Do druku nr 340

RZECZPOSPOLITA POLSKA PROKURATOR GENERALNY

Warszawa,dnia 2f

.c

fO|2r.

PG VII G Of,ITLZIIL

SEKRETARIAT SZEFA KS L.dz. ....,.........

Data wpfywu .'.....'.2.'fi"'.[{''.i];2 Pan Lech Czapla Szef Kancelarii Sejmu

':f'
. /.,. :v :r }

," r

,o ,-j -a

"-

Nawizujc do pislna z dnia 29 lnarca 20|2 r' nr GMS-WP-I73-95112,przy ktor1,m przekazano poselski projekt ustol,}, zmionie ustawy _ Kodeks kcrny, o uprzejmieprzedstawiatn, nastpuje. co prawnokarnejochrony Przedozonydo oceny projekt zmierza do r,zmocnienia godnoci nietykalnoci cielesnejosb ze wzgldu na pe, pciolvwiek, i tozsamo niepenosprawno bdorientacj seksualnpoprzeZ r ozszerzeniezakresu zachowa dysk,rninacji art. 1i9 $ 1 k.k', publicznego objtych znamionami przestpstwa z narvot5,rvania nienar'ici art' 256 $ l k.k. oraz publicznego zntewaania art' do z z 2 5 7k . k . Zauwaenia'wymaga, proponowaneregulacjes tozsame z zawartymiw i projekcie KP SLD z dnla 22 |utego 2012 r., do ktrych uwagi zgoszonezostayw pimie z f}If r. nr PG VII G 025l9flI2, do Generalnego dnia f3 kwietr.ria Prokuratora sprawy GMS-wP-113-,7|lIf, i ktore pozostaj aktualrre tak w stosunku do przedmiotowego ojektu. pr
.*.<.: ,.'. ? e" L, .;,, La' ,*t-,

Anrlrzej Serentet
.!." 4..1, ' ,:, rll:

'/

Zazniki: - kopiapisma zdnia23.04.lf r. Generalnego Prokuratora nr PG VII G 025/9fl1f :')"; i.

j
L

;r,ii.]' :tr I

RZECZPOS POLITA POLSKA

ffi

Warszawa,dnia

PROKURATOR GENERALNY

?9. o9

20lf r.

PG ViI G OL5I92IIf

Pan Lech Czapla Szef Kancelarii Sejmu

Nawizujc do pisma z dnia 1 marca 2012 r. nr GMS-WP-I73-7I/|I, przy ktr1'm przekazano poselski projekt ustawy o zmianie astawy _ Kodeks karny, uprzejmie przedstart,iam, nastpuje. co Przedoony do oceny projekt z jednej strony zmierza do wzmocnienia prawnokarnej ochrony godnoci nietykalnoci i cielsnejosb ze wzgldu na pe, tozsamocpciow wiek, niepenosprawno bd orientacj seksualn poprzez rozszerzeniezakresu zachowa objtych znamionami przestpstvr'a dyskryminacji z art. 1i9 $ 1 k.k., publicznego nawoywania nienawici art' 256 $ 1 k.k. oraz do z publicznegozniewaania art.257k.k., a z drugiejproponujeobnizeniesankcjikamej z za przestpstwa przeciwko wolnoci sumienia i wyznania z art. l94, 195 i 196 k.k. P ewne wtpl iwocinasuwaprojektowanep oszerzenie znamion okre cych l aj czynno z sprawczprzestps|wa art. 119 $ l k'k. o przemoc lub grobbezprawn wobec osb lub poszczegolnej osoby, w szczeglnoci wzg|du na tosamo ze pciow, wiek oraz niepenosprawno. projerz stwierdzono' celemnowelizacjijest ,'zapewnienie W uzasadnieniu e skutecznejochrony prawno . karnej przed przestpstwami popenianymiz nienawici (hate crimes) z uwagi na pe, tozsamo pciow wiek, niepenosprawno oraz orientacj seksualn'', ktry to cel ma ,jednoznacznie antydyskryminacyjny''

f charakter.Uzasadniajc koniecznozmian powoano si na zawartew Konstytucji postanowienia: ^zakazudyskryminacjizjakiegokolwiekpowodu(art.32 ust.2 KonstytucjiRP), - zasadyrownoci wobec prawa (art.32 ust. 1 zd. pierwszeKonstytucjiRP), . nakazu traktowaniawszystkich w rwny sposob przzwadzepubliczne (art. 32 ust. 1 zd. drugieKonstytucji). W uzasadnieniuprojektu wskazano,ze powotane postanowieniaKonstytucji znajdujte potu,ierdzenie zobowizaniach w midzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej, spord ktrych przykadowowymieniono: art.f6 Mtdzynarodowego Paktu Praw oby+vatelskich Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 16T); art. I ust.2 i Midzynarodowego Pktu Praw Gospodarczycll, Spoecznychi Kulturalnych (Dz, |J, z 1977 r. Nr 38, poz' 169) oraz art' 11 Konwencji o ochronie Praw Czowiek i PodstawowychWolnoci (Dz,U, z 1993r, Nr 61; paZ.284). Nadto, w uzasadnieniuprojektu zwrcono u\'ag'ze ,,r,tymienionezapisy Konstytucji RP nie doczekay si - jak dotd - penego odzwierciedlenia w .W _ obowizujcych regulacjachprar,no karn1,gh''. ocenie autorw zadecydow o t}'m, nieaktualne z dzisiejszego punktu widzenia, uwarunkowania spoeczno. obyczajor'e. Niert.tpliwie t'skazane w projekcie kryteria (cechy) grup osob lub poszczeglnychjednostek' z ur'agina ktre generalnienie powinno si rznicowa ochrony prawnokarnej tych podmiotw, oznaczaj i projekt realizuje wytyczne lt1,nikajce art.32 ust 1 i 2 Konstytucji, w szczeglnociza Z zakaz dyskryminacji i zasadrwnocipraw kobiet i mcz5,zn, zatem konkretyzuje rozumienie zasady a rownoci. Wtpliwoci budzi natomiast zawienie, w opozycji do deklarowanej w uzasadnieniu projektu penejzgodnoci nowych rozwizanz wymogami Konstytucji, prawnokarnejochronyjedynie do enumeratywnie wymienionych kryteriw, w sytuacji gdy Konstytucja zakazuje dyskryminacji ,,zjakiejkolwiek przyc4'ny" (art. 32 ust. 2 ustarvy zasadniczej. Choc katalog tych kyteriw zawarty w projektowanym oraz obowizujcymprzepisie art' I19 s 1 k.k. jest bardzo szeroki, atwo r'skaza okolicznoci' ktrych wprost nie obejmuje, stan zdrowia (przykadowo np. chodzitu

3 moze o nosicieli wirusa HIV), przyna|eino organizacyjn bezdomno, Moze to itp. rodzi zarwno zarzut,,nierwnej'' ochrony (a nawet dyskryminacji) w poszerzaniu ustawowych gwarancji przestrzeganiaart' 3f ust' 2 Konstytucji, jak i tendencjdo zalajcej interpretacjipojcia dyskryminacji i wyczeniaz niego grup osb lub poszczegolnychjednostek z uwagi na istnienie cechy innej ni kryteria wskazane w ustawie. Warto tez nadmienic, i powoaneprzez autorw projektu przepisy prawa midzynarodowego rr'nieznie zar,ieraj zamknitego katalogukryteriw (cech),z uwagi na ktre nie powinno si roznicowa sytuacji prawnej grup osb lub j poszczeglnych ednostek. Zauwazeniawymaga, iz obecnaregulacjaart. l19 s 1 k.k. (atak'e 256 $ art. l k.k' i 257 k.k.) zawiera jeszcze wszykatalog wspomnianych kryteriw, tym niemniej na|eymie na uwadze, e przepis ten nie ma' i nie moze, mie ambicji penalizot'ania zachowa w postaci grob przemocy stosorvanejwobec wszystkich i grup ludzkoci, Zawartew powyzszychprzepisach kategorii ',wyliczenie,'okrelonych osb zar,sze bdzie determinowanewzgldami natury aksjologicznej,wskazujcymi na konieczno ochronyposzczeglnychz tychgrup. Wedtug M. Fleminga i J. Wojciechowskiej,,,przedmiotemochrony art. 119k.k. s podstawowewaocioraz prawa czowiekai spoecznoci ludzkich, a przedewszystkimprawo do i5,iai swobodnego rozwijaniawartoci indywidualnych i odrbnoci grupowych' istniejcychna tle narodowociorym, rasow}'m,religijnym, wiatopogldowym politycznym. lub Przedmiotem ochrony jest sama grupa narodorvociowa, raso\.alub polityczna albo tez wiatopogldowa, takeposzczeglne osoby na|ece takiej a do grupy, o ile mog byc przedmiotemprzestpczego dziataniaz powodu przynaleznoci do takiejgrupy" (patrz komentarzM. Flemingai J. Wojciechowskiejdo art. 119 k.k. [w:] M' Fleming, M. Krlikowski' B. Michalski, W. Radecki, R. A. Stefaski,J. Warylewski, J. Wojciechowska,A. Wsek i J' Wojciechowski.Kodeks karny. Cz szczeglna,Komentarz do artykuu,] ]7-22], Tom I, Wydawnictrt'oC. H. BECK Warszawa 2010,s. 26).

Zdanim M. Szewczyk, ,,wystpkiz an, 119 $ 1 i 2 na|do grupy przestpstw tj. przeciwko ludzkoci. Przedmiotemich ochrony jest wic ludzko, ogo ludzi na ziemi, rd ludzki. Jest nim rwniez wolnoczowiekaoraz ustalony prZZprawo midzynarodoweporzdekpubliczny', (patrzkomentarzM. Szewczyk do art' 119 k.k. [w:] A' Barczak. oplustil, M. Bielski, G' Bogdan, Z' Cr'ikalski, P' Kardas, J' Ragler'ski, M. Szewcz1'k, W. Wrbel, A. Zo|l, Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz. Tom II. Konlentarz do art. ] ]7-277 k.k., oficyna a Wolters Klurver business, Warszawa2008, s. 26). Podobny pogld prezentujeM' Budyn - Kulik, dla ktorej ,,przedmiotem jako zbiorowo ochrony(a' 119 k'k.) jest |udzko ras, narodowoci i roznorodnych przekona oraz wolnood przymusu. Przedmiotem ochrony jest takwolno, swoboda sumienia,lyznania, nietykalno cielesnajednostki'' (patrz komentarzM. Budyn - Kulik do art' 119 k.k. [w:] M. Budyn - Kulik, P. Kozowska- Kalisz' M. Kulik, M. Mozgawa, Kodelrs karny. Praktyczny komentarz,Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2010,s. 276). S' M. Przyjemski zwraca natomiastuwag' ie ,,przepisten (art. 119 k.k') jaki obejmuje art' 118, inna jest jednake dotyczy tego samego obszaru zagroe, stronaprzedmiotowatego przestpstwa. opisane tu zachowaniaprzestpcze,mimo ze postpowaniem sprawcy' s _ majc na dotycz tych samych grup, jakie szagroone urvadzeadunek kryminalny tych zachowa_ mniej grone, Przestpstwaz att. 118 | Z art. l19 musz by postrzegane take z uwzgldnieniem: - Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, uchwalonejprzez Zgromadzenie oglne oNZ l0 grudnia1948r., - Europejskiej Konwencji o ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci, przyjtej Rzymie 4 listopada1950r', w - MidzynarodowegoPaktu Praw obywatelskich i Politycznych, przyjtych przezZgromadzenie Ogolne ONZ 16 grudnia1966r." po czym dodaje,ze,,Polskajest stron midzynarodor'ej Konr'r'encji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacjirasowej,przyjtejw Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r. (Dz. U. 1969, rasowa'' ewyraenie nrf5,poz' |87). w art' 1 tego aktu okrelono, ',d1'skryminacja

5 aznacza \'szelkizrznicowanie, wykluczenie, ograniczenielub uprzywilejowanie z powodurasy,koloru skry, urodzenia, pochodzenia lub narodowego etnicznego' ktre ma na celu lub pociga Za sob przekrelenie bd uszczuplenie uznania, wykonywanialub korzystania zasadzierwnoci praw czowiekai podstaworvych na z wolnociw dziedzinie politycznej, gospodarczej,spoeczneji kulturalnej lub w jakiejkoh'iek innej dziedzini ycia publicznego'' (patrz komentarz S. M' Przi'jemskiego a. 119 k.k. [w:] o. Grniok, S. Hoc, S. M. Przyjemski,Kodeks do karny'Konlenlarz,Tom III, Wydawnictr,o ARCHE s.c.,Gdask 1999,s. 16.17). Wao doda, ze S. M. Prz"vjemski, komentujcart. 118 k.k., stwierdzi, iz ,,zgodniez koncepcjprawa natury kadajednostkaludzka, z samej niejako istoty swojego czowieczestwa, posiadapewne szczeglne,u,ice si niezb1'r'alniejj z jest pogld, ze osob prawa. Logiczn konsekwencj normatywn tego zaoenia kazde race, zawinione Zachowaniaatakujcete atrybuty istoty ludzkiej rvymagaj jak represjizarwno moralnej, spoecznej, i oczyrt'icie prawnokarnej.Zaz ur,t'agi na to, ejest to dziaante przeciwko ogolnoludzkim wartociom, kada zorgan|Zo\/ana grupa spoeczna, imi dobrze pojtej solidarnoci w ludzkiej, uprawnionajest do stosowania rodkivrepresyjnych'' (patrz komentarz S. M. Przyjemskiego do art. 1i8k.k. [w:] o. Grniok, S. Hoc, s. M. Przyjemski, karny.Komentarz,Tom Kode]cs I I I ,o p .c i t . ,s . 1 5 -1 6 ) . w Wobec powoanychpogldw doktryny jest oczywiste, ze okrelone obowizujcym art. 119 $ i k.k. kryteria (cechy) grup osb lub poszczegolnych jednostek maj srvoje rodto w szczegolnych atrybutach jednostki ludzkiej, wynikajcychz samej istoty cowieczstwa.o ile orymi naturalnymi,pierwotnymi to atrybutamiistoty ludzkiej jest pec i orientacjaseksuaina, juz pewne wtpliwoci pciorvej, wieku, czy pojawiajsi w przypadku za|iczeniado tej kategorii tozsamoci niepenosprawnoci. Por'yzsze nie oZnaQZa,e wskazane przez autorw projektu atrybuty jednostki ludzkiej nie powinny by chronioneprzz prawo karne przed wystpujcymi wymaga, i na tym tle aktami przemocy czy grobamibezprawnymi. Podkrelenia obowizujce przpisy Kodeksu karnego zapewniajjuz ochron osob maoletnich, czy te z innych wzgldw ,.nieporadnych zyciowo'' przed takimi dziaaniamt,

6 jednakze intensywno ochrony jest proporcjonalna jej przedmiotu. tej do Przemoc i groba bezprawnas czynami uznanymi za przestpstwa, to nieza|eznie kategorii i od (cechy)osoby,ktrej dotycz(patrznp. art' l90 i art' l91 k'k.)' Z powyszychwzgldw podnie na|ey, dodanie w art. 119 $ 1 k.k., iz budzcych powyej omwione wtpliwoci,nowych kryteriw grup osob lub poszczegolnychjednostek zaburza aksjologiKodeksu karnego, co moz narusza, wywodzonz art.2 Konstytucji,zasad poprawnej legislacji. W tym kontekcie bez znaczeniapozostajerwniez miejsce w Kodeksie nie karnym' w ktrym przepis art. 119 zostausytuowany- jest to pierwszy rozdzia szczeglnej''zatytuor,t,any ,.Czci przeciwkopokojowi, ludzkoci ,,Przestpstwa oraz przestpstwa wojenne''. Zasada rzetelnej (poprawnej) legislacji bya wielokrotnie przedmiotem rozwaan Tr1'bunau Konstytucyjnego (m.in.w uchwalez 8 marca 1995r,, sygn' W. 13 1 9 4o r K w 1 9 9 5r. , c z. r, po z. 2 r o razw w yr okach: Ll stycznia , z 2000r ., sygn.K.

7199,orK zLJ nr 112000, poz. 2, z 2r marca2001r., sygn.K 24100, orK Zrl ru 312001, poz, 51, z30 padziernika r', sygn. 33/00, 2001 K oTK ZU rv 7lfO1I,poZ, 2r7, z 9 kwietnia2002r. sygn.K 2110r, oTK ZtJ nr z/AlzOO2, poz. 17,z 24lutego 2003r., sygn.K 28102, OTK ZIJ nr 2lAl2OO3, poz. L3 orazz dnia21 lurego2006r, , sygn.K 1/05, OTK ZU nr 2lA12006,poz. 18). Zgodniez jednolitymw tej kwestii orzeczntctwem Trl,bunatu Konsty,tucyjnego, naozony na ustawodawckonstytucyjny nakaz przestrzeganiazasad'poprawnej legislacji jest funkcjonalnie zwizany z zasadami per,'noci bezpieczestwa i prawnego oraz ochronyzaufaniado pastwa stanowionego i przez nie prawa.Zasady te nakazuj abyprzepisyprawabyyformuowane sposbprecyzyjnyi jasny oraz w % poprawny wzgldern jzykowym. pod W powoanym w1,zej wyroku z dnia21 lutego2006r, Trybuna Konst1'tucyjny stwierdzi, ,,poprawno ie legislacyjt,ta takestanowiertie to przepisowprawa w sposb logicznyi konsekwent, poszanowaniem z zasadoglnosystemowych z oraz zachowaniem nale1,blch aksjologicznych stndardw. Niezgodne tzasadbdzie z
v,ic wprowadzanie do obrotu prawnego przepisow (nawet gdy celowo takich

w1'kluczenie,ograniczenilub uprzywilejowanie z oznaczawszelkie zronicowanie, ktre lub powodurasy,koloru skry, urodzenia, pochodzenia narodowego etnicznego, ma na celu lub pociga za sob przekreleniebd' uszczuplenie uznania, wykon1'wania korzystaniana zasadzierrvnoci praw czowiekai podstawor'ych z lub wolnociw dziedzinie politycznej, gospodarczej,spoeczneji kulturalnej lub w jakiejkolwiek innej dziedzinie ycia publicznego'' (patrz komentarz S. M. do Prz1'jemskiego a. l19 k'k. [rv:]o. Grniok, S. Hoc, s. M. Przyjemski' Kodeks karny Konlen|arz, Tom III, WydawnictwoARCHE s.c.,Gdask 1999,s. 16-17). iz komentujcart. 118 k.k., stwierdzi, Warto doda,z S' M. Prz,vjemski, ,,zgodniez koncepcjprawa natury kadajednostkaludzka, z samej niejako istoty posiadapewne szczeglne'wizcesi niezbywalniez jej swojegocz.owieczestwa, jest pogld, ze osob prawa. Logiczn konsekwencj normatywn tego zaoenia kadrace, zawinione Zachowaniaatakujcete atrybuty istoty ludzkiej wymagaj jak Za prawnokarnej. z uwagi na represjizarwno moralnej,spoecznej, i oczywicie kaida zorganizor,ana to, ze jest to dziatanie przeciwko ogolnoludzkim wartociom' ludzkiej, uprawnionajest do grupa spoeczna, imi dobrze pojtej solidarnoci w (patrz komentarz S. M. Prz5'jemskiego do art. stosor,ania rodkw repres"vjnych'' karny.Konlentarz,Tom Kodelcs l18k.k' [w:] o. Grniok, S. Hoc, s. M. Przyjemski, s I I I ,o p .c i t . , . 1 5 . 1 ) . w Wobec powoanych pogldw doktryny jest oczywiste, ze okrelone obowizujcymart. 119 $ 1k.k. kryteria (cechy) grup osob lub poszczegolnych w szczeglnych atrybutach jednostki ludzkiej, jednostek maj swoje rod'o o wynikajcychz samej istoty czt.owieczestwa. ile ouymi naturalnymi,pierwotnymi atrybutamiistoty ludzkiej jest pei orientacja seksualna,to ju pewne wtpliwoci pciowej,wieku, czy do pojawiajsi w przypadku za|iczenja tej kategorii tozsamoci niepenosprarvnoci' p6yySze nie oznalza' wskazane przez autorw projektu atrybuty jednostki ludzkiej nie powinny by chronione przezprawo karne przed wystpujc1'mi wymaga, iz bezprawnymi. Podkrelenia na tym tle aktami przemocy czy grobami przepisy Kodeksu karnego zapewniajju ochron osb maoletnich, oboi,izujce czy til z innych wzgldow ,'nieporadnych zyciowo'' przed takimi dzia.aniamt,

7 przepisw mo{taby si wydawa suszna), ktre tworz regulacje prawne

niekonselutentne niedajce si wyttumaczy zgodzie z innymi przepisami prawa. i w Celowoc ewentualnazasadno i wprowadzaniaw ycie danych regulacji prawnych nie moe by wytumaczeniemdla fulorzenia prawa w sposb chaotyczny i przypadkowy. Dowolno i przypadkov,owprovladzanych w zycie przepisw prawnychiest zatemztamaniemzasadypoprawnej tegislacji.Stanowi naruszenieart. 2 Konstucji,,(op.cit'). Projektowane art. 119 $ 1k.k', terium,,tozsamocipciowej''nasuwa w wtpliwoci zgodnoci zasadokelonoci co z przepisw prawa repres1,jne (art,2 go w zwizku z art.42 ust. 1 Konstytucji) w odrznieniubor,iem owej ,'tozsamoci od pciowej'', pozostae projektowane art' 119 $ 1 k'k. kryteria(cechy)grup osob lub w poszczeglnych jednostekfunkcjonuj porzdkuprawnym (patrznp. art' 1 ustawyz w dnia 3 grudnia2010 r. o wdrozeniuniektrychprzepisw Unii Europejskiejw zakresie rwnegotraktowania,Dz. Nr 254,poz,1700). U. Przedstawione wyzej ult'agi,wskazujce niefortunne na uzasadnienie zmian w art. 1i9 $ 1 k.k. zadocuczynieniem konstytucyjnej zasadzie (art.32 niedyskryminacji ust' 2 Konstytucji), jak rwniez uwagi odnoszce si do zasady okrelonoci przepisw pra\/a represyjnegona tle kr1'terium,,tozsamoci pciorvej'', pozostaj aktualnerr'niezw przypadku projekto\^/anego nowego brzmienia art, 256 $ 1 k.k. i art.257 k.k. Naleiy przy tym podkreli,ze dodatkowym argumentem, ktry moe

wskazywa na naruszenie konsty'tucyjnego standarduokrelonoci przepisorv prawa repres1'jnego zakresieuzytegokryterium,,tozsamoci w jest pcior'ej'', . w przypadku art. 256 k'k. . $ 2 tego przepisu, w ktrym rozszerzoflokaralnona inne czyny (produkowanie, utrwalanie lub sprowadzanie, nabywanie, przechowywanie, posiadanie, prezentowanie,przewozenie lub przesyanie), podejmowane w celu rozpowszechniania okrelonych $ l. w treci Wtpliwoci projektowane nasuwatake brzmienieart. 194 i I95 k.k. Zmiana w powoanychprzepisachpolega na obnizeniu sankcji o poowdla sprawcw niebdcych funkcjonariuszami publicznymi i zachowaniudotychczasorvej

8 sankcji dla sprawcw bdcych takimi funkcjonariuszami, ktorzy dopuszcz si okrelonych przestpstw,,w zwizku z wykonywaniem swoich funkcji''. Wydaje si jednak, e autorom projektu umkna okoliczno, iz w obowizujc)'m stanie prawnym funkcjonariusz publiczny, ktry dopuszcza si przestpstwa art, 194 k'k. lub art' 195 k'k., ponosi jednoczenie z odpowiedzialno karn z art,231 k.k., gdzie, w typie podstawowym' przwidziana zostaasacja do 3 lat pozbawienia (zbiegkumulatywny). wolnoci A zatem, zakadanew projekcie zronicowanie odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo art' l94 k.k. lub 195 k.k. w zalenoci cechy indywidualnej z od sprawcy (funkcjonariuszpubliczny) zapewniajuz obowizujcystanprawny. Trzba przy tym zauv,aiy, i prawdopodobnie niezamierzonym przez projektodawc . efektem wprowadzenia omawianych zmian bdzie wyczenie stosowaniaart.f31 k.k., i to w penym zakresie, rwniez w sytuacji,o ktrej mowa w si $ 2 tego przepisu(dopuszczenie czynu w typie podstar.owym celu osignicia w korzycimajtkowejlub osobistej),w mylogolnej zasady lex specialis derogat legi generali. Nalezy takie nadmieni,li przewidziana projektowanych w art. 194 $ 1 k.k' i art. 195 $ 1 k.k. kara zostaa okrelona sposbwadliwy (jest,,pozbarvienia w wolnoci do 1 roku'',a winno b1, wolnoci roku''). do ,,pozbawienia Wtpliwoci nasurva rowniezprojektowana nowa tre 196 k.k. art. w zamyleautorw, nowelizacja tego przepisu miaaby doprowadzi do pena|izacjitylko czynw umylnych to tylko takich, ktre polegajna zniewazeniu i ,,miejscaprzeznaczonegodo wykonywania obrzdowreligijnych lub znajdujcegosi w tym miejscu przedmiotuczci religijnej''.ochron Kodeksu karnegor,'inny zosta objtekocioy, jak (w kaplice i witynie tym miejscubrakuje, si wydaje,wyrazw, _ oraz,,)wyznan innych niz chrzecijaskie inne miejsca w sferze ,,chrzecijaskie publicznej powinny by wolne od tego typu ogranicze, co nie pozbawia nikogo prawa do ewentualnegowystpieniaw obronie naruszonych dobr osobistych w powdzti'ie cywilnym. W zu,izku z powyszym naleiy zwroci uwag' e przedmiotemochrony, do ktrego odnosi si przestpstwo art' 196 k.k', jest w1'nikajce wolnoci z z religijnej

9 prawo do ochrony uczu religijnych niezwiane tylko z konkretnym miejscem czci religijnej cz5l1"2ze znajdujcym tylko w tym miejscu przedmiotemtej czci. si W orzeczeniu z dnia 7 czerwca 1994 r', sygn. K' I7lg3, Trybuna Konstytucl'jny- badajczgodno 18 ust. 2 ustawyz dnia 29 grudnia ]992 r, o art' radiofonii i telewizji (Dz. U. z 1993 r. Nr 7, poz. 34), zgodnie z ktrym audycje radiowe i telewiz1'jne powinny szanowauczucia religijne odbiorcw, a zwaszcza respektowa chrzecijaski system wartoci(przepis ten, co do zasady,do dnia dzisiejszegonie ulegzrnianie),midzy innymi, z art.1 przepisw konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 (Jstawy Konstytucyjnej z dnia lZ padziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach midzy wtadz ustawodawcz i wykonawcz Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzdzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz' azQ pa|ej: utrzymanew mocy przepisy konsfytucyjne]. stwierdzi, zakaz naruszania uczu religijnych wynika z art, 82 ust. 1 utrzymanych w mocy przepisw konstucyj nych. Przepis art' 82 ust. 1 utrzymanychw mocy przepisow konsfytucyjnychbrzmia: Polska zapewnia ,,Rzeczpospolita obywatelom wolno sumieniai rtyznania.Koci i inne zwizki wyznaniowe mog swobodnie wypenia swoje funkcje religijne. Nie wo]no zmusza obywateli do niebrania udziau w CZynno5..u.n lub obrzdach religijnych.Nie wolno tez nikogo zmusza do udziauw czynnociach obrzdach lub religijnych.". odpou'iednikiem porvoanego przepisu w obowizujcej Konstytucji jest a. 53, klory brzmi: ,,1.Kademu zapewniasi wolno sumieniai religii. 2. Wolnoreligii obejmujewolnowyznawania lub przyjmowaniareligii wedug wasnegowyboru oraz uzewntrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub pr1lv'atnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitw, uczestniczenie w obrzdach,praktykowaniei nauczanie.Wolno religii obejmuje takze posiadanie wity inn1,ghmiejsc kultu w za|eznoci potrzeb ludzi wierzcych oraz prawo i od osob do korzystaniaz pomocy religijnejtam,gdzie si znajduj.

l0 3. Rodzice majprawodo zapewnieniadzieciomwychowaniai nauczaniamoralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.Przepis a. 48 ust. 1 stosuje si odpou'iednio. 4. Religia kocioa lub innego zwizku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej moe by przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie moze by naruszona wolno sumieniai religii innychosob. 5. Wolnouzewntrzniania jedynie w drodzeustau'yi religii moze by ograniczona tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczenstwapastr'a, porzdku publicznego,zdrowia,moralnoci wolnoci praw innych osb. lub i 6. Nikt nie moe by zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczeniaw prakkach religijnych. 7. Nikt nie moze by obowiany przez organy wadzy publicznej do ujawnienia swojegowiatopogldu, przekonareligijnychlub r'yznania.''. w powotanym orzeczeniu w sprawie K. 1.1193, Trybuna Konstytucyjny sfivierdzi, Q,,uczucia religijne, ze wzgldu na iclt charakter, podlegaj szczeglnej ochronie prawa. Bezporedniopowizane s bowiem z wolnoci sumienia i wyznania, stanowic warto konstytucyjn. Pomlierdzaj to take akty midzynarodowe (np Deklaracja o eliminacji wszelkich .f,,- nietolerancji i dyskryminacjiz powodu religii lub przekona ucllwalonaprzez Zgromadzenieoglne oNZ dllia 2I listopada ]98] r.), Dlatego te, dziaanianaruszajce uczucie religijne mog bt przedmiotem zokazu ustawowegotakewwc7as,gdyby byypodejmowane realizacji wolnoci za pomoc rodkw su,cych sowa, Wolnosowajako warto konstytucyjna moe by zarealizowana w rzny sposb, Upowszechnianie opinii i pogldw x,a porednictwemrodkw masowego PrZekazu jest tylko jednym z tych sposobw. Ze wzgldu jednak na nieograniczony lcrg odbiorcow, przekazywane przez radio i telewizj treci w szerszymzakresie narusza mo4 prawa i wolnoci innych osb. [Jzasadniato moe decyzj ustawodawcywprowadzenia ogranicze wolnocistowa dalej idcych ni w sytuacjach,gdy przekazywaniepodobnej, lub nawet identycznejtreci miaobymiejsce wobec ograniczonego krguodbiorcw (..').

l1 Trybyn| Konstucyjny zwrca uwog na stanowisko zajmowane w tej kwestii przez Konwencj o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci. Zgodnie z art' ]0 ust' 2 wolno przekazyvania informacji i idei moepodlega ograniczeniom <jakie s przewidziane przez ustaw i niezbdne w spoeczestwie demokracznynx ( ) z uwagi na ochron (...) praw innych osob>. Natomiast Midzynarodowy Pakt Praw obyuatelskich i Politycznych w art' ]9 ust, I pkt a stwierdza,e realizacja prav,a do wyraaniaopinii i rozpowszechnianiainformacji i pogldw moepodlega ograniczeniom <wyranie przewidzianym przez ustaw i ktre s niezbdne celu poszanowania w praw (...)innych>,,(oTK w 1994 r. cz,I, poz.11). Z powoanegoorzczeniaTrybunau Konstytucyjnegojasno wynika' e zakaz naruszania uczu religijnych jest zakotwiczony w Konstytucji i nie ogranicza si wyczniedo miejsca kultu religijnego, ani te do znajdujcych w tym miejscu si przedmiotowkultu. Zgodna z konstytucyjnym rozumieniem prawa do ochrony uczu religijnych jest interpretacjaznamion okrelajcych czynno sprawczprzestpstwaz art. 196 k.k., prz1'jmowana ptzez zdecydowanwikszocptzedstawicielidoktryny prawa karnego. Zdaniem W. Wrobla, ,,przestpstwo art. 196 polega na obrazie uczu z religijnych poprzez publiczne zniewaenie przedmiotu lub miejsca kultu jak religijnego. Zachowanie to moie przybrac posta zarwno wypowiedzi sownej, tez moeby wyrazone za pomoc gestw, pisma czy obrazw. Przypisanie danemu zachowaniu charakteru zniewaenia powinno by dokonywane z uwzgldnieniem spoecznychnorm kulturowo - obyczajowych i powszechnie przyjtych kryteriw ( oceny ...). Przez pojcie obraza uczu religijnych nalezy rozumie takie zachowania, ktore odbierane s przez czonkw danej wsplnoty religijnej za poniiLajcelub obelzywe dla przedmiotu tych uczu, w szczegolnoci zadla przedmiotu czci religijnejlub miejsc sprawowania aktowreligijnych.(...) Przedmiotem czci religijnej jest Bog pojmowanyosobowolub w inny sposob, a taketzecz, symbol, r'izerunek' okrelone sowalub imiona, ktr wedugdoktryny

I2 danej u,spolnoty religijnej uznawane s za wite,godne najwyzszego szacunku, powazaniai uwielbienia (..'), w szczeglnoci takie,ktore v,yraiajbezporednio za obecno Boga lub tez stanowijego znak (...). Nie moznapoprzez,.przedmiot czci religijnej''rozumiewycznie rueczyw znaczenlu materialnym, z urvagi na to, i sowo ,,przedmiot'' uzyte zostao na okrelenie tego, do czego czec religijna si odnosi.Pojciatego nie mozna zalvia do przedmiotw sfuicych do oddawaniaczci religijnej lub przedmiotw, przezktore jest cze oddawana religijna ( .'). W istociebowiem bardzorzadko przedmiotem czci religijnej bdzie konkretna tZeZmaterialna(np. hostia, szczegIny obraz |ub rzeba czy te relikwia). Przedmiotem czci religijnej moze by natomiast sam Bog, jego wizerunki, sposb przedstawiania, postacie witych czy Matki Boskiej, okrelon znaki, rytuay czy solva majce charakter sprawowania sakramentrv,' (patrz komentarzW. Wrobla do art. 196 Kodeksu karnego [w:] A. Barczak - Oplustil, M. Bielski, G. Bogdan, Z, Cwikalski' P. Kardas, J. Ragler'ski,M. Szewczyk, W. Wrbel, A. Zo!|, Kodeks karny' Cz szczegIna.Komentarz. Tom II. Komentarz do podobnie.komentarz Wojciechowskiej a. rt, ] ]7-277k.k', op.cit.,s' 553.554; do J. 196 k.k. [w:]M. Fleming' M' Krolikowski, B. Michalski, W. Radecki, R. A. stefaSki, J. Warylewski, J. Wojciechowska, A. Wsek i J. Wojciechowski, Kodeks karny. Cz szczeglna. Konentrzdo arQkuw ]17-22], Tom I' op. cit., s. 899-900 oraz komentarzP. Koztowskiej - Kalisz do art. 196 k.k. [r,:] M. Budyn - Kulik, P. Kozowska - Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa' Kodeks karny. Praktyczny komentarz, op . ,c i t. ,s . 4 0 2 ) . W ocenie w. Wrbla, ,'nie ma charakteru zniewaeniaprzedmiotu czci wyrazajce religijnejw1'powied, zachowanie, |ub negatywnystosunekdo przedmiotu ten czci religijnejlub wykorzystujce przedmiotjako elementkreacji artystycznej,o i| ze wzgldu na form nie zawira elementlv ponizajcych lub obelzywych. Charakter danej wypowiedzi, zachowania lub kreacji aystycznej powinien by norm oceniany obiektywnie, w odrvoaniudo obowizujcychw danej spoecznoci kulturort'ych(.''). Atystyczny lub naukowy cel dziaaniasprawcy nie jest wszake charakteru w1'starczajcy wykluczenta zniewaajcego tych dziaanze wzgldu na do \\ ich form (...). Stanowiskotakie znajdujepotr,vierdzenie orzeczeniuETPCz z dnia

l3

20 wrzenia 1994r. (otto _ Premier- Institut Austria,A.295), w ktrym uznanoZa v. uzasadnione proporcjonalneograniczenieprawa do swobodywypowi edzi ze wzgldu i na uczucia religijne''(patrz komentarzW' Wrbla do art. 196 Kodeksu kamego [w:] A.Barczak . oplustil, M. Bielski, G. Bogdan,Z. Cwikalski,P. Kardas, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wrbel, A' Zo1|,Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz. Tom II. Komentarzdo rt' ] ]7-277 k.k', op,cit.,s. 554). Ponadto za systemowo niespjne nalezy uzna projektowanewprowadzenie do opisu czynuz art. 196 k.k. znamieniastronypodmiotowej: ,,umylnie''. Wypada przede wszystkim przypomnie, ia, zgodnie z ogoln zasad wyraon a. 8 k.k., zbrodni mona w popeni za tylko umylnie, w1'stpek mozna jeeliustawatak stanowi. popeni take nieumylnie' Skoro wic w art. 196 k.k' nie wskazarlo,e okrelonego tym przepisie w wystpkumozna si dopucic take(albo wycznie)nieumylnie, oznacza to, ze czyn ten mona popeni wycznie umylnie. Niezaleznie od tego, na umylno czynu z art. 196 k.k., zarwno w wersji jak obowizujcej, i projektowanej,wskazuje uiyty w jego opisie zwrot o charakterze intencj onalnym :,,zniew aa,,, Majc na uwadze powyzsze stanowisko, celowym jest uwzgldnienie przedstawionych uwag w ewentualnym dalszymprocesielegislacyjnym.

url

,.J

Ifatgo
Prokuratu
0ere0 0\'/

ar Genera|nej

w Gdasku

r't l t - '-l{[t|ljr{;R t'l/tfa ir l L.Ire

J'r'(\

rL). 0L.

,, iy-q x.y',zarF t )czkieu,ir.,z \

ill/

'rrr {f C eneral nego

+.+, PRZEWoDNICZCY KRAJOWE.rRDY SDOWNICT\/A NrWOK-020-70112

qt:;l!u.\

' Warszawa, { L1t<wietniaZO12 r.

$EKRETARITSZEFA Ks
Dot.: GMS-WP-17 3-951'l 2
....... L.d;. " ".'.."'....7' r"'ij'i""i.:; li- J' ': 1il.' wpfiryiit .'.......',.."""';""""'; Data

Pan Lech CZAPLA Szef Kancelarii Sejmu

r /Lh n"^u^1 Qrnu,u n",fu"

W zaczeniu, uprzejmieprzesyam opini KrajowejRady Sdownictwaz dnia 20 kwietnia 2012 r. w przedmiocie poselskiegopektu ustawy o zmianie ustawy _ Kodeks karny.

/r

r-n''L

//t!-"tt-<-

euu
SSN Antoni Grski

s'*t'k #r*ilbN
gr';';l'.il.

l'.?

PRZEWoDNrCZCY KRAJOWE.I RADY SDowNICTwA

Nr WOK-020_TOtiz

1t Warszawa, Lt xwietnia201 r 2 {

Dot. GMS-Wp-l 3-git : 7 12

Pan Lech CZAPLA Szef Kancelarii Sejmu

tk*nnfuUl Q,^,,u,rua",fu t
W zaczeniu, uprzejmieprzesyam opini KrajowejRady Sdownictwa dnia z 20 kwietnia 2012 r' w przedmiocr'epose/skr'e go projektu ustawyo zmianie ustawvKodeks karnv.

/ /,o,.,r,""L

fu,!-y',t-<-

dlx,
SSN AntoniGrski

OPINIA KRAJOWBJ RADY sDowNICTwA

z dnia 20 kwietniaf$\f r.

#ffitrE"q

w przedmiocie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny-

Krajowa Rada Sdownictwa, po zapoznaniu si z poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy _ Kodeks karny' opiniuje go pozytywnie, przy uwzgldnieniu poniszych uwag. W ocenie Krajowej Rady Sdownictwa,do opiniowanegoprojektuustawy naleaoby wprowadzi ,,odpowiedni''(zgodny z art'4 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogtaszaniuaktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych) okres vacatio legis' Naruszenie obowizku zachowania ,,odpowiedniego''vacatio legis byto wielokrotnie uznawane przez z Trybuna Konstytucyjny Za niezgodne z Konstytucj w szczeglnoc\ zasadzaufania wywiedzionprzez Trybunaz jej art.2'

Eiurotrajav'ej S4dcuicrvra Rady

DYPJEI{I'CR ac./i or.ganiz llEgo: Y'r'dziau

r'rso$No sRYGLAEh,i r
ii Krejcu n.tip7yo n' Birira "
,[crianS;!:oczi;1,:iiI

ft/1