Druk nr 385

Warszawa, 27 kwietnia 2012 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Rzecznik Praw Obywatelskich
RPO-R-070-11/2012

Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowna Pani Marszaek, Na podstawie art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) przedkadam

- Informacj o dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2011 wraz z uwagami o stanie przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela.

cz wyrazy szacunku (-) Irena Lipowicz

INFORMACJA
o dziaalnoci

Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2011

oraz o stanie przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela

Informacja stanowi wykonanie art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 97, poz. 483, z pn. zm.), ktry przewiduje, e Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej dziaalnoci oraz o stanie przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela jak rwnie art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147, z pn. zm.) ustanawiajcego obowizek podania Informacji Rzecznika do wiadomoci publicznej.

Spis treci Wprowadzenie ........................................................................................................ 7 CZ I - Przestrzeganie wolnoci i praw czowieka i obywatela .................... 13 I. Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ wskazany przez Rzeczpospolit Polsk do monitorowania realizacji obowizkw wynikajcych z prawa midzynarodowego. Wykonywanie przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada Krajowego Mechanizmu Prewencji .................................................................................................. 14 II. Prawo do dobrej legislacji ......................................................................... 19 III. Prawo do sdowej ochrony wolnoci i praw jednostki ............................... 31 A. Sdownictwo i prokuratura .................................................................. 31 B. Brak lub ograniczenie drogi sdowej ................................................... 38 C. Prawo do obrony ................................................................................. 46 D. Koszty postpowania ........................................................................... 54 E. Przewleko postpowa .................................................................... 58 F. Postpowanie mandatowe .................................................................... 60 G. Represje ze strony organw pastwa w latach 19441989 .................... 61 IV. Wolno osobista ...................................................................................... 63 V. Bezpieczestwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych sub mundurowych ........................................................................................... 66 VI. Konstytucyjne prawa i wolnoci obywateli ................................................ 73 A. Wolno sowa i prawo do informacji .................................................. 73 B. Prawo do prywatnoci i ochrona danych osobowych ............................ 77 C. Lustracja ............................................................................................. 82 D. Prawa wyborcze .................................................................................. 82 VII. Rozbienoci w stosowaniu prawa ............................................................. 85 VIII. Zagadnienia z zakresu prawa pracy ........................................................... 99 A. Wynagrodzenie za prac i inne wiadczenia ......................................... 99 B. Rozwizanie umowy o prac. Wyganicie stosunku pracy ................ 100 C. Urzdnicy pastwowi i samorzdowi ................................................. 102 D. Nauczyciele i pracownicy nauki ........................................................ 103 E. Bezrobocie ........................................................................................ 104 IX. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu. Zawody zaufania publicznego ............................................................................... 109 X. Zabezpieczenie spoeczne ....................................................................... 115 A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych wiadcze oraz ich wysokoci .................................................... 115

B. wiadczenia pienine z ubezpieczenia spoecznego w razie choroby i macierzystwa, pomoc spoeczna ....................................... C. Zasady podlegania ubezpieczeniom spoecznym ................................ D. Zaopatrzenie inwalidw wojennych, kombatantw i osb represjonowanych. wiadczenia deportacyjne .................................... XI. Ochrona zdrowia ..................................................................................... A. System ochrony zdrowia .................................................................... B. Ochrona praw pacjentw ................................................................... XII. Ochrona praw rodziny ............................................................................. A. wiadczenia rodzinne ........................................................................ B. Inne ................................................................................................... XIII. Ochrona praw osb starszych .................................................................. XIV. Ochrona praw osb niepenosprawnych ................................................... XV. Prawo do nauki ....................................................................................... A. Realizacja obowizku szkolnego ....................................................... B. Edukacja szkolna ............................................................................... C. Szkolnictwo wysze .......................................................................... XVI. Ochrona rodowiska ................................................................................ XVII. Przestrzeganie praw obywateli w sprawach mieszkaniowych ................... A. Ochrona praw lokatorw ................................................................... B. Prawa czonkw spdzielni mieszkaniowych .................................... C. Sprawy mieszkaniowe funkcjonariuszy sub mundurowych .............. D. Sprzeda lokali mieszkalnych ............................................................ XVIII. Ochrona praw majtkowych, gospodarka nieruchomociami .................... A. Ochrona praw majtkowych .............................................................. B. Gospodarka nieruchomociami .......................................................... C. Prawo wodne ..................................................................................... D. Reprywatyzacja i prywatyzacja .......................................................... E. Egzekucja wiadcze ......................................................................... XIX. Ochrona praw konsumentw ................................................................... A. Usugi bankowe ................................................................................. B. Usugi przewozowe ........................................................................... C. Ubezpieczenia ................................................................................... D. Inne ................................................................................................... XX. Problematyka danin publicznych ............................................................. A. Podatek od towarw i usug ............................................................... B. Podatki i opaty lokalne .....................................................................

121 123 125 127 127 136 139 139 144 146 151 160 160 162 165 169 171 171 178 179 187 194 194 203 205 207 209 212 212 213 215 216 218 218 220

C. Papiery wartociowe .......................................................................... XXI. Ruch drogowy ......................................................................................... XXII. Wykonywanie kar i rodkw karnych. Zapobieganie demoralizacji i przestpczoci nieletnich ................................................. A. Wykonywanie kar i rodkw karnych ................................................ B. Zapobieganie demoralizacji i przestpczoci nieletnich ..................... C. Pobyt w miejscach zatrzyma ............................................................ D. Wypadki nadzwyczajne w miejscach pobytu osb pozbawionych wolnoci ............................................................................................ XXIII. Ochrona praw onierzy i funkcjonariuszy sub publicznych .................. A. Zawodowa suba wojskowa .............................................................. B. Ochrona praw funkcjonariuszy sub publicznych .............................. C. Inne ................................................................................................... XXIV. O chrona praw cudzoziemcw oraz mniejszoci narodowych i etnicznych ............................................................................................... XXV. Dziaalno Penomocnikw Terenowych RPO ........................................ XXVI. Ocena stanu przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela ............................................................................................... A. Tworzenie prawa ............................................................................... B. Prawo do sdu ................................................................................... C. Wolno sowa .................................................................................. D. Wolno osobista .............................................................................. E. Prawo do prywatnoci ....................................................................... F. Bezpieczestwo obywateli ................................................................. G. Prawa osb niepenosprawnych ......................................................... H. Ochrona zdrowia ............................................................................... I. Ochrona praw rodziny ....................................................................... J. Prawo do zabezpieczenia spoecznego ............................................... K. Ochrona praw konsumentw .............................................................. L. Sytuacja osb pozbawionych wolnoci .............................................. M. Implementacja prawa Europejskiego i wykonywanie wyrokw ETPC i TSUE .................................................................................... CZ II - Przestrzeganie zasady rwnego traktowania ............................... I. Wstp ..................................................................................................... II. Dziaalno Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania oraz jej wyniki .......................................................

222 224 226 226 242 248 249 252 252 261 273 276 279 288 288 290 291 291 292 293 294 295 298 299 299 300 301 303 304 309

A. Wystpienia generalne Rzecznika Praw Obywatelskich i wybrane sprawy indywidualne. ........................................................................ B. Prowadzone przez Rzecznika badania i wydane sprawozdania w obszarze rwnego traktowania. .......................................................... C. Dziaalno Komisji Ekspertw, wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z organizacjami pozarzdowymi oraz inne dziaania spoeczne w obszarze rwnego traktowania. ....................... D. Dziaalno midzynarodowa Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania ........................................................... III. Dziaalno innych organw publicznych w obszarze rwnego traktowania ............................................................................................. A. Wybrane orzeczenia sdw krajowych i midzynarodowych w obszarze rwnego traktowania ........................................................... B. Wybrane kontrole, badania i inne dziaania podejmowane przez organy publiczne w obszarze rwnego traktowania ............................ C. Dane informacyjno-statystyczne z zakresu problematyki rwnego traktowania za rok 2011 .................................................................... IV. Wnioski oraz rekomendacje dotyczce dziaa, ktre naley podj w celu zapewnienia przestrzegania zasady rwnego traktowania ............................................................................................. CZ III - Sprawy midzynarodowe i spoeczne .......................................... I. Dziaalno midzynarodowa Rzecznika Praw Obywatelskich w 2011 r. .................................................................................................... A. Wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z midzynarodowymi i narodowymi instytucjami ombudsmaskimi .... B. Wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z innymi midzynarodowymi instytucjami ....................................................... C. Wsppraca Ombudsmanw Pastw Partnerstwa Wschodniego Partnerstwo dla Praw Czowieka Polska Armenia Azerbejdan .................................................................................... D. Wsppraca midzynarodowa Rzecznika w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji ...................................................................... E. Wsppraca midzynarodowa w zakresie rwnego traktowania .......... II. Dziaalno Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie komunikacji i edukacji obywatelskiej w 2011 r. ...................................... A. Edukacja obywatelska ....................................................................... B. Szkolenia i warsztaty .........................................................................

309 360

363 368 370 370 386 392

394 407 408 408 410

411 415 417 419 419 420

C. Propagowanie wiedzy o prawach czowieka i dziaalnoci RPO ......... D. Konferencje ....................................................................................... E. Innowacje .......................................................................................... Zaczniki: .........................................................................................................

421 422 427 428

Zacznik Nr 1 Dane informacyjno-statystyczne .............................................................. 428 Zacznik Nr 2 Dane informacyjno-statystyczne z zakresu problematyki rwnego traktowania ............................................................................................. 443 Zacznik Nr 3 Wystpienia o charakterze oglnym (systemowym) art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO ................................................................................ 449 Zacznik Nr 4 Wnioski do Trybunau Konstytucyjnego art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o RPO ..................................................................................................... 473 Zacznik Nr 5 Zgoszenie udziau w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych art. 51 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o RPO ..................................................................................................... 477 Zacznik Nr 6 Wnioski do Naczelnego Sdu Administracyjnego o wykadni przepisw ............................................................................................... 480 Zacznik Nr 7 Wnioski do Sdu Najwyszego o odpowied na pytanie prawne .............. 482 Zacznik Nr 8 Kasacje w sprawach karnych ................................................................... 484 Zacznik Nr 9 Skargi do Wojewdzkich Sdw Administracyjnych ............................... 489 Zacznik Nr 10 Skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego ....................... 492 Zacznik Nr 11 Przystpienie do postpowania sdowego ................................................ 493 Zacznik Nr 12 Wystpienia legislacyjne ......................................................................... 495

Zacznik Nr 13 Pozostae wystpienia ............................................................................. 496 Zacznik Nr 14 Wizyty i spotkania Rzecznika Praw Obywatelskich ................................. 498 Zacznik Nr 15 Wybrane konferencje organizowane lub wsporganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania ............................................................................................. 530

Wprowadzenie
W myl art. 80 Konstytucji RP kady ma prawo wystpienia, na zasadach okrelonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolnoci lub praw naruszonych przez organy wadzy publicznej. Wniosek jest wolny od opat i nie wymaga zachowania szczeglnej formy. Szerokie podstawy dziaania, brak rygorw formalnych oraz barier finansowych powoduj, e do Rzecznika kierowane s liczne wnioski w roku 2011 wpyno ich ogem 58 277, w tym wnioskw w nowych sprawach 27 491. Najwicej wnioskw dotyczyo problematyki prawa karnego (32,9%), prawa cywilnego (20,9%) oraz prawa administracyjnego i gospodarczego (18,9%). Rzecznik moe rwnie podejmowa dziaania z wasnej inicjatywy, m.in. w wyniku analizy informacji zamieszczanych w mediach. Sprawy z urzdu byy ponadto podejmowane w zwizku z otrzymywanymi przez Rzecznika informacjami (m. in. z zakadw karnych, aresztw ledczych, od Policji) o tzw. wypadkach nadzwyczajnych z udziaem funkcjonariuszy publicznych. W 2011 r. pojtych z wasnej inicjatywy Rzecznika zostao 596 spraw. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura RPO. Aktualnie zadania te s wykonywane przez Biuro w Warszawie oraz Biura Penomocnikw Terenowych we Wrocawiu, Gdasku i w Katowicach. W okresie objtym informacj zostay rozpatrzone 32 343 sprawy, z ktrych 9572 zostay podjte do prowadzenia w trybie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich z uwagi na to, e wskazyway na moliwo naruszenia praw lub wolnoci obywatelskich. W 20 875 sprawach wnioskodawcw pouczono o przysugujcych im rodkach dziaania, w 497 sprawach zwrcono si o uzupenienie wniosku, a 477 spraw przekazano wedug waciwoci. Taka dua liczba spraw, w ktrych udzielono wnioskodawcom informacji o przysugujcych im rodkach dziaania, wskazuje na potrzeb lepszej edukacji i podnoszenia stanu wiadomoci prawnej obywateli. Jednoczenie przypomina dobitnie o tym, e nadal, po ponad 20 latach od odzyskania niepodlegoci, nie

funkcjonuje dobrze powszechny system pomocy i informacji prawnej, tak wany w demokratycznym pastwie prawa. Dlatego tak wiele osb zwracajcych si do Rzecznika nie tyle oczekuje ochrony ich praw, co poszukuje informacji, w jaki sposb i gdzie powinni zaatwi swoje sprawy; i tak informacj otrzymuj. W 2011 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili w trakcie przyj bezporednie rozmowy z 6323 osobami (w tym 3232 osoby zostay przyjte w Biurach Penomocnikw Terenowych i zamiejscowych punktach przyj). Starajc si reagowa na zgaszane oczekiwania i potrzeby obywateli, Rzecznik uruchomia bowiem w ostatnich latach zamiejscowe punkty przyj skarg w Wabrzychu, Czstochowie, Krakowie, Olsztynie, Lublinie i Kielcach. Punkty te, korzystajc z gociny wojewodw lub wadz samorzdowych, s obsugiwane przez pracownikw Biur Penomocnikw Terenowych, a take Biura Rzecznika w Warszawie. Ponadto w 2011 r. pracownicy BRPO przeprowadzili 22 783 rozmowy telefoniczne udzielajc stosownych wyjanie i porad. W okresie objtym informacj Rzecznik skierowaa 204 wystpienia problemowe. Z tego niezwykle wanego rodka sygnalizowania narusze praw lub wolnoci jednostki Rzecznik korzystaa wtedy, gdy badane sprawy indywidualne wskazyway na utrwalajc si praktyk stosowania prawa w sposb prowadzcy do owych narusze. Wystpienia byy kierowane take wwczas, gdy analiza skarg kierowanych do Rzecznika wskazywaa, e rdem narusze praw jednostki jest samo prawo. W tym ostatnim zakresie w 2011 r. Rzecznik skierowaa 92 wystpienia z wnioskiem o pojcie inicjatywy prawodawczej. Niezalenie od tego, Rzecznik korzystaa ze swoich uprawnie, ktrych celem jest podwaenie obowizywania wadliwego aktu normatywnego. W 2011 r. Rzecznik zoya do Trybunau Konstytucyjnego 14 wnioskw o stwierdzenie niezgodnoci aktw normatywnych z przepisami wyszego rzdu lub z Konstytucj, a ponadto przystpia w 12 sprawach do postpowania przed Trybunaem wszcztego w wyniku zoenia skargi konstytucyjnej. W relacjach z wymiarem sprawiedliwoci szczegln rol odgrywaj pytania prawne Rzecznika kierowane do powikszonych skadw

orzekajcych. Pytania te su ujednoliceniu orzecznictwa sdowego, a tym samym stanowi rodek prawny majcy na celu ochron zasady rwnoci wobec prawa. Niejednolita wykadnia prawa dokonywana przez sdy prowadzi bowiem w praktyce do naruszenia zasady rwnoci wobec prawa. W zwizku z ujawnionymi rozbienociami w orzecznictwie sdw powszechnych w 2011 r. Rzecznik skierowaa 7 pyta prawnych do rozstrzygnicia Rozbienoci w przez powikszone sdw skady Sdu Najwyszego. byy za orzecznictwie administracyjnych

inspiracj do skierowania 3 pyta prawnych do rozstrzygnicia przez powikszone skady Naczelnego Sdu Administracyjnego. W sprawach indywidualnych rozstrzyganych przez sdy Rzecznik wniosa do Sdu Najwyszego 80 skarg kasacyjnych od prawomocnych orzecze sdw powszechnych. Natomiast w sprawach administracyjnych Rzecznik wniosa 10 skarg do wojewdzkich sdw administracyjnych oraz 2 skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego. Rok 2011 by kolejnym rokiem dziaalnoci Rzecznika jako Krajowego Mechanizmu Prewencji, a wic organu wizytujcego miejsca, gdzie przebywaj osoby pozbawione wolnoci. W celu wykonywania tego zadania w Biurze Rzecznika zostaa utworzona zgodnie z midzynarodowymi standardami odrbna jednostka organizacyjna, tj. Zesp Krajowego Mechanizmu Prewencji. Funkcja Rzecznika jako Krajowego Mechanizmu Prewencji zostaa te wprost wpisana do ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, co nastpio w trakcie ostatniej zmiany tego aktu prawnego 1. Wizytacje przeprowadzane w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji musz by regularne, a wic dokonywane z odpowiedni czstotliwoci. W Polsce funkcjonuje okoo 1800 jednostek podlegajcych wizytacjom, wymagaoby to 38 etatw, tymczasem obecnie zadanie to wykonuje 7 osb, dlatego w 2011 r. Urzd Rzecznika mg przeprowadzi tylko 89 wizytacji, bo na tyle pozwalay rodki finansowe. Warto zauway, e przy zachowaniu tej intensywnoci wizytacji jednostka
1

objta

Mechanizmem

byaby

wic

wizytowana

raz

na

Ustawa z 18 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 222, poz. 1320).

10

dwadziecia lat. Opisany stan rzeczy jest spowodowany cigym niedofinansowaniem Krajowego Mechanizmu Prewencji, bo mimo e Rzecznik w kolejnych skadanych do parlamentu projektach budetu BRPO przewidywaa wzrost nakadw na ten cel, nie by on akceptowany w toku prac parlamentarnych. W rezultacie nie mona uzna, e w 2001 roku Polska w peni wywizaa si z przyjtego na siebie w umowie midzynarodowej zobowizania do zapewnienia niezbdnych rodkw na dziaania Krajowego Mechanizmu Prewencji. Ten stan rzeczy powinien ulec poprawie w 2012 r. w zwizku z przyznaniem Rzecznikowi dodatkowych rodkw na realizacj tego zadania, chocia daleko nam jeszcze od osignicia norm ONZ-u w tej dziedzinie. Rok 2011 by te pierwszym rokiem wykonywania przez Rzecznika zada powierzonych mu na podstawie przepisw ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania2. Cz tych zada dotyczca rozpatrywania skarg zawierajcych zarzuty naruszenia zasady rwnego traktowania nie jest nowoci w dziaalnoci Rzecznika. Jednak ustawa powierzya Rzecznikowi take cakowicie nowe zadania, wymagajce dodatkowych i nieprzewidywanych we wczeniejszych budetach Rzecznika nakadw finansowych. Do tych zada naley m.in. analizowanie, monitorowanie i wspieranie rwnego traktowania, prowadzenie niezalenych bada dotyczcych dyskryminacji, opracowywanie i wydawanie niezalenych sprawozda dotyczcych dyskryminacji. Powierzenie nowych zada nastpio bez zabezpieczenia na ten cel jakichkolwiek rodkw, co jest sprzeczne z zasad przyzwoitej legislacji. Dopiero w budecie na 2012 r. Rzecznik otrzymaa pierwsze rodki finansowe, chocia nadal s one niewystarczajce i nie pozwalaj na pen realizacj wskazanych w ustawie zada. Pomimo braku materialnego zabezpieczenia, ograniczajc wydatki na inne ustawowe cele, Rzecznik podja jednak w 2011 r. wykonywanie zada dotyczcych zasady rwnego traktowania. M.in. przeprowadzono badania i kontrole dotyczce realizacji praw wyborczych przez osoby niepenosprawne oraz osoby starsze. Zostay rwnie przygotowane dwa
2

Ustawa z 3 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 254, poz. 1700).

11

raporty Rzecznika dotyczce dostpnoci infrastruktury publicznej dla osb niepenosprawnych oraz przeciwdziaania przemocy motywowanej ras, pochodzeniem etnicznym i narodowoci. Ogromn rol w realizacji tego zadania odegrao spoeczne zaangaowanie ekspertw. Rzecznik wsppracuje ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, zrzeszeniami i fundacjami dziaajcymi na rzecz ochrony wolnoci, praw czowieka i obywatela. W ramach tej wsppracy w Biurze RPO odbyway si liczne seminaria, debaty i konferencje, przede wszystkim powicone priorytetom Rzecznika, a wic problematyce ochrony praw osb starszych, osb niepenosprawnych oraz imigrantw. Pod auspicjami Rzecznika zostaa zainaugurowana dziaalno Forum Inicjatyw Senioralnych jako paszczyzny porozumienia i wsppracy instytucji publicznych, organizacji spoecznych i rodowisk zajmujcych si aktywizacj osb starszych (PAW). Przy Rzeczniku dziaaj trzy komisje ekspertw: do spraw osb starszych, osb z niepenosprawnociami oraz migrantw. Komisje te z wielk starannoci i zaangaowaniem wspieraj Rzecznika w realizacji jego zada, w szczeglnoci w zakresie rwnego traktowania ze wzgldu na wiek, niepenosprawno, pe, narodowo, pochodzenie etniczne i wyznanie. W zakresie dziaalnoci midzynarodowej Rzecznika w 2011 r. kontynuowany by projekt realizowany w ramach Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej. Miedzy innymi program Partnerstwo dla praw czowieka Polska, Armenia, Azerbejdan, w ktrym oprcz polskiego Rzecznika wzili udzia Rzecznicy Armenii, Azerbejdanu oraz Francji. Program ten suy wymianie dowiadcze dotyczcych zada ombudsmanw w zakresie ochrony praw czowieka. Ponadto przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji aktywnie uczestniczyli w warsztatach tematycznych krajowych mechanizmw organizowanych przez Rad Europy. Niezwykle bogaty i wszechstronny charakter miay w 2011 roku dziaania spoeczne i edukacyjne Rzecznika. W Biurze RPO organizowane byy otwarte debaty na temat wanych problemw zgaszanych przez

12

obywateli i organizacje pozarzdowe (m.in. lekcje etyki w szkole, ochrona i retencja danych osobowych, blokowanie stron internetowych, odwrcona hipoteka czy przeciwdziaanie aktom o charakterze rasistowskim). Z udziaem wybitnych naukowcw i przedstawicieli organizacji pozarzdowych odbyy si dwie Debaty Jana NowakaJezioraskiego powicone wspczesnemu rozumieniu takich poj, jak godno i wolno. Z duym zainteresowaniem mediw i opinii publicznej spotkaa si dziaalno zainicjowanej przez RPO koalicji Sprawna demokracja i takich akcji, jak wiateko wyborcze czy acuch solidarnoci. Podkreli naley rwnie organizowane przez pracownikw BRPO i przynoszce dobre efekty szkolenia asystentw posw i senatorw oraz sdziw w zakresie praw czowieka i kompetencji RPO. Ponadto dziaania edukacyjne uzupeniay liczne publikacje, broszury i ulotki informacyjne wydawane w wielu jzykach, ktre kolportowane byy w rnych rodowiskach, m.in. podczas Przystanku Woodstock czy Zazu Seniorw i Starszyzny Harcerskiej.

13

CZ I

Przestrzeganie wolnoci i praw czowieka i obywatela

14

I.

Rzecznik Praw Obywatelskich, jako organ wskazany przez Rzeczpospolit Polsk do monitorowania realizacji obowizkw wynikajcych z prawa midzynarodowego. Wykonywanie przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada Krajowego Mechanizmu Prewencji
Rzeczpospolita Polska jest jednym z 61 Pastw Stron, ktre

ratyfikoway Protok fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania 3 (zwany dalej OPCAT lub Protokoem), przyjty przez Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych w Nowym Jorku, w dniu 18 grudnia 2002 r. Jest rwnie jednym z 37 pastw, ktre wyznaczyy krajowy mechanizm prewencji 4. Celem Protokou jest ustanowienie systemu regularnych wizytacji, przeprowadzanych przez niezalene midzynarodowe i krajowe organy, w miejscach gdzie przebywaj osoby pozbawione wolnoci. Intencj podejmowanych dziaa jest zapobieganie torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniajcemu traktowaniu albo karaniu. Rok 2011 by czwartym rokiem wykonywania przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada Krajowego Mechanizmu Prewencji (zwanego dalej Mechanizmem lub KMP). W omawianym okresie wydatki zwizane z funkcjonowaniem Biura Rzecznika Praw Obywatelskich zostay zmniejszone przez Sejm z planowanych 36 mln 477 tys. z. do 35 mln 424 tys. z. Uszczuplenie budetu Biura RPO pocigno za sob zmniejszenie sumy zwizanej z pokryciem kosztw funkcjonowania Krajowego Mechanizmu Prewencji z planowanej kwoty 1 mln 740 tys. z do 1 mln 265 tys. z. Nie pozwalao to nam usprawiedliwia si trwajcym okresem wdroenia Konwencji skoro rodki zmniejszono.

3 4

Dz.U. z 2007 r. Nr 30, poz. 192. Dane na dzie 1 stycznia 2012 r. www.apt.ch/opcat.

15

Zgodnie z definicj miejsc zatrzyma oraz osb pozbawionych wolnoci zawart w art. 4 OPCAT 5, liczba jednostek, ktre mog by objte wizytacjami Mechanizmu, ksztatuje si na poziomie 1800. W 2011 r. przedstawiciele KMP przeprowadzili wizytacje 89 miejsc zatrzyma, w tym: zakadw karnych (12), aresztw ledczych (4), pomieszcze dla osb zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji (27), policyjnych izb dziecka (10), izb wytrzewie (5), modzieowych orodkw wychowawczych (12), modzieowych orodkw socjoterapii (7), zakadw poprawczych (2), schronisk dla nieletnich (2) zakadw poprawczych i schronisk dla nieletnich (2), domw pomocy spoecznej (2) oraz izb zatrzyma andarmerii wojskowej (4). Od stycznia 2011 r. dziaalno Mechanizmu realizowana jest gwnie przez jeden Zesp, wizytujcy wszelkiego rodzaju miejsca zatrzyma, o ktrych mowa w art. 4 OPCAT. W skad tego Zespou merytorycznego w Biurze RPO wchodzi osiem osb. Obsada personalna Zespou nie pozwolia na pen realizacj wizytacji zaplanowanych w harmonogramie wizytacji KMP w 2011 roku, dlatego te w zalenoci od potrzeb - w wizytacjach brali udzia rwnie pracownicy Zespou Prawa Karnego. Wsparcie Zespou KMP stanowili rwnie pracownicy Biur Penomocnikw Terenowych RPO z Gdaska, Wrocawia oraz Katowic. Wyczerpano wszelkie rezerwy wewntrzne. W dniu 18 listopada 2011 r. wesza w ycie ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich 6. Dokonana nowelizacja zwizana bya z potrzeb realizacji cicych na Polsce zobowiza midzynarodowych wynikajcych z Protokou Fakultatywnego, w tym potrzeby uregulowania uprawnie Mechanizmu do przetwarzania danych osobowych. Do czasu wprowadzenia tych zmian pracownicy
5

Krajowego

Mechanizmu

Prewencji

wykonywali

swoje

Zgodnie z art. 4 OPCAT przez miejsce zatrzyma rozumie si jakiekolwiek miejsce pozostajce pod jurysdykcj i kontrol danego pastwa, gdzie przebywaj lub mog przebywa osoby pozbawione wolnoci na podstawie polecenia organu wadzy publicznej bd za jego namow, zgod lub przyzwoleniem. Pozbawienie wolnoci oznacza za jakkolwiek form zatrzymania lub uwizienia bd umieszczenia osoby w publicznym lub prywatnym miejscu odosobnienia, ktrego osobie tej nie wolno z wasnej woli opuszcza, na mocy polecenia jakiejkolwiek wadzy sdowej, administracyjnej lub innej. Dz.U. z 2011 r. Nr 222, poz. 1320.

16

czynnoci bez dostpu do danych osobowych wraliwych. Ograniczony dostp do danych osobowych, w tym danych wraliwych wpyn rwnie na skad zespow wizytujcych. Do udziau w wizytacjach nie wczano ekspertw zewntrznych z powodu braku rodkw. Nie by zatem speniony wymg interdyscyplinarnoci skadu grupy wizytacyjnej. W wizytacjach uczestniczyli gwnie prawnicy i politolodzy o specjalizacji resocjalizacyjnokryminologicznej, a take pedagodzy resocjalizacyjni. Naley podkreli, e podczas wizytacji przeprowadzonych w 2011 r. nie dostrzeono sytuacji, ktre wiadczyyby o stosowaniu tortur 7 na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W miejscach pozbawienia wolnoci dochodzi jednak do sytuacji, ktre zgodnie z normami Mechanizmu s poniajcym lub nieludzkim traktowaniem albo karaniem. Uwagi sformuowane w wyniku wizytacji jednostek penitencjarnych dotyczyy gwnie kwestii potrzeby renowacji oddziaw mieszkalnych, zabudowy kcikw sanitarnych oraz zapewnienia poczucia intymnoci osobom pozbawionym wolnoci. W zakadach karnych i aresztach ledczych powtarza si problem przeprowadzania bada medycznych osadzonych w obecnoci funkcjonariusza Suby Wiziennej, a tym samym naruszania prawa do intymnoci i poszanowania godnoci osadzonych oraz prawa do tajemnicy medycznej. Z krytyczn ocen warunkw bytowych Do wie celw si kwestia przeludnienia jednostek penitencjarnych. mieszkalnych

adaptowane byy wietlice, izby chorych, a w niektrych przypadkach nawet cele do wykonywania kary dyscyplinarnej w postaci umieszczenia w celi izolacyjnej oraz cele przeznaczone dla tzw. osadzonych niebezpiecznych. Pozyskiwanie dodatkowych miejsc zakwaterowania

Zgodnie z art. 1 Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur przez tortury rozumie si kade dziaanie, ktrym jakiejkolwiek osobie umylnie zadaje si ostry bl lub cierpienie, fizyczne bd psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania w celu ukarania jej za czyn popeniony przez ni lub osob trzeci albo o ktrego dokonanie jest ona podejrzana, a take w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na ni lub trzeci osob albo w jakimkolwiek innym celu wynikajcym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki bl lub cierpienie powodowane s przez funkcjonariusza pastwowego lub inn osob wystpujc w charakterze urzdowym lub z ich polecenia albo za wyran lub milczc zgod.

17

odbywao si wic kosztem oferty zaj kulturalnoowiatowych, z ktrych mogaby korzysta wikszo osadzonych Podkreli naley, e funkcjonariusze Suby Wiziennej generalnie traktowali osoby pozbawione wolnoci z poszanowaniem ich godnoci. Odnotowano jednak przypadki poniajcych form traktowania osadzonych podczas stosowania rodka przymusu bezporedniego w postaci umieszczenia w celi zabezpieczajcej. W przypadku jednostek dla nieletnich najbardziej niepokojce byy niedopuszczalne formy karania wychowankw, ktre zdaniem KMP, w niektrych przypadkach, byy nieludzkim i poniajcym traktowaniem. W placwkach pojawiay si rwnie zarzuty stosowania siy fizycznej przez ich pracownikw. W funkcjonowaniu pomieszcze dla osb zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji stwierdzono nieprawidowoci polegajce midzy innymi na nieinformowaniu zatrzymanych o przysugujcych im prawach. Ponadto, czsto odnotowywano brak odpowiedniego wyposaenia. Naley jednak wskaza, e zatrzymani zasadniczo nie zgaszali uwag co do sposobu traktowania przez funkcjonariuszy Policji odbywajcych sub w PdOZ. W izbach wytrzewie pracownicy wykonujcy zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji stwierdzili podobnie jak w latach ubiegych przypadki niezgodnego z prawem stosowania rodkw przymusu bezporedniego, w tym np. braku kontroli przez personel stanu zdrowia unieruchomionych pacjentw. Szereg rekomendacji KMP, wydanych w wyniku dokonanych czynnoci, zostao uwzgldnionych przez kierownictwo poszczeglnych placwek niezwocznie w nastpstwie wizytacji. Realizacja tych, ktre wymagaj odpowiednich nakadw finansowych, jest monitorowana przez pracownikw Mechanizmu. Dziaalno Krajowego Mechanizmu Prewencji to rwnie jedna z dziedzin wsppracy midzynarodowej Rzecznika. (Szerzej na ten temat w rozdziale Dziaalno midzynarodowa Rzecznika w 2011 r.).

18

W celu rozpowszechnienia wiedzy o Mechanizmie przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji uczestniczyli w cyklu konferencji regionalnych nt. "Stosowania i wykonywania rodkw wychowawczych, w tym rodka tymczasowego, w kontekcie specyfiki funkcjonowania modzieowych orodkw wychowawczych i modzieowych orodkw socjoterapii" 8, podczas ktrych omawiali funkcjonowanie Krajowego Mechanizmu Socjoterapii. Czonkowie Mechanizmu oraz Zespow wspomagajcych KMP mieli moliwo z podniesienia szkolenia trudnym komunikacji swoich kwalifikacji,
9

Prewencji

jako

metody

poprawy

jakoci

pracy

Modzieowych Orodkw Wychowawczych i Modzieowych Orodkw

ramach rozmw warsztat

specjalistycznego indywidualnych powicony by:

pt.: Metody

przeprowadzania 32-godzinny sztuce

interesantem .

interpersonalnej,

prowadzenia

rozmw, asertywnoci w relacjach z klientem i przeoonymi, diagnozie i rozpoznawaniu podstawowych mechanizmw klienta, manipulacji i kamstwu oraz pracy z osobami zaburzonymi umysowo. Analiza wykonywania przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada Krajowego Mechanizmu Prewencji zostanie zaprezentowana w odrbnym raporcie Mechanizmu z 2011 r., do ktrego opublikowania Pastwa Strony Protokou s zobowizane na podstawie art. 23 OPCAT. Szczegowe raporty z dziaalnoci KMP w Polsce z ubiegych lat s systematycznie publikowane na stronie internetowej Rzecznika (www.rpo.gov.pl).

Cykl konferencji zorganizowao Ministerstwo Edukacji Narodowej we wsppracy Ministrem Pracy i Polityki Spoecznej, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz Orodkiem Rozwoju Edukacji. Celem konferencji byo usystematyzowanie i upowszechnianie wiedzy na temat stosowania oraz wykonywania rodkw wychowawczych ze szczeglnym uwzgldnieniem rodkw wychowawczych polegajcych na umieszczeniu nieletnich w modzieowych orodkach wychowawczych i modzieowych orodkach socjoterapii, a take stosowania rodka tymczasowego na podstawie art. 26 Ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich. Konferencje te odbyy si w: Warszawie (78 kwiecie 2011 r.), Poznaniu (15 wrzesie 2011 r.), Kielcach (11 padziernik 2011 r.), Olsztynie (21 wrzesie 2011 r.), Zamociu (78 grudnia 2011 r.) Wrocawiu (12 grudzie 2011 r.) Szkolenie zorganizowane zostao w formie dwch moduw, w dniach: 12 lipca 2011 r. oraz 14-15 padziernika 2011 r.

19

II.

Prawo do dobrej legislacji

1. Brak wytycznych ustawowych dotyczcych kryteriw ustalania maksymalnej wysokoci opat za pobyt w izbie wytrzewie

Rzecznik wniosa 10 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci art. 42 ust. 6 ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi 11 w zakresie, w jakim zawiera upowanienie dla ministra waciwego do spraw zdrowia do okrelenia w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw wewntrznych, w drodze rozporzdzenia, maksymalnej wysokoci opat zwizanych z pobytem w izbie wytrzewie, innej placwce utworzonej lub wskazanej przez jednostk samorzdu terytorialnego lub w jednostce Policji oraz 29 rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osb w stanie nietrzewoci oraz organizacji izb wytrzewie i placwek utworzonych lub wskazanych przez jednostk samorzdu terytorialnego 12 - z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Na tle spraw badanych przez przez Rzecznika, Biura w tym wizytacji w izbach przeprowadzanych pracownikw Rzecznika

wytrzewie ujawni si problem konstytucyjnoci regulacji dotyczcej wysokoci opat pobieranych za pobyt w izbie wytrzewie. Zdaniem Rzecznika art. 42 ust. 6 ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi nie zawiera wytycznych pozwalajcych na ustalenie, czym powinien kierowa si organ upowaniony okrelajc w rozporzdzeniu maksymaln wysoko opat zwizanych z pobytem w izbie wytrzewie. W rezultacie opaty te mog by ustalane w sposb cakowicie dowolny. Rwnie przepis 29 rozporzdzenia Ministra Zdrowia jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, bowiem ustala bez dostatecznych wskazwek zawartych w ustawie maksymaln wysoko opaty. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.

10 11 12

RPO-571581-II/11 z 29 marca 2011 r. Ustawa z 26 padziernika 1982 r. (Dz.U, z 2007 r. Nr 70, poz. 473, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 4 lutego 2004 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 192, z pn. zm.).

20
2. Dochodzenie roszcze o rekompensat z tytuu utraty wasnoci zasobw wymienionych w ustawie o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju

W zwizku z napywajcymi skargami, Rzecznik uznaa za konieczne zwrcenie uwagi Ministra Skarbu Pastwa na regulacj art. 7 ustawy o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju 13. Przepis ten stanowi, i rekompensata dla osb fizycznych, byych wacicieli lub ich spadkobiercw z tytuu utraty wasnoci zasobw wymienionych w art. 1 teje ustawy ma by wypacona ze rodkw budetu pastwa. Ustawa nie okrela trybu procedowania w celu ustalenia i wypaty rekompensat. Maj by one wypacane na podstawie odrbnych przepisw, ktrych pomimo upywu 10 lat od wejcia w ycie ustawy, do tej pory nie uchwalono. W ocenie Rzecznika wydanie przepisu blankietowego, ktre nie pocigno za sob uchwalenia przepisw odrbnych, jest zaniechaniem legislacyjnym. Minister Skarbu Pastwa reprezentuje Skarb Pastwa w sprawach dotyczcych gospodarowania mieniem Skarbu Pastwa, a take jest dysponentem Funduszu Reprywatyzacyjnego. Naley zatem uzna, e na Ministrze Skarbu Pastwa spoczywa obowizek wystpienia ze stosownym projektem majcym na celu doprowadzenie do wydania przepisw odrbnych. Niepodjcie przez wskazany organ dziaa zmierzajcych do uchwalenia przepisw odrbnych uzna naley za naruszenie wyraonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego pastwa prawa, ktre powinno gwarantowa poszanowanie wolnoci i praw jednostki oraz urzeczywistnia zasady sprawiedliwoci spoecznej. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 14 do Ministra Skarbu Pastwa z prob o poinformowanie, czy w Ministerstwie s prowadzone prace zmierzajce do wprowadzenia postulowanych regulacji prawnych. W odpowiedzi Minister poinformowa 15 Rzecznika, e w cigu ostatnich dwch lat do Ministerstwa Skarbu Pastwa wpyny 32 wnioski o ustalenie i wypat odszkodowania za przejte lasy, zoone przez byych wacicieli i ich spadkobiercw, ktrzy jako podstaw prawn
13 14 15

Ustawa z 6 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051, z pn. zm.). RPO-608141-IV/09 z 5 maja 2011 r. Pismo z 16 maja 2011 r.

21

swoich roszcze podali art. 7 ustawy o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju. Minister Skarbu Pastwa z uwagi na brak podstaw prawnych do ustalenia i wypaty rekompensat, uzna si za organ niewaciwy w przedmiotowej sprawie i w oparciu o przepisy Kodeksu postpowania administracyjnego zwrci przedoone wnioski, jako wniesione w sprawie w ktrej waciwy jest sd powszechny. Naczelny Sd Administracyjny wyrokiem 16 z dnia 29 kwietnia 2010 r. jednoznacznie potwierdzi brak kompetencji Ministra Skarbu Pastwa do rozstrzygania tego typu wnioskw, orzekajc rwnoczenie, i zostay one prawidowo zwrcone przez Ministra Skarbu Pastwa. Podtrzymujc krytyczn ocen zasadnoci wprowadzenia przepisw blankietowych, nieprzyznajcych obywatelom adnych realnych uprawnie, Rzecznik uznaa jednak, e brak skutecznych instrumentw prawnych uniemoliwia mu podejmowanie w tej sprawie dalszych dziaa.
3. Wynagrodzenie mediatorw w sprawach cywilnych niemajtkowych

Podczas spotkania Zastpcy Rzecznika ze Spoeczn Rad ds. Alternatywnych Metod Rozwizywania Konfliktw i Sporw przy Ministrze Sprawiedliwoci zosta poruszony problem wynagrodzenia mediatorw w sprawach cywilnych niemajtkowych w sytuacji, gdy mediacja jest prowadzona na skutek skierowania przez sd. Wstpna analiza przepisw prawa obowizujcych w powyszym zakresie uzasadnia ich krytyczn ocen. Wysoko wynagrodzenia mediatorw w sprawach cywilnych zostaa okrelona w rozporzdzeniu Ministra Sprawiedliwoci w sprawie wysokoci wynagrodzenia i podlegajcych zwrotowi wydatkw mediatora w postpowaniu cywilnym 17, wydanym na podstawie upowanienia ustawowego zawartego w art. 98 1 4 Kodeksu postpowania cywilnego. Tre tego upowanienia uprawniaa Ministra Sprawiedliwoci do uregulowania w rozporzdzeniu kwestii wysokoci wynagrodzenia mediatorw, przy uwzgldnieniu rodzaju sprawy i wartoci
16 17

przedmiotu

sporu

oraz

kwestii

wydatkw

podlegajcych

Sygn. I OSK 918/09. Rozporzdzenie z 30 listopada 2005 r. (Dz.U. Nr 239, poz. 2018).

22

zwrotowi. W sprawach o prawa niemajtkowe jedyne kryterium ustalania wynagrodzenia mediatora stanowi rodzaj sprawy. Z uwagi na tre upowanienia pojawiaj si ustawowego wtpliwoci, ustalana czy w rozporzdzeniu upowanienie wysoko zawiera wynagrodzenia mediatora nie uwzgldnia nakadu jego pracy. Std omawiane wystarczajco szczegowe wytyczne dotyczce treci rozporzdzenia w zakresie okrelenia wysokoci wynagrodzenia mediatora w sprawach o charakterze niemajtkowym. Rzecznik zwrcia si 18 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w tej sprawie. Minister Sprawiedliwoci w udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi19 wyjani, e zakwestionowane przez Rzecznika okrelenie wytycznych do treci rozporzdzenia w sprawie wysokoci wynagrodzenia mediatora byo wiadomym dziaaniem ustawodawcy. Kryterium nakadu pracy nie jest bowiem kryterium obiektywnym. Zaoeniem mediacji jest za to, aby strony, podejmujc decyzj o przekazaniu ich sporu do mediacji byy wiadome wysokoci wynagrodzenia mediatora, co ma stanowi zacht do korzystania z tej formy rozwizania sporu. Tymczasem nakad pracy mona oceni dopiero po jej wykonaniu, a wic ju po zakoczeniu mediacji. Minister Sprawiedliwoci poinformowa Rzecznika ponadto, e trwaj prace nad zmian rozporzdzenia dotyczcego omawianej materii i podwyszenia wynagrodzenia mediatora o stawk podatku VAT. Ponadto, do Ministerstwa Sprawiedliwoci wpyna opinia Spoecznej Rady ds. ADR, w ktrej Rada postuluje podwyszenie wynagrodzenia mediatora we wszystkich rodzajach spraw. Kwestia ta jest obecnie przedmiotem staego zainteresowania Ministra Sprawiedliwoci. W zwizku z powyszym, uznajc wyjanienia Ministra Sprawiedliwoci dotyczce przyczyn, ktre uzasadniay ograniczenie wytycznych co do wysokoci wynagrodzenia mediatora tylko do dwch kryteriw: wartoci przedmiotu sporu i rodzaju sprawy, z pominiciem nakadu pracy mediatora, za przekonujce, Rzecznik uznaa spraw za zakoczon.
18 19

RPO-675127-IV/11 z 19 maja 2011 r. Pismo z 1 lipca 2011r.

23
4. Odpowiedzialno karna za dziaanie na szkod spki

Rzecznik zgosia 20 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczcej przepisu Kodeksu spek handlowych przewidujcego odpowiedzialno karn za dziaanie na szkod spki. W przedstawionym stanowisku Rzecznik stwierdzia, i art. 585 1 ustawy Kodeks spek handlowych 21, w brzmieniu obowizujcym w dacie rozstrzygania sprawy, nie zachowuje wymaganej precyzji okrelenia znamion czynu zagroonego kar, przez co jest niezgodny z art. 2 (zasada zaufania obywatela do pastwa i prawa) i art. 42 ust. 1 Konstytucji (zasady nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege) w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalnoci). Zaskarony przepis zosta uchylony, jednak w obrocie prawnym pozostaj wyroki skazujce za czyny z art. 585 1 k.s.h. W tym stanie rzeczy, w ocenie Rzecznika, wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie wydaje si konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw skarcego. Uregulowanie art. 585 1 k.s.h. budzio w doktrynie zasadnicze dziaanie mianem zastrzeenia na szkod i wtpliwoci spki. gdy Brak interpretacyjne. bliszego ona Przesank odpowiedzialnoci z art. 585 1 k.s.h. byo - okrelone nieprecyzyjnie sprecyzowania zachowanie penalizowanych czynnoci sta si powodem okrelenia tej regulacji kauczukowa, obejmowaa kade zmierzajce do ograniczenia lub uniemoliwienia osignicia przez spk zamierzonych celw. Zgodnie okrelonoci zasadzie z orzecznictwem prawa pastwa Trybunau stanowi i Konstytucyjnego uszczegowienie przez nie zasada zasady prawa przepisw do

poprawnej (przyzwoitej) legislacji, ktra z kolei rdo swe znajduje w zaufania stanowionego wywiedzionej z podstawowej zasady demokratycznego pastwa prawa, o ktrej mowa w art. 2 Konstytucji. Konstytucyjna zasada okrelonoci przepisw prawa determinuje przede wszystkim obowizek ustawodawcy zachowania prawnych.
20 21

naleytej Oglne

poprawnoci,

precyzji z

jasnoci zasady

przepisw

wymagania

wynikajce

okrelonoci

RPO-680536-II/11 z 15 wrzenia 2011 r., sygn. akt SK 19/11. Ustawa z 15 wrzenia 2000 r. (Dz.U. Nr 94, poz. 1037, z pn. zm.).

24

przepisw prawa w odniesieniu do przepisw prawnokarnych precyzuje art. 42 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z ktrym Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, ktry w czasie jego popenienia stanowi przestpstwo w myl prawa midzynarodowego.
5. Brak podstaw prawnych do wprowadzenia odpatnoci za wydawanie zawiadcze potwierdzajcych kwalifikacje polskiego farmaceuty

W toku badania sprawy indywidualnej dotyczcej nadmiernej wysokoci ujawni si opaty za wydanie braku przez Naczeln prawnych Rad do Aptekarsk farmaceuty zawiadczenia potwierdzajcego problem kwalifikacje polskiego

podstaw

wprowadzenia

odpatnoci za wydawanie wymienionych zawiadcze. Naczelna Rada Aptekarska, powoujc si na art. 39 ust. 1 w zwizku z art. 2b ust. 2 ustawy o izbach aptekarskich 22, podja uchwa 23 w sprawie odpatnoci za wydanie zawiadcze powiadczajcych posiadanie kwalifikacji farmaceuty wynikajcych z przepisw prawa Unii Europejskiej. W wietle 1 tej uchway, tytuem zwrotu kosztw zwizanych z wydaniem zawiadczenia okrelonego w art. 2b ust. 2 pkt 1 do 3 ustawy, w razie nieotrzymania dotacji na ten cel, pobiera si od wnioskodawcy opat w zotych polskich o rwnowartoci 100 euro. Przepisy ustawy o izbach aptekarskich nie zawieraj upowanienia dla Naczelnej Rady Aptekarskiej do wprowadzenia odpatnoci za wydawanie zawiadcze potwierdzajcych kwalifikacje polskiego farmaceuty. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 24 do Ministra Zdrowia z prob o zajcie stanowiska w niniejszej sprawie oraz rozwaenie potrzeby podjcia dziaa w kierunku wyeliminowania z obrotu prawnego wymienionej uchway Naczelnej Rady Aptekarskiej. Minister nie podzieli 25 stanowiska wyraonego w wystpieniu Rzecznika i wyjani, e organy administracji uprawnione do wydawania
22 23 24 25

Ustawa z 19 kwietnia 1991 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 9, poz. 108, z pn.zm.). Uchwaa z 24 lutego 2005 r. Nr IV/38/2005. RPO-687526-V/11 z 15 listopada 2011 r. Pismo z 24 stycznia 2012 r.

25

zawiadcze s obowizane do pobierania opaty skarbowej w wysokoci okrelonej w ustawie z dnia 16 listopada 2006 r. o opacie skarbowej. Sprawa ta bdzie przedmiotem dalszych dziaa, gdy Rzecznik nie podziela tego pogldu.
6. Interpretacja i stosowanie przepisu dotyczcego kwestii wpisu do ewidencji producentw rolnych i nadawania numeru identyfikacyjnego

Do Rzecznika wpyway skargi rolnikw, ktre zwizane byy z interpretacj i stosowaniem art. 12 ust. 4 ustawy o krajowym systemie ewidencji producentw, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wnioskw o przyznanie patnoci 26. Zgodnie z treci art. 12 ust. 1 tej ustawy jednoczenie z wpisem do ewidencji producentw rolnych nadaje si numer identyfikacyjny. W przypadku maonkw oraz podmiotw bdcych wspposiadaczami gospodarstwa rolnego, stosownie do treci art. 12 ust. 4 ustawy, nadaje si jeden numer identyfikacyjny. Numer identyfikacyjny nadaje si temu z maonkw lub wspposiadaczy, co do ktrego wspmaonek lub wspposiadacz wyrazili pisemn zgod. Przepis ten nie uwzgldnia jednak sytuacji maonkw midzy ktrymi istnieje rozdzielno majtkowa. Maonek, ktry chce si stara o przyznanie patnoci dla gospodarstwa rolnego, ktre wchodzi w skad jego majtku odrbnego, musi mie pisemn zgod swojego wspmaonka. Oznacza to, e jeeli midzy maonkami istnieje rozdzielno majtkowa i jeden z nich posiada numer identyfikacyjny, to drugi mimo posiadania majtku odrbnego musi korzysta z numeru identyfikacyjnego swojego wspmaonka. Przyjte rozwizanie jest niezgodne z istot rozdzielnoci majtkowej, w ramach ktrej na dokonanie czynnoci zarzdu niepotrzebna jest zgoda drugiego z maonkw, ani te aden z maonkw nie moe sprzeciwia si dokonaniu takich czynnoci. W ocenie Rzecznika zachodzi konieczno podjcia odpowiednich prac legislacyjnych, ktre dostosowayby tre omawianego przepisu do rozwiza systemowych. Rzecznik zwrcia

26

Ustawa z 18 grudnia 2003 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 10, poz.76).

26

si 27 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z prob o poinformowanie o zajtym w sprawie stanowisku. W odpowiedzi Minister poinformowa 28, e rozwizanie prawne zawarte w ustawie o krajowym systemie ewidencji producentw, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wnioskw o przyznanie patnoci nie ogranicza prawa wasnoci wspmaonka osoby wpisanej do krajowego systemu ewidencji producentw. Nadawanie jednego numeru identyfikacyjnego maonkom jest efektywnym narzdziem, ktre skutecznie umoliwia zapobieganie sztucznemu podziaowi gospodarstwa w celu uzyskania patnoci. Niemniej jednak, majc na wzgldzie wtpliwoci interpretacyjne Ministerstwo rozwaa podjcie decyzji o doprecyzowaniu przepisw.
7. Badania lekarskie kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami

Do Rzecznika zwrci si Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej z wnioskiem o podjcie interwencji w sprawie pilnej nowelizacji przepisw rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami 29. Zdaniem Naczelnej Rady Lekarskiej rozporzdzenie to w obecnym ksztacie narusza zasad poprawnej legislacji wywodzon z art. 2 Konstytucji. Wtpliwoci budzi zgodno z delegacj ustawow zacznikw do rozporzdzenia, ktre okrelaj sposb oceny stanu zdrowia osoby chorej na cukrzyc oraz chorej na padaczk, w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskaza zdrowotnych do kierowania pojazdami. Kwestionowane rozporzdzenie zostao wydane na podstawie art. 123 ustawy Prawo o ruchu drogowym 30, ktry nie zawiera upowanienia do uregulowania w przepisach wykonawczych sposobu oceny stanu zdrowia osoby chorej, w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskaza zdrowotnych do kierowania pojazdami oraz ustalenia przypadkw, kiedy lekarz powinien powiadomi organ wydajcy prawo jazdy o koniecznoci
27 28 29 30

RPO-639423-I/10 z 25 listopada 2011 r. Pismo z 30 grudnia 2011 r. Rozporzdzenie z 7 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 2, poz. 15, z pn. zm.). Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, z pn. zm.).

27

dokonania oceny predyspozycji zdrowotnych osoby do kierowania pojazdami, a take naoenia na lekarza obowizku powiadamiania tego organu. Rzecznik zwrcia si 31 do Ministra Zdrowia z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie . W odpowiedzi, Minister odnoszc si do zarzutu naruszenia zasady poprawnej legislacji poinformowa 32, e projekt rozporzdzenia Ministra Zdrowia zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami by przedmiotem uzgodnie. Poinformowa rwnie, e podjto ju prace nad projektami aktw wykonawczych wynikajcych z art. 81 ustawy o kierujcych pojazdami. W ramach tych prac zostanie wnikliwie przeanalizowana take kwestia dalszego uregulowania sposobu oceny stanu zdrowia osoby chorej na cukrzyc lub na padaczk w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskaza zdrowotnych do kierowania pojazdami.
8. Brak jednoznacznych przepisw regulujcych moliwo odtwarzania akt administracyjnych

Na tle skarg wpywajcych do Rzecznika ujawni si problem braku jednoznacznych przepisw regulujcych moliwo odtwarzania akt administracyjnych. Analiza praktyki dowodzi, i w wikszoci przypadkw organy administracyjne odmawiaj odtwarzania dokumentw powoujc si na brak stosownych przepisw w Kodeksie postpowania administracyjnego. Odmowa odtworzenia akt nastpuje najczciej z pominiciem prawidowej formy prawnej postanowienia lub decyzji, podlegajcych zaskareniu w trybie odwoawczym. W konsekwencji organy administracyjne nie tylko naruszaj prawo strony do rozpatrzenia istotnej dla niej sprawy z uwagi na brak wymaganych dokumentw, ale rwnie konstytucyjnie chronione prawo strony do zaskarania orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Opisane zagadnienia maj istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony praw podmiotowych obywateli, ale take dla prawidowego funkcjonowania organw administracyjnych i
31 32

RPO-688404-V/11 z 30 listopada 2011 r. Pismo z 3 stycznia 2012 r.

28

umoliwienia

im

naleytego

realizowania

podstawowych

zasad

postpowania administracyjnego. W ocenie Rzecznika niezbdnym jest wprowadzenie jednoznacznych regulacji do Kodeksu postpowania administracyjnego, z uwzgldnieniem specyfiki tego postpowania, umoliwiajcych zwrcia si
33

odtwarzanie

akt

administracyjnych.

Rzecznik

do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z

wnioskiem o rozwaenie podjcia stosownej inicjatywy ustawodawczej. W odpowiedzi poinformowano 34, e do MSWiA nie wpyway uwagi dotyczce kwestii poruszonych zgodnie z w ktr wystpieniu gdy Rzecznika. W przedmiotowym zakresie istnieje utrwalona linia orzecznictwa sdw administracyjnych, zachodzi konieczno odtworzenia akt postpowania administracyjnego, na zasadzie analogii znajduj zastosowanie przepisy art. 716-729 Kodeksu postpowania cywilnego. W ocenie MSWiA przygotowanie nowelizacji Kodeksu postpowania administracyjnego polegajcej na uregulowaniu w nim wprost procedury odtworzenia akt administracyjnych, obecnie nie wydaje si konieczne. Niemniej jednak MSWiA w pracach nad kolejn nowelizacj Kodeksu postpowania administracyjnego rozway problematyk sygnalizowan przez Rzecznika.
9. Sposb wprowadzania w ycie ustawy o refundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych

Ustawa o refundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych 35 zostaa ogoszona w dniu 13 czerwca 2011 r., jednak dopiero na kilka dni przed wejciem w ycie jej kluczowych regulacji podjte zostay istotne rozstrzygnicia dotyczce wykazu refundowanych lekw, informacji gromadzonych przez apteki czy te recept lekarskich. Akty wykonawcze do tej ustawy weszy w ycie z dniem 1 stycznia 2012 r., chocia do koca 2011 r. nie zostay ogoszone w trybie przewidzianym ustaw o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych 36.
33 34 35 36

RPO-657989-XX/10 z 6 czerwca 2011 r. Pismo z 13 lipca 2011 r. Ustawa z 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 696). Ustawa z 20 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 197, poz. 1172, z pn. zm.).

29

Przepisy wspomnianej ustawy nakadaj na organ wydajcy akt prawny obowizek zachowania odpowiedniego vacatio legis. Obowizek ten jest cile powizany z gwarancjami praw jednostki wynikajcymi z zasady bezpieczestwa prawnego, pewnoci obrotu prawnego oraz ochrony zaufania obywateli do pastwa i stanowionego przez nie prawa. Adresaci norm prawnych musz mie bowiem odpowiedni czas na przystosowanie si do nowych regulacji prawnych. Prawo nie moe sta si swoist puapk zastawian przez wadz publiczn na obywatela. Akty normatywne wydawane na podstawie ustaw mona ogasza w okresie od dnia ogoszenia ustawy. W powyszej sprawie czas ten nie zosta jednak efektywnie wykorzystany. Bezporednim skutkiem tych zaniecha jest niepokj pacjentw, niezadowolenie lekarzy i farmaceutw. Rzecznik zwrcia si 37 do Ministra Zdrowia z prob o uwzgldnienie przedstawionych uwag w dziaaniach resortu, tak aby w przyszoci unikn analogicznych bdw. W odpowiedzi poinformowano 38 Rzecznika, e obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych ogoszone zostao w Dzienniku Urzdowym Ministra Zdrowia 39 w dniu 29 grudnia 2011 r., natomiast rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie recept lekarskich oraz rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie informacji gromadzonych przez apteki oraz informacji przekazywanych Narodowemu Funduszowi Zdrowia zostay ogoszone w dniu 30 grudnia 2011 r. z terminem wejcia w ycie - 1 stycznia 2012 r. (a wic z dniem wejcia w ycie ustawy upowaniajcej). Pne ogoszenie rozporzdze nie byo intencjonalne, a stanowio konsekwencj prowadzonych jeszcze w grudniu 2011 r. rozmw z podmiotami zainteresowanymi postulowanymi zmianami, zmianami, ktre czsto nie mogy by przedmiotem procedowanych aktw normatywnych, a ktrych domagano si, zapowiadajc protesty. Majc na wzgldzie, e
37 38 39

RPO-691747-V/11 z 30 grudnia 2011 r. Pismo z 11 stycznia 2012 r. Nr 11, poz. 78 i 79.

30

Minister Zdrowia poszukujc kompromisu podj rozmowy z Naczeln Izb Lekarsk i Naczeln Izb Aptekarsk, zakoczenie procedowania projektw rozporzdze nie mogo zakoczy si w terminie pozwalajcym na 14-dniowe vacatio legis, a projekty zostay przekazane do publikacji w Dzienniku Urzdowym RP dnia 23 grudnia 2011 r.
10. Nieprawidowa regulacja dotyczca wskanikw zmian cen nieruchomoci

Trybuna

Konstytucyjny

rozpozna

wniosek 40

zoony

przez

Rzecznika w 2008 r. o stwierdzenie niezgodnoci art. 5 ustawy o gospodarce nieruchomociami 41 z zasad poprawnej legislacji oraz zasad zaufania obywateli do pastwa i prawa wynikajcymi z art. 2 Konstytucji. Wyrokiem 42 Trybunau Konstytucyjnego przy dwch zdaniach odrbnych - zakwestionowany przez Rzecznika przepis zosta uznany za zgodny z Konstytucj.

40 41 42

Informacja RPO za 2008 r., str. 351. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pn. zm.). Wyrok TK z 21 lipca 2011 r., sygn. akt K 23/08.

31

III.

Prawo do sdowej ochrony wolnoci i praw jednostki

A. Sdownictwo i prokuratura
1. Moliwo utrwalania przez stron przebiegu rozprawy w procesie cywilnym za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik

Do Rzecznika wpyna skarga dotyczca moliwoci utrwalania w procesie cywilnym przebiegu rozprawy za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik. Jak poda skarcy, przed rozpoczciem jawnej rozprawy przewodniczca nakazaa wyczenie wszystkich urzdze nagrywajcych. Przepisy regulujce przebieg posiedze sdowych zostay znowelizowane ustaw o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego 43. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisu art. 157 1 k.p.c. z przebiegu dwik posiedzenia albo obraz i jawnego dwik protokolant oraz
1

sporzdza pod

protok, kierunkiem

utrwalajc przebieg posiedzenia za pomoc urzdzenia rejestrujcego pisemnie, przewodniczcego. Przepis art. 158 1 k.p.c. dopuszcza sporzdzanie protokou wycznie pisemnie, pod kierunkiem przewodniczcego, jeeli ze wzgldw technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik albo obraz i dwik nie jest moliwe. Std powstaje pytanie, czy w sytuacjach opisanych w art. 157 1 1 k.p.c., strona ma prawo do rejestrowania przebiegu jawnego posiedzenia. Obowizujce przepisy problemu tego jednoznacznie nie rozstrzygaj. Konieczne jest zatem ze wzgldu na ochron wolnoci i praw obywatelskich uregulowanie dopuszczalnoci takich dziaa w przepisach prawa powszechnie obowizujcego. Rzecznik zwrcia si 44 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o rozwaenie podjcia stosownej inicjatywy legislacyjnej, a take poinformowanie o aktualnym stanie prac nad rozporzdzeniem majcym okreli rodzaje urzdze i rodkw technicznych sucych do utrwalania dwiku albo obrazu i dwiku, sposb sporzdzania zapisw dwiku albo obrazu i dwiku oraz sposb identyfikacji osb je sporzdzajcych, jak rwnie sposb udostpniania oraz przechowywania takich zapisw.
43 44

Ustawa z 29 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 684). RPO-665853-I/11 z 3 marca 2011 r.

32

W odpowiedzi Minister stwierdzi 45, e nie zachodzi potrzeba podjcia dziaa legislacyjnych w zakresie, o ktrym mowa w wystpieniu Rzecznika. W postpowaniu cywilnym zasad jest utrwalanie przebiegu posiedzenia jawnego za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik albo obraz i dwik (protok elektroniczny). Sporzdzany jest take skrcony protok pisemny, obejmujcy najbardziej istotne informacje o przebiegu i wynikach posiedzenia. Przepisy k.p.c. nie zawieraj regulacji zakazujcej stronie nagrywania rozprawy ani uzaleniajcej realizacj takiego uprawnienia od uprzedniej zgody sdu. Jeeli jednak sposb nagrywania przez stron przebiegu rozprawy powodowaby naruszenie powagi, spokoju lub porzdku czynnoci sdowych, sd w ramach instrumentw policji sesyjnej, mgby upomnie stron, co w okolicznociach konkretnej sprawy - jak si wydaje - mogoby przybra rwnie form zakazu dalszego nagrywania rozprawy. W odpowiedzi poinformowano jednoczenie, e projekt rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zapisu dwiku albo obrazu i dwiku z przebiegu posiedzenia jawnego znajduje si na kocowym etapie uzgodnie midzyresortowych. Ostatecznie w dniu 10 sierpnia 2011 r. Minister Sprawiedliwoci wyda rozporzdzenie w sprawie zapisu dwiku albo obrazu i dwiku z przebiegu posiedzenia jawnego.
2. Rejestrowanie przebiegu posiedze sdowych w sprawach karnych przy pomocy odpowiednich urzdze elektronicznych

W 2011 r. w zainteresowaniu Rzecznika pozostawaa problematyka dotyczca moliwoci rejestrowania przebiegu posiedze sdowych w sprawach karnych przy pomocy odpowiednich urzdze elektronicznych. Minister Sprawiedliwoci, w odpowiedzi na wczeniejsze wystpienie 46 Rzecznika w przedmiotowej sprawie wskaza, i usprawnienie postpowania karnego, a w szczeglnoci sdowego, przez zastosowanie nowoczesnych technik zapisu jego przebiegu oraz unowoczenienie pracy organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci jest celem przyszej nowelizacji prawa karnego procesowego. Poinformowa ponadto, i w
45 46

Pismo z 20 kwietnia 2011 r. Informacja RPO za 2009 r., str. 52.

33

Ministerstwie Sprawiedliwoci podjto prace legislacyjne zmierzajce do opracowania instytucji tzw. protokou elektronicznego na potrzeby procesu karnego, opartej na zaoeniach przedstawionych w projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postpowania cywilnego, jednake wobec odmiennoci procedury karnej i koniecznoci zagwarantowania fundamentalnych zasad postpowania karnego, szczegy proponowanych unormowa wymagaj pogbionej analizy uwzgldniajcej specyfik tego postpowania. Rzecznik zwrcia si 47 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o poinformowanie, na jakim etapie znajduj si prace nad projektem dotyczcym instytucji protokou elektronicznego na potrzeby postpowania karnego. W odpowiedzi Minister poinformowa48 o pracach legislacyjnych w tym zakresie, z uwzgldnieniem specyfiki procedury karnej i dowiadcze w zwizku z wdraaniem protokou elektronicznego w postpowaniu cywilnym. Na ksztat przepisw w tej materii bd miay take wpyw rozwizania przyjte w opracowanym przez Komisj Kodyfikacyjn Prawa Karnego projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postpowania karnego i niektrych innych ustaw.

3. Zawieszenie postpowania cywilnego w przypadku skierowania przez sd powszechny pytania prawnego do Trybunau Konstytucyjnego

Na tle skarg wpywajcych do Rzecznika ujawni si problem dotyczcy podstaw prawnych zawieszenia postpowania cywilnego w przypadku skierowania przez sd powszechny pytania prawnego do Trybunau Konstytucyjnego. Zgodnie z art. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, kady sd moe przedstawi Trybunaowi pytanie prawne co do zgodnoci aktu normatywnego z Konstytucj, ratyfikowanymi umowami midzynarodowymi lub ustaw, jeeli od odpowiedzi na pytanie prawne zaley rozstrzygnicie sprawy toczcej si przed sdem. W przepisach Kodeksu postpowania cywilnego, regulujcych kwesti zawieszenia postpowania nie ma jednak podstawy
47 48

RPO-582023-II/08 z 28 padziernika 2011 r. Pismo z 19 grudnia 2011 r.

34

prawnej Trybunau

umoliwiajcej

zawieszenie Problem

postpowania ten dotyczy

cywilnego zarwno

przypadku skierowania przez sd wspomnianego pytania prawnego do Konstytucyjnego. braku podstawy do zawieszenia postpowania cywilnego w sprawie, w ktrej sd kieruje pytanie prawne do Trybunau Konstytucyjnego, jak rwnie zawieszenia postpowania w innej, lecz analogicznej, sprawie cywilnej, prowadzonej przez inny sd, w ktrym zastosowanie ma przepis prawa zakwestionowany w pytaniu prawnym. W demokratycznym pastwie prawa podstawa prawna do zawieszenia postpowania sdowego, ktre prowadzi do pozostawania sprawy sdowej praktycznie bez biegu, przez duszy czas, nie moe by okrelona w akcie podustawowym, ani te nie moe by domniemywana w drodze wykadni rozszerzajcej istniejcych przepisw. Rzecznik zwrcia si 49 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o rozwaenie podjcia prac legislacyjnych nad zmianami do Kodeksu postpowania cywilnego w omawianym zakresie. W odpowiedzi Minister przedstawi 50 stanowisko zgodnie z ktrym, w przypadku skierowania przez sd pytania prawnego do Trybunau Konstytucyjnego, uprawnione jest stosowanie analogii legis. Podstaw prawn wnioskowania per analogiam powinien by art. 390 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, jeeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzce powane wtpliwoci, sd moe przedstawi to zagadnienie do rozstrzygnicia Sdowi Najwyszemu, odraczajc rozpoznanie sprawy. Natomiast okoliczno, e w ocenie sdu okrelone unormowanie prawne nasuwa wtpliwoci co do konstytucyjnoci, nie uprawnia sdu orzekajcego w innej sprawie do powstrzymania si od orzekania (zawieszenia postpowania). Jeeli sd orzekajcy nie ma wtpliwoci co do konstytucyjnoci przepisu prawnego, to obowizany jest rozstrzygn spraw na podstawie obowizujcego stanu prawnego. W razie wtpliwoci, od ktrych wyjanienia zaley rozstrzygnicie sprawy, sd powinien przedstawi je Trybunaowi Konstytucyjnemu w pytaniu prawnym, z wasn argumentacj. Jednoczenie poinformowano,
49 50

RPO-674986-IV/11 z 22 czerwca 2011 r. Pismo z 19 sierpnia 2011 r.

35

e zagadnienie dotyczce procesowych skutkw przedstawienia przez sd pytania prawnego Trybunaowi Konstytucyjnemu bdzie przedmiotem ponownych rozwaa dziaajcej przy Ministrze Sprawiedliwoci Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego podczas prac nad now ustaw procesow. Sprawa bdzie zatem przedmiotem dalszych dziaa Rzecznika.
4. Profesjonalizacja usug mediacyjnych oraz wykorzystanie tej instytucji w rnych postpowaniach

Od wprowadzenia instytucji mediacji do polskiego prawa upyno kilka lat, jednake zainteresowanie t instytucj stron postpowania, jak rwnie sdu jest niewielkie. Warunki, jakim powinny odpowiada instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia postpowania mediacyjnego zostay rnie okrelone, w zalenoci od rodzaju spraw jakich mediacja dotyczy i zostay umieszczone w aktach normatywnych rnej rangi. Brak naoenia ustawowego obowizku odbycia szkolenia przez mediatora (dotyczy to m.in. spraw cywilnych i karnych) powoduje, i kada organizacja spoeczna, czy zawodowa moe mie wasne standardy dotyczce wskazywania mediatorw. Przykadem moe dobrej by regulacji zarwno w zakresie wymogw stawianych mediatorom, jak i sprecyzowania rozporzdzenie standardw Ministra szkolenia mediatorw w sprawie Sprawiedliwoci postpowania

mediacyjnego w sprawach nieletnich 51. W ocenie Rzecznika, ustalenie podobnych standardw wobec mediatorw prowadzcych mediacje w innego rodzaju sprawach oraz ewentualne wprowadzenie certyfikacji do mediacji, mogoby - poprzez podniesienie poziomu merytorycznego mediatorw skutecznie zachci sdziw do szerszego wykorzystywania tej instytucji, a take wpyn na zwikszenie jej efektywnoci. Rzecznik zwrcia si 52 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie.

51 52

Rozporzdzenie z 18 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 56, poz. 591). RPO-458685-II/03 z 27 czerwca 2011 r.

36

odpowiedzi

poinformowano 53

Rzecznika

dziaaniach

podejmowanych przez Ministerstwo w celu zwikszenia zainteresowania instytucj mediacji, zarwno organw procesowych, jak i stron sporu lub konfliktu karnego. Dziaania realizowane s w dwch obszarach: upowszechnienia mediacji i rozbudowy sieci koordynatorw ds. mediacji oraz szkole dla sdziw, referendarzy, kuratorw, a take pracownikw punktw obsugi interesanta i biur podawczych. Uwagi zgoszone w wystpieniu Rzecznika bd stanowiy materia do przeprowadzenia analizy na temat kwalifikacji i profesjonalizacji usug mediacyjnych w sprawach sporw cywilnych oraz weryfikacji mediatora.
5. Umoliwienie osobom pokrzywdzonym niezgodnym z prawem dziaaniem komornika uczestniczenia w postpowaniu dyscyplinarnym przeciwko komornikowi poprzez nadanie im statusu strony

W 2011 r. do Rzecznika napyway wnioski dotyczce regulacji prawnych w przedmiocie postpowania dyscyplinarnego w stosunku do osb wykonujcych niektre zawody prawnicze, midzy innymi komornikw. Obecnie obowizujce przepisy, a w szczeglnoci ustawa o komornikach sdowych i egzekucji 54 nie nadaj pokrzywdzonemu, czyli osobie, ktrej dobra zostay bezporednio naruszone nieprawidowym dziaaniem komornika, przymiotu strony w postpowaniu dyscyplinarnym przeciwko temu komornikowi. W ocenie Rzecznika, regulacja dotyczca postpowania dyscyplinarnego wobec komornikw sdowych powinna zosta znowelizowana w w taki z sposb, prawem by umoliwi osobom temu pokrzywdzonym uczestnictwo niezgodnym postpowaniu dziaaniem komornika

dyscyplinarnym

przeciwko

komornikowi. Tego rodzaju zmiana uatwiaby pokrzywdzonemu ochron jego praw, w szczeglnoci dochodzenie roszcze odszkodowawczych. Poza tym, nastpiaby rwnie synchronizacja przepisw regulujcych postpowania dyscyplinarne w stosunku do przedstawicieli innych zawodw. Brak bowiem uzasadnienia dla zrnicowania sytuacji prawnej osb pokrzywdzonych dziaaniem komornika w stosunku do sytuacji tych
53 54

Pismo z 29 lipca 2011 r. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, z pn. zm.).

37

osb, ktre zarzucaj naruszenie prawa np. adwokatowi czy radcy prawnemu. Rzecznik zwrcia si 55 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o rozwaenie podjcia odpowiednich prac legislacyjnych zmierzajcych do zmiany przepisw regulujcych postpowanie dyscyplinarne przeciwko komornikowi poprzez nadanie statusu strony take osobie pokrzywdzonej niezgodnym z prawem dziaaniem komornika. W odpowiedzi poinformowano 56 Rzecznika, i z uwagi na charakter zawodu komornika, ewentualny pokrzywdzony nie powinien mie inicjatywy uruchamiajcej postpowanie dyscyplinarne. Jednoczenie wskazano, e zasadnym wydaje si wprowadzenie regulacji umoliwiajcych np. dorczenie pokrzywdzonemu prawomocnego odpisu orzeczenia dyscyplinarnego (wraz z uzasadnieniem, jeeli zostao ono sporzdzone), po to aby pokrzywdzony mg zapozna si z jego treci i ewentualnie wykorzysta zawarte w orzeczeniu informacje w celu dochodzenia swoich roszcze przed sdem powszechnym. Alternatywnie rozwaenia wymaga uprawnienie pokrzywdzonego do brania udziau w postpowaniu dyscyplinarnym w charakterze oskaryciela posikowego, po zoeniu przez niego stosownego owiadczenia. W takiej sytuacji konieczne byoby zobowizanie podmiotu, ktry zoy wniosek o wszczcie postpowania dyscyplinarnego, do powiadomienia ujawnionego pokrzywdzonego o takim uprawnieniu. Zmiany obowizujcych przepisw w kierunku wskazanym w wystpieniu Rzecznika, zostan przeanalizowane przy najbliszej nowelizacji ustawy o komornikach sdowych i egzekucji. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.
6. Nowelizacja procedury cywilnej

We wrzeniu 2011r. uchwalono tzw. du nowel do Rzecznika. W szczeglnoci nastpiy zmiany polegajce na:

k.p.c. 57, w

ktrej uwzgldniono wiele z postulatw zgoszonych wczeniej przez 1) Wprowadzeniu regulacji, zgodnie z ktr prawomocne przysdzenie wasnoci nieruchomoci w toku postpowania egzekucyjnego stanowi
55 56 57

RPO-499897-IV/05 z 25 sierpnia 2011 r. Pismo z 26 wrzenia 2011 r. Ustawa z 16 wrzenia 2011r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381).

38

tytu egzekucyjny nie tylko do wydania nieruchomoci (wprowadzenie w posiadanie), ale take oprnienia pomieszcze, bez koniecznoci prowadzenia osobnego postpowania egzekucyjnego (znowelizowany art. 9991 k.p.c.) 58 2) Zmianie sposobu obliczania terminw do zakoczenia czynnoci egzekucyjnej w postaci opisu i oszacowania (znowelizowany art. 950 k.p.c.) 59. 3) Wprowadzeniu nakazu orzekania przez sd rodzinny o przyznanie pieczy nad maoletnim dzieckiem oraz o kontaktach z dzieckiem po przeprowadzeniu rozprawy nawet gdy odbywa si to w ramach postpowania zabezpieczajcego ( nowy art. 756 1 k.p.c.) 60. B. Brak lub ograniczenie drogi sdowej
1. Wyczenie prawa czonka Polskiego Zwizku owieckiego ukaranego inn kar dyscyplinarn ni pocigajc za sob utrat czonkostwa w zrzeszeniu, do wniesienia odwoania do sdu

Zakwestionowane przez Rzecznika, we wniosku 61 do Trybunau Konstytucyjnego, przepisy Prawa owieckiego 62 s tak oglne, i w istocie daj organom Polskiego Zwizku owieckiego niczym nieograniczone moliwoci ksztatowania regulacji w zakresie dyscyplinarnego sdownictwa owieckiego. Regulacja ustawowa zawarta w art. 34 pkt 6 Prawa owieckiego nie okrela, nawet w sposb ramowy, zasad, jakimi powinno si rzdzi dyscyplinarne sdownictwo owieckie. Przepis ten ma zatem charakter blankietowy. Pozostawienie PZ niemal nieograniczonej swobody regulacyjnej w zakresie sdownictwa dyscyplinarnego jest sprzeczne z postulatem pewnoci prawa oraz zasad zaufania obywateli do pastwa, wynikajc z art. 2 Konstytucji. Jednoczenie art. 33 ust. 6 Prawa
58

owieckiego

stanowi,

po

wyczerpaniu

postpowania

59

60

61 62

RPO-589367-V/08 z 17 grudnia 2008 r., odp. MS z 22 stycznia 2009 r. zapowied zmiany. RPO-532877-IV/06 zob. Informacja za 2011r., Rozdzia Egzekucja wiadcze, punkt Problem nieprawidowego okrelenia przez art. 950 k.p.c. terminu do zaskarenia opisu i oszacowania. RPO-596390-IV/08 z 14 listopada 2008 r., odp. MS z 22 stycznia 2009 r. zapowied zmiany. RPO-625338-I/09 z 20 czerwca 2011 r. Ustawa z 13 padziernika 1995 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066, z pn. zm.).

39

wewntrzorganizacyjnego, w sprawach nabycia lub utraty czonkostwa w Polskim Zwizku owieckim oraz utraty czonkostwa w kole owieckim, zainteresowany moe dochodzi swoich praw na drodze sdowej. W ocenie Rzecznika art. 33 ust. 6, stanowicy doprecyzowanie art. 34 pkt 6 Prawa owieckiego - w zakresie, w jakim wycza prawo czonka zrzeszenia ukaranego kar inn ni pocigajc za sob utrat czonkostwa w zrzeszeniu, do wniesienia odwoania do sdu sprzeczny jest z art. 45 ust. 1 Konstytucji, stanowicym, e kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny i niezawisy sd oraz z art. 77 ust. 2 Konstytucji, wedug ktrego ustawa nie moe nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenia naruszonych wolnoci lub praw. Sprawa oczekuje na rozpatrzenie przez Trybuna Konstytucyjny. W podobnej sprawie Rzecznik zgosia 63 rwnie udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej. Rwnie i ta sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
2. Brak moliwoci zapoznania si przez pokrzywdzonego wykroczeniem z aktami sprawy, po zakoczeniu czynnoci wyjaniajcych, w sytuacji kiedy uprawniony organ nie wniesie do sdu wniosku o ukaranie

Pokrzywdzony

wykroczeniem

sytuacji

gdy

otrzyma

zawiadomienie o braku podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie, bd jeli w cigu miesica od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do wystpowania w tych sprawach w charakterze oskaryciela publicznego, nie zostanie powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie - moe samodzielnie zoy wniosek o ukaranie jako oskaryciel posikowy (art. 27 2 k.p.w.). Nie przysuguje mu jednak prawo wgldu do akt. Nie majc wiedzy na temat dowodw zebranych w toku czynnoci wyjaniajcych, pokrzywdzony nie jest w stanie oceni, czy organ prowadzcy te czynnoci zasadnie uzna, i brak podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie, a tym samym, czy istniej

63

RPO-671077-I/11 z 31 maja 2011 r., sygn. akt SK 8/11.

40

przesanki do wystpienia z oskareniem posikowym samoistnym. Skoro na etapie postpowania przygotowawczego pokrzywdzony ma zapewnione prawo do przegldania akt (por. art. 306 1 k.p.k.), to rwnie takie prawo winno by zagwarantowane pokrzywdzonemu po zakoczeniu czynnoci wyjaniajcych, w sytuacji kiedy uprawniony organ nie wniesie do sdu wniosku o ukaranie. Brak takiej moliwoci moe wiadczy o naruszeniu konstytucyjnego prawa pokrzywdzonego do sdu. Rzecznik zwrcia si 64 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o poinformowanie o zajtym stanowisku w przedstawionej sprawie. Minister podzieli 65 pogld Rzecznika o koniecznoci podjcia dziaa zmierzajcych do ujednolicenia uprawnie pokrzywdzonego w omawianym zakresie, przysugujcych mu w toku postpowania karnego i postpowania w sprawach o wykroczenia. Dlatego te wystpienie Rzecznika wraz ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwoci zostanie przekazane do Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przy Ministrze Sprawiedliwoci, ktra opracowuje kompleksow nowelizacj przepisw prawa karnego, w tym Kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia, celem wykorzystania w prowadzonych pracach i rozwaenia przygotowania odpowiednich zmian przepisw.
3. Skutki prawne nieprawidowego dorczenia orzeczenia sdowego

We

wnioskach

kierowanych

do

Rzecznika

powrci

problem

dotkliwych konsekwencji procesowych wicych si z wadliwym dorczeniem orzeczenia w sprawach cywilnych. Rzecznik nie zgadza si z prezentowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwoci pogldem, i nie jest celowe wprowadzenie szczeglnego rodka prawnego, ktry suyby wycznie w razie nieprawidowego dorczenia orzeczenia. Pozwany, w stosunku do ktrego dorczenie nastpio na nieprawidowy adres, znajduje si w niejasnej sytuacji procesowej. rodki prawne potencjalnie przysugujce pozwanemu (wniosek o dorczenie, sprzeciw, wniosek o przywrcenie terminu, skarga o wznowienie postpowania) wzajemnie si
64 65

RPO-676881-II/11 z 3 lipca 2011 r. Pismo z 4 sierpnia 2011 r.

41

wykluczaj, a wybr jednego z nich zamyka moliwo skorzystania z innego, z uwagi na upyw bardzo krtkich terminw procesowych. Bardzo istotnym problemem ujawniajcym si w przypadku orzeczenia nieprawidowo dorczonego, a funkcjonujcego w obrocie prawnym jako orzeczenie prawomocne, jest moliwo wstrzymania postpowania egzekucyjnego. W praktyce sytuacje nieprawidowych dorcze wystpuj bardzo czsto, bowiem przepisy prawne nie nakadaj na dorczyciela obowizku ustalenia czy adresat zamieszkuje pod wskazanym na przesyce adresem. W konsekwencji, na tle obecnej regulacji k.p.c. moliwe s liczne naduycia. W ocenie Rzecznika celowym jest rozwaenie przyjcia takiej regulacji, ktra wskazywaaby na waciwy rodek prawny w przypadku nieprawidowego dorczenia w kontekcie upywu terminu do dokonania czynnoci procesowej, a take regulacji zapewniajcej jednoczenie wstrzymanie postpowania egzekucyjnego. Rzecznik zwrcia si 66 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o ponowne przeanalizowanie problemu. W odpowiedzi Minister podtrzyma 67 stanowisko w przedmiotowej sprawie twierdzc, i system rodkw obrony przysugujcych stronie postpowania cywilnego w razie dorczenia orzeczenia na niewaciwy adres jest w peni wystarczajcy. Kwesti, ktra moe by przedmiotem ewentualnych rozwaa jest modyfikacja zasad dorcze w postpowaniu cywilnym, a w szczeglnoci regu "awizowania", tak aby zwikszy prawdopodobiestwo, e nastpi ono pod adresem zamieszkania strony (zwaszcza w sytuacji dorczenia adresatowi pierwszego pisma w postpowaniu lub orzecze). Owo zwikszenie prawdopodobiestwa moe by realizowane poprzez naoenie na dorczajcych dodatkowych obowizkw np. zwizanych z ustalaniem okolicznoci stanowicych uprawdopodobnienie, czy te dowd, e wskazany na przesyce adres jest adresem zamieszkania adresata. Szczegowy ksztat takich regulacji wymagaby pogbionych analiz i szerokich konsultacji, poniewa ich skutki mogyby wiza si nie tylko z dodatkowymi kosztami, ale te i z
66 67

RPO-614782-IV/09 z 30 sierpnia 2011 r. Pismo z 8 listopada 2011 r.

42

ryzykiem

wyduenia

postpowania.

Przedmiotowe

kwestie

bd

analizowane przez Komisj Kodyfikacyjn Prawa Cywilnego w toku prac nad nowym Kodeksem postpowania cywilnego. Sprawa bdzie zatem nadal przedmiotem uwagi Rzecznika.
4. Uzasadnianie niezaskaralnych orzecze sdu, wydanych na skutek oddalenia skargi na czynnoci komornika

Rzecznik zgosia 68 udzia w postpowaniu dotyczcym skargi konstytucyjnej dotyczcej uzasadnienia niezaskaralnych orzecze sdu, wydanych na skutek oddalenia skargi na czynnoci komornika i przedstawia nastpujce stanowisko: Art. 357 2 zdanie 2 w zwizku z art. 13 2 Kodeksu postpowania cywilnego - w zakresie, w jakim zwalnia sd z obowizku sporzdzenia uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym, oddalajcego skarg na czynno komornika w postaci zajcia wierzytelnoci - jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji. Rzecznik konsekwentnie podtrzymuje stanowisko 69, e kwestionowana w skardze konstytucyjnej norma, ktra zwalnia sd z obowizku uzasadnienia orzeczenia oddalajcego skarg na czynno komornika ograniczenie w postaci prawa do zajcia sdu, a wierzytelnoci, cilej: prawa stanowi do nadmierne sprawiedliwie

uksztatowanej procedury, ktra powinna opiera si na zaufaniu obywatela do pastwa i prawa. W sytuacji, gdy skarga na czynnoci komornika rozpoznawana jest na posiedzeniu niejawnym, a uzasadnienie orzeczenia nie jest sporzdzane, eliminowane s: samokontrola sdu oraz czynnik indywidualnej akceptacji orzeczenia przez stron. Strona postpowania moe zaskara kolejne czynnoci komornika i otrzymywa z sdu wycznie orzeczenia oddalajce skarg, co nie suy ani akceptacji orzeczenia, ani umocnieniu poczucia zaufania spoecznego i demokratycznej kontroli nad wymiarem sprawiedliwoci. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
68 69

RPO-678392-IV/11 z 16 wrzenia 2011 r., sygn. akt SK 14/11. RPO-616028-IV/09, dwuletnia korespondencja z Ministerstwem Sprawiedliwoci nie doprowadzia do postulowanych przez Rzecznika zmian w procedurze cywilnej.

43

5. Brak moliwoci zaskarenia postanowienia w przedmiocie przyznania od Skarbu Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzdu w postpowaniu przed sdem drugiej instancji

Rzecznik zgosia 70 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej i przedstawia nastpujce stanowisko: Art. 394 1 1 pkt 2 oraz art. 394 1 2 ustawy Kodeks postpowania cywilnego 71, w brzmieniu nadanym ustaw o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego 72 - w zakresie, w jakim uniemoliwiaj zaskarenie postanowienia w przedmiocie przyznania od Skarbu Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzdu w postpowaniu przed sdem drugiej instancji - s niezgodne z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowane przepisy nie przewiduj rodka odwoawczego od postanowienia w sprawie wynagrodzenia tzw. penomocnika z urzdu, nalenego od Skarbu Pastwa. Ograniczenie prawa do kontroli rozstrzygnicia o zwrocie kosztw penomocnikowi z urzdu prowadzi do naruszenia zasady rwnoci w aspekcie korzystania z prawa do sdu. Za cech relewantn uzasadniajc rwne traktowanie naley uzna fakt udzielania stronie pomocy prawnej przez fachowego penomocnika, co uzasadnia przyznanie mu odpowiedniego wynagrodzenia. Ustawa rnicuje ochron wierzytelnoci z tytuu wynagrodzenia kosztw udzielonej pomocy prawnej nie tylko z punktu widzenia wierzyciela (penomocnik z wyboru czy penomocnik z urzdu), ale take z uwagi na rodzaj podmiotu zobowizanego do zapaty. Wierzytelno ta podlega penej ochronie (tj. z prawem zaskarenia rozstrzygnicia o jej wysokoci) tylko wwczas, gdy jej dunikiem pozostaje podmiot prywatny - strona, ktra proces przegraa. Jeeli jednak zobowizanym do zapaty staje si Skarb Pastwa, standard ochrony tego prawa majtkowego ulega obnieniu - poprzez odjcie instancji kontrolnej. Zdaniem Rzecznika, tego rodzaju zrnicowanie procedury kosztem
70 71 72

RPO-682888-IV/11 z 8 listopada 2011 r., sygn. akt SK 20/11. Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pn. zm.). Ustawa z 19 marca 2009 r. (Dz.U. Nr 69, poz. 592).

44

konstytucyjnych praw podmiotowych obywateli jest niedopuszczalne w demokratycznym pastwie prawnym. Wierzytelno o zwrot kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu ma identyczny prawny charakter w obu instancjach i korzysta z identycznych konstytucyjnych gwarancji, powinna wic podlega tosamej ochronie proceduralnej. Ustawodawca, pomijajc prawo do zaskarenia rozstrzygnicia o kosztach nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu w postpowaniu apelacyjnym, naruszy gwarancje konstytucyjnego prawa do sdu poprzez ich nadmierne (nieproporcjonalne) ograniczenie, dopuszczajc si jednoczenie naruszenia zasady rwnego traktowania podmiotw znajdujcych si w tosamej sytuacji prawnej. Sprawa oczekuje na rozpatrzenie przez Trybuna Konstytucyjny.
6. Przeduanie aresztu tymczasowego

Rzecznik zgosia 73 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczcej przeduenia aresztu oraz obrocy osoby, o wobec ktrej ma by aresztowanie, terminie przesuchania. Rzecznik zawiadamiania tymczasowe przedstawia zastosowane

nastpujce stanowisko: art. 249 5 w zwizku z art. 249 3 ustawy Kodeks postpowania karnego 74 - w zakresie, w jakim dopuszcza jedynie prawo wzicia udziau przez obroc w posiedzeniu sdu dotyczcym przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania, pomijajc obowizek wysuchania podejrzanego/oskaronego na posiedzeniu w przedmiocie przeduenia tymczasowego aresztowania - jest niezgodny z art. 42 ust. 2 oraz z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 2 i z art. 31 ust. 3 Konstytucji. jedynie W ocenie Rzecznika, powiadomienie o terminie na tym posiedzenia sdu w przedmiocie przeduenia aresztu tymczasowego obrocy, ktrego niezawiniona nieobecno posiedzeniu nie stanowi przesanki tamujcej rozpoznanie sprawy,

73 74

RPO-675433-II/11 z 8 lipca 2011 r., sygn. akt SK 10/11. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

45

jest nie tylko ograniczeniem prawa do obrony i prawa do sdu, ale w istocie stanowi o iluzorycznoci prawa do obrony.
7. Brak zaalenia do sdu na wydane przez prokuratora zezwolenie na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osb, przeciwko ktrym toczy si postpowanie przygotowawcze

Trybuna

Konstytucyjny

rozpozna

wniosek 75

zoony

przez

Rzecznika w 2009 r. o stwierdzenie, i przepis art. 13 ust. 3 ustawy Prawo prasowe 76, w zakresie, w jakim nie przewiduje zaalenia do sdu na wydane przez prokuratora zezwolenie na ujawnienie danych osobowych i wizerunku Konstytucji. Wyrokiem 77 Trybunau Konstytucyjnego zakwestionowane przez Rzecznika przepisy zostay uznane za niezgodne z Konstytucj. W ocenie Trybunau, brak moliwoci zakwestionowania zgody wyraonej przez prokuratora na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osb, przeciwko ktrym toczy si postpowanie przygotowawcze, godzi w sdow ochron konstytucyjnie gwarantowanych wolnoci oraz prawo jednostki do sdu. W rezultacie ustaw o zmianie ustawy Prawo prasowe 78 dokonano nowelizacji zakwestionowanych przez Trybuna Konstytucyjny przepisw.
8. Wymogi konstrukcyjne skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia

osb,

przeciwko

ktrym

toczy

si

postpowanie

przygotowawcze, jest niezgodny z art. 45 ust 1 i z art. 77 ust. 2

Trybuna Konstytucyjny rozpozna skarg konstytucyjn, do ktrej Rzecznik przystpi w 2008 r. , opowiadajc si za niekonstytucyjnoci przepisu nakazujcego odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia, bez wzywania do uzupenienia brakw formalnych, w sytuacji gdy skarga, przytaczajc podstawy zaskarenia, nie zawiera dodatkowego wyranego wskazania przepisu
75 76 77 78

Informacja RPO za 2009 r., str. 62. Ustawa z 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. Nr 5 poz. 24, z pn. zm.). Wyrok z 18 lipca 2011 r., sygn. akt K 25/09. Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 205, poz. 1204).

46

prawa, z ktrym zaskarony wyrok jest niezgodny. Wyrokiem z dnia 12 lipca 2011 r. 79 potwierdzono jednak, e w zaskaronym zakresie art. 424 8 1 w zwizku z art. 424 5 1 pkt 3 k.p.c. jest zgodny z art. 45 ust. 1. w zwizku z art. 31 ust. 3i z art. 2 Konstytucji. C. Prawo do obrony
1. Brak moliwoci sporzdzania przez obrocw notatek podczas rozpraw odbywajcych si z wyczeniem jawnoci oraz z akt oznaczonych klauzul tajnoci w sprawie karnej

Rzecznik zgosia 80 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczcej sposobu postpowania z protokoami przesucha i innymi dokumentami lub przedmiotami, na ktre rozciga si obowizek zachowania tajemnicy pastwowej, subowej albo zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. Rzecznik przedstawia nastpujce stanowisko: Przepis 10 ust. 3 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie sposobu postpowania z protokoami przesucha i innymi dokumentami lub przedmiotami, na ktre rozciga si obowizek zachowania tajemnicy pastwowej, subowej albo zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji 81 w zakresie w jakim zakazuje obrocom moliwoci sporzdzania notatek podczas rozpraw odbywajcych si z wyczeniem jawnoci oraz z akt oznaczonych klauzul tajnoci w sprawie karnej - jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Brak moliwoci sporzdzania przez obrocw notatek podczas rozpraw odbywajcych si z wyczeniem jawnoci oraz z akt oznaczonych klauzul tajnoci, ogranicza w sposb niedopuszczalny konstytucyjne prawo do obrony, bdce fundamentaln zasad procesu karnego. Wszelkie ograniczenia tego prawa, ich ktre nie speniaj bd podstawowych przesanek uzasadniajcych ograniczenie,

79 80 81

SK 49/08. RPO-661691-II/10 z 12 stycznia 2011 r., sygn. akt SK 25/10. Rozporzdzenie z 18 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 1023, z pn. zm.).

47

zaprzeczeniem konstytucyjnych standardw sprawiedliwego postpowania sdowego. Jak zauwaya Rzecznik w uzasadnieniu swojego stanowiska, w zwizku z utrat mocy obowizujcej przepisu art. 181 2 Kodeksu postpowania karnego w dotychczasowym brzmieniu, utracio rwnie sw moc obowizujc rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 18 czerwca 2003 r., jednake wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie wydaje si konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw skarcej. W toku postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym w sprawie powyszej skargi konstytucyjnej wyoni si problem dotyczcy aktw wykonawczych wydanych na podstawie upowanienia ustawowego zawartego w przepisie art. 181 2 k.p.k. Obecne brzmienie przepisu zostao nadane ustaw o ochronie informacji niejawnych 82. Na podstawie upowanienia z art. 181 2 k.p.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji, Minister Sprawiedliwoci wyda rozporzdzenie z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu postpowania z protokoami przesucha i innymi dokumentami lub przedmiotami, na ktre rozciga si obowizek zachowania tajemnicy pastwowej, subowej albo zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. Nowe rozporzdzenie, realizujce upowanienie ustawowe zawarte w art. 181 2 k.p.k. w jego aktualnym brzmieniu, nie zostao wydane. W ocenie Rzecznika, w upowanieniu ustawowym zmianie ulegy wytyczne dotyczce treci rozporzdzenia. Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 18 czerwca 2003 r. nie jest spjne zarwno z upowanieniem ustawowym zawartym w art. 181 2 k.p.k., jak i z przepisami ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 83 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o poinformowanie, czy Ministerstwo Sprawiedliwoci przewiduje zmiany legislacyjne, ktre stanowiyby rozwizanie przedstawionego problemu.

82 83

Ustawa z 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U. Nr 182, poz. 1228). RPO-661691-II/10 z 21 kwietnia 2011 r.

48

W odpowiedzi poinformowano 84 Rzecznika, e w Ministerstwie przygotowano sprawie projekt rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci i w sposobu sporzdzania, przechowywania udostpniania

protokow przesucha oskaronych, wiadkw, biegych i kuratorw, a take innych dokumentw lub przedmiotw, na ktre rozciga si obowizek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. Projekt rozporzdzenia w dniu 11 sierpnia 2011 r. zosta przekazany do konsultacji spoecznych. Powodem podjcia prac legislacyjnych bya potrzeba dostosowania obecnie obowizujcego rozporzdzenia do zmian wprowadzonych now ustaw o ochronie informacji niejawnych. W treci projektowanego rozporzdzenia zawarto regulacj, ktra prowadzi do derogacji obecnie obowizujcego rozporzdzenia.
2. Brak prawa do korzystania z obrocy na etapie prowadzenia czynnoci wyjaniajcych przez osoby, co do ktrych istniej uzasadnione podstawy do sporzdzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie

Rzecznik skierowaa 85 wniosek do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci art. 4 ustawy Kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia 86 w zakresie, w jakim przepis ten pomija prawo do korzystania z obrocy na etapie prowadzenia czynnoci wyjaniajcych przez osoby, co do ktrych istniej uzasadnione podstawy do sporzdzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie - z art. 2 i art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 3 lit. c Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Zgodnie z art. 4 k.p.w. obwinionemu przysuguje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrocy, o czym naley go pouczy. Obwinionym jest osoba, przeciwko ktrej wniesiono wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie (art. 20 1 k.p.w.). Z przepisw tych wynika, e obroca moe by ustanowiony dopiero po skierowaniu do sdu wniosku o ukaranie. W tym stanie rzeczy uzna
84 85 86

Pismo z 7 wrzenia 2011 r. RPO-630266-II/09 z 14 czerwca 2011 r., sygn. akt K 19/11. Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848, z pn. zm.).

49

naley, e prawo do obrony w postpowaniach w sprawach o wykroczenia jest realizowane dopiero na etapie postpowania sdowego. Zdaniem Rzecznika, art. 4 k.p.w. - w zakresie, w jakim pomija prawo do korzystania z obrocy na etapie prowadzenia czynnoci wyjaniajcych przez osoby, co do ktrych istniej uzasadnione podstawy do sporzdzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie - jest niezgodny z art. 42 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 3 lit. c Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka. Omawiane pominicie legislacyjne moe pozostawa w sprzecznoci take z konstytucyjn zasad rwnoci. Etap czynnoci wyjaniajcych podobny jest w swym charakterze do etapu postpowania przygotowawczego. Skoro zatem podejrzany ma zagwarantowane prawo do korzystania z pomocy obrocy na etapie postpowania przygotowawczego, to rwnie takie prawo winno by zagwarantowane osobie, co do ktrej istnieje uzasadniona podstawa do sporzdzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie na etapie czynnoci wyjaniajcych w sprawie o wykroczenie. Prawo do obrony jest elementarnym standardem demokratycznego pastwa prawnego. Naley zatem uzna, i ograniczenie tego prawa na etapie czynnoci wyjaniajcych w sprawach o wykroczenia musi stanowi rwnie o naruszeniu zasady demokratycznego pastwa prawnego.
3. Brak regulacji dotyczcej moliwoci dostpu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynnoci wyjaniajcych

Rzecznik skierowaa 87 wniosek do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci art. 38 1 ustawy Kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia w zakresie, w jakim nie przewiduje on moliwoci odpowiedniego stosowania w postpowaniach w sprawach o wykroczenia na etapie prowadzenia czynnoci wyjaniajcych art. 156 5 ustawy Kodeks postpowania karnego 88 z art. 2 i art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Wolnoci.
87 88

oraz z art. 6 ust. 3 lit. b

Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych

RPO-577154-II/07 z 21 czerwca 2011 r., sygn. akt K 19/11. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

50

Na tle spraw badanych w Biurze Rzecznika ujawni si oglny problem braku regulacji dotyczcej moliwoci dostpu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynnoci wyjaniajcych. Pominicie legislacyjne w art. 38 1 k.p.w. - w postaci braku odesania do 5 art. 156 k.p.k. stanowi naruszenie prawa do obrony osoby, co do ktrej istnieje uzasadniona podstawa do sporzdzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. wiadczy to o niezgodnoci art. 38 1 k.p.w. - w zaskaronym zakresie - z art. 42 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 3 lit. b Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Okazuje si bowiem, e na etapie postpowania wyjaniajcego w sprawie o wykroczenie osoba podejrzewana o popenienie wykroczenia nie moe ubiega si o dostp do akt sprawy jej dotyczcej. Co wicej, omawiane pominicie legislacyjne w art. 38 1 k.p.w. moe pozostawa w kolizji z zasad rwnoci. Skoro podejrzany ma wzgldne prawo przegldania akt w postpowaniu przygotowawczym, to rwnie takie prawo winno by zagwarantowane osobie, co do ktrej istnieje uzasadniona podstawa do sporzdzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie - na etapie czynnoci wyjaniajcych w sprawie o wykroczenie. Moliwo dostpu do akt sprawy winna by wwczas ograniczana jedynie ze wzgldu na konieczno ochrony dobra danego postpowania. Przepis art. 38 1 k.p.w. - w zaskaronym zakresie jest zatem niezgodny z zasad proporcjonalnoci. Niezasadne ograniczenie prawa do obrony na etapie czynnoci wyjaniajcych w sprawach o wykroczenia narusza zasad demokratycznego pastwa prawnego.
4. Zasady porozumiewania si podejrzanego tymczasowo aresztowanego ze swoim obroc

Rzecznik skierowaa 89 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci art. 73 2 i 3 ustawy Kodeks postpowania karnego 90 z art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przeprowadzona w wyniku wpywajcych do Rzecznika skarg analiza przepisw
89 90

normujcych

zasady

porozumiewania

si

podejrzanego

RPO-662364-II/11 z 18 lipca 2011 r., sygn. akt K 25/11. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

51

tymczasowo

aresztowanego

ze

swoim

obroc

budzi

zasadnicze

wtpliwoci z punktu widzenia standardw konstytucyjnych. Zaskarone przepisy art. 73 2 i 3 k.p.k. wprowadzaj ograniczenia w zakresie swobody kontaktw podejrzanego z obroc. Istota tych ogranicze sprowadza si do moliwoci zastrzeenia przez prokuratora obecnoci swojej albo osoby trzeciej podczas widzenia podejrzanego z obroc (art. 73 2 k.p.k.), a take do moliwoci kontroli korespondencji z obroc (art. 73 3 k.p.k.). Wtpliwoci Rzecznika budzi nie tyle sam fakt wprowadzenia krtkotrwaego ograniczenia w zakresie swobody kontaktu obrocy z podejrzanym i brak rodka zaskarenia, lecz przyjte przez ustawodawc kryterium wprowadzenia takiego ograniczenia. Ograniczenie moe bowiem zosta wprowadzone w szczeglnie uzasadnionym wypadku. W rezultacie to nie ustawodawca wyznacza w tym zakresie granice korzystania z konstytucyjnego prawa do obrony, co jest wymogiem konstytucyjnym, lecz prokurator. W efekcie kwestionowana regulacja jest niezgodna z Konstytucj przez to, e pozostawia prokuratorowi nadmiern swobod w okrelaniu ostatecznego ksztatu przejciowego ograniczenia konstytucyjnego prawa do obrony. Powyszy problem jeszcze wyraniej rysuje si na tle art. 73 3 k.p.k. dajcego prokuratorowi moliwo zastrzeenia kontroli korespondencji podejrzanego z obroc. Przepis ten nie tylko nie okrela elementw treciowych wprowadzanego ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnego prawa do obrony, lecz take narusza istot tego prawa.
5. Brak moliwoci zaskarenia zarzdzenia prezesa sdu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu oraz postanowienia sdu w przedmiocie cofnicia wyznaczenia obrocy z urzdu

Rzecznik zoya 91 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci artykuu 81 1 ustawy Kodeks postpowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarenia zarzdzenia prezesa sdu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu przez

91

RPO-483054-II/04 z 9 sierpnia 2011 r., sygn. akt K 30/11.

52

stron, ktra zoya wniosek w trybie art. 78 1 Kodeksu postpowania karnego z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 42 ust. 2 Konstytucji i z art. 78 w zwizku z art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz artykuu 78 2 ustawy Kodeks postpowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarenia postanowienia sdu w przedmiocie cofnicia wyznaczenia obrocy z urzdu z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 42 ust. 2 Konstytucji i z art. 78 w zwizku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Na tle badanych przez Rzecznika spraw ujawni si oglny problem dotyczcy braku regulacji dotyczcych moliwoci zoenia zaalenia na zarzdzenie prezesa sdu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu stronie, ktra zoya wniosek w trybie art. 78 1 Kodeksu postpowania karnego oraz na postanowienie sdu w przedmiocie cofnicia wyznaczenia obrocy z urzdu. W ocenie Rzecznika przepis art. 81 1 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarenia zarzdzenia prezesa sdu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu stronie, ktra zoya wniosek w trybie art. 78 1 k.p.k. oraz przepis art. 78 2 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarenia postanowienia sdu w przedmiocie cofnicia wyznaczenia obrocy z urzdu - s niezgodne z konstytucyjnymi standardami zaskaralnoci orzecze i naruszaj zasad sprawiedliwoci proceduralnej oraz prawo do obrony.
6. Regulacja prawna normujca dostp podejrzanego i jego obrocy do akt postpowania przygotowawczego w zakresie materiaw uzasadniajcych zastosowanie tymczasowego aresztowania

Po raz kolejny w dziaaniach Rzecznika powrcia te problematyka dotyczca przesanek udostpniania w toku postpowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrocy akt sprawy w czci zawierajcej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przeduenie postanowieniu tymczasowego o aresztowania albo oraz wymienione w zastosowaniu przedueniu tymczasowego

aresztowania. W ocenie Rzecznika, klauzula generalna zawarta w art. 156 5a k.p.k. moe stanowi dla prokuratora, praktycznie w kadym przypadku, podstaw odmowy udostpnienia podejrzanemu i jego

53

obrocy akt sprawy w czci zawierajcej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przeduenie tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedueniu tymczasowego aresztowania. Cel nowelizacji tego przepisu, jakim byo zgodnie z wytycznymi Trybunau Konstytucyjnego - umoliwienie podejmowania faktycznej obrony przez podejrzanego i jego obroc w postpowaniu incydentalnym o zastosowanie lub przeduenie tymczasowego aresztowania, nie zosta osignity. Przepis art. 156 5a k.p.k. nie spenia okrelonych w Konstytucji oraz Europejskiej Konwencji Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci standardw dostpu podejrzanego i jego obrocy w toku postpowania przygotowawczego do akt sprawy w czci zawierajcej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie wymienione tymczasowego Sprawiedliwoci albo w przeduenie o tymczasowego zastosowaniu zwrcia aresztowania albo si
92

oraz

postanowieniu aresztowania. z prob o

przedueniu do Ministra Ministerstwo

Rzecznik

poinformowanie,

czy

Sprawiedliwoci przewiduje zmiany legislacyjne, ktre stanowiyby rozwizanie przedstawionego problemu.

7. Sposb korzystania przez organ dokonujcy zatrzymania z uprawnienia do obecnoci podczas rozmowy zatrzymanego z adwokatem

Rzecznik wniosa 93 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci art. 245 1 ustawy Kodeks postpowania karnego 94 w czci zawierajcej sowa: zatrzymujcy moe zastrzec, e bdzie przy niej obecny z art. 42 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zaskarony przepis przewiduje, e zatrzymanemu na jego danie naley niezwocznie umoliwi nawizanie w dostpnej formie kontaktu z adwokatem, a take bezporedni z nim rozmow, zatrzymujcy moe za zastrzec, e bdzie przy niej obecny. Przepis art. 245 1 k.p.k. co do zasady zapewnia gwarancje prawa do obrony w jego formalnym aspekcie.
92 93 94

RPO-673620-II/11 z 25 listopada 2011 r. RPO-691183-II/11 z 28 grudnia 2011 r. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pn. zm.).

54

Wtpliwoci natury konstytucyjnej budzi jednak to, e zatrzymujcy moe zastrzec, i bdzie obecny w trakcie rozmowy osoby zatrzymanej z adwokatem. Przy czym wtpliwoci wywouje nie tyle sama moliwo zoenia takiego zastrzeenia i w konsekwencji obecno zatrzymujcego podczas bezporedniej rozmowy adwokata z zatrzymanym, lecz to, e ustawa nie okrela sytuacji, w ktrych moe doj do owej kontrolowanej rozmowy. Ustawodawca pozostawi zatrzymujcemu cakowit swobod w decydowaniu o jego obecnoci podczas rozmowy adwokata z zatrzymanym. Swoboda ta i sposb jej wykorzystania nie podlega za jakiejkolwiek zewntrznej weryfikacji. Art. 245 1 k. p. k. w zakwestionowanej czci nie reguluje w sposb kompletny istotnych elementw ograniczenia prawa do obrony. W konsekwencji nie chroni jednostki przed arbitralnoci wadzy. D. Koszty postpowania
1. Zwrot kosztw procesu zwizanych z ustanowieniem penomocnika

Rzecznik zgosia udzia 95 w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej i przedstawia nastpujce stanowisko: art. 632 pkt 2 ustawy Kodeks postpowania karnego 96 w zakresie, w jakim w przypadku uznania przez sd dania osoby prawomocnie uniewinnionej, domagajcej si zasdzenia odszkodowania za poniesion szkod oraz zadouczynienia za doznan krzywd z tytuu niewtpliwie niesusznego aresztowania, nie daje podstaw do przyznania zwrotu kosztw procesu zwizanych z ustanowieniem penomocnika jest niezgodny z art. 41 ust. 5 w zwizku z art. 2 Konstytucji. W ocenie Rzecznika, w zakresie objtym skarg konstytucyjn w przepisie art. 632 pkt 2 k.p.k. wystpuje pominicie legislacyjne. Skoro bowiem przepis ten reguluje wszystkie sytuacje, kiedy w sprawach z oskarenia publicznego Skarb Pastwa ponosi koszty obrony z wyboru w przypadku uniewinnienia oskaronego lub umorzenia postpowania, to
95 96

RPO-665846-II/11 z 22 marca 2011 r. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555).

55

z wymogw konstytucyjnych, w tym w szczeglnoci art. 41 ust. 5 oraz art. 2 Konstytucji wynika, e zakresem regulacji powinien on obj take prowadzone na podstawie Kodeksu postpowania karnego postpowanie w przedmiocie odszkodowania za niewtpliwie niesuszne tymczasowe aresztowanie. Trybuna Konstytucyjny postanowieniem 97 z 12 padziernika 2011 r. umorzy postpowanie ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku. Trybuna uzna bowiem, i nie sposb przyj, e mamy do czynienia z podlegajcym ustawodawcy skierowa
98

kognicji nie mog

Trybunau za stanowi jednak do

pominiciem. przedmiotu Trybuna

Zaniechania rozstrzygnicia Konstytucyjny

merytorycznego. ustawodawczych,

Rwnoczenie zmierzajcych

sygnalizacj do Sejmu wskazujc na niezbdno dziaa zapewnienia zwrotu kosztw

penomocnika ustanowionego w postpowaniu o odszkodowanie i zadouczynienie za niesuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
2. Koszty postpowania w przypadku wystpienia z powdztwem przez osob uprawnion do dania ustanowienia prawa odrbnej wasnoci lokalu

Stosownie do art. 49 1 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 99, osoba ktra moe da ustanowienia prawa odrbnej wasnoci lokalu, w razie bezczynnoci spdzielni jest uprawniona do wystpienia do sdu z powdztwem na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego w zwizku z art. 1047 1 Kodeksu postpowania cywilnego. Zarwno koszty sdowe, jak i koszty zastpstwa procesowego pokrywa spdzielnia. Do Rzecznika wpyway skargi spdzielni mieszkaniowych, jak i czonkw spdzielni, zaniepokojonych faktem przerzucenia na spdzielni mieszkaniow kosztw postpowania, bez wzgldu na jego wynik, czy okolicznoci zwizane z wytoczeniem powdztwa. Analiza stanu prawnego sprawy pozwala przychyli si do stanowiska obywateli, i odstpienie od oglnych
97 98 99

zasad

ponoszenia

kosztw

postpowania

nie

znajduje

Sygn. akt SK 2/11. Postanowienie z 23 listopada 2011 r., sygn. akt S 2/11. Ustawa z 15 grudnia 2001 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 116, poz. 1119, z pn. zm.).

56

uzasadnienia

aktualnych

warunkach

spoeczno-gospodarczych.

Zdaniem Rzecznika przywoany przepis budzi wtpliwoci co do swej zgodnoci z konstytucyjn zasad prawa do sdu oraz zasad proporcjonalnoci. Rzecznik zwrcia si 100 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o rozwaenie podjcia stosownych dziaa w celu doprowadzenia do zmiany stanu prawnego w przedstawionym zakresie. Minister w peni podzieli 101 stanowisko Rzecznika, e odstpienie w regulacji art. 49 1 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych od oglnych zasad ponoszenia kosztw nie znajduje uzasadnienia. Obecnie w Sejmie znajduj si dwa projekty ustaw dotyczce spdzielni mieszkaniowych. W odpowiedzi zapewniono, i posom zostan ponownie przedstawione argumenty przemawiajce za niezasadnoci odstpowania od oglnych zasad ponoszenia kosztw procesu w sprawach, o ktrych mowa w wystpieniu Rzecznika. Sprawa bdzie zatem nadal monitorowana przez Rzecznika.
3. Brak uregulowa prawnych dotyczcych zwolnienia stron postpowania od kosztw przeprowadzonej mediacji

W 2011 r. Rzecznik sygnalizowaa problem braku uregulowa prawnych w ustawie Kodeks postpowania cywilnego 102 oraz ustawie o kosztach sdowych w sprawach cywilnych 103, dotyczcych zwolnienia stron postpowania od kosztw przeprowadzonej mediacji. Z uregulowa zawartych w k.p.c. wynika, e koszty mediacji ponosz zawsze strony sporu. W tej sytuacji wiele osb nie decyduje si na skorzystanie z mediacji. Dla osb zwolnionych od kosztw sdowych korzystniejsze - bo tasze - okazuje si przeprowadzenie caego postpowania przed sdem. W konsekwencji, ustawodawca - poprzez brak moliwoci zwolnienia strony od kosztw mediacji na zasadach analogicznych jak w przypadku zwolnienia od kosztw sdowych, spowodowa skutek odwrotny od zamierzonego
100 101 102 103

stworzy

barier

ekonomiczn

zniechcajc

do

RPO-546639-IV/06 z 3 stycznia 2011 r. Pismo z 18 lutego 2011 r. Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pn. zm.). Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, z pn. zm.).

57

skorzystania z pojednawczego sposobu rozwizywania sporw. Rzecznik zwrcia si 104 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o ustosunkowanie si do argumentw przedstawionych w wystpieniu, a jeeli znajd one akceptacj, o podjcie dziaa legislacyjnych zmierzajcych do wprowadzenia takich uregulowa prawnych, ktre umoliwi osobom decydujcym si na mediacj uzyskanie zwolnienia od jej koszw, na zasadach analogicznych jak w przypadku kosztw sdowych. Minister podzieli 105 opini Rzecznika o potrzebie zapewnienia stronom sporw w sprawach cywilnych jak najszerszego dostpu do mediacji. Zaproponowane przez Rzecznika rozwizanie dotyczce zwolnienia stron postpowania mediacyjnego - na zasadach analogicznych jak w przypadku zwolnieniu od kosztw sdowych - od ponoszenia kosztw mediacji prowadzonej zarwno na podstawie postanowienia sdu, jak i na podstawie umowy stron, zasuguje na rozwaenie. W ocenie Ministra zasygnalizowana potrzeba wprowadzenia stosownych uregulowa prawnych wymaga jednak uprzedniej analizy wpywu postulowanego rozwizania na skutki finansowe dla budetu pastwa. Przyjcie postulowanego rozwizania spowodowaoby bowiem zwikszenie wydatkw Skarbu Pastwa w zwizku z koniecznoci pokrycia kosztw mediacji w przypadkach zwolnienia stron z ich ponoszenia. Sprawa bdzie w dalszym cigu przedmiotem uwagi Rzecznika.
4. Ustanowienie grnej granicy wynagrodzenia dla biegego wydajcego opini z zakresu medycyny

Rzecznik zgosia 106 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczcej ustanowienia grnej granicy wynagrodzenia dla biegego wydajcego opini z zakresu medycyny i przedstawi nastpujce stanowisko: przepisy 4 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie kosztw przeprowadzenia dowodu z opinii biegych w

104 105 106

RPO-677932-IV/11 z 11 lipca 2011 r. Pismo z 19 sierpnia 2011 r. RPO-668084-II/11 z 15 listopada 2011 r., sygn. akt SK 24/11.

58

postpowaniu sdowym 107 w zwizku z punktem 11 zacznika nr 1 do powyszego rozporzdzenia w zakresie, w jakim przewiduj ustanowienie grnej granicy wynagrodzenia dla biegego z zakresu medycyny wydajcego opini wycznie na podstawie akt sprawy s niezgodne z art. 64 ust. 2 w zwizku z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Jednym z zasadniczych uprawnie biegego jest szeroko rozumiane prawo do wynagrodzenia z tytuu sporzdzenia opinii oraz uczestnictwa w postpowaniu przed organem prowadzcym postpowanie. Prawo powysze jest prawem majtkowym i wchodzi w zakres praw chronionych konstytucyjnie. Jedynie w przypadku opracowania opinii przez biegych z zakresu medycyny, wycznie na podstawie akt sprawy, ustawodawca przewidzia grne granice wysokoci wynagrodzenia. Natomiast biegemu z kadej innej dziedziny, ktry rwnie wyda opini tylko na podstawie akt, naley si wynagrodzenie za kad godzin pracy. Nie sposb wskaza uzasadnionego kryterium, na podstawie ktrego nastpio zrnicowanie sytuacji prawnej biegych z zakresu medycyny oraz biegych innych specjalnoci w zakresie dotyczcym wysokoci wynagrodzenia za wydanie opinii wycznie na podstawie akt sprawy. Sprawa oczekuje na rozstrzygnicie przez Trybuna Konstytucyjny. E. Przewleko postpowa
1. Przewleko postpowa sdowych w zakresie prawa rodzinnego

W badanych przez Rzecznika sprawach sdowych z zakresu prawa rodzinnego czsto pojawia si problem przewlekoci postpowania. Przyczyn tej przewlekoci bya konieczno oczekiwania na opini rodzinnego orodka diagnostycznokonsultacyjnego (r.o.d.k.). Opinia biegych dotyczca sytuacji yciowej dziecka, w tym emocjonalnych relacji w rodzinie, jest istotnym dowodem w wikszoci spraw rodzinnych. Sporzdzenie opinii jest obowizkowe w przewaajcej czci spraw toczcych si na podstawie ustawy o postpowaniu w sprawach
107 108

nieletnich 108.

niektrych

sprawach

(najczciej

Rozporzdzenie z 18 grudnia 1975 r. (Dz.U. Nr 46, poz. 254, z pn. zm.). Ustawa z 26 padziernika 1982 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178, z pn. zm.).

59

rozwodowych) sd decyduje o przeprowadzeniu dowodu z opinii r.o.d.k. ju na etapie postpowania zabezpieczajcego, gdy rozstrzyga o opiece nad dzieckiem na czas postpowania. Opinia r.o.d.k. ma bardzo duy wpyw na rozstrzygnicie sprawy. Obserwacja praktyki orzeczniczej wskazuje tymczasem na wielomiesiczne opnienia w diagnozie psychologicznej dziecka. Wprawdzie kilkumiesiczny termin oczekiwania na opini biegego nie jest wyjtkiem w realiach polskich sdw, jednak w przypadku opinii psychologicznej r.o.d.k. mamy do czynienia z sytuacj szczegln, gdy rozstrzygnicie sprawy sdowej w ramach ktrej sporzdzana jest opinia wpywa na dalsze losy dziecka, a kilkumiesiczna zwoka w podjciu trafnej decyzji moe odnie negatywne skutki dla ycia rodziny. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 109 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie stanowiska w tej sprawie oraz poinformowanie, czy podejmowane s dziaania zmierzajce do usprawnienia procesu opiniowania przez r.o.d.k. W odpowiedzi poinformowano 110 Rzecznika, e Ministerstwo Sprawiedliwoci od 2008 r. monitoruje terminowo wydawania opinii przez rodzinne orodki diagnostyczno-konsultacyjne liczon od daty wpywu akt sprawy do daty wysania opinii, a w szczeglnoci przyczyny opnie w realizacji zlece sdowych. Jak wynika z nadsyanych do Ministerstwa informacji, najczstsz przyczyn wpywajc na wyduenie czasu opiniowania jest niestawiennictwo stron na badania w wyznaczonym przez orodki terminie. Wobec systematycznego wzrostu liczby zlece kierowanych do orodkw niewtpliwie wskazane byoby ich wzmocnienie etatowe. Sprawa bdzie nadal monitorowana przez Rzecznika.

109 110

RPO-618851-IV/09 z 2 lutego 2011 r. Pismo z 10 marca 2011 r.

60
F. Postpowanie mandatowe
1. Postpowanie mandatowe prowadzone wobec kierowcw popeniajcych wykroczenie stwierdzone za pomoc odpowiednich urzdze pomiarowych lub kontrolnych rejestrujcych obraz

W odpowiedzi na wczeniejsze wystpienie 111 Rzecznika w sprawie postpowania popeniajcych mandatowego wykroczenie prowadzonego stwierdzone za wobec pomoc kierowcw odpowiednich

urzdze pomiarowych lub kontrolnych rejestrujcych obraz, Minister Spraw Wewntrznych i Administracji podzieli opini Rzecznika co do braku spjnoci pomidzy przepisami Kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia a przepisami rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw w sprawie nakadania grzywien w drodze mandatu karnego 112, w szczeglnoci za art. 98 4 k.p.s.w. i 7 ust. 1 i ust. 6 powoanego rozporzdzenia. Rwnoczenie Rzecznik zostaa poinformowana, i kwestia zasadnoci ewentualnej nowelizacji wskazanego wyej aktu wykonawczego nakadania zostanie w przeanalizowana drodze w Ministerstwie karnego MSWiA, nie jak Spraw zostao rwnie Wewntrznych i Administracji. Niestety rozporzdzenie w sprawie grzywien Na mandatu znowelizowane. stronach internetowych

Kancelarii Prezesa Rady Ministrw nie byo take informacji, aby w tym zakresie toczyy si prace legislacyjne. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 113 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o poinformowanie o wyniku analizy omwionego problemu oraz ewentualnie podjtych w tym zakresie pracach legislacyjnych. W odpowiedzi poinformowano 114 Rzecznika, e projekt rozporzdzenia nowelizujcego rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw w sprawie nakadania grzywien w drodze mandatu karnego zosta zgoszony do Programu prac legislacyjnych Prezesa Rady Ministrw w 2011 roku. Celem projektowanej zmiany jest dostosowanie ww. rozporzdzenia do treci przepisw Kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia w zakresie wypeniania oraz dorczania mandatw karnych zaocznych.
111 112 113 114

Informacja RPO za 2010 r., str. 56. Rozporzdzenie z 22 lutego 2002 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 210, z pn. zm.). RPO-641494-II/10 z 4 lutego 2011 r. Pismo z 18 lutego 2011 r.

61

Prezes

Rady

Ministrw

wyda

rozporzdzenie

zmieniajce

rozporzdzenie z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie nakadania grzywien w drodze mandatu karnego zaocznego 115 w sposb zgodny z postulatami Rzecznika, poprzez dodanie 4 a stanowicego, m.in., i jeli sprawca wykroczenia (np. zarejestrowanego fotoradarem), zosta pouczony i pisemnie wyrazi zgod na przyjcie jest mandatu pisemna kredytowanego, zgoda sprawcy potwierdzeniem przyjcia mandatu

wykroczenia na jego przyjcie. Za dat przyjcia mandatu przyjmuje si dzie jego dorczenia. G. Represje ze strony organw pastwa w latach 19441989
1. Niezgodno z Konstytucj dekretw wydanych przez Rad Pastwa w zwizku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego

Trybuna

Konstytucyjny

rozpozna

wniosek 116

zoony

przez

Rzecznika w 2008 r. o stwierdzenie niekonstytucyjnoci: dekretu o stanie wojennym 117, dekretu o postpowaniach szczeglnych w sprawach o przestpstwa i wykroczenia w czasie obowizywania stanu wojennego 118, dekretu o przekazaniu do waciwoci sdw wojskowych spraw o niektre przestpstwa oraz o zmianie ustroju sdw wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury PRL w czasie obowizywania stanu wojennego 119, ustawy o szczeglnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego 120 oraz uchway Rady Pastwa w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze wzgldu na bezpieczestwo pastwa 121. Wyrokiem z dnia 16 marca 2011 r. 122 Trybuna Konstytucyjny uzna, e dekrety o stanie wojennym oraz o postpowaniach szczeglnych w sprawach o przestpstwa i wykroczenia w czasie obowizywania stanu wojennego s niezgodne z art. 7 Konstytucji RP w zwizku z art. 31 ust. 1
115 116 117 118 119 120 121 122

Rozporzdzenie z dnia 7 wrzenia 2011 r. (Dz.U. Nr 187, poz.1116). Informacja RPO za 2008 r., str. 89. Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 154, ze zm.). Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 156). Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 157, ze zm.). Ustawa z dnia 25 stycznia 1982 r. (Dz.U. Nr 3, poz. 18, ze zm.). Uchwaa z dnia 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 155, ze zm.). Wyrok z 16 marca 2011 r., sygn. akt K 35/08.

62

Konstytucji PRL oraz z art. 15 ust. 1 MPPOiP. Trybuna umorzy postpowanie w zakresie badania zgodnoci uchway Rady Pastwa w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze wzgldu na bezpieczestwo pastwa z art. 7 Konstytucji RP w zwizku z art. 8 ust. 2 i 3 oraz art. 31 ust. 1 Konstytucji PRL ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku, natomiast postpowanie w zakresie badania zgodnoci dekretu o przekazaniu do waciwoci sdw wojskowych spraw o niektre przestpstwa oraz o zmianie ustroju sdw wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury PRL w czasie obowizywania stanu wojennego z art. 7 Konstytucji RP w zwizku z art. 8 ust. 2 i 3 oraz art. 31 ust. 1 Konstytucji PRL ze wzgldu na zbdno wydania wyroku. Z kolei postpowanie w zakresie badania zgodnoci ustawy o szczeglnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego z art. 7 Konstytucji RP w zwizku z art. 31 ust. 1 i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL zostao umorzone ze wzgldu na utrat mocy obowizujcej przepisw.

63

IV.

Wolno osobista

1. Stosowanie rodkw przymusu bezporedniego w celu wyegzekwowania od oskaronego obowizku poddania si badaniom

Rzecznik zoya 123 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci: 1) 5 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynnoci z udziaem oskaronego oraz osoby podejrzanej 124 z art. 74 4 k.p.k., art. 22 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 125, art. 41 ust. 1, art. 47 w zwizku z art. 31 ust. 3 i art. 92 ust. 1 Konstytucji, 2) 5 ust. 2, 10 ust. 1 rozporzdzenia wymienionego w pkt 1 w czci zawierajcej sowa mimo zastosowania przymusu bezporedniego," z art. 74 4 k. p. k., art. 41 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji. Na tle spraw badanych przez Rzecznika ujawni si problem moliwoci wyegzekwowania od oskaronego obowizku poddania si badaniom poprzez zastosowanie rodkw przymusu bezporedniego, a take problem asysty towarzyszcej temu badaniu. Przepisy art. 74 1 oraz art. 74 2 k.p.k. wprowadzaj obowizek poddania si przez oskaronego (podejrzanego) okrelonym badaniom. Na podstawie art. 74 4 k.p.k. zostao wydane rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci w sprawie poddawania badaniom lub wykonywania czynnoci z udziaem oskaronego oraz osoby podejrzanej. Zgodnie z 5 ust. 1 rozporzdzenia, w celu wymuszenia badania stosuje si przymus bezporedni. Okoliczno ta podlega udokumentowaniu ( 5 ust. 2). Moliwo stosowania rodkw przymusu bezporedniego przewidziano te w 10 ust. 1. Tymczasem przepisy k.p.k. nie reguluj kwestii stosowania rodkw przymusu bezporedniego w przypadku odmowy wykonania bada. Kwestionowane przepisy rozporzdzenia zostay wydane z przekroczeniem granic upowanienia ustawowego, s wic niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. S take niezgodne z art. 41 ust. 1 Konstytucji, gdy reguluj materi zastrzeon do wycznej waciwoci wadzy ustawodawczej. Tre 5
123 124 125

RPO-651625-II/11, sygn. akt U 2/11. Rozporzdzenie z 23 lutego 2005 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 299). Ustawa z 6 listopada 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z pn. zm.).

64

ust. 1 rozporzdzenia przewiduje zapewnienie asysty w czasie badania, niezalenie od tego, czy osoba podlegajca badaniu wyrazi na to zgod. Przepisy k.p.k. nie zawieraj takiego wymogu. Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, obecno osb spoza personelu medycznego w trakcie badania wymaga zgody pacjenta. Rozporzdzenie nie moe by sprzeczne z ustaw, na podstawie ktrej zostao wydane, a take z innymi ustawami, ktre reguluj materi bdc przedmiotem rozporzdzenia. Przepis 5 ust. 1 jest take niezgodny z konstytucyjnym prawem do prywatnoci, poniewa warunkiem formalnym ograniczenia prawa do prywatnoci jest uczynienie tego w ustawie. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
2. Dopuszczalno zaalenia na postanowienie Sdu Najwyszego o zastosowaniu rodka zapobiegawczego

Rzecznik w ramach sprawowanej dziaalnoci, majcej na celu ochron praw i wolnoci obywatelskich, spotkaa si z problemem dopuszczalnoci zaalenia na postanowienie Sdu Najwyszego o zastosowaniu rodka zapobiegawczego w postpowaniu kasacyjnym, wydane na podstawie art. 538 2 k.p.k. Z uwagi na istniejce w tej kwestii rozbienoci w orzecznictwie Sdu Najwyszego Rzecznik uwaa, e konieczne jest ich rozstrzygnicie w drodze odpowiednich zmian legislacyjnych. Zasadnym byoby wprowadzenie przepisu dopuszczajcego zaalenie na postanowienie Sdu Najwyszego, wydane na podstawie art. 538 2 k.p.k. Zastosowanie rodka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania wkracza w sposb oczywisty w konstytucyjnie chronion wolno osobist czowieka. W orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego wskazuje si, e uregulowania ustawowe na podstawie ktrych moliwe jest pozbawienie wolnoci, musz spenia najwysze wymagania, szczeglnie co do stopnia precyzji. Ponadto, konstytucyjnie chronionym prawem w zakresie tymczasowego aresztowania jest prawo do dwuinstancyjnego postpowania. Z art. 78 zd. 1 Konstytucji mona wywie skierowany do prawodawcy postulat takiego uksztatowania procedury, aby w miar moliwoci przewidziane

65

w niej byo prawo wniesienia przez stron rodka zaskarenia. Trybuna podkreli w wyroku 126 z dnia 12 marca 2002 r., e przewidziana w Konstytucji moliwo wprowadzania wyjtkw od tej zasady nie oznacza dowolnoci, a wprowadzane wyjtki musz by uzasadnione. Rzecznik zwrcia si 127 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie. W zwizku z brakiem odpowiedzi sprawa ta zostanie ponownie przedstawiona Ministrowi Sprawiedliwoci.

126 127

P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14, s. 204-205. RPO-666288-II/11 z 13 lipca 2011 r.

66

V.

Bezpieczestwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych sub mundurowych

1. Pozyskiwanie przez suby specjalne informacji objtych tajemnic telekomunikacyjn

W zwizku z pojawiajcymi si w rodkach masowego przekazu informacjami dotyczcymi pozyskiwania przez poszczeglne suby informacji objtych tajemnic komunikowania si Rzecznik zbadaa stan prawny obowizujcy w tym zakresie. Analiza tego stanu prawnego prowadzi do konkluzji, i jest on niezgodny z Konstytucj oraz Europejsk Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Przepisy regulujce materi dostpu poszczeglnych sub (Policja, Stra Graniczna, andarmeria Wojskowa, CBA, Suba Kontrwywiadu Wojskowego, Suba Wywiadu Wojskowego, wywiad skarbowy, ABW) do danych objtych tajemnic komunikowania si, wskazanych w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego, nie reguluj w sposb precyzyjny celu gromadzenia danych, odwoujc si jedynie do zakresu zada poszczeglnych sub bd oglnego stwierdzenia, i dane te s pozyskiwane w celu zapobiegania lub wykrywania przestpstw. Ponadto przepisy te nie wskazuj kategorii osb, w stosunku do ktrych niezbdne jest respektowanie ich tajemnicy zawodowej. Warunkiem uzyskania dostpu do tych danych nie jest wyczerpanie innych, mniej ingerujcych w sfer praw lub wolnoci obywatelskich, moliwoci pozyskania niezbdnych informacji. Pozyskiwanie w tym trybie danych nie podlega adnej zewntrznej formie kontroli, a w szczeglnoci nie podlega kontroli sdowej. Naley rwnie stwierdzi, e istotna cz danych telekomunikacyjnych gromadzonych przez suby nie podlega zniszczeniu take wtedy, gdy dane te okazay si nieprzydatne z punktu widzenia realizowanych zada. Rzecznik zwrcia si 128 do Prezesa Rady Ministrw z prob o podjcie dziaa w celu dostosowania obowizujcego w opisanym zakresie stanu prawnego do standardw konstytucyjnych.

128

RPO-662587-II/10 z 17 stycznia 2011 r.

67

W odpowiedzi Sekretarz Stanu w Kancelarii Rady Ministrw Sekretarz Kolegium do Spraw Sub Specjalnych zgodzi si 129 z czci postulatw przedstawionych w wystpieniu Rzecznika, m.in. postulatem dotyczcym ograniczenia moliwoci uzyskiwania przez uprawnione podmioty danych telekomunikacyjnych wycznie do realizacji zada precyzyjnie okrelonych w ustawie, czy te z propozycj wprowadzenia zasady usuwania zgromadzonych danych telekomunikacyjnych nie majcych znaczenia dla prowadzonych postpowa, w odniesieniu do sub, ktrych nie obowizuj obecnie ustawowe regulacje dotyczce niszczenia takich danych. Nie podzieli natomiast propozycji wyczenia niektrych osb z krgu podmiotw, ktrych dane mog by pozyskiwane w trybie przewidzianym dla uzyskiwania danych o poczeniach telekomunikacyjnych, ze wzgldu na ochron okrelonych tajemnic zawodowych. Opowiedzia si ponadto za rozwaeniem koncepcji niezalenej kontroli dziaa sub, innej ni kontrola sdowa. Powoany przez Premiera w ramach Kolegium do Spraw Sub Specjalnych zesp roboczy przygotuje propozycje rozwiza dotyczcych zmian w przepisach regulujcych prac poszczeglnych sub i ewentualnie prawa telekomunikacyjnego, odnoszcych si do pozyskiwania przez uprawnione organy informacji objtych tajemnic telekomunikacyjn, co umoliwi opracowanie Po odpowiedniego stanu projektu i podjcie w inicjatywy zakresie ustawodawczej w tym zakresie. zbadaniu prawnego obowizujcego pozyskiwania przez poszczeglne suby informacji objtych tajemnic komunikowania si Rzecznik wniosa 130 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci obowizujcego w tym zakresie stanu prawnego z art. 49 oraz art. 51 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Zaskarone przez Rzecznika przepisy regulujce materi dostpu do danych telekomunikacyjnych przez poszczeglne suby, nie precyzuj
129 130

Pismo z 9 marca 2011 r. RPO-662587-II/11 z 1 sierpnia 2011 r., sygn. akt, sygn. akt K 23/11.

68

celu gromadzenia danych. Ponadto przepisy te nie wskazuj kategorii osb, w stosunku do ktrych niezbdne jest respektowanie ich tajemnicy zawodowej. sfer praw Warunkiem lub wolnoci uzyskania obywatelskich dostpu do danych pozyskania telekomunikacyjnych nie jest wyczerpanie innych, mniej ingerujcych w moliwoci niezbdnych informacji. Pozyskiwanie w tym trybie danych nie podlega zewntrznej formie kontroli. Istotna cz danych telekomunikacyjnych gromadzonych przez suby nie podlega zniszczeniu take wtedy, gdy dane te okazay si nieprzydatne z punktu widzenia realizowanych zada. Wniosek oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
2. Uprawnienia organw cigania do wykorzystywania i upubliczniania materiaw pochodzcych z monitoringu

W zainteresowaniu Rzecznika pozostaje problematyka dotyczca uprawnienia organw pastwowych do wykorzystywania i upubliczniania materiaw pochodzcych z monitoringu. W polskim systemie prawnym brak jest rozwiza legislacyjnych, ktre stanowiyby podstaw prawn takich dziaa. Czynnoci organw cigania polegajce na wykorzystywaniu i upublicznianiu materiaw uzyskanych za pomoc monitoringu wkraczaj w konstytucyjnie chronione prawa obywateli, w tym prawo do prywatnoci i ochrony wizerunku. W przekonaniu Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych zainicjowanie prac legislacyjnych majcych na celu unormowanie w przepisach rangi ustawowej oglnych zasad i warunkw dopuszczalnoci stosowania monitoringu i wideonadzoru, celw, w jakich nadzr taki jest moliwy do zastosowania, a take okresu przechowywania nagra i ich ewentualnego publikowania wydaje si by konieczne. Odrbne, ni ustawa o ochronie danych osobowych, regulacje prawne dotyczce kwestii zwizanych z wideonadzorem, w tym warunkw instalacji i uytkowania kamer przez podmioty publiczne i prywatne przewidziane zostay ju przez niektre kraje Unii Europejskiej np. w Belgii, czy w Szwecji. Rzecznik zwrcia si 131 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o
131

RPO-620459-II/09 z 2 lutego 2011 r.

69

rozwaenie podjcia dziaa zwizanych z opracowaniem ustawy, ktra w sposb kompleksowy okrelaaby zasady wykorzystywania przez organy pastwowe danych pochodzcych z monitoringu. W odpowiedzi Minister wyjani 132, e zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 5a ustawy o Policji 133 policjanci w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestpstw i wykrocze, wykonujc czynnoci operacyjnorozpoznawcze, dochodzeniowo-ledcze i administracyjno-porzdkowe, maj prawo do obserwowania i rejestrowania przy uyciu rodkw technicznych obrazu zdarze w miejscach publicznych. W sytuacji ujawnienia zdarzenia noszcego znamiona czynu karalnego, Policja podejmuje czynnoci majce na celu identyfikacj jego uczestnikw. Czynnoci wykonywane przez policjantw nie wynikaj wwczas tylko z ustawy o Policji, lecz znajduj podstaw w przepisach postpowania karnego lub postpowania w sprawach o wykroczenia. Ponadto, zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o bezpieczestwie imprez masowych 134, materiay zgromadzone przez organizatora imprezy masowej podczas utrwalania przebiegu imprezy masowej (za pomoc urzdze rejestrujcych obraz i dwik), mogce stanowi dowody pozwalajce na wszczcie postpowania karnego albo postpowania w sprawach o wykroczenia lub dowody mogce mie znaczenie dla toczcych si takich postpowa, organizator rejonowemu wideonadzoru Wewntrznych niezwocznie lub stosowania przez i podmioty Administracji przekazuje Policji. prywatne. podjto i waciwemu Odrbn W prokuratorowi stanowi i w Spraw monitoringu legislacyjne komendantowi kwesti

dopuszczalno

wykorzystywania prace

Ministerstwie

przedmiotowym zakresie, s one jednak na dosy wczesnym etapie i trudno bdzie je przeprowadzi w mijajcej kadencji Parlamentu.

132 133 134

Pismo z 2 marca 2011 r. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277). Ustawa z 20 marca 2009 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 504).

70
3. Wypata zadouczynienia dla rodzin osb zmarych w wyniku wypadku bd katastrofy, za ktr odpowiedzialno ponosi Skarb Pastwa

Do Rzecznika wpyway skargi obywateli dotyczce przedstawionej przez Prokuratori Skarbu Pastwa propozycji wypaty zadouczynienia czonkom rodzin ofiar katastrofy smoleskiej. Skarcy, powoujc si na konstytucyjn zasad rwnoci obywateli, w tym rwnoci wobec prawa, dali podjcia przez Rzecznika interwencji i wyjanienia, dlaczego czonkowie rodzin ofiar innych wypadkw czy katastrof, za ktre odpowiedzialno ponosi rwnie Skarb Pastwa, podobnych propozycji nie otrzymay. Z doniesie prasowych wynikao, e decydujcym argumentem o przyjciu przez Prokuratori Skarbu Pastwa wspomnianego rozwizania by obowizujcy od dnia 3 sierpnia 2008 r. przepis art. 446 4 Kodeksu cywilnego. Nie do koca jednak byo jasne, czy wyklucza to zdaniem Ministerstwa Obrony Narodowej i Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa moliwo przyznania zadouczynie rodzinom innych ofiar. Powoany przepis wyranie uregulowa podstaw do zasdzenia dla najbliszych czonkw rodziny zmarego odpowiedniej sumy tytuem zadouczynienia pieninego za doznan krzywd. Jednak zdaniem Rzecznika wprowadzenie tego przepisu nie moe by jednak interpretowane w ten sposb, e w poprzednim stanie prawnym, tj. przed wejciem w ycie art. 446 4 k.c., nie obowizyway regulacje umoliwiajce domaganie si przez pokrzywdzonych czonkw rodziny zmarego zadouczynienia w przypadku wyrzdzenia im krzywdy wskutek mierci najbliszej osoby w wyniku uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia. Rzecznik zwrcia si 135 do Ministra Obrony Narodowej z prob o przedstawienie wyjanie oraz informacji, czy w przypadkach, w ktrych obowizujcy obecnie art. 446 4 k.c. nie moe znale zastosowania, zostan przedstawione rodzinom osb, za mier ktrych odpowiedzialno cywiln ponosi Skarb Pastwa, propozycje wypaty odpowiedniego zadouczynienia. W odpowiedzi poinformowano 136 Rzecznika, e cz ugd z rodzinami ofiar katastrofy samolotu CASA zostaa zawarta w lutym
135 136

RPO-665665-I/11 z 14 lutego 2011 r. Pismo z 9 marca 2011 r.

71

2011 r. Minister Obrony Narodowej podj decyzj o zastosowaniu analogicznych kryteriw wypaty zadouczynienia dla rodzin ofiar katastrofy samolotu CASA, jak w stosunku do rodzin ofiar katastrofy smoleskiej. Ministerstwo dziaa w tych sprawach na wniosek pokrzywdzonych. Podstaw prawn wypaty zadouczynienia za doznan krzywd i odszkodowania z tytuu znacznego pogorszenia sytuacji materialnej dla rodzin ofiar katastrofy samolotu CASA s odpowiednio: art. 448 w zwizku z art. 23 i 24 1 oraz art. 446 2 Kodeksu cywilnego.
4. Zapewnienie bezpieczestwa podczas imprez masowych, w szczeglnoci meczw piki nonej

Zadanie zapewnienia bezpieczestwa w czasie imprez masowych, w tym meczw piki nonej, zostao imprezy, powierzone w ustawie o bezpieczestwie imprez masowych w okrelonym zakresie poszczeglnym podmiotom terytorialnego, (organizatorowi wojewodzie jako jednostkom samorzdu subom przedstawicielowi rzdu,

porzdkowym, Policji). Wydarzenia w czasie meczw piki nonej potwierdzaj jednak, i podmioty te nie koordynuj swoich dziaa. W rezultacie w przypadku wystpienia aktw agresji stadionowej nastpuje prba przerzucenia odpowiedzialnoci na inny podmiot. Europejska Konwencja w sprawie przemocy i ekscesw widzw w czasie imprez sportowych, a w szczeglnoci meczw piki nonej, ktrej stron jest Polska, przewiduje w art. 2 koordynacj polityki i dziaa przez organy rzdowe i inne instytucje publiczne dla zapobieenia aktom przemocy i wybrykom widzw. Koordynacja ta w niezbdnych wypadkach moe polega na utworzeniu stosownego organu koordynujcego. W ocenie Rzecznika bezpieczny naley rozway koncentracj odpowiedzialnoci poprzez za przebieg imprez masowych zmian

obowizujcego stanu prawnego, albo wprowadzi mechanizmy wymuszajce wspprac organw wadzy publicznej i organizacji sportowych. Rzecznik zwrcia si 137 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
137

RPO-674282-I/11 z 1 czerwca 2011 r.

72

odpowiedzi

poinformowano 138 walk ze

Rzecznika,

ustawa

bezpieczestwie imprez masowych wymagaa uzupenienia o przepisy umoliwiajce skuteczn zjawiskiem tzw. chuligastwa stadionowego oraz stworzenie narzdzi do egzekwowania bezpieczestwa i porzdku publicznego podczas imprez masowych. W dniu 31 maja 2011 r. Rada Ministrw przyja rzdowy projekt ustawy o zmianie ustawy o bezpieczestwie imprez masowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw, a take o zapewnieniu bezpieczestwa w zwizku z organizacj Turnieju Finaowego UEFA EURO 2012. Ustaw o zmianie ustawy o bezpieczestwie imprez masowych oraz niektrych innych ustaw 139 zmieniono ustaw o bezpieczestwie imprez masowych.

138 139

Pismo z 29 czerwca 2011 r. Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1280).

73

VI.

Konstytucyjne prawa i wolnoci obywateli

A. Wolno sowa i prawo do informacji

1. Wykonanie orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczcego zabezpieczenia polegajcego na zakazie publikacji w sprawach przeciwko rodkom spoecznego przekazu o ochron dbr osobistych

Rzecznik zwrcia si 140 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o informacje na temat stanu prac nad wykonaniem wyroku 141 Trybunau Konstytucyjnego z dnia 9 listopada 2010 r. W wydanym na wniosek Rzecznika wyroku Trybuna stwierdzi niezgodno art. 755 2 ustawy Kodeks postpowania cywilnego z art. 14 oraz art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji przez to, e nie okrela on ram czasowych na zabezpieczenie polegajce na zakazie publikacji w sprawach przeciwko rodkom spoecznego przekazu o ochron dbr osobistych. Trybuna Konstytucyjny pozostawi ustawodawcy wybr mechanizmu gwarantujcego wykonanie wyroku. Zmiana treci przepisu musi zatem zosta poprzedzona analiz dopuszczalnych rozwiza oraz pracami nad wyborem optymalnej treci ustawy nowelizujcej. Przepis art. 755 2 k.p.c. w obecnym brzmieniu straci moc obowizujc z upywem 15 miesicy od dnia ogoszenia orzeczenia. Ewentualne opnienie w wykonaniu omawianego orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego znacznie utrudni dochodzenie praw wynikajcych z ochrony dbr osobistych, a take bdzie stanowio naruszenie konstytucyjnej gwarancji wolnoci sowa oraz wolnoci prasy i innych rodkw spoecznego przekazu. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwoci poinformowa 142, e uchwalona przez Sejm w dniu 19 sierpnia 2011 r. ustawa o zmianie ustawy - Kodeks postpowania cywilnego oraz niektrych innych ustaw 143, zawiera stosown zmian art. 755 2 k.p.c., uwzgldniajc wyrok Trybunau Konstytucyjnego. Regulacja przewiduje obowizek sdu okrelania w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia okresu, na ktry ma rozciga si zakaz publikacji, z jednoczesnym zastrzeeniem, e

140 141 142 143

RPO-513931-I/11 z 8 sierpnia 2011 r. Wyrok TK z 9 listopada 2010 r., sygn. akt K 13/07, (Dz.U. Nr 217, poz. 1435). Pismo z 14 wrzenia 2011 r. Druk sejmowy nr 4497, druk senacki nr 1342.

74

zakaz ten nie moe trwa duej ni rok. Uprawnionemu przyznaje si jednak moliwo wystpienia o dalsze zabezpieczenie przed upywem okresu, na ktry orzeczono zakaz publikacji. Rozwizanie takie miaoby na celu wymuszenie na uprawnionym ponownego wykazania podstaw zabezpieczenia w danej postaci i zobowizanie sdu do kolejnego zbadania tych podstaw w poczeniu z ocen interesu publicznego, ktry moe przemawia za rozpowszechnieniem informacji. Ustawa Kodeks postpowania cywilnego zostaa zmieniona ustaw o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz niektrych innych ustaw 144. Ustawa wejdzie w ycie 3 maja 2012 r.
2. Odpowiedzialno karna dziennikarza za opublikowanie bez autoryzacji dosownie cytowanej wypowiedzi

W wyroku 145 Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w sprawie Wizerkaniuk przeciwko Polsce Trybuna stwierdzi naruszenie art. 10 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci poprzez warunkowe umorzenie postpowania karnego wobec dziennikarza oskaronego m.in. o opublikowanie bez autoryzacji dosownie cytowanej wypowiedzi posa na Sejm RP. W uzasadnieniu wyroku Trybuna wskaza na szereg okolicznoci, ktre zadecydoway o uznaniu zasadnoci skargi i ktre - w opinii Rzecznika - stanowi wakie argumenty przemawiajce za tym, aby znowelizowa Prawo prasowe i znie karalno przestpstwa polegajcego na uchybieniu obowizkowi autoryzacji. W projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo prasowe, dostpnym na stronach internetowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przewidziana zostaa istotna nowelizacja art. 14 Prawa prasowego, w tym wprowadzenie dla osoby udzielajcej dziennikarzowi informacji terminw autoryzacji oraz zasady, i nieudzielenie autoryzacji w tych terminach bdzie uznawane za zgod na publikacj. Zmiany powysze naley bez wtpienia uzna za krok w dobrym kierunku, bowiem utrudni osobom udzielajcym informacji blokowanie publikacji. Jednoczenie jednak projekt nie przewiduje zasadniczych zmian w art. 49 Prawa prasowego. Za tak
144 145

Ustawa z 16 wrzenia 2011 r. (Dz.U. Nr 233, poz. 1381). Wyrok z dnia 5 lipca 2011 r., wniosek nr 18990/05.

75

zmian nie mona w szczeglnoci uzna - z punktu widzenia omawianego zagadnienia - wyeliminowanie kary ograniczenia wolnoci, jako sankcji za m.in. naruszenie obowizkw zwizanych z autoryzacj. Rzecznik zwrcia si 146 do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prob o przedstawienie stanowiska co do potrzeby depenalizacji czynu polegajcego na naruszeniu przez dziennikarza przepisw dotyczcych autoryzacji dosownie cytowanych wypowiedzi.
3. Rozwizania proponowane w projekcie nowelizacji ustawy o dostpie do informacji publicznej, dotyczce ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego

Rozpatrywany przez Sejm projekt nowelizacji ustawy o dostpie do informacji publicznej ma na celu implementacj dyrektywy 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Rzecznik, podzielajc pogld o pilnej potrzebie przyjcia regulacji prawnej okrelajcej zasady ponownego wykorzystania informacji publicznej, zwrcia uwag na ewentualne negatywne skutki stosowania projektowanej ustawy dla prawa do prywatnoci i ochrony danych osobowych. Przyjcie koncepcji szerokiego wykorzystywania informacji sektora publicznego wie si z wyraeniem zgody na to, e zebrane dane o osobach bd kategoriach osb, bd wykorzystywane w celu innym ni wyznaczony w przepisach bdcych podstaw prawn pozyskiwania okrelonych informacji. Kompilowanie danych osobowych i innych stanowicych informacj publiczn, pochodzcych z rnych rde, umoliwi tworzenie profili osobowych osb fizycznych, co moe mie negatywne konsekwencje w przypadku niewaciwego sposobu wykorzystania takiej moliwoci. Rzecznik zwrcia si do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z prob o poinformowanie, czy obowizujce mechanizmy regulacje ochronne prawne przed bd stanowiy wystarczajce prawa do moliwym naruszaniem

prywatnoci i ochrony danych osobowych w zwizku z ponownym

146

RPO-514669-II/11 z 10 listopada 2011 r.

76

wykorzystaniem informacji sektora publicznego, w przypadku uchwalenia nowelizacji ustawy w proponowanym brzmieniu. W odpowiedzi Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych poinformowa 147 Rzecznika, e gwnym problemem, na jaki zwrci uwag bya kwestia niekorzystnych rezultatw, do jakich doprowadzi moe ponowne wykorzystanie informacji publicznej w celach innych ni te, dla ktrych te informacje wykorzystywa moe podmiot publiczny dysponujcy informacj. Zaniepokojenie budzi fakt, e informacja przekazana do ponownego wykorzystania moe suy do profilowania osoby fizycznej i wycigania z ksztatu takiego profilu wnioskw, ktre mog prowadzi do dyskryminacji osoby. Jednoczenie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych wyrazi pogld, i realizacja obowizku informacyjnego opisanego w ustawie o dostpie do informacji publicznej oraz kontrola tego obowizku przez GIODO moe by skutecznym rodkiem do zapobieenia niebezpieczestwom zwizanym z profilowaniem osoby fizycznej. Niepokj budzi take brak rozrnienia w polskim prawie pomidzy jawnoci formaln danych, ktre mog stanowi informacj publiczn, a tzw. otwartoci, ktra nie jest w polskim prawie zdefiniowana. W sytuacji gdy brak jest definicji otwartoci istnieje niepokojca tendencja do traktowania informacji jawnej formalnie jako informacji moliwej do dowolnego przetwarzania. Kolejn kwesti wymagajc rozwaenia, a ktrej rozwizanie wydaje si szczeglnie trudne, jest jawno materialna i jako informacji przekazywanych do ponownego wykorzystania.
4. Utrudniony dostp osb pozbawionych wolnoci do informacji publicznej

Omwienie w rozdziale Wykonywanie kar i rodkw karnych. Zapobieganie demoralizacji i przestpczoci nieletnich.

147

Pismo z 22 sierpnia 2011 r.

77
B. Prawo do prywatnoci i ochrona danych osobowych
1. Stosowanie przez poszczeglne suby w ramach kontroli operacyjnej rodkw technicznych umoliwiajcych uzyskiwanie w sposb niejawny informacji i dowodw oraz ich utrwalania

We wniosku skierowanym do Trybunau Konstytucyjnego Rzecznik zaskarya 148 niektre przepisy ustawy o Policji 149, ustawy o Stray Granicznej 150, ustawy o kontroli skarbowej 151, ustawy o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porzdkowych 152, ustawy o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu 153, Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego 155, ustawy o dotyczce Centralnym Biurze Antykorupcyjnym 154, ustawy o Subie Kontrwywiadu stosowania kontroli operacyjnej. W wietle zaskaronych przepisw, w ramach kontroli operacyjnej dopuszczalne jest stosowanie wszelkich rodkw technicznych umoliwiajcych uzyskiwanie w sposb niejawny informacji i dowodw oraz ich utrwalanie. Zdaniem Rzecznika obowizujce w interesujcym zakresie przepisy prawa s niezgodne z konstytucyjnym standardem ochrony prawa do prywatnoci. Ustawodawca nie skonkretyzowa, z jakich rodkw technicznych mog korzysta suby w celu zdobycia informacji i dowodw. Ustawodawca nie sprecyzowa te, o jakie informacje i dowody chodzi. W efekcie, wbrew regule konstytucyjnej, to nie ustawodawca, lecz same suby nieskrpowane w tym zakresie postanowieniami ustawy, okrelaj rodzaje danych o jednostce, ktre chc pozyska w ramach prowadzonej przez siebie kontroli operacyjnej, stosujc nieograniczon przez ustawodawc gam rodkw technicznych. Ustawodawca uchybi ponadto zasadzie okrelonoci ustawowej ingerencji w wolnoci i prawa jednostki. Dlatego te objte wnioskiem przepisy s take niezgodne z art. 2 Konstytucji. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.

148 149 150 151 152 153 154 155

RPO-666037-II/11 z 29 czerwca 2011 r., sygn. akt K 23/11. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z pn. zm.). Ustawa z 12 padziernika 1990 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675). Ustawa z 28 wrzenia 1991 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214). Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 1353, z pn. zm.). Ustawa z 24 maja 2002 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154, z pn. zm.). Ustawa z 9 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 708, z pn. zm.). Ustawa z 9 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 709, z pn. zm.).

78
2. Przepisy uprawniajce Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego do prowadzenia kontroli operacyjnej

We wniosku skierowanym do Trybunau Konstytucyjnego Rzecznik wniosa 156 o stwierdzenie niezgodnoci art. 27 ust. 1 w zwizku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu - w zakresie, w jakim odnosi si do zwrotu i innych przestpstw godzcych w bezpieczestwo pastwa" - z art. 2, art. 47 i art. 49 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 8 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci 157, a take art. 27 ust. 1 w zwizku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. b i c ustawy wymienionej w pkt 1 z art. 2, art. 47 i art. 49 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 8 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Przepis Wewntrznego art. 27 oraz ust. 1 ustawy o Agencji Bezpieczestwa Agencj Agencji Wywiadu legitymuje

Bezpieczestwa Wewntrznego do prowadzenia, we wskazanych w ustawie przypadkach, kontroli operacyjnej. W myl art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a, b i c ustawy o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu, do zada ABW naley m.in. rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych i innych przestpstw godzcych w bezpieczestwo pastwa, rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestpstw godzcych w podstawy ekonomiczne pastwa, a take rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie korupcji osb penicych funkcje publiczne, jeli moe to godzi w bezpieczestwo pastwa. Sposb regulacji w art. 27 ust. 1 w zwizku z art. 5 ust. 1 pkt 2 lit. a, b i c ustawy o Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu granic waciwoci dziaania ABW i norm kompetencyjnych jako podstawy podejmowanych przez ni konkretnych dziaa, w tym czynnoci operacyjnych, nie odpowiada zasadom rzetelnej legislacji, w tym naleytej poprawnoci, podstaw precyzyjnoci wadzy i jasnoci przepisw w sfer stanowicych
156 157

wkraczania

wykonawczej

RPO-683674-II/11 z 15 listopada 2011 r. Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z pn. zm.

79

konstytucyjnie chronionych praw i wolnoci. Ingerencja, zwaszcza niejawna, w prawo do prywatnoci i wolno komunikowania si musi mie swoj precyzyjn, jasn i poprawnie sformuowan podstaw prawn. Uycie przez ustawodawc zwrotw niedookrelonych w przepisach statuujcych kompetencj ABW do prowadzenia kontroli operacyjnej, przesuwa w zasadzie na wadz wykonawcz moliwo okrelenia rzeczywistych granic wkroczenia ABW w sfer konstytucyjnie chronionej prywatnoci i wolnoci komunikowania si. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
3. Zakres danych w zawiadczeniu dotyczcym stanu cywilnego, wydawanym osobom chccym zawrze zwizek maeski za granic

W doniesieniach prasowych znalaza si informacja, z ktrej wynikao, e urzdy stanu cywilnego nie wydaj zawiadczenia dotyczcego stanu cywilnego osobom chccym zawrze zwizek za granic, ktry w wietle prawa polskiego jest niedopuszczalny. Spraw t, jak wynika z informacji przedstawionych na stronie Kampanii Przeciw Homofobii, ma zaj si Komisja Europejska. Przepis art. 71 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego158 (p.a.s.c.) stanowi, i obywatel polski lub zamieszkay w Polsce cudzoziemiec nie majcy obywatelstwa adnego pastwa zamierzajcy zawrze maestwo za granic moe otrzyma zawiadczenie stwierdzajce, e zgodnie z prawem polskim moe on zawrze maestwo. Zgodnie z 19 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych zasad sporzdzania aktw stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksig stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorw aktw stanu cywilnego, ich odpisw, zawiadcze i protokow 159, powysze zawiadczenie sporzdza si wedug wzoru stanowicego zacznik nr 11 do rozporzdzenia. Oprcz danych osoby zamierzajcej zawrze maestwo za granic, wzr zawiadczenia wymienia dane o osobie, z ktr wyej wymieniona osoba zamierza zawrze zwizek
158 159

Ustawa z 29 wrzenia 1986 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 26 padziernika 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 136, poz. 884, z pn. zm.).

80

maeski. Jako dane wskazano nazwisko i imi (imiona) oraz obywatelstwo. Zdaniem Rzecznika tego rodzaju wzr zawiadczenia jest sprzeczny nie tylko z wymogami art. 71 p.a.s.c, ale przede wszystkim z zasad demokratycznego pastwa prawnego wyraon w art. 2 Konstytucji. Rzecznik zwrcia si 160 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o podjcie prac majcych na celu zmian wzoru zawiadczenia, w ten sposb, aby nie zawierao ono danych osoby, z ktr wnioskodawca zamierza zawrze zwizek maeski. W odpowiedzi poinformowano 161 Rzecznika, e w Ministerstwie podjto dziaania zmierzajce do zmiany obowizujcego wzoru zawiadczenia o zdolnoci prawnej do zawarcia maestwa za granic. Proponowana zmiana ma na celu umoliwienie wydawania zawiadczenia stwierdzajcego zdolno prawn do zawarcia maestwa za granic niezawierajcego danych dotyczcych przyszego wspmaonka wnioskodawcy. Uzasadnieniem dla przyjcia powyszego rozwizania jest fakt, ze zdolno zawarcia zwizku maeskiego odnosi si jedynie do osoby, ktra zamierza zawrze maestwo za granic.
4. Uprawnienia organw cigania do wykorzystywania i upubliczniania materiaw pochodzcych z monitoringu

Omwienie w Rozdziale: Bezpieczestwo obywateli

5. Ujawnianie wizerunku osb prywatnych podczas akcji przeprowadzanych przez funkcjonariuszy organw cigania

Rzecznik zwrcia uwag na problem relacjonowania przez media czynnoci zatrzyma i przeszuka dokonywanych m.in. przez funkcjonariuszy Policji. W tych okolicznociach moe dochodzi do naruszenia praw i wolnoci osb prywatnych, ktre s na nagraniach lub zdjciach tj. prawa do prywatnoci, prawa do dobrego imienia czy prawa do autonomii informacyjnej. Co do zasady, upublicznianie filmw lub zdj z zasonitymi lub znieksztaconymi twarzami osb, wobec ktrych podejmowane s czynnoci przez funkcjonariuszy organw cigania, nie
160 161

RPO-660930-I/10 z 15 marca 2011 r. Pismo z 12 kwietnia 2011 r.

81

stoi w sprzecznoci z dyspozycj art. 13 ust. 2 Prawa prasowego, zakazujcego publikacji bez zgody zainteresowanych danych osobowych i wizerunku osb przeciwko ktrym toczy si postpowanie karne, jak rwnie wiadkw, pokrzywdzonych i poszkodowanych. Jednak skargi wpywajce do Rzecznika wskazyway, e osoby zatrzymane lub u ktrych przeprowadzane byo przeszukanie, byy bez trudu rozpoznawane przez najblisze otoczenie i ponosiy z tego powodu negatywne konsekwencje. W ocenie Rzecznika informacje o dziaaniach Policji powinny by przekazywane mediom w sposb uniemoliwiajcy zidentyfikowanie osb prywatnych uczestniczcych w zatrzymaniach, czy przeszukaniach. Kolejnym niepokojcym aspektem omawianego zagadnienia jest pochodzenie upublicznianych materiaw. Rzecznik zwrcia si 162 do Komendanta Gwnego Policji z prob o zajcie stanowiska w przedmiotowej sprawie. Komendant Gwny Policji zapewni 163, e wypracowane wewntrzne normy postpowania nie prowadz do nieprawidowoci w kwestii rozpoznawalnoci wizerunku osb bdcych podmiotami dziaa Policji. Za przygotowywanie oraz przekazywanie dziennikarzom komunikatw prasowych, materiaw fotograficznych, filmowych i dwikowych promujcych prac Policji oraz zamieszczanie przygotowanych materiaw na policyjnych stronach internetowych odpowiadaj suby prasowe Policji, dziaajce w oparciu o przepisy Zarzdzenia Komendanta Gwnego Policji w sprawie form i metod dziaalnoci prasowoinformacyjnej w Policji 164, wydanego na podstawie art. 7 ust. l pkt. 2 ustawy o Policji 165. Suby prasowe Policji mog udostpni rodkom masowego przekazu materiay filmowe i fotograficzne nie majce charakteru procesowego, ilustrujce prac Policji. Nie wolno take publikowa w prasie danych osb i wizerunku osb, przeciwko ktrym toczy si postpowanie przygotowawcze lub sdowe, jak rwnie danych

162 163 164

165

RPO-682684-II/11 z 20 wrzenia 2011 r. Pismo z 11 padziernika 2011 r. Zarzdzenia nr 1204 Komendanta Gwnego Policji z dnia 12 listopada 2007 r. (Dziennik Urzdowy KGP z 16 listopada 2007 r., poz. 155). Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 179).

82

osobowych i wizerunku wiadkw, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba e osoby te wyra na to zgod. Waciwy prokurator lub sd moe zezwoli, ze wzgldu na wany interes spoeczny, na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osb, przeciwko ktrym toczy si postpowanie przygotowawcze lub sdowe. C. Lustracja
1. Sankcje za tzw. kamstwo lustracyjne osb wykonujcych zawody prawnicze

Trybuna

Konstytucyjny

rozpozna

wniosek 166

zoony

przez

Rzecznika w 2008 r. o stwierdzenie, e art. 21 f ust. 2 ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa z lat 1944-1990 oraz treci tych dokumentw 167 - w brzmieniu nadanym przez ustaw z dnia 7 wrzenia 2007 r. 168 - w zakresie, w jakim dotyczy osb penicych funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-16, 47 i 48 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 oraz art. 65 ust. l w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a take art. 66 ustawy wymienionej w pkt 1 w czci obejmujcej zwrot: z wyjtkiem art. 30" w zakresie, w jakim dotyczy osb penicych funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-15 i 47 tej ustawy (wykonywanie zawodu adwokata) jest niezgodny z art. 2 i z art. 65 ust. l w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybuna Konstytucyjny podzielajc opini Rzecznika orzek, e sd dyscyplinarny musi mie zapewnion moliwo dostosowania kary do stopnia zawinienia. Tego wymogu nie spenia przepis art. 21f ust. 2 zd. pierwsze ustawy lustracyjnej i w tym zakresie jest niezgodny z Konstytucj. D. Prawa wyborcze
1. Organizacja wyborw do organw przedstawicielskich samorzdu terytorialnego

Do Rzecznika wpyway skargi osb dziaajcych w jednostkach samorzdu terytorialnego dotyczce organizacji wyborw do organw przedstawicielskich
166 167 168

samorzdu.

Konstytucyjna

pozycja

samorzdu

Informacja RPO za 2008 r., str. 148. Ustawa z 18 padziernika 2006 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z pn. zm.). Dz.U. Nr 165, poz. 1171.

83

terytorialnego wskazuje na jego szczeglne znaczenie ustrojowe. Naley wic oczekiwa, i ustawy konkretyzujce postanowienia Konstytucji, zapewni obywatelom rwne szanse dokonywania wyboru swoich przedstawicieli do organw samorzdu terytorialnego. Jednym z elementw prowadzenia kampanii wyborczej jest wykorzystywanie w niej numeru listy, jaki zosta przydzielony danemu komitetowi wyborczemu. S one jednak przydzielane w rnych terminach. W najgorszej sytuacji s komitety zgaszajce kandydatw w jednej lub kilku gminach, ktre otrzymuj numer listy w ostatniej kolejnoci, a wic maj najmniej czasu na kampani wyborcz z moliwoci uycia numeru list. Nadawanie numerw listom kandydatw okrelaj przepisy art. 408-410 Kodeksu wyborczego. Komitety lokalne, skupiajce czsto dziaaczy zaangaowanych w ycie swojej maej spoecznoci, zamierzajce przedstawi kandydatw w jednej gminie, podnosz, e na skutek tych rozwiza legislacyjnych postawione s w znacznie gorszej sytuacji prawnej. Przewodniczcy Pastwowej Komisji Wyborczej wskaza na praktyczny brak moliwoci losowania numerw list w tym samym dniu. PKW dostrzega jednak moliwo pniejszego rozpoczcia procedury nadawania numerw listom i skrcenia odstpu czasu pomidzy poszczeglnymi etapami losowania. W ocenie Rzecznika jest to postulat godny rozwaenia i uwzgldnienia przy dokonaniu nowelizacji Kodeksu wyborczego. Rzecznik zwrcia si 169 do Marszaka Sejmu z prob o rozwaenie celowoci podjcia odpowiednich dziaa majcych na celu zainicjowanie prac legislacyjnych.
2. Wyniki kontroli lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych

W ostatnich wyborach parlamentarnych osoby z niepenosprawnoci mogy po raz pierwszy skorzysta z nowych przepisw ustawy Kodeks wyborczy 170. Wprowadziy one moliwo gosowania korespondencyjnego czy znanego z lat ubiegych gosowania przez penomocnika. Jednak zdecydowana wikszo osb niepenosprawnych i
169 170

RPO-661983-I/11 z 15 grudnia 2011 r. Ustawa z 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 21, poz. 112, z pn. zm.).

84

majcych trudnoci z poruszaniem si deklaruje, e chciaaby gosowa w lokalu wyborczym. Z tych powodw pracownicy Biura RPO w dniu 8 padziernika 2011 r. tj. na dzie przed wyborami do Sejmu RP i do Senatu RP przeprowadzili wizytacje 90 lokali wyborczych posiadajcych status lokalu dostosowanego do potrzeb osb niepenosprawnych na obszarze 22 miejscowoci. Ocenie podlegay w pierwszej kolejnoci warunki techniczne lokali okrelone w rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych 171. W wyniku przeprowadzonej kontroli, pracownicy Biura RPO stwierdzili uchybienia w 72 lokalach, co stanowio 80% wizytowanych budynkw. Rzecznik zwrcia si 172 do Przewodniczcego Pastwowej Komisji Wyborczej, Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych, Przewodniczcego Sejmowej Komisji Polityki Spoecznej i Rodziny z prob o rozwaenie moliwoci podjcia dziaa zmierzajcych do zapewnienia skutecznej ochrony wolnoci i praw osb niepenosprawnych. W odpowiedzi Przewodniczcy Pastwowej Komisji Wyborczej poinformowa 173, e PKW zlecia, aby przed kolejnymi wyborami komisarze wyborczy raz jeszcze zwrcili uwag gmin na powysze kwestie, jak rwnie, aby w trakcie szkole czonkw obwodowych komisji wyborczych poruszono problematyk urzdzenia lokali przystosowanych do potrzeb osb niepenosprawnych i uprawnie tej grupy wyborcw.

171 172 173

Rozporzdzenie z 29 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 158, poz. 938). RPO-572441-I/07 z 31 grudnia 2011 r. Pismo z 10 stycznia 2012 r.

85

VII.

Rozbienoci w stosowaniu prawa

1. Zasady ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw obrocy z wyboru w sprawach z oskarenia publicznego, w razie uniewinnienia oskaronego lub umorzenia przeciwko niemu postpowania

Rzecznik Praw Obywatelskich zoya 174 do Sdu Najwyszego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy w sprawach z oskarenia publicznego - w razie uniewinnienia oskaronego lub umorzenia przeciwko niemu postpowania - sd na zasadzie art. 632 pkt 2 k.p.k. obcia Skarb Pastwa rzeczywistymi, udokumentowanymi kosztami obrony z wyboru poniesionymi przez oskaronego, czy kosztami wynikajcymi z rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu 175 ? Rozbienoci w orzecznictwie sdowym bdce przedmiotem wniosku ujawniy si w toku badania spraw wpywajcych do Rzecznika. W praktyce orzeczniczej sdw powszechnych wyksztaciy si trzy sposoby interpretowania art. 632 pkt 2 k.p.k. Zasdzanie kosztw obrony z wyboru nastpuje wedug stawek minimalnych wynikajcych z rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu, albo w penej wysokoci wynikajcej z udokumentowanej umowy pomidzy obroc a klientem. Niekiedy stosowany jest system mieszany, tzn. sdy uwzgldniaj udokumentowane koszty obrony z wyboru poniesione przez oskaronego, do kwoty nie przekraczajcej szeciokrotnoci stawki minimalnej okrelonej we wspomnianym rozporzdzeniu. Zdaniem Rzecznika sdy orzekajc na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. powinny uwzgldnia rzeczywiste i udokumentowane koszty obrony z wyboru poniesione przez stron. Stanowioby to waciw gwarancj konstytucyjnego prawa do obrony oraz zapewnioby pen realizacj zasady

174 175

RPO-648389-II/10 z 12 stycznia 2011 r. Rozporzdzenie z 28 wrzenia 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1348, z pn. zm.).

86

odpowiedzialnoci za wynik procesu, zwizan z zasad poczucia sprawiedliwoci spoecznej. Sd Najwyszy postanowi odmwi podjcia uchway. W uzasadnieniu w istocie rozstrzygn jednak, i wysoko kosztw procesu zasdzanych w sprawie karnej od Skarbu Pastwa lub przeciwnika procesowego na rzecz strony, ktrej racje zostay w procesie uwzgldnione, jest limitowana wysokoci rzeczywicie poniesionych kosztw, przy czym zgodnie z 2 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu, 176 jak i zgodnie z 2 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie opat za czynnoci radcw prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw pomocy prawnej udzielonej przez radc prawnego ustanowionego z urzdu, 177 nie moe przekroczy szeciokrotnoci stawki minimalnej. Ponadto ustalajc wysoko danych kosztw, sd bierze pod uwag niezbdny nakad pracy obrocy lub penomocnika, a take charakter sprawy i wkad pracy zastpcy prawnego w przyczynienie si do jej wyjanienia i rozstrzygnicia.
2. Stosowanie kary porzdkowej w przypadku naruszenia powagi sdu lub ublienia sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w sprawie, dokonanego w formie pisemnej poza rozpraw

Rzecznik skierowaa 178 take do Sdu Najwyszego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy art. 49 1 ustawy - Prawo o ustroju sdw powszechnych 179 ma zastosowanie w wypadku naruszenia w pimie powagi czynnoci sdowych albo ublienia w pimie skierowanym do sdu temu organowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w sprawie? Wniosek zosta skierowany w zwizku z ujawnionymi w orzecznictwie sdowym rozbienociami dotyczcymi tego, czy art. 49 1 ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych ma zastosowanie w razie
176 177 178 179

Rozporzdzenie z 28 wrzenia 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1348, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 28 wrzenia 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1349, z pn. zm.). RPO-644788-I/10 z 29 kwietnia 2011 r. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1070, z pn. zm.).

87

ublienia sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w sprawie, dokonanego w pimie poza rozpraw. Zgodnie z pierwszym z pogldw wyraanych w orzecznictwie, naley opowiedzie si za szerok wykadni omawianego przepisu. Odmienne stanowisko zaj Sd Najwyszy w uchwale 180 stwierdzajc, e przepis ten nie ma zastosowania w wypadku naruszenia w pimie powagi czynnoci sdowych albo ublienia w pimie skierowanym do sdu temu organowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w sprawie. Rwnie zdaniem Rzecznika stosowanie kary porzdkowej powinno by ograniczone do przypadkw ublienia dokonanego na rozprawie sdowej. Brak moliwoci ukarania kar porzdkow osoby, ktra narusza powag sdu lub ublia sdowi w pimie procesowym lub innym pimie, ktre powstao poza rozpraw lub nie zostao na niej wykorzystane, nie wyklucza pocignicia tej osoby do odpowiedzialnoci karnej lub za wykroczenie w wypadku, gdy czyn bdzie zawiera znamiona przestpstwa lub wykroczenia. Sd Najwyszy podzieli zdanie Rzecznika i w uchwale siedmiu sdziw 181 udzieli nastpujcej odpowiedzi: Kary porzdkowe okrelone w art. 49 1 ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych mog by stosowane tylko wobec osb obecnych w czasie i miejscu wykonywania czynnoci sdowych, gdy osoby te bd to naruszaj powag, spokj lub porzdek tych czynnoci bd to ubliaj sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w tej czynnoci, niezalenie od tego, w jakiej formie to czyni. Kar tych nie stosuje si natomiast do czynw co prawda naruszajcych dobra chronione przepisem art. 49 1 wskazanej wyej ustawy, dokonanych jednak poza miejscem i czasem rozprawy, posiedzenia lub innej czynnoci sdowej, w tym w szczeglnoci w formie pisma zoonego do sdu.

180 181

Uchwaa z dnia 25 marca 2003 r., sygn. I KZP 1/03. Uchwaa z dnia 26 padziernika 2011 r., sygn. akt I KZP 8/11.

88
3. Podstawy do zastosowania (przeduenia stosowania) tymczasowego aresztowania

Rzecznik

skierowaa

do

Sdu

Najwyszego

wniosek

rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy przesanki okrelone w art. 258 2 k.p.k. stanowi samodzielne i wystarczajce podstawy do zastosowania (przeduenia stosowania) tymczasowego aresztowania, a tym samym tworz domniemanie, e podejrzany moe podj dziaania zakcajce prawidowy tok postpowania, co zwalnia z powinnoci wykazywania konkretnych okolicznoci godzcych w prawidowy tok postpowania? W orzecznictwie dominuje pogld, zgodnie z ktrym przesanka z art. 258 2 k.p.k. stanowi samodzieln i wystarczajc podstaw stosowania tymczasowego aresztowania, zawierajc domniemanie, e podejrzany moe podejmowa prby rnych bezprawnych dziaa majcych destabilizowa prawidowy tok postpowania, co zwalnia z powinnoci wykazywania konkretnych zachowa utrudniajcych postpowanie. Rzecznik przychyla si jednak do przeciwnego stanowiska, zgodnie z ktrym przesanka z art. 258 2 k.p.k. nie stanowi samodzielnej i wystarczajcej podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, rodzcej domniemanie, e podejrzany moe podejmowa prby rnych bezprawnych dziaa majcych destabilizowa prawidowy tok postpowania, i nie zwalnia to z powinnoci wykazywania przez organy procesowe konkretnych zachowa utrudniajcych postpowanie. Nie moe ona stanowi w szczeglnoci wystarczajcej podstawy do przeduenia tymczasowego aresztowania. Sd nastpujcej Najwyszy rozpozna wniosek Rzecznika 182 i udzieli odpowiedzi: Podstawy stosowania tymczasowego

aresztowania, okrelone w art. 258 2 k.p.k., przy spenieniu przesanek wskazanych w art. 249 1 i art. 257 1 k.p.k. i przy braku przesanek negatywnych okrelonych w art. 259 1 i 2 k.p.k., stanowi samodzielne przesanki szczeglne stosowania tego rodka zapobiegawczego.

182

Uchwaa z dnia 19 stycznia 2012 r., sygn. akt I KZP 18/11.

89
4. Kwestia obowizywania przepisw rozporzdzenia w sprawie komisji dyscyplinarnych nauczycieli

Rzecznik zoya 183 do Sdu Najwyszego wniosek o podjcie uchway poprzez odpowied na pytanie: Czy przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania dyscyplinarnego 184 utraciy moc obowizujc po upywie 6 miesicy od dnia wejcia w ycie ustawy o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektrych innych ustaw 185. W art. 16 ustawy o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektrych innych ustaw przewidziano, e do czasu wydania przepisw wykonawczych przewidzianych w ustawie, o ktrej mowa w art. 1, zachowuj moc dotychczasowe przepisy wykonawcze w zakresie, w jakim nie s sprzeczne z ustaw, nie duej jednak ni przez okres 6 miesicy 2000 r. Znaczenie tej nowelizacji i jej wpyw na dalsze obowizywanie rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. jest przedmiotem rozbienych pogldw wypowiadanych w orzecznictwie sdw apelacyjnych, ktre w myl art. 77 ust. 5 Karty Nauczyciela s jedynymi organami sdowymi uprawnionymi do rozpatrywania odwoa od prawomocnych orzecze odwoawczych komisji dyscyplinarnych. Zdaniem Rzecznika, rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania z woli ustawodawcy utracio moc obowizujc z upywem terminu okrelonego w art. 16 ww. ustawy. Sd Najwyszy rozpatrzy wniosek Rzecznika i podj 186 nastpujc uchwa: Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania dyscyplinarnego nie utracio mocy obowizujcej po upywie 6 miesicy
183 184 185 186

od

dnia

wejcia

ycie

niniejszej

ustawy.

Ustawa

nowelizujca, z pewnymi wyjtkami, wesza w ycie z dniem 6 kwietnia

RPO-656762-III/10 z 9 lutego 2011 r. Rozporzdzenie z 22 stycznia 1998 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 64). Ustawa z 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239, z pn. zm.). Uchwaa z 18 maja 2011 r., sygn. akt III PZP 1/11.

90

od dnia wejcia w ycie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektrych innych ustaw.
5. Tryb zmiany lub uchylenia prawomocnych postanowie stwierdzajcych nabycie spadku po tym samym spadkodawcy

Rzecznik

skierowaa 187

do

Sdu

Najwyszego

wniosek

rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy zmiana lub uchylenie kilku z prawomocnych postanowie, stwierdzajcych nabycie spadku po tym samym spadkodawcy nastpuje w trybie okrelonym w art. 679 k.p.c. czy w trybie art. 403 2 w zw. z art. 13 2 k.p.c.? W orzecznictwie Sdu Najwyszego na istnieniu zarysowaa kilku si bowiem rozbieno stanowisk co do trybu, w jakim naley wyeliminowa nieprawidowo polegajc prawomocnych postanowie spadkowych, stwierdzajcych nabycie spadku po tej samej osobie, jednake w odmienny sposb. Wedug pierwszego z dwch przeciwstawnych kierunkw wykadni, w razie wielokrotnego stwierdzenia nabycia spadku po tej samej osobie, naley wznowi postpowanie na podstawie art. 403 2 k.p.c. w zwizku z art. 13 2 k.p.c. Zgodnie za z drugim pogldem, ktry pochwala RPO waciwe jest wwczas postpowanie w trybie art. 679 1 k.p.c. Ma ono rwnie wznowieniowy charakter i pozwala na uchylenie wadliwego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jednoznaczne rozstrzygnicie przedstawionej kwestii pozwoli na usunicie stanu niepewnoci co do wyboru waciwego rodka prawnego i uniknicie sytuacji, w ktrych wszczcie postpowania w trybie art. 679 k.p.c. spowoduje upyw terminu do wniesienia skargi o wznowienie postpowania i wobec stanowiska sdu orzekajcego w sprawie, nie bdzie mona ju doprowadzi do wzruszenia sprzecznych ze sob prawomocnych postanowie spadkowych. Jednolite uksztatowanie orzecznictwa odnoszcego si do problemu eliminowania z obrotu prawnego wadliwych postanowie spadkowych ma znaczenie nie tylko dla wymiaru sprawiedliwoci poprzez zapewnienie bezpieczestwa prawnego,
187

RPO-686541-IV/11 z 18 padziernika 2011 r.

91

ale przede wszystkim dla ochrony praw spadkowych rzeczywistych spadkobiercw oraz praw osb trzecich korzystajcych z domniema wynikajcych z postanowienia spadkowego. Wniosek oczekuje na rozpoznanie przez Sd Najwyszy.
6. Rozbienoci w wykadni prawa dotyczce podejmowania uchwa walnego zgromadzenia spdzielni mieszkaniowych

Sd Najwyszy rozpatrzy take wniosek 188 Rzecznika o podjcie uchway majcej na celu wyjanienie istniejcych w orzecznictwie rozbienoci dotyczcych tego, w jaki sposb naley interpretowa pojcie uchwa uwaa si za podjt jeeli bya poddana pod gosowanie wszystkich czci walnego zgromadzenia - czy w sposb literalny jako obowizek wyraenia stanowiska przez czonkw spdzielni w drodze formalnego aktu gosowania nad uchwa walnego zgromadzenia, wyraajcego si w oddaniu gosu za lub przeciw uchwale, czy w sposb funkcjonalny i logiczny jako stworzenie czonkom spdzielni samej moliwoci gosowania w sprawie podjcia uchway, niezalenie od tego czy z prawa tego faktycznie skorzystali, czy nie. Sd Najwyszy podj 189 nastpujc uchwa: Poddaniem uchway pod gosowanie wszystkich czci walnego zgromadzenia - w rozumieniu art. 8 3 ust. 9 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych - jest objcie jej projektu porzdkiem obrad walnego zgromadzenia. Tym samym Sd Najwyszy podzieli stanowisko Rzecznika prezentowane w pytaniu prawnym.
7. Obliczanie terminu w postpowaniu administracyjnym, w sytuacji gdy koniec terminu przypada w sobot

Rzecznik zoya 190 do Naczelnego Sdu Administracyjnego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy sobota jest dniem rwnorzdnym z dniem ustawowo wolnym od pracy w rozumieniu art. 57 4 k.p.a.?
188 189 190

Informacja RPO za 2010 r., str. 103. Uchwaa z 29 kwietnia 2011 r., sygn. akt III CZP 111/10. RPO-664875-V/11 z 14 stycznia 2011 r.

92

Problem rozbienoci w orzecznictwie sdw administracyjnych bdcy przedmiotem wniosku ujawni si na tle skarg badanych przez Rzecznika. Zgodnie z treci art. 57 4 k.p.a., jeeli koniec terminu przypada na dzie ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzie terminu uwaa si najbliszy nastpny dzie powszedni. Dni ustawowo wolne od pracy zostay wymienione w ustawie o dniach wolnych od pracy 191 i nie ma wrd nich soboty. Wzgld na konstytucyjn zasad podziau wadz (art. 10 Konstytucji) przemawia za tym, e sobota nie moe zosta w rozumieniu art. 57 4 k.p.a. uznana za dzie rwnorzdny z dniem ustawowo wolnym od pracy. To bowiem do kompetencji wadzy ustawodawczej naley okrelanie dni, ktre s ustawowo wolne od pracy. Natomiast za pogldem, i sobota powinna by traktowana na rwni z dniem ustawowo wolnym od pracy przemawia konieczno ochrony zasady rwnoci wobec prawa. Zgodnie bowiem z unormowaniami o charakterze szczeglnym, przyjtymi w ustawie Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi, czy w Ordynacji podatkowej, jeeli ostatni dzie terminu przypada w sobot lub dzie ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzie terminu uwaa si nastpny dzie po dniu lub dniach wolnych od pracy. W ocenie Rzecznika przyjcie, i sobota nie jest dniem rwnorzdnym z dniem ustawowo wolnym od pracy, w sposb oczywisty musiaoby prowadzi do pytania o zgodno treci art. 57 4 k.p.a. z konstytucyjn zasad rwnoci wobec prawa. Naczelny Sd Administracyjny rozpatrzy wniosek Rzecznika i podj 192 zgodn z tym wnioskiem nastpujc uchwa: Sobota jest dniem rwnorzdnym z dniem ustawowo wolnym od pracy w rozumieniu art. 57 4 k.p.a.
8. Zasady ponownego ustalania prawa do emerytury i renty lub ich wysokoci

W zwizku z rozbienociami ujawnionymi w orzecznictwie Sdu Najwyszego, Rzecznik skierowaa 193 do Sdu Najwyszego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy w celu
191 192 193

Ustawa z 18 stycznia 1951 r. (Dz.U. Nr 4, poz. 28, z pn. zm.). Uchwaa z 15 czerwca 2011 r., I OPS 1/11. RPO-669029-III/11 z 11 marca 2011 r.

93

wznowienia postpowania na podstawie art. 114 ust. 1 i la ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych 194 organ rentowy powinien wyda postanowienie o wznowieniu postpowania (art. 149 1 k.p.a. w zwizku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych) ? Kontrowersja dotyczy w istocie tego, czy tryb wznowienia postpowania zosta odrbnie i w sposb zupeny uregulowany w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, czy te z uwagi na brak takiej kompleksowej regulacji zastosowanie znajduje art. 149 1 k.p.a. Przepisy art. 114 ust. 1 i la ustawy o emeryturach i rentach z FUS reguluj materi ponownego ustalenia prawa do wiadcze lub ich wysokoci po uprawomocnieniu si decyzji w sprawie, nie reguluj natomiast materii procesowej formy wszczcia postpowania. Skoro ustawa o emeryturach i rentach z FUS nie stanowi inaczej w zakresie procesowej formy wszczcia postpowania okrelonego w art. 114 ust. 1 i 1a, to w ocenie Rzecznika - w sprawie powinien mie zastosowanie art. 149 1 k.p.a. Dopiero bowiem postanowienie o wznowieniu stanowi podstaw do przeprowadzenia przez organ rentowy postpowania co do przyczyn wznowienia postanowienie oraz o co do rozstrzygnicia postpowania istoty peni sprawy. istotn Ponadto funkcj wznowieniu

gwarancyjn. Jeli bowiem organ rentowy w kadym czasie po uprawomocnieniu si decyzji moe dokonywa ponownej oceny tych samych dowodw, na podstawie ktrych ustalono prawo do emerytury lub renty albo ich wysoko, to minimum lojalnoci wadzy publicznej wobec jednostki wymaga, aby sam zamiar weryfikacji prawa do wiadczenia zosta zakomunikowany stronie w procesowej formie postanowienia. Jest to istotne z punktu widzenia zasady wzmocnienia zaufania obywatela do organw pastwa. Sd Najwyszy rozpatrzy wniosek Rzecznika i podj 195 nastpujc uchwa: Ponowne ustalenie prawa do wiadcze lub ich wysokoci w

194 195

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z pn. zm.). Uchwaa z 10 czerwca 2011 r., sygn. akt III UZP 1/11.

94

trybie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wznowieniu postpowania na podstawie art. 149 1 k.p.a.; wymaga natomiast zawiadomienia stron o wszczciu postpowania na podstawie art. 61 4 k.p.a. w zwizku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych.
9. Posiadanie przez waciciela lub osob dysponujc innym tytuem prawnym do lokalu przymiotu strony w postpowaniu administracyjnym w przedmiocie wymeldowania (zameldowania) innej osoby

Rzecznik zoya 196 take do Naczelnego Sdu Administracyjnego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy stron postpowania o wymeldowanie (zameldowanie) w rozumieniu art. 28 Kodeksu postpowania administracyjnego jest wycznie osoba, co do wymeldowania (zameldowania) ktrej toczy si postpowanie administracyjne, czy te przymiot strony przysuguje take podmiotowi posiadajcemu tytu prawny do lokalu, w ktrym w/w osoba jest zameldowana (ma zosta zameldowana) ? Do 2008 r. sdy administracyjne zgodnie przyjmoway, e przymiot strony postpowania w przedmiocie wymeldowania (zameldowania) posiada osoba, w stosunku do ktrej prowadzone jest to postpowanie, oraz kady podmiot, ktremu przysuguje uprawnienie do lokalu bdcego miejscem zameldowania ww. osoby. W pniejszych latach sdy administracyjne zaczy jednak zmienia stanowisko w sprawie posiadania przez wacicieli lokali interesu prawnego w sprawach meldunkowych, a co za tym idzie w sprawie uznawania ich za strony postpowania w przedmiocie wymeldowania (zameldowania) innych osb zamieszkujcych w nalecych do nich lokalach. W ocenie Rzecznika waciciel lub najemca lokalu nie jest w obecnym stanie prawnym stron postpowania meldunkowego. Nie mona bowiem wskaza przepisw Kodeksu cywilnego, ani te przepisw ustawy o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych, na podstawie ktrych

196

RPO-656907-V/10 z 11 kwietnia 2011 r.

95

wspomniane podmioty mogyby skutecznie domaga si wszczcia przez organ ewidencji ludnoci postpowania w sprawie zameldowania lub wymeldowania innej osoby i udziau w takim postpowaniu. Waciciel lub najemca mieszkania legitymuj si prawem do lokalu, jednak z samego faktu posiadania takiego prawa nie mona wywie interesu prawnego, ktrego dotyczyoby postpowanie meldunkowe. Zameldowanie i wymeldowanie, jako czynnoci materialno-techniczne rejestrujce okrelony stan faktyczny (pobyt danej osoby w konkretnym lokalu lub opuszczenie lokalu przez okrelon osob), nie ingeruj w aden sposb w prawo wasnoci lub prawo najmu lokalu. W szczeglnoci meldunek nie tworzy, ani te nie potwierdza uprawnienia do zamieszkiwania w lokalu osoby, ktra jest w nim zameldowana. Naczelny Sd Administracyjny rozpatrzy wniosek Rzecznika i podj 197 nastpujc uchwa: Osoba dysponujca tytuem prawnym do lokalu jest stron, w rozumieniu art. 28 Kodeksu postpowania administracyjnego, w postpowaniu administracyjnym o zameldowanie (wymeldowanie) w tym lokalu innej osoby, prowadzonym na podstawie art. 47 ust. 2 ustawy. o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych 198.
10. Wymierzanie podwyszonej opaty za korzystanie ze rodowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia

Rzecznik skierowaa 199 do Naczelnego Sdu Administracyjnego wniosek o rozstrzygnicie zagadnienia prawnego: Czy w sprawie wymierzenia podwyszonej opaty za korzystanie ze rodowiska bez wymaganego pozwolenia (art. 276 ust. 1 ustawy Prawo ochrony rodowiska 200) sam fakt korzystania ze rodowiska bez pozwolenia stanowi wystarczajc przesank do wymierzenia tej opaty czy te organ administracji publicznej powinien bada rwnie przyczyny braku pozwolenia?

197 198 199 200

Uchwaa z 5 grudnia 2011 r., sygn. akt II OPS 1/11. Ustawa z 10 kwietnia 1974 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993, z pn. zm.). RPO-675468-V/11 z 6 czerwca 2011 r. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z pn. zm.).

96

Opisane we wniosku Rzecznika rozbienoci w orzecznictwie sdw administracyjnych s wynikiem odmiennej wykadni art. 276 ust. 1 Prawa ochrony rodowiska. Z treci tego przepisu wynika, e podmiot korzystajcy ze rodowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji ponosi opat podwyszon za korzystanie ze rodowiska. W czci orzecze sdw administracyjnych przyjmuje si, e obowizek uiszczenia podwyszonej opaty za korzystanie ze rodowiska bez pozwolenia ma charakter obiektywny, tj. wynika z samego faktu korzystania ze rodowiska bez wymaganego pozwolenia. W ocenie Rzecznika, przez wzgld na zasad ochrony zaufania obywateli do pastwa i prawa, naley jednak przychyli si do kierunku wykadni art. 276 Prawa ochrony rodowiska dopuszczajcego w toku postpowania prowadzonego w sprawie wymierzenia podwyszonej opaty za korzystanie ze rodowiska badanie przyczyn, ktre spowodoway, i podmiot korzystajcy ze rodowiska czyni to bez pozwolenia. Ma to istotne znaczenie w sytuacji, gdy obiektywnie niezgodne z prawem dziaanie podmiotu podlegajcego sankcji nie wynika z jego zachowania, lecz zaniecha lecych po stronie organu administracji publicznej polegajcych na niewydaniu w przewidzianym przez prawo terminie decyzji administracyjnej w sprawie pozwolenia na korzystanie ze rodowiska. Naczelny Sd Administracyjny rozpozna wniosek Rzecznika i podj 201 nastpujc uchwa: W sprawie o wymierzenie opaty podwyszonej za korzystanie ze rodowiska bez wymaganego pozwolenia lub innej decyzji,
202

na

podstawie ze

art.276 na

ust.

Prawo

ochrony

rodowiska podmiot

, przyczyna braku zezwolenia moe mie znaczenie, jeeli rodowiska podstawie wymaganego

korzystajcy

pozwolenia wystpi o wydanie pozwolenia na kolejny okres.

201 202

Uchwaa z 12 grudnia 2011 r. (sygn. akt II OPS 2/11). Uchwaa z 27 kwietnia 2011 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.).

97
11. Konsekwencje nieuchwalenia zmiany statutw lub niedokonania zgoszenia takiej zmiany do Krajowego Rejestru Sdowego w spdzielniach mieszkaniowych, w ktrych w dniu wejcia w ycie ustawy z dnia 14 czerwca 2007r. o zmianie ustawy spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw, najwyszym organem byo zebranie przedstawicieli

Rzecznik zoya 203 do Sdu Najwyszego wniosek o rozstrzygnicie nastpujcego zagadnienia prawnego: Czy w spdzielni mieszkaniowej, w ktrej w dacie wejcia w ycie ustawy o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw 204 najwyszym organem spdzielni byo zebranie przedstawicieli, organ ten zachowa swj status wwczas, gdy spdzielnia nie dokonaa zmiany statutu do dnia 30 listopada 2007 r. lub nie zarejestrowaa zmiany statutu do dnia 30 grudnia 2007 r.? W trakcie analizy orzecznictwa sdowego dotyczcego problematyki podejmowania uchwa przez zebrania przedstawicieli spdzielni mieszkaniowych, dostrzeona zostaa rozbiena kwalifikacja charakteru prawnego terminw z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw zastrzeonych na uchwalenie i zgoszenie zmian statutw oraz samego art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw stanowicego, e do czasu zarejestrowania zmian statutw postanowienia dotychczasowych statutw regulujce funkcjonowanie zebrania przedstawicieli pozostaj w mocy. W wyroku z dnia 8 stycznia 2010 r. Sd Najwyszy wyrazi 205 pogld, e twierdzenie i z dniem 1 stycznia 2008 r. Zebranie Przedstawicieli Spdzielni przestao istnie jako jej organ, pozostaje w wyranej sprzecznoci z art. 9 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw. W ocenie Sdu Najwyszego wyraonej w ww. sprawie, z samego faktu podjcia uchway przez zebranie przedstawicieli, w spdzielni mieszkaniowej, w ktrej nie zmieniono statutu lub nie zgoszono tej
203 204 205

RPO-644482-IV/10 z 3 listopada 2011 r. Ustawa z 14 czerwca 2007 r. (Dz.U. Nr 125, poz. 873, z pn. zm.). IV CSK 310/09, OSNC-ZD 2010/3/89.

98

zmiany do Krajowego Rejestru Sdowego w odpowiednich terminach, nie mona wywodzi dania stwierdzenia nieistnienia uchway jako podjtej przez organ nieprzewidziany prawem, ani stwierdzenia niewanoci uchway jako podjtej w celu obejcia prawa, czy sprzecznej z ustaw. Taka uchwaa podlega badaniu na zasadach oglnych, a co za tym idzie moe by stwierdzona jej niewano (nieistnienie) lub uchylenie, ale z innych przyczyn ni podjcie uchway przez organ nieistniejcy, dziaajcy wbrew zakazowi funkcjonowania zebra przedstawicieli, czy celem obejcia zasady demokracji bezporedniej. Pogld Sdu Najwyszego nie zosta jednak przyjty powszechnie przez judykatur. Nadal zapaday rwnie i takie wyroki, w ktrych sdy uznaway, e wykadnia art. 9 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych prowadzi do wniosku, i po bezskutecznym upywie terminu ustawowego przewidzianego na dostosowanie statutw spdzielni do nowych regulacji, zebranie przedstawicieli czonkw utracio przymiot organu spdzielni. W efekcie, uchway zebrania przedstawicieli naley oceni jako nieistniejce. Do Rzecznika napywa zaczo wiele skarg od czonkw spdzielni, zdezorientowanych rozbien wykadni przepisw prezentowan przez sdy w konkretnych sprawach. Dlatego Rzecznik skierowaa pytanie prawne w tej sprawie do Sdu Najwyszego.

99

VIII. Zagadnienia z zakresu prawa pracy

A. Wynagrodzenie za prac i inne wiadczenia
1. Rekompensowanie czonkom korpusu suby cywilnej pracy w godzinach nadliczbowych

Zgodnie z art. 97 ust. 5-8 ustawy o subie cywilnej 206 czonkowi korpusu suby cywilnej nie przysuguje odrbne wynagrodzenie za ponadwymiarow prac, a jedyn form rekompensaty jest moliwo odbioru czasu wolnego. Niezaleny Komitet Ekspertw, kontrolujc obowizujce w Polsce pragmatyki subowe wskaza, e s one niezgodne w szczeglnoci z art. 4 pkt 3 Europejskiej Karty Spoecznej przez to, e godziny przepracowane nadliczbowo s kompensowane co do zasady czasem wolnym od pracy jedynie w wymiarze odpowiadajcym czasowi przepracowanemu nadliczbowo. Ponadto regulacje ustawowe nie przewiduj zwikszonego wynagrodzenia ani rekompensowania czasem wolnym pracy w godzinach nadliczbowych wiadczonej przez urzdnikw suby cywilnej, podczas gdy Niezaleny Komitet Ekspertw dopuszcza odstpienie od tego obowizku jedynie w odniesieniu do wysokich funkcjonariuszy pastwowych, nie za wszystkich osb penicych funkcje publiczne. Oczekiwana nowelizacja przepisw ustawy o subie cywilnej nie zostaa dotychczas zrealizowana. Dlatego te Rzecznik zwrcia si 207 do Prezesa Rady Ministrw z prob o spowodowanie uwzgldnienia projektu ustawy nowelizujcej ustaw o subie cywilnej w zakresie rekompensowania czonkom korpusu suby cywilnej pracy w godzinach nadliczbowych, w planie prac legislacyjnych rzdu przewidzianych na 2011 rok. W odpowiedzi Szef Suby Cywilnej poinformowa 208, e Zesp do Spraw Programowania Prac Rzdu pozytywnie zaopiniowa i wyrazi zgod na dalsze procedowanie projektu zaoe do projektu ustawy o zmianie ustawy o subie cywilnej oraz ustawy o Subie Celnej, ktry zawiera rozwizania dotyczce rekompensowania czonkom korpusu suby cywilnej pracy w godzinach nadliczbowych zgodne z przepisami
206 207 208

Ustawa z 21 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1508). RPO-543340-III/06 z 29 kwietnia 2011 r. Pismo z 24 czerwca 2011 r.

100

Europejskiej Karty Spoecznej. W celu dostosowania przepisw ustawy o subie cywilnej do wymogw Europejskiej Karty Spoecznej proponuje si przede wszystkim odejcie od rnicowania uprawnie ze wzgldu na status pracowniczy (pracownicy suby cywilnej i urzdnicy suby cywilnej) i zastpienie go zrnicowaniem rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych ze wzgldu na rodzaj zajmowanego stanowiska (wysze stanowiska w subie cywilnej oraz kierownicy urzdw i ich zastpcy). Jednoczenie praca w godzinach nadliczbowych byaby nadal rekompensowana wycznie czasem wolnym. W opublikowanym wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrw na 2012 r. nie zamieszczono projektu ustawy o zmianie ustawy o subie cywilnej. Dlatego te Rzecznik rozway moliwo skierowania wystpienia legislacyjnego do komisji Sejmu RP. B. Rozwizanie umowy o prac. Wyganicie stosunku pracy
1. Rozwizywanie stosunkw pracy z pracownikami w zwizku z osigniciem wieku emerytalnego i nabyciem uprawnie do emerytury

Badajc pragmatyki pracownicze w zakresie przyjtych w nich przepisw dotyczcych rozwizywania stosunkw pracy z pracownikami w zwizku z osigniciem wieku emerytalnego i nabyciem uprawnie do emerytury, Rzecznik powzia wtpliwo co do ich zgodnoci z dyrektyw Rady UE ustanawiajc oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 209. Wtpliwoci Rzecznika wzbudzi art. 71 ust. 2 pkt 1 ustawy o subie cywilnej 210, zgodnie z ktrym rozwizanie stosunku pracy z urzdnikiem suby cywilnej moe nastpi, z zachowaniem trzymiesicznego okresu wypowiedzenia, w razie osignicia wieku 65 lat, jeeli okres zatrudnienia umoliwia mu uzyskanie prawa do emerytury. Konieczna jest zasadnicza zmiana regulacji prawnych zbienych z powyszym przepisem. Tym bardziej, e w wietle tej regulacji osignicie wieku 65 lat, przy spenieniu pozostaych warunkw, umoliwia pracodawcy rozwizanie stosunku pracy z urzdnikiem mianowanym, podczas gdy z pracownikiem
209 210

Dyrektywa z 27 listopada 2000 r., 2000/78/WE (Dz.Urz. WE L 303). Ustawa z 21 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1505, z pn. zm.).

101

umownym, ktry naby prawo do wiadcze emerytalnych, rozwizanie stosunku pracy w drodze wypowiedzenia tylko z powodu osignicia wieku emerytalnego i nabycia tego prawa, nie stanowi uzasadnionej przyczyny wypowiedzenia. Rzecznik zwrcia si 211 do Prezesa Rady Ministrw z prob o przeanalizowanie przedstawionego problemu i ewentualne spowodowanie zmian polegajcych na rezygnacji z przepisw umoliwiajcych rozwizywanie stosunkw pracy wycznie z powodu osignicia wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury, jeli w konkretnym przypadku nie jest to wyranie uzasadnione okrelonymi celami polityki zatrudnienia przyjtej przez pastwo. Minister Pracy i Polityki Spoecznej poinformowa 212 Rzecznika, e oczekuje od poszczeglnych ministrw informacji w sprawie oceny pragmatyk pracowniczych pod ktem zgodnoci z dyrektyw 2000/78/WE i moliwoci utrzymania zawartych w nich regulacji.
2. Regulacja przewidujca wyganicie stosunku pracy, w zwizku z reform administracji publicznej

Trybuna Konstytucyjny rozpozna poczone wnioski 213 zoone przez Rzecznika w 2009 r. o stwierdzenie niezgodnoci: 1) art. 164 ust. 3 oraz art. 166 ust. 3 ustawy o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko 214, 2) art. 19 ust. 2 ustawy o zniesieniu Gwnego Inspektora Inspekcji Handlowej, o zmianie ustawy o Inspekcji Handlowej oraz niektrych innych ustaw 215 oraz 3) art. 98 ust. 9, art. 99 ust. 9 oraz art. 100 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych 216 z art. 24, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1, w zwizku z art. 2 Konstytucji. Wyrokiem 217 Trybunau Konstytucyjnego zakwestionowane przez
211 212 213 214

215 216 217

RPO-687391-III/11 z 8 grudnia 2011 r. Pismo z 18 stycznia 2012 r. Informacja RPO za 2009 r., str. 156-157. Ustawa z 3 padziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 i Nr 227, poz.1505 oraz 200 r. Nr 42, poz.340 i Nr 84, poz. 700). Ustawa z 10 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 976). Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1241). Wyrok TK z 15 czerwca 2011 r., sygn. akt K 2/09.

102

Rzecznika przepisy, ktre umoliwiaj podjcie arbitralnej decyzji o przedstawieniu nowych warunkw pracy tylko niektrym pracownikom likwidowanych instytucji i urzdw zostay uznane za zgodne z powoanymi wzorcami konstytucyjnymi. C. Urzdnicy pastwowi i samorzdowi
1. Przepisy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, pozwalajce na

wyczenie pracownikw Urzdu Komisji Nadzoru Finansowego z korpusu suby cywilnej Trybuna Konstytucyjny rozpozna wniosek 218 zoony przez Rzecznika w 2009 r. o stwierdzenie niezgodnoci z Konstytucj niektrych artykuw ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym 219. Przedmiotowa ustawa pozwala na wyczenie pracownikw Urzdu Komisji Nadzoru Finansowego z korpusu suby cywilnej. Zdaniem Rzecznika z przepisw ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym wynika status Komisji Nadzoru Finansowego jako centralnego organu administracji. Skoro Komisj kwalifikujemy w kategorii administracji rzdowej, to w konsekwencji Urzd Komisji bdcy jej aparatem pomocniczym winien by uznany za urzd administracji rzdowej. Biorc powysze pod uwag uprawnione jest zdaniem Rzecznika stanowisko, e z art. 153 Konstytucji wynika zakaz ograniczania zakresu podmiotowego dziaania suby cywilnej w obrbie organw administracji rzdowej. Wyrokiem 220 Trybuna Konstytucyjny uzna, e w wietle regulacji ustawowych Komisja Nadzoru Finansowego jest szczeglnym organem administracji pastwowej o duym stopniu niezalenoci, usytuowanym poza struktur administracji rzdowej. Czonkowie KNF wywodz si z rnych segmentw wadzy wykonawczej (Rada Ministrw, Prezydent, NBP). Oznacza to, e Urzd KNF nie moe by zaliczony do urzdw administracji rzdowej w rozumieniu art. 153 ust. 1 Konstytucji.
218 219

220

Informacja RPO za 2009 r., str. 162. Ustawa z 21 lipca 2006 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 157, poz. 1119; Dz.U. z 2007 r. Nr 49, poz. 328; Nr 42, poz. 272 i Nr 328, poz. 328 oraz Dz.U. z 2008 r. Nr 209, poz. 1317). Wyrok TK z 15 czerwca 2011 r., sygn. akt K 2/09.

103

D. Nauczyciele i pracownicy nauki

1. Uregulowania prawne uniemoliwiajcych udzia w konkursie na dyrektora szkoy osobie, przeciwko ktrej toczy si postpowanie karne z oskarenia prywatnego

Do Rzecznika zwrci si dyrektor jednej ze szk publicznych w zwizku z regulacj prawn zawart w 1 pkt 8 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wymaga, jakim powinna odpowiada osoba zajmujca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczeglnych typach publicznych szk i rodzajach publicznych placwek 221. W wietle tej regulacji stanowisko dyrektora publicznego przedszkola, publicznej szkoy i placwki moe zajmowa nauczyciel mianowany lub dyplomowany, wobec ktrego nie toczy si postpowanie karne lub o ubezwasnowolnienie. Dla wnioskodawcy oznacza to, i nie moe wzi udziau w kolejnym konkursie na dyrektora szkoy, poniewa toczy si przeciwko niemu postpowanie karne z oskarenia prywatnego. Uzalenienie zajmowania stanowiska dyrektora publicznej szkoy nie tylko od niekaralnoci, ale ju od samego faktu nietoczenia si przeciwko niemu postpowania karnego jest zapewne podyktowane niezwykle donios spoecznie rol tego stanowiska. Niemniej jednak przyjcie omawianej regulacji prawnej moe oznacza zamanie ustawowego domniemania niewinnoci (art. 5 1 k.p.k.), ktra skierowana jest przede wszystkim do organw procesowych i jest nakazem ustawowym obowizujcym od wszczcia postpowania przygotowawczego do uprawomocnienia si wyroku. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 222 do Ministra Edukacji Narodowej z prob o rozwaenie potrzeby zmiany odpowiednich przepisw ustawy o systemie owiaty wraz z aktem wykonawczym oraz Karty Nauczyciela w kierunku uwzgldniajcym zasad domniemania niewinnoci. W odpowiedzi poinformowano 223 Rzecznika, e obowizujce wymagania, jakim powinna odpowiada osoba zajmujca stanowisko dyrektora publicznego przedszkola, publicznej szkoy i placwki maj na
221 222 223

Rozporzdzenie z 27 padziernika 2009 r. (Dz.U. Nr 184, poz. 1436). RPO-663425-XVIII/10 z 18 lutego 2011 r. Pismo z 9 marca 2011 r.

104

celu niedopuszczenie do sytuacji, w ktrej stanowisko dyrektora miaaby zajmowa osoba, ktra nie daje rkojmi zabezpieczenia praw i wolnoci nauczycieli, uczniw, ich rodzicw (opiekunw prawnych) oraz ich ochrony przed ewentualnym wyrzdzeniem szkody. Jednoczenie przyznano, i kategoryczne brzmienie przepisu 1 pkt 8 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wymaga, jakim powinna odpowiada osoba zajmujca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczeglnych typach publicznych szk i rodzajach publicznych placwek moe sprzyja sytuacjom wyeliminowania danego kandydata na stanowisko dyrektora poprzez prywatne oskarenie w dowolnej sprawie, w tym take oskarenie bezzasadne. W zwizku z powyszym, przedstawione w wystpieniu wnioski zostan poddane analizie, w celu rozwaenia potrzeby dokonania stosownych zmian w przepisach. Przeprowadzona analiza doprowadzia do wydania przez Ministra Edukacji Narodowej rozporzdzenia zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko dyrektora publicznej szkoy lub publicznej placwki oraz trybu pracy komisji konkursowej 224, ktre weszo w ycie z dniem 10 grudnia 2011 r. Zmienione przepisy pozwalaj na uczestniczenie w konkursie osobom, przeciw ktrym toczy si postepowanie o zniesawienie. E. Bezrobocie
1. Moliwo rejestracji jako bezrobotne osb odwoujcych si do sdu od decyzji ZUS odmawiajcej prawa do wiadczenia

Na tle spraw badanych przez Rzecznika ujawni si problem dotyczcy moliwoci zarejestrowania si w powiatowym urzdzie pracy przez osoby speniajce wymogi wynikajce z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 225, ktre przed dniem zgoszenia si do rejestracji odwoay si od decyzji ZUS odmawiajcej prawa do wiadczenia do sdu pracy i ubezpiecze spoecznych i ich sprawy
224 225

nie

zakoczyy

si

prawomocnymi

orzeczeniami.

Rozporzdzenie z 14 padziernika 2011 r. (Dz.U. Nr 254, poz. 1525). Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z pn. zm.).

105

dotychczasowej praktyki starostw/prezydentw miast wynikao, e osoby, ktre zdecydoway si na poddanie sdowej kontroli decyzji ZUS byy rejestrowane w powiatowych urzdach pracy jako osoby bezrobotne. Zawieszanie postpowania administracyjnego prowadzonego w sprawie przyznania statusu bezrobotnego i przyznania zasiku dla bezrobotnych w zwizku z wniesieniem odwoania od decyzji ZUS, jest wyjtkowo niekorzystne dla osb chccych si zarejestrowa w powiatowym urzdzie pracy jako bezrobotne. Ich status jest zawieszony na okres trwania postpowania sdowego. Osoby te s wwczas pozbawione zasiku dla bezrobotnych (w przypadku utrzymania przez sdy w mocy negatywnej decyzji ZUS), ubezpieczenia zdrowotnego, a take mog mie trudnoci w korzystaniu z usug orodkw pomocy spoecznej. Konsekwencj zawieszenia postpowania jest take niemono aktywizacji zawodowej osoby, wobec ktrej zawieszono postpowanie w sprawie o przyznanie statusu bezrobotnego. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 226 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi podzielono 227 stanowisko Rzecznika, i z punktu widzenia zainteresowanego lepszym rozwizaniem jest rejestrowanie jako bezrobotnych przez powiatowe urzdy pracy osb, ktre jednoczenie z uwagi na negatywn decyzj ZUS przed sdem ubiegaj si o rent z tytuu niezdolnoci do pracy, wczeniejsz emerytur. W zwizku z wystpieniem Rzecznika, Minister Pracy i Polityki Spoecznej wystpi do wszystkich starostw oraz wojewodw ze stosownym pismem zawierajcym stanowisko w kwestii stosowania zawieszania postpowa. Jednoczenie dodano, i Minister nie moe wprost zakaza stosowania powiatowym urzdom pracy instytucji zawieszenia postpowania zawartej w art. 97 k.p.a. W dniu 20 kwietnia 2011 r. do wiadomoci Rzecznika wpyno 228 pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie, w ktrym to poinformowano wojewodw, starostw powiatw/prezydentw miast oraz dyrektorw
226 227 228

RPO-657445-III/10 z 14 marca 2011 r. Pismo z 29 marca 2011 r. Pismo z dnia 18 kwietnia 2011 r., znak: DRP-VIII-0212-0176-3-SS/11.

106

powiatowych urzdw pracy o wystpieniu Rzecznika i wskazano jak powiatowe urzdy pracy powinny postpowa w sprawach osb ubiegajcych si przed sdem o rent z tytuu niezdolnoci do pracy. Wskazany sposb postpowania jest zgodny z zaproponowanym przez Rzecznika.
2. Brak moliwoci nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych przez osoby prowadzce pozarolnicz dziaalno gospodarcz, zwolnione z obowizku opacania skadek na Fundusz Pracy

Do

Rzecznika

wpyway

skargi

osb

wskazujcych

na

dyskryminacyjne w ich opinii brzmienie art. 71 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w zakresie, w jakim przepis ten nie przewiduje nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych przez osob, ktra w okresie poprzedzajcym dzie rejestracji w powiatowym urzdzie pracy prowadzia pozarolnicz dziaalno i w zwizku z brzmieniem art. 104 b ust. 2 ustawy nie opacaa (nie moga opaca) skadek na Fundusz Pracy. W art. 104a105 ustawy przewidziano szereg zwolnie z obowizku opacania skadek na Fundusz Pracy. Z takich zwolnie korzystaj m.in. osoby prowadzce pozarolnicz dziaalno, ktre osigny odpowiedni wiek (kobiety - co najmniej 55 lat, mczyni - co najmniej 60 lat) oraz pracodawcy zatrudniajcy pracownikw w okrelonym wieku (55/60). Moliwo nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych maj - spord osb, za ktre nie opaca si skadek na Fundusz Pracy tylko te osoby, ktre w okresie poprzedzajcym rejestracj pozostaway w zatrudnieniu (art. 71 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy). Wyczenie osb prowadzcych pozarolnicz dziaalno z grona osb mogcych naby w przypadku bezrobocia prawo do zasiku, wzbudza poczucie ich dyskryminacji. Rzecznik zwrcia si 229 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w kwestii moliwoci podjcia jak najszybszych dziaa, ktrych celem bdzie wprowadzenie stosownej zmiany w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

229

RPO-690158-III/11 z 22 grudnia 2011 r.

107

odpowiedzi

poinformowano 258

Rzecznika,

do

okresu

uprawniajcego do nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych powinien by zaliczany rwnie okres prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez kobiety powyej 55 lat i mczyzn powyej 60 lat, wobec ktrych zosta zniesiony obowizek odprowadzenia skadki na Fundusz Pracy. Jednoczenie zauwaono, e taka interpretacja konsumuje europejsk zasad nakazujc krajom czonkowskim podejmowanie wszelkich dziaa majcych na celu zrwnanie praw osb prowadzcych dziaalno gospodarcz z osobami pozostajcymi w zatrudnieniu oraz poinformowano, i w trakcie przyszych prac legislacyjnych nad nowelizacj ustawy o promocji zatrudnienia instytucjach rynku pracy zostanie wprowadzone odpowiednie rozwizanie legislacyjne. Ponadto poinformowano, e przekazano wszystkim powiatowym urzdom pracy powyej przywoane stanowisko Ministerstwa. W zwizku z udzielon odpowiedzi Rzecznik bdzie obserwowa prace legislacyjne prowadzone przez Ministerstwo oraz stosowanie kwestionowanego rozwizania w praktyce przez powiatowe urzdy pracy.
3. Nabycie prawa do wiadczenia przedemerytalnego przez osoby bezrobotne, ktre przed dniem zarejestrowania si w powiatowym urzdzie pracy wiadczyy prac za granic u pracodawcw zagranicznych

W trakcie badania skarg ujawni si problem moliwoci nabycia prawa do wiadczenia przedemerytalnego, na podstawie przepisw ustawy o wiadczeniach przedemerytalnych 230, przez osoby bezrobotne, ktre przed dniem zarejestrowania si w powiatowym urzdzie pracy wiadczyy prac za granic u pracodawcw zagranicznych (w krajach UE/EOG). Wnioskodawcy wskazywali, i niemono nabycia prawa do wiadczenia bezrobotnych, przedemerytalnego prowadzi do przez wymienion polskich grup osb dyskryminacji pracownikw

znajdujcych zatrudnienie poza granicami kraju oraz do naruszenia prawa do zabezpieczenia spoecznego. Rzecznik zwrcia si 231 do Ministra

230 231

Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252, z pn. zm.). RPO-666676-III/11 z 1 kwietnia 2011 r.

108

Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 232 Rzecznika, e brak jest podstaw prawnych do ustalania prawa do polskich wiadcze przedemerytalnych z zastosowaniem kwietnia 1408/71, 2010 unijnych r. przepisw przepisami tj. o o nie koordynacji koordynacji byy objte systemw systemw (EWG) nr zakresem zabezpieczenia spoecznego. Zgodnie z obowizujcymi do dnia 30 unijnymi zabezpieczenia spoecznego, rozporzdzeniem Rady

wiadczenia

przedemerytalne

przedmiotowym powoanego rozporzdzenia. Z dniem 1 maja 2010 r., tj. z dniem wejcia w ycie rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004, wiadczenia przedemerytalne zostay objte zakresem przedmiotowym nowego rozporzdzenia, jednak w bardzo wskim zakresie. Do wiadcze przedemerytalnych maj zastosowanie wycznie postanowienia dotyczce eksportu wiadcze, przyznawania prawa do wiadcze rodzinnych i zdrowotnych. Rzecznik zgadza si z treci udzielonej odpowiedzi i w zwizku z tym nie bdzie podejmowa dalszych dziaa.

232

Pismo z 13 maja 2011 r.

109

IX.

Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu. Zawody zaufania publicznego

1. Kara dyscyplinarna polegajca na wydaleniu ze suby komornika sdowego oraz unormowanie przewidujce obligatoryjne zawieszenie komornika sdowego w czynnociach

W wyroku 233 z dnia 18 padziernika 2010 r., wydanym na skutek wniosku Rzecznika, Trybuna Konstytucyjny uzna, e cz przepisw ustaw o samorzdach zawodowych, ktre z powodw dyscyplinarnych przewiduj doywotnie usunicie z samorzdu bez prawa ubiegania si o ponowny wpis, jest niezgodna z Konstytucj. W tym zakresie wyrok dotyczy samorzdw zawodowych radcw i prawnych, adwokatw, oraz lekarzy rzecznikw patentowych, pielgniarek poonych

weterynarii. Analogicznej treci przepis znajduje si nadal w ustawie o komornikach sdowych i egzekucji 234. W myl art. 72 ust. 4 tej ustawy, wydalenie ze suby komorniczej, bdce jedn z kar dyscyplinarnych, pociga za sob zakaz powoania w przyszoci na stanowisko komornika lub asesora komorniczego. W ocenie Rzecznika ograniczenie to nie znajduje uzasadnienia. Ponadto Krajowa Rada Komornicza w pimie do Rzecznika zakwestionowaa uregulowanie przewidujce bezwzgldny obowizek zawieszenia komornika sdowego w czynnociach przez Ministra Sprawiedliwoci, w przypadku gdy przeciwko komornikowi prowadzone jest postpowanie o umylne przestpstwo z oskarenia publicznego lub umylne przestpstwo skarbowe (art. 15 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji). W opinii Rady powysze rozwizanie jest zbyt restrykcyjne i narusza zasad domniemania niewinnoci. Obligatoryjne zawieszenie ma miejsce take w sytuacji wniesienia przeciwko komornikowi subsydiarnego aktu oskarenia. Rzecznik zwrcia si 235 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o poinformowanie o zajtym w sprawie stanowisku. Minister podzieli 236 rodzi pogld potrzeb Rzecznika, nowelizacji e wyrok Trybunau ustawy o Konstytucyjnego
233 234 235 236

przepisw

Sygn. akt K 1/09. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, z pn. zm.). RPO-665451-I/11 z 19 lipca 2011 r. Pismo z 6 wrzenia 2011 r.

110

komornikach sdowych i egzekucji. Trybuna Konstytucyjny nie bada wprawdzie zgodnoci przepisw tej ustawy z Konstytucj, jednak znajduje si w niej analogiczne rozwizanie jak zakwestionowane przez Trybuna, dotyczce skutkw wymierzenia komornikowi kary dyscyplinarnej w postaci wydalenia ze suby komorniczej. Rzdowe Centrum Legislacji podjo ju prace nad projektem ustawy zmierzajcej do wykonania wyroku Trybunau. W ramach prac legislacyjnych Minister Sprawiedliwoci przedstawi rwnie propozycj zmiany przepisu art. 72 ust. 4 omawianej ustawy. W resorcie zostay podjte take wstpne prace legislacyjne fakultatywno postpowania przewidujce decyzji karnego eliminacj nadmiernej restrykcyjnoci o zawieszeniu subsydiarnego rozwiza przewidzianych w art. 15 ust. 1 i 2 tej ustawy. Projekt zakada Ministra na skutek Sprawiedliwoci wniesienia przez komornika w czynnociach w przypadku prowadzenia przeciwko niemu oskaryciela posikowego aktu oskarenia w trybie art. 55 1 k.p.k. i uzalenienie jej podjcia od kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego komornikowi.
2. Brak moliwoci powrotu sdziego na zajmowane stanowisko, w przypadku ustania przyczyn przeniesienia w stan spoczynku w zwizku ze stwierdzon trwa niezdolnoci do pracy

Rzecznik zbadaa problem poruszony w artykule prasowym 237, dotyczcy braku moliwoci powrotu sdziego na zajmowane stanowisko, jeeli ustay przyczyny przeniesienia w stan spoczynku w zwizku ze stwierdzon trwa niezdolnoci do pracy. Obecnie w wietle art. 70 1 ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych 238 sdzia nie ma prawa powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko (lub rwnorzdne) w przypadku ustania trwaej niezdolnoci do penienia obowizkw sdziego. Znajdujcy si w Sejmie rzdowy projekt zmian ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych oraz niektrych innych ustaw 239, przewiduje moliwo powrotu do suby sdziego przeniesionego w stan spoczynku
237 238 239

Polityka Nr 6/2011, Wyrok doywotniego spoczynku. Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1070, z pn. zm.). Druk nr 3655.

111

ze wzgldu na stan zdrowia w przypadku odzyskania zdolnoci do penienia obowizkw sdziego. Warunkiem jest przedstawienie przez sdziego zawiadczenia wydanego przez lekarza orzecznika ZUS. Poniewa niektre rozwizania projektu dotyczce reformy wymiaru sprawiedliwoci wzbudzaj kontrowersje, moe to doprowadzi do znacznego wyduenia prac legislacyjnych. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 240 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie stanowiska w zakresie moliwoci zmiany zakwestionowanej regulacji. W odpowiedzi Minister poinformowa 241 Rzecznika, e rwnie dostrzeg problem braku moliwoci powrotu sdziego w stanie spoczynku do czynnej suby w sytuacji ustania trwaej niezdolnoci do pracy. Stosowna zmiana przepisw zostaa ju zaproponowana w rzdowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych oraz niektrych innych ustaw. Obecnie projekt jest przedmiotem prac Komisji Sprawiedliwoci i Praw Czowieka Sejmu RP i naley oczekiwa, e bd one postpoway bez nieuzasadnionej zwoki. Z dniem 12 padziernika 2011 r. dokonano stosownej zmiany kwestionowanej regulacji prawnej. Do art. 74 ustawy Prawo o ustroju sdw dodano ust. 1a stanowicy o tym, e sdzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn, o ktrych mowa w art. 70 1 i art. 71 1, ma prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio lub stanowisko rwnorzdne poprzednio zajmowanemu, jeeli przedstawi zawiadczenie stwierdzajce, e jest zdolny, ze wzgldu na stan zdrowia, do penienia obowizkw sdziego, wydane przez lekarza orzecznika Zakadu Ubezpiecze Spoecznych.

3. Uregulowania prawne dotyczce odpowiedzialnoci dyscyplinarnej rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych

Rzecznik zwrcia uwag na problem nierwnego traktowania rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych w zakresie
240 241

RPO-666851-III/11 z 10 lutego 2011 r. Pismo z 17 lutego 2011 r.

112

odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Zgodnie z 14 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod wzgldem ochrony przeciwpoarowej 242, w przypadku stwierdzenia nieprawidowoci w zakresie czynnoci wykonywanych przez rzeczoznawc, Komendant Gwny Stray Poarnej moe udzieli rzeczoznawcy upomnienia lub skierowa go na powtrny egzamin. Nie sprecyzowano jednak terminw przedawnienia, mimo i jest to standardem w przepisach regulujcych odpowiedzialno dyscyplinarn innych grup zawodowych. Wtpliwoci nasuwa rwnie stanowisko MSWiA zawarte w odpowiedzi na interpelacj nr 11099 (Sejmu VI kadencji), zgodnie z ktrym udzielenie upomnienia nastpuje w formie niewadczego pisma, od ktrego nie przewiduje si rodkw odwoawczych, za skierowanie na powtrny egzamin nastpuje w drodze decyzji administracyjnej, od ktrej przysuguj stronie przewidziane w k.p.a. rodki odwoawcze oraz skarga do sdu administracyjnego. Tymczasem w przepisach rozporzdzenia nie dokonano rozrnienia trybw postpowania dyscyplinarnego w oparciu o kryterium wymierzanej kary. Rzecznik zwrcia si 243 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o rozwaenie moliwoci podjcia dziaa legislacyjnych zmierzajcych do peniejszego urzeczywistnienia wartoci konstytucyjnych poprzez wprowadzenie na poziomie ustawy regulacji prawnych dotyczcych odpowiedzialnoci dyscyplinarnej rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych, z uwzgldnieniem przepisw zakrelajcych ramy czasowe odpowiedzialnoci zawodowej oraz poprzez umoliwienie obwinionemu korzystania z przewidzianych prawem rodkw odwoawczych. Minister przychyli si 244 do stanowiska Rzecznika o koniecznoci zmian ustawy o ochronie przeciwpoarowej w zakresie przepisw dotyczcych rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych. Stwierdzi, i naley zgodzi si z argumentacj zawart w treci wystpienia Rzecznika, i odpowiedzialno rzeczoznawcw do spraw
242 243 244

Rozporzdzenie z 16 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 1137, z pn. zm.). RPO-641772-IV/10 z 9 maja 2011 r. Pismo z 9 czerwca 2011 r.

113

zabezpiecze konkretnego

przeciwpoarowych okresu, liczc od

powinna momentu

ustawa popenienia

po

upywie nich

przez

nieprawidowoci. Przepisy prawa powinny rwnie okrela szczegowo czas, w ktrym organy PSP maj prawo wszcz postpowanie w trybie nadzoru nad dziaalnoci rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych. W ramach projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przeciwpoarowej zaproponowano uszczegowienie formy kierowania rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych na ponowny egzamin. Jeden z projektowanych przepisw nakazuje, aby rozstrzygnicie w przedmiotowym zakresie odbywao si w drodze decyzji administracyjnej. Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.
4. Dostp do wykonywania zawodu pilota morskiego

Zgodnie z ustaw o bezpieczestwie morskim 245, usugi pilotowe mog by wykonywane wycznie przez osoby posiadajce kwalifikacje pilota morskiego, potwierdzone odpowiednim dokumentem. Jednym z wymogw uzyskania dyplomu pilota morskiego jest posiadanie praktyki w pilotowaniu morskiego. kwalifikacji statkw pilotw odbytej w
246

charakterze nie

kandydata w jednak

na

pilota sprawie

Rozporzdzenie

Ministra

Infrastruktury okrela

morskich

kryteriw

decydujcych o skierowaniu na praktyk, ani nie wskazuje podmiotu, ktry decydowaby o zakwalifikowaniu do odbycia praktyki. Jak wynika ze skargi skierowanej do Rzecznika, o dostpie do zawodu pilota morskiego decyduj w praktyce przedsibiorcy wiadczcy usugi pilotowe, mimo i Kodeks morski przewiduje, e stacje pilotowe jedynie organizuj i koordynuj szkolenie kandydatw na pilotw. Prawodawca wprowadzajc obowizek wykazania si przez osob wykonujc usugi pilotowe stosownymi kwalifikacjami, powinien take okreli reguy postpowania kwalifikacyjnego. Obowizujcy w tym zakresie stan prawny budzi wtpliwoci z punktu widzenia zgodnoci z konstytucyjn
245 246

Ustawa z 9 listopada 2000 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 99, poz. 693, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 23 stycznia 2003 r. (Dz.U. Nr 39, poz. 339).

114

wolnoci wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Zastrzeenia gospodarczej co do zgodnoci z konstytucyjn uregulowania zasad w wolnoci dotycz natomiast powyszym

rozporzdzeniu, a nie w ustawie, kompetencji dyrektora urzdu morskiego do wskazywania przedsibiorcy utrzymujcego i zarzdzajcego stacj pilotow. Rzecznik zwrcia si 247 do Ministra Infrastruktury z prob o rozwaenie przedstawionych uwag, a w razie ich podzielenia, o zmian krytykowanego stanu prawnego. W odpowiedzi poinformowano 248 Rzecznika, e w zwizku z trwajcymi w Sejmie pracami nad projektem nowej ustawy o bezpieczestwie morskim, Ministerstwo opracowuje projekt

rozporzdzenia w sprawie kwalifikacji zawodowych pilotw morskich. Szczegowa odpowied dotyczca kwestii poruszonych w wystpieniu zostanie przesana w pniejszym terminie. Jednoczenie zapewniono, e wnioski zawarte w wystpieniu Rzecznika zostan wykorzystane w procesie tworzenia nowych aktw prawnych zwizanych z pilotaem i kwalifikacjami morskimi.

247 248

RPO-608061-V/11 z 22 lipca 2011 r. Pismo z 26 sierpnia 2011 r.

115

X.

Zabezpieczenie spoeczne

A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych wiadcze oraz ich wysokoci
1. Zasady ponownego ustalania prawa do emerytury lub renty

Rzecznik zoya 249 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci art. 114 ust. la ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych 250 z zasad zaufania obywateli do pastwa i prawa wynikajc z art. 2 Konstytucji oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji. Wprowadzenie do obrotu prawnego art. 114 ust. la ustawy o emeryturach i rentach z FUS w istotny sposb zmienio sytuacj prawn w zakresie trwaoci decyzji wydawanych w sprawie wiadcze emerytalnych i rentowych. Po uprawomocnieniu si decyzji podstaw do jej weryfikacji przez organ rentowy stanowi bowiem nie tylko nowe dowody lub ujawnione (a wic wczeniej nieznane organowi rentowemu) okolicznoci istniejce przed wydaniem decyzji, lecz rwnie odmienna ocena dowodw, ktre byy poprzednio brane pod uwag przy wydawaniu decyzji. Oznacza to, e organ rentowy moe w dowolnym momencie wszcz z urzdu postpowanie o odmienn ocen przedoonych w przeszoci dowodw w celu weryfikacji ustalonego prawa do emerytury lub renty albo ich wysokoci. musi W by ocenie Rzecznika ponowne rozpoznanie sprawy uzasadnione wyjtkowymi

okolicznociami tak, aby zostaa zachowana rwnowaga pomidzy uzasadnionym interesem jednostki, a interesem publicznym. Rzecznik zwrcia si 251 w powyszej sprawie rwnie do Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych o zajcie stanowiska w kwestii moliwoci zmiany przez organy rentowe praktyki stosowania regulacji prawnej, dotyczcej ponownego ustalenia prawa do emerytury lub renty. Sprawy te s przedmiotem aktualnie odbywanych spotka roboczych przedstawicieli Biura Rzecznika z ekspertami Centrali ZUS.

249 250 251

RPO-666850-III/11 z 10 lutego 2011 r. Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z pn. zm.). RPO-666850-III/11 z 28 listopada 2011 r.

116
2. Odmowa ustalenia wysokoci kapitau pocztkowego osobom, ktre przed 1 stycznia 1999 r. nie przepracoway szeciu miesicy kalendarzowych

Do Rzecznika wpyway skargi od osb, ktrym ZUS odmwi obliczenia kapitau pocztkowego, poniewa przed 1999 rokiem pracoway one krcej ni sze miesicy. Odmowa taka nie znajduje oparcia w wyranie okrelonej podstawie ustawowej, lecz wynika z przyjtego przez organy rentowe stanowiska, e dla osb ktre nie przepracoway szeciu miesicy, nie mona obliczy czci socjalnej kapitau pocztkowego, a w konsekwencji nie mona ustali kapitau pocztkowego. W ocenie Rzecznika zaistniaa sytuacja jest wynikiem nieprawidowej wykadni art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych dokonywanej przez ZUS. Ponadto wydaje si, e skoro kapita pocztkowy ma suy do ustalenia wysokoci emerytury obliczanej zgodnie z now formu, a warunkiem nabycia prawa do tej emerytury nie jest legitymowanie si okrelonym staem ubezpieczeniowym, to przy ustalaniu uprawnie do kapitau pocztkowego i jego wysokoci rwnie nie powinien pojawi si warunek przebycia stau. Rzecznik zwrcia si 252 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. Minister podzieli 253 opini Rzecznika, e zasady ustalania kapitau pocztkowego budz wtpliwoci, poniewa nie ma racjonalnego uzasadnienia, aby jego obliczenie byo uwarunkowane udowodnieniem co najmniej 6 miesicy i 1 dnia stau ubezpieczeniowego przed 1999 r. W Ministerstwie przygotowano projekt ustawy nowelizujcej ustaw o emeryturach i rentach z FUS, zawierajcy propozycj zmiany sposobu ustalania kapitau pocztkowego, umoliwiajc obliczenie go za kady udowodniony sta ubezpieczeniowy. Proponowana zmiana przepisw umoliwiaaby przyjcie do oblicze stau ubezpieczeniowego wyraonego w dniach, a nie tylko w penych latach, jeeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.

252 253

RPO-666617-III/11 z 17 lutego 2011 r. Pismo z 13 kwietnia 2011 r.

117

Z dniem 23 wrzenia 2011 r. dokonano zmiany 254 kwestionowanych przepisw, umoliwiajcej obliczenie kapitau pocztkowego za kady udowodniony sta ubezpieczeniowy.
3. Uzalenienie wypaty wiadcze emerytalnych dla pracujcych emerytw od uprzedniego rozwizania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawc

Z dniem 1 stycznia 2011 r. wszed w ycie przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, na mocy ktrego prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez wzgldu na wysoko przychodu uzyskiwanego bez przez emeryta z tytuu zatrudnienia pracy z kontynuowanego uprzedniego rozwizania stosunku

pracodawc, na rzecz ktrego wykonywa je bezporednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Osobom, ktre na dzie 1 stycznia 2011 r. pobieray emerytur i pracoway bez rozwizania stosunku pracy, ustawodawca pozostawi moliwo czenia wiadczenia z wynagrodzeniem do koca wrzenia 2011 r. Wprowadzone rozwizanie spowodowao wpyw korespondencji do Rzecznika od pracujcych emerytw. Skarcy podnosili, e dokonana zmiana przepisw narusza konstytucyjne zasady rwnoci (w grupie beneficjentw wiadcze emerytalnorentowych dotyczy wycznie emerytw pobierajcych wiadczenia z systemu powszechnego), ochrony praw nabytych oraz zaufania jednostki do pastwa i stanowionego przez nie prawa. Wypacanie wiadcze emerytalnych bez przerwania dziaalnoci zawodowej u dotychczasowego pracodawcy byo niemoliwe rwnie w okresie od 1 lipca 2000 r. do 7 stycznia 2009 r. (art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Przepis ten zosta jednak uchylony i osoby nabywajce prawo do emerytury mogy j pobiera obok uzyskiwanych przychodw bez koniecznoci rozwizania stosunku pracy. Rzecznik zwrcia si 255 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w sprawie i wskazanie przyczyn, ktre spowodoway, e rozwizanie korzystne dla Funduszu Ubezpiecze

254 255

Dz.U. Nr 187, poz. 1112. RPO-669844-III/11 z 31 marca 2011 r.

118

Spoecznych (wpyw skadek od pracujcych emerytw), okazao si niemoliwym do utrzymania w 2011 r. Minister nie podzieli 256 opinii Rzecznika, e przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS narusza zasady prawa ubezpieczeniowego. Istota konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia spoecznego po osigniciu wieku emerytalnego polega bowiem na zagwarantowaniu minimalnego poziomu wiadcze dla osb, ktre osigny wiek emerytalny i zaprzestay w zwizku z osigniciem tego wieku aktywnoci zawodowej. Istota tego prawa nie gwarantuje wiadcze emerytalnych dla tych osb, ktre w zwizku z indywidualnymi predyspozycjami i moliwociami postanowiy nie przerywa dziaalnoci zawodowej i dysponuj odpowiednimi rdami dochodu z tego tytuu. Zasady wypaty wiadcze emerytom osigajcym przychody z pracy zarobkowej s z natury rzeczy zmiennym elementem systemu emerytalnorentowego, poniewa powinny by dostosowane do biecej sytuacji gospodarczej, stanu budetu pastwa i finansw ubezpiecze spoecznych. Po analizie orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, Rzecznik nie znalaza podstaw do kwestionowania konstytucyjnoci art. 103e ustawy emerytalnej.
4. Praktyka odmawiania merytorycznego rozpatrzenia wniosku w sprawie przyznania wiadczenia w drodze wyjtku, w sytuacji gdy wnioskodawca posiada prawo do innego wiadczenia przyznanego w trybie zwykym

W zwizku z napywajcymi do Rzecznika skargami, w ktrych podnoszony by problem braku moliwoci nabycia prawa do renty lub emerytury w drodze wyjtku na podstawie art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, wtpliwoci Rzecznika wzbudzia praktyka polegajca na odmowie merytorycznego rozpatrzenia wniosku w tej sprawie, w przypadku posiadania przez wnioskodawc prawa do innego wiadczenia przyznanego w trybie zwykym. Z dokumentw zaczonych do indywidualnych skarg wynikao, i w przypadku stwierdzenia, i osoba ubiegajca si o wiadczenie w drodze

256

Pismo z 22 czerwca 2011 r.

119

wyjtku uprawniona jest do innego wiadczenia przyznanego w trybie zwykym (np. emerytury, renty, czy wiadczenia przedemerytalnego), organ stwierdza bezprzedmiotowo postpowania na podstawie art. 105 1 ustawy Kodeks postpowania administracyjnego 257. Obowizujce przepisy nie przewiduj moliwoci pobierania wiadczenia przyznanego na zasadach oglnych w zbiegu ze wiadczeniem przyznanym w drodze wyjtku, czy te wyboru pomidzy tymi wiadczeniami. Rzecznik uwaa jednak, e w opisanych powyej sprawach powinny by wydawane decyzje zaatwiajce spraw co do istoty, wykazujce bezzasadno dania strony, nie za decyzje o umorzeniu postpowania z uwagi na jego bezprzedmiotowo. Rzecznik zwrcia si 258 do Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych z prob o zajcie stanowiska w kwestii zmiany dotychczasowej praktyki we wskazanym zakresie. W odpowiedzi wyjaniono 259 Rzecznikowi, e orzecznictwo w zakresie sposobu zaatwiania spraw o wiadczenia w drodze wyjtku, gdy wnioskodawca posiada prawo do innego wiadczenia przyznanego w trybie zwykym, nie byo konsekwentne i ksztatowao si odmiennie na przestrzeni lat. W zwizku ze zmian linii orzeczniczej Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie, aktualnie w sprawach osb ubiegajcych si o wiadczenie w drodze wyjtku, ktre posiadaj prawo do wiadczenia w trybie zwykym, wydawana jest decyzja merytoryczna zaatwiajca spraw co do istoty.
5. Zasadno utrzymywania wymogu koniecznoci rozwizania stosunku pracy jako warunku niezbdnego do nabycia prawa do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze

W skargach napywajcych do Rzecznika pojawi si problem koniecznoci rozwizania stosunku pracy jako warunku niezbdnego do nabycia prawa do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze, uregulowanego w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Opisany
257 258 259

Ustawa z 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, z pn. zm.). RPO-677899-XVIII/11 z 5 wrzenia 2011 r. Pismo z 16 wrzenia 2011 r.

120

problem by widoczny zwaszcza w kontekcie kwestionowania przez organ rentowy dugoci okresu wykonywania pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze i koniecznoci dochodzenia prawa do emerytury na drodze postpowania sdowego. W sytuacji gdy ubezpieczony nie rozwiza stosunku pracy na dzie zoenia wniosku o emerytur na podstawie art. 184 i nie udokumentowa przed organem rentowym spenienia warunku posiadania wymaganego okresu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze na dzie 1 stycznia 1999 r., sd rozpoznajcy odwoanie od decyzji odmawiajcej przyznanie prawa do emerytury, po ustaleniu e ubezpieczony nie rozwiza stosunku pracy, nie ma obowizku prowadzenia postpowania celem ustalenia spenienia pozostaych przesanek przyznania wiadczenia. Konieczno rozwizania stosunku pracy i oczekiwanie na merytoryczne rozstrzygnicie sdu powoduje brak uzyskiwania dochodw i zwykle brak moliwoci ponownego nawizania stosunku pracy. Rzecznik zwrcia si 260 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. Z udzielonej odpowiedzi 261 wynika, e podjte ze strony Ministra dziaania doprowadziy do zmiany praktyki organw rentowych, dziki czemu moliwa bdzie analiza dokumentacji zgromadzonej w aktach rentowych w celu sprawdzenia, czy poza warunkiem rozwizania stosunku pracy spenione zostay pozostae warunki wymagane do przyznania emerytury. Jednak utrzymanie warunku rozwizania stosunku pracy powoduje, e sdy stoj na stanowisku i przepisy Kodeksu postepowania cywilnego uniemoliwiaj prowadzenie postpowania celem ustalenia spenienia pozostaych przesanek przyznania
262

wiadczenia,

jeeli

ubezpieczony nie rozwiza stosunku pracy warunkach lub szczeglnym charakterze

. A zatem ubezpieczony drodze postpowania

nadal nie ma moliwoci potwierdzenia wykonania pracy w szczeglnych na sdowego, jeli uprzednio nie rozwie stosunku pracy. W kracowym
260 261 262

RPO-682913-III/11 z 30 listopada 2011 r. Pismo z 4 stycznia 2012 r. Por. np. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Szczecinie Wyrok z 11 marca 2011 r., sygn. III AUa 19/10.

121

przypadku moe to doprowadzi do sytuacji utraty dochodw z pracy po rozwizaniu stosunku pracy i braku moliwoci ich zastpienia wiadczeniem, szczeglnie wobec trudnoci z powrotem do pracy. Kwestie te nadal bd analizowane przez Rzecznika. B. wiadczenia pienine z ubezpieczenia spoecznego w razie choroby i macierzystwa, pomoc spoeczna
1. Ustalanie prawa do wiadcze z pomocy spoecznej w sytuacji, gdy rodzinny wywiad rodowiskowy nie zosta przeprowadzony

Z treci przepisw ustawy o pomocy spoecznej 263 wynika, i organ prowadzcy postpowanie o przyznanie wiadczenia z pomocy spoecznej obligatoryjnie postpowaniu przeprowadza wywiad a rodowiskowy jego obligatoryjny bd jego aktualizacj. Wywiad rodowiskowy stanowi szczeglny dowd w administracyjnym, charakter powoduje, e organy odmawiaj udzielenia pomocy, jeeli wnioskujcy o pomoc niezalenie od powodu uniemoliwia przeprowadzenie wywiadu. W opinii Rzecznika sytuacja ta pozostaje w sprzecznoci z treci art. 7 i 77 1 Kodeksu postpowania administracyjnego, ktre nakadaj na organ administracji obowizek zebrania w sposb wyczerpujcy i rozpatrzenia caego materiau dowodowego. Dopiero, gdy materia dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia istnienia przesanek przyznania wiadczenia, moliwa jest odmowa jego przyznania. Sam brak wspdziaania z pracownikiem socjalnym osoby wnioskujcej o przyznanie wiadcze z pomocy spoecznej, skutkujcy niemonoci przeprowadzenia wywiadu rodowiskowego, nie moe stanowi podstawy do uznania o nieistnieniu przesanek do przyznania wiadczenia z pomocy spoecznej. Istnienie lub nieistnienie przesanek przyznania wiadczenia winno by oparte na materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie w wyniku prawidowo przeprowadzonego postpowania. Rzecznik zwrcia si 264 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o przedstawienie stanowiska w kwestii podjcia dziaa legislacyjnych zmierzajcych do wprowadzenia bardziej elastycznej regulacji w omawianym zakresie.
263 264

Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z pn. zm.). RPO-665662-III/11 z 11 lutego 2011 r.

122

Minister nie podzieli 265 uwag Rzecznika i stwierdzi, e nie jest uzasadniona taka nowelizacja ustawy o pomocy spoecznej, ktra umoliwiaby przyznawanie wiadcze z pomocy spoecznej bez weryfikowania sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majtkowej osb i rodzin w formie rodzinnego wywiadu rodowiskowego. W kolejnym wystpieniu Rzecznik podkrelia, e celem wystpienia nie byo postulowanie wprowadzenia do ustawy o pomocy spoecznej takich rozwiza prawnych, ktre umoliwiayby przyznawanie wiadcze z pomocy spoecznej bez weryfikowania sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majtkowej osb oraz rodzin poprzez przeprowadzenie wywiadu rodowiskowego. Rzecznik stwierdzia potrzeb uelastycznienia zasad przeprowadzania wywiadu rodowiskowego, a nawet wprowadzenia alternatywnej formy pozyskania koniecznych informacji o rodzinie, bowiem obowizujce przepisy 266 nie pozwalaj organom pomocy spoecznej na bardziej elastyczne, dostosowane do okolicznoci sprawy dziaanie. W ocenie Rzecznika bierna, a nawet negatywna postawa wnioskodawcy na tym etapie postpowania nie powinna zwalnia organu pomocy spoecznej od obowizku dokadnego wyjanienia stanu faktycznego sprawy i stanowi podstawy do instrumentalnego zastosowania art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy spoecznej. Organ powinien w sposb wyczerpujcy zebra i rozpatrzy cay materia dowodowy, w szczeglnoci, w miar moliwoci, przeprowadzi wywiad z rodzin osoby korzystajcej z pomocy, dokona ogldzin miejsca zamieszkania i zebra dane posiadane z urzdu. Dopiero, gdy tak zebrane dane nie daj podstawy do stwierdzenia istnienia przesanek przyznania wiadczenia, moliwa jest odmowa jego przyznania z powoaniem na art. 11 ust. 2 ustawy. Dlatego te Rzecznik ponownie zwrcia si 267 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o ustosunkowanie si do przedstawionego problemu.
265 266

267

Pismo z 14 marca 2011 r. Przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej, zwizane z obligatoryjnym przeprowadzeniem wywiadu rodowiskowego przed wydaniem decyzji w sprawie wiadcze z pomocy spoecznej, jak te przepisy rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 25 stycznia 2011 r. w sprawie rodzinnego wywiadu rodowiskowego. RPO-665662-III/11 z 1 kwietnia 2011 r.

123

W odpowiedzi Minister poinformowa 268, e w jego ocenie nie istnieje potrzeba uelastycznienia zasad przeprowadzania rodzinnego wywiadu rodowiskowego ani tym bardziej wprowadzenia alternatywnej formy pozyskania koniecznych informacji o rodzinie. Za faktem tym przemawia wg niego wieloletnia praktyka orodkw pomocy spoecznej, jak rwnie bogate orzecznictwo sdowe. Osoby, ktre wnosz o przyznanie im rodkw publicznych - w postaci np. zasiku celowego lub okresowego - na zaspokajanie wasnych potrzeb, maj obowizek wspdziaania z pracownikiem socjalnym w rozwizywaniu trudnej sytuacji rodziny pod rygorem odmowy przyznania wiadczenia. Nie mog zatem odmwi danych w trakcie wywiadu rodowiskowego informacji, czy te przedstawienia stosownych dokumentw. Odpowied wskazuje na brak wiadomoci negatywnych spoecznych skutkw obecnego stanu. C. Zasady podlegania ubezpieczeniom spoecznym
1. Brak naleytej ochrony ubezpieczeniowej rolnikw, ktrzy zachorowali na choroby zawodowe prowadzc dodatkow dziaalno gospodarcz

2011

r.

do

Rzecznika ktrzy

zwracali podjli

si

rolnicy

podlegajcy pozarolnicz

ubezpieczeniu spoecznemu na podstawie ustawy o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw 269, dodatkowo dziaalno gospodarcz. Ustawa zezwala w takich przypadkach, pod pewnymi warunkami, na pozostanie w ubezpieczeniu spoecznym rolnikw. Wwczas taka osoba podlega ubezpieczeniu spoecznemu tylko z tytuu prowadzenia gospodarstwa rolnego. W przypadku wystpienia choroby zawodowej warunkiem wypaty wiadczenia jest, aby choroba zawodowa pozostawaa w zwizku z prac w gospodarstwie rolnym. Zatem rolnik, ktry zapad na chorob zawodow w zwizku z wykonywan dodatkow dziaalnoci gospodarcz, nie jest uprawniony do wiadcze z tytuu choroby zawodowej okrelonych w ustawie o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw. Pomimo tego, e zarwno prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, jak te dziaalnoci rolniczej, stanowi odrbny tytu do podlegania
268 269

Pismo z 28 kwietnia 2011 r. Ustawa z 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, z pn. zm.).

124

obowizkowi prowadzcych

ubezpieczenia jednoczenie

spoecznego, oba rodzaje

to

przypadku

osb

dziaalnoci

ochrona

ubezpieczeniowa nie jest odpowiednio rozszerzona. Regulacja taka zostaa przewidziana w przepisach ustawy o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw poprzez wprowadzenie dobrowolnego i rolniczego ubezpieczenia Znajduje ono wypadkowego, chorobowego macierzyskiego.

zastosowanie w stosunku do rolnikw, ktrzy podlegaj ubezpieczeniu spoecznemu na podstawie ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych. W ocenie Rzecznika zasadne jest wprowadzenie analogicznej regulacji do ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych. Rzecznik zwrcia si 270 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o ustosunkowanie si do przedstawionych wyej problemw. Minister nie podzieli 271 stanowiska wyraonego w wystpieniu Rzecznika i wyjani, e sytuacja rolnikw prowadzcych pozarolnicz dziaalno gospodarcz bya w resorcie pracy wnikliwie analizowana. Wspierajc inicjatywy tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich nie powinno si jednoczenie doprowadza do zachwiania generalnych zasad systemu ubezpiecze spoecznych. Co do zasady powszechne obowizkowym. spoecznych. ubezpieczenia chorobowego. dokonujc spoecznego ubezpieczenia w ubezpieczenie Przepisy nie spoeczne wykluczaj jest w ubezpieczeniem kilku si ma przypadkach w zakresie wycznie

moliwoci dobrowolnego przystpienia do niektrych ubezpiecze Dobrowolnie emerytalnego Natomiast 1999 nie roku mona i ubezpieczy rentowych ktre systemu oraz ubezpieczenia

ubezpieczeniem, zmiany si czy modelu na te

obowizkowy charakter jest ubezpieczenie wypadkowe. Ustawodawca ubezpieczenia funkcjonowanie mu charakteru zdecydowa samoistnie nadanie

wypadkowego,

dobrowolnoci. Towarzyszy ono zawsze ubezpieczeniom emerytalnorentowym i jest obowizkowe.

270 271

RPO-661085-III/11 z 1 czerwca 2011 r. Pismo z 25 sierpnia 2011 r.

125
D. Zaopatrzenie inwalidw wojennych, kombatantw i osb represjonowanych. wiadczenia deportacyjne
1. Postulaty zadouczynienia osobom represjonowanym w latach 1980-1989

W 2011 r. do Rzecznika kierowane byy postulaty dotyczce zadouczynienia za represje osobom represjonowanym za walk o woln Polsk w latach 1980-1989. Wiele z tych osb yje obecnie w bardzo trudnych warunkach materialnych. Problemu tego nie rozwizao wejcie w ycie ustawy o zadouczynieniu rodzinom ofiar zbiorowych wystpie wolnociowych w latach 1956-1989 272, ograniczona jest take moliwo przyznawania im wiadcze wyjtkowych na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Rwnie analiza uzasadnienia wyroku 273 Trybunau Konstytucyjnego, stwierdzajcego niekonstytucyjno dekretu o stanie wojennym oraz dekretu o postpowaniach szczeglnych nie stwarza podstaw do rozszerzenia krgu beneficjentw w stosunku do obowizujcej ustawy kombatanckiej. Na podstawie zaoe nowelizacji prawa kombatanckiego, przyjtych przez Rad Ministrw w 2007 r., opracowany zosta projekt ustawy o uprawnieniach kombatantw, uczestnikw walki cywilnej w latach 1914-1945, dziaaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektrych ofiar represji systemw totalitarnych. Z informacji udzielonych Rzecznikowi wynika jednak, i obecnie w Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej nie s prowadzone prace w tym zakresie. Rzecznik zwrcia si 274 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o przedstawienie stanowiska w kwestii wprowadzenia regulacji ustawowej dotyczcej zadouczynienia osobom represjonowanym w czasach PRL. W odpowiedzi poinformowano 275 Rzecznika o obowizujcych przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Jednoczenie wyjaniono, e w przyjtych przez Rad Ministrw w dniu 4 padziernika 2011 r. zaoeniach do nowelizacji przepisw ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektrych osobach bdcych ofiarami represji
272 273 274 275

Ustawa z 7 maja 2009 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 741, z pn. zm.). Wyrok z 16 marca 2011 r. (K 35/08, OTK ZU Nr 2/A 2011, poz. 11). RPO-673478-III/11 z 26 wrzenia 2011 r. Pismo z 2 listopada 2011 r.

126

wojennych i okresu powojennego, nie znalazy si rozwizania dotyczce przyznania zadouczynienia bd jednorazowych odszkodowa osobom represjonowanym bd poszkodowanym w latach 1980-1989. Przy rozpatrywaniu uprawnie dla osb, ktre podlegay rnym formom represji w okresie transformacji ustrojowej brano pod uwag sytuacj finansw publicznych i niestety wystpujc konieczno ograniczenia wydatkw finansowanych z budetu pastwa. Kwestia zadouczynienia osobom represjonowanym za walk o woln Polsk w latach 1980-1989 pozostaje w dalszym cigu palcym problemem z zakresu sprawiedliwoci spoecznej i wystpuje w krgu dziaa planowanych do podjcia przez Rzecznika w najbliszym czasie. Zdaniem Rzecznik nie powinnimy pozostawa obojtni wobec tego problemu spoecznego. Jako Obywatele i jako pastwo powinnimy pokaza, e idea solidarnoci yje w kadym pokoleniu i jest wan wizi spajajc nasze spoeczestwo. Dlatego Rzecznik przedstawia Prezydentowi RP pomys powoania do ycia instytucji Dom Solidarnoci, ktrego gospodarzem (patronem) mogaby by gowa pastwa. Gwnym zadaniem Domu Solidarnoci byoby tworzenie warunkw do godnej egzystencji i spokojnej staroci weteranom walki o wolne i demokratyczne pastwo.

127

XI.

Ochrona zdrowia

A. System ochrony zdrowia

1. Dostp do dokumentacji medycznej czonkw rodziny zmarego pacjenta, ktrzy za jego ycia nie zostali upowanieni do dostpu do tej dokumentacji

Wpywajce do Rzecznika skargi na nieudostpnienie rodzinie zmarego pacjenta dokumentacji medycznej dotyczyy przede wszystkim sytuacji, w ktrej pacjent zosta umieszczony w szpitalu w stanie wykluczajcym moliwo zoenia owiadczenia woli upowaniajcego do dostpu do dokumentacji medycznej. Z art. 26 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 276 wynika, e po mierci pacjenta, prawo wgldu w dokumentacj medyczn ma osoba upowaniona przez pacjenta za ycia. Przyjte rozwizanie ma na celu ochron danych osobowych zmarego pacjenta (danych o jego stanie zdrowia). Regulacja ta rodzi jednak komplikacje w sytuacji, gdy osoby bliskie zmarego pacjenta zamierzaj dochodzi od zakadu opieki zdrowotnej przysugujcych im (np. z tytuu bdw lekarskich) roszcze: o zwrot kosztw leczenia i pogrzebu, rent, jednorazowe odszkodowanie oraz zadouczynienie za krzywd z powodu mierci osoby bliskiej (art. 446 k.c.). Obowizek udostpnienia dokumentacji medycznej sdowi przez podmiot udzielajcy wiadcze zdrowotnych aktualizuje si dopiero wwczas, gdy sprawa zawisa przed sdem. Pojawia si zatem pytanie, czy wystarczajc podstaw do udostpnienia danych o stanie zdrowia osobom, ktrym przysuguj roszczenia okrelone w art. 446 k.c. moe stanowi art. 27 ust. 2 pkt 5 ustawy o ochronie danych osobowych 277, zgodnie z ktrym dopuszczalne jest przetwarzanie danych o stanie zdrowia, jeeli s one niezbdne do dochodzenia praw przed sdem. Rzecznik zwrcia si 278 do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 279, e problem poruszony w wystpieniu Rzecznika by ju sygnalizowany Generalnemu Inspektorowi
276 277 278 279

Ustawa z 6 listopada 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417, z pn. zm.). Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 1001, poz. 926, z pn. zm.). RPO-632759-V/11 z 12 stycznia 2011 r. Pismo z 31 stycznia 2011 r.

128

Ochrony Danych Osobowych przez Rzecznika Praw Pacjenta. Ustawa o ochronie danych osobowych nie ma jednak zastosowania do informacji o osobach zmarych, zatem problem dostpu do dokumentacji medycznej czonkw rodziny zmarego pacjenta, ktrzy za jego ycia nie zostali upowanieni do dostpu do takiej dokumentacji pozostaje poza zakresem zada organu ochrony danych osobowych. W ocenie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych zasadne jest rozwaenie wprowadzenia zblionej do art. 27 ust. 2 pkt 5 ustawy o ochronie danych osobowych normy w przepisach szczeglnych dotyczcych udostpniania dokumentacji medycznej, tj. ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie rodzajw i zakresu dokumentacji medycznej w zakadach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania 280. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych zaoferowa sw pomoc w trakcie prac legislacyjnych zmierzajcych do rozwizania powyszego problemu. Rzecznik zamierza nada impuls legislacyjny w tej kwestii.
2. Reforma systemu ubezpieczenia zdrowotnego rolnikw

W wyroku 281 z dnia 26 padziernika 2010 r. Trybuna Konstytucyjny uzna art. 86 ust. 2 w zwizku z art. 86 ust. 1 pkt 1 ustawy o wiadczeniach publicznych do wskazanych
282

opieki

zdrowotnej na

finansowanych

ze

rodkw wszystkich

w zakresie, w jakim okrela zobowizanie budetu pastwa skadek nim ubezpieczenie i ich zdrowotne rolnikw domownikw, podlegajcych

finansowania w

ubezpieczeniu spoecznemu rolnikw z mocy ustawy, prowadzcych dziaalno rolnicz bez wzgldu na wysoko osiganych przez nich przychodw, za niezgodny z art. 32 ust. 1 w zwizku z art. 84 i art. 2 Konstytucji. Przepis ten mia utraci moc obowizujc w dniu 3 lutego 2012 r. Tymczasem z informacji prasowych 283 wynikao, i w grudniu

280 281 282 283

Rozporzdzenie z 21 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 247, poz. 1819). Sygn. akt K 58/07. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z pn. zm.). Gazeta Prawna z dnia 1012 czerwca 2011 r., Rzd zmusi rolnikw do pacenia za leczenie.

129

2010 r. odbyo si ostatnie posiedzenie Midzyresortowego Zespou ds. Reformy Systemu Ubezpieczenia Spoecznego Rolnikw. Zaistniaa sytuacja budzia obawy, czy w zwizku z tym przed dniem, w ktrym nastpi utrata mocy dotychczas obowizujcych regulacji, dojdzie do ich nowelizacji. Przedstawiony problem dotyczy ponad 1,6 miliona rolnikw oraz czonkw ich rodzin, a niedotrzymanie terminu zakrelonego przez Trybuna Konstytucyjny moe spowodowa, i ta grupa spoeczna nie bdzie podlegaa ubezpieczeniu. W zwizku z tym istniao ryzyko, e od dnia 4 lutego 2012 r. osoby te bd musiay samodzielnie pokrywa koszty z tytuu pobieranych wiadcze zdrowotnych. Rzecznik zwrcia si 284 do Ministra Zdrowia z prob o poinformowanie o planowanych w sprawie dziaaniach. W odpowiedzi poinformowano 285 Rzecznika, e organem waciwym do podjcia prac legislacyjnych majcych na celu wykonanie wyroku Trybunau Konstytucyjnego jest Midzyresortowy Zesp ds. Reformy Systemu Ubezpieczenia Spoecznego Rolnikw. Wobec powyszego Rzecznik zwrcia si 286 do Ministra - Czonka Rady Ministrw, bdcego przewodniczcym Midzyresortowego Zespou ds. Reformy Systemu Ubezpieczenia Spoecznego Rolnikw, z prob o poinformowanie o planowanych dziaaniach w sprawie nowelizacji przepisu zakwestionowanego przez Trybuna Konstytucyjny. W odpowiedzi poinformowano 287, e trwaj prace studialne, ktrych celem jest przygotowanie rozwiza, moliwych do przyjcia i wdroenia przed dniem 4 lutego 2012 r. tj. dniem utraty mocy obowizujcych regulacji ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych, uznanych wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego za niezgodne z Konstytucj. Zgodnie ze wstpn propozycj, poza moliwoci opacania skadki zdrowotnej wyznaczonej na zasadzie ryczatowej, ktrej podstaw mogaby by np. wielko gospodarstwa wyraona w hektarach fizycznych, kady z rolnikw powinien posiada
284 285 286 287

RPO-676961-V/11 z 5 lipca 2011 r. Pismo z 11 lipca 2011 r. RPO-676961-V/11 z 21 lipca 2011 r. Pismo z 29 lipca 2011 r.

130

prawo do wyliczenia skadki zdrowotnej w oparciu o rzeczywicie uzyskany dochd. Natomiast ze rodkw budetu pastwa podlegayby finansowaniu skadki rolnikw nie uzyskujcych dochodu, tak aby operacja ta nie spowodowaa uszczuplenia rodkw bdcych w dyspozycji NFZ. Istotnie, w dniu 13 stycznia 2012 r. Sejm uchwali ustaw o skadkach na ubezpieczenie zdrowotne rolnikw w 2012 roku.
3. Kwalifikacje wymagane od wiadczeniodawcw realizujcych czynnoci z zakresu zaopatrzenia w rodki pomocnicze i wyroby medyczne

Rzecznik otrzymaa wniosek zawierajcy zastrzeenia dotyczce treci zacznika Nr 3 do zarzdzenia Prezesa NFZ w sprawie okrelenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju zaopatrzenie w wyroby medyczne bdce przedmiotami ortopedycznymi oraz rodkami pomocniczymi 288. Zacznik, ustalajc warunki realizacji wiadcze zakada, w kadym miejscu obsugi wiadczeniobiorcw w godzinach realizacji wiadcze, sta obecno osoby z wyksztaceniem co najmniej rednim oraz kwalifikacjami nabytymi do dnia 10 lutego 2009 r. w ramach kursu z zakresu towaroznawstwa materiaw medycznych organizowanego zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2003 r. w sprawie kwalifikacji osb wydajcych produkty lecznicze w placwkach obrotu pozaaptecznego, a take wymogw jakim powinien odpowiada lokal i wyposaenie tych placwek oraz punktw aptecznych. Wprowadzony cenzus czasowy uniemoliwia realizacj wiadcze w omawianym zakresie przez osoby, ktre odbyy wymagany kurs i uzyskay zawiadczenie o jego ukoczeniu po tej dacie. Wyjanienia NFZ w tej sprawie nie s przekonujce, tym bardziej, e ustawa Prawo farmaceutyczne 289 na podstawie ktrej zostao wydane rozporzdzenie z dnia 10 stycznia 2003 r., upowaniaa jedynie do uregulowania kwalifikacji osb wydajcych produkty lecznicze w placwkach obrotu pozaaptecznego. Rzecznik zwrcia si 290 z prob o zajcie stanowiska w
288 289 290

Zarzdzenie z 29 padziernika 2009 r. nr 58/2009/DSOZ. Ustawa z 6 wrzenia 2001 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 1381, z pn. zm.). RPO-679315-V/11 z 3 sierpnia 2011 r.

131

sprawie oraz rozwaenie potrzeby podjcia dziaa w kierunku zmiany kwestionowanego przepisu. Minister nie podzieli 291 stanowiska przedstawionego w wystpieniu Rzecznika. Jednoczenie poinformowa, e Minister Zdrowia bada zarzdzenie w sprawie okrelenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju zaopatrzenie w wyroby medyczne bdce przedmiotami ortopedycznymi oraz rodkami pomocniczymi i nie stwierdzi przekroczenia uprawnie przez Prezesa NFZ w zakresie okrelenia warunkw zawierania umw w rodzaju zaopatrzenia w wyroby medyczne bdce przedmiotami ortopedycznymi oraz rodkami pomocniczymi. Oznacza to, e problem pozosta nierozwizany.
4. Dostp osb bezdomnych do wiadcze zdrowotnych

2011

r.

Rzecznik

po

raz

kolejny 292

podniosa

kwesti

niewystarczajcych rozwiza prawnych w zakresie finansowania pomocy medycznej osobom bezdomnym. Podmiotowy zakres stosowania ustawy o wiadczeniach publicznych
293

opieki

zdrowotnej

finansowanych

ze

rodkw

stwarza moliwo korzystania ze wiadcze opieki

zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych przez znaczn cz bezdomnych. Ponadto zgodnie z ustaw o pomocy spoecznej 294 osobom bezdomnym i innym osobom nie majcym dochodu oraz moliwoci uzyskania wiadcze na podstawie przepisw o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych, moe by przyznany zasiek celowy na pokrycie czci lub caoci wydatkw na wiadczenia zdrowotne. Uzyskanie wiadcze zdrowotnych na podstawie powyszych regulacji poprzedzone jest sformalizowan i skomplikowan procedur, zupenie niedostosowan do istoty bezdomnoci. Istnieje bowiem grupa osb bezdomnych, ktra nie podejmie adnych dziaa w kierunku uzyskania podstaw do korzystania ze wiadcze pomocy spoecznej oraz opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Niezbdne s
291 292 293 294

Pismo z 17 sierpnia 2011 r. Informacja RPO za 2010 r., str. 149. Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z pn. zm.). Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z pn. zm.).

132

zatem rozwizania systemowe, ktre pozwol na objcie tych osb opiek medyczn. Zdaniem Rzecznika owe rozwizania systemowe powinny polega na stworzeniu podstaw prawnych oraz zapewnieniu rde i sposobu finansowania niezbdnych wiadcze medycznych oraz uproszczeniu procedur dostpu osb bezdomnych i nieubezpieczonych do zakadw opiekuczo-leczniczych i zakadw pielgnacyjnoopiekuczych oraz domw pomocy spoecznej. Rzecznik zwrcia si 295 do Ministra Zdrowia z prob o zajcie stanowiska i podjcie dziaa w tej sprawie. W odpowiedzi Minister poinformowa 296, e dostrzega problem osb, ktre z wasnego wyboru nie korzystaj z instrumentw pomocy spoecznej, a zatem osb ktre nie bd mogy by objte ubezpieczeniem zdrowotnym. Osoby takie mog korzysta ze wiadcze opieki zdrowotnej na podstawie decyzji potwierdzajcej prawo do tych wiadcze, wydanej w trybie art. 54 ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Procedura ustalania kryterium dochodowego, niezbdnego dla wydania tej decyzji, w konkretnych przypadkach moe okaza si zbyt sformalizowana. Praktycznym problemem w tym zakresie okazuje si najczciej ustalanie tosamoci osb, ktrym decyzja ma by wydana. Jednake brak zbadania istnienia przesanek uprawniajcych te osoby do otrzymania decyzji oznaczaby ich wydawanie kadej osobie, bez wzgldu na to, czy speniaaby kryterium dochodowe, czy te nie. Wizaoby si to rwnie ze skutkami finansowymi dla caego systemu ochrony zdrowia oraz z koniecznoci ponoszenia zwikszonych nakadw na ochron zdrowia. W Ministerstwie trwaj prace analityczne nad rozwizaniami prawnymi, ktre znajd si w planowanym projekcie ustawy zmieniajcej ustaw o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Przedmiotem rozwaa bd rwnie potencjalne moliwoci zmian w procedurze wydawania decyzji potwierdzajcych prawo do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych

295 296

RPO-630971-V/09 z 3 sierpnia 2011 r. Pismo z 12 wrzenia 2011 r.

133

ze rodkw publicznych, a projekt takiej nowelizacji z pewnoci zostanie przedoony do zaopiniowania.

5. Dokumentowanie uprawnie do wiadcze opieki zdrowotnej

Mimo niemal dwunastoletniego okresu obowizywania systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, ktry od pocztku zakada wydanie ubezpieczonym karty ubezpieczenia zdrowotnego, dotychczas karta ta nie zostaa wydana. Brak zatem jednolitego dokumentu potwierdzajcego prawo ubezpieczonego do wiadcze opieki zdrowotnej, a te dokumenty, ktre formalnie mog spenia tak rol opieraj si na wielu aktach prawnych. Utrudnia to w praktyce stwierdzenie uprawnie do wiadcze zdrowotnych. Problem z identyfikacj osb ubezpieczonych nabra dodatkowego znaczenia w zwizku z wejciem w ycie z dniem 1 stycznia 2012 r. przepisw ustawy o refundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych 297. Ustawa ta przewiduje, e osoba uprawniona (lekarz, lekarz dentysta, felczer, starszy felczer) jest obowizana do zwrotu Narodowemu Funduszowi Zdrowia kwoty stanowicej rwnowarto kwoty nienalenej refundacji wraz z odsetkami ustawowymi, m.in. w przypadku wypisania recepty Rada niezgodnej Lekarska z uprawnieniami wiadczeniobiorcy. jednoznacznego Naczelna weryfikowania zarekomendowaa 298 do lekw

lekarzom i lekarzom dentystom - z uwagi na brak moliwoci uprawnie pacjenta refundowanych i skomplikowany system kilkunastu aktw prawnych regulujcych kwestie uprawnie do wiadcze - aby po 1 stycznia 2012 r. powstrzymywali si od orzekania o uprawnieniach pacjentw do recept refundowanych oraz od wpisywania odpatnoci, o ktrej mowa w art. 6 ustawy poprzez zamieszczanie na recepcie adnotacji Refundacja leku do decyzji NFZ. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 299 do Ministra Zdrowia z prob o podjcie dziaa w kierunku rozwizania problemu weryfikacji ubezpieczonych i dokumentowania uprawnie do
297 298 299

Ustawa z 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 696). Uchwaa z 2 grudnia 2011 r. Nr 25/11/P-VI. RPO-634382-V/09 z 19 grudnia 2011 r.

134

wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Niezbdne jest take ustalenie osb odpowiedzialnych za 12-letnie zaniedbanie. W odpowiedzi Minister wyjani 300, i w celu zagwarantowania ubezpieczonemu jak najmniej obciajcego sposobu potwierdzania jego uprawnie podstawow weryfikacja do korzystania Zdrowia form on-line. ze wiadcze uprawnie opieki bdzie zdrowotnej z w Ministerstwie wypracowano Weryfikacja koncepcj, zgodnie ktr przez

potwierdzania

elektroniczna bdzie

przeprowadzana

wiadczeniodawc w dniu udzielania wiadczenia, poprzez bezporednie poczenie z baz Centralnego Wykazu Ubezpieczonych NFZ. Dziki nowym rozwizaniom pacjent zostanie zwolniony z obowizku okazywania dokumentu potwierdzajcego uprawnienie do wiadcze, natomiast bdzie mia obowizek okazania dokumentu potwierdzajcego tosamo pacjenta. Projekt zmiany ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych w najbliszym czasie zostanie skierowany do uzgodnie zewntrznych. Odnoszc si do kwestii elektronicznej karty ubezpieczenia zdrowotnego Minister Zdrowia poinformowa, i przepis art. 13 ustawy o dowodach osobistych umoliwia wykorzystanie dowodu osobistego jako karty ubezpieczenia zdrowotnego w rozumieniu ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Ustawa o dowodach przewiduje dodatkow przestrze do implementacji funkcjonalnoci zwizanych z kart ubezpieczenia zdrowotnego tj. dokonywania potwierdzenia wykonania wiadczenia oraz potwierdzenia uprawnie do korzystania ze wiadcze.
6. Finansowanie stwierdzenia przez lekarza zgonu w przypadku mierci osoby poza jej miejscem zamieszkania

2011

r.

Rzecznik

badaa

problem

braku

kontraktach

zawieranych przez lekarzy z Narodowym Funduszem Zdrowia pozycji stwierdzenie zgonu. W odpowiedzi na wystpienie Rzecznika Prezes
300

Pismo z 17 stycznia 2012 r.

135

Narodowego Funduszu Zdrowia wskaza na art. 11 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarych 301 oraz rozporzdzenie Ministra Zdrowia w sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wypeniania 302 wywodzc, e procedura wystawiania wobec osoby zmarej karty zgonu i zwizanego z tym stwierdzenia zgonu nie jest objta przedmiotem regulacji ustawy o wiadczeniach publicznych
303

opieki

zdrowotnej

finansowanych

ze

rodkw

, a w konsekwencji nie jest i nie moe by wyszczeglniona

w zarzdzeniach Prezesa NFZ jako pozycja objta finansowaniem przez NFZ. Jednoczenie Prezes NFZ wskaza na potrzeb nowelizacji istniejcych uregulowa okrelajcych procedury wystawiania kart zgonu wraz z czynnociami stwierdzenia zgonu. Rzecznik zwrcia si 304 do Ministra Zdrowia z prob o rozwaenie przedstawionej kwestii i uwzgldnienie rozwizania wskazanego problemu w pracach Zespou przy Ministrze Zdrowia do spraw opracowania projektu zaoe nowej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarych. Minister podzieli 305 stanowisko wyraone w wystpieniu Rzecznika, i problematyka stwierdzenia zgonu wymaga nowych uregulowa prawnych odpowiadajcych rzeczywistoci spoecznej, gospodarczej i administracyjnej. Obowizujca ustawa nie uwzgldnia intensywnych zmian spoecznych, obyczajowych i technicznych, jakie nastpiy od czasu jej uchwalenia, co powoduje liczne kopoty wykonawcze i interpretacyjne przy stosowaniu jej przepisw. W zwizku z faktem, i prac rozpocz midzyresortowy zesp roboczy do spraw opracowania projektu zaoe do ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarych, na najbliszym posiedzeniu zostanie przedyskutowana przedmiotowa kwestia i wypracowane zostan rozwizania zmierzajce do moliwe szybkiego uregulowania problematycznych zagadnie.

301 302 303 304 305

Ustawa z 31 stycznia 1959 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 111, poz. 687, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 7 grudnia 2001 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1782, z pn. zm.). Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z pn. zm.). RPO-665691-XVIII/10 z 26 padziernika 2011 r. Pismo z 22 listopada 2011 r.

136
B. Ochrona praw pacjentw
1. Stosowanie rodkw przymusu bezporedniego wobec pacjentw, w przypadkach nieobjtych przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego 306 dopuszcza moliwo zastosowania przymusu bezporedniego wobec osb z zaburzeniami psychicznymi. Stosowanie przymusu bezporedniego wymaga zachowania przewidzianej przez ustawodawc procedury oraz podlega kontroli. Przesanki do zastosowania przymusu bezporedniego wystpuj take w przypadku niektrych chorych somatycznie. Jednak problem ten nie zosta uregulowany, pomimo e ochrona praw pacjentw przemawia za koniecznoci sprecyzowania warunkw i dokonywania oceny zasadnoci zastosowania bezpieczestwa procedur przymusu chorych i bezporedniego, zabezpieczenia rodki z uwzgldnieniem niezbdnych bezporedniego wykonania przymusu

medycznych.

Obecnie

stosowane s poza oddziaami psychiatrycznymi niejednokrotnie bez uprzedzenia pacjenta i jego opiekunw oraz bez zachowania szczeglnej ostronoci i dbaoci o dobro chorego i jego godno. Omawiany problem by ju przedmiotem wystpienia 307 Rzecznika. W odpowiedzi udzielonej wwczas przez Ministra Zdrowia znalazy si jedynie informacje o dziaaniach na rzecz ochrony praw pacjenta wczesnego Biura Praw Pacjenta oraz wejciu w ycie przepisw ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 308. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 309 do Ministra Zdrowia z prob o podjcie dziaa legislacyjnych w kierunku uregulowania sprawy stosowania przymusu bezporedniego w przypadkach nie objtych przepisami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. W odpowiedzi poinformowano 310, e wtpliwoci podniesione w wystpieniu Rzecznika, co do braku moliwoci stosowania rodkw przymusu bezporedniego wobec pacjentw przebywajcych w innych ni szpitale
306 307 308 309 310

psychiatryczne

podmiotach

leczniczych,

nie

znajduj

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z pn. zm.). Informacja RPO za 2008 r., str. 253. Ustawa z 6 listopada 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417). RPO-680333-V/11 z 11 sierpnia 2011 r. Pismo z 23 sierpnia 2011 r.

137

uzasadnienia w obowizujcych przepisach prawa. Majc wiadomo wystpowania u pacjentw chorych somatycznie zaburze psychicznych, w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego 311 ustawodawca przewidzia moliwo zastosowania wobec tych pacjentw, okrelonych w ustawie rodkw przymusu bezporedniego. Przywoana ustawa nie okrela na jakim tle musz wystpowa zaburzenia psychiczne, aby mona byo zastosowa przymus bezporedni. Osoba ze schorzeniem neurologicznym, urazem, z zatruciem czy chorob wewntrzn, wykazujca inne zakcenia czynnoci psychicznych, ktre zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane s do zaburze psychicznych, spenia przesanki zawarte w definicji ustawowej "osoby z zaburzeniami psychicznymi" zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 3 wspomnianej ustawy. Jednoczenie, uwzgldniajc trudnoci w interpretacji przepisw ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przez stosujcych je wiadczeniodawcw, jak rwnie potrzeb ochrony praw pacjentw, przy okazji najbliszej nowelizacji przedmiotowej ustawy zaproponowane zostan propozycje zmian przepisw regulujcych opisan problematyk, w celu uniknicia wtpliwoci i problemw interpretacyjnych.
2. Zakaz palenia wyrobw tytoniowych w zakadach psychiatrycznych

Do Rzecznika wpyway skargi pacjentw oraz kierownikw zakadw psychiatrycznych dotyczce cakowitego zakazu palenia wyrobw tytoniowych w tych placwkach, wynikajcego z przepisw ustawy o ochronie zdrowia przed nastpstwami uywania tytoniu i wyrobw tytoniowych 312. Osoby zwracajce si do Rzecznika wskazyway na negatywne efekty zakazu palenia (pogorszenie stanu psychicznego pacjentw, nielegalny handel papierosami itp.) oraz na due trudnoci z egzekwowaniem powyszego zakazu. W ocenie Rzecznika, ze wzgldu na szczegln sytuacj pacjentw zakadw psychiatrycznych zasadne byoby ponowne przeanalizowanie
313

przedstawionego

problemu.

Rzecznik zwrcia si
311 312 313

do Ministra Zdrowia z prob o rozwaenie

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z pn. zm.). Ustawa z 9 listopada 1995 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z pn. zm.). RPO-651112-V/11 z 1 grudnia 2011 r.

138

nowelizacji przepisw ustawy o ochronie zdrowia przed nastpstwami uywania tytoniu one i wyrobw tytoniowych zakaz palenia w na zakresie, terenie w jakim wprowadzaj cakowity zakadw

psychiatrycznych.
3. Wyraanie przez osoby maoletnie zgody na leczenie

Trybuna Konstytucyjny rozpozna wniosek 314 Rzecznika zoony w 2010 r. w sprawie wyraania przez osoby maoletnie zgody na leczenie. Zdaniem Rzecznika ustawodawca posuy si niewaciwym kryterium wprowadzajc ograniczenia w korzystaniu przez osoby maoletnie z tej konstytucyjnej wolnoci (art. 41 ust. 1 Konstytucji). Artyku 47 Konstytucji gwarantuje kademu prawo do ochrony ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu osobistym. Ustawodawca, okrelajc granic autonomii woli maoletniego pacjenta posuy si niewaciwym kryterium. Wyznaczy t granic posugujc si wycznie sztywnym kryterium wieku, podczas gdy postpujc zgodnie z Konstytucj powinien przede wszystkim odwoa si do stopnia jego dojrzaoci oraz zdolnoci do ksztatowania wasnych pogldw. Wyrokiem 315 Trybunau Konstytucyjnego zakwestionowane przez Rzecznika przepisy uznane zostay za zgodne z Konstytucj.

314 315

Informacja RPO za 2010 r., str. 160. Wyrok TK z 11 padziernika 2011 r., sygn. akt K 16/10.

139

XII.

Ochrona praw rodziny

A. wiadczenia rodzinne
1. Ustalanie dochodu warunkujcego prawo do wiadcze rodzinnych

We wnioskach wpywajcych do Rzecznika poruszane byy problemy wystpujce przy ustalaniu dochodu warunkujcego prawo do wiadcze rodzinnych na podstawie przepisw ustawy o wiadczeniach rodzinnych 316. Zgodnie z art. 3 pkt 2 tej ustawy, dochd rodziny oznacza przecitny miesiczny dochd czonkw rodziny uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzajcym okres zasikowy. Dochd rodziny stanowicy podstaw ustalania uprawnie do wiadcze moe zosta pomniejszony o dochd utracony lub zosta powikszony o dochd uzyskany. W skad dochodu wchodz te nalenoci alimentacyjne. Wyegzekwowanie z duym opnieniem nalenych alimentw stanowi przeszkod w nabyciu prawa do zasiku rodzinnego i dodatkw do zasiku. W orzecznictwie zajmowane jest take odmienne stanowisko, zgodnie z ktrym do dochodu rodziny w roku kalendarzowym poprzedzajcym okres zasikowy naley doliczy tylko cz kwoty zalegych alimentw wypaconej wierzycielowi, odpowiadajc kwocie alimentw za kady miesic roku kalendarzowego poprzedzajcego okres zasikowy. Do przekroczenia kryterium dochodowego dochodzi rwnie w przypadku wypaty na skutek orzeczenia sdowego wyrwnania renty rodzinnej, a take innych zalegych nalenoci. Kolejnym problemem jest brak moliwoci odliczenia od dochodu rodziny dochodw utraconych w sytuacji zawieszenia pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej. Zasady pomocy finansowej dla dzieci w rodzinach ubogich, w szczeglnoci w rodzinach niepenych, powinny by wyjtkowo jasne i przejrzyste. Dlatego te Rzecznik zwrcia si 317 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej o przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach. W odpowiedzi Minister wyjani 318, e wszelkie kwoty alimentw na rzecz dzieci, otrzymane w roku kalendarzowym poprzedzajcym dany

316 317 318

Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z pn. zm.). RPO-668163-III/11 z 2 marca 2011 r. Pismo z 14 marca 2011 r.

140

okres zasikowy - zarwno alimenty biece, jak i zalege za poprzednie lata - powinny zosta uwzgldnione przy obliczaniu dochodu rodziny, na podstawie ktrego ustalane jest prawo do zasiku rodzinnego. Odnoszc si do kwestii pogorszenia si sytuacji dochodowej rodziny na skutek zawieszenia prowadzenia pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej poinformowano, e przejciowy brak dochodw z tytuu prowadzonej dziaalnoci np. na skutek zawieszenia tej dziaalnoci, nie jest traktowany jako utrata dochodu dla potrzeb ustalania prawa do zasiku rodzinnego. Obnienie dochodw uzyskiwanych z tytuu prowadzonej dziaalnoci gospodarczej m.in. na skutek zawieszenia tej dziaalnoci znajdzie odzwierciedlenie w wysokoci dochodw rodziny stanowicych podstaw do ustalenia prawa do zasiku rodzinnego na kolejny okres zasikowy.
2. Wysoko dodatku do zasiku rodzinnego z tytuu samotnego wychowywania dziecka

W 2011 r. do Rzecznika zwrci si Rzecznik Praw Dziecka z wnioskiem o zaskarenie do Trybunau Konstytucyjnego art. 11a ust. 3 oraz art. 11a ust. 4 ustawy o wiadczeniach rodzinnych z uwagi na niezgodno z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Rwnie w skargach kierowanych do Rzecznika zarzucano kwestionowanym przepisom, e pozbawiaj one prawa do dodatku z tytuu samotnego wychowywania trzeciego i nastpnych dzieci. Przepisy art. 11a ust. 3 powyszej ustawy ustalaj maksymaln sum dodatkw z tytuu samotnego wychowywania dziecka na 340,00 z miesicznie, co przy kwocie tego dodatku w wysokoci 170,00 z na dziecko oznacza, e dodatek moe by przyznany jedynie dla dwojga dzieci osoby samotnie je wychowujcej. Podobny wniosek naley wyprowadzi z brzmienia art. 11a ust. 4 w stosunku do osoby samotnie wychowujcej dziecko niepenosprawne. Samotne wychowywanie kolejnych dzieci (trzeciego i nastpnych) nie zwiksza wysokoci kwoty przysugujcego dodatku, mimo e sytuacja materialna samotnych rodzicw posiadajcych troje i wicej dzieci jest niewtpliwie trudniejsza. W opinii Rzecznika skoro ustawodawca uzna potrzeb

141

udzielenia

wsparcia

ze

rodkw

publicznych

osobom

samotnie

wychowujcym dzieci, to nie mona znale racjonalnych przesanek uzasadniajcych wyeliminowanie moliwoci uzyskania prawa do dodatku z tytuu samotnego wychowywania dziecka na trzecie i nastpne dzieci w rodzinie. Zaskarone przepisy art. 11a ust. 3 oraz art. 11a ust. 4 ustawy o wiadczeniach rodzinnych s niezgodne z zasad rwnoci (art. 32 ust. 1 Konstytucji) w zwizku z zasad szczeglnej pomocy pastwa rodzinom niepenym (art. 71 ust. 1 Konstytucji) oraz zasad sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji). Ponadto art. 11a ust. 4 ustawy jest niezgodny z zasad pomocy osobom niepenosprawnym (art. 69 Konstytucji) oraz z art. 23 ust. 2 w zwizku z art. 3 Konwencji o Prawach Dziecka. W zwizku z powyszym Rzecznik wniosa 319 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci zaskaronych przepisw z Konstytucj. Trybuna Konstytucyjny wszcz 320 postpowanie w sprawie.
3. Prawo do wiadczenia pielgnacyjnego w rodzinie

Rzecznik zgosia 321 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczcej zbadania zgodnoci art. 17 ust. 5 pkt ustawy o wiadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim przepis ten odmawia uprawnionemu prawa do dodatku do zasiku rodzinnego, o ktrym mowa w art. 10 ustawy albo do wiadczenia pielgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie - w przypadku rodziny dotknitej niepenosprawnoci kilkorga dzieci z art. 2, art. 18, art. 32 ust. 1 art. 71 ust. 1 Konstytucji. W ocenie Rzecznika zakwestionowany przepis jest niezgodny z zasad rwnoci w zwizku z zasad szczeglnej pomocy pastwa rodzinom wychowujcym dzieci niepenosprawne, a take zasad ochrony maestwa oraz zasad sprawiedliwoci spoecznej. Z brzmienia zakwestionowanego przepisu wynika jasno, e wiadczenie pielgnacyjne nie przysuguje, jeeli osoba ubiegajca si o nie, albo inna osoba z rodziny zainteresowanego nabyciem tego prawa ma ju ustalone
319 320 321

RPO-665402-III/11 z 28 lipca 2011 r. Sygn. akt K 28/11. RPO-670440-III/11 z 27 czerwca 2011 r., sygn. akt SK 7/11.

142

prawo do wiadczenia pielgnacyjnego na to lub inne dziecko. Nie moe wic dwm czonkom rodziny przysugiwa jednoczenie prawo do wiadczenia pielgnacyjnego, choby nawet warunki do jego przysugiwania speniono na rne dzieci. Obejmuje to przypadki, w ktrych osobie ubiegajcej si o wiadczenie pielgnacyjne ju przyznano wczeniej wiadczenie pielgnacyjne, bez wzgldu czy na to samo, czy te na inne dziecko, ale rwnie i te, w ktrych inna osoba wchodzca w skad jej rodziny ma ju takie prawo - albo na to samo, albo te na inne dziecko. Wynika z tego, e ustawodawca ustanowi zasad, zgodnie z ktr, na jedn rodzin przysuguje jedno prawo do wiadczenia pielgnacyjnego. Zasady tej nie uchyla ani wiksza liczba dzieci speniajcych warunki wymagane dla nabycia takiego prawa, ani te to, e sam ubiegajcy si spenia wraz z dzieckiem te warunki, ale w ubieganiu si o to samo prawo uprzedzia go inna osoba z rodziny. Zakwestionowana regulacja prawna nie ma charakteru relewantnego, ani te charakteru proporcjonalnego. Z tego wzgldu Rzecznik uwaa, e w niniejszej sprawie respektowanie zasady rwnoci wymaga uwzgldnienia przy okrelaniu przesanek nabycia prawa do wiadczenia pielgnacyjnego sytuacji rodzin wychowujcych wicej ni jedno dziecko niepenosprawne, a brak uwzgldnienia tego kryterium stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady rwnoci, a take innych, wyej powoanych standardw konstytucyjnych. Skarga konstytucyjna oczekuje na wyznaczenie przez Trybuna Konstytucyjny terminu rozprawy.
3. Pomoc pastwa dla rodzin znajdujcych si w trudnej sytuacji materialnej, nie majcych uprawnie do wiadcze rodzinnych z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego

Do Rzecznika wpyway skargi od osb, ktrych rodziny znajduj si w trudnej sytuacji materialnej, a mimo to nie mog liczy na adn pomoc finansow pastwa z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego uprawniajcego do wiadcze rodzinnych. W ustawie o wiadczeniach rodzinnych zostay ustalone progi dochodowe bdce podstawowym warunkiem uzyskania zasiku rodzinnego. Mimo e progi dochodowe

143

podlegaj weryfikacji co 3 lata, z uwzgldnieniem wynikw bada progu wsparcia dochodowego rodzin, nie ulegy one zmianie od wejcia w ycie ustawy tj. od 1 maja 2004 r. Okrelone w ustawie niskie kryterium dochodowe na osob w rodzinie powoduje, e pomoc finansow w postaci wiadcze rodzinnych maj szans otrzyma jedynie rodziny skrajnie ubogie. Z danych statystycznych publikowanych przez resort pracy i polityki spoecznej wynika jednoznacznie, i utrzymywanie progu dochodowego na niezmienionej przez okres 7 lat wysokoci powoduje drastyczny spadek zarwno liczby osb uprawnionych do wiadcze rodzinnych, jak i liczby wypaconych zasikw rodzinnych. Tendencja taka budzi zaniepokojenie, gdy nie jest ona wynikiem realnego wzrostu dochodw rodzin, a skutkiem braku waloryzacji ustawowych progw dochodowych. Powstaje zatem uzasadniona wtpliwo co do penego zakresu realizacji konstytucyjnej dyrektywy, z ktrej wynika nakaz udzielania przez wadze publiczne szczeglnej pomocy rodzinom znajdujcym si w trudnej sytuacji materialnej. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 322 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi Minister wyjani 323, e ostatnia weryfikacja wysokoci wiadcze rodzinnych przeprowadzona bya w 2009 r. Zakres tej weryfikacji okrelio rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie wysokoci dochodu rodziny albo dochodu osoby uczcej si stanowicych podstaw do ubiegania si o zasiek rodzinny oraz wysokoci wiadcze rodzinnych 324. Jak wynika z rozporzdzenia, nie zostay zmienione kryteria dochodowe uprawniajce do wiadcze rodzinnych, co jest zwizane z trudn sytuacj budetu pastwa. Kolejna weryfikacja bdzie przeprowadzona 1 listopada 2012 r. W Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej trwaj prace nad projektem zaoe zmiany ustawy o wiadczeniach rodzinnych i ustawy o pomocy spoecznej, w ktrym proponuje si wprowadzenie do dotychczasowych zasad przeprowadzania weryfikacji kwot kryterium dochodowego, uprawniajcego do wiadcze
322 323 324

RPO-681736-III/11 z 15 wrzenia 2011 r. Pismo z 17 padziernika 2011 r. Rozporzdzenie z 11 sierpnia 2009 r. (Dz.U. Nr 129, poz. 1058).

144

rodzinnych oraz kwot wiadcze rodzinnych i dokonywanych w tej sprawie rozstrzygni, dodatkowej zasady gwarantujcej minimalny poziom waloryzacji tych wielkoci. Kwoty kryterium dochodowego (oglna i dla rodzin z dzieckiem niepenosprawnym) oraz kwoty wiadcze rodzinnych podwyszane byyby co najmniej o wskanik wzrostu cen dbr i usug konsumpcyjnych za okres od ostatnio przeprowadzonej do bieco dokonywanej weryfikacji, tj. cznie za okres ostatnich 3 lat. B. Inne
1. Zastrzeenia dotyczce treci przepisw Kodeksu rodzinnego i opiekuczego wprowadzajcych nadmiernie dolegliwe procedury dla majcych pen zdolno do czynnoci prawnych osb chorych psychicznie bd niepenosprawnych intelektualnie, chccych zawrze zwizek maeski

Na mocy art. 5 k.r.o. kierownik Urzdu Stanu Cywilnego w razie wtpliwoci co do istnienia okolicznoci wyczajcej zawarcie zamierzonego maestwa zwraca si do sdu o rozstrzygnicie, czy maestwo moe by zawarte. Przepis art. 12 k.r.o. stanowi o zakazie zawierania maestw przez osoby dotknite chorob psychiczn albo niedorozwojem umysowym; jedynie sd moe zezwoli takim osobom na zawarcie maestwa, o ile uzna, e stan zdrowia lub umysu takiej osoby nie zagraa maestwu ani zdrowiu przyszego potomstwa. Zdaniem Rzecznika oba przepisy wymagaj zmian legislacyjnych. Rozwizaniem minimalnym byoby dostosowanie ich do aktualnej terminologii i stanu wiedzy medycznej, a take rezygnacja z przesanek wicych zgod na zawarcie maestwa ze zdrowiem przyszego potomstwa. Ponadto, w wietle przepisw Konwencji o prawach osb z niepenosprawnociami, naley zastanowi si nad cakowit rezygnacj z przeszkody maeskiej zawartej w art. 12 k.r.o. Rzecznik zwrcia si 325 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o rozwaenie zasadnoci podjcia dziaa legislacyjnych w poruszanej kwestii.

325

RPO-673676-IV/11 z 3 sierpnia 2011 r.

145

odpowiedzi

poinformowano 326 Rzecznika,

problematyka

dotyczca zakazu zawierania maestw przez osoby dotknite chorob psychiczn albo niedorozwojem umysowym pozostaje w zainteresowaniu dziaajcej przy Ministrze Sprawiedliwoci Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Majc na uwadze krytyczne oceny art. 12 k.r.o. wyraane przez rodowisko osb niepenosprawnych oraz przez lekarzy psychiatrw Komisja Kodyfikacyjna rozwaa skrelenie tego przepisu, jak rwnie art. 11 k.r.o. Osoba nie majca kompetencji do zrozumienia znaczenia i skutkw czynnoci prawnych moe mie poczucie odpowiedzialnoci wystarczajce do sprostania obowizkom maeskim. Z tych wzgldw rozwaa si wprowadzenie do Kodeksu rodzinnego i opiekuczego zamiast przepisw art. 11 i 12 nowej regulacji, zgodnie z ktr nie bdzie moga zawrze maestwa osoba dotknita zaburzeniami psychicznymi, postpowaniem ktre oraz nie pozwalaj tej osobie znaczenia kierowa i swoim uwiadomi sobie konsekwencji

obowizkw wynikajcych z zawarcia maestwa. Powysza norma nie stanowiaby podstawy do uniewanienia maestwa. Tak podstaw (kontroli ex post) pozostaby art. 15 (1) k.r.o., okrelajcy przesanki uniewanienia maestwa z powodu wad owiadczenia woli. Jednoczenie rozwaa si zmian art. 5 k.r.o, polegajc na zobowizaniu kierownika Urzdu Stanu Cywilnego w kadym przypadku, gdy dowie si o istnieniu przesanek uniemoliwiajcych zawarcie maestwa lub powemie wtpliwoci co do ich istnienia, do zwrcenia si do sdu o rozstrzygnicie. Sprawa bdzie nadal monitorowana przez Rzecznika.

326

Pismo z 23 wrzenia 2011 r.

146

XIII. Ochrona praw osb starszych

1. Dziaania podejmowane przez organy wadzy publicznej na rzecz osb starszych

Unia

Europejska

ogosia

Rok

2012

Europejskim

Rokiem

Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci Midzypokoleniowej. Celem tej inicjatywy jest uatwianie tworzenia kultury aktywnoci osb starszych w Europie w oparciu o zasad spoeczestwa otwartego na wszystkie grupy wiekowe. W wystpieniu do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej Rzecznik zwrcia si 327 z prob o poinformowanie o planowanych przez Ministerstwo dziaaniach i programach w wsparcia finansowego dla zainteresowanych podmiotw, tym zwaszcza organizacji

pozarzdowych chccych wczy si w realizacj celw Europejskiego Roku. W wystpieniu Rzecznik podkrelia, e wyzwania wynikajce z procesu starzenia si spoeczestw zostay wskazane w czci strategicznej Programu polskiej prezydencji w Radzie UE i znalazy swe odzwierciedlenie w priorytetach w obszarze zatrudnienia i polityki spoecznej: Solidarno pokole: w stron demograficznej przyszoci Europy, Aktywna Europa (Europa, ktra pracuje), Partnerstwo obywatelskie: wadze publiczne i organizacje pozarzdowe w realizacji celw polityki spoecznej. Podstawowymi dokumentami opracowanymi w ramach ONZ dotyczcymi problematyki osb starszych s Midzynarodowy Plan Dziaa i Kwestii Starzenia si Spoeczestw przyjty w 1982 r. w Wiedniu, a take Madrycki Midzynarodowy Plan Dziaania w Kwestii Starzenia si Spoeczestw z 2002 r. Polska przyja zobowizanie do realizacji Planu Madryckiego. Stan jego wdroenia oraz efekty podjtych dziaa powinny by oceniane co 5 lat. Obecnie trwa procedura Drugiego Przegldu Okresowego. Raporty krajowe powinny zosta przygotowane do dnia 31 padziernika 2011 r. Dlatego te Rzecznik zwrcia si take z prob o poinformowanie o wypracowanym stanowisku w sprawie stanu wdroenia Planu Madryckiego w Polsce.

327

RPO-673128-I/11 z 19 sierpnia 2011 r.

147

W odpowiedzi poinformowano 328 Rzecznika, e opracowany zosta raport dotyczcy realizacji przez Polsk dziaa na rzecz osb starszych, wpisujcych si w Madrycki program dziaania na rzecz osb starszych. Przedstawione w nim zostay podjte przez rzd w ostatnich latach dziaania w zakresie zmiany sposobu postrzegania osb starszych i ich roli w spoeczestwie, zwalczania dyskryminacji osb starszych, dostosowywania rodowiska do potrzeb osb starszych, zapewniania godziwego poziomu ycia, opieki i wsparcia osb starszych, polityki rynku pracy wobec starzenia si spoeczestwa, edukacji kierowanej do osb starszych, opieki zdrowotnej. W kolejnym wystpieniu do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej Rzecznik przekazaa uwagi do otrzymanej Informacji na temat podejmowanych w Polsce dziaa na rzecz osb starszych realizacja Madryckiego planu dziaania na rzecz osb starszych. Zakres informacji dotyczcych wyodrbnionych w dokumencie obszarw jest bardzo zrnicowany. Trudno stwierdzi, czy obszerno opisu ma wiadczy o miejscu poszczeglnych celw na licie priorytetw rzdu. Tymczasem, w wietle wytycznych, raport powinien wskazywa 3 do 5 najwikszych osigni pastwa od 2007 r. (kiedy odbywa si pierwszy przegld okresowy) oraz 3 do 5 najwaniejszych problemw, ktre powinny zosta rozwizane w przyszoci. Zbyt ze lakonicznie wzgldu na omwiono wiek. problem przeciwdziaania dyskryminacji Prezentacj

ograniczono w zasadzie do zatrudnienia i rynku pracy, z pominiciem takich obszarw jak ochrona zdrowia, czy dostp do usug (wykluczenie cyfrowe osb starszych). Optymistyczny obraz promocji zdrowia w rodowisku osb starszych i rozwoju opieki geriatrycznej pozostaje niestety w sprzecznoci z obserwacjami i ocenami ekspertw. Z uwagi na specyfik chorb wieku starszego niezbdne jest wdraanie szczeglnych form opieki zdrowotnej. Tymczasem liczba geriatrw w Polsce znajduje si znaczco poniej na orodkw minimalnych leczenia. potrzeb, tej Ponadto brakuje w te i dziaa nie nakierowanych odpowiednich
328

upowszechnienie

specjalizacji

tworzenie

Informacji

Pismo z 9 wrzenia 2011 r.

148

wykorzystano

wynikw

zrealizowanych

projektw

badawczych
329

okrelajcych sytuacj osb starszych. Rzecznik zwrcia si

z prob o

poinformowanie, czy planowane s dalsze prace nad Informacj tak, aby uczyni zado nie tylko odpowiednim wytycznym ONZ, ale take w celu wypracowania dokumentu krajowego wskazujcego na przyjte priorytety w szeroko rozumianej polityce spoecznej. W odpowiedzi poinformowano 330 Rzecznika, e resort pracy dooy wszelkich stara, by informacje podawane w Informacji na temat podejmowanych w Polsce dziaa na rzecz osb starszych - realizacja Madryckiego planu dziaania na rzecz osb starszych byy moliwie wyczerpujce, nie mg jednak wykroczy poza dane i oceny przekazane przez resorty oraz wynikajce z innych materiaw bdcych w dyspozycji resortu pracy. Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, dla ktrej opracowanie zostao przygotowane, nie zgosia adnych uwag ani prb o dodatkowe informacje. Na podstawie informacji przekazanych przez pastwa czonkowskie EKG ONZ sekretariat tej instytucji przygotuje raport przegldowy. Zostanie on przedstawiony w trakcie regionalnej konferencji powiconej realizacji planu madryckiego (Wiede, wrzesie 2012). Postulaty dotyczce przeprowadzenia bada, zmiany rozwiza i polityki adresowanej do osb starszych, zawarte w wystpieniu celem Rzecznika, przekazane zostan waciwym resortom,

odpowiedniego wykorzystania.
2. Konieczno poprawy systemu opieki zdrowotnej i pomocy osobom starszym

Konstytucja nakada na wadze publiczne obowizek zapewnienia szczeglnej opieki zdrowotnej m.in. osobom w podeszym wieku. Systematycznie postpuje proces starzenia si polskiego spoeczestwa. Tymczasem polski system opieki zdrowotnej i pomocy osobom starszym jest niewydolny oraz nieprzygotowany na gwatownie postpujce zmiany demograficzne. Z przedstawionych Rzecznikowi przez Przewodniczc oraz czonka Zespou do spraw gerontologii przy Ministrze Zdrowia,
329 330

RPO-673128-I/11 z 9 listopada 2011 r. Pismo z 7 grudnia 2011 r.

149

uwag zawartych w informacji pt. Geriatria i opieka geriatryczna w Polsce w roku 2011: stan obecny i pilne wyzwania wynika, e niewystarczajce jest ksztacenie lekarzy z zakresu geriatrii. Nastpuje zapa lecznictwa geriatrycznego - nie otwiera si nowych poradni geriatrycznych, nie zwiksza si liczby ek geriatrycznych, a w kolejnych szpitalach likwidowane s oddziay geriatryczne lub podejmowane s dziaania ograniczajce koszty funkcjonowania tych oddziaw. Nadal brak standardw postpowania przy udzielaniu wiadcze zdrowotnych z zakresu geriatrii. System finansowania wiadcze geriatrycznych nie uwzgldnia specyfiki terapii i opieki geriatrycznej, skazujc geriatri na marginalizacj geriatrycznych. orodkw ze Brak wzgldu take na wielochorobowo systemu pacjentw sprawnego gwarantujcego powinny

rzeczywist pomoc rodzinom opiekujcym si osobami starszymi, np. opieki krtkoterminowej. Wadze pastwowe przygotowa odpowiednie dziaania i rekomendacje dla polityki pastwa i samorzdu terytorialnego, ktre pozwoliyby na realn popraw jakoci ycia osb starszych i wyduenie okresu niezalenej egzystencji seniorw oraz popraw jakoci leczenia geriatrycznego i dostpnoci do wiadcze zdrowotnych. Rzecznik zwrcia si 331 do Ministra Zdrowia z prob o przekazanie informacji na temat dziaa i zamierze resortu zdrowia w kwestii poprawy systemu opieki zdrowotnej i pomocy osobom starszym. W odpowiedzi poinformowano 332 Rzecznika, e Minister dostrzega potrzeb wprowadzenia nowych rozwiza w opiece nad osobami starszymi w Polsce. Ministerstwo Zdrowia korzysta z dorobku naukowo badawczego wypracowanego w ramach projektu PolSenior, a eksperci uczestniczcy w jego opracowaniu s czonkami zespow opiniodawczo doradczych przy Ministrze Zdrowia: Zespou ds. gerontologii oraz Zespou ds. opieki dugoterminowej. Zesp ds. Gerontologii opracowa kryteria dla opieki geriatrycznej, w tym procedur "Caociowa Ocena Geriatryczna", ktr NFZ wprowadzi jako procedur medyczn w
331 332

RPO-690730-V/11 z 19 grudnia 2011 r. Pismo z 4 stycznia 2012 r.

150

listopadzie 2011 r. Wykazano, e stosowanie tego typu oceny zwiksza precyzj diagnozy, prowadzi do poprawy sprawnoci fizycznej i umysowej pacjentw, zmniejsza ich umieralno, liczb przyjmowanych lekw, redukuje zbyteczne wiadczenia - w tym gwnie liczb hospitalizacji i przyj do stacjonarnych placwek opiekuczych, a poprzez to redukuje koszty opieki zdrowotnej nad osobami starszymi. W efekcie prac Zespou ds. Gerontologii przygotowany zosta projekt standardu w opiece geriatrycznej, ktrego COG jest immanentn czci. Planowane s zmiany legislacyjne umoliwiajce stworzenie kompleksowego systemu opieki oraz wdroenie standardw i procedur medycznych dla osb starszych. Wrd rekomendowanych zmian znajduj si take: stworzenie sieci klinik, oddziaw, poradni geriatrycznych oraz stanowisk konsultantw ds. geriatrii w jednostkach szpitalnych i opieki dugoterminowej, nadanie szczeglnej rangi geriatrii w przejciowym okresie 10 lat, poprzez aktywn polityk resortu zdrowia na rzecz rozwoju geriatrii oraz preferencyjne kontrakty NFZ z placwkami geriatrycznymi, akredytowanymi w oparciu o standardy geriatryczne. Zaoeniem dalszych prac resortu jest stworzenie krajowej strategii polityki zdrowotnej wobec ludzi starych.
3. Przepisy dotyczce przesanek zwolnienia funkcjonariusza ze suby

Omwienie w rozdziale Ochrona praw onierzy i funkcjonariuszy sub publicznych.

151

XIV.

Ochrona praw osb niepenosprawnych

1. Projekt ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si

Rzecznik przedstawia uwagi do projektu zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si. Jej uchwalenie jest niezbdne dla dostosowania prawa krajowego do wymogw Konwencji ONZ o Prawach Osb Niepenosprawnych. Niestety, opublikowany projekt zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si nie spenia podstawowych oczekiwa rodowiska osb niepenosprawnych oraz nie wypenia midzynarodowych zobowiza Polski w tym zakresie. W ocenie Rzecznika projektowana ustawa powinna zapewni choby minimalne uprawnienia osb z dysfunkcj narzdu suchu w obszarze edukacji i dostpu do szkolnictwa wyszego. Nie mniej istotny jest problem dostpu osb niesyszcych do dbr kultury i prawo dostpu do informacji. Uzasadnione wtpliwoci musi budzi rwnie wyczenie stosowania ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si w postpowaniu cywilnym, karnym i administracyjnym. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 333 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z prob o poinformowanie o stanowisku zajtym wobec kwestii przedstawionych w wystpieniu, a w szczeglnoci o poinformowanie na temat przyczyn ograniczenia zakresu przedmiotowego projektowanej ustawy i wyczenia spod jej regulacji obszaru edukacji, wymiaru sprawiedliwoci i dostpu do dbr kultury. W odpowiedzi Minister wyjani 334, i propozycja partnerw spoecznych w zakresie rozszerzenia projektu zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si, o obszar edukacji i wymiaru sprawiedliwoci, nie zostaa uwzgldniona ze wzgldu na fakt, e obszary te zostay uregulowane w innych aktach prawnych. Celem projektowanej regulacji byo zagwarantowanie prawa osb uprawnionych do skorzystania z pomocy osoby przybranej przez siebie w kontaktach z instytucjami publicznymi, subami ratowniczointerwencyjnymi oraz zakadami opieki zdrowotnej w dowolnie wybranym
333 334

RPO-654691-I/10 z 29 marca 2011 r. Pismo z 9 wrzenia 2011 r.

152

czasie

oraz

zapewnienie w

moliwoci z

prawidowej

obsugi

osb

uprawnionych

kontaktach

instytucjami

publicznymi

poprzez

skorzystanie z tumaczy Polskiego Jzyka Migowego, Systemu JzykowoMigowego i sposobw komunikowania si osb guchoniemych lub pracownikw posugujcych si Polskim Jzykiem Migowym lub Systemem Jzykowo-Migowym. W dniu 28 lipca 2011 r. zosta uchwalony przez Sejm poselski projekt ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si 335, ktry zawiera wikszo z rozwiza zaproponowanych w projekcie zaoe, dlatego te dalsze prowadzenie prac nad projektem zaoe mona uzna za bezzasadne.
2. Brak dofinansowania dla pracodawcw zatrudniajcych pracownikw majcych stwierdzony lekki lub umiarkowany stopie niepenosprawnoci i ustalone prawo do emerytury

Do

Rzecznika

wpyway i

skargi

osb oraz

niezadowolonych
1

obowizujcego od dnia 1 marca 2011 r. art. 26a ust. 1a ustawy o rehabilitacji zawodowej
336

spoecznej

zatrudnianiu

osb

niepenosprawnych

. Zdaniem wnioskodawcw przepis ten ma charakter

wyranie dyskryminujcy. Zgodnie z art. 26a ust. 1a 1 ustawy miesiczne dofinansowanie nie przysuguje pracodawcy na pracownikw zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepenosprawnoci, ktrzy maj ustalone prawo do emerytury. Zdaniem wnioskodawcw kwestionowany przepis jest niezgodny z zasad rwnoci, gdy w sposb nieuzasadniony rnicuje sytuacj pracownikw i pracownikw majcych ustalone prawo do emerytury oraz dzieli grup pracownikw z ustalonym prawem do emerytury na dwie podgrupy. Za jedn z tych podgrup (osoby zaliczone do znacznego stopnia niepenosprawnoci) pracodawcy bd otrzymywali miesiczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika, za za drug podgrup (osoby zaliczone do umiarkowanego i lekkiego stopnia niepenosprawnoci) pracodawcy nie bd otrzymywali dofinansowania. Ponadto wnioskodawcy wskazywali, e omawiany przepis pogorszy sytuacj osb niepenosprawnych w wieku 60/65+ na rynku pracy. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 337 do Penomocnika Rzdu
335 336 337

Druk nr 4324. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407). RPO-669664-III/11 z 23 marca 2011 r.

153

ds.

Osb

Niepenosprawnych nie

prob opinii

zajcie wyraonej

stanowiska w

przedstawionej sprawie. Penomocnik podzieli 338 skargach kierowanych do Rzecznika o dyskryminujcym oddziaywaniu przepisu art. 26a ust. 1a (1) ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych ktre jest osigny wiek na sytuacj Prawo do osb do niepenosprawnych zaliczonych do umiarkowanego i lekkiego stopnia niepenosprawnoci, dofinansowania nie emerytalny. skierowanym uprawnieniem osoby

niepenosprawnej, lecz do pracodawcy zatrudniajcego te osoby, wic nie moe by mowy o dyskryminacji tej grupy osb niepenosprawnych w zakresie ich uprawnie. Jednoczenie w odpowiedzi poinformowano o rozwizaniach wprowadzonych przez ustaw o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 339, majcych na celu utrzymanie aktywnoci zawodowej osb w wieku przedemerytalnym. Jednoczenie Penomocnik poinformowa Rzecznika, e nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych pracy, gdy osoby uwzgldnia te maj m.in. konieczno problemy wsparcia z osb niepenosprawnych znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji na rynku najwiksze uzyskaniem zatrudnienia, a nastpnie z utrzymaniem si w zatrudnieniu. Dlatego te jak wskaza Penomocnik ustawodawca ograniczy si do wspierania tych pracodawcw, ktrzy zatrudniaj takie wanie osoby niepenosprawne. Ponadto w swojej odpowiedzi Penomocnik wskaza elementy polityki rynku pracy skierowane do osb grupy 50+. W zwizku z treci udzielonej odpowiedzi Rzecznik bdzie obserwowaa wpyw nowo przyjtych rozwiza na zatrudnienie osb niepenosprawnych. Dalsze dziaania Rzecznika s uzalenione od wynikw prowadzonych obserwacji.

338 339

Pismo z 29 kwietnia 2011 r. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z pn. zm.).

154
3. Bariery, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne podczas korzystania z usug pocztowych

Rzecznik

zapoznaa

si

Informacj

na

temat

dziaa

podejmowanych w 2010 r. w zakresie praw osb niepenosprawnych, w sprawach bdcych we waciwoci Urzdu Komunikacji Elektronicznej. Wyniki osobom przeprowadzonej niepenosprawnym przez Urzd kontroli dostpu wskazyway do na nieprzestrzeganie w praktyce przepisw majcych na celu zapewnienie rwnego wiadczonych powszechnych usug pocztowych. Wikszo skontrolowanych urzdw nie spenia w penym zakresie podstawowych kryteriw wiadczcych o poziomie przystosowania placwek do obsugi osb niepenosprawnych (np. moliwoci samodzielnego wjazdu, oznakowania i usytuowania okienka, dostpu do skrzynki, ogaszania odpowiednich informacji). Likwidacja barier, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne w rnych sferach ycia naley do szczeglnych obowizkw pastwa. W szczeglnoci z art. 69 Konstytucji wynika, i wadze publiczne udzielaj osobom niepenosprawnym pomocy w komunikacji spoecznej. Z kolei art. 32 Konstytucji gwarantuje wszystkim prawo do niedyskryminujcego traktowania w yciu spoecznym. Na obowizek wyrwnywania szans osb niepenosprawnych oraz umoliwienia im penego uczestnictwa we wszystkich sferach ycia wskazuje rwnie podpisana przez Polsk Konwencja ONZ o Prawach Osb Niepenosprawnych z dnia 13 grudnia 2006 r. Przepis art. 9 powoanej Konwencji zobowizuje pastwa do usuwania wszelkich przeszkd i barier w dostpie do usug
340

informacyjnych czy komunikacyjnych. Rzecznik zwrcia si

do

Prezesa Poczty Polskiej z prob o informacj o podjtych dziaaniach, majcych na celu wyeliminowanie barier, z ktrymi spotykaj si osoby niepenosprawne podczas korzystania z usug pocztowych. W odpowiedzi Prezes przedstawi 341 najwaniejsze dziaania podjte w celu zapewnienia osobom niepenosprawnym rwnego i nieograniczonego dostpu do wiadczonych usug. Na koniec 2010 roku wskanik poziomu przystosowania placwek pocztowych do obsugi osb niepenosprawnych
340 341

wynis

91,3%

oglnej

ich

liczby

(podjazdy,

RPO-674712-I/11 z 20 czerwca 2011 r. Pismo z 20 lipca 2011 r.

155

transportery, windy, pochylnie lub sygnalizacja dwikowa). Wszystkie nowoprojektowane obiekty oraz te, ktre przechodz generalny remont, zapewniaj osobom niepenosprawnym warunki do bezporedniego korzystania z usug pocztowych. Poczta Polska S. A. czsto spotyka si z trudnociami przy realizacji prac przystosowawczych do obsugi osb niepenosprawnych. Dotycz one m.in. lokalizacji placwki pocztowej w obiekcie najmowanym, braku moliwoci technicznych w zakresie adaptacji budynku, uwarunkowa prawnych. Urzdy pocztowe posiadaj wykaz osb niepenosprawnych, do ktrych listonosze nie tylko dorczaj listy, paczki czy przekazy, ale wielokrotnie zaatwiaj te inne sprawy pocztowe np. przyjmuj przesyki nierejestrowane. Warunkiem jest tylko wczeniejszy kontakt telefoniczny z miejscowym urzdem pocztowym. Dodatkowo nadawcze skrzynki pocztowe zainstalowane s w miejscach umoliwiajcych korzystanie z nich przez osoby niepenosprawne. Poczta Polska S.A. na bieco prowadzi monitoring stopnia realizacji dyspozycji wydanych przez organy kontroli zewntrznych obejmujcych take problematyk zapewnienia osobom niepenosprawnym dostpu do usug wiadczonych w urzdach pocztowych.
4. Dostosowanie lokali obwodowych komisji wyborczych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych

Od wielu lat Rzecznik powica szczegln uwag kwestii realizacji czynnego prawa wyborczego przez osoby niepenosprawne. Pracownicy Biura RPO przeprowadzili w ostatnich latach wizytacje lokali obwodowych komisji wyborczych pod ktem dostosowania do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. Pomimo dziaa podejmowanych przez Pastwow Komisj Wyborcz oraz organy samorzdowe, wiele lokali obwodowych komisji wyborczych pozostaje niedostpnych dla osb niepenosprawnych. Podczas kontroli pracownicy Biura RPO zwrcili uwag na szereg barier architektonicznych Ministra nieuwzgldnionych Wewntrznych w i obowizujcym rozporzdzeniu Spraw

Administracji w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych 342, ani w projekcie nowego rozporzdzenia Ministra Infrastruktury dotyczcego tej
342

Rozporzdzenie z 31 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 81, poz. 888).

156

problematyki. Chodzi m.in. o dostosowanie furtek w ogrodzeniach przy lokalach obwodowych komisji wyborczych, podjazdw, toalet w lokalach wyborczych oraz zapewnienie miejsc parkingowych dla pojazdw przewocych osoby niepenosprawne. Ponadto lokal obwodowej komisji wyborczej do dostosowany do potrzeb z wyborcw o niepenosprawnych moliwoci powinien mie widoczne z daleka oznakowanie. Rzecznik zwrcia si 343 Ministra Infrastruktury prob rozwaenie uwzgldnienia proponowanych zmian w projekcie rozporzdzenia w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. W odpowiedzi Minister wyjani 344, e w projekcie rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych uwzgldniono jedynie uwag dotyczc oznakowania kontrastujcym kolorem krawdzi schodw. Pozostae zagadnienia sygnalizowane w wystpieniu Rzecznika wykraczaj poza zakres delegacji ustawowej.
5. Brak moliwoci skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niepenosprawnych dzieci

Rzecznik podja spraw braku moliwoci skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niepenosprawnych dzieci. W wietle art. 26 ust. 7a pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych 345 nie mona skorzysta z ulgi rehabilitacyjnej przysugujcej czonkom rodziny, na ktrych utrzymaniu pozostaj osoby z niepenosprawnoci, w przypadku poniesienia wydatkw na opacenie przewodnika osoby niewidomej. Ten sam problem dotyczy rwnie rodzicw (opiekunw) maoletnich dzieci z powan niepenosprawnoci narzdw ruchu. Z wyjanie Ministerstwa Finansw wynika, e ustawodawca nie obj ulg wydatkw na przewodnika dla maoletnich, niewidzcych dzieci z uwagi na to, e opieka nad nimi z reguy jest sprawowana przez rodzicw. Nie jest to jednak w peni trafne zaoenie.

343 344 345

RPO-572441-I/07 z 14 lipca 2011 r. Pismo z 1 sierpnia 2011 r. Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, z pn. zm.).

157

Ze wzgldu bowiem na konieczno wykonywania pracy zarobkowej lub niepenosprawno rodzicw nie mona wykluczy sytuacji, gdy korzystanie z odpatnej pomocy przewodnika bdzie niezbdne. Rzecznik zwrcia si 346 do Ministra Finansw z prob o rozwaenie moliwoci podjcia inicjatywy ustawodawczej, ktra doprowadziaby do zmiany obowizujcych regulacji prawnych dotyczcych wprowadzenia ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niewidomych maoletnich dzieci oraz dzieci z powan niepenosprawnoci narzdu ruchu. W odpowiedzi poinformowano 347 Rzecznika, i ze wzgldu na sytuacj budetow pastwa brak jest moliwoci rozszerzenia katalogu wydatkw ponoszonych na cele rehabilitacyjne.
6. Ograniczenia praw osb powanie niedosyszcych i guchych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy

Z dniem 29 czerwca 2011 r. weszo w ycie rozporzdzenie zmieniajce dotychczasowe przepisy rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia kierowania pojazdami 348. Dotychczas obowizujce przepisy przewidyway, e osoby powanie niedosyszce, guche, rwnie z wszczepem limakowym, lub guchonieme mog kierowa pojazdem. Nowe przepisy dotyczce sposobu oceny stanu narzdu suchu nie zawieraj treci odnoszcej si do osb powanie niedosyszcych i guchych, w konsekwencji pozbawiaj te osoby moliwoci ubiegania si o prawo jazdy i kierowania pojazdem silnikowym. Zdaniem rodowiska osb guchych i niedosyszcych wprowadzenie omawianego ograniczenia ma charakter dyskryminacyjny, pozostajcy w sprzecznoci z polityk rwnych szans oraz ograniczaniem skutkw niepenosprawnoci. Rzecznik zwrcia si 349 do Ministra Zdrowia z prob o wyjanienie przyczyn ograniczenia praw osb powanie niedosyszcych i guchych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy oraz podjcie dziaa legislacyjnych znoszcych te ograniczenia.
346 347 348 349

RPO-644954-V/10 z 12 sierpnia 2011 r. Pismo z 16 wrzenia 2011 r. Rozporzdzenie z 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 503). RPO-683147-V/11 z 19 wrzenia 2011 r.

158

W odpowiedzi Minister wyjani 350, e Ministerstwo Zdrowia podjo w trybie pilnym prace nad nowelizacj rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami 351, ktra wprowadzi zmiany uwzgldniajce interesy osb niepenosprawnych suchowo. Nowoprocedowane przepisy okrelaj, e w przypadku osb ubiegajcych si o prawo jazdy nie okrela si minimalnych wymaga dotyczcych narzdu suchu. W zwizku z wejciem w ycie w ustawy o kierujcych pojazdami 352, ktra uchyli Rozdzia 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym zatytuowany "Sprawdzanie stanu zdrowia i predyspozycji psychicznych do kierowania pojazdami", konieczne bdzie wydanie nowego aktu wykonawczego dotyczcego bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami, dlatego te w najbliszym czasie zostan podjte prace nad projektem nowego rozporzdzenia. Prace nad nowym aktem zostan poprzedzone szerokimi konsultacjami spoecznymi z udziaem midzy innymi ekspertw w dziedzinie medycyny pracy, neurologii oraz audiologii i foniatrii.
7. Problemy osb niepenosprawnych przystpujcych do egzaminu na prawo jazdy

Przepisy rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnie przez kierujcych pojazdami, instruktorw i egzaminatorw 353, jak rwnie oczekujcej na wejcie w ycie ustawy o kierujcych pojazdami 354, nakadaj na osoby niepenosprawne obowizek zapewnienia na potrzeby przeprowadzenia praktycznej czci egzaminu na prawo jazdy, pojazdu przystosowanego do posiadanej niepenosprawnoci. Problem ten by ju sygnalizowany we wczeniejszych wystpieniach 355 Rzecznika. Zasady egzaminowania osb niepenosprawnych w opisanym zakresie budz wtpliwoci z punktu widzenia
350 351 352 353 354 355

konstytucyjnej

zasady

rwnoci

urzeczywistnienia

Pismo z 18 padziernika 2011 r. Rozporzdzenie z 7 stycznia 2004 r. (Dz.U. Nr 2, poz. 15, z pn. zm.). Ustawa z 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 151, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 27 padziernika 2005 r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1834, z pn. zm.). Ustawa z 5 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 151, z pn. zm.). Informacja RPO za 2009 r., str. 256.

159

sprawiedliwoci spoecznej, noszc znamiona nierwnego traktowania i dyskryminacji przystosowaniu osb niepenosprawnych. do Ewentualne trudnoci egzaminw w z pojazdw przeprowadzenia

uwzgldnieniem wszystkich rodzajw niepenosprawnoci nie mog uzasadnia przerzucenia na osoby niepenosprawne ciaru i kosztw zorganizowania pastwowym. w tym zakresie zwrcia egzaminu, si
356

bdcego Ministra

egzaminem Transportu,

Rzecznik

do

Budownictwa i Gospodarki Morskiej z prob o zajcie stanowiska w przedmiotowej sprawie, w szczeglnoci w odniesieniu do moliwoci podjcia w tym zakresie odpowiednich dziaa legislacyjnych. Rzecznik oczekuje odpowiedzi w sprawie. Po otrzymaniu stanowiska Ministra Rzecznik oceni potrzeb ewentualnych dalszych dziaa w tym zakresie.

356

RPO-658549-V/10 z 19 grudnia 2011 r.

160

XV.

Prawo do nauki

A. Realizacja obowizku szkolnego

1. Nieprawidowoci zwizane z procesem likwidacji niektrych szk przez wadze samorzdowe

W 2011 r. do Rzecznika wpyway skargi dotyczce decyzji podejmowanych przez wadze samorzdowe w sprawie zamiaru likwidacji szk rnego szczebla. Byy to skargi zarwno od rodzicw uczniw, jak i przedstawicieli szk. Skarcy podnosili przede wszystkim argumenty dotyczce maej iloci szk w danej miejscowoci, a co za tym idzie znacznego wzrostu liczby uczniw w nowych, powstaych na skutek poczenia, szkoach. Zwracano take uwag na problem bezpiecznego dojazdu uczniw do szkoy znacznie oddalonej od miejsca zamieszkania. W niektrych przypadkach wskazywano na naruszenie przez samorzd gminny przepisw ustawy o systemie owiaty 357 i ustawy o zwizkach zawodowych 358 w zakresie braku konsultacji z waciwymi zwizkami zawodowymi. Z napywajcych do Rzecznika pism wynika, e gminy nie przeprowadziy konsultacji z mieszkacami, mimo i tak moliwo przy podejmowaniu wanych dla spoecznoci lokalnej decyzji przewiduje art. 5a ust. 1 ustawy o samorzdzie gminnym 359. Co wicej, zdarzay si przypadki nieuwzgldnienia negatywnej opinii Kuratora Owiaty przy podejmowaniu decyzji o likwidacji szkoy. Podejmowanie decyzji dotyczcych likwidacji szk nie naley bezporednio do waciwoci Ministra Edukacji Narodowej, jednake zaangaowanie Ministra w przypadkach, w ktrych dochodzi moe do narusze prawa w procesie likwidacji niektrych ze szk, zapewne przyniosoby oczekiwane przez spoecznoci lokalne rezultaty. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 360 do Ministra Edukacji Narodowej z prob o informacje, czy i w jaki sposb resort edukacji narodowej zamierza przeciwdziaa nieprawidowociom zwizanym z procesem likwidacji szk. W odpowiedzi poinformowano 361 Rzecznika, e zgodnie z danymi GUS systematycznie zmniejsza si liczba uczniw wszystkich rodzajw
357 358 359 360 361

Ustawa z 7 wrzenia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.). Ustawa z 23 maja 1991 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z pn. zm.). Ustawa z 8 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z pn. zm.). RPO-669772-I/11 z 21 kwietnia 2011 r. Pismo z 4 maja 2011 r.

161

szk. Ma to, w skali kraju, bezporedni wpyw na liczb tych szk. Od wejcia w ycie nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o systemie owiaty oraz o zmianie niektrych innych ustaw 362 rozstrzyganie o zakadaniu, przeksztacaniu i likwidowaniu szk publicznych naley do wycznych kompetencji jednostek samorzdu terytorialnego. Organ prowadzcy szko, ktry chce j zlikwidowa, jest ustawowo zobligowany na 6 miesicy przed zamierzon likwidacj do powiadomienia o swych zamiarach rodzicw uczniw (w przypadku szkoy dla dorosych uczniw), kuratora owiaty oraz organ wykonawczy jednostki samorzdu terytorialnego waciwej do prowadzenia szk danego typu. Rol kuratora owiaty w tym zakresie przez ograniczono organy do opiniowania jednostek rozstrzygni projektowanych stanowice

samorzdu terytorialnego w terminie 14 dni od przekazania informacji o zamiarze likwidacji. Mimo to organ podejmujcy uchwa o likwidacji szkoy wbrew negatywnej opinii kuratora owiaty powinien liczy si z moliwoci stwierdzenia niewanoci uchway przez wojewod. Czsto likwidacja szk wynika z przemylanej strategii i planu inwestycyjnego samorzdw, ktre likwiduj szkoy w starych budynkach o niskich standardach w zakresie warunkw ksztacenia, a w ich miejsce buduj now szko o standardach dostosowanych do wymogw nowoczesnej edukacji.
2. Umieszczanie na wiadectwie szkolnym osb, u ktrych stwierdzono upoledzenie umysowe w stopniu lekkim, informacji o dostosowaniu programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia

Rzecznik badaa kwesti umieszczania na wiadectwie szkolnym osb, u ktrych stwierdzone zostao upoledzenie umysowe w stopniu lekkim, informacji o dostosowaniu programu nauczania do ich indywidualnych moliwoci i potrzeb. Przedmiotowe rozwizanie zostao przewidziane w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wiadectw, dyplomw pastwowych i innych drukw szkolnych 363. Wtpliwoci co do zgodnoci z Konstytucj moe budzi ju sam fakt uregulowania
362 363

tej

materii

rozporzdzeniu.

Ponadto

podobne

Ustawa z 19 marca 2009 r. (Dz.U. Nr 56, poz. 458). Rozporzdzenie z 28 maja 2010 r. (Dz.U. Nr 97, poz. 624).

162

ograniczenia s dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy s podyktowane koniecznoci ochrony innych, konstytucyjnych wartoci oraz s proporcjonalne do osignicia celu, dla ktrego zostay ustanowione. Wydaje si, e umieszczanie informacji o dostosowaniu programu do indywidualnych potrzeb ucznia na wiadectwie szkolnym nie jest uzasadnione obiektywnymi, uzasadnionymi wzgldami. Fakt, i kady kto bdzie mia dostp do wiadectwa, uzyska informacj o stwierdzeniu u ucznia upoledzenia umysowego, moe prowadzi do rnic
364

w do

traktowaniu oraz powodowa stygmatyzacj. Rzecznik zwrcia si opisanej sprawie oraz informacji o planowanych dziaaniach. Minister poinformowa
365

Ministra Edukacji Narodowej z prob o przedstawienie stanowiska w nie zgodzi si ze stanowiskiem Rzecznika i

, e adnotacja o dostosowaniu programu nauczania do

indywidualnych moliwoci i potrzeb umieszczona na wiadectwach promocyjnych uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nie narusza konstytucyjnego prawa do ochrony ycia prywatnego. Nie okrela ona poziomu rozwoju intelektualnego ucznia, odnosi si jedynie do faktu dostosowania szkolnego programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz moliwoci psychofizycznych ucznia na podstawie orzeczenia o potrzebie ksztacenia specjalnego. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne wydaj orzeczenia o potrzebie ksztacenia specjalnego na wniosek rodzicw lub opiekunw prawnych dziecka, ktrzy po otrzymaniu orzeczenia podejmuj decyzj o udostpnieniu go w szkole lub placwce owiatowej, a tym samym objciu dziecka ksztaceniem specjalnym. Wniosek o wydanie lub uchylenie ww. orzeczenia moe by zoony w kadym czasie. B. Edukacja szkolna
1. Zmiana zasad zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych

W 2011 r. nastpia zmiana obowizujcych dotychczas zasad zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych. Zgodnie z art. 71d ustawy o systemie owiaty podrczniki
364 365

RPO-683177-I/11 z 28 wrzenia 2011 r. Pismo z 21 padziernika 2011 r.

163

szkolne dla uczniw niewidomych dofinansowywane s z budetu pastwa z czci, ktrej dysponentem jest minister waciwy do spraw owiaty i wychowania. Brak powyszej formy finansowej pomocy oznaczaby, e wikszo niewidomych uczniw nie mogaby sobie pozwoli na zakup niezbdnych do nauki ksiek. Ministerstwo Edukacji Narodowej zmienio zasady przyznawania dofinansowania podmiotom drukujcym obowizkw podrczniki na gminy. przenoszc cz wynikajcych oraz rodzice z tego Nauczyciele uczniw

niepenosprawnych nie kwestionowali samej zasadnoci wprowadzenia zmian, zwracali jednak uwag na fakt, e nie zostay one odpowiednio przygotowane. Podstawowym zarzutem byo to, e przed wprowadzeniem reformy nie zostaa zabezpieczona odpowiednia pula podrcznikw, z ktrych uczniowie mogliby korzysta w okresie przejciowym. Z relacji zainteresowanych osb wynikao, i rozstrzygnicie przetargw zorganizowanych na nowych zasadach miao nastpi w padzierniku, dotacje za powinny zosta wykorzystane do 15 grudnia 2011 r. Oznaczao to, e uczniowie niewidomi otrzymaj podrczniki dopiero w drugim semestrze roku szkolnego 2011/2012. Sytuacja taka budzi za wtpliwoci z punktu widzenia zasady rwnego dostpu do nauki, utrudnia bowiem niepenosprawnym dzieciom zdobywanie wiedzy. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 366 do Ministra Edukacji Narodowej z prob o udzielenie wyjanie w tej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 367 Rzecznika, e od 2009 roku obowizuje nowy system zapewniania uczniom niewidomym i sabo widzcym dostpu do podrcznikw szkolnych. Na zlecenie i ze rodkw MEN wykonywane s adaptacje wskazanych przez szkoy tytuw podrcznikw szkolnych i ksiek pomocniczych, dostosowane do potrzeb uczniw niewidomych i sabo widzcych. Wersje elektroniczne podrcznikw wykonanych w systemie brajla zamieszczane s na stronie internetowej Orodka Rozwoju Edukacji w specjalnie opracowanym przez MEN systemie informatycznym. W miar posiadanych rodkw, podrczniki te s rwnie drukowane na zlecenie Ministerstwa i przekazywane do szk i placwek. Podrczniki wykonane w druku
366 367

RPO-682257-I/11 z 23 listopada 2011 r. Pismo z 8 grudnia 2011 r.

164

powikszonym, przeznaczone dla uczniw sabo widzcych, szkoy i placwki otrzymuj natomiast w wersji wydrukowanej, zgodnie ze zoonym do MEN zapotrzebowaniem. Zadanie to jest realizowane kadego roku na podstawie wieloletnich umw zawartych z Uniwersytetem Warszawskim oraz Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Dziki realizacji zadania w ww. sposb, znaczco zwikszya si liczba tytuw podrcznikw szkolnych, ktrych adaptacja do potrzeb uczniw niewidomych jest dostpna na bieco dla wszystkich szk i placwek, do ktrych uczszczaj ci uczniowie.
2. Konieczno podjcia dziaa o charakterze edukacyjnym, przeamujcych negatywne stereotypy dotyczce mniejszoci romskiej

Analiza skarg kierowanych do Rzecznika, a take doniesie prasowych, pozwolia stwierdzi, e w wiadomo spoeczn wpisa si niekorzystny wizerunek Romw. Chcc wpyn na zmian wizerunku mniejszoci romskiej naley przede wszystkim wyeliminowa negatywne stereotypy na temat tej mniejszoci. Przyczyn powstawania i utwierdzania si takich stereotypw jest brak podstawowej wiedzy o Romach, ich historii oraz tosamoci kulturowej. Konieczne jest zatem podjcie dziaa o charakterze edukacyjnym, ktrych celem bdzie zmiana negatywnego sposobu postrzegania mniejszoci romskiej. Za najwaniejsze uzna naley uzupenienie podrcznikw szkolnych o podstawowe wiadomoci z zakresu historii i kultury Romw oraz wprowadzenie tej tematyki do programu nauczania wybranych przedmiotw. Istotne jest przy tym, aby proces edukacji prowadzony by w tym zakresie w porozumieniu i we wsppracy ze rodowiskami romskimi. Rzecznik zwrcia si 368 do Ministra Edukacji Narodowej z prob o rozwaenie moliwoci podjcia inicjatywy zmierzajcej do upowszechnienia wiedzy o mniejszoci romskiej wrd uczniw szk i innych placwek owiatowych. W odpowiedzi Minister poinformowa 369, e sytuacja edukacyjna Romw, a take zmiana negatywnych stereotypw dotyczcych tej spoecznoci jest od dawna przedmiotem szczeglnego zainteresowania
368 369

RPO-682473-V/11 z 30 listopada 2011 r. Pismo z 20 grudnia 2011 r.

165

Rzdu. Z myl o poprawie startu szkolnego dzieci romskich i wyrwnywaniu ich szans edukacyjnych, a take z myl o zmianie negatywnego postrzegania Romw ustanowiono w 2003 r. uchwa 370 Rady Ministrw program rzdowy na rzecz spoecznoci romskiej w Polsce. Koordynatorem programu rzdowego jest minister waciwy do spraw mniejszoci w narodowych. Ministerstwo Edukacji na Narodowej zada uczestniczy programie, przekazujc dotacje cz

realizowanych w ramach moduu edukacyjnego. W nowej podstawie programowej pooony zosta nacisk na ksztatowanie u uczniw postaw odpowiedzialnoci, kultury osobistej, szacunku dla innych ludzi, oraz poszanowania dla innych kultur i tradycji. Zagadnienia te zostay ujte w formie zapisw oglnych, bez wskazywania konkretnych mniejszoci narodowych czy etnicznych mieszkajcych w Polsce. O sposobie realizacji treci nauczania dotyczcych mniejszoci narodowych i etnicznych decyduje nauczyciel, biorc pod uwag uwarunkowania lokalne oraz potrzeby edukacyjne uczniw. Podrczniki szkolne uwzgldniaj zagadnienia dotyczce mniejszoci narodowych i etnicznych w takim zakresie, jaki wynika z podstawy programowej. C. Szkolnictwo wysze
1. Dugo urlopu wypoczynkowego udzielanego bibliotekarzom zatrudnionym w szkoach wyszych

Do Rzecznika wpyway skargi bibliotekarzy zatrudnionych w szkoach wyszych dotyczce Dotyczyo ustawy to dugoci udzielanego im urlopu na wypoczynkowego. wejciem w pracownikw o zatrudnionych

stanowisku kustoszy i bibliotekarzy na podstawie mianowania przed ycie Prawo szkolnictwie urlop wyszym 371. w Nauczycielom akademickim przysuguje wypoczynkowy

wymiarze 36 dni roboczych w cigu roku. Art. 108 ustawy zalicza do kategorii nauczycieli akademickich, z grupy pracownikw bibliotecznych, jedynie dyplomowanych bibliotekarzy oraz dyplomowanych pracownikw dokumentacji i informacji naukowej. Art. 264 ust. 7 ustawy zawiera katalog stanowisk pracownikw bibliotecznych, ktrzy zatrudnieni przed
370 371

Uchwaa Nr 209/2003. Ustawa z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 164, poz. 1365, z pn. zm.).

166

dniem wejcia w ycie ustawy na podstawie mianowania pozostaj mianowani na tym samym stanowisku i zasadach. Przepis ten nie jest interpretowany jednolicie przez uczelnie. W niektrych uczelniach pracownikw tych traktuje si jak nauczycieli akademickich, w innych jako pracownikw nie bdcych nauczycielami akademickimi. Przyjcie rnego statusu pracowniczego W pismach wpywa na Nauki wymiar i urlopu wypoczynkowego. Ministerstwa Szkolnictwa

Wyszego wyraono pogld, i art. 264 ust. 7 ustawy dotyczy jedynie podstawy i rodzaju nawizania stosunku pracy, a nie uprawnie. Stanowisko resortu budzi wtpliwoci w wietle jednolitego w tym zakresie orzecznictwa sdowego uznajcego pracownikw bibliotecznych wymienionych w art. 264 ust. 7 za nauczycieli akademickich. Rzecznik zwrcia si 372 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z prob o powiadomienie o zajtym stanowisku, a w razie podzielenia pogldu, i wymienionej grupie pracownikw przysuguje prawo do urlopu w wymiarze 36 dni roboczych, o przedstawienie tego stanowiska rektorom szk wyszych. Minister nie podzieli 373 stanowiska wyraonego w wystpieniu Rzecznika i poinformowa, e w wietle art. 108 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, nauczycielami akademickimi s m.in. dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej. Pozostali pracownicy uczelni, w tym osoby zatrudnione na stanowiskach bibliotekarzy, nie s nauczycielami akademickimi. Kwestie zwizane z urlopem pracownikw nie bdcych nauczycielami akademickimi reguluj przepisy Kodeksu pracy. Natomiast w myl art. 133 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, nauczycielowi akademickiemu przysuguje prawo do urlopu Jeeli wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych w cigu roku.

rzeczywicie, wskutek wprowadzenia nowych przepisw, nabyte przez bibliotekarzy prawa na mocy poprzedniej ustawy - zostay odebrane z naruszeniem zasady ochrony praw nabytych, to stwierdzenie tego naruszenia i okrelenie jego indywidualnych skutkw, moe nastpi,

372 373

RPO-647605-I/11 z 26 wrzenia 2011 r. Pismo z 27 padziernika 2011 r.

167

zdaniem

Ministra,

wycznie

trybie

badania

przez

Trybuna

Konstytucyjny zgodnoci nowej ustawy z Konstytucj. Minister pomin cakowicie jednolite w tym zakresie orzecznictwo sdowe.
2. Pozbawienie przez ustawodawc studentw studiujcych rwnoczenie na kilku kierunkach bd kontynuujcych nauk na drugim kierunku studiw moliwoci dalszego otrzymywania stypendium za dobre wyniki w nauce

Do dnia 30 wrzenia 2011 r. studenci mogli uzyska pomoc materialn w postaci stypendium za wyniki w nauce na kadym kierunku studiw, a take kontynuujc po ukoczeniu jednego kierunku studiw nauk na drugim kierunku, jeli speniali kryterium okrelone w regulaminie ustalonym przez rektora. W wyniku zmian wprowadzonych ustaw o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym, ustawy o stopniach i tytuach naukowych oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz zmianie niektrych ustaw 374, studenci ktrzy studiuj rwnoczenie kilka kierunkw mog aktualnie uzyska jedno stypendium dla najlepszych studentw. Student, ktry po ukoczeniu studiw kontynuuje nauk na innym kierunku studiw, jeli uzyska za rok studiw wysok redni ocen, nie ma prawa do stypendium dla najlepszych studentw. W ocenie Rzecznika to rozwizanie w zakresie, w jakim wycza prawo studentw, ktrzy nie korzystali ze stypendium dla najlepszych studentw do tego stypendium, jest niezgodny z zasad rwnoci wobec prawa. Ponadto Rzecznik wyrazia wtpliwo, czy pozbawienie prawa do stypendium za najlepsze wyniki w nauce studentw, ktrzy w roku akademickim 2010/2011 studiujc na kilku kierunkach studiw bd te po ukoczeniu jednego kierunku kontynuujc nauk na drugim kierunku uzyskali za ten rok studiw wysok redni ocen, nie pozostaje w kolizji z zasad zaufania obywateli do pastwa i prawa. Rzecznik zwrcia te uwag na fakt, i pozbawienie prawa do stypendium Rektora, osb studiujcych drugi kierunek moe spowodowa sytuacj, gdy w ustawowym limicie 10% uprawnionych do stypendium, znajd si studenci nie osigajcy najlepszych wynikw. Nie jest jasne, zdaniem Rzecznika, dlaczego student moe otrzyma stypendium rektora i
374

Ustawa z 18 marca 2011 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 455).

168

ministra za te same wyniki (na tym samym kierunku), a nie moe otrzyma stypendium studiujc drugi kierunek. Rzecznik zwrcia si 375 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z prob o przedstawienie stanowiska w powyszych kwestiach. Dotychczas nie wpyna odpowied w tej sprawie.

375

RPO-686330-I/11 z 19 grudnia 2011 r.

169

XVI.

Ochrona rodowiska

1. Kontrola przestrzegania decyzji ustalajcych warunki korzystania ze rodowiska, prowadzona przez wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska

W raporcie Informacja o wynikach kontroli: Wymierzanie przez Inspekcj Ochrony rodowiska administracyjnych kar pieninych oraz ich egzekwowanie (czerwiec 2011) Najwysza Izba Kontroli stwierdzia niepokojc tendencj corocznego zmniejszania liczby kontroli prowadzonych przez wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska, w trakcie ktrych wykonywane s pomiary kontrolne iloci substancji i energii emitowanych przez podmioty do rodowiska. Zwrcia take uwag na niespjno przepisw prawnych, uniemoliwiajc wojewdzkim inspektorom ochrony rodowiska dokonywanie - na podstawie pomiarw wasnych wojewdzkich inspektorw - oceny speniania przez podmioty warunkw odprowadzania ciekw do wd lub do ziemi, okrelonych w pozwoleniach wodnoprawnych oraz wymierzanie administracyjnych kar pieninych w oparciu o wyniki tych pomiarw. Kontrola wykazaa ponadto przypadki odraczania, a nastpnie zmniejszania i umarzania administracyjnych kar pieninych przez wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska niezgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony rodowiska 376. Zdaniem NIK, niezalenie od realizacji wnioskw zawartych w wystpieniach pokontrolnych, niezbdne jest podjcie odpowiednich dziaa przez Ministra rodowiska w celu doprowadzenia do zmian w obowizujcych przepisach prawnych. W raporcie NIK zawara rwnie postulaty pod adresem nadzorowanych przez Ministra rodowiska organw administracji publicznej, tj. Gwnego Inspektora Ochrony rodowiska, wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska, a take wojewodw. Rzecznik zwrcia si 377 do Ministra rodowiska z prob o poinformowanie o podjtych i planowanych dziaaniach zmierzajcych do spenienia postulatw NIK. Minister poinformowa 378 Rzecznika, e Gwny Inspektor Ochrony rodowiska skierowa w sierpniu 2011 r. wystpienie do Ministra
376 377 378

Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z pn. zm.). RPO-679585-V/11 z 15 wrzenia 2011 r. Pismo z 12 padziernika 2011 r.

170

rodowiska w sprawie zmiany przepisw ustawy Prawo ochrony rodowiska tak, aby powstay jednoznaczne zapisy umoliwiajce podmiotom, ktre w momencie wymierzania im kary administracyjnej zakoczyy ju inwestycj majc na celu usunicie przyczyny wymierzenia tej kary i doprowadziy do speniania obowizujcych je wymogw, skorzystanie z moliwoci rozliczenia kosztw poniesionych na t inwestycj, a take zmiany art. 147a ustawy Prawo ochrony rodowiska tak, aby prbki do bada, do ktrych zobowizany jest prowadzcy instalacj lub uytkownik urzdzenia, byy pobierane przez akredytowane laboratorium. Minister rodowiska uwzgldni zaproponowane zmiany. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

171

XVII. Przestrzeganie praw mieszkaniowych

A. Ochrona praw lokatorw

obywateli

sprawach

1. Trudna sytuacja prawna najemcw byych mieszka zakadowych

W 2011 r. do Rzecznika nadal wpyway skargi od najemcw byych mieszka zakadowych, ktrzy wyraali niepokj o zachowanie uprawnie do zajmowanych lokali oraz wskazywali swoj bezsilno wobec, czsto bezprawnych, dziaa obecnego waciciela utrudniajcych korzystanie z lokalu, czy te wrcz wymuszajcych jego oprnienie. Wnioskodawcy wyraali rozczarowanie tym, e pomimo skadanych zapowiedzi przez kolejne ekipy rzdzce, do chwili obecnej problem ten nie zosta uregulowany. Poczucie niesprawiedliwoci pogbia fakt, i zrnicowanie sytuacji prawnej nabywcw mieszka nie znajduje najczciej jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia w prawie. Rzecznik wielokrotnie kierowaa wystpienia do najwyszych organw pastwa wskazujc na konieczno kompleksowego uregulowania problematyki prywatyzacji zasobw mieszkaniowych
379

uwzgldnieniem

zasady

sprawiedliwoci spoecznej

. Nadal jednak pozostaje nieuregulowana

sytuacja licznej grupy najemcw mieszka zakadowych nalecych uprzednio do przedsibiorstw pastwowych, sprzedanych osobom trzecim przed dniem wejcia w ycie ustawy o zasadach sprzeday mieszka bdcych wasnoci przedsibiorstw pastwowych, niektrych spek handlowych z udziaem Skarbu Pastwa, pastwowych osb prawnych oraz niektrych mieszka bdcych wasnoci Skarbu Pastwa 380. Problem ten dotyczy gwnie byych pracownikw przedsibiorstw pastwowych, ludzi starszych i schorowanych, utrzymujcych si czsto z niewysokich emerytur i rent. Na organach wadzy publicznej spoczywa obowizek zagwarantowania tym osobom naleytej ochrony prawnej, w szczeglnoci zapewnienia stabilnej sytuacji mieszkaniowej. Zasadne wydaje si udzielenie przez pastwo pomocy gminom w nabywaniu od prywatnych wacicieli zasiedlonych, byych budynkw zakadowych, co
379 380

Informacja RPO za 2005 r., str. 152-154, Informacja RPO za 2006 r., str. 260. Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 24, z pn. zm.).

172

poprawioby poczucie bezpieczestwa i trwaoci istniejcego stosunku najmu lokatorw byych mieszka zakadowych. Jeeli jednak takie rozwizanie nie jest obecnie moliwe do przyjcia, naley poszukiwa innych sposobw udzielenia pomocy
381

najemcom

byych

mieszka

zakadowych. Rzecznik zwrcia si

do Prezesa Rady Ministrw z

prob o zajcie stanowiska w tej sprawie. W odpowiedzi Minister Infrastruktury poinformowa 382, e trudna sytuacja prawna grupy najemcw mieszka zakadowych sprywatyzowanych przed dniem 7 lutego 2001 r. jest znana wadzom publicznym i bya w ostatnich latach przedmiotem licznych analiz i inicjatyw. W obowizujcym systemie prawnym nie jest moliwe odwrcenie procesw, w wyniku ktrych nastpio zbycie lokali zakadowych na rzecz osb trzecich. Natomiast agodzenie skutkw prawnych, jakie powysze czynnoci prawne przyniosy najemcom mieszka zakadowych, znacznie obciaoby budet pastwa, gdy wymagaoby przewidzenia odszkodowa dla obecnych wacicieli mieszka. Wspomniane przez Rzecznika rozwizanie polegajce na nabywaniu przez gminy byych mieszka zakadowych jest bardzo korzystne dla najemcw tych lokali, z uwagi na obowizujce w odniesieniu do gminnych zasobw mieszkaniowych jednolite zasady zbywania lokali mieszkalnych, przewidujce uprawnienia najemcw do pierwszestwa w nabyciu tych lokali. W obecnym stanie prawnym istniej instrumenty wsparcia finansowego tego typu dziaa. Gminy, ktre wyra wol nabycia byych mieszka zakadowych od ich obecnych wacicieli, maj moliwo ubiegania si o dofinansowanie zakupu takich lokali. Warunkiem uzyskania wsparcia z budetu pastwa jest w takim przypadku ekwiwalentne zwikszenie przez gmin zasobu lokali socjalnych (ewentualnie mieszka chronionych), w liczbie i o powierzchni uytkowej komunalnym. co najmniej Zdaniem odpowiadajcym Rzecznika pozyskanym nadal lokalom pozostaje problem

nierozwizany. Sprawa sprzeday tzw. dawnych mieszka zakadowych

381 382

RPO-508492-IV/11 z 1 kwietnia 2011 r. Pismo z 23 maja 2011 r.

173

stanowi racy przykad tego, e skutki zaniedba ustawodawcy w sferze stanowienia prawa trwaj wiele lat, bywaj bardzo trudne lub wrcz niemoliwe do naprawienia i wywouj poczucie wielkiej spoecznej niesprawiedliwoci.
2. Przepisy zapobiegajce tzw. eksmisjom na bruk

W wyroku 383 z dnia 4 listopada 2010 r. Trybuna Konstytucyjny stwierdzi niezgodno art. 1046 4 k.p.c. z Konstytucj. Przepis ten utraci moc obowizujc z dniem 17 listopada 2011 r. W uzasadnieniu orzeczenia Trybuna stwierdzi, e przyczyn odroczenia wejcia wyroku w ycie jest konieczno zapobieenia sytuacji, w ktrej dopuszczalna staaby si eksmisja z lokalu mieszkalnego bez dostarczenia dunikowi innego schronienia (pomieszczenia tymczasowego). Rzecznik dokonaa w poowie 2011 r. analizy projektowanych zmian do ustaw regulujcych eksmisje z mieszkania, znajdujcych si wwczas w Sejmie. Spostrzega, e podjte dotychczas dziaania legislacyjne, ktrych celem miao by usunicie stanu niekonstytucyjnoci obowizujcych regulacji prawnych zapobiegajcych tzw. eksmisjom na bruk, nie odnosiy si caociowo do uwag i wytycznych zawartych w orzeczeniach Trybunau Konstytucyjnego, a w konsekwencji nie mogy doprowadzi do usunicia stwierdzonego przez Trybuna stanu niekonstytucyjnoci. O ile nie zostayby podjte dziaania w celu zmiany treci art. 1046 4 k.p.c. przed dniem utraty mocy obowizujcej przez ten przepis, z dniem 17 listopada 2011 r. ponownie dopuszczalna staaby si tzw. eksmisja na bruk. Rzecznik zwrcia si 384 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o niezwoczne podjcie dziaa legislacyjnych, ktrych celem byoby rzeczywiste, a nie pozorne, dostosowanie do standardw konstytucyjnych stanu prawnego w zakresie realizacji wyrokw eksmisyjnych w stosunku do osb, ktrym sd nie przyzna w wyroku prawa do lokalu zamiennego bd socjalnego, a tym samym zapobieenie realnej grobie powrotu do sytuacji, w ktrej prawnie dopuszczalna byaby tzw. eksmisja na bruk.
383 384

Sygn. akt K 19/06. RPO-502028-IV/05 z 20 lipca 2011 r.

174

W odpowiedzi poinformowano 385 Rzecznika, e w Sejmie tocz si prace nad senackim projektem 386 ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorw, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Projekt
387

ten

ma

na

celu

realizacj

postanowienia

sygnalizacyjnego

Trybunau Konstytucyjnego z dnia 4 marca 2008 r., w

ktrym Trybuna wskaza na potrzeb podjcia inicjatywy ustawodawczej w przedmiocie jasnego okrelenia w ustawie o ochronie praw lokatorw, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego 388 obowizkw gminy zwizanych ze wskazaniem tymczasowego pomieszczenia, o ktrym mowa w art. 1046 4 k.p.c. W toku prac nad projektem w sejmowej Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorw, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, posowie podjli decyzj o rozszerzeniu zakresu przedmiotowego projektowanej regulacji i zamieszczeniu w projekcie ustawy dodatkowych propozycji zmian w ustawie o ochronie praw lokatorw, jak rwnie propozycji nowelizacji art. 1046 k.p.c. W efekcie dziaa Rzecznika, Sejm uchwali nowelizacj, dokonan ustaw o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorw, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy Kodeks postpowania cywilnego 389. Niestety, w odczuciu Rzecznika, to ekspresowe tempo wprowadzenia zmian, majcych na celu zapobieenie niekorzystnym skutkom wejcia w ycie wyroku Trybunau Konstytucyjnego, nie pozostao bez wpywu na jako uchwalonego prawa. Zdaniem Rzecznika nie w peni realizuje wskazwki udzielone przez Trybuna Konstytucyjny. Wtpliwoci ju na etapie wdroenia nowych regulacji w ycie budz zasadnicze obawy o to, czy mog one stanowi skuteczny instrument zapobiegania eksmisjom na bruk i bezdomnoci, a jednoczenie zapewnienia sprawnej egzekucji wyrokw eksmisyjnych, w ktrych sd nie przyzna dunikowi prawa do lokalu

385 386 387 388 389

Pismo z 17 sierpnia 2011 r. Druk sejmowy nr 3278. Sygn. akt S 2/08. Ustawa z 21 czerwca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, z pn. zm.). Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 224, poz. 1342).

175

socjalnego. W wystpieniu do Ministra Sprawiedliwoci Rzecznik zwrcia si 390 o rozwaenie potrzeby doprecyzowania przepisw art. 1046 k.p.c., tak aby stanowi on instrument sprawnej egzekucji wyrokw eksmisyjnych, przy uwzgldnieniu ochrony przed bezdomnoci osb eksmitowanych, a take o poinformowanie o planowanym terminie wydania rozporzdzenia na podstawie upowanienia z art. 1046 11 k.p.c. Natomiast w wystpieniu do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej Rzecznik zwrcia si o rozwaenie potrzeby doprecyzowania regulacji zawartych w ustawie o ochronie praw lokatorw w celu peniejszej realizacji wskazwek Trybunau Konstytucyjnego i usunicia trudnoci zwizanych z wykadni przepisw tej ustawy. Zarwno Minister Sprawiedliwoci 391, jak i Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej 392 nie podzielili obaw Rzecznika, dotyczcych wykadni nowych przepisw. W tej sytuacji Rzecznik postanowia odstpi obecnie od dalszych dziaa w sprawie i monitorowa na bieco dziaanie nowych regulacji dotyczcych eksmisji z mieszka w praktyce.
3. Dziaalno zrzesze wacicieli i zarzdcw domw utworzonych w przeszoci na podstawie przepisw Prawa lokalowego

Do Rzecznika wpyway skargi lokatorw zamieszkujcych w budynkach administrowanych przez zrzeszenia wacicieli i zarzdcw domw utworzonych na podstawie przepisw Prawa lokalowego, ktrzy mieli trudnoci z ustaleniem danych takich zrzesze, a tym samym ze zweryfikowaniem prawidowoci dziaa zrzesze oraz osb dziaajcych w ich imieniu. W zwizku z tym Rzecznik powrcia do sprawy prowadzonej w latach ubiegych. 393 Istot problemu jest brak przepisw regulujcych dziaalno zrzesze wacicieli i zarzdcw domw utworzonych przed dniem 5 czerwca 1990 r. tj. przed dniem wejcia w ycie ustawy o zmianie ustawy Prawo lokalowe 394. Obecnie nie jest
390 391 392 393 394

RPO-687486-IV/11 z 5 grudnia 2011 r. Pismo z 9 stycznia 2012 r. Pismo z 30 grudnia 2011 r. Informacja RPO za 2007 r., str. 325-326. Ustawa z 23 marca 1990 r. (Dz.U. Nr 32, poz. 190).

176

prawnie dopuszczalne utworzenie takiego zrzeszenia, jednak aden przepis nie pozbawi osobowoci prawnej zrzesze utworzonych przed dniem 5 czerwca 1990 r. Zrzeszenia wacicieli domw w praktyce s rejestrowane w KRS jako inne organizacje spoeczne lub zawodowe albo stowarzyszenia. Zdaniem Rzecznika niezbdne jest podjcie dziaa w celu dostosowania sytuacji prawnej zrzesze wacicieli i zarzdcw domw do standardw konstytucyjnych. Funkcjonowanie w obrocie osb prawnych, ktrych status nie jest w ogle regulowany przez przepisy prawa, stanowi istotne zagroenie dla uczestnikw obrotu oraz narusza prawa osb tworzcych omawiane zrzeszenia. Rzecznik zwrcia si 395 do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z prob o rozwaenie pilnej koniecznoci podjcia stosownych prac legislacyjnych w omawianym zakresie. Niestety, rwnie i tym razem minister w udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi nie podzieli 396 pogldu o potrzebie zmiany przepisw. Zdaniem Rzecznika w systemie prawnym nadal istnieje zatem luka powodujca, e status prawny zrzesze wacicieli i zarzdcw domw jest nieuregulowany, co prowadzi m.in. do braku naleytej kontroli dziaalnoci tych podmiotw.
4. Odpowiedzialno solidarna zamieszkujcych z najemc osb penoletnich nadal pozostajcych na jego utrzymaniu, za zapat czynszu i innych opat zwizanych z uywaniem mieszkania

Do Rzecznika wpyway skargi od osb penoletnich, ktre jednak w dalszym cigu zamieszkuj z rodzicami, dotyczce wszczynania i prowadzenia w stosunku do nich postpowania egzekucyjnego, celem wyegzekwowania zalegych opat z tytuu czynszu i innych opat nalenych, zwizanych z wynajmowaniem lokalu mieszkalnego przez ich rodzicw. W wielu przypadkach s to osoby nadal uczce si, czy studiujce, ktre nie s jeszcze w stanie samodzielnie utrzyma si. Mimo to, jako solidarnie zobowizane do zapaty czynszu i innych opat nalenych, zmuszone s nie tylko partycypowa w pokryciu dugu swoich
395 396

RPO-671010-IV/11 z 8 grudnia 2011 r. Pismo z 9 stycznia 2012 r.

177

rodzicw, lecz de facto, przej musz wwczas na siebie cay ciar zapaty tych zobowiza. Mode osoby wchodz zatem w dorose ycie obarczone dugiem osb (rodzicw), na ktrych postpowanie w zakresie wywizywania si z zobowiza cywilnych nie miay wpywu, a na ktrych ponadto w niektrych sytuacjach nadal ciy obowizek alimentacyjny. W ocenie Rzecznika ujawniony problem wynika z redakcji wspomnianego art. 688 1 k.c., ktry to przepis nie uwzgldnia sytuacji osb penoletnich dzieci najemcw, wobec ktrych na rodzicach w dalszym cigu spoczywa obowizek alimentacyjny. Dodatkowo, przepis ten zawiera regulacj mniej korzystn ni art. art. 4 ust. 6 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 397, zgodnie z ktrym za opaty, o ktrych mowa w ust. 1-2 i 4, odpowiadaj solidarnie z czonkami spdzielni, wacicielami lokali niebdcymi czonkami spdzielni lub osobami niebdcymi czonkami spdzielni, ktrym przysuguj spdzielcze wasnociowe prawa do lokali, osoby penoletnie stale z nimi zamieszkujce w lokalu, z wyjtkiem penoletnich zstpnych pozostajcych na ich utrzymaniu. W ocenie Rzecznika, zrnicowanie to nie tylko nie znajduje prawnego uzasadnienia, narusza rwnie konstytucyjn zasad rwnoci. Rzecznik zwrcia si 398 wic do Ministra Sprawiedliwoci o zajcie stanowiska i rozwaenie zmiany treci art. 668 1 k.c. W udzielonej odpowiedzi 399Minister stwierdzi, e odpowiedzialno za czynsz i inne opaty jest naturaln konsekwencj zajmowania mieszkania przez penoletnie dzieci. Odmienne uregulowanie w ustawie o spdzielniach mieszkaniowych uzasadni inn natur spdzielni mieszkaniowej, jako podmiotu nienastawionego na zysk i powoanego do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych jej czonkw. Minister wskaza jednoczenie, e problem zasygnalizowany przez Rzecznika zostanie przedstawiony Ministrowi Infrastruktury, gdy wie si z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych ludnoci. Poniewa jednak Rzecznik nie

397 398 399

Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003r., Nr 119, poz. 1116 ze zm.) RPO-661717-IV/11 z 3 sierpnia 2011 r. Pismo z 9 listopada 2011 r.

178

otrzymaa

stanowiska

Ministra

Infrastruktury,

sprawa

bdzie

kontynuowana w roku 2012. B. Prawa czonkw spdzielni mieszkaniowych

1. Problemy zwizane z rozliczeniem wkadw mieszkaniowych

Do

Rzecznika

nadal

wpyway

skargi

dotyczce

problemw

zwizanych z rozliczeniem wkadw mieszkaniowych, zwracanych z powodu wyganicia spdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W obowizujcym prawie brak jest przepisw, ktre pozwalayby na jednoznaczne okrelenie zasad, wedug ktrych naley zwraca osobom uprawnionym warto wkadu mieszkaniowego po wyganiciu spdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Brak take przepisw, ktre pozwalayby okreli wysoko wkadu mieszkaniowego nalenego od osoby, ktra uzyskuje spdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, do ktrego wygaso lokatorskie prawo suce innej osobie. Zgodnie z art. 8 pkt 3 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych sprawy nieuregulowane w ustawie, w tym w szczeglnoci kwestie dotyczce wnoszenia, ustalenia i waloryzacji wkadu mieszkaniowego i budowlanego okrelaj postanowienia statutu. W ocenie Rzecznika, pozostawienie kwestii okrelenia wartoci wkadw mieszkaniowych w przypadkach, w ktrych spdzielnia nie zbywa wasnoci lokalu w drodze przetargu, tylko ustanawia spdzielcze lokatorskie prawo do takiego lokalu na rzecz osoby uprawnionej (przyznaje prawo pozostaemu przy yciu maonkowi), do uregulowania wycznie w statucie spdzielni, jest niedopuszczalne w demokratycznym pastwie prawnym z punktu widzenia konstytucyjnych gwarancji ochrony praw majtkowych. Dlatego niezbdna jest nowelizacja ustawy o spdzielniach mieszkaniowych poprzez wprowadzenie do ustawy regulacji prawnych okrelajcych oglne zasady ustalania wartoci wkadw mieszkaniowych. Sprawa ta bya podnoszona przez Rzecznika w latach ubiegych 400.

400

Informacja RPO za 2008 r., str. 340-341.

179

Obecnie Rzecznik zwrcia si 401 do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z prob o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
2. Umoliwienie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spdzielni przez penomocnika

W 2011 r. zostaa ostatecznie rozwizana

sprawa umoliwienia

czonkom spdzielni udziau w walnym zgromadzeniu spdzielni przez penomocnika. Sprawa ta bya przedmiotem wystpienia Rzecznika do resortu budownictwa w latach ubiegych. 402 Ustaw o ograniczeniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsibiorcw 403 stosowne uregulowanie zostao wprowadzone do ustawy Prawo spdzielcze. C. Sprawy mieszkaniowe funkcjonariuszy sub mundurowych
1. Wtpliwoci dotyczce zachowania przez emerytowanych funkcjonariuszy Policji uprawnie do rwnowanika pieninego za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego oraz rwnowanika za brak lokalu mieszkalnego

W 2011 r. do Rzecznika wpyway liczne skargi od emerytowanych funkcjonariuszy Policji, dotyczce realizacji ich uprawnie do rwnowanika pieninego za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego oraz rwnowanika za brak lokalu mieszkalnego, przyznanych im w przeszoci na podstawie decyzji administracyjnych. Skarcy podnosili, e chocia dysponuj ostatecznymi decyzjami administracyjnymi ustalajcymi ich uprawnienia do rwnowanikw, ktre to decyzje nie zostay skutecznie wyeliminowane z obrotu prawnego, organy Policji odmawiaj im wypaty wiadcze nalenych za poszczeglne lata, poczwszy od 2006 r. W obecnym stanie prawnym nie moe budzi wtpliwoci, e emeryt (rencista) policyjny nie moe naby uprawnienia do omawianych rwnowanikw. Wtpliwoci dotycz zachowania uprawnie do tych wiadcze przez emerytw i rencistw policyjnych w sytuacji, gdy wynikaj one z decyzji administracyjnych wydanych w stosunku do tych osb ju po nabyciu przez nie uprawnie emerytalnych

401 402 403

RPO-668772-IV/11 z 27 grudnia 2011 r. Informacja RPO za 2008 r., str. 339. Ustawa z 25 marca 2011 r. (Dz.U. Nr 106, poz. 122).

180

(rentowych). W zwizku z tym Rzecznik zmuszona bya ponownie podj spraw. 404 W ocenie Rzecznika opisany problem jest wynikiem zaniechania normodawcy, ktry uchylajc przepisy rozporzdze wykonawczych do ustawy o Policji 405 przyznajce rwnowaniki pienine emerytowanym funkcjonariuszom, nie uregulowa jednoznacznie skutkw prawnych zmiany stanu prawnego w odniesieniu do uprawnie nabytych przez te osoby na podstawie wydanych w przeszoci decyzji administracyjnych. Rzecznik zwrcia si 406 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o zajcie stanowiska w sprawie, a w przypadku uwzgldnienia argumentacji zawartej w wystpieniu, rwnie o podjcie dziaa legislacyjnych zmierzajcych do wyeliminowania wtpliwoci dotyczcych prawa emerytowanych funkcjonariuszy do omawianych wiadcze. W odpowiedzi poinformowano 407 Rzecznika, e prawa emerytw i rencistw policyjnych do rwnowanika pieninego za remont lokalu, czy rwnowanika pieninego za brak lokalu nie mona wywie z przepisw ustawy emerytalnej 408, bowiem uprawnienia powysze nic zostay wyranie wymienione w przepisach ww. ustawy, a zatem przyj naley pogld, i w sposb legalny i uprawniony, bez naruszenia zasady praw nabytych, uprawnienie to emerytom i rencistom zostao cofnite poprzez nowelizacj przedmiotowych rozporzdze. Odnoszc si do wniosku o podjcie dziaa legislacyjnych, zmierzajcych do wyeliminowania wtpliwoci odnonie prawa emerytw i rencistw policyjnych do rwnowanikw pieninych, ktrzy legitymuj si ostatecznymi decyzjami o przyznaniu im przedmiotowych wiadcze, Minister stwierdzi, e rwnowanik za remont lokalu mieszkalnego
404 405 406 407 408

Informacja RPO za 2009 r., str. 288-289. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z pn. zm.). RPO-662685-IV/10 z 9 maja 2011 r. Pismo z 2 sierpnia 2011 r. Ustawa z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Pastwowej Stray Poarnej i Suby Wiziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67, z pn. zm.).

181

przysugiwa do dnia 1 stycznia 2006 r., za rwnowanik za brak lokalu przysugiwa do dnia 12 maja 2005 r., jedynie na podstawie przepisw rozporzdze, ktre przyznaway go wprost emerytom czy rencistom. Ewentualne przyznanie emerytom i rencistom uprawnie do omawianych rwnowanikw wymagaoby zmiany przepisw ustawy emerytalnej. Poinformowa ostatecznych lokalu, moe rwnie, decyzji e wyeliminowanie z obrotu prawnego i administracyjnych w trybach przyznajcych emerytom w

rencistom policyjnym prawo do rwnowanikw pieninych za remont nastpi przewidzianych Kodeksie postpowania administracyjnego.
2. Ograniczenie krgu pracownikw Suby Lenej uprawnionych do bezpatnego mieszkania albo rwnowanika pieninego

W 2011 r. Rzecznik powrcia do problematyki zredukowania listy stanowisk w Subie Lenej, na ktrych zatrudnionym pracownikom przysuguje bezpatne mieszkanie albo rwnowanik pieniny. Wspomniane ograniczenie w stosunku do poprzednio obowizujcego stanu prawnego nastpio w rozporzdzeniu Ministra rodowiska w sprawie okrelenia stanowisk w Subie Lenej, na ktrych zatrudnionym pracownikom przysuguje bezpatne mieszkanie albo rwnowanik pieniny, oraz sposobu i trybu przyznawania i zwalniania tych mieszka, a take ustalania i wypaty rwnowanika pieninego 409. Pozostawienie kompetencji do okrelenia krgu osb, ktrym prawo to przysuguje, organowi wadzy wykonawczej, rodzi obaw i zalenie od doranych potrzeb moe on rozszerza bd ogranicza prawo pracownikw Suby Lenej do wskazanych wiadcze. Zdaniem Rzecznika w ustawie o lasach powinna znale odwzorowanie regulacja zawarta w art. 104 ustawy o ochronie przyrody 410 dotyczca pracownikw Sub Parku Narodowego uprawnionych do bezpatnego mieszkania albo rwnowanika pieninego. Ustawodawca enumeratywnie wymieni w tym przepisie stanowiska uprawniajce do otrzymania jednego z tych

409 410

Rozporzdzenie z 17 grudnia 2009 r. (Dz.U. Nr 221, poz. 1751). Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z pn. zm.).

182

wiadcze. Rzecznik zwrcia si 411 do Ministra rodowiska z prob o poinformowanie o stanowisku zajtym w powyszej sprawie, a w przypadku podzielenia przez Ministra rodowiska wtpliwoci Rzecznika dotyczcych dopuszczalnoci okrelenia w rozporzdzeniu krgu osb uprawnionych ustawowej. Minister podzieli 412 wtpliwoci przedstawione w wystpieniu Rzecznika. Prace nad zaoeniami do projektu nowelizacji ustawy o lasach zostay wznowione, a stanowisko Rzecznika zostanie uwzgldnione w toku dalszych prac. Std te sprawa ta bdzie nadal monitorowana przez Rzecznika.
3. Realizacja uprawnie funkcjonariuszy Policji oraz emerytw i rencistw policyjnych i uprawnionych czonkw ich rodzin do lokalu mieszkalnego bdcego w dyspozycji ministra waciwego do spraw wewntrznych lub podlegych mu organw

do

bezpatnego

mieszkania

albo

rwnowanika

pieninego, o podjcie dziaa w celu stworzenia stosownej regulacji

Na tle spraw badanych przez Rzecznika pojawi si problem dotyczcy realizacji uprawnie funkcjonariuszy Policji, a take emerytw i rencistw policyjnych i uprawnionych czonkw ich rodzin do lokalu mieszkalnego bdcego w dyspozycji ministra waciwego do spraw wewntrznych lub podlegych mu organw. Stosownie do art. 88 ust. 1 ustawy o Policji, policjantowi w subie staej przysuguje prawo do lokalu mieszkalnego w miejscowoci, w ktrej peni sub lub w miejscowoci pobliskiej. Uprawnienie emerytowanych funkcjonariuszy Policji do lokalu mieszkalnego zostao im przyznane w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Pastwowej Stray Poarnej i Suby Wiziennej oraz ich rodzin 413. Zgodnie z art. 90 ustawy o Policji w brzmieniu nadanym przez ustaw o zmianie ustawy o Policji 414, na lokale mieszkalne
411 412 413 414

RPO-604125-IV/08 z 14 marca 2011 r. Pismo z 14 kwietnia 2011 r. Ustawa z 18 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2004r. Nr 8, poz. 67, z pn. zm.). Ustawa z 21 maja 2009 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 959).

183

dla policjantw przeznacza si lokale bdce w dyspozycji ministra waciwego do spraw wewntrznych lub podlegych mu organw. Jak wynika z uzasadnienia rzdowego projektu zmiany ustawy o Policji, obowizek zapewnienia lokali mieszkalnych funkcjonariuszom Policji spoczywa na pastwie i jego organach. Z informacji uzyskanych w MSWiA wynika, e Policja nie dysponuje zasobem mieszkaniowym do zakwaterowania policjantw i zmuszona jest kwaterowa zainteresowanych w lokalach stanowicych wasno gmin, ktrych jest jedynie dysponentem. Z informacji nadesanych przez Komendanta Stoecznego Policji wynika, e znowelizowany w 2009 r. art. 90 ustawy o Policji pozbawi Komend Stoeczn Policji i Komendy Rejonowe dziaajce na terenie Warszawy prawa do swobodnego dysponowania dotychczasowym zasobem mieszkaniowym (lokalami, ktre pozostaway w dyspozycji Policji i byy wasnoci miasta). W praktyce zagwarantowane w ww. ustawach prawo do lokalu mieszkalnego nie jest realizowane z uwagi na niezapewnienie wystarczajcego zasobu lokali mieszkalnych na ten cel, co jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do pastwa i stanowionego przez to pastwo prawa. Rzecznik zwrcia si 415 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o zajcie stanowiska w omawianym zakresie, a take o rozwaenie moliwoci podjcia dziaa w celu uzyskania do swej dyspozycji mieszka dla tej grupy obywateli. W odpowiedzi poinformowano 416 Rzecznika, e w resorcie spraw wewntrznych i administracji uprawnienia do lokalu mieszkalnego posiada znaczna liczba funkcjonariuszy sub mundurowych. Wielu z nich zoyo wnioski o przydzia lokalu mieszkalnego, ktre oczekuj obecnie na realizacj z uwagi na brak wystarczajcej liczby lokali, ktre mogyby zosta wykorzystane na cele mieszkaniowe dla funkcjonariuszy. Na stan realizacji uprawnie mieszkaniowych funkcjonariuszy sub mundurowych w resorcie spraw wewntrznych w decydujcej mierze wpywa sytuacja gospodarcza kraju, dziaalno inwestycyjna uzaleniona
415 416

RPO-668469-IV/11 z 18 lipca 2011 r. Pismo z 10 sierpnia 2011 r.

184

jest bowiem od rodkw budetowych. Uprawnienia mieszkaniowe funkcjonariuszy nieposiadajcych lokali mieszkalnych w miejscu penienia suby lub w miejscowoci pobliskiej realizowane s wypaty rwnowanika pieninego za brak lokalu mieszkalnego i pomocy finansowej na uzyskanie lokalu lub domu we wasnym zakresie. Biorc pod uwag realne moliwoci budetu Pastwa, mona podda pod rozwag konieczno celowoci zmian, ktre zmierzayby w kierunku wczania dodatkowych (pozapacowych) uprawnie poszczeglnych grup zawodowych bezporednio do wynagrodzenia za prac, a tym samym zmniejszania liczby dodatkowych wiadcze pozapacowych. Pozwolioby to na bardziej racjonalne wykorzystanie rodkw budetowych, ale take i bardziej efektywne zaspokojenie potrzeb bytowych tych osb.
4. Problemy mieszkacw lokali znajdujcych si w zasobie Zarzdu Zasobw Mieszkaniowych MSWiA

Do Rzecznika zwrcili si uytkownicy lokali mieszkalnych bdcy byymi onierzami zawodowymi zlikwidowanych Nadwilaskich Jednostek Wojskowych MSWiA w sprawie dotyczcej wstrzymania przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji rozpocztego procesu sprzeday tych lokali do dnia 1 stycznia 2013 r. W 2009 r. Dyrektor Zarzdu Zasobw Mieszkaniowych MSWiA ogosi przetarg na sporzdzenie wyceny wartoci rynkowej lokali mieszkalnych i gruntu. Nastpnie jednak procedura sprzeday mieszka zostaa wstrzymana przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji do dnia 1 stycznia 2013 r. tj. do dnia wejcia w ycie art. 1 pkt 54 lit. e ustawy o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Si Zbrojnych RP oraz niektrych innych ustaw 417, ktra wprowadza nowe zasady przyznawania bonifikat od ceny sprzeday lokali mieszkalnych. Zgodnie z art. 58 ust. 1 ustawy o zakwaterowaniu Si Zbrojnych RP, sprzeda lokalu mieszkalnego nastpuje na podstawie dokonanej przez rzeczoznawc majtkowego wyceny wartoci rynkowej lokalu mieszkalnego i wartoci prawa wasnoci lub prawa uytkowania
417

Ustawa z 22 stycznia 2010 r. (Dz.U. Nr 28, poz. 143).

185

wieczystego, z tym e przy wycenie lokalu mieszkalnego nie uwzgldnia si wartoci ulepsze dokonanych przez nabywc. Od dnia 1 stycznia 2013 r. pomniejszenia przewidziane w art. 58 ust. 2 ustawy o zakwaterowaniu Si Zbrojnych RP bd wynosiy odpowiednio 60% i 30%, ale bd miay zastosowanie rwnie do sprzeday prawa wasnoci lub uytkowania wieczystego uamkowej czci gruntu przypadajcej na sprzedawany lokal mieszkalny. Dla Skarcych fakt wstrzymania przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji procesu prywatyzacji zajmowanych przez nich lokali mieszkalnych prowadzonego na dotychczasowych zasadach pozostaje niezrozumiay. Skarcy wyraali obaw, e po dniu 1 stycznia 2013 r. tylko nieliczni z nich zdecyduj si na wykup mieszka przy zastosowaniu nowych - znacznie mniej korzystnych bonifikat. Rzecznik zwrcia si 418 do Ministra Spraw Wewntrznych z prob o zajcie stanowiska odnonie przyczyn i celowoci wstrzymania sprzeday wskazanych lokali mieszkalnych. Do Rzecznika wpyway rwnie skargi od emerytw i rencistw wojskowych zwolnionych z jednostek wojskowych podlegych lub nadzorowanych przez ministra waciwego do spraw wewntrznych, zajmujcych lokale znajdujce si dotychczas w zasobie Zarzdu Zasobw Mieszkaniowych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji na podstawie wydanych w przeszoci decyzji o przydziale kwatery. W listach Skarcy podnosili problem dotyczcy dalszej realizacji nabytych przez nich uprawnie do zajmowanych mieszka w sytuacji, gdy do nieruchomoci zostay zgoszone roszczenia nastpcw prawnych dawnych wacicieli hipotecznych w trybie przepisw dekretu z dnia 26 padziernika 1945 r. o wasnoci i uytkowaniu gruntw na obszarze m.st. Warszawy. Skarcy wyraali obaw, e w razie ustanowienia na rzecz nastpcw tym prawnych budynku, dawnych utrac wacicieli dotychczasowe hipotecznych tytuy prawa do uytkowania wieczystego do gruntu i zwrotu wasnoci posadowionego na gruncie prawne zajmowanych lokali mieszkalnych i zostan zmuszeni przez nowych wacicieli do opuszczenia mieszka.
418

RPO-662967-IV/10 z 2 grudnia 2011 r.

186

Analiza

przepisw

aktualnie

obowizujcej

ustawy

zakwaterowaniu Si Zbrojnych RP prowadzi do wniosku, e osoby, ktre na podstawie poprzednio obowizujcych regulacji prawnych otrzymay decyzje przydziau osobnej kwatery staej, zachowuj prawo tylko i wycznie do zajmowanego lokalu mieszkalnego i nie maj prawa do innego lokalu mieszkalnego, nawet jeli dotychczasowy lokal musieliby opuci z przyczyn cakowicie od nich niezalenych. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si do Ministra Spraw Wewntrznych z prob o rozwaenie koniecznoci podjcia dziaa zmierzajcych do zabezpieczenia realizacji nabytych przez omawian grup osb uprawnie do lokalu mieszkalnego. W udzielonej odpowiedzi
419

Minister poinformowa Rzecznika, e w

zakresie sprzeday mieszka, o ktrych mowa bya w wystpieniu, nie toczyo si adne postpowanie przed ostatni nowelizacj ustawy zakwaterowaniu Si Zbrojnych RP , ktrego przedmiotem byoby zbycie lokalu mieszkalnego. Dlatego te przepis przejciowy, nakazujcy do spraw w toku stosowa regulacje dotychczasowe, nie ma w tej sprawie zastosowania. Ponadto, o przeznaczeniu lokali do sprzeday decyduje wycznie Minister Spraw Wewntrznych , osobom zajmujcym lokale nie su adne roszczenia w tym zakresie. Dotychczas Minister nie podj decyzji o przeznaczeniu lokali do sprzeday. W tych okolicznociach Rzecznik zadecydowaa o zakoczeniu sprawy. Odnonie drugiego z poruszonych problemw dotyczcego sytuacji prawnej uytkownikw mieszka zwrconych poprzednim wacicielom lub ich nastpcom prawnym, Minister Spraw Wewntrznych poinformowa, e zostay podjte prace legislacyjne w tym zakresie. Ze wzgldu na wczesny etap tych prac nie jest jednak moliwe wskazanie terminu ich zakoczenia. Sprawa ta bdzie zatem nadal monitorowana przez Rzecznika.

419

Pismo z 4 stycznia 2012 r.

187
D. Sprzeda lokali mieszkalnych
1. Sprzeda nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw, stanowicej budynek wielomieszkaniowy

aktualnym

stanie

prawnym

nie

jest

moliwa

sprzeda

poszczeglnych lokali mieszkalnych w zabytkowej nieruchomoci bez zgody konserwatora zabytkw. Nie jest take moliwe zbycie takiej nieruchomoci jako caoci, gdy taka sprzeda naruszaaby pierwszestwo najemcw lokali mieszkalnych przewidziane w art. 34 ust. 7 ustawy o gospodarce nieruchomociami 420. Stanowisko Rzecznika w kwestii potrzeby usunicia wskazanej kolizji podzieli Minister Kultury i Dziedzictwa polegajca zostanie na Narodowego wyczeniu oraz prawa Minister Infrastruktury, najemcw tej ktry lokali ustawy. poinformowa, e zmiana art. 34 ustawy o gospodarce nieruchomociami, pierwszestwa mieszkalnych w przypadku sprzeday zabytkowych nieruchomoci, zaproponowana przy najbliszej nowelizacji Nowelizacja ustawy, ktra wesza w ycie w dniu 9 padziernika 2011 r., nie uwzgldnia jednak zapowiadanej zmiany. W dalszym cigu funkcjonuj w obrocie prawnym przepisy, ktrych tre wzajemnie si wyklucza, a ktrych dalsze dowolne stosowanie moe prowadzi do naruszenia praw najemcw, jeeli nieruchomo zabytkowa zostanie zbyta w caoci, bd te do ograniczenia jednostek samorzdu terytorialnego lub Skarbu Pastwa w dysponowaniu przedmiotem przysugujcego im prawa wasnoci. Obowizujcy stan prawny wskazuje na nieracjonalno ustawodawcy. Moe rwnie by przyczyn roszcze odszkodowawczych kierowanych do jednostek samorzdu terytorialnego albo Skarbu Pastwa. Rzecznik zwrcia si 421 do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi Minister po raz kolejny powiadomi 422 Rzecznika, e przy najbliszej nowelizacji ustawy z inicjatywy rzdu zmiana przepisw zostanie uwzgldniona zgodnie z opini Rzecznika. Niestety zatem sprawa

420 421 422

Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z pn. zm.). RPO-562954-IV/10 z 14 grudnia 2011 r. Pismo z 13 stycznia 2012 r.

188

ta bdzie musiaa nadal by monitorowana przez Rzecznika pomimo wyraanej od kilku ju lat woli jej zaatwienia przez resort budownictwa.
2. Ochrona nabywcw mieszka na rynku pierwotnym przed nieuczciwymi praktykami lub upadoci firm deweloperskich

Od 2007 r. Rzecznik prowadzi korespondencj z kolejnymi ministrami resortu budownictwa, dotyczc koniecznoci stworzenia regulacji prawnych chronicych Rzecznik nabywcw mieszka na rynku pierwotnym przed nieuczciwymi praktykami i skutkami upadoci form deweloperskich 423. postulowa wprowadzenie przepisw okrelajcych konieczn tre umowy z deweloperem, wymg zawarcia takiej umowy w formie aktu notarialnego, wprowadzenie okrelonych obowizkw informacyjnych deweloperw oraz rozwiza sucych zabezpieczeniu interesu finansowego nabywcy, takich jak rachunek powierniczy czy ubezpieczenie inwestycji. W dniu 16 wrzenia 2011 r. zostaa uchwalona ustawa o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego424, w ktrej wprowadzono postulowane przez Rzecznika rozwizania. Ustawa wchodzi w ycie z dniem 29 kwietnia 2012 r.
3. Brak moliwoci skorzystania przez samotne, bezdzietne osoby z pomocy finansowej pastwa w postaci dopat do oprocentowania kredytw udzielonych na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych

W 2009 r. i w 2010 r. 425 Rzecznik kierowa wystpienia do Ministra Infrastruktury, w ktrych wskazywa, e z przewidzianej w ustawie z dnia 8 wrzenia 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania pomocy finansowej pastwa w postaci dopat do oprocentowania kredytw udzielanych na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych nie mog korzysta osoby samotne nieposiadajce dzieci, a wic take osoby rozwiedzione czy te pozostajce w nieformalny zwizku. W wystpieniu tym Rzecznik zwrci si do Ministra o poszerzenie krgu beneficjentw tej ustawy o osoby samotne. Ustaw z
423 424 425

Informacja za 2010 r., str. 208. (Dz.U. Nr 232, poz. 1377). Informacja za rok 2010, s. 209.

189

dnia 15 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania oraz niektrych innych ustaw 426 poszerzono krg osb uprawnionych do skorzystania z preferencyjnego kredytu i dopat do jego oprocentowania o osoby samotne. Uregulowanie to obowizuje od 31 sierpnia 2011 r.
4. Brak moliwoci wykupu na wasno lokali przez najemcw mieszka bdcych w zasobach towarzystwa budownictwa spoecznego w upadoci

Do Rzecznika wpyway skargi od najemcw mieszka pooonych w zasobach towarzystw budownictwa spoecznego (TBS) w upadoci, bdcych partycypantami, ktrzy czuli si pokrzywdzeni pozbawieniem ich moliwoci wykupienia na wasno zajmowanych lokali. Rwnie syndycy masy upadoci TBS-w zwracali uwag na trudnoci zwizane ze sprzeda nieruchomoci wchodzcych w skad likwidowanej masy upadoci TBS, wynikajce z ustawowego zakazu wydzielania i sprzeday lokali mieszkalnych wybudowanych przy wykorzystaniu rodkw publicznych. Wskazywali, i zakaz ten, ustanowiony w art. 15e ust. 2 ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego 427, ogranicza sposb likwidacji majtku upadego TBS wycznie do moliwoci zbycia budynku z mieszkaniami na wynajem jako caoci nawet wwczas, gdy cel postpowania upadociowego wyraajcy si w zaspokojeniu roszcze wierzycieli w jak najwyszym stopniu, przemawia za sprzeda lokali w tym budynku jako odrbnych nieruchomoci. Ustanowiony zakaz mia zapobiega nieuczciwym praktykom polegajcym na uzyskiwaniu pomocy publicznej w celu budowy mieszka sucych realizacji spoecznych celw polityki mieszkaniowej i ich natychmiastowym przeksztaceniu i sprzeday na rynku z zyskiem. W razie sprzeday budynku w postpowaniu upadociowym, nabywca nie bdcy towarzystwem budownictwa spoecznego, nie ma jednak obowizku realizowania wspomnianego celu poprzez wynajem mieszka najemcom speniajcym kryteria wskazane w ustawie o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego. Rzecznik zwrcia
426 427

(Dz.U. Nr 168, poz. 1006). Ustawa z 26 padziernika 1995 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1070, z pn. zm.).

190

si 428 do Ministra Infrastruktury z prob o w przypadku upadoci TBS. W odpowiedzi poinformowano

przedstawienie jego

stanowiska w kwestii wykadni omawianego zakazu sprzeday mieszka Rzecznika 429, e w resorcie

infrastruktury dokonano analizy obowizujcych przepisw w kontekcie moliwoci wydzielania lokali na wasno w przypadku upadoci likwidacyjnej towarzystwa budownictwa spoecznego. Ostatecznie przyjte zostao stanowisko zbiene z wykadni zaprezentowan w wystpieniu Rzecznika, zgodnie z ktrym w przypadku upadoci towarzystwa nastpuje wyczenie takiego zakazu. Ustawa o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego nie przewiduje bowiem odrbnego trybu zaspokajania wierzytelnoci w razie upadoci towarzystwa budownictwa spoecznego. Zgodnie zatem z zasadami oglnymi, z dniem ogoszenia upadoci majtek upadego staje si mas upadoci, ktra suy zaspokojeniu wierzycieli upadego. Nie jest to ju zatem majtek towarzystwa budownictwa spoecznego, wobec ktrego obowizuje zakaz wyodrbniania lokali mieszkalnych finansowanych w ramach zlikwidowanego Krajowego Funduszu Mieszkaniowego lub przy wykorzystaniu popierania preferencyjnego budownictwa kredytu udzielonego na przez Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach realizacji programw rzdowych mieszkaniowego przedsiwzicia inwestycyjno-budowlane majce na celu budow lokali na wynajem, ale masa upadoci.
5. Problemy, ktre wyoniy si w zwizku z wejciem w ycie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz ustawy o spdzielniach mieszkaniowych

Nowelizacja ustawy o spdzielniach mieszkaniowych dokonana ustaw z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 430 nie w peni zrealizowaa cel ustawodawcy, jakim byo
428 429 430

RPO-643803-IV/10 z 7 stycznia 2011 r. Pismo z 25 stycznia 2011r. Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1180).

191

umoliwienie przeksztacania praw do lokali mieszkalnych w zasobach spdzielni mieszkaniowych wybudowanych przy wsparciu preferencyjnego kredytu udzielonego ze rodkw Krajowego Funduszu Mieszkaniowego lub Banku Gospodarstwa Krajowego w ramach realizacji programw rzdowych popierania budownictwa mieszkaniowego. W niezmienionym brzmieniu pozosta zakaz ustanawiania odrbnej wasnoci lokali mieszkalnych wybudowanych ze wsparciem rodkw publicznych wynikajcy z art. 15e ust. 2 ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego 431 oraz z art. 17 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektrych innych ustaw 432. mieszkalnych w zasobach towarzystw Ponadto najemcy lokali spoecznego budownictwa

wskazywali w skargach do Rzecznika na pozbawienie ich moliwoci wykupienia na wasno zajmowanego lokalu. Osoby, ktre zawary z towarzystwem umow w sprawie partycypacji w kosztach budowy mieszka do dnia 31 grudnia 2004 r. nie mog bez zgody towarzystwa budownictwa spoecznego dokonywa cesji uprawnie i obowizkw wynikajcych z tych umw na rzecz wskazanych przez siebie najemcw. Takie zrnicowanie uprawnie najemcw moe budzi wtpliwoci co do zgodnoci z konstytucyjn zasad rwnoci. Rzecznik zwrcia si 433 do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z prob o zajcie stanowiska w sprawie przedstawionych problemw, a take o rozwaenie celowoci podjcia dziaa legislacyjnych celem ich wyeliminowania. W udzielonej odpowiedzi 434 Minister nie podzieli wtpliwoci Rzecznika. W jego ocenie nie ma adnej kolizji midzy stworzeniem prawnej moliwoci praw do wyodrbniania lokali na wasno z
1

spdzielczych kredytu

lokatorskich

wybudowanych

udziaem

udzielonego przez BGK w zwizku z uchyleniem art. 12 ust. 2 ustawy o

431 432 433 434

Ustawa z 26 padziernika 1995 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1070, z pn. zm.). Ustawa z 2 kwietnia 2009 r. (Dz.U. nr 65, poz. 545). RPO-689900-IV/11 z 13 grudnia 2011 r. Pismo z 11 stycznia 2012 r.

192

spdzielniach mieszkaniowych, a zakazami zawartymi w art. 15e ust. 2 ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektrych innych ustaw. W tej sytuacji, ewentualne dalsze dziaania w tej sprawie Rzecznik uzalenia od skutkw funkcjonowania wskazanych regulacji w praktyce i ewentualnych skarg od obywateli.
6. Roszczenia najemcy mieszkania, ktre przed przejciem przez spdzielni byo mieszkaniem przedsibiorstwa pastwowego, pastwowej osoby prawnej lub pastwowej jednostki organizacyjnej o przeniesienie prawa wasnoci takiego mieszkania

Rzecznik zgosia udzia 435 w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej i przedstawi nastpujce stanowisko: art. 48 ust. 1 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 436 w zakresie, w jakim nakada na spdzielni mieszkaniow obowizek zawarcia z najemc mieszkania, ktre lub przed nieodpatnym jednostki przejciem przez t spdzielni byo mieszkaniem przedsibiorstwa pastwowego, pastwowej osoby prawnej pastwowej organizacyjnej, umowy nieodpatnego przeniesienia wasnoci mieszkania, jest niezgodny z art. 64 Konstytucji. Sprawa ta stanowi konsekwencj wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 15 lipca 2009 r. 437 w ktrym Trybuna stwierdzi niezgodno z Konstytucj RP jedynie art. 48 ust. 3 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych. Wywoao to wtpliwoci co do wykadni pozostaego w obrocie prawnym art. 48 ust. 1 tej ustawy. Ostatecznie w orzecznictwie przeway pogld, ze przepis ten po wyroku Trybunau przyznaje najemcy lokalu nabytego przez spdzielni odpatnie od przedsibiorstwa pastwowego roszczenie o przeniesienie na niego prawa wasnoci lokalu bez adnego ekwiwalentu na rzecz spdzielni. W ocenie Rzecznika pastwowego, przyznanie pastwowej najemcy osoby mieszkania prawnej lub przedsibiorstwa
435 436 437

RPO-662011-IV/10 z 17 stycznia 2011 r., sygn. akt SK 29/10. Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 116, poz. 1119, z pn. zm.). Sygn. K 64/07.

193

pastwowej

jednostki

organizacyjnej,

pooonego

budynku

nieodpatnie przejtym przez spdzielni mieszkaniow, roszczenia o przeniesienie na niego nieodpatnie prawa wasnoci mieszkania narusza istot wasnoci, poniewa pozbawia waciciela podstawowych atrybutw prawa wasnoci - monoci swobodnego rozporzdzania swym prawem, wyboru ewentualnego nabywcy tego prawa oraz uzyskania ekwiwalentu w zamian za wyzbycie si prawa wasnoci. W tej sytuacji wydaje si oczywiste, i wszystkie uwagi, jakie Trybuna Konstytucyjny poczyni w wyroku 438 z dnia 15 lipca 2009 r. uzasadniajc niezgodno art. 48 ust. 3 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych z art. 64 ust. 1 Konstytucji pozostaj w peni aktualne rwnie w przypadku badania zgodnoci z Konstytucj art. 48 ust. 1 tej ustawy, w zakresie w jakim przepis ten obecnie okrela warunki realizacji roszczenia o przeniesienie prawa wasnoci mieszkania na najemc w przypadku, gdy mieszkanie znajduje si w budynku, ktry spdzielnia mieszkaniowa uzyskaa od przedsibiorstwa pastwowego, pastwowej osoby prawnej lub pastwowej jednostki organizacyjnej nieodpatnie. Skoro bowiem za niekonstytucyjn Trybuna Konstytucyjny uzna regulacj, w myl ktrej najemca uzyskiwa prawo wasnoci za kwot raco odbiegajc od wartoci rynkowej lokalu, to tym bardziej za niekonstytucyjne lokalu. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny. uzna naley uregulowanie, ktre przyznaje analogicznemu najemcy prawo nieodpatnego nabycia wasnoci takiego

438

Sygn. akt K 64/07.

194

XVIII. Ochrona praw nieruchomociami

A. Ochrona praw majtkowych

majtkowych,

gospodarka

1. Ustalenie prawa do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane

Na tle skarg wpywajcych do Rzecznika ujawni si problem dotyczcy wykadni art. 3 pkt 11 ustawy Prawo budowlane 439, ktry powoduje trudnoci z jednoznacznym ustaleniem przez organy administracji architektonicznobudowlanej, czy podmiot wystpujcy w procesie inwestycyjnym o wydanie pozwolenia na budow posiada prawo do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane. Omawiany przepis wrd tytuw uprawniajcych do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane wymienia take zarzd. Wykadnia historyczna tego przepisu wskazuje, e celem ustawodawcy nie byo przyznanie kademu zarzdcy uprawnie do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane, a przez to nadanie art. 3 pkt 11 Prawa budowlanego treci niezgodnej z konstytucyjn ochron prawa wasnoci, tylko uwzgldnienie uprawnie, jakie posiaday w przeszoci jednostki organizacyjne gminy i Skarbu Pastwa wzgldem nieruchomoci znajdujcych si w ich zarzdzie. Obecnie jednak pozostawienie art. 3 pkt 11 Prawa budowlanego w dotychczasowym brzmieniu, nie znajduje uzasadnienia. Doprecyzowania wymaga zawarta w tym przepisie definicja prawa do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane. Kolejny problem dotyczy ustalenia prawa do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane, w sytuacji, gdy z wnioskiem o wydanie pozwolenia na budow wystpuje spdzielnia mieszkaniowa zarzdzajca nieruchomoci wspln na podstawie art. 27 ust. 2 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 440. Koniecznym wydaje si jednoznaczne uregulowanie zakresu zarzdu, jaki powierzony zosta spdzielni mieszkaniowej na podstawie tego przepisu. Rzecznik zwrcia si 441 do Ministra Infrastruktury z prob o przedstawienie stanowiska w opisanej sprawie.

439 440 441

Ustawa z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623). Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z pn. zm.). RPO-659942-IV/10 z 22 marca 2011 r.

195

W odpowiedzi Minister wyjani 442, e zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych, zarzd nieruchomociami wsplnymi stanowicymi wspwasno spdzielni jest wykonywany przez spdzielni jak zarzd powierzony, o ktrym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy o wasnoci lokali 443. W orzecznictwie sdw administracyjnych uksztatowaa si jednolita linia orzecznicza w kwestii zakresu tego zarzdu. Sprawowanie zarzdu powierzonego na postawie art. 27 ust. 2 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych nie uprawnia do dokonywania czynnoci przekraczajcych zakres zwykego zarzdu. Projekt nowej ustawy o spdzielniach mieszkaniowych jest obecnie przedmiotem prac w sejmowej Podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia senackiego i poselskich projektw
444

ustaw

zmianie

ustawy

spdzielniach

mieszkaniowych

, poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy -

Prawo spdzielcze, ustawy o spdzielniach mieszkaniowych oraz ustawy o biegych rewidentach i ich samorzdzie 445 oraz poselskiego projektu ustawy o spdzielniach mieszkaniowych 446. W odpowiedzi wyraono nadziej, i w zwizku ze znaczcym zaawansowaniem tych prac, kwestia jednoznacznego uregulowania zakresu zarzdu sprawowanego przez spdzielni mieszkaniow zostanie wkrtce uregulowana w sposb niebudzcy wtpliwoci interpretacyjnych. Ostatecznie nie doszo jednak do adnej zmiany stanu prawnego w omwionym zakresie, mona zatem spodziewa si, e problem powrci w skargach do Rzecznika.
2. Nieruchomoci zamroone przez plany zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje celu publicznego

W 2011 r. w pracach Rzecznika po raz kolejny powrci problem nieruchomoci zamroonych przez plany zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje celu publicznego, ktry to cel od kilkudziesiciu lat nie zosta zrealizowany. Nieruchomoci te nie mog
442 443 444 445 446

Pismo z 8 czerwca 2011 r. Ustawa z 24 czerwca 1994 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903, z pn. zm.). Druki nr 2544, 2487 i 2573. Druk nr 2510. Druk nr 3494.

196

by wykorzystane przez wacicieli zgodnie z ich wol, gdy moe to utrudni przyszy proces inwestycyjny. Jednoczenie podmioty publiczne, zobowizane do jego realizacji, odraczaj w proces inwestycyjny w czasie - w konsekwencji procedura wywaszczeniowa, ktra mogaby ostatecznie uregulowa sytuacj prawn wacicieli gruntw, nie jest wszczynana przez wiele lat. Jak dotd nie zostaa uchwalona ustawa regulujca kwesti rekompensat dla osb, ktre poniosy szkody pod rzdami poprzednio obowizujcych planw zagospodarowania przestrzennego. Celowo takiej regulacji, na ktr wskazywa take Trybuna Konstytucyjny, jest oczywista w przypadku wacicieli nieruchomoci zamroonych pod inwestycje celu publicznego. Rzecznik zwrcia si 447 do Ministra Infrastruktury z prob o ponowne rozwaenie przedstawionego problemu. Wydaje si bowiem, e zachodzi bezwzgldna konieczno dostosowania istniejcej regulacji prawnej zagospodarowania przestrzennego do wspczesnych konstytucyjnych standardw ochrony prawa wasnoci. Niezbdne jest take wypenienie przez ustawodawc wytycznych wskazanych w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka. Obecnie istniejca sytuacja prawna obywateli, ktrych nieruchomoci zostay zarezerwowane pod realizacj celu publicznego przez plany uchwalone przed 1995 r., a w cel publiczny nie zosta do dnia dzisiejszego zrealizowany, nie znajduje usprawiedliwienia. Interes publiczny nie wymaga, aby osoby te pozbawione zostay jakichkolwiek roszcze majtkowych, rekompensujcych ograniczenie prawa wasnoci. W odpowiedzi Minister wyjani 448, i naleaoby rozway potrzeb wprowadzenia odpowiednich regulacji okrelajcych zasady finansowania inwestycji publicznych realizowanych na podstawie planw miejscowych. Natomiast modyfikacja przepisw dotyczcych odszkodowa, cho zagodziaby negatywne skutki obecnej sytuacji, miaaby rwnie negatywne konsekwencje i nie rozwizaaby w peni przedstawionego problemu
447 448

RPO-141421-IV/93 z 30 czerwca 2011 r. Pismo z 26 lipca 2011 r.

197

Sprawa ta bdzie nadal przedmiotem bada Rzecznika.

3. Uciliwoci zwizane z funkcjonowaniem reklam umieszczonych na zewntrz budynkw lub w ich otoczeniu

Na podstawie skarg kierowanych do Rzecznika wyoni si problem dotyczcy uciliwoci zwizanych z funkcjonowaniem urzdze owietleniowych, midzy innymi reklam umieszczonych na zewntrz budynkw lub w ich otoczeniu. Reklamy wietlne i dwikowe mona uzna za czynniki utrudniajce wacicielom lub uytkownikom lokali w znacznym stopniu korzystanie z mieszka, a nawet prowadzce do rozstroju zdrowia. Z kolei tego rodzaju reklamy umieszczone przy drogach, silnie oddziauj ekranw Ministra na kierowcw w i pieszych. 293 sprawie Kwesti ust. 6 warunkw funkcjonowania rozporzdzenia reklamowych Infrastruktury reguluje

technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie 449, stanowicy, i urzdzenia owietleniowe, w tym reklamy umieszczone na zewntrz budynku lub w jego otoczeniu nie mog powodowa uciliwoci dla jego uytkownikw ani te przechodniw i kierowcw. W ocenie Rzecznika naleaoby wprowadzi rozwizania prawne minimalizujce uciliwo ekranw reklamowych, a przede wszystkim ucilajce parametry graniczne, ktrych przekroczenie dawaoby podstaw do interwencji waciwych organw pastwa. Rzecznik zwrcia si 450 do Ministra Infrastruktury z prob o rozwaenie podjcia odpowiednich prac legislacyjnych. W odpowiedzi poinformowano 451, e Ministerstwo podziela stanowisko Rzecznika co do zasadnoci szczegowego unormowania kwestii lokalizacji reklam wietlnych, zwaszcza z uwagi na konieczno zapewnienia bezpieczestwa na drogach oraz konstytucyjnie zagwarantowane prawo wasnoci. Kwestia umieszczania reklam w pasie drogowym jest ju uregulowana. Ustawodawca wyposay bowiem zarzdc drogi w moliwo odmowy wydania zezwolenia na zajcie pasa
449 450 451

Rozporzdzenie z 12 kwietnia 2002 r. (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z pn. zm.). RPO-636397-IV/09 z 26 stycznia 2011 r. Pismo z 1 marca 2011 r.

198

drogowego

celu

umieszczania

reklamy,

jeeli

jej

lokalizacja

naruszaaby zasady bezpieczestwa ruchu drogowego. W zwizku z powyszym Ministerstwo Infrastruktury zauwaa potrzeb stworzenia odpowiednich przepisw, ktre w sposb wyrany i czytelny okrelayby zasady lokalizacji reklam poza pasem drogowym. Sprawa pozostaje w dalszym zainteresowaniu Rzecznika.
4. Konstytucyjne gwarancje prawa wasnoci w kontekcie ochrony obiektw wpisanych do rejestru zabytkw

Do Rzecznika zwrcili si waciciele dziaek znajdujcych si na terenie ukadu ruralistycznego wpisanego do rejestru zabytkw, z prob o wykrelenie z rejestru. W ocenie skarcych wpisanie do rejestru oznacza istotne ograniczenia w korzystaniu z wasnoci. Zgodnie z art. 5 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami 452 na wacicielach ciy obowizek opieki nad zabytkiem. Koszty utrzymania nieruchomoci niejednokrotnie mog nadmiernie obcia budet waciciela. Ochrona dziedzictwa narodowego stanowi warto, ktr mona zaliczy do kategorii interesu publicznego. Nie oznacza to jednak, e ustawodawca posiada cakowit swobod w regulowaniu tej materii. Sytuacja, w ktrej waciciele zabytkw ponosz ciar zapewnienia wsplnocie dostpu do dbr kultury rodzi istotne wtpliwoci konstytucyjne. Zgodnie z art. 64 ust. 1 Konstytucji kady ma prawo do wasnoci. Uprawnienie to moe podlega ograniczeniom, jednak musz by one proporcjonalne, to znaczy adekwatne i konieczne do osignicia zamierzonego celu. Wpis do rejestru zabytkw powinien by traktowany nie tylko jako realizacja interesu publicznego, ale take jako ingerencja w sfer konstytucyjnych praw jednostki. Organ administracji publicznej ma obowizek zrekompensowania poniesionej przez waciciela szkody, a w przypadku, gdy ograniczenia naoone na korzystanie z prawa wasnoci bd stanowi dla obywatela zbyt wielkie obcienie, powinien wszcz procedury wywaszczeniowe (za susznym odszkodowaniem lub wymian rzeczy na inn tej samej wartoci). Rzecznik zwrcia si 453 do Ministra
452 453

Ustawa z 23 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1568, z pn. zm.). RPO-667904-I/11 z 14 czerwca 2011 r.

199

Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie, a take poinformowanie o dziaaniach Ministerstwa zmierzajcych do nowelizacji przepisw ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami.
5. Ograniczenia praw wacicieli nieruchomoci nalecych do sieci obszarw Natura 2000 oraz nieruchomoci znajdujcych si na licie proponowanych obszarw tej sieci

W 2011 r. do Rzecznika wpyno wiele skarg wskazujcych na znaczne ograniczenia praw wacicieli nieruchomoci nalecych do sieci obszarw Natura 2000 oraz nieruchomoci znajdujcych si na licie proponowanych zagospodarowaniu obszarw tych tej sieci. Istniejce czsto ograniczenia w ich nieruchomoci uniemoliwiaj

wykorzystanie zgodnie z wol waciciela, co obnia ich warto rynkow i znaczco utrudnia sprzeda nieruchomoci na wolnym rynku lub obcienie jej prawami rzeczowymi bd obligacyjnymi. Z treci skarg wynikao, i roszczenia o wykup lub odszkodowanie przewidywane przez Prawo ochrony rodowiska 454 nie chroni wystarczajco praw wacicieli i nie mog by uznane za efektywne rodki gwarantujce poszanowanie konstytucyjnej zasady ochrony prawa wasnoci. Nie zapewniaj take rwnej ochrony wszystkich praw majtkowych. Ponadto wtpliwoci natury konstytucyjnej budzi procedura umieszczania projektowanych obszarw Natura 2000 na licie sporzdzanej przez Generalnego Dyrektora Ochrony rodowiska, a w szczeglnoci charakter prawny tej listy. Rzecznik zwrcia si 455 do Ministra rodowiska z prob o podjcie prac legislacyjnych zmierzajcych do usunicia nieprawidowoci, ktre naruszaj konstytucyjne prawa wacicieli nieruchomoci objtych ograniczeniami w zagospodarowaniu ze wzgldu na ochron rodowiska naturalnego. W odpowiedzi poinformowano 456 Rzecznika, e planowane jest rozpoczcie prac nad projektem zaoe projektu nowej ustawy o ochronie
454 455 456

Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z pn. zm.). RPO-286012-IV/98 z 12 wrzenia 2011 r. Pismo z 7 grudnia 2011 r.

200

przyrody. Uwagi i wnioski w zakresie przyznania odpowiednich roszcze wacicielom nieruchomoci, ktre zostay objte ograniczeniami w zagospodarowaniu z mocy art. 33 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody, zgoszone w wystpieniu Rzecznika, zostan wnikliwie rozpatrzone w ramach opracowania wskazanego projektu zaoe. Sprawa bdzie nadal monitorowana przez Rzecznika.
6. Brak prawnej moliwoci ubiegania si o zwrot nieruchomoci nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci

Zawarta

art.

216

ust.

pkt

ustawy

gospodarce

nieruchomociami 457 regulacja prawna przyznaje moliwo ubiegania si o zwrot nieruchomoci nabytych przez Skarb Pastwa na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci 458. Zdaniem Rzecznika przepis ten jest niezgodny z zasad rwnoci w zakresie, w jakim wycza moliwo odpowiedniego stosowania przepisw art. 136 i nastpnych ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci wobec nieruchomoci nabytych na rzecz gminy, na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci. Obecne zrnicowanie prowadzi do sytuacji, w ktrej moliwo dania zwrotu nieruchomoci wywaszczonej na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci maj tylko podmioty wasnoci wywaszczone nieruchomoci na na rzecz rzecz Skarbu gminy Pastwa. w drodze Waciciele decyzji o nieruchomoci, ktrzy na podstawie tej ustawy zostali pozbawieni wywaszczeniu bd na podstawie umowy, zostali z niezrozumiaych wzgldw, pozbawieni przez ustawodawc moliwoci dania zwrotu nieruchomoci. Rozwizanie to jest niezgodne z zasad, e w razie niewykorzystania nieruchomoci na cel publiczny aktualizuje si obowizek jej zwrotu. Rzecznik zwrcia si 459 do Ministra Infrastruktury z prob o podjcie dziaa legislacyjnych, ktrych celem byoby wprowadzenie
457 458 459

regulacji

umoliwiajcej

ubieganie

si

zwrot

Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z pn. zm.). Ustawa z 29 kwietnia 1985 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127, z pn. zm.). RPO-647386-IV/10 z 23 wrzenia 2011 r.

201

nieruchomoci nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci. Minister podzieli 460 opini Rzecznika o niezgodnoci art. 216 ust 2 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomociami, dotyczcego zwrotu nieruchomoci przejtych na rzecz Skarbu Pastwa na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci z zasad rwnoci i poinformowa, e dostrzega potrzeb nowelizacji tego przepisu. Ze wzgldu jednak na wski zakres przedmiotowej materii, a take z uwagi na ekonomi procesu legislacyjnego, odpowiednie propozycje zmian zostan opracowane w wypadku podjcia prac nad projektem nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomociami.
7. Ograniczenie moliwoci uzyskania ekwiwalentu na wyczenie gruntw z upraw rolnych i prowadzenie uprawy lenej

Przepisy ustawy o wspieraniu rozwoju obszarw wiejskich ze rodkw pochodzcych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej 461 oraz wydane na ich podstawie rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie szczegowych warunkw i trybu udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntw rolnych objtej planem rozwoju obszarw wiejskich 462 wprowadziy nowe zasady udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntw rolnych, dotyczce jednak tylko wnioskw skadanych na podstawie rozporzdzenia z 2004 r. W art. 14 ust. 2 powyszej ustawy ustawodawca wskaza, e do miesicznego ekwiwalentu za wyczenie gruntw z upraw rolnych i prowadzenie uprawy lenej, przyznanego na podstawie ustawy o przeznaczeniu gruntw rolnych do zalesienia 463, stosuje si zasady dotychczasowe, ktre ograniczaj moliwo przeniesienia praw i obowizkw zwizanych z prowadzeniem uprawy lenej tylko do nastpstwa prawnego powstaego na skutek sprzeday bd spadkobrania nieruchomoci objtej upraw len. Pozostawienie w obrocie prawnym
460 461 462 463

Pismo z 26 padziernika 2011 r. Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2273, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 11 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 187, poz.1929, z pn. zm.). Ustawa z 8 czerwca 2001 r (Dz.U. Nr 73, poz. 764, z pn. zm.).

202

wskazanych ogranicze budzi powane wtpliwoci co do zgodnoci z konstytucyjn zasad rwnoci wobec prawa. W ocenie Rzecznika nie ma powodw do odmiennego traktowania beneficjentw, ktrzy skorzystali z pomocy na podstawie ustawy z 2001 r. albo rozporzdzenia z 2004 r. Celem pomocy w obu przypadkach jest wyczenie z areaw rolnych gruntw niskiej jakoci i zmniejszenie iloci gospodarstw maych, prowadzonych na gruntach V czy VI klasy, z jednoczesnym zapewnieniem rolnikom, ktrzy zaprzestaj produkcji rolnej, rodkw do ycia bdcych wynagrodzeniem
464

za

upraw

zakadanych lasw. Rzecznik zwrcia si

do Ministra Rolnictwa i

Rozwoju Wsi z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. W udzielonej odpowiedzi Minister nie podzieli 465 zastrzee Rzecznika co do naruszenia zasady rwnoci przez kwestionowane w przyznawania pomocy wystpieniu przepisy. Zdaniem Ministra, tryb

finansowej na podstawie ustawy z 2003 r. i na podstawie rozporzdzenia z 2004r. jest na tyle odmienny, e nie sposb wczy osb uprzednio uprawnionych do systemu wsparcia zapewnionego przez przepisy unijne. Podmioty te zasadnie s zatem traktowane w rny sposb.
8. Przepis zezwalajcy na wyganicie roszczenia o odszkodowanie przed wydaniem decyzji potwierdzajcej nabycie prawa wasnoci nieruchomoci zajtej pod drog publiczn przez Skarb Pastwa lub jednostk samorzdu terytorialnego

Trybuna

Konstytucyjny

rozpozna

wniosek 466

zoony

przez

Rzecznika w 2009 r. o stwierdzenie, i art. 73 ust. 4 ustawy Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce administracj publiczn 467 w zakresie, w jakim zezwala na wyganicie roszczenia o odszkodowanie przed wydaniem decyzji potwierdzajcej nabycie prawa wasnoci nieruchomoci zajtej pod drog publiczn, przez Skarb Pastwa lub jednostk samorzdu terytorialnego, jest niezgodny z art. 2 i art. 21 ust. 2 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

464 465 466 467

RPO-683102-IV/11 z 30 grudnia 2011 r. Pismo z 18 stycznia 2012 r. Informacja RPO za 2009 r., str. 299. Ustawa z 13 padziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z pn. zm.).

203

Wyrokiem 468 Trybunau Konstytucyjnego zakwestionowany przez Rzecznika przepis zosta uznany za zgodny z Konstytucj.
9. Opaty egzekucyjne nalene odwoanemu komornikowi

W wyroku 469 z dnia 13 grudnia 2011 r. Trybuna Konstytucyjny uzna, e art. 63 ust 5 ustawy o komornikach sdowych i egzekucji 470w zakresie, w jakim nie przyznaje odwoanemu komornikowi opat przez niego ustalonych, ktrych prawomocno nastpia po jego odwoaniu, jest zgodny z art. 64 ust 2 w zwizku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Tym samym Trybuna Konstytucyjny nie podzieli argumentacji Rzecznika, ktry zgosi 471 udzia w postpowaniu opowiadajc si za stwierdzeniem niekonstytucyjnoci zaskaronego przepisu. B. Gospodarka nieruchomociami
1. Regulacje prawne dotyczce realizacji inwestycji infrastrukturalnych

2011

r.

Rzecznik

otrzymywaa

wiele

skarg

dotyczcych

naruszenia praw i wolnoci obywatelskich przez szczeglne regulacje prawne dotyczce realizacji inwestycji infrastrukturalnych, zawarte w ustawie o szczeglnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie drg publicznych 472, ustawie o przygotowaniu finaowego turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012 473, ustawie o szczeglnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk uytku publicznego 474, ustawie o szczeglnych zasadach przygotowania Zarzuty do realizacji dotyczyy inwestycji gwnie w zakresie budowli przeciwpowodziowych 475, a take w ustawie o transporcie kolejowym 476. skarcych kwestii wywaszczania nieruchomoci bez jednoczesnego przyznawania odszkodowania, racych
468 469 470 471 472 473 474 475 476

Wyrok TK z 19 maja 2011 r., sygn. akt K 20/09. Wyrok TK z 13 grudnia 2011 r., SK 44/09. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376). RPO-636306-IV/09, Informacja za 2010r.: s. 226. Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194, z pn. zm.). Ustawa z 7 wrzenia 2007 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 26, poz. 133, z pn. zm.). Ustawa z 12 lutego 2009 r. (Dz.U. Nr 42, poz. 340, z pn. zm.). Ustawa z 8 lipca 2010 r. (Dz.U. Nr 143, poz. 963, z pn. zm.). Ustawa z 28 marca 2003 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z pn. zm.).

204

opnie w ustalaniu i wypacie odszkodowa oraz zasad przyznawania lokalu zamiennego dla osb, ktre zostay wywaszczone z nieruchomoci zabudowanych budynkami mieszkalnymi, a w konsekwencji utraciy swoje miejsce zamieszkania. Regulacje zawarte na w bruk wymienionych mieszkacw ustawach dopuszczaj moliwo eksmisji

budynkw, ktre przejto na wasno podmiotw publicznych w celu prowadzenia inwestycji infrastrukturalnych. Obecna regulacja nie tylko budzi wtpliwoci co do zgodnoci z art. 21 ust. 1 Konstytucji (zasada susznego odszkodowania), ale przede wszystkim nie suy realizacji celw wynikajcych z art. 30 (zasada poszanowania godnoci czowieka) i art. 75 ust. 1 Konstytucji (dyrektywa prowadzenia polityki sprzyjajcej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli). Dlatego te Rzecznik zwrcia si 477 do Ministra Infrastruktury z prob o podjcie prac legislacyjnych, ktre doprowadz do usunicia narusze praw konstytucyjnych obywateli. Minister Infrastruktury zobowiza si 478 rozway propozycj przeniesienia do specustawy drogowej i lotniskowej treci zawartej w art. 9z specustawy kolejowej, zgodnie z ktr stronie odwoujcej si od decyzji ustalajcej wysoko odszkodowania, na jej wniosek, wypaca si kwot okrelon w tej decyzji. Jednoczenie stwierdzi, e rozwizanie, aby rozstrzyga o odszkodowaniu za przejte na rzecz podmiotw publicznych nieruchomoci w decyzjach wywaszczeniowych, przy wieloci adresatw tych decyzji, zwaszcza w przypadku budowy duych przedsiwzi takich jak autostrady, drogi ekspresowe, lotniska, linie kolejowe, prowadzioby do zablokowania inwestycji na wiele lat. Natomiast kwestia wprowadzenia regulacji uniemoliwiajcych eksmisj na bruk osb wywaszczanych z nieruchomoci zabudowanych budynkami mieszkalnymi, naley do waciwoci Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji. Wystpienia w tej sprawie bd ponawiane.

477 478

RPO-572080-IV/07 z 27 kwietnia 2011 r. Pismo z 17 czerwca 2011 r.

205
2. Prawo do susznego odszkodowania za nieruchomoci zajte pod budow drg

Mimo e Trybuna Konstytucyjny nie rozpozna jeszcze wniosku 479 Rzecznika 480 o stwierdzenie niekonstytucyjnoci art. 31 ust. 1 i ust. 2 ustawy o szczeglnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie drg publicznych 481 oraz 36 ust. 1 i ust. 4 rozporzdzenia Rady Ministrw w sprawie wyceny nieruchomoci i sporzdzenia operatu szacunkowego 482, wikszo zastrzee Rzecznika wobec rozporzdzenia zostaa podzielona przez prawodawc, ktry znowelizowa zaskarone przepisy 483. Pomimo to Rzecznik domaga si 484 potwierdzenia przez Trybuna niekonstytucyjnoci uchylonych przepisw, argumentujc, i korzystny dla obywateli wyrok otworzyby drog do wznowienia zakoczonych ju postepowa administracyjnych, a tym samym do uzyskania susznego wyszego odszkodowania za nieruchomoci przejte pod budow drg.
3. Podwyki opat za uytkowanie wieczyste

Korespondencja

Rzecznika

Ministrem

Infrastruktury 485

doprowadzia do nowelizacji 486 ustawy o gospodarce nieruchomociami 487. W nowym art.77 ust. 20 ustawy wprowadzono o co zabiegaa Rzecznik - mechanizm ograniczajcy drastyczne podwyki opat rocznych wnoszonych przez uytkownikw wieczystych.

C. Prawo wodne
1. Ograniczenia w korzystaniu ze sztucznych zbiornikw wodnych

Skarcy w pismach kierowanych do Rzecznika wskazywali na powszechn praktyk zagradzania posesji pooonych bezporednio nad sztucznymi zbiornikami wodnymi oraz brak rodkw prawnych skutecznie
479 480 481 482 483 484 485 486

487

RPO-563719-IV/07 z 18 stycznia 2010 r., sygn. akt K 4/10. Informacja RPO za 2010 r., s. 218. Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 21 wrzenia 2004 r. (Dz.U. Nr 207, poz. 2109). Rozporzdzenie Rady Ministrw z 14 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 165, poz. 985). Pismo procesowe RPO do TK z 18 padziernika 2011 r. Informacja RPO za 2010 r., str. 216. Ustawa z 28 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 187, poz. 1110). Wesza w ycie z dniem 9 padziernika 2011 r. Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z pn. zm.).

206

przeciwdziaajcych takim praktykom, niezgodnym z zasadami Prawa wodnego. Prawo wodne 488 przyznaje kademu prawo do powszechnego korzystania m.in. ze rdldowych powierzchniowych wd publicznych. Prawo to obejmuje wszystkie wody publiczne, niezalenie od sposobu ich powstania - naturalnego czy z udziaem czowieka. Z prawem tym koreluj okrelone obowizki wacicieli gruntw przylegych do wody. Z art. 27 ust. 1 Prawa wodnego wynika zakaz grodzenia nieruchomoci przylegych do powierzchniowych wd publicznych w odlegoci mniejszej ni 1,5 m od linii brzegu. Z kolei art. 28 ust. 2 ustawy gwarantuje prawo dostpu do wody. Czci nieruchomoci umoliwiajce dostp do wody wyznacza wjt, burmistrz lub prezydent miasta w drodze decyzji. Zdaniem Rzecznika, brak prawnej moliwoci wytyczenia linii brzegowej sztucznych zbiornikw prawa wodnych obywateli moe do ogranicza zagwarantowane ustawowo powszechnego

korzystania z wd publicznych. Przepis art. 15 Prawa wodnego dotyczy bowiem ustalania linii brzegowej wycznie dla naturalnych zbiornikw wodnych. Rzecznik zwrcia si 489 do Ministra rodowiska z prob o przeanalizowanie podniesionego problemu oraz rozwaenie podjcia ewentualnych dziaa zmierzajcych do urealnienia prawa do powszechnego korzystania z wd publicznych, w tym take i tych powstaych przy ingerencji czowieka. Minister nie podzieli 490 stanowiska Rzecznika i poinformowa, e zmiana przepisw Prawa wodnego w zakresie grodzenia gruntw nie wydaje si zasadn. Konieczne jest natomiast zwrcenie uwagi na fakt, e czsto to polityka gmin wpywa na brak moliwoci korzystania z gruntw przylegajcych do wd pyncych. Dopiero spjne i przejrzyste zasady stworzone przez jednostki samorzdowe, z powizane budetw z obowizkowymi odszkodowaniami wypacanymi tych

jednostek na rzecz osb, ktrych nieruchomoci wskazano w decyzji administracyjnej jako zobowizane do umoliwienia dostpu do wody, powinny rozwiza problem dostpu do wd publicznych, znajdujcych
488 489 490

Ustawa z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z pn. zm.). RPO-658256-IV/10 z 30 sierpnia 2011 r. Pismo z 18 padziernika 2011 r.

207

si take w sztucznych zbiornikach wodnych, w ramach powszechnego korzystania z wd. D. Reprywatyzacja i prywatyzacja
1. Przewleko postpowa administracyjnych dotyczcych roszcze zabuaskich

Z danych statystycznych przekazanych Rzecznikowi wynikao, e waciwe organy administracji publicznej nadal nie radz sobie z terminowym rozpatrywaniem roszcze wynikajcych z ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytuu pozostawienia nieruchomoci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej 491 oraz poprzednich uregulowa prawnych dotyczcych roszcze zabuaskich. Potwierdzaj to rwnie skargi obywateli, wpywajce do Rzecznika. Liczba wnioskw pozostaych do rozpatrzenia i dotychczasowe tempo wydawania decyzji w tych sprawach nakazuje przypuszcza, i zaatwienie zoonych do tej pory wnioskw w dalszym cigu nie bdzie moliwe przed upywem co najmniej kilku lat, a w konsekwencji raco bd naruszane terminy zaatwiania spraw administracyjnych okrelone przez przepis art. 35 Kodeksu postpowania administracyjnego 492. W zwizku z powyszym naley uzna, i podejmowane dziaania organizacyjne, ktre miay ograniczy zjawisko systemowej przewlekoci rozpoznawania przedmiotowych spraw, nie przyniosy spodziewanego rezultatu. Z tego wzgldu Rzecznik zwrcia si 493 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o podjcie stosownych dziaa legislacyjnych i organizacyjnych, skutecznie zapobiegajcych nadmiernej przewlekoci postpowa administracyjnych w sprawach roszcze zabuaskich. W odpowiedzi poinformowano 494, e organem waciwym do udzielenia odpowiedzi w sprawie bdcej przedmiotem wystpienia Rzecznika jest Minister Skarbu Pastwa.

491 492 493 494

Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1418, z pn. zm.). Ustawa z 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, z pn. zm.). RPO-585661-IV/08 z 20 stycznia 2011 r. Pismo z 10 lutego 2011 r.

208

Rzecznik nie zgodzia si jednak z tym stanowiskiem i podkreli, e w ustawie o dziaach administracji rzdowej 495 wskazano, e to wanie do kompetencji Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji naley midzy innymi organizacja urzdw administracji, w tym przypadku urzdw wojewdzkich, podstawie ktre o bezporednio realizacji zajmuj do si postpowaniami z tytuu administracyjnymi dotyczcymi ustalania prawa do rekompensaty na ustawy prawa rekompensaty pozostawienia nieruchomoci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. W zwizku z powyszym Rzecznik ponownie zwrcia si 496 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o ustosunkowanie si do kwestii poruszonych w wystpieniu z dnia 20 stycznia 2011 r. w zakresie reorganizacji pracy urzdw wojewdzkich oraz o poinformowanie, jakiego rodzaju dziaania organizacyjne podjto w celu wyeliminowania zjawiska nadmiernej przewlekoci postpowa i jakie rezultaty przyniosy te dziaania. W odpowiedzi poinformowano 497 Rzecznika, e przygotowana przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji nowelizacja Kodeksu postpowania administracyjnego stwarza moliwo skarenia przez strony nie tylko bezczynnoci organw administracji publicznej, ale rwnie przewlekoci postpowania. Powysza zmiana w poczeniu ze zmianami upraszczajcymi skarg i niektre procedury powinna (np. w zakresie si do przekazywania sprawy do organu waciwego, czy te w zakresie rozpatrywania wnioskw) przyczyni przyspieszenia rozpatrywania spraw administracyjnych, a wic m.in. przyznawania rekompensat za tzw. mienie zabuaskie. Znowelizowane przepisy weszy w ycie w dniu 10 kwietnia 2011 r. Majc na uwadze sytuacj budetow wydaje si, i ewentualnego przyspieszenia prowadzonych postpowa naley poszukiwa w drodze dalszego upraszczania procedur administracyjnych, przy czym w zakresie ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytuu pozostawienia nieruchomoci

495 496 497

Ustawa z 4 wrzenia 1997 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z pn. zm.). Pismo z 31 marca 2011 r. Pismo z 18 kwietnia 2011 r.

209

poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej organem waciwym pozostaje Minister Skarbu Pastwa. E. Egzekucja wiadcze
1. Wyczenie moliwoci zaskarenia czynnoci opisu i oszacowania w terminie tygodniowym od dorczenia dunikowi protokou z tej czynnoci

Problem nieprawidowego okrelenia przez art. 950 k.p.c. terminu zaskarenia opisu i oszacowania Rzecznik podnosia w wystpieniach kierowanych do Ministra Sprawiedliwoci ju w 2006 r. 498 Resort sprawiedliwoci zgodzi si 499 z argumentami Rzecznika. Stosownej zmiany kwestionowanego przepisu dokonano nowelizacj k.p.c. z wrzenia 2011 r. 500. Nowe przepisy znajduj jednak zastosowanie tylko do egzekucji wszcztych po dniu 3 maja 2012 r., nie bd zatem chroniy stron postepowa bdcych w toku z tego powodu Rzecznik zgosia 501 udzia w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, kwestionujcej zgodno art. 950 Kodeksu postpowania cywilnego z Konstytucj i przedstawi stanowisko, e art. 950 zdanie pierwsze Kodeksu postpowania cywilnego jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwizku z art. 77 ust. 2 oraz w zwizku z gwarantujcym zasad poprawnej legislacji art. 2 Konstytucji. Zdaniem Rzecznika nieprawidowe sformuowanie normy prawnej, okrelajcej pocztek biegu terminu do wniesienia skargi na opis i oszacowanie nieruchomoci, stanowi powan przeszkod w dostpie strony do sdu. Przepis ten prowadzi bowiem do sytuacji, w ktrych strona nie uzyskuje informacji o tym, e termin do wniesienia rodka zaskarenia rozpocz bieg. Ta kwestia z pozoru wycznie techniczna a mianowicie, okrelenie pocztku biegu terminu procesowego - wywiera ogromny wpyw na realizacj gwarancji prawa do sdu na etapie postpowania egzekucyjnego.

498 499 500

501

RPO-532877-IV/08 pismo z 24 sierpnia 2006 r. Pismo z dnia 28 wrzenia 2006 r. Ustawa z 16 wrzenia 2011 r. (Dz. U. Nr 23, poz. 1381), zob. Informacja RPO za 2011 r. Rozdzia Prawo do sdowej ochrony praw i wolnoci - Nowelizacja Procedury Cywilnej. RPO-680689-IV/11 z 23 wrzenia 2011 r., sygn. akt SK 18/11.

210

Z tego powodu prawo dostpu do sdu zostao naruszone poprzez niezachowanie regu rzetelnej legislacji do unormowania terminu do wniesienia skargi na opis i oszacowanie. Opis i oszacowanie jest tym etapem postpowania, w ktrym nastpuje dokadne okrelenie przedmiotu egzekucji: obszaru nieruchomoci, jej czci skadowych i przynalenoci, praw zwizanych i obciajcych nieruchomo. W trakcie opisu i oszacowania dokonuje si take wyceny nieruchomoci, ktra to wycena jest podstaw dla okrelenia ceny wywoawczej nieruchomoci w trakcie licytacji. Ustawodawca okreli pocztek biegu terminu do zaskarenia opisu i oszacowania na moment zakoczenia opisu i oszacowania - a wic zaley on od faktu, o ktrym strony nie s zawiadamiane. Strony postpowania o dacie zakoczenia opisu i oszacowania dowiaduj si zwykle w sposb przypadkowy, bardzo czsto nie mog wic w ustawowym terminie zaskary czynnoci komornika. Sprawa oczekuje na rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny.
2. Trudnoci wierzycieli bdcych wspwacicielami nieruchomoci, w doprowadzeniu do eksmisji byych wspwacicieli

Do Rzecznika wpyway skargi od wierzycieli (wspwacicieli, ktrym w wyniku podziau przypada cao lub cz nieruchomoci budynkowej), doprowadzi ktrzy do pomimo posiadania tytuu wykonawczego, ktrzy przed zaopatrzonego w klauzul wykonalnoci, nie byli w stanie skutecznie eksmisji byych wspwacicieli, dokonaniem zniesienia wspwasnoci t nieruchomoci wadali. W praktyce dochodzio do sytuacji, w ktrej z jednej strony komornicy sdowi odmawiali podjcia czynnoci zmierzajcych do oprnienia lokalu, a z drugiej strony sdy powszechne odrzucay pozwy o oprnienie lokalu. Rzecznik podzielia stanowisko Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, i konieczne jest, aby w orzeczeniu o zniesieniu wspwasnoci sdy precyzyjnie, w zalenoci od rodzaju nieruchomoci, okrelay obowizek dunika: w sytuacji, gdy przedmiotem zniesienia wspwasnoci jest nieruchomo gruntowa - nakazyway osobom, ktre waday rzecz do jej wydania, za w przypadku nieruchomoci

211

lokalowych nakazyway opuszczenie i oprnienie lokalu. Moliwo precyzyjnego okrelenia obowizku dunika stoi jednak w sprzecznoci z obecnym brzmieniem art. 624 k.p.c., ktry pozwala jedynie na orzeczenie w przedmiocie wydania nieruchomoci. Rzecznik zwrcia si 502 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie, a w razie podzielenia argumentacji przedstawionej w wystpieniu, o spowodowanie podjcia prac nad zmian w omawianym zakresie art. 624 k.p.c. Minister podzieli 503 zastrzeenia Rzecznika i zobowiza si do uwzgldnienia postulatu nowelizacji art. 624 k.p.c. w trakcie prac legislacyjnych majcych na celu zmian k.p.c.
3. Egzekucja wiadcze pieninych wyraonych w walutach obcych

W wystpieniu do Ministra Sprawiedliwoci Rzecznik zwrcia 504 uwag na brak synchronizacji procedury cywilnej ze zliberalizowanymi przepisami kodeksu cywilnego i prawa dewizowego, umoliwiajcymi zaciganie i wykonywanie zobowiza w walutach obcych. Mimo e obecnie moliwe jest uzyskanie wyroku sdowego zasdzajcego kwot w walucie obcej, na etapie egzekucji co do zasady komornik przelicza dochodzone sumy na walut polsk. Nie tylko naraa to wierzyciela na ponoszenie ryzyka rnic kursowych, ale jest niezgodne zarwno z treci zobowizania, jak i treci wyroku. W dwch odpowiedziach 505 Minister zobowiza si przedstawi problem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, ktra podejmie prace nad przygotowaniem projektu nowych rozwiza procesowych. Poniewa jednak ostatnia nowelizacja k.p.c. 506 problemu nie rozwizaa, sprawa bdzie kontynuowana przez Rzecznika.

502 503 504 505 506

RPO-621373-IV/09 z 16 grudnia 2011 r. Pismo z 16 stycznia 2012 r. RPO-630817-IV/09 z 10 stycznia 2011 r. Pismo z 28 lutego 2011r. i z 31 sierpnia 2011 r. Ustawa z 16 wrzenia 2011 r. ( Dz.U. Nr 233, poz. 1381).

212

XIX.

Ochrona praw konsumentw

A. Usugi bankowe
1. Ocena zdolnoci kredytowej stosowana przez banki

Rzecznik otrzymywaa skargi od osb ubiegajcych si o przyznanie kredytu, kwestionujce zasady oceny ich zdolnoci kredytowej. Zastrzeenia budzia w szczeglnoci konieczno przedstawiania bankom dokumentw, z ktrych wykonywana jest kserokopia i nastpuje gromadzenie uzyskanych w ten sposb danych osobowych, ktre nie s istotne dla celu, w ktrym s udostpniane. Dotyczy to w szczeglnoci osb, wobec ktrych sd rozwiza maestwo przez rozwd. W ich ocenie danie przez banki przedstawienia wyroku orzekajcego rozwd narusza ich konstytucyjne wolnoci i prawa osobiste (art. 47 i art. 51 Konstytucji). Stan cywilny kredytobiorcy moe by ustalony na podstawie dokumentu z Urzdu Stanu Cywilnego, bez potrzeby uzyskiwania innych informacji wynikajcych z orzeczenia sdu. Zdaniem Rzecznika istnieje potrzeba rozwaenia wprowadzenia regulacji ustawowych, ktre okreliyby procedur dokonywania oceny zdolnoci kredytowej. Rzecznik zwrcia si 507 do Prezesa Zwizku Bankw Polskich z prob o zbadanie przedstawionej sprawy oraz poddanie pod dyskusj propozycji normatywnego uregulowania omawianej materii. W odpowiedzi poinformowano 508, e wystpienie Rzecznika zostao przekazane bankom w celu zracjonalizowania dania wyrokw rozwodowych. Jednoczenie wyjaniono, e praktyka dania przez banki wyrokw rozwodowych, ktre czsto zawieraj postanowienia w zakresie naoonych zobowiza alimentacyjnych, jest jak najbardziej adekwatna do celu, jakim jest ocena zdolnoci kredytowej byego maonka. Wyrok rozwodowy zawierajcy informacje o obowizkach natury majtkowej jest dokumentem niezbdnym do dokonania oceny zdolnoci kredytowej, a wymg jego dostarczenia jest niczym innym jak realizacj obowizku wynikajcego z art. 70 Prawa bankowego. Z uwagi na fakt, i powyszy przepis nie okrela danych i informacji niezbdnych dla dokonania oceny
507 508

RPO-663564-V/10 z 7 marca 2011 r. Pismo z 1 kwietnia 2011 r.

213

zdolnoci kredytowej, naley uzna, i bank moe zada wszelkich dokumentw niezbdnych do oceny ryzyka zwizanego z zawarciem umowy kredytowej. Wystpienie Rzecznika z pewnoci przyczynio si jednak do zracjonalizowania skarg obywateli. B. Usugi przewozowe
1. Dziaania podejmowane przez Urzd Transportu Kolejowego na rzecz ochrony praw pasaerw

praktyki

bankw

zakresie

dania

wyrokw

rozwodowych. W tym przedmiocie nie odnotowano bowiem kolejnych

Liczne wystpienia kierowane przez Rzecznika do Prezesa Urzdu Transportu Kolejowego jakoci (UTK) usug potwierdziy utrzymujcy przez si stan niezadawalajcej wiadczonych kolejowych

przewonikw pasaerskich. Prezes UTK wskaza, i podstawow form sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisw rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczcego praw i obowizkw pasaerw w ruchu kolejowym 509 s okresowe kontrole przewonikw kolejowych w zakresie tworzenia odpowiednich warunkw podrowania. Ograniczone zasoby kadrowe Urzdu, ktry dotychczas nie otrzyma rodkw niezbdnych do prawidowego wykonywania zada zwizanych z nadzorem nad przestrzeganiem praw pasaerw powoduj, e moliwoci kontroli s nieproporcjonalne do potrzeb. Liczne skargi wpywajce do Rzecznika dotyczce niskiego poziomu usug wiadczonych przez przewonikw kolejowych potwierdzaj potrzeb prowadzenia systematycznych kontroli, ktre mog przyczyni si do podniesienia poziomu tych usug. Rzecznik zwrcia si 510 do Ministra Infrastruktury z prob o ustosunkowanie si do przedstawionych zagadnie, a w szczeglnoci poinformowanie o moliwoci przeznaczenia dodatkowych rodkw finansowych na wsparcie UTK w realizacji jego ustawowych zada, jak rwnie informacji o dotychczasowych wzmocnieniach
509

510

Rozporzdzenie z 23 padziernika 2007 r. Nr 1371/2007, (Dz. Urz. .UE .L.07.315.14, z pn. zm.). RPO-663177-V/10 z 1 czerwca 2011 r.

214

kadrowych osb

tego

organu,

zwaszcza

zakresie Rzecznik

stanowisk zwrcia

pracy si o

dotyczcych problematyki przestrzegania praw pasaera i uatwie dla niepenosprawnych. Jednoczenie przekazanie informacji o stanie prac nad zmian ustawy o transporcie kolejowym, majcych na celu wprowadzenie regulacji chronicej prawo pasaerw do informacji. W odpowiedzi poinformowano 511 Rzecznika, e w zwizku z odnotowywanym pogorszeniem jakoci usug wiadczonych w zakresie transportu kolejowego Urzd Transportu Kolejowego dokona licznych kontroli, w wyniku ktrych za dostrzeone nieprawidowoci zostay naoone kary na odpowiedzialne podmioty. Na podstawie kontroli przeprowadzonych w grudniu 2010 r. Prezes UTK skierowa do przewonikw zalecenia przypominajc im o obowizkach wynikajcych z przepisw Rozporzdzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady. Kolejne kontrole realizowane przez UTK wykazuj stopniowy spadek uchybie w zakresie obsugi pasaerw. Mona zatem stwierdzi, e podjte dziaania osigny swj cel w postaci poprawy jakoci wiadczonych usug. W odpowiedzi poinformowano ponadto, e Ministerstwo Infrastruktury nie ma wpywu na wysoko rodkw przeznaczonych na funkcjonowanie UTK. Urzd we wasnym zakresie zgasza do Ministerstwa Finansw zapotrzebowanie na rodki w projekcie budetu pastwa. Ministerstwo Infrastruktury pozytywnie opiniowao wnioski Urzdu o zwikszenie rodkw na realizacj powierzonych mu zada. Projekt nowelizacji ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym 512 w zakresie zwikszenia uprawnie Prezesa UTK zosta przyjty przez Rad Ministrw i skierowany do dalszych prac w Sejmie. Zapowiadana nowelizacja zostaa dokonana ustaw o zmianie ustawy o transporcie kolejowym 513. Jednoczenie w toku badania sprawy dotyczcej awarii zasilania w energi elektryczn, ktra miaa miejsce w dniu 22 czerwca 2011 r. na terenie dworcw kolejowych Warszawa Centralna oraz Warszawa rdmiecie, Prezes UTK w pimie z dnia 11
511 512 513

Pismo z 11 lipca 2011 r. Ustawa z 28 marca 2003 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z pn. zm.). Ustawa z 16 wrzenia 2011 r. (Dz.U. Nr 230, poz. 1372).

215

padziernika 2011 r. ponownie podnis problem niewystarczajcych zasobw i rodkw przeznaczonych na realizacj zada powierzonych UTK. W ocenie Rzecznika, podnoszone niedofinansowanie UTK, moe negatywnie dziaania. C. Ubezpieczenia
1. Zasady wypaty wiadczenia przez zakady ubezpiecze w sytuacji, gdy doszo do urodzenia martwego dziecka

wpywa

na

stan

ochrony

przestrzegania

praw

pasaerw. W zwizku z powyszym w sprawie rozwaane s dalsze

Do Rzecznika wpyway skargi obywateli dotyczce odmw wypaty wiadczenia przez zakady ubezpiecze, w sytuacji, gdy doszo do urodzenia martwego dziecka. Ze zbadanych spraw wynikao, i powodem tego jest dowolne definiowanie martwego urodzenia przez ubezpieczycieli w oglnych warunkach ubezpieczenia, stanowicych integraln cz umw grupowego ubezpieczenia na ycie. Takie uksztatowanie treci oglnych warunkw ubezpieczenia, w opinii Rzecznika, moe tworzy ryzyko naruszenia zbiorowych interesw konsumentw. Jeeli bowiem zakady ubezpiecze zobowizay si do wiadcze z tytuu martwego urodzenia dziecka, to za niezasadne naleaoby uzna uzalenienie przyznania wiadczenia od okrelenia wieku dziecka czy te spenienia przesanki zarejestrowania urodzenia zgodnie z przepisami o aktach stanu cywilnego. Rzecznik zwrcia si 514 do Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw z prob o zbadanie przedstawionego problemu i podjcie stosownych dziaa wynikajcych z treci przepisw ustawy o ochronie konkurencji i konsumentw 515. W odpowiedzi poinformowano 516 Rzecznika, e wszystkie sygnay dotyczce uregulowania kwestii wypaty wiadczenia w przypadku urodzenia martwego dziecka, jakie docieray do UOKiK, dotyczyy grupowych ubezpiecze pracowniczych. Tymczasem w odniesieniu do
514 515 516

RPO-651195-V/10 z 7 marca 2011 r. Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 50, poz. 331, z pn. zm.). Pismo z 8 kwietnia 2011 r.

216

tego rodzaju ubezpiecze w ogle nie mona mwi o istnieniu stosunku konsumenckiego. Do tej pory UOKiK nie bada w tym aspekcie oglnych warunkw ubezpieczenia wykorzystywanych w umowach zawieranych z konsumentami lub na ich rzecz. Zakady ubezpiecze dysponuj pewnym zakresem swobody przy okrelaniu, za co bd ponosi odpowiedzialno. Narzucanie towarzystwom ubezpieczeniowym definicji publicznoprawnych byoby co do zasady pozbawione podstaw prawnych. W odniesieniu do uwag dotyczcych wymogu rejestracji urodzenia martwego i niejednolitej praktyki szpitali dotyczcej wystawiania kart zgonu, stwierdzono w odpowiedzi, e potencjalny problem mgby dotyczy tylko tych przypadkw, gdy ochron ubezpieczeniow objte jest martwe urodzenie (a cilej, zgodnie z przepisami o dokumentacji medycznej, poronienie) przed upywem 22 tygodnia ciy, kiedy nie ma obowizku rejestracji takiego zdarzenia w aktach stanu cywilnego, a jednoczenie rejestracji. zakad ubezpiecze klauzul wymagaby umown potwierdzenia byaby taka, takiej ktra Niedozwolon

wymagaaby od konsumenta przedstawienia dokumentu, ktrego nie ma moliwoci uzyska albo ktrego uzyskanie powodowaoby nadmierne trudnoci. D. Inne
1. Skrcenie okresu przechowywania paragonw fiskalnych przez podatnikw przedsibiorcw

Przepisy

rozporzdzenia

Ministra

Finansw

zmieniajcego

rozporzdzenie w sprawie kryteriw i warunkw technicznych, ktrym musz odpowiada kasy rejestrujce oraz warunkw ich stosowania 517, przeduaj do dnia 31 grudnia 2012 r. okres przejciowy obowizywania korzystnego picioletniego, dla przedsibiorcw terminu kopii dwuletniego, zamiast przechowywania dokumentw papierowych

generowanych przez kasy fiskalne. Omawian zmian poprzedziy liczne publikacje na amach prasy gospodarczej, w ktrych podkrelano, e uzasadnieniem dla skrcenia okresu archiwizacji paragonw fiskalnych
517

Rozporzdzenie z 24 czerwca 2011 r. (Dz.U. Nr 140, poz. 818).

217

jest przede wszystkim okres, w jakim kopie te pozostaj czytelne. Nadto, przechowywaniu podlegaj wycznie paragony dokumentujce indywidualne transakcje, za raporty dobowe pozostaj w pamici kasy i zawsze istnieje moliwo ponownego ich wydrukowania cznie z raportem miesicznym. W ocenie Rzecznika dwuletni okres przechowywania kopii dokumentw kasowych sporzdzonych na noniku papierowym przy zastosowaniu kasy jest wystarczajcy dla zapewnienia bezpieczestwa przemawiaj obrotu gospodarczego, aspekty niezbdnej techniczne ochrony konsumentw oraz interesw budetu pastwa. Za jego wprowadzeniem zarwno przechowywania tych dokumentw, jak i interes przedsibiorcw, ktrzy ponosz koszty ich archiwizacji. Rzecznik zwrcia si 518 do Ministra Finansw z prob o zajcie stanowiska w sprawie, a w szczeglnoci o rozwaenie podjcia inicjatywy ustawodawczej we wskazanym powyej zakresie. W odpowiedzi Minister wyjani 519, i mimo znacznego kopii zainteresowania kasami umoliwiajcymi archiwizowanie

dokumentw na nonikach informatycznych i dynamicznego wzrostu liczby tych kas, ich udzia w oglnej liczbie kas by jeszcze stosunkowo nieduy. Z tego powodu Minister postanowi przeduy o jeden rok moliwo archiwizowania przez okres dwch lat kopii papierowych dokumentw analizowana, kasowych. rwnie w Kwestia wprowadzenia danych staego, krtszego liczby terminu przechowywania dokumentw kasowych bdzie szczegowo kontekcie dotyczcych wprowadzonych do obrotu kas umoliwiajcych archiwizowanie kopii dokumentw kasowych na nonikach elektronicznych.

518 519

RPO-669340-V/11 z 12 sierpnia 2011 r. Pismo z 13 wrzenia 2011 r.

218

XX.

Problematyka danin publicznych

A. Podatek od towarw i usug

1. Wtpliwoci interpretacyjne przy stosowaniu 7% stawki podatku VAT w spoecznym budownictwie mieszkaniowym

Rzecznik analizowaa wykadni art. 41 ust. 12 ustawy o VAT 520 w przedmiocie zastosowania 7% stawki VAT, dokonan w interpretacji indywidualnej jednej z Izb Skarbowych 521. Interpretacja odnosia si do sytuacji, w ktrej podatnik planowa przebudow i adaptacj byego oddziau szpitalnego na budynek, w ktrym miay by wiadczone usugi zakwaterowania z opiek lekarsk i pielgniarsk, zwaszcza dla osb starszych i niepenosprawnych. Po zakoczeniu prac budowlanych budynek zostaby zaliczony do klasy, o ktrej mowa w art. 41 ust. 12a ustawy o VAT, objtej spoecznym programem mieszkaniowym oraz 7% stawk VAT. Organ uzna jednak, i zastosowanie ma stawka podstawowa VAT 22%, co w ocenie Rzecznika pozostaje w kolizji z art. 41 ust. 12 w zwizku z ust. 12a ustawy o VAT. Decydujc o stosowaniu stawki 7% m.in. do budowy lub przebudowy ustawodawca zamierza obj ni rwnie roboty budowlane wykonywane w celu wybudowania lub modernizacji budynku, ktry zostaje objty spoecznym programem mieszkaniowym, od chwili rozpoczcia realizacji inwestycji. Odmienna interpretacja byaby sprzeczna z celem programu budownictwa spoecznego, ktrym jest stworzenie warunkw sprzyjajcych zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli. Rzecznik zwrcia si 522 do Ministra Finansw z prob o rozwaenie zasadnoci podjcia inicjatywy ustawodawczej zmierzajcej do zmiany treci art. 41 ust. 12 ustawy o VAT w celu usunicia przedstawionych wtpliwoci interpretacyjnych. Wnis take o rozwaenie zmiany wspomnianej interpretacji indywidualnej. W odpowiedzi poinformowano 523 Rzecznika, e przepisy zawarte w art. 41 ust. 12-12c ustawy o podatku od towarw i usug odpowiadaj
520 521 522 523

Ustawa z 11 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 54, poz. 535, z pn. zm.). Interpretacja z dnia 29 padziernika 2010 r. nr ILPP2/443-1527/09-4/BA. RPO-667603-V/11 z 7 marca 2011 r. Pismo z 11 kwietnia 2011 r.

219

regulacjom unijnym. Roboty budowlane polegajce na przebudowie budynku szpitalnego na budynek sklasyfikowany w Polskiej Klasyfikacji Obiektw Budowlanych jako budynek instytucji ochrony zdrowia wiadczcych usugi zakwaterowania z opiek lekarsk i pielgniarsk, jeeli zmiana przeznaczenia i klasyfikacji wynika ze stosownej dokumentacji, mog by objte stawk obnion. W zwizku z powyszym w Ministerstwie Finansw zostanie przeprowadzona analiza prawidowoci wydanej interpretacji w celu dokonania jej zmiany w trybie art. 14e ust. 1 Ordynacji podatkowej. Zasadno ewentualnej zmiany legislacyjnej zostanie przeanalizowana przy najbliszej zmianie przepisw ustawy o podatku od towarw i usug.
2. Brak moliwoci skorzystania z prawa do penego odliczenia podatku VAT zwizanego z nabyciem samochodu, przez osoby prowadzce dziaalno transportow przy pomocy karetek i ambulansw

W skardze przedstawionej Rzecznikowi wnioskodawca podnis, i w stanie prawnym obowizujcym w latach 2011 i 2012 uksztatowanym ustaw o zmianie ustawy o podatku od towarw i usug oraz ustawy o transporcie drogowym 524, osoby prowadzce dziaalno gospodarcz w zakresie transportu sanitarnego, polegajc na przewozie osb chorych, niepenosprawnych oraz transporcie krwi i organw do transplantacji, ktre przy wykonywaniu tych usug korzystaj z pojazdw odpowiednio przystosowanych do tego rodzaju dziaalnoci, posiadajcych homologacj, jako pojazdy specjalne w rozumieniu przepisw prawa o ruchu drogowym (tzw. ambulansw, karetek) nie mog korzysta z prawa do odliczenia podatku naliczonego zwizanego z nabyciem, uytkowaniem i eksploatacj przedmiotowych pojazdw. W ocenie Rzecznika pojazdy takie jak karetki, ambulanse nale do szczeglnej kategorii pojazdw przeznaczonych do wykonywania specjalnych funkcji, czsto zwizanych z ratowaniem najwyszego dobra, jakim jest ycie ludzkie. W przypadku prowadzenia dziaalnoci polegajcej na wiadczeniu usug w zakresie transportu krwi, organw do

524

Ustawa z 16 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 247, poz. 1652).

220

transplantacji, czy transportu osb chorych, pastwo powinno stwarza jasne i niedyskryminujce warunki jej wykonywania. Rzecznik zwrcia si 525 do Ministra Finansw z prob o zajcie stanowiska w przedmiotowej sprawie, a w szczeglnoci o wyjanienie kryteriw, na podstawie ktrych ustalono katalog przeznacze pojazdw zawarty w Zaczniku do ustawy nowelizujcej oraz wskazanie przesanek, ktre przesdziy o tym, i pojazdy specjalne, takie jak karetka, ambulans, nie znalazy si w przedmiotowym Zaczniku. W odpowiedzi Minister wyjani 526, e zgodnie z systemowymi zaoeniami podatku od wartoci dodanej, podatnikowi podatku VAT przysuguje prawo do odliczenia podatku VAT zawartego w nabywanych towarach lub usugach, jeeli nabywane towary lub usugi maj by wykorzystywane do czynnoci, z tytuu wykonania ktrych powstaje obowizek podatkowy w podatku VAT i obowizek ten, co do zasady, pociga za sob opodatkowanie tych czynnoci. Zasad t realizuje art. 86 ust. 1 ustawy o podatku od towarw i usug. Usugi transportu sanitarnego zwolnione s od podatku, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 20 ww. ustawy. Majc na uwadze powysze, podatnikom wiadczcym usugi transportu sanitarnego nie przysuguje, na mocy art. 86 ust. 1 ustawy o podatku od towarw i usug, prawo do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu karetek (ambulansw) oraz nabywanych innych towarw i usug wykorzystywanych do wiadczenia usug transportu sanitarnego, ktre zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 20 ww. ustawy zwolnione s od tego podatku. B. Podatki i opaty lokalne
1. Zrnicowana sytuacja prawna dzierawcw (najemcw) dokonujcych sprzeday na targowiskach

Trybuna Konstytucyjny wyrokiem 527 z dnia 8 grudnia 2009 r. orzek, i art. 15 ust. 2a ustawy o podatkach i opatach lokalnych 528, dodany przez art. 1 pkt 11 lit. b ustawy o zmianie ustawy o podatkach i opatach

525 526 527 528

RPO-677951-V/11 z 26 wrzenia 2011 r. Pismo z 21 padziernika 2011 r. Sygn. akt K 7/08. Ustawa z 12 stycznia 1991 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844).

221

lokalnych oraz o zmianie niektrych innych ustaw 529, jest niezgodny z art. 2 w zwizku z art. 217 Konstytucji. Konsekwencj przywoanego orzeczenia Trybunau bya konieczno nowelizacji ustawy o podatkach i opatach lokalnych. Dokonano tego na mocy ustawy o zmianie ustawy o podatkach i opatach lokalnych 530, nadajc nowe brzmienie art. 15 ust. 1 i 2. Niestety, znowelizowane przepisy w obecnym brzmieniu powoduj zrnicowanie sytuacji prawnej osb fizycznych, osb prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej, bdcych dzierawcami (najemcami), dokonujcych sprzeday na targowiskach w zalenoci od tego, czy dziaalno taka prowadzona jest odpowiednio w budynkach lub budowlach albo ich czciach. Dzierawcy (najemcy) budynkw lub ich czci s zwolnieni z opaty targowej na podstawie art. 15 ust. 2b ustawy, natomiast te same podmioty prowadzce analogiczn dziaalno w budowlach lub ich czciach s obowizane do wnoszenia opaty targowej, poniewa nie s podatnikami podatku od nieruchomoci (art. 3 w zwizku z art. 16 ustawy) oraz nie dokonuj sprzeday w budynkach lub ich czciach (art. 15 ust. 2b). Obowizujce regulacje budz wtpliwoci w wietle zasady rwnoci, poniewa mog stanowi dyskryminacj w yciu gospodarczym w zalenoci od rodzaju obiektu budowlanego, w ktrym dokonywana jest sprzeda. Rzecznik zwrcia si 531 do Ministra Finansw z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi Minister nie podzieli wtpliwoci 532 przedstawionych w wystpieniu Rzecznika. W jego ocenie twierdzenie, i utrzymanie obowizku podatkowego w opacie targowej w stosunku do osb prowadzcych sprzeda w budowlach moe prowadzi do nierwnoci wrd przedsibiorcw, nie znajduje uzasadnienia. Ponadto podkreli, e decyzja o niewyczaniu z opaty targowej sprzeday dokonywanej w budowlach nie zostaa zakwestionowana jako mogca budzi wtpliwoci

529 530 531 532

Ustawa z 30 padziernika 2002 r. (Dz.U. Nr 200, poz. 1683). Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 102, poz. 584). RPO-641399-V/11 z 19 grudnia 2011 r. Pismo z 9 stycznia 2012 r.

222

natury konstytucyjnej podczas prac sejmowych przez Biuro Legislacyjne Sejmu. C. Papiery wartociowe
1. Zabezpieczenie rodkw finansowych wypacanych beneficjentom funduszy unijnych w perspektywie finansowej w latach 2007 2013

W 2011 r. do Rzecznika zwracali si przedsibiorcy ze skargami dotyczcymi zabezpieczenia rodkw finansowych wypacanych beneficjentom funduszy unijnych w perspektywie finansowej w latach 2007-2013. Zgodnie z zasadami udzielania wsparcia finansowego, wypacane rodki zabezpieczane s wekslem in blanco, wystawianym przez beneficjenta. Zabezpieczenie rodkw finansowych w postaci wskazanego weksla nie jest kwestionowane. Skarcy wskazywali jednake, i obowizujcy wzr takiego weksla rodzi obawy ponoszenia zbyt duego ryzyka przez przedsibiorcw. Zaproponowany przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci wzr weksla in blanco nie zawiera sformuowania, i remitentem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci. Wywouje to obawy, e gdy weksel znajdzie si w posiadaniu niepowoanych osb, bd mogy one wypeni go niezgodnie z deklaracj wekslow i dochodzi zaspokojenia swoich roszcze na drodze sdowej. Nadto deklaracja wekslowa nie jest podpisywana przez PARP. Zdaniem przedsibiorcw brak podpisu remitenta na deklaracji wekslowej, w przypadku sporu sdowego, spowoduje przesunicie ciaru dowodu zawarcia umowy okrelonej treci na dunika wekslowego. Natomiast brak na dokumencie daty wystawienia weksla in blanco moe wywiera szczeglnie niebezpieczne skutki w przypadku przedsibiorcw bdcych pniejszej osobami daty prawnymi. Omykowe i wpisanie wrczenia przez weksla, PARP moe ni data podpisania

spowodowa powstanie osobistej odpowiedzialnoci osoby, ktra nie bdzie posiadaa ju umocowania do reprezentowania tej osoby prawnej. Przedsibiorcy wskazywali, e w celu uniknicia takich wtpliwoci data wystawienia weksla in blanco powinna by podawana w momencie jego

223

wrczania. Rzecznik zwrcia si 533 do Ministra Rozwoju Regionalnego z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 534 Rzecznika, e zarzuty zgaszane przez przedsibiorcw wydaj si raczej teoretyczne i nie byy dotychczas podnoszone przez beneficjentw na wiksz skal, jednake w celu uzyskania przez przedsibiorcw wikszej pewnoci, Agencja stoi na stanowisku, e moliwe jest czciowe uwzgldnienie postulatw przedsibiorcw zgaszanych przez Rzecznika. W szczeglnoci moliwe jest wskazanie we wzorze weksla in blanco nazwy remitenta, czyli Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci. Wydaje si rwnie dopuszczalne wskazanie przez beneficjenta daty wystawienia weksla, poniewa jest to istotne dla oceny, czy wystawca mia prawo do skutecznego zacigania zobowiza wekslowych. Nie wydaje si natomiast uzasadniony postulat podpisywania deklaracji wekslowej przez Agencj. Przepisy prawa wekslowego nie wymagaj adnej szczeglnej formy porozumienia wekslowego. Ponadto obowizek podpisywania deklaracji ze strony Agencji mgby prowadzi do zbdnego przeduenia procedury podpisywania umowy. Agencja uznaa, e moliwe jest wprowadzenie ww. zmian we wzorze weksla in blanco w kolejnych konkursach ogaszanych przez PARP. W odniesieniu do obecnie obowizujcych umw proponuje si, aby na wniosek beneficjentw dopuszczalne byo wprowadzenie w drodze aneksu do umowy zmienionego wzoru weksla.

533 534

RPO-669513-V/11 z 3 lipca 2011 r. Pismo z 25 sierpnia 2011 r.

224

XXI.

Ruch drogowy

1. Przepisy regulujce kwesti szkole kierowcw, ktrych odbycie powoduje zmniejszenie liczby punktw za naruszenie przepisw ruchu drogowego

Przepisy regulujce materi szkole kierowcw, ktrych odbycie powoduje zmniejszenie liczby punktw za naruszenie przepisw ruchu drogowego, budz istotne kontrowersje. Z treci 8 ust. 6 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie postpowania z kierowcami naruszajcymi przepisy ruchu drogowego 535 wynika, e odbycie szkolenia nie powoduje zmniejszenia liczby punktw otrzymanych za naruszenie przepisw ruchu drogowego wobec osoby, ktra przed jego rozpoczciem dopucia si narusze, za ktre suma punktw ostatecznych i wpisanych tymczasowo przekroczya 24. W sprawach zatrzymania prawa jazdy oraz skierowania na kontrolne sprawdzenie kwalifikacji sdy administracyjne odmawiay zastosowania 8 ust. 6 rozporzdzenia uznajc, e wykracza on poza granice upowanienia ustawowego. W ocenie Rzecznika za takim stanowiskiem przemawiaj istotne argumenty. Omawiany przepis rozporzdzenia zosta wydany na podstawie art. 130 ust. 4 Prawa o ruchu drogowym 536. W interesujcym zakresie upowanienie ustawowe uprawniao ministra do okrelenia w rozporzdzeniu liczby punktw odejmowanych z tytuu odbytego szkolenia. Tre tego upowanienia nie moe z zwizku z tym by odczytywana jako umocowanie do okrelenia kategorii kierowcw, ktrym pomimo odbytego szkolenia nie zmniejsza si liczby punktw otrzymanych za naruszenie przepisw ruchu drogowego. W zwizku z tym 8 ust. 6 rozporzdzenia wprowadza - jak si wydaje - nieznane ustawie wyczenie podmiotowe okrelonej w nim kategorii kierowcw ze szkolenia, ktrego odbycie spowoduje zmniejszenie liczby punktw. Rzecznik zwrcia si 537 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o zajcie stanowiska w powyszej sprawie.

535 536 537

Rozporzdzenie z 20 grudnia 2002 r. (Dz.U. Nr 236, poz. 1998, z pn. zm.). Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, z pn. zm.). RPO-683469-V/11 z 23 wrzenia 2011 r.

225

odpowiedzi

poinformowano 538

Rzecznika,

Ministerstwo

dostrzegajc potrzeb zmiany 8 ust. 6 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie postpowania z kierowcami naruszajcymi przepisy ruchu drogowego, jak te art. 130 ustawy Prawo o ruchu drogowym, w zakresie wskazanym w wystpieniu Rzecznika, podjo prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym. Projekt ustawy znajduje si na etapie uzgodnie midzyresortowych. Zastrzeenie, e odbycie szkolenia zmniejszajcego liczb punktw karnych nie spowoduje ich zmniejszenia w przypadku m.in. kierowcy, ktry przed rozpoczciem szkolenia dopuci si narusze, za ktre przepisy przewiduj cznie wicej ni 24 punkty, zostanie umieszczone w art. 130 ustawy Prawo o ruchu drogowym, stanowicym delegacj do wydania rozporzdzenia przez Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji. W zwizku z powyszym prowadzone s rwnolegle prace legislacyjne nad zmian rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie postpowania z kierowcami naruszajcymi przepisy ruchu drogowego. Rzecznik bdzie monitorowaa przebieg zapowiedzianych prac legislacyjnych.
2. Badania lekarskie kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami

Omwienie w rozdziale Prawo do dobrej legislacji.

538

Pismo z 12 padziernika 2011 r.

226

XXII. Wykonywanie kar i rodkw karnych. Zapobieganie demoralizacji i przestpczoci nieletnich

A. Wykonywanie kar i rodkw karnych
1. Wprowadzenie mediacji na etapie wykonywania kary pozbawienia wolnoci

czasie

obrad

konferencji

zorganizowanej

przez

resort

sprawiedliwoci w padzierniku 2010 r. z okazji Midzynarodowego Dnia Mediacji, jej uczestnicy zwrcili uwag na wymagajcy wsparcia obszar polskiej mediacji mediacj po wyroku. Mediacj w postpowaniu karnym wykonawczym mona w szczeglnoci obj sprawcw, ktrym warunkowo umorzono postpowanie karne oraz skazanych odbywajcych kar pozbawienia wolnoci. Do prowadzenia mediacji po wyroku namawiaj od lat bezskutecznie nie tylko sami mediatorzy, ale rwnie instytucje pastwowe, posowie, senatorowie i naukowcy. Pomimo tych stara, normy prawa karnego i karnego wykonawczego nadal nie reguluj prowadzenia mediacji po wyroku skazujcym. Tymczasem moe ona mie due znaczenie zarwno dla sprawcy przestpstwa, jak i ofiary, take w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolnoci. Szerokie wprowadzenie w sposb formalny mediacji po wyroku skazujcym wymaga przyjcia odpowiednich regulacji ustawowych. Nie upowania do jej stosowania tre art. 38-40 i innych przepisw Kodeksu karnego wykonawczego. Inicjatywa wprowadzenia mediacji w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolnoci powinna - chociaby na pocztku w formie eksperymentalnej - znale zastosowanie w praktyce penitencjarnej. Rzecznik zwrcia si do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w sprawie moliwoci wprowadzenia mediacji na etapie wykonywania kary pozbawienia wolnoci. W odpowiedzi poinformowano 539 Rzecznika, e Kodeks karny wykonawczy wskazuje mediacj po wyroku tylko w przypadku rozwaenia warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego (art. 162 1 k.k.w.). W grudniu 2010 r. Przewodniczcy Spoecznej Rady ds. Alternatywnych Metod Rozwizywania Konfliktw i Sporw przy Ministrze Sprawiedliwoci przekaza opracowane przez Rad propozycje
539

Pismo z 3 marca 2011 r.

227

zmian regulacji prawnych, dotyczcych mediacji w sprawach karnych i nieletnich. W Departamencie Praw Czowieka prowadzone s prace dotyczce zmiany uregulowa prawnych w tym zakresie, w tym rwnie mediacji w postpowaniu karnym wykonawczym. Szerokie wprowadzenie mediacji do postpowania wykonawczego jest zagadnieniem kontrowersyjnym, podnoszone bowiem s argumenty o moliwoci ponownej wiktymizacji pokrzywdzonego, braku zainteresowania z jego strony spotkaniem ze sprawc. Z tego wzgldu podjcie prac legislacyjnych w odniesieniu do zmian Kodeksu karnego wykonawczego wymaga analizy w zakresie zasadnoci szerokiego wprowadzenia mediacji na tym etapie postpowania karnego oraz zakresu jej stosowania.
2. Stosowanie monitoringu przy pomocy kamer telewizji przemysowej w zakadach karnych i aresztach ledczych

Do Rzecznika wpyway skargi od osb pozbawionych wolnoci na naruszanie ich prawa do prywatnoci z powodu stosowania monitoringu przy pomocy kamer telewizji przemysowej w zakadach karnych i aresztach ledczych. Wpyw takich spraw nasili si po wejciu w ycie przepisw ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy 540, tj. po dniu 22 padziernika 2009 r. Autorzy skarg kwestionowali zwaszcza stosowanie monitoringu do w aniach, czciach cel mieszkalnych kcikach przeznaczonych celw sanitarno-higienicznych (tzw.

sanitarnych) oraz pomieszczeniach wyznaczonych do przeprowadzania kontroli osobistej. Osoby zakwalifikowane jako tzw. niebezpieczne, obok zarzutw dotyczcych monitorowania kcika sanitarnego wskazyway rwnie na uciliwoci wynikajce ze staego monitoringu celi mieszkalnej. Rzecznik zwrcia si 541 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o poinformowanie, czy po wejciu w ycie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy znaczco wzrosa liczba pomieszcze, w ktrych stosowany jest monitoring, a zwaszcza o wskazanie, w ilu jednostkach penitencjarnych monitorowane s anie, pomieszczenia do przeprowadzania kontroli osobistej osadzonych oraz
540 541

Ustawa z 18 czerwca 2009 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 963). RPO-572925-VII/07 z 13 stycznia 2011 r.

228

cele mieszkalne, w ktrych kwaterowane s osoby pozbawione wolnoci nie majce statusu niebezpiecznego, a take czy szersze stosowanie monitorowania zachowania osadzonych wpyno na zwikszenie ich bezpieczestwa osobistego oraz bezpieczestwa jednostek organizacyjnych Suby Wiziennej. W odpowiedzi poinformowano 542 Rzecznika, e od dnia 22 padziernika 2010 r., tj. od daty obowizywania nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego, monitoringiem objto 700 pomieszcze w jednostkach penitencjarnych na terenie caego kraju. Suba Wizienna nie posiada danych statystycznych dotyczcych iloci pomieszcze monitorowanych przed wejciem w ycie nowelizacji. Zgodnie z art. 73a 5 znowelizowanego Kodeksu karnego wykonawczego, obraz z kamer systemu telewizji przemysowej, zainstalowanych w czci celi mieszkalnej przeznaczonej do celw sanitarno-higienicznych oraz w aniach przekazywany jest w sposb uniemoliwiajcy ukazywanie intymnych czci ciaa skazanego oraz wykonywanych przez niego intymnych czynnoci fizjologicznych. Dostp do obrazu z systemu urzdze rejestrujcych zachowania osadzonych maj wycznie funkcjonariusze, ktrzy zostali do tego upowanieni. Korzystanie z szerszego systemu kamer telewizji przemysowej wpywa na zwikszenie bezpieczestwa osobistego osadzonych oraz bezpieczestwa jednostek organizacyjnych Suby Wiziennej. Jak wynika z posiadanych danych, ilo zdarze nadzwyczajnych zaistniaych w 2010 r. jest zdecydowanie mniejsza ni w 2009 r.
3. Brak waciwej zabudowy kcikw sanitarnych w niektrych jednostkach penitencjarnych

Osoby pozbawione wolnoci, w licznych wnioskach kierowanych do Rzecznika, skaryy si na brak waciwej zabudowy kcikw sanitarnych. Na problemy zwizane z niezapewnieniem intymnoci podczas korzystania z urzdze sanitarnych przez osadzonych zwracali uwag rwnie przedstawiciele Rzecznika podczas wizytacji jednostek
542

Pismo z 9 lutego 2011 r.

229

penitencjarnych. Zgodnie z 28 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie regulaminu organizacyjno-porzdkowego wykonywania sanitarne uytkowanie, kary z pozbawienia si w wolnoci 543, art. 110 niezbdne ich 3 urzdzenia niekrpujce karnego sytuuje sposb zapewniajcy

zastrzeeniem

Kodeksu

wykonawczego. Obowizek zapewnienia waciwych standardw w tym zakresie mona dodatkowo wywie z zawartych w art. 4 1 Kodeksu karnego wykonawczego zasad wykonywania kary w sposb humanitarny, z poszanowaniem godnoci ludzkiej skazanego, oraz zakazu poniajcego traktowania. gdzie Rzecznik ten dostrzega problem pewien postp w dokonywaniu jest on zabudowy kcikw sanitarnych w starszych jednostkach penitencjarnych, gwnie wystpuje, jednake niesatysfakcjonujcy. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 544 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie planu dziaa zmierzajcych do zapewnienia we wskazanym zakresie waciwych warunkw pobytu w zakadach karnych i aresztach ledczych. W odpowiedzi poinformowano 545 Rzecznika, e w Centralnym Zarzdzie Suby Wiziennej opracowano w 2006 r. jednolite zasady projektowania pawilonw penitencjarnych dotyczce nowopowstaych budynkw. Jednoczenie jednostki penitencjarne podejmuj dziaania remontowe w celu staego podnoszenia standardw pobytu w zakadach karnych i aresztach ledczych. Poprawa warunkw bytowych osb osadzonych w zakadach karnych i aresztach ledczych jest jednym z zada priorytetowych wiziennictwa, jednake jest ona realizowana sukcesywnie, w ramach przyznawanych rodkw finansowych. Nie mona w peni zgodzi si z twierdzeniem, i stosowane obecnie formy izolacji kcikw sanitarnych za pomoc zason, kotar lub cianek dziaowych, nie stanowi rozwizania zapewniajcego realizacj obowizku stworzenia warunkw zachowania ponadto, intymnoci e przy wykonywaniu Suby czynnoci Wiziennej higienicznych i zaatwianiu potrzeb fizjologicznych. W odpowiedzi poinformowano
543 544 545

Centralny

Zarzd

Rozporzdzenie z 25 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1493). RPO-658709-II/10 z 17 marca 2011 r. Pismo z 15 kwietnia 2011 r.

230

przygotowuje analiz w zakresie okrelenia iloci cel mieszkalnych nieposiadajcych trwaej zabudowy kcikw sanitarnych i oceny potrzeb finansowych niezbdnych do wykonania takiej zabudowy.
4. Moliwo wykonywania przez skazanych pocze telefonicznych z aparatw samoinkasujcych, na koszt odbiorcy

W zwizku ze skargami osb pozbawionych wolnoci, ktre aliy si na ograniczanie ich prawa do korzystania z rozmw telefonicznych, Rzecznik podja do badania spraw wykonywania przez skazanych pocze z aparatw telefonicznych samoinkasujcych, na koszt odbiorcy. Zgodnie z przepisem art. 105b 1 Kodeksu karnego wykonawczego skazany ma prawo korzysta, na wasny koszt, z samoinkasujcego aparatu telefonicznego. Z ustale poczynionych w toku badania skarg skazanych wynika, e administracje niektrych jednostek penitencjarnych nie wyraaj zgody na wykonywanie przez skazanych pocze na koszt odbiorcy, utrzymujc, e staoby to w sprzecznoci z treci powoanego wyej przepisu, poniewa dopuszcza on wykonywanie rozmw przez skazanych tylko na wasny koszt. W ocenie Rzecznika taka interpretacja wskazanego przepisu jest niezgodna z intencj, ktra przywiecaa ustawodawcy przy jego wprowadzeniu. Dopuszczajc korzystanie przez skazanych z samoinkasujcych aparatw telefonicznych, ustawodawca chcia jednoczenie ochroni zakady karne przed ponoszeniem kosztw tych rozmw. Przepisy Kodeksu karnego wykonawczego kad bardzo duy nacisk na podtrzymywanie kontaktw skazanych ze wiatem zewntrznym, a w szczeglnoci utrzymywanie przez osadzonych wizi z rodzin i innymi osobami bliskimi. Dziaania zmierzajce do ograniczenia tego rodzaju kontaktw wydaj si zatem sprzeczne z podstawowym celem wykonywania kary pozbawienia wolnoci, jakim jest readaptacja skazanego. Rzecznik zwrcia si 546 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej kwestii i rozwaenie potrzeby podjcia inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany przedmiotowej regulacji w taki sposb, aby skazany uzyska
546

RPO-659550-II/10 z 21 maja 2011 r.

231

moliwo

korzystania

samoinkasujcego

aparatu

telefonicznego

rwnie na koszt odbiorcy. W odpowiedzi Minister poinformowa 547, i wykadnia jzykowa art. 105b k.k.w. w sposb jasny i nie budzcy wtpliwoci ustala znaczenie jego treci bez potrzeby sigania do wykadni systemowej, celowociowej czy historycznej. W opinii Ministra praktyka administracji jednostek penitencjarnych dopuszczajca korzystanie z samoinkasujcych aparatw telefonicznych przez skazanego wycznie na jego koszt wynika wprost z treci art. 105b k.k.w., w konsekwencji brak jest podstaw do kwestionowania jej prawidowoci. Niemniej jednak Minister podzieli opini Rzecznika co do celowoci rozwaenia zmiany brzmienia przepisu tak, aby skazany mg prowadzi rozmowy z samoinkasujcego aparatu telefonicznego rwnie na koszt rozmwcy za jego uprzedni zgod majc na uwadze wag i znaczenie resocjalizacyjnego celu uprawnienia osadzonego do podtrzymywania kontaktw ze wiatem zewntrznym.
5. Utrudniony dostp osb pozbawionych wolnoci do informacji publicznej

Do Rzecznika zwracay si osoby pozbawione wolnoci podnoszc zarzut braku dostpu do informacji publicznej. W myl art. 10 ust. 1 ustawy o dostpie do informacji publicznej 548, informacja publiczna, ktra nie zostaa udostpniona w Biuletynie Informacji Publicznej, jest udostpniana na wniosek. Tym samym organ obowizany do udostpnienia informacji publicznej moe odmwi jej udostpnienia na wniosek w sytuacji, gdy informacje o ktre zwraca si wnioskodawca s zawarte w BIP. Wskazany przepis jest rnie interpretowany przez organy wadzy publicznej. jest Niektre osob z nich nie wyczaj wolnoci. moliwoci W wietle udostpnienia informacji publicznych zawartych w BIP, w sytuacji gdy wnioskodawca pozbawion obowizujcych przepisw wydanie informacji zawartych w BIP zaley wycznie od dobrej woli organu. Taka sytuacja moe powodowa naruszenie konstytucyjnego prawa obywateli do uzyskiwania informacji o
547 548

Pismo z 21 lipca 2011 r. Ustawa z 6 wrzenia 2001 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 1198, z pn. zm.).

232

dziaalnoci organw wadzy publicznej oraz osb penicych funkcje publiczne. Ograniczenie wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy o dostpie do informacji publicznej nie przerodzi si w zupene pozbawienie osadzonych dostpu do informacji publicznej tylko wwczas, gdy uzyskaj oni dostp do BIP na terenie jednostek penitencjarnych. Rzecznik zwrcia si 549 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w przedmiotowej sprawie. W odpowiedzi do Minister wskaza 550, e dziaania legislacyjne kwestii zmierzajce prawnego, jednoznacznego uregulowania

udostpniania na wniosek informacji zamieszczonych w BIP, winny odnosi si do wszystkich podmiotw, ktre z przyczyn od siebie niezalenych nie maj dostpu do tego publikatora, a nie jedynie do osb pozbawionych wolnoci, gdy byoby to nieuzasadnione wyrnienie tej grupy podmiotw. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 551 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o podjcie inicjatywy ustawodawczej majcej na celu uregulowanie kwestii dostpu do informacji publicznej osb, ktre z przyczyn obiektywnych - tak jak osoby osadzone w jednostkach penitencjarnych - nie maj dostpu do BIP. W odpowiedzi Minister zapewni 552 Rzecznika e Ministerstwo, dostrzegajc moliwe utrudnienia w pozyskiwaniu informacji publicznej przez zainteresowane osoby, ktre z rnych przyczyn nie maj dostpu do Internetu, a tym samym do Biuletynu Informacji Publicznej, wczy t problematyk w prace przy kolejnej nowelizacji ustawy o dostpie do informacji publicznej.
6. Trudnoci w uzyskaniu przez osoby pozbawione wolnoci oraz czonkw ich rodzin informacji o podstawie prawnej stosowanych wobec nich procedur bd ogranicze ich praw i wolnoci

Zarwno w trakcie wizytacji zakadw karnych i aresztw ledczych, jak rwnie we wnioskach skadanych do Rzecznika, osoby pozbawione
549 550 551 552

RPO-111649-II/92 z 9 lutego 2011 r. Pismo z 27 maja 2011 r. RPO-111649-II/92 z 10 padziernika 2011 r. Pismo z 14 listopada 2011 r.

233

wolnoci oraz czonkowie ich rodzin podnosili brak moliwoci uzyskania informacji o podstawie prawnej stosowanych wobec nich procedur bd ogranicze ich praw i wolnoci. W wyniku korespondencji 553 Rzecznika z Dyrektorem Generalnym Suby Wiziennej, akty prawa wewntrznego wydawane przez Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej, majce wpyw na sytuacj osb pozbawionych wolnoci oraz czonkw ich rodzin, zostay zamieszczone na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Suby Wiziennej. Po zmianie strony internetowej Suby Wiziennej wstrzymano jednak ich zamieszczanie. W wyniku ponownej interwencji Rzecznika, przepisy prawne istotne dla osb pozbawionych wolnoci oraz ich rodzin zostay zamieszczone na stronie BIP Suby Wiziennej, pominito jednak akty prawa wewntrznego wydawane przez Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 554 do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej z prob o spowodowanie zamieszczania na stronie podmiotowej BIP Suby Wiziennej zarzdze, instrukcji lub decyzji (bd ich wycigw) Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej, ktre reguluj sytuacj osb pozbawionych wolnoci oraz czonkw ich rodzin. W odpowiedzi poinformowano 555 Rzecznika, e na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Suby Wiziennej w zakadce Akty prawne zostay umieszczone ustawy, rozporzdzenia, zarzdzenia, jak rwnie akty prawne w postaci instrukcji i pism Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej istotne dla osadzonych i ich rodzin. Akty prawne s umieszczane czytelnie, wedug ich rangi oraz z podaniem nazwy aktu prawnego oraz dziennika ustaw, w ktrym zosta zamieszczony. Ponadto strona podmiotowa Biuletynu Informacji Publicznej Suby Wiziennej jest systematycznie uzupeniana o nowe akty prawne oraz informacje istotne z punktu widzenia Suby Wiziennej i uytkownikw strony.

553 554 555

Informacja RPO za 2010 r., str. 266. RPO-642642-II/10 z 2 lutego 2011 r. Pismo z 10 marca 2011 r.

234
7. Realizacja widze w jednostkach penitencjarnych

W 2011 r. do Rzecznika wpyway wnioski od osb pozbawionych wolnoci, dotyczce sposobu realizacji widze w jednostkach Z ustale penitencjarnych, udzielanych w trybie art. 105a 5 k.k.w.

poczynionych w toku czynnoci podjtych przez Rzecznika wynikao, e w znacznej liczbie jednostek widzenia odbywaj si w salach, w ktrych stoliki zestawione s w szeregu, a poszczeglne stanowiska oddzielone od siebie przegrodami. Dyrektor Generalny Suby Wiziennej w odpowiedzi na wczeniejsze 556 wystpienie Rzecznika w tej sprawie przyzna, i stosowanie przegrd oddzielajcych osadzonych od rodzin, w sposb uniemoliwiajcy bezporedni kontakt, jest sprzeczne z art. 105 k.k.w. Stwierdzenie to odnosio si jednak tylko do przegrd wykonanych z plastiku lub okratowania przy stolikach, tymczasem tak sam przegrod s poczone stoliki, oddzielajce skazanych od ich rodzin. Opisana praktyka stanowi nadmiern i nieuzasadnion dolegliwo, a w zwizku z tym jest sprzeczna z art. 4 2 k.k.w. mwicym, i kar pozbawienia wolnoci wykonuje si w sposb humanitarny, z poszanowaniem godnoci ludzkiej skazanego. Rzecznik zwrcia si 557 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o podjcie dziaa zmierzajcych do zmiany istniejcej praktyki i zapewnienia osobom pozbawionym wolnoci i ich rodzinom waciwych warunkw odbywania widze. W odpowiedzi Minister stwierdzi 558, i co do zasady wydaje si suszne twierdzenie, e widzenia winny przebiega w warunkach wynikajcych wprost z wykadni jzykowej art. 105a k.k.w., a zatem, e odbywaj si pod nadzorem funkcjonariusza, w sposb umoliwiajcy bezporedni kontakt skazanego z osob odwiedzajc, przy oddzielnym stoliku. Ewentualne agodzenie lub obostrzanie warunkw widzenia wynika z konkretnych regulacji Kodeksu karnego wykonawczego. Ustawodawca agodzc lub zaostrzajc rygory podczas widze daje wyraz temu, e traktuje je jako istotne narzdzie w procesie oddziaywania na postawy skazanego. Ograniczanie prawa do bezporednioci kontaktu
556 557 558

RPO-661621-II/10 z 4 maja 2011 r. RPO-661621-II/10 z 15 wrzenia 2011 r. Pismo z 11 padziernika 2011 r.

235

skazanego i osoby go odwiedzajcej podczas widzenia, bez stosownej podstawy ku temu, wydaje si pozostawa w sprzecznoci nie tylko z ww. przepisami Kodeksu karnego wykonawczego, ale rwnie ze standardami europejskimi. W odpowiedzi zapewniono Rzecznika o poparciu dziaa zmierzajcych nieprawidowoci do w wyeliminowania zakresie ewentualnie praw stwierdzonych czowieka w przestrzegania

jednostkach penitencjarnych.
8. Funkcjonowanie sdziowskiego nadzoru penitencjarnego

Wyniki wizytacji przeprowadzanych przez pracownikw Biura RPO w jednostkach penitencjarnych wskazuj na systematyczn popraw warunkw socjalno-bytowych wykonywania kary pozbawienia wolnoci i tymczasowego aresztowania. Nie powoduje to jednak spadku liczby skarg kierowanych do Rzecznika przez osoby pozbawione wolnoci. Wikszo z nich dotyczya niewaciwego traktowania przez funkcjonariuszy, warunkw socjalno-bytowych, opieki zdrowotnej oraz korespondencji i widze. rodki, jakimi dysponuje w tego typu sprawach Rzecznik maj charakter gwnie postulatywny. Sdziowie penitencjarni w ramach nadzoru dysponuj natomiast rodkami sucymi usuwaniu uchybie w funkcjonowaniu zakadu karnego lub aresztu ledczego. W wystpieniu do Ministra Sprawiedliwoci Rzecznik podkrelaa trudnoci w dostpie do informacji o funkcjonowaniu sdziowskiego nadzoru penitencjarnego w praktyce. Analiza sprawozda powizytacyjnych sdziw penitencjarnych niejednokrotnie wskazuje, e nie zawsze dostrzegaj oni nieprawidowoci, ktre stwierdzaj pracownicy Biura RPO. Nie zawsze te zakresem wizytacji sdziowskiej obejmuje si wszystkie istotne w wietle norm prawa praca karnego komisji wykonawczego penitencjarnej, obszary realizacja
559

dziaalnoci programw do Ministra

nadzorowanych jednostek (sposb nagradzania i karanie dyscyplinarne osadzonych, oddziaywa na skazanego). Rzecznik zwrcia si kwestiach.
559

Sprawiedliwoci z prob o przedstawienie stanowiska w poruszonych

RPO-599333-II/08 z 15 lipca 2011 r.

236

W odpowiedzi Minister wyjani 560, e zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Sprawiedliwoci w sprawie

561

sposobu,

zakresu

trybu

sprawowania nadzoru penitencjarnego

, wizytacje zakadw karnych

przeprowadza si zgodnie z planem, nie rzadziej ni raz na cztery lata, a pozostaych jednostek nie rzadziej ni raz na dwa lata i obejmuj one caoksztat spraw podlegajcych kontroli i ocenie. Lustracje natomiast s przeprowadzane w uzasadnionych przypadkach z urzdu bd na polecenie prezesa sdu okrgowego lub apelacyjnego, w celu zbadania okrelonej problematyki z zakresu dziaalnoci jednostki. Ministerstwo Sprawiedliwoci co roku organizuje narad nadzorcz sdziw penitencjarnych. Informacje o naradach zamieszczane s na stronie internetowej Ministerstwa. Zarwno lustracje, jak i wizytacje s przeprowadzane zasadniczo przez sdziw penitencjarnych, ktrym powierzone zostao penienie funkcji wizytatora. Sdziowie wyznaczeni na stanowisko sdziego wizytatora penitencjarnego s wybierani spord sdziw wyrniajcych si wiedz prawnicz i dowiadczeniem w zakresie czynnoci Odpis nadzorczych sprawozdania z z danego sdu Obrony okrgowego i apelacyjnego. Ministrowi wizytacji zostaje przesany Narodowej,

Sprawiedliwoci,

Ministrowi

Komendantowi Gwnemu Policji lub Komendantowi Gwnemu Stray Granicznej, Ministrowi Zdrowia i w niektrych przypadkach Ministrowi Spraw Wewntrznych i Administracji. Z kolei odpis sprawozdania z lustracji przekazywany jest Ministrowi Sprawiedliwoci lub Ministrowi Obrony Narodowej gdy zachodzi potrzeba zawiadomienia waciwych organw o koniecznoci zmiany lub uchylenia przepisw sprzecznych z ustaw, ewentualnie zawiadomienia o racych uchybieniach w zakresie prawidowoci funkcjonowania kontrolowanej jednostki.
9. Ograniczanie prawa winiw do utrzymywania kontaktu w formie widze z dalsz rodzin oraz innymi osobami bliskimi

W 2011 r. do Rzecznika wpyway skargi skazanych na decyzje dyrektorw jednostek penitencjarnych, ograniczajce prawo winiw do
560 561

Pismo z 24 sierpnia 2011 r. Rozporzdzenie z 26 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1496).

237

utrzymywania kontaktu w formie widze z czonkami ich dalszej rodziny oraz innymi osobami bliskimi. Zgodnie z art. 102 pkt 2 k.k.w. skazany ma prawo do utrzymywania wizi z rodzin i innymi osobami bliskimi, a art. 105 1 k.k.w. konkretyzuje to prawo, stanowic, i skazanemu naley umoliwi utrzymywanie wizi przede wszystkim z rodzin i innymi osobami bliskimi przez m.in. widzenia. Tymczasem, dyrektorzy wielu jednostek penitencjarnych uznaj, e prawem skazanego jest korzystanie z widze jedynie z osobami najbliszymi, o ktrych mowa w art. 115 11 k.k. Od skazanych wymaga si zoenia na pimie wniosku o zezwolenie na widzenie z krewnymi i powinowatymi oraz innymi osobami nalecymi do rodziny, niejednokrotnie odmawiajc na nie zgody. Dyrektorzy uzasadniali swoje decyzje faktem, e osoby te nie nale do osb najbliszych, wic nie speniaj kryteriw okrelonych w ww. artykule Kodeksu karnego. Zdaniem Rzecznika nieuprawnione jest stosowanie definicji osoby najbliszej, okrelonej w art. 115 11 k.k., bowiem Kodeks karny wykonawczy nie odsya w tej mierze do bezporedniego lub chociaby odpowiedniego stosowania tego przepisu
562

przy

interpretacji art. 105 1 k.k.w. Rzecznik zwrcia si zmierzajcych do usunicia wskazanych

do Dyrektora praw osb

Generalnego Suby Wiziennej z prob o podjcie stosownych dziaa narusze pozbawionych wolnoci. W odpowiedzi Dyrektor zgodzi si 563 ze stanowiskiem Rzecznika, e stosowanie interpretacji przepisu art. 105 4 k.k.w. w taki sposb, e skazany ma prawo do widze bez zgody dyrektora jednostki penitencjarnej tylko z osobami najbliszymi, okrelonymi w przepisie art. 115 11 Kodeksu karnego, jest interpretacj zawajc i nieuprawnion. W celu zapobieenia wystpowaniu wskazanych w wystpieniu Rzecznika narusze praw osb pozbawionych wolnoci w zakresie udzielania widze, stanowisko Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej zostao przekazane dyrektorom okrgowym Suby Wiziennej.

562 563

RPO-662535-II/10 z 15 lipca 2011 r. Pismo z 5 sierpnia 2011 r.

238
10. Bieg terminu rodka karnego w postaci pozbawienia skazanych odbywajcych kar pozbawienia wolnoci, czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej

W toku badania indywidualnych skarg wpywajcych do Rzecznika wyonia si problematyka dotyczca biegu terminu rodka karnego w postaci pozbawienia skazanych, ktrzy odbywaj kar pozbawienia wolnoci, czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej. Zgodnie z art. 43 2 Kodeksu karnego, rodki karne - pozbawienie praw publicznych oraz obowizek i zakazy wymienione w art. 39 pkt 2 i 3 k.k., obowizuj od uprawomocnienia si orzeczenia, przy czym okres, na ktry te rodki orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci, chociaby orzeczonej za inne przestpstwo. Zawieszenie biegu rodkw karnych w postaci pozbawienia praw publicznych i zakazw nastpuje tylko wwczas, gdy skazany przebywa w zakadzie karnym. Czas rzeczywistego trwania pozbawienia praw publicznych i zakazw wydua si ponad okres oznaczony w orzeczeniu sdowym, co oznacza, e pozbawienie praw publicznych, w tym czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej, moe trwa nawet i kilkadziesit lat. Zawieszenie biegu rodka karnego w postaci pozbawienia czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej w przekonaniu Rzecznika nie jest uzasadnione. Brak bowiem jednej z podstawowych przesanek uzasadniajcych ograniczenie konstytucyjnego czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej, a mianowicie istnienia interesu publicznego, dla ktrego takie ograniczenie mogoby okaza si celowe. Moliwo uczestniczenia, nawet w ograniczonym zakresie, w yciu spoecznym mogaby by elementem resocjalizacji skazanych. Efekty omawianego ograniczenia s zatem niecelowe i nieproporcjonalne do ciarw nakadanych przez nie na obywatela. Rzecznik zwrcia si 564 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o informacj, czy przewidywane s zmiany legislacyjne, ktre stanowiyby rozwizanie przedstawionego problemu.

564

RPO-557282-II/07 z 26 wrzenia 2011 r.

239

W odpowiedzi poinformowano 565, e Minister Sprawiedliwoci skieruje wystpienie Rzecznika wraz ze swoim stanowiskiem do Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego dziaajcej przy Ministrze Sprawiedliwoci, w celu uzyskania opinii Komisji Kodyfikacyjnej w niniejszej sprawie. Opinia ta bdzie miaa szczeglne znaczenie dla oceny potrzeby dokonania ewentualnych zmian stanu prawnego w zakresie objtym wystpieniem Rzecznika oraz zakresu i kierunku takich zmian. Tre opinii Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego zostanie przekazana Rzecznikowi odrbnym pismem. Rzecznik poinformowaa 566 Przewodniczcego Pastwowej Komisji Wyborczej o treci powyszego wystpienia do Ministra Sprawiedliwoci.
11. Zapewnienie osobom pozbawionym wolnoci warunkw do utrzymania naleytej higieny osobistej

Do Rzecznika wpyway wnioski mczyzn pozbawionych wolnoci, ktrzy wskazywali na problemy w utrzymaniu w zakadach karnych i aresztach ledczych higieny osobistej. Podnosili oni, i ciepa kpiel raz w tygodniu jest niewystarczajca oraz stanowi powane utrudnienie w utrzymaniu czystoci i schludnego wygldu. Zgodnie z art. 102 pkt 1 Kodeksu karnego wykonawczego skazany ma prawo do odpowiednich ze wzgldu na zachowanie zdrowia warunkw higieny. Zapis ten zosta doprecyzowany w 30 ust. 3 i 32 ust. 4 rozporzdze Ministra Sprawiedliwoci z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porzdkowego wykonywania kary pozbawienia wolnoci oraz w sprawie regulaminu organizacyjno-porzdkowego wykonywania tymczasowego aresztowania. Stanowi on, e skazany (tymczasowo aresztowany) korzysta co najmniej raz w tygodniu z ciepej kpieli. Czstsze kpiele przysuguj tylko niektrym grupom osadzonych np. zatrudnionym przy pracach brudzcych, chorym, czy te skazanym kobietom. W ocenie Rzecznika istnieje potrzeba moliwoci zapewnienia czstszego mczyznom pozbawionym wolnoci

korzystania z kpieli. Obowizujce przepisy umoliwiaj wprowadzenie

565 566

Pismo z 19 padziernika 2011 r. Pismo z 7 grudnia 2011 r.

240

dla winiw czstszych kpieli, niemniej jednak tylko zmiana zapisu 30 ust. 3 regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolnoci moe przynie oczekiwane rozwizania w tym zakresie. Istotna w sprawie jest rwnie potrzeba uwzgldnienia w praktyce standardw praw winiw, wyraonych we Wzorcowych reguach ONZ minimum postpowania z winiami z 1955 r. oraz w Europejskich Reguach Wiziennych. Rzecznik zwrcia si 567 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o podjcie inicjatywy prawodawczej w celu zmiany przepisw w taki sposb, aby mczyni pozbawieni wolnoci mieli zapewnion moliwo korzystania z ciepej kpieli co najmniej dwa razy w tygodniu. W odpowiedzi poinformowano 568 Rzecznika, e postulat intensyfikacji dziaa umoliwiajcych popraw warunkw higienicznosanitarnych w jednostkach penitencjarnych, w tym rwnie zapewnienia moliwoci czstszego korzystania z ciepej kpieli jest niewtpliwie zasadny. Jednake w obecnym stanie technicznym oraz organizacyjnofinansowym jednostek Suby Wiziennej postulat ten nie jest moliwy do wprowadzenia. Zwikszeniu winny ulec w budecie wiziennictwa wielkoci rodkw na wydatki biece na zakup dodatkowych iloci wody, zrzut ciekw oraz zuycie paliw i energii do podgrzania wody. Zmianie powinna ulec take infrastruktura czci zakadw karnych i aresztw ledczych, w tym budowa dodatkowych ani w pawilonach penitencjarnych oraz rozbudowa rde ciepej wody uytkowej, jak rwnie rozbudowa instalacji ciepej wody uytkowej. Centralny Zarzd Suby Wiziennej w ramach opracowywania aktu prawnego nowelizujcego przepisy dotyczce warunkw bytowych w zakadach karnych i aresztach ledczych, planuje zawrze uregulowanie pozwalajce na zwikszenie czstotliwoci kpieli w tych jednostkach, ktre speniaj odpowiednie dziaania warunki organizacyjno-techniczne. do ustalenia bilansu Jednoczenie podjto zmierzajce

niezbdnych przedsiwzi warunkujcych popraw standardu sanitarnohigienicznego jednostek penitencjarnych dla szczegowego oszacowania
567 568

RPO641650-II/10 z 8 grudnia 2011 r. Pismo z 29 grudnia 2011 r.

241

potrzeb oraz opracowania programu dziaa dostosowawczych, ktry zostanie wdroony do realizacji stosownie do moliwoci finansowych Suby Wiziennej.
12. Nieujawnianie faktycznego przeludnienia przez dyrektorw niektrych placwek penitencjarnych

W trakcie wizytacji prewencyjnych w zakadach karnych i aresztach ledczych, przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji powzili wiadomo o nieujawnianiu faktycznego przeludnienia przez dyrektorw niektrych placwek penitencjarnych. Zgodnie z obowizujcymi przepisami, skazanego lub tymczasowo aresztowanego osadza si w celi mieszkalnej wieloosobowej lub jednoosobowej. Art. 79b 1 k.k.w. nie pozwala na pobyt tych osb w celi przejciowej duszy ni 14 dni. Natomiast zgodnie z 2 ust. l rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie trybu postpowania waciwych organw w wypadku, gdy liczba osadzonych w zakadach karnych lub aresztach ledczych przekroczy w skali kraju ogln pojemno tych zakadw, z oglnej pojemnoci zakadw wycza si miejsca zakwaterowania w celach mieszkalnych znajdujcych si w oddziaach szpitalnych, oddziaach i celach wymienionych w art. 88a 1 i art. 212a 2 k.k.w., celach izolacyjnych, o ktrych mowa w art. 143 1 pkt 8 k.k.w., izbach chorych oraz pomieszczeniach usytuowanych w domach dla matki i dziecka oraz oddziaach tymczasowego zakwaterowania skazanych. Tymczasem wizytacje KMP coraz czciej ujawniaj problem wczania tych pomieszcze w ogln pojemno zakadw i przetrzymywania osadzonych w celach przejciowych ponad dopuszczalny czas pobytu oraz/lub nieuzasadnione umieszczanie skazanych i tymczasowo aresztowanych w celach izolacyjnych i izbach chorych. Dyrektorzy jednostek penitencjarnych powouj si przy tym na pisemne zalecenia CZSW, ktre zobowizuj ich do wykorzystywania kadego wolnego miejsca w jednostce w celu ograniczenia skutkw przeludnienia. Rzecznik zwrcia si 569 do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej z prob o
569

RPO-665674-VII/11 z 8 czerwca 2011 r.

242

zbadanie, czy opisana praktyka obejmuje tylko wizytowane jednostki penitencjarne, czy te ma miejsce w innych jednostkach. W odpowiedzi wyjaniono 570, e w celu wykonana zalece zawartych w ww. wystpieniu Rzecznika niezwocznie dokonano oceny zjawiska we wszystkich jednostkach penitencjarnych oraz wskazano osobom odpowiedzialnym sposb rozwizania problemu. Dyrektor Generalny podkreli rwnie, e wszystkie dotychczasowe dziaania Suby Wiziennej (m.in. umieszczanie skazanych w izbach chorych, celach w oddziaach dla niebezpiecznych, celach przejciowych) miay jeden podstawowy cel, jakim jest zapewnienie kademu osadzonemu ustawowego prawa do 3 m powierzchni mieszkalnej w celi. Jednoczenie Dyrektor Wiziennej. B. Zapobieganie demoralizacji i przestpczoci nieletnich
1. Przypadki dugotrwaego pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka oraz brak moliwoci staego wgldu do regulaminu pobytu w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia

zapewni,

opisane

zjawiska

bd

przedmiotem

systematycznego monitoringu ze strony Centralnego Zarzdu Suby

W trakcie wizytacji prowadzonych m.in. w placwkach dla nieletnich przez pracownikw Biura RPO, w ramach zada Krajowego Mechanizmu Prewencji, dostrzeono problem dugotrwaych pobytw nieletnich zatrzymanych w policyjnych izbach dziecka. Standardy zawarte w midzynarodowych instrumentach prawa przewiduj, e pobyt dziecka w takim miejscu powinien by jak najkrtszy oraz odbywa si na zasadach i w trybie ustalonym przez ustaw. Z uzyskanych wyjanie wynika, e gwn przyczyn przeduonych pobytw zatrzymanych nieletnich jest oczekiwanie na miejsce w schroniskach dla nieletnich. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z braku przepisu prawnego okrelajcego czas pobytu nieletniego w izbie po ogoszeniu przez sd orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w schronisku dla nieletnich. Krajowy Mechanizm Prewencji kadorazowo podkrela, e policyjne izby dziecka

570

Pismo z 5 lipca 2011 r.

243

nie s placwkami dostosowanymi do duszych pobytw nieletnich, chociaby ze wzgldu na to, e nieletni nie realizuj w nich obowizku szkolnego. W zwizku z tym naley podejmowa wszelkie moliwe dziaania, aby pobyt nieletnich w tego typu placwce by moliwie najkrtszy. Podobne zalecenia zawar Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom i Nieludzkiemu oraz Poniajcemu Traktowaniu lub Karaniu (CPT), w sprawozdaniu dla polskiego rzdu z wizyty w Polsce w 2004 r. prawnych podczas CPT zaleci wwczas, aby wadze polskie zrobiy pobytu dzieci w policyjnych izbach dziecka. wszystko w celu zapewnienia przestrzegania w praktyce przepisw Tymczasem, zalecenia te w dalszym cigu nie s realizowane. Rzecznik zwrcia si 571 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej kwestii. Wystpienie Rzecznika w tej sprawie zostao skierowane rwnie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji. Minister Sprawiedliwoci poinformowa 572, e przypadki przeduajcych si pobytw nieletnich w policyjnych izbach dziecka nie maj swojego rda w podlegym Ministrowi Sprawiedliwoci systemie kierowania do schronisk. Przyczyn tego stanu rzeczy nie jest rwnie brak miejsc w schroniskach. Wykorzystanie miejsc w schroniskach dla nieletnich utrzymuje si na poziomie 70%, co umoliwia Okrgowym Zespoom Nadzoru Pedagogicznego natychmiastowe wystawianie nieletnim skierowa do schronisk bezporednio po wpyniciu wniosku i stosownej dokumentacji. Po wystawieniu przez OZNP skierowania, sdy niezwocznie przesyaj waciwej jednostce policji nakaz doprowadzenia. Ponadto Departament Wykonania Orzecze i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwoci prowadzi aktualizowany cotygodniowo monitoring wykorzystania miejsc w zakadach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, co umoliwia podejmowanie niezbdnych dziaa w celu wyeliminowania ewentualnych trudnoci. Minister Spraw Wewntrznych i Administracji wyjani 573, e w ocenie
571 572 573

Ministerstwa

nie

mona

mwi

nieuzasadnionym

RPO-672816-VII/11 z 1 czerwca 2011 r. Pismo z 11 lipca 2011 r. Pismo z 7 lipca 2011 r.

244

przetrzymywaniu dziecka w policyjnej izbie dziecka w sytuacji, w ktrej pomimo, i sd w cigu 72 godzin od momentu zatrzymania nieletniego wyda postanowienie o jego umieszczeniu w schronisku dla nieletnich, jednak z powodu braku wolnych miejsc w schronisku musi on oczekiwa w policyjnej izbie dziecka. Nadrzdnym celem Policji w tego typu sytuacjach jest bowiem dobro nieletniego i zapewnienie mu naleytej opieki, a co si z tym wie, niezwoczne wykonanie postanowienia sdu i przekonwojowanie nieletniego do schroniska. Problem dugich pobytw nieletnich w policyjnych izbach dziecka pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. Obserwujc skal problemu oraz wynikajce z niego zagroenia dla nieletnich zatrzymywanych w policyjnych izbach dziecka, Rzecznik stoi na stanowisku, i naley pilnie podj wszelkie moliwe dziaania, aby pobyt dziecka w tego typu miejscu by jak najkrtszy. Dlatego te Rzecznik zwrcia si 574 do Komendanta Gwnego Policji z prob o rozwaenie propozycji dotyczcej wprowadzenia praktyki informowania przez kierownikw policyjnych izb dziecka sdu rodzinnego, na polecenie ktrego nieletni przebywa w policyjnej izbie dziecka, o upywajcym lub zbyt dugim terminie pobytu oraz wsplnego ustalenia sposobw dalszego postpowania z nieletnim. Informacja na ten temat powinna znale swoje odzwierciedlenie w dokumentacji jednostki. Jednoczenie Rzecznik zwrcia si z prob o ponowne zajcie stanowiska w kwestii praktyki zapoznawania osb zatrzymanych z regulaminem pobytu w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia jednostek organizacyjnych Policji. W odpowiedzi wyjaniono 575, e wikszo proponowanych przez Komend sprawach Gwn Policji rozwiza nie znalazo odzwierciedlenie jednak w uchwalonych przez Sejm nowelizacjach ustawy o postpowaniu w nieletnich. Zmiany uwzgldniy propozycji okrelenia czasu pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka po ogoszeniu przez sd orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w schronisku
574 575

RPO-672816-VII/11 z 25 sierpnia 2011 r. Pismo z 23 wrzenia 2011 r.

245

dla nieletnich lub w innej placwce wymienionej w art. 40 6 pkt 4 u.p.n. Z dokonanych w Ministerstwie Sprawiedliwoci ustale wynika, e regulacja ta powinna zosta uwzgldniona podczas kolejnej nowelizacji przedmiotowej ustawy. Do komendantw wojewdzkich/Stoecznego Policji, skierowane zostao wystpienie, w ktrym zalecono m.in. monitorowanie czasu pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka i kadorazowe informowanie waciwego sdu rodzinnego o upywajcym lub zbyt dugim terminie pobytu. Ponadto poinformowano, e w Komendzie Gwnej Policji trwaj prace nad nowym rozporzdzeniem Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji, m.in. w sprawie pomieszcze w jednostkach organizacyjnych Policji przeznaczonych dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia oraz regulaminu pobytu w w tych pomieszczeniach, dla osb w ramach ktrych lub zaproponowane zostan rozwizania polegajce na zapewnieniu osobom umieszczonym pomieszczeniach zatrzymanych doprowadzonych w celu wytrzewienia moliwoci staego wgldu do regulaminu pobytu.
2. Prowadzenie dziaa operacyjno-wykrywczych w policyjnych izbach dziecka

W trakcie wizytacji w policyjnych izbach dziecka, prowadzonych w zwizku z penieniem przez Rzecznika funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji, zwrcono uwag na kwesti prowadzenia pracy wykrywczej przez pracownikw policyjnych izb dziecka oraz metody prowadzenia dziaalnoci operacyjnej przez funkcjonariuszy Policji. W rozporzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka 576 okrelajc rol izb, podkrelono ich funkcj opiekuczo-wychowawcz. W zwizku z tym nie s do pogodzenia czynnoci charakterystyczne dla pracy operacyjnodochodzeniowej, stawiajce dziecko w roli rda materiau operacyjnego, z oddziaywaniami wychowawczymi. KMP stwierdzajc tego typu praktyki zaleca zaprzestanie prowadzenia w izbach dziecka pracy wykrywczej dotyczcej przestpstw i ich sprawcw. Prowadzenie pracy
576

Rozporzdzenie z 21 stycznia 2002 r. (Dz.U. Nr 10, poz. 104, z pn. zm.).

246

operacyjnej w policyjnych izbach dziecka jest uzasadniane przez komendantw nadzorujcych wizytowane jednostki koniecznoci realizacji zada wynikajcych z zarzdzenia nr 1619 Komendanta Gwnego Policji z dnia 3 listopada 2010 r. Ponadto pojawiaj si sygnay, e funkcjonariusze Policji namawiaj lub zmuszaj nieletnich do przyznawania si do czynw karalnych, ktrych nie popenili. Przyczyn stosowania tego typu praktyk moe by wymg podnoszenia statystyk wykrywalnoci dokonywana na przestpstw podstawie bd ocena
577

pracy

funkcjonariuszy meldunkw

liczby

sporzdzonych

informacyjnych. Rzecznik zwrcia si ujawnionych nieprawidowoci.

do Komendanta Gwnego

Policji z prob o zajcie stanowiska w tej sprawie i zbadanie W odpowiedzi poinformowano 578, e sygnalizowane w wystpieniu Rzecznika nieprawidowoci nie potwierdziy si. Podkrelono jednoczenie, i policjanci wykonujc czynnoci z udziaem nieletnich, kieruj si dobrem dziecka. Zatem wszystkie czynnoci podejmowane przez policjantw wobec nieletnich umieszczonych w policyjnych izbach dziecka musz odbywa si z poszanowaniem prawa. Sprawa pozostaje w dalszym zainteresowaniu Rzecznika.
3. Stosowanie w niektrych zakadach poprawczych kary przeniesienia wychowanka do innej placwki

W trakcie wizytacji w placwkach dla nieletnich, w zwizku z penieniem przez Rzecznika zada Krajowego Mechanizmu Prewencji, dostrzeono, i w niektrych zakadach poprawczych stosowana jest kara przeniesienia wychowanka do innej placwki. Wtpliwoci Rzecznika wzbudzi fakt, i podstaw kar stosowanych w zakadach poprawczych nie byy zapisy ustawy o postpowaniu w sprawie nieletnich 579, lecz rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zakadw poprawczych i schronisk dla nieletnich 580. W art. 95 3 ustawy o
577 578 579 580

RPO-664999-VII/11 z 3 padziernika 2011 r. Pismo z 7 listopada 2011 r. Ustawa z 26 padziernika 1982 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 17 padziernika 2001 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 1349).

247

postpowaniu powyszego

sprawie

nieletnich, ani

upowaniajcym spraw

do

wydania do

rozporzdzenia

zakres

przekazanych

uregulowania, ani wytyczne dotyczce jego treci, nie wskazuj na moliwo okrelenia w nim katalogu rodkw dyscyplinarnych. Kolejna sporna kwestia dotyczy kary w postaci wystpienia z wnioskiem o przeniesienie do innego zakadu tego samego rodzaju oraz wystpienia z wnioskiem o przeniesienie do zakadu innego rodzaju. Zgodnie z Zaleceniami Komitetu Ministrw Rady Europy dla pastw czonkowskich w sprawie europejskich regu dla modocianych przestpcw objtych sankcjami lub rodkami alternatywnymi, przeniesienie nieletniego nie powinno by stosowane jako kara. Dlatego te Rzecznik zwrcia si 581 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zajcie stanowiska w sprawie objcia przedmiotem regulacji ustawy tych spraw dotyczcych nieletnich, ktre wykraczaj poza upowanienie ustawowe wyraone w art. 95 3 ustawy o postpowaniu w sprawie nieletnich oraz dostosowanie ich treci do Zalece Komitetu Ministrw Rady Europy. W odpowiedzi poinformowano 582 Rzecznika, e Ministerstwo sukcesywnie podejmuje prace zmierzajce do dostosowania przepisw ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich do obecnych realiw oraz szeroko pojtych standardw przestrzegania praw czowieka. W ramach kompleksowej regulacji dotyczcej nieletnich niezbdne bdzie okrelenie minimalnego wieku odpowiedzialnoci nieletnich oraz zasad doboru odpowiednich metod wychowawczych, co powoduje, e obecnie nie jest moliwe szybkie wprowadzenie w ycie nowych regulacji na poziomie ustawy. W zwizku z powyszym wiele kwestii istotnych dla praw i obowizkw nieletnich zostao, niejako tymczasowo, uregulowanych w rozporzdzeniu, aby na bieco zapewni nieletnim maksymaln ochron realizacji ich praw i obowizkw. Stosowanie przeniesienia wychowanka do innego zakadu w wikszoci przypadkw spowodowane lub jest koniecznoci zapewnienia bezpieczestwa ycia zdrowia

przenoszonemu wychowankowi bd pozostaym wychowankom zakadu

581 582

RPO-672825-VII/11 z 23 wrzenia 2011 r. Pismo z 21 padziernika 2011 r.

248

poprawczego. Procedura obowizujca przy przenoszeniu wychowanka do innego zakadu uniemoliwia arbitralne podejmowanie decyzji przez dyrektora placwki oraz gwarantuje wychowankowi przestrzeganie jego praw. Jednoczenie podzielono opini o potrzebie dalszego dostosowywania przepisw ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich do wszystkich Zalece Komitetu Ministrw Rady Europy. C. Pobyt w miejscach zatrzyma
1. Sposb zapoznawania osb zatrzymanych z regulaminem pobytu w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych

W osb

wyniku

czynnoci lub

przeprowadzonych doprowadzonych z w

trakcie

wizytacji

pomieszcze w jednostkach organizacyjnych Policji, przeznaczonych dla zatrzymanych osb celu wytrzewienia, pobytu w pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji zwrcili uwag na kwesti zapoznawania zatrzymanych regulaminem Pomieszczeniach dla Osb Zatrzymanych (PdOZ). Ustalono, i osoby zatrzymane maj moliwo zapoznania si z treci regulaminu pobytu w jednostce w momencie przyjmowania do pomieszczenia, co potwierdzaj wasnorcznym podpisem, a funkcjonariusz nastpnie odnotowuje w ksice przebiegu suby. Jednake w trakcie rozmw indywidualnych przeprowadzanych przez wizytatorw osoby zatrzymane lub doprowadzone w celu wytrzewienia niejednokrotnie zgaszay, e nie zostay poinformowane o prawie wniesienia do sdu zaalenia na zatrzymanie w terminie 7 dni, moliwoci skorzystania z natrysku czy dokonania zakupw wyrobw tytoniowych i prasy z wasnych rodkw pieninych. W ocenie pracownikw Krajowego Mechanizmu Prewencji, niezbdna jest zmiana sposobu zapoznawania si osb zatrzymanych z treci regulaminu pobytu w PdOZ na taki, ktry bdzie dawa im gwarancj przyswojenia jego postanowie. Krajowy Mechanizm Prewencji proponuje, aby kada osoba zatrzymana w PdOZ miaa umoliwiony stay dostp do informacji dotyczcych jej uprawnie i regu pobytu w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych. W zwizku z

249

powyszym Rzecznik zwrcia si 583 do Komendanta Gwnego Policji z prob o rozwaenie uzupenienia Zarzdzenia Komendanta Gwnego Policji w sprawie metod i form wykonywania zada w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia o przepis uwzgldniajcy przedstawione uwagi. W odpowiedzi zapewniono 584 Rzecznika, e kwestia niedostatecznego informowania osb umieszczonych w policyjnych pomieszczeniach dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia o przysugujcych im prawach oraz ograniczonej dostpnoci do regulaminu pobytu w tych pomieszczeniach bdzie przedmiotem wystpienia skierowanego do wszystkich KWP/KSP z zaleceniami eliminacji ewentualnych nieprawidowoci w tym zakresie. Ponadto Minister poinformowa, i w ramach planowanych prac legislacyjnych katalog praw osb umieszczonych w PdOZ zostanie rozszerzony o moliwo dania w kadej chwili udostpnienia regulaminu. D. Wypadki nadzwyczajne w miejscach pobytu osb pozbawionych wolnoci
1. Przypadki zgonw osb zatrzymanych do wytrzewienia w pomieszczeniach jednostek Policji

Rzecznik otrzymuje systematycznie z Komendy Gwnej Policji informacje o wydarzeniach nadzwyczajnych, jakie miay miejsce w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych jednostek Policji. Wrd nich wysoki udzia miay zgony osb zatrzymanych przez policjantw. Kady ze zgoszonych przypadkw zgonu osoby zatrzymanej by przedmiotem badania przez pracownikw bezpieczestwa Biura RPO, i zwaszcza w zakresie praw zapewnienia osobistego poszanowania

zatrzymanego. Najwiksza liczba zgonw dotyczya osb zatrzymanych do wytrzewienia i umieszczonych w pomieszczeniach jednostek Policji (PdOZ). Dowiadczenia zebrane przez pracownikw Biura RPO w wyniku systematycznych wizytacji pomieszcze dla osb zatrzymanych oraz
583 584

RPO-668208-VII/11 z 12 maja 2011 r. Pismo z 16 czerwca 2011 r.

250

analizy

przyczyn

okolicznoci

mierci

osb

zatrzymanych

do

wytrzewienia wskazyway, e stan ich zdrowia w trakcie trzewienia winien - tak jak w przypadku umieszczenia w izbie wytrzewie znajdowa si pod staym nadzorem lekarza. W celu zapobieenia w przyszoci zgonom osb zatrzymanych, wskazane jest szczegowe okrelenie w przepisach wewntrznych przypadkw, w ktrych stan zdrowia osoby przyjtej do PdOZ w stanie nietrzewoci powinien by bezwzgldnie poddany konsultacji medycznej. Wyniki przeprowadzonych postpowa wyjaniajcych w sprawach zgonu osoby zatrzymanej do wytrzewienia niejednokrotnie zawieray wnioski dotyczce niewystarczajcej biecej obserwacji przez policjantw zachowa osb trzewiejcych oraz braku systematycznej kontroli pomieszcze, w ktrych przebyway osoby zatrzymane do wytrzewienia. Wystpoway rwnie bdy w dokumentowaniu kontroli cel, ktre uniemoliwiay stwierdzenie, jak przebiegaa obserwacja zachowania osoby zatrzymanej do wytrzewienia. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 585 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi Minister podkreli 586, i miejscem gwarantujcym odpowiedni wytrzewie leki, sprzt opiek lub osobom o naduywajcym podobnym aparatur alkoholu s izby te placwki a charakterze. Miejsca

zapewniaj caodobow opiek medyczn, s odpowiednio wyposaone w medyczny, take diagnostyczn. Obecne rozwizanie umoliwiajce umieszczanie osoby nietrzewej w policyjnym pomieszczeniu dla osb zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzewienia (PdOZ) powinno mie charakter dorany i funkcjonowa jedynie do czasu utworzenia w caym kraju sieci wyspecjalizowanych placwek, ktre zapewniayby odpowiedni pomoc osobom nietrzewym. Pomieszczenia policyjne przeznaczone dla osb zatrzymanych nie posiadaj bowiem specjalistycznego, profesjonalnego wyposaenia. Policjanci penicy w nich sub, pomimo szkole oraz zalece w tym
585 586

RPO-654374-II/10 z 6 listopada 2011 r. Pismo z 13 grudnia 2011 r.

251

zakresie,

nie

dysponuj

specjalistyczn

wiedz

umoliwiajc

rozpoznawanie objaww chorobowych, jak maj osoby z wyksztaceniem medycznym. W PdOZ nie ma staej opieki medycznej, za w przypadku stwierdzenia potrzeby jej udzielenia osobie nietrzewej, wzywane jest pogotowie ratunkowe. Ministerstwo stoi na stanowisku, i konieczne jest podjcie inicjatywy legislacyjnej, majcej na celu zmian art. 39 ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi, w ten sposb, aby nakada on na organy samorzdu terytorialnego w miastach powyej 50.000 mieszkacw obowizek tworzenia i prowadzenia izb wytrzewie lub innych placwek o podobnym profilu dziaania.

252

XXIII. Ochrona praw onierzy i funkcjonariuszy sub publicznych

A. Zawodowa suba wojskowa
1. Sytuacja prawna onierzy rannych i poszkodowanych podczas wykonywania obowizkw subowych w Polskich Kontyngentach Wojskowych

W listopadzie i grudniu 2010 r. Rzecznik spotka si z czonkami Zarzdu Stowarzyszenia Rannych i Poszkodowanych w Misjach poza Granicami podczas Kraju. Bezporednim powodem spotkania byy w skargi kierowane do Rzecznika przez onierzy, ktrzy doznali obrae ciaa wykonywania obowizkw z prac subowych komisji Polskich oraz Kontyngentach Wojskowych. Dotyczyy one przecigajcych si procedur odszkodowawczych zwizanych lekarskich przyznawania rent na okrelony czas. Jako jeden z gwnych poruszony zosta problem przypieszenia prac nad przygotowan przez resort obrony ustaw o weteranach misji pokojowych i stabilizacyjnych. Podczas spotka podkrelano trudn sytuacj finansow poszkodowanych onierzy, zwaszcza tych, ktrych rehabilitacja moe trwa wiele miesicy, a zakup protez przekracza ich moliwoci finansowe. Przepisy prawa przewiduj wprawdzie wystpowanie o zapomog, ale poszkodowani korzystaj z tej formy pomocy sporadycznie. Powodem tego, poza procedur formaln, jest samo okrelenie zapomoga. W pimie do Ministra Obrony Narodowej Rzecznik zaproponowaa 587, aby rozszerzy zapisy ustawy o subie wojskowej onierzy zawodowych 588 i rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej uznaniowych w i sprawie zapomg warunkw i trybu przyznawania
589

nagrd

onierzom

zawodowym

dopisanie

wiadczenia weterana, ktre byyby form pomocy tosam z zapomog i dotyczyyby wycznie onierzy - uczestnikw misji pokojowych. Zmiana ta nie powodowaaby dodatkowych kosztw. Przyjcie takiego rozwizania byoby spenieniem oczekiwa tej grupy onierzy i

587 588 589

RPO-664790-III/11 z 24 stycznia 2011 r. Ustawa z 11 wrzenia 2003 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1750, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 26 lutego 2010 r. (Dz.U. Nr 41, poz. 240).

253

pozwolioby na wykorzystanie w szerszym stopniu znajdujcych si w dyspozycji dowdcw rodkw pomocy. W odpowiedzi na wystpienie Rzecznika Minister poinformowa 590, e procedowany w Sejmie projekt ustawy o weteranach dziaa poza granicami pastwa przewiduje przyznanie weteranom poszkodowanym staego dodatku weterana poszkodowanego. Propozycja zmiany nazwy zapomogi na wiadczenie weterana zostaa zgoszona podczas prac w Sejmie posom Podkomisji Nadzwyczajnej do spraw rzdowego projektu ustawy o weteranach, jednak nie uzyskaa ona aprobaty posw. Zagadnienia zwizane z rehabilitacj oraz protezowaniem onierzy poszkodowanych zapewni s na bieco monitorowane wiadcze przepisw. w przez Inspektorat swoich si do Wojskowej Suby Zdrowia, ktry dokada wszelkich stara, aby dostpno oraz powyszych ramach kompetencji obowizujcych Odnoszc

poruszonego w wystpieniu Rzecznika problemu "przecigajcych si procedur odszkodowawczych zwizanych z prac komisji lekarskich oraz przyznawania rent na okrelony czas" poinformowano, i w opinii Przewodniczcego Centralnej Wojskowej Komisji Lekarskiej komisje wydaj orzeczenia bez zbdnej zwoki. Do Centralnej Wojskowej Komisji Lekarskiej nie wpyny skargi na przewleko procesw orzeczniczych dotyczcych okrelenia uszczerbku na zdrowiu. W dniu 9 sierpnia 2011 r. przyjta zostaa ustawa o weteranach dziaa poza granicami kraju 591. Zgodnie z art. 45 tej ustawy wchodzi ona w ycie po upywie 6 miesicy od dnia ogoszenia (tekst ustawy ogoszono w dniu 29 wrzenia 2011 r.). Analiza przepisw ustawy wskazuje, e w znacznym stopniu uwzgldnione zostay oczekiwania rodowiska oraz postulaty Rzecznika, zwaszcza w zakresie pomocy medycznej oraz opieki socjalnej.

590 591

Pismo z 21 marca 2011 r. Dz.U. Nr 25, poz. 1203.

254
2. Funkcjonowanie Centrum Szkolenia na Potrzeby Si Pokojowych oraz nabr kandydatw do Narodowych Si Rezerwowych

Z uwagi na otrzymywane sygnay dotyczce warunkw penienia suby w polskich kontyngentach wojskowych realizujcych zadania poza granicami kraju oraz zgaszane podczas prowadzonych w jednostkach kontroli skargi i uwagi dotyczce tej problematyki, przedstawiciele Rzecznika przeprowadzili kontrol przestrzegania praw i wolnoci obywatelskich onierzy Centrum Szkolenia na Potrzeby Si Pokojowych oraz zbadali funkcjonowanie systemu realizacji naboru kandydatw do Narodowych Si Rezerwowych w jednym z Wojewdzkich Sztabw Wojskowych. Odnotowano szereg uwag dotyczcych problematyki naboru do Narodowych Si Rezerwowych oraz funkcjonowania Centrum w zwizku z decyzj o jego reorganizacji. Rzecznik zwrcia si 592 do Ministra Obrony Narodowej z prob o przedstawienie stanowiska wobec problemw poruszonych przez onierzy. W odpowiedzi Minister wyjani 593, i na obecnym etapie tworzenia NSR przewidywane jest elastyczne podejcie do generalnie stosowanej reguy naboru terytorialnego, podyktowane kompleksowymi potrzebami uzupenieniowymi Si Zbrojnych RP. System motywacyjny przewidziany dla onierzy NSR obejmuje uprawnienia i nalenoci o charakterze niematerialnym, w tym moliwo podnoszenia kwalifikacji i wyksztacenia na koszt wojska. Ponadto onierze NSR s uprawnieni do otrzymywania rekompensaty finansowej w sytuacji, gdy uposaenie otrzymywane za czas suby bdzie nisze od wynagrodzenia ze stosunku pracy oraz ochron stosunku pracy na czas pozostawania na kontrakcie. Przewiduje si przyznanie onierzom NSR prawa do nagrody w sytuacji, gdy zrealizowali roczny program szkolenia oraz uzyskali pozytywn opini subow. Proces przygotowa do wykonywania zada poza granicami pastwa realizowany by dotychczas przez Centrum Szkolenia na Potrzeby Si Pokojowych i Centraln Grup Wsparcia Wsppracy Cywilno-Wojskowej. Dowiadczenia z procesu przygotowania polskich onierzy do penienia misji poza granicami kraju oraz zmiany charakteru polskiego zaangaowania w operacje wojskowe wynikajce z czonkostwa
592 593

RPO-665472-III/11 z 13 kwietnia 2011 r. Pismo z 20 wrzenia 2011 r.

255

Polski w NATO i UE, jak rwnie potrzeba racjonalizacji struktur Si Zbrojnych RP legy u podstaw zmian organizacyjnych, polegajcych na rozformowaniu wymienionych jednostek wojskowych i utworzeniu na ich bazie Centrum Przygotowa do Misji Zagranicznych. Minister zapewni, e organy kadrowe dokadaj stara, aby jak najlepiej wykorzysta potencja kadrowy rozformowywanych jednostek, a onierzom, ktrzy utracili swoje stanowiska subowe, stworzy warunki dalszej suby w innych jednostkach wojskowych.
3. Warunki szkolenia i penienia suby, a take najistotniejsze problemy onierzy w 21 Brygadzie Strzelcw Podhalaskich

W kwietniu 2011 r., pracownicy Biura Rzecznika przebywali w 21 Brygadzie Strzelcw Podhalaskich celem sprawdzenia stanu przestrzegania praw obywatelskich oraz zapoznania si z warunkami szkolenia i penienia suby, a take najistotniejszymi problemami onierzy. Wrd wielu problemw podnoszonych przez onierzy, ktre utrudniay im penienie suby i wykonywanie obowizkw wymieni naley: przeduajce si procedury kadrowe (w tym awansowe i wyznaczania na stanowiska subowe), ograniczone moliwoci odbycia przeszkolenia w Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych, ktre nie pozwalaj na skierowanie tych szeregowych zawodowych, ktrzy wyrniaj si w subie i mogliby zosta awansowani na podoficerw, obnienie etatw specjalistw ze stopnia chorego do stopnia sieranta. onierze postulowali take zmniejszenie iloci bada lekarskich, a co za tym idzie ograniczenie jest ich kosztw. Zbyt niski w ocenie dla zainteresowanych mieszkaniowy ekwiwalent pieniny

szeregowych zawodowych. Postulowano take rozszerzenie programu rekonwersji dla tych szeregowych zawodowych, ktrzy zostan zwolnieni w najbliszym czasie, po wprowadzeniu ograniczenia penienia suby dla tej grupy onierzy do 12 lat. Zdaniem onierzy niezbdna jest zmiana programw szkolenia dla onierzy majcych wyjecha na misj oraz programu szkolenia dla korpusu szeregowych zawodowych. W ocenie onierzy analizy wymaga take potrzeba stworzenia moliwoci dostpu onierzy do pomocy prawnej w jednostce, bowiem obowizujce przepisy

256

podlegaj cigym zmianom co powoduje, e czsto konieczna jest specjalistyczna pomoc prawna. Rzecznik zwrcia si 594 do Ministra Obrony Narodowej z prob o podjcie stosownych dziaa w celu wyjanienia i rozwizania poruszanych problemw. Minister szczegowo odnis si 595 do problemw poruszonych w wystpieniu Rzecznika. W opinii Ministra procedury kadrowe (w tym awansowe i wyznaczania na stanowiska subowe) s zgodne z obowizujcymi przepisami. Czas ich trwania spowodowany jest koniecznoci dopenienia wszystkich warunkw formalnych. Zakres koniecznych bada lekarskich, a take wysoko mieszkaniowego ekwiwalentu pieninego dla szeregowych zawodowych wynikaj z przepisw rozporzdze MON. Odnoszc si do kwestii ograniczonych moliwoci odbycia przeszkolenia w Centrum Szkolenia Wojsk Ldowych Minister poinformowa, e w Wojskach Ldowych prowadzone s prace umoliwiajce podoficerw. zwikszenie Pomoc liczby szkolonych objci s kandydatw wszyscy na rekonwersyjn onierze

zawodowi i w szczeglnych przypadkach take czonkowie ich rodzin. onierzom suby kontraktowej umoliwiono korzystanie po 3 latach suby wojskowej z pomocy w zakresie doradztwa zawodowego. Wnioski i dowiadczenia z udziau w PKW w misjach poza granicami kraju s wdraane na bieco do praktyki szkoleniowej realizowanej w kraju oraz do procesu przygotowania poszczeglnych komponentw w ramach PKW w zakresie, w jakim pozwalaj na to przepisy prawa i moliwoci obiektw szkoleniowych. Pododdziay zawodowe SZ RP realizuj szkolenie programowe wedug nowego 3-letniego modelu szkolenia, ktry uwzgldnia dowiadczenia z misji poza granicami kraju.
4. Zwolnienie od zaj subowych onierza zawodowego w razie koniecznoci sprawowania osobistej opieki nad najbliszymi czonkami rodziny

W 2011 r. do Rzecznika zwracali si onierze przedstawiajc problem zwolnienia od zaj subowych w razie koniecznoci sprawowania osobistej opieki nad najbliszymi czonkami rodziny.
594 595

RPO-671958-III/11 z 30 maja 2011 r. Pismo z 12 lipca 2011 r.

257

Zgodnie z art. 62 ust. 11 ustawy o subie wojskowej onierzy zawodowych, onierz zawodowy moe otrzyma zwolnienie od zaj subowych w razie koniecznoci sprawowania osobistej opieki nad najbliszym czonkiem rodziny, nieprzekraczajce jednak cznie pidziesiciu dni roboczych w roku kalendarzowym. W wietle art. 63 ust. 13 tej ustawy najbliszym czonkiem rodziny onierza s jego maonek, dzieci i rodzice. Minister Obrony Narodowej zosta zobowizany na podstawie art. 64 ust. 1 ustawy do okrelenia, w drodze rozporzdzenia, szczegowych warunkw i trybu udzielania onierzom zawodowym zwolnienia od zaj subowych, o ktrym mowa w art. 62 ust. 11. Rozporzdzenie powinno przewidywa, e zwolnienie onierza zawodowego od zaj subowych w celu sprawowania osobistej opieki nad najbliszym czonkiem rodziny powinno mie w szczeglnoci miejsce dopiero wtedy, gdy opieki takiej nie moe sprawowa maonek onierza lub inny czonek rodziny. Regulacja ta ogranicza uprawnienia onierza zawodowego. W ocenie Rzecznika mona jej zarzuci naruszenie konstytucyjnych standardw ochrony praw rodzicielskich oraz zasady rwnoci wobec prawa. Wskazane regulacje zasadniczo rni si od rozwiza przyjtych na gruncie przepisw prawa pracy i przepisw dotyczcych innych sub mundurowych, w ktrych kwestia moliwoci zwolnienia od zaj subowych lub zwolnienia od pracy w razie koniecznoci osobistego sprawowania opieki nad dziemi i innymi czonkami rodziny uregulowana jest w stanowiska w sprawie. Minister nie podzieli 597 argumentacji zawartej w wystpieniu Rzecznika. Zdaniem Ministra rozwizania zawarte w wojskowej ustawie pragmatycznej dotyczce sprawowania osobistej opieki nad najbliszym czonkiem rodziny nie powoduj ograniczenia praw rodzicielskich onierzy zawodowych i nie naruszaj konstytucyjnych standardw ochrony praw rodzicielskich, jak rwnie nie naruszaj zasady rwnoci wobec prawa.
596 597

sposb jednolity. Rzecznik

zwrcia si 596 do Ministra Obrony Narodowej z prob o przedstawienie

RPO-668187-III/11 z 1 czerwca 2011 r. Pismo z 12 lipca 2011 r.

258

Problematyka ta pozostaje w dalszym cigu w krgu zainteresowania Rzecznika.

5. Przestrzeganie praw obywatelskich onierzy 36 specjalnego puku lotnictwa transportowego, w zwizku z decyzj o rozwizaniu jednostki

W dniu 8 wrzenia 2011 r. wsppracownicy Rzecznika przebywali w 36 specjalnym puku lotnictwa transportowego w W., w celu sprawdzenia przestrzegania praw obywatelskich oraz zapoznania si z najistotniejszymi problemami onierzy. Odbyy si spotkania z dowdc i kadr kierownicz oraz pilotami i personelem naziemnym, podczas ktrych zainteresowani mieli moliwo przedstawi swoje uwagi i wnioski. Zgodnie z decyzj Ministra Obrony Narodowej, puk ma zosta rozwizany do koca 2011 r. Od dnia 1 stycznia 2012 r. ma funkcjonowa nowa jednostka, powstaa na bazie dotychczas istniejcej, ze zmienionymi, przynajmniej czciowo, zadaniami. Decyzja o rozwizaniu puku bya zaskoczeniem zarwno dla dowdztwa, jak i onierzy, ktrzy o decyzji o rozwizaniu jednostki dowiedzieli si ze rodkw masowego przekazu. Wczeniej mwio si jedynie o potrzebie wprowadzenia niezbdnych zmian organizacyjnych i szkoleniowych. Wiele czynnoci zmierzajcych do poprawy sytuacji podjtych zostao ju przez nowego dowdc puku, m.in. zmieniono procedury szkoleniowe dla pilotw i system szkolenia. Wprowadzone zostay korzystniejsze struktury etatowe. Pomimo wysikw czynionych przez dowdztwo, cz kadry i pracownikw wojska nie otrzyma propozycji pozostania w nowo tworzonej strukturze organizacyjnej. Podczas spotkania onierze z rozgoryczeniem podkrelali, i do czasu pobytu przedstawicieli Rzecznika w jednostce, nikt z nimi nie rozmawia na temat moliwoci penienia dalszej suby wojskowej. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 598 do Ministra Obrony Narodowej z prob o poinformowanie o zajtym stanowisku wobec przedstawionych spraw. W odpowiedzi Minister wyjani 599, e kwestie rozformowania 36 specjalnego
598 599

puku

lotnictwa

transportowego

traktowane

przez

RPO-682471-III/11 z 11 padziernika 2011 r. Pismo z 23 listopada 2011 r.

259

Ministerstwo Obrony Narodowej w sposb priorytetowy, z trosk o aspekt spoeczny wprowadzanych zmian. Przedmiotowa jednostka wojskowa zostanie rozformowana do 31 grudnia 2011 r., a 1. Baza Lotnicza zostanie przeformowana w 1. Baz Lotnictwa Transportowego, ktra przejmie cz zada i rodkw etatowych rozformowanego puku. Wprowadzenie powyszych decyzji odbyo si zgodnie z obowizujcym uregulowaniami prawnymi. Zasadniczym powodem podjcia decyzji o rozformowaniu 36 specjalnego puku lotnictwa transportowego by wysoki stopie wyeksploatowania samolotw uniemoliwiajcy zapewnienie

bezpieczestwa przewozu najwaniejszych osb w pastwie transportem powietrznym. W zwizku z powyszym Minister Obrony Narodowej podj decyzj, i transport zatrudnieni stanowiska powietrzny w realizowany bdzie z wykorzystaniem migowcw. Do dnia 31 grudnia 2011 r. wszyscy onierze skierowani zawodowi na nowe powyszej a jednostce pracownicy zostan wojska subowe,

dotychczas zatrudnieni w puku znajd prac w 1. Bazie Lotnictwa Transportowego i innych jednostkach Si Powietrznych garnizonu.
6. Najistotniejsze problemy marynarzy i onierzy penicych sub w wizytowanych jednostkach

W dniach 28-29 wrzenia 2011 r. wsppracownicy Rzecznika przebywali w wybranych jednostkach wojskowych w celu sprawdzenia przestrzegania spotkania z praw obywatelskich, oficerami, a take zapoznania si z najistotniejszymi problemami penicych sub marynarzy. Odbyto dowdztwem, podoficerami, szeregowymi zawodowymi i pracownikami wojska, w czasie ktrych zainteresowani mieli moliwo przedstawi Rzecznikowi swoje uwagi i wnioski. Do najistotniejszych problemw poruszonych przez marynarzy zaliczy naley prowadzon od kilku lat reorganizacj, ktra nie pozwala na pen realizacj programw Si szkolenia. Zdaniem kosztem marynarzy etatw w utworzenie jednostkach Narodowych Rezerwowych

wojskowych, w tym zag okrtw, nie byo dobrym rozwizaniem. Marynarze wyrazili obawy co do moliwoci penienia dalszej suby wojskowej, spowodowane gwnie tym, e w najbliszych latach wiele

260

okrtw wizytowanej Flotylli bdzie wycofywanych. Brak poczucia stabilnoci wynika rwnie z faktu, e znaczna cz podoficerw jest na kontraktach, a nie w subie staej. Krytycznie oceniono ograniczenie do 12 lat czasu suby szeregowym zawodowym. Powany problem w ocenie rozmwcw stanowi braki etatowe w pododdziaach, co znaczco wpywa na jako wykonywanych zada, a take na obcienie onierzy. Zastrzeenia wzbudza wysoko ryczatu za brak kwatery. Wskazywano rwnie na problemy zwizane brakami w umundurowaniu. Pracownicy wojska natomiast poruszyli m.in. kwesti niskiego uposaenia, a take sabych warunkw socjalnych i higienicznych, utrudniajcych codzienne wykonywanie obowizkw. Rzecznik zwrcia si 600 do Ministra Obrony Narodowej z prob o poinformowanie o zajtym stanowisku wobec przedstawionych spraw. W odpowiedzi Minister poinformowa 601, e tre wystpienia Rzecznika bya przedmiotem szczegowej analizy w resorcie obrony narodowej. Na jej podstawie mona stwierdzi, e szereg problemw podnoszonych w trakcie spotka przez onierzy wynika z subiektywnego odbioru trwajcego w Siach Zbrojnych RP procesu transformacji, ktry realizowany jest w okrelonych uwarunkowaniach prawnych, a jego przebieg w duej mierze uzaleniony jest od wielkoci rodkw finansowych przeznaczonych z budetu pastwa na potrzeby resortu obrony narodowej. Kierownictwo MON dostrzega problemy dotyczce przebiegu suby onierzy zawodowych nie tylko Marynarki Wojennej, ale caych Si Zbrojnych. Dlatego w Ministerstwie zosta powoany Zesp do wypracowania zmian w ustawie z dnia 11 wrzenia 2003 r. o subie wojskowej onierzy zawodowych. Przedmiotowe zmiany maj na celu m.in. udoskonalenie zasad przebiegu penienia zawodowej suby wojskowej przez onierzy zawodowych. Minister poinformowa rwnie, e Kierownictwo MON intensywnie pracuje nad udoskonaleniem zasad penienia suby w Narodowych Siach Rezerwowych. Powoany zosta Zesp w sprawie wypracowania nowej formuy funkcjonowania i organizacji NSR. Kierownictwo resortu dostrzega take potrzeb poprawy
600 601

RPO-683585-III/11 z 15 listopada 2011 r. Pismo z 29 grudnia 2011 r.

261

sytuacji pacowej pracownikw wojska. Podejmowane dziaania w tym zakresie polegaj na m.in. przeznaczaniu rodkw pozyskiwanych w wyniku trwajcego procesu racjonalizacji zatrudnienia na wzrost wynagrodze. B. Ochrona praw funkcjonariuszy sub publicznych
1. Ochrona praw funkcjonariuszy Policji

a) Obnianie policjantom dodatkw do uposaenia o charakterze staym z tytuu przebywania na zwolnieniu lekarskim Do Rzecznika wpyway skargi dotyczce obniania policjantom dodatkw do uposaenia o charakterze staym z tytuu przebywania na zwolnieniu lekarskim (gwnie dugotrwaym). Zastrzeenia w tej sprawie sygnalizowane byy rwnie przez funkcjonariuszy w trakcie wizytacji poszczeglnych jednostek Policji przez pracownikw Biura Rzecznika. Wtpliwoci budzi podstawa prawna takiego rozstrzygnicia, tzn. przepisy rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych zasad otrzymywania i wysokoci uposaenia zasadniczego policjantw, dodatkw do uposaenia oraz ustalenia wysugi lat, od ktrej jest uzaleniony wzrost uposaenia zasadniczego 602, zgodnie z ktrymi dodatek subowy moe podlega obnieniu w zalenoci od oceny wywizywania si policjanta z obowizkw oraz realizacji zada i czynnoci subowych. Konieczna do zastosowania takiej normy prawnej wydaje si obecno funkcjonariusza w subie. Jednoczenie przepis art. 121 ustawy o Policji 603 stanowi, e w razie choroby, urlopu, zwolnienia od zaj subowych oraz w okresie pozostawania bez przydziau subowego policjant otrzymuje uposaenie zasadnicze, dodatki do uposaenia o charakterze staym i inne nalenoci pienine nalene na ostatnio zajmowanym stanowisku subowym - z uwzgldnieniem powstaych w tym okresie zmian, majcych wpyw na prawo do uposaenia i innych nalenoci pieninych lub na ich wysoko. Zgodnie z orzeczeniem 604 Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego przywoanym w wystpieniu
602 603 604

Rozporzdzenie z 6 grudnia 2001 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1732, z pn. zm.). Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z pn. zm.). Wyrok z dnia 4 lutego 2011 r. II SA/Wa 2069/10.

262

Rzecznika, zmian, o ktrych mowa w przepisie nie mona utosamia ze zdarzeniami takimi jak choroba, urlop, zwolnienie od zaj subowych, pozostawanie bez przydziau subowego. Rzecznik zwrcia si 605 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o zajcie stanowiska w sprawie. W odpowiedzi Minister zgodzi si 606 ze stanowiskiem Rzecznika, e obnianie dodatkw subowych policjantom przebywajcym na zwolnieniach lekarskich (bez podstawy prawnej) narusza przysugujce funkcjonariuszowi Policji prawo do uposaenia oraz budzi wtpliwoci z punktu widzenia zasady legalizmu. Brak nowych skarg moe wskazywa, e zaprzestano praktyki obniania dodatkw subowych stosownie policjantom do przebywajcym Rzecznika na oraz zwolnieniach lekarskich postulatw

orzecznictwa sdw administracyjnych. b) Umundurowanie policjantw oraz wysoko i warunki przyznawania policjantom rwnowanika pieninego w zamian za umundurowanie Do Rzecznika zwrci si Przewodniczcy Zarzdu Gwnego NSZZ Policjantw, sygnalizujc nastpujcy problem. Rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie trybu udzielania urlopu bezpatnego i zwolnie od pracy pracownikom penicym z wyboru funkcje w zwizkach zawodowych oraz zakresu uprawnie przysugujcych pracownikom w czasie urlopu bezpatnego i zwolnie od pracy 607 przewiduje, e w okresie urlopu bezpatnego pracownik zachowuje prawo do umundurowania. Tymczasem Administracji w w rozporzdzeniu sprawie Ministra Spraw Wewntrznych
608

umundurowania

policjantw

dodano

zastrzeenie, i dla policjantw zwolnionych od obowizku wykonywania zada subowych okrelonych w przepisach w/w rozporzdzenia Rady Ministrw, okres uywalnoci przedmiotw umundurowania wskazanych w zaczniku do rozporzdzenia wydua si o czas trwania zwolnienia. Z kolei w rozporzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w
605 606 607 608

RPO-664775-III/11 z 2 marca 2011 r. Pismo z 29 marca 2011 r. Rozporzdzenie z 11 czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 71, poz. 336). Rozporzdzenie z 20 maja 2009 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 738, z pn. zm.).

263

sprawie wysokoci i warunkw przyznawania policjantom rwnowanika pieninego w zamian za umundurowanie 609 dodano przepis, zgodnie z ktrym wysoko rwnowanika dla policjanta zwolnionego od wykonywania zada subowych na zasadach okrelonych w ww. rozporzdzeniu Rady Ministrw ustala si z uwzgldnieniem wyduenia okresu uywalnoci przedmiotw umundurowania o czas trwania tego zwolnienia. Rzecznik zwrcia si 610 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o ocen dopuszczalnoci wprowadzonych zmian w wietle ustawy o zwizkach zawodowych 611, z ktrej wynika i nikt nie moe ponosi ujemnych nastpstw z powodu przynalenoci do zwizku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji zwizkowej. W odpowiedzi Minister przedstawi 612 stanowisko, zgodnie z ktrym rozwizania przewidziane w 45 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie umundurowania policjantw oraz w 3 ust. 4 rozporzdzenia Administracji naruszaj w sprawie praw Ministra Spraw Wewntrznych i i warunkw Policjanci przyznawania zwolnieni od wysokoci

policjantom rwnowanika pieninego w zamian za umundurowanie nie gwarancji zwizkowych. obowizku wykonywania zada subowych w zwizku z penieniem funkcji w organach zwizku zawodowego policjantw zachowuj prawo do umundurowania oraz do rwnowanika pieninego w zamian za umundurowanie. Policjanci penicy funkcje zwizkowe nie s zatem pozbawieni wiadcze przysugujcych im w zwizku ze sub, a jedynie zmienione zmiana s zasady ustalania tyche wiadcze, do polegajce na wydueniu okresu uywalnoci przedmiotw umundurowania. Powysza zasad ustalania uprawnienia otrzymania bezpatnego umundurowania lub, w przypadku, gdy policjantowi nie wydano przedmiotw umundurowania okrelonych w rozporzdzeniu z dnia 20 maja 2009 r., rwnowanika pieninego w zamian za umundurowanie uzasadniona jest tym, e wykonujc w ramach suby zadania inne ni
609 610 611 612

Rozporzdzenie z 26 marca 2010 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 279). RPO-673749-III/11 z 25 lipca 2011 r. Ustawa z 23 maja 1991 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z pn. zm.). Pismo z 24 sierpnia 2011 r.

264

wynikajce ze stosunku suby, a zwizane z reprezentowaniem praw i interesw zawodowych policjantw, policjanci penicy funkcje zwizkowe nie wykonuj zada subowych, podczas ktrych obowizani s do noszenia munduru. Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika. c) Sposb wypaty wiadcze funkcjonariuszom Policji Do Rzecznika zwrci si funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji ze skarg dotyczc zaniechania wypaty uposaenia. Uwaa on, e w sposb niezgodny z prawem przymuszony zosta do zaoenia konta bankowego, bowiem jednostka w ktrej peni sub nie jest ju uprawniona do wypaty uposae. Z uzyskanych wyjanie wynikao, i przyczyn tego stanu faktycznego jest tre rozporzdzenia Ministra Finansw w sprawie szczegowego sposobu wykonywania budetu pastwa 613. Obowizek realizowania przepisw tego rozporzdzenia powoduje, e nie ma technicznej moliwoci wypaty uposaenia do rk funkcjonariusza w Komendzie Powiatowej Policji. Z przepisw ustawy o Policji wynika regua zgodnie z ktr uposaenie jest patne bezporednio do rk funkcjonariusza oraz wyjtek - wypacania nalenoci na konto funkcjonariusza po jego wczeniejszym porozumieniu si z patnikiem. Odstpstwo od reguy wypaty do rk policjanta wymaga porozumienia si obu podmiotw stosunku subowego. adnej zatem ze stron nie przysuguje prawo narzucenia swej woli drugiemu kontrahentowi. Pozostajc w zgodzie z treci rozporzdzenia Komendanci Powiatowi Policji bd zmuszeni do wprowadzenia innych sposobw przekazywania kwot na wynagrodzenia pracownikw, uposaenia funkcjonariuszy - bez porednictwa przelewu bankowego - gwarantujcego funkcjonariuszom i pracownikom otrzymywanie wiadcze w ustawowych terminach wypaty. Takim sposobem bdzie pobranie rodkw w komendzie wojewdzkiej Policji i nastpnie przekazanie ich do rk wasnych policjanta - co wie si z koniecznoci wyjazdu - a tym samym dodatkowych kosztw dla budetu
613 614

Policji.

Rzecznik

zwrcia

si 614

do

Ministra

Spraw

Rozporzdzenie z 20 grudnia 2011 r. (Dz.U. Nr 245, poz. 1637, z pn. zm.). RPO-673848-III/11 z 29 listopada 2011 r.

265

Wewntrznych Rzecznik

prob

przedstawienie od

stanowiska Ministra

wobec Spraw

przedstawionego problemu. otrzymaa zapewnienie 615 Wewntrznych, e merytoryczna odpowied zostanie udzielona w terminie pniejszym. Od jej treci uzalenione s dalsze dziaania Rzecznika. d) Zwolnienie od zaj subowych funkcjonariuszy Policji (mczyzn) z tytuu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat W odpowiedzi na wczeniejsze wystpienie 616 Rzecznika do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie zwolnienia od zaj subowych funkcjonariuszy Policji (mczyzn) w wymiarze dwch dni z tytuu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat, Minister zobowiza si do uwzgldnienia propozycji Rzecznika w pracach nad ustaw o Policji. Z dniem 23 czerwca 2011 r. wesza w ycie ustawa o zmianie ustawy o Policji oraz niektrych innych ustaw 617, ktra zmienia brzmienie art. 79 ustawy o Policji. Zgodnie z aktualn treci art. 79 ustawy o Policji policjantowi przysuguj uprawnienia pracownika zwizane z rodzicielstwem okrelone w Kodeksie pracy, jeeli przepisy ustawy o Policji nie stanowi inaczej. Jeli oboje rodzice lub opiekunowie s funkcjonariuszami, z uprawnie moe korzysta tylko jedno z nich. Tymczasem w niezmienionym ksztacie pozostaje 8 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych praw i obowizkw oraz przebiegu suby policjantw 618. Zgodnie tym przepisem policjantowi - kobiecie wychowujcej przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysuguje w cigu roku zwolnienie od zaj subowych w wymiarze 2 dni, z zastrzeeniem ust. 2. Jeli oboje rodzice peni sub w Policji, z uprawnienia, o ktrym mowa w ust. 1, moe korzysta jedno z nich. Warunkiem otrzymania zwolnienia z zaj subowych przez funkcjonariusza - mczyzn jest pozostawanie w zwizku maeskim z osob, ktra peni sub w Policji, wzgldnie funkcjonariusz musi by jedynym opiekunem dziecka w wieku do 14 lat.
615 616 617 618

Pismo z 11 stycznia 2012 r. Informacja RPO za 2008 r., str. 446. Ustawa z 1 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 117, poz. 677). Rozporzdzenie z 2 wrzenia 2002 r. (Dz.U. Nr 151, poz. 1261).

266

Powyszy przepis, pozostajcy w sprzecznoci z art. 79 ustawy o Policji w zwizku z art. 188 Kodeksu pracy, w dalszym cigu budzi wtpliwoci Rzecznika z punktu widzenia zasady rwnoci. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 619 do Ministra Spraw Wewntrznych z prob o rozwaenie nowelizacji rozporzdzenia w celu zmiany opisanego stanu rzeczy. W udzielonej odpowiedzi Minister Spraw Wewntrznych zgodzi si 620 ze stanowiskiem Rzecznika i zapowiedzia podjcie prac ukierunkowanych na zmian 8 rozporzdzenia w sprawie szczegowych praw i obowizkw oraz przebiegu suby policjantw. e) Postpowanie kwalifikacyjne do suby w Policji Po zoeniu przez Rzecznika wniosku 621 do Trybunau

Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci art. 25 ust. 3 ustawy o Policji 622 z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a take 20 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie postpowania kwalifikacyjnego w stosunku do osb ubiegajcych si o przyjcie do suby w Policji 623 z art. 60 w zwizku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, nastpia zmiana zakwestionowanych przepisw, dostosowujca je do standardw konstytucyjnych 624. Dlatego te postanowieniem 625 Trybunau Konstytucyjnego umorzono postpowanie z uwagi na utrat mocy obowizujcej zakwestionowanych przez Rzecznika przepisw.

619 620 621 622 623 624

625

RPO-682197-III/11 z 25 listopada 2011 r. Pismo z 25 stycznia 2012 r. Informacja RPO za 2010 r., str. 286. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z pn. zm.). Rozporzdzenie z 30 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 170, poz. 1202). Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 8 lutego 2011 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie postpowania kwalifikacyjnego w stosunku do osb ubiegajcych si o przyjcie do suby w Policji (Dz.U. Nr 40, poz. 207) oraz ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o Policji (Dz.U. Nr 205, poz. 1205). Postanowienie TK z 22 listopada 2011 r.

267
2. Ochrona praw funkcjonariuszy Suby Celnej

a) wiadczenia socjalne dla funkcjonariuszy Suby Celnej w postaci przejazdu pocigiem Inter Regio na koszt urzdu Rzecznik wniosa 626 do Trybunau Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodnoci 3 ust. 1 rozporzdzenia Rady Ministrw w sprawie wiadcze socjalnych funkcjonariuszy celnych i czonkw ich rodzin 627 w czci zawierajcej sowa Inter Regio z art. 135 ust. 2 ustawy o Subie Celnej 628 oraz z art. 32 i art. 92 ust. 1 Konstytucji. Do Rzecznika kierowane byy skargi funkcjonariuszy celnych dotyczce wiadczenia socjalnego w postaci przejazdu raz w roku pocigiem na koszt urzdu. Zastrzeenia skarcych budzio to, e wiadczenie powysze przysuguje wycznie wwczas, gdy przejazd odbywa si pocigami Inter Regio. Przejazd rodkami transportu innych przewonikw kolejowych nie stanowi natomiast podstawy do wypaty tego wiadczenia. Zdaniem Rzecznika przepis 3 ust. 1 rozporzdzenia w zakwestionowanym zakresie zosta wydany z przekroczeniem granic upowanienia ustawowego, zawartego w art. 135 ust. 2 ustawy o Subie Celnej. Zaskarony przepis rozporzdzenia narusza take, w ocenie Rzecznika, zasad rwnoci wobec prawa, z ktrej wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotw prawa w obrbie okrelonej kategorii. Przyjte zrnicowanie zostao wprowadzone na podstawie cakowicie dowolnego kryterium nazwy handlowej segmentu kolejowych usug przewozw pasaerskich realizowanych przez jednego z przewonikw. Prawodawca powinien przez wzgld na zasad rwnoci w sposb jednolity taktowa nie tylko beneficjentw wiadczenia socjalnego, ale take wszystkie podmioty gospodarcze wiadczce kolejowe usugi w zakresie przewozw pasaerskich. Trybuna Konstytucyjny powiadomi Rzecznika o wszczciu 629 postpowania.

626 627 628 629

RPO-647252-III/11 z 14 marca 2011 r. Rozporzdzenie z 16 lutego 2010 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 177). Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. Nr 168, poz. 1323, z pn. zm.). Sygn. akt U 1/11.

268
3. Ochrona praw funkcjonariuszy Pastwowej Stray Poarnej

a) Penienie suby przez Straakw Pastwowej Stray Poarnej W pimie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji Rzecznik przedstawia szczegowe uwagi dotyczce braku zgodnoci niektrych przepisw ustawy o Pastwowej Stray Poarnej 630 oraz rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie penienia suby przez Straakw Pastwowej Stray Poarnej 631 z dyrektyw 2003/88 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczc niektrych aspektw organizacji czasu pracy 632. W wystpieniu Rzecznik stwierdzia m.in., e ustawa o Pastwowej Stray Poarnej wprowadza zbyt szeroki zakres wyjtkw dotyczcych czasu pracy (suby), powoujc si na tak nieprecyzyjne przesanki jak potrzeby suby. Przy niedoborach kadrowych sytuacje braku zapewnienia odpowiedniego czasu odpoczynku mog wystpowa w duej skali. Ponadto ustawa wprowadza jeden okres rozliczeniowy 6 miesicy (art. 35 ust. 1). W ten sposb ustawodawca dopuszcza sytuacje, w ktrych dochodzi do natenia pracy w jednym przedziale okresu rozliczeniowego i komasowanie czasu wolnego w drugim przedziale okresu rozliczeniowego. Na poparcie tych zastrzee wskaza mona uksztatowanie normy 10 rozporzdzenia. Stanowi ona o moliwoci wykorzystania czasu wolnego w okresie bezporednio poprzedzajcym urlop wypoczynkowy lub po jego ukoczeniu. Rzecznik zwrcia si 633 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie. Minister nie zgodzi si 634 z uwagami zawartymi w wystpieniu Rzecznika i przedstawi stanowisko, zgodnie z ktrym ustanowiony w ustawie o Pastwowej Stray Poarnej oraz wydanym na jej podstawie rozporzdzeniu w sprawie penienia suby przez straakw Pastwowej Stray Poarnej wymiar i rozkad czasu suby oraz czasu wolnego od

630 631 632

633 634

Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 78, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 29 grudnia 2005 r. (Dz.U. Nr 266, poz. 2247 z pn. zm.). Dz. Urz. .UE z 2003 r., L 299, s. 9-19, polskie wyd. specjalne Dz. Urz. .UE rozdz. 5, t. 4, s. 38. RPO-646286-III/10 z 25 maja 2011 r. Pismo z 7 lipca 2011 r.

269

suby nie pozostaje w sprzecznoci z postanowieniami dyrektywy 2003/88/WE. Jednoczenie wyjani, e w kadej jednostce organizacyjnej Pastwowej Stray Poarnej obowizuje ustalany przez kierownika danej jednostki harmonogram suby, ktry poprzez szczegowe okrelenie dni i godzin suby (zgodnie z norm 40 godzin tygodniowo) poszczeglnych funkcjonariuszy poarnictwa oraz przysugujcych im dni i godzin wolnych od suby zapewnia rwnomierne rozoenie czasu suby oraz czasu wolnego w przyjtym w danej jednostce okresie rozliczeniowym.
4. Ochrona praw funkcjonariuszy Stray Granicznej

a) Badanie warunkw suby i szkolenia, a take najistotniejszych problemw funkcjonariuszy Bieszczadzkiego Oddziau Stray Granicznej, zwizanych z wykonywaniem zada subowych W kwietniu 2011 r. Zastpca Rzecznika wizytowa razem ze wsppracownikami Bieszczadzki Oddzia Stray Granicznej celem sprawdzenia stanu przestrzegania praw obywatelskich oraz zapoznania si z warunkami suby i szkolenia, a take najistotniejszymi problemami z jakimi funkcjonariusze borykaj si w czasie wykonywania zada subowych. Wrd problemw poruszonych przez funkcjonariuszy znalaza si midzy innymi potrzeba budowy nowego obiektu dla jednej z Placwek Stray Granicznej, bowiem obecnie zajmowany budynek nie zabezpiecza w peni potrzeb oraz nie spenia okrelonych wymogw. Dotyczy to w szczeglnoci warunkw socjalnych, iloci pomieszcze oraz ich wyposaenia. Ma to istotne znaczenie z uwagi na pooenie placwki, warunki terenowe oraz fakt, e funkcjonariusze peni sub w systemie zmianowym, a do miejsca penienia suby dojedaj z pobliskich miejscowoci. Ponadto warunki penienia suby w tej Placwce s zdecydowanie niekorzystne w porwnaniu z ssiednimi Placwkami, ktre po przeprowadzonych przebudowach i remontach oraz dostarczeniu problemem specjalistycznego bya sprawa wyposaenia speniaj wszystkie ktrzy wymagania stawiane w tym zakresie przez Uni Europejsk. Drugim umundurowania funkcjonariuszy, wskazywali na trudnoci w otrzymaniu munduru i braku odpowiednich

270

rozmiarw umundurowania. Rzecznik zwrcia si 635 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o poinformowanie o zajtym stanowisku wobec przedstawionych problemw. W odpowiedzi poinformowano 636 Rzecznika, e postulowana budowa nowej Placwki Stray Granicznej jest planowana do realizacji w najbliszych latach. W odniesieniu do kwestii umundurowania wyjaniono, e funkcjonariusze Stray Granicznej w zwizku ze sub w formacji, otrzymuj bezpatnie umundurowanie zasadnicze, tj. wyjciowe i polowe. Redukcja wydatkw budetowych w latach 2009-2010 skutkowaa ograniczeniem wyposaenia funkcjonariuszy Stray Granicznej w przedmioty umundurowania. Oprcz umundurowania zasadniczego, funkcjonariusze mog otrzyma umundurowanie dodatkowe i specjalistyczne oraz wyposaenie specjalne, ktrych normy okrelono w zarzdzeniach Komendanta Gwnego Stray Granicznej. Wydawanie funkcjonariuszom Stray Granicznej umundurowania wedug norm zawartych w ww. zarzdzeniach ma charakter fakultatywny. Zakupy umundurowania realizowane s w przypadku posiadanych dodatkowych rodkw finansowych, jednake dopiero po zakupie umundurowania podstawowego. Za przedmioty umundurowania niewydane w naturze funkcjonariusze Stray Granicznej otrzymuj rwnowanik pieniny, w ramach ktrego mog zakupi we wasnym zakresie przedmioty umundurowania, ktre ulegy zniszczeniu bd utraciy swoje waciwoci uytkowe.
5. Ochrona praw funkcjonariuszy Suby Wiziennej

a) Niekorzystne skutki prawne zwizane z przyznaniem funkcjonariuszom Suby Wiziennej 50% ulgi uprawniajcej do przejazdu kolejami Do Rzecznika zwrcili si funkcjonariusze Suby Wiziennej przedstawiajc problem potrcania przez komrki kadrowe od przychodw funkcjonariuszy podatku w zwizku z zawarciem przez Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej umowy dotyczcej wykupienia dla wszystkich funkcjonariuszy 50% ulgi uprawniajcej do przejazdu
635 636

RPO-671957-III/11 z 30 maja 2011 r. Pismo z 16 czerwca 2011 r.

271

kolejami. Problem ten powsta na tle art. 183 ustawy o Subie Wiziennej 637, ktry stanowi, e funkcjonariuszowi, ktry zajmuje lokal mieszkalny w miejscowoci pobliskiej miejsca penienia suby, przysuguje zwrot kosztw dojazdu do miejsca penienia suby i z powrotem w wysokoci ceny biletw za przejazd kolej lub autobusami. Jednak zgodnie z art. 183 ust. 6 zwrot kosztw nie przysuguje za rok kalendarzowy, w ktrym wykupiono uprawnienia do ulgowych przejazdw rodkami publicznego transportu zbiorowego, w wysokoci co najmniej 50%. Osoby zwracajce si do Rzecznika twierdziy, e przyznanie ulgi powinno nastpi wycznie dla tych funkcjonariuszy, ktrzy o ni zabiegali, bd na jej uzyskanie wyrazili zgod. Realizacja decyzji o wykupieniu ulgi spowodowaa niekorzystne skutki prawne dla czci funkcjonariuszy, ktrzy nie dojedaj kolejami do miejsca penienia suby. Zostali oni zmuszeni do uiszczania zaliczki na podatek dochodowy od osb fizycznych. Oznacza to, e s zobowizani do ponoszenia dodatkowych wiadcze podatkowych, za przyznanie im uprawnie, ktrych de facto nie wykorzystuj. Rzecznik zwrcia si 638 do Ministra Sprawiedliwoci z prob o zbadanie tej sprawy. W odpowiedzi Minister podzieli 639 stanowisko Rzecznika co do wtpliwoci interpretacyjnych powstaych na tle obecnego brzmienia art. 183 ust. 6 ustawy o Subie Wiziennej i poinformowa o podjciu w Ministerstwie Sprawiedliwoci stosownych prac legislacyjnych w celu wyeliminowania niecisoci. Przepisem art. 14 pkt 1 ustawy o zmianie niektrych ustaw zwizanych z realizacj ustawy budetowej 640 dokonano zmian w ustawie o Subie Wiziennej poprzez uchylenie w caoci art. 183. Wprowadzono natomiast przepis art. 195a, ktry okrela sposb wypaty ryczatu funkcjonariuszowi dojedajcemu z miejsca zamieszkania do miejsca penienia suby.

637 638 639 640

Ustawa z 9 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 523, z pn. zm.). RPO-654916-III/10 z 6 maja 2011 r. Pismo z 7 czerwca 2011 r. Ustawa z 22 grudnia 2011 r. (Dz.U. Nr 291, poz. 1707).

272
b) Wynagrodzenia personelu medycznego w aresztach i zakadach karnych W Rzecznika trakcie przeprowadzania funkcjonariuszy informacj o kontroli przestrzegania praw zasady

obywatelskich

Suby

Wiziennej

przedstawiciel

uzyska

nieuwzgldniajcym

proporcjonalnoci taryfikatorze wynagrodze personelu medycznego w aresztach i zakadach karnych. Przedstawiciele kadry kierowniczej szpitala twierdzili, i maj problem z pozyskaniem do suby specjalistw z okrelonych dziedzin medycyny, co spowodowane jest niewaciwym taryfikatorem przedstawicieli stanowisko nie zaszeregowania kadry powinna by w Subie szpitala, uzaleniona Wiziennej. kwestia od stau W ocenie na w kierowniczej przyjcia suby

wiziennictwie, ale od stau praktyki lekarskiej i zdobytych kwalifikacji. Zarzuty dotyczce niewaciwej siatki pac podnosiy take pielgniarki. Zdaniem przeoonych, dania pielgniarek w zakresie zwikszenia pac s suszne. Przeprowadzone kontrole miay miejsce przed wejciem w ycie rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci w sprawie uposaenia zasadniczego funkcjonariuszy Suby Wiziennej 641. Jednak w niniejszym rozporzdzeniu w tabelach zaszeregowania pielgniarki nale od 5 do 7 grupy, podczas gdy asystenci (lekarze, farmaceuci i fizjoterapeuci) nale od 12 do 17 grupy zaszeregowania. Sytuacja ta powoduje znaczce rnice w mnonikach przecitnego uposaenia, ktre maj wpyw na wysoko uposaenia zasadniczego. Rzecznik zwrcia si 642 do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej z prob o wyraenie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 643 Rzecznika, e aktualny stan finansw Suby Wiziennej nie pozwala na skuteczne podjcie dziaa zmierzajcych do realizacji postulatw suby zdrowia, przedstawionych w wystpieniu Rzecznika. Kierownictwo Suby Wiziennej dostrzega istniejc dysproporcj w zakresie grupy stanowisk pielgniarek w korpusie chorego i oficerskim. Take zagwarantowanie wyszych stopni
641 642 643

Rozporzdzenie z 27 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 22, poz.119). RPO-665168-III/11 z 6 maja 2011 r. Pismo z 15 czerwca 2011 r.

273

subowych oraz wynagrodze dla funkcjonariuszy - lekarzy, ktre byyby konkurencyjne na rynku pracy, byo przedmiotem propozycji kierownictwa Suby Wiziennej, ktre jednak nie uzyskay akceptacji podczas prac nad projektami rozporzdzenia w sprawie stanowisk subowych oraz stopni funkcjonariuszy Suby Wiziennej, a take rozporzdzenia w sprawie uposaenia zasadniczego funkcjonariuszy Suby Wiziennej. C. Inne
1. Zasady ustalania wiadczenia rekompensujcego przysugujcego onierzowi rezerwy

Na

podstawie

skargi

dotyczcej

wysokoci

wiadczenia ktry

rekompensujcego

przysugujcego

onierzowi

rezerwy,

utrzymujc si wycznie z dziaalnoci rolniczej odby wiczenia wojskowe, Rzecznik powzia wtpliwoci dotyczce zgodnoci z Konstytucj regulacji prawnej w sprawie zasad ustalania wiadczenia pieninego takim osobom. W wietle art. 119a ust. 1 ustawy o powszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej Polskiej 644 onierzowi rezerwy, ktry odby wiczenia wojskowe, z wyjtkiem wicze trwajcych do dwudziestu czterech godzin odbywanych w czasie lub dniu wolnym od pracy, przysuguje wiadczenie pienine rekompensujce utracone wynagrodzenie ze stosunku pracy lub stosunku subowego albo dochd z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, ktre mgby uzyska w okresie odbywania wicze wojskowych. Zgodnie z upowanieniem ustawowym zawartym w art. 119a ust. 8 tej ustawy, rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie szczegowych zasad ustalania i wypacania wiadczenia pieninego onierzom rezerwy odbywajcym wiczenia wojskowe 645 okrela szczegowy sposb ustalania i wypacania onierzowi rezerwy wiadczenia pieninego rekompensujcego utracone wynagrodzenie ze stosunku pracy lub stosunku subowego albo dochd z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, ktre mgby uzyska w okresie odbywania wicze wojskowych, oraz zwrotu wydatkw poniesionych z

644 645

Ustawa z 21 listopada 1967 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416). Rozporzdzenie z 1 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 13, poz. 155).

274

tego tytuu organom samorzdu terytorialnego. Tymczasem w 8 ust. 1 pkt 3 rozporzdzenia uregulowano wysoko wiadczenia wypacanego onierzowi rezerwy, ktry utrzymuje si wycznie z dziaalnoci rolnej. W ocenie Rzecznika problematyka ta powinna zosta uregulowana w ustawie o powszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 646 do Ministra Obrony Narodowej z prob Minister, wystpieniu majc na o zajcie stanowiska w kwestii podjcia wzgldzie wtpliwoci i podniesione w niezbdnych prac legislacyjnych. Rzecznika, poinformowa 647, dostrzega potrzeb

doprecyzowania podczas najbliszej nowelizacji art. 119a ust. 1 ustawy o powszechnym obowizku obrony Rzeczpospolitej, przez wskazanie w nim oprcz dziaalnoci gospodarczej, rwnie dziaalnoci rolniczej. Sprawa pozostaje w dalszym cigu w obszarze zainteresowania Rzecznika.
2. Przepisy dotyczce przesanek zwolnienia funkcjonariusza ze suby

wystpieniu

do

Prezesa

Rady

Ministrw

Rzecznik

zasygnalizowaa, e zawarte w pragmatykach subowych przepisy wskazujce nabycie uprawnie emerytalnych i posiadanie odpowiedniej wysugi lat jako samoistn przesank umoliwiajc zwolnienie ze suby, mog zosta ocenione jako stanowice dyskryminacj ze wzgldu na wiek. Powoujc si na regulacje unijne, Rzecznik podkrelia, e dyrektywa Rady 2000/78/WE ustanawiajca oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia 648 dopuszcza zwolnienie funkcjonariusza sub mundurowych ze suby, ale tylko wtedy, gdy wiek ten uniemoliwia wykonywanie zada, ktre mog by powierzone funkcjonariuszowi, z uwzgldnieniem wynikajcego z prawa celu utrzymania zdolnoci operacyjnej tej suby. W ocenie Rzecznika podane byoby wprowadzenie do pragmatyk subowych przepisw
646 647 648

RPO675984-III/11 z 6 lipca 2011 r. Pismo z 10 sierpnia 2011 r. Dyrektywa z 27 listopada 2000 r. (Dz. U. WE L 303, z dnia 2 grudnia 2000 r., s. 16; Dz. Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne rozdz. 5, tom 4 s. 79, wydanej na podstawie art. 13 TWE).

275

precyzujcych zakres moliwych odstpstw od stosowania dyrektywy oraz wskazujcych okolicznoci, w ktrych zwolnienie funkcjonariusza ze suby nie mogoby zosta ocenione jako akt dyskryminacji ze wzgldu na wiek. Dlatego te Rzecznik zwrcia si 649 do Prezesa Rady Ministrw z prob o przedstawienie stanowiska w powyszej sprawie. W odpowiedzi poinformowano 650 Rzecznika, e kadorazowa sytuacja zwolnienia funkcjonariusza ze suby w przypadku nabycia przez niego prawa do emerytury z tytuu osignicia 30 lat wysugi emerytalnej wymaga indywidualnego badania przez sd, czy zastosowane rodki s waciwe i konieczne z uwagi na osignicie susznych celw, w tym przypadku utrzymanie zdolnoci operacyjnych poszczeglnych sub. Powysze stanowisko nie stoi jednak na przeszkodzie, aby poszczeglne przepisy pragmatyk subowych zostay uzupenione o inne przesanki, ktre obok przesanki wieku uzasadniayby rozwizanie stosunku suby z funkcjonariuszem, majc na uwadze zachowanie dziaalnoci operacyjnej sub na odpowiednim poziomie. Jednoczenie poinformowano o trwajcych pracach legislacyjnych, majcych na celu reform caego systemu emerytalnego sub mundurowych, podczas ktrych analizowana bdzie rwnie kwestia przesanek uzasadniajcych nabycie praw emerytalnych przez funkcjonariusza.

649 650

RPO-611774-III/09 z 7 czerwca 2011 r. Pismo z 16 grudnia 2011 r.

276

XXIV. Ochrona praw cudzoziemcw narodowych i etnicznych

oraz

mniejszoci

1. Abolicja dla cudzoziemcw przebywajcych w Polsce bez wymaganych prawem zezwole

Rzecznik wielokrotnie apelowaa o wprowadzenie kolejnej abolicji dla cudzoziemcw przebywajcych na terytorium Polski nielegalnie. Swoj opini co do ksztatu abolicji Rzecznik przedstawia 651 midzy innymi w pimie skierowanym do Dyrektora Departamentu Polityki Migracyjnej MSWiA oraz w wystpieniu 652 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji. Jako podstawow i jedyn przesank udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na terytorium Polski w trybie abolicji, obok wymaganego okresu pobytu cudzoziemca na tym terytorium, Rzecznik wskazaa spenienie kryterium bezpieczestwa, czyli uznanie cudzoziemca za osob, ktra nie stwarza zagroenia dla obronnoci, bezpieczestwa czy porzdku publicznego. Jednoczenie Rzecznik zgaszaa zastrzeenia co do pojawiajcych si propozycji ustanowienia kryterium integracji jako dodatkowego warunku abolicji oraz skrytykowaa pomys wprowadzenia obowizku uzyskania przez cudzoziemca ubiegajcego si o zezwolenie pobytowe pozytywnej oceny z wywiadu rodowiskowego. Ostateczne, midzy innymi dziki staraniom Rzecznika, abolicja wprowadzona zostaa ustaw z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektrych cudzoziemcw na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach. 653 Ustawa ta spenia postulaty Rzecznika. Zgodnie z art. 1 ustawy, przesank pozytywn udzielenia zezwolenia na zamieszkanie w trybie abolicji jest nieprzerwany pobyt w Polsce od wskazanych w tym przepisie dat. Przesanki negatywne, wymienione w art. 3 ust. 2 ustawy, ograniczone natomiast zostay gwnie do kryterium bezpieczestwa. I tak, zezwolenie na zamieszkanie w Polsce w trybie abolicji nie zostanie udzielone w
651 652 653

RPO-667500-V/11 z 17 maja 2011 r. RPO-R-071-27/11 z 21 czerwca 2011 r. Ustawa z 28 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 191, poz. 1133).

277

sytuacji, gdy wymaga tego bd wzgldy obronnoci lub bezpieczestwa pastwa albo ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego lub interes Rzeczypospolitej Polskiej. Zezwolenia nie otrzyma take cudzoziemiec, ktrego dane znajdowa si bd w Systemie Informacyjnym Schengen do celw odmowy wjazdu, o ile umieszczone tam zostay przez inne pastwo strefy Schengen, lub w wykazie cudzoziemcw, ktrych pobyt na terytorium RP jest niepodany, jeeli podstaw wpisu byo zagroenie dla wymienionych wyej wartoci. W pozostaych przypadkach, cudzoziemiec spotka si z odmow udzielenia zezwolenia pobytowego, gdy nie speni przesanek pozytywnych do jego uzyskania lub gdy w postpowaniu abolicyjnym zoy wniosek albo przedstawi dokumenty zawierajce nieprawdziwe dane osobowe lub faszywe informacje bd te w celu uycia jako autentyczny podrobi lub przerobi dokument bd uyje takiego dokumentu jako autentycznego.
2. Dostp maoletnich cudzoziemcw do edukacji

W 2011 r. w Biurze Rzecznika podjte zostay kompleksowe badania nad realizacj prawa maoletnich cudzoziemcw, przebywajcych na terytorium Polski, do nauki. Przedmiotem szczeglnego zainteresowania Rzecznika jest przy tym sytuacja maoletnich, ktrzy wraz z rodzicami, a czsto take samodzielnie, poszukuj w Polsce ochrony przed przeladowaniem w kraju pochodzenia i korzystaj z pomocy socjalnej w orodkach dla cudzoziemcw ubiegajcych si o nadanie statusu uchodcy. Analizie poddawany jest take sposb realizacji prawa do nauki w przypadku dzieci przebywajcych w orodkach strzeonych dla cudzoziemcw. W ramach tych bada Rzecznik zwrcia si do Komendantw Oddziaw Stray Granicznej, ktrym podlegaj orodki strzeone dla cudzoziemcw, z prob o informacj, czy przebywajcym w tych placwkach maoletnim zapewnia si jakikolwiek dostp do edukacji i czy Stra Graniczna wsppracuje w tym zakresie z placwkami owiatowymi. Z polecenia Rzecznika przeprowadzane s take wizytacje w szkoach, w ktrych ucz si dzieci korzystajce z pomocy w orodkach dla cudzoziemcw ubiegajcych si o nadanie statusu uchodcy. Celem tych wizytacji jest nie tylko ocena stopnia realizacji prawa maoletnich do

278

nauki, ale take prba analizy efektywnoci nauczania i skutecznoci istniejcych obecnie rozwiza prawnych, gwarantujcych maoletnim dostp do edukacji. Ju w 2012 r. Rzecznik zwrcia si take o udzielenie niezbdnych w tym zakresie informacji do Kuratoriw Owiaty i wadz wybranych jednostek samorzdu terytorialnego. Badania bd kontynuowane w biecym roku.

279

XXV. Dziaalno Penomocnikw Terenowych RPO

Zgodnie z art. 22 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich 654, Rzecznik za zgod Sejmu moe ustanowi swoich Penomocnikw Terenowych. Obecnie powoanych jest trzech Penomocnikw 655. Wspln specyfik dziaalnoci Biur Penomocnikw Terenowych RPO jest to, e zajmuj si one wszystkimi problemami, ktre wchodz w zakres dziaania Rzecznika Praw Obywatelskich, z wyczeniem spraw wymagajcych osobistego zaangaowania Rzecznika lub jego Zastpcw. Penomocnicy dziaaj z upowanienia Rzecznika i w jego imieniu, zgodnie z zasadami, ktrymi kieruje si Rzecznik przy sprawowaniu swojego urzdu. Penomocnicy Terenowi jako przedstawiciele Rzecznika bior udzia w wielu wydarzeniach, spotkaniach nie tylko z przedstawicielami organizacji pozarzdowych i spoecznych, ale take wadz samorzdowych, uczelni wyszych oraz z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwoci. Maj one charakter zarwno reprezentacyjny (m.in. konferencje i seminaria) jak i merytoryczny. Powoanie jednostek terenowych okazao si skutecznym i bardzo istotnym narzdziem dla obywateli w dochodzeniu ich praw. wiadczy o tym dua liczba przyj interesantw, rozmw telefonicznych oraz spraw wpywajcych do Biur. Wsppraca z mediami i organizacjami obywatelskimi w znaczcym stopniu popularyzuje zarwno same prawa obywatelskie jak i formy ich ochrony.

654 655

Ustawa z 15.07.1987 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147). Penomocnicy terenowi Rzecznika Praw Obywatelskich z siedzibami we Wrocawiu, w Gdasku i Katowicach zostali ustanowieni za zgod Sejmu wyraon odpowiednio w uchwaach: z 27.08.2004 r. (M.P. Nr 37, poz. 649), z 3.06.2005 r. (M.P. Nr 34, poz. 467) oraz z 15.06.2007 r. (M.P. Nr 38, poz. 430). Ich zakresy i tryb dziaania Rzecznik okreli odpowiednio w zarzdzeniach: Nr 8/2004 RPO z 14.09.2004 r. (dla wojewdztw dolnolskiego, lubuskiego i opolskiego), Nr 2/2005 RPO z 14.06.2005 r. (dla wojewdztw pomorskiego, zachodniopomorskiego, i warmisko-mazurskiego) oraz Nr 4/2007 RPO z 23.07.2007 r. (dla wojewdztw lskiego, maopolskiego i witokrzyskiego). W tych aktach Penomocnicy zostali zobowizani przez Rzecznika do przyjmowania spraw wnoszonych przez obywateli lub ich organizacje spoza swego terytorialnego zakresu dziaania.

280
1. Biuro Penomocnika Terenowego RPO we Wrocawiu

W 2011 r. Pracownicy Biura Penomocnika Terenowego angaowali si w propagowanie wiedzy na temat praw obywatelskich uczestniczc w spotkaniach z uczniami szk rnego typu oraz ze studentami czy grupami zawodowymi. W minionym roku aktywnie wsppracowano z organizacjami pozarzdowymi dziaajcymi na rzecz mediacji i rozwizywania konfliktw spoecznych, na rzecz osb bezdomnych i wykluczonych oraz z organizacjami pozarzdowymi w dziedzinie edukacji i wspierania osb niepenosprawnych. Bardzo udanym w tym zakresie przedsiwziciem bya konferencja Rwne szanse w dostpie do edukacji osb z niepenosprawnoci. Dylematy, dowiadczenia, dobre praktyki, w ktrej w dwch panelach wzio udzia 10 prelegentw i ponad 160 uczestnikw (uczestniczy, przedstawiciele mediw, organizatorzy). Kontynuowana bya wsppraca z Klinikami Prawa i odbywanie w siedzibie Penomocnika Terenowego RPO we Wrocawiu praktyk studenckich (w 2011 r. dla 10 osb). BPT RPO prowadzi zamiejscowy Punkt Przyj Interesantw w Wabrzychu. Raz w miesicu w siedzibie Starostwa Powiatowego w bardzo dobrych warunkach przyjmowani byli wnioskodawcy. W roku 2011 r. (w marcu miaa miejsce inauguracja dziaalnoci Punktu) przyjto cznie 83 wnioskw od 86 osb. Liczne dziaania podejmowane przez przedstawicieli Biura PT suyy zaspokajaniu zapotrzebowania spoecznego w zakresie informacji o dziaaniach Rzecznika. Przejawiao si to w kontaktach z modzie, wizytach grup studentw w siedzibie Biura, wystpieniach na konferencjach oraz bezporednim udziale w licznych spotkaniach i uroczystociach. Pracownicy Biura Penomocnika Terenowego RPO we Wrocawiu uczestniczyli rwnie w wizytacjach Krajowego Mechanizmu Prewencji. W roku 2011 udzieleniem informacji zakoczono postpowanie w 72,1 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, ktre podjto (co stanowi 27,9% z ogu zakoczonych) w 21,3% uzyskano pozytywne rozwizanie, w 4,9% odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy, za w 73,8% nie potwierdziy si podnoszone przez skarcych zarzuty. Najwicej skarg

281

dotyczyo prawa cywilnego, co stanowio ponad 33% wpyww spraw nowych. Na nieco niszym poziomie Najmniejszy (ok. 21-24,5% wpyww) skargi odnotowano skargi z zakresu prawa karnego oraz prawa pracy i zabezpieczenia spoecznego. proc. stanowiy dotyczce prawa konstytucyjnego i midzynarodowego. W 2011 r. w Biurze PT przyjto 1044 osoby oraz udzielono 2047 porad telefonicznych.
2. Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Gdasku

W 2011 r. Penomocnik Terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich kontynuowa wspprac z organizacjami pozarzdowymi, zwaszcza realizujcymi swoje cele statutowe w zakresie ochrony praw czowieka i obywatela, poradnictwa obywatelskiego oraz promocji postaw obywatelskich. Pracownicy Biura Penomocnika Terenowego RPO w Gdasku zaangaowani byli take w realizacj zadania koordynowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich Krajowy Mechanizm Prewencji, w ramach ktrego brali udzia w wizytacjach jednostek penitencjarnych zlokalizowanych na obszarze dziaalnoci Biura PT. W 2011 r. kontynuowana w bya sprawa przeprowadzonej (pomorskim, kompleksowej kontroli czterech wojewdztwach

warmisko-mazurskim , zachodniopomorskim oraz kujawsko-pomorskim) uchwa rad gmin regulujcych odpatno za przedszkola publiczne. Gminy zmieniy wadliwe uchway w sposb wskazany przez Rzecznika z uwzgldnieniem aktualnego stanu prawnego. W roku 2011 udzieleniem informacji zakoczono postpowanie w 74,3% spraw rozpatrzonych. Ze spraw, ktre podjto (co stanowi 25,7% z ogu zakoczonych) w 11,8 % uzyskano pozytywne rozwizanie, w 13% odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy, za w ponad 75% nie potwierdziy si podnoszone przez skarcych zarzuty. Najwicej skarg dotyczyo prawa cywilnego, co stanowio ponad 36,0 % wpyww spraw nowych. W 2011 r. na wysokim poziomie (ponad 23%) utrzymywaa si liczba spraw z zakresu prawa karnego. Na wyrwnanym poziomie (ok. 1519% wpyww) odnotowano spoecznego skargi oraz z zakresu prawa pracy i i zabezpieczenia prawa administracyjnego

282

gospodarczego. Najmniejszy odsetek stanowiy skargi z zakresu prawa konstytucyjnego i midzynarodowego (4,8%). W 2011 r. w Biurze PT przyjto 962 interesantw oraz udzielono 2188 porad telefonicznych.
3. Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach

trakcie

dziaalnoci

Biura

Penomocnika z licznymi tej

Terenowego

Katowicach i pomoc

nawizano osobom

wspprac

organizacjami byo

pozarzdowymi zajmujcymi si w szczeglnoci poradnictwem prawnym potrzebujcym. Efektem wsppracy organizowanie wsplnych przedsiwzi w szczeglnoci o charakterze informacyjnym i edukacyjnym. Poza merytorycznym badaniem zgaszanych przez obywateli spraw, Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach podjo w 2011 r. rwnie badania terenowe, jak np. wizytacje lokali wyborczych w zakresie dostosowania do potrzeb wyborcw niepenosprawnych lokali obwodowych komisji wyborczych; czy udzia pracownikw Biura PT RPO, jako obserwatorw w wiczeniach z zakresu zarzdzania kryzysowego, ktrych celem bya kontrola sprawnoci reagowania i wspdziaania sub i podmiotw, odpowiedzialnych za bezpieczestwo w sytuacjach w kryzysowych przypadku oraz weryfikacja wojewdzkiego, czy powiatowych i gminnych planw zarzdzania kryzysowego i innych procedur zagroenia terrorystycznego epidemiologicznego. Pracownicy Biura PTRPO przeprowadzali rwnie spotkania z przedstawicielami grup spoecznych, zawodowych, czy organizacji pozarzdowych. Podczas wyjazdw terenowych organizowano rwnie spotkania z mieszkacami, suchaczami lokalnymi Uniwersytetu wadzami, III Wieku studentami prawa, o czy te informujce dziaalnoci

Rzecznika Praw Obywatelskich. W opisanych dziaaniach, zarwno w aspekcie udzielania bezpatnej pomocy prawnej, jak i organizowania wsplnych przedsiwzi w szczeglnoci o charakterze informacyjnym i edukacyjnym, BPT RPO w Katowicach wspomagay licznie wsppracujce z nim organizacje i stowarzyszenia, zarwno krajowe, jak i o charakterze midzynarodowym (centra pomocy, biura porad prawnych,

283

samorzdy zawodowe, stowarzyszenia charytatywne, czy te organizacje modzieowe i studenckie). W roku 2011 udzieleniem informacji zakoczono postpowanie w 69,5% spraw rozpatrzonych. Ze spraw, ktre podjto (co stanowi 30,5% z ogu zakoczonych) w 15,8% uzyskano pozytywne rozwizanie, w 10,2% odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy, za w 74% nie potwierdziy si podnoszone przez skarcych zarzuty. Najwicej skarg dotyczyo prawa cywilnego, co stanowio ponad 32% wpyww spraw nowych. Na wysokim poziomie (ok. 26% wpyww) odnotowano sprawy z zakresu prawa karnego. Na wyrwnanym poziomie (ok. 18% wpyww) odnotowano skargi z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia spoecznego oraz prawa administracyjnego i gospodarczego. Najmniejszy odsetek stanowiy skargi dotyczce prawa konstytucyjnego i midzynarodowego. W 2011 r. w Biurze PT przyjto 1226 interesantw oraz udzielono 2264 porady telefoniczne.
4. Wiodce problemy rozpatrywane przez Biura Penomocnikw Terenowych Rzecznika Praw Obywatelskich

Przedmiotem najczciej zgaszanych skarg w 2011 roku w sprawach cywilnych byy skargi dotyczce przeduajcych si postpowa sdowych, ktre zazwyczaj nie koczyy si na jednym posiedzeniu sdu i byy wielokrotnie odraczane. Znacznie utrudniao to uzyskanie ochrony prawnej pastwa w sporach prywatnych. Dostp do wymiaru sprawiedliwoci by utrudniony, zdaniem skarcych, wysokimi kosztami procesu sdowego. Instytucja zwolnienia od kosztw sdowych stosowana bya w praktyce orzeczniczej niezwykle rzadko. Podobnie jak instytucja penomocnika z urzdu. W tym przypadku sdy czsto w sytuacjach tego wymagajcych nie informoway stron o moliwoci zoenia wniosku o ustanowienie takiego penomocnika. W 2011 r. czste byy take skargi na komornikw. Dotyczyy one gwnie wysokich kosztw postpowania egzekucyjnego. Odnotowano rwnie skargi na nieetyczne postpowanie komornikw. Ilo tych skarg bya niewielka ale ze wzgldu na wan rol instytucji komornika w wymiarze sprawiedliwoci znaczenie spoeczne tych skarg jest doniose.

284

Podobnie jak w latach ubiegych czste byy skargi na niewaciwe dziaanie nadzoru budowlanego szczebla powiatowego, ktry dziaa opieszale, wybirczo, konsekwentnie nie realizowa zalece organw nadrzdnych wojewdzkich. Obywatele nadal zgaszali problemy zwizane z gospodark przestrzenn i gospodark nieruchomociami zwracajc uwag na nieprawidowoci w prowadzeniu tych spraw przez urzdy. W zakresie problematyki prawa administracyjnego i spraw mieszkaniowych do Penomocnikw Terenowych zwracali si lokatorzy mieszka komunalnych z prob o pomoc przy przejmowaniu uprawnie do lokali po dotychczasowym najemcy, w sprawach remontw i konserwacji budynkw. Czste byy rwnie skargi dotyczce sposobu rozliczania opat za media, zwaszcza za zuycie wody oraz rozliczanie kosztu ciepa. Pojawiay si take proby o pomoc w wykupieniu mieszka bdcych we wadaniu czy to gmin, czy spdzielni. Liczne okazay si proby dotyczce zmniejszenia zaduenia z tytuu czynszu najmu mieszkania, a take rozoenia na dogodniejsze raty kredytw zacignitych z innych tytuw prawnych. Skargi dotyczce prawa administracyjnego dotyczyy w wikszoci przewlekoci postpowania administracyjnego. Podobnie jak w latach ubiegych dominoway skargi na dugotrwao procedur dotyczcych uzyskiwania potwierdzenia praw do rekompensaty za mienie zabuaskie, a take skargi na bezczynno organw w tej materii. W 2011 roku nadal utrzymywaa si dua liczba skarg na dziaanie organw spdzielni mieszkaniowych, w szczeglnoci na praktyk stosowania nowego prawa spdzielczego przez zarzdy spdzielni. W ramach tej grupy skarg znalazy si skargi na sdy rejestrowe (Krajowy Rejestr Sdowy), ktry zdaniem skarcych czonkw spdzielni niesusznie i pochopnie uwzgldnia wadliwe wnioski zarzdw spdzielni mieszkaniowych oraz nie wykorzystuje swoich uprawnie proceduralnych w celu egzekwowania obowizkw organw spdzielni mieszkaniowych. nadzoru budowlanego, w szczeglnoci inspektorw

285

W 2011 r. zwikszeniu ulega ilo skarg na dziaania organw administracji lokalnej w zwizku z wypatami zapomg rekompensat z powodu zniszcze spowodowanych klskami ywioowymi. Gwny zarzut dotyczy braku realizacji wypat wedug jednakowych kryteriw i zasad. W ramach problematyki prawa karnego skargi dotyczyy zachowa funkcjonariuszy oraz dziaa policji. Byy to skargi na naduywanie wadzy przez funkcjonariuszy oraz na naruszanie godnoci osobistej obywateli. Obywatele skadali skargi na niechtne przyjmowanie przez policj prb o interwencj oraz zawiadomie o przestpstwie. W roku 2011 do Penomocnikw Terenowych wpyway skargi na dziaanie prokuratury. Dotyczyy one gownie przedwczesnego umarzania postpowania karnego lub odmowy jego wszczcia, bez przeprowadzenia dowodw koniecznych do podjcia decyzji procesowej. W dalszym cigu postpowania przygotowawcze trway zbyt dugo oraz zbyt czsto koczyy si przedwczesnym umorzeniem postpowania. Stronie postpowania bardzo trudno byo skutecznie zaskary postanowienie o jego umorzeniu, poniewa sdy przewanie utrzymyway w mocy postanowienia prokuratury, nie uwzgldniajc zaale obywateli. dania ponownego wszczcia postpowa karnych zakoczonych w fazie prokuratorskiej umorzeniem oraz dania wszczcia postpowa niepodjtych (odmowa wszczcia) kierowane do Prokuratur Okrgowych przez Penomocnikw Terenowych RPO w roku 2011 byy w wikszoci uwzgldniane. W 2011 r. wpyway te skargi na orzecznictwo w sprawach karnych. Organy procesowe w (sdy, prokuratura) nie uznaway osb statusu pokrzywdzonego postpowaniu karnym, faktycznie

pokrzywdzonych wskutek popenienia przestpstwa. Nadal aktualne byy skargi na z organizacj procesu sdowego, polegajc na czstym przerywaniu rozprawy i odraczaniu posiedze. Do Biur Penomocnikw Terenowych RPO wpyway rwnie skargi dotyczce sposobw przeprowadzenia kontroli przez funkcjonariuszy ruchu drogowego oraz warunkw zatrzymania i sposobu przeprowadzania czynnoci procesowych przez funkcjonariuszy Policji, jak rwnie

286

warunkw odbywania kary pozbawienia wolnoci, ktre zbadano lub przekazano do rozpoznania waciwym wydziaom kontroli Komend Wojewdzkich, karnych. Znaczna cz spraw skierowanych do Rzecznika z zakresu problematyki prawa pracy i zabezpieczenia spoecznego dotyczya przewlekoci postpowa w sprawie wiadcze przyznawanych na podstawie przepisw o koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego pastw UE oraz dugiego oczekiwania na wydanie formularzy ubezpieczeniowych przez instytucje zagraniczne. Na skutek interwencji RPO, w celu wyeliminowania nieterminowej realizacji zada, w Wydziale Realizacji Umw Midzynarodowych ZUS dokonane zostay stosowne zmiany organizacyjne oraz sporzdzony zosta harmonogram realizacji spraw zalegych, ktrego wykonanie monitorowane jest przez dyrektora oddziau oraz jednostk nadrzdn. Nadal wiele skarg dotyczyo warunkw przechodzenia na emerytur w obnionym wieku emerytalnym oraz przeliczenia wysokoci przyznanych wiadcze. Liczne byy rwnie skargi z zakresu warunkw pracy i zasad ustalania wynagrodzenia funkcjonariuszy sub mundurowych. W 2011 r. do Biur PT RPO wpyway skargi na dziaanie Miejskich Orodkw Pomocy Spoecznej tj. na odmow przyznania wiadcze socjalnych lub te ich zbyt niski wymiar. Osoby skaryy si ponadto na zbyt dugi okres oczekiwania na przydzia lokalu socjalnego oraz bardzo niski standard tych lokali. W zakresie problematyki prawa administracyjnego i gospodarczego do Biur Penomocnikw Terenowych RPO wpyway rnego rodzaju skargi dotyczce ogranicze swobody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W zakresie tej problematyki zgaszano rwnie skargi sdom penitencjarnym oraz dyrektorom zakadw

typowo konsumenckie. W spoecznym odczuciu Urzd Rzecznika Praw Obywatelskich jest niezwykle istotnym instrumentem chronicym Obywateli przed naruszaniem ich praw. Wiedza na temat istniejcego stanu prawa w tym wasnych uprawnie ochrony praw obywatelskich jest na dalece niewystarczajcym poziomie. Brak instytucjonalnego zabezpieczenia w postaci bezpatnych

287

usug profesjonalistw prawnikw, istniejca rutyna w praktyce urzdniczej w warunkach cigle zmienianych zakresw prawa, a take brak dostatecznej jakoci stanowienia tego prawa s przesankami w peni uzasadniajcymi konieczno Obywatelskich. rozwijania moliwoci dziaania Rzecznika Praw

288

XXVI. Ocena stanu przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela

W zwizku z badanymi przez Rzecznika skargami, nasuwaj si uwagi natury oglnej dotyczce zarwno etapu tworzenia prawa jak te etapu jego stosowania. Nadsyane do Rzecznika skargi wskazuj bowiem na wystpowanie problemw wykraczajcych poza ramy indywidualnych spraw. A. Tworzenie prawa W 2011 r. nie nastpia zasadnicza poprawa procesu stanowienia prawa. te Zasada przyzwoitej przepisw legislacji niejasnych, wywiedziona wieloznacznych, z zasady nie demokratycznego pastwa prawnego stanowi warto konstytucyjn. Std stanowienie ktre pozwalaj obywatelowi na przewidzenie konsekwencji prawnych swoich zachowa, stanowi naruszenie Konstytucji. Procedura tworzenia prawa od strony formalnej bliska jest standardom europejskim. Zastrzeenia dotycz przede wszystkim etapu realizacji. ywioowo procesu stanowienia prawa powoduje rozchwianie systemowych rozwiza prawnych, inflacj przepisw tworzonych przez wiele orodkw decyzyjnych oraz brak koordynacji. W ten sposb preferencj przyznaje si rozwizaniom doranym, kosztem rozwiza systemowych. Kolejne nowelizacje przepisw zaamuj stabilno i czytelno systemu prawnego. w brak stabilnoci dotyczy take regulacji o charakterze kodeksowym, ktre ze swej istoty nie powinny podlega doranym zmianom. Przykadowo w 2011 r. Kodeks postpowania karnego oraz Kodeks karny byy nowelizowane 11 razy, za Kodeks postpowania cywilnego zosta poddany 12 nowelizacjom. Nowym zjawiskiem jest wielokrotne nowelizowanie ustaw jeszcze przed ich wejciem w ycie. Tak stao si w przypadku Kodeksu wyborczego, ktry zosta przed wejciem w ycie poddany czterokrotnej nowelizacji. Zjawisko to kae krytycznie oceni jako procesu legislacyjnego (w tym przypadku dugotrwaego), skoro jego finalnym efektem jest pospieszna zmiana niedawno uchwalonych przepisw.

289

Daje si take zauway lekcewaenie adaptacyjnej roli przepisw przejciowych. Wyrazem tego jest niezamieszczanie w nowych ustawach przepisw przejciowych bd te bardzo ograniczone korzystanie z przepisw przejciowych. W efekcie obywatele, ktrzy maj swoje sprawy w toku, zaskakiwani s cakowicie nowymi regulacjami. W dalszym cigu wystpuje te zjawisko opnienia w wykonywaniu obligatoryjnych upowanie ustawowych, co powoduje, e wchodzce w ycie ustawy nie mog by w peni stosowane. Wedug informacji przekazanych Rzecznikowi, przykadowo na dzie 11 lutego 2011 r. nie zostao zrealizowane 170 upowanie ustawowych. Oznacza to, e liczba niewydanych aktw wykonawczych utrzymuje si w dalszym cigu na wysokim poziomie. Kolejny problem dotyczy braku odpowiedniego vacatio legis, co powoduje zaskoczenie adresatw norm prawnych nowymi regulacjami prawnymi. Modelowym przykadem takiej sytuacji byo wprowadzenie w ycie ustawy o refundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych 656. Ustawa zostaa ogoszona w dniu 13 czerwca 2011 r., a wic ponad p roku przed wejciem w ycie. Natomiast kluczowe akty wykonawcze do tej ustawy zostay ogoszone w ostatniej chwili. Obowizek zachowania odpowiedniego vacatio legis nie ma za charakteru technicznego, lecz jest powizany z gwarancjami praw jednostki wynikajcymi z zasady bezpieczestwa prawnego, pewnoci obrotu prawnego oraz ochrony zaufania obywateli do pastwa i stanowionego przez nie prawa. Oznacza to, e adresaci norm prawnych musz mie odpowiedni czas na przystosowanie si do nowych regulacji prawnych. Prawo nie moe sta si swoist puapk zastawion przez wadz publiczn na obywatela. Poza tym nieprawidowo wprowadzone prawo jako nieznane jego odbiorcom nie wypenia swojej podstawowej funkcji regulacyjnej. Wreszcie wskaza trzeba, e take zaniechanie wydania ustawy moe prowadzi do naruszenia praw jednostki. Taka sytuacja wystpuje w zakresie szeroko pojtej reprywatyzacji. Brak ustawy reprywatyzacyjnej
656

Ustawa z 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 696, z pn. zm.).

290

spowodowa, e obecnie prowadzona jest tzw. maa reprywatyzacja oparta na wzruszaniu w postpowaniu administracyjnym wydanych w przeszoci decyzji o wywaszczeniu i nacjonalizacji oraz procesach cywilnych. Postpowania w tych sprawach s z reguy dugotrwae, a bywa, e ich finalnym rezultatem jest naruszenie interesw osb trzecich (np. lokatorw zajmujcych budynki mieszkalne podlegajce zwrotowi). B. Prawo do sdu Za wci nierozwizany problem, wielokrotnie sygnalizowany przez Rzecznika, naley uzna przewleko postpowa sdowych. Uzyskane, bywa e po wielu latach, rozstrzygniecie sdowe, w licznych przypadkach nie satysfakcjonuje obywateli. Brak gwarancji rozpoznania sprawy w rozsdnym terminie podwaa za zaufanie obywateli do pastwa. W kontekcie prawa do sdu trzeba te postrzega zagadnienie zapewnienia osobom ubogim pomocy prawnej. W stosunku do tej kategorii osb, aby zasada rwnoci przed sdami zostaa zrealizowana nie tylko w aspekcie formalnym, lecz take w aspekcie materialnym, w okrelonych sytuacjach niezbdne jest zapewnienie efektywnej pomocy prawnej. Zmiany procedur sdowych wskazuj na trwa tendencj do profesjonalizacji postpowania przed sdami. Jeli do tego doda zjawisko inflacji prawa, to w sposb nieuchronny wrd osb podejmujcych obron swoich praw przed sdami pojawia si zwikszone zapotrzebowanie na profesjonaln pomoc prawn. Tymczasem w zakresie wiadczenia pomocy prawnej w Polsce mona mwi raczej o zbiorze luno powizanych ze sob przepisw ni o systemie tej pomocy. Brak jest te systemu monitorowania jakoci pomocy prawnej wiadczonej z urzdu. Podejmowane wielokrotnie prby uchwalenia ustawy o pomocy prawnej zakoczyy si za niepowodzeniem. Niezbdne s take zmiany w procedurze w sprawach o wykroczenia majce na celu zagwarantowanie prawa do obrony i prawa do sdu, w szczeglnoci, poprzez umoliwienie powoywania obrocy przez osob, wobec ktrej istniej podstawy do skierowania wniosku o ukaranie na etapie czynnoci wyjaniajcych oraz zagwarantowanie dostpu do akt

291

zarwno pokrzywdzonemu jak i potencjalnemu obwinionego ju na tym etapie postpowania. W procedurze karnej realizacja prawa do obrony, winna by zapewniona poprzez: umoliwienie kwestionowania stanowiska prezesa sdu (sdu) w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu (odwoania takiego obrocy), ustalenie ustawowych kryteriw ograniczenia prawa zatrzymanego do kontaktu z adwokatem oraz obrocy z podejrzanym, ustalenie zasad sporzdzenia przez obrocw notatek podczas rozpraw prowadzonych z wyczeniem jawnoci oraz z akt oznaczonych klauzul tajnoci, wprowadzenie, jako zasady, obowizku wysuchania oskaronego (podejrzanego) na posiedzeniu, podczas przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania. C. Wolno sowa Bez zbdnej zwoki powinny zosta podjte dziaania majce na celu wykonanie wyrokw Trybunau Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunau Praw Czowieka uznajcych zawarte w Prawie prasowym przepisy karne dotyczce braku autoryzacji oraz sprostowa za niezgodne ze standardami wolnoci wypowiedzi. Konieczna jest te w tym zakresie refleksja nad rol prawa karnego w sprawach objtych ow wolnoci. Jedynie bowiem w nadzwyczajnych sytuacjach powinno si siga po instrumenty prawnokarne w tego typu sprawach. Regu powinno natomiast by rozstrzyganie naturalnych przecie sporw na tym tle z zastosowaniem przepisw prawa cywilnego. D. Wolno osobista Zmiany wymagaj przepisy dotyczce stosowania rodkw przymusu bezporedniego w celu wyegzekwowania od podejrzanego (oskaronego) obowizku poddania si badaniom i ogldzinom. Zastosowanie tych rodkw zostao przewidziane w przepisach rozporzdzenia, co narusza

292

zasad wycznoci ustawy w regulowaniu materii dotyczcej wolnoci osobistej. Zauway naley popraw sytuacji w sprawach dotyczcych stosowania tymczasowego aresztowania. Zmniejszya si liczba spraw, w ktrych tymczasowe aresztowanie jest stosowane dugotrwale. Podjte przez Rzecznika dziaania doprowadziy za do usunicia przez Sd Najwyszy istotnych rozbienoci w wykadni przez sdy niszych instancji przepisw regulujcych stosowanie tymczasowego aresztowania. Sd Najwyszy uzna, e orzekajc w sprawie tymczasowego aresztowania sdy s legitymowane take do oceny trafnoci przyjtej przez oskaryciela publicznego kwalifikacji prawnej czynu. Ponadto wedug Sdu Najwyszego sama surowo grocej kary nie moe stanowi wycznej podstawy stosowania tymczasowego aresztowania. E. Prawo do prywatnoci Sfera prawa do prywatnoci jednostki nie jest chroniona w stopniu dostatecznym. Dlatego Rzecznik zoya kilka wnioskw do Trybunau Konstytucyjnego kwestionujc zawarte w ustawach rozwizania jako naruszajce prawo do prywatnoci oraz wolno i tajemnic komunikowania si. Wnioski te dotycz pozyskiwania przez poszczeglne suby (m.in. Policj) danych telekomunikacyjnych oraz stosowania kontroli operacyjnej przez te suby. Przepisy regulujce materi dostpu sub do danych objtych tajemnic komunikowania si nie reguluj w sposb precyzyjny celu gromadzenia danych. Odwouj si jedynie do zakresu zada poszczeglnych sub bd do oglnego stwierdzenia o pozyskiwaniu danych w celu zapobiegania lub wykrywania przestpstw. Przepisy te nie okrelaj te kategorii osb, w stosunku do ktrych niezbdne jest respektowanie ich tajemnicy zawodowej. Nie odwouj si rwnie do zasady subsydiarnoci, pozyskanie danych moe wic nastpi wwczas, gdy jest to wygodne dla danej suby. Ponadto pozyskiwanie danych nie podlega adnej kontroli zewntrznej, za istotna cz tych danych nie podlega zniszczeniu take wtedy, gdy nie s one przydatne.

293

Tymczasem zdaniem Rzecznika niejawno pozyskiwania informacji o jednostce oznacza, e nie wie ona o ingerencji w jej prawo do prywatnoci. Nie moe wic korzysta z przewidzianych prawem rodkw ochrony swoich praw (przede wszystkim z prawa do sdu). Funkcje gwarancyjne w takim przypadku powinna peni ustawa, konkretyzujca przypadki, w ktrych dopuszczalna jest ingerencja. Oznacza to zakaz posugiwania si w takim przypadku klauzulami generalnymi oraz zakaz tworzenia otwartych katalogw okrelajcych przypadki ingerencji. Zbieranie informacji o jednostce musi te zapewnia poszanowanie zasady proporcjonalnoci, a wic dane mog by zbierane, gdy s niezbdne i nie mona ich uzyska za pomoc innych rodkw. Ustawodawca powinien te zapewni zewntrzn, a wic znajdujc si poza segmentem wadzy wykonawczej, kontrol dziaalnoci sub. Standardy waciwe dla pastwa prawa wymagaj rwnie, aby zniszczeniu podlegay zgromadzone przez suby materiay, jeli nie s one przydatne dla prowadzonego postpowania. Powinien take istnie zakaz wykorzystywania materiaw uzyskanych niejawnie w innym celu ni ten, dla ktrego zostay zgromadzone. Wreszcie przepisy powinny pozwala na powiadomienie ex post osoby inwigilowanej, i bya przedmiotem zainteresowania sub. Ustawowej regulacji wymaga te problematyka wykorzystywania przez organy pastwa jak rwnie podmioty prywatne materiaw pochodzcych z monitoringu, ktre zawieraj treci objte prawem do prywatnoci. Rwnie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych podziela pogld, co do koniecznoci unormowania zasad i warunkw dopuszczalnoci, a take celw publikowania nagra z monitoringu i wideonadzoru. F. Bezpieczestwo obywateli Zaniepokojenie Rzecznika budzi narastajca fala przestpstw popenianych z pobudek rasistowskich i ksenofobicznych takich jak dewastacje pomnikw i cmentarzy, wznoszenie podczas imprez masowych i zgromadze okrzykw o charakterze rasistowskim lub antysemickim.

294

Konieczne jest wzmoenie skutecznoci cigania sprawcw przestpstw tego rodzaju. Istotna cz postpowa w tych sprawach koczy si bowiem umorzeniem z powodu niewykrycia sprawcw. Zdarzaj si take umorzenia postpowania mimo istnienia oczywistych w wietle historycznym dowodw. Niezbdna jest take szeroka edukacja spoeczna oparta na dowiadczeniu historycznym. Rzecznik nadal odnotowuje przypadki uchybie w dziaaniach Policji takie jak: oczywiste bdy w ustalaniu adresu mieszkania lub domu, w ktrych ma zosta przeprowadzone przeszukanie w wyniku czego, dochodzi do powanych narusze konstytucyjnych praw i wolnoci osb niezwizanych ze sprawcami przestpstw, a take do ponoszenia przez te osoby strat materialnych. Niezwykle istotne, z punktu widzenia ochrony konstytucyjnych wartoci ycia i zdrowia ma prawidowo postpowa przygotowawczych prowadzonych w sprawach o przestpstwa przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, w wyniku ktrych pokrzywdzony ponis mier, bd dozna cikiego uszczerbku na zdrowiu. Oprcz analizowania jednostkowych spraw w tym zakresie Rzecznik, majc na wzgldzie respektowanie i zagwarantowanie praw osb pokrzywdzonych, nadal dostrzega potrzeb objcia postpowa okresowymi kontrolami oraz rozwaenia zasadnoci wydania stosownych wytycznych. G. Prawa osb niepenosprawnych Skargi napywajce do Rzecznika potwierdzaj, i ochrona praw osb niepenosprawnych wymaga dalszych dziaa i zmian na rzecz poprawy ich sytuacji. Aktualny pozostaje problem niepenego pokrywania przez organy gminy kosztw dowozu do szk niepenosprawnych uczniw, wynikajcy z niedoprecyzowania przepisw ustawy o systemie owiaty. Zaniechanie ustawodawcy odbija si na sytuacji osb niepenosprawnych nie tylko w tej sprawie. Brak nowelizacji Karty Nauczyciela sprawia, e gminy wobec braku rodkw na utrzymanie szk i perspektywy ich likwidacji zagarniaj rodki na edukacj dzieci niepenosprawnych.

295

Na tle kierowanych skarg ujawnia si te potrzeba zmiany terminu do zoenia wniosku o ponowne ustalenie niepenosprawnoci lub stopnia niepenosprawnoci. Obowizujce obecnie przepisy ograniczaj ten termin do 30 dni przed upywem wanoci posiadanego ju orzeczenia wydanego na czas okrelony, co powoduje sytuacje, w ktrych pomidzy utrat wanoci posiadanego ju orzeczenia, a dat wydania kolejnego, obywatele pozostaj bez uprawnie wynikajcych z posiadania orzeczenia o niepenosprawnoci. Zastrzeenia budz te przepisy dotyczce przeprowadzania egzaminu na prawo jazdy, ktre nakadaj na osoby niepenosprawne obowizek dostarczenia pojazdu na potrzeby przeprowadzenia egzaminu praktycznego. Stanowi to nieuzasadnion barier dla osb niepenosprawnych i utrudnienie w dostpie do rynku pracy i penego uczestnictwa w yciu spoecznym i gospodarczym. Rzecznik skutecznie interweniowaa w sprawie ograniczenia praw osb guchych i powanie niedosyszcych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy, ktre to prawa zostay ograniczone wskutek bdnej legislacji. Napywajce skargi wskazuj, i dostp osb niepenosprawnych do usug rynkowych (m.in. usugi bankowe, usugi turystyczne) jest w wielu przypadkach ograniczony, co wynika zarwno z nieprzystosowania obiektw do ich potrzeb, ale take z braku regulacji prawnych okrelajcych minimalne standardy wiadczenia usug na rzecz osb niepenosprawnych. W ocenie Rzecznika istnieje potrzeba uregulowania tych wymogw i standardw. W obszarze usug turystycznych Rzecznik postuluje wprowadzenie prawnego obowizku informowania osb niepenosprawnych o przystosowaniu danego obiektu (np. hotelu) do ich potrzeb. H. Ochrona zdrowia W dalszym cigu daleki od rozwizania jest problem dostpu obywateli do wiadcze zdrowotnych finansowanych ze rodkw publicznych. Napywajce do Rzecznika skargi od pacjentw, ale take lekarzy i farmaceutw wskazuj, e system udzielania wiadcze

296

zdrowotnych jest niewydolny. Najczciej zgaszane zastrzeenia dotycz ograniczonego dostpu i do wiadcze zdrowotnych, Efektem zwaszcza tego jest wysokospecjalistycznych wysokokosztowych.

dugotrwae oczekiwanie pacjentw na udzielenie wiadczenia. Skargi dotycz te sposobu traktowania pacjentw przez lekarzy i personel medyczny, jak rwnie nieprawidowego leczenia. Dopenieniem tego obrazu suby zdrowia jest trudna sytuacja finansowa czci placwek suby zdrowia, zaduonych nierzadko w stopniu zagraajcym normalnemu funkcjonowaniu. Szczeglnie krytycznie naley oceni fakt, e dotychczas nie powsta system identyfikacji osb uprawnionych do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanej spowodoway, gospodarowania zdrowotn nie ze e rodkw nawet zosta ze ten rodkami publicznych. elementarny Wedug jest publicznymi osignity. Wieloletnie warunek ustawy zaniedbania prawidowoci na opiek dokumentem karta upywu

przeznaczonymi

potwierdzajcym prawo ubezpieczonego do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych ubezpieczenia rodkw publicznych Jednak elektroniczna pomimo zdrowotnego. dotychczas,

kilkunastu lat, karty takie nie tylko nie zostay wydane ubezpieczonym, lecz take nie zostao nawet wydane rozporzdzenie okrelajce wzr takiej karty. Jest to zaniedbanie niedopuszczalne w demokratycznym pastwie prawnym. Spowodowao istotne, negatywne skutki spoeczne i ekonomiczne oraz podwayo autorytet pastwa. W dalszym cigu funkcjonuje w spoeczestwie negatywna ocena samorzdu zawodowego lekarzy. Z niezadowoleniem pacjentw spotyka si funkcjonujcy system odpowiedzialnoci zawodowej lekarzy. Badane przez Rzecznika sprawy potwierdziy przypadki narusze praw pacjentw, bdcych stron tego postpowania. Naley w zwizku z tym monitorowa sposb funkcjonowania nowego modelu odpowiedzialnoci za zdarzenia medyczne. Sprawa ta wymaga refleksji ustawodawczej i samego samorzdu. Za jeden z kluczowych problemw naley uzna niewydolno i brak dostosowania systemu opieki zdrowotnej do potrzeb starzejcego si

297

spoeczestwa. Do najwaniejszych problemw z tej dziedziny naley zaliczy: brak odpowiedniej liczby specjalistw z zakresu geriatrii, brak nowych poradni geriatrycznych, niewystarczajc liczb ek geriatrycznych, likwidacj dotychczasowych oddziaw geriatrycznych, niedostosowany do specyfiki geriatrii system finansowania oraz istotny spoecznie brak instrumentw wsparcia dla osb opiekujcych si osobami starszymi. W dalszym cigu niezadawalajca jest sytuacja pacjentw zakadw psychiatrycznych. W wielu przypadkach wymaga ona zasadniczej poprawy zarwno w sferze warunkw bytowych, opieki medycznej i przestrzegania ich praw przez wadze i personel szpitali, ale take w sferze niewystarczajcych regulacji prawnych. Wtpliwoci budzi w szczeglnoci brak obligatoryjnego przyznawania penomocnika z urzdu osobie, wobec ktrej toczy si postpowanie o przymusowe umieszczenie w zakadzie psychiatrycznym. Badane przez Rzecznika sprawy ujawniy rozbienoci w udzielaniu przepustek osobom, wobec ktrych wykonywany jest rodek zabezpieczajcy w postaci umieszczenia w zakadzie psychiatrycznym, jak rwnie transportowania poza zakad w celu udzielania wiadcze medycznych w innych placwkach leczniczych. Sytuacja ta wynika z braku przepisw, ktre precyzyjnie regulowayby te kwestie. Nadal aktualny pozostaje problem bezdomnoci, w szczeglnoci w aspekcie ochrony zdrowia (w tym zbyt sformalizowanych procedur uzyskania wiadcze zdrowotnych), warunkw dotyczcych pobytu w schroniskach, jak rwnie braku regulacji, ktre w sposb szczegowy okrelayby zasady udzielania pomocy obywatelom pozostajcym w bezdomnoci z uwzgldnieniem potrzeby wsppracy organw rnego szczebla. Potrzebne w tym zakresie jest niewtpliwie wprowadzenie standardw wiadcze pomocy spoecznej, ktrych beneficjentami s osoby bezdomne.

298

I. Ochrona praw rodziny Celem ustawy o wiadczeniach rodzinnych bya budowa nowego i odrbnego od systemu pomocy spoecznej systemu pozaubezpieczeniowych wiadcze wspierajcych rodziny w realizacji ich funkcji. Ustalony prg dochodowy, warunkujcy wsparcie rodziny, ktry od dawna nie by waloryzowany, nawizuje obecnie do poziomu minimum egzystencji, a nie do minimum socjalnego. Brak waloryzacji tego progu dochodowego powoduje za, e coraz wicej rodzin nie uzyskuje wsparcia, chocia ich sytuacja materialna nie tylko nie ulega poprawie, ale czsto ulega pogorszeniu (chociaby ze wzgldu na zachodzce procesy inflacyjne). Z kolei zastosowane przez ustawodawc rozwizanie wprowadzajce grn granic wysokoci dodatku do zasiku rodzinnego z tytuu samotnego wychowania dziecka, blokujce przyznanie takiego wiadczenia dla wicej ni dwojga dzieci w sposb sprzeczny z celem ustawy limituje pomoc pastwa, nie wspierajc finansowo w odpowiedni sposb rodzica w zakresie utrzymania kadego dziecka przez niego wychowywanego, jeeli posiada on wicej ni dwjk dzieci. Wtpliwoci konstytucyjne budzi take zawarty w ustawie o wiadczeniach rodzinnych przepis, ktry odmawia uprawnionemu prawa do wiadczenia pielgnacyjnego jeeli inna osoba w rodzinie ma ju ustalone prawo do dodatku do zasiku rodzinnego albo do wiadczenia pielgnacyjnego na to lub inne dziecko w rodzinie w przypadku rodziny dotknitej niepenosprawnoci kilkorga dzieci. Ustawodawca nie dostrzeg w tym wypadku potrzeby odmiennego uregulowania prawa do wiadczenia w sytuacji rodzin opiekujcych si wicej ni jednym dzieckiem wiadczenia niepenosprawnym. pielgnacyjnego Tymczasem jest czciowe zasadniczym pokrycie celem wydatkw

ponoszonych przez rodzin w zwizku z koniecznoci zapewnienia opieki i pielgnacji niepenosprawnemu dziecku (lub niepenosprawnej osobie dorosej).

299

J. Prawo do zabezpieczenia spoecznego Istotny problem z punktu widzenia emerytw i rencistw stanowi trwao decyzji Zakadu Ubezpiecze Spoecznych przyznajcych im prawo do wiadczenia. Nawet po wielu latach moliwe jest uchylenie takiej decyzji nie tylko dlatego, e pojawiy si nowe dowody lub zostay ujawnione okolicznoci istniejce przed wydaniem decyzji, lecz rwnie ze wzgldu na ponown, tym razem odmienn ocen dowodw przez organ rentowy. Tego typu prawomocno decyzji nie jest gwarantem stabilizacji sytuacji prawnej i yciowej jednostki, skoro organ w kadym czasie i tylko na podstawie odmiennej oceny dowodw moe pozbawi jednostk przysugujcych jej praw. Po interwencji Rzecznika Trybuna Konstytucyjny zakwestionowa moliwo wzruszania z powodu odmiennej oceny dowodw prawomocnych decyzji wydawanych w sprawach emerytalno-rentowych. Nierozwizany pozostaje jednak w dalszym cigu problem bezterminowego wzruszania decyzji ze wzgldu na nowe dowody lub okolicznoci. Istnieje rentowych, przebywania konieczno ktre na wydajc urlopie zmiany decyzje praktyki postpowania wyczaj z okresu organw okresy emerytalne,

wychowawczym

ubezpieczenia,

warunkujcego przyznanie prawa do wiadczenia. Zgodnie bowiem z uchwa Sdu Najwyszego powysze okresy wykorzystane przed dniem 1 stycznia 1999 r. s od dnia 28 stycznia 1972 r. okresem podlegania ubezpieczeniu spoecznemu z tytuu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu przepisw ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. K. Ochrona praw konsumentw Niewystarczajca jest ochrona konsumencka, pomimo istnienia organw wyspecjalizowanych w tej ochronie. Konieczna jest kontynuacja dziaa nakierowanych na zwikszenie dostpu do poradnictwa z zakresu prawa konsumenckiego oraz informacji o prawach przysugujcych konsumentom.

300

Liczne nalenoci.

zastrzeenia Sprawy te

konsumentw ujawniaj

budzi

dziaalno obywateli

firm wobec

windykacyjnych i stosowanych przez te firmy sposobw dochodzenia bezradno stosowanych pozasdowych form dochodzenia nalenoci. W dalszym cigu wystpuj praktyki ograniczajce z powodu wieku moliwo korzystania z usug finansowych. Skargi kierowane do Rzecznika wskazuj, i w wielu przypadkach punkty obsugi klienta nie s dostosowane do potrzeb osb starszych i niepenosprawnych, a jzyk umw bankowych oraz informacje o produktach bankowych pozostaj niezrozumiae. Istotn kwesti jest potrzeba rozwoju dostpu do bankowoci elektronicznej dla osb starszych, gdy pozostawanie poza t sfer usug moe w przyszoci prowadzi do wykluczenia tej kategorii konsumentw. L. Sytuacja osb pozbawionych wolnoci O ile w znaczeniu statystycznym nie mona obecnie mwi o przeludnieniu w zakadach karnych, to zwrci trzeba uwag, i ten stan zosta osignity m.in. poprzez wykorzystanie w niektrych jednostkach penitencjarnych na cele mieszkalne izb chorych, cel przejciowych, cel do wykonywania kary dyscyplinarnej czy te wykorzystanie cel przeznaczonych dla skazanych stwarzajcych powane zagroenie. Jest to w istocie jednak rozwizanie dorane, o charakterze technicznym i nie powoduje ono rozwizania strukturalnego problemu przeludnienia w zakadach karnych. Naley take dy do zapewnienia w zakadach karnych i aresztach ledczych waciwych warunkw sanitarnych oraz moliwoci utrzymania przez osadzonych naleytej higieny osobistej. Suy temu powinna odpowiednia zabudowa tzw. kcikw sanitarnych i modernizacja znajdujcych si w nich urzdze oraz zwikszenie dostpu osadzonych do ciepej wody, rodkw higieny osobistej i kpieli. W swoich wystpieniach, Rzecznik wielokrotnie zwracaa uwag organw Suby Wiziennej na nadmierne utrudnienia w kontaktach osadzonych z rodzin i innymi osobami bliskimi. Ograniczenia w tym

301

zakresie dotyczyy w szczeglnoci udzielania przepustek losowych, kontaktw telefonicznych oraz warunkw korzystania z widze. Nadal wrd osb pozbawionych wolnoci odnotowuje si takie zdarzenia nadzwyczajne jak: zgon, pobicie, bjka, czy zncanie si. W zwizku z tym naley przypomnie, e to pastwo ponosi odpowiedzialno za zapewnienie bezpieczestwa osobistego osobom osadzonym. Na pastwie te ciy prawny obowizek przeprowadzenia wnikliwego postpowania w celu wyjanienia okolicznoci, w ktrych doszo do danego zdarzenia. Tymczasem obserwowana praktyka prowadzi do wniosku, e prokuratura nie zawsze z dostateczn intensywnoci prowadzi postepowania w tych sprawach. M. Implementacja prawa Europejskiego i wykonywanie wyrokw ETPC i TSUE Podstaw prawidowego funkcjonowania demokratycznego pastwa, a tym samym podstaw realizacji podstawowych praw czowieka i obywatela jest skuteczna egzekucja obowizujcego prawa zarwno polskiego jaki i przepisw prawa europejskiego. Zarwno jednostki jak i organy wadzy publicznej obowizane s do dziaania na podstawie i w granicach zawartych prawa w stanowionego prawa przez parlament oraz zobowiza aktach midzynarodowego. Zaniepokojenie

Rzecznika budz opnienia w implementacji prawa wsplnotowego do krajowego porzdku prawnego. Wedug raportu Komisji Europejskiej Polska jest w czowce pastw Unii, ktre notuj najwicej opnie i narusze prawa unijnego. Rzecznik monitoruje dziaania legislacyjne majce na celu dostosowanie obowizujcego w Polsce porzdku prawnego do standardw midzynarodowych, tak by zapewni spjno regulacji i moliwo penego przestrzegania przyjtych na siebie zobowiza. umw Rzecznik obserwuje te stan ratyfikowania przez Polsk dotyczcych ochrony praw i wolnoci midzynarodowych

czowieka i obywatela. W dalszym cigu nie ratyfikowano m.in. Konwencji ONZ o prawach osb niepenosprawnych przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych w dniu 13 grudnia 2006 r.

302

(na mocy rezolucji nr 61/106) i podpisanej przez Polsk w dniu 30 marca 2007 r. Ratyfikowanie Konwencji na obszarze caej Unii Europejskiej jest jednym z priorytetw Europejskiej strategii w sprawie niepenosprawnoci 20102020. Do chwili obecnej nie ratyfikowano take Konwencji o ochronie praw czowieka i godnoci istoty ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny (tzw. Konwencja Bioetyczna) podpisanej przez Polsk w dniu 7 maja 1999 r. oraz Protokow nr 12 (oglny zakaz dyskryminacji) i 13 (cakowity zakaz kary mierci) do Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci z 1950 r. Istotn rol w procesie przestrzegania praw czowieka i obywatela stanowi wykonywanie wyrokw Europejskiego Trybunau Praw Czowieka wydanych w sprawach prowadzonych przeciwko Polsce. Rzecznik na bieco monitoruje orzecznictwo Trybunau i podejmuje dziaania majce na celu wykonywanie wyrokw majcych wpyw na poziom ochrony praw jednostki w naszym kraju. W 2011 r. Rzecznik monitorowaa m.in. wykonywanie wyrokw Europejskiego moliwoci Trybunau odwoania od Praw Czowieka dotyczcych w m.in. sprawie organizowania w szkoach publicznych lekcji religii i etyki 657, braku orzeczenia lekarskiego dopuszczalnoci przerwania ciy 658, a take podj interwencj w sprawie wykonania wyroku dotyczcego gwarancji prawa wasnoci w kontekcie ochrony obiektw wpisanych do rejestru zabytkw659. Zdaniem Rzecznika sposb wykonania powyszych wyrokw jest w dalszym cigu niezadowalajcy.

657 658 659

Sprawa Grzelak przeciwko Polsce, wyrok ETPC z 15 czerwca 2010 r. Sprawa Tysic przeciwko Polsce, wyrok ETPC z 20 marca 2007 r. Sprawa Potomska i Potomski przeciwko Polsce, wyrok ETPC z 29 marca 2011 r.

303

CZ II

INFORMACJA o dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania za rok 2011 oraz o przestrzeganiu zasady rwnego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej

304

I.
Na

Wstp
mocy ustawy o wdroeniu niektrych
660

przepisw

Unii

Europejskiej w zakresie rwnego traktowania

, Rzecznikowi Praw

Obywatelskich - obok Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania, powierzono wykonywanie zada dotyczcych realizacji zasady rwnego traktowania. U rda uchwalenia ustawy o rwnym traktowaniu le trzy dyrektywy Unii Europejskiej dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzajca w ycie zasad rwnego traktowania osb bez wzgldu na pochodzenie rasowe lub etniczne, dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzajca w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w ycie zasady rwnoci szans oraz rwnego traktowania kobiet i mczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy. Dyrektywy te nakadaj na pastwa czonkowskie obowizek wskazania organu ds. promowania, analizowania i wspierania rwnego traktowania, do ktrego kompetencji nalee bdzie: 1. wiadczenie niezalenej pomocy ofiarom dyskryminacji we wnoszeniu skarg w sprawach o dyskryminacj, 2. prowadzenie niezalenych bada dotyczcych dyskryminacji, 3. publikowanie niezalenych sprawozda i wydawanie zalece na temat problemw zwizanych z dyskryminacj, 4. wymiana dostpnych informacji z waciwymi organami europejskimi. Dyrektywy pozostawiy pastwom czonkowskim swobod decyzyjn w zakresie pozycji i struktury organizacyjnej takiego organu czy organw. Stwierdza si przy tym wprost, e organ ten moe stanowi cz agencji odpowiedzialnych na szczeblu krajowym za ochron praw czowieka lub ochron praw jednostki oraz posiada przymiot niezalenoci.

660

Ustawa z 3 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 254, poz. 1700).

305

Na mocy ustawy o rwnym traktowaniu w zakresie podstawowych zada Rzecznika pozostaje rozpatrywanie kierowanych do niego wnioskw, w tym skarg dotyczcych naruszenia zasady rwnego traktowania, i podejmowanie odpowiednich czynnoci, zgodnie z ustaw o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Jednake w zakresie realizacji zasady rwnego traktowania Rzecznik zosta zobowizany do wykonywania szeroko zdefiniowanych nowych zada. Nale do nich: 1. analizowanie, monitorowanie i wspieranie rwnego traktowania wszystkich osb, 2. prowadzenie niezalenych bada dotyczcych dyskryminacji, 3. opracowywanie i wydawanie niezalenych sprawozda i wydawanie zalece odnonie do problemw zwizanych z dyskryminacj, 4. wykonywanie dodatkowych obowizkw informacyjnych, polegajcych na corocznym informowaniu Sejmu i Senatu o swojej dziaalnoci oraz o stanie przestrzegania wolnoci i praw czowieka i obywatela, w tym przekazywaniu: a) informacji o prowadzonej dziaalnoci w obszarze rwnego traktowania oraz jej wynikach, b) informacji o przestrzeganiu zasady rwnego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanej w szczeglnoci na podstawie prowadzonych przez Rzecznika niezalenych bada, c) wnioskw oraz rekomendacji dotyczcych dziaa, ktre naley podj w celu zapewnienia przestrzegania zasady rwnego traktowania. Rzecznik w zakresie rwnego traktowania powinien ponadto prowadzi systematyczn wspprac z krajowymi organizacjami pozarzdowymi oraz z zagranicznymi i midzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony wolnoci i praw czowieka i obywatela, take w zakresie zasady rwnego traktowania. W toku prac legislacyjnych nad ustaw o rwnym traktowaniu nie przeprowadzono kompleksowej oceny skutkw regulacji, przyjmujc oglnie, e nowe zadania bd finansowane z budetu Rzecznika. Zaniechanie to spowodowao, i Rzecznik w roku 2011 nie otrzymaa na

306

realizacj nowego zadania adnych dodatkowych rodkw budetowych, a przez to nie posiada wystarczajcych zasobw osobowych i rzeczowych, by z wystarczajc efektywnoci realizowa powierzone mu zadania. Zadania te wymagaj wdroenia nowych form dziaalnoci, ktre nie byy wczeniej stosowane, jak prowadzenie niezalenych bada, a take rozwinicia, utrwalenia w praktyce i usystematyzowania niektrych innych form, jak np. wydawanie rekomendacji i niezalenych sprawozda. Monitorowanie rwnego traktowania wszystkich osb oraz zobowizanie do informowania o stanie przestrzegania zasady rwnego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej wymaga od Rzecznika nawizania wsppracy z wieloma instytucjami krajowymi i midzynarodowymi, gromadzenia szeregu danych zewntrznych, ich analizowania i przetwarzania w form zalece, kierowanych do organw wadzy publicznej. Podjcie dziaa, ale te ich rozwinicie w skali, ktra umoliwi rzeczywiste oddziaywanie przynoszce oczekiwane rezultaty, wymaga odpowiednich nakadw finansowych, ktre nie zostay uwzgldnione w ustawie budetowej na rok 2011. Pomimo braku takich nakadw, Rzecznik wyodrbnia w strukturze organizacyjnej urzdu Wydzia Prawa Antydyskryminacyjnego umiejscowiony w Zespole Prawa Konstytucyjnego i Midzynarodowego. Do podstawowych zada Wydziau naley realizacja zada w zakresie rwnego traktowania i zakazu dyskryminacji. Ponadto w Biurze Rzecznika powoano trzy komisje ekspertw, tj. Komisj Ekspertw ds. Osb Starszych, Komisj Ekspertw ds. Osb z Niepenosprawnociami oraz Komisj Ekspertw ds. Migrantw. Komisje ekspertw maj za zadanie wspiera Rzecznika Praw Obywatelskich w realizacji jego ustawowych zada, w szczeglnoci w zakresie monitoringu ochrony wolnoci i praw czowieka i obywatela w procesie stosowania prawa, a take przygotowywania analiz i monitoringu rwnego traktowania osb i zakazu dyskryminacji ze wzgldu na wiek, niepenosprawno, pe, narodowo, pochodzenie etniczne i wyznanie. W 2011 r. do Rzecznika wpyny 1033 sprawy dotyczce szeroko rozumianej problematyki rwnego traktowania, w tym dyskryminacji ze

307

wzgldu na orientacj seksualn (334 sprawy), dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno (92 sprawy), dyskryminacji ze wzgldu na religi lub wyznanie (67 spraw), dyskryminacji ze wzgldu na wiek (58 spraw), dyskryminacji ze wzgldu na pe (56 spraw), dyskryminacji ze wzgldu narodowo (42 sprawy), dyskryminacji ze wzgldu na ras lub pochodzenie etniczne (25 spraw), dyskryminacji ze wzgldu na tosamo pciow (12 spraw), dyskryminacji ze wzgldu na pogldy polityczne (6 spraw). Naley przy tym zauway, e wiele spord skarg kierowanych do Rzecznika to jednobrzmice pisma stanowice efekt kontrowersyjnych wypowiedzi osb penicych funkcje publiczne, ktre mogy narusza dobra osobiste osb fizycznych lub grup mniejszociowych. W okresie objtym Informacj roczn Rzecznik podja do prowadzenia 676 spraw, natomiast w 376 udzielia wnioskodawcom informacji o przysugujcych im rodkach dziaania. Ponadto w 26 sprawach zwrcono si do wnioskodawcw o uzupenienie zoonego wniosku, a 13 spraw zostao przekazanych, wedug waciwoci do odpowiednich organw. W 30 sprawach nie podjto dziaa. Wrd spraw, ktre zostay podjte przez Rzecznika do zbadania pozytywne dla wnioskodawcy rozwizanie udao si uzyska w 31% przypadkw, w prawie 50% spraw zarzuty wnioskodawcy nie potwierdziy si. Ponadto w roku 2011 Rzecznik skierowaa do waciwych organw 51 wystpie problemowych traktowania. W pierwszym roku realizacji przez Rzecznika zada wynikajcych z ustawy o rwnym traktowaniu przygotowano do wydania dwa raporty tematyczne z serii Zasada rwnego traktowania - prawo i praktyka. S to raporty powicone priorytetowym obszarom dziaalnoci Rzecznika tj. ochronie praw osb z niepenosprawnociami raport Zasada rwnego traktowania - prawo i praktyka. Dostpno infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnociami. Analiza i zalecenia oraz raport Zasada rwnego traktowania - prawo i praktyka. Przeciwdziaanie przemocy motywowanej ras, pochodzeniem etnicznym i narodowoci. Analiza i zalecenia. Ponadto przeprowadzono badania i kontrole w obszarze praw dotyczcych szeroko rozumianej zasady rwnego

308

wyborczych osb starszych i osb z niepenosprawnociami. Wnioski z tych bada zostan wydane w formie raportu w roku 2012. Rzecznik prowadzia take szerokie dziaania edukacyjne w obszarze rwnego traktowania szkolc m.in. asystentw posw i senatorw, studentw zrzeszonych w uniwersyteckich poradniach prawnych, a take przedstawicieli organizacji pozarzdowych. Rok 2011 naley uzna za niezwykle istotny z punktu widzenia realizacji nowych zada Rzecznika jako niezalenego organu do spraw rwnego traktowania. By to jednoczenie rok bardzo trudny, biorc pod uwag brak jakichkolwiek dodatkowych rodkw finansowych przeznaczonych na ten cel w budecie pastwa. Warunkiem waciwej realizacji nowych zada Rzecznika, a tym samym skutecznej ochrony obywateli 2012. przed naruszeniami zasady rwnego traktowania jest zapewnienie odpowiedniego finansowania dziaa Rzecznika w roku

309

II.

Dziaalno Rzecznika Praw Obywatelskich obszarze rwnego traktowania oraz jej wyniki

A. Wystpienia generalne Rzecznika Praw Obywatelskich i wybrane sprawy indywidualne.

1. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na ras, narodowo lub pochodzenie etniczne

a) Efektywne ciganie przestpstw z nienawici Rzecznik podejmowaa w ostatnich latach sprawy zwizane z przestpstwami nazistowskich przeciwko polegajcymi czy na goszeniu hase rasistowskich, popenionymi lub etnicznych faszystowskich, mniejszoci przestpstwami narodowych,

czonkom

cudzoziemcom, a take przestpstwami na tle homofobicznym. Znamienne byy stosunkowo czste umorzenia lub odmowy wszczcia postpowa karnych w tych sprawach. Na niski odsetek wszcztych postpowa przygotowawczych w sprawach dotyczcych nienawici rasowej, a take niewielk liczb postpowa przygotowawczych zakoczonych wniesieniem aktu oskarenia zwrci uwag rwnie Komitet Praw Czowieka na setnej sesji w Genewie w padzierniku 2010 r. przyjmujc uwagi kocowe pod adresem Polski. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 661 do Prokuratora Generalnego z prob o wspprac w przedstawionym zakresie oraz poinformowanie o podjtych dziaaniach, w szczeglnoci majcych na celu zwikszenie efektywnoci cigania przestpstw dyskryminacyjnych. Prokurator Generalny w odpowiedzi 662 wyrazi zainteresowanie wspprac w odniesieniu do problematyki przestrzegania w Polsce zasad rwnego traktowania i poinformowa o dziaaniach prokuratury majcych na celu zwikszenie efektywnoci cigania przestpstw dyskryminacyjnych. Prokuratura od 2004 r. realizuje zadania naoone w ramach Krajowego Programu Przeciwdziaania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Zwizanej z Nimi Nietolerancji. W 2004 r. w Biurze Postpowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej wyznaczono

661 662

RPO-634137-I/09 z 2 marca 2011 r. Pismo z 21 marca 2011 r.

310

prokuratora, ktry w oparciu o dane z prokuratur apelacyjnych sporzdza sprawozdania dotyczce postpowa prowadzonych przez prokuratury w kategorii przestpstw z nienawici. W 2006 r. w omiu prokuraturach apelacyjnych powoano konsultantw w tej kategorii przestpstw. Dziki tego rodzaju dziaaniom umarzania praktycznie lub wyeliminowano wszczcia przypadki postpowa niezasadnego odmawiania

przygotowawczych z powodu znikomej spoecznej szkodliwoci takich czynw. W 2006 r. umorzono na tej podstawie tylko jedno postpowanie, a w latach 2007-2010 nie odnotowano ani jednej takiej decyzji. Tylko w tej kategorii przestpstw prawomocne decyzje merytoryczne koczce postpowania o odmowie wszczcia postpowania lub jego umorzeniu s badane przez jednostki nadrzdne prokuratur. Ponadto Prokurator Generalny przekaza prokuratorom apelacyjnym tre przyjtego w kwietniu 2010 r. Raportu Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) dotyczcego Polski, celem zapoznania z nim prokuratorw podlegych jednostek i wykorzystania uwag Komisji w biecej pracy. Sprawa pozostaje nadal przedmiotem zainteresowania Rzecznika. b) Incydenty o charakterze rasistowskim wobec mniejszoci romskiej Problemy mniejszoci romskiej s przedmiotem staego

zainteresowania Rzecznika. Rzecznik utrzymuje kontakty z organami administracji publicznej, waciwymi w sprawach mniejszoci oraz z organizacjami spoecznymi i kulturalnymi tej mniejszoci, a take organizacjami pozarzdowymi, zajmujcymi si problematyk przeciwdziaania rasizmowi, dyskryminacji i ksenofobii. Sytuacja, w jakiej znajduje si mniejszo romska jest szczeglnie niekorzystna w porwnaniu z innymi grupami obywateli, w tym take z innymi mniejszociami. Cz spoecznoci romskiej nadal yje w gbokim ubstwie i nie ma realnych moliwoci poprawy swojej sytuacji. Niski poziom wyksztacenia (a w licznych przypadkach take analfabetyzm) oraz brak kwalifikacji zawodowych niezbdnych do podjcia konkurencji na rynku pracy przyczyniaj si do marginalizowania i wykluczania

311

czonkw tej grupy z ycia spoecznego. Osoby narodowoci romskiej szczeglnie naraone s take na dyskryminacj oraz akty agresji o podou rasistowskim. W dalszym cigu problemem pozostaje zapewnienie dzieciom narodowoci romskiej naleytego dostpu do edukacji. Sprawy dotyczce mniejszoci romskiej rozpatrywane s take przez Rzecznika do w trybie indywidualnym, Skargi, na podstawie przedmiotem skarg jest wpywajcych Biura RPO. ktrych

naruszanie praw osb nalecych do mniejszoci romskiej najczciej dotycz problemw z zakresu pomocy spoecznej i mieszkalnictwa. Sporadycznie natomiast wpywaj i rozpoznawane s skargi dotyczce nierwnego - zdaniem skarcych - traktowania Romw przez organy cigania, organy administracji publicznej, sub zdrowia czy te podmioty gospodarcze. Rzecznik majc powysze na wzgldzie wystpia 663 do Penomocnika Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania w sprawie ochrony praw osb nalecych do mniejszoci romskiej. Analiza skarg kierowanych do Rzecznika, a take doniesie prasowych, pozwala stwierdzi, e w wiadomo spoeczn wpisa si niekorzystny wizerunek Romw. W sprawie koniecznoci podjcia dziaa o charakterze edukacyjnym, przeamujcych negatywne stereotypy dotyczce mniejszoci romskiej Rzecznik wystpia 664 do Ministra Edukacji Narodowej. Chcc wpyn na zmian wizerunku mniejszoci romskiej naley przede wszystkim wyeliminowa negatywne stereotypy na temat tej mniejszoci. tosamoci Przyczyn kulturowej. powstawania Konieczne jest i utwierdzania zatem podjcie si takich o stereotypw jest brak podstawowej wiedzy o Romach, ich historii oraz dziaa charakterze edukacyjnym, ktrych celem bdzie zmiana negatywnego sposobu postrzegania mniejszoci romskiej. Za najwaniejsze uzna naley uzupenienie podrcznikw szkolnych o podstawowe wiadomoci z zakresu historii i kultury Romw oraz wprowadzenie tej tematyki do programu nauczania wybranych przedmiotw. Istotne jest przy tym, aby
663 664

RPO-681288-V/11 z 13 wrzenia 2011 r. RPO-682473-V/11 z 30 listopada 2011 r.

312

proces edukacji prowadzony by w tym zakresie w porozumieniu i we wsppracy ze rodowiskami romskimi. W odpowiedzi poinformowano 665 Rzecznika, e sytuacja edukacyjna Romw, a take zmiana negatywnych stereotypw dotyczcych tej spoecznoci jest do dawna przedmiotem szczeglnego zainteresowania rzdu. Z myl o poprawie startu szkolnego dzieci romskich i wyrwnywaniu ich szans edukacyjnych, a take z myl o zmianie negatywnego postrzegania Romw ustanowiono w 2003 r. uchwa 666 Rady Ministrw Nr 209/2003 program rzdowy na rzecz spoecznoci romskiej w Polsce. Koordynatorem programu rzdowego jest minister waciwy do spraw mniejszoci narodowych. Ministerstwo Edukacji Narodowej uczestniczy w programie, przekazujc dotacje na cz zada realizowanych w ramach moduu edukacyjnego. W nowej podstawie programowej pooony zosta nacisk na ksztatowanie u uczniw postaw odpowiedzialnoci, kultury osobistej, szacunku dla innych ludzi, oraz poszanowania dla innych kultur i tradycji. O sposobie realizacji treci nauczania dotyczcych mniejszoci narodowych i etnicznych decyduje nauczyciel, biorc pod uwag uwarunkowania lokalne oraz potrzeby edukacyjne uczniw. Sprawa ta jest przedmiotem kolejnych wystpie Rzecznika w roku 2012. c) Incydenty o podou rasistowskim i antysemickim w czasie imprez sportowych W wystpieniu do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie

przeciwdziaania wszelkim formom dyskryminacji, w tym rasizmowi, na stadionach pikarskich 667, Rzecznik podkrelia szczeglny obowizek zapewnienia przez Polsk, jako wsporganizatora Mistrzostw Europy Euro 2012, bezpieczestwa na stadionach pikarskich. Na uznanie zasuguj inicjatywy polskich organizacji pozarzdowych podejmujcych dziaania w zakresie zapobiegania rasizmowi, ksenofobii i nietolerancji
665 666 667

Pismo z 20 grudnia 2011 r. Uchwaa z 19 sierpnia 2003 r. Nr 209/2003. RPO-683033-I/11 z 26 wrzenia 2011 r.

313

rasowej

sporcie. Nigdy

Przykadem Wicej

moe kampania

by

zainicjowana

przez ze

Stowarzyszenie wdraaniu przez

"Wykopmy w

rasizm tym

stadionw". Rzecznik due nadzieje pokada take we waciwym poszczeglne zwizki sportowe, PZPN, postanowie deklaracji "Nie - dla rasizmu w sporcie". Wanym elementem wywizania si ze zobowizania zapewnienia bezpieczestwa na stadionach jest prewencja oraz gwarancja natychmiastowej i adekwatnej reakcji we wszystkich ewentualnych przypadkach przemocy, w tym zachowa o podou rasistowskim. Dziaania te wymagaj wsppracy i zaangaowania wielu podmiotw (w tym przede wszystkim Policji oraz organizatorw imprezy), naturalnym centrum ich koordynacji powinna by jednak administracja rzdowa. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si z prob o udzielenie informacji na temat aktualnego stanu przygotowania waciwych organw i sub pastwowych w zakresie wdraania procedur przeciwdziaania wszelkim formom dyskryminacji, w tym rasizmowi, na stadionach pikarskich. W odpowiedzi Minister Sportu projekty i Turystyki szczegowo z udziaem przedstawi 668 najwaniejsze realizowane

Ministerstwa, majce na celu promowanie postaw antyrasistowskich w sporcie (konferencje, warsztaty szkoleniowe dla trenerw i instruktorw, program "Przeciwdziaanie poprzez sport agresji i patologii wrd dzieci i modziey", wsparcie dziaa edukacyjnych Stowarzyszenia "Nigdy wicej": dofinansowanie poradnika "Jak walczy z rasizmem", kampania "Wykopmy rasizm ze stadionw" podczas akcji "Tydzie Akcji Futbolu przeciwko Rasizmowi"). Dziaania przeciwko rasizmowi i dyskryminacji w sporcie, zwaszcza skierowane do kibicw pikarskich, prowadzi rwnie Spka PL.2012, w szczeglnoci w kontekcie przygotowa do EURO 2012. W okresie poprzedzajcym oraz podczas Turnieju wsppracowa bd Krajowe Punkty Informacyjne ds. bezpieczestwa sportowych imprez masowych, funkcjonujce we wszystkich krajach europejskich przy Komendach Gwnych Policji. Tereny imprez masowych s objte monitoringiem audio-video. Dziaania podejmowane
668

Pismo z 24 padziernika 2011 r.

314

s take w ramach Programu Odpowiedzialnoci Spoecznej UEFA EURO 2012, ktrego celem jest m.in. budowanie postaw otwartoci, tolerancji, w tym przeciwdziaanie rasizmowi. d) Realizowanie w szkoach programw edukacyjnych powiconych przeciwdziaaniu rasizmowi Wielokrotne doniesienia mediw o kolejnych przypadkach wydarze o charakterze rasistowskim oraz ksenofobicznym zwrciy uwag Rzecznika Praw Obywatelskich na potrzeb podjcia dziaa zmierzajcych do przeciwdziaania rasizmowi i ksenofobii w Polsce. Rasizm stanowi pogwacenie gwarancji wolnoci i poszanowania praw czowieka, przez co jest zaprzeczeniem zasady demokratycznego pastwa prawa. Konieczne jest przede wszystkim przeciwdziaanie aktom nietolerancji. Ogromne znaczenie w tym procesie odgrywa edukacja dzieci i modziey. Celem realizacji programw edukacyjnych powinno by przede wszystkim ukazanie uczniom rnorodnoci kulturowej, zapobieganie powstawaniu i utrwalaniu krzywdzcych stereotypw, ksztatowanie postawy otwartoci i szacunku dla drugiego czowieka niezalenie od jego pochodzenia, wyznania i wiatopogldu. Wiele organizacji pozarzdowych oraz samorzdw podejmuje dziaania zmierzajce do popularyzowania idei tolerancji wrd uczniw, jednak prowadzone przez nie lekcje, warsztaty oraz programy trafiaj wycznie do wskiej grupy dzieci i modziey. Nie stanowi zatem kompleksowego rozwizania problemu. Rzecznik zwrcia si 669 do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie realizacji w szkoach programw edukacyjnych powiconych przeciwdziaaniu rasizmowi. W odpowiedzi poinformowano 670 Rzecznika, e w nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych dotyczce
669 670 671

typach

szk

(rozporzdzenie 671 ze wszystkich

Ministra praw

Edukacji i

Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.) uwzgldnione zostay treci rwnego korzystania czowieka

RPO-683034-I/11 z 29 wrzenia 2011 r. Pismo z 25 padziernika 2011 r. Rozporzdzenie z 23 grudnia 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

315

podstawowych wolnoci oraz popierania poszanowania przyrodzonej godnoci czowieka, jak rwnie odpowiednio silnie zostay zaakcentowane kwestie dotyczce przeciwdziaania rasizmowi. Treci te przewidziano dla kadego etapu edukacyjnego. Znajduj si one w podstawach programowych wielu przedmiotw. Realizowanie podstawy programowej pomoe uczniowi rozpozna przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii, uzasadni potrzeb przeciwstawienia si im oraz przedstawi moliwoci zaangaowania si w wybrane dziaania na rzecz rwnoci i tolerancji. e) Intensyfikowanie dziaa organw publicznych w zwizku z wydarzeniami o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym W staym zainteresowaniu Rzecznika pozostaje problem dziaa podejmowanych przez organy publiczne w zwizku z incydentami o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym. Rzecznik podja dziaania w sprawach dotyczcych zdarze zaistniaych w sierpniu biecego roku: zdemolowania i podpalenia Centrum Kultury Muzumaskiej w Biaymstoku, wymalowania antysemickich i faszystowskich hase i symboli na synagogach w Orli i Krynkach, podpalenia drzwi mieszkania polsko - arabskiego maestwa w Biaymstoku, zamalowania blisko trzydziestu tablic z nazwami miejscowoci w jzyku litewskim w czternastu miejscowociach w gminie Pusk, uszkodzenia pomnika litewskiego Jedwabnem poety oraz w miejscowoci w Bubele, zdewastowania dewastacji i zbezczeszczenia pomnika upamitniajcego ydw zamordowanych w dokonanej ulotek Biaymstoku treci przez miejsca w upamitnienia dawnego cmentarza ydowskiego w Biaymstoku, a take rozpowszechnianie polegay na zawierajcych prowadzonych nasilenie antysemickie organy o Chmielniku. Sprawy te byy przez Rzecznika podejmowane z urzdu i monitorowaniu Obserwowane cigania postpowa przygotowawczych, a do momentu ich prawomocnego zakoczenia. incydentw charakterze rasistowskim i ksenofobicznym powinno spotka si ze zdecydowan

316

reakcj organw publicznych. Rzecznik zwrcia si 672 do Prokuratora Generalnego i Komendanta Gwnego Policji w sprawie zintensyfikowania dziaa podejmowanych przez organy publiczne w zwizku z incydentami o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym. W odpowiedzi Prokurator Generalny poinformowa 673, e podlege mu jednostki prokuratur niezwocznie wszczy stosowne postpowania przygotowawcze w sprawach wymienionych w wystpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich, zlecajc Policji podjcie intensywnych dziaa, zmierzajcych do wykrycia sprawcw. Prowadzone postpowania objte s monitoringiem Prokuratury Generalnej. W toku ledztwa zebrano materia dowodowy dajcy podstaw do postawienia zarzutw popenienia przestpstwa okrelonego w art. 256 1 k.k. 674 w zwizku z art. 12 k.k., polegajcego na propagowaniu faszyzmu, jednemu ze sprawcw. Majc na uwadze nasilajce si incydenty o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym na terenie kraju, Rzecznik rozpocza prace nad kompleksowym raportem odnoszcym si do tej problematyki. W efekcie podjtych prac przygotowano do druku Raport pn. Zasada rwnego traktowania prawo i praktyka. Przeciwdziaanie przemocy motywowanej ras, narodowoci lub pochodzeniem etnicznym. Analiza i zalecenia opisany szczegowo w dalszej czci Informacji. Penomocnik Komendanta Gwnego Policji ds. Ochrony Praw Czowieka w odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi poinformowa 675, e we wszystkich zgoszonych Policji przypadkach przestpstw dokonanych na szkod mniejszoci narodowych, podejmowane s niezwoczne dziaania policyjne zmierzajce do wyjanienia zaistniaych zdarze i ustalenia sprawcw przestpstw oraz wykrocze. W celu uregulowania dziaa Policji w zakresie zapobiegania konfliktom spoecznym i na tle narodowociowym oraz wyznaniowym opracowano przekazano

jednostkom organizacyjnym Policji zalecenia Komendanta Gwnego Policji zawierajce polecenia rozpoznania symptomw powodujcych
672 673 674 675

RPO-683675-II/11 z 13 padziernika 2011 r. Pismo z 28 padziernika 2011 r. Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553, z pn. zm.). Pismo z 17 lutego 2011 r.

317

konflikty spoeczne na tle narodowociowym oraz podejmowania dziaa zapobiegawczych, bezpieczestwa i w przypadku bezporedniego zagroenia jest porzdku publicznego. Istotnym dziaaniem

systemowa realizacja szkole w ramach doskonalenia zawodowego dla policjantw, prowadzonych w ramach Programu zwalczania przestpstw na tle nienawici dla funkcjonariuszy organw ochrony porzdku publicznego. Szkolenia te, pod nazw Kurs specjalistyczny w zakresie przeciwdziaania i zwalczania przestpstw z nienawici, maj charakter kaskadowy, co oznacza, e najpierw przeprowadzane s na poziomie krajowym dla trenerw, tj. dla funkcjonariuszy z komend wojewdzkich i szk Policji, nastpnie za prowadzone s szkolenia jednodniowe na szczeblu lokalnym dla funkcjonariuszy Policji, ktrzy bezporednio stykaj si w swojej pracy z przestpstwami z nienawici. W okresie sprawozdawczym na poziomie centralnym przeszkolono 115 funkcjonariuszy - trenerw, za na poziomie lokalnym wyszkolono ponad 38 tysicy funkcjonariuszy. f) Realizacja prawa mniejszoci litewskiej do nauczania jzyka litewskiego i w jzyku litewskim Rzecznik podja z urzdu spraw, ktra dotyczy realizacji prawa mniejszoci litewskiej do nauczania jzyka litewskiego i w jzyku litewskim. szk z Celem prowadzonego przez Rzecznika postpowania wyjaniajcego jest, midzy innymi, ocena stopnia wywizywania si obowizku umoliwiania uczniom narodowoci litewskiej podtrzymywania poczucia tosamoci narodowej i jzykowej. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 676 do Dyrektora Departamentu Ksztacenia Oglnego i Wychowania Ministerstwa Edukacji Narodowej z prob o przedstawienie aktualnych informacji na temat prowadzenia w szkoach nauki jzyka litewskiego i nauczania w tym jzyku, z uwzgldnieniem takich przedmiotw, jak historia, kultura czy geografia Litwy jako kraju, z ktrym wspomniana mniejszo si

676

RPO-687490-V/11 z 4 listopada 2011 r.

318

utosamia. Po zapoznaniu si z treci odpowiedzi 677 udzielonej przez Dyrektora wspomnianego Departamentu, Rzecznik zwrcia si 678 o udzielenie dodatkowych wyjanie do wadz samorzdowych Gminy Pusk, Gminy Sejny oraz miast Sejny i Suwaki. g) Dyskryminacja osb narodowoci romskiej Rzecznik podja z urzdu spraw, ktra dotyczy odmawiania osobom narodowoci romskiej wstpu do niektrych poznaskich restauracji. Doniesienia prasowe wskazyway, i w niektrych lokalach w Poznaniu nie obsuguje si Romw wycznie ze wzgldu na ich pochodzenie etniczne. Dochodzi przy tym miao do przypadkw wyprowadzania ochroniarzy. Majc powysze na wzgldzie, Rzecznik wystpia 679 do Prokuratury Okrgowej i Komendy Miejskiej Policji w Poznaniu o informacje o podjtych w sprawie dziaaniach. Obecnie w Biurze RPO nadal monitorowane jest postpowanie prowadzone przez Sd Rejonowy dla Poznania Starego Miasta z wniosku Policji o ukaranie sprawcw wykroczenia z art. 138 ustawy Kodeks Wykrocze 680. Rzecznik zwrcia si 681 rwnie do Prezydenta Miasta Poznania o wyjanienie, czy podjte zostan dziaania prewencyjne w celu zapobieenia podobnym praktykom dyskryminacyjnym w przyszoci. W odpowiedzi 682 Prezydent miasta podkreli negatywn ocen dziaa restauratorw, ale nie podzieli stanowiska Rzecznika, co do koniecznoci podjcia szczeglnych dziaa w sprawie. Postpowanie wyjaniajce pozostaje w toku. osb narodowoci romskiej z lokalu w asycie

677 678 679 680 681 682

Pismo z 15 listopada 2011 r. RPO-687490-V/11 z 8 lutego 2011 r. RPO-666109-V/11 z 23 lutego 2011 r. Ustawa z 20 maja 1971 r.(Dz.U. z 2010 r., Nr 46, poz. 275). RPO-666109-V/11 z 22 kwietnia 2011 r. Pismo z 30 maja 2011 r.

319

2. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno

a) Brak dofinansowania dla pracodawcw zatrudniajcych pracownikw majcych stwierdzony lekki lub umiarkowany stopie niepenosprawnoci i ustalone prawo do emerytury Do Rzecznika wpywaj i skargi osb oraz niezadowolonych zatrudnianiu z

obowizujcego od dnia 1 marca 2011 r. art. 26a ust. 1a(1) ustawy o rehabilitacji zawodowej spoecznej osb niepenosprawnych 683. Zdaniem wnioskodawcw przepis ten ma charakter wyranie dyskryminujcy pracownikw majcych stwierdzony lekki lub umiarkowany stopie niepenosprawnoci i ustalone prawo do emerytury. Zgodnie z przywoanym powyej przepisem, miesiczne dofinansowanie nie przysuguje pracodawcy na pracownikw zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepenosprawnoci, ktrzy maj ustalone prawo do emerytury. Zdaniem wnioskodawcw kwestionowany przepis jest niezgodny z art. 2 i 32 Konstytucji RP 684, gdy w sposb nieuzasadniony rnicuje sytuacj pracownikw i pracownikw majcych ustalone prawo do emerytury oraz dzieli grup pracownikw z ustalonym prawem do emerytury na dwie podgrupy. Za jedn z tych podgrup (osoby zaliczone do znacznego stopnia niepenosprawnoci) pracodawcy bd otrzymywali miesiczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika, za za drug podgrup (osoby zaliczone do umiarkowanego i lekkiego stopnia niepenosprawnoci) pracodawcy nie bd otrzymywali dofinansowania. Ponadto wnioskodawcy wskazuj, e omawiany przepis pogorszy sytuacj osb niepenosprawnych w wieku 60/65+ na rynku pracy. W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 685 do Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych w sprawie braku dofinansowania dla pracodawcw zatrudniajcych pracownikw majcych stwierdzony lekki lub umiarkowany stopie niepenosprawnoci i ustalone prawo do emerytury.

683 684 685

Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2011, Nr 127, poz. 721, z pn. zm.). Ustawa z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483, z pn. zm.). RPO-669664-III/11 z 23 marca 2011 r.

320

Penomocnik w udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi 686 nie podzieli opinii wyraonej w skargach kierowanych do o dyskryminujcym oddziaywaniu nowego przepisu na sytuacj osb niepenosprawnych zaliczonych do umiarkowanego i lekkiego stopnia niepenosprawnoci, ktre osigny wiek emerytalny. Prawo do dofinansowania nie jest uprawnieniem skierowanym do osoby niepenosprawnej, lecz do pracodawcy zatrudniajcego te osoby, wic zdaniem Penomocnika, nie moe by mowy o dyskryminacji tej grupy osb niepenosprawnych w zakresie ich uprawnie. Jednoczenie w odpowiedzi poinformowano o rozwizaniach wprowadzonych przez ustaw o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 687, majcych na celu utrzymanie aktywnoci zawodowej osb w wieku przedemerytalnym. Jednoczenie Penomocnik poinformowa Rzecznika, e nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych pracy, gdy osoby uwzgldnia te maj m.in. konieczno problemy wsparcia z osb niepenosprawnych znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji na rynku najwiksze uzyskaniem zatrudnienia, a nastpnie z utrzymaniem si w zatrudnieniu. Dlatego te jak wskaza Penomocnik ustawodawca ograniczy si do wspierania tych pracodawcw, ktrzy zatrudniaj takie wanie osoby niepenosprawne. Ponadto w swojej odpowiedzi Penomocnik wskaza elementy polityki rynku pracy skierowane do osb z grupy 50+. W zwizku z treci udzielonej odpowiedzi Rzecznik bdzie obserwowaa wpyw nowo przyjtych rozwiza na zatrudnienie osb niepenosprawnych. Dalsze dziaania Rzecznika s uzalenione od wynikw prowadzonych obserwacji. b) Przypadki odmawiania przyjcia do przedszkoli publicznych dzieci przewlekle chorych Rzecznik powzia informacje, z ktrych wynika, i istnieje problem przyjmowania do przedszkoli publicznych dzieci przewlekle chorych.
686 687

Pismo z 29 kwietnia 2011 r. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z pn. zm.).

321

Odmow

przyjcia

chorego

dziecka

uzasadnia

si

brakiem

wykwalifikowanego personelu oraz obaw o odpowiedzialno, jaka wie si z opiek nad chorym dzieckiem i podawaniem lekw. Opisany problem jest przedmiotem prac specjalnego Zespou ds. przeciwdziaania dyskryminacji dzieci przewlekle chorych, powoanego w 2008 r. przez Penomocnika. W zwizku z powyszym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrcia si 688 do Penomocnika Rzdu do spraw Rwnego Traktowania z prob o udzielenie informacji, dotyczcych dziaa podjtych przez Zesp, majcych na celu wyeliminowanie przypadkw dyskryminacji dzieci przewlekle chorych w procesie rekrutacji do przedszkoli publicznych. Penomocnik Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania w odpowiedzi przedstawi informacj 689 o zadaniach realizowanych przez Zesp ds. przeciwdziaania dyskryminacji dzieci przewlekle chorych. Wobec napywajcych do Penomocnika Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania licznych interwencji rodzicw dzieci przewlekle chorych dotyczcych problemw zwizanych z odmow przyjmowania tych dzieci do szk i przedszkoli, Zesp zaj si analiz zasygnalizowanych problemw, a take kwesti odpowiedzialnoci pracownikw placwek owiatowych w zakresie udzielania dziecku pomocy przedmedycznej. Rezultatem prac Zespou jest wypracowanie zakresu informacji, jakie powinny si znale w zawiadczeniu lekarskim o stanie zdrowia dziecka przed przyjciem do placwki owiatowo-wychowawczej w przypadku zdiagnozowanej i leczonej u niego choroby przewlekej. Jednym z rezultatw prac Zespou s take publikacje pod wsplnym tytuem "One s wrd nas", przygotowane w ramach rzdowego programu "Bezpieczna i przyjazna szkoa" na zlecenie Ministra Edukacji Narodowej, we wsppracy z Ministrem Zdrowia oraz Penomocnikiem Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania.

688 689

RPO-669034-I/11 z 23 marca 2011 r. Pismo z 30 marca 2011 r.

322

c) Ustawa o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si Rzecznik w wystpieniu 690 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej przedstawia uwagi do projektu zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si. Ustawa ta jest aktem prawnym, ktry ma szans w zasadniczy sposb zmieni sytuacj prawn osb niesyszcych i guchoniewidomych. Jej uchwalenie jest niezbdne dla dostosowania prawa krajowego do wymogw Konwencji ONZ o prawach osb niepenosprawnych. Niestety, opublikowany w dniu 30 grudnia 2010 r. projekt zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si nie spenia wielu oczekiwa rodowiska osb niepenosprawnych oraz nie wypenia midzynarodowych zobowiza Polski w tym zakresie. W ocenie Rzecznika projektowana ustawa powinna zapewni choby minimalne uprawnienia osb z dysfunkcj narzdu suchu w obszarze edukacji i dostpu do szkolnictwa wyszego. Nie mniej istotny jest problem dostpu osb niesyszcych do dbr kultury i prawo dostpu do informacji. Uzasadnione si w wtpliwoci budzio rwnie wyczenie karnym i stosowania ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania administracyjnym. Minister Pracy i Polityki Spoecznej w odpowiedzi wyjania 691, i propozycja partnerw spoecznych w zakresie rozszerzenia projektu zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si, o obszar edukacji i wymiaru sprawiedliwoci, nie zostaa uwzgldniona ze wzgldu na fakt, e obszary te zostay uregulowane w innych aktach prawnych. Celem projektowanej regulacji byo prawo osb uprawnionych do skorzystania z pomocy osoby przybranej przez siebie w kontaktach z instytucjami publicznymi, subami ratowniczo-interwencyjnymi oraz zakadami opieki zdrowotnej w dowolnie wybranym czasie oraz zapewnienie moliwoci prawidowej
690 691

postpowaniu

cywilnym,

RPO-654691-I/10 z 29 marca 2011 r. Pismo z 9 wrzenia 2011 r.

323

obsugi osb uprawnionych w kontaktach z instytucjami publicznymi, poprzez skorzystanie z tumaczy Polskiego Jzyka Migowego, Systemu Jzykowo-Migowego i Sposobw Komunikowania si Osb Guchoniemych lub pracownikw posugujcych si PJM lub SJM. Ostatecznie zosta uchwalony przez Sejm poselski projekt ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si 692. Uchwalona ustawa zawiera mechanizmy weryfikujce jej rozwizania, co pozwoli na analiz ewentualnych prac nad zmian przepisw. d) Zaliczalno okresu pobierania wiadczenia pielgnacyjnego do okresw uprawniajcych do zasiku dla bezrobotnych Rzecznik badaa rozwizanie zawarte w art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przepis ten wyklucza moliwo nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych przez osob, ktra w okresie poprzedzajcym dzie rejestracji w powiatowym urzdzie pracy otrzymywaa wiadczenie pielgnacyjne z tytuu opieki nad inn osob legitymujc si orzeczeniem o niepenosprawnoci. Obecna konstrukcja powyszego przepisu prowadzi do naruszenia zasady rwnego traktowania w prawie do zabezpieczenia spoecznego obywateli, pozostajcych bez pracy nie z wasnej woli i niemajcych innych rodkw utrzymania (art. 67 ust. 2 Konstytucji RP). Przepisy regulujce kwestie przyznawania prawa do zasiku nie speniaj stawianych przed nimi celw, gdy po kilkuletnim okresie opieki nad miertelnie chor matk zosta pozbawiony wiadczenia dla osb pozostajcych bez pracy (osoby pobierajce wiadczenie pielgnacyjne nie podejmuj albo rezygnuj z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki), ktre pomogoby mu w aktywizacji zawodowej i powrocie na rynek pracy. W zwizku z powyszym, Rzecznik skierowaa wystpienie 693 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie zaliczalnoci okresu pobierania

692 693

Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 209, poz. 1243). RPO-670906-III/11 z 26 maja 2011 r.

324

wiadczenia pielgnacyjnego do okresw uprawniajcych do zasiku dla bezrobotnych. W odpowiedzi 694 Minister Pracy i Polityki Spoecznej nie podzielia wtpliwoci Rzecznika i nie uznaa za zasadne wystpowanie z inicjatyw zmiany obecnie obowizujcych przepisw prawa w zakresie nabywania prawa do zasiku dla bezrobotnych przez osoby, ktre w okresie poprzedzajcym dzie rejestracji w powiatowym urzdzie pracy otrzymyway wiadczenie pielgnacyjne z tytuu opieki nad inn osob legitymujc si orzeczeniem o niepenosprawnoci. Podkrelia, i decyzja o rezygnacji z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad osob legitymujc si orzeczeniem o niepenosprawnoci cznie ze wskazaniami: koniecznoci staej lub dugotrwaej opieki lub pomocy innej osobie w zwizku ze znacznym ograniczeniem moliwoci samodzielnej egzystencji, jest decyzj dobrowoln osoby podejmujcej si tej opieki, bowiem istniej take inne moliwoci zapewnienia opieki osobie legitymujcej si orzeczeniem o niepenosprawnoci, np. pielgniarki rodowiskowe, orodki pomocy spoecznej lub wynajcie innej osoby. Podniosa, i osoby rezygnujce z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osob legitymujca si orzeczeniem o niepenosprawnoci z racji braku za ten okres skadek na ubezpieczenie spoeczne bd miay w przyszoci nisze emerytury, natomiast osoby opiekujce si na podstawie umowy o prac, choby w czci wymiaru czasu pracy osobami niepenosprawnymi maj ten okres zaliczany, jako okres skadkowy. W zwizku z udzielon odpowiedzi, aprobujc przedstawion argumentacj, Rzecznik nie bdzie podejmowaa dalszych dziaa. e) Bariery, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne podczas korzystania z usug pocztowych Rzecznik wystpia 695 do Prezesa Poczty Polskiej w sprawie barier, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne podczas korzystania z usug
694 695

Pismo z 9 czerwca 2011 r. RPO-674712-I/11 z 20 czerwca 2011 r.

325

pocztowych. Rzecznik zapoznaa si z "Informacj na temat dziaa podejmowanych w 2010 r. w zakresie praw osb niepenosprawnych, w sprawach bdcych we waciwoci Urzdu Komunikacji Elektronicznej". Wyniki osobom przeprowadzonej niepenosprawnym przez Urzd kontroli do wskazuj na nieprzestrzeganie w praktyce przepisw majcych na celu zapewnienie rwnego dostpu wiadczonych powszechnych usug pocztowych. Wikszo skontrolowanych urzdw nie spenia w penym zakresie podstawowych kryteriw wiadczcych o poziomie przystosowania placwek do obsugi osb niepenosprawnych (np. moliwoci samodzielnego wjazdu, oznakowania i usytuowania okienka, dostpu do skrzynki, ogaszania odpowiednich informacji). Likwidacja barier, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne w rnych sferach ycia naley do szczeglnych obowizkw pastwa. W szczeglnoci z art. 69 Konstytucji wynika, i wadze publiczne udzielaj osobom niepenosprawnym pomocy w komunikacji spoecznej. Z kolei art. 32 Konstytucji gwarantuje wszystkim prawo do niedyskryminujcego traktowania w yciu spoecznym. Na obowizek wyrwnywania szans osb niepenosprawnych oraz umoliwienia im penego uczestnictwa we wszystkich sferach ycia wskazuje rwnie podpisana przez Polsk Konwencja ONZ o prawach osb niepenosprawnych 696 z dnia 13 grudnia 2006 r. Przepis art. 9 powoanej Konwencji zobowizuje pastwa do usuwania wszelkich przeszkd i barier w dostpie do usug informacyjnych czy komunikacyjnych. Prezes Zarzdu Poczty Polskiej S.A. w odpowiedzi przedstawi 697 najwaniejsze dziaania podjte przez Spk w celu zapewnienia osobom niepenosprawnym rwnego i nieograniczonego dostpu do wiadczonych usug. Na koniec 2010 roku wskanik poziomu przystosowania placwek pocztowych do obsugi osb niepenosprawnych wynis 91,3% oglnej ich liczby (podjazdy, transportery, windy, pochylnie lub sygnalizacja dwikowa). Wszystkie nowoprojektowane obiekty oraz te, ktre przechodz generalny remont, zapewniaj osobom niepenosprawnym
696 697

Rezolucja Zgromadzenia oglnego ONZ z 13 grudnia 2006 r. (A/RES/61/106). Pismo z 20 lipca 2011 r.

326

warunki do bezporedniego korzystania z usug pocztowych. Poczta Polska S.A. czsto napotyka trudnoci przy realizacji prac przystosowawczych do obsugi osb niepenosprawnych. Dotycz one m.in. lokalizacji placwki pocztowej w obiekcie najmowanym, braku moliwoci technicznych w zakresie adaptacji budynku, uwarunkowa prawnych. Poczta Polska S.A. na bieco prowadzi monitoring stopnia realizacji dyspozycji wydanych przez organy kontroli zewntrznych obejmujcych niepenosprawnym pocztowych. f) Dostosowanie lokali obwodowych komisji wyborczych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych Rzecznik systematycznie bada realizacj czynnego prawa take dostpu problematyk do usug zapewnienia wiadczonych w osobom urzdach

wyborczego przez osoby niepenosprawne. Pracownicy Biura RPO przeprowadzili w ostatnich latach wizytacje lokali obwodowych komisji wyborczych pod ktem dostosowania do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. Pomimo dziaa podejmowanych przez PKW oraz organy samorzdowe, wiele lokali obwodowych komisji wyborczych pozostaje niedostpnych dla osb niepenosprawnych. Podczas kontroli pracownicy Biura RPO zwrcili uwag na szereg barier architektonicznych nieuwzgldnionych w obowizujcym dotychczas rozporzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych 698, ani w projekcie nowego rozporzdzenia Ministra Infrastruktury dotyczcego tej problematyki. Chodzi m.in. o dostosowanie furtek w ogrodzeniach przy lokalach obwodowych komisji wyborczych, podjazdw, toalet w lokalach wyborczych oraz zapewnienie miejsc parkingowych dla pojazdw przewocych osoby niepenosprawne. Ponadto lokal obwodowej komisji wyborczej powinien
698

dostosowany mie widoczne

do z

potrzeb daleka

wyborcw

niepenosprawnych Rzecznik Praw

oznakowanie.

Rozporzdzenie z 31 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 81, poz. 888).

327

Obywatelskich zwrcia si 699 z prob do Ministra Infrastruktury o rozwaenie moliwoci uwzgldnienia proponowanych zmian w projekcie rozporzdzenia w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. W komisji odpowiedzi wyborczych kolorem poinformowano 700 dostosowanych krawdzi Rzecznika, do e w projekcie wyborcw zagadnienia rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych potrzeb Pozostae niepenosprawnych uwzgldniono jedynie uwag dotyczc oznakowania kontrastujcym schodw. sygnalizowane w wystpieniu Rzecznika, w ocenie resortu infrastruktury, wykraczaj poza zakres delegacji ustawowej. g) Kontrola lokali wyborczych Przed wyborami parlamentarnymi pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili wizytacje 90 lokali wyborczych posiadajcych status lokalu dostosowanego do potrzeb osb niepenosprawnych na obszarze dwudziestu Ministra dwch miejscowoci. w Ocenie lokali podlegay w pierwszej komisji kolejnoci warunki techniczne lokali okrelone w drodze rozporzdzenia Infrastruktury sprawie obwodowych wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych 701. W wyniku przeprowadzonej kontroli, pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich stwierdzili uchybienia w 72 lokalach, co stanowio 80% wszystkich wizytowanych budynkw. Do najczciej powtarzajcych si bdw naleay: - brak dodatkowego owietlenia w miejscu zapewniajcym tajno gosowania (62% wizytowanych lokali), - niedostosowane miejsce zapewniajce tajno gosowania (42,5%), - brak oznakowania krawdzi stopni schodw (29%), - liska posadzka w lokalu (22%),
699 700 701

RPO-572441-I/07 z 14 lipca 2011 r. Pismo z 1 sierpnia 2011 r. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych (Dz. U. Nr 158, poz. 938).

328

- brak oznakowania przegrd szklanych w lokalu (20,5%), - za wysoko urny wyborczej (19%), - ze rozmieszczenie informacji i obwieszcze PKW (16,5%), Stosunkowo rzadko stwierdzano nieprawidowoci w zakresie: - szerokoci przejcia pomidzy miejscem wydania kart do gosowania, miejscem zapewniajcym tajno gosowania a urn wyborcz (1% wizytowanych lokali), - odpowiednich wymiarw lokalu wyborczego (3,6%), - szerokoci drzwi wejciowych do lokalu (4%). Kontrol sierpnia 2011 lokali r., a wyborczych wic na przeprowadzono dwa miesice w przed oparciu o rozporzdzenie Ministra Infrastruktury, ktre weszo w ycie w dniu 1 wyborami parlamentarnymi. Rozporzdzenie to wprowadzio nowe wymagania dotyczce warunkw technicznych lokali dostosowanych do potrzeb osb niepenosprawnych (tj. obowizek oznaczania krawdzi stopni schodw oraz przegrd w szklanych, miejscu kontroli antypolizgowe wynika, e posadzki, dodatkowe Z owietlenie zapewniajcym tajno najwicej gosowania).

przeprowadzonej

nieprawidowoci

dotyczyo wanie tych wymaga. Oznacza to, e odpowiedzialne za przygotowanie lokali gminy nie zweryfikoway stanu lokali wyborczych przed wpisaniem ich na list lokali dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych i nie sprawdziy, czy dotychczasowe lokale odpowiadaj nowym wymaganiom. Charakterystyczne jest rwnie, e stwierdzone przez Rzecznika uchybienia w zdecydowanej wikszoci nie dotyczyy barier architektonicznych budynkw, a samej organizacji lokalu wyborczego tj. miejsc zapewniajcych tajno gosowania, wymiarw urny wyborczej oraz rozmieszczenia obwieszcze PKW. Nieprawidowoci tych mona byo atwo unikn, gdyby tylko osoby wchodzce w skad komisji wyborczych byy wiadome w jaki sposb powinny zorganizowa lokal wyborczy. Z niepokojem naley przyj, e czonkowie komisji nie znali przepisw rozporzdzenia i nie byli wczeniej informowani o wynikajcych std obowizkach. W niektrych lokalach czonkowie

329

komisji dopiero po interwencji pracownikw BRPO usunli stwierdzone nieprawidowoci. Niestety, podobnie jak w przypadku poprzednich wyborw, wiele komisji od pracownikw BRPO dowiadywao si, e pracuj w lokalu oznaczonym jako dostosowany do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. Pracownicy BRPO zwrcili take uwag na bezporedni okolic lokali wyborczych. Okazuje si, e nawet najlepiej dostosowane lokale s trudno dostpne dla osb niepenosprawnych z uwagi na takie przeszkody jak: wysokie krawniki przed bram prowadzc na teren lokalu, wskie furtki w ogrodzeniu, prace budowlane uniemoliwiajce swobodny dostp na teren budynku, a take brak miejsc parkingowych z przeznaczeniem wycznie dla osb niepenosprawnych. Warto jednak odnotowa pewien pozytywny trend dotyczcy warunkw technicznych lokali dostosowanych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. W porwnaniu do wynikw poprzednich kontroli prowadzonych przez Rzecznika znacznie spada liczba uchybie dotyczcych barier architektonicznych budynkw (tj. szeroko drzwi wejciowych, podjazdy lub windy dla osb niepenosprawnych, czy te wysoko progw). Cho nieprawidowoci te nadal wystpuj, warto doceni dotychczasowy wkad pracy woony w popraw warunkw w jakich gosuj osoby z niepenosprawnociami. O wynikach przeprowadzonej kontroli Rzecznik poinformowaa Pastwow Komisj Wyborcz oraz Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych. h) Procedury dla majcych pen zdolno do czynnoci prawnych osb chorych psychicznie bd niepenosprawnych intelektualnie Do Rzecznika zwrcia si Penomocnik Rzdu ds. Rwnego Traktowania wskazujc na dyskryminacyjny charakter przepisu art. 12 k.r.o. Na mocy art. 5 k.r.o. kierownik urzdu stanu cywilnego w razie wtpliwoci, co do istnienia okolicznoci wyczajcej zawarcie zamierzonego maestwa zwraca si do sdu o rozstrzygnicie, czy maestwo moe by zawarte. Przepis art. 12 k.r.o. stanowi o zakazie zawierania maestw przez osoby dotknite chorob psychiczn albo

330

niedorozwojem umysowym; jedynie sd moe zezwoli takim osobom na zawarcie maestwa, o ile uzna, e stan zdrowia lub umysu takiej osoby nie zagraa maestwu ani zdrowiu przyszego potomstwa. Zdaniem Rzecznika oba przepisy wymagaj zmian legislacyjnych. Rozwizaniem minimalnym byoby dostosowanie ich do aktualnej terminologii i stanu wiedzy, a take rezygnacja z przesanek wicych zgod na zawarcie maestwa ze "zdrowiem przyszego potomstwa". Ponadto w wietle przepisw Konwencji o prawach osb z niepenosprawnociami, naley zastanowi si nad cakowit rezygnacj z przeszkody maeskiej zawartej w art. 12 k.r.o. Majc powysze na wzgldzie, Rzecznik wystpia 702 do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zastrzee majcych dotyczcych pen treci do przepisw czynnoci Kodeksu prawnych rodzinnego osb i opiekuczego wprowadzajcych nadmiernie dolegliwe procedury dla zdolno chorych psychicznie bd niepenosprawnych intelektualnie, chccych zawrze zwizek maeski. W odpowiedzi poinformowano 703 Rzecznika, e problematyka dotyczca zakazu zawierania maestw przez osoby dotknite chorob psychiczn albo niedorozwojem umysowym pozostaje w zainteresowaniu dziaajcej przy Ministrze Sprawiedliwoci Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Majc na uwadze krytyczne oceny art. 12 k.r.o. wyraane przez rodowisko osb niepenosprawnych oraz przez lekarzy psychiatrw Komisja Kodyfikacyjna rozwaa skrelenie tego przepisu, jak rwnie art. 11 k.r.o. Osoba nie majca kompetencji do zrozumienia znaczenia i skutkw czynnoci prawnych moe mie poczucie odpowiedzialnoci wystarczajce do sprostania obowizkom maeskim. Z tych wzgldw rozwaa si wprowadzenie do Kodeksu rodzinnego i opiekuczego nowej regulacji, zgodnie z ktr nie bdzie moga zawrze maestwa osoba dotknita zaburzeniami psychicznymi, ktre nie pozwalaj tej osobie kierowa swoim postpowaniem oraz uwiadomi sobie znaczenia i konsekwencji obowizkw wynikajcych z zawarcia
702 703

RPO-673676-IV/11 z 3 sierpnia 2011 r. Pismo z 23 wrzenia 2011 r.

331

maestwa. Powysza norma nie stanowiaby podstawy do uniewanienia maestwa. Tak podstaw (kontroli ex post) pozostaby art. 15 (1) k.r.o., okrelajcy przesanki uniewanienia maestwa z powodu wad owiadczenia woli. Jednoczenie rozwaa si zmian art. 5 k.r.o, polegajc na zobowizaniu kierownika urzdu stanu cywilnego w kadym przypadku, gdy dowie si o istnieniu przesanek uniemoliwiajcych zawarcie maestwa lub powemie wtpliwoci co do ich istnienia, do zwrcenia si do sdu o rozstrzygnicie. i) Korzystanie z ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niepenosprawnych dzieci Po zapoznaniu si ze skarg matki niepenosprawnego,

niedowidzcego dziecka, ktra w wietle art. 26 ust. 7a pkt 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osb fizycznych 704 nie moe skorzysta z ulgi rehabilitacyjnej przysugujcej czonkom rodziny, na ktrych utrzymaniu pozostaj osoby z niepenosprawnoci, w przypadku poniesienia wydatkw na opacenie przewodnika osoby niewidomej, Rzecznik skierowaa wystpienie 705 do Ministra Finansw w sprawie braku moliwoci skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niepenosprawnych dzieci. Ten sam problem dotyczy rwnie rodzicw (opiekunw) maoletnich dzieci z powan niepenosprawnoci narzdw ruchu. Z wyjanie Ministerstwa Finansw wynika, e ustawodawca nie obj ulg wydatkw na przewodnika dla maoletnich, niewidzcych dzieci z uwagi na to, e opieka nad nimi z reguy jest sprawowana przez rodzicw. Nie jest to jednak w peni trafne zaoenie. Ze wzgldu bowiem na konieczno wykonywania pracy zarobkowej lub niepenosprawno rodzicw nie mona wykluczy sytuacji, gdy korzystanie z odpatnej pomocy przewodnika bdzie niezbdne.

704 705

Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2010 r., Nr 51, poz. 307, z pn. zm.). RPO-644954-V/10 z 12 sierpnia 2011 r.

332

Minister Finansw w odpowiedzi poinformowa 706, i ze wzgldu na sytuacj budetow pastwa brak jest obecnie moliwoci rozszerzenia katalogu wydatkw ponoszonych na cele rehabilitacyjne. j) Prawa osb powanie niedosyszcych i guchych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy Z dniem 29 czerwca 2011 r. weszo w ycie rozporzdzenie zmieniajce dotychczasowe przepisy rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia kierowania pojazdami 707. . Dotychczasowe przepisy przewidyway, e osoby powanie niedosyszce, guche, rwnie z wszczepem limakowym, lub guchonieme mog kierowa pojazdem. Zmieniony przepis dotyczcy sposobu oceny stanu narzdu suchu nie zawiera treci odnoszcej si do osb powanie niedosyszcych i guchych, w konsekwencji pozbawia te osoby moliwoci ubiegania si o prawo jazdy i kierowania pojazdem silnikowym. Powysza zmiana nie zostaa wyjaniona W celem w uzasadnieniu nowelizacji do projektu projektu rozporzdzenia omawianego niektrych zmieniajcego. rozporzdzenia wietle uzasadnienia jest

implementacja

postanowie zawartych w dyrektywach unijnych, jednake owe dyrektywy nie zakadaj wprowadzenia omawianego ograniczenia praw osb guchych i niedosyszcych. Zdaniem rodowiska osb guchych i niedosyszcych wprowadzenie omawianego ograniczenia ma charakter dyskryminacyjny, pozostajcy w sprzecznoci z polityk rwnych szans oraz ograniczaniem skutkw niepenosprawnoci.
708

zwizku

powyszym Rzecznik zwrcia si

do Ministra Zdrowia o wyjanienie

przyczyn ograniczenia praw osb powanie niedosyszcych i guchych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy oraz podjcie dziaa legislacyjnych znoszcych te ograniczenia.

706 707 708

Pismo z 16 wrzenia 2011 r. Rozporzdzenie z 7 stycznia 2004 r. (Dz.U. Nr 2, poz.15, z pn. zm.). RPO-683147-V/11 z 19 wrzenia 2011 r.

333

W odpowiedzi wyjaniono 709, e Ministerstwo Zdrowia podjo w trybie pilnym prace nad nowelizacj rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania interesy pojazdami, osb ktra wprowadzi zmiany uwzgldniajce niepenosprawnych suchowo.

Nowoprocedowane przepisy okrelaj, e w przypadku osb ubiegajcych si o prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T lub posiadajcych prawo jazdy ww. kategorii, nie okrela si minimalnych wymaga dotyczcych narzdu suchu. k) Umieszczanie na wiadectwie szkolnym osb, u ktrych stwierdzono upoledzenie umysowe w stopniu lekkim, informacji o dostosowaniu programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia Na spotkaniu Rzecznika z grup posw oraz przedstawicielami organizacji pozarzdowych zajmujcych si problematyk pomocy osobom niepenosprawnym poruszona zostaa kwestia umieszczania na wiadectwie szkolnym osb, u ktrych stwierdzone zostao upoledzenie umysowe w stopniu lekkim, informacji o dostosowaniu programu nauczania do ich indywidualnych moliwoci i potrzeb. Przedmiotowe rozwizanie zostao przewidziane w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wiadectw, dyplomw pastwowych i innych drukw szkolnych 710. Wtpliwoci co do zgodnoci z Konstytucj RP moe budzi ju sam fakt uregulowania tej materii w rozporzdzeniu. Ponadto podobne ograniczenia s dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy s podyktowane koniecznoci ochrony innych, konstytucyjnych wartoci oraz s proporcjonalne do osignicia celu, dla ktrego zostay ustanowione. Wydaje si, e umieszczanie informacji o dostosowaniu programu do indywidualnych potrzeb ucznia na wiadectwie szkolnym nie jest uzasadnione obiektywnymi, uzasadnionymi wzgldami. Fakt, i kady, kto bdzie mia dostp do wiadectwa, uzyska informacj o stwierdzeniu u ucznia upoledzenia umysowego, moe prowadzi do rnic w traktowaniu oraz powodowa stygmatyzacj. W zwizku z
709 710

Pismo z 18 padziernika 2011 r. Rozporzdzenie z 28 maja 2010 r. (Dz.U. Nr 97, poz. 624).

334

powyszym Rzecznik wystpia 711 do Ministra Edukacji Narodowej z prob o przedstawienie stanowiska Ministerstwa w opisanej sprawie oraz informacji o planowanych dziaaniach. Minister Edukacji Narodowej w odpowiedzi poinformowaa 712, e adnotacja o dostosowaniu programu nauczania do indywidualnych moliwoci i potrzeb umieszczona na wiadectwach promocyjnych uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nie narusza konstytucyjnego prawa do ochrony ycia prywatnego. Przepis ten nie okrela poziomu rozwoju intelektualnego ucznia, odnosi si jedynie do faktu dostosowania szkolnego programu nauczania do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz moliwoci psychofizycznych ucznia na podstawie orzeczenia o potrzebie ksztacenia specjalnego. W odpowiedzi podkrelono, e potrzeba indywidualnego podejcia ze wzgldu na trudn sytuacj spoeczn dziecka, dysleksj czy dysgrafi nie stanowi przesanki do wydania orzeczenia o potrzebie ksztacenia specjalnego, jest natomiast podstaw do wydania opinii przez poradni psychologiczno-pedagogiczn lub zorganizowania w przedszkolu, szkole lub placwce pomocy psychologiczno-pedagogicznej. l) Zasady zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych W ostatnim czasie nastpia zmiana obowizujcych dotychczas zasad zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych. Zgodnie z art. 71d ustawy o systemie owiaty 713, podrczniki szkolne dla uczniw niewidomych dofinansowywane s z budetu pastwa z czci, ktrej dysponentem jest minister waciwy do spraw owiaty i wychowania. Brak powyszej formy finansowej pomocy oznaczaby, e wikszo niewidomych uczniw nie mogaby sobie pozwoli na zakup niezbdnych do nauki ksiek. Ministerstwo Edukacji Narodowej zmienio zasady przyznawania dofinansowania podmiotom drukujcym
711 712 713

podrczniki

przenoszc

cz

wynikajcych

tego

RPO-683177-I/11 z 28 wrzenia 2011 r. Pismo z 21 padziernika 2011 r. Ustawa z 7 wrzenia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.).

335

obowizkw

na

gminy.

Nauczyciele

oraz

rodzice

uczniw

niepenosprawnych nie kwestionuj samej zasadnoci wprowadzenia zmian, zwracaj jednak uwag na fakt, e nie zostay one odpowiednio przygotowane. Podstawowym zarzutem, jaki podnosz uczniowie, ich rodzice oraz nauczyciele pracujcy z niewidomymi dziemi jest to, e przed wprowadzeniem reformy nie zostaa zabezpieczona odpowiednia pula podrcznikw, z ktrych uczniowie mogliby korzysta w okresie przejciowym. Jak wynika z relacji zainteresowanych osb, rozstrzygnicie przetargw zorganizowanych na nowych zasadach miao nastpi w padzierniku, dotacje za powinny zosta wykorzystane do 15 grudnia 2011 r. Oznaczao to, e uczniowie niewidomi otrzymaj podrczniki dopiero w drugim semestrze roku szkolnego 2011/2012. Taka sytuacja budzi za wtpliwoci z punktu widzenia zasady rwnego dostpu do nauki, wiedzy. utrudnia W bowiem z niepenosprawnym powyszym dzieciom Praw zdobywanie zwizku Rzecznik

Obywatelskich wystpia 714 do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zmiany zasad zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych. Minister Edukacji Narodowej w odpowiedzi wyjania 715, e od 2009 roku w MEN obowizuje nowy system zapewniania uczniom niewidomym i sabo widzcym dostpu do podrcznikw szkolnych. Na zlecenie i ze rodkw Ministerstwa Edukacji Narodowej wykonywane s adaptacje wskazanych przez szkoy tytuw podrcznikw szkolnych i ksiek pomocniczych, dostosowane do potrzeb uczniw niewidomych i sabowidzcych. Wersje elektroniczne podrcznikw wykonanych w alfabecie Braillea zamieszczane s na stronie internetowej Orodka Rozwoju Edukacji w specjalnie opracowanym przez MEN systemie informatycznym, umoliwiajcym dyrektorom szk i placwek biece ich pobieranie oraz wydrukowanie w caoci lub czci. Podrczniki wykonane w druku powikszonym, przeznaczone dla uczniw sabowidzcych, szkoy i placwki otrzymuj natomiast w wersji
714 715

RPO-682257-I/11 z 23 listopada 2011 r. Pismo z 8 grudnia 2011 r.

336

wydrukowanej, na podstawie

zgodnie

ze

zoonym umw

do

Ministerstwa z

Edukacji

Narodowej zapotrzebowaniem. Zadanie to jest realizowane kadego roku wieloletnich zawartych Uniwersytetem Warszawskim oraz Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawa II. Jednoczenie w odpowiedzi poinformowano, e jednostka samorzdu terytorialnego, prowadzca szko/placwk, do ktrej uczszcza ucze niewidomy, otrzymuje zwikszone rodki finansowe w ramach podziau czci owiatowej subwencji oglnej, na podstawie wydawanego w kadym roku rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie sposobu podziau czci owiatowej subwencji oglnej dla jednostek samorzdu terytorialnego, uwzgldniajce zakres realizowanych przez dan jednostk zada owiatowych. ) Przystosowanie pojazdu dla osoby niepenosprawnej podczas egzaminu na prawo jazdy Przepisy rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnie przez kierujcych pojazdami, instruktorw i egzaminatorw 716, jak rwnie oczekujcej na wejcie w ycie ustawy o kierujcych pojazdami 717, nakadaj na osoby niepenosprawne obowizek zapewnienia na potrzeby przeprowadzenia praktycznej czci egzaminu na prawo jazdy, pojazdu przystosowanego do posiadanej niepenosprawnoci. Problem ten by ju sygnalizowany we wczeniejszych wystpieniach Rzecznika 718 w 2009 r. Zasady egzaminowania osb niepenosprawnych w opisanym zakresie budz wtpliwoci z punktu widzenia konstytucyjnej zasady rwnoci i urzeczywistnienia nierwnego sprawiedliwoci i spoecznej, osb nosz znamiona traktowania dyskryminacji niepenosprawnych.

Ewentualne trudnoci w przystosowaniu pojazdw do przeprowadzenia egzaminw z uwzgldnieniem wszystkich rodzajw niepenosprawnoci nie mog uzasadnia przerzucenia na osoby niepenosprawne ciaru i kosztw zorganizowania w tym zakresie egzaminu, bdcego egzaminem
716 717 718

Rozporzdzenie z 27 padziernika 2005 r. (Dz.U. Nr 217, poz. 1834, z pn. zm.). Ustawa z 25 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 30, poz.151, z pn. zm.). RPO-600925-V/11 z 24 czerwca 2009 r. i z dnia 20 sierpnia 2009 r.

337

pastwowym. Budownictwa

Rzecznik i

zwrcia

si 719 o

do

Ministra zajcie

Transportu, w

Gospodarki

Morskiej

stanowiska

przedmiotowej sprawie w szczeglnoci w odniesieniu do moliwoci podjcia w tym zakresie odpowiednich dziaa legislacyjnych. m) Dostosowanie infrastruktury publicznej do potrzeb osb niepenosprawnych W roku 2011 Rzecznik kontynuowaa publicznej dziaania do zwizane z

dostosowaniem

infrastruktury

potrzeb

osb

niepenosprawnych. W tym aspekcie Rzecznik m.in. wystpia do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego dla m.st. Warszawy 720 zwracajc uwag na dostrzeone nieprawidowoci. Do Rzecznika wpyway take skargi indywidualne dotyczce niewaciwego dostosowania budynkw uytecznoci publicznej w tym m.in. bankw, obiektw kultury 721 oraz dworcw kolejowych 722. Kady taki przypadek by przez Rzecznika wyjaniany bezporednio z administratorem lub wacicielem budynku. Majc na uwadze nasilajce si sygnay o barierach architektonicznych take w nowych budynkach, Rzecznik podja prace nad kompleksowym raportem na ten temat. Raport Zasada rwnego traktowania prawo i praktyka. Dostpno infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnociami. Analiza i zalecenia zosta przygotowany i wydany w roku 2011. Szczegowe informacje na ten temat znajduj si w dalszej czci Informacji.
3. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek

a) Przepisy dotyczce przesanek zwolnienia funkcjonariusza ze suby Rzecznik w wystpieniu do Prezesa Rady Ministrw 723 w sprawie przepisw dotyczcych przesanek zwolnienia funkcjonariusza ze suby zasygnalizowaa, e zawarte w pragmatykach subowych przepisy
719 720 721 722 723

RPO-658549-V/10 z 19 grudnia 2011 r. RPO-667268-I/11 z 17 lutego 2011 r. RPO-657700-I/10 z 28 lutego 2011 r. RPO-688352-I/11 z 18 listopada 2011 r. RPO-611774-III/09 z 17 czerwca 2011 r.

338

wskazujce nabycie uprawnie emerytalnych i posiadanie odpowiedniej wysugi lat jako samoistn przesank umoliwiajc zwolnienie ze suby, mog zosta ocenione jako stanowice dyskryminacj ze wzgldu na wiek. Powoujc si na regulacje unijne Rzecznik podkrelia, e dyrektywa Rady 724 ustanawiajca oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia dopuszcza zwolnienie funkcjonariusza sub mundurowych ze suby, ale tylko wtedy, gdy wiek ten uniemoliwia wykonywanie zada, ktre mog by powierzone funkcjonariuszowi, z uwzgldnieniem wynikajcego z prawa celu utrzymania zdolnoci operacyjnej tej suby. W ocenie Rzecznika podane byoby wprowadzenie do pragmatyk subowych przepisw precyzujcych zakres moliwych odstpstw od stosowania dyrektywy oraz wskazujcych okolicznoci, w ktrych zwolnienie funkcjonariusza ze suby nie mogoby zosta ocenione jako akt dyskryminacji ze wzgldu na wiek. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw w odpowiedzi stwierdzi 725, i kadorazowa sytuacja zwolnienia funkcjonariusza ze suby w przypadku nabycia przez niego prawa do emerytury z tytuu osignicia 30 lat wysugi emerytalnej wymaga indywidualnego badania przez sd, czy zastosowane rodki s waciwe i konieczne z uwagi na osignicie susznych celw, w tym przypadku utrzymanie zdolnoci operacyjnych poszczeglnych sub. Powysze stanowisko nie stoi jednak na przeszkodzie, aby poszczeglne przepisy pragmatyk subowych zostay uzupenione o inne przesanki, ktre obok przesanki wieku uzasadniayby rozwizanie stosunku suby z funkcjonariuszem, majc na uwadze zachowanie dziaalnoci operacyjnej sub na odpowiednim poziomie. Jednoczenie Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw poinformowa o trwajcych pracach legislacyjnych, majcych na celu reform caego systemu emerytalnego sub mundurowych, podczas ktrych analizowana bdzie rwnie kwestia przesanek uzasadniajcych nabycie praw emerytalnych przez funkcjonariusza.
724

725

Dyrektywa Rady z 27 listopada 2000 r., 2000/78/WE (Dz. Urz. .UE .L z 2000 r., Nr 303, poz.10). Pismo z 16 grudnia 2011 r.

339

b) Dziaania podejmowane przez organy wadzy publicznej na rzecz osb starszych Unia Europejska ogosia Rok 2012 Europejskim Rokiem

Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci Midzypokoleniowej. Celem tej inicjatywy jest uatwianie tworzenia kultury aktywnoci osb starszych w Europie w oparciu o zasad spoeczestwa otwartego na wszystkie grupy wiekowe. W wystpieniu do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie dziaa podejmowanych przez organy wadzy publicznej na rzecz osb starszych 726, RPO podkreli, e wyzwania wynikajce z procesu starzenia si spoeczestw zostay wskazane w czci strategicznej Programu polskiej prezydencji w Radzie UE i znalazy swe odzwierciedlenie w priorytetach w obszarze zatrudnienia i polityki spoecznej: Solidarno pokole: w stron demograficznej przyszoci Europy, Aktywna Europa (Europa, ktra pracuje), Partnerstwo obywatelskie: wadze publiczne i organizacje pozarzdowe w realizacji celw polityki spoecznej. Podstawowymi dokumentami opracowanymi w ramach ONZ dotyczcymi problematyki osb starszych s Midzynarodowy Plan Dziaa i Kwestii Starzenia si Spoeczestw przyjty w 1982 r. w Wiedniu, a take Madrycki Midzynarodowy Plan Dziaania w Kwestii Starzenia si Spoeczestw z 2002 r. Polska przyja zobowizanie do realizacji Planu Madryckiego. Stan jego wdroenia oraz efekty podjtych dziaa powinny by oceniane co 5 lat. Obecnie trwa procedura Drugiego Przegldu Okresowego. Raporty krajowe powinny zosta przygotowane do dnia 31 padziernika 2011 r. RPO zwrci si z prob o poinformowanie o wypracowanym stanowisku w sprawie stanu wdroenia Planu Madryckiego w Polsce. Minister Pracy i Polityki Spoecznej w odpowiedzi poinformowa 727, e zosta opracowany raport dotyczcy realizacji przez Polsk dziaa na rzecz osb starszych, wpisujcych si w Madrycki program dziaania na rzecz osb starszych. Przedstawiono w nim podjte przez rzd w ostatnich
726 727

RPO-673128-I/11 z 19 sierpnia 2011 r. Pismo z 9 wrzenia 2011 r.

340

latach dziaania w zakresie zmiany sposobu postrzegania osb starszych i ich roli w spoeczestwie, zwalczania dyskryminacji osb starszych, dostosowywania rodowiska do potrzeb osb starszych, zapewniania godziwego poziomu ycia, opieki i wsparcia osb starszych, polityki rynku pracy wobec starzenia si spoeczestwa, edukacji kierowanej do osb starszych oraz opieki zdrowotnej. Raport zosta opracowany na yczenie Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, zgodnie z wytycznymi Sekretariatu Komisji i bdzie podstaw opracowania przez Sekretariat raportu przegldowego dotyczcego wszystkich pastw czonkowskich Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Raport zostanie przedstawiony na konferencji regionalnej dotyczcej starzenia si, ktra odbdzie si we wrzeniu 2012 r. w Wiedniu. Ponadto MPiPS jako koordynator Europejskiego Europejskiego Roku Roku Aktywnoci Aktywnoci Osb Osb Starszych Starszych i i Solidarnoci Solidarnoci Midzypokoleniowej 2012 przygotowuje Krajowy Plan Dziaania na rzecz Midzypokoleniowej 2012. Rzecznik, po otrzymaniu "Informacji na temat podejmowanych w Polsce dziaa na rzecz osb starszych - realizacja Madryckiego planu dziaania na rzecz osb starszych", przekazaa swoje uwagi w wystpieniu do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej 728. Zakres informacji dotyczcych wyodrbnionych w dokumencie obszarw jest bardzo zrnicowany. Trudno stwierdzi, czy obszerno opisu ma wiadczy o miejscu poszczeglnych celw na licie priorytetw rzdu. Tymczasem, w wietle wytycznych, raport powinien wskazywa 3 do 5 najwikszych osigni pastwa od 2007 r. (kiedy odbywa si pierwszy przegld okresowy) oraz 3 do 5 najwaniejszych problemw, ktre powinny zosta rozwizane w przyszoci. Zbyt lakonicznie omwiono problem przeciwdziaania dyskryminacji ze wzgldu na wiek. Prezentacj ograniczono w zasadzie do zatrudnienia i rynku pracy, z pominiciem takich obszarw jak ochrona zdrowia, czy dostp do usug (wykluczenie cyfrowe osb starszych). Optymistyczny obraz promocji zdrowia w rodowisku osb starszych i rozwoju opieki geriatrycznej pozostaje niestety w sprzecznoci
728

RPO-673128-I/11 z 3 marca 2011 r.

341

z obserwacjami i ocenami ekspertw. Z uwagi na specyfik chorb wieku starszego niezbdne jest wdraanie szczeglnych form opieki zdrowotnej. Tymczasem liczba geriatrw w Polsce znajduje si znaczco poniej minimalnych leczenia. potrzeb, w brakuje te dziaa nie nakierowanych na upowszechnienie tej specjalizacji i tworzenie odpowiednich orodkw Ponadto "Informacji" wykorzystano wynikw zrealizowanych projektw badawczych okrelajcych sytuacj osb starszych. Rzecznik zwrcia si z prob o poinformowanie, czy planowane s dalsze prace nad "Informacj" tak, aby uczyni zado nie tylko odpowiednim wytycznym ONZ, ale take w celu wypracowania dokumentu krajowego wskazujcego na przyjte priorytety w szeroko rozumianej polityce spoecznej. Minister Pracy i Polityki Spoecznej w odpowiedzi poinformowa 729, e resort pracy dooy wszelkich stara, by informacje podawane w "Informacji na temat podejmowanych w Polsce dziaa na rzecz osb starszych - realizacja Madryckiego planu dziaania na rzecz osb starszych" byy moliwie wyczerpujce, nie mg jednak wykroczy poza dane i oceny przekazane przez resorty oraz wynikajce z innych materiaw bdcych w dyspozycji resortu pracy. Europejska Komisja Gospodarcza ONZ, dla ktrej opracowanie zostao przygotowane, nie zgosia adnych uwag ani prb o dodatkowe informacje. Na podstawie informacji dotyczce przekazane przekazanych przez pastwa czonkowskie rozwiza celem EKG i ONZ sekretariat tej instytucji przygotuje raport przegldowy. Postulaty przeprowadzenia zostan bada, zmiany polityki adresowanej do osb starszych, zawarte w wystpieniu Rzecznika, waciwym resortom, odpowiedniego wykorzystania. c) Rozwizywanie stosunku pracy z pracownikami w zwizku z osigniciem wieku emerytalnego i nabyciem uprawnie do emerytury Badajc pragmatyki pracownicze w zakresie przyjtych w nich przepisw dotyczcych rozwizywania stosunkw pracy z pracownikami
729

Pismo z 7 grudnia 2011 r.

342

w zwizku z osigniciem wieku emerytalnego i nabyciem uprawnie do emerytury, Rzecznik powzia wtpliwo co do ich zgodnoci z dyrektyw Rady UE 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiajc oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Wtpliwoci Rzecznika budzi art. 71 ust. 2 pkt 1 ustawy o subie cywilnej 730, zgodnie z ktrym "rozwizanie stosunku pracy z urzdnikiem suby cywilnej moe nastpi, z zachowaniem trzymiesicznego okresu wypowiedzenia, w razie osignicia wieku 65 lat, jeeli okres zatrudnienia umoliwia mu uzyskanie prawa do emerytury". Konieczna jest zasadnicza zmiana regulacji prawnych zbienych z powyszym przepisem. Tym bardziej, e w wietle tej regulacji osignicie wieku 65 lat, przy spenieniu pozostaych warunkw, umoliwia pracodawcy rozwizanie stosunku pracy z urzdnikiem mianowanym, podczas gdy z pracownikiem umownym, ktry naby prawo do wiadcze emerytalnych, rozwizanie stosunku pracy w drodze wypowiedzenia tylko z powodu osignicia wieku emerytalnego i nabycia tego prawa, nie stanowi uzasadnionej przyczyny wypowiedzenia. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 731 do Prezesa Rady Ministrw z prob o przeanalizowanie przedstawionego problemu i ewentualne spowodowanie zmian polegajcych na rezygnacji z przepisw umoliwiajcych rozwizywanie stosunkw pracy wycznie z powodu osignicia wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury, jeli w konkretnym przypadku nie jest to wyranie uzasadnione okrelonymi celami polityki zatrudnienia przyjtej przez pastwo. W odpowiedzi na to pismo Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw przesa wystpienie Rzecznika do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej kierujc je jednoczenie do wiadomoci Szefa Suby Cywilnej, Sekretarza Stanu ds. Europejskich w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz Rzecznika. W odpowiedzi, Minister Pracy i Polityki Spoecznej przekaza pismo Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrw wraz z wystpieniem Rzecznika wg. rozdzielnika do wszystkich Ministrw z prob o przeanalizowanie
730 731

Ustawa z 21 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1505, z pn. zm.). RPO-687391-III/11 z 8 grudnia 2011 r.

343

pragmatyk

pracowniczych

bdcych

we

waciwoci

Ministrw

przedstawienie oceny pod ktem zgodnoci z dyrektyw 2000/78/WE co do moliwoci dalszego utrzymywania zawartych w nich regulacji w terminie do 31 stycznia 2012 r. W chwili obecnej Rzecznik oczekuje zatem na wyniki przeprowadzonej oceny analizowanego problemu. d) Naruszenie zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu Na podstawie skargi 732 osoby zatrudnionej w firmie zajmujcej si ochron osb i mienia, Rzecznik zainteresowaa si problemem treci ogosze o zamwieniach publicznych, ktre mog skutkowa naruszeniem zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu. Z treci skargi wynikao, e skarcy, zatrudniony w firmie zajmujcej si ochron obiektw centralnej instytucji pastwowej, obawia si utraty zatrudnienia. Instytucja ta, w ogoszeniu o zamwieniu publicznym na usugi okrelia, e wykonawca winien udokumentowa, e dysponuje lub bdzie dysponowa osobami w wieku do 45 lat, ktre bd uczestniczy w wykonywaniu zamwienia. Z wyjanie przedstawionych Rzecznikowi wynikao, e w niniejszej sprawie chodzio o takie doprecyzowanie warunkw udziau w postpowaniu przetargowym, aby zapewni pene bezpieczestwo i skuteczno wiadczonej usugi, m.in. dokumentw skadowanych w archiwum centralnej instytucji pastwowej, zawierajcych klauzule bezpieczestwa. Z dalszych wyjanie tego organu wynikao, e zamawiana usuga ochrony nie dotyczy dozoru lecz ochrony, a tylko dozr moe by wykonywany przez osoby bez ogranicze wiekowych, a ponadto obowizujce przepisy nie zabraniaj swobodnego (w granicach prawa) okrelania warunkw wiadczenia nabywanych usug. Zdaniem Rzecznika wyjanienia te pozostaj w sprzecznoci nie tylko z ustaw o ochronie osb i mienia 733, ale przede wszystkim ze wzgldu na pojmowanie swobody okrelania warunkw wiadczenia nabywanych usug. Zawarte w ogoszeniu o zamwieniu publicznym
732 733

RPO-686444-III/11 z 14 padziernika 2011 r. Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005r., Nr 145, poz. 1221 ze zm.).

344

sformuowanie wskazuje, e podmiot gospodarczy ubiegajcy si o wiadczenie usugi w zakresie ochrony osb i mienia, powinien zatrudnia wycznie osoby w okrelonych granicach wiekowych. Moe to skutkowa podejmowaniem przez pracodawcw dziaa w zakresie nawizania i rozwizania stosunku pracy lub warunkw zatrudnienia, naraajcych ich na zarzut naruszenia zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu. swobody Majc powysze w na wzgldzie, Rzecznik prowadzi warunkw postpowanie ukierunkowane na zmian stanowiska organu w zakresie okrelania postpowaniu przetargowym zatrudniania, ktre powinny spenia podmioty gospodarcze zajmujce si ochron osb i mienia. e) Odmowa wydania karty kredytowej osobie starszej Do Rzecznika wpyna skarga, dotyczca odmowy wydania mu przez bank karty kredytowej w trakcie zakadania lokaty w zwizku z faktem ukoczenia przez skarcego 70 roku ycia. Wnioskodawca doda rwnie, e bank odmwi moliwoci wykorzystania rodkw zgromadzonych na lokacie na obsug ewentualnego zaduenia. W ocenie skarcego takie dziaanie banku stanowi dyskryminacj ze wzgldu na wiek. Majc powysze na wzgldzie, Rzecznik zwrcia si 734 do banku o zbadanie przedstawionego problemu dotyczcego nierwnego traktowania ze wzgldu na wiek klientw banku oraz wskazanie podstawy prawnej odmownych decyzji w zakresie kart kredytowych. W odpowiedzi 735 bank, zasaniajc si tajemnic bankow, odmwi Rzecznikowi udzielenia wyjanie w nadesanej sprawie. Rzecznik zakwestionowaa to stanowisko i w ponownym wystpieniu do banku zada nadesania informacji w sprawie obowizujcej praktyki w zakresie wydawania kart kredytowych osobom powyej 70 roku ycia. Odpowiadajc na ostatnie pismo Rzecznika, bank wskaza, e przesank

734 735

RPO-670424-V/11 z 28 lipca 2011 r. Pismo z 18 sierpnia 2011 r.

345

uzasadniajc wydanie karty kredytowej jest posiadanie przez klienta zdolnoci kredytowej, a nie jego wiek. Nadto bank poinformowa, e w chwili obecnej nie posiada w swojej ofercie moliwoci zabezpieczenia kredytu w postaci zaoonej lokaty. Wyjanienia te budz niepokj Rzecznika i dlatego sprawa poddawana jest dalszej analizie w Biurze RPO.
4. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na pe

a) Zrnicowanie ze wzgldu na pe opat za wstp na mecze pikarskie Ze skarg kierowanych do Rzecznika wynika, e w celu zwikszenia liczby kobiet zainteresowanych udziaem w organizowanych przez kluby pikarskie imprezach sportowych wprowadzane s specjalne ulgi na bilety wstpu dla kobiet. Takie dziaania, z punktu widzenia regulacji konstytucyjnych, a take ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania, zwaszcza jeli maj charakter utrwalonej praktyki, budz zastrzeenia Rzecznika. Majc na uwadze podstawowe cele Ekstraklasy S.A., do ktrych m.in. naley organizacja, rozwj oraz popularyzacja i budowanie dobrego wizerunku piki nonej w Polsce, a take napywajce do Rzecznika Praw Obywatelskich skargi kibicw pikarskich dotyczce stosowania przez niektre kluby pikarskie, zdaniem skarcych, praktyk dyskryminacyjnych ze wzgldu na pe, Rzecznik zwrcia si 736 do Prezesa Zarzdu Ekstraklasa S.A. z prob o zajcie stanowiska w przedstawionej sprawie. W odpowiedzi Prezes Zarzdu Ekstraklasa S.A. poinformowa 737, e w ocenie Ekstraklasy S.A. obecne dziaania klubw pikarskich, o ktrych mowa w wystpieniu Rzecznika, nie stanowi praktyk dyskryminujcych. Zgodnie z wieloletni praktyk poszczeglne kluby, w tym uczestniczce w rozgrywkach ligi zawodowej, stosuj zniki dla kobiet. Celem tych dziaa jest zachcenie kobiet, a nastpnie caych rodzin do przychodzenia na stadiony pikarskie. Decyzje o wprowadzeniu zniek dla
736 737

RPO-668463-I/11 z 21 kwietnia 2011 r. Pismo z 17 maja 2011 r.

346

kobiet

podejmowane wpyww zmiany

przez

niezalene

podmioty

gospodarcze, imprez

stanowice spki akcyjne, ktre dobrowolnie ograniczaj moliwo uzyskania masowych, celem kultury zwikszenia widowni oraz bezpieczestwa wikszego zapenienia

stadionw, wynajmowanych od wacicieli na zasadach komercyjnych. b) Zwolnienie od zaj subowych funkcjonariuszy Policji z tytuu opieki nad dzieckiem Rzecznik zwraca si w 2008 r. do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie zwolnienia od zaj subowych funkcjonariuszy Policji (mczyzn) w wymiarze dwch dni z tytuu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Minister zobowiza si do uwzgldnienia propozycji Rzecznika w pracach nad ustaw o Policji 738. Zgodnie z treci przepisw ustawy o Policji policjantowi przysuguj uprawnienia pracownika zwizane z rodzicielstwem okrelone w Kodeksie pracy 739, jeeli przepisy ustawy o Policji nie stanowi inaczej. Jeli oboje rodzice lub opiekunowie s funkcjonariuszami, z uprawnie moe korzysta tylko jedno z nich. Tymczasem w niezmienionym ksztacie pozostaje 8 rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych praw i obowizkw oraz przebiegu suby policjantw 740. Zgodnie z tym przepisem policjantce wychowujcej przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysuguje w cigu roku zwolnienie od zaj subowych w wymiarze 2 dni. Jeli oboje rodzice peni sub w Policji, z uprawnienia, moe korzysta jedno z nich. Warunkiem otrzymania zwolnienia z zaj subowych przez funkcjonariusza-mczyzn jest pozostawanie w zwizku maeskim z osob, ktra peni sub w Policji, wzgldnie funkcjonariusz musi by jedynym opiekunem dziecka w wieku do 14 lat. Powyszy przepis, pozostajcy w sprzecznoci z rozwizaniem zawartym w ustawie o Policji, w dalszym cigu budzi wtpliwoci z punktu widzenia zasady rwnoci. W zwizku z

738 739 740

Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2011 r., Nr 287, poz. 1687, z pn. zm.). Ustawa z 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94, z pn. zm.). Rozporzdzenie z 2 wrzenia 2002 r. (Dz.U. Nr 151, poz. 1261).

347

powyszym, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrcia si 741 z prob do Ministra Spraw Wewntrznych o rozwaenie nowelizacji rozporzdzenia w celu zmiany opisanego stanu rzeczy. Minister podzieli 742 argumentacj Rzecznika wskazujc, e kademu policjantowi (tak kobiecie, jak i mczynie) wychowujcemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysuguje w cigu roku kalendarzowego zwolnienie od zaj subowych w wymiarze 2 dni, z zachowaniem prawa do uposaenia, z tym zastrzeeniem, e jeeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka s policjantami, z uprawnienia powyszego korzysta moe tylko jedno z nich. Porwnujc aktualn regulacj zawart w ustawie o Policji oraz przepisy ww. rozporzdzenia, a take majc na uwadze zasad rwnoci, Podsekretarz Stanu podzieli zastrzeenia odnonie regulacji zawartych w 8 rozporzdzenia. Brak jest bowiem uzasadnienia dla odmawiania policjantom-mczyznom uprawnienia do zwolnienia od zaj subowych w wymiarze dwch dni w cigu roku z tytuu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Majc powysze na uwadze, w resorcie spraw wewntrznych podjto dziaania zmierzajce do zmiany przepisw rozporzdzenia w sprawie szczegowych praw i obowizkw oraz przebiegu suby policjantw. c) Dyskryminacja kobiet w TOPR Rzecznik z urzdu podja spraw dyskryminacji kobiet w

Tatrzaskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. Z uzyskanych przez Rzecznika informacji wynika, e Zarzd TOPR nie wyrazi zgody na przyjcie kobiety na tzw. sta kandydacki. Uwag Rzecznika zwrci ponadto fakt, e od 32 lat adna kobieta nie zoya lubowania na ratownika TOPR. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 743 do Zarzdu TOPR z prob o udzielenie wyjanie na temat stosowanej polityki

741 742 743

RPO-682197-III/11 z 25 listopada 2011 r. Pismo z 25 stycznia 2012 r. RPO-688195-XVIII/11 z 11 stycznia 2011 r.

348

przyjmowania chtnych do odbycia stau kandydackiego, w szczeglnoci o wskazanie przyczyn odmowy przyjcia na sta kobiety. Postpowanie wyjaniajce jest w toku.
5. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn lub tosamo pciow

a) Granice wolnoci sowa w kontekcie wypowiedzi posw na Sejm RP Skargi wniesione przez Polskie Towarzystwo Prawa

Antydyskryminacyjnego oraz Kampani Przeciw Homofobii zwrciy uwag Rzecznika na problem granic wolnoci sowa w kontekcie wypowiedzi posw na Sejm RP. Naturaln granic wolnoci sowa jest godno innych osb. Skargi dotyczyy wypowiedzi posa na Sejm RP, wiadczcej o lekcewaeniu problemu dyskryminacji osb homoseksualnych. Kwestia odpowiedzialnoci za sowo w przypadku parlamentarzystw jest szczeglnie istotna. Jak zauway w swoim wyroku 744 Europejski Trybuna Praw Czowieka, polityk korzystajc z wolnoci wypowiedzi musi liczy si z tym, e jego opinia zostanie potraktowana jako stanowisko wadz publicznych. W zwizku z powyszym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrcia si 745 do Marszaka Sejmu RP z prob o wyjanienie, czy Sejm podj regulaminowe rodki wyjaniajce, majce na celu zbadanie, czy wypowied, o ktrej mowa w wystpieniu, nie stanowi naruszenia Zasad Etyki Poselskiej. W odpowiedzi Marszaek Sejmu RP poinformowa 746, e wystpienie Rzecznika zostao przekazane do Komisji Etyki Poselskiej. Pose, udzielajc wyjanie na forum Komisji, przeprosi za swoj wypowied, oraz zapewni, e jeeli w przyszoci bdzie mie miejsce podobna sytuacja zoy mandat poselski. Ponadto, decyzj sdu koleeskiego, pose zosta usunity z klubu poselskiego, a reakcja mediw i rodowisk spoecznych dowioda, e podobne wypowiedzi nie s tolerowane w dyskursie publicznym. W zwizku z powyszym Komisja Etyki Poselskiej odstpia od ukarania posa.
744 745 746

Wyrok z 3 maja 2007 r., Bczkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 1543/06. RPO-667179-I/11 z 3 marca 2011 r. Pismo z 19 marca 2011 r.

349

b) Apelacja Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie rejestracji kolejnych symboli Narodowego Odrodzenia Polski Rzecznik skierowaa apelacj 747 od postanowienia Sdu Okrgowego w dotyczcego rejestracji kolejnych symboli "Narodowego Odrodzenia Polski". Zdaniem Rzecznika, Sd Okrgowy dokonujc wpisu do ewidencji symboli graficznych przekroczy granice swobodnej oceny dowodw, w oparciu o opini biegych zawierajc Rzecznik bdy uznaa merytoryczne. Za naruszajc porzdek prawny

rejestracj, jako symbolu graficznego partii, znaku ktry w istocie nie suy identyfikacji tej partii, lecz stanowi manifestacj pogldw jej przedstawicieli (przybierajc dodatkowo bulwersujc form) o innych grupach spoecznych. Taka sytuacja ma za miejsce w odniesieniu do symbolu "zakaz pedaowania". W tym kontekcie Rzecznik wskazaa, e prowadzona przez sd ewidencja partii politycznych suy celom porzdkowym, a nie rejestracji katalogu prawnie chronionych w przestrzeni publicznej pogldw i wypowiedzi. W opinii Rzecznika taka praktyka sdu, moe doprowadzi do wystpowania tzw. "efektu mrocego" w debacie publicznej, wynikajcego z niepewnoci co do moliwoci uycia w stosunku do osb korzystajcych z wolnoci sowa, dodatkowego, nieprzewidzianego przez ustawodawc w tym kontekcie rodka ochrony prawnej. Sd Apelacyjny postanowieniem z dnia 13 stycznia 2012 r. przychyli si do stanowiska Rzecznika, uchyli zaskarone postanowienie i przekaza spraw do ponownego rozpoznania Sdowi Okrgowemu. c) Zawiadczenia dotyczce stanu cywilnego wydawane osobom chccym zawrze zwizek maeski za granic Z kierowanych do Rzecznika skarg wynika, e urzdy stanu cywilnego nie wydaj zawiadczenia dotyczcego stanu cywilnego osobom chccym zawrze zwizek maeski za granic, ktry w wietle prawa polskiego jest niedopuszczalny. Przepis art. 71 ustawy - Prawo o
747

RPO-689086-I/11 z 28 listopada 2011 r.

350

aktach stanu cywilnego 748 stanowi, i obywatel polski lub zamieszkay w Polsce cudzoziemiec zawrze nie majcy obywatelstwa za granic adnego moe pastwa otrzyma zamierzajcy maestwo

zawiadczenie stwierdzajce, e zgodnie z prawem polskim moe on zawrze maestwo. Zgodnie z 19 rozporzdzenia 749 Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie szczegowych zasad sporzdzania aktw stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksig stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorw aktw stanu cywilnego, ich odpisw, zawiadcze i protokow, powysze zawiadczenie sporzdza si wedug wzoru stanowicego zacznik do rozporzdzenia. Oprcz danych osoby zamierzajcej zawrze maestwo za granic, wzr zawiadczenia wymienia "dane o osobie, z ktr wyej wymieniona osoba zamierza zawrze zwizek maeski." Jako dane wskazano nazwisko i imi (imiona) oraz obywatelstwo. Zdaniem Rzecznika tego rodzaju wzr zawiadczenia jest sprzeczny nie tylko z wymogami ustawy, ale przede wszystkim z zasad demokratycznego pastwa prawnego. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 750 do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z prob o podjcie prac majcych na celu zmian wzoru zawiadczenia, w ten sposb, aby nie zawierao ono danych osoby, z ktr wnioskodawca zamierza zawrze zwizek maeski. Minister w odpowiedzi wyjani 751, e w Ministerstwie podjto dziaania zmierzajce do zmiany obowizujcego wzoru zawiadczenia o zdolnoci prawnej do zawarcia maestwa za granic. Proponowana zmiana ma na celu danych umoliwienie dotyczcych wydawania przyszego zawiadczenia wspmaonka stwierdzajcego zdolno prawn do zawarcia maestwa za granic niezawierajcego wnioskodawcy. Uzasadnieniem dla przyjcia powyszego rozwizania jest fakt, e zdolno zawarcia zwizku maeskiego odnosi si jedynie do osoby, ktra zamierza zawrze maestwo za granic. Oznacza to, e rola
748 749 750 751

Ustawa z 29 wrzenia 1980 r. (Dz.U. z 2011 r., Nr 212, poz. 1264). Rozporzdzenie z 26 padziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 136, poz. 884, z pn. zm.). RPO-660930-I/10 z 15 marca 2011 r. Pismo z 12 kwietnia 2011 r.

351

kierownika urzdu stanu cywilnego czy konsula RP ograniczy si powinna do zbadania tych elementw, ktre w wietle prawa polskiego wymagane s do stwierdzenia, e maestwo moe by zawarte przez wnioskujc osob. d) Brak przepisw regulujcych kwestie zmiany danych osobowych w wiadectwie pracy, w sytuacji zmiany pci przez byego pracownika W trakcie spotkania Rzecznika ze rodowiskami LGBT,

przedstawiciele Fundacji "Trans-Fuzja" poinformowali Rzecznika, i w ocenie Fundacji osoby transpciowe s dyskryminowane na rynku pracy, gdy brak jest przepisw nakazujcych byym pracodawcom wymian wiadectw pracy w zwizku ze zmian danych osobowych (imi, imiona oraz nazwisko) przez osoby, wobec ktrych zapado orzeczenie sdowe w sprawie zmiany pci. Zdaniem przedstawicieli Fundacji przepisy prawa pracy 752 powinny przewidywa moliwo zmiany danych osobowych w wiadectwach pracy osb, ktre zmieniy pe i uzyskay stosowne orzeczenie sdowe. Brak takiego uregulowania stawia osoby transpciowe w niekorzystnej sytuacji przez w trakcie prowadzenia gdy osoby te postpowa najczciej kwalifikacyjnych pracodawcw,

dysponuj wiadectwami szkolnymi i dyplomami ukoczenia szk wyszych ze zmienionymi danymi osobowymi oraz wiadectwami pracy, w ktrych zawarte s ju nieaktualne dane osobowe. Ujawnienie wczeniejszej tosamoci osoby posiadajcej orzeczenie sdowe w sprawie zmiany pci moe te rodzi niepotrzebne konflikty w miejscu pracy (dyskryminacja, mobbing). Rzecznik Praw Obywatelskich, majc powysze na wzgldzie, wystpia 753 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie braku przepisw regulujcych kwestie zmiany danych osobowych w wiadectwie pracy, w sytuacji zmiany pci przez byego pracownika. Minister obowizujcych
752 753 754

wyjania 754, rozwiza

po

wnikliwym w zakresie

przeanalizowaniu poruszonym w

prawnych

Rozporzdzenie z 15 maja 1996 r. (Dz.U. Nr 60, poz.281, z pn.zm.). RPO-673031-III/10 z 26 kwietnia 2011 r. Pismo z 7 czerwca 2011 r.

352

wystpieniu Rzecznika, uznaa za zasadne przeprowadzenie dodatkowych konsultacji z waciwymi ministerstwami, tj. Ministerstwem Spraw Wewntrznych i Administracji, a take Ministerstwem Sprawiedliwoci, celem uzyskania jednoznacznych opinii niezbdnych do odniesienia si do postulatu Fundacji "Trans - Fuzja" dotyczcego stworzenia podstaw prawnych do zmiany danych osobowych w wiadectwach pracy osb, ktre zmieniy pe i uzyskay w tej sprawie orzeczenie sdowe. Rzecznik ponownie zwrcia si 755 do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w powyszej sprawie z prob o przedstawienie stanowiska w sprawie wprowadzenia stosownych zmian legislacyjnych. Minister w odpowiedzi wskaza 756, e skierowano do uzgodnie wewntrzresortowych projekt zaoe do projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektrych innych ustaw. Przedmiotowy dokument obejmuje take propozycje zmian w przepisach dotyczcych treci wiadectw pracy, zasad prostowania i zmiany treci tych dokumentw oraz sposobu wydawania wiadectw pracy. Jednoczenie Minister poinformowa, e przedstawiony przez Rzecznika postulat bdzie rozwaany w trakcie prac legislacyjnych. e) Prawna droga zmiany pci metrykalnej Rzecznik podja spraw prawnej drogi zmiany pci metrykalnej. Obecnie jedyn podstaw prawn dania zmiany pci jest powdztwo oparte na art. 189 k.p.c 757. Uruchomione zostaje w ten sposb postpowanie, w ktrym osoba dajca ustalenia musi pozywa swoich rodzicw, a gdy ci nie yj, ustanowionych w ich miejsce kuratorw. Z kierowanych do Rzecznika skarg wynika, e proces z udziaem najbliszych powoduje ogromne spustoszenie emocjonalne u stron. W ocenie Rzecznika konieczne jest uchwalenie kompleksowego aktu prawnego dotyczcego osb transseksualnych. Za najbardziej podane naleaoby uzna stworzenie regulacji umoliwiajcej dokonanie zmiany

755 756 757

RPO-673031-III/10 z 12 sierpnia 2011 r. Pismo z 9 listopada 2011 r. Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pn. zm.).

353

pci metrykalnej na podstawie owiadczenia transseksualisty popartego dwoma opiniami waciwych lekarzy, na wzr rozwiza brytyjskich. Naleaoby take uregulowa skutki w sferze rodzinno-prawnej osoby transseksualnej, kwesti wymiany dokumentw, moliwo refundacji kosztw przebytych zabiegw, jak te wprowadzi swoisty kontratyp uchylajcy bezprawno dokonywanych zabiegw chirurgicznych. Do czasu wydania kompleksowej regulacji konieczne jest niezwoczne wprowadzenie do polskiego prawa przepisw wyranie regulujcych problem zmiany pci. Najwaciwszym rozwizaniem byoby skorzystanie z instytucji sprostowania aktu urodzenia, poniewa rozstrzygnicie zapada w trybie postpowania nieprocesowego. W zwizku z powyszym, Rzecznik wystpia 758 do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie potrzeby przyjcia kompleksowego aktu prawnego dotyczcego osb transpciowych oraz pilnej interwencji ustawodawcy w zakresie trybu prawnej zmiany pci metrykalnej. Minister w odpowiedzi 759 podzieli pogld wyraony w wystpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich, e dotychczas uksztatowana w drodze orzecznictwa sdowego praktyka zmiany pci przy wykorzystaniu instrumentw cywilnoprawnych jest obarczona wieloma mankamentami i nie rozstrzyga wszystkich kwestii zapewniajcych zgodno dziaa towarzyszcych procedurom medycznym, z obowizujcym porzdkiem prawnym. Niewtpliwie zachodzi konieczno rozwizania tego zagadnienia na drodze regulacji publicznoprawnej, poprzez opracowanie i uchwalenie aktu prawnego, ktry w kompleksowy sposb unormowaby sytuacj osb transseksualnych. Uzasadnione zespou do wydaje spraw si ponadto utworzenie midzyresortowego opracowania

stosownych rozwiza prawnych w omawianym zakresie. Sprawa ta jest monitorowana przez Rzecznika.

758 759

RPO-673031-I/10 z 1 sierpnia 2011 r. Pismo z 22 wrzenia 2011 r.

354

f) Odmowa objcia ubezpieczeniem partnera z yciowego Do Rzecznika wpyna skarga dotyczca odmowy objcia przez towarzystwo ubezpiecze ochron ubezpieczeniow osb pozostajcych w zwizku jednopciowym. Skarcy wskaza, e zapisy oglnych warunkw ubezpieczenia odnoszce si do grupowego ubezpieczenia na ycie wykluczaj moliwo objcia ochron ubezpieczeniow partnerw pozostajcych w zwizkach jednopciowych. W zwizku z powyszym, Rzecznik zwrcia si 760 do towarzystwa ubezpiecze o nadesanie informacji o sposobie zaatwienia nadesanej skargi. Z otrzymanej odpowiedzi 761 wynikao, i oglne warunki grupowego ubezpieczenia, stosowane przez ubezpieczyciela, przewiduj i partnerem objtym ochron ubezpieczeniow, moe by tylko osoba pci odmiennej, pozostajca z ubezpieczonym w zwizku pozamaeskim i prowadzca z nim wsplne gospodarstwo domowe. Ponadto towarzystwo ubezpiecze poinformowao, e podjto decyzj o odstpieniu od zapisw OWU i udzielono ochrony ubezpieczeniowej zainteresowanym osobom.
6. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na religi, wyznanie lub wiatopogld

a) Organizacja lekarskiego egzaminu pastwowego dla wiernych Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego Do Rzecznika napywaj skargi od wiernych Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego, w ktrych podnoszona jest sprawa organizowania lekarskiego egzaminu pastwowego wycznie w sobot. W opinii Ministerstwa Zdrowia organizowanie egzaminw w dniu stanowicym wito religijne dla okrelonej grupy wiernych, bez moliwoci ich organizacji w innym dniu, nie stanowi naruszenia konstytucyjnej zasady wolnoci sumienia i religii oraz swobody praktykowania swojej religii. Rzecznik pismach nie podziela tego stanowiska, w czemu da na wyraz w korespondencji kierowanej wczeniej do Ministra Zdrowia. W swoich Rzecznik wskazywaa szczeglnoci przepisy

760 761

RPO-677931-V/11 z 11 sierpnia 2011 r. Pismo z 15 wrzenia 2011 r.

355

rozporzdzenia 762 Ministra Zdrowia w sprawie stau podyplomowego lekarza i lekarza stomatologa, ktre (w wczesnym brzmieniu) stanowiy jednoznacznie, e w innych uzasadnionych przypadkach uniemoliwiajcych przystpienie do egzaminu w wyznaczonym terminie dyrektor Centrum Egzaminw Medycznych, w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw zdrowia, moe wyznaczy dodatkowy termin przeprowadzenia egzaminu, okrelajc jednoczenie miejsce jego przeprowadzenia". W wyniku nowelizacji tego rozporzdzenia skrelono jednak przepis o moliwoci wyznaczania dodatkowego terminu LEP. W zwizku z powyszym Rzecznik Praw Obywatelskich wystpia 763 do Ministra Zdrowia o rozwaenie przywrcenia moliwoci organizowania LEP w innym terminie ni sobota dla osb uznajcych sobot za dzie witeczny. Minister Zdrowia w odpowiedzi poinformowa 764, e obowizujcy przepis rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie stau podyplomowego lekarza i lekarza dentysty stanowi, e Lekarski Egzamin Pastwowy oraz Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Pastwowy odbywaj si jednoczenie w caym kraju (nie s przewidziane w tej kwestii wyjtki). Jednoczenie zapewni, e Ministerstwo Zdrowia w porozumieniu z Dyrektorem CEM dooy wszelkich stara, aby egzaminy te organizowane byy (w miar moliwoci organizacyjno-technicznych) w innym dniu ni sobota. Obecnie trwaj prace nad zmian systemu ksztacenia podyplomowego lekarzy i lekarzy dentystw w Polsce, co w perspektywie czasowej przyniesie likwidacj LEP/LDEP i wprowadzenie Lekarskiego Egzaminu Kocowego (LEK) oraz Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Kocowego (LDEK). b) Nauczanie w szkoach religii i etyki W roku 2011 Rzecznik kontynuowaa dziaania zwizane z

nauczaniem w szkoach religii i etyki. W wystpieniach do Ministerstwa

762 763 764

Rozporzdzenie z 24 marca 2004 r. (Dz.U., Nr 57, poz. 553, z pn. zm.). RPO-560379-I/07 z 20 stycznia 2011 r. Pismo z 18 lutego 2011 r.

356

Edukacji Narodowej 765 przejawiaa zainteresowanie praktyczn realizacj wyroku Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu w sprawie Grzelak przeciwko Polsce766 i dziaaniami resortu edukacji zmierzajcymi do jego wykonania. W tym aspekcie Rzecznik m.in. monitorowaa postp uzgodnie pomidzy Ministerstwem Edukacji Narodowej a Ministerstwem Spraw Zagranicznych w sprawie wykonania przez Polsk wyroku Trybunau. Do Rzecznika wpyway take skargi indywidualne dotyczce niewaciwej organizacji lekcji religii lub etyki w szkoach publicznych. Kady taki przypadek by przez Rzecznika wyjaniany bezporednio z dyrekcj danej placwki owiatowej lub kuratorium owiaty 767.
7. Inne wystpienia Rzecznika w zakresie przeciwdziaania dyskryminacji

a) Prowadzenie statystyk dotyczcych narusze zasady rwnego traktowania W dniu 1 stycznia 2011 r. wesza w ycie ustawa o wdroeniu niektrych traktowania ycia przepisw
768

Unii

Europejskiej

zakresie

rwnego

, ktrej uchwalenie powinno przyczyni si do wzmocnienia oraz zapewni podmiotom dyskryminowanym

przestrzegania zasady rwnego traktowania w poszczeglnych aspektach spoecznego odpowiednie rodki ochrony. W obecnym stanie prawnym, w ocenie Rzecznika, niezbdne jest prowadzenie statystyk spraw, w ktrych zarzucono nierwne traktowanie. Poza danymi ilociowymi powinny by gromadzone dane odnoszce si do podstaw dyskryminacji (przesanki nierwnego traktowania, jak np. pe czy wiek) oraz obszaru, w ktrym wystpio zdarzenie (np. sfera zatrudnienia, dostpu do opieki zdrowotnej, edukacji). W zwizku z powyszym Rzecznik zwrcia si 769 do Ministra Sprawiedliwoci o poinformowanie, czy Ministerstwo

765 766

767 768 769

RPO-601727-I/08 z 10 kwietnia 2010 r. i z dnia 9 lipca 2010 r. Wyrok Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu z dnia 15 czerwca 2010 r. w sprawie Grzelak przeciwko Polsce (skarga nr 7710/02). Np.:RPO-685979-XVIII/11 z 6 padziernika 2011 r. Ustawa z 3 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 254, poz. 1700). RPO-666593-I/11 z 21 lutego 2011 r.

357

Sprawiedliwoci prowadzi lub planuje prowadzi monitoring postpowa sdowych o naruszenie zasady rwnego traktowania. Minister Sprawiedliwoci w odpowiedzi poinformowa 770, e w Ministerstwie gromadzone s dane o ewidencji spraw w sdach rejonowych i okrgowych o odszkodowanie z tytuu naruszenia zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu kobiet i mczyzn, a take o odszkodowanie w zwizku z molestowaniem seksualnym w miejscu pracy. Wejcie w ycie ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej Ministerstwo w zakresie rwnego traktowania dziaania spowodowao, skierowane e na Sprawiedliwoci podjo

poszerzenie katalogu zbieranych danych, polegajce na wprowadzeniu do wzorw formularzy sprawozdawczych zapisw o ewidencji spraw cywilnych o odszkodowania za naruszenie praw do rwnego traktowania. Ponadto, do sprawozdania statystycznego w sprawach karnych zostanie wprowadzony dzia, w ktrym sdy bd wykazyway dane o czynach karalnych popenionych z pobudek naruszajcych zasady rwnego traktowania ze wzgldu na pe, ras, pochodzenie etniczne, narodowo, religi, wyznanie, wiatopogld, niepenosprawno, wiek lub orientacj seksualn. b) Dziaania podejmowane przez organy administracji rzdowej na rzecz przestrzegania zasady rwnego traktowania Rzecznik skierowaa wystpienie 771 do Penomocnika Prezesa Rady Ministrw ds. Przeciwdziaania Wykluczeniu Spoecznemu, Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania oraz do Penomocnika Rzdu do Spraw Osb Niepenosprawnych w sprawie dziaa podejmowanych przez organy administracji traktowania. Penomocnik Prezesa Rady Ministrw ds. Przeciwdziaania Wykluczeniu Spoecznemu w odpowiedzi poinformowa 772, i podj si
770 771 772

rzdowej

na

rzecz

przestrzegania

zasady

rwnego

Pismo z 30 marca 2011 r. RPO-682911-I/11 z 12 wrzenia 2011 r. Pismo z 13 padziernika 2011 r.

358

zadania stworzenia szerokiego programu aktywizacji osb starszych. Planowane jest zagwarantowanie w budecie na rok 2012 kwoty na wsparcie ruchu Uniwersytetw Trzeciego Wieku. Ide tego programu jest wzbogacenie oferty funkcjonujcych Uniwersytetw Trzeciego Wieku oraz zwikszenie ich liczby z ok. 300 do poziomu pokrywajcego ich dziaalnoci co najmniej kady powiat w kraju. Z inicjatywy Penomocnika przeprowadzono akcj pod nazw "60+kultura", majc na celu jak najszersze udostpnienie oferty kulturalnej dla osb starszych, gwnie poprzez obnienie bd zniesienie opaty za bilet wstpu na wydarzenia refundacj kulturalne. budetow. w Planowane Podjto celu jest przygotowanie dziaania na programu osb cyklicznej organizacji tego typu przedsiwzi wraz z czciow take rzecz niepenosprawnych podniesienia wysokoci wiadczenia

pielgnacyjnego. Kolejnym elementem dziaa jest koordynacja akcji "Dostpna Polska" w celu stworzenia bazy danych miejsc dostpnych dla osb z dysfunkcjami ruchowymi. Program pilotaowy ma odby si w miastach - gospodarzach Turnieju Finaowego Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO2012. Ponadto przygotowywany jest program stypendialno-staowy dla wychowankw domw dziecka uzyskujcych penoletno. Spraw, ktra czy problematyk osb niepenosprawnych oraz dzieci jest zaangaowanie w koordynacj dziaa w zwizku z koncepcj wdroenia krajowego Programu Wczesnej Pomocy Dzieciom z zaburzeniami rozwoju do 7 roku ycia. Z inicjatywy Penomocnika podjto rwnie dziaania w sferze systemowych rozwiza problemu bezdomnoci, wraz z organizacjami pozarzdowymi dziaajcymi w tej sferze. Biuro Penomocnika Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania w odpowiedzi przedstawiajcej szczegowo dziaania podejmowane przez Penomocnika Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania poinformowao 773, e w ramach swoich zada Penomocnik w celu wczania problematyki przeciwdziaania dyskryminacji do procesu decyzyjnego Rzdu monitoruje, koordynuje i nadzoruje w imieniu Prezesa Rady Ministrw
773

Pismo z 23 listopada 2011 r.

359

dziaania

antydyskryminacyjne

poszczeglnych

ministerstw,

take

poprzez opiniowanie projektw aktw prawnych i innych dokumentw rzdowych w zakresie rwnego traktowania. Penomocnik realizuje rwnie zadania z zakresu upowszechniania wiedzy na temat rwnego traktowania waciwymi i przeciwdziaania organami Rzdu dyskryminacji, we wsppracy z administracji do Spraw publicznej, Osb organizacjami

pozarzdowymi i instytucjami. Penomocnik Niepenosprawnych poinformowa 774, e podejmowanie dziaa zmierzajcych do ograniczania skutkw niepenosprawnoci naley do zada powiatu. Penomocnik nadzoruje wykonanie zada wynikajcych z ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych. Osoba niepenosprawna moe ubiega si o dofinansowanie ze rodkw PFRON m.in. zaopatrzenia w sprzt rehabilitacyjny stosownie do potrzeb wynikajcych z niepenosprawnoci, a take likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu si i technicznych. Pomoc na rzecz osb niepenosprawnych i ich rodzin realizowana jest take ze rodkw PFRON w ramach programw celowych. Ponadto osoby niepenosprawne mog liczy na wsparcie udzielane w ramach projektw Poddziaania 1.3.6 Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013, ktrego beneficjentem systemowym jest PFRON. Wsparcie dotyczy aktywizacji zawodowej i integracji spoecznej osb niepenosprawnych z rzadko wystpujcymi projekt Sejmu dokumentu RP z dnia niepenosprawnociami pn. 1 "Informacja sierpnia Rzdu r. oraz RP Karta o niektrymi dziaaniach Praw Osb niepenosprawnociami sprzonymi. Penomocnik co roku przygotowuje podejmowanych w danym roku na rzecz realizacji postanowie uchway 1997 Niepenosprawnych" 775. Penomocnik przedstawi take dziaania, jakie podj w zakresie dostosowania oglnodostpnych budynkw ministerstw i urzdw centralnych do potrzeb osb osb niepenosprawnych w oraz promowania
774 775

zatrudniania

niepenosprawnych

rzdowej

Pismo z 20 padziernika 2011 r. Uchwaa z 1 sierpnia 1997 r. (M.P., Nr 50, poz. 475).

360

administracji publicznej. Rwnie z jego inicjatywy przygotowano w 2011 r. informacj o realizacji zada publicznych przez organizacje pozarzdowe spoeczestwie. B. Prowadzone przez Rzecznika badania i wydane sprawozdania w obszarze rwnego traktowania.
1. Przeciwdziaanie przemocy motywowanej ras, narodowoci lub pochodzeniem etnicznym

ukierunkowanych i

na

urzeczywistnienie dyskryminacji

praw

osb w

niepenosprawnych

zapobieganie

tych

osb

Na skutek powtarzajcych si incydentw o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym, Rzecznik Praw Obywatelskich przygotowaa raport pn. Zasada rwnego traktowania prawo i praktyka. Przeciwdziaanie przemocy motywowanej ras, narodowoci lub pochodzeniem etnicznym. Analiza i zalecenia. Opracowanie przedstawia zjawisko rasizmu w Polsce w wietle szeregu bada przeprowadzonych przez instytucje publiczne oraz organizacje pozarzdowe, a take dotychczasowe dziaania zmierzajce do przeciwdziaania temu narastajcemu problemowi. W wyniku przeprowadzonej analizy sformuowano nastpujce wnioski i rekomendacje: niezbdne jest stworzenie penej i jednolitej bazy rejestrujcej przestpstwa popenione na tle nienawici rasowej bd narodowociowej poprzez nawizanie cisej wsppracy w zakresie gromadzenia danych przez jak najwiksz liczb podmiotw, w tym zaangaowanych tematycznie organw administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwoci, innych instytucji publicznych oraz organizacji pozarzdowych. Ponadto konieczne jest prowadzanie cyklicznych bada, ktre przybliyyby rzeczywist skal zjawiska przemocy na tle rasowym w Polsce, co dawaoby wskazwki w zakresie organizacji dziaa pomocowych i prewencyjnych, a take podjcie dziaa majcych na celu upowszechnienie wiedzy nt. przestpstw dyskryminacyjnych penalizowanych w Kodeksie karnym tak, aby kada potencjalna ofiara przemocy bya wiadomy przysugujcych jej w tym zakresie rodkw ochrony.

361

Konieczna jest take kontynuacja szkolenia funkcjonariuszy sub pastwowych, w szczeglnoci policji, w zakresie odpowiedniej identyfikacji oraz reakcji na incydenty o charakterze rasistowskim czy ksenofobicznym oraz postpowania z cudzoziemcami. W trakcie takich szkole funkcjonariusze powinni mie bezporedni kontakt z osobami o innym pochodzeniu etnicznym czy narodowym, aby mie moliwo rozwijania swoich kompetencji kulturowych. W ocenie Rzecznika zalecane jest utrzymanie i doskonalenie przyjtych w organach cigania mechanizmw kontroli wewntrznej majcych na celu skuteczne ciganie i karanie sprawcw, a take uwraliwienie prewencyjne odpowiednie organw i wymiaru sprawiedliwoci wydawanych szkole na w dla znaczenie sprawach sdziw i edukacyjne

dyskryminacyjnych wyrokw karnych. W tym zakresie konieczne jest uksztatowanie programu prokuratorw, m.in.: - w zakresie waciwego stosowania prawa karnego we wskazanych wyej kategoriach spraw tak, by poprzez zastosowanie zrnicowanego katalogu kar i rodkw karnych poczonych ze szczeglnymi obowizkami dla skazanego osign optymalny efekt resocjalizacyjny, - uczulenie sdziw, e "przestpstwa z nienawici" nie s przestpstwami o niskiej szkodliwoci spoecznej czynu, - wskazywanie, e zawieszajc wykonanie orzeczonych kar sdy powinny (czego nie czyni) czciej zobowizywa skazanych np. do uczestnictwa w oddziaywaniach korekcyjno-edukacyjnych lub do powstrzymywania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, - wskazane byoby take czstsze orzekanie kary ograniczenia wolnoci (co sdy w tych sprawach stosuj rzadko) zwaszcza w poczeniu z orzeczeniem wobec skazanego obowizku pracy na cele spoeczne (np. sprawca dewastacji cmentarza ydowskiego zobowizywany byby do prac porzdkowych w podobnych miejscach pamici - dziaania resocjalizacyjne).

362

3. Dostpno infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnoci

Do Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane s liczne skargi w sprawie niewaciwego dostosowania obiektw infrastruktury publicznej do potrzeb osb z niepenosprawnociami. Majc powysze na uwadze, Rzecznik zdecydowaa si podda ten problem pogbionej analizie i w grudniu 2011 r. opublikowaa raport pn. Zasada rwnego traktowania prawo i praktyka. Dostpno infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnoci. Analiza i zalecenia. W przywoanym opracowaniu uwzgldniono badania i kontrole budynkw uytecznoci publicznej oraz innych obiektw infrastruktury przeprowadzone zarwno przez instytucje publiczne, jak i organizacje pozarzdowe. Opracowanie obrazuje jak znikomy procent infrastruktury publicznej w Polsce jest rzeczywicie dostpny dla osb niepenosprawnych. W zwizku z powyszym postuluje si przeprowadzenie szeregu zmian w sposobie wdraania zasady dostpnoci. Konieczne jest stosowanie uniwersalnego projektowania, ktre sprowadza si do takiego projektowania, by z danego produktu lub usugi moga korzysta jak najwiksza liczba uytkownikw, bez koniecznoci pniejszego ich dostosowywania do indywidualnych potrzeb. Dlatego tak wane jest, by dostpno bya brana pod uwag na etapie projektowania, a nie dopiero na etapie uytkowania budynkw. W ocenie Rzecznika istotna jest promocja wdraania uniwersalnego projektowania na uczelniach wyszych do programw nauczania wszystkich zawodw zajmujcych si grafik komputerow i rodowiskiem zabudowanym. Celowym wydaje si take rozwaenie wprowadzenia do ustawodawstwa normy prawnej statuujcej po stronie uytkownikw budynkw uytecznoci publicznej pierwotny (generalny) obowizek podjcia przez nich w okrelonym terminie zakrelonych prawem dziaa, majcych na celu likwidacj barier, w codziennej egzystencji osb niepenosprawnych. Wprowadzenie przyspieszy wprowadzenia adekwatnego likwidacj obowizku w prawnego integracji moe wydatnie osb barier spoecznej

niepenosprawnych. Stosownej analizie naley podda take mechanizm (bezwzgldnego egzekwowania) poszczeglnych obowizkw, majcych na celu dostosowanie budynkw do potrzeb osb

363

niepenosprawnych (urzeczywistnienie gwarancji ich dostpnoci), a take uniemoliwienie wstpnego odbioru inwestycji i dopuszczenia jej do uytkowania, jeli nie spenia ona wymogw dostpnoci dla osb niepenosprawnych. Wprowadzajc stosowny obowizek prawny naley te rozway zakrelenie podmiotom realnego terminu na jego wykonanie. C. Dziaalno Komisji Ekspertw, wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z organizacjami pozarzdowymi oraz inne dziaania spoeczne w obszarze rwnego traktowania. Rzecznik Praw Obywatelskich w 2011 r. powoaa trzy Komisje Ekspertw: ds. Migrantw, ds. Osb z Niepenosprawnociami oraz ds. Osb Starszych. S to ciaa doradcze, ktre tworz osoby z autorytetem w rnych dziedzinach ycia spoecznego, posiadajce dowiadczenie akademickie dziaalnoci lub praktyczne, najczciej wynikajce Do z aktywnej Komisji w organizacjach pozarzdowych. zada

Ekspertw naley merytoryczne wsparcie dziaa podejmowanych przez Zespoy w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich m.in. poprzez wskazywanie priorytetowych kierunkw dziaa oraz dostarczanie opinii w temacie biecych debat publicznych. Komisje Ekspertw wspieraj Rzecznika w realizacji jego ustawowych zada, w szczeglnoci w zakresie: monitoringu ochrony wolnoci i praw czowieka i obywatela w procesie stosowania prawa, a take przygotowania analiz i monitoringu rwnego traktowania osb i zakazu dyskryminacji ze wzgldu na wiek, niepenosprawno, pe, narodowo, pochodzenie etniczne i wyznanie. Eksperci przygotowuj m.in. wnioski de lege ferenda, uwagi i rekomendacje dotyczce obowizujcych lub projektowanych zmian aktw prawnych, propozycje zmian systemowych oraz tezy do wystpie Rzecznika. Na posiedzenia Komisji Ekspertw zapraszani s przedstawiciele urzdw administracji pastwowej, w celu wymiany informacji i pogldw w sprawach poruszanych przez poszczeglne Komisje. Dziaalno Komisji ma charakter spoeczny (eksperci nie s wynagradzani finansowo za udzia w posiedzeniach), a ich prace bd kontynuowane w roku 2012.

364

1. Komisja Ekspertw ds. Migrantw

Komisja Ekspertw ds. Migrantw w 2011 r. odbya trzy posiedzenia w penym skadzie liczcym 27 osb. Eksperci spotykali si rwnie w nastpujcych Posiedzenia przez Parlament zalegalizowaniu Rzeczypospolitej i grupach zespow roboczych: zwizane przez grupa byy ds. abolicji, z grupa pracami ustawy o ds. dugofalowych zmian prawa, grupa ds. zmiany atmosfery spoecznej. gwnie oraz RP na o nad przygotowaniem przepisw podpisaniem Polskiej oraz abolicyjnych uchwaleniem terytorium udzielaniu

Prezydenta ustawy

pobytu

niektrych

cudzoziemcw

o zmianie

cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach 776. W wyniku spotkania czonkw Komisji Ekspertw z Szefem Urzdu ds. Cudzoziemcw zorganizowano w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich warsztaty dla organizacji pozarzdowych dziaajcych na rzecz cudzoziemcw. Eksperci podjli take dyskusj nad projektem dokumentu o charakterze strategicznym pt. Polityka migracyjna Polski stan obecny i postulowane dziaania. Tematem omawianym przez czonkw Komisji w roku 2011 byy rwnie zaoenia nowej ustawy o cudzoziemcach. W efekcie przygotowano ekspertyz pt. Zaoenia nowej ustawy o cudzoziemcach z punktu widzenia praw czowieka. W 2012 r. przewidziana jest kontynuacja prac Komisji w tym zakresie.
2. Komisja Ekspertw ds. Osb z Niepenosprawnociami

Komisja Ekspertw ds. Osb z Niepenosprawnoci w 2011 r. zebraa si czterokrotnie w penym skadzie liczcym 20 osb. Ponadto w ramach Komisji powoano nastpujce grupy robocze: promocja Konwencji ONZ o Prawach Osb Niepenosprawnych, edukacja osb z niepenosprawnociami, prawa wyborcze osb z niepenosprawnociami, praca i aktywizacja zawodowa osb z niepenosprawnociami, alternatywne wobec ubezwasnowolnienia formy prawnego wsparcia osb
776

Ustawa z 28 lipca 2011 r. (Dz. U. Nr 191, poz. 1133)

365

niepenosprawnociami,

wykluczenia

cyfrowe

osb

niepenosprawnociami i dostpu osb z niepenosprawnociami do wymiaru sprawiedliwoci. Do najwaniejszych problemw podejmowanych przez Komisj naleay: potrzeba pilnego ratyfikowania Konwencji ONZ o Prawach Osb Niepenosprawnych, realizacja czynnego prawa wyborczego przez osoby niepenosprawne, dostpno infrastruktury publicznej oraz rwny dostp osb z niepenosprawnociami do edukacji. Komisja Ekspertw aktywnie zaangaowaa si w kampani spoeczn Wybory dla Wszystkich pod egid Koalicji Sprawna Demokracja opisan szerzej w kolejnym podrozdziale. Komisja podja take temat rwnego dostpu osb z niepenosprawnociami do edukacji. Rezultaty pracy merytorycznej zostay zaprezentowane podczas postulatw konferencji we Wrocawiu pt. Rwne szanse w dostpie do edukacji osb z niepenosprawnociami. Jednym z najwaniejszych ekspertw byo promowanie edukacji wczajcej w tym uwzgldnienie tego pojcia w polskim tumaczeniu Konwencji ONZ o Praw Osb Niepenosprawnych, a take zmiana sposoby finansowania edukacji osb z niepenosprawnociami.
3. Komisja Ekspertw ds. Osb Starszych

W 2011 r. miay miejsce 4 spotkania Komisji Ekspertw ds. Osb Starszych w penym skadzie liczcym 18 osb. Eksperci podejmowali prac w ramach nastpujcych grup roboczych: wczenie do wiata cyfrowego (zesp poczony z przedstawicielami Komisji Ekspertw ds. Osb z Niepenosprawnoci), ochrona zdrowia i opieka dugoterminowa, osoby starsze na rynku dbr i usug konsumenckich. Jednym z gwnych zada podejmowanych przez Komisj Ekspertw ds. Osb Starszych stanowio opracowanie komentarza do stanu realizacji zaoe Madryckiego Midzynarodowego Planu Dziaania w Kwestii Starzenia si Spoeczestw opracowanego przez Organizacj Narodw Zjednoczonych i przyjtego w 2002 roku (rezolucja 57/167 z 18 grudnia 2002 r.). Polska jest jednym z sygnatariuszy wymienionego dokumentu,

366

ktrego wdroenie koordynuje obecnie Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej. Po zapoznaniu si z raportem MPiPS pt. Informacja na temat podejmowanych w Polsce dziaa na rzecz osb starszych realizacja Madryckiego Planu Dziaania na rzecz Osb Starszych, przygotowanym na prob Europejskiego Komitetu Gospodarczego ONZ, zostay sformuowane i przekazane MPiPS zastrzeenia wzgldem sposobu implementacji Planu Madryckiego w Polsce. Do wanych postulatw, wpisujcych si w powysze, zgaszanych przez Ekspertw naley wdroenie opracowanych wczeniej projektw zmian w zakresie specjalizacji geriatrycznej oraz podjcie dziaa, majcych na celu zwikszenie liczby lekarzy geriatrw i oddziaw geriatrycznych w klinikach w Polsce. Komisja Ekspertw podja take zagadnienie zagroenia wykluczeniem osb starszych na rynku usug finansowych, konkretnie usug bankowych, m.in. omawiajc z przedstawicielem Urzdu Ochrony Konsumenta i Konkurencji moliwe obszary wsppracy w 2012 r. Jednym z nich jest monitorowanie wprowadzenia produktu finansowego jakim jest odwrcony kredyt hipoteczny oraz zbadanie obecnie funkcjonujcego produktu, analogicznego do odwrconego kredytu hipotecznego, w modelu sprzedaowym z rent. Ponadto Komisja podja prace nad Poradnikiem dla osb starszych i ich opiekunw pn. Twoje prawa czowieka. Poradnik jest powicony problematyce ochrony zdrowia i pomocy spoecznej oraz odpowiada na pytania jak dba o przestrzeganie praw przysugujcych osobom starszym i gdzie szuka pomocy w sytuacjach, gdy prawa te s amane przez organy publiczne.
4. Dziaania spoeczne w obszarze rwnego traktowania oraz wsppraca z organizacjami pozarzdowymi

Z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich i Programu III Polskiego Radia powstaa Koalicja "Sprawna Demokracja" na rzecz rwnego dostpu do wyborw powszechnych. Przystpiy do niej zarwno organizacje pozarzdowe jak i instytucje publiczne, ktre podjy dziaania w tym zakresie we wsplnej kampanii spoecznej pt. Wybory

367

dla

wszystkich.

Gwnym

celem

inicjatywy

byo

stworzenie

odpowiednich warunkw do gosowania (m.in. poprzez przystosowanie lokali wyborczych do potrzeb osb niepenosprawnych i starszych w stopniu zgodnym z obowizujcymi przepisami prawa i wyszym, zapewnienie transportu wyborcw starszychi niepenosprawnych do lokali wyborczych, efektywne informowanie, uatwienia komunikacyjne), jak rwnie dotarcie do jak najwikszej liczby osb z niepenosprawnoci i starszych z informacj o alternatywnych formach gosowania (korespondencyjne, przez penomocnika, z uyciem nakadek w alfabecie Braillea), a take z zacht do udziau w wyborach. Ponadto koalicja postawia sobie za cel uwraliwienie oglnej opinii publicznej na potrzeby osb niepenosprawnych i starszych w kontekcie wyborw. Przebieg kampanii by na bieco relacjonowany na stronie internetowej www.wyborydlawszystkich.pl. Do jej sukcesw naley zaliczy oddolne inicjatywy organizacji pozarzdowych, zaangaowanie mediw (Program Trzeci Polskiego Radia, Newsweek, Gazeta Wyborcza) oraz samorzdw uczestnikw konkursu dla gmin pod analogicznym tytuem Wybory dla wszystkich. Do istotnych projektw spoecznych naley zaliczy take pilotaowy program Ambasador Praw Czowieka, prowadzony przez Oglnopolsk Federacj Stowarzysze Uniwersytetw Trzeciego Wieku oraz Oglnopolskie Porozumienie Uniwersytetw Trzeciego Wieku w partnerstwie i pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich. Celem projektu jest stworzenie sieci wolontariuszy krzewicych wiedz o prawach czowieka, a take o Rzeczniku Praw Obywatelskich, jako konstytucyjnym organie stojcym na stray praw i wolnoci czowieka i obywatela. Ambasadorowie Praw Czowieka wypeniaj swoje zadania poprzez informowanie o instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich, moliwociach i sposobach zwracania si do Rzecznika oraz o prawach czowieka i obywatela. Ambasadorowie Praw Czowieka s wolontariuszami nie pobieraj za swoj aktywno wynagrodzenia. W ramach pilotau projektu zorganizowano trzy spotkania szkoleniowe dla kandydatw na Ambasadorw oraz trzy spotkania informacyjne dla

368

suchaczy

Uniwersytetw

Trzeciego

Wieku,

lokalnych

wadz

samorzdowych oraz uczniw szk publicznych. Ponadto w Warszawie miay miejsce warsztaty dla organizacji spoecznych dziaajcych na rzecz imigrantw. Wzio w nich udzia 60 osb. Celem warsztatw, organizowanych we wsppracy z Urzdem ds. Cudzoziemcw, byo przygotowanie uczestnikw do udzielenia informacji i pomocy potrzebnej cudzoziemcom w skorzystaniu z abolicji. Rzecznik pochodzenie podja etniczne. take W dziaania ze zwizku z interwencyjne na nasileniem w zakresie oraz przeciwdziaania dyskryminacji wzgldu narodowo

rasistowskich

i ksenofobicznych aktw przemocy na terenie wojewdztwa podlaskiego w trakcie wizyty pracownikw Biura Rzecznika doszo m.in. do spotkania z lokalnymi organizacjami pozarzdowymi, w celu ustalenia moliwych dziaa zmierzajcych do poprawy stanu przestrzegania praw i wolnoci mniejszoci narodowych i etnicznych. D. Dziaalno midzynarodowa Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania Rok 2011 by pierwszym rokiem wykonywania przez Rzecznika funkcji niezalenego organu ds. rwnego traktowania. W zwizku z powyszym w swojej dziaalnoci midzynarodowej Rzecznik skupia si na nawizaniu wsppracy z innymi organami ds. rwnego traktowania funkcjonujcymi w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Istotne znaczenie dla wzajemnej wymiany dowiadcze w obszarze rwnego traktowania miaa wizyta przedstawiciela szwedzkiego Ombudsmana ds. Rwnego Traktowania. Pracownicy Biura Rzecznika zoyli te wizyt w Biurze Ombudsmana Czech. Celem wizyty byo zapoznanie si z zasadami funkcjonowania Departamentu ds. Rwnego Traktowania, odpowiadajcego w ramach struktury organizacyjnej Biura Ombudsmana za wykonywanie zada organu ds. przeciwdziaania dyskryminacji. W roku 2011 Rzecznik uzyskaa czonkostwo w Europejskiej Sieci Organw ds. Rwnego Traktowania Unii Europejskiej (EQUINET). W

369

chwili obecnej EQUINET zrzesza 37 niezalenych instytucji zajmujcych si przeciwdziaaniem dyskryminacji z 30 krajw europejskich. Celem sieci jest wspieranie dziaa na lub lub rzecz rwnego traktowania, pci, oraz w w szczeglnoci pochodzeniem seksualn. Przedstawiciele Rzecznika wzili udzia szeregu midzynarodowych spotka i konferencji powiconych realizacji zasady rwnego traktowania i przeciwdziaania dyskryminacji, w tym w 4-tym Spotkaniu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz krajowych instytucji ochrony praw czowieka w Wiedniu (5 kwietnia 2011 r.), IVtych warsztatach tematycznych Rady Europy powiconych Roli krajowych instytucji ochrony praw czowieka w ochronie i promocji praw osb niepenosprawnych intelektualnie w Kijowie (2425 maja 2011 r.), V-tych warsztatach tematycznych organizowanych przez Rad Europy w Sarajewie pt. Rola krajowych instytucji praw czowieka w zwalczaniu wszelkich form dyskryminacji (2829 wrzenia 2011 r.), spotkaniu koordynacyjnym Europejskiej Sieci Organw ds. Rwnego Traktowania Unii Europejskiej (EQUINET) oraz dorocznym spotkaniu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) w Brukseli (2930 listopada 2011 r.). przeciwdziaania narodowym religi dyskryminacji etnicznym, wiatopogldem motywowanej ras,

wiekiem, orientacj

niepenosprawnoci,

370

III.

Dziaalno innych organw publicznych w obszarze rwnego traktowania

A. Wybrane orzeczenia sdw krajowych i midzynarodowych w obszarze rwnego traktowania W zwizku z tym, e ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich czyni istotnym elementem informacji rocznej Rzecznika informacj o przestrzeganiu zasady rwnego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej, poniej zostay przedstawione wybrane orzeczenia sdw krajowych i midzynarodowych dotyczce tej materii, rwnie te, ktre w sposb bezporedni nie dotycz Polski. Naley bowiem mie na uwadze to, e pogldy zaprezentowane w orzeczeniach sdw europejskich w istotny sposb oddziauj na poziom ochrony praw jednostki w Polsce.
1. Wybrane orzeczenia sdw krajowych

a) Symbole totalitarne
Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 19 lipca 2011 r. (sygn. K 11/10)

Przepis art. 256 2 k.k., w zakresie w jakim przewiduje kryminalizacj produkowania, utrwalania, sprowadzania, nabywania, przechowywania, posiadania, prezentowania, przewoenia lub przesyania - w celu rozpowszechniania - druku, nagrania lub innego przedmiotu bdcych nonikami symboliki totalitarnej, nie spenia kryteriw okrelonoci, wymaganych dla przepisw karnych. Przepis art. 256 k.k. penalizuje zachowanie polegajce na publicznym propagowaniu faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju pastwowego oraz nawoywanie do nienawici na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo. Natomiast zgodnie z kwestionowanym przepisem odpowiedzialnoci karnej podlega kady, kto (nie tylko dziaa publicznie) produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesya treci okrelone w art. 256 1 kodeksu karnego. Trybuna stwierdzi, e art. 256 2 k.k., w zakresie w jakim przewiduje kryminalizacj produkowania, utrwalania, sprowadzania,

371

nabywania, przechowywania, posiadania, prezentowania, przewoenia lub przesyania w celu rozpowszechniania - druku, nagrania lub innego przedmiotu bdcych nonikami symboliki totalitarnej, nie spenia kryteriw okrelonoci, wymaganych dla przepisw karnych. Nieokrelono ta wynika z posuenia si w przepisie karnym zwrotem: "druku, nagrania lub innego przedmiotu bdcych nonikami symboliki totalitarnej". Trybuna przyj, e odpowiedzialnoci karnej nie moe podlega posugiwanie si przedmiotami, ktrych znaczenie moe by wielorakie. W ocenie Trybunau kontrolowany zwrot nie zawiera zamknitej listy symboli, ktrymi posuenie si jest zabronione. Jest regulacj wieloznaczn i niewystarczajco okrelon. W efekcie, zdaniem Trybunau, ciganiu podlega mogy zachowania, ktre nie s szkodliwe spoecznie. b) Odmowa wstpu do restauracji osoby niepenosprawnej z psem asystentem
Wyrok Sdu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 wrzenia 2011 r. (sygn. akt I ACa 300/11)

1. Odmowa wstpu do restauracji osoby niepenosprawnej z psem asystentem stanowi naruszenie dbr osobistych oraz zasady rwnego traktowania w dostpie do usug oferowanych publicznie. 2. Do dyskryminacji dochodzi nie tylko, gdy brakuje obiektywnego uzasadnienia rnicy traktowania osb bdcych w takiej samej sytuacji, ale take wtedy gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki, stosowane s na rwni wobec wszystkich, lecz w sposb szczeglny dotykaj pewn grup spoeczn. Sdowy spr dotyczy tego, e osob poruszajc si na wzku inwalidzkim wraz z towarzyszcym mu psem asystujcym wyproszono z restauracji. Wedug powoda pracownicy restauracji nie zezwolili na pobyt psa w lokalu, tumaczc to obaw o bezpieczestwo i higien a take dyskomfort, jaki moe spowodowa u innych klientw obecno psa. Sd Apelacyjny przyj, e nakazanie pozostawienia psa na zewntrz restauracji polegajcej stanowio na prawie bezprawne wyboru ograniczenie miejsca wolnoci oraz powoda, prawie konsumpcji,

372

decydowania o tym, z czyjej pomocy bdzie w czasie owej konsumpcji korzysta. Wedug sdu powd mia prawo korzysta z pomocy psa asystenta, a pozwana bezprawnie pozbawia go tego prawa. Ograniczenie moliwoci skorzystania z usug restauracji stanowio naruszenie dobra osobistego, jakim jest wolno, pomimo, i do opuszczenia przez powoda restauracji doszo bez uycia przymusu fizycznego. Sd Apelacyjny uzna e doszo do dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno. Dyskryminacja ma miejsce bowiem nie tylko, gdy brakuje obiektywnego uzasadnienia do rnicowania, ale take wtedy, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki, stosowane s na rwni wobec wszystkich, lecz w sposb szczeglny dotykaj pewn grup spoeczn. c) Gosowanie przez penomocnika oraz gosowanie korespondencyjne.
Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2011 r. (sygn. K 9/11)

1.

Gosowanie

przez

penomocnika

przeznaczone

dla

osb

niepenosprawnych oraz osb, ktre ukoczyy 75 rok ycia, nie narusza zasady bezporednioci wyborw, tajnoci gosowania oraz rwnoci formalnej praw wyborczych. 2. Gosowanie przez penomocnika nie oznacza przeniesienia na penomocnika praw wyborczych przysugujcych osobie, ktra penomocnictwa udziela. Penomocnictwo obejmuje bowiem upowanienie penomocnika do oddania gosu w wyborach zgodnie z wol mocodawcy i w jego imieniu. Gosowanie przez penomocnika uatwia (a niekiedy nawet umoliwia) udzia w wyborach osobom niepenosprawnym lub w podeszym wieku, przerzucajc jednak na nie ciar znalezienia osoby godnej zaufania. 3. Gosowanie korespondencyjne nie narusza zasady bezporednioci wyborw i tajnoci gosowania.

373

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie grupa posw uczynia Kodeks wyborczy 777, ustaw - Przepisy wprowadzajce ustaw Kodeks wyborczy 778, oraz ustaw o zmianie ustawy Kodeks wyborczy 779. Gwne zarzuty dotyczyy instytucji prawa wyborczego, ktre dotychczas albo w ogle nie wystpoway w prawie polskim albo wystpoway w ograniczonym zakresie. Wrd nich znalazy si m.in. instytucje gosowania przez penomocnika (dla osb niepenosprawnych i osb powyej 75 roku ycia) oraz gosowania korespondencyjnego dla osb przebywajcych w dniu wyborw poza granicami kraju. Naley podkreli, e w dacie skadania wniosku nie uchwalono jeszcze przepisw gosowania wprowadzajcych do Kodeksu dla wyborczego instytucji korespondencyjnego osb niepenosprawnych.

Zakwestionowane przepisy dotyczce gosowania korespondencyjnego poza granicami kraju s jednak zblione do regulacji ustanawiajcych moliwo gosowania za pomoc poczty przez osoby niepenosprawne na terenie kraju. Zdaniem Trybunau gosowanie przez penomocnika jest jedn z alternatywnych form gosowania, a tym samym jest dodatkow gwarancj korzystania przez obywateli z czynnego prawa wyborczego. Trybuna podkreli, e nie oznacza to przeniesienia na penomocnika praw wyborczych przysugujcych osobie, ktra penomocnictwa udziela. Penomocnictwo obejmuje bowiem upowanienie penomocnika do oddania gosu w wyborach zgodnie z wol mocodawcy i w jego imieniu. Gosowanie przez penomocnika uatwia (a niekiedy nawet umoliwia) udzia w wyborach osobom niepenosprawnym lub w podeszym wieku, przerzucajc jednak na nie ciar znalezienia osoby godnej zaufania. Przez penomocnika moe gosowa wskie grono wyborcw o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepenosprawnoci oraz tych, ktrzy ukoczyli 75 lat. Trybuna podkreli, e gwarancjami przed naduyciem

777 778 779

Ustawa z 5 stycznia 2011r. (Dz.U. Nr 21, poz. 112, z pn. zm.). Ustawa z 5 stycznia 2011r. (Dz.U. Nr 21, poz. 113, z pn. zm.). Ustawa z 3 lutego 2011r. (Dz.U. Nr 26, poz. 134, z pn. zm.).

374

instytucji penomocnika ze szkod dla rzetelnoci wyborw jest wymg, aby: penomocnictwo do gosowania udzielane byo przed wjtem lub pracownikiem urzdu gminy upowanionym przez wjta, akt penomocnictwa sporzdzony by w miejscu zamieszkania wyborcy (wyjtkowo na jego wniosek w innym miejscu), gmina udostpniaa wykaz sporzdzonych aktw penomocnictwa, a wyborca mg cofn wobec wjta penomocnictwo najpniej na 2 dni przed dniem wyborw lub dorczy owiadczenie obwodowej komisji wyborczej w dniu gosowania. Gosowanie przez penomocnika nie jest te sprzeczne z zasad rwnoci wyborw w sensie formalnym. Penomocnik oddaje bowiem gos w imieniu wyborcy, a nie w swoim wasnym. Oceniajc konstytucyjno instytucji gosowania korespondencyjnego Trybuna podkreli, e jest to alternatywna forma gosowania realizujca zasad powszechnoci wyborw. Umoliwia ona oddanie gosu wyborcom przebywajcym za granic, ktrym trudno dotrze do odlegych komisji od ich miejsca zamieszkania W razie lub pobytu obwodowych wyborczych. gosowania

korespondencyjnego obowizek zagwarantowania tajnoci podjtej ju decyzji wyborczej pojawia si w momencie dostarczenia przez poczt pastwa pobytu karty do gosowania do lokalu obwodowej komisji wyborczej. Obowizek ten spoczywa wwczas na organach Pastwa Polskiego (konsulu i komisji obwodowej). Koperty zwrotne przekazywane s przez konsula bez ich otwierania komisji obwodowej, ktra wrzuca je do urny wyborczej, a jeli zostan dostarczone po zakoczeniu gosowania niszczy je bez otwierania. Gosowanie zostaje dokonane dopiero w momencie wrzucenia karty do gosowania do urny wyborczej. W identycznej sytuacji jest wyborca gosujcy korespondencyjnie. Wrzucenie karty do urny jest ostatnim elementem procedury oddania gosu, od ktrego zaley skuteczno decyzji wyborczej. Zarzut wnioskodawcw, e gosowanie odbywa si przed dniem wyborw, jest wic bezzasadny. Wobec powyszego Trybuna uzna konstytucyjno obu kwestionowanych instytucji.

375

d) Zwolnienie z pracy w charakterze asesora prokuratorskiego osoby poruszajcej si na wzku inwalidzkim

Wyrok Sdu Okrgowego we Wocawku z dnia 20 kwietnia 2011 r. (sygn. akt IV Pa 56/10)

Zwolnienie z pracy w charakterze asesora prokuratorskiego osoby poruszajcej si na wzku inwalidzkim, legitymujcej si orzeczeniem ZUS o niezdolnoci do pracy, nie stanowi naruszenia zasady rwnego traktowania z uwagi na niepenosprawno. Asesor prokuratorska, ulega wypadkowi komunikacyjnemu, w wyniku ktrego porusza si przy pomocy wzka inwalidzkiego, a nastpnie zostaa zwolniona z pracy. Prokurator Generalny jako przyczyny rozwizania stosunku pracy wskaza nieobecno w pracy z powodu choroby trwajcej duej ni rok oraz niezdolno do pracy na stanowisku asesora prokuratorskiego, ktra miaa by potwierdzona zawiadczeniem lekarskim. Sd potwierdzi prawdziwo przyczyn rozwizania stosunku pracy i oddali apelacj powdki uznajc j za cakowicie bezzasadn. Zdaniem Sdu, pracodawca susznie ustali, e powdka bya niezdolna do pracy na stanowisku asesora prokuratorskiego. Potwierdza to decyzja lekarza orzecznika ZUS stwierdzajca cakowit niezdolno do pracy i samodzielnej egzystencji, ktra bya wana w chwili zgoszenia chci powrotu do pracy. Sd stwierdzi, e zebrany materia dowodowy nie pozwala przyj, e w sprawie tej pracodawca dopuci si wzgldem asesora dyskryminacji bezporedniej, bd dyskryminacji poredniej. Nie mona bowiem porwnywa sytuacji asesor o orzeczonej przez ZUS niezdolnoci do pracy z asesorem, ktry takiego orzeczenia nie posiada. Dodatkowo, zdaniem sdu, nie mona porwnywa sytuacji niepenosprawnego asesora i - odpowiednio - prokuratora z niepenosprawnym sdzi, z uwagi na rny status tych pracownikw. Obowizki prokuratora w przeciwiestwie do innych zawodw prawniczych moe peni - zgodnie z

376

ustaw o prokuraturze 780 - tylko osoba w peni zdolna do pracy i nieposiadajca adnych przeciwwskaza. e) Zdolnoci penienia obowizkw prokuratora po ukoczeniu 65 roku ycia
Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 3 lutego 2011 r. (sygn. akt III PO 9/10)

1.

Zachowanie przez koczcego 65 rok ycia prokuratora zdolnoci penienia obowizkw prokuratora i uzyskanie pozytywnej opinii waciwego prokuratora przeoonego nie stwarza uprawnienia (prawa podmiotowego) do dalszego zajmowania stanowiska, konieczn bowiem do tego przesank jest wyraenie zgody przez Prokuratora Generalnego.

2.

Brak

zgody

Prokuratora

Generalnego

na

dalsze

zajmowanie

stanowiska przez prokuratora, ktry ukoczy 65 rok ycia z uwagi na konieczno pokoleniowej wymiany kadr prokuratorskich nie stanowi dyskryminacji ze wzgldu na wiek. Prokurator Generalny nie wyrazi zgody na dalsze zajmowanie stanowiska po ukoczeniu 65 roku ycia przez Prokuratora Prokuratury Okrgowej. Zdaniem Prokuratora Generalnego, jako regu naley traktowa przejcie prokuratora w stan spoczynku z dniem ukoczenia 65 roku ycia. Moliwo dalszego pozostawiania na stanowisku prokuratora stanowi wyjtek, uzasadniony szczeglnymi okolicznociami podyktowanymi interesem suby lub lecymi po stronie prokuratora. W odwoaniu zosta postawiony zarzut, e zaskarona decyzja zostaa podjta w sposb arbitralny, a ponadto, e przyczyny ograniczone do koniecznoci dokonania pokoleniowej wymiany kadr mog by uznane za dyskryminacj ze wzgldu na wiek. Sd Najwyszy uzna, e Prokuratorzy przechodz w stan spoczynku (kocz wykonywanie suby) z dniem ukoczenia 65 roku ycia. Std te nie ma uzasadnienia zarzut dyskryminacji ze wzgldu na wiek. Prokurator Generalny uwzgldni w swej decyzji przede wszystkim sytuacj kadrow jednostki prokuratury. W wypadku za rozpoznawania wniosku o
780

Ustawa z 20 czerwca 1985 r. (Dz.U. Nr 270, poz. 1599, z pn. zm.).

377

zezwolenie

na

dalsze

zajmowanie

stanowiska,

pomimo

zasady

przechodzenia w stan spoczynku, kompetencja Prokuratora Generalnego odnosi si na pierwszym planie wanie do kryterium wieku. f) Wejcie w stosunek najmu po zmarym partnerze
Wyrok Sdu Okrgowego w Poznaniu z dnia 19 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II Ca 284/11)

1.

Homoseksualny partner zmarego najemcy gminnego lokalu naley do osb uprawnionych na mocy art. 691 Kodeksu cywilnego781 do wstpienia po nim w stosunek najmu, jeeli partnerzy pozostawali w faktycznym wsplnym poyciu przed mierci najemcy.

2.

O faktycznym wsplnym poyciu wiadczy wsplnota ekonomiczna, gospodarcza, duchowa (np. wsplne plany na przyszo, opieka, dbanie o wsplne dobro), a take intymna, nie za pe partnerw. Powdka domagaa si ustalenia, e po mierci najemczyni wstpia

w stosunek najmu lokalu mieszkalnego stanowicego wasno miasta. Do mierci swojej partnerki stale zamieszkiwaa z ni w lokalu mieszkalnym i pozostawaa z ni we wsplnym faktycznym poyciu w ramach zwizku homoseksualnego. Sd Okrgowy prawomocnie orzek, i partner zmarego najemcy gminnego lokalu naley do osb uprawnionych na mocy art. 691 k.c. do wstpienia po nim w stosunek najmu. Sd zwrci uwag, e w wietle powyszego przepisu brak jest okrelania wsplnego poycia, jako maeskiego. Zabieg taki, zakadajc racjonalno prawodawcy ma sens jedynie wtedy, gdy dy si do rozszerzenia katalogu osb uprawnionych do zamieszkiwania w lokalu po mierci najemcy. Ponadto konstytucyjna zasada rwnoci oraz Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci 782 nakazuj rozszerzon,

781 782

Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z pn. zm.). Konwencja z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 284, z pn. zm.).

378

niedyskryminujc par jednopciowych wykadni przepisu dotyczcego wstpieniu w stosunek najmu 783. Podobne orzeczenia zapady rwnie w sprawach toczcych si przed Sdem Rejonowym dla Wrocawia-rdmiecia 784. g) Pojcie dyskryminacji w zatrudnieniu
Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 21 stycznia 2011 r. (sygn. akt II PK 169/10) Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 20 maja 2011 r. (sygn. akt II PK 288/10)

1.

Dyskryminacja (art. 113 Kodeksu Pracy 785), w odrnieniu od "zwykego" nierwnego traktowania (art. 11 2 k.p.), oznacza gorsze traktowanie pracownika ze wzgldu na jak jego cech lub waciwo, okrelon w Kodeksie pracy jako przyczyna (w jzyku prawniczym take jako podstawa bd kryterium) dyskryminacji. Negatywne wyrnienie dyskryminacji, jako kwalifikowanej postaci nierwnego traktowania suy przeciwdziaaniu najbardziej nagannym spoecznie i szkodliwym przejawom tego zjawiska.

2.

Przepisy Kodeksu pracy odnoszce si do zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu nie maj zastosowania w przypadkach nierwnego traktowania niespowodowanego przyczyn uznan za podstaw dyskryminacji (art. 11 2 i 11 3 k.p.).

3.

Zasady rwnego traktowania nie narusza usprawiedliwione i racjonalne zrnicowanie (dyferencjacja) sytuacji prawnej podmiotw ze wzgldu na rnic je cech istotn (relewantn). W swoich orzeczeniach Sd Najwyszy podkreli, e konstytucyjna

zasada rwnoci ma dwa aspekty. Z jednej strony oznacza rwno w prawie (nakaz ksztatowania przepisw prawa z uwzgldnieniem zasady rwnoci), a z drugiej strony - rwno wobec prawa (nakaz rwnego
783

784

785

W dniu 2 marca 2010 roku zapad w Strasburgu wyrok (13102/02) w sprawie Kozak przeciwko Polsce. Kozak domaga si prawa do dziedziczenia mieszkania komunalnego po swoim zmarym partnerze homoseksualnym. ETPC uzna, i odmowa zawarcia umowy najmu mieszkania komunalnego z parterem zmarego najemcy jest dyskryminujca i stanowi naruszenie prawa do ycia rodzinnego, a tym samym narusza art. 8 w zwizku z art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Wyrok z 4 maja 2011 r., sygn. akt I C 667/10, wyrok z dnia 11 padziernika 2011 r., sygn. akt I C 485/11. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 94, z pn. zm.).

379

traktowania podmiotw w procesie stosowania prawa). W judykaturze zwraca si uwag, e dyskryminacja (art. 11 3 k.p.) w odrnieniu od "zwykego" nierwnego traktowania (art. 11 2 k.p.) oznacza gorsze traktowanie pracownika ze wzgldu na jego cech lub waciwo, okrelon w Kodeksie pracy, jako przyczyna (w jzyku prawniczym take jako podstawa bd kryterium) dyskryminacji. Negatywne wyrnienie dyskryminacji, jako kwalifikowanej postaci nierwnego traktowania, suy przeciwdziaaniu najbardziej nagannym spoecznie i szkodliwym przejawom tego zjawiska. Uzasadnia to wdroenie takich szczeglnych rozwiza prawnych sucych zwalczaniu tego rodzaju nierwnoci, jak konstrukcja dyskryminacji bezporedniej i poredniej (art. 18 3a 3 i 4 k.p.), zachcanie do nierwnego traktowania (art. 18 3a 5 pkt 1 w zwizku z art. 18 3a 2 k.p.), charakterystyczny rozkad ciaru dowodu w sprawach o dyskryminacj (art. 18 3b 1 k.p.) i inne. Wynika std jednoczenie, e przepisy Kodeksu pracy odnoszce si do dyskryminacji, nie maj zastosowania w przypadkach nierwnego traktowania niespowodowanego przyczyn uznan za podstaw dyskryminacji. Do naruszenia zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu moe wic doj tylko wtedy, gdy zrnicowanie sytuacji pracownikw wynika wycznie z zastosowania przez pracodawc niedozwolonego przez ustaw kryterium, co rwnoczenie oznacza, e nie stanowi dyskryminacji dyferencjacja praw pracownikw ze wzgldu na cechujce ich odmiennoci nieuwaane za dyskryminujce. Jeli zatem pracownik zarzuca pracodawcy naruszenie przepisw dotyczcych zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu, to powinien wskaza przyczyn, ze wzgldu, na ktr dopuszczono si wobec niego aktu dyskryminacji.

380

2. Wybrane orzeczenia sdw midzynarodowych

a) Brak transpozycji w wyznaczonym terminie Dyrektywy Rady 2004/113/WE 786 z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug.
Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z dnia 17 marca 2011 r., w sprawie C-326/09

Nie ustanawiajc w wyznaczonym terminie przepisw ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbdnych w celu zastosowania si do dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug, Rzeczpospolita Polska uchybia zobowizaniom cicym na niej na mocy wymienionej dyrektywy. Sprawa rozpatrywana przez Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej dotyczya braku wdroenia przez Polsk dyrektywy z 2004 r. gwarantujcej zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug. Komisja Europejska uznaa, e Polska nie dokonaa tego w wymaganym terminie tj. do grudnia 2007 r. wniosa skarg przeciwko Polsce. W grudniu 2010 r. polski parlament uchwali ustaw o wdroeniu niektrych traktowania przepisw
787

Unii

Europejskiej

zakresie

rwnego

, ktra dostosowaa polskie przepisy do minimalnych

wymogw UE w zakresie przepisw o rwnym traktowaniu i zakazie dyskryminacji. Po dokadnej analizie przywoanej powyej ustawy, Komisja Europejska ogosia, e wycofuje z Trybunau Sprawiedliwoci UE pozew przeciwko Polsce w sprawie rwnego traktowania kobiet i mczyzn, a take w sprawie wdroenia dyrektywy zakazujcej dyskryminacji ze wzgldu na pochodzenie rasowe lub etniczne. Zamkna te toczce si przed Komisj postpowanie w sprawie rwnouprawnienia pci w dziedzinie zatrudnienia.

786 787

Dyrektywa Rady z 13 grudnia 2004 r. (Dz. Urz. UE. Nr 373, poz. 37, z pn. zm.). Ustawa z 3 grudnia 2010 r. (Dz.U. Nr 254, poz. 1700).

381

Pomimo tego, Trybuna Sprawiedliwoci UE wyda wyrok przeciwko Polsce informujc, e do Trybunau nie wpyno oficjalne powiadomienie Komisji Europejskiej o wycofaniu sprawy. Trybuna uzna, e nie ustanawiajc do dyrektywy w wyznaczonym Rady terminie z przepisw dnia 13 ustawowych, 2004 r. wykonawczych i administracyjnych niezbdnych w celu zastosowania si 2004/113/WE grudnia wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug, Rzeczpospolita Polska uchybia zobowizaniom cicym na niej na mocy wymienionej dyrektywy. b) Zdolnoci penienia obowizkw prokuratora po ukoczeniu 65 roku ycia
Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z dnia 21 lipca 2011 r., w sprawie C-159/10 i C-160/10

Dyrektywa Rady 2000/78/WE 788 z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiajca oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy nie stoi na przeszkodzie obowizywaniu na przepisw, ktre przewiduj obowizkowe przejcie emerytur urzdnikw

mianowanych doywotnio, z chwil ukoczenia przez nich 65 roku ycia, w sytuacji gdy celem tych przepisw jest ustanowienie korzystnej struktury wiekowej, majcej wspiera zatrudnienie i awanse modych pracownikw, zoptymalizowanie zarzdzania zasobami ludzkimi i tym samym zapobieganie sporom dotyczcym zdolnoci pracownika do wykonywania pracy po osigniciu przez niego pewnego wieku. Trybuna przyzna, e w ramach zawodw, w ktrych liczba stanowisk jest ograniczona, przejcie na emerytur z powodu osignicia wieku okrelonego w ustawie moe uatwi dostp modych osb do zatrudnienia. Nie wydaje si zatem nierozsdne, e waciwe wadze pastwa czonkowskiego uznaj, i prawo moe umoliwi zrealizowanie celu polegajcego na ustanowieniu zrwnowaonej struktury wiekowej majcej uatwi planowanie przejcia na emerytur, zapewni awanse
788

Dyrektywa Rady z 27 listopada 2000 r. (Dz. Urz. UE. Nr 303, poz. 16).

382

pracownikw, w szczeglnoci najmodszych pord nich i zapobiega ewentualnym sporom dotyczcym przejcia na emerytur. Definiujc swoj polityk spoeczn stosownie do uwarunkowa porzdku politycznego, gospodarczego, spoecznego, demograficznego lub budetowego, kompetentne bd wadze krajowe wydueniem przeciwnie, mog zosta skonfrontowane zawodowej z wyborem pomidzy aktywnoci

pracownikw,

przewidzeniem

wczeniejszego ich przejcia na emerytur. Trybuna orzek, e na wadzach tych spoczywa ciar znalezienia odpowiedniej rwnowagi midzy rnymi interesami wchodzcymi w gr. Musz one jednake dba o to, by przyjte rodki nie wykraczay poza to, co waciwe i konieczne do osignicia realizowanego celu. c) Rnicowanie ze wzgldu na pe skadek indywidualnych na komunikacyjne ubezpieczenie OC
Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z dnia 1 marca 2011 r., w sprawie C-236/09

1.

W celu zapewnienia rwnego traktowania kobiet i mczyzn stosowanie pci jako czynnika aktuarialnego nie powinno powodowa dla ubezpieczonych rnic w odniesieniu do skadek i wiadcze z tytuu ubezpiecze, do ktrych przystpili.

2.

Przepis pozwalajcy zainteresowanym pastwom czonkowskim na utrzymywanie bez ograniczenia czasowego wyjtku od reguy skadek i wiadcze jednolitych dla obu pci, jest sprzeczny z urzeczywistnieniem celu rwnego traktowania kobiet i mczyzn, jaki przywieca dyrektywie 2004/113, i jest niezgodny z art. 21 i 23 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
789

Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej stwierdzi niewano od dnia 21 grudnia 2012 r. wyczenia w prawodawstwie UE dotyczcym rwnego traktowania pozwalajcego pastwom czonkowskim na rnicowanie indywidualnych skadek i wiadcze ubezpieczeniowych ze wzgldu na pe. Trybuna orzek, e nie mona rnicowa wysokoci

789

Karta Praw Podstawowych z 14 grudnia 2007 r. (Dz. Urz. UE. Nr 303, poz. 1).

383

skadek za komunikacyjne OC ze wzgldu na pe. Wedug Trybunau dyskryminacj moe stanowi opacanie mniejszych skadek za komunikacyjne polisy OC przez kobiety. d) Rnicowanie wysokoci uzupeniajcego wiadczenia emerytalnego ze wzgldu na orientacj seksualn partnerw
Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z dnia 10 maja 2011 r., w sprawie C-147/08

Zrnicowanie wysokoci uzupeniajcego wiadczenia emerytalnego w zalenoci od sytuacji, czy wiadczeniobiorca pozostaje w zwizku partnerskim (zarezerwowany dla osb jednej pci), czy te w zwizku maeskim (zarezerwowanym dla osb odmiennej pci), moe stanowi dyskryminacj ze wzgldu na orientacj seksualn, jeeli ustawodawca dokona faktycznego zrwnania w krajowym porzdku prawnym sytuacji zwizkw maeskich ze zwizkami partnerskimi. Trybuna podkreli, e na obecnym etapie rozwoju prawa Unii, ustawodawstwo dotyczce stanu cywilnego mieci si w kompetencjach pastw czonkowskich. Jednak zgodnie z przepisami dyrektywy 2000/78 jej celem jest walka z pewnymi rodzajami dyskryminacji w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w tym dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn, w celu realizacji w pastwach czonkowskich zasady rwnego traktowania. Z tego wynika, e istnienie dyskryminacji bezporedniej w rozumieniu omawianej dyrektywy zakada przede wszystkim by zestawione ze sob sytuacje byy porwnywalne. Trybuna uzna nastpnie, e w prawie niemieckim nastpio stopniowe zblienie reimu prawnego utworzonego dla zarejestrowanego zwizku partnerskiego (zarezerwowanego odmiennej pci). Majc powysze na uwadze Trybuna doszed do wniosku, e jeeli w prawie krajowym zarejestrowany partner znajduje si w sytuacji prawnej i faktycznej porwnywalnej z sytuacj osoby pozostajcej w zwizku maeskim to rnicowanie wysokoci uzupeniajcego dla osb jednej pci) z reimem prawnym obowizujcym w przypadku maestwa (zarezerwowanego dla osb

384

wiadczenia emerytalnego moe stanowi bezporedni dyskryminacj ze wzgldu na orientacj seksualn. e) Odmowa wydania pozwolenia na pobyt stay cudzoziemcowi bdcemu nosicielem wirusa HIV
Wyrok Europejskiego Trybunau Praw Czowieka z dnia 10 marca 2011 r., skarga nr 2700/10. (sprawa Kiyutin przeciwko Rosji)

Odmowa wydania cudzoziemcowi pozwolenia na pobyt stay tylko z uwagi na nosicielstwo wirusa HIV stanowi dyskryminacj i narusza prawo do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego. Trybuna uzna, e odmowa wadz przyznania pozwolenia na pobyt obywatelowi innego pastwa wycznie na podstawie faktu, e jest nosicielem wirusa HIV, stanowi dyskryminacyjne traktowanie i narusza art. 14 Konwencji (zakaz dyskryminacji) w zwizku z art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego). W swoim wyroku Trybuna podkreli, e osoby yjce z HIV stanowi wraliw grup spoeczn, dyskryminowan w rny sposb w przeszoci. Trybuna zauway ponadto, e sama obecno w kraju nosiciela wirusa HIV nie stanowi zagroenia dla zdrowia publicznego oraz e selektywne naoenie takich ogranicze tylko dla cudzoziemcw ubiegajcych si o prawo pobytu staego nie jest uzasadnione. f) Dostp kobiet do bada prenatalnych
Wyrok Europejskiego Trybunau Praw Czowieka z dnia 26 maja 2011 r., skarga nr 27617/04 (sprawa R.R. przeciwko Polsce)

Brak dostpu do bada prenatalnych, a tym samym uniemoliwienie ciarnej kobiecie uzyskania informacji o stanie podu jest nieludzkim i poniajcym traktowaniem rwnoznacznym z torturami. Trybuna orzek, e uniemoliwienie ciarnej kobiecie uzyskania informacji o stanie podu jest nieludzkim i poniajcym traktowaniem, rwnoznacznym z torturami. Ponadto, Trybuna uzna, e odmwienie skarcej prawa do bada prenatalnych stanowio naruszenie przysugujcego kademu czowiekowi prawa do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego.

385

g) Opieka na dzieckiem pozamaeskim przez ojca dziecka

Wyrok Europejskiego Trybunau Praw Czowieka z dnia 3 lutego 2011 r., skarga nr 35637/03. (sprawa Sporer przeciwko Austrii)

Brak moliwoci zapewnienia kontroli sdowej, dotyczcej decyzji o opiece nad dzieckiem pozamaeskim, stanowi dziaanie dyskryminujce ojca dziecka. W ocenie Trybunau wadze nie wskazay wystarczajcych przyczyn majcych usprawiedliwi to, i sytuacja osoby, ktra sprawowaa rol ojca przez cay czas ycia syna, nie zasuguje na taki sam poziom kontroli sdowej jak pozostaych ojcw, ktrzy od pocztku mieli prawa rodzicielskie, a potem rozwiedli si lub orzeczono wobec nich separacj od matki dziecka. Trybuna uzna zatem, e brak moliwoci zapewnienia kontroli sdowej, dotyczcej decyzji o opiece nad dzieckiem pozamaeskim, stanowi dziaanie dyskryminujce ojca dziecka.

386

B. Wybrane kontrole, badania i inne dziaania podejmowane przez organy publiczne w obszarze rwnego traktowania
1. Penomocnik Rzdu ds. Rwnego Traktowania790

W styczniu 2011 r. Biuro Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania przy wsppracy z Uniwersytetem Jagielloskim oraz Szko Gwn Handlow rozpoczo projekt pn. Rwne Traktowanie Standardem Dobrego Rzdzenia. Celem Projektu jest podjcie dziaa zmierzajcych do przygotowania administracji rzdowej do tworzenia i monitorowania prawa, polityk i strategii z uwzgldnieniem zasady rwnoci. Zostanie on osignity przez realizacj nastpujcych celw strategicznych: usprawnienie wdraania zasady rwnego traktowania w administracji pastwowej przez utworzenie oglnopolskiej sieci 45 Koordynatorw ds. Rwnego Traktowania we wszystkich ministerstwach, Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, urzdach wojewdzkich i wybranych instytucjach rzdowych oraz Pastwowej Inspekcji Pracy; wprowadzenie zasady rwnego traktowania do standardu dobrego rzdzenia przez opracowanie Strategicznych Rekomendacji na rzecz Rwnego Traktowania bdcych baz do opracowania w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw Krajowego Programu Dziaa na Rzecz Rwnego Traktowania; podniesienie kompetencji kadr administracji rzdowej i Pastwowej Inspekcji Pracy poprzez przeprowadzenie szkole dla 386 osb z administracji rzdowej z zakresu realizacji zasady rwnego traktowania i przeciwdziaania wszelkim formom dyskryminacji przez realizacj wszelkim formom dyskryminacji oraz upowszechnienie idei rwnoci i przeciwdziaania spoecznej kampanii informacyjnej na temat rwnego traktowania i przeciwdziaania dyskryminacji. W lutym 2011 r. pod przewodnictwem Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania powoana zostaa Rada do spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i zwizanej z nimi Nietolerancji, ktra prowadzi m.in. prace nad opracowywaniem rzdowego planu dziaa w tym zakresie. W dziaaniach Rady w charakterze obserwatorw uczestnicz przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich. Do zada
790

Pismo z 23 listopada 2011 r., ozn.: BPRT 4420-82/2/11/IB.

387

Rady naley zapewnienie koordynacji dziaa organw administracji rzdowej oraz ich wspdziaania z organami samorzdu terytorialnego i innymi podmiotami, w zakresie przeciwdziaania i zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i zwizanej z nimi nietolerancji. Do zada Rady naley ponadto m.in.: monitorowanie i analizowanie obszarw wystpowania zjawisk dyskryminacji rasowej, ksenofobii i zwizanej z nimi nietolerancji w yciu publicznym; rekomendowanie kierunkw dziaa zmierzajcych do wyeliminowania zjawisk dyskryminacji rasowej, ksenofobii i zwizanej z nimi nietolerancji z ycia publicznego; inicjowanie propozycji rozwiza legislacyjnych w zakresie przeciwdziaania zjawiskom dyskryminacji rasowej, ksenofobii i zwizanej z nimi nietolerancji oraz prowadzenie dziaa promocyjnych w zakresie przeciwdziaania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i zwizanej z nimi nietolerancji.
2. Urzd ds. Cudzoziemcw791

W minionym roku Urzd ds. Cudzoziemcw przeprowadzi kontrole orodkw dla cudzoziemcw w Biaej Podlaskiej i w Grotnikach. W wyniku kontroli Urzd oceni stan warunkw socjalno-bytowych oraz sposb prowadzenia obu orodkw jako bardzo dobry. Ponadto w ramach realizacji projektu Porozumienia w sprawie standardowych procedur postpowania w zakresie rozpoznawania, przeciwdziaania oraz reagowania na przypadki przemocy seksualnej lub przemocy zwizanej z pci wobec cudzoziemcw przebywajcych w orodkach dla osb ubiegajcych si o status uchodcy, w roku 2011 r. odbyo si 60 spotka Lokalnych dotyczcych maestwa, Zespow Wspdziaania. domowej, 4 W efekcie stwierdzono 12 przypadkw przemocy wobec cudzoziemcw, w tym 5 incydentw przemocy 2 przypadki przedwczesnego pomidzy przypadki molestowania seksualnego

maoletnimi i jedno pobicie. Ofiarom ww. zdarze zapewniono stosown pomoc i opiek.

791

Pismo z 23 listopada 2011 r., ozn.: BPRT 4420-82/2/11/IB.

388

3. Urzd Komunikacji Elektronicznej792

We

wrzeniu

2011

r.

Urzd

Komunikacji

Elektronicznej

przeprowadzi kontrol placwek pocztowych operatora publicznego, przy czym do kontroli zostay wytypowane te placwki, ktre byy ju kontrolowane w ww. zakresie w roku 2009. Przeprowadzona kontrola wykazaa, e znaczna cz urzdw nie spenia w penym zakresie kryteriw okrelonych prawem. Ustalono, e na 163 skontrolowane placwki pocztowe jedynie 37 byo przystosowanych w zakresie przyjtych do kontroli kryteriw. Dodatkowo UKE stwierdzi, e w 6 placwkach wczeniej.
4. Komisja Nadzoru Finansowego793

nastpio

pogorszenie

standardu

obsugi

osb

niepenosprawnych w stosunku do kontroli przeprowadzonej 2 lata

Komisja Nadzoru Finansowego w roku ubiegym przeprowadzia analiz jednego z bankw w zakresie oferowania dugoterminowych produktw finansowych osobom starszym (analizowany przykad dotyczy ubezpieczenia inwestycyjnego oferowanego osobie w wieku 90 lat). Przedmiotem zainteresowania organu nadzoru byy sytuacje, w ktrych sposb przekazywania informacji o istotnych cechach usugi by niedostosowany do percepcji osb w zaawansowanym wieku. W wyniku podjtych dziaa nadzorczych, bank zadeklarowa opracowanie szczegowych zasad postpowania w odniesieniu do osb starszych, w przypadku ktrych istnieje wysokie ryzyko braku moliwoci skorzystania z efektw dokonanej inwestycji.
5. Rzecznik Praw Pacjenta794

zwizku

licznymi

skargami,

Rzecznik

Praw

Pacjenta

padzierniku 2011 r. skierowa do wszystkich wojewodw wystpienie w przedmiocie nieetycznego postpowania personelu medycznego wobec
792 793 794

Pismo z 15 lutego 2012 r., ozn.: BDG-WOK-0746/1/12(3). Pismo z 15 lutego 2012 r., ozn.: DOK/WPR/0732/6/12/11/12/PD. Pismo z 15 lutego 2012 r., ozn.: RzPP-ZZP-0722-2-4/MO/11.

389

pacjentw hospitalizowanych w szpitalach psychiatrycznych oraz do Ministra Zdrowia 795, wskazujc na potrzeb uwzgldnienia w procesie edukacyjnym studentw kierunkw medycznych stosowanych programw niwelujcych Rzecznika Rzecznik opisane wynika, Praw z zjawisko. e Z informacji poniania wystpuje take w przekazanych pacjentw sposb na przez szpitali regularny. zjawisko tu o zjawisko zwrci

psychiatrycznych

(napitnowania) Pacjenta

uwag prawa.

nieuprawnionego ograniczania praw pacjentw szpitali psychiatrycznych wynikajcych obowizujcych przepisw Mowa trudnociach w zwizku z moliwoci leczenia pacjenta chorego psychicznie w oddziale innym ni psychiatryczny. Zdarzaj si sytuacje, w ktrych to specjalici informuj psychiatrw, i nie chc mie w oddziale pacjenta wykazujcego jakikolwiek rodzaj trudnych/kopotliwych zachowa wynikajcych z choroby psychicznej.
6. Pastwowa Inspekcja Pracy796

W roku 2011 Pastwowa Inspekcja Pracy prowadzia kontrole w 3 obszarach, obejmujcych zagadnienia rwnego traktowania, byy to: - Kontrola przestrzegania przez agencj zatrudniania przepisw ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 797. Pastwowa Inspekcja Pracy wskazaa, e nieprzestrzeganie zasady zakazu dyskryminacji, o ktrej mowa w art. 19 c ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy stwierdzono w 11 agencjach zatrudnienia na 235 badanych podmiotw. W wyniku przeprowadzonych kontroli do 10 agencji zatrudnienia skierowano wystpienia zawierajce wnioski dotyczce przestrzegania zasady zakazu dyskryminacji, ktre w 3 przypadkach dotyczyy dyskryminacji ze wzgldu na pe, w 6 ze wzgldu na wiek, w 1 ze wzgldu na niepenosprawno. W zwizku ze stwierdzeniem wykrocze z art. 121 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w 2011 r. do sdu skierowano 1 wniosek o ukaranie.
795 796 797

Pismo ozn.: RzPP-ZZP-0711-2-1/BK/BW/11. Pismo z 15 lutego 2012 r., ozn.: GNP-306-079-1-1/12. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. 69, poz. 415, z pn. zm.).

390

- Kontrola legalnoci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. W ramach tej kontroli stwierdzono 6 przypadkw nieprzestrzegania zasady rwnego traktowania w procesie rekrutacji prowadzonym przez inne podmioty ni agencje zatrudnienia, przy czym 3 przypadki dotyczyy dyskryminacji ze wzgldu na pe, a 2 ze wzgldu na wiek. - Kontrola legalnoci zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemcw. Podczas kontroli ujawniono uchybienia w ww. (3235 zakresie w 11 kontrolowanych objtych podmiotach. w 788 Podnoszone zastrzeenia dotyczyy 58 wiadczcych w nich prac obcokrajowcw podmiotach).
7. Gwny Urzd Statystyczny798

cudzoziemcw

badaniem

Gwny Urzd Statystyczny w 2011 r. podj szereg bada w obszarze rwnego traktowania. Mona tu wymieni np.: - Coroczne Badanie Spjnoci Spoecznej 799. Biorc pod uwag stan faktyczny: postaw spoeczestwa oraz sposb traktowania w urzdach i w miejscu pracy, za najbardziej dyskryminowan w Polsce grup osb uwaa si bezdomnych (67% opinii). Wrd grup o relatywnie najwyszym poziomie zagroenia dyskryminacj wymieniane s rwnie: osoby o odmiennej orientacji seksualnej, niepenosprawni, osoby ubogie i o niskim statusie spoeczno-zawodowym. Relatywnie najczciej za dyskryminowane uwaay si osoby w wieku 50-64 lata oraz osoby o niskim poziomie wyksztacenia. Zjawisko wykluczenia spoecznego dostrzegane jest przede wszystkim przez ludzi modych (46% osb w wieku 16-34 lata). - Badanie stae aktywnoci ekonomicznej ludnoci BAEL 800 Rozmiary i struktura populacji osb aktywnych i biernych zawodowo w powizaniu z cechami: pe, wiek, poziom wyksztacenia, niepenosprawno. Rnica w aktywnoci zawodowej kobiet i mczyzn wynosi ok. 15 punktw procentowych (kobiety 48,6%, mczyni 64,9%).
798 799 800

Pismo z 17 lutego 2012 r., ozn.: BS-07-0652-1/2012. http://www.stat.gov.pl/gus/fulltext_search_PLK_HTML.htm. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_2189_PLK_HTML.htm.

391

Badania za III kwarta 2011 r. wykazuj, i wci najwiksz stop bezrobocia dotknite s osoby niepenosprawne i osoby z wyksztaceniem gimnazjalnym, podstawowym lub niepenym (16,7%). Warto zaznaczy, i nie mona zaobserwowa znacznej rnicy w stopie bezrobocia osb niepenosprawnych ze wzgldu na stopie ich niepenosprawnoci (15,9% osb ze znaczn niepenosprawnoci; Szkoy 15,2% z umiarkowan i szkoy niepenosprawnoci; 14,4% z lekk niepenosprawnoci). Badanie stae podstawowe, gimnazja ponadgimnazjalne Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011 801. Badanie wykazao, i tylko 603 cudzoziemcw uczszcza do publicznych szk ponadgimnazjalnych w Polsce na 1 410 082 uczniw. Pozytywnie ksztatuje si sytuacja nauczania jzykw ojczystych, gdy ju w 621 szkoach podstawowych w Polsce 35 375 uczniw uczy si jzyka swej mniejszoci narodowej lub etnicznej (przede wszystkim niemiecki i kaszubski). W przypadku uczniw objtych ksztaceniem specjalnym GUS wskaza, e w szkoach podstawowych specjalnych uczy si 24 459 uczniw, gdy w klasach oglnodostpnych zwykych szk podstawowych uczy si wci 20 488 ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, natomiast w klasach integracyjnych jedynie 14 539 uczniw. - Badanie stae Zezwolenie na prac cudzoziemcw w RP 802. Dane pozyskane z badania staego realizowanego wsplnie z Ministerstwem Pracy i Polityki Spoecznej wskazuj, e w 2011 r. cznie wydano 42 998 zezwole na prac cudzoziemcw (w 2010 r. wydano 37 121). - GUS przeprowadzi rwnie badania stae: Transport kolejowy, informacje o taborze przystosowanym do osb niepenosprawnych; Transport drogowy komunikacja miejska informacje o autobusach przystosowanych do przewozu osb niepenosprawnych; Obiekty i dziaalno instytucji kultury, rodzaje, struktura i dziaalno instytucji kultury, dostosowanie do potrzeb osb niepenosprawnych; placwki i zbiory przeznaczone dla osb niewidzcych i sabowidzcych; Wyznania religijne w Polsce liczba wyznawcw, duchownych, parafii, struktur
801 802

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_3430_PLK_HTML.htm http://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/cudzoziemcy-pracujacy-w-polsce-statystyki/

392

organizacyjnych

rozmieszczenia

terytorialnego;

Badanie

stae

Stowarzyszenia narodowociowe i etniczne liczba czonkw, obszar dziaania, struktura organizacyjna; jednake ich publikacja planowana jest dopiero w II poowie 2012 r. C. Dane informacyjno-statystyczne z zakresu problematyki rwnego traktowania za rok 2011 W 2011 roku do sdw okrgowych i rejonowych wpyno cznie 30 spraw o przyznanie odszkodowania na podstawie art. 13 ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania. Sdy zaatwiy 17 spraw, w tym 9 spraw oddalono, 3 sprawy zwrcono, jedn spraw odrzucono i 2 umorzono. 13 spraw pozostao do zaatwienia w roku 2012. Ponadto w roku 2011 w sdach rejonowych i okrgowych rozpatrzono 201 powdztw wniesionych przez kobiety o odszkodowanie z tytuu naruszenia zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu kobiet i mczyzn na podstawie art. 18 3d Kodeksu pracy 803, w tym 21 uwzgldniono w caoci lub w czci, a 51 oddalono. Natomiast wrd powdztw wniesionych przez mczyzn rozpatrzonych zostao 305, w tym 20 uwzgldniono w caoci lub w czci, a 38 oddalono. W sprawach o odszkodowanie w zwizku z molestowaniem seksualnym, jako jedn z form dyskryminacji w miejscu pracy (art. 18 3a 6 k.p. w zwizku z art. 18 3d k.p.) rozpatrzonych zostao 10 powdztw wniesionych przez kobiety, w tym 1 uwzgldniono w caoci lub w czci, a 2 oddalono. W sprawach, w ktrych powdztwo wnieli mczyni, rozpatrzono 6 spraw, w tym 1 uwzgldniono w caoci lub w czci, a 4 oddalono. W sprawach o odszkodowanie i zadouczynienie w zwizku z mobbingiem (art. 94 3 2-4 k.p.) rozpatrzono 171 spraw, w ktrych powdztwo wniosy kobiety, w tym 15 powdztw uwzgldniono w caoci lub w czci, a 51 oddalono. Natomiast wrd powdztw wniesionych
803

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. Nr 21, poz. 94, z pn. zm.).

393

przez mczyzn rozpatrzonych zostao 155 spraw, w tym 8 uwzgldniono w caoci lub w czci, a oddalono 37. Natomiast w sprawach z zakresu dyskryminacji w zatrudnieniu (art. 11 3 k.p.) rozpatrzono 57 spraw (bez rozrnienia na pe), w tym 5 uwzgldniono w caoci lub w czci, a oddalono 18.

394

IV.

Wnioski oraz rekomendacje dotyczce dziaa, ktre naley podj w celu zapewnienia przestrzegania zasady rwnego traktowania

1. Przestrzeganie zasady rwnego traktowania uwagi na tle realizacji ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania

Rok 2011 by pierwszym rokiem wykonywania przez Rzecznika funkcji niezalenego organu ds. rwnego traktowania, a take pierwszym rokiem obowizywania ustawy o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania. Wejcie w ycie ustawy o rwnym traktowaniu miao na celu implementowanie dyrektyw Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziaania dyskryminacji, a tym samym wzmocnienie przestrzegania zasady rwnego traktowania w poszczeglnych aspektach ycia spoecznego w Polsce. Dwanacie miesicy obowizywania ustawy daje podstaw do sformuowania pierwszych wnioskw i rekomendacji dotyczcych skutecznej realizacji ochrony obywateli przed dyskryminacj. Gwne zastrzeenia pod adresem ustawy o rwnym traktowaniu dotycz nierwnej rasy, ochrony przed dyskryminacj najsilniejsz i ze wzgldu ochron na poszczeglne przesank przesanki. Ustawodawca obj sabsz

pochodzenia

etnicznego

narodowoci,

przesank pci, a najsabsz przesanki religii, wyznania, wiatopogldu, niepenosprawnoci, wieku i orientacji seksualnej. Ponadto ustawa przyznaje ochron prawn wycznie w enumeratywnie wskazanych obszarach tj.: zatrudnienie, dostp i warunki korzystania z instrumentw i usug rynku pracy, podejmowanie ksztacenia zawodowego, warunki podejmowania i wykonywania dziaalnoci gospodarczej lub zawodowej, dziaanie w zwizkach zawodowych, organizacjach pracodawcw i samorzdach zawodowych, zabezpieczenie spoeczne, opieka zdrowotna, owiata i szkolnictwo wysze oraz usugi oferowane publicznie. Nie ulega wtpliwoci, e w celu zapewnienia skutecznej i kompleksowej ochrony grup mniejszociowych przed dyskryminacj naleaoby w jednakowy sposb traktowa wszystkie grupy dyskryminowane tj. przyzna tak sam ochron prawn ze wzgldu na poszczeglne przesanki we

395

wszystkich obszarach wymienionych w ustawie, a take poszerzy katalog tych obszarw. W celu zapewnienia efektywnoci wprowadzonych rozwiza, ustawa przewiduje, e kady wobec kogo zasada rwnego traktowania zostanie naruszona moe wystpowa z roszczeniem w celu ochrony swoich praw przewidzianych w ustawie o rwnym traktowaniu. W toku prac legislacyjnych przyjto jednak, e w przypadku naruszenia zasady rwnego traktowania poszkodowanemu przysugiwa bdzie jedynie odszkodowanie z moliwoci za poniesion szkod, zrezygnowano za doznan natomiast krzywd. dochodzenia zadouczynienia

Tymczasem, w ocenie Rzecznika, faktycznym przedmiotem ochrony w sprawach o naruszenie zasady rwnego traktowania jest godno osoby dyskryminowanej, w drugiej natomiast kolejnoci przysugujce jej prawa majtkowe. W efekcie ustawa o rwnym traktowaniu uniemoliwia dochodzenia na drodze sdowej roszcze z tytuu naruszenia zasady rwnego traktowania w sytuacji, w ktrej ofiara dyskryminacji nie poniosa wprawdzie szkody majtkowej, jednak z ca pewnoci nastpio naruszenie jej godnoci, czci lub dobrego imienia. Z informacji przekazanych przez Ministerstwo Sprawiedliwoci wynika, e w 2011 roku do sdw okrgowych i rejonowych wpyno cznie 30 spraw o przyznanie odszkodowania. Sdy zaatwiy 17 spraw, w tym 9 spraw oddalono, 3 sprawy zwrcono, jedn spraw odrzucono i 2 umorzono a 13 spraw pozostao do zaatwienia w roku 2012. Niska liczba kierowanych do sdw roszcze z tytuu naruszenia zasady rwnego traktowania zdaje si potwierdza, e ustanowiony mechanizm sdowej ochrony zasady rwnego traktowania w pierwszym roku funkcjonowania ustawy okaza si nieefektywny. Z tych powodw, w ocenie Rzecznika, niezbdne jest wprowadzenie moliwoci dochodzenia zadouczynienia za doznan krzywd na skutek naruszenia zasady rwnego traktowania, a take szerokie informowanie spoeczestwa o nowych uprawnieniach przysugujcych ofiarom dyskryminacji.

396

Przy okazji oceny efektywnoci ustawy o rwnym traktowaniu po roku jej funkcjonowania nie sposb pomin roli Rzecznika Praw Obywatelskich jako niezalenego organu, powoanego obok Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Traktowania, do wykonywania zada dotyczcych realizacji zasady rwnego traktowania. Naley podkreli, e zgodnie z Konstytucj i ustaw o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznik dysponuje wycznie kompetencjami do podejmowania interwencji w przypadkach narusze praw czowieka dokonanych przez podmioty publiczne. W stosunku do podmiotw prywatnych Rzecznik nie moe podejmowa dziaa bezporednich, w zwizku z tym udzielenie zgodnie z wymogami dyrektyw Unii Europejskiej pomocy ofiarom dyskryminacji wnioskodawcy w takim przypadku mu moe polega na wskazaniu Rzecznik przysugujcych rodkw prawnych.

jednake kadorazowo stara si podejmowa dziaania porednie zwracajc si do organw wadzy publicznej, ktre zgodnie z zakresem swoich kompetencji powinny podejmowa interwencje w przypadkach dyskryminacyjnego traktowania w relacjach horyzontalnych pomidzy podmiotami niepublicznymi. Rzecznik jest wwczas waciwy do oceny czynnoci podjtych przez dany organ z punktu widzenia ochrony praw czowieka i obywatela. Podkrelenia wymaga take fakt, e w toku prac legislacyjnych nad ustaw o rwnym traktowaniu nie przeprowadzono kompleksowej oceny skutkw regulacji, przyjmujc oglnie, e nowe zadania Rzecznika bd finansowane z jego budetu. Zaniechanie to spowodowao, i Rzecznik w roku 2011 nie posiadaa wystarczajcych zasobw osobowych i rzeczowych, by podj do realizacji powierzone mu zadania. Z tych wszystkich wzgldw efektywno ochrony przyznanej ofiarom dyskryminacji na mocy ustawy o rwnym traktowaniu musi budzi uzasadnione wtpliwoci.
2. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na ras, narodowo lub pochodzenie etniczne

Organy pastwowe powinny kreowa i realizowa tak polityk spoeczn, ktra zapewni wszystkim mieszkacom kraju, niezalenie od

397

ich narodowoci czy pochodzenia etnicznego, przestrzeganie praw czowieka, w tym ochron przed przemoc. W tym celu niezbdne jest stworzenie penej i jednolitej bazy rejestrujcej przestpstwa popenione na tle nienawici rasowej bd narodowociowej poprzez nawizanie cisej wsppracy w zakresie gromadzenia danych przez jak najwiksz liczb podmiotw, w tym zaangaowanych tematycznie organw administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwoci, innych instytucji publicznych oraz organizacji pozarzdowych. Ponadto niezbdne jest prowadzanie cyklicznych bada, ktre przybliyyby rzeczywist skal zjawiska przemocy na tle rasowym w Polsce, co dawaoby wskazwki nt. w zakresie organizacji dziaa pomocowych i prewencyjnych, a take podjcie dziaa majcych na celu upowszechnienie wiedzy przestpstw dyskryminacyjnych penalizowanych w Kodeksie karnym tak, by kada potencjalna ofiara przemocy bya wiadomy przysugujcych jej w tym zakresie rodkw ochrony. Konieczna jest take kontynuacja szkolenia funkcjonariuszy sub pastwowych, w szczeglnoci policji, w zakresie odpowiedniej identyfikacji oraz reakcji na incydenty o charakterze rasistowskim czy ksenofobicznym oraz postpowania z cudzoziemcami. W trakcie takich szkole funkcjonariusze powinni mie bezporedni kontakt z osobami o innym pochodzeniu etnicznym czy narodowym, aby mie moliwo rozwijania swoich kompetencji kulturowych. W ocenie Rzecznika zalecane jest utrzymanie i doskonalenie przyjtych w organach cigania mechanizmw kontroli wewntrznej majcych na celu skuteczne ciganie i karanie sprawcw, a take uwraliwienie prewencyjne odpowiednie organw i wymiaru sprawiedliwoci wydawanych szkole na w dla znaczenie sprawach sdziw i edukacyjne

dyskryminacyjnych wyrokw karnych. W tym zakresie konieczne jest uksztatowanie programu prokuratorw, m.in.: - w zakresie waciwego stosowania prawa karnego we wskazanych wyej kategoriach spraw tak, by poprzez zastosowanie zrnicowanego

398

katalogu kar i rodkw karnych poczonych ze szczeglnymi obowizkami dla skazanego osign optymalny efekt resocjalizacyjny, - uczulenie sdziw, e "przestpstwa z nienawici" nie s przestpstwami o niskiej szkodliwoci spoecznej czynu, - wskazywanie, e zawieszajc wykonanie orzeczonych kar sdy powinny (czego nie czyni) czciej zobowizywa skazanych np. do uczestnictwa w oddziaywaniach korekcyjno-edukacyjnych lub do powstrzymywania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, - wskazane byoby take czstsze orzekanie kary ograniczenia wolnoci (co sdy w tych sprawach stosuj rzadko) zwaszcza w poczeniu z orzeczeniem wobec skazanego obowizku pracy na cele spoeczne (np. sprawca dewastacji cmentarza ydowskiego zobowizywany byby do prac porzdkowych w podobnych miejscach pamici - dziaania resocjalizacyjne). Dla zapewnienia skutecznego przeciwdziaania zjawisku przestpstw motywowanych nienawici niezbdne jest zaangaowanie mediw w przeciwdziaanie rasizmowi i ksenofobii, m.in. poprzez kampanie informacyjne, w tym powiadamianie o wyrokach skazujcych za tego typu przestpstwa, elementw co powinno mie rwnie w funkcj (od odstraszajc najniszego potencjalnych sprawcw. Szczeglnie istotne jest take realizowanie edukacji wielokulturowej szkoach szczebla), zwaszcza tam, gdzie ucz si dzieci cudzoziemskie. W zwizku z postanowieniem Trybunau Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2011 r. (sygn. Pp 1/10) rozwaenia przez ustawodawc wymaga potrzeba dokonania stosownych zmian w ustawie o partiach politycznych zasygnalizowanych tak, aby rozszerzy moliwo badania przez Trybuna celw i dziaalnoci partii politycznych.
3. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno

Rzecznik Praw Obywatelskich bacznie obserwuje stan ratyfikowania przez Polsk umw midzynarodowych dotyczcych ochrony praw i wolnoci czowieka i obywatela. W dalszym cigu nie ratyfikowano m.in.

399

Konwencji ONZ o prawach osb niepenosprawnych przyjtej przez Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych w dniu 13 grudnia 2006 r. (na mocy rezolucji nr 61/106) i podpisanej przez Polsk w dniu 30 marca 2007 r. Ratyfikowanie Konwencji na obszarze caej Unii Europejskiej jest jednym z priorytetw Europejskiej strategii w sprawie niepenosprawnoci 20102020: Odnowione zobowizanie do budowania Europy bez barier (komunikat Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw z dnia 15 listopada 2010 r. KOM (2010) 636). Spord 27 pastw czonkowskich Unii Europejskiej Konwencj ratyfikowao 19 pastw oraz Unia Europejska. Chcc zapewni skuteczn i efektywn ochron praw osb niepenosprawnych naley dy do penego dostosowania prawa krajowego do standardw okrelonych w Konwencji oraz moliwie szybkiej jej ratyfikacji. W tym celu niezbdna jest nowelizacja obowizujcych obecnie przepisw Kodeksu cywilnego regulujcych instytucj ubezwasnowolnienia intelektualnie tak, aby zapewni ochron osobom przed niepenosprawnym efektywn

dyskryminacj. Zdaniem Rzecznika zmiany wymaga take przepis art. 12 k.r.o. ograniczajcy prawo osb dotknitych chorob psychiczn i upoledzeniem umysowym do zawarcia zwizku maeskiego. Rozwizaniem minimalnym byoby dostosowanie regulacji prawnej do aktualnej terminologii i stanu wiedzy, a take rezygnacja z przesanek wicych zgod na zawarcie maestwa ze "zdrowiem przyszego potomstwa". Ponadto w wietle przepisw Konwencji o prawach osb z niepenosprawnociami, naley zastanowi si nad cakowit rezygnacj z przeszkody maeskiej zawartej w art. 12 k.r.o. Rok 2011 by szczeglnie istotny z punktu widzenia realizacji praw wyborczych osb z niepenosprawnociami. W ostatnich wyborach parlamentarnych osoby te po raz pierwszy mogy skorzysta z nowych instytucji prawa wyborczego tj. gosowania korespondencyjnego, gosowania za pomoc nakadek sporzdzonych w alfabecie Braillea czy znanego z lat ubiegych - gosowania przez penomocnika. Osoby niepenosprawne i majce trudnoci z poruszaniem si nie zawsze s

400

jednak skonne gosowa inaczej ni w tradycyjny sposb. Zdecydowana wikszo z nich deklaruje bowiem, e nawet majc wybr chciaaby gosowa w lokalu wyborczym. Tymczasem kontrola przeprowadzona przez Rzecznika Praw Obywatelskich w 90 lokalach wyborczych posiadajcych status lokalu dostosowanego do potrzeb osb niepenosprawnych wykazaa, e 80% lokali nie spenia okrelonych prawem wymogw. Wydaje si wic, e w celu penej realizacji praw wyborczych osb z niepenosprawnociami naley postpowa dwutorowo: z jednej strony uatwia dostp do lokali wyborczych, z drugiej za - szeroko informowa o nowych procedurach wyborczych. Jednym z najwaniejszych problemw w obszarze ochrony praw osb niepenosprawnych jest rwny dostp do edukacji. Segregacja dzieci niepenosprawnych na poziomie edukacji podstawowej i gimnazjalnej oraz brak realnego wsparcia w szkolnictwie masowym maj fatalne skutki dla caego spoeczestwa. Oznacza to zarwno gorsze wyniki edukacyjne dzieci z niepenosprawnoci i niskie szanse na podjcie pracy, jak i wzmacnianie postawy roszczeniowej, wykluczanie ze spoeczestwa oraz izolacj w yciu spoecznym osb z niepenosprawnoci. Wobec powyszego naley promowa model edukacji wczajcej, w ktrym dzieci niepenosprawne ucz si wraz ze swoimi rwienikami w szkoach powszechnych. W tym celu naley m.in. zmieni system finansowania edukacji uczniw niepenosprawnych tak, aby rodki przeznaczone na ten cel w subwencji owiatowej trafiay rzeczywicie do tej placwki owiatowej, w ktrej ksztaci si niepenosprawne dziecko. Niezwykle istotny wydaje si take problem niskiej dostpnoci infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnoci. Aby temu przeciwdziaa konieczne jest stosowanie uniwersalnego projektowania, ktre sprowadza si do takiego projektowania, by z danego produktu lub usugi moga korzysta jak najwiksza liczba uytkownikw, bez pniejszego ich dostosowywania do indywidualnych potrzeb. W tym celu naley promowa wdraanie uniwersalnego projektowania do programw nauczania wszystkich zawodw zajmujcych si grafik komputerow, rodowiskiem zabudowanym, w tym architektw, inynierw i

401

urbanistw. Celowym wydaje si take rozwaenie wprowadzenia do ustawodawstwa normy prawnej statuujcej po stronie uytkownikw budynkw uytecznoci publicznej pierwotny (generalny) obowizek podjcia przez nich w okrelonym terminie zakrelonych prawem dziaa, majcych na celu likwidacj barier, w codziennej egzystencji osb niepenosprawnych. Wprowadzenie adekwatnego obowizku prawnego moe wydatnie przyspieszy likwidacj barier w integracji spoecznej osb niepenosprawnych. Stosownej analizie naley podda take mechanizm wprowadzenia (bezwzgldnego egzekwowania) poszczeglnych obowizkw, majcych na celu dostosowanie budynkw do potrzeb osb niepenosprawnych (urzeczywistnienie gwarancji ich dostpnoci), a take uniemoliwienie wstpnego odbioru inwestycji i dopuszczenia jej do uytkowania, jeli nie spenia ona wymogw dostpnoci dla osb niepenosprawnych. Wprowadzajc stosowny obowizek prawny naley te rozway zakrelenie podmiotom realnego terminu na jego wykonanie.
4. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek

W obecnej sytuacji demograficzno-spoecznej Polski najwaniejszym postulatem w zakresie ochrony praw osb starszych jest opracowanie kompleksowej polityki rzdu wzgldem starzejcego si spoeczestwa. Pierwszym krokiem w tym kierunku mogaby by rzetelna realizacja Madryckiego Planu Dziaania na rzecz Osb Starszych (MIPAA). W tym celu niezbdne jest: - przeprowadzenie systemowych konsultacji spoecznych w procesie przygotowania raportw krajowych w sprawie wdraania MIPAA oraz ustalenie priorytetw i harmonogramu ich realizacji; - opracowanie odpowiednich wskanikw, umoliwiajcych dokonanie oceny, oraz dokonanie ewaluacji dziaa podejmowanych w zwizku z realizacj poszczeglnych celw zapisanych w MIPAA, - uwzgldnienie rnorodnoci zbiorowoci ludzi starych na poziomie programowania dziaa (miasto-wie, kobiety-mczyni, etc.).

402

Ponadto w celu zapewnienia skutecznej ochrony praw osb starszych w dostpie do wiadcze medycznych niezbdne jest przyjcie stosownych przepisw prawnych w sprawie standardu postpowania przy udzielaniu wiadcze zdrowotnych z zakresu geriatrii, w szczeglnoci za formalne i prawne okrelenie standardu geriatrii, jako odrbnej specjalizacji medycznej, ktra wypenia luk midzy istniejcymi specjalnociami w podejciu diagnostycznym i terapeutycznym wobec tzw. pacjenta geriatrycznego, oraz uzasadnienie odrbnego finansowania przez NFZ kompleksu procedur geriatrycznych i interdyscyplinarnego ich prowadzania, okrelanych jako Caociowa Ocena Geriatryczna (COG). W zwizku z reform studiw medycznych, przygotowywanych do realizacji od roku akademickiego 2012/2013, uwzgldniajc przedmiot geriatria w standardach nauczania na kierunku lekarskim, wskazane jest aby wadze uczelni medycznych zadbay o organizacj bazy kowej i kadry naukowo-dydaktycznej z zakresu geriatrii i gerontologii tak, by zapewni optymalny poziom wiadcze zdrowotnych i dydaktycznych w tym obszarze.
5. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na pe

Rok 2011 by szczeglnie istotny z punktu widzenia przeciwdziaania dyskryminacji kobiet w yciu publicznym, a to za spraw nowych regulacji Kodeksu Wyborczego, w myl ktrych na licie kandydatw w wyborach do Sejmu, liczba kandydatw - kobiet nie moe by mniejsza ni 35% liczby wszystkich kandydatw na licie i liczba kandydatw mczyzn nie moe by mniejsza ni 35% liczby wszystkich kandydatw na licie (tzw. system kwotowy). Celem przywoanej regulacji byo zwikszenie reprezentacji kobiet w parlamencie i przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na pe w dostpie do suby publicznej. Z dostpnych analiz 804 wynika, e odsetek kobiet startujcych w wyborach do Sejmu w roku 2011 by prawie dwukrotnie wyszy (42%) ni cztery lata wczeniej. Natomiast spord wszystkich kandydatw do Senatu,
804

Komunikat Instytutu Spraw Publicznych z dnia 6 padziernika 2011 r. Kandydatki w wyborach parlamentarnych 2011.

403

tylko 14% stanowiy kobiety. Jak si jednak wydaje, rzeczywistym problemem pozostaje kwestia miejsc, jakie kandydat lub kandydatka zajmuj na listach wyborczych. W wyborach parlamentarnych w roku 2011 stosunek odsetka kobiet i mczyzn na poszczeglnych miejscach list wyborczych by znaczco rny na pocztku i na kocu listy, a zrwnywa si dopiero od 14 miejsca na licie. W efekcie liczba kobiet zasiadajcych w Sejmie VI kadencji zwikszya si jedynie o 3% w stosunku do liczby posanek w Sejmie V kadencji. W wyborach parlamentarnych w roku 2011 do Sejmu wybrano 106 kobiet, co stanowi 23% wszystkich posw. Tym samym, w celu rzeczywistego zapewnienia rwnouprawnienia kobiet i mczyzn w wyborach powszechnych zasadnym wydaje si promowanie dobrej praktyki umieszczania na czoowych miejscach list wyborczych porwnywalnej liczby kandydatw jednej i drugiej pci. Rzecznik Praw Obywatelskich dostrzega take problem powielania negatywnych stereotypw na temat pci przez media oraz przedstawicieli brany reklamowej. Uprzedmiotowianie kobiet poprzez ukazywanie ich w roli obiektw seksualnych, czy te promowanie wizerunku mczyzny, ktry nie radzi sobie z podstawowymi obowizkami domowymi lub opiek nad dzieckiem niewtpliwie przyczynia si do budowania klimatu dyskryminacji i nietolerancji. Tym negatywnym zjawiskom, obecnym m.in. w telewizji publicznej - zobowizanej do upowszechniania edukacji obywatelskiej, przeciwstawia powinna si Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, ktra w 2011 r. w zbyt nikym zakresie wykorzystywaa swoje kompetencje ustawowe w tym obszarze.
6. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn lub tosamo pciow

Jednym z gwnych problemw w obszarze przeciwdziaania dyskryminacji ze wzgldu na tosamo pciow jest prawna droga zmiany pci metrykalnej. W ocenie Rzecznika konieczne jest uchwalenie kompleksowego aktu prawnego dotyczcego osb transseksualnych. Za najbardziej podane naleaoby uzna stworzenie regulacji

404

umoliwiajcej

dokonanie

zmiany

pci

metrykalnej

na

podstawie

owiadczenia transseksualisty popartego dwoma opiniami waciwych lekarzy, na wzr rozwiza brytyjskich. Naleaoby take uregulowa skutki w sferze rodzinno-prawnej osoby transseksualnej, kwesti wymiany dokumentw, moliwo refundacji kosztw przebytych zabiegw, jak te wprowadzi swoisty kontratyp uchylajcy bezprawno dokonywanych zabiegw chirurgicznych. Do czasu wydania kompleksowej regulacji konieczne jest niezwoczne wprowadzenie do polskiego prawa przepisw wyranie regulujcych byoby problem skorzystanie zmiany z pci. Najwaciwszym sprostowania aktu rozwizaniem instytucji

urodzenia, poniewa rozstrzygnicie zapada w trybie postpowania nieprocesowego. W celu ochrony osb transseksualnych na rynku pracy niezbdne jest take uchwalenie stosownych regulacji prawnych nakazujcych byym pracodawcom wymian wiadectw pracy w zwizku ze zmian danych osobowych (imi, imiona oraz nazwisko) przez osoby, wobec ktrych zapado orzeczenie sdowe w sprawie zmiany pci. Brak takiego uregulowania stawia osoby transpciowe w niekorzystnej sytuacji w trakcie prowadzenia postpowa kwalifikacyjnych przez pracodawcw, gdy osoby te najczciej szk dysponuj wyszych wiadectwami ze szkolnymi i dyplomami ukoczenia zmienionymi danymi

osobowymi oraz wiadectwami pracy, w ktrych zawarte s ju nieaktualne dane osobowe. Ujawnienie wczeniejszej tosamoci osoby posiadajcej orzeczenie sdowe w sprawie zmiany pci moe te rodzi niepotrzebne konflikty w miejscu pracy (dyskryminacja, mobbing). Rzecznik dostrzega take problem odmowy wydawania zawiadcze dotyczcych stanu cywilnego niektrym osobom chccym zawrze zwizek maeski za granic. Oprcz danych osoby zamierzajcej zawrze maestwo, przyszego z niezbdne jest bowiem (m.in. wskazanie imi, pastwa danych i osobowych jest wspmaonka nazwisko

obywatelstwo). Zdaniem Rzecznika tego rodzaju wzr zawiadczenia sprzeczny zasad demokratycznego prawnego wyraon w art. 2 Konstytucji RP i wymaga zmiany.

405

7. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na religi, wyznanie lub wiatopogld

Nierozwizanym nadal problemem pozostaje kwestia organizowania w szkoach powszechnych lekcji religii i etyki oraz wykonania wyroku Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu w sprawie Grzelak przeciwko Polsce. Z sygnaw napywajcych do Rzecznika wynika, e liczba uczniw koniecznych do zorganizowania lekcji etyki (obecnie 7 osb z jednej klasy) jest powan przeszkod dla realizacji praw tych uczniw, ktrzy chcieliby uczestniczy w zajciach z etyki. Zasadne wydaje si wic zmniejszenie minimalnej liczby chtnych do trzech uczniw z jednej klasy. W ocenie Rzecznika, brak chtnych do zorganizowania zaj z etyki, nie moe stanowi wystarczajcego usprawiedliwienia dla cakowitego odstpienia od organizowania tych zaj. Jeli ucze lub jego rodzic wie, e w szkole brakuje nauczycieli, ktrzy mogliby poprowadzi ten przedmiot, to rezygnuje ze zgoszenia si na lekcje. Podobnie moe dziaa wiadomo braku podrcznika. Dlatego te niezbdne wydaje si wiksze zaangaowania wadz owiatowych w przedstawienie rodzicom i uczniom oferty z zakresu moliwoci nauczania etyki. Rezygnacja z podjcia nauki etyki pynie bowiem take z braku wiadomoci, e przedmiot etyka jest dostpny w ofercie edukacyjnej danej szkoy. Kolejnym problemem, dotykajcym w sposb szczeglny mae miejscowoci, jest brak nauczycieli mogcych poprowadzi lekcje etyki oraz organizowanie tych lekcji po godzinach zaj szkolnych lub w innej szkole (w ramach grup midzyszkolnych). Zmusza to uczniw uczszczajcych na zajcia z etyki do dugiego oczekiwania na lekcje lub do uciliwej podry do innej szkoy. Problem ten niewtpliwie rzutuje na frekwencj oraz liczb chtnych do uczszczania na zajcia z etyki. Zasadnym wydaje si organizowanie zaj z etyki bezporednio przed lub po lekcjach. Innym, powanym problemem w zakresie rwnego traktowania ze wzgldu na religi, wyznanie lub wiatopogld s powtarzajce si przypadki przemocy na tle nietolerancji religijnej. Rekomendacje w zakresie przeciwdziaania aktom agresji motywowanych nienawici, w tym antysemityzmem lub antyislamizmem omwiono szeroko w czci

406

powiconej

dyskryminacji

ze

wzgldu

na ras,

narodowo lub

pochodzenie etniczne.

407

CZ III

Sprawy midzynarodowe i spoeczne

408

I.

Dziaalno midzynarodowa Obywatelskich w 2011 r.

Rzecznika

Praw

A. Wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z midzynarodowymi i narodowymi instytucjami ombudsmaskimi W 2011 r. Rzecznik kontynuowaa dziaalno midzynarodow, zarwno na paszczynie multilateralnej, jak i bilateralnej. Uzyskanie czonkostwa w Zarzdzie Sekcji Europejskiej Midzynarodowego Instytutu Ombudsmanw w Wiedniu (International Ombudsman Institute IOI) stworzyo Rzecznikowi unikaln moliwo uczestniczenia w pracach tego wskiego grona eksperckiego i wywierania wpywu na decyzje podejmowane przez gremium, ktre zrzesza 150 instytucji ombudsmaskich z caego wiata i odgrywa istotn rol w obszarze promocji i ochrony praw czowieka. Rzecznik zorganizowaa 805 Warszawie spotkanie Zarzdu Sekcji Europejskiej IOI, na ktrym dokonano podsumowania podejmowanych wsplnie dziaa oraz omwiono problemy zgaszane przez instytucje czonkowskie. Jako przedstawiciel kraju penicego Prezydencj w Radzie UE Rzecznik Praw Obywatelskich zostaa zaproszona do udziau w posiedzeniu Komisji ds. Petycji Parlamentu Europejskiego (PETI) w dniu 4 padziernika 2011 r., na ktrym dokonaa obszernej prezentacji dziaalnoci, kompetencji, zada i obowizkw Rzecznika, iloci skarg, ich specyfiki oraz podziau tematycznego. Wystpieniu towarzyszya oywiona dyskusja deputowanych, ktrzy z duym uznaniem odnieli si do dziaalnoci Rzecznika. Podczas lizboskiego", obywatelami. W trosce o sytuacj owiatow polskiej mniejszoci na Litwie Rzecznik wystpia 807 do Kontrolera Sejmowego (Ombudsman) Republiki
805 806 807

8.

Krajowego odbyo

Seminarium si 806 w

Europejskiej Kopenhadze

Sieci

Ombudsmanw pt. "Prawo, polityka i Ombudsmani w erze traktatu ktre Rzecznik przewodniczya sesji pt. Budowanie pomostw pomidzy UE a jej

W dniach 31 marca 1 kwietnia 2011 r. W dniach 2021 padziernika 2011 r. Wystpienie w marcu i we wrzeniu 2011 r.

409

Litewskiej. Po uchwaleniu przez litewski Sejm nowelizacji ustawy o owiacie Rzecznik zaapelowaa do litewskiego Ombudsmana o wczenie si do dziaa w celu znalezienia rozwizania zgodnego z europejskimi standardami i powszechnie uznawan w prawie midzynarodowym zasad niepogarszania praw nabytych. Powysz kwesti Rzecznik poruszya take w rozmowie z, litewskim Rzecznikiem Praw Dziecka. Troszczc przebywajcych koniecznoci si o obywateli za przez polskich granic MSZ zamieszkujcych Rzecznik lub czasowo intensywnie na celu

wsppracowaa z Ministrem Spraw Zagranicznych m.in. w sprawie wdroenia dziaa majcych dostosowanie lokali wyborczych za granic do potrzeb wyborcw z niepenosprawnoci. Rwnoczenie Rzecznik z duym uznaniem przyja wysiki MSZ skutkujce zwikszeniem liczby lokali wyborczych za granic, m.in. w licznie odwiedzanych rdziemnomorskich kurortach, czy te skupiskach nowej emigracji zarobkowej. Ze wzgldu na skal i wag problemu Rzecznik podja dziaania majce na celu zapoznanie si z moliwociami poprawy sytuacji obywateli polskich przebywajcych w zakadach karnych za granic. W tym celu Rzecznik wystpia 808 do Ombudsmanw w Argentynie i Ekwadorze z prob o wspprac w tym zakresie, oferujc przy tym, analogiczne wsparcie dla obywateli tych krajw odbywajcych kary w Polsce. W zwizku z szerokim echem, jakim odbi si w polskich mediach problem dyskryminowania obywateli polskich zamieszkaych na stae lub przebywajcych czasowo w Holandii, Rzecznik zwrcia si 809 do holenderskiego Ombudsmana z wnioskiem o podjcie interwencji w powyszej sprawie. W uznaniu zasug dla dla cudzoziemcw Ochrony Praw wnoszcych Czowieka wkad w umocnienie praw czowieka na wiecie Rzecznik wrczya 810 Odznak Honorow za Ombudsmanowi
808 809 810

Zasugi

duskiemu Wyrnienie

Hansowi

Gammeltoftowi-Hansenowi.

Wystpienie z listopada 2011 r. Wystpienie z 25 lipca 2011 r. W dniu 23 sierpnia 2011 r.

410

przyznaa 811 rwnie dyrektorowi Caritasu Paderborn Josefowi Lttigowi za pomoc wiadczon na rzecz obywatelek polskich zatrudnionych w sektorze usug pielgnacyjnych w niemieckiej diecezji Paderborn. Rzecznik wzia take udzia 812 w ceremonii wrczenia Krzya Oficerskiego Orderu Zasugi RP Matsowi Melinowi, b. Parlamentarnemu Ombudsmanowi Szwecji. B. Wsppraca Rzecznika Praw Obywatelskich z innymi midzynarodowymi instytucjami Na spotkaniu z Dyrektorem Agencji Praw Podstawowych UE Rzecznik omwia 813 m.in. kwestie dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej, sytuacji Romw i osb LGBT 814 w Polsce, a take zadania Rzecznika jako organu ds. rwnego traktowania. Zastpca Rzecznika przyj 815 przebywajc w Polsce z oficjaln wizyt delegacj Rady Przedstawicieli Regionalnych (Izba Wysza Parlamentu) Republiki Indonezji. Na spotkaniu dokonano m.in. wymiany informacji nt. stanu ochrony praw czowieka w obu krajach. Spotkanie Rzecznika z przedstawicielami Ministerstwa Spraw Wewntrznych Republiki Macedonii dotyczyo ustawowych kompetencji Rzecznika, realizacji zada Krajowego Mechanizmu Prewencji, a take mechanizmw kontroli oraz rozpatrywania skarg na suby mundurowe. Na spotkaniu Rzecznika z dyrektorem Biura ODIHR w Warszawie omwiono 816 dowiadczenia pynce z realizacji projektu Partnerstwo Wschodnie Ombudsmanw oraz stan przestrzegania praw czowieka w krajach objtych programem. Intensywn dyskusj nt. ochrony praw czowieka Rzecznik prowadzia 817 rwnie z Komisarzem ds. Praw Czowieka Rady Europy. Rozmowa dotyczya m.in. uprawnie polskiego Ombudsmana w zakresie
811 812 813 814 815 816 817

W dniu 15 czerwca 2011 r. W dniu 5 kwietnia 2011 r. Spotkanie 7 kwietnia 2011 r. Z ang. Lesbians, Gays, Bisexuals, Transgenders. W dniu 26 maja 2011 r. W dniu 10 sierpnia 2011 r. W dniu 28 wrzenia 2011 r.

411

Krajowego Mechanizmu Prewencji i organu ds. rwnego traktowania oraz inicjatyw spoecznych Biura RPO. Podczas spotkania Rzecznika i Wysokiego Komisarza OBWE ds. Mniejszoci Narodowych rozmawiano 818 m.in. o przestrzeganiu praw osb nalecych do mniejszoci polskiej i litewskiej w obu pastwach. Jego wizyta w Polsce bya czci uruchomionej na wniosek Polski procedury tzw. bezporednich kontaktw, w ramach ktrej podjta zostaa przez Komisarza prba mediacji pomidzy Polsk a Litw. Spotkanie Rzecznika z Zastpc Wysokiego Komisarza Narodw Zjednoczonych ds. Praw Czowieka stworzyo 819 okazj do zaprezentowania pracy Rzecznika, jego zada i kompetencji, a take sposobu rozpatrywania skarg. Zastpca Rzecznika przyja 820 delegacj dziennikarzy i pracownikw naukowych z Kantonu. Podczas spotkania przybliy chiskim gociom znaczenie problematyki ochrony praw czowieka w Polsce na przykadzie dziaalnoci Biura RPO. C. Wsppraca Ombudsmanw Pastw Partnerstwa Wschodniego Partnerstwo dla Praw Czowieka Polska Armenia Azerbejdan Projekt Rzecznika Praw Obywatelskich realizowany od 2009 r. w zakresie wsppracy Ombudsmanw z pastw objtych programem Unii Europejskiej Partnerstwo Wschodnie w sposb istotny uzupenia istniejce dotychczas stosunki dwustronne instytucji ombudsmaskich, przyczyniajc si do promocji podstawowych wartoci, takich jak praworzdno oraz ochrona praw czowieka i obywatela. Zrealizowany we wsppracy z Obroc Praw Czowieka Republiki Francuskiej w roku 2011 projekt Partnerstwo dla praw czowieka Polska Armenia Azerbejdan sta si dziki zaangaowaniu wszystkich uczestnikw dobr okazj do wymiany pogldw i najlepszych praktyk, a take do podsumowania dotychczasowych wsplnych przedsiwzi. Projekt by
818 819 820

W dniu 21 listopada 2011 r. W dniu 21 listopada 2011 r. W dniu 1 grudnia 2011 r.

412

wspfinansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Podczas skoncentrowano czterech na seminariw eksperckich obszarach zorganizowanych pomoc w 2011 r., po uwzgldnieniu propozycji zainteresowanych stron, uwag nastpujcych tematycznych: osobom pokrzywdzonym przestpstwem, przeciwdziaanie dyskryminacji, wspczesne wyzwania dla praw czowieka w kontekcie zagroe zwizanych z zastosowaniem nowych technologii oraz dziaalno Krajowego Mechanizmu Prewencji. Realizacja projektu przebiegaa w dwch etapach. W ramach pierwszego z nich przedstawiciele urzdw ombudsmaskich Armenii i Azerbejdanu oraz Francji zostali zaproszeni do Warszawy, natomiast w drugim etapie odbyy si seminaria w Erywaniu i Baku. W dniach 17-19 maja zorganizowano w Warszawie seminarium z udziaem delegacji z Biura Penomocnika Praw Czowieka Republiki Azerbejdanu. Seminarium z udziaem delegacji z Biura Obrocy Praw Czowieka Republiki Armenii, ktrej przewodniczy Obroca Praw Czowieka Karen Andreasyan, odbyo si w dniach 79 czerwca. Obydwa zorganizowane reprezentanci seminaria, wedug biur ktre odbyy si w Warszawie, W trakcie zostay obrad podobnego programu.

ombudsmaskich

przedstawili

najwaniejsze

zagadnienia z biecej dziaalnoci swych instytucji i problemy, jakie najczciej napotykaj w swojej pracy. W toku dyskusji dokonano analizy stanu prawnego w kontekcie ustawodawstwa krajowego i midzynarodowego oraz wskazano na obszary wymagajce intensywnych dziaa w zakresie poszanowania praw czowieka i obywatela. Wrd uczestnikw seminarium znaleli si rwnie przedstawiciele polskich organizacji pozarzdowych. Zaprezentowali oni najwaniejsze dziaania swoich organizacji. W panelu powiconym pomocy osobom pokrzywdzonym przestpstwem swoimi dowiadczeniami z uczestnikami podzielili si przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwoci, Rady ds. Pokrzywdzonych

413

Przestpstwem oraz Penomocnik Komendanta Gwnego Policji ds. Ochrony Praw Czowieka, opisujc dziaania Ministerstwa oraz Policji na rzecz ochrony praw pokrzywdzonych przestpstwem, a w szczeglnoci: wykorzystywanie Sprawiedliwoci, inicjatywy udostpnianie legislacyjnej programw przez Ministra dla informacyjnych

pokrzywdzonych przestpstwem oraz moliwoci uzyskania rekompensaty pieninej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym. W ramach seminarium delegaci z biur ombudsmaskich Armenii, Azerbejdanu i Francji mieli rwnie okazj odwiedzi lokalny orodek udzielajcy pomocy osobom pokrzywdzonym przestpstwem, w tym tzw. przyjazny pokj przesucha dzieci, oraz zapozna si z kierowanymi do dzieci publikacjami. W programie seminarium dotyczcego przeciwdziaaniu dyskryminacji oraz wspczesnych wyzwa dla praw czowieka w kontekcie zagroe zwizanych z zastosowaniem nowych technologii znalazy si rwnie wystpienia przedstawicieli administracji publicznej. Penomocnik Rzdu ds. Rwnego Traktowania, omwia najwaniejsze kompetencje urzdu i zasady prowadzenia polityki przeciwdziaania dyskryminacji. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, przedstawi niektre aspekty ochrony danych osobowych w Internecie oraz dziaania swojego urzdu w tym zakresie. W czci konferencji powiconej Krajowemu Mechanizmowi Prewencji uczestniczyli przedstawiciele Centralnego Zarzdu Suby Wiziennej OPCAT 821, oraz z oraz Koalicji Porozumienie na rzecz z wprowadzenia prezentujc zagadnienia i zwizane funkcjonowaniem systemu

jednostek penitencjarnych, traktowaniem osb pozbawionych wolnoci przeprowadzonymi planowanymi reformami penitencjarnego w Polsce. Istotn rol w wymianie dowiadcze zwizanych z tym tematem stanowiy wizyty w Areszcie ledczym Warszawa-Suewiec oraz Zakadzie Karnym Warszawa-Biaoka.

821

OPCAT Protok Fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania, przyjty przez Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych w Nowym Jorku w dniu 18 grudnia 2002 r.

414

W dniach 2729 wrzenia 2011 r. w Armenii odbyo si pierwsze spotkanie drugiego etapu projektu Partnerstwo dla Praw Czowieka. Seminarium powicone byo pogbieniu dyskusji na tematy poruszone na konferencji w Polsce z jednoczesnym umoliwieniem szerszego udziau pracownikom Biura Obrocy Praw Czowieka Armenii oraz reprezentantom tamtejszego spoeczestwa obywatelskiego. Przedstawiono metody dziaania Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Biura Obrocy Praw Czowieka Republiki Armenii oraz organizacji pozarzdowych w omawianych kwestiach. Dokonano prezentacji dziaajcego od 1998 r. orodka organizacji pozarzdowej Civil Society Institute w Erywaniu. W wizytacji orodka udzia wzili przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich i Biura Obrocy Praw Czowieka oraz sekretarz Ambasady RP w Erywaniu. Ostatniego dnia seminarium zorganizowano wizyt w dwch typach miejsc zatrzyma, ktre s wizytowane przez Krajowy Mechanizm Prewencji areszcie ledczym oraz szpitalu psychiatrycznym. Kolejne spotkanie drugiego etapu Partnerstwa dla Praw Czowieka odbyo si w dniach 1113 padziernika w Baku. W seminarium uczestniczyli pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Biura Penomocnika przedstawicielka seminarium Praw Biura obecni Czowieka Obrocy byli Republiki Praw Azerbejdanu Francuskiej. oraz Na Republiki

ponadto

przedstawiciele

organizacji

pozarzdowych Azerbejdanu. Zaprezentowany zosta rzdowy orodek dla ofiar handlu ludmi, finansowany przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych, oraz areszt ledczy w Baku. Na podkrelenie zasuguje, i oba seminaria zagraniczne w Baku oraz Erywaniu odbyy si z duym yczliwym wsparciem Ambasadorw RP w Armenii i Azerbejdanie Wsppracy oraz personelu polskich Pastw placwek Partnerstwa dyplomatycznych. Projekt Ombudsmanw Wschodniego zosta w 2011 r. roku szczeglnie doceniony przez organy Unii Europejskiej. Przewodniczcy Parlamentu Europejskiego prof. Jerzy Buzek w przesaniu do uczestnikw pierwszego seminarium w Warszawie

415

podkreli wag tej inicjatywy i wyrazi nadziej na dalsze zblienie si wschodnich ssiadw do UE. W dniu 18 padziernika 2011 r. odbyo si w Brukseli odrbne spotkanie Ombudsmanw Partnerstwa Wschodniego z prof. Jerzym Buzkiem, ktre stao si okazj do podsumowania dorobku wypracowanego podczas realizacji projektu. W dniu 17 padziernika 2011 roku w Parlamencie Europejskim odbyo si posiedzenie Podkomisji ds. Praw Czowieka powicone wsppracy Ombudsmanw Partnerstwa Wschodniego, w ktrym uczestniczyli m.in.: Obroca Praw Czowieka Republiki Armenii, Penomocnik Praw Czowieka Republiki Azerbejdanu, Zastpca Obrocy Publicznego Gruzji, Adwokat Parlamentarny Republiki Modowy, Obroca Praw Czowieka Republiki Francuskiej oraz polski Rzecznik Praw Obywatelskich. Celem spotkania byo dokonanie oceny dziaa i dowiadcze zwizanych z programem Partnerstwa, jak rwnie dyskusja z posami do Parlamentu Europejskiego i urzdnikami Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych UE. D. Wsppraca midzynarodowa Rzecznika w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji W 2011 r. przedstawiciele polskiego Krajowego Mechanizmu Prewencji uczestniczyli w trzech cyklach warsztatw tematycznych krajowych mechanizmw prewencji 822. W Paryu odbyy si 823 czwarte warsztaty powicone wolnoci. bezpieczestwu Pite warsztaty i godnoci krajowych w miejscach pozbawienia mechanizmw

prewencji, zorganizowane 824 zostay w Tallinie. Spotkanie powicone byo zbieraniu i weryfikowaniu informacji podczas wizytacji KMP oraz funkcjonowaniu Niezalenego Doradczego Zespou Medycznego, ktrego zadaniem jest udzielanie odpowiedzi na pytania krajowych mechanizmw prewencji m.in. z zakresu metodologii monitoringu miejsc, w ktrych
822

823 824

Warsztaty KMP organizowane s przez Rad Europy, w ramach programu Utworzenie aktywnej sieci krajowych mechanizmw prewencji przeciw torturom, dziaalno sieci partnerskiej wsppracy Peer-to-Peer. W dniach 1415 marca 2011 r. W dniach 1516 czerwca 2011 r.

416

przebywaj osoby pozbawione wolnoci, a take rozwiza systemowych w kwestii opieki medycznej. Szsty cykl warsztatw odby si 825 w Baku i powicony by ochronie osb nalecych do tzw. grup wraliwych w miejscach pozbawienia wolnoci. Przedstawiciel polskiego KMP omwi dowiadczenia Mechanizmu w ochronie osb LGBT pozbawionych wolnoci. Na spotkaniu czonkw Koalicji "Porozumienie na rzecz wprowadzania OPCAT" z przedstawicielami Adwokatury Ludowej Austrii przedstawiono 826 zasady wsppracy Krajowego Mechanizmu Prewencji z organizacjami pozarzdowymi W Warszawie odbyo si 827 zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Midzynarodowy Instytut Ombudsmanw seminarium pt. OPCAT and Ombudsman. Spotkanie powicone byo kwestiom zwizanym z funkcjonowaniem krajowych mechanizmw prewencji oraz realizacj zaoe Protokou fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania. Przedstawiciel Krajowego Mechanizmu Prewencji wzi 828 udzia w regionalnej konferencji w Pitagorsku (Rosja) pt. "Sposoby pokonywania trudnoci napotykanych podczas publicznej kontroli w Rosji", zorganizowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich w Rosji, Narodowe Struktury Praw Czowieka oraz Rad Europy. Podczas konferencji przedstawiciel KMP omwi dowiadczenia Mechanizmu w zakresie ochrony osb pozbawionych wolnoci przed torturami oraz innym nieludzkim lub poniajcym traktowaniem albo karaniem. W Kijowie odbya si 829 konferencja powicona utworzeniu na Ukrainie krajowego mechanizmu prewencji. Podczas obrad przedstawiciel polskiego Mechanizmu omwi sposb organizacji i funkcjonowania KMP.

825 826 827 828 829

W W W W W

dniach 2021 padziernika 2011 r. dniu 12 wrzenia 2011 r. dniach 1314 wrzenia 2011 r. dniach 56 padziernika 2011 r. dniach 1718 padziernika 2011 r.

417

W Genewie odbyo si 830 pierwsze wiatowe forum na rzecz zapobiegania torturom, zorganizowane przez Stowarzyszenie Zapobiegania Torturom (APT) , w ktrym udzia wzia przedstawicielka Krajowego Mechanizmu Prewencji. Celem spotkania bya ocena wpywu traktatu na ochron osb pozbawionych wolnoci przed torturami w zwizku z upywem 5 lat od wejcia w ycie OPCAT (czerwiec 2006 r.), a take wymiana dowiadcze w celu zapewnienia skutecznego wdroenia Protokou fakultatywnego. W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich przebywali 831 z wizyt pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji Republiki Macedonii. Gwnym celem wizyty bya wymiana dowiadcze zwizanych z realizacj OPCAT. E. Wsppraca midzynarodowa w zakresie rwnego traktowania Rok 2011 by pierwszym rokiem wykonywania przez Rzecznika funkcji niezalenego organu ds. rwnego traktowania. W zwizku z powyszym w swojej dziaalnoci midzynarodowej Rzecznik skupia si na nawizaniu wsppracy z innymi organami ds. rwnego traktowania funkcjonujcymi w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Istotne znaczenie dla wzajemnej wymiany dowiadcze w obszarze rwnego omwieniu traktowania miaa wizyta studyjna 832 organw przedstawiciela ds. rwnego szwedzkiego Ombudsmana ds. Rwnego Traktowania. Spotkanie suyo najwaniejszych kompetencji traktowania w pastwach czonkowskich UE oraz praktycznym aspektom wykonywania tych zada przez Ombudsmanw Szwecji i Polski. Za niezwykle owocn uzna naley wizyt studyjn 833 przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich w Biurze Ombudsmana Czech. Celem wizyty byo zapoznanie si z zasadami funkcjonowania Departamentu ds. Rwnego Traktowania, odpowiadajcego w ramach struktury organizacyjnej Biura Ombudsmana za wykonywanie zada organu ds.
830 831 832 833

W dniach 1011 listopada 2011 r. W dniach 2124 listopada 2011 r. Warszawa, 79 marca 2011 r. Brno, 2931 maja 2011 r.

418

przeciwdziaania dyskryminacji. Podczas wizyty omwiono najwaniejsze zadania stawiane przed organami ds. rwnego traktowania oraz praktyczne moliwoci ich realizacji, w tym procedury rozpatrywania skarg, wydawanie raportw i zalece oraz zasady finansowania organu ds. rwnego traktowania. Take jeden z blokw tematycznych seminariw zorganizowanych 834 w ramach programu Partnerstwo dla Praw Czowieka Polska Armenia Azerbejdan dotyczy regulacji prawnych Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziaania dyskryminacji. W roku 2011 Rzecznik uzyskaa czonkostwo w Europejskiej Sieci Organw ds. Rwnego Traktowania Unii Europejskiej (EQUINET), co nastpio podczas posiedzenia Zgromadzenia Oglnego Equinet w Brukseli w dniu 30 listopada 2011 r. Dziaalno midzynarodowa Rzecznika dotyczca rwnego traktowania zostaa omwiona szczegowo w Informacji o dziaalnoci Rzecznika w obszarze rwnego traktowania w roku 2011. Waniejsze dziaania Rzecznika, Zastpcy RPO oraz pracownikw Biura RPO na forum midzynarodowym zostay zamieszczone w Zaczniku nr 13 do Informacji.

834

Warszawa, 17-19 maja 2011 r. seminarium z przedstawicielami Biura Ombudsmana Armenii. Warszawa,7-9 czerwca 2011 r. (seminarium z przedstawicielami Biura Ombudsmana Azerbejdanu) Erywa, 27-29 wrzenia 2011 r. w Biurze Ombudsmana Armenii. Baku, 11-13 padziernika 2011 r. w Biurze Ombudsmana Azerbejdanu.

419

II.

Dziaalno Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie komunikacji i edukacji obywatelskiej w 2011 r.

A. Edukacja obywatelska W ramach dziaa na rzecz edukacji obywatelskiej pracownicy Biura

RPO wsppracowali z mediami, udzielonych zostao ok. 750 wywiadw. Dotyczyy one tematw zwizanych z biec dziaalnoci Biura, w szczeglnoci z problemami poruszanymi w wystpieniach generalnych. Rzecznik publikowaa raz w miesicu na amach dziennika Rzeczpospolita w rubryce Opinie i analizy teksty dotyczce problemw prawnych i spraw spoecznych, m.in. pisaa o trudnociach w dostpie do wiadcze zdrowotnych dla osb bezdomnych (Najsabsi: potrzebna interwencja ustawodawcy), potrzebie abolicji wobec cudzoziemcw przebywajcych na terenie RP (Cudzoziemcy: abolicja mdrze zaprojektowana) czy prawie do ochronie tajemnicy komunikowania si (Midzy wolnoci a bezpieczestwem). Biuro RPO opracowao liczne publikacje, w tym z serii Biuletyn RPO o cznym nakadzie 4600 egzemplarzy w jzyku polskim i angielskim. Biuletyn, ktry od ubiegego roku ukazuje si w nowej szacie graficznej, w wersji papierowej i elektronicznej, by kolportowany wrd parlamentarzystw, przedstawicieli administracji centralnej i lokalnej, organizacji pozarzdowych i uczestnikw debat prowadzonych w Biurze RPO. Ukazay si nastpujce tytuy: 1. Biuletyn RPO 2011, nr 1, rda Informacja o dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010. 2. Biuletyn RPO 2011, nr 2, rda Synteza Informacji o dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010. 3. Biuletyn RPO 2011, nr 2, wersja angielska Syntezy Informacji o dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich w roku 2010.

420

4. Biuletyn

RPO

2011,

nr

3,

rda

Raport

Rzecznika

Praw

Obywatelskich z dziaalnoci w Polsce Krajowego Mechanizmu Prewencji w roku 2010. 5. Biuletyn RPO 2011, nr 3, wersja angielska Raportu Rzecznika Praw Obywatelskich z dziaalnoci w Polsce Krajowego Mechanizmu Prewencji w roku 2010. 6. Biuletyn RPO 2011, nr 4, rda Raporty Rzecznika Praw Obywatelskich z dziaalnoci w Polsce Krajowego Mechanizmu prewencji 2008, 2009 (reprint). 7. Biuletyn RPO 2011, nr 5, rda Zasada rwnego traktowania. Prawo i praktyka. Dostpno infrastruktury publicznej dla osb z niepenosprawnoci. Analiza i zalecenia. Ponadto dla potrzeb edukacji obywatelskiej BRPO wydao broszury informacyjne: Twj obroca: Rzecznik Praw Obywatelskich (25 tys. egz.) i Osoby osadzone w Zakadzie karnym. Prawa rodzin i najbliszych (10 tys. egz.); opublikowana zostaa broszura dotyczc antydyskryminacji - Rzecznik Praw Obywatelskich jako Niezaleny Organ Rwnego Traktowania w jzyku polskim (30 tys. egz.), angielskim (15 tys. egz.) i rosyjskim (5 tys. egz.). Ulotka zostaa przekazana organizacjom spoecznym, Punktom Przyj Interesantw i Biurom terenowym RPO, jak rwnie ambasadorom RPO na uczelniach. Ukazay si te: ulotka informacyjna o RPO (14 tys. egz.), ulotka dotyczca zapobiegania torturom - Krajowy Mechanizm Prewencji (10 tys. egz.) przetumaczona na angielski, niemiecki, rosyjski, ukraiski i wietnamski (po 150 egz.) i ulotka informacyjna na temat Infolinii Obywatelskiej (20 tys. egz.). B. Szkolenia i warsztaty W 2011 roku BRPO przygotowao cykl szkole dla asystentw i pracownikw biur poselskich nt. uprawnie RPO w wietle Konstytucji RP oraz rodkw prawnych sucych ochronie interesw i praw strony w postpowaniu cywilnym, administracyjnym i sdowo-administracyjnym.

421

Wykady

uzupenione

byy

warsztatami

dotyczcymi

spraw

indywidualnych, z jakimi do RPO najczciej zwracaj si obywatele oraz kursem ladami wniosku wyjaniajcym zasady obiegu dokumentw i procedury rozpatrywania spraw w BRPO. Biuro RPO przeprowadzio podobne szkolenia dla przedstawicieli organizacji pozarzdowych. Dla nich zorganizowane byy te warsztaty, podczas ktrych omwiono zaoenia ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu Rzeczypospolitej pobytu Polskiej niektrych oraz o cudzoziemcw zmianie ustawy na o terytorium udzielaniu

cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 191, poz. 1133). Ponadto odbyy si liczne spotkania szkoleniowe z udziaem modziey, w tym dla laureatw Konkursu Modzieowych Inicjatyw Obywatelskich w 2010 roku, w ktrym uczestniczyo 15 osb. Podczas szkole przekazano informacje nt. kompetencji RPO oraz przeprowadzono kurs pt. ladami wniosku. W Zespole Szk nr 5 w Woominie zorganizowano spotkanie z RPO i lekcj nt. praw czowieka; we wsppracy ze lsk Fundacj Obywatelsk zorganizowano take szkolenie oraz spotkanie z modzie w Gminnym Orodku Pomocy Spoecznej Manowo. W ramach programu Dyplomacja Europejska 4 padziernika 2011 r. we wrocawskim Liceum Oglnoksztaccym nr 5 odbyo si spotkanie uczniw z Zastpc RPO Stanisawem Trociukiem. Z kolei spotkanie na temat kodeksu cywilnego zorganizowano w stoecznym XLIV Liceum Oglnoksztaccym im. Antoniego Dobiszewskiego. Tematyka antydyskryminacji i zasady rwnego traktowania zostaa przedstawiona w zespole Szk w Mszczonowie. cznie w szkoleniach tego rodzaju skierowanych do modziey udzia wzio ok. 250 osb. C. Propagowanie wiedzy o prawach czowieka i dziaalnoci RPO W 2011 r. Patronatem Honorowym Rzecznika Praw Obywatelskich. objto ok 160 wydarze, w tym konferencje, konkursy i szkolenia.

422

Patronat Honorowy przyznawany jest inicjatywom, ktre su ochronie i promocji praw czowieka, budowie spoeczestwa obywatelskiego oraz przeciwdziaaniu wszelkim formom wykluczenia i dyskryminacji. Wrczanie Odznaki honorowej RPO Za Zasugi dla Ochrony Praw Czowieka kadorazowo odbywao si w uroczysty sposb z udziaem licznych goci. Laureatami Odznaki w 2011 r. byli: 1. Prof. Teodor Szymanowski (na i wniosek Stowarzyszenia Wydziau Penitencjarnego Patronat) - spoecznik, wolontariusz, dyrektor Instytutu Profilaktyki Spoecznej Resocjalizacji Stosowanych Nauk Spoecznych i Resocjalizacji UW. Laureat promuje ide traktowania osb pozbawionych wolnoci z poszanowaniem ich czowieczestwa, godnoci oraz prawa powrotu do spoeczestwa. 2) Mec. Maria Sawicka (na wniosek RPO) - dziaaczka spoeczna, adwokat, wprowadzia i Spraw Telefon Zaufania Za dla Kobiet z Ci pomoc Problemow Rodzinnych. bezinteresown

potrzebujcym, w szczeglnoci kobietom. 3) Josef Lttig (na wniosek RPO) dyrektor diecezjalny, Caritas Archidiecezji Paderborn, RFN. Zainicjowa i wdroy program Wyj z szarej strefy. Zatrudnienie pomocy domowej z Polski w niemieckich rodzinach na rzecz osb wymagajcych opieki. 4) Mcisaw Ludwik Lurie (na wniosek Polskiego Stowarzyszenia Chrzecijaskich Przedsibiorcw, koo w Warszawie). 5) Fundacja Dzieci Niczyje (na wniosek RPO) za zasugi z okazji 20lecia Fundacji. 6) Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolnoci i ich Rodzin (na wniosek Kard. Kazimierza Nycza). D. Konferencje Biuro RPO organizowao konferencje na temat aktualnych zagadnie spoecznych, w tym w zakresie priorytetw Rzecznika Praw Obywatelskich (osb starszych, osb z niepenosprawnoci i migrantw). cznie w spotkaniach i konferencjach organizowanych w BRPO wzio udzia ok. 2340 osb, gwnie przedstawicieli organizacji pozarzdowych,

423

parlamentarzystw, instytucji rzdowych i wadz lokalnych. Konferencje organizowane przez RPO poza siedzib w Warszawie zgromadziy ok. 500 uczestnikw, w tym w Krakowie 120, Wrocawiu 150, Warszawie (Obchody Dnia Praw Czowieka) 150 i Gdasku 150. W 2011 r. zorganizowano m.in. nastpujce konferencje i spotkania: 1. Debata: Blokowanie stron internetowych rok po: pocztek cenzury czy odpowied na realne zagroenia? (Warszawa), wsppraca: Fundacja Panoptykon. 2. Obchody Tygodnia Ofiar Przestpstw, w tym dyury specjalistw BRPO, podczas ktrych udzielano bezpatnych porad dla ofiar przestpstw w Warszawie, Gdasku, Wrocawiu i Bielsku-Biaej. 3. Konferencja w ramach Krajowego Partnerstwa na rzecz Ochrony Dzieci Przed Przemoc, wsppraca: Fundacja Dzieci Niczyje, Rzecznik Praw Dziecka, inne organizacje pozarzdowe. 4. 5. Konferencja z okazji Dnia Ofiar Przestpstw dotyczcej wiktymizacji wtrnej. Konferencja: Obywatel w zagroeniu (Katowice), wsppraca: Wojewoda lski. Omawiano moliwoci usprawnienia systemu informowania i zarzdzania kryzysowego w wietle dowiadcze klsk ywioowych. 6. Obchody Midzynarodowego Dnia Praw Czowieka (Warszawa), tematem bya sytuacja imigrantw yjcych w Polsce. W ramach konferencji wykad na temat migracji i praw czowieka wygosi profesor Ulrich Karpen (Uniwersytet w Hamburgu). RPO wrczy doroczn nagrod im. Pawa Wodkowica Irenie Dawid-Olczyk z Fundacji La Strada Przeciwko Handlowi Ludmi i Niewolnictwu. Laudacj wygosia prof. Irena Rzepliska 7. 8. Spotkanie RPO z byymi winiami obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen (Warszawa). Prezentacja ksiki pt. Quo vadis Polonia? (Warszawa), ktrej inicjatorem i wspautorem by dr Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich. Opracowanie zawiera wypowiedzi 47 autorw-

424

uczestnikw 9. Inauguracja Senioralnych wsppracy Chorzowa,

konferencji dziaalnoci (Warszawa) instytucji

zatytuowanej oglnopolskiego jako

drodze

do

demokratycznego pastwa prawa. Forum i i Inicjatyw i rodowisk Warszawy. paszczyzny porozumienia

publicznych, Wrocawia,

organizacji Krakowa

zajmujcych si aktywizacj osb starszych; udzia przedstawicieli z Biaegostoku, Udzielono wsparcia Parkowej Akademii Wolontariatu w Chorzowie, omwiono plany organizacji Kongresu Seniora, ktry odbdzie si w Chorzowie. 10. Debaty Jana Nowaka-Jezioraskiego: O godnoci czowieka (Warszawa), O wolnoci czowieka (Warszawa), wsppraca Instytut Filozofii UW, Stowarzyszenie Pracownikw, Wsppracownikw i Przyjaci Rozgoni Polskiej Radia Wolna Europa im. J. NowakaJezioraskiego. 11. Posiedzenia Komisji Ekspertw ds. migrantw, osb niepenosprawnych i starszych z udziaem ok 150 osb. Podczas spotka omawiano m.in. wnioski i rekomendacje wynikajce z opracowania Sytuacja osb starszych w Polsce, stan realizacji Planu Madryckiego, zaoenia przyjte przez UE ws. Roku 2012 Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci Midzypokoleniowej; szanse i ryzyka wynikajce z odwrconej hipoteki, program wsppracy z Uniwersytetami Trzeciego Wieku, informacj o dziaaniach podjtych przez BRPO w zwizku z akcj Wybory dla wszystkich prowadzon w ramach Koalicji Sprawna Demokracja. 12. Spotkanie z organizacjami pozarzdowymi w Biaymstoku nt. przeciwdziaania aktom przemocy, dyskryminacji i nienawici przy wsppracy Wojewody Podlaskim. 13. Szkolenie dla sdziw pt. Dziecko w sdzie, wsppraca: Fundacja Centrum Szkolenia Sdziw Iustitia, Fundacja Dzieci Niczyje, udzia: 60 osb (sdziowie wydziaw karnych oraz rodzinnych i nieletnich sdw rejonowych i okrgowych).

425

W ubiegym roku Rzecznik prowadzia dziaania o charakterze dugoterminowym promujce prawa czowieka, m.in. we wsppracy z Liceum im. Tadeusza Reytana i portalem internetowym www.wszechnica.pl na temat nauczania etyki. W ramach szkoy otwartej" w szkole organizowane s cykliczne zajcia na ten temat, a wykady s nagrywane i umieszczane na portalu wszechnica.pl i na portalu scholaris.pl. Wsppraca jest efektem debaty: Prawo ucznia do lekcji etyki (Warszawa), zorganizowanej przez RPO. Rzecznik powoaa koalicj Sprawna Demokracja, ktrej celem jest podnoszenie wiedzy i wiadomoci spoecznej nt. problemw osb z niepenosprawnoci i osb starszych w Polsce. W ramach koalicji powstaa akcja Wybory dla wszystkich suca upowszechnianiu informacji o prawach wyborczych osb z niepenosprawnoci i osb starszych. Gwnym partnerem akcji by Program 3 Polskiego Radia, a przystpili do niej take: Gazeta Wyborcza, Newsweek Polska, Fundacja Wspomagania Wsi, Agencja Reklamowa ADV, Stowarzyszenie Pomoc Wzajemna, Rozwoju Zwizek Regionalnego, Powiatw oliborskie Polskich, Centrum Dom Edukacji Rodzina Obywatelskiej, Forum Obywatelskiego, Rozwoju, Fundacja Instytut Stowarzyszenie Czowiek, Fundacja VIS MAIOR, Centrum Bada Opinii Spoecznej, Koalicja Masz Gos Masz Wybr, Fundacja im. Stefana Batorego, Stowarzyszenie Przyjaci Integracji, Marek Sotys Szalony Wzkowicz, Zwizek Harcerstwa Polskiego, Urzd Dzielnicy Ursynw m. st. Warszawa, Stowarzyszenie "De Facto", Penomocnik Prezesa Rady Ministrw ds. Przeciwdziaania Wykluczeniu Spoecznemu, Kancelaria Senatu, Penomocnik Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych, MATIO Fundacja Pomocy Rodzinom i Chorym na Mukowiscydoz, Krzysztof Klusik opracowa Wolters Forum nieodpatnie Centrum Kluwer grafiki przystosowanego lokalu RP, Mapa wyborczego, HIPOKAMP, Dolnolskie Edukacyjne Integracji Midzypokoleniowej Prezydenta

Polska,

Kancelaria

Integracyjne,

OPENDOOR.pl:

Barier http://www.mapabarier.pl/

426

W ramach koalicji Sprawna demokracja zorganizowano take akcj wiateko wyborcze, jako cz kampanii informacyjnej skierowanej do administracji samorzdowej. Akcja polegaa na przekazaniu pakietu informacji na temat prawa wyborczego i dobrych praktyk uatwiajcych korzystanie ze swoich praw osobom starszym i z niepenosprawnoci. Pracownicy BRPO udzielali na ten temat szczegowych informacji take podczas Przystanku Woodstock oraz XX Zazu Seniorw i Starszyzny Harcerskiej ZHP. Kolejnym dziaaniem w ramach koalicji Sprawna demokracja bya akcja pt. acuch solidarnoci z osobami z niepenosprawnoci, zorganizowana z okazji wiatowego Dnia Osb z Niepenosprawnoci. W holu BRPO stana choinka przystrojona acuchami solidarnoci wykonanymi przez przedszkolakw i uczniw szk integracyjnych. Cz acuchw zostaa przekazana do szpitala Centrum Zdrowia Dziecka. Przy tym projekcie z BRPO wsppracowali: Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Modziey Niepenosprawnej "Tcza" w Szczecinie, Przedszkole nr 1 w Brzezinach, Przedszkole nr 3 w Strzegomiu, Warsztat Terapii Zajciowej w Olecku, Szkoa Podstawowa nr 1 im Powstacw Wielkopolskich w Legnicy, Zesp Szk Specjalnych w Opolu, Warsztat Terapii Zajciowej w Milanwku, Przedszkole nr 13 w Warszawie, Przedszkole Publiczne Integracyjne nr 38 w Opolu, Szkoa Podstawowa w Zelkach, Samorzd Uczniowski Zesp Szk Teleinformatycznych i Elektronicznych we Wrocawiu, Dom Dziecka Zaktek w Katowicach, Dzieci i Pracownicy Dziennego Orodka Rehabilitacyjno-Terapeutycznego w Darowie, Stowarzyszenie Osb Niepenosprawnych Ich Rodzin i Przyjaci Na Terenie Ziemi Darowskiej i Gmin Ociennych w Darowie, Zesp Szk Samorzdowych w Henrykowie, Ekologiczna Szkoa Podstawowa nr 22 z Oddziaami Integracyjnymi w Zielonej Grze, JA TY MY Stowarzyszenie rodowisk Osb Niepenosprawnych Ich Rodzin i Przyjaci w Pyskowicach, Przedszkole z Oddziaami Integracyjnymi w Olecku.

427

E. Innowacje Zostaa opracowana i wdroona nowa wizualizacja Biura RPO. Nowe kolory, elementy graficzne i stylistyczne pojawiy si zarwno w publikacjach W 2011 Biura, roku materiaach BRPO promocyjnych czy wygldzie techniczne dokumentw, jak i w wystroju budynkw. wprowadzio udogodnienia pozwalajce osobom z niepenosprawnoci uczestniczy w spotkaniach organizowanych w Biurze. Konferencje tematyczne byy tumaczone na jzyk migowy, zainstalowano ptl indukcyjn (induktofoniczn) wsppracujc z indywidualnymi aparatami suchowymi. Ponadto trway prace nad udoskonaleniem strony internetowej RPO z punktu widzenia atwiejszego korzystania z niej osb z niepenosprawnoci. Towarzystwo Pomocy Guchoniewidomym zorganizowao w BRPO szkolenia dla pracownikw wyjaniajce zasady kontaktu z osob z niepenosprawnoci, w tym metody prowadzenia rozmowy, wraliwo na ograniczenia, komunikacj telefoniczn i elektroniczn. Towarzystwo zorganizowao take stae zawodowe w Biurze RPO dla swoich podopiecznych.

428

Zaczniki:
Zacznik Nr 1 Dane informacyjno-statystyczne Wpyw spraw do Rzecznika Praw Obywatelskich
Cay okres funkcjonowania instytucji RPO (1.01.1988 31.12.2011)

2010 1.01. 31.12.

2011 1.01. 31.12.

Wpyw ogem Liczba nowych spraw Liczba odpowiedzi na wystpienia RPO

56 641 26 575 19 928

58 277 27 491 16 972

+2,9 +3,4 -14,8

1 158 619 693 116 385 845

W 2011 roku w Biurze RPO przyjto 6323 interesantw oraz przeprowadzono 22 783 rozmowy telefoniczne, udzielajc wyjanie i porad.
Wpyw w Biurze RPO w 2011 r.
16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 6651 4457 6980 4369 6386 4109 7474 4037 14788 14637 13915 14937

wpyw ogem sprawy nowe odpowiedzi

Ikwarta

IIkwarta

IIIkwarta

IVkwarta

429

Oglny wpyw spraw nowych w latach 1988 - 2011

50000

40000 35000

44936

45000

34954

33735

33252

31532

29912

31122

30251

30576

32016

30000

33604

29286

27632

28094

26023

26575

18936

18114

15000 10000 5000 0

Rzecznik Praw Obywatelskich skierowaa: 1) 2) wystpie problemowych w tym o podjcie inicjatywy prawodawczej wnioskw do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci przepisw z aktem wyszego rzdu zawiadomie do Trybunau Konstytucyjnego o przystpieniu do postpowania ze skargi konstytucyjnej pyta prawnych do Sdu Najwyszego kasacji skarg kasacyjnych do Sdu Najwyszego w sprawach cywilnych skarg kasacyjnych do Sdu Najwyszego w sprawach pracy skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia skarg kasacyjnych do Naczelnego Sdu Administracyjnego

17243

20952

20000

2011 204 92

14

3)

12 7 78 1 1 1 2 3 10

4) 5) 6) 7) 8) 9)

10) wnioskw do Naczelnego Sdu Administracyjnego o wykadni przepisw 11) skarg do Wojewdzkich Sdw Administracyjnych

27491

25000

27602

27872

430

12) przystpi do postpowania sdowego 13) przystpi do postpowania administracyjnego

6 4

Spord 343 wystpie o charakterze generalnym i szczeglnych rodkw zaskarenia skierowanych przez Rzecznika w 2011 roku najwicej dotyczyo spraw z zakresu: Problematyka prawo karne prawo cywilne prawo administracyjne i gospodarcze prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne Liczba 128 57 53 50 49 % 36,4 16,2 15,1 14,2 13,9

Problemowy rozkad wystpie generalnych

140 120 100 80 60 40 20 0 57 53 50 49 128

prawo karne prawo cywilne prawo admoinistracyjne i gospodarcze prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne

431

Sprawy rozpatrzone w 2011 roku W okresie objtym Informacj rozpatrzono 32 343 nowe sprawy, w tym:
Sposb rozpatrzenia sprawy
1 2

Liczba
3

%
4

1 Podjto do prowadzenia 2 3 Udzielono 4 wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki 5 dziaania 6 7 Inne 8 9 cznie

Razem podjto do prowadzenia w tym: z inicjatywy RPO w ramach wystpienia o charakterze generalnym Razem udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki dziaania Razem przekazano wniosek wg. waciwoci zwrcono si do wnioskodawcy o uzupenienie wniosku nie podjto
835

9572 8454 596 1118 20 875 20 875 1896 477 497 922 32 343

29,6 26,1

3,5 64,5 64,5 5,9 1,5 1,5 2,9 100,0

Sposb rozpatrzenia spraw w 2011 r.

5,9% 29,6%

Podjto do prowadzenia Udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki dziaania Inne

64,5%

835

Przekazane Rzecznikowi do wiadomoci wystpienia kierowane do innych organw i pisma niezrozumiaej treci.

432

Spord 32 343 spraw rozpatrzonych najwicej byo spraw z zakresu: Problematyka prawo karne prawo cywilne prawo administracyjne i gospodarcze prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo konstytucyjne i midzynarodowe inne Liczba 11 374 6830 5634 4946 3138 421 % 35,2 21,1 17,4 15,3 9,7 1,3

Z 32 343 spraw rozpatrzonych w 2011 roku podjto do prowadzenia 9572, w tym najwicej byo spraw z zakresu: Problematyka prawo karne prawo cywilne prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo administracyjne i gospodarcze inne Liczba 4786 1809 1295 823 758 101
Przedmiotowy rozkad spraw podjtych
60,0% 50,0 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 18,9 13,5 8,6 7,9

% 50,0 18,9 13,5 8,6 7,9 1,1

prawo karne prawo cywilne prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo administracyjne i gospodarcze

433

Zakoczono postpowanie w 9074 sprawach podjtych w roku 2011 i latach poprzednich

Efekty
1

Sposb zakoczenia postpowania

2

Liczba
3

%
4

Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc i Rzecznika Praw Obywatelskich

1 2 3 4

Razem (2+3) Zasadno zarzutw wnioskodawcy Uwzgldnienie wystpienia generalnego RPO Razem (5+6) Toczce si postpowanie w sprawie (niewyczerpany tryb) Rezygnacja RPO z dalszego prowadzenia sprawy (obiektywne przyczyny) Razem (8+9+10)

1572 1080 492 856 503 353 6646 6238 362 46 9074

17,3 11,9 5,4 9,4 5,5 3,9 73,3 68,8 4,0 0,5 100,0

Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy

5 6 7

Nie uzyskano rozwizania oczekiwanego przez wnioskodawc

Niepotwierdzenie si zarzutw wnioskodawcy Nieuwzgldnienie wystpienia 9 generalnego RPO Wyczerpanie przez RPO 10 moliwoci dziaania 8

Razem

Zakoczenie spraw podjtych

17,3% 9,4%

Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy Nie uzyskano rozwizania oczekiwanego przez wnioskodawc

73,3%

434

Przedmiot nowych spraw (wnioskw) w 2011 r. Problematyka

1 2 3 4 5 6 7 8

Liczba 2965 9051 4161 5757 5189 154 214 27 491

% 10,8 32,9 15,1 20,9 18,9 0,6 0,8 100,0

prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo karne prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo cywilne prawo administracyjne i gospodarcze Krajowy Mechanizm Prewencji inne Razem

Wiodce problematyki spraw nowych w 2011 r.

35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 20,9 18,9 15,1 10,8 32,9

prawo karne prawo cywilne prawo administracyjne i gospodarcze prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo konstytucyjne i midzynarodowe

435

Sprawy rozpatrzone z inicjatywy Rzecznika

1400 105 1200 1000 800 600 400 200 0 15 70 80 2000 12 108 115 2001 7 126 68 2002 13 94 78 2003 35 110 76 2004 67 102 81 2005 73 148 136 2006 70 253 589 284 2007 2008 2009 2010 2011 869 578 495 61 357 334 44 157

21 101

sprawy podjte do prowadzenia

sprawy podjte w formie wystpienia generalnego

inne

Problemowy rozkad spraw z inicjatywy Rzecznika

50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 14,9 14,3 9,9 9,4 48,9

prawo karne prawo administracyjne i gospodarcze Krajowy Mechanizm Prewencji prawo konstytucyjne i midzynarodowe prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne

Najwikszy wpyw spraw nowych z poszczeglnych wojewdztw

6000 5000 4000 3 039 3000 2000 1000 0 2 543 2 213 1 886 1 693 5 243

mazowieckie lskie dolnolskie pomorskie

1 566

maopolskie wielkopolskie dzkie

436

Wiodcy adresaci wystapie Rzecznika

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 43 28 23 22 88

Sd Najwyszy Ministerstwo Sprawiedliwoci Trybuna Konstytucyjny Ministerstwo Spraw Wewntrznych Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej Ministerstwo Zdrowia Sdy administracyjne

16

14

Przyjcia interesantw
4000

3571

3574

3424

3318

3331

1935 1277

2000

1391 1372

1362

1090 1231 1341

985 1137 277

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Warszawa

Wrocaw

Gdask

Katowice

Przyjcia interesantw w latach 1988-2011

8000 7000

1122 1002 917

1044 962 1226

1000

1348 1123 1082

3176

3091

3000

3205

6786

6993

6081

5000 4000

5607

3611

3610

3279

3163

3047

3104

2076

2139

2000 1000 0

2601

2932

1539

1913

2942

3168

3000

3504

4933

5823

6217

6323

6000

6758

437

Porady udzielane telefonicznie

16581 16517 16645 16501 16284 1939 2279 1801

25000 20000 15000

20006

14978

1747 2934 434

2053 2736

2231 2320 1764

10000
2126 2372

14744

5000 0

2004

1144

2005 Warszawa

2115 1396

2006

2007

2008 Gdask

1811

2009

2010 Katowice

2011

Wrocaw

Wnioski do Trybunau Konstytucyjnego oraz skargi konstytucjne, do ktrych przystpi Rzecznik

50 40 30 20 10 0 7 11 8 10 21 8 9 21 14 21 10 28 15 27 26 15 19 12 10 18 14 10 14 12

2000

2001

2002

2003

2004 TKZ

2005

2006

2007 SK

2008

2009

2010

2011

Rozpatrzenie przez Trybuna Konstytucyjny wnioskw o stwierdzenie niezgodnoci przepisw z Konstytucj oraz skarg konstytucyjnych, do ktrych przystpia Rzecznik 836

25 25 20 15 10 5 0 5 6 1 19 18 13 15 12 9 7 7 8 4 3 2 4 1 11 22

2006

2007

2008 oddalone

2009 umorzone

2010

2011 w toku

uwzgldnione

836

Stan na dzie 31 grudnia 2011 r.

2047 2188 2264

438

Najwikszy wpyw spraw nowych z poszczeglnych wojewdztw w 2011 r.

Wiodce problematyki spraw nowych, w wojewdztwach, z ktrych by najwikszy wpyw w 2011 r.

439

Biura Penomocnikw Terenowych RPO

Biuro Penomocnika Terenowego we Wrocawiu powoane 2 sierpnia 2004 r. Biuro Penomocnika Terenowego w Gdasku powoane 16 maja 2005 r. Biuro Penomocnika Terenowego w Katowicach powoane 14 wrzenia 2007 r.. Biuro RPO w Warszawie

Wpyw spraw w Biurach Penomocnikw Terenowych

2500 1915 2000 1500 1000 500 0 864 970 1111 2315 2012

wpyw ogem sprawy nowe

Wrocaw

Gdask

Katowice

440

Najwikszy wpyw nowych wnioskw w Biurach Penomocnikw Terenowych dotyczy spraw z zakresu: Problematyka prawo cywilne prawo karne prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo administracyjne i gospodarcze prawo konstytucyjne i midzynarodowe Liczba 998 726 533 523 122 % 33,9 24,6 18,1 17,8 4,1

40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%

Problematyki wiodce w Biurach Penomocnikw Terenowych RPO

33,9

prawo cywilne
24,6 18,1 17,8

prawo karne prawo pracy i zabezpieczenie spoeczne prawo administracyjne i gospodarcze prawo konstytucyjne i midzynarodowe

4,1

W okresie objtym Informacj w Biurach Penomocnikw Terenowych rozpatrzono 3256 nowych spraw, w tym: Sposb rozpatrzenia podjto do prowadzenia udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce mu rodki dziaania przekazano wniosek wg waciwoci zwrcono si o uzupenienie wniosku nie podjto Liczba 966 2128 82 28 52 % 29,7 65,3 2,5 0,9 1,6

441

Rozpatrzenie spraw w Biurach Penomocnikw Terenowych RPO

5,0% 29,7%

Podjto do prowadzenia Udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki dziaania Inne

65,3%

W Biurach Penomocnikw Terenowych RPO zakoczono postpowanie w 871 sprawach podjtych w 2011 r. i w latach poprzednich.
Efekty 1 1 Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc 2 3 4 Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy 5 6 7 Nie uzyskano rozwizania oczekiwanego przez wnioskodawc 8 Sposb zakoczenia postpowania 2 Razem (2+3) Zasadno zarzutw wnioskodawcy Uwzgldnienie wystpienia generalnego RPO Razem (5+6) Toczce si postpowanie w sprawie (niewyczerpany tryb) Rezygnacja RPO z dalszego prowadzenia sprawy (obiektywne przyczyny) Razem (8+9+10) Liczba 3 142 126 16 82 49 33 647 605 12 30 871 % 4 16,3 14,5 1,8 9,4 5,6 3,8 74,3 69,5 1,4 3,4 100,0

Niepotwierdzenie si zarzutw wnioskodawcy Nieuwzgldnienie wystpienia 9 generalnego RPO Wyczerpanie przez RPO moliwoci 10 dziaania

Razem

442

Zakoczenie spraw podjtych w Biurach Pelnomocnikw Terenowych RPO

16,3% 9,4%

Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy Nie uzyskano rozwizania oczekiwanego przez wnioskodawc

74,3%

443

Zacznik Nr 2 Dane informacyjno-statystyczne z zakresu problematyki rwnego traktowania

1. Wpyw spraw z zakresu problematyki rwnego traktowania i zakazu dyskryminacji W 2011 r. do Rzecznika Praw Obywatelskich wpyny 1033 sprawy dotyczce problematyki rwnego traktowania. 2. Przedmiot nowych spraw (wnioskw) skierowanych do Rzecznika z powysz problematyk (wedug rodzaju dyskryminacji) Liczba 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 zasada rwnoci wobec prawa zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na pe zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na religi lub wyznanie zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na wiek zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na narodowo zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno zakaz zakaz nierwnego nierwnego traktowania/ dyskryminacji grup spoeczno-zawodowych traktowania/zakaz dyskryminacji podatkowej 42 85 56 67 334 58 42 92 30 6 % 4,1 8,2 5,4 6,5 32,3 5,6 4,1 8,9 2,9 0,6

444

11 12 13 14 15 16 17 18 19

zakaz nierwnego traktowania/zakaz dyskryminacji osb bez staego zameldowania zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na ras lub pochodzenie etniczne zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na wiatopogld (w tym bezwyznaniowo zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na pogldy polityczne zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na tosamo pciow zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji na sytuacj ze wzgldu materialn i prawn zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na wyksztacenie, zawd zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na pochodzenie spoeczne zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na inne przyczyny Razem

3 25 6 12 66 11 4 94 1033

0,3 2,4 0,6 1,2 6,4 1,0 0,4 9,1 100,0

445

Problematyki wiodce z zakresu rwnego traktowania

32,3 30,0%

20,0% 9,1 8,9 8,2

10,0%

6,5

6,4

5,6

0,0%

zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na inne przyczyny zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na niepenosprawno zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na religi lub wyznanie zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji na sytuacj ze wzgldu materialn i prawn zakaz nierwnego traktowania/dyskryminacji ze wzgldu na wiek

3.

Najwikszy wpyw spraw nowych z problematyk z zakresu rwnego traktowania w poszczeglnych wojewdztwach (1033 -100%)

30 25 20 15 10 5 0

Najwikszy wpyw spraw nowych z poszczeglnych wojewdztw

24,7

mazowieckie wielkopolskie
11,1 10,1 10

dolnoslskie
8,1 6,3

lskie maopolskie pomorskie

446

4.

Rzecznik Praw Obywatelskich skierowaa: 2011

wystpie problemowych wnioskw do Trybunau Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodnoci przepisw z przepisami wyszego rzdu zawiadomie do Trybunau Konstytucyjnego o przystpieniu do

51 1 6 1 1 3 2 65

postpowania ze skargi konstytucyjnej skarg kasacyjnych do Sdu Najwyszego w sprawach pracy skarg kasacyjnych do Naczelnego Sdu Administracyjnego skarg do wojewdzkich sdw administracyjnych przystpi do postpowania sdowego Razem 5. Sprawy rozpatrzone (wpyny w 2011 r. i wczeniej) Sposb rozpatrzenia sprawy Liczba %

1 1
Podjto do prowadzenia Razem (2+3)

3
676 341 335 376

4
60,3 30,4 29,9 33,5

2 3

podjto do prowadzenia w ramach wystpienia o charakterze generalnym Razem (5) udzielono wyjanie, wskazano rodki

Udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki dziaania Inne

wnioskodawcy dziaania

przysugujce

376

33,5

Razem (7+9)

69

6,2

447

7 8 9
Razem

przekazano wniosek wg waciwoci zwrcono si do wnioskodawcy o

13 26 30 1121

1,2 2,3 2,7 100,0

uzupenienie wniosku nie podjto **

Sposb rozpatrzenia spraw 6,2% 33,5%

Podjto do prowadzenia Udzielono wyjanie, wskazano wnioskodawcy przysugujce rodki dziaania Inne

60,3%

6.

Zakoczenie postpowania w sprawach podjtych Efekty Sposb zakoczenia postpowania Liczba %

1
Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc

2 1 2 3 4
Razem (2+3) Zasadno zarzutw wnioskodawcy Uwzgldnienie wystpienia generalnego RPO Razem (5+6) Toczce si postpowanie w sprawie (niewyczerpany tryb) Rezygnacja RPO z dalszego prowadzenia sprawy (obiektywne przyczyny)

3
94 50 44 32 11

4
31,0 16,5 14,5 10,6 3,6

Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy

6
Nie uzyskano rozwizania 7

21

7,0

Razem (8+9+10)

177

58,4

448

oczekiwanego przez wnioskodawc

8 9 10

Niepotwierdzenie si zarzutw wnioskodawcy Nieuwzgldnienie wystpienia generalnego RPO Wyczerpanie przez RPO moliwoci dziaania

151 22 4 303

49,8 7,3 1,3 100,0

Razem

Zakoczenie spraw podjtych

31,0%

Uzyskano rozwizanie oczekiwane przez wnioskodawc Odstpiono od dalszego prowadzenia sprawy

58,4%

10,6%

Nie uzyskano rozwizania oczekiwanego przez wnioskodawc

449

Zacznik Nr 3 Wystpienia o charakterze oglnym (systemowym) art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO
A. Wystpienia o charakterze generalnym

1. RPO-663860-III/10 z 05.01.2011 r. - wystpienie do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie zasad nabywania uprawnie do renty rodzinnej wdw po grnikach, ktrzy zginli w wypadku przy pracy. 2. RPO-643803-IV/10 z 07.01.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie braku moliwoci wykupu na wasno lokali przez najemcw mieszka bdcych w zasobach towarzystwa budownictwa spoecznego w upadoci. 3. RPO-630817-IV/09 Sprawiedliwoci w z 10.01.2011 sprawie r. wystpienie wiadcze do Ministra dochodzenia pieninych

wyraonych w walutach obcych. 4. RPO-652382-III/10 z 10.01.2011 r. - wystpienie do Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych z w sprawie r. ustalania prawa do do zasikw pogrzebowych i ich wysokoci. 5. RPO-632759-V/09 12.01.2011 wystpienie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie utrudnionego dostpu do dokumentacji medycznej czonkw rodziny zmarego pacjenta, ktrzy za jego ycia nie zostali upowanieni do dostpu do tej dokumentacji. 6. RPO-572925-II/07 z 13.01.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie stosowania monitoringu przy pomocy kamer telewizji przemysowej w zakadach karnych i aresztach ledczych. 7. RPO-618035-II/09 z 20.01.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie moliwoci wprowadzenia mediacji na etapie wykonywania kary pozbawienia wolnoci. 8. RPO-560379-I/07 z 20.01.2011 r. - wystpienie do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia w sprawie potrzeby przywrcenia moliwoci

450

organizowania lekarskiego egzaminu pastwowego w innym terminie ni sobota, dla osb uznajcych ten dzie za wito z przyczyn religijnych. 9. RPO-642642-II/10 z 02.02.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie trudnoci w uzyskaniu przez osoby pozbawione wolnoci oraz czonkw ich rodzin informacji o podstawie prawnej stosowanych wobec nich procedur bd ogranicze ich praw i wolnoci. 10. RPO-618851-IV/09 z 02.02.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie przewlekoci postpowa sdowych w zakresie prawa rodzinnego, spowodowanej koniecznoci oczekiwania na opini rodzinnego orodka diagnostyczno - konsultacyjnego. 11. RPO-661684-I/10 z 03.02.2011 r. - wystpienie do Prezesa Krajowej Rady Radcw Prawnych w sprawie niejednolitych zasad przeprowadzania kolokwium rocznego dla aplikantw radcowskich w poszczeglnych Okrgowych Izbach Radcw Prawnych. 12. RPO-111649-II/92 z 09.02.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie utrudnionego dostpu osb pozbawionych wolnoci do informacji publicznej. 13. RPO-665665-I/11 z 14.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie wypaty zadouczynienia dla rodzin osb zmarych w wyniku wypadku bd katastrofy. 14. RPO-666510-V/11 z 14.02.2011 r. - wystpienie do Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw w sprawie zawieszenia ochrony ubezpieczeniowej dla osb i grup zorganizowanych wyjedajcych do Egiptu przez jedn z firm ubezpieczeniowych. 15. RPO-666015-V/11 z 16.02.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie zwikszenia natenia dwiku w trakcie emisji reklam telewizyjnych i radiowych. 16. RPO-666617-III/11 z 17.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie odmawiania przez ZUS ustalenia wysokoci kapitau pocztkowego osobom, ktre przed 1 stycznia 1999 r. nie przepracoway szeciu miesicy kalendarzowych.

451

17. RPO-666593-I/11 Sprawiedliwoci

z w

21.02.2011 sprawie

r.

wystpienie

do

Ministra statystyk

koniecznoci

prowadzenia

dotyczcych narusze zasady rwnego traktowania. 18. RPO-667500-V/11 z 23.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie abolicji dla cudzoziemcw przebywajcych nielegalnie w Polsce od wielu lat. 19. RPO-668163-III/11 z 02.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie problemw wystpujcych przy ustalaniu dochodu warunkujcego prawo do wiadcze rodzinnych. 20. RPO-664775-III/11 z 02.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie obniania policjantom dodatkw do uposaenia o charakterze staym z tytuu przebywania na zwolnieniu lekarskim. 21. RPO-634137-I/09 z 02.03.2011 r. wystpienie do Prokuratora Generalnego w sprawie efektywnego cigania przestpstw z nienawici. 22. RPO-667179-I/11 z 03.03.2011 r. - wystpienie do Marszaka Sejmu RP w sprawie wypowiedzi jednego z parlamentarzystw na temat osb homoseksualnych. 23. RPO-651195-V/10 z 07.03.2011 r. - wystpienie do Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw w sprawie zasad wypaty wiadczenia przez zakady ubezpiecze w sytuacji, gdy doszo do urodzenia martwego dziecka. 24. RPO-649043-III/10 z 09.03.2011 r. - wystpienie do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw - Sekretarza Kolegium ds. Sub Specjalnych w sprawie braku uprawnie funkcjonariuszy Suby Kontrwywiadu Wojskowego i Suby Wywiadu Wojskowego oraz Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego i Agencji Wywiadu do odprawy oraz ekwiwalentu pieninego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, w przypadku zwolnienia ze suby z powodu dwukrotnego niestawienia si bez usprawiedliwienia przed komisj lekarsk. 25. RPO-657445-III/10 z 14.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie moliwoci rejestracji jako bezrobotne osb

452

odwoujcych si do sdu od decyzji ZUS odmawiajcej prawa do wiadczenia. 26. RPO-650787-I/10 z 15.03.2011 r. - wystpienie do Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw w sprawie kontrowersyjnej zmiany regulaminu portalu spoecznociowego - Nasza Klasa. 27. RPO-658709-II/10 z 17.03.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie braku waciwej zabudowy kcikw sanitarnych w niektrych jednostkach penitencjarnych. 28. RPO-669334-I/11 z 21.03.2011 r. - wystpienie do Prezesa PZPN w sprawie ograniczonej moliwoci nabycia biletw na mecze Euro 2012. 29. RPO-669034-I/11 z 23.03.2011 r. - wystpienie do Penomocnika Rzdu do spraw Rwnego Traktowania w sprawie przypadkw odmawiania przyjcia do przedszkoli publicznych dzieci przewlekle chorych. 30. RPO-669664-III/11 z 23.03.2011 r. - wystpienie do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej - Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych w sprawie braku dofinansowania dla pracodawcw zatrudniajcych pracownikw majcych stwierdzony lekki lub umiarkowany stopie niepenosprawnoci i ustalone prawo do emerytury. 31. RPO-666640-I/11 z 23.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie problemw prawnych zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci przez fundacje zajmujce si pozyskiwaniem dawcw szpiku, w szczeglnoci dotyczcych ochrony danych osobowych dawcw. 32. RPO-654691-I/10 z 29.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie wtpliwoci dotyczcych projektu zaoe do projektu ustawy o jzyku migowym i innych rodkach wspierania komunikowania si. 33. RPO-669844-III/11 z 31.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie uzalenienia wypaty wiadcze emerytalnych dla pracujcych emerytw od uprzedniego rozwizania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawc. 34. RPO-666676-III/11 z 01.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie moliwoci nabycia prawa do wiadczenia przedemerytalnego przez osoby bezrobotne, ktre przed dniem

453

zarejestrowania si w powiatowym urzdzie pracy wiadczyy prac za granic u pracodawcw zagranicznych. 35. RPO-665662-III/11 z 01.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie ustalania prawa do wiadcze z pomocy spoecznej w sytuacji, gdy nie zosta przeprowadzony rodzinny wywiad rodowiskowy. 36. RPO-578571-I/08 z 04.04.2011 r. - wystpienie do Rzecznika Praw Pacjenta w sprawie prawa pacjenta do zgoszenia sprzeciwu wobec opinii i orzecze lekarskich. 37. RPO-665472-III/11 z 13.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie funkcjonowania Centrum Szkolenia na Potrzeby Si Pokojowych oraz naboru kandydatw do Narodowych Si Rezerwowych. 38. RPO-659550-II/10 z 18.04.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie moliwoci wykonywania przez skazanych pocze telefonicznych z aparatw samoinkasujcych, na koszt odbiorcy. 39. RPO-658855-II/10 z 19.04.2011 r. wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie nieprawidowoci podczas przeszukiwania pomieszcze i zatrzymywania przez Policj osb podejrzewanych o zwizki ze zorganizowan przestpczoci. 40. RPO-668463-I/11 z 21.04.2011 r. - wystpienie do Prezesa Zarzdu Ekstraklasa S.A. w sprawie zrnicowanych ze wzgldu na pe opat za wstp na mecze pikarskie. 41. RPO-669772-I/11 z 21.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nieprawidowoci zwizanych z procesem likwidacji niektrych szk przez wadze samorzdowe. 42. RPO-661621-II/10 penitencjarnych. 43. RPO-665168-III/11 z 06.05.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie taryfikatora wynagrodze personelu medycznego w aresztach i zakadach karnych. z 04.05.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie realizacji widze w jednostkach

454

44. RPO-654916-III/10 z przyznaniem

06.05.2011

r.

wystpienie Wiziennej

do

Ministra ulgi

Sprawiedliwoci w sprawie niekorzystnych skutkw prawnych zwizanych funkcjonariuszom Suby 50% uprawniajcej do przejazdu kolejami. 45. RPO-662685-IV/10 z 09.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie wtpliwoci dotyczcych zachowania przez emerytowanych funkcjonariuszy Policji uprawnie do rwnowanika pieninego za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego oraz rwnowanika za brak lokalu mieszkalnego. 46. RPO-668208-VII/11 z 12.05.2011 r. - wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie sposobu zapoznawania osb zatrzymanych z regulaminem pobytu w pomieszczeniach dla osb zatrzymanych. 47. RPO-670906-III/11 z 26.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie zaliczalnoci okresu pobierania wiadczenia pielgnacyjnego do okresw uprawniajcych do zasiku dla bezrobotnych. 48. RPO-671958-III/11 z 30.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stanu przestrzegania praw obywatelskich oraz warunkw szkolenia i penienia suby, a take najistotniejszych problemw onierzy w 21 Brygadzie Strzelcw Podhalaskich. 49. RPO-671957-III/11 z 30.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie stanu przestrzegania praw obywatelskich oraz warunkw suby i szkolenia, a take najistotniejszych problemw funkcjonariuszy Bieszczadzkiego Oddziau Stray Granicznej, zwizanych z wykonywaniem zada subowych. 50. RPO-668187-III/11 z 01.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie problemu zwolnienia od zaj subowych onierza zawodowego w razie koniecznoci sprawowania osobistej opieki nad najbliszymi czonkami rodziny. 51. RPO-674282-I/11 z 01.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie zapewnienia bezpieczestwa podczas imprez masowych, w szczeglnoci meczw piki nonej.

455

52. RPO-672816-VII/11 z 01.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie przypadkw dugotrwaego pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka. 53. RPO-611774-III/09 z 07.06.2011 r. - wystpienie do Prezesa Rady Ministrw w sprawie zawartych w pragmatykach subowych przepisw dotyczcych przesanek zwolnienia funkcjonariusza ze suby. 54. RPO-665674-VII/11 z 08.06.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie nieujawniania faktycznego przeludnienia przez dyrektorw niektrych placwek penitencjarnych. 55. RPO-674712-I/11 z 20.06.2011 r. - wystpienie do Prezesa Poczty Polskiej w sprawie barier, na jakie napotykaj osoby niepenosprawne podczas korzystania z usug pocztowych. 56. RPO-458685-II/03 Sprawiedliwoci procedury w z 27.06.2011 sprawie oraz r. wystpienie usug do Ministra profesjonalizacji tej mediacyjnych, w rnych

wprowadzenia obowizku szkole dla mediatorw, okresowej ich oceny i odwoania wykorzystania instytucji postpowaniach. 57. RPO-669513-V/11 z 03.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie zabezpieczenia rodkw finansowych wypacanych beneficjentom funduszy unijnych w perspektywie finansowej w latach 2007-2013. 58. RPO-676881-II/11 pokrzywdzonego z 04.07.2011 z r. wystpienie sprawy, po do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie braku moliwoci zapoznania si przez wykroczeniem aktami zakoczeniu czynnoci wyjaniajcych, w sytuacji kiedy uprawniony organ nie wniesie do sdu wniosku o ukaranie. 59. RPO-610679-XVIII/09 z 04.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego w sprawie uregulowania statusu suchaczy i absolwentw kolegiw nauczycielskich oraz zasad podejmowania przez te osoby studiw na uczelni, ktra sprawowaa opiek naukowo-dydaktyczn nad danym kolegium jzykowym. 60. RPO-676961-V/11 z 05.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie reformy systemu ubezpieczenia spoecznego rolnikw.

456

61. RPO-572441-I/07 z 14.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie dostosowania lokali obwodowych komisji wyborczych do potrzeb wyborcw niepenosprawnych. 62. RPO-599333-II/08 Sprawiedliwoci penitencjarnego. 63. RPO-662535-II/10 z 15.07.2011 r. wystpienie do Dyrektora Generalnego Suby Wiziennej w sprawie ograniczania przez dyrektorw niektrych jednostek penitencjarnych prawa winiw do utrzymywania kontaktu w formie widze z dalsz rodzin oraz innymi osobami bliskimi. 64. RPO-668469-IV/11 z 18.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych funkcjonariuszy i Administracji oraz w sprawie i realizacji uprawnie i Policji emerytw rencistw policyjnych w z 15.07.2011 r. wystpienie do Ministra nadzoru sprawie funkcjonowania sdziowskiego

uprawnionych czonkw ich rodzin do lokalu mieszkalnego bdcego w dyspozycji ministra waciwego do spraw wewntrznych lub podlegych mu organw. 65. RPO-676961-V/11 z 21.07.2011 r. - wystpienie do Ministra - Czonka Rady Ministrw w sprawie reformy systemu ubezpieczenia spoecznego rolnikw. 66. RPO-673749-III/11 z 25.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie rozwiza wprowadzonych w znowelizowanych rozporzdzeniach Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji dotyczcych umundurowania policjantw. 67. RPO-671700-V/11 z 03.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie zastrzee co do zgodnoci z Konstytucj RP przepisw rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunkw bezpiecznego stosowania promieniowania jonizujcego dla wszystkich rodzajw ekspozycji medycznej. 68. RPO-630971-V/09 z 03.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie dostpu osb bezdomnych do wiadcze zdrowotnych. 69. RPO-675939-I/11 z 08.08.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zasad wynagradzania tumaczy przysigych.

457

70. RPO-513931-I/05 z 08.08.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcego Komisji Ustawodawczej Senatu RP oraz Ministra Sprawiedliwoci w sprawie wykonania orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczcego zabezpieczenia polegajcego na zakazie publikacji w sprawach przeciwko rodkom spoecznego przekazu o ochron dbr osobistych. 71. RPO-678690-I/11 z 09.08.2011 r. - wystpienie do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej w sprawie uchwa NRA dotyczcych kosztw postpowa dyscyplinarnych. 72. RPO-673128-I/11 z 19.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie dziaa podejmowanych przez organy wadzy publicznej na rzecz osb starszych. 73. RPO-672816-VII/11 z 25.08.2011 r. - wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie przeduajcych si pobytw nieletnich zatrzymanych w policyjnych izbach dziecka. 74. RPO-677899-XVIII/11 z 05.09.2011 r. - wystpienie do Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych w sprawie praktyki odmawiania merytorycznego rozpatrzenia wniosku w sprawie przyznania wiadczenia w drodze wyjtku, w sytuacji gdy wnioskodawca posiada prawo do innego wiadczenia przyznanego w trybie zwykym. 75. RPO-680900-I/11 z 09.09.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie dokumentw niezbdnych do zgoszenia o przystpieniu do egzaminu wstpnego na aplikacj adwokack. 76. RPO-679585-V/11 z 15.09.2011 r. - wystpienie do Ministra rodowiska w sprawie kontroli przestrzegania decyzji ustalajcych warunki korzystania ze rodowiska, prowadzonych przez wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska. 77. RPO-681736-III/11 z 15.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie pomocy pastwa dla rodzin znajdujcych si w trudnej sytuacji materialnej, nie majcych uprawnie do wiadcze rodzinnych z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego. 78. RPO-661621-II/10 z 15.09.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie warunkw i sposobu odbywania widze przez osadzonych w zakadach karnych i aresztach ledczych.

458

79. RPO-683147-V/11 z 19.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie przyczyn ograniczenia w rozporzdzeniu praw osb powanie niedosyszcych i guchych w zakresie ubiegania si o prawo jazdy. 80. RPO-682684-II/11 z 20.09.2011 r. wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie ujawniania wizerunku osb prywatnych podczas akcji przeprowadzanych przez funkcjonariuszy organw cigania. 81. RPO-647605-I/10 z 26.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego w sprawie dugoci urlopu wypoczynkowego udzielanego bibliotekarzom zatrudnionym w szkoach wyszych. 82. RPO-683033-I/11 z 26.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie przeciwdziaania wszelkim formom dyskryminacji, w tym rasizmowi, na stadionach pikarskich. 83. RPO-677951-V/11 z 26.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie braku moliwoci skorzystania z prawa do penego odliczenia podatku VAT zwizanego z nabyciem samochodu, przez osoby prowadzce dziaalno transportow przy pomocy karetek i ambulansw. 84. RPO-683177-I/11 z 28.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie umieszczania na wiadectwie szkolnym osb, u ktrych stwierdzono upoledzenie umysowe w stopniu lekkim, informacji o dostosowaniu programu nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia. 85. RPO-683034-I/11 z 29.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie realizacji w szkoach programw edukacyjnych powiconych przeciwdziaaniu rasizmowi. 86. RPO-664999-VII/11 z 03.10.2011 r. - wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie prowadzenia dziaa operacyjno-wykrywczych w policyjnych izbach dziecka. 87. RPO-633462-II/09 z 04.10.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zapewnienia skutecznych rodkw majcych na celu wykonywanie ostatecznych wyrokw Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w sprawach karnych. 88. RPO-682471-III/11 z 11.10.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie przestrzegania praw obywatelskich onierzy 36

459

specjalnego puku lotnictwa transportowego, w zwizku z decyzj o rozwizaniu jednostki. 89. RPO-683675-II/11 z 11.10.2011 r. wystpienie do Prokuratora Generalnego w sprawie zintensyfikowania dziaa podejmowanych przez organy publiczne w zwizku z incydentami o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym. 90. RPO-665691-XVIII/11 z 26.10.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie finansowania stwierdzenia przez lekarza zgonu w przypadku mierci osoby poza jej miejscem zamieszkania, gdy nie mona ustali lekarza rodzinnego, poza zakadem opieki zdrowotnej bd w przypadku mierci, ktra nie nastpia w wyniku wypadku lub przestpstwa. 91. RPO-582023-II/08 z 28.10.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie moliwoci rejestrowania przebiegu posiedze sdowych w sprawach karnych przy pomocy odpowiednich urzdze elektronicznych. 92. RPO-654374-II/10 z 06.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie przypadkw zgonw osb zatrzymanych do wytrzewienia w pomieszczeniach jednostek Policji. 93. RPO-683585-III/11 z 15.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stanu przestrzegania praw obywatelskich oraz najistotniejszych problemw marynarzy i onierzy penicych sub w wizytowanych jednostkach. 94. RPO-681170-V/11 z 21.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie algorytmu podziau subwencji owiatowej, uwzgldniajcego specyfik szk wiejskich oraz miejskich do 5 tysicy mieszkacw. 95. RPO-677785-I/11 z 22.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie decyzji o wykreleniu Olimpiady Wiedzy o Prawach Czowieka z wykazu olimpiad, ktrych laureaci i finalici zwolnieni s z egzaminu maturalnego z przedmiotu wiedza o spoeczestwie. 96. RPO-682257-I/11 z 23.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zmiany zasad zamawiania i finansowania druku podrcznikw dla uczniw niewidomych.

460

97. RPO-666850-III/11 z 28.11.2011 r. - wystpienie do Prezesa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych w sprawie ponownego ustalania prawa do emerytury lub renty. 98. RPO-673848-III/11 z 29.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych w sprawie sposobu wypaty wiadcze funkcjonariuszom Policji. 99. RPO-682473-V/11 z 30.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie koniecznoci podjcia dziaa o charakterze edukacyjnym, przeamujcych negatywne stereotypy dotyczce mniejszoci romskiej. 100. RPO-682913-III/11 z 30.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie zasadnoci utrzymywania wymogu koniecznoci rozwizania stosunku pracy jako warunku niezbdnego do nabycia prawa do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze. 101. RPO-682125-III/11 z 02.12.2011 r. - wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie zasad przyznawania wiadczenia socjalnego emerytom policyjnym. 102. RPO-662967-IV/10 z 02.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych w sprawie problemw mieszkacw lokali znajdujcych si w zasobie Zarzdu Zasobw Mieszkaniowych MSWiA. 103. RPO-644847-III/10 z 16.12.2011 r. - wystpienie do Komendanta Gwnego Policji w sprawie nierespektowania wyrokw sdw administracyjnych przez organy administracji publicznej w sytuacji przeniesienia funkcjonariuszy Policji na nisze stanowiska subowe. 104. RPO-634382-V/09 z 19.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie dokumentowania uprawnie do wiadcze opieki zdrowotnej. 105. RPO-690730-V/11 z 19.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie poprawy systemu opieki zdrowotnej i pomocy osobom starszym. 106. RPO-641399-V/10 z 19.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie zrnicowanej sytuacji prawnej dzierawcw (najemcw) dokonujcych sprzeday na targowiskach.

461

107. RPO-682703-V/11

19.12.2011

r.

wystpienie

do

Generalnego

Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie pozyskiwania i przetwarzania przez wadze samorzdowe danych ujawniajcych pogldy polityczne, w zwizku z przeprowadzeniem konsultacji z mieszkacami gminy. 108. RPO-686330-I/11 z 19.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego w sprawie pozbawienia przez ustawodawc moliwoci dalszego otrzymywania stypendium za dobre wyniki w nauce przez studentw studiujcych rwnoczenie na kilku kierunkach bd kontynuujcych nauk na drugim kierunku studiw. 109. RPO-683541-IV/11 z 30.12.2011 r. - wystpienie do Prezesa Krajowej Rady Notarialnej w sprawie dania przez notariuszy od zbywcw spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu zawiadcze wystawionych przez spdzielni mieszkaniow potwierdzajcych fakt, e zbywcy suy spdzielcze wasnociowe prawo do zbywanego lokalu. 110. RPO-683102-IV/11 z 30.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie ogranicze moliwoci uzyskania ekwiwalentu za wyczenie gruntw z upraw rolnych i prowadzenie uprawy lenej. 111. RPO-681846-I/11 z 31.12.2011 r. - wystpienie do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w sprawie sposobu zaatwiania skarg przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. 112. RPO-572441-I/07 z 31.12.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcego Pastwowej Komisji Wyborczej, Penomocnika Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych oraz Przewodniczcego Sejmowej Komisji Polityki Spoecznej i Rodziny komisji wyborczych w sprawie wynikw kontroli lokali obwodowych dostosowanych do potrzeb wyborcw

niepenosprawnych, przeprowadzonej przez pracownikw Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 8 padziernika 2011 r.

462

B. Wnioski o podjcie inicjatywy prawodawczej 1. RPO-546639-IV/06 Sprawiedliwoci wystpienia z w z 03.01.2011 sprawie przez r. wystpienie uprawnion do w do Ministra przypadku dania

kosztw

postpowania

powdztwem

osob

ustanowienia prawa odrbnej wasnoci lokalu. 2. RPO-663064-IV/10 z 12.01.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcego Sejmowej Komisji Sprawiedliwoci i Praw Czowieka w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sdw powszechnych oraz niektrych rejonowych. 3. RPO-586245-II/08 z 12.01.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie potrzeby wydania rozporzdzenia na podstawie art. 66 ust. 7 ustawy Prawo o ruchu drogowym, okrelajcego warunki techniczne pojazdw specjalnych i uywanych do celw specjalnych rnych formacji, w tym pojazdw Suby Wiziennej. 4. RPO-618534-IV/09 z 17.01.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie potrzeby zmiany regulacji postpowania egzekucyjnego w administracji majcej na celu zwikszenie ochrony dunika uzyskujcego dochody z tytuu umw zlece lub umw o dzieo, stanowice gwne rdo utrzymania. 5. RPO-662587-II/10 z 17.01.2011 r. - wystpienie do Prezesa Rady Ministrw w sprawie pozyskiwania przez suby specjalne informacji objtych tajemnic telekomunikacyjn. 6. RPO-661983-I/10 z 18.01.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcego Pastwowej Komisji Wyborczej w sprawie zasad przeprowadzania wyborw samorzdowych. 7. RPO-564842-I/07 z 20.01.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie przebiegu prac legislacyjnych nad uregulowaniem problematyki pochwku dzieci martwo urodzonych. innych ustaw, przewidujcego zniesienie ustawowego obowizku tworzenia wydziaw rodzinnych i opiekuczych w sdach

463

8. RPO-585661-IV/08 z 20.01.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie przewlekoci postpowa administracyjnych dotyczcych roszcze zabuaskich. 9. RPO-664790-III/11 z 25.01.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie podczas z sytuacji prawnej onierzy rannych i w poszkodowanych wykonywania r. obowizkw wystpienie subowych do

Polskich Kontyngentach Wojskowych. 10. RPO-636397-IV/09 26.01.2011 Ministra Infrastruktury w sprawie uciliwoci zwizanych z funkcjonowaniem reklam umieszczonych na zewntrz budynkw lub w ich otoczeniu. 11. RPO-643483-XVIII/10 z 02.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie problemu finansowania utrzymania psw odebranych wacicielom na mocy wyroku sdowego. 12. RPO-620459-II/09 z 02.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie uprawnie organw cigania do wykorzystywania i upubliczniania materiaw pochodzcych z monitoringu. 13. RPO-641494-II/10 z 04.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie postpowania mandatowego prowadzonego wobec kierowcw popeniajcych wykroczenie stwierdzone za pomoc odpowiednich z urzdze r. pomiarowych w lub do kontrolnych Dyrektora rejestrujcych obraz. 14. RPO-647411-IV/10 Generalnego Lasw 08.02.2011 Pastwowych wystpienie sprawie nieuzasadnionego

wykluczenia pracownikw Lasw Pastwowych z moliwoci zamiany nieruchomoci lenych bdcych ich wasnoci na nieruchomoci lene pozostajce w zarzdzie Lasw Pastwowych. 15. RPO-666851-III/11 z 10.02.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie braku moliwoci powrotu sdziego na zajmowane stanowisko, w przypadku ustania przyczyn przeniesienia w stan spoczynku w zwizku ze stwierdzon trwa niezdolnoci do pracy. 16. RPO-665662-III/11 z 11.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie ustalania prawa do wiadcze z pomocy

464

spoecznej w sytuacji, gdy rodzinny wywiad rodowiskowy nie zosta przeprowadzony. 17. RPO-663425-XVIII/10 z 18.02.2011 r. - wystpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uregulowa prawnych uniemoliwiajcych udzia w konkursie na dyrektora szkoy osobie, przeciwko ktrej toczy si postpowanie karne z oskarenia prywatnego. 18. RPO-665853-I/11 z 03.03.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie moliwoci utrwalania przez stron przebiegu rozprawy w procesie cywilnym za pomoc urzdzenia rejestrujcego dwik. 19. RPO-667603-V/11 z 07.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie wtpliwoci interpretacyjnych przy stosowaniu 7% stawki podatku VAT w spoecznym budownictwie mieszkaniowym. 20. RPO-663564-V/10 z 07.03.2011 r. - wystpienie do Prezesa Zwizku Bankw Polskich w sprawie zasad oceny zdolnoci kredytowej stosowanych przez banki. 21. RPO-604125-IV/08 z 14.03.2011 r. - wystpienie do Ministra rodowiska w sprawie ustanowionego w rozporzdzeniu ograniczenia krgu pracownikw Suby Lenej uprawnionych do bezpatnego mieszkania albo rwnowanika pieninego. 22. RPO-660930-I/10 z 15.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie zakresu danych w zawiadczeniu dotyczcym stanu cywilnego, wydawanym osobom chccym zawrze zwizek maeski za granic. 23. RPO-659942-IV/10 z 22.03.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie problemw wystpujcych z ustaleniem po stronie zarzdcy prawa do dysponowania nieruchomoci na cele budowlane. 24. RPO-585661-IV/08 z 22.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Skarbu Pastwa w sprawie przewlekoci postpowa prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytuu pozostawienia nieruchomoci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

465

25. RPO-557609-II/07

31.03.2011

r.

wystpienie

do

Ministra

Sprawiedliwoci w sprawie rozpoznawania zaalenia na zatrzymanie w sytuacji mierci osoby zatrzymanej. 26. RPO-585661-IV/08 z 31.03.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie przewlekoci postpowa dotyczcych ustalania prawa do rekompensaty na podstawie ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytuu pozostawienia nieruchomoci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 27. RPO-508492-IV/05 z 01.04.2011 r. - wystpienie do Prezesa Rady Ministrw w sprawie trudnej sytuacji prawnej najemcw byych mieszka zakadowych. 28. RPO-648278-V/10 z 18.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie koniecznoci opracowania rozwiza prawnych prowadzcych do wyeliminowania podwjnej karalnoci kierowcw parkujcych w strefie patnego parkowania bez uiszczenia nalenej opaty. 29. RPO-661691-II/10 z 21.04.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu postpowania z protokoami przesucha i innymi dokumentami lub przedmiotami, na ktre rozciga si obowizek zachowania tajemnicy pastwowej, subowej albo zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. 30. RPO-673031-III/11 z 26.04.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie braku przepisw regulujcych kwestie zmiany danych osobowych w wiadectwie pracy, w sytuacji zmiany pci przez byego pracownika. 31. RPO-572080-IV/07 z 27.04.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie naruszenia praw i wolnoci obywatelskich przez szczeglne regulacje prawne odnoszce si do realizacji inwestycji infrastrukturalnych. 32. RPO-608055-IV/09 wycigach z z 29.04.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie zakresu niezbdnych danych zamieszczanych w centralnych rejestrw rzeczoznawcw majtkowych, porednikw w obrocie nieruchomociami oraz zarzdcw nieruchomoci.

466

33. RPO-543340-III/06 z 29.04.2011 r. - wystpienie do Prezesa Rady Ministrw w sprawie rekompensowania czonkom korpusu suby cywilnej pracy w godzinach nadliczbowych. 34. RPO-608141-IV/09 z 05.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Skarbu Pastwa w sprawie braku regulacji prawnej ustalajcej tryb dochodzenia roszcze o rekompensat z tytuu utraty wasnoci zasobw wymienionych w ustawie o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju. 35. RPO-641772-IV/10 z 09.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie uregulowa prawnych dotyczcych odpowiedzialnoci dyscyplinarnej rzeczoznawcw do spraw zabezpiecze przeciwpoarowych. 36. RPO-656704-IV/10 niepieninych. 37. RPO-675127-IV/11 z 19.05.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie wynagrodzenia mediatorw w sprawach cywilnych niemajtkowych. 38. RPO-646286-III/10 z 25.05.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie braku zgodnoci z prawem unijnym niektrych przepisw ustawy o Pastwowej Stray Poarnej oraz rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie penienia suby przez Straakw Pastwowej Stray Poarnej. 39. RPO-630993-II/09 rodka z 26.05.2011 w r. wystpienie w do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie stosowania wobec adwokata przez prokuratora zapobiegawczego postaci zawieszenia czynnociach subowych lub w wykonywaniu zawodu. 40. RPO-663177-V/10 z 01.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie dziaa podejmowanych przez Urzd Transportu Kolejowego na rzecz ochrony praw pasaerw. 41. RPO-661085-III/10 z 01.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie braku naleytej ochrony ubezpieczeniowej z 11.05.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie wysokoci opat za egzekucj wiadcze

467

rolnikw, ktrzy zachorowali na choroby zawodowe prowadzc dodatkow dziaalno gospodarcz. 42. RPO-657989-XX/10 z 06.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie braku jednoznacznych przepisw regulujcych moliwo odtwarzania akt administracyjnych. 43. RPO-667904-I/11 z 14.06.2011 r. - wystpienie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie konstytucyjnej gwarancji prawa wasnoci w kontekcie ochrony obiektw wpisanych do rejestru zabytkw. 44. RPO-659550-II/10 z 21.06.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie wykonywania przez skazanych pocze z aparatw telefonicznych samoinkasujcych, na koszt odbiorcy. 45. RPO-674986-IV/11 z 22.06.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie podstaw prawnych zawieszenia postpowania cywilnego w przypadku skierowania przez sd powszechny pytania prawnego do Trybunau Konstytucyjnego. 46. RPO-141421-IV/93 z 30.06.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie nieruchomoci zamroonych" przez plany zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje celu publicznego. 47. RPO-638789-II/10 z 04.07.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie pozostawania w obrocie prawnym wyrokw skazujcych za czyny z art. 585 Kodeksu spek handlowych. 48. RPO-675984-III/11 z 06.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie zasad ustalania wiadczenia rekompensujcego przysugujcego onierzowi rezerwy. 49. RPO-677932-IV/11 z 11.07.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie braku uregulowa prawnych w Kodeksie postpowania cywilnego oraz ustawie o kosztach sdowych w sprawach cywilnych dotyczcych z zwolnienia 13.07.2011 stron r. postpowania wystpienie od do kosztw Ministra przeprowadzonej mediacji. 50. RPO-666288-II/11 Sprawiedliwoci w sprawie dopuszczalnoci zaalenia na postanowienie Sdu Najwyszego o zastosowaniu rodka zapobiegawczego.

468

51. RPO-665451-I/11 ze suby

19.07.2011 sdowego 20.07.2011 sprawie

r. oraz r.

wystpienie unormowania

do

Ministra

Sprawiedliwoci w sprawie kary dyscyplinarnej polegajcej na wydaleniu komornika z w przewidujcego do Ministra przepisw obligatoryjne zawieszenie komornika sdowego w czynnociach. 52. RPO-502028-IV/05 Sprawiedliwoci wystpienie wydania koniecznoci

zapobiegajcych sytuacji, w ktrej po utracie z dniem 17 listopada 2011 r. mocy obowizujcej przez art. 1046 4 k.p.c. dopuszczalna byaby tzw. eksmisja na bruk. 53. RPO-608061-V/09 z 22.07.2011 r. - wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie dostpu do wykonywania zawodu pilota morskiego. 54. RPO-660929-I/10 prawnego z 01.08.2011 osb r. wystpienie oraz do Ministra interwencji Ministra Sprawiedliwoci w sprawie potrzeby przyjcia kompleksowego aktu dotyczcego z transpciowych r. pilnej ustawodawcy w zakresie trybu prawnej zmiany pci metrykalnej. 55. RPO-661717-IV/10 03.08.2011 wystpienie do Sprawiedliwoci w sprawie zakresu odpowiedzialnoci solidarnej najemcy lokalu mieszkalnego i stale zamieszkujcych z najemc osb penoletnich, za zapat czynszu i innych opat nalenych. 56. RPO-673676-IV/11 Kodeksu rodzinnego z i 03.08.2011 r. wystpienie do Ministra nadmiernie Sprawiedliwoci w sprawie zastrzee dotyczcych treci przepisw opiekuczego wprowadzajcych dolegliwe procedury dla majcych pen zdolno do czynnoci prawnych osb chorych psychicznie bd niepenosprawnych intelektualnie, chccych zawrze zwizek maeski. 57. RPO-679315-V/11 z 03.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie kwalifikacji wymaganych od wiadczeniodawcw realizujcych czynnoci z zakresu zaopatrzenia w rodki pomocnicze i wyroby medyczne. 58. RPO-680333-V/11 z 11.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie stosowania rodkw przymusu bezporedniego wobec pacjentw, w przypadkach psychicznego. nie objtych przepisami ustawy o ochronie zdrowia

469

59. RPO-548554-I/07 z 12.08.2011 r. - wystpienie do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Przewodniczcego Komisji Administracji i Spraw Wewntrznych Sejmu RP w sprawie rozwiza proponowanych w projekcie nowelizacji ustawy o dostpie do informacji publicznej, dotyczcych ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego. 60. RPO-669340-V/11 z 12.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie skrcenia okresu przechowywania paragonw fiskalnych przez podatnikw - przedsibiorcw. 61. RPO-644954-V/10 z 12.08.2011 r. - wystpienie do Ministra Finansw w sprawie braku moliwoci skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej z tytuu ponoszenia wydatkw na opacenie przewodnikw dla niepenosprawnych dzieci. 62. RPO-499897-IV/05 Sprawiedliwoci niezgodnym statusu strony. 63. RPO-614782-IV/09 orzeczenia sdowego. 64. RPO-658256-IV/10 z 30.08.2011 r. - wystpienie do Ministra rodowiska w sprawie ogranicze w korzystaniu ze sztucznych zbiornikw wodnych. 65. RPO-286012-IV/98 z 12.09.2011 r. - wystpienie do Ministra rodowiska w sprawie ogranicze praw wacicieli nieruchomoci nalecych do sieci obszarw Natura 2000 oraz nieruchomoci znajdujcych si na licie proponowanych obszarw tej sieci. 66. RPO-647386-IV/10 z 23.09.2011 r. wystpienie do Ministra Infrastruktury w sprawie braku prawnej moliwoci ubiegania si o zwrot nieruchomoci nabytych przez gminy na podstawie ustawy o gospodarce gruntami i wywaszczaniu nieruchomoci. 67. RPO-683469-V/11 z 23.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie przepisw regulujcych kwesti z 30.08.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie skutkw prawnych nieprawidowego dorczenia z w z 25.08.2011 r. wystpienie osobom do Ministra w sprawie umoliwienia pokrzywdzonym

prawem

dziaaniem

komornika

uczestniczenia

postpowaniu dyscyplinarnym przeciwko komornikowi poprzez nadanie

470

szkole kierowcw, ktrych odbycie powoduje zmniejszenie liczby punktw za naruszenie przepisw ruchu drogowego. 68. RPO-672825-VII/11 Sprawiedliwoci w z 23.09.2011 r. wystpienie w do Ministra zakadach sprawie stosowanej niektrych

poprawczych kary przeniesienia wychowanka do innej placwki. 69. RPO-673478-III/11 z 26.09.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie postulatw zadouczynienia osobom represjonowanym w latach 1980-1989. 70. RPO-557282-II/07 z 26.09.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie biegu terminu rodka karnego w postaci pozbawienia skazanych, ktrzy odbywaj kar pozbawienia wolnoci czynnego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej. 71. RPO-678296-XVIII/11 Narodowego Funduszu z 04.10.2011 Zdrowia w r. wystpienie do Prezesa prawnych sprawie uregulowa

dotyczcych zasad realizacji wizyt lekarskich w domu pacjenta. 72. RPO-111649-II/92 z 10.10.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji w sprawie braku dostpu do informacji publicznej dla osb odbywajcych kar pozbawienia wolnoci. 73. RPO-514669-II/05 z 10.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie odpowiedzialnoci karnej dziennikarza za opublikowanie bez autoryzacji dosownie cytowanej wypowiedzi. 74. RPO-687526-V/11 z 15.11.2011 r. - wystpienie do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia w sprawie braku podstaw prawnych do wprowadzenia odpatnoci za wydawanie zawiadcze potwierdzajcych kwalifikacje polskiego farmaceuty. 75. RPO-639423-I/10 z 25.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie interpretacji i stosowania przepisu dotyczcego kwestii wpisu do ewidencji producentw rolnych i nadawania numeru identyfikacyjnego. 76. RPO-673620-II/11 Sprawiedliwoci w z 25.11.2011 sprawie r. wystpienie prawnej do Ministra dostp regulacji normujcej

podejrzanego i jego obrocy do akt postpowania przygotowawczego w

471

zakresie

materiaw

uzasadniajcych

zastosowanie

tymczasowego

aresztowania. 77. RPO-682197-III/11 z 25.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Spraw Wewntrznych w sprawie zwolnienia od zaj subowych funkcjonariuszy Policji (mczyzn) w wymiarze dwch dni z tytuu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. 78. RPO-688404-V/11 z 30.11.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie przepisw rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich kierowcw i osb ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami. 79. RPO-651112-V/10 z 01.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie cakowitego zakazu palenia wyrobw tytoniowych w zakadach psychiatrycznych. 80. RPO-687486-IV/11 z 05.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie wtpliwoci dotyczcych przepisw zapobiegajcych eksmisjom na bruk. 81. RPO-687391-III/11 z 08.12.2011 r. - wystpienie do Prezesa Rady Ministrw w sprawie rozwizywania stosunkw pracy z pracownikami w zwizku z osigniciem wieku emerytalnego i nabyciem uprawnie do emerytury. 82. RPO-641650-II/10 z 08.12.2011 r. wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci w sprawie zapewnienia osobom pozbawionym wolnoci warunkw do utrzymania naleytej higieny osobistej. 83. RPO-671010-IV/11 z 08.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa regulujcych i Gospodarki Morskiej w sprawie i braku przepisw domw dziaalno zrzesze wacicieli zarzdcw

utworzonych przed dniem wejcia w ycie ustawy z dnia 23 marca 1990 r. o zmianie ustawy - Prawo lokalowe. 84. RPO-689900-IV/11 z 13.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie problemw, ktre wyoniy si w zwizku z wejciem w ycie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz ustawy o spdzielniach mieszkaniowych.

472

85. RPO-562954-IV/07 z 14.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie sprzeday nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw, stanowicej budynek wielomieszkaniowy. 86. RPO-661983-I/10 z 15.12.2011 r. - wystpienie do Marszaka Sejmu RP w sprawie organizacji wyborw do organw przedstawicielskich samorzdu terytorialnego. 87. RPO-621373-IV/09 Sprawiedliwoci wspwacicieli. 88. RPO-658549-V/10 z 19.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie obowizku zapewnienia przez osoby niepenosprawne, na potrzeby egzaminu na prawo jazdy, pojazdu przystosowanego do posiadanej niepenosprawnoci. 89. RPO-690158-III/11 z 22.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie niemonoci nabycia prawa do zasiku dla bezrobotnych przez osoby prowadzce pozarolnicz dziaalno gospodarcz, zwolnione z obowizku opacania skadek na Fundusz Pracy. 90. RPO-668772-IV/11 z 27.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie problemw zwizanych z rozliczeniem wkadw mieszkaniowych. 91. RPO-636293-III/09 z 28.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie wtpliwoci zwizanych ze stosowaniem w praktyce regulacji prawnej uzaleniajcej uprawnienia zakadowej organizacji zwizkowej od liczby czonkw zrzeszonych w tej organizacji. 92. RPO-691747-V/11 z 30.12.2011 r. - wystpienie do Ministra Zdrowia w sprawie sposobu wprowadzania w ycie ustawy o refundacji lekw, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobw medycznych. w z 16.12.2011 sprawie r. wystpienie do Ministra bdcych trudnoci wierzycieli

wspwacicielami nieruchomoci, w doprowadzeniu do eksmisji byych

473

Zacznik Nr 4 Wnioski do Trybunau Konstytucyjnego art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o RPO

a) Zoone w okresie 1.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-666850-III/11 z 10.02.2011 r. - w sprawie zasad ponownego ustalania prawa do emerytury lub renty. 2. RPO-647252-III/10 z 14.03.2011 r. - w sprawie wiadczenia socjalnego dla funkcjonariuszy Suby Celnej w postaci przejazdu pocigiem Inter Regio na koszt urzdu. 3. RPO-571581-II/07 z 29.03.2011 r. - w sprawie braku wytycznych ustawowych dotyczcych kryteriw ustalania maksymalnej wysokoci opat za pobyt w izbie wytrzewie. 4. RPO-651625-II/10 z 16.05.2011 r. - w sprawie stosowania rodkw przymusu bezporedniego w celu wyegzekwowania od oskaronego obowizku poddania si badaniom. 5. RPO-630266-II/09 z 14.06.2011 r. - w sprawie braku prawa do korzystania z obrocy na etapie prowadzenia czynnoci wyjaniajcych przez osoby, co do ktrych istniej uzasadnione podstawy do sporzdzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie. 6. RPO-625338-I/09 z 20.06.2011 r. - w sprawie wyczenia prawa czonka Polskiego Zwizku owieckiego ukaranego kar inn ni pocigajc za sob utrat czonkostwa w zrzeszeniu, do wniesienia odwoania do sdu. 7. RPO-577154-II/07 z 21.06.2011 r. - w sprawie braku regulacji dotyczcej moliwoci dostpu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynnoci wyjaniajcych. 8. RPO-666037-II/11 z 29.06.2011 r. - w sprawie stosowania przez poszczeglne suby w ramach kontroli operacyjnej rodkw technicznych umoliwiajcych uzyskiwanie w sposb niejawny informacji i dowodw oraz ich utrwalanie.

474

9. RPO-662364-II/10 z 18.07.2011 r. - w sprawie zasad porozumiewania si podejrzanego tymczasowo aresztowanego ze swoim obroc. 10. RPO-665402-III/11 z 28.07.2011 r. - w sprawie wysokoci dodatku do zasiku rodzinnego z tytuu samotnego wychowywania dziecka. 11. RPO-662587-II/10 z 01.08.2011 r. - w sprawie dostpu poszczeglnych sub do danych telekomunikacyjnych. 12. RPO-483054-II/04 z 09.08.2011 r. - w sprawie braku moliwoci zaskarenia zarzdzenia prezesa sdu w przedmiocie odmowy wyznaczenia obrocy z urzdu oraz postanowienia sdu w przedmiocie cofnicia wyznaczenia obrocy z urzdu. 13. RPO-683674-II/11 z 18.11.2011 r. - w sprawie przepisw uprawniajcych Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego do prowadzenia kontroli operacyjnej. 14. RPO-691183-II/11 z 28.12.2011 r. - w sprawie ograniczenia prawa do obrony, poprzez obecno zatrzymujcego podczas rozmowy osoby zatrzymanej z adwokatem. b) Zoone wczeniej rozpoznane przez Trybuna Konstytucyjny w okresie 1.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-559982-I/07 z 20.06.2008 r. - w sprawie sankcji za tzw. kamstwo lustracyjne osb wykonujcych zawody prawnicze. Wniosek uwzgldniony (wyrok z dnia 19 kwietnia 2011 r., sygn. akt K 19/08). 2. RPO-555284-IV/07 z 14.07.2008 r. - w sprawie przepisu dotyczcego wskanikw zmian cen nieruchomoci. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 21 lipca 2011 r., sygn. akt K 23/08). 3. RPO-595164-I/08 z 19.09.2008 r. - w sprawie przepisu art. 55 ustawy o IPN penalizujcego tzw. przestpstwo negacjonizmu (kamstwo owicimskie). Postpowanie umorzone (postanowienie z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt K 29/08). 4. RPO-590645-II/08 z 27.10.2008 r. - w sprawie zwolnienia z tajemnicy statystycznej. Wniosek czciowo uwzgldniony (wyrok z dnia 13 grudnia 2011 r., sygn. akt K 33/08).

475

5. RPO-604624-I/08 z 12.12.2008 r. - w sprawie niekonstytucyjnoci dekretw wydanych przez Rad Pastwa w zwizku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego. Wniosek uwzgldniony (wyrok z dnia 16 marca 2011 r., sygn. akt K 35/08). 6. RPO-572961-III/07 z 15.01.2009 r. - w sprawie niektrych przepisw ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, pozwalajcych na wyczenie pracownikw Urzdu Komisji Nadzoru Finansowego z korpusu suby cywilnej. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 15 czerwca 2011 r., sygn. akt K 2/09). 7. RPO-517546-III/05 z 16.04.2009 r. - w sprawie ograniczonego prawa wgldu obwinionego w akta, w toku postpowania dyscyplinarnego funkcjonariuszy Policji. Postpowanie umorzone (postanowienie z dnia 22 listopada 2011 r., sygn. akt K 16/09). 8. RPO-585798-IV/08 z 16.06.2009 r. - w sprawie przepisu zezwalajcego na wyganicie roszczenia o odszkodowanie przez wydaniem decyzji potwierdzajcej nabycie prawa wasnoci nieruchomoci zajtej pod drog publiczn przez Skarb Pastwa lub jednostk samorzdu terytorialnego. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 19 maja 2011 r., sygn. akt K 20/09). 9. RPO-577368-II/07 z 05.09.2009 r. w sprawie niezgodnoci z Konstytucj przepisu art. 13 ust. 3 ustawy Prawo prasowe w zakresie, w jakim nie przewiduje zaalenia do sdu na wydane przez prokuratora zezwolenie na ujawnienie danych osobowych i wizerunku osb, przeciwko ktrym toczy si postpowanie przygotowawcze. Wniosek uwzgldniony (wyrok z dnia 18 lipca 2011 r., sygn. akt K 25/09). 10. RPO-599056-III/08 z 22.09.2009 r. - w sprawie wyganicia z mocy prawa stosunkw pracy w zwizku z reorganizacj urzdw zajmujcych si ochron rodowiska oraz inspekcj handlow. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 12 lipca 2011 r., sygn. akt K 26/09). 11. RPO-600307-III/08 z 05.11.2009 r. - w sprawie regulacji przewidujcej wygasanie stosunku pracy, przy reformie administracji publicznej. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 12 lipca 2011 r., sygn. akt K 26/09).

476

12. RPO-631003-III/09 kwalifikacyjnego do

22.03.2010 suby w

r.

sprawie

postpowania umorzone

Policji.

Postpowanie

(postanowienie z dnia 22 listopada 2011 r., sygn. akt K 10/10). 13. RPO-634333-V/09 z 28.07.2010 r. - w sprawie wyraania przez osoby maoletnie zgody na leczenie. Wniosek oddalony (wyrok z dnia 11 padziernika 2011 r., sygn. akt K 16/10).

477

Zacznik Nr 5

Zgoszenie udziau w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych art. 51 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o RPO

a) Zgoszenie w okresie 1.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-661691-II/10 z 12.01.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Beaty S. dotyczcej sposobu postpowania z protokoami przesucha i innymi dokumentami lub przedmiotami, na ktre rozciga si obowizek zachowania tajemnicy pastwowej, subowej albo zwizanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (sygn. akt SK 25/10). 2. RPO-662011-IV/10 z 17.01.2011 r. zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Spdzielni Mieszkaniowej Poudnie (sygn. akt SK 29/10). 3. RPO-663213-IV/10 z 08.02.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spki Euro Marketing sp. z o.o. (sygn. akt SK 32/10). Rzecznik Praw Obywatelskich wycofaa swj udzia w postpowaniu w dniu 25 sierpnia 2011 r. 4. RPO-665846-II/11 z 23.03.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Piotra Z. Postpowanie umorzone (postanowienie z dnia 12 padziernika 2011 r., sygn. akt SK 2/11). 5. RPO-670440-III/11 z 19.05.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Romana W. (sygn. akt SK 7/11). 6. RPO-671077-I/11 z 31.05.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Andrzeja W. (sygn. akt SK 8/11). 7. RPO-675433-II/11 z 08.07.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Jacka Piotra L., dotyczcej przeduenia aresztu oraz SK 10/11). zawiadamiania obrocy osoby, wobec ktrej ma by zastosowane tymczasowe aresztowanie, o terminie przesuchania (sygn. akt

478

8. RPO-678392-IV/11 z 01.09.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Anny N., dotyczcej uzasadnienia niezaskaralnych orzecze sdu, wydanych na skutek rozpoznania skargi na czynnoci komornika (sygn. akt SK 14/11). 9. RPO-680536-II/11 z 16.09.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Jacka D., dotyczcej przepisu Kodeksu spek handlowych przewidujcego odpowiedzialno karn za dziaanie na szkod spki (sygn. akt SK 19/11). 10. RPO-680689-IV/11 z 23.09.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Magdaleny opisu i Z., dotyczcej wyczenia w terminie moliwoci SK 18/11). 11. RPO-682888-IV/11 z 08.11.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Rafaa F. dotyczcej braku moliwoci zaskarenia postanowienia w przedmiocie przyznania od Skarbu Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzdu w postpowaniu przed sdem drugiej instancji (sygn. akt SK 20/11). 12. RPO-668084-II/11 z 15.11.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Zbigniewa G.-O. dotyczcej ustanowienia grnej granicy wynagrodzenia dla biegego wydajcego opini z zakresu medycyny (sygn. akt SK 24/11). zaskarenia czynnoci oszacowania

tygodniowym od dorczenia dunikowi protokou z tej czynnoci (sygn. akt

b) Zgoszenie w okresie wczeniejszym skargi konstytucyjne rozpoznane w okresie 1.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-583542-II/08 z 29.04.2008 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marka J. dotyczcej zasad zwrotu wiadkom kosztw dojazdu (sygn. akt SK 13/08). Skarga konstytucyjna uwzgldniona (wyrok z dnia 22 marca 2011 r., sygn. akt SK 13/08). 2. RPO-599525-IV/08 z 06.11.2008 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Gminnej Spdzielni Samopomoc Chopska

479

dotyczcej odrzucenia rodka odwoawczego bez wezwania do uzupenienia brakw formalnych. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z dnia 12 lipca 2011 r., sygn. akt SK 49/08). 3. RPO-603916-V/08 z 09.02.2009 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie poczonych skarg konstytucyjnych Marka P. dotyczcych zrnicowania opodatkowania w zalenoci od posiadania rodziny na utrzymaniu. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z dnia 12 kwietnia 2011 r., sygn. akt SK 62/08). 4. RPO-623101-I/09 z 27.08.2009 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Marty P. dotyczcej kary dyscyplinarnej bezterminowo pozbawiajcej notariusza prawa do prowadzenia kancelarii (sygn. akt SK 27/09). Rzecznik Praw Obywatelskich odstpia od udziau w postpowaniu w dniu 9 maja 2011r. 5. RPO-636306-IV/09 z 12.02.2010 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Zygmunta W. dotyczcej zasad przyznawania odwoanemu komornikowi opat egzekucyjnych ustalonych przed jego odwoaniem. Skarga konstytucyjna oddalona (wyrok z dnia 13 grudnia 2011 r., sygn. akt SK 44/09). 6. RPO-644168-V/10 z 20.05.2010 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spki POLNORD S.A. Skarga konstytucyjna uwzgldniona (wyrok z dnia 18 padziernika 2011 r., sygn. akt SK 2/10). 7. RPO-653529-IV/10 z 15.10.2010 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej Ewy C. dotyczcej zasad dziedziczenia roszczenia z tytuu zachowku (sygn. akt SK 14/10). Postpowanie umorzone ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku (postanowienie z dnia 8 czerwca 2011 r., sygn. akt SK 14/10).

480

Zacznik Nr 6 Wnioski do Naczelnego Sdu Administracyjnego o wykadni przepisw

a) Zoone w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-664875-V/11 z 14.01.2011 r. - wniosek do Naczelnego Sdu Administracyjnego w sprawie obliczania terminu w postpowaniu administracyjnym, w sytuacji gdy koniec terminu przypada w sobot. Wniosek rozpoznany (uchwaa z dnia 15 czerwca 2011 r., sygn. akt I OPS 1/11). 2. RPO-656907-V/10 z 11.04.2011 r. - wniosek do Naczelnego Sdu Administracyjnego w sprawie rozbienoci w orzecznictwie sdw administracyjnych dotyczcych posiadania przez waciciela lub osob dysponujc innym tytuem prawnym do lokalu przymiotu strony w postpowaniu administracyjnym w przedmiocie wymeldowania (zameldowania) innej osoby. Wniosek rozpoznany (uchwaa z dnia 5 grudnia 2011 r., sygn. akt II OPS 1/11). 3. RPO-675468-V/11 z 06.06.2011 r. - wniosek do Naczelnego Sdu Administracyjnego administracyjnych w sprawie rozbienoci wymierzania w orzecznictwie sdw za dotyczcych podwyszonej opaty

korzystanie ze rodowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia. Wniosek rozpoznany (uchwaa z dnia 12 grudnia 2011 r., sygn. akt II OPS 2/11). b) Zoone wczeniej rozpoznane w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-649552-IV/10 z 07.07.2010 r. - wniosek do Naczelnego Sdu Administracyjnego o rozstrzygnicie zagadnienia prawnego dotyczcego zakresu uprawnie organu nadzoru budowlanego prowadzcego postpowanie w trybie art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. Wniosek rozpoznany (uchwaa skadu siedmiu sdziw NSA z dnia 10 stycznia 2011 r., sygn. akt II OPS 2/10).

481

2. RPO-648300-III/10 z 01.09.2010 r. - wniosek do Naczelnego Sdu Administracyjnego w sprawie dostpu do sdu w przypadku, gdy funkcjonariuszowi Pastwowej Stray Poarnej wymierzana jest kara dyscyplinarna upomnienia. Wniosek rozpoznany (uchwaa skadu siedmiu sdziw NSA z dnia 10 stycznia 2011 r., sygn. akt II OPS 4/10).

482

Zacznik Nr 7 Wnioski do Sdu Najwyszego o odpowied na pytanie prawne

a) Zoone w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-648389-II/10 z 12.01.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie zasad ponoszenia przez Skarb Pastwa w sprawach z oskarenia publicznego kosztw obrocy z wyboru, w razie uniewinnienia oskaronego lub umorzenia przeciwko niemu postpowania. Odmowa podjcia uchway (postanowienie z dnia 23 marca 2011 r., sygn. akt I KZP 1/11). 2. RPO-656762-III/10 z 09.02.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie mocy obowizujcej przepisw rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania dyscyplinarnego. Wniosek rozpoznany (uchwaa skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego z dnia 18 maja 2011 r., sygn. akt III PZP 1/11). 3. RPO-669029-III/11 z 11.03.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie stosowania art. 149 1 k.p.a. w sprawach emerytalno-rentowych. Wniosek rozpoznany (uchwaa skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt III UZP 1/11). 4. RPO-644788-I/10 z 29.04.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego o rozstrzygnicie zagadnienia prawnego dotyczcego stosowania art. 49 1 ustawy - Prawo o ustroju sdw powszechnych w przypadku naruszenia powagi sdu lub ublienia sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w sprawie, dokonanego w formie pisemnej poza rozpraw. Wniosek rozpoznany (uchwaa z dnia 26 padziernika 2011 r., sygn. akt I KZP 8/11). 5. RPO-652908-II/10 z 06.10.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie podstaw do zastosowania (przeduenia stosowania) tymczasowego aresztowania.

483

6. RPO-686541-IV/11 z 18.10.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie trybu zmiany lub uchylenia prawomocnych postanowie stwierdzajcych nabycie spadku po tym samym spadkodawcy. 7. RPO-644482-IV/10 z 03.11.2011 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie rozbienoci w orzecznictwie Sdu Najwyszego i sdw powszechnych dotyczcych konsekwencji nieuchwalenia zmiany statutw lub niedokonania zgoszenia takiej zmiany do Krajowego Rejestru Sdowego w spdzielniach mieszkaniowych, w ktrych w dniu wejcia w ycie ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy spdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektrych innych ustaw, najwyszym organem byo zebranie przedstawicieli.

b) Zoone wczeniej rozpoznane w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-647922-II/10 z 12.10.2010 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie rozbienoci w orzecznictwie sdowym dotyczcych kompetencji sdu w postpowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, do dokonania oceny zasadnoci przyjtej przez oskaryciela publicznego kwalifikacji prawnej czynu. Wniosek rozpoznany (uchwaa z dnia 27 stycznia 2011 r., sygn. akt I KZP 23/10). 2. RPO-635263-IV/09 z 27.10.2010 r. - wniosek do Sdu Najwyszego w sprawie rozbienoci w wykadni prawa dotyczcych podejmowania uchwa walnego zgromadzenia spdzielni mieszkaniowych. Wniosek rozpoznany (uchwaa skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego z dnia 29 kwietnia 2011 r., sygn. akt III CZP 111/10).

484

Zacznik Nr 8 Kasacje w sprawach karnych

a) Zoone w okresie 1.01.2011 r. 31.12.2011 r. Lp. Nr sprawy Data wystpienia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. RPO-633295-II/09 RPO-642844-II/10 RPO-665494-II/11 RPO-654844-II/10 RPO-657332-II/10 RPO-643578-II/10 RPO-630177-II/09 RPO-652899-II/10 RPO-660149-II/10 RPO-666196-II/11 RPO-666472-II/11 RPO-666473-II/11 RPO-666723-II/09 RPO-666724-II/09 RPO-616930-II/09 RPO-601445-II/08 RPO-554576-II/07 RPO-658423-II/10 RPO-655053-II/10 10.01.2011 r. 25.01.2011 r. 27.01.2011 r. 02.02.2011 r. 03.02.2011 r. 04.02.2011 r. 08.02.2011 r. 08.02.2011 r. 28.02.2011 r. 01.03.2011 r. 01.03.2011 r. 01.03.2011 r. 04.03.2011 r. 04.03.2011 r. 04.03.2011 r. 04.03.2011 r. 09.03.2011 r. 11.03.2011 r. 17.03.2011 r. Data rozpoznania 06.04.2011 r. 17.02.2011 r. 01.02.2011 r. 15.03.2011 r. 13.07.2011 r. 29.06.2011 r. 01.04.2011 r. 12.04.2011 r. 01.04.2011 r. 01.04.2011 r. 01.04.2011 r. 01.04.2011 r. 10.08.2011 r. 11.10.2011 r. 23.08.2011 r. 27.07.2011 r. 12.04.2011 r. 17.05.2011 r. 17.05.2011 r. V KK 11/11 II KK 20/11 IV KK 21/11 V KK 39/11 II KK 25/11 V KK 41/11 III KK 31/11 V KK 49/11 III KK 58/11 III KK 61/11 III KK 62/11 III KK 63/11 V KK 82/11 V KK 81/11 V KK 83/11 V KK 84/11 II KK 53/11 III KK 73/11 III KK 78/11 uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. oddal. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. Sygnatura akt Wynik

485

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44.

RPO-661781-II/10 RPO-644154-II/10 RPO-661021-II/10 RPO-670775-II/11 RPO-658411-II/10 RPO-638603-II/10 RPO-671659-II/11 RPO-666679-II/11 RPO-672025-II/11 RPO-654775-II/10 RPO-669573-II/11 RPO-578429-II/08 RPO-662940-II/10 RPO-587897-II/08 RPO-638017-II/10 RPO-664536-II/11 RPO-645771-II/10 RPO-673364-II/11 RPO-658953-II/10 RPO-509551-II/05 RPO-631109-II/09 RPO-638260-II/10 RPO-670311-II/11 RPO-675112-II/11 RPO-669387-II/11

17.03.2011 r. 29.03.2011 r. 19.04.2011 r. 22.04.2011 r. 28.04.2011 r. 18.05.2011 r. 31.05.2011 r. 01.06.2011 r. 06.06.2011 r. 09.06.2011 r. 14.06.2011 r. 16.06.2011 r. 27.06.2011 r. 06.07.2011 r. 08.07.2011 r. 08.07.2011 r. 11.07.2011 r. 11.07.2011 r. 13.07.2011 r. 14.07.2011 r. 15.07.2011 r. 21.07.2011 r. 25.07.2011 r. 26.07.2011 r. 26.07.2011 r.

14.07.2011 r. 17.05.2011 r.

III KK 77/11 III KK 96/11

uwzgl. uwzgl.

09.11.2011 r.

III KK 134/11

uwzgl.

15.06.2011 r.

II KK 114/11

uwzgl.

26.07.2011 r. 21.07.2011 r. 08.11.2011 r. 24.11.2011 r. 24.08.2011 r. 30.08.2011 r. 07.11.2011 r. 14.11.2011 r. 04.09.2011 r.

II KK 128/11 III KK 189/11 IV KK 194/11 II KK 151/11 III KK 199/01 V KK 228/11 V KK 246/11 V KK 252/11 V KK 249/11

uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl.

20.10.2011 r. 05.10.2011 r.

V KK 251/11 V KK 254/11

uwzgl. uwzgl.

08.12.2011 r.

II KK 178/11

uwzgl.

07.12.2011 r.

III KK 269/11

uwzgl.

486

45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69.

RPO-629828-II/09 RPO-637146-II/09 RPO-624347-II/09 RPO-597716-II/08 RPO-625690-II/09 RPO-642707-II/10 RPO-635408-II/09 RPO-647969-II/10 RPO-662791-II/10 RPO-664700-II/11 RPO-669110-II/11 RPO-645902-II/10 RPO-663696-II/10 RPO-666755-II/11 RPO-668166-II/11 RPO-673121-II/11 RPO-635651-II/09 RPO-674972-II/11 RPO-683110-II/11 RPO-676222-II/11 RPO-659761-II/10 RPO-591587-II/08 RPO-675074-II/11 RPO-657056-II/10 RPO-683027-II/11

27.07.2011 r. 28.07.2011 r. 29.07.2011 r. 29.07.2011 r. 01.08.2011 r. 02.08.2011 r. 02.08.2011 r. 02.08.2011 r. 25.08.2011 r. 25.08.2011 r. 16.09.2011 r. 19.09.2011 r. 22.09.2011 r. 26.09.2011 r. 04.10.2011 r. 05.10.2011 r. 12.10.2011 r. 13.10.2011 r. 14.10.2011 r. 14.10.2011 r. 19.10.2011 r. 24.10.2011 r. 27.10.2011 r. 28.10.2011 r. 07.11.2011 r. 16.11.2011 r. III KK 342/11 uwzgl. 14.09.2011 r. 18.10.2011 r. 19.10.2011 r. 21.09.2011 r. 26.09.2011 r. WK 6/11 IV KK 239/11 IV KK 240/11 III KK 277/11 II KK 202/11 uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl. uwzgl.

487

70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78.

RPO-576988-II/07 RPO-662282-II/10 RPO-669471-II/11 RPO-676388-II/11 RPO-664948-II/11 RPO-680001-II/11 RPO-678149-II/11 RPO-673836-II/11 RPO-673625-II/11

10.11.2011 r. 16.11.2011 r. 17.11.2011 r. 17.11.2011 r. 15.12.2011 r. 15.12.2011 r. 15.12.2011 r. 19.12.2011 r. 27.12.2011 r.

b) Kasacje wniesione wczeniej rozpoznane w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Nr sprawy RPO-554612-II/07 RPO-595771-II/08 RPO-629743-II/09 RPO-632244-II/09 RPO-547433-II/06 RPO-645978-II/10 RPO-641524-II/10 RPO-600585-II/08 RPO-642364-II/10 RPO-616496-II/09 RPO-650676-II/10 RPO-623612-II/09 Data wystpienia Data rozpoznania Sygnatura akt II KK 174/08 V KK 342/09 III KK 181/10 II KK 142/10 IV KK 278/10 III KK 287/10 III KK 324/10 III KK 359/10 III KK 365/10 III KK 392/1 III KK 395/10 III KK 403/10 oddal. uwzgl. oddal. oddal. uwzgl. oddal. oddal. oddal. uwzgl. uwzgl. uwzgl. oddal. Wynik

11.06.2008 r. 02.03.2011 r. 23.10.2009 r. 15.01.2011 r. 25.05.2010 r. 04.01.2011 r. 01.06.2010 r. 27.01.2011 r. 23.08.2010 r. 28.01.2011 r. 24.08.2010 r. 24.05.2011 r. 15.09.2010 r. 16.02.2011 r. 14.10.2010 r. 05.04.2011 r. 18.10.2010 r. 29.03.2011 r. 05.11.2010 r. 29.03.2011 r. 12.11.2010 r. 16.02.2011 r. 18.11.2010 r. 16.02.2011 r.

488

13. 14. 15.

RPO-635763-II/09 RPO-653884-II/10 RPO-640279-II/10

02.12.2010 r. 08.02.2011 r. 06.12.2010 r. 02.03.2011 r. 15.12.2010 r. 04.04.2011 r.

III KK 414/10 IV KK 399/10 III KK 435/10

uwzgl. uwzgl. uwzgl.

489

Zacznik Nr 9 Skargi do Wojewdzkich Sdw Administracyjnych

a) Wniesione w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-610004-IV/09 z 03.03.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na niektre postanowienia Zacznika do uchway Nr XXXIII/184/2009 Rady Gminy E. z dnia 26 listopada 2009 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzcych w skad mieszkaniowego zasobu Gminy E. Postpowanie umorzone (postanowienie z dnia 20 maja 2011 r., sygn. akt II SA/Ol 258/11) z powodu zmiany uchway przez Rad Gminy, w sposb uwzgldniajcy skarg RPO. 2. RPO-649722-III/10 z 22.03.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na bezczynno Burmistrza Miasta w przedmiocie nierozpoznania wniosku z dnia 22 listopada 2010 r. o przyznanie prawa do zasiku rodzinnego wraz z dodatkami na rzecz czworga dzieci. Skarga uwzgldniona (wyrok z dnia 19 maja 2011 r., sygn. akt II SAB/Lu 19/11). 3. RPO-662035-V/10 z 28.04.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na 2 ust. 2 pkt 7 Statutu Miejskiej Jednostki Obsugi Gospodarczej, stanowicego zacznik do uchway Rady Miasta S. w sprawie utworzenia jednostki budetowej Miejska Jednostka Obsugi Gospodarczej. Postpowanie umorzone (postanowienie z dnia 27 padziernika 2011 r., sygn. akt II SA/Sz 562/11). 4. RPO-671643-V/11 z 28.04.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na 35 ust. 1-3 oraz 36 ust. 1-3 Uchway nr XX/503/08 Rady Miasta G. z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie Regulaminu utrzymania czystoci i porzdku na terenie miasta G. Skarga uwzgldniona (wyrok z dnia 17 sierpnia 2011 r., sygn. akt II SA/Gd 476/11). 5. RPO-671498-V/11 z 28.04.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na 16 pkt 4-7 uchway nr XXVII/269/08 Rady Miejskiej W. z dnia 25 wrzenia 2008 r. w sprawie ustalenia szczegowych zasad

490

utrzymania czystoci i porzdku na terenie miasta W. Skarga uwzgldniona (wyrok z dnia 8 sierpnia 2011 r., sygn. akt II SA/Gl 368/11). 6. RPO-658121-IV/10 z 05.05.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na niektre postanowienia Zacznika do Uchway Rady Miasta G. w sprawie przyjcia wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Miasta G. na lata 2009-2013. 7. RPO-658408-V/10 z 31.05.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na pkt 3.4.2. zacznika nr 2 do uchway Nr XXXII/268/03 Rady Miasta K. w sprawie opat za parkowanie pojazdw samochodowych na drogach publicznych na terenie K., w czci zawierajcej zwrot gdy zameldowanie na pobyt stay ma miejsce poza Miastem K.. 8. RPO-604767-XX/08 z 06.07.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na uchwa Rady Miejskiej w P. z dnia 8 kwietnia 2002 r. w sprawie ustalenia zasad polityki czynszowej. 9. RPO-661366-V/10 z 11.07.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na niektre postanowienia Regulaminu strefy patnego parkowania w ., stanowicego zacznik do uchway Rady Miejskiej w . w sprawie ustalenia strefy patnego parkowania pojazdw samochodowych na drogach publicznych w . oraz opat za parkowanie w tej strefie i sposobu ich pobierania. 10. RPO-682059-V/11 z 05.09.2011 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na uchwa Rady Miasta S. w sprawie ustalenia strefy patnego parkowania, opat za parkowanie pojazdw samochodowych na drogach publicznych Miasta S. oraz sposobu ich parkowania.

b) Wniesione wczeniej rozpoznane w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-599813-IV/08 z 02.12.2009 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w sprawie przepisw prawa miejscowego dotyczcych zasad wynajmowania lokali wchodzcych w skad mieszkaniowego zasobu Gminy Miejskiej K. Skarga oddalona (wyrok z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt III SA/Kr 23/10).

491

2. RPO-654804-III/10 z 28.10.2010 r. - skarga do Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego na uchwa Nr XXXVIII/360/10 Rady Gminy Z. z dnia 22 kwietnia 2010 r. w sprawie odmowy udzielenia zgody na wypowiedzenie warunkw pracy i pacy radnemu gminy. Skarga odrzucona (postanowienie z dnia 30 sierpnia 2011 r., sygn. akt IV SA Gl 1010/10).

492

Zacznik Nr 10 Skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego

a) Wniesione w okresie 01.01.2011 r. 31.12.2011 r. 1. RPO-664200-IV/10 z 18.01.2011 r. - skarga kasacyjna od wyroku Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego oddalajcego skarg na decyzj Wojewody w przedmiocie odmowy przeksztacenia prawa uytkowania wieczystego w prawo wasnoci nieruchomoci zabudowanej budynkiem mieszkalnym. 2. RPO-599813-IV/08 z 26.04.2011 r. - skarga kasacyjna od wyroku Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego oddalajcego skarg Rzecznika Praw Obywatelskich na niektre postanowienia uchwa Rady Miasta K. w przedmiocie zasad wynajmowania lokali wchodzcych w skad mieszkaniowego zasobu Gminy Miejskiej K.

493

Zacznik Nr 11 Przystpienie do postpowania sdowego

1. RPO-667019-V/11 z 29.04.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu przed Wojewdzkim Sdem Administracyjnym w sprawie ze skargi cudzoziemki, crki obywateli Armenii zamieszkaej w Polsce od 1994 r., na decyzj Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw z dnia 2 wrzenia 2010 r. utrzymujc w mocy decyzj Wojewody z dnia 23 marca 2010 r. orzekajc o wydaleniu z terytorium RP jej matki wraz z czwrk dzieci. 2. RPO-667019-V/11 z 29.04.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu przed Wojewdzkim Sdem Administracyjnym w sprawie ze skargi cudzoziemca, syna obywateli Armenii zamieszkaego w Polsce od 1994 r., na decyzj Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw z dnia 2 wrzenia 2010 r. utrzymujc w mocy decyzj Wojewody z dnia 23 marca 2010 r. orzekajc o wydaleniu z terytorium RP. 3. RPO-667019-V/11 z 29.04.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu przed Wojewdzkim Sdem Administracyjnym w sprawie ze skargi obywatelki Armenii na decyzj Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw z dnia 2 wrzenia 2010 r. utrzymujc w mocy decyzj Wojewody z dnia 23 marca 2010 r. orzekajc o wydaleniu z terytorium RP. 4. RPO-667019-V/11 z 29.04.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu przed Wojewdzkim Sdem Administracyjnym w sprawie ze skargi obywatela Armenii na decyzj Szefa Urzdu do Spraw Cudzoziemcw z dnia 2 wrzenia 2010 r. utrzymujc w mocy decyzj Wojewody z dnia 23 marca 2010 r. orzekajc o wydaleniu z terytorium RP. Skarga uwzgldniona (wyrok z dnia 25 maja 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 2602/10). 5. RPO-674162-V/11 z 09.06.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu sdowym przed Sdem Rejonowym w W. dotyczcym odmowy wydania przez Urzd Stanu Cywilnego zawiadczenia zawarcie stwierdzajcego osobie brak z okolicznoci wyczajcych maestwa

niepenosprawnoci.

494

6. RPO-689086-I/11 z 28.11.2011 r. - apelacja Rzecznika Praw Obywatelskich od postanowienia Sdu Okrgowego w W. dotyczcego rejestracji kolejnych symboli Narodowego Odrodzenia Polski.

495

Zacznik Nr 12 Wystpienia legislacyjne

1. RPO-637047-VII/09 z 15.02.2011 r. - wystpienie do Przewodniczcej Podkomisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o rodzinnej opiece zastpczej oraz rzdowego projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastpczej w sprawie zmian przepisw proponowanych w rzdowym projekcie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastpczej. 2. RPO-674564-V/11 z 03.07.2011 r. - wystpienie do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta oraz RP w sprawie prac nad reform samorzdu w jego terytorialnego funkcjonowaniu. 3. RPO-674713-I/11 z 08.08.2011 r. - wystpienie do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP w sprawie koniecznoci podjcia dziaa na rzecz poprawy jakoci tworzonego prawa. wzmocnieniem udziau mieszkacw

496

Zacznik Nr 13 Pozostae wystpienia

a) Przystpienie do postpowania administracyjnego 1. RPO-665445-V/11 z 03.02.2011 r. - zgoszenie udziau w postpowaniu przed Szefem Urzdu do Spraw Cudzoziemcw o nadanie statusu uchodcy rodzinie mongolskiej. Postpowanie w sprawie o nadanie statusu uchodcy obywatelom Mongolii zostao zakoczone decyzj Szefa Urzdu ds. Cudzoziemcw z dnia 4 lutego 2011, na podstawie ktrej rodzina mongolska otrzymaa zgod na pobyt tolerowany. 2. RPO-649348-V/10 z 19.04.2011 r. - wniosek do Wjta Gminy o wszczcie postpowania administracyjnego w trybie art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w sprawie zmiany stosunkw wodnych w miejscowoci R. i niekorzystnego oddziaywania na dziak stanowic wasno osoby zamieszkaej w tej miejscowoci. Wniosek uwzgldniony (zawiadomienie z dnia 6 maja 2011 r. o wszczciu postpowania administracyjnego). 3. RPO-622342-IV/09 z 16.12.2011 r. - przystpienie do postpowania administracyjnego wywoanego odwoaniem od decyzji Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia 31 padziernika 2011 r. w sprawie samowolnie wykonanych robt budowlanych w budynku warsztatowomagazynowym z czci socjaln. Odwoanie uwzgldnione (Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego decyzj ostateczn z dnia 22 grudnia 2011 r. uchyli zaskaron decyzj i przekaza spraw do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji). 4. RPO-622342-IV/09 z 16.12.2011 r. - przystpienie do postpowania administracyjnego wywoanego odwoaniem od decyzji Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia 28 wrzenia 2011 r. w sprawie zmiany sposobu uytkowania budynku skadowo-magazynowym z czci socjaln. Odwoanie uwzgldnione (Wojewdzki Inspektor Nadzoru Budowlanego decyzj ostateczn z dnia 28 grudnia 2011 r. uchyli

497

zaskaron decyzj i przekaza spraw do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji). b) Skargi kasacyjne do Sdu Najwyszego 1. RPO-670737-IV/11 z 09.06.2011 r. - skarga kasacyjna od wyroku Sdu Apelacyjnego w B. oddalajcego apelacj od wyroku Sdu Okrgowego w O. wydanego w sprawie powdztwa przeciwko spdzielni mieszkaniowej o zapat. 2. RPO-681135-III/11 z 07.09.2011 r. - skarga kasacyjna od wyroku Sdu Okrgowego Sdu Pracy i Ubezpiecze Spoecznych w B. wydanego w sprawie o zapat nagrody jubileuszowej.

c) Skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia 1. RPO-654800-IV/10 z 26.09.2011 r. - skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego wyroku Sdu Okrgowego w K., zmieniajcego wyrok Sdu I instancji poprzez oddalenie powdztwa w sprawie przeciwko W. S.A. o zapat.

498

Zacznik Nr 14 Wizyty i spotkania Rzecznika Praw Obywatelskich

Wizytacje prewencyjne w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji w miejscach detencji 1. 2. 3. 4.

Modzieowy Orodek Socjoterapii nr 7 w Warszawie. Modzieowy Orodek Socjoterapii Dom Matki Dobrego Pasterza w Piasecznie k/Warszawy. Dom Pomocy Spoecznej w Zakrzewie. Modzieowy Orodek Wychowawczy im. J. Korczaka w Antoniewie, Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komisariacie Policji w Poznaniu Starym Miecie oraz Policyjna Izba Dziecka w Poznaniu.

11.01.2011 r. 18.01.2011 r. 19-21.01.2011 r. 25-28.01.2011 r.

5. 6.

Dom Pomocy Spoecznej w Gouszycach. Modzieowy Orodek Wychowawczy w Julianpolu, Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Olenie oraz Zakad Karny w Kluczborku.

02-04.02.2011 r. 08-11.02.2011 r.

7. 8. 9. 10.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Zwoleniu. Policyjna Izba Dziecka w Radomiu. Areszt ledczy w Grjcu. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendach Powiatowych Policji w yrardowie i Grodzisku Mazowieckim.

16.02.2011 r. 16.20.2011 r. 17-18.02.2011 r. 18.02.2011 r.

11.

Zakad Karny, Policyjna Izba Dziecka, Izba Wytrzewie oraz Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Tarnowie.

28.02.04.03.2011 r.

12. 13.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej w Olenicy. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy

07.03.2011 r. 09.03.2011 r.

499

Komendzie Powiatowej Policji w Sochaczewie.

14.

Modzieowy Orodek Wychowawczy Dom Miosierdzia w. Jzefa, Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Kaliszu oraz Policyjna Izba Dziecka i Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Ostrowie Wielkopolskim.

15-18.03.2011 r.

15. 16.

Zakad Karny w Pocku. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Zawierciu i Modzieowy Orodek Wychowawczy w Kaletach oraz rewizytacja w Schronisku dla Nieletnich i Zakadzie Poprawczym w Zawierciu.

23-24.03.2011 r. 29.03.01.04.2011 r.

17. 18.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Oawie. Modzieowy Orodek Wychowawczy w Kamionku Wielkim, Policyjna Izba Dziecka i Pogotowie SocjalneIzba Wytrzewie w Elblgu, Izba Zatrzyma przy Oddziale andarmerii Wojskowej w Elblgu oraz w Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Elblgu.

04.04.2011 r. 04-08.04.2011 r.

19. 20. 21. 22. 23. 24.

Areszt ledczy w Mysowicach. Modzieowy Orodek Socjoterapii nr 4 w Warszawie. Warszawie. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Katowicach. Policyjna Izba Dziecka w Kielcach. Zakad Karny w Koronowie, Policyjna Izba Dziecka w Bydgoszczy oraz Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Bydgoszczy.

14-15.04.2011 r. 18.04.2011 r.

Modzieowy Orodek Socjoterapii Dom przy Rynku w 19.04.2011 r.

27.04.2011 r. 05.05.2011 r. 10-13.05.2011 r.

25.

Zakad Karny w Nowym Winiczu oraz Modzieowy

17-20.05.2011 r.

500

Orodek Wychowawczy im. Kurierw Tatrzaskich w Wielkich Drogach.

26.

Orodek Profilaktyki Uzalenie i Interwencji Kryzysowej z Izb Wytrzewie w Grudzidzu, Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Grudzidzu oraz Zakad Poprawczy w wieciu nad Wis i w Nowem nad Wis.

24-27.05.2011 r.

27.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Supsku i Sawnie, Modzieowy Orodek Socjoterapii w Ustce oraz Izba Zatrzyma przy Placwce andarmerii Wojskowej w Ustce.

24-27.05.2011 r.

28. 29. 30.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Sawnie. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Supsku. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Drawsku Pomorskim, Modzieowy Orodek Wychowawczy w Rzepczynie oraz Zakad Karny w Nowogardzie.

31.05.2011 r. 01.06.2011 r. 14-16.06.2011 r.

31.

Policyjna Izba Dziecka i Izba Wytrzewie w Gorzowie 27-29.06.2011 r. Wielkopolskim oraz Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Gorzowie Wielkopolskim badanie w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji.

32.

Areszt ledczy w Giycku oraz Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Ktrzynie.

14-15.07.2011 r.

33. 34. 35. 36.

Zakad Karny w upkowie oraz Zakad Karny w Jale. Izba Wytrzewie w Zabrzu. Zakad Karny w Wadowicach i Zakad Karny w Trzebini. Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy

26-28.07.2011 r. 02.08.2011 r. 23-25.08.2011 r. 08-09.09.2011 r.

501

Komendzie Powiatowej Policji w Chojnicach oraz Schronisko dla Nieletnich w Chojnicach.

37.

Modzieowy Orodek Wychowawczy nr 14 im. w. Faustyny, Modzieowy Orodek Wychowawczy nr 52 w Krakowie, Izba dziecka w Krakowie oraz Izba Zatrzyma przy Oddziale andarmerii Wojskowej w Krakowie.

19-23.09.2011 r.

38.

Zakad Karny w Uhercach Mineralnych oraz w Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendach Powiatowych Policji w Sanoku i Ustrzykach Dolnych.

04-06.10.2011 r.

39. 40. 41. 42.

Policyjna Izba Dziecka w Olsztynie oraz Areszt ledczy i jego Oddziay Zewntrzne w Olsztynie. Zakad Karny w Sieradzu. Modzieowy Orodek Socjoterapeutyczny w Wildze. w Lublinie, Policyjna Izba Dziecka, Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w Lublinie oraz Schronisko dla Nieletnich w Dominowie.

18-21.10.2011 r. 26-28.10.2011 r. 07.11.2011 r.

Izba Zatrzyma przy Wydziale andarmerii Wojskowej 15-18.11.2011 r.

43.

Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Rejonowej Policji Warszawa VI, wizytacja wraz z przedstawicielami Ombudsmana Macedonii.

22.11.2011 r.

44.

Modzieowy Orodek Wychowawczy Nr 2 w Warszawie, wizytacja wraz z przedstawicielami Ombudsmana Macedonii.

23.11.2011 r.

45. 46.

Modzieowy Orodek Wychowawczy w Przysusze. Schronisko dla Nieletnich i Zakad Poprawczy w Konstantynowie dzkim, Modzieowy Orodek Socjoterapii nr 3 w odzi oraz Pomieszczenia dla Osb Zatrzymanych przy Komendzie Miejskiej Policji w odzi.

02.12.2011 r. 06-08.12.2011 r.

47.

Modzieowy Orodek Wychowawczy w kawie.

19-20.12.2011 r.

502

Badanie wypadkw nadzwyczajnych 1. 2.

Zakad Karny w Wojkowicach badanie na miejscu sprawy podjtej z inicjatywy Rzecznika Zakad Karny w Zabrzu badanie na miejscu sprawy podjtej z inicjatywy Rzecznika.

27.10.2011 r. 08.11.2011 r.

Jednostki wojskowe, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej, Izby Celne oraz Areszty ledcze i Zakady Karne - kontrola przestrzegania praw i wolnoci onierzy i funkcjonariuszy. 1. 2.

Areszt ledczy i Zakad Karny w odzi . Przejcie graniczne w Medyce badanie standardw obsugi i stanu przestrzegania praw obywateli przekraczajcych granic pastwow oraz spotkanie z zagroon deportacj rodzin Batdavaa z Mongoliii.

19-21.01.2011 r. 24-25.01.2011 r.

3.

Centrum Szkolenia na Potrzeby Si Pokojowych, Wojewdzki Sztab Wojskowy i Komenda Wojewdzka Policji w Kielcach.

26-27.01.2011 r.

4.

Zarzd Terenowy Centralnego Biura ledczego w Katowicach, Oddzia Terenowy Centralnego Biura ledczego w Zielonej Grze.

16-17.05.2011 r.

5. 6.

Spotkanie z kierownictwem Centralnego Orodka Szkolenia Suby wiziennej. Kalisz. 3 Wrocawska Brygada Radiotechniczna we Wrocawiu, Wojewdzki Sztab Wojskowy w Opolu, Komenda Wojewdzka Policji w Opolu oraz Komenda Powiatowa Policji w Prudniku.

26-27.06.2011 r. 03-05.10.2011 r.

7. 8. 9. 10. 11.

Zakad Karny we Wodawie. Centrum Szkolenia cznoci i Informatyki.. 42 Baza Lotnictwa Szkolnego w Radomiu. Komenda Miejska Policji w Piotrkowie Trybunalskim. 1 Puk Specjalistyczny Komandosw.

19-21.10.2011 r. 25.11.2011 r. 09.12.2011 r. 16.12.2011 r. 19-20.12.2011 r.

503

Szpitale badanie przestrzegania praw pacjentw i personelu medycznego 1.

Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. St. Kryzana w Stargardzie Gdaskim badanie stanu przestrzegania praw pacjentw.

22-23.08.2011 r.

2.

Mazowieckie Centrum Neuropsychiatrii i Rehabilitacji Dzieci i Modziey w Zagrzu k/Warszawy oraz Szpital w Jzefowie badanie stanu przestrzegania praw nieletnich pacjentw.

14.10.2011 r.

3.

Pastwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych 05-07.12.2011 w Rybniku badanie przestrzegania praw pacjenta.

Areszty ledcze, Policyjne Izby Zatrzyma, Izby Wytrzewie i Zakady Karne badanie przestrzegania praw osb pozbawionych wolnoci 1. 2.

Areszt ledczy w Warszawie-Biaoce badanie warunkw widze z osadzonymi. Areszt ledczy w Lublinie, Zakad Karny w Chemie, Zakad Karny we Wodawie oraz Zakad Karny w Opolu Lubelskim badanie przestrzegania praw osb osadzonych.

08.02.2011 r. 29.08.-02.09.2011 r.

3.

Areszt ledczy i Zakad Karny we Wrocawiu oraz Zakad Karny w Woowie badanie stanu przestrzegania praw osadzonych.

26-30.09.2011 r.

4.

Zakad Karny w Radomiu wizyta studyjna z udziaem 27.10.2011 r. delegacji Departamentu Wykonywania Wyrokw Europejskiego Trybunau Praw Czowieka.

5. 6.

Orodek Socjoterapeutyczny Wsplny Dom w Wildze 07.11.2011 r. ocena sposobu traktowania nieletnich. Areszt ledczy w Katowicach oraz Areszt ledczy w Krakowie badanie stanu przestrzegania praw osadzonych.
15-18.11.2011 r.

7. 8.

Areszt ledczy w Gdasku oraz Zakad Karny w Sztumie badanie przestrzegania praw osadzonych. Centralny Punkt Wymiany Osb Konwojowanych przy

21-24.11.2011 r. 07.12.2011 r.

504

Komendzie Miejskiej Policji w Piotrkowie Trybunalskim badanie stanu przestrzegania praw oraz warunkw osb konwojowanych.
9.

Izba Wytrzewie we Wrocawiu oraz Zakad Karny we 12-14.12.2011 r. Wrocawiu badanie przestrzegania praw osb zatrzymanych do wytrzewienia oraz skazanych.

Orodki dla Uchodcw oraz Areszty Deportacyjne badanie przestrzegania praw cudzoziemcw 1.

Orodek dla Cudzoziemcw w Mosznej oraz Zesp Szk Nr 1 w Brwinowie wizytacja w celu zapoznania si ze stanem realizacji prawa maoletnich cudzoziemcw do nauki.

10.10.2011 r.

2.

Orodek dla Cudzoziemcw Ubiegajcych si o Nadanie Statusu Uchodcy lub Azylu w Lininie, Zesp Szk w Coniewie oraz Szkoa Podstawowa w Czachwku ocena stopnia realizacji prawa maoletnich cudzoziemcw do nauki.

28.10.2011 r.

3.

Orodek dla Cudzoziemcw Ubiegajcych si o Nadanie Statusu Uchodcy lub Azylu w ukowie, Szkoa Podstawowa w ukowie oraz Gimnazjum nr 3 w ukowie ocena stopnia realizacji prawa maoletnich cudzoziemcw do nauki.

04.11.2011 r.

4.

Orodek dla Cudzoziemcw Ubiegajcych si o Nadanie Statusu Uchodcy lub Azylu w Lublinie, Szkoa Podstawowa nr 31 w Lublinie oraz Gimnazjum nr 14 w Lublinie ocena stopnia realizacji prawa maoletnich cudzoziemcw do nauki.

19.12.2011 r.

Organy samorzdu terytorialnego, urzdy administracji terenowej 1.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami samorzdu terytorialnego w Lublicu, Prezesami Sdu Okrgowego w

07.01.2011 r.

505

Czstochowie oraz Sdw Rejonowych w Lublicu i Tarnowskich Grach, a take z reprezentantami sub mundurowych, oraz z czonkami Uniwersytetu Trzeciego Wieku .
2.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z czonkiniami Kobiecego Forum Samorzdowego dot. wsppracy na rzecz osb starszych, osb z niepenosprawnoci oraz imigrantw. Warszawa.

17.03.2011 r.

3.

Spotkanie z Wojewod Podlaskim, przedstawicielami Urzdu Miasta Biaystok, Komendantem Wojewdzkim Policji oraz reprezentantami organizacji pozarzdowych w sprawie incydentw o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym.

30.08.2011 r.

4.

Udzia Przedstawicieli Rzecznika w spotkaniu "Wsplnie dla bezpieczestwa" zorganizowanym w Biaymstoku przez Wojewod Podlaskiego z przedstawicielami mniejszoci narodowych w zwizku z ostatnimi incydentami o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym.

05.09.2011 r.

5.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Prezydentem Miasta Bytom ktremu przekazano wiateko wyborcze informacje zachcajce do podejmowania dziaa przez samorzd na rzecz umoliwienia udziau w najbliszych wyborach osobom starszym i osobom z niepenosprawnoci oraz spotkanie z mieszkacami dzielnicy Karbia w Bytomiu zagroonych wykwaterowaniem. Bytom.

08.09.2011 r.

6.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Prezydentem Miasta Szczecin, Marszakiem Wojewdztwa Zachodniopomorskiego oraz Wojewod dotyczce problemw wojewdztwa oraz dziaa samorzdu na rzecz umoliwienia udziau w wyborach osobom starszym i z niepenosprawnoci.

16.09.2011 r.

506

7.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Prezydentem Gdaska a take Wiceprezydentem Gdyni, wrczenie wiateka wyborczego oraz udzia Rzecznika w uroczystoci lubowania nowych radcw prawnych. Gdask.

22-23.09.2011 r.

8.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Wojewod 24.11.2011 r. Lubelskim oraz studentami Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej. Lublin.

Wyjazdy terenowe Rzecznika Praw Obywatelskich - przyjmowanie skarg obywateli w terenie. 1.

Przyjmowanie interesantw w Urzdzie Miejskim w Olsztynie przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Gdasku.

12.01.2011 r.

2.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Kielcach przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach.

03.02.2011 r.

3.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Olsztynie przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Gdasku.

09.02.2011 r.

4.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Bielsku-Biaej przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach.

23.02.2011 r.

5.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Czstochowie prze Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach.

24.02.2011 r.

6.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Kielcach przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Katowicach.

03.03.2011 r.

7.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Miejskim w Olsztynie przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO w Gdasku.

09.03.2011 r.

8.

Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

25.03.2011 r.

507

Wabrzychu przez Biuro Penomocnika Terenowego RPO we Wrocawiu.

9.

Przyjcia interesantw w Urzdzie Wojewdzkim w Bydgoszczy.

04-05.10.2011 r. 06.10.2011 r. 12.10.2011 r. 21.10.2011 r. 27.10.2011 r. 03.11.2011 r. 09.11.2011 r. 18.11.2011 r. 24.11.2011 r. 24-25.11.2011 r. 25-27.11.2011 r. 01.12.2011 r. 14.12.2011 r. 16.12.2011 r. 29.12.2011 r.

10. Przyjcia interesantw w Urzdzie Miasta Kielce. 11. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Olsztynie.
12. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Wabrzychu.
13. Przyjcia interesantw w Urzdzie Miasta

Czstochowy.
14. Przyjcia interesantw w Urzdzie Miasta Kielce. 15. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Olsztynie.
16. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Wabrzychu.
17. Przyjcia Interesantw w Urzdzie Miasta

Czstochowy.
18. Przyjcia interesantw w Lubelskim Urzdzie

Wojewdzkim.
19. Przyjcia interesantw w Lubelskim Urzdzie

Wojewdzkim.
20. Przyjcia interesantw w Urzdzie Miasta Kielce. 21. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Olsztynie.
22. Przyjcia interesantw w Starostwie Powiatowym w

Wabrzychu.
23. Przyjcia interesantw w Urzdzie Miasta

Czstochowy.
Spotkania i wizytacje 1.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z grup aplikantw w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP

07.03.2011 r.

508

dotyczce prac urzdu w zakresie wsppracy zagranicznej jak rwnie dziaa podejmowanych na rzecz praw obywateli polskich przebywajcych za granic. Warszawa.
2.

Wrczenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich nominacji czonkom Komisji Ekspertw ds. Niepenosprawnoci przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.

10.03.2011 r.

3.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w III roboczym spotkaniu Koalicji na Rzecz Rwnych Szans podczas ktrego Rzecznik przedstawia nowe kompetencje RPO w zakresie rwnego traktowania. Warszawa.

14.04.2011 r.

4.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w spotkaniu z Sekretarzem Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, Sekretarzem Kolegium ds. Sub Specjalnych nt. uregulowania przepisw okrelajcych pozyskiwanie przez suby specjalne danych objtych tajemnic telekomunikacyjn.

18.04.2011

5.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami Towarzystwa im. Jana Karskiego dotyczce nasilajcych si w ostatnim okresie incydentw o charakterze ksenofobicznym i antysemickim, jak rwnie niekonsekwentna postawa wymiaru sprawiedliwoci wobec tego rodzaju zjawisk. Warszawa.

28.04.2011 r.

6.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami Stowarzyszenia Przyjaci Midzynarodowego Ruchu ADT Czwarty wiat w Polsce nt. wypracowania stanowiska polskiej delegacji wyjedajcej do Brukseli na 10. Europejskie Spotkania Osb Dowiadczajcych Ubstwa.

04.05.2011 r.

7.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami organizacji reprezentujcych

04.05.2011 r.

509

rodowisko LGBT oraz Rzecznikiem Praw Pacjenta nt. problemw zwizanych z korzystaniem z systemu opieki zdrowotnej przez osoby LGBT .
8.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Prezesem Fundacji Pomocy Ludziom Niepenosprawnym oraz osobami ktrym Urzd Stanu Cywilnego na warszawskiej Pradze Pnoc odmwi, ze wzgldu na niepenosprawno, wydania zawiadczenia stwierdzajcego brak okolicznoci wyczajcych zawarcie maestwa.

25.05.2011 r.

9.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich ze studentami Kliniki Prawa dziaajcej w Wyszej Szkole Prawa i Administracji. Rzeszw.

02.06.2011 r.

10.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z laureatami XVIII Olimpiady Wiedzy o Prawach Czowieka, ktra odbywaa si pod hasem Prawa dziecka a wymiar sprawiedliwoci. Toru.

27.06.2011 r.

11.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Sekretarzem Kolegium ds. Sub Specjalnych nt. kontrolowania pracy operacyjnej sub specjalnych i policji tak aby ich dziaania nie naruszay praw obywatelskich. Warszawa.

03.08.2011 r.

12.

Spotkanie Koalicji Sprawna Demokracja dot. zachcenia osb z niepenosprawnoci i osb starszych do udziau w wyborach. Warszawa.

03.08.2011 r.

13. 14.

Przystanek Woodstock. Spotkania w ramach namiotu praw obywatelskich. Kostrzyn n/Odr. Spotkanie Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia z organizacjami pozarzdowymi reprezentujcymi rodowisko LGBT zorganizowane z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich .

04-06.08.2011 r. 13.09.2011 r.

15.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami prasy kobiecej dotyczce

11.10.2011 r.

510

poradnictwa prawnego w Polsce.

16. 17.

Spotkanie Koalicji Sprawna Demokracja zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Ministrem Obrony Narodowej dotyczce problemw zgaszanych przez onierzy do Biura RPO oraz kwestie zwizane z dyslokacj jednostek wojskowych, nienagann sub w polskich kontyngentach wojskowych.

21.11.2011 r. 23.11.2011 r.

18.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Ministrem Sprawiedliwoci dotyczce m.in. dostpu do bezpatnego poradnictwa prawnego, informatyzacji sal sdowych oraz stosowania mediacji.

23.11.2011 r.

19.

Warsztaty zorganizowane przez pracownikw Urzdu do Spraw Cudzoziemcw dotyczce przepisw ustawy o abolicji dla imigrantw. Warszawa.

30.11.2011 r.

20.

Spotkanie Ambasadorw Praw Czowieka dziaajcych w organizacjach pozarzdowych zorganizowane w Biurze RPO nt. moliwoci i zasad skadania przez grup obywateli petycji do Senatu.

13.12.2011 r.

21.

Spotkanie informacyjne na temat polskich i amerykaskich dobrych praktyk dotyczcych zarzdzania wiekiem zorganizowane w siedzibie RPO oraz prezentacja dorobku konkursu "Zysk z Dojrzaoci 50+" skierowanego do pracodawcw, organizatorw wolontariatu i instytucji rynku pracy.

16.12.2011 r.

22.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z grup byych winiw obozu Mauthausen-Gusen. Rozmowy dotyczyy sytuacji yciowej i prawnej kombatantw. Zoono te sobie yczenia witeczne i noworoczne.

21.12.2011 r.

511

Waniejsze konferencje i seminaria z udziaem Rzecznika Praw Obywatelskich, Zastpcw Rzecznika i pracownikw Biura 1. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w dyskusji w 17.01.2011 r.

Klubie im. Aliny Perth-Grabowskiej zorganizowanej przez Stowarzyszenie Pracownikw, Wsppracownikw i Przyjaci Rozgoni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jezioraskiego nt. Czy atwo by w Polsce Rzecznikiem Praw Obywatelskich?. Warszawa.
2. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w panelu 31.01.2011 r.

dyskusyjnym zorganizowanym w ramach obchodw Dnia Ochrony Praw Czowieka Rady Europy zorganizowanym przez GIODO podczas ktrego omawiano problem retencji danych osobowych. Warszawa.
3. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w debacie 10.02.2011 r.

zorganizowanej przez Fundacj PANOPTYKON pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich nt.Blokowanie stron internetowych - rok po: pocztek cenzury czy odpowied na realne zagroenia?. Warszawa.
4. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w inauguracji 21.02.2011 r. 22.02.2011 r.

Tygodnia Pomocy Ofiarom Przestpstw. Warszawa.

5. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w

zorganizowanej przez Prokuratora Generalnego konferencji w ramach Midzynarodowego Dnia Ofiar Przestpstw nt. Wiktimizacja wtrna. Warszawa.
6. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w 23.02.2011 r.

zorganizowanej w Biurze RPO konferencji inaugurujcej Krajowe Partnerstwo na rzecz Ochrony Dzieci przed Przemoc. Warszawa.
7. Seminarium zorganizowane przez Stowarzyszenie 28.02.2011 r.

Interwencji Prawnej pod honorowym patronatem

512

Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczce dostpu do opieki medycznej cudzoziemcw starajcych si o nadanie statusu uchodcy oraz przebywajcych nielegalnie w Polsce. Warszawa.
8. Konferencja nt. Niezalene ycie i pene uczestnictwo 04.03.2011 r.

osb niepenosprawnych w yciu spoecznym. Czy jestemy na dobrej drodze?.

9. Wrczenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich 15.03.2011 r.

Odznaki Honorowej, Dyrektorowi Instytutu Profilaktyki Spoecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego prof. Teodorowi Szymaskiemu. Warszawa.
10. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w konferencji 18.03.2011 r.

zorganizowanej przez Promocj XXI Stanisaw Konarski i Krajow Szko Administracji Publicznej, nt. Kobiety w subie publicznej szklany sufit?. Warszawa.
11. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w konferencji 25.03.2011 r.

zorganizowanej we wsppracy z Wojewod lskim nt. Obywatel w zagroeniu. Konferencja skadaa si z trzech sesji: Prawo do dobrej administracji, Prawo do pomocy w sytuacji zagroenia oraz Prawo do informacji o zagroeniach. Katowice.
12. Udzia Rzecznik Praw Obywatelskich w dorocznym 06.04.2011 r.

Zgromadzeniu Oglnym Sdziw Trybunau Konstytucyjnego.

13. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w 10.04.2011 r.

uroczystociach rocznicowych przed Pomnikiem Ofiar Katastrofy Smoleskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powzkach oraz we Mszy w. w Bazylice archikatedralnej w. Jana Chrzciciela. Warszawa.
14. Wrczenie Rzecznikowi Praw Obywatelskich, nagrody 17.04.2011 r.

im. Wojciecha Korfantego, przyznawanej z inicjatywy

513

Zwizku Grnolskiego osobom, ktre promuj lsk kultur i tradycj. Ruda lska.
15. Wrczenie Rzecznikowi Praw Obywatelskich przez 20.04.2011 r.

Ministra Spraw Zagranicznych Odznaki Honorowej Bene Merito za dziaalno wzmacniajc pozycj Polski na arenie midzynarodowej. Warszawa.
16. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w III 27.04.2011 r.

Konferencji Mazowieckiego Forum Samorzdw Zawodw Zaufania Publicznego, podczas ktrej Rzecznik zostaa uhonorowana Medalem im. Jerzego Moskwy, przyznawanym przez Okrgow Rad Lekarsk w Warszawie. Kajetany pod Warszaw.
17. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich, w Forum 05.05.2011 r.

Debaty Publicznej "Sprawne i suebne pastwo" zorganizowanym przez Kancelari Prezydenta RP. Warszawa..
18. Wrczenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich 06.05.2011 r.

odznaki honorowej RPO "Za Zasugi dla Ochrony Praw Czowieka" Pani Mecenas Marii Sawickiej, znanej dziaaczce spoecznej i adwokat. d.
19. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich, w obradach 11.05.2011 r.

Oglnopolskiego Kongresu Regionw "Samorzd Inwestycje Rozwj nt. "Bezpieczestwo i rozwj". widnica.
20. Udzia Zastpcy Rzecznika w konferencji nt. Razem 12.05.2011 r.

przeciw przemocy zorganizowanej przez Penomocnika Rzdu do spraw Rwnego Traktowania, Prezydenta Miasta Stoecznego Warszawy, Prezesa Fundacji Pomoc Kobietom i Dzieciom oraz Burmistrza Gminy Praga Poudnie. Warszawa.
21. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w debacie 15.05.2011 r.

publicznej zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Informatyczne nt. "Jak przeciwdziaa wykluczeniu

514

cyfrowemu w Polsce". Pozna.

22. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w konferencji 16.05.2011 r.

zorganizowanej z inicjatywy Kancelarii Prezydenta RP nt. Obywatel i wybory. Warszawa.

23. Konferencja zorganizowana przez Toruskie 17.05.2011 r.

Stowarzyszenie Na Rzecz LGBT nt. Przestpstwa z nienawici w Polsce. Toru.

24. Konferencja zorganizowana przez Instytut Politologii 19-20.05.2011 r.

Uniwersytetu Wrocawskiego nt. Mniejszoci narodowe i etniczne w Polsce stan obecny i perspektywy. Wrocaw.
25. V Kongres Penitencjarny nt. Modernizacja polskiego 23.05.2011 r. 24.05.2011 r.

wiziennictwa. Warszawa, Popowo.

26. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w

zorganizowanym we wsppracy z Komendantem Gwnym Policji I Forum Wymiany Dowiadcze nt. "Ksztatowanie gwarancji ochrony praw i wolnoci czowieka i obywatela". Katowice.
27. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w 07.06.2011 r.

zorganizowanej przez Naczelny Sd Administracyjny i Instytut Nauk Politycznych PAN konferencji nt. Kodeks postpowania administracyjnego po zmianach. Warszawa.
28. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w konferencji 08.06.2011 r.

naukowej zorganizowanej przez Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego pod honorowym patronatem Rzecznika nt. "Bezpieczestwo w Internecie". Warszawa.
29. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w konferencji 13.06.2011 r.

zorganizowanej przez Rzecznika i Wojewod Maopolskiego pod patronatem Komisji Nadzoru Finansowego nt. "Odwrcona hipoteka. Szansa na godne ycie seniora czy zagroenie?" Krakw.

515

30. Debata Jana Nowaka-Jezioraskiego zorganizowana

21.06.2011 r.

przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Stowarzyszenie Pracownikw, Wsppracownikw i Przyjaci Rozgoni Polskiej Radia Wolna Europa im. Jana Nowaka-Jezioraskiego nt. O godnoci czowieka. Warszawa.
31. Udzia Zastpcy Rzecznika w uroczystym wrczeniu 21.06.2011 r.

nagrd laureatom XLVI Oglnopolskiego Konkursu Pastwa i Prawa na najlepsze prace habilitacyjne i doktorskie z dziedziny nauk prawnych. Warszawa.
32. Konferencja zorganizowana pod patronatem Rzecznika 28-29.06.2011 r.

Praw Obywatelskich nt. Wok bezdomnoci standardy usug. Gdask.

33. Spotkanie inaugurujce powoanie Koalicji Sprawna 21.07.2011 r.

demokracja, ktre odbyo si z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich przy wsparciu Programu 3 Polskiego Radia. Warszawa.
34. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w uroczystoci 26.08.2011 r.

podpisania przez Prezydenta RP ustawy z dnia 28.07.2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektrych cudzoziemcw na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach. Warszawa.
35. Konferencja naukowa zorganizowana przez 14.09.2011 r.

Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej oraz Towarzystwo Ukraiskie nt. Mniejszoci narodowe, etniczne i jzykowe w Unii Europejskiej. Lublin.
36. Konferencja zorganizowana przez Ministerstwo 15.09.2011 r.

Edukacji Narodowej we wsppracy m.in. z Rzecznikiem Praw Obywatelskich nt. Stosowanie i wykonywanie rodkw wychowawczych, w tym rodka

516

tymczasowego, w kontekcie specyfiki funkcjonowania modzieowych orodkw wychowawczych i modzieowych orodkw socjoterapii. Dymaczewo Nowe/Mosina.
37. Uroczyste wrczenie przez Rzecznika Praw 15.09.2011 r.

Obywatelskich Odznaki Honorowej Za zasugi dla Ochrony Praw Czowieka Mcisawowi Lurie, czonkowi Stowarzyszenia Poszkodowanych przez III Rzesz Niemieck.
38. III Europejski Kongres Kobiet - przyblienie 17-18.09.2011 r.

dziaalnoci Rzecznika Praw Obywatelskich oraz przedstawienie inicjatywy Sprawna Demokracja. Warszawa.
39. Konferencja zorganizowana przez Wysz Szko 20.09.2011 r.

Pedagogiczn Towarzystwa Wiedzy Powszechnej nt. Rola edukacji w budowaniu spoeczestwa obywatelskiego i instytucji demokratycznych w ramach Partnerstwa Wschodniego. Warszawa.
40. Konferencja zorganizowana przez Ministerstwo 21.09.2011 r.

Edukacji Narodowej we wsppracy m.in. z Rzecznikiem Praw Obywatelskich nt. Stosowanie i wykonywanie rodkw wychowawczych, w tym rodka tymczasowego, w kontekcie specyfiki funkcjonowania modzieowych orodkw wychowawczych i modzieowych orodkw socjoterapii. Olsztyn.
41. Debata zorganizowana przez Koalicj Alzheimerowsk 21.09.2011 r.

pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich nt. Czas na Narodowy Program Alzheimerowski w Polsce. Warszawa.
42. Wykad inauguracyjny Rzecznika Praw Obywatelskich 28.09.2011 r.

na Uniwersytecie III Wieku oraz spotkanie w sprawie uchodcw czeczeskich. Podkowa Lena.
43. V Seminarium Warszawskie zorganizowane przez 29.09.2011 r.

517

Ministerstwo Spraw Zagranicznych, dotyczce zagadnie ochrony praw czowieka w systemach prawnych Rady Europy i Unii Europejskiej. Warszawa.
44. Konferencja Towarzystwa Pomocy Guchoniewidomym 30.09.2011 r.

pt "Bez audio i video? - Poznaj wiat osb guchoniewidomych". Konferencja promowaa projekt "Wsparcie osb guchoniewidomych na rynku pracy II We spawy w swoje rce" Warszawa.
45. Midzynarodowa konferencja zorganizowana przez 10.10.2011 r.

Caritas Polska i Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej nt. Wsplna polityka integracji: zapobieganie wykluczaniu imigrantw w UE. Lublin.
46. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w 14-15.10.2011 r.

Jubileuszowym Seminarium nt. Co uatwia, a co utrudnia pojednanie historia, problemy, perspektywa, zorganizowanym z okazji IV Midzynarodowego Dnia Mediacji oraz 40-lecia wsppracy Polakw i Niemcw we Wrocawiu i na Dolnym lsku. Wrocaw. Katowice.
47. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w sesji 26.10.2011 r.

plenarnej 8. oglnopolskiej konferencji zorganizowanej przez Fundacj Dzieci Niczyje, Urzd Miasta Stoecznego Warszawy i Ministerstwo Sprawiedliwoci nt. Przestpstwa wobec dzieci w Polsce regulacje i procedury prawne,. Warszawa.
48. Konferencja zorganizowana w Biurze Rzecznika Praw 03.11.2011 r.

Obywatelskich powicona omwieniu Raportu z dziaalnoci w Polsce w 2010 r. Krajowego Mechanizmu Prewencji.
49. Szkolenie dla sdziw pod tytuem Dziecko w sdzie, 04.11.2011 r.

zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich we wsppracy z Fundacj Centrum Szkolenia Sdziw Iustitia oraz ekspertw Fundacji Dzieci Niczyje.

518

50. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w

08.11.2011 r. 09.11.2011 r.

inauguracyjnym posiedzeniu Senatu VIII kadencji.

51. Debata Jana Nowaka-Jezioraskiego O wolnoci

czowieka zorganizowana w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.

52. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w uroczystej 11.11.2011 r.

odprawie wart przed Grobem Nieznanego onierza z okazji obchodw Narodowego wita Niepodlegoci. Warszawa.
53. Udzia Zastpcy Rzecznika Praw Obywatelskich w V 14.11.2011 r.

Europejskim Szczycie Rwnoci nt. Promowanie rwnoci na szczeblu regionalnym i lokalnym. Pozna.
54. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika Praw 15-16.11.2011 r.

Obywatelskich i Marszaka Wojewdztwa Pomorskiego nt. "Czas na przedsibiorczo spoeczn" oraz akcja happeningowa pod hasem "Klauzule spoeczne s do przeknicia". Gdask.
55. Udzia Zastpcy Rzecznika Praw Obywatelskich w 16.11.2011 r.

uroczystej gali IX edycji konkursu Czowiek bez barier, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Przyjaci Integracji pod honorowym patronatem Maonki Prezydenta RP oraz pod merytorycznym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich. Warszawa.
56. Inauguracja dziaalnoci oglnopolskiego Forum 17.11.2011 r.

Inicjatyw Senioralnych (FIS), zorganizowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Forum bdzie paszczyzn porozumienia i wsppracy rnych instytucji, organizacji i rodowisk zajmujcych si aktywizacj osb starszych.
57. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w Konferencji 22.11.2011 r.

Praw Podstawowych Godno i prawa nieregularnych imigrantw.

519

58. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w polsko-

26.11.2011 r.

niemieckim sympozjum nt. Publiczne prawo gospodarcze w czasach globalizacji. Krakw.

59. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika Praw 02.12.2011 r.

Obywatelskich nt. Rwne szanse w dostpie do edukacji osb z niepenosprawnoci. Dylematy, dowiadczenia, dobre praktyki. Wrocaw.
60. IV doroczna konferencja zorganizowana przez Instytut 06.12.2011 r.

Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk nt. Prawa Czowieka wobec rozwoju biotechnologii. Pozna.
61. Obchody Midzynarodowego Dnia Praw Czowieka 09.12.2011 r.

zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Udzia w niej wzili m.in. Wicemarszaek Sejmu, Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego, Wiceprezydent Warszawy oraz przedstawiciele licznych organizacji pozarzdowych. Tematem przewodnim konferencji bya sytuacja imigrantw. Podczas obchodw Rzecznik Praw Obywatelskich wrczya doroczn nagrod RPO im. Pawa Wodkowica p. Irenie Dawid-Olczyk z Fundacji La Strada Przeciwko Handlowi Ludmi i Niewolnictwu.
62. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w uroczystoci 12.12.2011 r.

przyznania Aleksandrowi Bialackiemu nagrody Ministra Spraw Zagranicznych RP Pro Dignitate Humana za wybitne zaangaowanie i niezomn postaw na rzecz ochrony praw czowieka i wartoci ludzkich. Warszawa.
63. II Oglnopolskie Spotkania Regionalne Organizacji 13.12.2011 r.

Self-Adwokatw pt. Razem we wasnych sprawach, zorganizowane przez Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osb z Upoledzeniem Umysowym gdzie przedstawiono m.in. instytucj Rzecznika Praw Obywatelskich jako organu do spraw rwnego

520

traktowania . Warszawa.
64. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w obchodach 16.12.2011 r.

30. rocznicy pacyfikacji kopalni Wujek oraz uczestnictwo w uroczystoci odsonicia tablicy upamitniajcej powstanie Solidarnoci a take niezwyk postaw lekarzy i pozostaych pracownikw Centralnego Szpitala Klinicznego w Katowicach w organizowaniu pomocy grnikom rannym w czasie pacyfikacji strajku. Katowice .
65. Rzecznik Praw Obywatelskich wrczya ks. bp 17.12.2011 r.

Bronisawowi Dembowskiemu, odznak honorow RPO "Za Zasugi dla Ochrony Praw Czowieka przyznan Prymasowskiemu Komitetowi Pomocy Osobom Pozbawionym Wolnoci i ich Rodzinom. Warszawa. Waniejsze dziaania Rzecznika na forum midzynarodowym Wyjazdy zagraniczne Rzecznika Praw Obywatelskich lub jego Zastpcw
1.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w uroczystoci wrczenia Matsowi Melinowi, byemu Parlamentarnemu Ombudsmanowi Szwecji, Krzya Oficerskiego Orderu Zasugi Rzeczypospolitej Polskiej, przyznanego przez Prezydenta RP za wybitne zasugi w midzynarodowej wsppracy na rzecz ochrony wolnoci, praw czowieka i obywatela. Uroczysto odbya si w Ambasadzie RP w Sztokholmie.

05.04.2011 r.

2.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w zorganizowanym przez Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie "Spotkaniu Uzupeniajcym Wymiaru Ludzkiego" powiconemu krajowym instytucjom ochrony praw czowieka. Wiede.

14-15.04.2011 r.

3.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w odbywajcym 09-11.05.2011 r. si regularnie szczycie Ombudsmanw pastw Grupy Wyszehradzkiej nt. aktualnych problemw prawnych

521

wystpujcych w dziaalnoci ombudsmanw. Budapeszt.

4.

Wrczenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich Odznaki Honorowej "Za Zasugi dla Ochrony Praw Czowieka" Josefowi Lttigowi, Dyrektorowi Diecezjalnemu Caritas Archidiecezji Paderborn.

15.06.2011 r.

5.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z kierownictwem Adwokatury Ludowej Republiki Austrii dot. pogbienia wsppracy obu instytucji. Wiede.

16.06.2011 r.

6.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich jako gocia honorowego w obchodach Dnia Jednoci Niemiec w Osnabrck.

03.10.2011 r.

7.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w posiedzeniu Komisji Petycji (PETI) Parlamentu Europejskiego. Bruksela.

04.10.2011 r.

8.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w midzynarodowej konferencji Bezgraniczni Ludzie, podczas ktrej wrczono Nagrody im. Sergio Vieira de Mello, Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Czowieka. Wyrnieni zostali: Hassan Omar Hassan z Kenii i polskie Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nie. Nagrod specjaln otrzyma Bernard Kouchner z Francji. W Kapitule Nagrody zasiada Rzecznik Praw Obywatelskich. Krakw.

13.10.2011 r.

9.

Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w posiedzeniu Podkomisji ds. Praw Czowieka Parlamentu Europejskiego, powiconym wsppracy Ombudsmanw w Partnerstwie Wschodnim. Bruksela.

17.10.2011 r.

10. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w spotkaniu

18.10.2011 r.

zorganizowanym przez Przewodniczcego Parlamentu Europejskiego dotyczcym wymiany dowiadcze w zakresie ochrony praw czowieka oraz moliwoci ich wykorzystania w ksztatowaniu polityki UE jak i

522

pastw czonkowskich wobec innych regionw wiata. Bruksela.

11. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w Seminarium 21.10.2011 r.

Europejskiej Sieci Ombudsmanw nt. Prawo, polityka i Ombudsmani w erze traktatu lizboskiego. Kopenhaga.
12. Udzia Rzecznika Praw Obywatelskich w 04-06.12.2011 r.

midzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Regionalne Centrum na rzecz Przeciwdziaania Konfliktom i Jordaski Instytut Dyplomacji nt. The constitiutional reforms in Jordan: A successful way of implementation, the Jordanian and UE perspectives. Amman. Jordania
Wyjazdy zagraniczne przedstawicieli Biura RPO 1.

Konferencja nt. Okrgy St nt. sytuacji osb pozbawionych wolnoci w Unii Europejskiej. Bruksela.

24-25.01.2011 r.

2.

Spotkanie ekspertw zorganizowane przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Czowieka Narodw Zjednoczonych nt. zakazu podegania do nienawici na tle narodowociowym, rasowym lub religijnym. Wiede.

08-11.02.2011 r.

3.

Seminarium organizowane przez Europejsk Akademi 20-22.02.2011 r. Prawa nt. Dyrektywy Antydyskryminacyjne 2000/43 i 2000/78 w praktyce. Trier.

4.

Czwarte warsztaty tematyczne zorganizowane w ramach projektu "European NPM Project" nt. "Bezpieczestwo i godno w miejscach pozbawienia wolnoci". Pary.

14-15.03.2011 r.

5. 6.

III Midzynarodowa Konferencja Instytucji Ombudsmaskich ds. Si Zbrojnych. Belgrad. Spotkanie konsultacyjne zorganizowanym przez Rad

13-15.04.2011 r. 05-06.05.2011 r.

523

Europy oraz Ombudsmana Grecji dot. dziaalnoci Rady Europy w zakresie migracji. Ateny.
7.

Warsztaty tematyczne zorganizowane w ramach projektu European NPM Project nt. Gromadzenie i weryfikacja informacji zbieranych podczas wizytacji krajowych mechanizmw prewencji. Tallin.

14-16.06.2011 r.

8.

Prezentacja raportu pt. Dyskryminacja ze wzgldu na orientacj seksualn i tosamo pciow w Europie, zorganizowana przez Komisarza Praw Czowieka Rady Europy. Strasburg.

23.06.2011 r.

9.

Konferencja nt. roli Krajowych Instytucji Praw Czowieka pastw czonkowskich Rady Europy w zapewnieniu sprawnej realizacji Europejskiej Konwencji Praw Czowieka. Madryt.

21-22.09.2011 r.

10. Spotkanie w ramach drugiego etapu projektu

27-29.09.2011 r.

Partnerstwo dla Praw Czowieka. Wizytacja w Areszcie ledczym oraz Szpitalu psychiatrycznym. Armenia. Erywa.
11. Midzynarodowa konferencja zorganizowana przez 05-06.10.2011 r.

Rzecznika Praw Obywatelskich w Rosji, Narodowe Struktury Praw Czowieka oraz Rad Europy nt. Sposoby pokonywania trudnoci napotykanych podczas publicznej kontroli w Rosji. Pitagorsk.
12. Midzynarodowe seminarium zorganizowane z 11-13.10.2011 r.

inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich przy wsppracy Obrocy Praw Czowieka Republiki Francuskiej nt. Partnerstwo dla Praw Czowieka. Baku.
13. Konferencja zorganizowana w ramach wsplnego 17-18.10.2011 r.

programu Rady Europy i Komisji Europejskiej dotyczca ustanowienia Krajowego Mechanizmu Prewencji na Ukrainie. Kijw.
14. wiatowe forum na rzecz zapobiegania torturom 10-11.11.2011 r.

524

zorganizowane przez Stowarzyszenie Zapobiegania Torturom (APT). Genewa.

15. Spotkanie Equinet Annual General Meeting na 29-30.11.2011 r.

ktrym w wyniku gosowania ratyfikowano czonkowstwo RPO w sieci europejskich organw rwnociowych Equinet. Bruksela.
16. Trzecie, coroczne spotkanie szefw oraz osb 06-07.12.2011 r.

kontaktowych Krajowych Mechanizmw Prewencji. Ljubliana. Spotkania i wizyty goci zagranicznych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich
1.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z grup naukowcw z Uniwersytetu w Graz badajcych sposoby przesuchiwania byych winiw obozw koncentracyjnych pod ktem poszanowania ich integralnoci i praw czowieka.

14.01.2011 r.

2.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielem szwedzkiego ombudsmana ds. rwnoci Peterem Tai Christensenem oraz organizacjami dziaajcymi na rzecz rwnego traktowania: Helsisk Fundacj Praw Czowieka, Kampani Przeciw Homofobii i Polskim Towarzystwem Prawa Antydyskryminacyjnego.

08-09.03.2011

3.

Spotkanie Europejskiego Zarzdu Midzynarodowego Instytutu Ombudsmana w. Przedmiotem rozmw byo podsumowanie dotychczasowych prac Zarzdu oraz omwienie planowanych w najbliszym czasie seminariw i dziaa Instytutu.

01.04.2011 r.

4.

Spotkanie rzecznika Praw Obywatelskich z Dyrektorem 07.04.2011 Agencji Praw Podstawowych UE Mortenem Kjaerumem nt. dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej, sytuacji Romw i osb LGBT oraz zada Rzecznika jako organu

525

ds. rwnego traktowania.

5.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z delegacj Komisji ds. Petycji Parlamentu Republiki Federalnej Niemiec dot. wymiany dowiadcze w zakresie ochrony danych osobowych i przeciwdziaania dyskryminacji oraz wsppracy z wymiarem sprawiedliwoci, omwiono rwnie sytuacj Polakw mieszkajcych w Niemczech, a take prognozowanych skutkw spoecznych otwarcia od maja br. niemieckiego rynku pracy.

28.04.2011

6.

Midzynarodowe seminarium zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w ramach programu Partnerstwo Wschodnie nt. Partnerstwo dla Praw Czowieka: Polska Azerbejdan".

19.05.2011

7.

Spotkanie Zastpcy Rzecznika Praw Obywatelskich z przebywajc w Polsce z oficjaln wizyt delegacj Rady Przedstawicieli Regionalnych (Izba Wysza Parlamentu) Republiki Indonezji.

26.05.2011

8.

Spotkanie Zastpcy Rzecznika Praw Obywatelskich z Calinem Georgescu, Specjalnym Sprawozdawc Rady Praw Czowieka ONZ dotyczce odpadw niebezpiecznych jak rwnie zwizane z tym problemy sygnalizowane w skargach kierowanych do RPO.

30.05.2011

9.

Midzynarodowe seminarium zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich nt. Partnerstwo dla Praw Czowieka: Polska Armenia (dyskusja dot. pomocy ofiarom przestpstw oraz przeciwdziaaniu dyskryminacji).

07-09.06.2011

10.

Seminarium zorganizowane przez midzynarodow organizacj FARE nt. "Monitoring i przeciwdziaanie rasizmowi w pice nonej i nie tylko". Warszawa.

14.06.2011 r.

11.

Spotkanie z delegacj Republiki Macedonii, w skad ktrej wchodzili przedstawiciele Ministerstwa Spraw

28.06.2011 r.

526

Zagranicznych, Sekretariatu ds. Europejskich oraz Ministerstwa ds. Spoeczestwa Informacyjnego i Administracji Publicznej.
12.

Spotkanie Europejskiego Zarzdu Midzynarodowego Instytutu Ombudsmana, organizacji skupiajcej przedstawicieli 50 pastw, w Biurze RPO. Przedmiotem rozmw byo podsumowanie dotychczasowych prac Zarzdu oraz omwienie planowanych w najbliszym czasie seminariw i dziaa Instytutu.

01.07.2011 r.

13.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami Ministerstwa Spraw Wewntrznych Republiki Macedonii przebywajcymi w Polsce na zaproszenie Komendy Gwnej Policji.

04.07.2011 r

14.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Janezem Lenariem Przewodniczcym Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Czowieka OBWE, dotyczce realizacji programu Partnerstwa Wschodniego.

10.08.2011 r.

15.

Uroczyste wrczenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich Odznaki Honorowej Za zasugi dla Ochrony Praw Czowieka Hansowi GammeltoftowiHansenowi, Parlamentarnemu Ombudsmanowi Danii.

23.08.2011 r.

16.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami Rosyjskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Owiatowego w Polsce.

30.08.2011 r.

17.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z doradc Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Czowieka OBWE ds. Romw i Sinti nt. sytuacji spoecznoci Romskiej w Polsce.

30.08.2011 r.

18.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przedstawicielami Ambasad pastw Partnerstwa Wschodniego nt. projektu Wsppracy Ombudsmanw Pastw PW Unii Europejskiej.

31.08.2011 r.

19.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z

06.09.2011 r.

527

przebywajcymi w Polsce z inicjatywy Europejskiego Centrum Solidarnoci, liderami ruchw demokratycznych i dziennikarzami z Tunezji i Egiptu. Tematem spotkania byy prawa czowieka w pastwie demokratycznym.
20.

Spotkanie czonkw Koalicji Porozumienie na rzecz wprowadzenia OPCAT z przedstawicielami Adwokatury Ludowej Austrii nt. zasad wsppracy Krajowego Mechanizmu Prewencji z organizacjami pozarzdowymi.

12.09.2011 r.

21.

Europejskie Seminarium OPCAT AND OMBUDSMAN 13-14.09.2011 r. zorganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz International Ombudsman Institute, powicone kwestiom zwizanym z funkcjonowaniem Krajowych Mechanizmw Prewencji (KMP) oraz realizacj zaoe Protokou fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania (OPCAT).

22.

Wizyta delegacji Republiki Modowy przebywajcej w Polsce w ramach wizyty studyjnej przygotowujcej reform samorzdow w tym kraju.

27.09.2011 r.

23.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Komisarzem Praw Czowieka Rady Europy dotyczce uprawnie polskiego ombudsmana w zakresie Krajowego Mechanizmu Prewencji i organu ds. rwnego traktowania.

28.09.2011 r.

24.

Spotkanie z ekspertami Biura Wysokiego Komisarza OBWE ds. Mniejszoci Narodowych dotyczce sytuacji mniejszoci polskiej na Litwie i litewskiej w Polsce.

19.10.2011 r.

25.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z by Minister Sprawiedliwoci Republiki Federalnej Niemiec dotyczce m.in. roli niemieckich urzdw ds. dzieci i

04.11.2011 r.

528

modziey (Jugendamt) w sprawach dzieci z mieszanych maestw polsko-niemieckich.

26.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z przebywajcymi w Polsce z kilkudniow wizyt studyjn przedstawicielami Krajowego Mechanizmu Prewencji Biura Ombudsmana Republiki Macedonii.

21.11.2011 r.

27.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Wysokim Komisarzem OBWE ds. Mniejszoci Narodowych i grup jego wsppracownikw. Tematami rozmw byo przestrzeganie praw osb nalecych do mniejszoci polskiej i litewskiej w obu pastwach. Warszawa.

21.11.2011 r.

28.

Spotkanie Rzecznika Praw Obywatelskich z Zastpc Wysokiego Komisarza ds. Praw Czowieka Organizacji Narodw Zjednoczonych, przebywajcej w Warszawie w zwizku z Konferencj Praw Podstawowych 2011.

21.11.2011 r.

29.

Spotkanie z przedstawicielami albaskich urzdw pastwowych i organizacji pozarzdowych dotyczce kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich z uwzgldnieniem dziaalnoci na rzecz osb z niepenosprawnoci.

23.11.2011 r.

30.

Spotkanie z przedstawicielami Instytutu Pastwa i Prawa Sowackiej Akademii Nauk dotyczce metod zwalczania dyskryminacji.

30.11.2011 r.

31.

Spotkanie Zastpcy Rzecznika Praw Obywatelskich z przebywajc w Polsce z wizyt studyjn delegacj prowincji Kanton w Chinach, zorganizowane przez Instytut Adama Mickiewicza i Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

01.12.2011 r.

32.

Spotkanie z przedstawicielami birmaskiej opozycyjnej 14.12.2011 r. Ligi na Rzecz Demokracji (NLD). Rozmowa dotyczya praw czowieka i obywatela oraz kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich.

33.

Sidmy warsztat tematyczny zorganizowany przez

14-15.12.2011 r.

529

Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rad Europy nt. Role i kompetencje lekarzy zwizanych z projektem wsppracy europejskich Krajowych Mechanizmw Prewencji. Warszawa.

530

Zacznik Nr 15

Wybrane konferencje organizowane lub wsporganizowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze rwnego traktowania

1. Konferencja prasowa RPO powicona rocznicy podpisania Konwencji Praw Osb Niepenosprawnych oraz koniecznoci jej ratyfikacji (Warszawa, 30 marca 2011 r.). 2. Konferencja RPO oraz Wojewody Maopolskiego Odwrcona hipoteka szansa na godne ycie seniora czy zagroenie? (Krakw, 13 czerwca 2011 r.) objta Patronatem Merytorycznym Komisji Nadzoru Finansowego. 3. Konferencja RPO oraz Marszaka Wojewdztwa Pomorskiego pt. Czas na przedsibiorczo spoeczn (Gdask, 16 listopada 2011 r.). 4. Konferencja prasowa RPO pt. Jak zatrzyma rasizm? (Warszawa, 2 wrzenia 2011 r.). 5. Konferencja RPO oraz Prezydenta Miasta Wrocawia pt. Rwne szanse w dostpie do edukacji osb z niepenosprawnociami (Wrocaw, 2 grudnia 2011 r.). 6. Seminarium RPO oraz Stowarzyszenia Akademia Rozwoju Filantropii pt. Zysk z dojrzaoci (Warszawa, 16 grudnia 2011 r.).