporta stadium to tworzy odpowiedni atmosfer do rozszerzenia akceptacji dyskryminacji (uznania dyskryminacji za co oczywistego, naturalnego i podanego), waciwy grunt dla dalszych dziaa wymierzonych przeciwko wykluczanej osobie lub grupie. Jzyk ksztatuje ludzk wiadomo przy takim zaoeniu ze wszech miar suszne pozostaj ostrzeenia G. Allporta przed rozwojem zjawiska, jakie okrelamy dzi mianem mowy nienawici. Pastwo nie moe dopuci do sytuacji, w ktrej jzyk bdzie narzdziem dyskryminacji jakiejkolwiek grupy, tworzcym odpowiedni klimat i torujcym drog dla dalszych jej przejaww. Mowa nienawici najczciej przybiera posta obraliwych i poniajcych wypowiedzi, grb bezprawnych oraz siania nienawici skierowanej wobec osb nalecych do danej grupy. Kierujc si tragicznymi dowiadczeniami

historycznymi, w szczeglnoci majc na uwadze zbrodnie II wojny wiatowej, popenione przede wszystkim na tle narodowociowym, etnicznym i rasowym, polski ustawodawca zawar w obowizujcym kodeksie karnym przepisy penalizujce:

13

przemoc

lub

grob

bezprawn

wymierzone

wobec

grupy

osb

lub

poszczeglnej osoby z powodu jej przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowoci (art. 119 kk), nawoywanie do nienawici na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo (art. 256 kk), publiczne zniewaenie grupy ludnoci albo poszczeglnej osoby z powodu jej przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowoci, a take naruszenie nietykalnoci cielesnej innej osoby z tych powodw (art. 257 kk). Wskazane przejawom przepisy maj zasadniczo i przeciwdziaa a take kryminalnym przestpstwom

ksenofobii,

antysemityzmu

rasizmu,

dyskryminacji z uwagi na wyznanie i bezwyznaniowo. W poczeniu z zasad nullum crimen sine lege oznacza to, e przejawy nienawici wywoanej innymi przesankami nie s penalizowane. Takie zawenie ochrony naley uzna za nieuzasadnione i prowadzce do pominicia: kobiet (zagroonych przez przejawy seksizmu oraz mizoginii), osb transpciowych (zagroonych przez przejawy transfobii), osb niepenosprawnych, osb starszych (zagroonych przez przejawy ageizmu), lesbijek, gejw i osb biseksualnych (zagroonych przez przejawy homofobii).

Wymienione grupy rni si liczebnoci oraz przesankami, dla ktrych wystpuje ich zagroenie mow nienawici i przemoc. Uwzgldnienie w kryminalizacjach antydyskryminacyjnych niektrych tylko przesanek prowadzi nie tylko do zrnicowania intensywnoci ochrony prawnokarnej, lecz w konsekwencji rwnie moe by postrzegane jako przejaw hierarchizacji (wartociowania) moliwych przyczyn dyskryminacji, co wydaje si by sprzeczne z aktualnymi tendencjami midzynarodowego prawa antydyskryminacyjnego, a zwaszcza standardami unijnymi. Niewtpliwe jest natomiast, e zrnicowaniu temu naley

przeciwdziaa, w pierwszym rzdzie nie dopuszczajc do rozpowszechnienia pierwszego stadium Allporta, czyli powstaniu poprzez uycie mowy nienawici -

14

atmosfery spoecznego przyzwolenia na dalsz dyskryminacj, z agresj fizyczn wcznie.

Dostpna ochrona przed przestpstwami z nienawici art. 190 1, art. 212 i art. 216 kk Jak ju wskazano, kodeks karny nie przewiduje sui generis przestpstw z nienawici ukierunkowanych na pe, tosamo pciow, wiek, niepen sprawno ani orientacj seksualn. W obecnym stanie prawnym dobra osb bd grup osb wyrnianych przy pomocy tych kryteriw s chronione na zasadach oglnych. Dlatego ju w tym miejscu wskaza naley na sabo argumentacji, zgodnie z ktr wymienione grupy osb korzystaj z naleytej i wystarczajcej ochrony

prawnokarnej za porednictwem przepisw art. 190 1 kk, art. 212 kk oraz art. 216 kk (dla uproszczenia, w poniszym omwieniu przywoany zostanie tylko przykad osb homoseksualnych i osb biseksualnych). Przepis art. 190 1 kk (groba karalna) przewiduje dwa znamiona przestpstwa: grob popenienia zbrodni lub wystpku wobec danej osoby lub osoby dla niej najbliszej, uzasadnion obaw, e groba ta zostanie speniona.

W praktyce wymagane jest skonkretyzowanie adresata bd adresatki groby, poprzez wymienienie tej osoby bd przez jej wyrane wskazanie w inny sposb. Groby, nawet pobicia i pozbawienia ycia, kierowane pod adresem konkretnej grupy osb, np. klientw lokalu zaoonego zasadniczo z myl o osobach homoseksualnych i osobach biseksualnych, nie s kwalifikowane ani z przepisu art. 190 1 kk ani z jakiegokolwiek innego przepisu kodeksu karnego; zdarza si, e traktowane s wrcz jako niekaralne ostrzeenie, ktre nie upowania do jakichkolwiek krokw przewidzianych przez prawo karne. Dla porwnania: analogiczne groby kierowane pod adresem osb uczszczajcych do miejsca spotka mniejszoci religijnej, etnicznej, rasowej bd narodowociowej, s kwalifikowane z art. 119 1 kk i cigane z urzdu. Nie jest przy tym wymagana konkretyzacja osb, wobec ktrych kierowane s groby, podobnie jak nie jest wymagane wystpienie obawy 15

przed ich spenieniem w zwizku z czym nie analizuje si tego, na ile realne byo spenienie groby. Przepisy art. 212 kk (zniesawienie) przewiduj karalno zachowania polegajcego na pomwieniu innej osoby bd grupy osb o takie postpowanie lub waciwoci, ktre mog poniy j w opinii publicznej lub narazi na utrat zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju dziaalnoci. Podnosi si przy tym, e postpowanie bd waciwo pomwionego byy negatywne z punktu widzenia opinii publicznej (ochrona czci zewntrznej pomwionego). Wszystkie badania opinii publicznej przeprowadzane w tym zakresie w Polsce (szczegy patrz niej) wskazuj na to, e homoseksualno jest cech postrzegan jednoznacznie negatywnie. Orientacja seksualna jest jednak cech obiektywn, niezalen od woli i wysikw jakiejkolwiek osoby, nie moe te podobnie jak np. kolor skry - stanowi kryterium postrzegania ani oceny tej osoby. Paradoksalnie zatem, stosowanie przepisw art. 212 kk dla ochrony osb homoseksualnych i osb biseksualnych mija si z celem, moe by bowiem skuteczne tylko przy zaoeniu, e osoba homoseksualna lub osoba biseksualna: bdzie zaprzecza swojej rzeczywistej orientacji seksualnej, jednoczenie bdzie si zgadza, e negatywne postrzeganie homoseksualnoci i biseksualnoci przez opini publiczn jest suszne i prawidowe. Wtpliwa jest te ochrona zapewniana przez art. 212 kk osobom, ktre nie s homoseksualne ani biseksualne, a zostan pomwione o homoseksualno bd biseksualno (m.in. przypadki dyskryminacji przez asocjacj). Przypisywanie orientacji seksualnej negatywnych konotacji z zasady nie powinno mie bowiem miejsca nawet, jeli na potrzeby art. 212 kk przyjmuje si, e do pomwienia mona wykorzysta kad cech i waciwo, w tym obiektywnie neutraln, a ponadto take tak, ktrej negatywne postrzeganie w spoeczestwie jest li tylko wynikiem braku spoecznej akceptacji dla odmiennoci, ktry nie powinien mie miejsca. Do powyszych uwag naley te doda utrudnienie w stosowaniu art. 212 kk, jakie wprowadza konieczno cigania opisanego w nim przestpstwa z oskarenia prywatnego.

16

Przepisy art. 216 kk (zniewaga) maj na celu ochron czci wewntrznej kadego czowieka, zatem ochron przed obraz, ktra ma dotkn jego samego. Problem ze stosowaniem art. 216 kk dla ochrony przed homofobicznie motywowan mow nienawici jest analogiczny do zarysowanego wyej w przypadku art. 212 kk. Osoba zniewaona (w zaoeniu byaby to osoba homoseksualna bd biseksualna) sama musiaaby uwaa homoseksualno i/lub biseksualno za cechy poniajce i obraliwe, a nadto wykaza, e ich nie posiada. Odmiennie przedstawia si sytuacja, w ktrej zniewaga ma charakter wyzwiska czy innego zwrotu powszechnie uznanego za obraliwe, a nadto powizanego z homoseksualnoci czy biseksualnoci (np. cwel, ciota, lesba, peda). Mona przyj, e okrelenia takie s niejako pejoratywne same z siebie, niezalenie od kontekstu orientacji seksualnej, i wyczerpuj znami przestpstwa z art. 216 kk. O ile zatem nazwanie kogo gejem lub lesbijk rodzi wyej zarysowane wtpliwoci odnonie skutecznoci i celowoci stosowania art. 216 kk (przede wszystkim w kontekcie walki z homofobi), o tyle uycie okrele takich jak cwel, ciota i lesba budzi ich mniej. Abstrahujc od powyszych rozwaa naley jednak podobnie jak w przypadku art. 212 kk przypomnie o prywatnoskargowym trybie cigania przestpstw opisanych w art. 216 kk. Przyjcie tego trybu powanie osabia skuteczno stosowania art. 216 kk. Na sile ochrony zapewnianej przez przepisy art. 212 kk i art. 216 kk way te przewidziane w nich zagroenie: przepis art. 212 1 kk przewiduje kar grzywny, albo ograniczenia wolnoci; zniesawienie przy uyciu rodkw masowego komunikowania (przepis art. 212 2 kk) zagroone jest do jednego roku pozbawienia wolnoci, podczas gdy zniewaenie zagroone jest jedynie karami grzywny i ograniczenia wolnoci, a zniewaenie przy uyciu rodkw masowego

komunikowania (przepis art. 216 2 kk) kar grzywny, ograniczenia wolnoci lub pozbawienia wolnoci do jednego roku. Dla porwnania: ju przepis art. 256 kk przewiduje sankcj w postaci grzywny, ograniczenia wolnoci lub pozbawienia wolnoci do dwch lat, przepis art. 257 kk kar pozbawienia wolnoci do trzech lat, natomiast art. 119 kk - sankcj pozbawienia wolnoci od trzech miesicy do piciu lat. 17

Warto te pamita, e ju samo nawoywanie do popenienia przestpstw z art. 119 1 kk czy art. 257 kk jest cigane z art. 255 1 kk. Take sam udzia w zorganizowanej grupie lub zwizku osb majcych na celu popenienie

ktregokolwiek z w/w przestpstw jest cigany z art. 258 1 kk. Ta dodatkowa ochrona osb nalecych do grup wymienionych w art. 119 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk nie ma adnego odpowiednika towarzyszcego regulacjom art. 212 kk i art. 216 kk. Jak z powyszego jasno wynika, stosowanie przepisw art. 212 kk i art. 216 kk przez osoby homoseksualne i osoby biseksualne dla ich ochrony jest w najlepszym razie problematyczne, prowadzi bowiem wprost do utrzymania i utrwalenia zjawiska homofobii w spoeczestwie (w tym homofobii Dostpno

zinternalizowanej) - zamiast do obrony przed nim i walki z nim.

ochrony przewidzianej w art. 212 kk i art. 216 kk jest mocno ograniczona przez prywatnoskargowy tryb cigania, a przewidziane przez omawiane przepisy zagroenie kar nisze od przewidzianego w przepisach objtych projektem zmian. W wietle powyszego nie ulega wtpliwoci, e obecne regulacje, w szczeglnoci art. 190 1 kk, art. 212 kk i art. 216 nie zapewniaj prawnokarnej ochrony przed przestpstwami z nienawici podyktowanej przesank pci, tosamoci pciowej, niepenej sprawnoci wieku ani orientacji seksualnej. Stanowi to nie tylko brak wypenienia konstytucyjnego zakazu dyskryminacji bez wzgldu na przesanki. Brak ten jest duo wyraniejszy i groniejszy, jeli uwzgldni sytuacj spoeczn wok wykluczanych grup, a w szczeglnoci odczucia spoeczne wobec osb transpciowych, osb biseksualnych, lesbijek i gejw.

Ciemna liczba przestpstw z nienawici Do specyfiki walki z dyskryminacj a przestpczoci podyktowanej uprzedzeniami w szczeglnoci abstrahujc od przesanek ochrony prawnokarnej naley liczba przypadkw, ktre pozostaj niezgoszone. Jak si wydaje, znakomita wikszo tych przypadkw pozostaje niezgoszona.

18

Inaczej, ni w przypadku wielu innych przestpstw, wszystkie hate crimes maj silne zakorzenienie w obowizujcej kulturze. Ma to trzy zasadnicze konsekwencje: 1. zmniejszon wiadomo amania norm powinnociowych (prawnych,

moralnych, etycznych) u sprawcw i sprawczy, 2. zwikszone przyzwolenie na dziaanie sprawczy i sprawcw ze strony otoczenia, 3. nasilone czynniki skaniajce osoby pokrzywdzone do zaniechania cigania. Wystpowanie wymienionych konsekwencji mona atwo zaobserwowa na przykadzie typw przestpstw z nienawici obecnie wystpujcych w kodeksie karnym. Liczba zgaszanych rocznie przypadkw przestpstw na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo jest tak niewielka, e mona wrcz podwaa ratio legis art. 119 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk. Poniej przedstawiono statystyki przestpstw odnotowanych przez system Temida w latach 2005-2009 (za raportem Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka Rasizm w Polsce).

Kwalifikacja art. 119 1 i 2 art. 256 art. 257

Liczba zgosze 2005 16 18 34 2006 12 47 35 2007 10 82 33 2008 9 88 50 2009 12 48 95

Argumentem przemawiajcym za niezwykle nisk liczb zgaszanych przestpstw jest homogeniczno spoeczestwa polskiego szczeglnie na tle spoeczestw krajw zachodnich, z silnymi grupami imigrantw, wyrniajcych si kulturowo, jzykowo i religijnie. Przy niewielkiej liczbie potencjalnych

pokrzywdzonych ladowa liczba zgoszonych przestpstw wydaje si zrozumiaa. Jednoczenie to wanie homogeniczno spoeczestwa jest gwn przyczyn utrwalenia postaw antysemickich i ksenofobicznych, ktre potwierdzaj badania socjologiczne. Na tle pozornie jednorodnego spoeczestwa kada odmienno jest 19

wyranie widoczna, jest traktowana jako odstpstwo od normy, odstawanie od wikszoci, a nawet zagroenie. Wobec niemal cakowitego braku barier ochronnych w postaci tolerancji i akceptacji, ktrych rzekomo jednorodne spoeczestwo nie musiao rozwin, by przetrwa, wystpienia przeciw grupom wyrniajcym si jawi si jako naturalne i uzasadnione, a nie jako naruszenie porzdku. W ten sposb u sprawczy, sprawcw oraz otoczenia manifestuj si dwie z w/w konsekwencji kulturowego zakorzenienia przestpstw z nienawici. Jednoczenie po stronie osb pokrzywdzonych obcokrajowcw, imigrantw wystpuje swoista blokada powstrzymujca przed zgoszeniem przestpstwa Policji lub prokuraturze. Osoby pokrzywdzone jako nalece do mniejszoci czuj si marginalizowane, szukaj oparcia raczej wrd swoich, ni wrd obcych, powstrzymuj si przed reakcj na przestpstwo z obawy przed reperkusjami ze strony sprawcy lub sprawczyni, ale take ze strony pastwa i spoeczestwa. U osb pokrzywdzonych przewaa przekonanie, e lepiej zapomnie o sprawie, przemilcze j, uzna za konsekwencj swojego mniejszociowego statusu, za koszt ycia w spoeczestwie zdominowanym przez innych, anieli podejmowa dziaania prawne, wystpowa przeciw sprawczyni lub sprawcy. Zbliony mechanizm funkcjonuje u wszystkich grup mniejszociowych i jest wynikiem ycia w kulturze, ktra dopuszcza tylko jeden zestaw cech i jeden wzr zachowa, a pozostae wyklucza, czyni podatnymi na ataki: w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb biaych osoby o innym pochodzeniu rasowym staj si obcymi, w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb narodowoci polskiej osoby o innym pochodzeniu narodowociowym lub etnicznym staj si obcymi, w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb wierzcych osoby niewierzce staj si obcymi, w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb wyznania

rzymskokatolickiego osoby innych wyzna staj si obcymi. Ten sam mechanizm wykluczania mniejszoci nastpuje w przypadku przesanek, ktre projektuje si doda do art. 119 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk: w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb penosprawnych osoby z niepen sprawnoci staj si obcymi, 20

w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb heteroseksualnych lesbijki, geje i osoby biseksualne staj si obcymi,

w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z kobiet i mczyzn osoby transpciowe, ktre nie czuj si ani kobietami ani mczyznami i nie chc by taktowane ani jako kobiety, ani jako mczyni, staj si obcymi,

w spoeczestwie zoonym niemal wycznie z osb modych oraz osb w wieku produkcyjnym osoby starsze staj si obcymi.

Szczeglnym przypadkiem jest dyskryminacja, w tym przestpczo motywowana uprzedzeniami, wymierzona w kobiety. Kobiety nie stanowi mniejszoci ze wzgldu na swoj liczebno, ale wycznie ze wzgldu na nisk pozycj kulturow. Porwnujc przestpczo z nienawici oraz przestpczo przeciw mieniu uzyskuje si ponury obraz. Wasno, kulturowo uznawana za jedn z

podstawowych wartoci, powszechnie respektowana, jest dobrem tak cennym, e niemal kady zamach na ni (np. kradzie, wamanie, przywaszczenie, oszustwo) powoduje u sprawcy lub sprawczyni wiadomo zamania obowizujcych norm, wywouje potpienie otoczenia oraz inicjuje reakcj osoby pokrzywdzonej przez co zgaszana jest znakomita wikszo przestpstw z tej kategorii. Zniewaajca wypowied skierowana do osoby pochodzenia azjatyckiego na targowisku lub w innym miejscu publicznym nie powoduje u sprawczyni lub sprawcy poczucia, e zamane zostay normy postpowania (nie tylko prawne), nie wywouje reakcji otoczenia i nie skania osoby pokrzywdzonej do zgoszenia przestpstwa. W efekcie ciemna liczba przestpstw motywowanych uprzedzeniami na tle rnic

narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo jest prawdopodobnie wielokrotnie wysza, anieli liczba przestpstw zgaszanych. Jeszcze bardziej skomplikowana i trudna do

zrekonstruowania jest sytuacja grup, ktre nie s objte ochron prawn przed hate crimes. Z braku innej moliwoci sytuacja tych grup w Polsce zostanie przedstawiona za pomoc ekstrapolacji i porwna. Punktami wyjcia bd statystyki

przestpczoci z nienawici z innych krajw oraz wyniki bada spoecznych przeprowadzonych w Polsce.

21

Sytuacja osb niepenosprawnych W Polsce nie prowadzi si bada powiconych przestpstwom

wymierzonym w osoby niepenosprawne. Wystpowanie kategorii przestpstw z nienawici motywowanych niepen sprawnoci mona stwierdzi jedynie porwnujc sytuacj Polski z sytuacj innych krajw gdzie prawo przewiduje takie przestpstwa lub gdzie gromadzi si dane odnonie niepenej sprawnoci pokrzywdzonych.

Przestpstwa z nienawici do osb niepenosprawnych statystyki FBI (1997-2000) Poczwszy od 1997 roku amerykaskie Federalne Biuro ledcze gromadzi dane nt. zgoszonych przestpstw z nienawici wymierzonych w osoby

niepenosprawne. Poniej przedstawiono dane za lata 1997 2000.

Ilo zgosze rodzaj niepenosprawnoci fizyczna psychiczna ogem 1997 9 3 12 1998 14 13 27 1999 11 10 21 2000 20 16 36

Przestpstwa przeciw yciu, zdrowiu i wolnoci rok 2000 1999 1998 1997 ogem zabjstwo zgwacenie 0 0 0 0 0 0 1 1 0 2 cika napa 1 1 3 1 6 zwyka napa 11 7 10 5 33 groby 6 6 9 6 27 Inne 2 0 0 0 2

22

Przestpstwa przeciw mieniu przest. rok rozbj napad kradzie zabr pojazdu podpa- wandalenie lizm inne przeciw spoeczestwu 2000 1999 1998 1997 ogem 0 0 0 0 0 0 1 1 0 2 1 1 3 1 6 11 7 10 5 33 6 6 9 6 27 11 2 2 0 15 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1

Jak wynika z rocznych raportw FBI (ostatni opublikowany raport dotyczy 2008 roku) zbliony poziom zgoszonych przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci utrzyma si w kolejnych latach, co przedstawiono poniej. Ilo zgosze rodzaj niepenosprawnoci fizyczna psychiczna ogem 2004 23 48 71 2005 21 32 53 2006 20 74 94 2007 20 62 82 2008 28 57 85

Niewielka liczba zarejestrowanych przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci staa si rdem krytyki i przyczyn podwaania sposobu gromadzenia danych o tych przestpstwach. Wskazywano przy tym, e gdyby dane zgromadzone przez FBI oddaway rzeczywisto, oznaczaoby to, e przestpstwa te prawie nie wystpuj, e dotykaj znikomego odsetka wielomilionowej populacji osb niepenosprawnych (dla porwnania: w samym tylko 2008 roku FBI odnotowao 1617 przestpstw z nienawici na tle orientacji seksualnej, 1606 na tle wyznania i bezwyznaniowoci, 1148 na tle pochodzenia narodowego i etnicznego oraz 4704 na tle pochodzenia rasowego). Jednoczenie z bada jakoci szkolnictwa wyszego przeprowadzonych w 2001 roku wynika, e rocznie na terenie campusw i akademikw w Stanach Zjednoczonych dochodzi do okoo jednego miliona zdarze

23

kryminalnych motywowanych uprzedzeniami i nienawici przytaczajca wikszo nie jest natomiast zgaszana. Inne badania wskazyway, e rednio co 14 minut w Stanach Zjednoczonych popeniane jest przestpstwo z nienawici. Cho wyniki tych bada i szacunkw wykazuj duy rozrzut oraz dotycz wszystkich przestpstw z nienawici lub podobnych im zdarze kryminalnych, to potwierdzaj, e dane zbierane przez FBI odnonie przestpstw z nienawici przeciw osobom niepenosprawnym s jedynie szcztkowe.

Przestpstwa z nienawici do osb niepenosprawnych CPS Inny obraz wyania si z raportw brytyjskiej Koronnej Suby Prokuratorskiej (Crown Prosecution Service), ktra od 2007 roku prowadzi statystyki przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci. W latach 2007-2008 zgoszono 279 takich przestpstw (dla porwnania: 1219 przestpstw z nienawici na tle orientacji seksualnej), natomiast w latach 2008-2009 444 takie przestpstwa (przy 1090 przestpstwach z nienawici na tle orientacji seksualnej). Wyrany wzrost zgosze przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci w Wielkiej Brytanii idzie w parze ze wzrostem liczby skaza za takie przestpstwa. Jak odnotowaa Koronna Suba Prokuratorska w swoim ostatnim raporcie (dla okresu 2008-2009) dotyczcym przestpstw z nienawici, w grupie czynw na tle niepenej sprawnoci: 45% stanowiy przestpstwa przeciw yciu i zdrowiu, 11% stanowiy przestpstwa przeciw porzdkowi publicznemu, 12% stanowiy kradziee, 7% stanowiy przestpstwa przeciw wolnoci seksualnej, 6% stanowiy rozboje, 5% stanowiy wamania, 14% stanowiy inne przestpstwa.

Przestpstwa z nienawici do osb niepenosprawnych OBWE Doroczny raport Biura Demokratycznych Instytucji i Praw Czowieka (ODIHR) Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie powicony 24

przestpstwom z nienawici w krajach czonkowskich OBWE stwierdza, e w omiu krajach rejestruje si przestpstwa na tle niepenej sprawnoci. S to: Belgia, Cypr, Gruzja, Kanada, Modowa, Niemcy, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Wskaza naley, e raport ten podaje odmienn od raportu CPS liczb przestpstw zgoszonych w Wielkiej Brytanii 800 przypadkw dotyczy jednak zgosze dokonanych policji, a nie Koronnej Subie Prokuratorskiej. Raport podaje jednoczenie, e w Niemczech w 2008 roku zarejestrowano 47 przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci. Z danych przedstawionych do raportu ODIHR OBWE przez organizacje pozarzdowe wynikao te: e osoby niepenosprawne s czterokrotnie bardziej naraone na fizyczn napa, ni osoby bez niepenosprawnoci (dane British Council of Disabled People), 47% osb niepenosprawnych poddanych badaniu przeprowadzonemu w Szkocji pado ofiar przestpstw z nienawici wzgldnie otrzymao groby popenienia na ich szkod takiego przestpstwa (dane organizacji Capability Scotland).

Przestpstwa z nienawici do osb niepenosprawnych specyfika i wnioski Wyjanienia liczby odnotowanych przestpstw z nienawici na tle niepenej sprawnoci - wyranie rnej od liczby innych rodzajw przestpstw z nienawici naley szuka w specyfice tych przestpstw oraz osb pokrzywdzonych. U pokrzywdzonych osb niepenosprawnych wystpuje silny mechanizm

powstrzymujcy przed zgoszeniem przestpstwa popenionego na ich szkod, na ktry skadaj si nie tylko lk przed sprawc i nieznajomo prawa, ale przede wszystkim przekonanie o bezzasadnoci skargi ze strony niepenosprawnej, poczucie wstydu oraz obawa, e policja zlekceway zawiadomienie lub uzna osob pokrzywdzon za niewiarygodn. Prawie wszystkie te czynniki silnie wi si niepenosprawnoci osoby pokrzywdzonej lub s przez ni wzmacniane. Przekonanie ofiar w tym zakresie podzielaj sprawcy.

25

Mechanizm

przestpstw

nienawici

wymierzonych

osoby

niepenosprawne dobrze pokazuj to przykady przestpstw, jakie miay miejsce w Stanach Zjednoczonych. Eric Krochmaluk, niepenosprawny umysowo mczyzna z Middletown (New Jersey), zosta porwany 30 stycznia 1999 roku. By bity, duszony, przypalany papierosami, krpowany tam klejc a nastpnie zosta porzucony w lesie. Podobny przebieg miaa napa na Justin Hamiltona, niepenosprawnego umysowo mczyzn z hrabstwa Dakota (Minnesota), ktry zosta wywabiony z domu i uprowadzony 10 padziernika 2008 roku. Przez dwie kolejne noce by torturowany, w tym przywizany do drzewa, bity i przypalany papierosami. Ponadto przywizano go do motocykla i cignito po ziemi na odcinku 60 metrw. Groono mu podpaleniem. Sprawcy mwili midzy sob o swojej ofierze jako o dowodzie rzeczowym. Take w tym przypadku pokrzywdzony zosta porzucony. W obu przypadkach sprawcy zostali ujci i skazani za przestpstwa motywowane uprzedzeniami. Oskaryciel publiczny zwrci uwag, e sprawcy byli przekonani, e ze wzgldu na niepen sprawno pokrzywdzonych sprawa nigdy nie wyjdzie na jaw, a jeli nawet do tego dojdzie nikt nie da wiary sowom pokrzywdzonych. Wanym elementem towarzyszcym pierwszemu z omwionych przypadkw jest to, e mimo, e by nagoniony oraz mimo wnioskw oskaryciela publicznego w zakresie kwalifikacji czynw jako przestpstw z nienawici nie zosta on ujty w statystyce FBI. Pokazuje to, e na obraz ujawniany w statystyka wpyw maj nie tylko opory osb pokrzywdzonych, ale take podejcie policji oraz prokuratury: kluczowy przy przestpstwach z nienawici element, jakim jest cecha wyrniajca ofiar, moe zosta cakowicie pominity, a czyn zakwalifikowany jako zwyke przestpstwo. Si rzeczy takie podejcie prezentuj przede wszystkim policja i prokuratura w krajach, ktrych prawodawstwo nie przewiduje kategorii przestpstw z nienawici na okrelonym tle jak w Polsce odnonie niepenej sprawnoci czy orientacji seksualnej. Sytuacja kobiet Jak dokumentuj policyjne statystyki, kobiety s ofiarami przestpstw wielokrotnie czciej, anieli mczyni. Zarazem kobiety s sprawczyniami 26

przestpstw wielokrotnie rzadziej, nieli mczyni s ich sprawcami. W tym kontekcie na szczegln uwag zasuguje tzw. przemoc domowa, czyli

przestpczo wyodrbniona z uwagi na miejsce popenienia czynu. Obraz, jaki pokazuj przytoczone poniej statystyki, jest jednoznaczny: to przede wszystkim kobiety s pokrzywdzone przez przemoc domow (w niektrych latach stanowiy nawet ponad poow wszystkich ujawnionych pokrzywdzonych), a sprawcami s w przytaczajcej wikszoci mczyni.

Liczba ofiar przemocy domowej wg procedury Niebieskiej Karty 2005 Liczba ofiar przemocy domowej ogem w tym: kobiety w tym: mczyni dzieci do lat 13 nieletni od 13 do 18 lat 91.374 10.387 91.032 10.313 76.162 8.556 81.985 10.664 79.811 11.728 156.788 157.854 130.682 139.747 132.796 2006 2007 2008 2009

37.227

38.233

31.001

31.699

27.502

17.800

18.276

14.963

15.399

13.755

1999 Liczba ofiar przemocy domowej ogem w tym: kobiety 55.214 96.955

2000

2001

2002

2003

2004

116.644

113.793

127.515

137.299

150.266

67.678

66.991

74.366

80.185

88.388

27

w tym: mczyni dzieci do lat 13 nieletni od 13 do 18 lat

4.239

5.606

5.589

7.121

7.527

9.214

23.929

27.820

26.305

30.073

32.525

35.137

13.546

15.540

14.908

15.955

17.062

17.527

Liczba sprawcw przemocy domowej Liczba sprawcw przemocy domowej Liczba sprawcw przemocy domowej ogem w tym: kobiety w tym: mczyni nieletni 4.153 92.776 213 4.074 92.526 175 3.632 77.937 170 3.942 82.425 201 3.926 77.326 220 97.142 96.775 81.743 86.568 81.472 2005 2006 2007 2008 2009

1999 Liczba sprawcw przemocy domowej ogem w tym: kobiety w tym: mczyni nieletni 1.838 54.669 340 56.847

2000

2001

2002

2003

2004

70.457

69.138

76.991

83.330

91.920

2.571 67.309 577

2.361 66.376 401

2.903 73.759 329

2.861 80.233 236

3.501 88.180 239

28

Tzw. przemoc domowa ma znaczenie szczeglne, bo dochodzi do niej w miejscu, ktre zwyczajowo powinno stanowi ostoj spokoju i bezpieczestwa. Sprawcami przemocy domowej s niemal wycznie osoby znane pokrzywdzonym to ojcowie, bracia, synowie, mowie i konkubenci. Jak mona wnioskowa z powyszego, motywacja sprawcw przestpczoci wymierzonej w kobiety jest specyficzna, ale wpisuje si w motywacj wystpujc w przypadku innych hate crimes. Sprawcy atakuj osoby, ktre postrzegaj jako ulege, po ktrych oczekuj posuszestwa i podporzdkowania, a jednoczenie sabsze fizycznie i psychiczne, ktrych opr - jeli w ogle wystpi - bdzie atwo przeama. Ocena ofiary jako gorszej od sprawcy (bo - kulturowo - zajmujcej nisz pozycj, mniej prestiow, ograniczon do cile wybranych rl spoecznych), jako zasugujcej na atak, jako proszcej si o atak, jako naturalnego celu ataku nastpuje zatem na takich samych zasadach, jak w przypadku innych przestpstw motywowanych uprzedzeniami. Stereotypy dotyczce kobiet s czci kulturowego opisu kobiet - tak jak stereotypy dotyczce innych grup, ktre dowiadczaj hate crimes, s czci kulturowego opisu tych grup. Wynikaj z przynalenoci do grupy, z posiadania pci, a nie s podyktowane warunkami indywidualnymi danej osoby. Stereotypy te s podstaw uprzedze, czyli nastawienia wobec caej grupy i wszystkich nalecych do niej osb (do wszystkich kobiet), a uprzedzenia s podstaw dyskryminacji i przestpczoci. Naley przy tym wyranie podkreli i zaznaczy, e przestpczo, ktrej ofiar padaj kobiety, w przewaajcym stopniu nie jest podyktowana tym, e dla sprawcw s one jedynie bezpieczniejszymi celami ataku fizycznego czy psychicznego. Nie jest tak, e sprawcy - przed dokonaniem przestpstwa - analizuj, jaka osoba bdzie odpowiedni ofiar i wybieraj kobiety, jako atwiejsze cele ataku. Nie dochodzi do wiadomego wyboru pomidzy potencjalnymi pokrzywdzonymi, atak jest bowiem z samego zaoenia wymierzony w kobiet, a nie w mczyzn; celem sprawcy jest uderzy kobiet, a nie uderzy jak osob, przy czym tylko kalkulacja sprawcy prowadzi do wyboru kobiety jako ofiary, bo daje ona mniejsz szans na niepodan reakcj, w tym obron.

29

Wyodrbniona

penalizacja przestpstw motywowanych uprzedzeniami

wobec kobiet jest konieczna, bo dotychczasowe regulacje nie stanowi skutecznej tamy dla tego zjawiska. Pokazuj to w szczeglnoci przytoczone wyej statystyki przemocy domowej, ktre przez lata konsekwentnie utrzymuj si na zblionym poziomie. Specyfik przestpstw wymierzonych w kobiety jest take to, e sprawcami s bardzo czsto osoby najblisze (w rozumieniu art. 115 11 kk) dla pokrzywdzonych. Do ich cigania w trybie prywatnoskargowym (art. 212 kk, art. 216 kk i art. 217 kk) lub na wniosek pokrzywdzonej (art. 190 1 kk) niezbdna jest inicjatywa pokrzywdzonej. Bardzo czsto jest to wymg niemoliwy do spenienia. Omawiajc problem hate crimes wymierzonych w kobiety nie sposb nie odnie si do jedynej rnicy pomidzy t grup a innymi, ktre projektuje si obj ochron prawno karn: jest ni liczebno grupy. W Polsce kobiety stanowi okoo 52% populacji. Jednoczenie niska pozycja kulturowa kobiet skutecznie niweluje ich przewag liczebn nad mczyznami. Wprawdzie przestpstwa z nienawici nie musz by kierowane przeciw osobom nalecym do mniejszoci, to w Polsce kobiety s jedyn grup, ktra dowiadcza takiej przestpczoci i zarazem nie jest grup mniejszociow.

Sytuacja osb homoseksualnych i osb biseksualnych Stosunek Polek i Polakw do osb homoseksualnych i osb biseksualnych a take sytuacja i odczucia tych osb byy w ostatnich latach przedmiotem szeregu bada. Poniej zaprezentowane zostan: wybrane wyniki bada opinii publicznej ukazujce nastawienie spoeczne w szczeglnoci do osb homoseksualnych (informacje dotyczce danego badania kadorazowo towarzysz przedstawianym wynikom), najwaniejsze ustalenia raportu Sytuacja spoeczna osb biseksualnych i

homoseksualnych w Polsce. Raport za lata 2005 i 2006, przygotowanego wsplnie przez dwie organizacje pozarzdowe walczce z dyskryminacj osb

homoseksualnych i osb biseksualnych: Stowarzyszenie Lambda-Warszawa oraz Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii.

30

Brak statystyk policyjnych dotyczcych orientacji seksualnej osb pokrzywdzonych (oparty na wyjanieniu, e orientacja seksualna to jedna z danych wraliwych, ktrych Policja nie moe gromadzi ani przetwarza) wymusza rekonstrukcj sytuacji w oparciu o powysze dane. Sytuacja spoeczna osb homoseksualnych i osb biseksualnych badania opinii publicznej Sonda CBOS z 1-4 lipca 2005 roku przeprowadzony na grupie 1021 dorosych Polek i Polakw w ramach badania Biece problemy i wydarzenia. W ramach przedmiotowego sondau respondentkom i respondentom zadano szereg pyta dotyczcych osb homoseksualnych, tego, jak s postrzegane oraz jakie prawa powinny im przysugiwa. 83,0% osb uczestniczcych w badaniu stwierdzio, e nie zna adnej osoby homoseksualnej. 78,0% osb uczestniczcych w badaniu odmwio osobom homoseksualnym prawa do zachowania zgodnie z ich sposobem bycia w miejscach publicznych. osobom uczestniczcym w badaniu osoba zadano pytanie Jak by

zareagowaa/zareagowa,

gdyby

homoseksualna

zostaa?,

przedstawiajc respondentom i respondentkom szereg sytuacji; odpowiedzi przedstawiono poniej.

Jak by zareagowaa/zareagowa, gdyby osoba homoseksualna zostaa twoim ssiadem/twoj ssiadk nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie

homoseksualny mczyzna

Homoseksualna kobieta

procenty

56

54

38 6

40 6 31

twoim bliskim wsppracownikiem/twoj blisk wsppracownic nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie twoim przeoonym/twoj przeoon nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie posem/posank z twojego okrgu wyborczego nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie nauczycielem/nauczycielk twoich dzieci nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie opiekunem/opiekunk twoich dzieci nie miabym/miaabym nic przeciwko bybym/byabym przeciwko temu trudno powiedzie 11 14 19 21 37 38 41 42 45 42

50 5

53 5

53 6

53 5

57 6

56 6

77 4

75 4

86 3

83 3

32

Na pytanie co by zrobi/zrobia, gdyby twoje dziecko okazao si osob homoseksualn?, odpowiedzi: o o o zaakceptowabym/zaakceptowaabym to bez trudu 6,0% zaakceptowabym/zaakceptowaabym to z trudem 47,0% nie zaakceptowabym/nie zaakceptowaabym tego i prbowaabym/ prbowabym to zmieni 38,0% o trudno powiedzie 9,0% respondenci i respondentki udzielili nastpujcych

Zapytane o stosunek do homoseksualnoci, osoby uczestniczce w badaniu udzieliy nastpujcych odpowiedzi: o o homoseksualno jest czym normalnym 6,0% homoseksualno nie jest czym normalnym, ale powinna by tolerowana 55,0% o homoseksualno nie jest czym normalnym i nie powinna by tolerowana 34,0% o trudno powiedzie 7,0% Sonda CBOS z 912 maja 2008 roku przeprowadzony na grupie 1116

dorosych Polek i Polakw w ramach badania Aktualne problemy i wydarzenia. W ramach przedmiotowego sondau respondentkom i respondentom zadano szereg pyta dotyczcych osb homoseksualnych, tego, jak s postrzegane oraz jakie prawa powinny im przysugiwa. 83,0% osb uczestniczcych w badaniu stwierdzio, e nie zna adnej osoby homoseksualnej (wynik identyczny jak w badaniu z lipca 2005 roku). 69,0% osb uczestniczcych w badaniu odmwio osobom homoseksualnym prawa do zachowania zgodnie z ich sposobem bycia w miejscach publicznych. Zapytane o stosunek do homoseksualnoci, osoby uczestniczce w badaniu udzieliy nastpujcych odpowiedzi: o o homoseksualno jest czym normalnym 8,0% homoseksualno nie jest czym normalnym, ale powinna by tolerowana 52,0% 33

homoseksualno nie jest czym normalnym i nie powinna by tolerowana 31,0%

trudno powiedzie 9,0% o to, jakie jest nastawienie wikszoci spoeczestwa do

Zapytane

homoseksualnoci, osoby uczestniczce w badaniu udzieliy nastpujcych odpowiedzi: o o o o yczliwe 1% obojtne 25% wrogie 66% trudno powiedzie 8% o to, jakie powinno by nastawienie pastwa do osb

Zapytane

homoseksualnych, osoby uczestniczce w badaniu udzieliy nastpujcych odpowiedzi: o o o o pastwo powinno ochrania osoby homoseksualne 13% pastwo powinno obojtnie traktowa osoby homoseksualne 57% pastwo powinno zwalcza osoby homoseksualne 20% trudno powiedzie 10% W konkluzji przeprowadzonych bada oraz po porwnaniu ich wynikw z wynikami bada przeprowadzonymi od 1988 roku, CBOS stwierdza, e postawy spoeczne wobec osb homoseksualnych s trwae i mocno ugruntowane, czego dowodzi zdecydowanie i konsekwencja, z jak znaczca grupa respondentw sprzeciwia si przyznaniu im jakichkolwiek praw. Wydaje si, e ani zmiana ustroju, ani wstpienie do Unii Europejskiej nie zmieniy istotnie nastawienia spoeczestwa. Chwilowe zmiany opinii zanotowalimy w momencie, kiedy restrykcje wymierzone w homoseksualistw wizano z moliwymi zagroeniami swobody zrzeszania si innych grup: by moe wtedy niektrzy przestali myle o prawach gejw i lesbijek w kontekcie swoich opinii na temat homoseksualizmu, a zaczli widzie je jako cz porzdku demokratycznego.

34

Sytuacja spoeczna osb homoseksualnych i osb biseksualnych raport Lambdy-Warszawa i Kampanii Przeciw Homofobii Przygotowujc wspomniany raport Sytuacja spoeczna osb biseksualnych i homoseksualnych w Polsce. Raport za lata 2005 i 2006 (dalej jako Raport) przeprowadzono badanie ankietowe na osobach homoseksualnych i osobach biseksualnych. Ogem badaniem objto 1002 osoby (z tego 51,6% stanowili homoseksualni mczyni, 29,5% - homoseksualne kobiety, 11,7% - biseksualne kobiety, 6,4% - biseksualni mczyni, oraz 0,8% - inni respondenci; charakterystyki swojej orientacji seksualnej samodzielnie dokonywali kady z respondentw i kada z respondentek). 51,9% respondentw i respondentek miecio si w przedziale wiekowym od 18 do 25 roku ycia, 36,5% - w przedziale od 26 do 40 roku ycia. Ponad 70,0% respondentw i respondentek pochodzio z miast o liczbie ludnoci przekraczajcej 100 000 mieszkacw. 45,2% osb objtych badaniem podao, e legitymuje si wyksztaceniem rednim, 34,2% - wyksztaceniem wyszym. Jak z powyszego opisu wynika, badaniem objto przede wszystkim osoby lepiej wyksztacone i mieszkajce w wikszych miastach, co ma dla wynikw badania znaczenie o tyle, e po osobach z tej grupy mona oczekiwa rzeczowej oceny otoczenia i niewielkiej skonnoci do wyolbrzymiania zagroe czy

nieprawidowego relacjonowania swoich dowiadcze i spostrzee. Osobom objtym badaniem zadano szereg pyta dotyczcych ich sytuacji w latach 2005-2006. Poniej przedstawiono wyniki badania oraz odpowiedzi na pytania relewantne z punktu widzenia projektowanych zmian kodeksu karnego. Przemoc fizyczna 17,6% osb objtych badaniem stwierdzio, e w zwizku z tym, e wiedziano o ich homoseksualnoci lub biseksualnoci albo przypuszczano, e s homoseksualne lub biseksualne - dowiadczyo przemocy fizycznej (13,6% wszystkich respondentek i 20,2% wszystkich respondentw). 39,5% spord tych osb dowiadczyo przemocy fizycznej jeden raz, 18,6% - dwukrotnie, a 41,9% trzykrotnie lub czciej. Odpowiedzi dotyczyy wycznie okresu objtego badaniem, tj. lat 2005-2006.

35

Wyrniono nastpujce formy przemocy fizycznej, ktrej dowiadczyy osoby objte badaniem (w nawiasach ilo osb, ktre zgosiy dowiadczenie danej formy przemocy; procenty nie sumuj si do 100, poniewa mona byo wybra wicej ni jedn form): potrcanie, uderzanie, szarpanie albo kopanie (67,6%), pobicie (24,4%), atak z broni (1,7%), zaczepki seksualne naruszajce nietykalno cielesn, np. dotykanie wbrew woli (32,4%), przemoc seksualna (4,0%), inne formy naruszenia nietykalnoci cielesnej (8,5%). W ramach przygotowania Raportu zebrano te informacje na temat innych okolicznoci przemocy fizycznej, w tym sprawcw i miejsc, w ktrych doszo do aktw przemocy. Sprawcami przemocy fizycznej byy/byli (procenty nie sumuj si do 100): osoby obce/nieznane osobie objtej badaniem (59,7%), koledzy i koleanki ze szkoy/studiw (29,5%), osoby, z ktrymi osoba objta badaniem si przyjania (10,2%), matka osoby objtej badaniem (6,3%), ojciec osoby objtej badaniem (5,1%), inne osoby z rodziny osoby objtej badaniem (5,1%). Zgodnie z odpowiedziami respondentek i respondentw, ktrzy

dowiadczyli przemocy fizycznej, do jej aktw doszo (procenty nie sumuj si do 100): w miejscach publicznych, takich jak ulica, droga, park (56,8%), w miejscach publicznych, takich jak sklep, klub czy rodek komunikacji publicznej (28,4%), w szkole (24,4%), w mieszkaniu osoby objtej badaniem (15,9%). Naley ponadto odnotowa, e a 85,1% osb objtych badaniem, ktre poday, e - w zwizku z tym, e wiedziano o ich homoseksualnoci lub 36

biseksualnoci albo przypuszczano, e s homoseksualne lub biseksualne dowiadczyy przemocy fizycznej, nie zawiadomio o tym fakcie Policji ani prokuratora. Najczstszym powodem takiej decyzji, podawanym przez

respondentw i respondentki, by brak przekonania o skutecznoci dziaa Policji, obawa przed uwagami, komentarzami i docinkami ze strony funkcjonariuszy Policji spowodowanymi ujawnieniem orientacji seksualnej pokrzywdzonych, a take obawa przed zemst sprawcw. Przemoc psychiczna 51,0% osb objtych badaniem stwierdzio, e w zwizku z tym, e wiedziano o ich homoseksualnoci lub biseksualnoci albo przypuszczano, e s homoseksualne lub biseksualne - dowiadczyo przemocy psychicznej (45,9% wszystkich respondentek i 54,6% wszystkich respondentw). 17,6% spord tych osb dowiadczyo przemocy psychicznej jeden raz, 12,4% - dwukrotnie, a 70,0% trzykrotnie lub czciej. Odpowiedzi dotyczyy wycznie okresu objtego badaniem, tj. lat 2005-2006. Wyrniono nastpujce formy przemocy psychicznej, ktrej dowiadczyy osoby objte badaniem (w nawiasach ilo osb, ktre zgosiy dowiadczenie danej formy przemocy; procenty nie sumuj si do 100, poniewa mona byo wybra wicej ni jedn form): zaczepki sowne/agresja sowna (75,0%), obraanie, ponianie, omieszanie (55,8%), rozpowszechnianie negatywnych opinii na temat osoby objtej badaniem (44,6%), pogrki (15,3%), nienawistne listy skierowane do osoby objtej badaniem lub jej bliskich (5,9%), szanta (6,5%), wandalizm i niszczenie mienia (5,5%), grafitti/plakaty/ulotki na temat osoby objtej badaniem (2,0%), inne formy nkania psychicznego (7,2%).

37

W ramach przygotowania Raportu zebrano te informacje na temat innych okolicznoci przemocy psychicznej, w tym sprawcw i miejsc, w ktrych doszo do aktw przemocy. Sprawcami przemocy psychicznej byy/byli (procenty nie sumuj si do 100): osoby obce/nieznane osobie objtej badaniem (57,7%), koledzy i koleanki ze szkoy/studiw (29,0%), wsppracownicy (10,6%) osoby, z ktrymi osoba objta badaniem si przyjania (9,6%), matka osoby objtej badaniem (12,7%), ojciec osoby objtej badaniem (7,8%), inne osoby z rodziny osoby objtej badaniem (10,6%). Zgodnie z odpowiedziami respondentek i respondentw, ktrzy

dowiadczyli przemocy psychicznej, do jej aktw doszo (procenty nie sumuj si do 100): w miejscach publicznych, takich jak ulica, droga, park (55,8%), w miejscach publicznych, takich jak sklep, klub czy rodek komunikacji publicznej (29,0%), w szkole (26,0%), w mieszkaniu osoby objtej badaniem (24,7%), w miejscu pracy (13,3%), w innych miejscach (11,7%). Naley ponadto odnotowa, e a 96,1% osb objtych badaniem, ktre poday, e - w zwizku z tym, e wiedziano o ich homoseksualnoci lub biseksualnoci albo przypuszczano, e s homoseksualne lub biseksualne dowiadczyy przemocy psychicznej, nie zawiadomio o tym fakcie Policji ani prokuratora. Najczstszym powodem takiej decyzji, podawanym przez

respondentw i respondentki, by brak przekonania o koniecznoci zawiadomienia, brak wiary w skuteczno dziaa Policji oraz obawa przed tym, e Policja nie potraktuje sprawy powanie.

38

Ukrywanie przed otoczeniem swojej orientacji seksualnej

Respondentw i respondentki ankiety, ktrej uyto w przygotowaniu Raportu, zapytano, czy, przed kim i w jakich okolicznociach ukrywali swoj orientacj seksualn. Odpowiedzi uszeregowano w czterech obszarach: praca, szkoa/uczelnia, miejsce zamieszkania oraz miejsca publiczne. Analizujc

przedmiotowe odpowiedzi, naley mie wiadomo, e ujawnienie orientacji heteroseksualnej nastpuje zasadniczo w sposb nieuwiadomiony, w trakcie czynnoci i zachowa, jakie towarzysz osobom heteroseksualnym niemal w kadych okolicznociach. Niezalenie od miejsca, ludzie wymieniaj informacje na temat tego, jak i z kim spdzaj swj czas wolny (z rodzin, z maonkiem, z dziemi), jakie maj plany wakacyjne, urlopowe czy witeczne, jak i z kim mieszkaj itd. Rozmowy na ten temat odbywaj si zarwno w miejscu pracy jak i podczas przypadkowych spotka, w trakcie towarzyskich wizyt, a take w miejscach publicznych. Towarzysz im gesty i inne zachowania (trzymanie si za rce z partnerem/partnerk, wymiana spojrze i czuoci). Cao tworzy niemal nieprzerwany przekaz heteroseksualnoci, ktry wpisuje si w panujc kultur. Bardzo wiele osb homoseksualnych i osb biseksualnych nie wysya takiego przekazu, ani te przekazu waciwego dla swojej orientacji seksualnej. Z obawy przed nieprzychyln reakcj otoczenia celowo ograniczaj one swj udzia w rozmowach i spotkaniach, zachowuj si w sposb powcigliwy (np. nie okazuj zainteresowania osob tej samej pci, albo nie trzymaj si za rce ze swoimi partnerami lub partnerkami podczas spaceru) i dla siebie sztuczny, eby nie ujawni swojej orientacji seksualnej. Taki stan rzeczy z jednej strony powoduje silny dyskomfort psychiczny ukrywajcej si osoby, a z drugiej strony - prowokuje domysy i przypuszczenia na jej temat, powodujc przynajmniej czciowe wykluczenie. Spord osb objtych badaniem, ktre pracoway lub poszukiway pracy w okresie objtym badaniem (lata 2005-2006), a 84,6% ukrywao swoj orientacj seksualn. Najczciej (procenty nie sumuj si do 100) ukrywanie to miao miejsce wobec pracodawcw i przeoonych (61,9%), nastpnie wobec innych pracownikw (57,0%) a take wobec klientw oraz interesantw (48,6%). 39

65,1%

respondentw

respondentek

badania

poprzedzajcego

przygotowanie Raportu uczyo si w szkole lub na uczelni. Spord tych osb a 27,4% przez cay czas ukrywao swoj orientacj seksualn, a 51,6% robio to do pewnego stopnia, tj. nie wobec wszystkich. W 77,8% przypadkw orientacj seksualn ukrywano przez nauczycielami, a w 82,7% przypadkw przed innymi uczniami/studentami. Mechanizm i skutki ukrywania orientacji seksualnej w szkole s bardzo podobne, jak w szkole. Raport zawiera te dane na temat ukrywania orientacji seksualnej w zwizku z zamieszkaniem. A 62,2% respondentw i respondentek podao, e zdarzyo im si ukrywa swoj orientacj seksualn przed ssiadami, a take wydzierawiajcymi i wynajmujcymi mieszkania - z obawy przed ich reakcj. 46,4% osb objtych badaniem stwierdzio te, e ukrywa fakt wsplnego zamieszkania z partnerem bd partnerk tej samej pci. W przedmiocie ukrywania orientacji seksualnej w miejscach publicznych Raport zawiera nastpujce ustalenia: 76,5% osb objtych badaniem nie ujawnia swojej orientacji seksualnej w takich miejscach, jak urzdy, sdy, bary, kluby, sklepy, rodki komunikacji miejskiej, takswki oraz plae. Spord 23,5% respondentw i respondentek, ktrzy si na to zdecydowali, 32,0% doznao odmiennego lub gorszego traktowania ni osoby heteroseksualne (przejawami takiego traktowania byy m.in. obraliwe i poniajce komentarze wsppasaerw w komunikacji publicznej, czy takswkarzy, usuwanie z klubw i barw, a nawet utrudnianie korzystania z praw przysugujcych stronie procesowej). Przedstawione powyej wyniki badania ankietowego w przedmiocie ukrywania orientacji seksualnej daj obraz poczucia zagroenia homofobi jako zjawiska, ktre moe zamanifestowa si w dowolnym miejscu i czasie, oraz ycia prowadzonego w czujnoci, ktrej nie musz zachowywa osoby heteroseksualne. Jest to jednoczenie uzupenienie ponurego obrazu, jaki wyania si z danych dotyczcych aktw przemocy fizycznej i psychicznej spowodowanej nienawici do osb nieheteroseksualnych.

40

Przedstawione wyej wyniki bada opinii publicznej oraz badania ankietowego osb homoseksualnych i osb biseksualnych jednoznacznie wskazuj, e zjawisko homofobii jest niemal wszechobecne. Nieprzypadkowo te homofobia zbiega si z brakiem elementarnej wiedzy na temat homoseksualnoci i biseksualnoci - pokazuj to wyniki przytoczonych wyej bada, zgodnie z ktrymi dua cz respondentek i respondentw traktuje homoseksualno jako co nienormalnego, co nie powinno mie miejsca i na co nie moe by ich zgody, jako zjawisko jednoznacznie negatywne, ktre trzeba prbowa zmieni, a zasig jego wystpowania ograniczy, take poprzez uniemoliwienie zajmowania niektrych funkcji czy wykonywanie niektrych zawodw przez osoby homoseksualne. Jednoczenie ogromna wikszo osb uczestniczcych w badaniach stwierdzia te, e osobicie nie zna ani jednej osoby homoseksualnej. Wskazane niewiedza i nieznajomo zjawiska s podstawowymi przyczynami lku wobec niego, strachu, stanowicego rdo homofobii. Bezzasadna nieprzychylno, zoliwo i wyrzdzanie przykroci to najagodniejsze przejawy homofobii, ktre dotykaj osoby biseksualne, lesbijki i gejw niemal na co dzie. Przemoc psychiczna, w tym mowa nienawici (czstokro w poczeniu z przekazem medialnym, wydatnie zwikszajcym jej si raenia) oraz groby kierowane pod adresem caej spoecznoci osb homoseksualnych i osb biseksualnych oraz jej przedstawicielek i przedstawicieli, a nadto przemoc fizyczna skierowana przeciw tym osobom to stan obecny, a nie ponura wizja przyszoci, ktrej trzeba zapobiec. Zadaniem pastwa jest ochrona podlegych jego wadzy ludzi przed przejawami dyskryminacji, w tym homofobii. Projektowane zmiany kodeksu karnego daj szans na przynajmniej czciowe naprawienie zaniedba w tym zakresie. Rozszerzenie ochrony, jak daj art. 119 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk, na osoby homoseksualne i osoby biseksualne, bdzie sygnaem, e pastwo nie daje przyzwolenia na homofobi, na wykluczenie ze spoeczestwa jego najliczniejszej mniejszoci. Spoeczne i kulturowe znaczenie takiego stanowiska pastwa trudno przeceni. Najpeniej wyraaj je dwie funkcje prawa karnego:

41

afirmacyjno-motywacyjna, zachcajca i nakaniajca do okrelonych, zachowa, uznanych za waciwe z punktu widzenia demokratycznego pastwa prawnego, uznajcego prawa czowieka za najwaniejsz cz swojego dorobku prawnego (w omawianym przypadku do zachowa niehomofobicznych),

prewencyjno-wychowawcza, przeciwdziaajca powrotowi do przestpstwa (prewencja indywidualna) oraz zniechcajca inne osoby do popenienia przestpstwa (prewencja oglna). Udzia pastwa w ochronie osb biseksualnych i osb homoseksualnych

bdzie oznacza, e s to grupy, ktre nie tylko nie stanowi zagroenia spoecznego (co im si czsto przypisuje), ale ktre same potrzebuj wsparcia w walce o swoje miejsce w spoeczestwie. Projektowane zaangaowanie pastwa nawet w sferze prawa karnego to informacja, e homoseksualno i biseksualno s zjawiskami normalnymi, ktrych w adnym razie nie mona wykorzystywa przeciwko innym osobom ani jako straszaka ani jako instrumentu poniania, obraania, ani jako przyczyny przeladowa czy przemocy. Warto te odnie si do projektowanej nowelizacji w kontekcie konstytucyjnej swobody wypowiedzi. Naley w tym wzgldzie jednoznacznie stwierdzi, e wprowadzenie karalnoci mowy nienawici adresowanej do grup osb wyrnianych w oparciu o kryterium pci, wieku, niepenej sprawnoci, tosamoci pciowej oraz orientacji seksualnej nie stanowi naruszenia tej wolnoci. Trzeba pamita, e wolno wypowiedzi nie ma charakteru absolutnego i koczy si tam, gdzie zaczynaj si prawem chronione dobra innych ludzi. Nie ulega te wtpliwoci, e wolno ta nie umoliwia krzywdzenia, obraania czy poniania innych ludzi; nie moe te by traktowana jako osona, zza ktrej bezkarnie formuowane s dowolnej treci wypowiedzi, w tym wypowiedzi godzce w innych ludzi. Wolno wypowiedzi suy swobodnej ekspresji pogldw, umoliwia dyskusj, wymian argumentw, a nie wyzywaniu caych grup spoecznych, bd groeniu ich przedstawicielom czy przedstawicielkom.

42

Ksztat proponowanych zmian art. 119 1 kk i art. 257 kk

Proponowane zmiany w art. 119 1 kk oraz art. 257 kk nie ograniczaj si do rozszerzenia katalogu przesanek zakazanej dyskryminacji (o przesanki pci, tosamoci pciowej, wieku, niepenej sprawnoci oraz orientacji seksualnej), ale dotycz te zmiany redakcyjnego ujcia tych przepisw. Obecna redakcja tych przepisw wydaje si sugerowa, e ochron prawnokarn objte s tylko osoby bdce nonikami okrelonej cechy. Nie bd natomiast podlega ochronie ofiary np. przemocy, ktre wprawdzie same okrelonej cechy nie maj, ale ich wiktymizacja wynika z powizania z osob, ktra okrelon cech nosi, albo z faktu postrzegania ich przez otoczenie jako osb o okrelonej cesze. Takie ograniczenie jest nieuzasadnione. W tej sytuacji projektuje si nowe brzmienie przepisw art. 119 1 kk i art. 257 kk, ktre poprzez usunicie zaimka jej umoliwi ich interpretacj pozwalajc na objcie ochron nie tylko osb nalecych do grup wymienionych w obu przepisach, ale rwnie osb dowiadczajcych dyskryminacji przez asocjacj z tymi grupami. Dla przykadu: ochron objta bdzie zarwno osoba homoseksualna, jak i osoba heteroseksualna, ktra przebywa w towarzystwie osb nieheteroseksualnych, z tego wzgldu zostanie wzita za osob nieheteroseksualn i stanie si ofiar przestpstwa z nienawici motywowanego homofobi.

Ksztat proponowanych zmian art. 256 kk

Celem proponowanych zmian w art. 256 kk jest nie tylko rozszerzenie katalogu przesanek zakazanej dyskryminacji (o przesanki pci, tosamoci pciowej, wieku, niepenej sprawnoci oraz orientacji seksualnej), ale ponadto zmiana redakcyjnego ujcia tego przepisu. Obecny ksztat art. 256 kk budzi wtpliwoci i zastrzeenia przede wszystkim z uwagi na uycie pojcia nawoywania do nienawici. Jak stwierdzi prof. Lech Gardocki nawoywanie do nienawici jest bowiem nawoywaniem nie do okrelonego zachowania (np. pogromu), lecz do okrelonych emocji. Przy takim ukierunkowaniu nawoywania () przepis nie obejmuje rozpowszechniania 43

pogldw o negatywnych cechach pewnych grup ludzi (np. rozpowszechniania pogldw antysemickich), jeli nie polegao to na nawoywaniu do nienawici, nawet jeli sprawca chcia tak nienawi wywoa lub godzi si na to. (L. Gardocki Prawo karne, wydanie 12, Warszawa 2006, C. H. Beck, s. 297). W wietle powyszego zasadny jest postulat zastpienia sw nawouje do nienawici sowami wywouje albo szerzy nienawi lub pogard. Uycie znamienia czasownikowego wywouje realizowa bdzie postulat zgaszany przez prof. L. Gardockiego. Z kolei dodanie wyrazu szerzy oznacza, e kryminalizacji poddane zostan nie tylko takie wypowiedzi, ktre maj suy sianiu nienawici, ale rwnie takie, ktre maj na celu jej rozpowszechnienie. Przez nienawi rozumie si stan uczuciowy przejawiajcy si we wrogoci, czsto prowadzcej do konfliktw midzy grupami ludnoci na tle wymienionych rnic. Dodanie wyrazu pogarda ma na celu postawienie bariery wypowiedziom, ktre wyraaj brak szacunku i niech wynikajc z poczucia wyszoci wobec osoby noszcej okrelon cech lub grupy takich osb. Uczucie pogardy w rwnym stopniu co uczucie nienawici sprzyja zachowaniom o charakterze

dyskryminacyjnym.

Decyzja 9/09 Rady Ministerialnej OBWE

Analizujc projektowane zmiany kodeksu karnego warto przypomnie choby niektre zalecenia i wskazania, ktre dotycz Polski jako pastwa czonkowskiego organizacji midzynarodowych, a ktre odnosz si do

przestpczoci motywowanej uprzedzeniami. Decyzja 9/09 Rady Ministerialnej Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie z 02 grudnia 2009 roku wzywa pastwa czonkowskie do walki z przestpstwami z nienawici. Decyzja zawiera m.in. wezwanie do: gromadzenia i upubliczniania rzetelnych danych i statystyk dotyczcych hate crimes, podejmowania stara, aby zachci osoby pokrzywdzone do zgaszania przestpstw z nienawici - przy jednoczesnym stwierdzeniu, e zaniony 44

poziom zgosze uniemoliwia pastwom czonkowskim wypracowanie skutecznych polityk postpowania z przestpczoci motywowan

uprzedzeniami, wprowadzenia, gdy jest to stosowne, konkretnych i dostosowanych do potrzeb przepisw wymierzonych w przestpstwa z nienawici, zabezpieczonych skutecznymi karami, ktre oddaj ciar tej przestpczoci.

VI Sprawozdanie Okresowe z realizacji MPPOiP

W kontekcie projektowanych rozwiza naley rwnie przypomnie, e Komitet Przeciw Torturom Organizacji Narodw Zjednoczonych - nadzorujcy realizacj Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych - wprost zaleci Polsce wprowadzenie do krajowego porzdku prawnego przestpstw z nienawici motywowanych orientacj seksualn. Przygotowane przez Rad Ministrw VI Sprawozdanie Okresowe Rzeczypospolitej Polskiej z realizacji postanowie Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych odnosio si do tego zalecenia w nastpujcy sposb: On considering recommendations of the Committee Against Torture, the NPO adopted the position that it would be justifiable to take legislative initiative for the amendment of Article 256 PC and Article 257 PC by the introduction of a penal sanction of conduct such as instigating to hatred or intolerance with respect to people of a different sexual orientation, as well as insulting a group of people or a person because of their sexual orientation. When work is launched on the amendment to PC, Recommendation No. 19 of the Committee Against Torture as to the need of penalising hate crimes () on grounds of sexual orientation will be presented to the bodies in charge of drafting an amendment to PC and CCP. (Po rozwaeniu zalecenia Komitetu Przeciwko Torturom PK [Prokuratura

Krajowa] stana na stanowisku, i zasadnym byoby podjcie inicjatywy ustawodawczej zmierzajcej do nowelizacji art. 256 Kk oraz art. 257 Kk poprzez zagroenie sankcj karn zachowa polegajcych na nawoywaniu do nienawici lub nietolerancji wobec osb o odmiennej orientacji seksualnej, a take na zniewaeniu grupy osb lub osoby z powodu jej orientacji seksualnej. W sytuacji podjcia prac nad nowelizacj Kk, Zalecenie nr 19 Komitetu 45

Przeciwko Torturom w zakresie potrzeby wprowadzenia penalizacji przestpstw z nienawici () opartych na orientacji seksualnej zostanie przedstawione gremium przygotowujcemu nowelizacj Kk oraz Kpk.) Komitet Praw Czowieka Organizacji Narodw Zjednoczonych, rozpatrujcy przedmiotowe sprawozdanie z realizacji Midzynarodowego Paktu Praw

Obywatelskich i Politycznych zarekomendowa Polsce: The State party should ensure that all allegations of attacks and threats against individuals targeted because of their sexual orientation or gender identity are thoroughly investigated. It should also: legally prohibit discrimination on the grounds of sexual orientation or gender identity; amend the Penal Code to define hate speech and hate crimes based on sexual orientation or gender identity among the categories of punishable offenses; and intensify awareness-raising activities aimed at the Police force and wider public. (Pastwo-Strona powinno zapewni rzetelne dochodzenie w sprawie wszystkich zarzutw dotyczcych atakw i grb wymierzonych w osoby fizyczne na tle ich orientacji seksualnej lub tosamoci pciowej. Powinno ponadto: ustawowo zakaza dyskryminacji na tle orientacji seksualnej lub tosamoci pciowej; znowelizowa Kodeks Karny celem umieszczenia mowy nienawici oraz przestpstw z nienawici na tle orientacji seksualnej lub tosamoci pciowej wrd czynw zabronionych; oraz nasili dziaalno zwikszajc wiadomo w tym zakresie skierowan na suby policyjne oraz opini publiczn). Rekomendacja pochodzi z setnej sesji Komitetu Praw Czowieka, ktra odbya si w Genewie 11-29 padziernika 2010 roku.

Rekomendacja CM/Rec(2010)5 Komitetu Ministrw Rady Europy z 31 marca 2010 roku

31 marca 2010 roku Komitet Ministrw Rady Europy przyj rekomendacj CM/Rec(2010)5 skierowan do krajw czonkowskich tej organizacji (Polska naley do Rady Europy od 1991 roku). Rekomendacja dotyczy walki z dyskryminacj na tle orientacji seksualnej oraz tosamoci pciowej. W zaczniku do rekomendacji

46

odniesiono si zarwno do przestpstw motywowanych uprzedzeniami jak i do mowy nienawici. Odnonie hate crimes oraz innych zdarze motywowanych uprzedzeniami Komitet Ministrw zarekomendowa pastwom czonkowskim: zapewnienie skutecznych, szybkich i bezstronnych dochodze w sprawach, w ktrych mona przypuszcza motywacj zwizan z orientacj seksualn lub tosamoci pciow; uznanie motywacji zwizanej z orientacj seksualn lub tosamoci pciow za okoliczno obciajc i zaostrzajc wymiar kary; podjcie odpowiednich krokw celem zachcenia osb pokrzywdzonych przestpstwami z nienawici na tle orientacji seksualnej lub tosamoci pciowej do zgaszania tych przestpstw (wrd rekomendowanych dziaa znalazo si zapewnienie, aby osoby zatrudnione w Policji, prokuraturze i sdownictwie miay stosown wiedz i umiejtnoci, pozwalajce rozpozna przestpczo motywowan uprzedzeniami oraz udzieli odpowiedniego wsparcia osobom pokrzywdzonym i wiadkom); podjcie odpowiednich krokw celem zapewnienia bezpieczestwa i ochrony godnoci przez osoby LGBT pozbawione wolnoci, ze szczeglnym

uwzgldnieniem ochrony, jak naley otoczy osoby transpciowe; gromadzenie oraz analiz danych dotyczcych wystpowania i charakteru dyskryminacji na tle orientacji seksualnej lub tosamoci pciowej. Odnonie mowy nienawici Komitet Ministrw zarekomendowa pastwom czonkowskim: podjcie odpowiednich krokw dla zwalczenia wszelkich form wypowiedzi, w tym za porednictwem mediw oraz Internetu, ktre mona uzna za wywoujce lub szerzce nienawi lub inne formy dyskryminacji lesbijek, gejw, osb biseksualnych i osb transpciowych; mowa nienawici powinna by zakazana i publicznie potpiana, ilekro wystpi; dziaania w tym zakresie winny by zgodne z art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci oraz orzecznictwem Europejskiego Trybunau Praw Czowieka; 47

zwikszenie wiadomoci wadz publicznych oraz instytucji publicznych wszystkich szczebli celem unikania wypowiedzi, zwaszcza dla mediw, ktre mona uzna za legitymizacj nienawici lub dyskryminacji;

aby osoby sprawujce urzdy publiczne lub w inny sposb reprezentujce pastwo byy zachcane do promowania praw czowieka przysugujcych lesbijkom, gejom, osobom biseksualnym i osobom transpciowym.

Penalizacja homofobicznych i transfobicznych hate crimes w krajach Unii Europejskiej

Zgodnie z najnowszym raportem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej powiconym dyskryminacji na tle orientacji seksualnej i tosamoci pciowej (Homophobia, transphobia and discrimination on grounds of sexual orientation and gender identity, Agencja Praw Podstawowych, Luksemburg, 2010), homofobiczne i transfobiczne hate crimes s coraz powszechniejsze w ustawodawstwie karnym krajw UE. Prawo karne Belgii, Danii, Estonii, Hiszpanii, Francji, Irlandii, Litwy, Holandii, Portugalii, Rumunii, Szwecji, Sowenii oraz Wielkiej Brytanii przewiduje przestpstwa motywowane uprzedzeniami na tle orientacji seksualnej i tosamoci pciowej. Rwnoczenie przepisy ustaw karnych w Belgii, Danii, Hiszpanii, Finlandii, Francji, na Litwie, w Holandii, Portugalii, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii uznaj, e popenienie przestpstwa motywowanego uprzedzeniami na tle orientacji seksualnej i tosamoci pciowej jest okolicznoci obciajc.

Uzupeniajco naley doda, e cho prawodawstwo niemieckie nie przewiduje kategorii przestpstw z nienawici na tle orientacji seksualnej i tosamoci pciowej, to kategori tak wyodrbnio orzecznictwo; podobna sytuacja jest na Wgrzech. Na tle wymienionych krajw Polska pozostaje jednym z niechlubnych wyjtkw w Unii Europejskiej, ktrego prawodawstwo ani orzecznictwo nie przewiduj skutecznej ochrony prawnokarnej przed przestpczoci motywowan homofobicznie i transfobicznie.

48

Konsultacje
Gwn konsultantk czci projektowanej ustawy, dotyczcej przestpstw z nienawici, jest prof. Eleonora Zieliska (Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego). Uwagi i propozycje zgoszone w opinii

przygotowanej przez prof. E. Zielisk zostay w czci uwzgldnione w projekcie ustawy - nie uwzgldniono propozycji zmian w art. 218 1 kk oraz wprowadzenia art. 257a kk.

Wskazanie rde finansowania

Uchwalenie projektowanej ustawy nie pociga za sob obcienia budetu pastwa ani budetw jednostek samorzdu terytorialnego.

Odnonie projektowanych aktw wykonawczych

W razie uchwalenia projektowanej ustawy wydanie nowych aktw wykonawczych nie jest przewidziane.

Owiadczenie o zgodnoci z prawem Unii Europejskiej

Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.

Konsultacje spoeczne
Przedoony projekt ustawy nie by poddany konsultacjom spoecznym w rozumieniu art. 34 ust 3 Regulaminu Sejmu RP.

49