Druk nr 384

Warszawa, 17 kwietnia 2012 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego Rzeczypospolitej Polskiej
KPPVI-000-2/12

Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowna Pani Marszaek,

Stosownie do art. 4 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym, uprzejmie skadam

- Informacj o dziaalnoci Najwyszego w roku 2011.

Sdu

Z wyrazami szacunku (-) Stanisaw Dbrowski

SD NAJWYSZY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

INFORMACJA
O DZIAALNOCI SDU NAJWYSZEGO W ROKU 2011

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Warszawa,

kwiecie

2012

-1-

SPIS

TRECI
Str.

1. WSTP ........................................................................ 2 2. ORGANIZACJA PRACY ............................................ 8 3. PROBLEMOWA CHARAKTERYSTYKA ORZECZNICTWA W POSZCZEGLNYCH IZBACH SDU NAJWYSZEGO ............................ 11
IZBA CYWILNA ..........................................................................11 IZBA PRACY, UBEZPIECZE SPOECZNYCH I SPRAW PUBLICZNYCH ...........................................................................67 IZBA KARNA ...........................................................................109 IZBA WOJSKOWA ....................................................................130 SPRAWY DYSCYPLINARNE .......................................................134

4. W N I O S K I ........................................................... 138

Zaczniki Nr 1 - Ruch spraw w latach 2009 2011 Izba Cywilna Nr 2 - Ruch spraw w latach 2009 2011 Izba Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych Nr 3 - Ruch spraw w latach 2009 2011 Izba Karna Nr 4 - Ruch spraw w latach 2009 2011 Izba Wojskowa

-2-

1. Wstp Informacja przedstawia podstawowe kierunki pracy i najwaniejsze problemy w dziaalnoci Sdu Najwyszego w 2011 r. Warunki w jakich w okresie sprawozdawczym funkcjonowa Sd Najwyszy, jak rwnie cele, zakres oraz sposb dziaania stanowiy kontynuacj praktyki z lat poprzednich. W ujciu statystycznym w 2011 r. do Sdu Najwyszego wpyno ogem mniej spraw ni w roku poprzednim, tj. 9 632 sprawy (w 2010 r. 10 223), w tym 6 339 skarg kasacyjnych i kasacji, z czego 2 962 wniesiono do Izby Cywilnej (w 2010 r. 3 089), 1 660 do Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych (w 2010 r. 1 806), 1708 do Izby Karnej (w 2010 r. 1 642) i 9 do Izby Wojskowej (w 2010 r. 12). Wniesiono take 1 474 zaalenia (w 2010 r. 1 461) oraz przedstawiono do rozstrzygnicia158 kwestii prawnych (w 2010 r. 207). W porwnaniu z rokiem ubiegym korzystniej przedstawiaa si rnica midzy liczb spraw wniesionych a rozpoznanych, bowiem o ile w 2010 r. rozpatrzono o 814 spraw mniej ni wpyno, o tyle w 2011 r. jedynie o 365 spraw. Ogem rozpatrzono 9 267 spraw, w tym 6 043 skargi kasacyjne i kasacje (w 2010 r. 6018) oraz 1 456 zaale (w 2010 r. 1353). Dla oceny dziaalnoci Sdu Najwyszego jest, poza ujciem ilociowym, rwnie wany aspekt przedmiotowy, uwzgldniajcy wag rozpoznawanych spraw, sposb rozwizania zawartych w nich problemw czy wkad w rozwj myli prawniczej i ujednolicenie orzecznictwa. Rozstrzygnicia Sdu Najwyszego w 2011 r., podobnie jak w latach poprzednich, dotyczyy bardzo rnych zagadnie, co z jednej strony wynikao z ustanawiania nowych regulacji prawnych, z drugiej natomiast byo nastpstwem spoecznych, gospodarczych i politycznych uwarunkowa, ktre niejednokrotnie powodoway trudnoci w stosowaniu przepisw w praktyce sdowej. Std te istotny fragment dziaalnoci Sdu Najwyszego niezmiennie stanowio udzielanie odpowiedzi na konkretne i abstrakcyjne pytania prawne, w ktrych wyjaniano kwestie zwizane interpretacj i stosowaniem prawa. Rnorodny charakter miao take orzecznictwo w sprawach kasacyjnych. Znajdoway w nim odzwierciedlenie najistotniejsze problemy interpretacyjne. Niestety, pomimo upywu wielu lat od wprowadzenia instytucji kasacji, w dalszym cigu utrzymywa si stosunkowo wysoki odsetek skarg uznanych za oczywicie bezzasadne. W praktyce Sdu Najwyszego coraz czciej konieczne jest odwoywanie si do orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, Naczelnego Sdu Administracyjnego, Trybunau Praw Czowieka, a zwaszcza Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, ktre brane jest pod uwag przy rozstrzyganiu poszczeglnych spraw w granicach przysugujcej Sdowi Najwyszemu niezalenoci interpretacyjnej. Na podejmowanie rozstrzygni Sdu Najwyszego miao rwnie wpyw prawo Unii Europejskiej. Sd Najwyszy wyjania wiele problemw procesowych zwi-

-3-

zanych z jurysdykcj krajow w midzynarodowym obrocie gospodarczym, gdzie wprawdzie pierwszestwo miay przepisy umw midzynarodowych (art. 91 ust. 2 Konstytucji), jednake konieczne byo zbadanie waciwoci i konkurencyjnoci przepisw konwencji oraz rozporzdzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzecze sdowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, a take orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Sd Najwyszy rozstrzygn m. in. sporn kwesti dotyczc moliwoci objcia jurysdykcj sdw polskich sprawy, w ktrej powd dochodzi roszczenia z tytuu czynu niedozwolonego na podstawie art. 5 pkt 3 rozporzdzenia Rady (WE) nr 44/2001. W innych orzeczeniach podkrela, e z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 przedmiotowego rozporzdzenia wynika generalna zasada, i osoba majca miejsce zamieszkania (siedzib) na terytorium pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej moe by pozywana z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych w tym akcie jedynie przed sdy tego pastwa. Jako interesujce i dotyczce problematyki wystpujcej w orzecznictwie Sdu Najwyszego naley wymieni orzeczenia wydawane na tle przepisw rozporzdzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzecze w sprawach maeskich oraz w sprawach dotyczcych odpowiedzialnoci rodzicielskiej a take konwencji dotyczcej cywilnych aspektw uprowadzenia dziecka za granic, sporzdzonej w Hadze dnia 25 padziernika 1980 r., w ktrych pojawiaj si zagadnienia z dziedziny prawa rodzinnego i procesowego. Cz orzecze dotyczya istotnej problematyki zatrudniania polskich pracownikw w Unii Europejskiej, jak i koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego. Sd Najwyszy ustosunkowa si rwnie do szeregu kwestii zwizanych ze stosowaniem europejskiego nakazu aresztowania (ENA). Ze wzgldu na kontekst gwarancyjny szczeglnie istotne znaczenie miaa uchwaa poczonych Izb Cywilnej oraz Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych w ktrej rozstrzygnito zagadnienie sprowadzajce si do wtpliwoci, czy niepouczenie lub bdne pouczenie strony dziaajcej bez zawodowego penomocnika o dopuszczalnoci, terminie i sposobie wniesienia rodka zaskarenia w sprawie cywilnej powoduje, e termin do wniesienia tego rodka nie rozpoczyna biegu. Zagadnienie to doprowadzio do rozbienoci w orzecznictwie obu Izb Sdu Najwyszego, wywoujcych zdaniem Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego niepewno co do gwarantowanego konstytucyjnie prawa do zaskarania orzecze. Sd Najwyszy w skadzie poczonych Izb uzna, e niepouczenie albo bdne pouczenie strony dziaajcej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego o dopuszczalnoci, terminie i sposobie wniesienia rodka zaskarenia nie ma wpywu na rozpoczcie biegu terminu do wniesienia tego rodka. Stwierdzono, e w prawie procesowym terminy odgrywaj szczegln rol; wniesienie rodka zaskarenia w wyznaczonym ustawowo terminie stanowi jedno z istotnych wymaga, jakie musz by dochowane przez stron, aby czynno procesowa bya skuteczna. Podkrelono rwnie, e wykadnia art. 167 k.p.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku, i wniesienie rodka zaskarenia po upywie ustawowego terminu powoduje bezskuteczno tej czynnoci; skutek ten na-

-4-

stpuje samoistnie, w sposb bezwzgldny, choby strona dokonaa czynnoci w wyniku niepouczenia lub bdnego pouczenia przez sd. Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego zainicjowa rwnie podjcie innej wanej uchway, ktrej rdem byy istotne kontrowersje dotyczce czasowego zasigu zastosowania art. 160 k.p.a. po jego uchyleniu z dniem 1 wrzenia 2004 r. W ocenie penego skadu Izby Cywilnej do roszcze o naprawienie szkody wyrzdzonej ostateczn decyzj administracyjn wydan przed dniem 1 wrzenia 2004 r., ktrej niewano lub wydanie z naruszeniem art. 156 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, zastosowanie ma art. 160 1, 2, 3 i 6 k.p.a., a jeeli ostateczna wadliwa decyzja administracyjna zostaa wydana przed dniem wejcia w ycie Konstytucji, to odszkodowanie przysugujce na podstawie art. 160 1 k.p.a. nie obejmuje korzyci utraconych wskutek jej wydania, choby ich utrata nastpia po wejciu w ycie Konstytucji. Na pierwszy plan ze wzgldu na rang problemu, znaczenie dla praktyki sdowej oraz kontekst konstytucyjny i europejski wysuwa si rwnie uchwaa dotyczca cywilnoprawnych skutkw umieszczenia osoby pozbawionej wolnoci w celi o powierzchni przypadajcej na osadzonego mniejszej ni 3 m2. Rozstrzygajc wtpliwoci przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, skad siedmiu sdziw po analizie orzecznictwa, z uwzgldnieniem wypowiedzi Trybunau Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunau Praw Czowieka stwierdzi, e umieszczenie osoby pozbawionej wolnoci w takiej celi moe stanowi wystarczajc przesank stwierdzenia naruszenia jej dbr osobistych. Zaznaczy jednak, e ocena da osadzonego wymaga w kadej konkretnej sprawie uwzgldnienia caoksztatu okolicznoci oraz e podstawow przesank przyznania zadouczynienia jest zgodnie z art. 448 k.c. doznanie krzywdy; jej ustalenie i ocena rozmiaru naley do sdu orzekajcego. Bardzo istotn rol w obrocie cywilnoprawnym oraz w ksztatowaniu stosunkw w zakresie ubezpiecze komunikacyjnych odegra z pewnoci uchwaa rozstrzygajca zagadnienie prawne, ktre zostao przedstawione przez Rzecznika Ubezpieczonych, dotyczce zakresu odpowiedzialnoci ubezpieczyciela. Jego istota sprowadzaa si do wtpliwoci, czy odpowiedzialno ubezpieczyciela z tytuu umowy obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazdw mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesucego do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastpczego. Sd Najwyszy udzieli na tak postawione pytanie odpowiedzi twierdzcej, uznajc jednoczenie, e odpowiedzialno ubezpieczyciela z tytuu wydatkw na najem pojazdu zastpczego nie jest uzaleniona od niemonoci korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej i podkreli, e korzystanie przez poszkodowanego z wasnego pojazdu mechanicznego nie moe by odtworzone przez wykorzystanie rodkw komunikacji publicznej. S to bowiem odmienne sposoby korzystania z rzeczy. Samochd w sposb bardziej wszechstronny i funkcjonalny zaspokaja potrzeby yciowe waciciela, a korzystanie z niego stao si wspczenie standardem cywilizacyjnym i taka jego funkcja bdzie si umacnia.

-5-

W orzecznictwie Izby Karnej Sdu Najwyszego na szczegln uwag zasuguje uchwaa powikszonego skadu dotyczca dopuszczalnoci stosowania kar porzdkowych w stosunku do osb ubliajcych sdowi na pimie poza miejscem i czasem rozprawy. Wyraono w niej pogld, e kary porzdkowe okrelone w art. 49 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych mog by stosowane tylko wobec osb obecnych w czasie i miejscu wykonywania czynnoci sdowych, gdy osoby te bd to naruszaj powag, spokj lub porzdek tych czynnoci bd to ubliaj sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w tej czynnoci, niezalenie od tego, w jakiej formie to czyni. Kar tych nie stosuje si natomiast do czynw co prawda naruszajcych dobra chronione przepisem art. 49 1 wskazanej wyej ustawy, lecz dokonanych poza miejscem i czasem rozprawy, posiedzenia lub innej czynnoci sdowej, w tym w szczeglnoci w formie pisma zoonego do sdu. Z punku widzenia ustrojowego wyjtkowo istotnym zagadnieniem podjtym przez Izb Karn Sdu Najwyszego byo wyjanienie, na gruncie przepisw ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, jakie dowody uzyskane w wyniku kontroli operacyjnej CBA pozwalaj na wszczcie postpowania karnego lub maj znaczenie dla postpowania ju toczcego si. Sd Najwyszy w skadzie powikszonym stwierdzi, e dowodami uzyskanymi w wyniku kontroli operacyjnej, zarzdzonej postanowieniem sdu, wydanym na podstawie art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ktre pozwalaj na wszczcie postpowania karnego lub maj znaczenie dla toczcego si postpowania karnego (art. 17 ust. 15 tej ustawy), s jedynie dowody dotyczce przestpstw, okrelonych w jej art. 17 ust. 1, ktre zostay wskazane w postanowieniu o zastosowaniu kontroli operacyjnej lub w postanowieniu o udzieleniu tzw. zgody nastpczej, w tym wydanej take w toku kontroli operacyjnej (art. 17 ust. 3 ustawy), a popenionych przez osob, ktrej dotyczya zgoda pierwotna i osob, co do ktrej wydano zgod nastpcz. Do zagadnie o szeroko pojtym charakterze ustrojowym zaliczy mona rwnie to, ktre dotyczyo dopuszczalnoci odnoszenia uregulowa zawartych w art. 54 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze do osb lustrowanych, take tych, ktrym przysuguje immunitet. W orzecznictwie Izby Karnej Sdu Najwyszego rozstrzygnito rwnie szereg zagadnie z zakresu prawa materialnego w tym m.in. kwesti penalizacji posiadania rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej, czy te zasad orzekania rodka karnego przepadku korzyci majtkowej wobec wspsprawcw przestpstwa. Na uwag zasuguj rwnie uchway dotyczce kwestii procesowych odnoszce si przykadowo do zakresu dziaania reguy ne peius, okrelonej w art. 454 2 k.p.k. oraz praktyki stosowania tymczasowego aresztowania W orzecznictwie Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych, podobnie jak i w latach poprzednich, dao si zaobserwowa wzrost znaczenia spraw z zakresu ubezpiecze spoecznych, w tym w szczeglnoci odnoszcych si do prawa emerytalnego i rentowego. Wpyw na to miao cige przebudowywanie materialnego prawa zabezpieczenia spoecznego prowadzce take do komplikowania si

-6-

odnonych regulacji procesowych. Uchway dotyczce tych zagadnie stanowiy najwikszy odsetek wszystkich spraw, w ktrych przedstawiono pytanie prawne. Dla rozstrzygni z obszaru prawa pracy nadal znamienne i szczeglnie wane byo stosowanie tzw. autonomicznego prawa pracy, w tym zwaszcza porozumie zbiorowych. W roku sprawozdawczym dwm uchwaom skadw powikszonych Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych nadano moc zasady prawnej. W pierwszej z nich stwierdzono, e od decyzji Zakadu Ubezpiecze Spoecznych (organu rentowego) wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w przedmiocie niewanoci decyzji przysuguje odwoanie do waciwego sdu pracy i ubezpiecze spoecznych. W drugiej z kolei przyjto, e pracownik Zakadu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji niebdcy radc prawnym nie moe by penomocnikiem procesowym Dyrektora tego Zakadu w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych (art. 87 1 i 2 k.p.c.). Istotne znaczenie miaa take uchwaa, w ktrej dokonano interpretacji art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw sfery budetowej. Stwierdzono w niej bowiem, e okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiku chorobowego nie podlegaj wliczeniu do 6 miesicznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw jednostek sfery budetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080 ze zm.). Rozstrzygnito rwnie problem roszcze przysugujcych pracownikowi z tytuu wypowiedzenia przez pracodawc umowy o prac na czas okrelony, w ktrej strony nie przewidziay dopuszczalnoci wczeniejszego jej rozwizania za wypowiedzeniem, uznajc, e pracownikowi przysuguj roszczenia z art. 59 w zw. z art. 56 k.p. Uchwaa zapada przy dwch zdaniach odrbnych. Zarwno rok poprzedni, jak i 2011 byy tzw. latami wyborczymi. W 2010 r. Izba Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych dokonywaa oceny wanoci wyborw Prezydenta RP, natomiast w 2011 r. podja uchwa w sprawie wanoci wyborw do Sejmu RP i Senatu RP. W zwizku z wyborami Prezydenta do Izby wpyna wiksza liczba protestw wyborczych (391), ni w wyborach przeprowadzonych w 2011 r. (173). W odniesieniu do 20 protestw Sd Najwyszy wyda opini, e s one uzasadnione w caoci lub w czci, lecz stwierdzone naruszenia nie miay wpywu na wynik wyborw. Protestw nieuzasadnionych wpyno 29, a 107 pozostawiono bez rozpoznania, jako e nie speniay wymaga przewidzianych przez Kodeks wyborczy. W zwizku ze sprawami wyborczymi na szczegln uwag zasuguje take postanowienie, w ktrym przyjto, e wpis obywatela do wykazu osb udzielajcych poparcia utworzeniu komitetu wyborczego wyborcw jest wadliwy wtedy, gdy z podanego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania jednoznacznie wynika, e nie dotyczy on obywatela oznaczonego numerem PESEL podanym w tym wykazie (art. 100 Konstytucji RP, art. 204 6 i 7 pkt 3 Kodeksu wyborczego). Sd Najwyszy nie podzieli

-7-

opinii Pastwowej Komisji Wyborczej, i nieczytelne wpisanie danych osoby udzielajcej poparcia uniemoliwia sprawdzenie, czy osoba ta jest ujta w rejestrze wyborcw, a zatem czy jest do tego uprawniona. Naley take przywoa dwie sprawy, w ktrych Sd Najwyszy wobec zmiany prawa wyborczego po raz pierwszy rozpoznawa odwoania od postanowie Marszaka Sejmu o wyganiciu mandatu posa. Przedmiotem rozstrzygnicia Sdu Najwyszego bya kwestia moliwoci penienia funkcji posa przez prokuratora w stanie spoczynku. W ocenie Sdu Najwyszego nie jest to dopuszczalne, a zakaz sprawowania przez prokuratora mandatu posa wyraony w art. 103 ust. 2 Konstytucji dotyczy rwnie prokuratora w stanie spoczynku.

-8-

2. Organizacja pracy 1/ Rozporzdzeniem Prezydenta RP z dnia 18 marca 2005 r. w sprawie ustalenia liczby stanowisk sdziowskich w Sdzie Najwyszym oraz liczby Prezesw, skad Sdu Najwyszego ustalony zosta na 90 sdziw. Obsada sdziowska na dzie 31 grudnia 2011 r. wynosia 85 sdziw. Okresowo Sd Najwyszy korzysta z pomocy 14 sdziw delegowanych przez Ministra Sprawiedliwoci na wniosek Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego do orzekania w Izbie Cywilnej (4), Izbie Karnej (7), Izbie Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych (2) oraz Izbie Wojskowej (1). Przez cay rok systematycznie wykonywali obowizki sdziowskie w Izbie Karnej (w systemie rotacyjnym) sdziowie Izby Wojskowej. W Sdzie Najwyszym orzekali sdziowie powoani z sdw powszechnych (58), Sdu Najwyszego kadencji zakoczonej w 1990 r. (2), sdw wojskowych (9), NSA (1). Reprezentowane jest te rodowisko naukowe (13), adwokackie (2). 2/ Podobnie, jak w latach ubiegych, take w 2011 r. odbyy si coroczne konferencje wyjazdowe sdziw Sdu Najwyszego. Przedmiotem konferencji sdziw Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych byy nastpujce tematy: problematyka dotyczca ubezpiecze spoecznych w wietle orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej; sd waciwy w rozumieniu Konstytucji RP oraz problem roszcze z tytuu wadliwego rozwizania umowy o prac na czas okrelony. Na wsplnej konferencji sdziw Izby Karnej i Izby Wojskowej omawiano zakaz podwjnej karalnoci i zasad ne bis in idem w obszarze przestpstw, wykrocze oraz deliktw administracyjnych i dyscyplinarnych; koncepcj derywacyjn wykadni prawa; wykorzystanie w postpowaniu karnym dowodw bezporednio albo porednio legalnych; zagadnienia prawa dowodowego w orzecznictwie Trybunau Strasburskiego (aktualnoci strasburskie); granice ewolucyjnej wykadni konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci. Na konferencji Izby Cywilnej zajto si natomiast zakresem kognicji sdu w postpowaniu wieczystoksigowym oraz wybranymi zagadnieniami powdztw przeciwegzekucyjnych. Na zaproszenie Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego przebywaa w Polsce z oficjaln wizyt delegacja Sdu Najwyszego Portugali, ktrej przewodniczy Prezes tego sdu. W programie wizyty odbyy si rozmowy w Sdzie Najwyszym, Trybunale Konstytucyjnym, Krajowej Radzie Sdownictwa i Naczelnym Sdzie Administracyjnym. Delegacja przebywaa rwnie w Krakowie, gdzie spotkaa si z sdziami Sdu Okrgowego. Zaproszona przez Prezesa Sdu Najwyszego Ukrainy delegacja Sdu Najwyszego RP udaa si w czerwcu 2011 r. na Ukrain, gdzie odbyy si rozmowy i podpisano Protok Intencyjny wsppracy wymiany informacji prawnej pomidzy Sdem Najwyszym Ukrainy i Sdem Najwyszym RP.

-9-

Po nawizaniu w ubiegym roku kontaktw z Sdem Najwyszym Uzbekistanu na zaproszenie Prezesa tamtejszego Sdu Najwyszego udaa si do tego pastwa delegacja polskiego Sdu Najwyszego, ktrej przewodniczy Pierwszy Prezes. Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego uczestniczy rwnie w Konferencji Prezesw Sdw Najwyszych Pastw Czonkowskich Unii Europejskiej odbywajcej si w Bugarii, a powiconej problematyce zarzdzania finansami Sdw Najwyszych. 3/ Podobnie, jak i w latach poprzednich, rwnie w 2011 r. sdziowie Sdu Najwyszego przejawiali szczegln aktywno naukow, komentatorsk, publicystycz i dydaktyczn, ktra znalaza wyraz w licznych i rnorodnych opracowaniach, w tym take w publikacjach naukowych. Wielu z nich prowadzio zajcia ze studentami oraz uczestniczyo w dziaalnoci szkoleniowej skierowanej do sdziw niszych instancji, ale take adwokatw, radcw prawnych i notariuszy. Niektrzy z sdziw aktywnie uczestniczyli w przygotowaniach aktw normatywnych, w pracach Krajowej Rady Sdownictwa, Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, Pastwowej Komisji Wyborczej. Podejmowali te prace redakcyjne w rnych czasopismach prawniczych, penili obowizki ekspertw na rzecz Parlamentu i Ministerstwa Sprawiedliwoci. Pozajudykacyjna aktywno sdziw w adnej mierze nie odbywaa si kosztem zasadniczych ich zada, zwizanych z dziaalnoci orzecznicz. 4/ Orzeczenia Sdu Najwyszego w szerokim zakresie byy publikowane w zbiorach urzdowych przygotowywanych przez kolegia redakcyjne poszczeglnych Izb oraz na stronie internetowej Sdu Najwyszego. Wydawano Biuletyn Sdu Najwyszego, Biuletyn SN Izba Cywilna, Biuletyn Prawa Karnego, Biuletyn Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych, Przegld Orzecznictwa Europejskiego dotyczcy spraw karnych oraz Informacj Europejsk. Po raz dziewity ukaza si Zbir Orzecze Sdu Najwyszego Sdu Dyscyplinarnego, a po raz smy Rocznik Orzecznictwa Sdu Najwyszego w sprawach karnych. Kontynuowano wydawanie przez Biuro Studiw i Analiz Sdu Najwyszego serii Studia i Analizy Sdu Najwyszego. Coraz szersza i stale doskonalona dziaalno publikacyjna oraz biece udzielanie przez Referat do spraw dostpu do informacji publicznej SN wszystkim zainteresowanym orzecze Sdu Najwyszego korzystnie wpyway na popularyzacj tego orzecznictwa. W roku sprawozdawczym na skutek rozpoznania 2411 wnioskw udostpniono ok. 15 000 rozstrzygni Sdu Najwyszego. 5/ Kolejn form aktywnoci publicznej Sdu Najwyszego jest dziaalno Rzecznika Prasowego prowadzona przy pomocy Zespou Prasowego. Najistotniejszym zadaniem Zespou Prasowego SN w roku 2011 byo udzielanie informacji na zapytania dziennikarzy, ktre najczciej dotyczyy orzecznictwa Sdu Najwyszego (zarwno konkretnych rozstrzygni, jak i kierunkw orzecznictwa), planowanych terminw rozpraw i posiedze, procedury postpowania przed Sdem Najwyszym oraz opinii Sdu Najwyszego do projektw ustaw. Informacje te przekazywane byy z urzdu przez zamieszczanie odpowiednich informacji na temat planowanych terminw i wydanych orzecze na stronie internetowej Sdu Najwyszego w

- 10 -

rubrykach Wane sprawy na wokandach oraz Najwaniejsze biece orzecznictwo, jak rwnie w odpowiedzi na indywidualne wnioski dziennikarzy. Rzecznik Prasowy i pracownicy Zespou Prasowego udzielali wywiadw i wypowiedzi dziennikarzom prasowym, rozgoniom radiowym i stacjom telewizyjnym w sprawach rozpoznawanych przez Sd Najwyszy, a take w przedmiocie procedur postpowania przed Sdem Najwyszym. Ponadto Zesp Prasowy poredniczy w kontaktach pomidzy przedstawicielami mediw z Pierwszym Prezesem Sdu Najwyszego, Prezesami Sdu Najwyszego oraz z sdziami Sdu Najwyszego aranujc wywiady. Priorytetowym zadaniem Rzecznika jest codzienne monitorowanie mediw, ktrego celem jest usystematyzowanie wszystkich materiaw dotyczcych Sdu Najwyszego, rozbienoci w orzecznictwie oraz krytyki, w szczeglnoci tej wymagajcej natychmiastowej reakcji w postaci wyjanienia lub domagania si sprostowania. W 2011 roku wystosowano 8 sprostowa (w 2010 r. 10 , w 2009 r. 11, w 2008 r. 17) nierzetelnych (nieprawdziwych i niecisych) informacji, zoono jedno owiadczenie Pierwszego Prezesa SN oraz jeden wniosek o zablokowanie dostpu do nieprawdziwych treci. Materiay krytyczne dotyczyy zazwyczaj orzecznictwa SN oraz strony internetowej SN.

- 11 -

3. Problemowa charakterystyka orzecznictwa w poszczeglnych Izbach Sdu Najwyszego

Izba Cywilna W 2011 r. Sd Najwyszy podj w Izbie Cywilnej 77 uchwa, w tym 1 uchwa w skadzie poczonych Izb z Izb Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych oraz 1 uchwa w penym skadzie Izby, a ponadto 10 uchwa w skadzie siedmiu sdziw, jednej z nich nadajc moc zasady prawnej. Znacznie wzrosa liczba uchwa w skadach powikszonych. Jest to zwizane z istotnym wzrostem wpywu zagadnie prawnych przedstawianych na podstawie art. 60 ustawy o Sdzie Najwyszym, przy jednoczesnej obnice wpywu zagadnie prawnych tzw. instancyjnych. Wpyw zagadnie prawnych naley ocenia jako wysoki, a na tle wpyww do innych Izb Sdu Najwyszego bardzo wysoki. Przyczyn powstawania zagadnie prawnych w sprawach cywilnych od wielu lat stanowi zy, a niekiedy krytyczny stan prawa pozytywnego (legislacji) oraz pojawianie si nowych unormowa, niemajcych jeszcze jurysdykcyjnych odniesie. Niewtpliwie jednym z istotnych powodw przedstawiania zagadnie prawnych do rozstrzygnicia przez Sd Najwyszy s take ograniczenia w dostpie do skargi kasacyjnej. Tematyka zagadnie prawnych rozstrzyganych przez Sd Najwyszy w Izbie Cywilnej jest bardzo urozmaicona; problemy dotycz rnych dziedzin, przy czym jeeli chodzi o liczby mniej wicej w rwnym stopniu odnosz si do prawa cywilnego materialnego oraz prawa cywilnego procesowego. W 2011 r. Sd Najwyszy w skadzie poczonych Izb Izby Cywilnej oraz Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych, podj uchwa rozstrzygajc zagadnienie, czy niepouczenie lub bdne pouczenie strony dziaajcej bez zawodowego penomocnika o dopuszczalnoci, terminie i sposobie wniesienia rodka zaskarenia w sprawie cywilnej powoduje, e termin do wniesienia tego rodka nie rozpoczyna biegu. Zagadnienie to doprowadzio do rozbienoci w orzecznictwie obu Izb Sdu Najwyszego, wywoujcych zdaniem Pierwszego Prezesa niepewno co do gwarantowanego konstytucyjnie prawa zaskarania orzecze. Sd Najwyszy w skadzie poczonych Izb uzna, e niepouczenie albo bdne pouczenie strony dziaajcej bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego o dopuszczalnoci, terminie i sposobie wniesienia rodka zaskarenia nie ma wpywu na rozpoczcie biegu terminu do wniesienia tego rodka. Stwierdzi, e w prawie procesowym terminy odgrywaj szczegln rol; wniesienie rodka zaskarenia w wyznaczonym ustawowo terminie stanowi jedno z istotnych wymaga, ktre musz by dochowane przez stron, aby czynno procesowa bya skuteczna. Podkreli, e wykadnia art. 167 k.p.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku, i wniesienie rodka zaskarenia po upywie ustawowego terminu powoduje bezskuteczno tej czynnoci; skutek ten nastpuje samoistnie, w sposb bezwzgldny, choby strona dokonaa czynnoci w wyniku nie-

- 12 -

pouczenia lub bdnego pouczenia przez sd. Przeciwko tym stwierdzeniom nie przemawia konieczno poszanowania praw strony zagwarantowanych konstytucyjnie, gdy ani niepouczenie, ani bdne pouczenie strony dziaajcej bez zawodowego penomocnika nie niwecz prawa strony do zaskarenia orzeczenia (art. 78 oraz art. 45 w zwizku z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP) oraz prawa do rzetelnej procedury (art. 45 w zwizku z art. 2 Konstytucji RP). Naprawieniu ewentualnych uchybie suy instytucja przywrcenia terminu, pozwalajca na wzruszenie skutkw upywu terminu (III CZP 38/11). Podjcie uchway przez peny skad Izby Cywilnej zostao zainicjowane wnioskiem Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego skierowanym na skad siedmiu sdziw, ktrego podoem byy istotne kontrowersje dotyczce czasowego zasigu zastosowania art. 160 k.p.a. po jego uchyleniu z dniem 1 wrzenia 2004 r. Pierwszy Prezes wskaza, e cz orzecznictwa wykadajc art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692), uchylajcej art. 160 k.p.a. opowiedziaa si za tez, e hipotez tego przepisu objte s wszystkie sytuacje, w ktrych ostateczna decyzja administracyjna dotknita wadami okrelonymi w art. 156 k.p.a. zostaa wydana przed dniem 1 wrzenia 2004 r. W innych orzeczeniach przyjmowano natomiast, e hipotez art. 5 s objte tylko te przypadki, w ktrych take ostateczna decyzja stwierdzajca niewano decyzji dotknitej wadami lub ostateczna decyzja nadzorcza zostaa wydana przed dniem 1 wrzenia 2004 r. Ponadto wnioskodawca wskaza na wystpujc w judykaturze rozbieno dotyczc moliwoci zasdzania na podstawie art. 160 1 k.p.a. odszkodowania obejmujcego korzyci utracone po dniu wejcia w ycie Konstytucji wskutek wydanej przed tym dniem ostatecznej wadliwej decyzji. Rozbieno ta wizaa si z wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego z dnia 23 wrzenia 2003 r., K 20/02, stwierdzajcym, e art. 160 1 k.p.a. oraz art. 260 1 Ordynacji podatkowej w czci ograniczajcej odszkodowanie za niezgodne z prawem dziaanie organu wadzy publicznej do rzeczywistej szkody, s niezgodne z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, przy czym orzeczenie to ma zastosowanie do szkd powstaych od dnia wejcia w ycie Konstytucji. Skad siedmiu sdziw Sdu Najwyszego rozpoznajcy wniosek Pierwszego Prezesa uzna, e waga przedstawionego zagadnienia, jego implikacje oraz zwizki z podjtymi ju wczeniej uchwaami skadw powikszonych, majcymi moc zasad prawnych, uzasadniaj przekazanie wniosku penemu skadowi caej Izby, ktry po przeprowadzeniu obszernego, wszechstronnego i wnikliwego wywodu prawnego, odwoujcego si do licznych racji i argumentw uchwali, e do roszcze o naprawienie szkody wyrzdzonej ostateczn decyzj administracyjn wydan przed dniem 1 wrzenia 2004 r., ktrej niewano lub wydanie z naruszeniem art. 156 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 1, 2, 3 i 6 k.p.a., a jeeli ostateczna wadliwa decyzja administracyjna zostaa wydana przed dniem wejcia w ycie Konstytucji, odszkodowanie przysugujce na podstawie art. 160 1 k.p.a. nie obejmuje korzyci utraconych wskutek jej wydania, choby ich utrata nastpia po wejciu w ycie Konstytucji (III CZP 112/10).

- 13 -

Wszystkie uchway podjte w 2011 r. przez Sd Najwyszy w skadzie siedmiu sdziw maj due znaczenie jurysdykcyjne i dotycz zagadnie, ktre naley zaliczy do istotnych take z punktu widzenia interesu publicznego oraz praktyki sdowej. Niektre z nich odegraj istotn rol w obrocie cywilnoprawnym, a wikszo bez wtpienia przyczyni si do ujednolicenia praktyki oraz wyeliminowania wystpujcych w judykaturze rozbienoci. Kilka uchwa pokazao dobitnie, co nie jest zjawiskiem nowym, e wspczesna legislacja wci dostarcza tworzywa niskiej jakoci, nieuporzdkowanego i nietrwaego. Na pierwszy plan ze wzgldu na rang problemu, znaczenie dla praktyki sdowej oraz kontekst konstytucyjny i europejski wysuwa si uchwaa III CZP 25/11, dotyczca cywilnoprawnych skutkw umieszczenia osoby pozbawionej wolnoci w celi o powierzchni przypadajcej na osadzonego mniejszej ni 3 m2. Rozstrzygajc wtpliwoci przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, skad siedmiu sdziw podkreli, e czowiek przez samo uwizienie nie traci podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucj i akty prawa midzynarodowego, a poszanowanie i ochrona jego godnoci jest obowizkiem wadzy publicznej, wypeniajcej zadania represyjne pastwa. Realizacja pozbawienia wolnoci wie si wic z ustaleniem poziomu, na ktrym warunki uwizienia s odpowiednie i nie naruszaj przyrodzonej i niezbywalnej godnoci czowieka; chodzi o to, by traktowanie osoby pozbawionej wolnoci nie byo poniajce i niehumanitarne, a ograniczenia i dolegliwoci, ktre musi ona znosi, nie przekraczay koniecznego rozmiaru wynikajcego z zada ochronnych i celu zastosowanego rodka oraz nie przewyszay ciaru nieuniknionego cierpienia, nieodcznie zwizanego z samym faktem uwizienia. W konsekwencji Sd Najwyszy po analizie orzecznictwa, z uwzgldnieniem wypowiedzi Trybunau Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunau Praw Czowieka stwierdzi, e umieszczenie osoby pozbawionej wolnoci w takiej celi moe stanowi wystarczajc przesank stwierdzenia naruszenia jej dbr osobistych. Zaznaczy jednak, e ocena da osadzonego wymaga w kadej konkretnej sprawie uwzgldnienia caoksztatu okolicznoci oraz e podstawow przesank przyznania zadouczynienia jest zgodnie z art. 448 k.c. doznanie krzywdy; jej ustalenie i ocena rozmiaru naley do sdu orzekajcego. Sd Najwyszy stwierdzi ponadto odwoujc si do art. 77 Konstytucji RP oraz wykadni art. 417 k.c. e odpowiedzialno Skarbu Pastwa ponoszona na podstawie art. 448 k.c. za krzywd wyrzdzon naruszeniem praw osadzonego, polegajcym na umieszczeniu w celi o powierzchni przypadajcej na osadzonego mniejszej ni 3 m2, nie zaley od winy. Bardzo istotn rol w obrocie cywilnoprawnym oraz w ksztatowaniu stosunkw w zakresie ubezpiecze komunikacyjnych odegra uchwaa III CZP 5/11, rozstrzygajca zagadnienie prawne przedstawione przez Rzecznika Ubezpieczonych, dotyczce mwic najoglniej zakresu odpowiedzialnoci ubezpieczyciela. Chodzio o odpowied na pytanie, czy odpowiedzialno ubezpieczyciela z tytuu umowy obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazdw mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesucego do prowadze-

- 14 -

nia dziaalnoci gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastpczego. Rzecznik Ubezpieczonych podnis, e ubezpieczyciele czsto odmawiaj spenienia wiadczenia odszkodowawczego z tytuu poniesionych kosztw najmu pojazdu zastpczego przez osoby fizyczne (konsumentw), ktre nie wykorzystyway swoich pojazdw do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, lecz do innych celw (dojazdu do pracy, odwoenia dzieci do szkoy lub do przedszkola, zakupw, wyjazdw urlopowych i rekreacyjnych itd.) albo uzaleniaj spenienie wiadczenia od istnienia dodatkowej przesanki w postaci niezbdnoci najmu, rozumianej jako dziaanie poszkodowanego zmierzajce do wyczenia innej szkody majtkowej lub jako niemono skorzystania ze rodkw komunikacji publicznej. W ten sposb dochodzi do zrnicowania sytuacji prawnej konsumentw i przedsibiorcw, poniewa w postpowaniu likwidacyjnym przedsibiorcy musz tylko wykaza istnienie adekwatnego zwizku przyczynowego pomidzy utrat moliwoci korzystania z uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu mechanicznego, ktry by wykorzystywany do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, a poniesionymi kosztami najmu pojazdu zastpczego. Sd Najwyszy udzieli na postawione pytanie odpowiedzi twierdzcej, podnoszc jednoczenie, e odpowiedzialno ubezpieczyciela z tytuu wydatkw na najem pojazdu zastpczego nie jest uzaleniona od niemonoci korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. W tej kwestii podkreli, e korzystanie przez poszkodowanego z wasnego pojazdu mechanicznego nie moe by odtworzone przez wykorzystanie rodkw komunikacji publicznej, s to bowiem odmienne sposoby korzystania z rzeczy. Samochd w sposb bardziej wszechstronny i funkcjonalny zaspokaja potrzeby yciowe waciciela, a korzystanie z niego stao si wspczenie standardem cywilizacyjnym i taka jego funkcja bdzie si umacnia. Omwiona uchwaa ma niewtpliwie due znaczenie dla konsumentw uytkownikw pojazdw mechanicznych ale stojce za ni argumenty mog take oddziaywa na wszystkie inne, poza ubezpieczeniowymi, stosunki obligacyjne; zaaprobowanie i uycie tych argumentw zaley teraz gwnie od praktyki sdw powszechnych. Due oddziaywanie spoeczne bdzie miaa take uchwaa III CZP 48/11, dotyczca odpowiedzialnoci gminy wobec waciciela lokalu za zaniechanie wskazania na wezwanie komornika tymczasowego pomieszczenia dla dunika, majcego obowizek opuszczenia, oprnienia i wydania tego lokalu (art. 1046 4 k.p.c.). Do wydania tej uchway doprowadziy niejednoznaczne, a w pewnych aspektach sprzeczne wypowiedzi Trybunau Konstytucyjnego, ujte w wyrokach z dnia 4 grudnia 2007 r., K 26/05, i z dnia 4 listopada 2010 r., K 19/06, oraz napr sdw powszechnych kierujcych do Sdu Najwyszego pytania tzw. instancyjne w sprawach wytaczanych przeciwko gminom przez wacicieli lokali dysponujcych niewykonywanymi tytuami eksmisyjnymi. W dotychczasowym orzecznictwie Sd Najwyszy dopuszcza odpowiedzialno gminy (uchway z dnia 21 stycznia 2011 r., III CZP 116/10 i III CZP 120/10), problem jednak wci budzi wtpliwoci, tote jedno z zagadnie przedsta-

- 15 -

wionych przez sd okrgowy skad zwyky Sdu Najwyszego przekaza do rozstrzygnicia skadowi powikszonemu. Dotychczasowe stanowisko Sdu Najwyszego zostao podtrzymane. Skad siedmiu sdziw uchwali, e gmina ponosi wobec waciciela lokalu mieszkalnego odpowiedzialno na podstawie art. 417 1 k.c. za szkod powsta w okresie obowizywania art. 1046 4 k.p.c. w brzmieniu nadanym ustaw z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) na skutek zaniechania wskazania, na wezwanie komornika, tymczasowego pomieszczenia dla dunika majcego obowizek opuszczenia, oprnienia i wydania tego lokalu. Uzasadnienie uchway jest bardzo obszerne i wszechstronne, naley wic wyowi z niego najistotniejsz tez, e wskazanie pomieszczenia tymczasowego dla dunika jest dziaaniem polegajcym na wykonywaniu wadzy publicznej, a zaniechanie tego obowizku stanowi zaniechanie obowizku polegajcego na wykonywaniu wadzy publicznej. Wypenia ono znamiona art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, gdy w ten sposb gmina przez sw bezczynno wpywa na sfer podmiotow nie tylko lokatorw, ale i wacicieli lokali, ktrzy nie mog odzyska nad nimi wadania. Sd Najwyszy podnis rwnie, e brak w systemie prawnym odpowiednika art. 18 ust. 5 z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorw, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) nie oznacza, i gmina nie ponosi wobec wierzyciela odpowiedzialnoci odszkodowawczej na zasadach oglnych; rdem potencjalnej szkody dla wierzyciela jest stan, w ktrym w postpowaniu egzekucyjnym prowadzonym w celu urzeczywistnienia przysugujcego mu prawa do sdu dochodzi do przewlekoci spowodowanej niewykonaniem przez gmin obowizku. Odpowiedzi naley uzna, e definitywn na pojawiajce si ostatnio wtpliwoci dotyczce przesanek zasiedzenia suebnoci gruntowych jest uchwaa III CZP 10/11. Po kilkudziesiciu latach jednolitej, uwierzytelnionej wieloma orzeczeniami sdw powszechnych oraz Sdu Najwyszego wykadni art. 292 k.c., pojawiy si zarwno w judykaturze, jak i w pimiennictwie pojedyncze gosy kwestionujce tez, e wykonanie trwaego i widocznego urzdzenia przez posiadacza suebnoci gruntowej jest konieczn przesank zasiedzenia przez niego tej suebnoci. Sd Najwyszy potwierdzi jednak dotychczasow praktyk, nie tylko odwoujc si do dyrektywy interpretacyjnej przepisw o zasiedzeniu, uwzgldniajcej aspekt konstytucyjnie gwarantowanej ochrony wasnoci, ale kadc take nacisk na stabilno i trwao wykadni. Stanowi ona warto sam w sobie, szczeglnie w prawie prywatnym, w ktrym immanentnie tkwi pierwiastek konserwatyzmu. Ponadto Sd Najwyszy zwrci uwag, e dotychczasowa, godna kontynuacji ze wzgldw czysto jurydycznych, interpretacja art. 292 k.c. zapobiega rozstrzygniciom nieakceptowanym spoecznie oraz sprzecznym z normami moralnymi w stosunkach prawnorzeczowych, a zwaszcza ssiedzkich. Bardzo istotne znaczenie dla praktyki sdowej, a take dla unormowania rozchwianych skutkami drugiej wojny wiatowej stosunkw wasnociowych w niektrych

- 16 -

regionach kraju, ma uchwaa III CZP 78/10. Sd Najwyszy dokona w niej oceny funkcji kuratora spadku, a w szczeglnoci jego legitymacji biernej w sprawach wytaczanych przez Skarb Pastwa, w ktrych dochodzi on ustalenia nabycia na podstawie dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majtkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.) wasnoci nieruchomoci wchodzcej w skad spadku objtego kuratel. Sd Najwyszy, rozwaajc wiele argumentw doktrynalnych i praktycznych, przypisa kuratorowi spadku funkcj tzw. zastpcy poredniego nieznanych spadkobiercw, co w konsekwencji doprowadzio do uznania jego legitymacji biernej w sporach o wasno przedmiotw spadkowych. Nie ulega wtpliwoci, e omawiana uchwaa usprawni przebieg postpowa zmierzajcych do uregulowania stanu wasnoci nieruchomoci nalecych do zmarych, ktrych spadkobiercy nie s znani, a spadek zosta poddany kurateli. W szczeglnoci uchwaa ta zwalnia strony i sd ze skazanych najczciej na niepowodzenie tamujcych postpowanie poszukiwa spadkobiercw aktualnych wacicieli nieruchomoci; obrona ich praw przed sdem naley do kuratora. Niemniejsze znaczenie praktyczne w zakresie regulacji stosunkw wasnociowych nieruchomoci przypisa trzeba uchwale III CZP 90/10, w ktrej Sd Najwyszy orzek, e rkojmia wiary publicznej ksig wieczystych chroni nabywc uytkowania wieczystego take w razie wadliwego wpisu w ksidze wieczystej Skarbu Pastwa lub jednostki samorzdu terytorialnego jako waciciela nieruchomoci. Waga tej uchway wyraa si take w tym, e w ostatnich latach wystpiy czste przypadki podwaania decyzji administracyjnych stwierdzajcych przejcie lub stanowicych podstaw nabycia wasnoci okrelonych nieruchomoci na rzecz Skarbu Pastwa, a w konsekwencji take na rzecz jednostek samorzdu terytorialnego w wyniku ich komunalizacji. W takiej sytuacji uytkownikowi wieczystemu pozostaje powoanie si na rkojmi wiary publicznej ksig wieczystych w celu ochrony nabytego od Skarbu Pastwa (jednostek samorzdu terytorialnego) prawa uytkowania wieczystego okrelonego gruntu. Uchwaa ma zatem zasadnicze znaczenie dla okrelenia sytuacji prawnej w sferze prawa rzeczowego i obligacyjnego, gwnie Skarbu Pastwa, jednostek samorzdu terytorialnego, uytkownikw wieczystych oraz wacicieli nieruchomoci gruntowej wadliwie przejtej przez Skarb Pastwa. Take uchwaa III CZP 135/10, dotyczy stosunkw wasnociowych, obrotu nieruchomociami oraz problematyki ksig wieczystych. Rozstrzygajc zagadnienie prawne przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, skad siedmiu sdziw orzek, e jeeli majtek wsplnikw spki cywilnej obejmuje nieruchomo albo prawo wieczystego uytkowania, do wykrelenia wpisu w ksidze wieczystej wsplnika wystpujcego ze spki wystarczy jego owiadczenie o wypowiedzeniu udziau w spce, zoone na pimie z podpisem notarialnie powiadczonym. Podejmujc t uchwa, Sd Najwyszy pooy szczeglny nacisk na argumenty dotyczce bezpieczestwa obrotu nieruchomociami, uzna jednak, e nie ma tu istotnych zagroe. Podkreli, e osoba trzecia nabywa wasno nieruchomoci, bdcej skadnikiem majtku wsplnego, na podstawie umowy z osobami uprawnionymi do reprezentowania spki niezalenie od tego, e w ksidze wieczystej figurowa jeszcze jako

- 17 -

wspwaciciel wsplnik, ktry wystpi ze spki, w zwizku z czym przesta ju by wspwacicielem. Nie ma przy tym zagroenia zwizanego z nabywaniem udziau od osoby nieuprawnionej (byego ju wspwaciciela), gdy rozporzdzanie udziaem w majtku wsplnikw spki jest ustawowo wyczone (art. 863 1 k.c.). Nie ma rwnie obaw o to, e dziaania wsplnika zaszkodz pozostaym wsplnikom lub nabywcom udziau. W uchwale III CZP 111/10, dokonano wykadni art. 83 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), budzcego bardzo powane wtpliwoci w praktyce w zwizku z niejasnoci ujtego w nim zwrotu o poddaniu uchway pod gosowanie walnego zgromadzenia spdzielni, podzielonego zgodnie z wymienionym przepisem na czci. Sd Najwyszy, potwierdzajc powszechn opini pimiennictwa o szczeglnie niskiej jakoci normatywnej wykadanego przepisu, uzna, e niezbdne jest nadanie mu takiego znaczenia, ktre stwarza szans moliwie sprawnego funkcjonowania ustanowionych przez ustawodawc tworw w postaci czci walnych zgromadze. W konsekwencji uchwali, e poddaniem uchway pod gosowanie wszystkich czci walnego zgromadzenia w rozumieniu wymienionego przepisu jest objcie jej projektu porzdkiem obrad walnego zgromadzenia. Takie stanowisko pozwala na przyjcie tezy, e przesanka uznania uchway za podjt, po poddaniu jej projektu pod gosowanie wszystkich czci walnego zgromadzenia, jest speniona take wwczas, gdy jej projekt objty zosta porzdkiem obrad walnego zgromadzenia. Innymi sowy, jeli sprawa podjcia uchway zostaa zamieszczona w porzdku obrad walnego zgromadzenia, czonkom wszystkich czci walnego zgromadzenia przedstawiono projekt uchway, a nastpnie z wasnego wyboru zdecydowali, e nie bd nad projektem danej uchway gosowali, to uchwaa zostaa poddana pod gosowanie wszystkich czci walnego zgromadzenia. O tym za, czy uchwa mona uwaa za podjt decyduje ostatecznie liczba gosw za, ktra powinna by oddana przez wikszo z oglnej liczby czonkw uczestniczcych w walnym zgromadzeniu. Uchwaa jest przykadem, jak wiele szkd i niepewnoci w stosunkach spoecznych stwarza prawo niskiej jakoci i jak wyrafinowanych zabiegw interpretacyjnych musi dokonywa sd, aby nada takiemu prawu sens oraz walor przydatnoci. Uchwaa III CZP 33/11, dotyczy umowy przeniesienia wasnoci rzeczy, wierzytelnoci lub innego prawa zawartej w celu zabezpieczenia wierzytelnoci (art. 84 ust. 2 Prawa upadociowego i naprawczego). W zwizku z pojawiajcymi si w judykaturze sprzecznociami Sd Najwyszy w pewnym stopniu zapobiegawczo, bo niejednolito judykatury bya ledwo zaznaczona jednym orzeczeniem stwierdzi, e umowa taka jest skuteczna wobec masy upadoci take wtedy, gdy uzyskaa dat pewn w sposb okrelony w art. 81 2 i 3 k.c. Wszystkie omwione uchway skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego dotycz szeroko rozumianego prawa cywilnego materialnego. Jedyn uchwa pozostajc w obszarze prawa cywilnego procesowego jest uchwaa III CZP 126/10; jej znaczenie jest bardzo doniose, rozstrzyga bowiem wtpliwoci dotyczce dopuszczalnoci skargi kasacyjnej w sprawach o uchylenie, ustalenie nieistnienia oraz stwierdzenie

- 18 -

niewanoci uchwa organw spdzielni. Mona przyj, e wywrze ona skutki take w zakresie dopuszczalnoci skargi kasacyjnej w sprawach dotyczcych uchwa organw spek handlowych. Sd Najwyszy stwierdzi, e w wietle art. 3981 1 w zwizku z art. 3982 1 k.p.c. w wymienionych sprawach skarga kasacyjna przysuguje bez wzgldu na warto przedmiotu zaskarenia tylko wtedy, gdy przedmiotem zaskaronej uchway s prawa lub obowizki o charakterze niemajtkowym. Tym samym Sd Najwyszy odrzuci lansowan niekiedy ide jednolitego, niemajtkowego charakteru uchwa organw spdzielni, a w zwizku z tym koncepcj zmierzajc do przyjcia, e skarga kasacyjna jest dopuszczalna we wszystkich sprawach dotyczcych uchwa spdzielni, bez wzgldu na ich przedmiot. Poowa uchwa podjtych przez Sd Najwyszy w skadach zwykych dotyczy zagadnie prawa materialnego. Jak co roku, obejmoway one szeroki zakres problemw, wrd ktrych trudno wyrni tematyk dominujc. Rnorodno przedmiotowa spraw toczcych si przed sdami powszechnymi, dotyczcych niemal wszystkich dziedzin prawa, powoduje, e przed Sd Najwyszy trafiaj zagadnienia o bardzo urozmaiconej tematyce i zrnicowanej doniosoci jurydycznej. Rny jest take stopie oddziaywania podejmowanych uchwa na orzecznictwo sdw w innych sprawach. W porwnaniu do lat ubiegych stosunkowo duo uchwa dotyczyo wykadni przepisw kodeksu cywilnego. Okazuje si, e kodeks ustawa zachowujca wszystkie walory dobrego prawa, obowizujca od prawie pwiecza, opatrzona bogat judykatur i pogbionymi wypowiedziami doktryny wci stwarza trudnoci interpretacyjne. Wynika to z faktu, e poszczeglne przepisy kodeksu s nowelizowane, dodaje si nowe, jak te zmieniaj si stosunki spoeczne i gospodarcze oraz kontekst konstytucyjny i normatywny. Oczywicie, wiele zagadnie powstaje rwnie przy stosowaniu ustaw szczeglnych, nowo uchwalanych, normujcych czsto w sposb niedoskonay lub szcztkowy, a niekiedy po prostu wadliwy rozmaite problemy prawa prywatnego. Ustawy te sprawiaj problemy judykacyjne take dlatego, e w praktyce sdw stanowi swoist nowo. Omwienie uchwa interpretujcych przepisy kodeksu cywilnego naley rozpocz od trzech uchwa dotyczcych przedawnienia roszcze. W uchwale III CZP 137/10, Sd Najwyszy musia rozstrzygn, czy czynno uprawnionego dokonana na podstawie art. 3 ust. 1 konwencji nowojorskiej o dochodzeniu roszcze alimentacyjnych za granic jest objta hipotez art. 123 1 pkt 1 k.c., a wic czy w wyniku jej dokonania dochodzi do przerwania biegu przedawnienia roszczenia. Przyjto, e zoenie przez uprawnionego wniosku do organu przesyajcego na podstawie powoanego przepisu, tj. w konkretnym, waciwym sdzie okrgowym, jest czynnoci, o ktrej mowa w art. 123 1 pkt 1 k.c. Sd Najwyszy podkreli, e okoliczno, i dziaanie sdu okrgowego, jako organu przesyajcego, sprowadza si do czynnoci techniczno-organizacyjnych, nie sprzeciwia si uznaniu, i uprawniony przedsiwzi przed tym sdem czynno zmierzajc bezporednio do uzyskania za granic zaspokojenia przysugujcego mu roszczenia alimentacyjnego. Za tak interpretacj przemawia take zasada ochrony dobra dziecka.

- 19 -

Przerwy przedawnienia dotyczy rwnie uchwaa, w ktrej Sd Najwyszy stwierdzi, e wniosek o nadanie klauzuli wykonalnoci tytuowi egzekucyjnemu obejmujcemu wierzytelno wobec dunika osobistego nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia przeciwko wacicielowi nieruchomoci, ktry nie bdc dunikiem osobistym ustanowi hipotek na zabezpieczenie tej wierzytelnoci. Sd Najwyszy podkreli, e czynno podjta przez wierzyciela bezporednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia powinna by skierowana przeciwko adresatowi roszczenia i tylko wwczas moe ona doprowadzi do skutku prawnego w postaci przerwania biegu przedawnienia tego roszczenia (art. 123 1 pkt 1 k.c.). Regua taka pozostaje aktualna take wtedy, gdy na zabezpieczenie wierzytelnoci wobec dunika osobistego ustanowiona zostaa hipoteka przez osob niebdc dunikiem osobistym i wierzyciel hipoteczny moe domaga si od tej osoby zapaty sumy pieninej (III CZP 8/11). Sd Najwyszy rozwaa take, czy roszczenie przedsibiorcy o zwrot nienalenie pobranej opaty z tytuu wydania karty pojazdu, uiszczonej w zwizku z rejestracj pojazdu sprowadzonego w ramach dziaalnoci gospodarczej z pastwa bdcego czonkiem Unii Europejskiej, jest roszczeniem zwizanym z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c. Podkreli, e nie wszystkie roszczenia dochodzone przez przedsibiorc s zwizane z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej, niektre bowiem dziaania podejmowane przez przedsibiorc maj zwizek tylko z prowadzeniem przedsibiorstwa, ale nie z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej. Nie pozostaj one w zwizku z prowadzon dziaalnoci gospodarcz; nie prowadz do wytwarzania dbr, nie s nakierowane na osignicie zysku ani nie stanowi skadnika obrotu gospodarczego. Nastpnie Sd Najwyszy podda ocenie obowizek przedsibiorcy sprowadzajcego celem dalszej odprzeday samochody z zagranicy uiszczenia opaty za wydanie kart pojazdu i uzna, e nie ma on adnego zwizku z dziaalnoci gospodarcz. Stwierdzi, e obowizek uiszczenia opaty powstaje w sprawie administracyjnej w zwizku z rejestracj pojazdu i jest czynnoci z dziedziny prawa publicznego. W tej sytuacji, cho roszczenia z tytuu bezpodstawnego wzbogacenia mog by kwalifikowane jako zwizane z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej, to jednak nie dotyczy do roszczenia z tytuu nienalenie pobranej opaty z tytuu wydania karty pojazdu. Nie wystpuj take adne argumenty za tym, aby omawiane roszczenie przedawniao si w okresie krtszym ni wszystkie inne roszczenia majtkowe (III CZP 67/11). Trzy uchway dotyczyy regulowanych przez kodeks cywilny zagadnie prawa rzeczowego, w tym dwie suebnoci przesyu, instytucji nowej, wprowadzonej do kodeksu w 2008 r., i w zwizku z tym pojawiajcej si w jurysdykcji czciej ni inne kwestie. Sd Najwyszy rozwaa, czy wniosek waciciela nieruchomoci o ustanowienie suebnoci przesyu za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 3051 2 k.c.) przerywa bieg terminu zasiedzenia tej nieruchomoci. Problem jest szczeglnie istotny, gdy celem suebnoci przesyu jest nie tylko zwikszenie uytecznoci przedsibiorstwa waciciela urzdze przesyowych, lecz przede wszystkim przyniesienie korzyci spo-

- 20 -

ecznych przez zapewnienie waciwego dziaania urzdze przesyowych niezbdnych do zaopatrzenia wielu odbiorcw w okrelone media. Uniemoliwia to wacicielowi nieruchomoci wystpowanie przeciwko posiadaczowi suebnoci z niektrymi daniami, skutecznymi przeciwko posiadaczowi samej nieruchomoci. Po analizie wszystkich wchodzcych w gr argumentw, wrd ktrych byy take argumenty wypywajce z wykadni art. 123 1 pkt 1 k.c., stwierdzi, e waciciel wystpujcy do sdu przeciwko posiadaczowi suebnoci przesyu na podstawie art. 3052 2 k.c. z daniem ustanowienia suebnoci przesyu za wynagrodzeniem manifestuje, e jest wacicielem nieruchomoci i korzysta ze swego prawa wasnoci, chcc uregulowa zgodnie ze swoj wol sposb korzystania z nieruchomoci przez posiadacza. W takiej sytuacji nie mona mwi o wacicielu, ktry nie interesuje si przedmiotem swojej wasnoci; przeciwnie demonstruje on, e jest wacicielem i zmierza do odzyskania peni praw wacicielskich, w tym prawa do decydowania o sposobie uregulowania stosunkw prawnorzeczowych na swojej nieruchomoci. W konsekwencji Sd Najwyszy uchwali, e jego wniosek o ustanowienie suebnoci przesyu za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 3051 2 k.c.) przerywa bieg terminu zasiedzenia tej suebnoci (III CZP 124/10). Z kolei w uchwale III CZP 43/11 przyj, e wacicielowi nieruchomoci nie przysuguje wobec nieuprawnionego posiadacza suebnoci przesyu roszczenie o naprawienie szkody z powodu obnienia jej wartoci, zwizanego z normalnym korzystaniem z nieruchomoci w zakresie odpowiadajcym treci takiej suebnoci (art. 225 w zw. z art. 230 k.c.). Stwierdzi, e uszczerbek waciciela zwizany z pogorszeniem nieruchomoci tylko w wyniku zbudowania na niej i eksploatacji urzdze elektroenergetycznych jest rekompensowany wynagrodzeniem za ustanowienie suebnoci, ktre powinno rwnoway wszelki uszczerbek zwizany z trwaym obcieniem nieruchomoci. Mona natomiast w ramach roszcze uzupeniajcych dochodzi roszcze odszkodowawczych z powodu pogorszenia rzeczy zwizanego z jej nieprawidowym wykorzystywaniem (np. powstaej na skutek wycieku, poaru, skaenia rodowiska itp.). Trzecia uchwaa dotyczca prawa rzeczowego (III CZP 60/11) przesdzia, e budynek wzniesiony przez dzierawc na gruncie oddanym w uytkowanie wieczyste stanowi wasno wieczystego uytkownika. Sd Najwyszy opowiedzia si za szerok interpretacj przewidzianego w art. 235 k.c. wyjtku od zasady superficies solo cedit. Uznanie, e budynki wzniesione przez takiego posiadacza staj si czci skadow gruntu i wasnoci jego waciciela, oznaczaoby, i posiadacz mgby da od uytkownika wieczystego jedynie przeniesienia uytkowania wieczystego gruntu bez przeniesienia wasnoci budynkw. W ten sposb dochodzioby do sytuacji, w ktrej uprawnienia do budynku byyby podzielone midzy uytkownika wieczystego gruntu (jego prawem byyby objte rwnie budynki, jako czci skadowe gruntu) i waciciela gruntu (jego prawo rozcigaoby si na budynek, jako cz skadow gruntu), a sytuacji takiej ustawodawca stara si zapobiec (art. 235 k.c. i art. 31 ustawy o gospodarce nieruchomociami).

- 21 -

Z uytkowaniem wieczystym wie si take uchwaa, w ktrej stwierdzono, e domniemanie zgodnoci prawa uytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym moe by obalone wycznie w sprawie o uzgodnienie treci ksigi wieczystej, wszcztym na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 124, poz. 1361). Stanowisko Sdu Najwyszego wypywa z tezy, e wpis uytkowania wieczystego do ksigi wieczystej ma charakter konstytutywny, inaczej ni wpis prawa wasnoci, ktre do jego nabycia takiego wpisu nie wymaga (III CZP 123/10). Take trzy uchway dotycz skargi pauliskiej; dowodz, cznie z innymi licznymi sprawami kasacyjnymi opartymi na tym roszczeniu, e actio Pauliana przeywa w praktyce sdowej swj rozkwit. Niewtpliwie jest to zwizane z oywieniem obrotu cywilnoprawnego oraz wystpujcymi na jego tle wypaczeniami, wymagajcymi zdecydowanych akcji obronnych wierzycieli. W uchwale III CZP 132/10, Sd Najwyszy przesdzi, e w sprawie o uznanie za bezskuteczn czynnoci prawnej dunika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, osoba trzecia, ktra wskutek tej czynnoci uzyskaa korzy majtkow, zachowuje legitymacj biern take wtedy, gdy przed dorczeniem pozwu rozporzdzia uzyskan korzyci na rzecz innej osoby. Podzieli stanowisko, goszone ju wczeniej w judykaturze, e do stosunku midzy wierzycielem a osob trzeci maj zastosowanie przepisy art. 405 i nast. k.c. Stanowisko to potwierdza istnienie legitymacji biernej osoby trzeciej take po rozporzdzeniu przez ni uzyskan korzyci na rzecz innej osoby i odnosi si to rwnie do sytuacji, w ktrej wierzyciel wystpujc o uznanie za bezskuteczn krzywdzcej go czynnoci prawnej dunika nie zgosi rwnoczenie dania zwrotu utraconej korzyci. Brak podstaw do odmowy wierzycielowi prawa do uzyskania wyroku stwierdzajcego stan jego pokrzywdzenia w sprawie, w ktrej korzysta z uatwie dowodowych w postaci domniema prawnych. Wyrok taki potwierdza spenienie przesanek skargi pauliaskiej i moe by wykorzystany w sprawie o wydanie korzyci utraconej przez osob trzeci w granicach, w jakich wierzyciel zaspokoiby si z rzeczy (art. 532 k.c.). W kolejnych dwch uchwaach III CZP 15/11 i III CZP 19/11, Sd Najwyszy zabra gos w sprawie moliwoci wytoczenia skargi pauliskiej przeciwko dunikowi jednemu z maonkw w odniesieniu do czynnoci prawnej dokonanej przez obu maonkw i dotyczcej ich majtku wsplnego w sytuacji, w ktrej maonek dunika nie wyrazi zgody na zacignicie zobowizania w myl art. 41 1 k.r.o. W obu uchwaach udzielono odpowiedzi twierdzcej, uwypuklajc ochronny cel skargi pauliskiej. Doniosy oddwik w praktyce obrotu cywilnoprawnego, a zapewne take w doktrynie naley wiza z uchwa III CZP 79/11, w ktrej Sd Najwyszy przesdzi jednoznacznie, e umowa darowizny nieruchomoci ukryta pod pozorn umow sprzeday tej nieruchomoci jest niewana. Uzasadnienie uchway zawiera bardzo interesujce rozwaania oraz wnioski wysnute z kilku metod wykadni art. 83 1 k.c. Spord nich naley przede wszystkim uwypukli tez, e nie ma podstaw do utrzymywania wanoci czynnoci z ukrytym owiadczeniem woli, jeeli czynno prawna pozorna zostaa dokonana w formie szczeglnej przewidzianej dla czynnoci ukrytej;

- 22 -

zgoda na uznanie takiego skutku byaby aprobat dla obchodzenia przepisw o skutkach zastrzeenia formy ad solemnitatem. Zdaniem Sdu Najwyszego, utrzymywanie wanoci czynnoci prawnych ukrytych, dla ktrych dokonania nie zachowano przewidzianej formy ad solemnitatem, byoby niedopuszczalnym poszerzeniem katalogu czynnoci mieszczcych si w art. 83 1, bdcym normowaniem wyjtkowym. Za podjt uchwa przemawiaj take wzgldy funkcjonalne. Sd Najwyszy stanowczo zaakcentowa, e wykadnia przepisu o pozornoci jako wadzie owiadczenia woli nie moe zmierza do zachcania do dokonywania czynnoci prawnych pozornych. Chocia wola ukrycia konkretnej czynnoci prawnej przez dokonanie innej czynnoci zostaa przez ustawodawc wyjtkowo uznana za skuteczn, to naley mie na wzgldzie, e czsto w praktyce suy do celw niegodziwych, np. do zawierania pozornych umw sprzeday majcych na celu uniknicie obowizku podatkowego, do prania brudnych pienidzy albo korzystania z rkojmi wiary publicznej ksig wieczystych. Z tego wzgldu wykadnia nie moe poszerza katalogu przypadkw, w ktrych czynno prawna ukryta jest wana. Duym echem w praktyce i doktrynie odbije si zapewne take uchwaa III CZP 32/11, w ktrej Sd Najwyszy potwierdzajc stanowisko zajte ju w uchwale III CZP 76/10 orzek, e moliwe jest przyznanie najbliszemu czonkowi rodziny zmarego zadouczynienia pieninego za doznan krzywd na podstawie art. 448 w zwizku z art. 24 1 k.c. take wtedy, gdy mier osoby bliskiej wskutek uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia nastpia przed dniem 3 sierpnia 2008 r., tj. przed dniem, w ktrym wesza w ycie zmiana art. 446 k.c., polegajca na dodaniu do niego 4. Sd Najwyszy uzna, e wskazana nowelizacja niewiele zmienia w moliwoci dochodzenia roszcze przez najbliszych czonkw rodziny zmarego; obecnie jest to tylko uatwione ze wzgldu na uproszczenia dowodowe zawarte w art. 446 4 k.c., a poprzednio podstaw roszcze stanowi art. 448 k.c. Komentowana bdzie take uchwaa, w ktrej Sd Najwyszy odpowiedzia na pytanie, czy sprawca wypadku komunikacyjnego, na ktrego w sprawie karnej naoono obowizek naprawienia szkody na podstawie art. 46 1 w zw. z art. 39 pkt 5 k.k., moe domaga si od ubezpieczyciela, z ktrym czy go umowa ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazdw mechanicznych za szkody powstae w zwizku z ruchem tych pojazdw, zwrotu zapaconego na rzecz pokrzywdzonego wiadczenia. Sd Najwyszy podda analizie rodek orzekany w postpowaniu karnym, polegajcy na naoeniu obowizku naprawienia szkody, i przyj, e brak podstaw do uznania go za rodek wycznie penalny lub resocjalizacyjny; peni on take istotn funkcj kompensacyjn. Stwierdzi rwnie, e przepisy normujce ubezpieczenia komunikacyjne oraz odpowiedzialno ubezpieczyciela wobec poszkodowanego nie wyczaj tej odpowiedzialnoci w sytuacji, w ktrej obowizek naprawienia szkody zosta naoony w postpowaniu karnym jako rodek karny. Zdaniem Sdu Najwyszego, nie ma znaczenia, czy sprawca speni wiadczenie nalene poszkodowanemu dobrowolnie, czy te zosta do tego zmuszony wyrokiem karnym, zatem na postawione na wstpie pytanie udzieli odpowiedzi twierdzcej (III CZP 31/11).

- 23 -

W judykaturze przyjmuje si, e postanowienia wzorca umowy sprzeczne z bezwzgldnie obowizujcym przepisem prawa s niewane. Powsta w zwizku z tym problem, czy w takiej sytuacji wyczone jest uznanie takiego postanowienia za niedozwolone w rozumieniu art. 3851 1 k.c. Problem ten zosta wyjaniony w uchwale, w ktrej przyjto, e postanowienie wzorca umowy, sprzeczne z bezwzgldnie obowizujcym przepisem ustawy, nie moe by uznane za niedozwolone postanowienie umowne. Sd Najwyszy stwierdzi, e postanowienie wzorca sprzeczne z ustaw nie wywiera jakiegokolwiek skutku prawnego, nie moe zatem take ksztatowa praw i obowizkw konsumenta; nie moe narusza tym bardziej raco jego interesw ani jako niewane i bezskuteczne pozostawa w sprzecznoci z dobrymi obyczajami (III CZP 119/10). Na pograniczu prawa zobowiza oraz prawa rodzinnego lokuje si uchwaa III CZP 134/10, dotyczca kwestii, czy wierzytelno o zapat wiadcze alimentacyjnych moe by przedmiotem przelewu. Problem powsta w zwizku z tym, e na rynku wci wzrasta obrt wierzytelnociami, wrd ktrych pojawiaj si wierzytelnoci nietypowe, niewystpujce dotychczas w tym obrocie, a take w zwizku z tym, e w pimiennictwie prawniczym coraz czciej goszone s pogldy liberalizujce wymagania rynku, kadce nacisk gwnie na aspekty ekonomiczne. W zwizku z tym proponuje si, aby przedmiotem obrotu mogy by take wierzytelnoci z tytuu zalegych, wymagalnych, zasdzonych wyrokiem rat alimentacyjnych. Sd Najwyszy po dokonaniu wnikliwej oceny istoty obowizku alimentacyjnego, majcego nie tylko wymiar ekonomiczny, ale take rwnie wany moralny i spoeczny, oraz po analizie instytucji przelewu i dotyczcych go ogranicze, zaj stanowisko konserwatywne i uzna przelew wierzytelnoci z tytuu alimentw za niedopuszczalny. Zwrci ponadto uwag na niebezpieczestwo dezintegracji spjnego systemu regulacji alimentacyjnych, mogcej prowadzi do wielu trudnych do przewidzenia konsekwencji spoecznych i prawnych, a w efekcie do naruszenia praw osb uprawnionych do alimentacji, w tym w szczeglnoci osb maoletnich, do ktrych kierowana jest pomoc z funduszu alimentacyjnego, przy stosunkowo niewielkiej jak mona przewidywa rzeczywistej moliwoci zaspokojenia ich interesw w drodze signicia do mechanizmw rynkowych, niedajcych uprawnionym adnych przywilejw w stosunku do innych uczestnikw obrotu (III CZP 134/10). Uchwaa III CZP 49/11, dotyczy prawa spadkowego, a cilej art. 932 k.c. po jego nowelizacji dokonanej w 2009 r., w wyniku ktrej dodano do wymienionego artykuu 4, przewidujcy, e jeeli jeden z rodzicw nie doy otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypada, przypada rodzestwu spadkodawcy w czciach rwnych. Takie ujcie wskazuje na powizanie uprawnienia rodzestwa do dziedziczenia udziau zmarego rodzica (rodzicw) spadkodawcy z pokrewiestwem ze spadkodawc, a nie z pokrewiestwem z tym rodzicem spadkodawcy, ktrego udzia podlega dziedziczeniu. Rodzestwo ma wic wasny tytu do dziedziczenia udziau spadkowego zwolnionego przez zmarego rodzica spadkodawcy i nie przejmuje jego udziau jako jego zstpny. W konsekwencji Sd Najwyszy przyj, e jeeli jeden z rodzicw spadkodawcy nie doy otwarcia spadku, udzia spadkowy, ktry by mu przypa-

- 24 -

da, dziedziczy, na podstawie art. 932 4 k.c., w czciach rwnych rodzestwo rodzone i przyrodnie spadkodawcy. Dwie wane uchway dotycz skutkw reformy rolnej. Te problemy nieustannie nurtuj orzecznictwo sdowe, zwaszcza e niektre werdykty Trybunau Konstytucyjnego wprowadzaj w tej tematyce sporo niejasnoci i wtpliwoci. Chodzi tu gwnie o postanowienie Trybunau z dnia 1 marca 2010 r., P 107/08, w ktrym stwierdzono, e 5 rozporzdzenia z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 wrzenia 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51) nie ma mocy obowizujcej, w zwizku z czym nie moe stanowi szczegowej regulacji, o jakiej mowa w art. 2 3 k.p.c., na podstawie ktrej orzekanie w przedmiocie podpadania nieruchomoci pod dziaanie dekretu o reformie rolnej mogoby zosta przekazane organom administracji publicznej. W ocenie Trybunau, moc obowizujca 5 rozporzdzenia wyczerpaa si z chwil zakoczenia dziaa zwizanych z przeprowadzaniem reformy rolnej. W uchwale III CZP 121/10, Sd Najwyszy podzielajc stanowisko Naczelnego Sdu Administracyjnego wyraone w uchwale skadu siedmiu sdziw z dnia 10 stycznia 2011 r., I OPS 3/10, zasadnie kwestionujcej pogld Trybunau Konstytucyjnego przyj, e prawo wasnoci nieruchomoci ziemskich, wymienionych w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, przeszo na Skarb Pastwa z mocy prawa z dniem wejcia w ycie tego dekretu. Sd Najwyszy stwierdzi, e decyzja administracyjna, przewidziana w 5 rozporzdzenia z 1945 r., miaa charakter deklaratywny, a jej wydanie nie byo w kadym wypadku konieczne. W tym samym duchu wypowiedzia si w uchwale III CZP 21/11, orzekajc, e w przedmiocie objcia danej nieruchomoci przepisem art. 2 ust. 1 lit e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 wrzenia 1944 r. orzeka organ administracyjny na podstawie 5 rozporzdzenia z dnia 1 marca 1945 r. Kilka uchwa podjtych w 2011 roku dotyczyo problematyki spek. Spord nich naley wymieni uchwa III CZP 129/10, w ktrej po raz kolejny podjta zostaa problematyka normowana przez art. 299 k.s.h., tym razem jako pokosie uchway skadu siedmiu sdziw III CZP 72/08, stwierdzajcej, e przewidziana w wymienionym przepisie odpowiedzialno czonka zarzdu spki jest odpowiedzialnoci odszkodowawcz o charakterze deliktowym. Kontynuujc kierunek judykatury umocniony t uchwa, Sd Najwyszy stwierdzi, e czonek zarzdu spki z ograniczon odpowiedzialnoci, pozwany na podstawie art. 299 1 k.s.h., moe broni si zarzutem, e objta tytuem wykonawczym wierzytelno ulega umorzeniu na skutek potrcenia z wierzytelnoci powoda, dokonanego po powstaniu tego tytuu. W przeciwnym wypadku, gdyby si okazao, e dochodzona od czonka zarzdu wierzytelno zostaa umorzona, pod znakiem zapytania mogaby stan kwestia, czy wierzyciel w ogle ponis jak szkod. Dwie uchway dotycz problematyki walnych zgromadze spek akcyjnych. Sd Najwyszy przyj, e akcjonariuszem bezzasadnie niedopuszczonym do udziau w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (art. 422 2 pkt 3 k.s.h.) moe by

- 25 -

take akcjonariusz, ktrego penomocnikowi uniemoliwiono wykonanie waciwego umocowania do udziau w zgromadzeniu. Zaakcentowa w uzasadnieniu, e szeroko ujte w wymienionym przepisie oglne sformuowanie okrelajce akcjonariusza bezzasadnie niedopuszczonego do udziau w walnym zgromadzeniu nakazuje ocen kadego konkretnego przypadku przez sd, indywidualnie, w rozstrzyganej sprawie. Przykadem takiej oceny jest take przytoczona uchwaa, w ktrej Sd Najwyszy skupi uwag na wykadni zwrotu bezzasadny, stawiajc go w opozycji do sformuowania bezprawny, i wycigajc z tego stosowne wnioski (III CZP 68/11). Uchwaa III CZP 64/11, dotyczca zaskarania uchwa organw spki handlowej, jest na styku z przepisami normujcymi postpowanie egzekucyjne, przesdza bowiem, e wierzyciel akcjonariusza spki akcyjnej ma legitymacj do zaskarenia uchway walnego zgromadzenia akcjonariuszy zagraajcej moliwoci zaspokojenia z zajtych w toku egzekucji akcji (art. 9102 1 k.p.c.) take wtedy, gdy ustanowiono zarzdc na podstawie art. 9102 2 k.p.c., przy czym do wierzyciela i zarzdcy ma zastosowanie art. 425 13 k.s.h. Mwic najoglniej stanowi kontynuacj stanowiska, zajmowanego dotychczas przez Sd Najwyszy w przedmiocie wykonywania praw korporacyjnych, unormowanego w art. 9102 k.p.c. Uchwaa III CZP 130/10, dotyczy spki cywilnej. Wynika z niej, e wsplnik takiej spki nie jest legitymowany do dochodzenia wierzytelnoci wchodzcej w skad majtku wsplnego wsplnikw. Chodzi o niemono samodzielnego wystpowania w charakterze powoda w sprawie wierzytelnoci spkowej; w takiej sprawie konieczny jest udzia w charakterze powodw wszystkich wsplnikw (art. 72 2 k.p.c.). Obok wspomnianej ju uchway dotyczcej moliwoci przelewu wierzytelnoci wynikajcej z obowizku alimentacyjnego, w dorobku Izby Cywilnej w 2011 r. znajduje si jeszcze jedna uchwaa zawierajca wykadni prawa rodzinnego. Sd Najwyszy stwierdzi w niej, e z chwil uprawomocnienia si wyroku orzekajcego rozwd obowizek maonkw przyczyniania si do zaspokajania potrzeb rodziny przewidziany w art. 27 k.r.o. wygasa. Zwrci uwag, e pomidzy obowizkiem ustanowionym w wymienionym przepisie a obowizkiem alimentacyjnym (art. 128 i nast. oraz art. 60 k.r.o.) istnieje wprawdzie pewne podobiestwo, jednak o tosamoci tych obowizkw nie moe by mowy. Po orzeczeniu rozwodu nie dochodzi zatem na zasadach okrelonych w art. 60 k.r.o. do kontynuacji obowizku wynikajcego z art. 27 k.r.o. Mona co najwyej mwi o powizaniach faktycznych oraz o pewnej cigoci w tym znaczeniu, e zawarcie i funkcjonowanie zwizku maeskiego jest konieczn przesank dochodzenia roszczenia alimentacyjnego przewidzianego w art. 60 k.r.o., gdy przewidziany w tym przepisie status rozwiedzionego maonka wymaga uprzedniego pozostawania w zwizku maeskim (III CZP 39/11). Koczc przegld uchwa dotyczcych prawa materialnego naley jeszcze wskaza na uchwa III CZP 61/11, w ktrej Sd Najwyszy orzek, e na podstawie art. 105 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) w zwizku z art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 5 tej ustawy, na producentach, importerach kserokopiarek, skanerw i innych podobnych urzdze reprograficznych, umoliwiajcych pozyskiwanie kopii ca-

- 26 -

oci lub czci egzemplarza opublikowanego utworu, ciy obowizek udzielenia waciwej organizacji zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi informacji oraz udostpniania dokumentw, dotyczcych wszystkich umw sprzeday tych urzdze. Sd Najwyszy podkreli, e prawo autorskie powinno przede wszystkim chroni prawa autorw, twrcw oraz wykonawcw i w tym kierunku powinna zmierza wykadnia ustawy. Przez ustalenie, e pobieranie opat reprograficznych dotyczy tylko producentw i importerw, zrealizowane zostaj cele prawa autorskiego; ustalenie to prowadzi take do odpowiedzi na pytanie, kogo obcia obowizek informacyjny przewidziany w art. 105 ust. 2 prawa autorskiego (III CZP 61/11). W dorobku Izby Cywilnej dotyczcym prawa procesowego w 2011 r. nie da si uwypukli tematyki dominujcej. Naley odnotowa wyrane zmniejszenie si wpywu przewaajcych w ostatnich latach zagadnie z dziedziny postpowania egzekucyjnego. Do rzadkoci nale take, liczne jeszcze niedawno, zagadnienia dotyczce kosztw sdowych. Oznacza to, e wszystkie problemy z tego zakresu albo co najmniej znaczna ich wikszo zostaa ju przez Sd Najwyszy objaniona. Pojawiy si za to, co naturalne, pytania dotyczce postpowania z elementem elektronicznym. Dwie uchway dotycz drogi sdowej; w obu orzeczono wyczenie drogi przed sdem powszechnym na rzecz waciwoci sdownictwa administracyjnego. Sd Najwyszy orzek, e niedopuszczalna jest droga sdowa w sprawie, w ktrej powiat dochodzi zwrotu od Skarbu Pastwa kwot stanowicych jego dochd na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.), niepotrconych i przekazanych Skarbowi Pastwa. Sd Najwyszy mia tu na wzgldzie charakter stosunku prawnego czcego powiat i Skarb Pastwa, a take szczegln norm kompetencyjn zawart w art. 67 ustawy o finansach publicznych, przesdzajc waciwo organu administracyjnego i sdu administracyjnego do orzekania w sprawie, w ktrej powiat domaga si ochrony prawnej (III CZP 35/11). Z kolei w uchwale III CZP 42/11, w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomoci ujawnionego w ksidze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym gdy brak decyzji wojewody wydanej na podstawie art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 19 padziernika 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomociami rolnymi Skarbu Pastwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700) wyczona jest moliwo ustalania przez sd przejcia z mocy prawa na rzecz gminy wasnoci nieruchomoci rolnej na podstawie art. 13 ust. 2 tej ustawy. Uchwaa kontynuuje ustalony ju nurt judykatury dotyczcy znaczenia wymienionej decyzji wojewody. Spord uchwa dotyczcych rodkw odwoawczych wyrni naley uchwa bdc kolejnym orzeczeniem ilustrujcym powane komplikacje zwizane z uchyleniem art. 939 3 k.p.c., ktry na podstawie art. 615 k.p.c. mia zastosowanie do wyznaczenia zarzdcy oraz sprawowania zarzdu rzecz wspln. W czasie obowizywania tego przepisu na postanowienie sdu w tym przedmiocie przysugiwao zaalenie, bo wynikao to w sposb oczywisty z art. 939 3 k.p.c. Po jego uchyleniu sd musi samodzielnie ocenia, czy konkretne orzeczenie dotyczce zarzdu lub zarzdcy ma charakter orzeczenia co do istoty sprawy i diagnozowa, czy i jaki rodek odwo-

- 27 -

awczy przysuguje. Oczywicie taki stan normatywny, uzaleniajcy przysugiwanie rodka odwoawczego od dokonywanej ad casu oceny, jest wadliwy i wymaga zmiany. W omawianej sprawie Sd Najwyszy uzna, e postanowienie w przedmiocie przyznania wynagrodzenia zarzdcy jest orzeczeniem co do istoty sprawy, przysuguje zatem od niego apelacja. Nie ulega wtpliwoci, e to stanowisko zostao w pewnym sensie wymuszone wadliwym stanem normatywnym, nieprzyznanie bowiem temu orzeczeniu statusu orzeczenia in merito pozostawiaoby je w ogle poza zakresem jakichkolwiek rodkw odwoawczych, co jest nie do przyjcia (III CZP 140/10). Sd Najwyszy zajmowa si take kwesti dopuszczalnoci zaalenia na postanowienie sdu pierwszej instancji, rozstrzygajce o ponoszonych przez Skarb Pastwa kosztach nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu. Po raz kolejny kierujc si wzgldami konstytucyjnymi oraz pryncypiami rzetelnego procesu zmuszony by sign, przy ocenie dopuszczalnoci rodka odwoawczego, do analogii z ustawy, co generalnie w dziedzinie zaskarania orzecze nie jest zabiegiem podanym; przepisy w tym zakresie powinny by jednoznaczne, wyczerpujce i wolne od luk. W konsekwencji Sd Najwyszy stwierdziwszy istnienie luki tetycznej uchwali, e per analogiam do art. 394 1 pkt 9 k.p.c. penomocnikowi ustanowionemu przez sd przysuguje zaalenie na postanowienie sdu pierwszej instancji rozstrzygajce o ponoszonych przez Skarb Pastwa kosztach nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu (III CZP 14/11). Kolejna uchwaa dotyczy zaalenia na postanowienie sdu powszechnego sdu pierwszej instancji oddalajce wniosek o wyczenie arbitra w postpowaniu polubownym. Sd Najwyszy orzek, e zaalenie w takim wypadku przysuguje, stwierdzajc w konkluzji po przeprowadzeniu obszernego, analitycznego wywodu e regua odpowiedniego stosowania przepisw kodeksu postpowania cywilnego ustanowiona w art. 13 2 jest na tyle elastyczna, i pozwala na odniesienie art. 394 1 pkt 10 do postanowienia oddalajcego wniosek o wyczenie arbitra. Jednoczenie Sd Najwyszy zapewni, e wpadkowe postpowanie zaaleniowe przed sdem powszechnym, dotyczce wyczenia arbitra, nie zakci postpowania przed sdem polubownym i nie wpynie na jego przewleko (III CZP 41/11). Postpowania przed sdem polubownym, a cilej zapisu na sd polubowny dotyczy uchwaa, ktra rozstrzyga bardzo istotn, z punktu widzenia praktycznego i jurydycznego, kwesti zwizania zapisem osb niebiorcych w nim udziau, a w szczeglnoci dunikw solidarnych. Sd Najwyszy, po analitycznym wyeksponowaniu aspektw tego zwizania nie wykraczajc poza okolicznoci sprawy, w ktrej przedstawiono zagadnienie prawne orzek, e dunik solidarny nie jest zwizany zapisem na sd polubowny zawartym przez innego dunika solidarnego. Zwizanie to nie dotyczy take wsplnika spki jawnej w odniesieniu do zapisu na sd polubowny zawartego przez spk, natomiast obejmuje nabywc przedsibiorstwa (art. 554 k.c.), jeeli zapis zosta zawarty przed zbyciem przedsibiorstwa przez zbywc z jego wierzycielem i obejmuje spory dotyczce zobowiza zwizanych z prowadzeniem tego przedsibiorstwa. Uchwaa bdzie miaa istotne znaczenie, tocz si bowiem przed

- 28 -

sdami powszechnymi liczne sprawy, w ktrych powstaj podobne problemy (III CZP 36/11). Dwie uchway dotycz skadu sdu. Sd Najwyszy wyjani, e sprawa o zmian zawartego w wyroku orzekajcym rozwd rozstrzygnicia o miejscu pobytu dziecka podlega rozpoznaniu przez sd w skadzie jednego sdziego. Wyoy art. 509 k.p.c., konkludujc, e sprawa dotyczca rozstrzygnicia o miejscu pobytu dziecka zwaszcza po zmianach kodeksu rodzinnego i opiekuczego z 2008 r. dotyczcych kontaktw z dzieckiem nie jest spraw o ograniczenie wadzy rodzicielskiej, zatem sd pierwszej instancji orzeka w niej w skadzie jednego sdziego. Zdaniem Sdu Najwyszego, rozwizanie to odpowiada take argumentom ustrojowym, gdy ustawodawca ustanawiajc odstpstwa od zasady jednoosobowego skadu sdu mia na wzgldzie sprawy o szczeglnym znaczeniu spoecznym, a sprawa o ustalenie miejsca pobytu dziecka takiego szczeglnego znaczenia nie ma (III CZP 20/11). W uchwale III CZP 138/10, stwierdzono, e o odrzuceniu ponownego wniosku o wyczenie sdziego, opartego na tych samych okolicznociach (art. 531 k.p.c.) orzeka sd w skadzie trzech sdziw zawodowych, bez udziau sdziego, ktrego wniosek dotyczy. Uzasadnienie uchway stanowi ilustracj zmaga ustawodawcy po nieco pochopnym wyeliminowaniu przez Trybuna Konstytucyjny przepisu art. 53 k.p.c., od wielu lat skutecznie speniajcego w praktyce sw zapobiegawcz funkcj w sposb nieograniczajcy prawa do sdu. Zamiar wprowadzenia przepisu powcigajcego strony przed skadaniem bezzasadnych, obliczonych na przewlekanie postpowania lub wymierzonych w godno sdziego wnioskw o wyczenie nie powid si i wci wymaga skutecznej realizacji. Brak profesjonalizmu prawodawcy oraz niedostatek procesowej wyobrani obnaa rwnie uchwaa III CZP 28/11, bdca pierwsz wypowiedzi Sdu Najwyszego dotyczc postpowania grupowego. Sd Najwyszy orzek, e obowizkowe zastpstwo powoda przez adwokata lub radc prawnego, przewidziane w art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszcze w postpowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7, poz. 44), dotyczy take powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentw, bdcego reprezentantem grupy, w zwizku z czym pozew wniesiony bez zachowania obowizkowego zastpstwa powoda przez adwokata lub radc prawnego podlega zwrotowi bez wzywania do usunicia brakw. Sd Najwyszy stwierdzi, e ze zrozumiaych wzgldw przepisy ustawy o dochodzeniu roszcze w postpowaniu grupowym nie reguluj w sposb wyczerpujcy wszystkich sytuacji procesowych, jakie mog wystpi w jego toku. Wynika to z faktu, e postpowanie to jest rodzajem postpowania cywilnego, w zwizku z czym w razie potrzeby moliwe jest signicie do przepisw kodeksu postpowania cywilnego, stanowicego w obowizujcym porzdku prawnym podstawow ustaw procesow. W praktyce legislacyjnej wykorzystuje si w takich sytuacjach odesanie do odpowiedniego stosowania przepisw kodeksu, a wyjtkowo w razie braku takiego odesania organy stosujce prawo odwouj si zazwyczaj do analogiae legis. Tymczasem ustawodawca nakaza stosowanie przepisw kodeksu wprost, bezporednio, w czasie prac nad projektem wiadomie

- 29 -

wykrelajc z niego w przepisie odsyajcym wyraz odpowiednio. Z przebiegu dyskusji parlamentarnej wynika, e posowie komisji sejmowej uznali, i zastrzeganie odpowiedniego stosowania przepisw kodeksu jest bezzasadne, moliwe bowiem i podane jest ich stosowanie w niezmienionym ksztacie. Zdaniem Sdu Najwyszego nie ulega wtpliwoci, e dyskusja podczas obrad komisji wykazaa niezrozumienie istoty odpowiedniego stosowania prawa i oczywistej potrzeby, a nawet niezbdnoci uycia tej formuy w ustawie o dochodzeniu roszcze w postpowaniu grupowym. W konsekwencji Sd Najwyszy, zapobiegajc odjciu ustawie jej funkcjonalnoci oraz wychodzc z zaoenia, e podstawowym zadaniem sdu jest nadawanie sensu stosowanemu prawu, zmniejszy nacisk na wykadni jzykow i skupi si na innych metodach interpretacji. Uchwaa III CZP 70/11, dotyczy penomocnictwa procesowego. Przyjto w niej, e sposb sporzdzania przez radc prawnego powiadcze odpisw dokumentw za zgodno z okazanym oryginaem, okrelony w art. 6 ust. 3 zd. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.), ma zastosowanie rwnie do uwierzytelniania odpisu penomocnictwa (art. 89 1 k.p.c.). Uchwaa ma due znaczenie praktyczne, a jej wymowa oznacza, e znajdzie zastosowanie take do uwierzytelniania odpisw penomocnictwa przez innych ni radcy prawni penomocnikw zawodowych. Kilka uchwa dotyczy postpowa odrbnych. Sd Najwyszy zajmowa si pozycj procesow spdzielczych kas oszczdnociowo-kredytowych w postpowaniu w sprawach gospodarczych. Uchwali, e kasy te s przedsibiorcami w rozumieniu art. 4792 1 k.p.c., czemu nie zaprzecza deklaracja zawarta w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spdzielczych kasach oszczdnociowo-kredytowych, e kasy prowadz dziaalno niezarobkow. Deklaracja ta stanowi gwarancj ochrony interesw czonkw kas oraz zachowania ich spdzielczego charakteru, nie moe zatem stanowi argumentu na rzecz tezy, e kasy nie prowadz dziaalnoci gospodarczej i w zwizku z tym nie s przedsibiorcami (III CZP 125/10). Z kolei w uchwale III CZP 51/11, przyjto, e sprawa gospodarcza o zapat z weksla wasnego in blanco podlega rozpoznaniu w postpowaniu uproszczonym, jeeli warto przedmiotu sporu nie przekracza kwoty okrelonej w art. 5051 pkt 1 k.p.c. Sd Najwyszy wyoy, e rdem zobowizania wekslowego jest umowa, zatem sprawa o zapat z weksla mieci si w hipotezie wymienionego przepisu. Dwie uchway dotycz elektronicznego postpowania upominawczego, a cilej egzekucji na podstawie tytuu wykonawczego wydanego w tym postpowaniu, skadanego przez wierzyciela do komornika za porednictwem systemu teleinformatycznego. W praktyce powsta powany problem dotyczcy formy penomocnictwa procesowego, ktre w postpowaniu elektronicznym skada si do sdu tylko przez powoanie si na jego dat, zakres oraz okolicznoci przewidziane w art. 87 k.p.c. W uchwaach III CZP 66/11 i III CZP 74/11, Sd Najwyszy orzek, e penomocnik wierzyciela, skadajcy do komornika za porednictwem systemu teleinformatycznego obsugujcego elektroniczne postpowanie upominawcze wniosek o wszczcie egze-

- 30 -

kucji na podstawie tytuu wykonawczego, o ktrym mowa w art. 797 2 w zw. z art. 783 4 k.p.c., ma obowizek wykaza swoje umocowanie w sposb tradycyjny, czyli okrelony w art. 89 1 i art. 126 3 w zw. z art. 13 2 k.p.c. Sd Najwyszy wyczy przede wszystkim moliwo stosowania art. 89 1 zd. 4 k.p.c., dotyczcego postpowania odrbnego za porednictwem art. 13 2 k.p.c. do postpowania egzekucyjnego. Podnis rwnie, e zastosowanie techniki informatycznej dotyczy jedynie postpowania upominawczego, a nie postpowania egzekucyjnego, zatem przenoszenie surowych, bardzo specyficznych metod podejmowania czynnoci procesowych w postpowaniu elektronicznym do innych postpowa nie jest de lege lata uzasadnione. Mona przyj, e wymienione uchway wytycz sposb rozwizywania take innych kolizji wystpujcych na styku postpowa klasycznych oraz postpowa elektronicznych. Dwie uchway dotycz postpowania nieprocesowego. W uchwale III CZP 24/11, zosta podjty problem, czy po wszczciu postpowania o podzia majtku wsplnego po ustaniu wsplnoci majtkowej midzy maonkami dopuszczalne jest prowadzenie odrbnego postpowania w sprawie, z udziaem maonkw i osoby trzeciej, o uzgodnienie treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomoci objtej postpowaniem o podzia majtku wsplnego. Sd Najwyszy podkreli, e w toku postpowania o podzia majtku wsplnego nie mog by rozpoznawane spory o wasno pomidzy jednym z byych maonkw i osob trzeci. Rozstrzygnicie zatem w postpowaniu o podzia majtku wsplnego sporu o uzgodnienie treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym moe nastpi tylko wtedy, gdy krg osb wystpujcych jako strony sporu pokrywa si z krgiem uczestnikw postpowania o podzia. Oznacza to, e po wszczciu postpowania o podzia majtku wsplnego po ustaniu wsplnoci majtkowej midzy maonkami dopuszczalne jest prowadzenie odrbnego postpowania w sprawie, z udziaem maonkw i osoby trzeciej, o uzgodnienie treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomoci objtej postpowaniem o podzia majtku wsplnego. Uchwaa III CZP 118/10, dotyczy kwestii, czy postpowanie o zniesienie wspwasnoci nieruchomoci nalecej do spadkobiercw oraz niebdcego spadkobierc nabywcy udziau w nieruchomoci moe by wszczte na wniosek tego nabywcy na podstawie art. 210 i nast. k.c. oraz art. 617 i nast. k.p.c. Sd Najwyszy udzieli w tym zakresie odpowiedzi twierdzcej. Odwoa si nie tylko do argumentw wynikajcych z wykadni prawa procesowego i prawa materialnego regulujcego wspwasno oraz wsplno spadku ale take do racji konstytucyjnych. Orzek, e za odpowiedzi pozytywn przemawia rwnie zasada ochrony wasnoci wyraona w art. 64 Konstytucji RP, nie mona bowiem uzna, i wystarczajc przyczyn ograniczenia prawa wasnoci moe by wzgld na ochron interesw innych wspwacicieli, ktrzy t ochron mog uzyska na skutek wszczcia postpowania o dzia spadku; ograniczenie takie nie znalazo wyrazu w formie regulacji ustawowej. Postpowania nieprocesowego i jego zwizkw z postpowaniem egzekucyjnym dotyczy uchwaa III CZP 139/10, w ktrej stwierdzono, e postanowienie sdu opiekuczego okrelajce stae i powtarzajce si kontakty z dzieckiem w obecnoci

- 31 -

osoby wykonujcej nad nim piecz podlega wykonaniu na podstawie art. 1051 k.p.c. Uchwaa stanowi dopenienie uchway III CZP 75/08, w ktrej przyjto, e postanowienie regulujce kontakty rodzicw z dzieckiem, nakazujce wydawanie dziecka przez rodzica, ktremu powierzono wykonywanie wadzy rodzicielskiej, oraz zobowizujce drugiego rodzica do odprowadzania dziecka, podlega wykonaniu w postpowaniu unormowanym w art. 5981 i nast. k.p.c. Obie uchway, alarmujc ustawodawc o fatalnym stanie egzekucji orzecze dotyczcych kontaktw z dzieckiem, doprowadziy najpierw do podjcia, a nastpnie do przyspieszenia prac nad nowel do kodeksu postpowania cywilnego regulujc kompleksowo t istotn i wraliw dziedzin stosunkw midzy rodzicami i dziemi. Po wejciu w ycie tej noweli w 2011 r. kontakty z dzieckiem polegajce na jego odebraniu s wykonywane, jak przyjto w uchwale III CZP 75/08, na podstawie art. 5981 59814 k.p.c., a pozostae kontakty w sposb przewidziany w nowo wprowadzonych przepisach art. 59815 58921 k.p.c. Kilka uchwa dotyczy problematyki kosztw sdowych i wszystkie zasuguj na przytoczenie, maj bowiem istotne znaczenie praktyczne. Na pierwszy plan wysuwa si uchwaa III CZP 16/11, w ktrej Sd Najwyszy rozwaa moliwo stosowania art. 481 1 k.c. do wiadcze pieninych zasdzonych prawomocnym orzeczeniem o kosztach procesu. Po wszechstronnej analizie zagadnienia, skupiajcej si m.in. na uwypukleniu rnic i ich znaczenia midzy normami prawa prywatnego i prawa publicznego, Sd Najwyszy tak moliwo wykluczy. Tym samym zostaa podtrzymana linia judykatury zapocztkowana uchwa III CZP 1/96. Argumenty, ktrymi posuy si Sd mog by take aktualne przy rozwaaniu moliwoci stosowania do wiadcze zasdzonych z tytuu kosztw procesu innych instytucji prawa prywatnego, np. waloryzacji. W uchwale III CZP 69/11, Sd Najwyszy powrci do ugruntowanego w praktyce, ale zakwestionowanego ostatnio w pimiennictwie sposobu orzekania o kosztach procesu w przypadku nieuwzgldnienia wniosku o ich zasdzenie w caoci. Dotychczas, kierujc si uchwa III PZP 14/72, przyjmowano jednolicie, e orzeczenie o kosztach procesu uwzgldniajce tylko cz danych kosztw i niezawierajce rozstrzygnicia o reszcie dania oznacza implicite oddalenie tego dania w pozostaej czci. Po analizie zagadnienia i rozwaeniu wszystkich argumentw Sd Najwyszy stwierdzi, e cho dogmatyczny wzorzec rozstrzygania o kosztach nakazuje orzekanie o caoci wniosku, a wic o uwzgldnieniu dania, a jeeli nie jest ono uwzgldniane w caoci, take o jego oddaleniu w pozostaej czci, i taki sposb orzekania naley rekomendowa, to jednak wzgldy pragmatyczne potwierdzone wieloletni praktyk powoduj, i orzeczenie o oddaleniu wniosku w pozostaej czci nie jest konieczne i nie stoi take na przeszkodzie zaskareniu takiego orzeczenia zaaleniem. Warto przytoczy pogld Sdu Najwyszego przedstawiony w uzasadnieniu omawianej uchway, podkrelajcy, e wieloletnia, ugruntowana praktyka sdowa jest wartoci sam w sobie; jej znaczenie w ramach wszystkich procedur sdowych jest bardzo doniose, zatem mona i naley j zmienia tylko wtedy, gdy jest to szczeglnie uzasadnione albo argumentami prawnymi, albo innymi, rwnie doniosymi wzgldami praktycznymi.

- 32 -

Sd Najwyszy przesdzi te skuteczno uiszczania opat sdowych tzw. przekazem pocztowym, realizowanym za porednictwem operatora publicznego wiadczcego powszechne usugi pocztowe. Uzna, e t form uiszczania opat naley poczytywa jako wpat gotwkow, po czym wskaza na szczegln pozycj spki Poczta Polska. Podkreli, e ma ona obowizek wiadczenia usug pocztowych i wykonuje je w pewnym sensie w imieniu pastwa, ma bowiem prawo uywania oznak z godem Rzeczypospolitej Polskiej oraz pieczci urzdowych z wizerunkiem ora, ustalonym dla goda, i napisem w otoku. W zwizku z tym ustawodawca obdarza operatora publicznego szczeglnym zaufaniem, a niejednokrotnie ustanawia domniemanie, e czynno dokonana za jego porednictwem jest skuteczna wobec adresata ju z chwil jej dokonania. Domniemanie to odwoujc si do analogii z art. 165 2 k.p.c. oraz korzystajc z oparcia zawartego w art. 8 ust. 1 ustawy o kosztach sdowych w sprawach cywilnych naley odnie take do czynnoci uiszczenia opaty sdowej przekazem pocztowym. W konsekwencji Sd Najwyszy uchwali, e dat uiszczenia opaty sdowej przekazem pocztowym realizowanym za porednictwem operatora publicznego wiadczcego powszechne usugi pocztowe jest data nadania przekazu potwierdzona przez operatora (III CZP 115/10). Na koniec naley przytoczy uchwa III CZP 73/11, w ktrej podjto bardzo trudny ocierajcy si o gwarancje konstytucyjne i zasady procesowe problem ogranicze dowodowych przewidzianych w art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o wiadku koronnym (jedn. tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, niedopuszczalna jest czynno dowodowa zmierzajca do ujawnienia okolicznoci dotyczcych ochrony osobistej i pomocy wiadczonej przez pastwo wiadkowi koronnemu i osobie mu najbliszej. Kierujc si zasadami konstrukcyjnymi instytucji wiadka koronnego i wynikajcymi z nich skutkami, Sd Najwyszy uzna, e zakaz ten dotyczy postpowania cywilnego oraz obejmuje take okres po ustaniu ochrony i pomocy. Nie uszo uwagi Sdu, e dziaanie analizowanego zakazu dowodowego moe doprowadzi do ograniczenia, a niekiedy do odjcia okrelonemu krgowi osb prawa do sdu, uzna jednak to obcienie za immanentnie zwizane z funkcjonowaniem instytucji wiadka koronnego. Sd Najwyszy zaakceptowa tez, e w razie kolizji rnych wartoci konstytucyjnych, niezbdne jest ich wszechstronne wywaenie; ochrona bezpieczestwa publicznego przed szczeglnie gron przestpczoci zorganizowan uzasadnia w pewnych przypadkach odstpienie od uznawanych i stosowanych w demokratycznym pastwie prawnym zasad procesowych. Sd Najwyszy krytycznie jednak oceni stan legislacji w omawianym zakresie, sugerujc, e realizacja roszcze cywilnoprawnych w zwizku z funkcjonowaniem instytucji wiadka koronnego powinna by unormowana w sposb szczeglny, z uszanowaniem zwaszcza praw osb trzecich (III CZP 73/11). Wiele istotnych zagadnie prawno materialnych i procesowych Sd Najwyszy wyjani w orzeczeniach wydanych w postpowaniu kasacyjnym. Z uwagi na ich rnorodn tematyk zostan przedstawione te najwaniejsze, zwaszcza o charakterze precedensowym.

- 33 -

Wci liczne i majce duy wymiar spoeczny jest orzecznictwo dotyczce ochrony dbr osobistych. Na szczegln uwag w tym zakresie zasuguje precedensowy wyrok Sdu Najwyszego IV CSK 665/10, wydany w sprawie, w ktrej powd dochodzi ochrony dbr osobistych w zwizku z wypowiedziami stanowicymi reakcj na jego wypowied zamieszczon na internetowym forum dyskusyjnym prowadzonym na portalu udostpnionym nieodpatnie przez pozwanego. Sd Najwyszy wskaza, e odpowiedzialno podmiotw wiadczcych usugi drog elektroniczn za naruszenie dbr osobistych przez osoby korzystajce z Internetu w wyczerpujcy sposb reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o wiadczeniu usug drog elektroniczn (Dz. U. Nr 144, poz. 1204 ze zm.). Na podstawie analizy przepisw tej ustawy stwierdzi, e usugodawca wiadczcy usugi polegajce na umoliwieniu bezpatnego dostpu do utworzonego przez siebie portalu dyskusyjnego nie ma obowizku zapewnienia moliwoci identyfikacji usugobiorcy dokonujcego wpisu na takim portalu ani kontroli jego wypowiedzi. Obowizek taki nie wynika ani z przepisw tej ustawy, ani z powszechnie przyjtych zasad oglnych, gdy zasad i istot takich usug jest anonimowo usugobiorcw zapewniajca wolno i swobod wypowiedzi. Usugodawca nie ponosi odpowiedzialnoci za naruszenie cudzych dbr osobistych, ktrego dopuci si usugobiorca przez swoj wypowied na forum dyskusyjnym, chyba e wiedzia o jej bezprawnym charakterze i niezwocznie jej nie usun (IV CSK 665/10). W wyroku I CSK 743/10, przyjto z kolei, e publikowanie w internetowym wydaniu gazety i utrzymywanie w jej internetowym archiwum artykuu, ktrego tre opublikowana w wydaniu papierowym zostaa uznana za naruszajc dobra osobiste pokrzywdzonego, moe stanowi podstaw poszukiwania ochrony okrelonej w art. 24 k.c. W wyroku I CSK 334/10, wyraono pogld, e decydujc si na postawienie w materiale prasowym zarzutu wspudziau w przestpstwie zabjstwa dziennikarze musz liczy si z koniecznoci wykazania, i istniay dostateczne podstawy do jego postawienia, a powaga zarzutu skania do stwierdzenia, i zostanie wykazane jego prawdopodobiestwo graniczce z pewnoci. Podobne stanowisko Sd Najwyszy zaj w wyroku I CSK 754/10, podkrelajc, e przekazywanie w czasie publicznej debaty politycznej informacji nieprawdziwych i niesprawdzonych nie jest w interesie spoecznym. Jeeli informacje powinny by ujawnione, a ich sprawdzenie jest utrudnione lub wymaga dziaa odpowiednich organw (np. sdu lub prokuratury) konieczne jest przy ich ujawnianiu uczynienie odpowiedniego zastrzeenia w tym przedmiocie lub wskazania, e chodzi o uzasadnione przypuszczenia majce podstawy w okrelonych faktach. W kontekcie ochrony dbr osobistych pozostaje take orzecznictwo Sdu Najwyszego zwizane z odpowiedzialnoci przedsibiorstwa turystycznego. W wyroku I CSK 372/10, potwierdzono wyraony ju w orzecznictwie Sdu Najwyszego pogld, e artyku 11a ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.) moe by podstaw odpowiedzialnoci organizatora turystyki za szkod niemajtkow w postaci tzw. zmarnowanego urlopu. Podkrelono, e prawo do spokojnego wypoczynku (urlopu) nie jest do-

- 34 -

brem osobistym mieszczcym si w katalogu dbr zawartym w art. 23 k.c. Zachowanie si organizatora turystyki, prowadzce do zmarnowania urlopu", moe jednak narusza dobra osobiste przykadowo wymienione w tym przepisie. W innej sprawie zaistniaa potrzeba okrelenia granicy ochrony dobra osobistego definiowanego jako prawo do kultywowania pamici osoby zmarej (art. 23 k.c.). Wynikaj z niego dla osoby bliskiej zmarego uprawnienia do pochowania zwok, ich przeniesienia lub ekshumacji, wybudowania nagrobka i ustalenia na nim napisu, odwiedzania i pielgnacji grobu, kontemplacji oraz odbywania ceremonii religijnych. Powd domaga si natomiast od pozwanego szpitala wydania niewielkich fragmentw tkanek pobranych przy sekcji zwok jego zmarej matki celem likwidacji stanu dezintegracji zwok naruszajcego jego sfer uczuciow. Sd Najwyszy wskaza, e preparaty histopatologiczne pobrane przy sekcji zwok nie stanowi szcztkw ludzkich w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarych, a ich pobieranie i przeznaczenie jest szczegowo uregulowane m.in. w ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej i ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu komrek, tkanek i narzdw. Zwrci te uwag, e o naruszeniu dobra osobistego (art. 24 k.c.) nie mog decydowa jedynie indywidualne odczucia zainteresowanego, naley bowiem odwoa si do zobiektywizowanej opinii wystpujcej w spoecznej zbiorowoci (V CSK 256/10). W wyroku I CSK 409/10, przyjto, e nakazanie zoenia owiadczenia odpowiedniej treci (art. 24 1 k.c.) wymaga okrelenia brzmienia tego owiadczenia z uwzgldnieniem adekwatnoci dziaania naruszajcego dobra osobiste, a wic uwzgldniajcego m.in. sposb naruszenia dobra osobistego. Istotne znaczenie ma take orzecznictwo zwizane z wykadni treci czynnoci prawnych. W wyroku I CSK 173/10, wyraono pogld, e wyjanianie w umowie zgodnego zamiaru stron i celu umowy sprzeday wymaga uwzgldnienia treci poprzedzajcego zawarcie umowy protokou uzgodnienia przez strony warunkw sprzeday, a nie oparcia si jedynie na dosownym brzmieniu postanowie umowy sprzeday. W praktyce gospodarczej pojawia si tzw. list intencyjny, ale nie jest jednoznacznie oceniany prawnie. Sd Najwyszy wskaza, e typow jego funkcj jest niedefinitywny charakter, wyraajcy tylko wol stron do zawarcia konkretnej umowy w przyszoci, po odpowiednim okresie negocjacyjnym. Zobowizujcy do wiadczenia charakter listu musi by w konsekwencji jednoznacznie wykazany (V CSK 425/10). Na uwag zasuguj rozwaania zawarte w uzasadnieniu wyroku II CSK 385/10, ktre dotycz formy wymaganej dla zmiany lub uzupenienia umowy. Sd Najwyszy potwierdzi prezentowany w pimiennictwie pogld, e art. 77 1 k.c., wymagajcy dla zmiany lub uzupenienia umowy formy, jak ustawa lub strony przewidziay w celu jej zawarcia, dotyczy take umw zawartych w sposb dorozumiany. Sd Najwyszy, dokonujc wykadni art. 1162 k.p.c. dotyczcego formy zapisu na sd polubowny, podnis, e zawarta w nim regulacja ma charakter uniwersalny i obejmuje poza wyjtkami, o ktrych mowa w art. 1163 i 1164 k.p.c. zapisy we wszystkich rodzajach sporw, ktre mog by poddane rozstrzygniciu sdu polubownego, bez

- 35 -

wzgldu na to, co jest ich przedmiotem i z jakiego stosunku wynikaj oraz kto jest ich stron (take konsument). Naley rwnie wskaza na istotn wypowied Sdu Najwyszego, dotyczc moliwoci uznania spenienia wiadczenia (zapaty ceny) za warunek w rozumieniu art. 89 k.c., ktra to kwestia nadal wywouje w orzecznictwie rozbienoci. Dopuszczajc tak moliwo Sd Najwyszy odnis si do argumentw przeciwnikw tego stanowiska i wskaza, e spenienie wiadczenia nie zawsze jest zdarzeniem cakowicie zalenym od woli dunika, ponadto z art. 89 k.c. wynika jedynie, e chodzi w nim o zdarzenie przysze i niepewne, tylko zatem te cechy charakteryzuj warunek. Dodawanie dalszych cech jak zewntrzno takiego zdarzenia w stosunku do zobowizania dunika oraz niezaleno wystpienia lub niewystpienia od jego woli prowadzi w istocie do uzupenienia hipotezy tego przepisu. Nawet gdyby uzna, e jako warunek nie moe by traktowane zdarzenie objte treci czynnoci prawnej, trzeba zauway, e treci t objte jest jedynie zobowizanie do spenienia wiadczenia, a nie samo jego spenienie, w tym zapata ceny, ktra jest innym zdarzeniem prawnym, wprawdzie zwizanym z zobowizaniem i wynikajcym z niego, lecz jednak odrbnym (IV CSK 358/10). Sd Najwyszy, rozstrzygajc o skutkach czynnoci prawnej dokonanej wbrew zastrzeeniu umownemu uzaleniajcemu skuteczno tej czynnoci od uzyskania zgody osoby trzeciej, rozrni sytuacje, w ktrych ustawa okrela wypadki wymagajce zgody osoby trzeciej i skutki jej braku oraz sytuacje, w ktrych warunek w postaci zgody osoby trzeciej nie wynika bezporednio z ustawy, jednak do wprowadzenia takiego zastrzeenia w umowie upowania ustawa, a take sytuacje, gdy warunek taki strony umowy zastrzegy bez szczeglnego upowanienia ustawowego. Uzna, e ten ostatni przypadek naley traktowa wycznie jako zastrzeenie warunku w rozumieniu art. 89 k.c., ktry nie wie osoby trzeciej i nie wpywa na skuteczno dokonanej z jej udziaem czynnoci prawnej. W uzasadnieniu tego wyroku dokonano rwnie wykadni art. 488 2 k.c., uznajc, e na przepis ten, stanowicy, e jeeli wiadczenia wzajemne powinny by spenione jednoczenie, kada ze stron moe powstrzyma si ze spenieniem wiadczenia, dopki druga strona nie zaofiaruje wiadczenia wzajemnego, nie moe powoywa si ten, kto pierwszy swojego wiadczenia nie speni (II CSK 29/11). Wany z punktu widzenia interesu publicznego jest wyrok wydany w sprawie, w ktrej gmina domagaa si rozwizania umowy uytkowania wieczystego z powodu korzystania przez uytkownika wieczystego z nieruchomoci w sposb oczywicie sprzeczny z jej przeznaczeniem. Sd Najwyszy, podkrelajc, e przedawnieniu ulegaj jedynie roszczenia w znaczeniu materialnoprawnym, zmierzajce do zaspokojenia osoby uprawnionej, a zatem takie, ktrych odpowiednikiem jest obowizek zaspokojenia, uzna, e przewidziane w art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami danie rozwizania stosunku uytkowania wieczystego przed upywem ustalonego okresu jest roszczeniem procesowym, ktre w przeciwiestwie do roszczenia materialnoprawnego nie ulega przedawnieniu (II CSK 473/10).

- 36 -

W zakresie prawa rzeczowego Sd Najwyszy wypowiedzia si o przesankach ustanowienia suebnoci drogi koniecznej w obrbie wielkomiejskiej, zwartej zabudowy (art. 145 k.c.), zwracajc uwag na potrzeb racjonalnego wykorzystania przestrzeni miejskiej, ograniczanej w wyniku procesw inwestycyjnych. Przy uwzgldnieniu aktualnych standardw cywilizacyjnych korzystanie z nieruchomoci wadncej obejmuje zdaniem Sdu Najwyszego rwnie moliwo dojazdu, parkowania i garaowania pojazdw wasnych oraz obcych (art. 145 2 k.c.). Pogld ten stanowi odstpstwo od tradycyjnego definiowania potrzeb nieruchomoci pozbawionej dostpu do drogi publicznej (V CSK 317/10). Sd Najwyszy odnis si rwnie do kwestii waciwej formy wyraenia zgody przez organ administracji na zrzeczenie si wasnoci nieruchomoci na podstawie nieobowizujcego obecnie art. 179 1 k.c. Zwrci uwag, e oceny przesanek, wanoci i skutecznoci zrzeczenia si wasnoci nieruchomoci naleao dokona zgodnie zasadami prawa midzyczasowego wedug prawa obowizujcego w chwili, gdy zdarzenie to miao miejsce, z uwzgldnieniem aktualnej wwczas, a nie pniejszej odmiennej wykadni przepisw znajdujcych w sprawie zastosowanie. Podzieli dominujce w orzecznictwie stanowisko, e zmiana dotychczasowej wykadni przepisw prawa i ich nowe rozumienie nie dziaa wstecz i nie moe prowadzi do niewanoci lub bezskutecznoci czynnoci prawnych dokonanych w czasie, gdy obowizywao inne ich rozumienie i zgodnie z nim czynnoci te zostay dokonane. Wychodzc z tych zaoe Sd Najwyszy stwierdzi, e wane i skuteczne jest zrzeczenie si wasnoci nieruchomoci dokonane za zgod waciwego organu administracji wyraon w drodze decyzji administracyjnej w okresie, gdy zgodnie z powszechnie przyjmowan wykadni art. 179 1 k.c. uznawano, e zgoda ta powinna by wyraona w taki wanie sposb (IV CSK 532/10). Praktyczne konsekwencje ma take postanowienie, w ktrym przyjto, e ustanowienie suebnoci przesyu (art. 3051 k.c.) na nieruchomoci bdcej przedmiotem wspwasnoci jest czynnoci przekraczajc zakres zwykego zarzdu i wymaga zoenia owiadczenia przez wszystkich wspwacicieli art. 199 k.c. (I CSK 714/10). Z zakresu przepisw o posiadaniu istotne kwestie poruszono w postanowieniu, w ktrym stwierdzono, e posiadanie samoistne rzeczy przez maonkw pozostajcych w ustawowym ustroju majtkowym, odmiennie ni w wypadku wspposiadania przez osoby niepoczone wsplnoci czn, musi by interpretowane jako realizowanie przez kadego z nich caoci praw (I CSK 647/10). Z punktu widzenia ochrony wasnoci istotne rozstrzygnicie zawiera wyrok, w ktrym podkrelono, e przewidziane w art. 231 2 k.c. roszczenie o wykup nieruchomoci moe by skierowane rwnie w stosunku do nastpcy pod tytuem szczeglnym tego, kto wznis budynek (I CSK 721/10). Wany wymiar praktyczny ma wyrok, w ktrym Sd Najwyszy przyj, e uytkownik wieczysty, ktry w postpowaniu przed samorzdowym kolegium odwoawczym kwestionowa wycznie zasadno zaproponowanego w wypowiedzeniu podwyszenia opaty rocznej za uytkowanie wieczyste ze wzgldu na wzrost wartoci

- 37 -

nieruchomoci, cho przedstawiona w ofercie aktualizacja opaty obejmowaa rwnie podwyszenie jej stawki procentowej, moe na etapie postpowania sdowego kwestionowa take zasadno podwyszenia tej stawki. Zwrci uwag, e jeeli przedmiotem postpowania aktualizacyjnego by wzrost wysokoci opaty zarwno ze wzgldu na wzrost wartoci nieruchomoci jak i podwyszenie stawki procentowej opaty, uytkownik wieczysty wszczynajc postpowanie, o ktrym mowa w art. 78 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami, wyczerpa obligatoryjny tryb takiego postpowania co do obu podstaw aktualizacji opaty, niezalenie od tego, czy zarzutami obj jedn z nich, czy obie. Po wyczerpaniu takiego postpowania, zgodnie z art. 80 tej ustawy, otwiera si droga postpowania sdowego, w toku ktrego dopuszczalne jest rozszerzenie da i zarzutw i objcie nimi niezakwestionowanego wczeniej podwyszenia stawki procentowej opaty. Sd Najwyszy stwierdzi ponadto, przyczajc si do wyraonego w orzecznictwie stanowiska, e art. 78 ust. 3 zd. 2 tej ustawy okrela rozkad ciaru dowodu w caym postpowaniu aktualizacyjnym, a wic take w jego fazie sdowej. Oznacza to, e wykazanie, i istniej przesanki uzasadniajce aktualizacj opaty rocznej obcia waciwy organ take w postpowaniu sdowym (IV CSK 427/10). Na szczegln uwag zasuguje wyrok, w ktrym stwierdzono, e bez przeprowadzenia procedury aktualizacji przewidzianej w art. 17b ust. 2a o gospodarowaniu nieruchomociami rolnymi Skarbu Pastwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700), uytkownika wieczystego nie moe wiza wysoko opaty rocznej take w razie zmiany ex lege stawki procentowej tej opaty w okresie trwania uytkowania wieczystego (I CSK 130/10). Istotne znaczenie praktyczne, w ktrym Sd Najwyszy, oceniajc zasadno roszczenia o zapat odszkodowania za zmniejszenie wartoci nieruchomoci powoda, wynikajce z bezprawnego posadowienia na niej i eksploatowania przez pozwanego urzdze sucych do przesyu gazu, podzieli prezentowany w pimiennictwie pogld, e szkoda w postaci zmniejszenia wartoci nieruchomoci podlegajca naprawieniu przez zapat odszkodowania musi mie charakter trway i nieodwracalny. Szkoda taka nie wystpuje, gdy wacicielowi nieruchomoci przysuguje roszczenie negatoryjne umoliwiajce przywrcenie stanu zgodnego z prawem. Trwao i nieodwracalno szkody wyczona jest rwnie wtedy, gdy wacicielowi nieruchomoci przysuguje roszczenie o ustanowienie suebnoci przesyu za odpowiednim wynagrodzeniem, pozwala ono bowiem zrealizowa taki sam interes, jaki istnieje w razie roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy (II CSK 681/10). Niewtpliwie znaczce rozstrzygnicie zawarto w wyroku I CSK 555/10. W wietle tezy tego orzeczenia, domniemanie zgodnoci prawa ujawnionego w ksidze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest domniemaniem wzruszalnym; wpis prawa wasnoci ma charakter deklaratywny i moe zosta obalony nie tylko w procesie o uzgodnienie treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ale take w kadym postpowaniu, w ktrym kwestia ta stanowi przesank rozstrzygnicia. Wane rozstrzygnicie z punktu widzenia praktyki orzeczniczej sdw powszechnych zawiera take postanowienie stwierdzajce, e w sprawie o zniesienie

- 38 -

wspwasnoci nieruchomoci obcionej hipotek sd przyznajc t nieruchomo jednemu z uczestnikw postpowania, powinien okreli jej warto z uwzgldnieniem obcienia hipotecznego. Stanowisko to kontynuuje dotychczasow lini orzecznicz Sdu Najwyszego w tym wzgldzie (I CSK 661/10). Sd Najwyszy rozwaa, na czyj rzecz ma by dokonany wpis do ksigi wieczystej hipoteki przymusowej zabezpieczajcej nalenoci z tytuu skadek na ubezpieczenie spoeczne rolnikw (art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych, jedn. tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. w zwizku z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1999 r. o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, jedn. tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 5, poz. 291 ze zm.). Po analizie statusu Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, niemajcej wasnej osobowoci prawnej, uzna, e wpis powinien by dokonany na rzecz Skarbu Pastwa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (postanowienie III CZP 18/11). Precedensowe znaczenie dla praktyki gospodarczej ma wyrok stwierdzajcy, e umowa o porednictwo w obrocie nieruchomociami zawarta z osob niemajc uprawnie do wykonywania zawodu porednika w obrocie nieruchomociami jest niewana (art. 58 1 k.c.). Sd Najwyszy wskaza, e umowa ta, przewidziana w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami, unormowana jest przepisami bezwzgldnie obowizujcymi, wprowadzajcymi monopol licencjonowanych porednikw (wpisanych do rejestru, posiadajcych sprawdzone kwalifikacje, ubezpieczonych od odpowiedzialnoci cywilnej, podlegajcych szkoleniom zawodowym). Zwizane z t regulacj ograniczenie swobody kontraktowania jest uzasadnione, poniewa oznacza postulowane ucywilizowanie obrotu nieruchomociami i gwarantuje jego bezpieczestwo (V CSK 173/10). Istotny i o niemniejszym ciarze gatunkowym jest pogld wyraony w postanowieniu I CSK 288/10, w ktrym Sd Najwyszy przyj, e stwierdzenie niewanoci decyzji odmawiajcej byym wacicielom gruntw warszawskich przyznania prawa wieczystej dzierawy lub prawa zabudowy na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 padziernika 1946 r. o wasnoci i uytkowaniu gruntw na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 45, poz. 279 ze zm.) wywouje ten skutek prawny, i przywraca uprawnionym uprawnienie do ubiegania si o ustanowienie prawa wieczystego uytkowania jako surogatu" nieistniejcych obecnie praw majtkowych przewidzianych w art. 7 ust. 1 dekretu. Nie powoduje natomiast prawnorzeczowego skutku w postaci restytucji prawa wasnoci budynkw znajdujcych si na gruncie art. 5 dekretu (I CSK 288/10). Uwag zwraca wyrok, w ktrym Sd Najwyszy przyj moliwo przeznaczenia na fundusz remontowy wsplnoty mieszkaniowej nadwyki rodkw pieninych z tytuu uiszczonych zaliczek na pokrycie kosztw zarzdu nieruchomoci wspln art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o wasnoci lokali, jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm. (II CSK 358/10). Istotne zagadnienie prawne o doniosych skutkach spoecznych rozstrzygnite zostao w wyroku dotyczcym sprawy, w ktrej miay zastosowanie przepisy art. 15e ust. 2 ustawy o niektrych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (jedn.

- 39 -

tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) oraz art. 121 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.). Sd Najwyszy stosujc reguy wykadni jzykowej, systemowej, celowociowej i historycznej tych przepisw doszed do wniosku, e zakaz wyodrbniania wasnoci lokali mieszkalnych lub ustanawiania spdzielczego wasnociowego prawa do lokalu mieszkalnego dotyczy tylko lokali mieszkalnych, ktre zostay wybudowane przy wykorzystaniu kredytw pochodzcych ze rodkw zlikwidowanego Krajowego Funduszu Mieszkaniowego (obecnie kredytw Banku Gospodarstwa Krajowego) w ramach realizacji programw rzdowych popierania budownictwa mieszkaniowego. Oznacza to, e wspomniany zakaz nie dotyczy lokali mieszkalnych wybudowanych z innych rodkw, nawet jeli kredyty zostay wykorzystane na wybudowanie budynku, w ktrym lokal si znajduje (II CSK 366/10). W ramach prawa zobowiza Sd Najwyszy odnis si do problematyki kauzalnoci czynnoci prawnych. Przyczajc si do wyraanego w orzecznictwie stanowiska, stwierdzi, e ustanowiona w art. 3531 k.c. zasada swobody kontraktowania pozwala stronom na uksztatowanie czcego je stosunku prawnego jako czynnoci abstrakcyjnej. Zasada kauzalnoci, jako norma bezwzgldnie obowizujca, jest ograniczona do kauzalnego ujcia charakteru prawnego czynnoci nazwanych, ktrych przyczynowy charakter nie moe by modyfikowany. Brak ustawowego zakazu konstruowania w ramach autonomii woli stron czynnoci abstrakcyjnych, nie pozwala powoywa si na ich niewano z powodu sprzecznoci z ustaw (art. 58 1 k.c.). Tworzenie norm opatrzonych sankcj niewanoci jest dopuszczalne, jeeli wynika wprost z obowizujcych przepisw prawa (art. 3531 k.c.). Zwrci take uwag, e kontrola czynnoci prawnych midzy obywatelami dokonywana w ramach wymiaru sprawiedliwoci na tak szerokiej paszczynie, z moliwoci stwierdzenia niewanoci tych czynnoci z powodu braku causa, podwaaaby pewno obrotu prawnego oraz zasad autonomii woli stron (IV CSK 299/10). Wane jest jeszcze jedno rozstrzygnicie zwizane z zakresem obowizywania zasady swobody umw. W wyroku I CSK 184/10, przyjto, e strony umowy sprzeday energii elektrycznej mog postanowi, i wydana w czasie trwania stosunku umownego przez przedsibiorstwo energetyczne tzw. taryfa dla energii elektrycznej (art. 47 ust. 1 ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, jedn. tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) wie nabywc energii elektrycznej bez potrzeby zmiany postanowie umowy. Istotne konsekwencje praktyczne niesie za sob wyrok, w ktrym przyjto, e w odniesieniu do umw ubezpieczenia majtkowego nadzwyczajna zmiana stosunkw nieobjta ryzykiem umownym, niezalena od stron, ktre nie mogy jej przewidzie przy zawieraniu umowy, a dotyczca ustawowo wprowadzonego podwyszenia stawek podatku VAT, moe by przyczyn oznaczenia wysokoci wiadczenia ubezpieczonego, przewidzianego umow ubezpieczenia budynkw od ognia i zdarze losowych w rozmiarze przewyszajcym sum ubezpieczenia, jeli zostan spenione pozostae przesanki okrelone w art. 3571 k.c. dotyczcym stosowania klauzuli rebus sic stantibus (I CSK 727/10).

- 40 -

Doniosym spoecznie zagadnieniem dotyczcym moliwoci objcia waloryzacj umown renty paconej na podstawie umowy ubezpieczenia renty odroczonej po wczeniejszej sdowej jej waloryzacji (art. 3581 3 k.c.) zajmowa si Sd Najwyszy w wyroku II CSK 343/10, uznajc, e prawomocny wyrok waloryzujcy rent wypacan uprawnionemu, jako orzeczenie o charakterze ksztatujcym, okrela w tym zakresie tre czcego strony stosunku prawnego take na przyszo. Z tego wzgldu waloryzacja sdowa takiej renty wycza moliwo jej podwyszenia na podstawie postanowie zamieszczonych w umowie ubezpieczenia, przewidujcych waloryzacj umown (art. 805 k.c.). W wyroku I CSK 696/10, stwierdzono, e w umowie o roboty budowlane, zawierajcej zastrzeenie prawa odstpienia od umowy, mona ustali skutki tego prawa i obowizki stron w razie jego wykonania inaczej ni przewiduje to art. 395 2 k.c.; w szczeglnoci strony mog ustali, e odstpienie od umowy ma skutek ex nunc i odnosi si do niespenionej przed zoeniem owiadczenia czci wiadcze stron. Sd Najwyszy rozwaa problem odpowiedzialnoci trenera i organizatorw sportu za szkod doznan przez zawodnika niepenosprawnego, przygotowujcego si do tzw. paraolimpiady, na skutek niewykrycia u niego w odpowiednim czasie choroby, na ktr cierpia i ktra uniemoliwiaa mu dalsze uprawianie sportu. Sd Najwyszy uzna, e brak odpowiedniej reakcji na skargi o zym samopoczuciu zawodnika przygotowujcego si do zawodw moe uzasadnia odpowiedzialno trenera na podstawie art. 415 k.c. Odpowiedzialno t na podstawie art. 50 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej w brzmieniu sprzed ogoszenia tekstu jednolitego (Dz. U. z 1996 r. Nr 25, poz. 113 ze zm.) w zwizku z art. 429 lub 430 k.c. moe ponosi take inna osoba fizyczna lub prawna, odpowiedzialna za przygotowanie treningu i powierzenie go osobie niemajcej wymaganych kwalifikacji oraz niereagujcej odpowiednio na zgoszone lub zaawansowane dolegliwoci zawodnika (III CSK 314/10). Istotne zagadnienie prawne odnoszce si do okrelenia przesanek odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon niewykonaniem przez organ administracyjny wyroku sdu administracyjnego rozstrzygnite zostao w wyroku II CSK 398/10. Sd Najwyszy uzna, e argumenty pynce z wykadni jzykowej i systemowej art. 154 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postpowaniu przed sdami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) uzasadniaj tez, e przepis ten, stanowic szczegln podstaw tej odpowiedzialnoci, wycza przewidziane w art. 4171 3 k.c. wymaganie w postaci stwierdzenia we waciwym postpowaniu niezgodnoci z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji. Precedensowym wyrokiem IV CSK 308/10, Sd Najwyszy rozstrzygn istotne zagadanie prawne dotyczce moliwoci obcienia niepublicznego zakadu opieki zdrowotnej na podstawie art. 430 k.c. odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon z winy lekarza prowadzcego indywidualn praktyk lekarsk w zwizku z wykonaniem przez niego czynnoci na podstawie umowy o wiadczenie usug medycznych. Organizacja opieki zdrowotnej na podstawie takich umw staje si zjawiskiem coraz powszechniejszym. Umowa o wiadczenie usug medycznych jako rdo stosunku cy-

- 41 -

wilnoprawnego zasadniczo nie stwarza pomidzy stronami relacji podporzdkowania, co jednak automatycznie nie wycza odpowiedzialnoci takiego zakadu za szkod wyrzdzon przez tzw. kontraktowego lekarza na podstawie art. 430 k.c. Fakt, e zakad leczniczy jest niepublicznym zakadem opieki zdrowotnej nie wycza go z krgu podmiotw powierzajcych czynnoci innym (m.in. lekarzom) w rozumieniu art. 430 k.c. Take prowadzenie przez lekarza indywidualnej, specjalistycznej praktyki lekarskiej jako dziaalnoci regulowanej w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (jedn. tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.), z ktr cz si liczne obowizki publicznoprawne, nie oznacza, e nie moe on wykonywa umowy o wiadczenie usug medycznych w ramach podporzdkowania w rozumieniu art. 430 k.c. Niezalenie od rda stosunku prawnego czcego lekarza z zakadem opieki zdrowotnej, lekarz wykonujc wiadczenia medyczne kieruje si wasn wiedz oraz dowiadczeniem i zachowuje w tym zakresie niezaleno, ktra jednak sama przez si nie wyklucza stosunku podporzdkowania, stanowicego podstaw odpowiedzialnoci zakadu medycznego. Na tle masowego wpywu pozww osb pozbawionych wolnoci przeciwko Skarbowi Pastwa o zasdzenie zadouczynienia (art. 23, 24 i 448 k.c. w zwizku z art. 110 2 k.k.w.) uksztatowa si w judykaturze pogld, e umieszczenie skazanego w celi o powierzchni przypadajcej na osadzonego mniejszej ni 3 m2 moe stanowi wystarczajc przesank naruszenia dbr osobistych (por. uchwaa skadu siedmiu sdziw III CZP 25/11). W wyroku V CSK 489/10 Sd Najwyszy zwrci jednak uwag, e nie kade takie obiektywne naruszenie praw skazanego przesdza o zasadnoci jego roszczenia o zadouczynienie na podstawie art. 448 k.c., poniewa uwzgldnienie powdztwa zaley od wielu rnych okolicznoci, m.in. od dugotrwaoci przebywania w przeludnionej celi, uciliwoci z tym zwizanych, poczucia krzywdy i jego stopnia oraz od innych warunkw odbywania kary pozbawienia wolnoci, ktre mog zwiksza poczucie krzywdy lub je osabia, a nawet sprawia, e w ogle nie powstao. Na uwag zasuguj wskazwki interpretacyjne sformuowane w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie, w ktrej powd dochodzi zadouczynienia i renty z tytuu szkody doznanej w gimnazjum na lekcji wychowania fizycznego. Sd Najwyszy stwierdzi, e obowizek przestrzegania niezbdnych wymaga w dziedzinie bezpieczestwa modziey w szkole nie ogranicza si do wydania konkretnych nakazw lub zakazw, lecz polega na stosowaniu przez nauczycieli wobec uczniw, ktrzy poddani zostali ich pieczy wszelkiego rodzaju rodkw, wynikajcych z oglnych zasad ochrony uczniw przed niebezpieczestwem wyrzdzenia im szkody (II CSK 392/10). W obrocie gospodarczym wystpuje istotny problem ochrony dunika przed ponoszeniem nieuzasadnionych kosztw zwizanych z zakupem przez wierzyciela rzeczy oznaczonych co do gatunku w ramach uprawnienia zastpczego przewidzianego w art. 479 k.c. Sd Najwyszy stwierdzi, e ochron tak zapewnia art. 354 k.c., nakazujcy dunikowi i wierzycielowi wspdziaanie przy wykonywaniu zobowizania w sposb odpowiadajcy zasadom wspycia spoecznego i ustalonym zwyczajom. Warunkiem uzyskania na tej podstawie ochrony prawnej przez dunika jest wykaza-

- 42 -

nie, e wydatki wierzyciela zwizane z zakupem zastpczym byy nadmierne (V CSK 420/10). Istotne rozwaania dla wanego z punktu widzenia praktyki zagadnienia obliczania nalenych odsetek za opnienie zawiera wyrok wskazujcy, e terminem, od ktrego nale si odsetki za opnienie w zapacie zadouczynienia za krzywd, jest w zalenoci od okolicznoci sprawy dzie poprzedzajcy wyrokowanie o zadouczynieniu lub dzie tego wyrokowania (I CSK 243/10). Do ujednolicenia nadal rozbienej praktyki w zakresie stosowania przepisw o karze umownej przyczyni si z pewnoci wyrok, w ktrym Sd Najwyszy przyj, e wina dunika sama przez si nie wycza moliwoci obnienia kary umownej na podstawie art. 484 2 k.c., za miarkowanie kary umownej zastrzeonej na wypadek zwoki w spenieniu caoci wiadczenia jest co do zasady dopuszczalne take ze wzgldu na wykonanie przez dunika zobowizania w znacznej czci, z tym zastrzeeniem, e zmniejszenie kary z powoaniem si na t przesank zaley od konkretnych okolicznoci faktycznych, ktre pozwalaj oceni, czy i ewentualnie w jakim stopniu czciowe wykonanie robt przed popadniciem w zwok zaspokajao interes wierzyciela. Sd Najwyszy podkreli rwnie, e miarkowanie kary na podstawie przesanki racego jej wygrowania, bez wzgldu na przyjte kryterium wysokoci szkody lub wysokoci odszkodowania, ktre naleaoby si wierzycielowi na zasadach oglnych, powinno uwzgldnia okolicznoci konkretnego wypadku (II CSK 318/10). Interesujce zagadnienie, na ktre zoyy si dwie powizane ze sob kwestie moliwoci odpowiedniego zastosowania do instytucji wstpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela przepisw o przelewie wierzytelnoci (art. 518 k.c.) oraz wicej si z wykadni art. 95 ust. 5 Prawa bankowego dopuszczalnoci przeniesienia ustanowionej na rzecz banku hipoteki na osob trzeci, spacajc cudzy dug, za ktry jest odpowiedzialna osobicie, wstpuje w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 1 pkt 1 k.c.), podjte zostao w wyroku II CSK 548/10. Sd Najwyszy podzieli prezentowany w doktrynie pogld, e do skutkw wstpienia ex lege w prawa zaspokojonego wierzyciela stosuje si odpowiednio przepisy o przelewie wierzytelnoci, a w szczeglnoci art. 509 2 k.c. przewidujcy przejcie na nabywc praw zwizanych z wierzytelnoci. Sd Najwyszy majc na wzgldzie cel instytucji podstawienia w postaci utrwalenia i wzmocnienia sytuacji prawnej osoby trzeciej wstpujcej w prawa zaspokojonego wierzyciela, jak i moliwo stosowania do subrogacji ustawowej przepisw o cesji wierzytelnoci uzna, e zbycie wierzytelnoci bankowej, o ktrym mowa w art. 95 ust. 5 Prawa bankowego obejmuje rwnie przypadek wyszczeglniony w art. 518 1 pkt 1 k.p.c. Sd Najwyszy wskaza na moliwo wykorzystania w drodze analogii skargi pauliaskiej jako rodka ochrony wierzytelnoci podatkowej. Jest to kontynuacja pogldu, wyraonego w precedensowym i majcym istotne znaczenie z punktu widzenia interesu publicznego, wyroku z dnia 28 padziernika 2010 r., II CSK 227/10. Pogld ten oparty jest midzy innymi na wskazaniu, e zakaz stosowania analogii w prawie podatkowym ma charakter wzgldny, obowizuje bowiem tylko wtedy, gdy wnioskowanie z podobiestwa miaoby prowadzi do rozszerzenia zakresu opodatkowania.

- 43 -

Wyrok uwzgldniajcy skarg pauliask nie rodzi nowych podatkowo-prawnych stanw faktycznych podlegajcych opodatkowaniu, ani nie poszerza zakresu moliwego opodatkowania, chroni jedynie ju ustalon wierzytelno publicznoprawn, nie narusza zatem reguy zakazujcej stosowania analogii w prawie podatkowym (II CSK 513/10). Rozpoznajc skarg kasacyjn podmiotu majcego siedzib w Szwajcarii, po stwierdzeniu, e przepisem, ktry wskazuje prawo waciwe do oceny treci i skutkw zastrzeenia wasnoci rzeczy sprzedanej jest art. 24 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe (Dz. U. z 1965 r. Nr 46, poz. 290 ze zm.), ktrego odpowiednikiem jest art. 41 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne midzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432), Sd Najwyszy dokona istotnej dla obrotu wykadni art. 590 1 k.c. stanowicego, e jeeli rzecz zostaje kupujcemu wydana, zastrzeenie wasnoci powinno by stwierdzone pismem i jest ono skuteczne wzgldem wierzycieli kupujcego, jeeli pismo ma dat pewn. Podkreli, e wskazana forma obowizuje w przypadku wydania rzeczy kupujcemu, nie ma natomiast argumentw przemawiajcych za koniecznoci jej zachowania, gdy rzecz nie zostaa wydana; w takiej sytuacji zastrzeenie wasnoci moe by wyraone w dowolnej formie art. 60 k.c. (II CSK 435/10). Wane znaczenie dla obrotu cywilnoprawnego moe mie wyrok rozstrzygajcy wtpliwoci dotyczce charakteru dochodzonego po wypowiedzeniu umowy dzierawy wiadczenia spenionego jako czynsz dzierawny na podstawie wanej umowy w czasie jej wykonywania lecz w wysokoci wyszej ni nalena na podstawie stosunku prawnego czcego strony. Sd Najwyszy uzna takie wiadczenie za czynsz nadpacony i stwierdzi, e jeeli strony umowy dzierawy ustaliy, e czynsz dzierawczy bdzie patny z gry, to w razie skutecznego wypowiedzenia umowy przez wydzierawiajcego, dzierawca moe na podstawie art. 677 w zw. z art. 694 k.c dochodzi czynszu, ktry nie znajduje pokrycia w okresie korzystania z przedmiotu dzierawcy, nie za na podstawie przepisw o nienalenym wiadczeniu. Przewidziany w art. 677 k.c. roczny termin przedawnienia takiego roszczenia, liczony od dnia zwrotu rzeczy, wycza stosowanie do niego terminw oglnych ustanowionych w art. 118 i 442 k.c. (II CSK 434/10). Naley take wskaza wyrok wydany w sprawie, w ktrej Sd Najwyszy zaj si kwesti przedmiotu dowodu w odniesieniu do jednej z przesanek tzw. roszczenia wyrwnawczego, dochodzonego na podstawie art. 7643 1 k.c. przez byego agenta po rozwizaniu umowy agencyjnej uzyskania przez dajcego zlecenie znacznych korzyci w rozumieniu tego przepisu. Sd stwierdzi, e w takich sprawach nie chodzi o wykazanie realnego, konkretnego zysku dajcego zlecenie (okrelonych sum pieninych), wynikajcego ze wsppracy z klientami pozyskanymi przez byego agenta, lecz o korzy w znaczeniu oglniejszym (opisowym), na ktr moe skada si wiele elementw. Kontynuacja wsppracy kontraktowej z tymi klientami po rozwizaniu umowy agencji moe prowadzi do wielu wymiernych korzyci handlowych dla dajcego zlecenie, niekoniecznie moliwych do wyraenia w odpowiednich sumach bezporedniego dochodu (np. uksztatowanie si staej klienteli, pozycja rynkowa dajce-

- 44 -

go zlecenie, prognozy rozwojowe jego przedsibiorstwa w zakresie okrelonego typu usug). Przyjta wykadnia art. 7643 1 k.c. oznacza, e byy agent powinien wykaza te elementy, ktre komponuj stan znacznych korzyci dajcego zlecenie, osignitych dziki aktywnoci agenta jako porednika (IV CSK 650/10). Na uwag zasuguje uzasadnienie wyroku, w ktrym zawarto kilka wanych uwag dotyczcych konstrukcji odpowiedzialnoci in solidum oraz roszczenia, jakie na podstawie art. 822 4 k.c. przysuguje poszkodowanemu przeciwko ubezpieczycielowi (actio directa). Sd Najwyszy, oceniajc zasadno roszczenia poszkodowanego skierowanego przeciwko sprawcy szkody po wykonaniu ugody pozasdowej zawartej midzy poszkodowanym a zakadem ubezpiecze, przyj, e w relacji poszkodowany sprawca szkody ubezpieczyciel temu pierwszemu przysuguj dwa odrbne, chocia zalene od siebie, roszczenia: pierwsze wzgldem sprawcy szkody oraz drugie w stosunku do ubezpieczyciela. Mimo odrbnoci obu roszcze, przyj naley ze wzgldu na natur zobowizania in solidum oraz specyfik roszczenia prawnoubezpieczeniowego przewidzianego w art.822 4 k.c., e wykonanie ugody pozasdowej zawartej przez poszkodowanego z ubezpieczycielem pozbawia poszkodowanego moliwoci skutecznego dochodzenia dalszego odszkodowania od sprawcy szkody. Przyjcie pogldu przeciwnego przekrelaoby istot i sens zobowizania in solidum. Skutku takiego nie wywouje, jak bdnie przyj sd apelacyjny w zaskaronym wyroku, owiadczenie poszkodowanego o cofniciu pozwu i zrzeczeniu si roszczenia w stosunku do ubezpieczyciela, zoone po zawarciu z nim ugody (II CSK 86/11). Dokonujc wykadni art. 9211-9215 k.c. Sd Najwyszy wyjani, e jeeli rozliczenie stron nastpuje w formie przekazu, a przekazany jest dunikiem przekazujcego, to czcy ich stosunek pokrycia powoduje, i wiadczenie przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu likwiduje nie tylko dug przekazanego u odbiorcy przekazu, lecz jest zaliczone take na dug przekazanego u przekazujcego i likwiduje ten dug (V CSK 202/10). W sprawie zakoczonej precedensowym wyrokiem IV CSK 662/10 Sd Najwyszy rozstrzygn istotny problem wystpujcy w praktyce na tle wykadni art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpiecze Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.), dotyczcy przesanek dochodzenia roszcze regresowych. Przepis ten wyraa zasad, e w razie spenienia przewidzianych w nim warunkw Funduszowi naley si zwrot wypaconego przez niego wiadczenia. Tre przepisu moe sugerowa, e roszczenie zwrotne do osoby, ktra nie dopenia obowizku zawarcia umowy obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazdw mechanicznych przysuguje Funduszowi niejako automatycznie, a poza stwierdzeniem niezawarcia tej umowy, jedyn przesank tego roszczenia jest wypacenie odszkodowania poszkodowanym w sytuacjach okrelonych w art. 98 ust. 1 pkt 2 ustawy, nie ma zatem potrzeby ustalenia przyczyn jej niezawarcia. Sd Najwyszy jednak odrzuci tak interpretacj, wskazujc, e zasad odpowiedzialnoci w prawie cywilnym jest wina, a odstpstwa od niej musz wynika z wyranego przepi-

- 45 -

su, ktrego w tym przypadku brak. Take z treci art. 110 ust. 1 ustawy mona wywie, e roszczenie zwrotne opiera si na tej wanie zasadzie, gdy w przepisie tym mowa jest o osobie, ktra nie dopenia obowizku zawarcia umowy. Sformuowanie to naley tumaczy tak, jak w przypadku ogu zobowiza, e chodzi o niedopenienie tego obowizku z przyczyn lecych po stronie zobowizanego. Moe by ono spowodowane niezgodnym z porzdkiem prawnym zachowaniem zobowizanego i by wynikiem umylnego lub nieumylnego niewykonania cicego na nim obowizku, a zatem naruszenia zasad starannoci wymaganej dla stosunkw danego rodzaju (art. 355 k.c.). W wyroku V CSK 421/10, ujawni si problem odpowiedzialnoci przedsibiorcy grniczego za obnienie wartoci nieruchomoci na terenie objtym szkodliwym oddziaywaniem eksploatacji grniczej wskutek ustanowionego w planie zagospodarowania przestrzennego zakazu jej zabudowy. Sd Najwyszy wyjani, e zakaz zabudowy nie pozostaje w zwizku przyczynowym z ruchem zakadu grniczego w kontekcie art. 361 1 k.c. (w zwizku z art. 435 k.c. oraz art. 91 i 92 Prawa geologicznego i grniczego). Uchwalenie niekorzystnego dla waciciela nieruchomoci planu zagospodarowania przestrzennego moe natomiast uzasadnia odpowiedzialno odszkodowawcz gminy (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Z zakresu prawa spadkowego istotne znaczenie ma postanowienie I CSK 248/11. Sd Najwyszy wyrazi pogld, e niewany jest testament notarialny, w ktrym, obok zoonego tuszowego odcisku palca, imi i nazwisko testatora wpisaa i umiecia swj podpis osoba nieuczestniczca w tej czynnoci. W ramach orzecznictwa dotyczcego prawa rodzinnego na uwag zasuguje wyrok, w ktrym Sd Najwyszy odnis si do istniejcej w orzecznictwie i doktrynie rnicy pogldw odnonie do znaczenia pojcia przedmioty majtkowe nabyte przez dziedziczenie, zawartego w art. 33 pkt 2 k.r.o. Wedug pierwszego stanowiska, prawa nabyte przez dziedziczenie nie mog przekracza udziau w spadku, zgodnie natomiast z drugim pogldem nabyte przez dziedziczenie s wszystkie przedmioty (prawa) majtkowe, ktre naleay do spadkodawcy, nawet jeli ich warto przekracza udzia spadkobiercy i zosta on zobowizany do dokonania dopat lub spat na rzecz pozostaych spadkobiercw. Sd Najwyszy podzieli drugi z tych pogldw, uznajc, e w wietle art. 33 pkt 2 k.r.o. w brzmieniu obowizujcym do dnia 19 maja 2005 r. przedmioty nabyte przez dziedziczenie stanowi majtek odrbny (aktualnie majtek osobisty) maonka bdcego spadkobierc, niezalenie od rda pochodzenia rodkw przeznaczonych na dopat lub spat. Przytoczony wyrok z pewnoci stanowi bdzie wany gos w dyskusji dotyczcej pojcia majtku osobistego maonka (II CSK 405/10). Sd Najwyszy rozstrzygn, wywoujce w judykaturze i doktrynie rozbienoci, zagadnienie dotyczce skutkw zawarcia umowy o ustanowieniu rozdzielnoci majtkowej maeskiej bd orzeczenia rozwodu w toku procesu o ustanowienie rozdzielnoci majtkowej z dniem wczeniejszym ni dzie wytoczenia powdztwa. W tej sprawie Sd bada przede wszystkim charakter uprawnienia do dania ustano-

- 46 -

wienia rozdzielnoci z dat wsteczn przewidzianego w art. 52 1 i 2 k.r.o., uznajc, e jest ono samoistnym materialnoprawnym uprawnieniem ksztatujcym. Stwierdzenie utraty uprawnienia przyznanego przez ustaw musi mie wyran podstaw, ktrej w sprawie brak. Sd Najwyszy stwierdzi take, e zawarcie umowy o ustanowieniu rozdzielnoci majtkowej maeskiej, ktra wywiera skutki jedynie na przyszo i ktra nie wymaga wykazywania jakichkolwiek powodw, nie oznacza automatycznego upadku interesu i uprawnienia maonka do podtrzymywania wczeniej zgoszonego dania, opartego na twierdzeniu, e istniay wane powody ustanowienia rozdzielnoci i e zachodzi wyjtkowy wypadek uzasadniajcy okrelenie wczeniejszej daty ustania wsplnoci. Zawarcie umowy wprawdzie wiadczy o moliwoci zgodnego uoenia przez maonkw ich stosunkw majtkowych, nie musi jednak czy si z odstpieniem od zamiaru realizacji uprzednio zgoszonego dania. Konkludujc uznano, e zawarcie przez maonkw umowy o ustanowieniu rozdzielnoci majtkowej nie powoduje utraty uprawnienia, stanowicego podstaw uprzednio wniesionego powdztwa o ustanowienie rozdzielnoci majtkowej z dniem wczeniejszym ni wytoczenie tego powdztwa (IV CSK 460/10). Jako interesujcy i istotny dla praktyki naley take wymieni wyrok IV CSK 414/10, w ktrym Sd Najwyszy wyrazi stanowisko, e dopuszczalno egzekucji wierzyciela z udziau maonka dunika w nieruchomoci stanowicej wspwasno w czciach uamkowych po ustaniu wsplnoci ustawowej w wyniku orzeczenia separacji nie jest uwarunkowana aktywnoci wierzyciela, polegajc na uprzednim zajciu przez niego przysugujcego temu dunikowi prawa dania dokonania podziau majtku wsplnego (art. 912 k.p.c.) oraz wystpieniu na tej podstawie o podzia majtku i jego przeprowadzenie. Nie ma zatem podstaw, aby uzna, e do czasu podjcia takich czynnoci przez wierzyciela istnieje stan ochrony prawnej maonkw, ktrzy uzyskali orzeczenie separacji, a ochrona taka mogaby by realizowana na podstawie powdztwa przewidzianego w art. 841 k.p.c. Sd zwrci uwag, e celem tego powdztwa jest zwolnienie od egzekucji zajtego przedmiotu, gdy egzekucja z niego naruszaaby prawa osoby trzeciej niezalenie od jurydycznej postaci tego prawa. Skoro po wydaniu orzeczenia o separacji maonkw, do nalecej do nich nieruchomoci stosuje si przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych (art. 46 k.r.o.), to takie odesanie przesdza nie tylko o statusie prawnym tej nieruchomoci (jej wspwasnoci), ale take kwesti odpowiedzialnoci maonka dunika skadnikami majtkowymi tworzcymi jego majtek osobisty w chwili wszczcia egzekucji (tj. udziaem we wspwasnoci). W zakresie problematyki prawa handlowego Sd Najwyszy zaj si zagadnieniem dotyczcym przewidzianej w art. 299 1 k.s.h. odpowiedzialnoci czonka zarzdu spki z ograniczon odpowiedzialnoci za jej zobowizania. Odpowiedzialno taka uzaleniona jest od wykazania przez wierzyciela tytuem egzekucyjnym istnienia przysugujcej mu wobec spki niezaspokojonej wierzytelnoci, a take wykazania przez niego za pomoc wszelkich dostpnych rodkw dowodowych bezskutecznoci jej egzekucji z caego majtku spki. Z wykazaniem tej bezskutecznoci ustawodawca czy wzruszalne domniemanie prawne, e wierzyciel dozna szkody w

- 47 -

wysokoci niewyegzekwowanej wierzytelnoci. Ustalenie szkody oraz jej wysokoci na podstawie tego domniemania prawnego nie wycza moliwoci wykazania przez czonka zarzdu spki z o.o. w toczcym si przeciwko niemu procesie, e wierzyciel nie ponis szkody, albo e poniesiona przez niego szkoda jest nisza ni warto niewyegzekwowanej wierzytelnoci. W konsekwencji, czonek zarzdu tej spki moe uwolni si w czci od odpowiedzialnoci przewidzianej w art. 299 1 k.s.h. przez wykazanie, w jakim zakresie wierzyciel nie ponis szkody, pomimo niezgoszenia we waciwym czasie wniosku o ogoszenie upadoci. Sd Najwyszy podzieli w tym zakresie stanowisko, ktre wyraono wczeniej w orzecznictwie (IV CSK 335/10). Odpowiedzialnoci czonkw zarzdu spek z ograniczon odpowiedzialnoci na podstawie art. 299 k.s.h. dotyczy rwnie wyrok, w ktrego uzasadnieniu Sd Najwyszy potwierdzi prezentowany wczeniej pogld, e czonek zarzdu spki z ograniczon odpowiedzialnoci nie odpowiada na podstawie art. 299 k.s.h. w sytuacji, w ktrej wierzyciel nie uzyska zaspokojenia ze wzgldu na nieskierowanie w stosownym czasie egzekucji przeciwko spce, cho egzekucja bya moliwa. Bezskuteczno egzekucji musi by oceniana z uwzgldnieniem kwestii, czy wierzyciel wyczerpa przysugujce mu rodki, aby zaspokoi si z istniejcego majtku spki. Uzna, e czonek zarzdu spki z o. o. nie odpowiada na podstawie art. 299 k.s.h. jeeli wierzyciel, ktrego wierzytelno zostaa zabezpieczona umow przewaszczenia, nie podj, mimo istniejcych moliwoci, skutecznych dziaa w celu zaspokojenia si z rzeczy objtych przewaszczeniem (II CSK 95/11). Rozstrzygnita zostaa, take wywoujca rozbienoci w doktrynie, kwestia obliczania szeciotygodniowego terminu, ktry zgodnie z art. 539 1 k.s.h. powinien upyn od zawiadomienia wsplnikw o zgromadzeniu wsplnikw spki z ograniczon odpowiedzialnoci do odbycia tego zgromadzenia, przy uwzgldnieniu, e w powoanym przepisie mowa jest o dwukrotnym zawiadomieniu. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem termin szeciotygodniowy naley liczy od drugiego zawiadomienia, natomiast wedug drugiego pogldu termin ten rozpoczyna bieg od pierwszego zawiadomienia. Sd Najwyszy powoujc argumenty wynikajce z wykadni jzykowej i systemowej podzieli drugi z tych pogldw (II CSK 336/10). Jeli chodzi o wykadni przepisw prawa spdzielczego, to niestabilno przepisw dotyczcych mieszka spdzielczych stawia wielkie wymagania orzecznictwu sdw. Bez racjonalnej wykadni sdowej niejednokrotnie doszoby do paraliu dziaalnoci spdzielni mieszkaniowych. Przykadem moe by nowelizacja dokonana ustaw z dnia 14 lipca 2007 r. o zmianie ustawy o spdzielniach mieszkaniowych i o zmianie niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873), szczeglnie w odniesieniu do nowej regulacji umiejscowionej w art. 83 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), majcej wdraa zasady demokracji bezporedniej w spdzielczoci mieszkaniowej. Nowelizacja ta spotkaa si z powszechn, gruntown krytyk w pimiennictwie i judykaturze oraz w rodowisku spdzielcw. Rwnie Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionowa konstytucyjno art. 83 u.s.m., wyraajc pogld, e przepis ten wprowadza iluzj demokracji bezporedniej i jest sprzeczny z interesem czonkw sp-

- 48 -

dzielni mieszkaniowych, paraliuje dziaalno duych spdzielni, likwiduje niektre sprawdzone i dobrze funkcjonujce regulacje demokratyczne, stwarza nierwnoprawno rnych spdzielni oraz jest wyrazem dyktatu wadzy pastwowej wobec niezalenoci instytucji spdzielczych, gdy narzuca niewaciwe rozwizania nie dajc moliwoci wyboru. Wobec tak powanych zastrzee uruchomione zostay rne inicjatywy legislacyjne zmierzajce w kierunku reaktywowania samorzdnego wyboru rozwiza oraz wyjanienia powstaych kolizji i wtpliwoci interpretacyjnych. W istniejcej sytuacji prawnej, przed kolejn nowelizacj, Sd Najwyszy stara si nada przepisowi art. 83 u.s.m. racjonalny charakter, m. in. w wyroku, w ktrym przyj, e sposb pisemnego zawiadomienia czonkw spdzielni mieszkaniowej o obradach walnego zgromadzenia, okrelony w art. 83 u.s.m., moe by sprecyzowany w statucie. Orzeczenie to umoliwio usunicie rozbienoci w praktyce spdzielczej po nowelizacji oraz wprowadzio moliwo wykorzystania sprawdzonych i dobrze funkcjonujcych regulacji w drodze demokratycznego wyboru (V CSK 405/10). Powane wtpliwoci prawne z zakresu prawa spdzielczego Sd Najwyszy wyjani rwnie w innych orzeczeniach. Stwierdzi, e osobie, ktrej spdzielnia mieszkaniowa przydzielia po wejciu w ycie ustawy z dnia 16 wrzenia 1982 r. Prawo spdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.), a przed wejciem w ycie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spdzielniach mieszkaniowych, dom jednorodzinny, przysuguje roszczenie o przeniesienie wasnoci tego domu wraz z prawem do dziaki na podstawie art. 52 ustawy o spdzielniach mieszkaniowych. Artyku 1714 u.s.m. ma do tego roszczenia zastosowanie tylko w zakresie materii nieunormowanej w art. 52 u.s.m. (V CSK 403/10). W wyroku I CSK 224/10, przyjto, e artyku 43 ust. 5 u.s.m. zawiera sankcj niewanoci wzgldnej uchway zarzdu spdzielni mieszkaniowej. Nadto, Sd Najwyszy wyjani, e w wypadku nieodpatnego nabycia przez spdzielni mieszkaniow budynku, w ktrym znajduj si dawne mieszkania zakadowe, najemca ubiegajcy si o przeniesienie wasnoci lokalu na podstawie art. 48 ust. 1 u.s.m. w zwizku z art. 5 ust. 4 ustawy nowelizujcej z dnia 18 grudnia 2009 r. (Dz. U. Nr 223, poz. 1779) nie wnosi wkadu budowlanego, lecz zobowizany jest spaci jedynie zaduenie z tytuu wiadcze wynikajcych z umowy najmu art. 48 ust. 1 pkt 1 u.s.m. (V CSK 524/10). Z dziedziny prawa autorskiego na uwag zasuguje kilka istotnych wypowiedzi Sdu Najwyszego. Rozstrzygn on zagadnienie czy unormowanie w prawie autorskim umw o przeniesienie praw autorskich i umw o korzystanie z utworu (licencji) wycza moliwo zawarcia umowy dzierawy autorskich praw majtkowych. Sd Najwyszy zauway, e unormowanie w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 90 poz. 631 ze zm.) umw majcych za przedmiot prawa autorskie nie eliminuje stosowania przepisw kodeksu cywilnego, w tym jego czci szczeglnej. Nie jest wic wyczone zawieranie innych umw, anieli przewidziane w prawie autorskim umowy o przeniesienie autorskich praw majtkowych albo umowy o korzystanie z utworu (licencyjne), przy uwzgldnie-

- 49 -

niu specyfiki praw autorskich. Nie ma te podstaw do wyczenia z zasady dopuszczalnoci ustanowienia dzierawy na prawach autorskich, oczywicie przy spenieniu przesanek okrelonych w art. 709 k.c. Ewentualne trudnoci w zakwalifikowaniu umowy jako licencji albo dzierawy mog by wyjaniane w drodze wykadni konkretnej umowy, dokonywanej na podstawie art. 65 k.c., przy uwzgldnieniu przepisw prawa autorskiego. Naley doda, e w sprawie tej Sd Najwyszy wypowiedzia si take w kwestii czy wystawa fotografii moe stanowi opracowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1 Pr. aut. Dopuszczajc tak moliwo, zwrcono uwag na konieczno spenienia przez tak wystaw ustawowego kryterium twrczoci (IV CSK 274/10). Sd Najwyszy, odwoujc si do stanowiska wyraonego w uzasadnieniu uchway skadu siedmiu sdziw III CZP 1/10, stwierdzi, e jeeli spr midzy organizacj zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi a operatorem kablowym dotyczy tylko wysokoci wynagrodzenia za korzystanie z utworw w formie reemisji kablowej, a wic warunkw (treci) umowy okrelonej w art. 211 ust. 1 Pr. aut., stronie wnoszcej powdztwo na podstawie art. 108 ust. 7 Pr. aut. nie przysuguje przewidziane w art. 189 k.p.c. roszczenie o ustalenie nieistnienia obowizku zawarcia umowy na warunkach okrelonych w orzeczeniu Komisji Prawa Autorskiego, o ktrym mowa w art. 108 ust. 5 Pr. aut., dotyczcych wysokoci wynagrodzenia, lecz roszczenie o uksztatowanie stosunku prawnego (umowy). Niezalenie bowiem od tego, e z chwil wniesienia takiego powdztwa orzeczenie Komisji traci moc, a strona tym samym interes prawny do formuowania roszczenia o ustalenie nieistnienia tego obowizku, roszczenie to nie moe usun sporu poddanego pod rozstrzygnicie sdu, jeeli spr dotyczy wysokoci wynagrodzenia. Uwzgldnienie takiego powdztwa wyczy jedynie obowizek zawarcia umowy na okrelonych warunkach i nie rozstrzyga zasadniczego sporu co do wysokoci przyszego umownego wynagrodzenia. Przepisem dopuszczajcym powdztwo o uksztatowanie stosunku prawnego w zakresie sporw zwizanych z zawarciem umowy okrelonej w art. 211 ust. 1 jest art. 108 ust. 7 w zw. z ust. 5 i art. 211 ust. 2 Pr. aut. wyraajcy norm prawa materialnego, zgodnie z ktr sd w sytuacji przewidzianej w tym przepisie, jest uprawniony do rozstrzygania sporw pomidzy operatorami sieci kablowych i waciwymi organizacjami zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi w przedmiocie treci umowy (IV CSK 638/10). Naley take powoa wyrok wydany na tle wykadni art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b Pr. aut. dokonanej w kontekcie regulacji dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw wasnoci intelektualnej (Dz. U. U.E. L. 2004 nr 157, s. 45). Sd Najwyszy wskaza, e przepis ten w kontekcie regulacji zawartych w wymienionej dyrektywie wywouje pewne zastrzeenia. Przewidziana w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b Pr. aut. odpowiedzialno naruszyciela autorskich praw majtkowych wykracza poza wymagania dyrektywy, w ktrej jest ona usytuowana na niszym poziomie. Dyrektywa ta okrela minimalny, lub raczej podany, poziom ochrony, nie sprzeciwia si to jednak zdaniem Sdu rodkom ochrony, mogcym dawa wacicielom tych praw wiksze korzyci. Chocia przepis ten odbiega na niekorzy naruszyciela od postulowanego w dyrektywie zakresu ochrony, to twierdzenie o jego sprzecznoci z dyrektyw jest zbyt daleko idce. W

- 50 -

przepisie tym chodzi o odpowiedzialno deliktow z tytuu bezprawnego wkroczenia w cudze prawo wyczne, nie wymaga on jednak wykazania wysokoci poniesionego uszczerbku, gdy przewiduje odszkodowanie ryczatowe, ustalone na podstawie zobiektywizowanego miernika szkody. Odszkodowanie to stanowi alternatyw w stosunku do odszkodowania na zasadach oglnych i umoliwia uzyskanie rekompensaty z unikniciem trudnoci dowodowych. Tre przepisu nie pozostawia wtpliwoci, e uprawniony moe da tego odszkodowania w wyniku udowodnienia naruszenia autorskiego prawa majtkowego, zawinienia naruszyciela oraz wykazania jako podstawy obliczenia odszkodowania wedug kryterium sprecyzowanego ustawowo wynagrodzenia, ktre w chwili dochodzenia roszczenia byoby nalene tytuem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu (IV CSK 133/11). W zakresie prawa wasnoci przemysowej na uwag zasuguje wyrok, w ktrym Sd Najwyszy po raz kolejny zaj si problematyk znakw towarowych, w tym ochrony znaku renomowanego przewidzianej art. 296 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.). Stwierdzi m.in., e decyzja Urzdu Harmonizacji Rynku Wewntrznego (OHIM) odmawiajca rejestracji znaku towarowego na obszarze caej Wsplnoty Europejskiej z powodu braku charakteru odrniajcego tego znaku nie moe stanowi podstawy stwierdzenia takiego braku na terytorium danego Pastwa. Odwoujc si do stanowiska wyraonego w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci, Sd zwrci uwag, e wsplnotowy system znakw towarowych jest systemem autonomicznym i stosowany jest niezalenie od systemw krajowych. Kady z tych systemw ma wasne kryteria oceny. Oceniajc, czy krajowy znak towarowy ma zdolno odrniajc naley zatem bra pod uwag jego postrzeganie przez relewantnych odbiorcw na obszarze, dla ktrego wniesiono o rejestracj, a jeeli znak uzyska ju rejestracj, to na tym obszarze, na ktrym jest zarejestrowany i uywany, a nie na caym obszarze Wsplnoty Europejskiej. Wskazujc na brak ustawowej definicji pojcia renomowanego znaku towarowego, Sd Najwyszy stwierdzi, e definicje przyjmowane w doktrynie oraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci i sdw polskich istotnie si od siebie rni. Przedstawiajc wystpujce odmiennoci oraz dokonujc ich analizy, Sd Najwyszy wyrazi takie rozumienie tego pojcia, e renomowanym znakiem towarowym w rozumieniu art. 296 ust. 2 pkt 3 ustawy jest znak towarowy znany znacznej czci odbiorcw towarw i usug oznaczonych tym znakiem, majcy atrakcyjn si przycigania i warto reklamow wynikajc z utrwalonego w wiadomoci odbiorcw przekonania o bardzo dobrych cechach towaru, ktry jest nim opatrzony (IV CSK 393/10). W innym wyroku wyraono zapatrywanie, e naruszenie prawa z rejestracji wsplnotowego znaku towarowego w granicach specjalizacji polega na bezprawnym uyciu znaku podobnego takich samych towarw, przez co rodzi ryzyko skojarzenia, bdcego szczegln postaci ryzyka wystpienia pomyki. Ryzyko skojarzenia mona uzna za wystarczajce do przyjcia bezprawnoci uywania danego oznaczenia towarw, majc na wzgldzie ich identyczno, podobiestwo samych oznacze oraz uwzgldniajc rozpoznawalno i dobr pozycj znaku imitowanego (art. 9 ust. 1 lit. b

- 51 -

rozporzdzenia Rady WE nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wsplnotowego znaku towarowego, Dz. U. UE L z dnia 24 marca 2009 r.). W tym samym orzeczeniu podkrelono, e wyraenie obcojzyczne moe by uznane za opisowe rwnie w jzyku polskim, jeeli dla odbiorcy docelowego towarw oznaczonych takim wyraeniem moe ono brzmie tylko opisowo, ze wzgldu na powszechne uywanie tego wyraenia zamiennie ze sowem polskim albo tylko w jzyku obcym, ze wzgldu na brak odpowiednika polskiego lub jego nieuywanie dla oznaczenia rodzajowego, jednake nie wtedy, gdy zarejestrowany znak towarowy obejmuje to wyraenie, a uywanie go w obrocie przez osoby trzecie jest niezgodne z uczciwymi praktykami w przemyle i handlu art. 12 b rozporzdzenia Rady WE nr 207/2009 (I CSK 581/10). Szczeglne znaczenie w orzecznictwie Sdu Najwyszego zajmuje problematyka prawa medycznego. W istotnym z praktycznego punktu widzenia wyroku I CSK 286/10, wyjaniono, e roszczenie prowadzcego aptek wzgldem NFZ o zwrot czci ceny niezmienionej przez wiadczeniobiorc za lek objty refundacj art. 63 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027) moe by uznane za skuteczne tylko w odniesieniu do lekw wydanych na podstawie recepty, ktrej tre uwzgldnia wymagania okrelone w 3, 17 i 19 rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 wrzenia 2004 r. w sprawie recept lekarskich (Dz. U. Nr 213, poz. 2164). W wyroku I CSK 69/11, Sd Najwyszy stwierdzi natomiast, e uprawnieniem lekarza jest take wskazanie na recepcie sposobu dawkowania leku, odbiegajcego od sposobu dawkowania okrelonego w Charakterystyce Produktu Leczniczego. Jednoczenie stwierdzono, e osoba realizujca recept zobowizana jest wyda mniejsz ilo leku od okrelonej w recepcie, jeeli ta przekraczaaby potrzeby trzymiesicznej kuracji, z uwzgldnieniem sposobu dawkowania podanego przez lekarza. Wedug za pogldu wyraonego w wyroku I CSK 470/10, wzrost wynagrodze w subie zdrowia w latach 2006 i 2007, sfinansowany ze rodkw publicznych w sposb okrelony w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu rodkw finansowych wiadczeniodawcom na wzrost wynagrodze (Dz. U. Nr 149, poz. 1076 ze zm.) nie usprawiedliwia wzrostu w tym okresie cen jednostkowych wiadcze opieki zdrowotnej udzielonych w umowach zawartych z Narodowym Funduszem Zdrowia. Z zakresu problematyki prawa wekslowego warto zwrci uwag na wyrok, w ktrym Sd Najwyszy zaj stanowisko, e zastosowanie art. 4 ust. 7 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji zotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386 ze zm.) w zakresie, w jakim przepis ten odnosi si do weksli, jest ograniczone do weksli zupenych wystawionych przed dniem 1 stycznia 1995 r. oraz do weksli in blanco uzupenionych przed dniem 1 stycznia 1995 r. (I CSK 226/10). Naley zwrci jeszcze uwag na trzy orzeczenia dotyczce innych kwestii. Sd Najwyszy dokona oceny legalnoci zatrzymania przez zamawiajcego wadium zoonego w formie gwarancji bankowej na podstawie art. 46 ust. 4a ustawy Prawo zamwie publicznych. Analizujc przepisy art. 9 ust. 1, art. 27 ust. 1 oraz art. 46 ust. 4a ustawy, ktre dotycz formy owiadcze, wnioskw, zawiadomie i infor-

- 52 -

macji skadanych przez zamawiajcego i wykonawc w postpowaniu o udzielenie zamwienia, uzna, e zamawiajcy moe skutecznie zatrzyma wadium wraz z odsetkami, gdy wykonawca w ogle nie skada wymaganych dokumentw lub owiadcze, nie za wtedy, gdy przekazuje informacje w niewaciwej formie, dorczajc oryginay dokumentu po nieznacznym upywie terminu (II CSK 335/10). Zdaniem Sdu Najwyszego wyraonym w postanowieniu III CSK 223/10, regua, e jeeli przepis ustawy przewiduje waciwo prawa ojczystego, to obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociaby prawo innego pastwa uznawao go za obywatela tego pastwa, nie ma zastosowania do przewidujcych waciwo prawa ojczystego przepisw umw midzynarodowych. Czynno prawna obejmujca owiadczenie woli skadane wobec okrelonego organu pastwowego jest dokonana w pastwie dziaania tego organu, chociaby samo sporzdzenie owiadczenia nastpio w innym pastwie. Do rozwoju i wzbogacenia nauki prawa cywilnego z pewnoci przyczyni si, wydany na tle przepisw ustawy Prawo spdzielcze oraz ustawy o spdzielniach mieszkaniowych wyrok, w ktrym Sd Najwyszy rozway kwesti skutkw czasowych wyrokw Trybunau Konstytucyjnego. Wskazujc na przewaajcy w orzecznictwie pogld o skutecznoci ex tunc takich wyrokw uzna, e regua ta nie obowizuje jednak w zakresie, w jakim naruszaoby to zasad ochrony praw susznie nabytych art. 2 Konstytucji RP (II CSK 335/10). Przy omawianiu problematyki procesowej, na uwag zasuguj orzeczenia dotyczce skargi kasacyjnej. Na wstpie naley wymieni postanowienie IV CSK 272/10, ze wzgldu na istotne stanowisko Sdu Najwyszego wyraone w zwizku z ocen dopuszczalnoci skargi kasacyjnej. Ze wzgldu na okrelon warto przedmiotu zaskarenia, znaczenie dla tej oceny miao rozstrzygnicie czy sprawa, w ktrej skarga zostaa wniesiona, jest spraw gospodarcz w rozumieniu art. 4791 1 k.p.c. Sprawa dotyczya rozliczenia kosztw budowy leniczwki i toczya si midzy przedsibiorc budowlanym a Skarbem Pastwa reprezentowanym przez odpowiednie Nadlenictwo Lasw Pastwowych. Zasadniczy problem sprowadza si do odpowiedzi na pytanie, czy Skarb Pastwa reprezentowany w ten sposb moe by uznany za przedsibiorc, a jeeli tak, to czy przedmiot sprawy mieci si w zakresie prowadzonej przez niego dziaalnoci gospodarczej. W wyniku analizy przepisw ustawy z dnia 28 wrzenia 1991 r. o lasach (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 ze zm.) Sd uzna, e Skarb Pastwa prowadzi dziaalno gospodarcz w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) i jest przedsibiorc w rozumieniu art. 4791 1 k.p.c. Cho niewtpliwie gwnym zadaniem Skarbu Pastwa Lasw Pastwowych w zakresie dziaalnoci lenej jest urzdzanie, ochrona, zagospodarowanie, utrzymanie oraz powikszanie zasobw i upraw lenych, a take gospodarowanie zwierzyn, a nie zarobkowa dziaalno wytwrcza czy handlowa w tym zakresie, nie ulega wtpliwoci, e wykonujc te zadania prowadzi on dziaalno zarobkow wytwrcz i handlow, a rodkami finansowymi osignitymi z tej dziaalnoci zarobkowej pokrywa wydatki zwizane ze swoj podstawow dziaalnoci, ktr jest ochrona i rozwj lasw. Od-

- 53 -

woujc si do art. 35 ust. 1 ustawy o lasach, Sd Najwyszy stwierdzi, e budowa leniczwki pozostaje w cisym zwizku z moliwoci realizowania przez nadlenictwo jego podstawowego zadania prowadzenia gospodarki lenej w ramach ktrej prowadzona jest dziaalno gospodarcza. W konsekwencji Sd Najwyszy uzna, e sprawa jest spraw gospodarcz w rozumieniu art. 4791 1 k.p.c. Odnotowa naley postanowienie, w ktrym Sd Najwyszy po raz kolejny zaj si kwesti skutkw procesowych skarg kasacyjnych sporzdzonych w sposb nieprofesjonalny. Sd Najwyszy uzna, e sprzeczne z zasadami profesjonalizmu jest nie tylko sporzdzenie przez adwokata (radc prawnego) rodka prawnego podlegajcego odrzuceniu albo oczywicie bezzasadnego, ale take sporzdzenie skargi kasacyjnej, w ktrej uzasadnienie wniosku o jej przyjcie do rozpoznania jest oczywicie bezzasadne. Sd Najwyszy, uznajc, e za sporzdzenie takiej skargi adwokatowi (radcy prawnemu) nie przysuguj koszty nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu, wskaza, e zawodowy penomocnik, nie znajdujc argumentw uzasadniajcych wniosek o przyjcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, dysponuje moliwoci sporzdzenia opinii, o ktrej mowa w art. 118 5 k.p.c., za ktr przysuguje mu odpowiednie wynagrodzenie (II CSK 699/10). Wyrazem tej utrwalajcej si tendencji w orzecznictwie, s te postanowienia IV CSK 486/10 oraz IV CNP 54/11, w ktrych Sd Najwyszy uzna, e skoro skarga wniesiona przez penomocnika ustanowionego przez sd podlega odmowie przyjcia do rozpoznania, to nie ma uzasadnienia dla przyznania od Skarbu Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu. Wtpliwoci wci budzi kwestia dopuszczalnoci skargi kasacyjnej w sprawach rozpoznawanych w postpowaniu nieprocesowym. W postanowieniu I CZ 21/11, Sd Najwyszy uzna, e sprawy o orzeczenie zgodnoci dziaania fundacji z przepisami prawa i statutem oraz z celem, w jakim fundacja zostaa ustanowiona, o ktrych mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.), s sprawami z zakresu prawa osobowego w rozumieniu art. 5191 1 k.p.c. W postanowieniu I CZ 134/11 przyjto natomiast, e w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia skarga kasacyjna przysuguje take uczestnikowi postpowania, ktry nie zaskary apelacj postanowienia sdu pierwszej instancji. Przy omawianiu postpowania procesowego w pozostaym zakresie, szczeglne znaczenie maj orzeczenia zwizane z dopuszczalnoci drogi sdowej. W postanowieniu I CSK 50/11, zwrcono uwag, e pojcie drogi sdowej naley rozumie szeroko. W zasadzie prawie kade roszczenie procesowe, sformuowane jako danie zasdzenia, ustalenia lub uksztatowania stosunku prawnego, niezalenie od jego merytorycznej zasadnoci, moe by zaliczone jako nalece do drogi sdowej, pod warunkiem, e dotyczy podmiotw, ktrych pozycje w ramach stosunku prawnego s rwnorzdne. Sd Najwyszy analizowa te model postpowania toczcego si po wniesieniu sprzeciwu od orzeczenia samorzdowego kolegium odwoawczego w przedmiocie opaty za uytkowanie wieczyste. Przypomnia, e zgodnie z art. 80 ustawy o gospo-

- 54 -

darce nieruchomociami wniesienie sprzeciwu od orzeczenia kolegium jest rwnoznaczne z daniem przekazania sprawy do sdu powszechnego, a wniosek zoony na podstawie art. 78 ust. 2 zastpuje pozew. Regulacja ta wskazuje, e postpowanie sdowe wywoane zoeniem sprzeciwu toczy si w granicach okrelonych przez tre wniosku, a zatem w tych samych granicach, w ktrych postpowanie toczyo si przed kolegium. Po wniesieniu sprzeciwu orzeczenie kolegium traci moc, a sd powszechny orzeka na nowo w sprawie, ktr wczeniej rozpoznawao kolegium. Prowadzi to m.in. do wniosku, e podmiotami postpowania toczcego si przed sdem powszechnym mog by ci wspuytkownicy, ktrzy brali udzia w postpowaniu administracyjnym i zaskaryli orzeczenie kolegium przez wniesienie sprzeciwu. W konsekwencji Sd Najwyszy przyj, e w sprawie o ustalenie wysokoci opaty rocznej za uytkowanie wieczyste obejmujcej danie dotyczce wspuytkownikw, ktrzy nie zgosili wnioskw o ustalenie, i aktualizacja opaty jest nieuzasadniona i nie brali udziau w postpowaniu przed samorzdowym kolegium odwoawczym, droga sdowa jest niedopuszczalna (III CZP 3/11). Dla praktyki sdowej istotne znaczenie maj wyroki II CSK 493/10 oraz II CSK 568/10, rozstrzygajce wtpliwoci, ktre ujawniy si przy stosowaniu art. 189 k.p.c. W pierwszym z nich Sd Najwyszy zaj si skomplikowanym i budzcym rozbienoci zarwno w pimiennictwie jak i orzecznictwie zagadnieniem charakteru prawnego oraz wzajemnej relacji powdztw przewidzianych w art. 189 k.p.c. i art. 10 ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece. W szczegowym wywodzie, wskazujc na zachodzce midzy tymi powdztwami rnice dotyczce przedmiotu sporu, podstawy prawnej, spenianej funkcji a take krgu osb legitymowanych do ich wytoczenia, uzna, e nie zachodzi powaga rzeczy osdzonej w sprawie o ustalenie, e powd jest wacicielem nieruchomoci (art. 189 k.p.c.), gdy w sprawie prawomocnie osdzonej sd oddali powdztwo o uzgodnienie stanu prawnego ksigi wieczystej zaoonej dla tej nieruchomoci z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.). W drugim z wymienionych wyrokw Sd Najwyszy omawiajc przesank merytoryczn powdztwa o ustalenie, jak jest interes prawny w daniu ustalenia oraz czynic uwagi odnonie do akceptowanej w doktrynie i judykaturze koncepcji dania na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia faktu prawotwrczego, wskaza, e o ile danie ustalenia , e pozwany dokona wypowiedzenia umowy nie jest daniem ustalenia faktu prawotwrczego, bowiem nie zmierza do ustalenia stosunku prawnego lub prawa, o tyle danie ustalenia, e dokonane wypowiedzenie umowy jest niewane ewentualnie bezskuteczne cel taki spenia, naley je zatem kwalifikowa jako danie ustalenia faktu prawotwrczego. W konsekwencji Sd Najwyszy uzna, e powd moe na podstawie art. 189 k.p.c. da ustalenia, i owiadczenie woli pozwanego o wypowiedzeniu umowy byo bezskuteczne. W wyroku I CSK 305/10, wyraono pogld, e Skarb Pastwa reprezentowany przez Ministra Skarbu Pastwa nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powdztwa o ustalenie niewanoci umowy sprzeday udziau w uytkowaniu wieczystym gruntu naruszajcej art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnie przysugujcych Skarbowi Pastwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) jeeli,

- 55 -

jako wacicielowi tego gruntu, w zwizku z konstytutywnymi wpisami w ksidze wieczystej, przysuguje Skarbowi Pastwa roszczenie na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.). Istotne znaczenie ma take wyrok, w ktrym zajto stanowisko, e w sprawie o uzgodnienie treci ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sd jest zwizany daniem pozwu (I CSK 473/10). Z punktu widzenia praktyki orzeczniczej wci ywa jest kwestia odwoywalnoci czynnoci procesowych. Sd Najwyszy przypomnia, e moliwe jest odwoanie owiadczenia procesowego strony o cofniciu pozwu i zrzeczeniu si roszczenia (art. 203 1 k.p.c.) z powoaniem si na bd (art. 84, 86 i 88 k.c.) jedynie do czasu uprawomocnienia si postanowienia o umorzeniu postpowania, przewidzianego w art. 203 4 k.p.c. (I CSK 252/10). Artyku 2141 k.p.c., obowizujcy od wejcia w ycie art. 21 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sdowym (Dz. U. Nr 123, poz. 849 ze zm.), wprowadzi szczeglne wymagania, jakie musz by spenione przez strony, ich przedstawicieli ustawowych, penomocnikw, wiadkw i innych uczestnikw postpowania, aby ich spowodowane chorob niestawiennictwo na wezwanie sdu zostao usprawiedliwione. Sd Najwyszy okreli sposb postpowania osb wezwanych, jeeli ze wzgldu na nago choroby lub wystpienie innych obiektywnych przeszkd nie bd miay moliwoci przedstawienia zawiadczenia lekarza sdowego przed terminem stawiennictwa (V CSK 302/10). Odnotowania wymaga wyrok, w ktrym Sd Najwyszy dokona wykadni art. 224 2 k.p.c., ktry mimo e nierzadko stosowany jest w praktyce, nie by przedmiotem pogbionych rozwaa w doktrynie i judykaturze. Zgodnie z tym przepisem mona zamkn rozpraw rwnie w wypadku, gdy ma by przeprowadzony dowd z akt lub wyjanie organw administracji publicznej, a rozpraw co do tych dowodw sd uzna za zbyteczn. Uznajc, e dowd z wyjanienia organu administracji publicznej, o ktrym mowa w art. 224 2 k.p.c. powinien przybra form dokumentu urzdowego, o ktrym stanowi art. 244 1 k.p.c., a wic sporzdzonego w przepisanej formie oraz o treci z zakresu dziaania takiego organu, Sd Najwyszy wskaza, e w sytuacji, gdy organ administracji publicznej pozostaje w strukturze organizacyjnej strony procesowej, decyzja o przeprowadzeniu w trybie art. 224 2 k.p.c. dowodu z wyjanie takiego organu moe by podjta w zasadzie tylko za zgod strony przeciwnej. Wobec tego, e w takiej sytuacji dokument zawierajcy wyjanienie organu niejako wyraa stanowisko samej strony procesowej, stronie przeciwnej zgodnie z zasad rwnoci przysuguje prawo do wypowiedzenia si, a nawet przeprowadzenia dowodu zmierzajcego do obalenia domniemania prawdziwoci okolicznoci zawiadczonych w dokumencie. W takich okolicznociach stosowanie art.224 2 k.p.c. nie znajduje usprawiedliwienia (II CSK 649/10). Sd Najwyszy zaj si take interesujc kwesti charakteru oraz skutkw orzecze izb morskich. Stwierdzi, e orzeczenia izb morskich, ktre stanowi dokumenty urzdowe, maj na celu ustalenie przyczyn wypadku morskiego, wskazanie

- 56 -

statku lub osb winnych jego spowodowania, wskazanie wad i brakw w budowie statku lub jego eksploatacji, a take ocen prawidowoci zachowania si statku oraz prawidowoci czynnoci ratowniczych. Z faktu takiej kwalifikacji nie mona wyprowadzi wniosku, e do orzecze izb morskich (take po zmianie art. 46 ustawy o izbach morskich ustaw z dnia 5 marca 2004 r. o zmianie ustawy o izbach morskich Dz. U. Nr 62, poz. 575, tj. po dniu 15 maja 2004 r.) odnosz si wszystkie skutki, jakie kodeks postpowania cywilnego wie z dokumentami urzdowymi. Orzeczenia izb morskich nie zawieraj bowiem ani owiadcze ani zawiadcze, o ktrych mowa w art. 244 1 i art. 252 k.p.c., lecz stwierdzaj jedynie, do jakiego wniosku przy ocenie zebranych i przeprowadzonych dowodw dosza izba morska na podstawie wasnych przekona. Std ustalenie winy i okolicznoci faktycznych wypadku morskiego, zawarte w orzeczeniu izby morskiej nie wi sdw powszechnych (IV CSK 387/10). Nadto, Sd Najwyszy odnis si do praktyki przedstawiania przez strony prywatnych opinii sporzdzonych na ich zlecenie, uznajc, e naley je ocenia w paszczynie art. 253 k.p.c. Prywatne ekspertyzy, mimo e nie stanowi dowodu z opinii biegego, s jednak elementem materiau procesowego, zawierajcego stanowisko procesowe (pogld) strony, powinny wic by udostpnione stronie przeciwnej. Mog ponadto stanowi przesank dopuszczenia przez sd dowodu z opinii biegego (II CSK 323/10). Istotne znaczenie w orzecznictwie Sdu Najwyszego zajmuje kwestia mocy wicej decyzji administracyjnej w postpowaniu cywilnym. W postanowieniu I CNP 44/10 przyjto, e jeeli po uprawomocnieniu si wyroku sdu cywilnego decyzja administracyjna stanowica jedn z podstaw wydania tego wyroku okazaa si po przeprowadzeniu stosownego postpowania administracyjnego niewana, to nie jest to okoliczno decydujca o tym, i wyrok by niezgodny z prawem. W wyroku I CSK 202/11 wskazano, e w sdowym postpowaniu cywilnym o zapat odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 160 1 k.p.a. niedopuszczalna jest merytoryczna kontrola decyzji organw administracyjnych wydanych w przedmiocie rozpoznania wniosku zoonego na podstawie art. 7 ust. 1 i 2 tzw. dekretu warszawskiego. Podobny pogld wyraono w wyroku, w ktrym przesdzono e protok zdawczo-odbiorczy znacjonalizowanego przedsibiorstwa zatwierdzony decyzj waciwego organu stanowi integraln cz orzeczenia o jego przejciu na wasno Pastwa. Taka decyzja wie sd w postpowaniu cywilnym (I CSK 601/10). W postanowieniu I CSK 771/10, podkrelono, e sdy powszechne i Sd Najwyszy s zwizane moc wic decyzji administracyjnej i nie s wadne autonomicznie ocenia kwestii uczestnictwa okrelonej osoby w postpowaniu administracyjnym i co za tym idzie odmiennie ni organ administracyjny okrela adresata decyzji. Sd Najwyszy zajmowa si ocen dopuszczalnoci podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia po uprawomocnieniu si wyroku wstpnego, moc ktrego uznano to roszczenie za usprawiedliwione co do zasady. Przypomnia, e wyrok wstpny po uprawomocnieniu si wie sd w sprawie, w ktrej zosta wydany. Po-

- 57 -

nadto ma midzy stronami powag rzeczy osdzonej co do tego, co w zwizku z podstaw sporu stanowio przedmiot rozstrzygnicia, stwarza wic norm konkretn o charakterze trwaym, regulujc sporny stosunek prawny i z tego wzgldu niedopuszczalne jest ponowne rozstrzygnicie o przesdzonej ju zasadzie roszczenia. Skoro przedawnienie wycza skuteczne dochodzenie roszczenia, a wyrok wstpny tak dopuszczalno i zasadno przesdza, to po uprawomocnieniu si wyroku wstpnego podniesienie zarzutu przedawnienia roszczenia jest bezskuteczne (III CSK 165/10). W uzasadnieniu postanowienia IV CZ 27/11, Sd Najwyszy odnis si do kwestii, czy w wietle art. 394 1 pkt 2 k.p.c. niedopuszczalno zaalenia zachodzi take w sytuacji, w ktrej sd odwoawczy, zmieniajc wyrok sdu pierwszej instancji, pozostawi niezmienione rozstrzygnicie o kosztach postpowania pierwszoinstancyjnego, zawarte w wyroku sdu pierwszej instancji. Podtrzymujc dotychczasowe stanowisko o koniecznoci wykadania tego przepisu w sposb restryktywny, udzieli w tym zakresie odpowiedzi twierdzcej. Zwrci uwag, e w orzecznictwie przyjmuje si, i na zawarte w wyroku sdu drugiej instancji postanowienie dotyczce kosztw procesu poniesionych przed sdem pierwszej instancji zaalenie stronom nie przysuguje. Kwestia przysugiwania zaalenia do Sdu Najwyszego zostaa poruszona w postanowieniu I CZ 66/11. Stwierdzono w nim, e na podstawie art. 3941 1 k.p.c. nie jest dopuszczalne wniesienie zaalenia do Sdu Najwyszego na postanowienie o odmowie wydania zawiadczenia europejskiego tytuu egzekucyjnego wydane przez sd drugiej instancji. Praktyczne znaczenie ma take teza wyroku I CSK 412/09, e notariusz jest stron w postpowaniu toczcym si na skutek zaalenia wniesionego na odmow dokonania czynnoci notarialnej. Warto take zwrci uwag na orzecznictwo zwizane ze skutkami wyrokw Trybunau Konstytucyjnego. W wyroku I CSK 410/10, Sd Najwyszy przyj, e wyrok Trybunau Konstytucyjnego, odraczajcy w czasie utrat mocy obowizujcej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucj, nie stanowi podstawy wznowienia postpowania przewidzianej w art. 4011 k.p.c, chyba e w jego sentencji zosta zamieszczony przywilej indywidualnej korzyci dla osoby, ktra wniosa skarg konstytucyjn. Nieznaczna jest nadal liczba skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia przyjtych przez Sd Najwyszy do rozpoznania. Spord skarg rozpoznanych uwzgldniona zostaa natomiast wyrokiem IV CNP 103/10, jedna ze skarg zakwalifikowanych do rozpoznania w roku poprzednim. Rozstrzygnicie stanowi wyraz dotychczas zajmowanego przez Sd Najwyszy stanowiska, e orzeczenie niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4241 k.p.c., to orzeczenie niewtpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegajcymi rnej wykadni przepisami, wydane w wyniku raco bdnej wykadni lub niewaciwego stosowania prawa, ktre jest ewidentne i nie wymaga gbszej analizy prawniczej. Sd Najwyszy, stwierdzajc niezgodno z prawem zaskaronego orzeczenia wyrokiem tym, zakwestionowa wyraone przez sd odwoawczy w sprawie stanowisko, e umowa powrotnego przelewu wierzytelnoci wynikajcej z umowy ubezpieczenia autocasco samochodu kredyto-

- 58 -

biorcw, zawarta w zwizku z jego kradzie pomidzy nimi a bankiem, jest bezskuteczna z powodu braku causae do dokonania tego przelewu i sprzecznoci tej umowy z waciwoci umowy kredytowej bdcej rdem powstaej wobec nich wierzytelnoci kredytowej zabezpieczonej przelewem wierzytelnoci z tytuu tego ubezpieczenia. Sd Najwyszy stwierdzi, e umowa przelewu nie musi by zawierana wycznie w wyniku wykonania istniejcego w tym zakresie zobowizania wynikajcego z innej umowy. Uznajc, e strony na skutek zawarcia umowy przelewu, w ktrej wyraziy zamiar przeznaczenia uzyskanego od ubezpieczyciela na drodze sdowej wiadczenia na spat kredytu, dokonay zmiany umowy kredytowej w zakresie jej zabezpieczenia oraz sposobu uregulowania zobowiza wobec banku, stwierdzi te, e sporna umowa nie bya pozbawiona causae, a kwalifikujc t umow jako umow przelewu powierniczego, oceni, e nie sprzeciwiaa si ona waciwoci czcego strony stosunku prawnego, wynikajcego z zawartej uprzednio umowy kredytowej. Sd Najwyszy przyj, e art. 4171 2 k.c. nie moe by rozumiany jako podstawa odpowiedzialnoci odszkodowawczej Skarbu Pastwa w odniesieniu do kadego wadliwego orzeczenia, ktre podlega kontroli instancyjnej. Dla odpowiedzialnoci odszkodowawczej na podstawie tego przepisu za szkod wyrzdzon w wyniku niezgodnego z prawem wydania nieprawomocnego orzeczenia istotna jest okoliczno, czy strona nie moga zapobiec jej powstaniu lub rozmiarom przy pomocy przysugujcych jej rodkw prawnych (I CSK 684/10). W postanowieniu I CNP 17/11 uzna natomiast, e niedopuszczalna jest wniesiona po dniu 25 wrzenia 2010 r. skarga o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego postanowienia sdu drugiej instancji oddalajcego zaalenie na postanowienie odrzucajce apelacj. Po raz pierwszy tak wszechstronnie i szczegowo Sd Najwyszy analizowa charakter postpowania o uniewanienie orzeczenia wydanego w sprawie, ktra w chwili orzekania ze wzgldu na osob nie podlegaa orzecznictwu sdw polskich lub w ktrej w chwili orzekania droga sdowa bya niedopuszczalna, jeeli orzeczenie to nie moe by wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postpowaniach sdowych. Sd Najwyszy stwierdzi, e w postpowaniu tym maj zastosowanie przez analogi przepisy kodeksu postpowania cywilnego o skardze o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia oraz w zakresie przewidzianym w art. 42412 k.p.c. o skardze kasacyjnej. W zwizku z tym uzna m.in., e rozpoznanie sprawy moe nastpi na posiedzeniu niejawnym, a take wyczy dopuszczalno skargi o wznowienie postpowania od postanowienia Sdu Najwyszego (III CO 5/11). Ze wzgldu na nadal niejednolite w orzecznictwie sdw powszechnych rozumienie istoty postpowania wywoanego zarzutami od nakazu zapaty wydanego na podstawie weksla in blanco, zasuguje na uwag wyrok, w ktrym Sd Najwyszy stwierdzajc, e objcie sporem w postpowaniu nakazowym stosunku podstawowego jest okrelane w orzecznictwie jako przeniesienie sporu z paszczyzny stosunku prawa wekslowego na paszczyzn stosunku prawa cywilnego. Podkreli, e jest to okrelenie niecise, sugeruje bowiem cakowite zastpienie dotychczasowego sporu dotyczcego stosunku wekslowego sporem dotyczcym stosunku podlegajcego po-

- 59 -

wszechnemu prawu cywilnemu. W rzeczywistoci jest za tak, e odwoanie si w zarzutach od nakazu zapaty do stosunku podstawowego prowadzi przede wszystkim do uwzgldnienia tego stosunku w ramach oceny zasadnoci dochodzonego roszczenia wekslowego, nadal wic przedmiotem sporu jest roszczenie wekslowe, z t tylko rnic, e przy uwzgldnieniu stosunku podstawowego. Jeli wic dochodzone przez powoda roszczenie wekslowe nie powstao, bowiem weksel in blanco zosta wypeniony, mimo e powodowi nie przysugiwao roszczenie ze stosunku podstawowego, ktre weksel mia zabezpiecza, naley nakaz zapaty uchyli i powdztwo oddali. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sd Najwyszy jednoczenie wskaza, e na stosunek podstawowy moe powoa si w postpowaniu nakazowym nie tylko pozwany w celu wykazania bezzasadnoci dochodzonego roszczenia wekslowego, ale take powd w celu utrzymania w mocy wydanego nakazu zapaty (II CSK 311/10). Istotne znaczenie praktyczne maj orzeczenia zwizane z kosztami procesu. Sd Najwyszy wyjani, e ze wzgldu na dokonane przez ustawodawc w art. 98 2 i 3 k.p.c. rozrnienie skadnikw niezbdnych kosztw postpowania, ktrych zwrotu moe domaga si strona wygrywajca spraw, w zalenoci od wybranego przez ni sposobu reprezentacji przed sdem, nie mona uzna kosztw dojazdu adwokata, bdcego penomocnikiem strony, za koszty niezbdne do celowego dochodzenia praw w rozumieniu art. 98 1 k.p.c. Na szczegln uwag zasuguje zawarte w uzasadnieniu tego postanowienia stwierdzenie, e niezakwestionowanie w sposb skuteczny konstytucyjnoci przepisw prawa we waciwym do tego postpowaniu, powoduje, e obowizuj one uczestnikw postpowania sdowego oraz sd rozpoznajcy spraw. Jej rozstrzygnicie nie moe wic by podwaane przez powoanie si na niezgodno z Konstytucj zastosowania tych przepisw w orzeczeniu sdowym. Takie stanowisko jest wyrazem wanego jurysdykcyjnie pogldu o braku kompetencji sdw do kontroli konstytucyjnoci ustaw (II CZ 137/10). Sd Najwyszy wyjani, e za wypadek szczeglnie uzasadniony" w rozumieniu art. 102 k.p.c. mona uzna take szczegln sytuacj strony, ktra przegraa proces w wyniku bezskutecznej prby odwoania zoonego wczeniej przez ni owiadczenia procesowego o cofniciu pozwu i zrzeczeniu si roszczenia z racji cezury czasowej przewidzianej w art. 203 4 k.p.c. (I CZ 38/10). Z punktu widzenia kosztw zastpstwa prawnego warto zwrci uwag na tez postanowienia I CZ 108/10, e postpowanie apelacyjne toczce si przed sdem drugiej instancji po uchyleniu wyroku tego sdu przez Sd Najwyszy i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie jest nowym, drugim postpowaniem apelacyjnym w rozumieniu 12 ust. 1 pkt 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci radcw prawnych (I CZ 108/10). W zakresie postpowania nieprocesowego wyjaniono doniosy problem zwizany z praktycznym stosowaniem art. 618 1 k.p.c. Sd Najwyszy wyjani, e skoro roszczenia przewidziane w tym przepisie s rozpoznawane wedug zasad oglnych i stosownie do tych zasad naley o nich orzeka, to dla zapewnienia postanowieniu penej jednoznacznoci podane jest nie tylko ujmowa poszczeglne rozstrzygnicia, zamieszczone w jego sentencji, w odrbnie oznaczone punkty, lecz take w razie

- 60 -

uwzgldnienia omawianego roszczenia jedynie w pewnym zakresie dokadnie wskazywa, i sd danie (wniosek) czciowo oddala. Taka praktyka stwarza bowiem jasno co do dalszych rodkw prawnych przysugujcych zainteresowanym uczestnikom postpowania: postanowienie podlega zaskareniu na zasadach oglnych, w wypadku za niepenego rozstrzygnicia co do omawianego roszczenia postanowienie, na podstawie art. 351 w zw. z art. 13 2 k.p.c., moe zosta uzupenione (I CSK 138/11). Z punktu widzenia praktyki orzeczniczej wci ywa jest kwestia kognicji sdu w postpowaniu wieczystoksigowym. Sd Najwyszy dokonujc wykadni art. 31 ust. 2 u.k.w.h., uzna e wyrok sdu stwierdzajcy niewano umowy, na podstawie ktrej ujawniono w ksidze wieczystej prawo wasnoci nieruchomoci jest orzeczeniem wykazujcym niezgodno, o ktrej mowa w tym przepisie i moe stanowi podstaw wpisu potrzebnego do usunicia niezgodnoci midzy treci ksigi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomoci, jeeli w chwili rozpoznawania wniosku o wpis (wykrelenie dotychczasowego wpisu) rzeczywisty stan prawny nieruchomoci jest zgodny ze stanem wynikajcym z wpisu dokonanego przed zawarciem tej umowy. W uzasadnieniu tego stanowiska podkrelono, e sd wieczystoksigowy, przyjmujc wspomniany wyrok za podstaw wpisu, nie rozpoznaje sporu dotyczcego niezgodnoci midzy treci ksigi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, lecz bada zgodnie z kognicj okrelon w art. 6268 2 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h. czy z przedoonego wyroku oraz treci wniosku i ksigi wieczystej wynika niezgodno oraz czy wpis, ktrego domaga si wnioskodawca doprowadzi do jej usunicia. Sd Najwyszy uzna, e w razie uchylenia podstawy prawnej wpisu (niewanej umowy), powodujcego, e stan prawny nieruchomoci jest taki, jaki by przed zawarciem umowy, nie zachodzi konieczno wytoczenia powdztwa na podstawie art. 10 u.k.w.h. w celu usunicia niezgodnoci stanu prawnego ksigi wieczystej z jej rzeczywistym stanem prawny. Okoliczno, e powdztwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest szczegln postaci powdztwa o ustalenie i powinno by odczytywane w powizaniu z przepisami normujcymi uprawnienie do skadania wnioskw o wpis w ksigach wieczystych, nie oznacza, e niezgodno stanu prawnego ksigi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powstaa wskutek stwierdzenia niewanoci umowy, bdcej podstaw dotychczasowego wpisu moe by usunita tylko na podstawie orzeczenia wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. (II CSK 665/10). Sd Najwyszy udzieli rwnie wanych wskaza co do granic kognicji sdu w postpowaniu wieczystoksigowym w sytuacji, w ktrej zagina dawna ksiga wieczysta (niemiecka). Wyjani mianowicie, e wwczas kognicja sdu wieczystoksigowego jest szersza ni okrelona w art. 6268 2 k.p.c. W obecnym stanie prawnym brak przepisu stanowicego odpowiednik obowizujcego dawniej 58 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisw ustawy o ksigach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 29, poz. 128 ze zm.), upowaniajcego sd do dokonania wpisu w nowozaoonej ksidze wieczystej z ostrzeeniem, jeeli wpisywane prawo jest sporne lub niewystarczajco udokumentowane. Brak ksigi wieczystej uniemoliwia ponadto skorzystanie z powdztwa przewi-

- 61 -

dzianego w art. 10 u.k.w.h. Uzasadnia to potrzeb wikszej aktywnoci sdu wieczystoksigowego w przedstawionej sytuacji (V CSK 535/10). Zakresu kognicji sdu wieczystoksigowego dotycz take postanowienia IV CSK 349/10 i IV CSK 392/10. W sprawach tych Sd Najwyszy uzna, e jeeli do wniosku o wpis hipoteki przymusowej z tytuu podatku od towarw i usug skarcy doczy tytu wykonawczy speniajcy wymagania okrelone w art. 27 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.), to sd wieczystoksigowy powinien na podstawie art. 35 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) oceni zasadno tego wniosku pod ktem innych obowizujcych przepisw i dokona wpisu hipoteki przymusowej bez badania, czy doszo do wszczcia postpowania egzekucyjnego w nastpstwie dorczenia zobowizanemu odpisu tytuu wykonawczego. danie dodatkowych dowodw wymagalnoci obowizku objtego tym tytuem, w szczeglnoci dowodu jego dorczenia zobowizanemu nie znajduje uzasadnienia w art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o ksigach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), art. 35 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej ani w art. 27 ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji. Sd wieczystoksigowy nie moe bada innych okolicznoci anieli te, ktre dotycz wniosku, doczonych do niego dokumentw i treci ksigi wieczystej. Wynikajcy z art. 6268 2 k.p.c. obowizek sdu wieczystoksigowego badania m.in. zawartoci tytuu wykonawczego nie moe by utosamiany z badaniem prawidowoci przeprowadzenia postpowania administracyjnego, w ktrym tytu ten zosta wydany. Naley podkreli, e wymienione orzeczenia zapocztkoway zmian dotychczasowego stanowiska Sdu Najwyszego w tym zakresie. O kontynuacji zmienionego stanowiska wiadcz m. in. postanowienia IV CSK 558/10 i IV CSK 606/10 oraz IV CSK 20/11. W postanowieniu I CSK 185/10, wyraono pogld, e w sprawie o dokonanie wpisu do ksigi wieczystej praw osoby powoujcej si na wykonanie pierwokupu, osoby trzecie, z ktrymi zawarta zostaa warunkowa umowa sprzeday, stanowica zdarzenie uzasadniajce zoenie owiadczenia o pierwokupie przez wnioskodawc, nie s uczestnikami postpowania. Jako wane dla praktyki naley wskaza postanowienie wydane na tle ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 ze zm.). W sprawie tej Sd Najwyszy odnis si do istotnych problemw o charakterze nie tylko procesowym, lecz take materialnoprawnym. Podkrelajc ochronny charakter ustawy stwierdzi, e sd opiekuczy, rozpoznajc wniosek o przyjcie danej osoby do domu pomocy spoecznej bez jej zgody (art. 39 w zw. z art. 38 ustawy) lub o zmian postanowienia o jej przyjciu (art. 41 ustawy), z reguy powinien wykorzystywa moliwo stosowania rodkw sucych ochronie praw tych osb, zarwno przewidzianych w samej ustawie, czyli ustanowienia adwokata z urzdu, nawet bez wniosku (art. 48 ustawy), jak i przewidzianych w kodeksie postpowania cywilnego, czyli inicjatywy dowodowej sdu (art. 232 zdanie drugie k.p.c.) oraz udzielania poucze o czynnociach procesowych (art. 5 k.p.c.). Ponadto odnoszc si do ustawo-

- 62 -

wych przesanek przymusowego przyjcia danej osoby do domu pomocy spoecznej Sd Najwyszy zauway, e cho stan zdrowia psychicznego tej osoby ma istotne znaczenie dla oceny czy zachodzi potrzeba przyjcia jej do takiego domu, nie moe jednak o niej samodzielnie przesdza, gdy wszystkie przesanki przewidziane w art. 38 i 39 ustawy musz wystpi cznie. Sd zastrzeg, e opinia biegego lekarza psychiatry nie jest wystarczajcym rdem ustalenia materialnoprawnych przesanek orzeczenia w przedmiocie umieszczenia chorego w domu pomocy spoecznej bez jego zgody (IV CSK 483/10). Sd Najwyszy wyjani wszechstronnie wiele problemw procesowych zwizanych z jurysdykcj krajow w midzynarodowym obrocie gospodarczym, przy rozpoznawaniu zaalenia na odrzucenie pozwu syndyka masy upadoci polskiej spki z ograniczon odpowiedzialnoci wniesionego przeciwko spce akcyjnej z siedzib w Szwajcarii. Pierwszestwo miay przepisy umw midzynarodowych (art. 91 ust. 2 Konstytucji RP), jednake konieczne byo zbadanie waciwoci i konkurencyjnoci kilku konwencji oraz rozporzdzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzecze sdowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, a take orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Wynikiem tych rozwaa byo stwierdzenie, e do roszczenia syndyka miaa zastosowanie konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzecze sdowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporzdzona w Lugano dnia 16 wrzenia 1988 r. (konwencja lugaska I), wyczajca jurysdykcj krajow ze wzgldu na okrelony zapis w ramowej umowie kontrahentw art. 17 ust. 1 konwencji lugaskiej I (V CSK 506/10). Sporna kwestia dotyczca moliwoci objcia jurysdykcj sdw polskich sprawy, w ktrej powd dochodzi roszczenia na podstawie art. 5 pkt 3 rozporzdzenia Rady UE nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzecze w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L Nr 12 z dnia 16 stycznia 2001 r., s. 1, ze zm.), rozstrzygnita zostaa w wyroku II CSK 51/11. Powoany przepis stanowi, e osoba, ktra ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z pastw konwencyjnych moe by pozwana w innym pastwie konwencyjnym przed sd miejsca, gdzie nastpio zdarzenie wywoujce szkod, jeeli przedmiotem postpowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikajce z takiego czynu. Sd Najwyszy odwoujc si do pogldu wyraonego w uchwale siedmiu sdziw Sdu Najwyszego III CZP 72/08, e odpowiedzialno czonkw zarzdu spki z ograniczon odpowiedzialnoci na podstawie art. 299 k.s.h. ma charakter odszkodowawczy przesdzi, i zakresem regulacji przyjtej w art. 5 pkt 3 rozporzdzenia objte s sprawy dotyczce odpowiedzialnoci czonkw zarzdu spki z ograniczon odpowiedzialnoci w stosunku do niezaspokojonych wierzycieli, ktrzy dochodz roszcze na podstawie art. 299 k.s.h. Sd Najwyszy podkreli, e z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 rozporzdzenia Rady UE nr 44/2001 wynika generalna zasada, i osoba majca miejsce zamieszkania (siedzib) na terytorium pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej moe by pozywana z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych w tym akcie jedynie przed sdy tego

- 63 -

pastwa. Zasada jurysdykcyjna miejsca zamieszkania pozwanego znajduje zastosowanie wszdzie tam, gdzie brak jest podstaw do wyznaczenia jurysdykcji na podstawie innego cznika. Zgodnie z pkt 11 preambuy tego rozporzdzenia zasada ta powinna by stosowana zawsze, z wyjtkiem kilku dokadnie okrelonych w przepisach sekcji 2-7 rozdziau II rozporzdzenia przypadkw, w ktrych ze wzgldu na przedmiot sporu uzasadniony jest inny cznik. Stanowi ona zatem element prawa do sdu i ma charakter gwarancyjny. Kady z przepisw tych sekcji, ktry przewiduje wyjtek od zasady jurysdykcji sdw miejsca zamieszkania pozwanego wymaga takiej interpretacji, ktra nie podwaa tej zasady. Sd wyrazi przy tym stanowisko, e w odniesieniu do spraw o ustalenie zawieszenia wykonywania prawa z gosu akcji w spce nie znajduje zastosowania ani wyjtek przewidziany w art. 22 ust. 2, ani w art. 5 ust. 1 lit. a rozporzdzenia. Takie sprawy nie mieszcz si bowiem w kategorii spraw, ktrych przedmiotem jest wano, niewano lub rozwizanie spki lub osoby prawnej albo wano decyzji ich organw (art. 22 ust. 2), nie s take sprawami dotyczcymi umw bd wynikajcych z nich roszcze art. 5 ust. 1 lit. a (IV CSK 284/10). Na szczegln uwag, ze wzgldu na zoono rozstrzygnitego zagadnienia i jego due znaczenie dla obrotu gospodarczego, a take kontekst europejski i konstytucyjny, zasuguje wyrok II CSK 406/10, w ktrym Sd Najwyszy dokona wykadni przepisw art. 3 ust. 1 oraz art.16 ust. 1 rozporzdzenia Rady (WE) Nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postpowania upadociowego. Wielowtkowy wywd uwzgldniajcy argumenty pynce z orzecznictwa Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci, Trybunau Konstytucyjnego oraz Sdu Najwyszego skonkludowany zosta stwierdzeniem, e uznaniu we wszystkich pastwach czonkowskich Unii Europejskiej (z wyjtkiem Danii) podlega wszczcie postpowania upadociowego przez sd pastwa czonkowskiego, jeli jest waciwy do wszczcia tego postpowania, ze wzgldu na znajdowanie si na terenie tego pastwa gwnego orodka podstawowej dziaalnoci dunika, z uwzgldnieniem domniemania prawnego wzruszalnego, e w przypadku spek i osb prawnych gwnym orodkiem podstawowej dziaalnoci dunika jest jego siedziba okrelona w statucie lub odpowiadajcej mu umowie spki. Za gwny orodek podstawowej dziaalnoci dunika spki, ktrej udziay (akcje) nale do osb reprezentujcych kapita zagraniczny (osb zagranicznych) moe by uznane inne miejsce ni statutowa siedziba spki, jeeli w miejscu tym rzeczywicie funkcjonuj czonkowie organw tej spki, zwaszcza zarzdu, s tam podejmowane decyzje dotyczce wykonywania praw i obowizkw spki, w tym dotyczce zawierania umw handlowych i wykonywania zobowiza finansowych spki, gdzie dokonuje si jej rozlicze finansowych i prowadzi ksigowo, take w ramach powiza kapitaowych spki z innymi spkami w postaci ich stosunku dominacji i zalenoci. Sd Najwyszy uzna ponadto, e do rezultatu pozostajcego w oczywistej sprzecznoci z porzdkiem publicznym Rzeczypospolitej Polskiej prowadzi, oceniane jako wyjtkowe, uznanie postpowania upadociowego wszcztego w innym pastwie czonkowskim Unii Europejskiej lub wykonanie orzeczenia wydanego w toku takiego postpowania (art. 26 rozporzdzenia), jeeli sd wszczynajc postpowanie upadociowe i wydajc orzeczenie o ogoszeniu upadoci narusza raco, a wic w stopniu nie dajcym

- 64 -

si pogodzi z zasadami pastwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) polski porzdek prawny, zwaszcza w odniesieniu do gwarantowanej konstytucyjnie ochrony prawa wasnoci (art. 64 Konstytucji RP). Do takich samych wnioskw doszed Sd Najwyszy w wyroku II CSK 541/10, stwierdzajc, e przyjcie jurysdykcji przez sd pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej (art. 3 ust. 1 rozporzdzenia) ze wzgldu na siedzib grupy kapitaowej obejmujcej spk z ograniczon odpowiedzialnoci, ktrej orodkiem dziaalnoci jest Polska, nie uzasadnia zastosowania art. 26 rozporzdzenia, gdy zagraniczne orzeczenie zatwierdzajce ukad nie wywouje skutkw sprzecznych z polskim porzdkiem prawnym. Jako interesujce i dotyczce nieczsto wystpujcej w orzecznictwie Sdu Najwyszego problematyki naley wymieni postanowienie IV CSK 566/10, wydane na tle przepisw rozporzdzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzecze w sprawach maeskich oraz w sprawach dotyczcych odpowiedzialnoci rodzicielskiej (Dz. Urz. UE L Nr 338, s.1) oraz konwencji dotyczcej cywilnych aspektw uprowadzenia dziecka za granic, sporzdzonej w Hadze dnia 25 padziernika 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 ze zm.). W orzeczeniu tym zostay rozstrzygnite zagadnienia z pogranicza prawa rodzinnego i procesowego. Sd zwrci uwag, e art. 23 lit. e rozporzdzenia dla oddalenia wniosku o uznanie (stwierdzenie wykonalnoci) orzeczenia dotyczcego odpowiedzialnoci rodzicielskiej wymaga przeciwstawienia mu innego, pniejszego orzeczenia dotyczcego odpowiedzialnoci rodzicielskiej takiej treci, ktra powoduje, e orzecze tych nie da si pogodzi. Orzeczeniem takim nie jest orzeczenie wydane na podstawie art. 13 lit. b konwencji oddalajce wniosek o wydanie dziecka. Sd Najwyszy stwierdzi, e cho pojcie odpowiedzialnoci rodzicielskiej, ktrym posuguje si rozporzdzenie, obejmuje rwnie pojcie prawa do opieki, ktrym posuguje si konwencja, nie oznacza to, i wskazane orzeczenie jest orzeczeniem dotyczcym tej odpowiedzialnoci. Wydane na podstawie przepisw konwencji rozstrzygnicie uwzgldniajce wniosek zmierza do usunicia bezprawia, czyli udzielenia ochrony prawu do opieki, przyznanemu i wykonywanemu na mocy ustawodawstwa pastwa, w ktrym dziecko miao miejsce pobytu bezporednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Wykonawczy (w odniesieniu do prawa przyznanego i wykonywanego na mocy ustawodawstwa jednego pastwa) cel konwencji i sposb jego realizacji powoduj, e wydane na jej podstawie orzeczenie o zwrocie dziecka nie rozstrzyga o prawie do opieki. Tym samym prawa tego nie dotyczy rwnie orzeczenie oddalajce wniosek o wydanie dziecka oparte na podstawie art. 13 konwencji. Problem stwierdzenia wykonalnoci na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej aktu notarialnego sporzdzonego w Republice Federalnej Niemiec ujawni si w w postanowieniu V CSK 426/10. Sd Najwyszy wskaza, e wniosek o stwierdzenie wykonalnoci powinien by oceniony wedug postanowie konwencji lugaskiej I, a nie wedug przepisw rozporzdzenia (WE) nr 44/2001. W zakresie postpowania polubownego konieczne jest zwrcenie uwagi na wyrok I CSK 231/10, w ktrym przyjto, e skarga o uchylenie wyroku sdu polubowne-

- 65 -

go nie przysuguje od orzeczenia, ktrym sd polubowny orzek o swojej niewaciwoci w sprawie (I CSK 231/10). O przesankach wszczcia postpowania upadociowego Sd Najwyszy wypowiedzia si stwierdzajc, e krtkotrwae wstrzymanie pacenia dugw wskutek przejciowych trudnoci nie jest podstaw ogoszenia upadoci. O niewypacalnoci w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadociowe i naprawcze mona mwi dopiero wtedy, gdy dunik na skutek braku rodkw przez duszy czas nie wykonuje przewaajcej czci swoich zobowiza (V CSK 211/10). Podobne stanowisko zaj Sd Najwyszy w orzeczeniach V CSK 320/10 oraz V CSK 352/10. Ten kierunek wykadni nawizuje do tradycyjnej definicji niewypacalnoci i jest bardziej liberalny wobec dunika. Oznacza to zarazem przeciwstawienie si pochopnemu inicjowaniu postpowania upadociowego przez wierzyciela i szersz moliwo prowadzenia postpowania ukadowego. Sprzyja take procesom naprawczym i restrukturyzacyjnym. Sd Najwyszy wyrazi pogld, e rwnie po wejciu w ycie Prawa upadociowego i naprawczego potrcenie w tym postpowaniu staje si skuteczne przez zoenie owiadczenia woli i nie wymaga akceptacji sdziego-komisarza, ktry bada tylko, czy skutek potrcenia nastpi. Odmowa uwzgldnienia wierzytelnoci i jej potrcenia ze wzajemn wierzytelnoci upadego w postpowaniu upadociowym nie stwarza take powagi rzeczy osdzonej (V CSK 311/10). Spord orzecze wydanych na tle przepisw Prawa upadociowego i naprawczego warto wymieni rwnie postanowienie, w ktrym Sd Najwyszy rozstrzygn interesujce zagadnienie dotyczce skutkw odstpienia przez syndyka masy upadoci na podstawie art. 98 ust. 1 Pr.u.n. od umowy wzajemnej przeniesienia wasnoci nieruchomoci. Sd zwrci uwag, e uprawnienie syndyka przewidziane w tym przepisie nie jest dziaaniem za stron, czy te w imieniu upadego; w gr wchodzi tu owiadczenie organu sdowego powoanego do przeprowadzenia egzekucji uniwersalnej, jak jest postpowanie upadociowe z opcj likwidacyjn. Uregulowana w art. 98 ust. 1 Pr.u.n. instytucja odstpienia od umowy rni si zasadniczo od przewidzianej w art. 491 k.c. moliwoci odstpienia przez jedn ze stron od umowy z powodu zwoki w realizacji wiadczenia wzajemnego przez drug stron. Odmienno ta dotyczy zarwno podmiotu uprawnionego do odstpienia jest nim syndyk, a nie strona umowy wzajemnej, jak i przesanek zastosowania tej instytucji w postpowaniu upadociowym odstpienie podyktowane jest interesem wszystkich wierzycieli upadego, a nie tylko jednej strony tej umowy. Zachodz take dalsze istotne rnice. Wystpujce odmiennoci wskazuj na autonomiczny charakter tej instytucji oraz odmienno skutkw, ktre si z ni wi. Zarwno charakter, jak i cel szczeglnych uprawnie syndyka uzasadniaj stanowisko, e odstpienie przez syndyka od umowy wzajemnej wywouje nie tylko skutek obligacyjny, lecz rwnie rzeczowy (IV CSK 47/11). Istotn rol w praktyce odegra zapewne wyrok, w ktrym Sd Najwyszy, dokonujc wykadni art. 369 Pr.u.n. wyjani, e sd, rozpoznajc wniosek upadego o

- 66 -

umorzenie zobowiza w caoci lub czci nie ma obowizku z urzdu poszukiwa dowodw, podkrelajc, e na upadym spoczywa ciar wykazania przesanek umorzenia jego zobowiza, ktre nie zostay zaspokojone w postpowaniu upadociowym. Dokonujc wykadni art. 369 ust. 1 pkt 1 Pr.u.n. w zakresie pojcia okolicznoci wyjtkowe i niezalene od upadego" naley mie na wzgldzie szczeglny charakter umorzenia zobowiza upadego oraz kwalifikacj podmiotu korzystajcego z dobrodziejstwa art. 369 Pr.u.n., ktrym jest przedsibiorca. Oznacza to, e pojawienie si podmiotw konkurujcych na rynku, na ktrym dziaa take upady nie jest okolicznoci wyjtkow i niezalen od upadego w rozumieniu tego przepisu. W ramach okolicznoci, ktre przedsibiorca powinien przewidywa mieci si take moliwo spadku cen wytwarzanych produktw, brak realizacji patnoci przez kontrahentw upadego, wahania kursw walut oraz zmiany zasad kredytowania przez instytucje finansowe dziaalnoci gospodarczej upadego. Wymienione okolicznoci mieszcz si w ramach normalnego, przewidywalnego ryzyka zwizanego z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej (II CSK 370/10).

- 67 -

Izba Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych Warunki w jakich przyszo funkcjonowa Izbie w 2011 r., jak rwnie cele, zakres i sposb jej dziaania w zasadniczej mierze stanowiy kontynuacj praktyki z lat poprzednich. Nadal, dla ujednolicenia orzecznictwa sdw niszych instancji, ale take i samej Izby, szczeglnie istotne znaczenie maj podejmowane przez skady powikszone i skady zwyke uchway, w ktrych udzielane s odpowiedzi na pytania prawne, rozstrzygajce rnego rodzaju wtpliwoci interpretacyjne i niejasnoci wystpujce w obowizujcym porzdku prawnym. Uchwa w skadach powikszonych podjto 9 (w roku poprzednim byo ich 7), ponadto do Izby wpyno 29 pyta prawnych skierowanych przez sdy drugiej instancji, przy czym odpowiedzi udzielono na 16 z nich, natomiast w 10 przypadkach odpowied nie zostaa udzielona, z reguy ze wzgldu na pewne wadliwoci sformuowanych pyta, tym niemniej z zasady odmawiajc jej udzielenia poszczeglne skady orzekajce przedstawiy swoje stanowiska dotyczce tego jak naley wykada przepisy, ktre stay si rdem okrelonych wtpliwoci sdw niszych instancji. Rwnie i tego typu rozstrzygnicia zapade w Izbie stanowi istotny czynnik ujednolicania praktyki orzeczniczej sdw niszych instancji, ale take i Sdu Najwyszego. W 2011 r. w skadzie powikszonym zostay podjte trzy uchway z zakresu prawa pracy. Pierwsza z nich zapada po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego ujtego w pytaniu: jakie roszczenia przysuguj pracownikowi z tytuu wypowiedzenia przez pracodawc umowy o prac na czas okrelony, w ktrej strony nie przewidziay dopuszczalnoci wczeniejszego jej rozwizania za wypowiedzeniem? Na kanwie tak postawionego pytania w dotychczasowym orzecznictwie oraz doktrynie ujawnio si kilka rozbienych stanowisk. Zgodnie z art. 33 k.p. przy zawieraniu umowy o prac na czas okrelony, duszy ni 6 miesicy, strony mog przewidzie dopuszczalno wczeniejszego rozwizania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Stosownie do art. 50 3 k.p., jeeli wypowiedzenie umowy o prac na czas okrelony nastpio z naruszeniem przepisw o wypowiadaniu tych umw, pracownikowi przysuguje wycznie odszkodowanie. W myl 4 tego artykuu, odszkodowanie, o ktrym mowa w 3, przysuguje w wysokoci wynagrodzenia za czas, do upywu ktrego umowa miaa trwa, nie wicej jednak ni za 3 miesice. Przepis art. 50 5 k.p. stanowi, e przepisu 3 nie stosuje si w razie wypowiedzenia umowy o prac pracownicy w okresie ciy lub urlopu macierzyskiego, pracownikowi ojcu wychowujcemu dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyskiego, a take pracownikowi w okresie korzystania z ochrony stosunku pracy na podstawie przepisw ustawy o zwizkach zawodowych. W tych przypadkach stosuje si odpowiednio przepisy art. 45. Pojawia si dwojaka interpretacja zawartego w art. 50 3 k.p. okrelenia naruszenie przepisw o wypowiadaniu tych umw. W wyroku I PKN 126/98 uznano, e

- 68 -

umowa o prac na czas okrelony, zgodnie z treci art. 33 k.p., moe by wczeniej rozwizana wskutek jej wypowiedzenia, jeeli strony wprowadziy do jej treci takie zastrzeenie. Wypowiedzenie umowy o prac zawartej na czas okrelony, co do ktrej strony nie przewidziay moliwoci wczeniejszego jej rozwizania, jest sprzeczne z treci art. 33 k.p. W takiej sytuacji uprawnionemu, z mocy art. 50 3 i 4 k.p., przysuguje odszkodowanie. Zbieny pogld zosta wyraony w wyrokach I PKN 407/97, I PK 219/08 oraz II PK 142/09. Natomiast w innym wyroku (I PKN 414/98) Sd Najwyszy zaj stanowisko, e przepis art. 50 3 i 4 k.p. nie ma zastosowania w razie wypowiedzenia przez pracodawc umowy terminowej, w ktrej strony nie zastrzegy moliwoci takiego sposobu jej rozwizania (art. 33 w zw. z art. 30 1 pkt 4 k.p.). W takiej sytuacji pracownikowi przysuguj roszczenia okrelone w art. 56 w zw. z art. 59 k.p.. Kolejne, trzecie stanowisko w prezentowanej sprawie ujawnione w doktrynie prawa pracy przewiduje za, e wypowiedzenie umowy terminowej, ktra nie podlega wypowiedzeniu, jest bezwzgldnie niewane (art. 58 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.). Pracownik, ktrego pracodawca po upywie okresu wypowiedzenia traktowaby jako zwolnionego, mgby w takiej sytuacji domaga si dopuszczenia do pracy a do nadejcia umwionego terminu zakoczenia stosunku pracy, oraz na podstawie art. 81 1 k.p. wynagrodzenia za cay ten czas pod warunkiem gotowoci do wykonywania pracy w tym czasie. Celem usunicia tej rozbienoci skad siedmiu sdziw podj uchwa stwierdzajc, e pracownikowi, ktremu pracodawca wypowiedzia umow o prac zawart na czas okrelony, w przypadku gdy strony nie przewidziay moliwoci jej wczeniejszego rozwizania za wypowiedzeniem (art. 33 k.p.), przysuguj roszczenia okrelone w art. 59 w zw. z art. 56 k.p. W uzasadnieniu podniesiono, e tego rodzaju wypowiedzenie nie jest wypowiedzeniem umowy o prac w rozumieniu k.p., gdy jest nieprzewidzianym w nim sposobem rozwizania umowy. Wyraa jednak wol pracodawcy co do ustania stosunku pracy i powoduje ten skutek, jako e k.p. nie przewiduje bezwzgldnej niewanoci czynnoci pracodawcy rozwizujcej stosunek pracy. Nie stosuje si art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Takie owiadczenie pracodawcy nie stanowi naruszenia przepisw o wypowiadaniu umowy (art. 33 w zw. z art. 50 3) i naley je kwalifikowa jako rozwizanie umowy przez pracodawc bez wypowiedzenia, dokonane z naruszeniem prawa. Przyjty pogld dopuszcza stosowanie odpowiedniej sankcji wobec pracodawcy raco naruszajcego prawo i zapewnia stosown ochron pracownikowi przez umoliwienie dochodzenia roszczenia o przywrcenie do pracy w przypadku umowy zawartej na dugi okres (III PZP 6/11). Istotna wypowied powikszonego skadu dotyczy zagadnienia przedawnienia roszcze majtkowych opartych na przepisach prawa cywilnego majcych zastosowanie na podstawie art. 300 k.p. Stanowio ono przedmiot analizy w orzecznictwie ju wczeniej. Midzy innymi w wyroku II PK 5/07 Sd Najwyszy wyrazi pogld, e podstawa prawna roszczenia majtkowego okrela termin jego przedawnienia. Rwnie w innych orzeczeniach Sd Najwyszy nie mia wtpliwoci, e roszczenia odszkodowawcze pracownikw przeciwko pracodawcy (byemu pracodawcy) oparte na przepisach prawa cywilnego, a wic majcych zastosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy na mocy art. 300 k.p., przedawniaj si wedug regu wskazanych w przepisach

- 69 -

Kodeksu cywilnego (por. np.: I PK 13/09, II PK 62/07, II PK 78/07, I PK 122/04, I PK 300/07, I PK 190/09). W kolejnej takiej sprawie (I PK 63/10), dotyczcej roszczenia pracownika o odszkodowanie z tytuu otrzymania niszej emerytury wskutek wydania przez pracodawc niewaciwego wiadectwa o pracy grniczej Sd Najwyszy wyrazi jednake wtpliwo co do przedstawionej wykadni, i podstawa prawna roszczenia majtkowego okrela termin jego przedawnienia, a wic skoro podstaw roszczenia stanowi art. 471 k.c., to stosuje si do niego terminy przedawnienia okrelone przepisami k.c. Konsekwencj tego byo przekazanie do rozstrzygnicia powikszonemu skadowi zagadnienia prawnego: czy roszczenie o odszkodowanie z tytuu otrzymywania niszej emerytury wskutek wydania przez pracodawc niewaciwego wiadectwa pracy oraz niewydania zawiadczenia o pracy grniczej ulega przedawnieniu na podstawie art. 291 1 k.p. Sd Najwyszy w wydanej w powikszonym skadzie uchwale stwierdzi, i roszczenie o odszkodowanie z tytuu otrzymywania niszej emerytury wskutek wydania przez pracodawc niewaciwego wiadectwa pracy oraz niewydania zawiadczenia o pracy grniczej przedawnia si na podstawie art. 291 1 k.p.. Sd wyjani, midzy innymi, e zgodnie z art. 300 k.p. stosowanie przepisw k.c. do stosunkw pracy moe nastpi jedynie w sprawach nienormowanych przepisami prawa pracy oraz odpowiednio, jeli nie jest to sprzeczne z zasadami prawa pracy. Kluczowa pozostaje ocena, w jakim zakresie sprawa odpowiedzialnoci pracodawcy za wady w procesie gromadzenia dokumentacji pracowniczej, z uwagi na niewydanie odpowiedniego zawiadczenia na potrzeby uprawnie emerytalnych zostaa uregulowana przepisami prawa pracy. Chodzi tu o nadanie waciwego znaczenia pojciu sprawy, ktre moe by rozumiane nie tylko (jzykowo) jako problem do rozstrzygnicia, ale take jako instytucja prawna. Powstaje pytanie, czy jako instytucj naley rozumie ca odpowiedzialno kontraktow, czy te mona i naley oddzielnie traktowa instytucj przedawnienia. Odwoujc si w tym zakresie do pogldw doktryny i podzielajc je, SN przyj, e o sprawie nieuregulowanej przepisami prawa pracy mona mwi jedynie w zakresie podstawy odpowiedzialnoci i stosowa w zwizku z tym art. 471 k.c. Natomiast z uwagi na istnienie unormowa art. 291 i nast. k.p. w zakresie przedawnienia, kwestie te s uregulowane w prawie pracy i nie ma podstaw do sigania do art. 117 i nast. k.c. (I PZP 5/10). Wykadni Sdu Najwyszego w skadzie powikszonym podlega take przepis art. 32 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej. Poniewa ustawa o zakadach opieki zdrowotnej z 1991 r. utracia moc z dniem 1 lipca 2011 r. wypowied SN odnoszca si do ma znaczenie historyczne, ze wzgldu jednak na wag zagadnienia, mimo to Sd zdecydowa si na podjcie uchway. W sprawie chodzio o udzielenie odpowiedzi na pytanie czy pracownicy medyczni szpitalnego oddziau ratunkowego s uprawnieni do dodatku do wynagrodzenia przewidzianego w art. 32 ust. 2 cyt. ustawy (dot. zatrudnionych w pogotowiu ratunkowym poza zespoem wyjazdowym). W stanie faktycznym sprawy w pozwanym szpitalu dziaa wyodrbniona jednostka systemu ratownictwa medycznego w postaci szpitalnego oddziau ratunkowego, ktra wypeniaa funkcj pogotowia ratunkowego, natomiast nie byo wyodrbnionego pogotowia ratunkowego, ktrego pracownicy mieliby ponad wszelk

- 70 -

wtpliwo prawo do dodatku na podstawie art. 32 ustawy z 1991 r. W ocenie skadu pytajcego, nie oznacza to jednak, e pracownikom wiadczcym tak sam prac, ale w jednostce organizacyjnej o innej nazwie, mona odmwi uprawnienia do otrzymania takiego dodatku. W rozpoznawanej sprawie praca wykonywana przez pracownikw pogotowia ratunkowego (poza zespoem wyjazdowym) i pracownikw szpitalnego oddziau ratunkowego, nawet jeli nie jest tosama, to nie wykazuje tylu istotnych rnic, aby mona j nazwa prac innego rodzaju. Natomiast konieczno jednakowego wynagradzania pracy tego samego rodzaju, zwaszcza u pracodawcw dziaajcych w ramach jednego systemu opieki medycznej, wynika z zasady rwnoci i niedyskryminacji. Zasady te wynikaj z Konstytucji (art. 23 i art. 33) oraz z Kodeksu pracy (art. 183c). Wykadnia systemowa wymaga, w ocenie skadu pytajcego, wykadni ustawy w zgodzie z Konstytucj, a take z przepisami unijnymi dotyczcymi rwnego traktowania pracownikw. Trzeba wic rozway aktualno stosowanej od kilkudziesiciu lat zasady cisej wykadni przepisw pacowych i podstaw jej stosowania. Sd Najwyszy w skadzie powikszonym nie podzieli tej argumentacji i uchwali, e pracownicy medyczni szpitalnego oddziau ratunkowego nie byli uprawnieni do dodatku do wynagrodzenia przewidzianego art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej (III PZP 4/11). W sprawach ubezpieczeniowych skad powikszony Sdu Najwyszego wypowiedzia si w 2011 r. tylko raz. Skad trzech sdziw SN powzi wtpliwo, czy okres urlopu wychowawczego wykorzystanego przed dniem 1 stycznia 1999 r. przez osob bdc pracownikiem jest okresem podlegania ubezpieczeniu spoecznemu z tytuu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Przepis art. 29 ustawy emerytalnej stanowi, e ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., ktrzy nie osignli wieku emerytalnego okrelonego w art. 27 pkt 1, mog przej na emerytur: 1) kobieta po osigniciu wieku 55 lat, jeeli ma co najmniej 30-letni okres skadkowy i nieskadkowy albo jeeli ma co najmniej 20letni okres skadkowy i nieskadkowy oraz zostaa uznana za cakowicie niezdoln do pracy; 2) mczyzna po osigniciu wieku 60 lat, jeeli ma co najmniej 35-letni okres skadkowy i nieskadkowy albo jeeli ma co najmniej 25-letni okres skadkowy i nieskadkowy oraz zosta uznany za cakowicie niezdolnego do pracy (ust. 1). Emerytura, o ktrej mowa w ust. 1, przysuguje ubezpieczonym, ktrzy: 1) ostatnio, przed zgoszeniem wniosku o emerytur, byli pracownikami oraz 2) w okresie ostatnich 24 miesicy podlegania ubezpieczeniu spoecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesicy, chyba e w dniu zgoszenia wniosku o emerytur s uprawnieni do renty z tytuu niezdolnoci do pracy (ust. 2). Spenienia warunkw, o ktrych mowa w ust. 2, nie wymaga si od ubezpieczonych, ktrzy przez cay wymagany okres, o ktrym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegali ubezpieczeniu spoecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytuu pozostawania w stosunku pracy (ust. 3). Na kanwie regulacji zawartej w cyt. art. 29 ust. 3 pojawiy si w judykaturze rozbienoci. W wyroku I UK 296/08 Sd Najwyszy zaj stanowisko, e okres urlopu

- 71 -

wychowawczego, wykorzystanego przed 1 stycznia 1999 r. przez osob bdc pracownikiem, nie jest okresem podlegania ubezpieczeniu spoecznemu z tytuu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy emerytalnej. Odmienny pogld przedstawiono w wyroku II UK 104/10. Sd Najwyszy w skadzie siedmiu sdziw rozstrzygajc spraw, na wstpie podda ustawodawstwo ubezpieczeniowe pod tym ktem analizie historycznej i wywid, e okres bezpatnego urlopu dla matek pracujcych, opiekujcych si maymi dziemi (od 28 stycznia 1972 r.), a pniej z urlopu wychowawczego wykorzystany przed 1 stycznia 1999 r. by okresem podlegania zaopatrzeniu emerytalnemu pracownikw, a wic okresem podlegania ubezpieczeniu spoecznemu z tytuu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy emerytalnej. Zdaniem Sdu w takim te kierunku naley wykada komentowany przepis w odniesieniu do okresu od 1 stycznia 1999 r. Nie ma wtpliwoci, e okres urlopu wychowawczego jest okresem ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych). Jest to okres pozostawania w stosunku pracy ( 15 ust. 1 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopw i zasikw wychowawczych oraz art. 1865 k.p. stanowicy, e okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakoczenia, wlicza si do okresu zatrudnienia, od ktrego zale uprawnienia pracownicze). Wtpliwo, jaka si pojawia, dotyczy sformuowania podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytuu pozostawania w stosunku pracy. Sugeruje ono odwoanie si do tytuw ubezpieczenia wskazanych w art. 6 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, co przekrelaoby moliwo zaliczenia urlopw wychowawczych do stau emerytalnego wynikajcego z art. 29 ust. 3 ustawy emerytalnej, bowiem osoby przebywajce na urlopach wychowawczych maj wasny, czyli odrbny tytu ubezpieczenia na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej. W ocenie SN, nie ma jednak podstaw, aby takie znaczenie przypisywa uytemu terminowi tytu, bowiem w komentowanym przepisie nie jest on semantycznie zwizany z ubezpieczeniem, ale ze stosunkiem pracy. Nie tyle wic chodzi o tytu ubezpieczenia (pracowniczego) co o ubezpieczenie z tytuu (pozostawania w stosunku pracy), a wic o zwizek midzy ubezpieczeniem a istniejcym stosunkiem pracy, co nawizuje do zasadniczego warunku wyrniajcego omawiane wiadczenie, polegajcego na przyznaniu tego uprawnienia pracownikom. Urlop wychowawczy jest uprawnieniem przysugujcym jedynie pracownikom, a zatem w okresie urlopu wychowawczego ubezpieczeniem objty jest pracownik, a nie jakikolwiek inny ubezpieczony. Pozostawanie w stosunku pracy jest nie tylko cznikiem midzy dwoma tytuami ubezpieczenia pracowniczym i wynikajcym z urlopu wychowawczego, ale zarazem zasadniczym rdem prawa do urlopu wychowawczego. Status pracownika jest rdem powstania obowizku ubezpieczenia nie tylko na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, ale take ubezpieczenia wynikajcego z art. 6 ust. 19 tej ustawy. Pracownik korzystajcy z urlopu wychowawczego ma wprawdzie odrbny tytu ubezpieczenia, ale jego byt jest cile powizany z istnieniem stosunku pracy. Przy przyjciu stanowiska przeciwnego odnonie do znaczenia terminu podleganie ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytuu pozostawania w stosunku pracy rwnie okres pobierania zasiku macie-

- 72 -

rzyskiego pozostawaby poza dziaaniem normy art. 29 ust. 3 w odniesieniu do okresu od dnia 1 stycznia 1999 r. Okres pobierania zasiku macierzyskiego rwnie stanowi odrbny od pracowniczego tytu ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych), jednake pobieranie tego wiadczenia nie pozbawia wiadczeniobiorcy statusu pracownika, tyle e wynagrodzenie za prac jest zastpione przez wiadczenie z ubezpieczenia w razie choroby i macierzystwa. Uprawniony jest wniosek, e zwrot z tytuu pozostawania w stosunku pracy w ogle nie odwouje si do tytuu ubezpieczenia w rozumieniu przepisw ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, ale do ubezpieczenia pozostajcego w zwizku z istnieniem stosunku pracy. Std w uchwale skadu siedmiu sdziw przesdzono, e okresy bezpatnego urlopu dla matek pracujcych, opiekujcych si maymi dziemi a nastpnie urlopu wychowawczego wykorzystane przed dniem 1 stycznia 1999 r. s od dnia 28 stycznia 1972 r. okresem podlegania ubezpieczeniu spoecznemu z tytuu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (I UZP 1/11). Osobnego omwienia wymagaj uchway dotyczce kwestii proceduralnych. Przeomowa wypowied skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego (nadano jej moc zasady prawnej) dotyczy kwestii zwrotu kosztw zastpstwa procesowego stronie reprezentowanej przez adwokata. Udzielono w niej odpowiedzi na pytanie skadu zwykego Sdu Najwyszego, ktry powzi wtpliwo co do prawidowoci zasady zasdzania wyszych kosztw zastpstwa procesowego w sprawach o odszkodowanie, o ktrym mowa w art. 45 1 oraz art. 56 1 k.p. ni w sprawach o przywrcenie do pracy, uzasadnion treci 12 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu. Skad powikszony uzna te wtpliwoci za uzasadnione i przesdzi, e podstaw zasdzenia przez sd opaty za czynnoci adwokata z tytuu zastpstwa prawnego w sprawie ze stosunku pracy o odszkodowanie, o ktrym mowa w art. 56 1 w zw. z art. 58 k.p., stanowi stawka minimalna okrelona w 12 ust. 1 pkt 1 powoanego rozporzdzenia. Zaznaczy wypada, e orzeczenie to mona oceni za kontrowersyjne jeli zway si, e zapado przy trzech zdaniach odrbnych. Podkreli take naley jego wag, bo cho literalnie odnosi si do opaty za czynnoci adwokata, to ze wzgldu na zbien regulacj w odniesieniu do opat za czynnoci radcy prawnego wykadnia w nim prezentowana odnosi si take do tej grupy penomocnikw. W uzasadnieniu wskazano na art. 16 ust. 3 w zw. z art. 16 ust. 2 (z uwzgldnieniem art. 29 ust. 2) ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze stanowicym upowanienie do wydania rozporzdzenia w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz zawierajcym wytyczne dotyczce treci tego aktu w rozumieniu art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Wedug tego przepisu Minister Sprawiedliwoci powinien okreli stawki minimalne za czynnoci adwokackie, majc na wzgldzie rodzaj i zawio sprawy oraz wymagany nakad pracy adwokata. W ocenie SN, jest to sformuowanie do oglne, ale moliwa jest jego cisa wykadnia, pozwalajca na ustalenie konkretnej treci wytycznych. Dokonanie takiej wykadni jest konieczne, aby uzna zgod-

- 73 -

no tego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis upowaniajcy zawiera trzy przesanki ustalenia stawki minimalnej: rodzaj sprawy, jej zawio oraz wymagany nakad pracy adwokata. Stawki minimalne powinny by wic zrnicowane w sprawach rnego rodzaju i ujednolicone w sprawach tego samego rodzaju. Stawki minimalne powinny by wysze w sprawach o wikszej zawioci i wymagajcych wikszego nakadu pracy adwokata, a nisze w sprawach o mniejszej zawioci i wymagajcych mniejszego nakadu pracy. Taka jest merytoryczna tre wskaza, wyznaczajcych kierunki rozwiza, ktre maj by zawarte w rozporzdzeniu, gdy stawki minimalne determinuj wynagrodzenie adwokata, a to wpywa na koszty procesu i wie si z prawem (dostpem) do sdu i dostpem do profesjonalnej pomocy prawnej. Podkrelono, i zgodnie z 2 ust. 1 rozporzdzenia w sprawie opat za czynnoci adwokackie, zasdzajc opat za czynnoci adwokata z tytuu zastpstwa prawnego, sd bierze pod uwag niezbdny nakad pracy adwokata, a take charakter sprawy i wkad pracy adwokata w przyczynienie si do jej wyjanienia i rozstrzygnicia. To sformuowanie mona uzna za rozwinicie wytycznych ustawowych. Wtpliwoci co do niedopuszczalnego uzupenienia w akcie wykonawczym przesanek ustawowych budzi ju jednak regulacja 2 ust. 2 w zw. z 4 ust. 1 rozporzdzenia, wedug ktrej podstaw zasdzenia opaty (wynagrodzenia adwokata) stanowi stawki minimalne a ich wysoko zaley od wartoci przedmiotu sprawy lub jej rodzaju. Chodzi o uzalenienie stawki minimalnej od wartoci przedmiotu sprawy, o czym nie ma mowy w ustawie. Zakadajc domniemanie zgodnoci rozporzdzenia z ustaw mona uzna t regulacj za zgodn z ustawowymi wytycznymi, przyjmujc, e warto przedmiotu sporu jest wyznacznikiem rodzaju sprawy (o prawa majtkowe lub niemajtkowe) oraz jej zawioci i wymaganego nakadu pracy adwokata wedug zasady im wysza warto przedmiotu sprawy, tym wiksza jej zawio i wikszy nakad pracy adwokata. Pozwala to na okrelenie czwartego (wtrnego) kryterium zasad ustalania stawki minimalnej, wedug ktrej im wysza warto przedmiotu sporu, tym wiksza powinna by wysoko stawki minimalnej. Ostatecznie Sd Najwyszy sformuowa cztery zasady ustalania stawek minimalnych wynagrodzenia adwokata: trzy wynikajce wprost z przepisu upowaniajcego (wytycznych ustawowych) i jedn (wtrn) wynikajc z dopuszczalnego rozwinicia tych wytycznych w rozporzdzeniu. Rzeczywista tre tych zasad jest nastpujca: 1) stawki minimalne powinny by jednakowe w sprawach tego samego rodzaju, a zrnicowane w sprawach rnego rodzaju; 2) stawka minimalna w sprawie o wikszej zawioci powinna by wysza ni w sprawie o mniejszej zawioci, a w kadym razie stawka w sprawie o mniejszej zawioci nie powinna by wysza ni w sprawie bardziej zawiej; 3) stawka minimalna w sprawie wymagajcej wikszego nakadu pracy adwokata (wikszego wkadu pracy adwokata w przyczynienie si do jej wyjanienia i rozstrzygnicia) powinna by wysza ni w sprawie wymagajcej mniejszego nakadu pracy, a w kadym razie stawka w sprawie wymagajcej mniejszego nakadu pracy nie powinna by wysza ni w sprawie wymagajcej wikszego nakadu pracy;

- 74 -

4) stawka minimalna w sprawie o wyszej wartoci przedmiotu sporu powinna by wysza ni w sprawie o mniejszej wartoci, a w kadym razie stawka w sprawie o mniejszej wartoci przedmiotu sporu nie powinna by wysza ni w sprawie o wyszej wartoci. W ocenie SN, wszystkie powysze zasady zostay zamane przez ustalenie w 12 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporzdzenia w sprawie opat za czynnoci adwokackie wysokoci stawki minimalnej wynagrodzenia adwokata w sprawie o zryczatowane odszkodowanie, o ktrym mowa w art. 56 1 w zw. z art. 58 k.p., na poziomie zdecydowanie wyszym od stawki w sprawie o przywrcenie do pracy. Charakter tych spraw, w pewnym uproszczeniu, sprowadza si do stwierdzenia, e kada sprawa o przywrcenie do pracy jest rwnoczenie spraw o odszkodowanie, ale adna sprawa o odszkodowanie nie jest spraw o przywrcenie do pracy. Sprawa o przywrcenie do pracy jest wic spraw bardziej zawi i wymagajc wikszego nakadu pracy adwokata. S to wprawdzie sprawy o rne (odrbne) roszczenia, ale bdce sprawami tego samego rodzaju (w rozumieniu art. 16 ust. 3 Prawa o adwokaturze) jako sprawy o prawa majtkowe, oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, przy czym warto przedmiotu sporu w sprawie o przywrcenie do pracy jest zawsze wysza ni w sprawie o odszkodowanie. Wedug wytycznych ustawowych stawka minimalna w sprawie o przywrcenie do pracy powinna by wic wysza ni w sprawie o odszkodowanie, a w kadym razie stawka minimalna w sprawie o odszkodowanie nie powinna by wysza ni w sprawie o przywrcenie do pracy. Niska stawka minimalna wynagrodzenia adwokata w sprawie o przywrcenie do pracy realizuje okrelone wartoci podlegajce ochronie. Chodzi o atwy dostp do sdu i tani dostp do profesjonalnej pomocy prawnej w sprawach typowych roszcze pracownika dotyczcych rozwizania stosunku pracy. Nie ma podstaw do kwestionowania zgodnoci tej regulacji ( 12 ust. 1 pkt 1 rozporzdzenia) z ustaw i Konstytucj RP. To za prowadzi do wniosku, e 12 ust. 1 pkt 2 rozporzdzenia w sprawie opat za czynnoci adwokackie w zakresie dotyczcym odszkodowania, o ktrym mowa w art. 56 1 w zw. z art. 58 k.p., jest niezgodny z art. 16 ust. 3 Prawa o adwokaturze, gdy dla takiej sprawy ustala zdecydowanie wysz stawk minimaln ni w sprawie o przywrcenie do pracy, ktra jest tego samego rodzaju, bardziej zawia i wymagajca wikszego nakadu pracy adwokata, a nadto ma wysz warto przedmiotu sporu (I PZP 6/10). Kolejna, niezwykle znaczca proceduralna uchwaa skadu powikszonego dotyczya problematyki krgu osb uprawnionych do bycia penomocnikiem procesowym organu rentowego resortu spraw wewntrznych i administracji. W sprawie chodzio o przesdzenie, czy penomocnikiem takim moe by pracownik Zakadu EmerytalnoRentowego MSWiA, ktry nie legitymuje si statusem radcy prawnego. Odnoszc si do tej kwestii Sd Najwyszy zway, e Dyrektor Zakadu Emerytalno-Rentowego MSWiA w sprawach z zakresu zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy dziaa samodzielnie, wydajc na podstawie ustawowego upowanienia deklaratoryjne decyzje dotyczce prawa do zaopatrzenia emerytalnego (ustalania tego prawa) oraz wysokoci i wypaty wiadcze pieninych z tego tytuu. Nie wykonuje on czynnoci prawnych (take procesowych) za Skarb Pastwa, ale we wasnym imieniu, jako wyodrb-

- 75 -

niony podmiot. Jego zdolno sdowa i procesowa jako organu rentowego wynika z przepisw art. 460 i 476 4 pkt 3 k.p.c. i nie jest pochodn osobowoci prawnej Skarbu Pastwa (art. 33 k.c.). Dyrektor Zakadu Emerytalno Rentowego MSWiA bdcy stron w sprawie z zakresu ubezpiecze spoecznych nie ma wic osobowoci prawnej, nie jest te przedsibiorc. Nie moe wic skutecznie ustanowi swojego pracownika penomocnikiem procesowym, gdy nie s spenione przesanki art. 87 2 k.p.c. Sd podkreli, e w judykaturze prezentowane byy pogldy, e majca zdolno sdow i procesow strona, ktra nie jest osob prawn ani przedsibiorc, nie moe ustanowi penomocnikiem procesowym zatrudnianych przez siebie pracownikw, ktrzy nie legitymuj si statusem radcw prawnych. Takie stanowisko zostao wyraone w uchwale III ZP 28/98, w ktrej SN uzna, e w sprawie z zakresu prawa pracy prokurator (pracownik) prokuratury wojewdzkiej nie moe by penomocnikiem procesowym pozwanej prokuratury rejonowej dlatego, e prokuratura rejonowa nie ma osobowoci prawnej i nie jest te przedsibiorc. Nie dotyczy jej zatem jako jednostki organizacyjnej nieposiadajcej osobowoci prawnej art. 87 2 k.p.c. Podobne stanowisko zostao powtrzone w postanowieniu I PKN 607/01, w stosunku do pracownika o najwyszych kwalifikacjach prawniczych sdziego sdu powszechnego, ktry nie moe by penomocnikiem procesowym sdu. Cho orzeczenia te dotycz spraw z zakresu prawa pracy to jednak trudno nie dostrzec podobiestwa sytuacji procesowej prokuratury czy sdu, bdcych pracodawcami, do sytuacji procesowej Dyrektora Zakadu Emerytalno Rentowego MSWiA bdcego organem rentowym. Tak jak w sprawie z zakresu ubezpiecze spoecznych stron jest Dyrektor Zakadu Emerytalno Rentowego, a nie Skarb Pastwa reprezentowany przez tego Dyrektora, tak w sprawie z zakresu prawa pracy stron jest np. bdcy pracodawc sd (majcy zdolno sdow i procesow art. 460 1 k.p.c.), a nie Skarb Pastwa reprezentowany przez prezesa tego sdu. Std w uchwale skadu siedmiu sdziw, ktrej nadano moc zasady prawnej, ostatecznie przesdzono, e pracownik Zakadu Emerytalno Rentowego MSWiA niebdcy radc prawnym nie moe by penomocnikiem procesowym Dyrektora tego Zakadu w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych (art. 87 1 i 2 k.p.c.). Jednoczenie jednak w uzasadnieniu uchway podkrelono, e wedle aktualnie obowizujcych przepisw, penomocnikami strony mog by osoby wykazujce si zwizkami funkcjonalnymi z przedmiotem sprawy, czyli takie osoby, ktre ze wzgldu na ich stosunek do stron oraz ze wzgldu na rodzaj sprawy znaj jej przedmiot. Z uwagi na charakter spraw tak z zakresu prawa pracy, jak i ubezpiecze spoecznych, pracownikom danego pracodawcy czy organu rentowego bez wtpienia mona byoby przypisa takie cechy. Std niezrozumiae jest uniemoliwienie pracodawcom i organom rentowym, posiadajcym zdolno sdow i procesow, ale niebdcym osobami prawnymi lub przedsibiorcami, udzielania penomocnictwa procesowego osobom z tej grupy. De lege ferenda naleaoby wic postulowa uzupenienie tego braku przez wprowadzenie stosownego przepisu do Kodeksu postpowania cywilnego w dziale III regulujcym postpowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych. Ze wzgldu na powszechno interpretacji art. 87 2 k.p.c., umotywowan wykadni historyczn, dopuszczajc do reprezentowania

- 76 -

przed sdami organw rentowych przez ich pracownikw niebdcych radcami prawnymi, Sd Najwyszy zastrzeg, e dokonana w uchwale wykadnia ma zastosowanie na przyszo, od dnia jej podjcia (II UZP 6/11). Wana problematyka zostaa poruszona w kolejnej uchwale skadu siedmiu sdziw, ktrej rwnie nadano moc zasady prawnej. Przesdzono w niej, e od decyzji Zakadu Ubezpiecze Spoecznych (organu rentowego) wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych w przedmiocie niewanoci decyzji przysuguje odwoanie do waciwego sdu pracy i ubezpiecze spoecznych. Za odrbnoci trybu odwoawczego w sprawie dotyczcej stwierdzenia niewanoci decyzji organu rentowego, uprzednio wypowiedzia si Sd Najwyszy w uchwale II UZP 3/10, ktrej stanowisko byo powodem przedstawienia rozwaanego zagadnienia do rozstrzygnicia przez skad powikszony. W uzasadnieniu tej uchway wskazano na odrbno postpowania administracyjnego w przedmiocie stwierdzenia niewanoci decyzji oraz e gdyby dopuci waciwo sdu powszechnego w sprawie o stwierdzenie niewanoci decyzji organu ubezpieczeniowego, naleaoby konsekwentnie przyjmowa moliwo stosowania w tym postpowaniu przepisw k.p.a., gdy tymczasem w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, zakoczonych wydaniem decyzji przez organ rentowy, postpowanie odwoawcze toczy si wedug zasad okrelonych w k.p.c. W argumentacji tezy o odpowiedniejszej do przedmiotu sprawy waciwoci sdu administracyjnego powoano si w uchwale take na postanowienie II UKN 161/99, ktrym wprost wykluczono moliwo stwierdzenia niewanoci decyzji administracyjnej w postpowaniu w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych. Sd Najwyszy w skadzie powikszonym zway, e analiza jzykowologiczna i funkcjonalna systemu prawnego postpowania w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych nie uzasadniaj tezy, e postpowanie odwoawcze od decyzji Zakadu wydawanych na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy systemowej jest tak istotowo odmienne od zwykego postpowania odwoawczego w tych sprawach, e zachodzi potrzeba wyczenia drogi sdowej przed sdami ubezpiecze spoecznych. Doktrynalne okrelenie odrbnoci (w ramach systemu postpowa administracyjnych uregulowanych w k.p.a.) nadzwyczajnego postpowania w sprawie stwierdzenia niewanoci decyzji administracyjnej zapewnia tym sprawom, dlatego wanie e s odrbne (maj wasny procesowy przedmiot) podleganie zasadzie dwuinstancyjnoci. Akcentowanie w nauce postpowania administracyjnego niezalenoci sprawy o stwierdzenie niewanoci decyzji od sprawy zakoczonej decyzj poddan weryfikacji jest potrzebne, aby take te sprawy wprowadzi w system dwuinstancyjnego postpowania zapewniajcy waciw ochron stronom. W sprawach ubezpiecze spoecznych powyszy aspekt przestaje mie znaczenie. W sprawach tych uniewanienie decyzji ostatecznej nie zostao poddane trybowi przewidzianemu w k.p.a. dla nadzwyczajnego postpowania organu wyszego stopnia (od ktrego przysugiwaoby odwoanie do organu stopnia jeszcze bardziej wyszego). W sprawach ubezpiecze spoecznych nie ma takiego dystansu midzy decyzj ostateczn a decyzj w przedmiocie jej uniewanienia. Ta druga zostaje podjta nie w nadzwyczajnym postpowaniu, ale przez ten sam organ (Zakad), ktry wyda decyzj ostateczn

- 77 -

i jeeli nie bya ona przedmiotem postpowania sdowego moe j uniewani, jeeli jest sprzeczna z prawem wedug powodw sprzecznoci okrelonych w k.p.a. Materia przedmiotw obu decyzji Zakadu tej ostatecznej i tej w przedmiocie jej uniewanienia dotyczy sytuacji faktycznej i sytuacji prawnej, wedug ktrych rozstrzyga si o uprawnieniu lub obowizku z zakresu ubezpiecze spoecznych. W regulacjach art. 83a ustawy systemowej wyraona zostaa waciwa sprawom ubezpieczeniowym (por. take art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) zasada wzgldnej ostatecznoci decyzji Zakadu po to, jak zakada si w uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzajcej nowe art. 83a 83c do ustawy systemowej, aeby zmiany w decyzjach zgodnie z interesem zainteresowanego mogy nastpowa w trybie maksymalnie uproszczonym. Na sdowej drodze (dwuinstancyjnej), korzystajc z przewidzianych w procedurze cywilnej rodkw, strony uzyskuj moliwo penego (co do istoty) wyjanienia wszystkich spornych kwestii, tak w zakresie faktw, jak i prawa. Wyraa si w tym istota trybu odwoawczego przyjtego dla spraw ubezpiecze spoecznych specjalnego sdowego (przed powszechnym sdem ubezpiecze spoecznych). Tak penej i odpowiadajcej zasadom stosunku ubezpieczenia spoecznego ochrony nie zapewniaby waciwo sdu administracyjnego, ktry w zasadzie nie przeprowadza dowodw i dziaa wycznie kasacyjnie. Sd Najwyszy zwrci take uwag na nieporozumienie wynikajce z argumentacji o rzekomych ograniczeniach sdu ubezpiecze spoecznych. Z tego, e rozpoznanie i rozstrzygnicie o zasadnoci lub niezasadnoci decyzji Zakadu w przedmiocie uniewanienia decyzji ostatecznej nastpuje wedug przepisw k.p.c. nie wynikaj ograniczenia w sferze wyjanienia przedmiotu sprawy wymagajcego ustalenia, czy nie zachodz okrelone w k.p.a. przyczyny stwierdzenia niewanoci decyzji, np. czy decyzja ostateczna Zakadu wydana zostaa bez podstawy prawnej lub z racym naruszeniem prawa (art. 156 1 pkt 2 k.p.a.). Nieprzekonujcy jest te argument, e sd ubezpiecze spoecznych nie stwierdza niewanoci zaskaronej odwoaniem decyzji. Orzeczenie co do istoty sprawy (art. 47714 2 k.p.c.) w zwykej sprawie odwoawczej nie moe polega na stwierdzeniu niewanoci zaskaronej decyzji. Stosownie bowiem do przedmiotu takiego odwoania sd orzeka o jego istocie a wic o tym, e np. istnieje okrelone uprawnienie ubezpieczonego, ktrego nie uwzgldni Zakad w zaskaronej decyzji. W oglnym postpowaniu odwoawczym postpowania administracyjnego, organ odwoawczy rwnie nie stwierdza niewanoci decyzji organu pierwszej instancji (por. art. 138 1 i 2 k.p.a.). Nie oznacza to, e w owym zwykym postpowaniu sd ubezpiecze nie ocenia zaskaronej odwoaniem decyzji z punktu widzenia jej wadliwoci, o ktrych mowa w art. 156 1 k.p.a. Rozpoznaniu podlega to czy zaskarona decyzja jest zgodna z przepisami prawa materialnego. Poniewa decyzje ostateczne Zakadu podlegaj weryfikacji w trybie odwoawczym przed sdem take wedug kryteriw, o ktrych mowa w art. 156 1 k.p.a., zostay one w art. 83a ust. 2 ustawy systemowej wyczone z okrelonego w tym przepisie trybu uchylania, zmiany lub uniewanienia decyzji ostatecznej przez Zakad, jeeli zostao wniesione odwoanie do waciwego sdu. Zasada nieorzekania o niewanoci decyzji w zwykym postpowaniu odwoawczym podlega odpowiedniej modyfikacji w sprawach, w ktrych bezporednim przed-

- 78 -

miotem, a w konsekwencji rwnie przedmiotem orzeczenia co do istoty sprawy w rozumieniu art. 47714 2 k.p.c., jest uniewanienie decyzji (I UZP 3/10). Skad powikszony Sdu Najwyszego ustosunkowa si take do wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o podjcie uchway zawierajcej odpowied na pytanie: czy w celu wznowienia postpowania na podstawie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy powinien wyda postanowienie o wznowieniu postpowania (art. 149 1 k.p.a. w zw. z art. 124 ustawy emerytalnej)? Sd Najwyszy wskaza, e ustawodawca nie uywa w przepisie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy emerytalnej terminu wznowienie postpowania, chocia wskazane podstawy ponownego ustalenia prawa do wiadcze (inaczej: decyzji ostatecznej w rozumieniu k.p.a.) odpowiadaj przyczynie wznowienia postpowania administracyjnego z art. 145 1 pkt 5 k.p.a. Uregulowanie z art. 114 zblione jest do rozwiza przyjtych w przepisach art. 83a ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, z tym e przepis ten w ust. 2 wyranie przewiduje, e decyzje Zakadu, od ktrych nie zostao wniesione odwoanie do waciwego sdu, mog by z urzdu przez Zakad uchylone, zmienione lub uniewanione na zasadach okrelonych w przepisach k.p.a. Mimo takiego uregulowania Sd Najwyszy w uchwale skadu siedmiu sdziw I UZP 3/10 (opisanej wyej), majcej moc zasady prawnej, przyj, e od decyzji Zakadu Ubezpiecze Spoecznych wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych w przedmiocie niewanoci decyzji przysuguje odwoanie do waciwego sdu pracy i ubezpiecze spoecznych. Ponadto wydanie lub niewydanie przez organ rentowy na podstawie art. 149 1 k.p.a. postanowienia o wznowieniu postpowania dotyczcego ponownego ustalenia prawa do wiadcze lub ich wysokoci w oparciu o art. 114 ust. 1 lub 1a ustawy emerytalnej (podobnie w oparciu o art. 83a ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych) jest prawnie indyferentne w postpowaniu sdowym wszcztym przed sdem ubezpiecze spoecznych w wyniku wniesienia odwoania od decyzji organu rentowego wydanej na podstawie art. 114 ust. 1 lub 1a ustawy emerytalnej. W orzecznictwie SN przyjmuje si, e naruszenie przepisw k.p.a. nie stanowi przesanki wzruszenia decyzji przez sd ubezpiecze spoecznych, co oznacza, e przepisy k.p.a. nie s przez ten sd stosowane. Za stanowiskiem, e ponowne ustalenie prawa do wiadcze lub ich wysokoci w trybie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy emerytalnej nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wznowieniu postpowania na podstawie art. 149 1 k.p.a., przemawiaj te motywy uchway Sdu Najwyszego II UZP 15/05. W uchwale tej, odnonie do zblionego do art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej rozwizania w art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, przyjto, e przepisy o ponownym rozpoznaniu (nie o wznowieniu postpowania) stanowi leges specialis w zakresie, w jakim wznowienie postpowania regulowane jest przez Kodeks postpowania administracyjnego. Majc jednak na uwadze fakt, e w postpowaniu przed organem rentowym stosuje si przepisy procedury administracyjnej, organ ten korzystajc z uprawnienia z art. 114 ust. 1 i 1a ustawy emerytalnej do ponownego ustalenia prawa do wiadcze lub ich wysokoci, zobowizany jest do realizacji zasady czynnego udziau stron w postpowaniu (art. 10 k.p.a.). W tym celu na organie rentowym spoczywa w myl art. 61 4

- 79 -

k.p.a. obowizek zawiadomienia stron o wszczciu postpowania z urzdu lub na danie jednej z nich. Przepis art. 61 4 k.p.a. odnosi si do postpowania administracyjnego prowadzonego zarwno w trybie zwyczajnym, jak i w trybach nadzwyczajnych. Postpowanie w sprawie zakoczonej ostateczn decyzj administracyjn, zmierzajce do wzruszenia tej decyzji, moe by prowadzone tylko po wydaniu przez waciwy organ i dorczeniu wszystkim stronom wymaganego przez prawo procesowe zawiadomienia o tym fakcie na podstawie art. 61 4 k.p.a. Std skad powikszony przesdzi, e ponowne ustalenie prawa do wiadcze lub ich wysokoci w trybie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wznowieniu postpowania na podstawie art. 149 1 k.p.a.; wymaga natomiast zawiadomienia stron o wszczciu postpowania na podstawie art. 61 4 k.p.a. w zw. z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (III UZP 1/11). Rwnie ostatnia z podjtych w skadzie powikszonym uchwa zostaa zainicjowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich. W sprawie chodzio o to, czy nadal obowizuj przepisy rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania dyscyplinarnego, czy te utraciy one moc po upywie 6 miesicy od dnia wejcia w ycie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela, ktra to kwestia bya rozbienie oceniana w orzecznictwie Sdw Apelacyjnych. Art. 85 Karty Nauczyciela przed nowelizacj z 18 lutego 2000 r., zawiera upowanienie dla Ministra Edukacji Narodowej do okrelenia w drodze rozporzdzenia skadu i waciwoci komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli oraz trybu postpowania dyscyplinarnego. W wykonaniu tego upowanienia zostao wydane rozporzdzenie z 22 stycznia 1998 r. Na podstawie art. 1 pkt 4 ustawy nowelizujcej z 18 lutego 2000 r. w art. 85 Karty Nauczyciela wyrazy Minister Edukacji Narodowej zostay zastpione wyrazami minister waciwy do spraw owiaty i wychowania. Zgodnie za z treci art. 16 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., Do czasu wydania przepisw wykonawczych, przewidzianych w ustawie, o ktrej mowa w art. 1, zachowuj moc dotychczasowe przepisy wykonawcze w zakresie, w jakim nie s sprzeczne z ustaw, nie duej jednak ni przez okres 6 miesicy od dnia wejcia w ycie niniejszej ustawy. W ocenie Sdu Najwyszego analiz przepisu art. 16 ustawy z 18 lutego 2000 r. trzeba prowadzi majc na uwadze charakter tej ustawy. Mamy do czynienia z ustaw zmieniajc dotychczas obowizujc ustaw, a nie z ustaw now regulujc kompleksowo dan problematyk. Z tego przepisu przejciowego nie mona wyprowadza wniosku o utracie mocy obowizujcej przez wszystkie akty wykonawcze do Karty Nauczyciela z upywem podanego terminu. Wbrew pogldom Rzecznika Praw Obywatelskich do takiego wniosku nie skaniaj wyniki wykadni jzykowo-logicznej. Sd Najwyszy stwierdzi, e w przepisie tym nie uregulowano kwestii utraty mocy aktw wykonawczych (do Karty Nauczyciela). Przepis art. 16 nie reguluje tej materii. Wyranie wynika z jego treci, e ustawodawca nie dokonuje w nim uchylenia adnego aktu prawnego ani fragmentu aktu. Ustawodawca da wyraz w tym przepisie respektowaniu powszechnie przyjtej reguy walidacyjnej, zgodnie z ktr akty wykonawcze trac moc wraz z uchyleniem

- 80 -

ustawy zawierajcej upowanienie do ich wydania, ujtej w 23 ust. 1 uchway Rady Ministrw Nr 147 z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej i zastosowa formu przewidzian w 23 ust. 2 i 3. Wynika to wprost z uytych w art. 16 sw do czasu wydania przepisw wykonawczych i dotychczasowe przepisy. Uycie takich sw wskazuje na przyjcie zaoenia o utracie mocy tych przepisw wykonawczych, ktre utraciy oparcie wobec uchylenia dotychczasowych przepisw Karty Nauczyciela i wprowadzenia nowych, przewidujcych wydanie aktw wykonawczych. Wykadnia systemowa, odwoujca si do zasad techniki prawodawczej pozwala na potwierdzenie wniosku o tym, e jest to wycznie przepis przejciowy, nieingerujcy w przepisy wykonawcze wydane na podstawie zmienianej ustawy poza zakresem dokonywanych zmian. Na jego podstawie rozporzdzenie z dnia 22 stycznia 1998 r. nie zostao uchylone. Majc powysze na uwadze uchwa skadu siedmiu sdziw rozstrzygnito, e rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postpowania dyscyplinarnego nie utracio mocy obowizujcej po upywie 6 miesicy od dnia wejcia w ycie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela (III PZP 1/11). W sprawach z zakresu prawa pracy podjto nastpujce uchway w skadach zwykych. Istotny problem zosta podjty w uchwale dotyczcej interpretacji nieprecyzyjnej regulacji ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw jednostek sfery budetowej, na kanwie ktrej zrodzia si wtpliwo, czy okres czasowej niezdolnoci do pracy, prowadzcy do pobierania przez pracownika sfery budetowej wynagrodzenia za czas niezdolnoci do pracy oraz zasiku chorobowego wpywa na prawo tego pracownika do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracownikw sfery budetowej w rozumieniu art. 2 cyt. ustawy. Ustawa o wynagrodzeniu rocznym wprowadza dwie przesanki nabycia prawa do tego wiadczenia: przepracowanie wymaganego okresu w danym roku kalendarzowym u jednego pracodawcy (art. 2) oraz brak racych narusze obowizkw pracowniczych (art. 3). Wymagany minimalny okres przepracowania wynosi 6 miesicy (art. 2 ust. 2). Sd Najwyszy wskaza, e ustawa ta nie zawiera definicji pojcia okres przepracowany, std wtpliwoci, czy chodzi tu o okres pozostawania w stosunku pracy, czy okres faktycznego jej wykonywania. Trzeba zauway, e poprzednia ustawa (z 1985 r.) uywaa 2 poj: okresu przepracowanego i okresu faktycznie przepracowanego. Pierwsze z nich odnosio si do okresu zatrudnienia warunkujcego prawo do wiadczenia, drugie do ustalenia wysokoci wiadczenia. Dlatego przez okres przepracowany rozumiano okres pozostawania w stosunku pracy. W ocenie Sdu, z uwagi na brak rozrnienia tych poj w obecnej ustawie nie mona na jej podstawie przeprowadzi takiego wnioskowania. Wskazano, e jzykowa niejednoznaczno pojcia przepracowanie, a take brak jego definicji w ustawie, uzasadniaj dwa wnioski. Po pierwsze ustalenie jego znaczenia ustawodawca pozostawi doktrynie prawa pracy i praktyce stosowania prawa, a w szczeglnoci orzecznictwu sdowemu; po drugie naley tego dokona przy pomocy innych metod wykadni ni tylko jzykowa. Sd

- 81 -

Najwyszy nie podzieli sugestii Sdu Okrgowego zadajcego pytanie prawne, opartej na wykadni historycznej, czyli na porwnaniu okrele dotyczcych okresu zatrudnienia uytych w ustawie z 1985 r. i w obecnej regulacji. Sd Okrgowy podnis, e skoro w obecnej ustawie (art. 4) wysoko dodatkowego wynagrodzenia oblicza si co do zasady za czas efektywnie przepracowany i tak samo byo w ustawie z 1985 r. (art. 10), to obecne unormowanie naley rozumie tak samo, jak poprzednie. Oznaczaoby to, e nadal naley stosowa wnioskowanie, wedug ktrego do okresu wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wlicza si cay czas pozostawania w stosunku pracy dlatego, e w odniesieniu do okresu, z ktrego oblicza si wysoko tego wynagrodzenia, uwzgldnia si okres efektywnie przepracowany. Ten pogld Sdu Okrgowego, w ocenie Sdu Najwyszego, nie jest przekonujcy. Opiera si na zaoeniu, e nowa regulacja mimo zmiany polegajcej na pominiciu zwrotu o okresie faktycznie przepracowanym powinna by rozumiana tak samo, jak poprzednia. Sd Najwyszy nie podzieli tego zaoenia, bo zasadniczym celem stanowienia nowego prawa jest zmiana stanu prawnego, a nie jego kontynuacja. Nadto, nowa ustawa nie posuguje si pojciem okresu efektywnie przepracowanego, ktre byo podstaw do przyjcia stanowiska, i okres przepracowany oznacza okres samego pozostawania w stosunku pracy bez wymogu jej faktycznego wykonywania. W obecnej ustawie wystpuje tylko pojcie okresu przepracowanego, bdcego przesank nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Majc to na uwadze, a nadto podzielajc wczeniejsz wypowied Sdu Najwyszego z przedmiotowego zakresu zawart w uchwale III PZP 1/03, Sd Najwyszy przesdzi, e okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiku chorobowego nie podlegaj wliczeniu do 6-miesicznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw jednostek sfery budetowej (III PZP 3/11). Wanej kwestii dotyczya rwnie wypowied Sdu Najwyszego zawarta w uchwale, w ktrej rozstrzygnito, i: 1. Pracownik przedsibiorstwa budowlanego realizujcego inwestycje w rnych miejscowociach moe mie w umowie o prac okrelone miejsce wykonywania pracy (art. 29 1 pkt 2 k.p.) jako miejsce, gdzie pracodawca prowadzi budowy lub innego rodzaju stae prace, ewentualnie ze wskazaniem na jakim obszarze. 2. Kadorazowo staym miejscem pracy takiego pracownika w rozumieniu art. 775 1 k.p. jest to miejsce spord okrelonych w umowie o prac, w ktrym pracownik przez duszy czas, systematycznie wiadczy prac (II PZP 3/11). Na koniec naley wskaza na rozstrzygnicie zwizane z likwidacj instytucji awansu poziomego sdziw, na mocy ktrej sdziowie sdw rejonowych i okrgowych, po spenieniu okrelonych przesanek, mogli ubiega si odpowiednio o stanowisko sdziego sdu okrgowego w sdzie rejonowym i o stanowisko sdziego sdu apelacyjnego w sdzie okrgowym, rwnorzdne pod wzgldem wynagrodzenia odpowiednio z wynagrodzeniem wedle stawki podstawowej ze stanowiskiem sdziego sdu okrgowego i stanowiskiem sdziego sdu apelacyjnego. Instytucja ta zostaa

- 82 -

zniesiona z dniem 22 stycznia 2009 r. ustaw z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych. Na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy zmieniajcej ustawodawca zdecydowa, e z dniem wejcia w ycie tej ustawy, sdziowie powoani na stanowisko sdziego sdu okrgowego w sdzie rejonowym i sdziego sdu apelacyjnego w sdzie okrgowym stali si, odpowiednio, sdziami sdw rejonowych i sdziami sdw okrgowych, ktre stanowi ich miejsce subowe, zachowujc prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy zmieniajcej ustaw Prawo o ustroju sdw powszechnych z dnia 29 czerwca 2007 r. Przepis intertemporalny ustawy zawarty w art. 4 pkt 3 stanowi za, e wnioski o awans poziomy zoone przed dniem wejcia w ycie niniejszej ustawy, podlegaj rozpoznaniu na podstawie przepisw dotychczasowych. Na mocy tego przepisu sdziowie, ktrzy zoyli wnioski o awans poziomy przed zniesieniem tej instytucji, zachowali prawo do uzyskania awansu poziomego wedug takich samych zasad co sdziowie, ktrzy zostali powoani na stanowisko sdziego sdu okrgowego w sdzie rejonowym oraz sdziego sdu apelacyjnego w sdzie okrgowym przed dniem 22 stycznia 2009 r. Std w punkcie pierwszym uchway Sd Najwyszy przesdzi, e przepis art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych ma odpowiednie zastosowanie do sdziw, ktrych wnioski zostay rozpoznane zgodnie z art. 4 pkt 3 tej ustawy. W punkcie drugim dodatkowo wyjaniono, e do tej grupy sdziw stosuje si zasady wynagradzania wprowadzone ustaw z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych (II PZP 2/11). Uchway z zakresu prawa ubezpiecze spoecznych podjte w skadach trzyosobowych stanowiy w 2011 r. najwikszy odsetek spord wszystkich spraw, w ktrych zostao przedstawione do rozstrzygnicia zagadnienie prawne. Na wstpie, ze wzgldu na znaczn liczb adresatw naley zwrci uwag na rozstrzygnicie zwizane z wprowadzeniem regulacji ustawowych bdcych podstaw do ograniczenia niesusznie nabytych przywilejw emerytalnych funkcjonariuszy organw bezpieczestwa Polski Ludowej czy w odniesieniu do tych osb zachowana zostaa zasada przysugiwania 40% podstawy wymiaru za pierwszych 15 lat suby a dopiero kady chronologicznie dalszy rok suby po upywie 15 lat ma by traktowany wedug przelicznika procentowego wynoszcego 0,7% podstawy wymiaru, czy te ten ostatni przelicznik ma by odnoszony do kadego roku suby w organach bezpieczestwa pastwa w latach 1944-1990. Sd Najwyszy przesdzi, e za kady rok penienia suby w latach 1944-1990 w organach bezpieczestwa pastwa, o ktrych mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 padziernika 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organw bezpieczestwa pastwa z lat 1944-1990 oraz treci tych dokumentw, emerytura wynosi 0,7 % podstawy jej wymiaru (art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Pastwowej Stray Poarnej i Suby Wiziennej oraz ich rodzin, co

- 83 -

oznacza, e wysoko emerytury wyliczanej wycznie za okresy penienia takiej suby moe by nisza od 40% podstawy wymiaru tego wiadczenia (II UZP 2/11). Istotna kwestia zostaa poruszona rwnie w sprawie, w ktrej pojawi si kontekst europejski wymagajcy signicia do unijnych regulacji z zakresu koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego. Sd przedstawiajcy pytanie prawne powzi wtpliwo, jak naley traktowa zagraniczny okres pobierania zasiku chorobowego w wietle art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej czy zagraniczny okres pobierania zasiku chorobowego (pobieranie go w innym pastwie) naley traktowa w podobny sposb, jak polski okres jego pobierania. Sd Najwyszy odwoa si do regulacji zawartej w art. 5 rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego oraz do orzecznictwa TSUE. Uzna, e w ich wietle naley przyj, e jeeli przepisy ustawodawstwa waciwego wi okrelony skutek prawny z wystpieniem okrelonych okolicznoci, zdarze, pobieraniem wiadcze czy osiganiem dochodu, to instytucja waciwa powinna przypisa takie skutki rwnie okolicznociom, zdarzeniom, pobieraniu wiadcze czy osiganiu dochodu na terytorium innego pastwa czonkowskiego. Przesdzono, e osoba majca stae miejsce zamieszkania za granic, pobierajca zasiek chorobowy z tytuu zatrudnienia wykonywanego w kraju miejsca zamieszkania, nabywa prawo do emerytury w Polsce z dniem zaprzestania pobierania tego zasiku (art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS) (II UZP 3/11). Na uwag zasuguje take pierwsza wypowied Sdu Najwyszego odnoszca si do zatrudnienia tymczasowego. W sprawie, w ktrej naleao rozstrzygn tytu ubezpieczenia zatrudnionych osb zrodzi si problem, czy jeeli u danego pracodawcy uytkownika zadania z umowy zlecenia miayby by wykonywane w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy (co oznacza w szczeglnoci podleganie kierownictwu pracodawcy uytkownika, a wic obowizek wykonywania jego polece dotyczcych sposobu, czasu i miejsca wykonywania pracy) zawarcie umowy cywilnoprawnej nie jest dopuszczalne, choby taka bya wola agencji i osoby kierowanej do wykonywania pracy tymczasowej, czy te naley zaaprobowa pogld, e wykonywanie zada u pracodawcy uytkownika nawet w warunkach podporzdkowania kierownictwu tego trzeciego podmiotu w wyniku umowy zlecenia zawartej przez zleceniobiorc z agencj pracy tymczasowej na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych nie obliguje do potraktowania takiej umowy zlecenia jako stosunku pracy, a o wyborze rodzaju podstawy prawnej zatrudnienia decyduj w tej sytuacji same zainteresowane strony w oparciu o zasad swobody kontraktowania (art. 3531 k.c.), kierujc si przy tym nie tyle przesank przedmiotu zobowizania, ile sposobu jego realizacji. Odnoszc si do tych rozbienych ocen Sd Najwyszy w tezie pierwszej uchway rozstrzygn, i zastosowanie przepisu art. 22 11 k.p. nie jest wyczone do zatrudnienia osb skierowanych do pracy tymczasowej na podstawie umowy prawa cywilnego (art. 26 ust. 2 ustawy o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych) (I UZP 6/11).

- 84 -

Kolejne zagadnienie wizao si z problematyk stau ubezpieczeniowego uprawniajcego do nabycia emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 7 pkt 7 tej ustawy okresami nieskadkowymi s przypadajce przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznoci opieki nad innym ni dziecko czonkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidw lub uznanym za cakowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osob niepenosprawn w stopniu znacznym. Sd Najwyszy przyj, e inwalidztwo I grupy, cakowita niezdolno do pracy i samodzielnej egzystencji s stanami prawnymi. Ich zaistnienie musi wic zosta stwierdzone wczeniej orzeczeniem, w trybie wynikajcym z przepisw. Wynika z tego, e konieczno opieki nad osob posiadajc okrelone w przepisie art. 7 pkt 7 ustawy emerytalnej cechy wymaga, by cechy te zostay stwierdzone w trybie ustawowym przed okresem opieki. Std uznano, e przypadajcy przed dniem nabycia prawa do emerytury okres niewykonywania pracy, spowodowany koniecznoci opieki nad innym ni dziecko czonkiem rodziny, ktry nie legitymowa si orzeczeniem o cakowitej niezdolnoci do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, nie stanowi okresu nieskadkowego w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (I UZP 3/11). Wyjanie Sdu Najwyszego wymagao rwnie zagadnienie, jakie orzeczenie o stopniu niepenosprawnoci powinno zosta wydane w sytuacji, gdy ubezpieczony cierpi na kilka schorze, ktre brane po uwag osobno uzasadniayby orzeczenie rnych stopni niepenosprawnoci. Problem ten zosta rozstrzygnity w uchwale, w ktrej przyjto, e w orzeczeniu o stopniu niepenosprawnoci mona wymieni wiele symboli przyczyn niepenosprawnoci uzasadniajcych zakwalifikowanie do rnych stopni niepenosprawnoci, jeeli taka potrzeba wynika ze wskaza uatwiajcych funkcjonowanie osoby niepenosprawnej (art. 6b ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnieniu osb niepenosprawnych, w zw. z 5 ust. 1 pkt 2, 13 ust. 2 pkt 13 oraz 15 i 32 ust. 3 i 4 rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepenosprawnoci i stopniu niepenosprawnoci) (I UZP 4/11). W praktyce orzeczniczej sdw powstaa wtpliwo, czy brak orzeczenia organu odwoawczego o odpowiedzialnoci organu rentowego za nieustalenie ostatniej okolicznoci niezbdnej do wydania decyzji, o ktrym mowa w art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej pozbawia ubezpieczonego moliwoci uzyskania odsetek za opnienie w wypacie wiadczenia. Sd Najwyszy uzna, e art. 118 ustawy emerytalnej nie reguluje problematyki odsetek od przyznanego lub wypaconego z opnieniem wiadczenia z ubezpiecze spoecznych, gdy to zagadnienie unormowane jest w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej. Nie poszerza te zawartego w tym ostatnim unormowaniu katalogu przesanek nabycia prawa do przedmiotowych odsetek o kolejne kryterium, tj. posiadanie przez ubezpieczonego prawomocnego orzeczenia organu odwoawczego stwierdzajcego odpowiedzialno organu rentowego za nieustalenie ostatniej okolicznoci niezbdnej do wydania decyzji. Dysponowanie tego rodzaju orzeczeniem ma istotne znaczenie dla przebiegu i wyniku ewentualnego procesu o zasdze-

- 85 -

nie spornych odsetek. Orzeczenie tej treci stanowi rozstrzygnicie prejudycjalne, wice organy rozstrzygajce spr o odsetki co do kwestii w nim stwierdzonej, czyli odpowiedzialnoci organu rentowego za niewyjanienie ostatniej okolicznoci niezbdnej do wydania decyzji. Kwestia ta nie moe by przedmiotem odrbnego postpowania dowodowego i odmiennych ustale w kolejnym procesie o odsetki od przyznanego lub wypaconego wiadczenia. Niezamieszczenie tej treci rozstrzygnicia w sentencji wyroku, pomimo obowizku sdu, nie jest jednak rwnoznaczne z orzeczeniem negatywnym i nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opnienie w wypacie wiadczenia. Oznacza to jedynie, e sd nie wyjani i nie rozstrzygn tej kwestii. Jeeli strony nie wniosy o uzupenienie wyroku w tym zakresie, to w kolejnym procesie sdowym, w ktrym wnioskodawca domaga si wypaty odsetek od przyznanego z opnieniem wiadczenia, dopuszczalne, a wrcz konieczne, jest prowadzenie postpowania dowodowego na t okoliczno. Tym samym przesdzono, e brak orzeczenia organu odwoawczego o odpowiedzialnoci organu rentowego za nieustalenie ostatniej okolicznoci niezbdnej do wydania decyzji, o ktrym mowa w art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opnienie w wypacie wiadczenia (I UZP 2/11). Na koniec wypada przytoczy rozstrzygnicia dotyczce bardziej odosobnionych kwestii. W jednej z uchwa Sd Najwyszy wyjani, e koszty symbolicznego upamitnienia osoby zmarej, ktra pisemnym owiadczeniem wyrazia wol przekazania swoich zwok publicznej uczelni medycznej dla celw naukowych, s kosztami pogrzebu w rozumieniu art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i uzasadniaj roszczenie o zasiek pogrzebowy, o ktrym mowa w art. 77 ust.1 tej ustawy (I UZP 5/10). Problematyki zbiegu prawa do wiadczenia powszechnego i wyjtkowego w kontekcie okrelania kwoty wolnej od egzekucji i potrce dotyczya inna uchwaa. Wtpliwe byo, czy kwot t naley ustali od jednego wyszego wiadczenia, czy od sumy emerytury i renty wyjtkowej wypacanej z emerytur, czy te oddzielnie dla kadego z tych wiadcze. Sd Najwyszy przesdzi, e w razie zbiegu prawa do emerytury przyznanej na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i renty przyznanej przez Prezesa Rady Ministrw w trybie art. 82 ust. 1 tej ustawy, kwot woln od egzekucji i potrce naley ustala oddzielnie dla kadego z tych wiadcze (III UZP 2/10). W sprawach proceduralnych dwie uchway podjte w 2011 r. dotyczyy problematyki drogi sdowej. W pierwszej z nich wyjaniono, e w sprawie o zwrot rwnowanika pieninego za umundurowanie, wypaconego byemu funkcjonariuszowi Policji dopuszczalna jest droga sdowa przed sdem powszechnym wydziaem cywilnym tego sdu. W motywach podniesiono, e stosunek subowy policjanta ustaje z dniem wskazanym w decyzji o zwolnieniu go ze suby. Sprawa dotyczya zatem osoby, ktra nie bya zwizana stosunkiem subowym z organem, ktry wystpowa po drugiej stronie sporu, lecz osoby, ktra stanowia podmiot rwnorzdny wobec podmiotu, ktry domaga si od niej okrelonego zachowania. Ju tylko z tego powodu naleao przyj, e

- 86 -

sprawa dotyczy podmiotw, ktre czy wi cywilnoprawna. Istotne byo rwnie i to, e materialnoprawna podstawa roszczenia poddanego pod osd miaa charakter cywilny. Podstaw t stanowi bowiem art. 405 w zw. z art. 410 k.c. Wszystko to powodowao, e przedmiotow spraw naleao zakwalifikowa jako spraw ze stosunku z zakresu prawa cywilnego, a co za tym idzie jako spraw cywiln w rozumieniu art. 1 k.p.c. Poniewa za aden przepis prawa nie stanowi, e tego rodzaju sprawy nale do waciwoci sdw szczeglnych, to naleao przyj, e do rozpoznania jej waciwy jest sd powszechny (art. 2 1 k.p.c.). Uznajc dopuszczalno drogi sdowej przed sdem powszechnym w niniejszej sprawie Sd Najwyszy przyj zarazem, e waciwym do jej rozpoznania jest wydzia cywilny tego sdu, jako wydzia waciwy do spraw z zakresu prawa cywilnego (art. 12 1 pkt 1 p.u.s.p.), a nie sd pracy, ktrego waciwo zastrzeona jest dla spraw z zakresu prawa pracy (art. 12 1 pkt 4 p.u.s.p.) oraz spraw przekazanych do jego waciwoci na mocy przepisu szczeglnego (II PZP 1/11). Druga uchwaa wpisuje si w utrwalon lini orzecznicz Sdu Najwyszego dotyczc kognicji sdu powszechnego w sprawach zwizanych ze wiadczeniami ubezpieczeniowymi (zaopatrzeniowymi) przyznawanymi w drodze wyjtku. Przesdzono, e od decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego wyliczajcej wysoko zaopatrzenia emerytalnego przyznanego w drodze wyjtku przez Ministra Obrony Narodowej na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym onierzy zawodowych oraz ich rodzin przysuguje odwoanie do sdu powszechnego (III UZP 2/11). Problematyka spraw rozpoznawanych w postpowaniu kasacyjnym z zakresu prawa pracy stanowia kontynuacj tego, co miao miejsce w latach ubiegych dominoway sprawy dotyczce m. in. przeksztacenia, ustalenia treci lub ustania stosunku pracy, roszcze z tego tytuu, zakresu dyskryminacji czy zakresu konkurencji. Wiele rozstrzygni dotyczyo te problematyki rde prawa pracy w szczeglnoci ukadw zbiorowych. W tym zakresie naley odnotowa wyrok, w ktrym uznano, e z mocy art. 24111 5 w zw. z art. 2419 1 zdanie drugie k.p. legitymacj do wniesienia odwoania od odmowy rejestracji protokou dodatkowego do zakadowego ukadu zbiorowego pracy maj cznie wszystkie strony zmienianego ukadu rozumiane jako podmioty, ktre go zawary lub w pniejszym czasie uzyskay status strony ukadu. Odwoanie to musi zatem zosta wniesione przez wszystkie organizacje zwizkowe, ktre zawary protok dodatkowy (I PK 166/10). Sd Najwyszy mia te okazj wypowiedzie si na temat semiimperatywnego charakteru norm prawa pracy. Stwierdzi, e korzystno" postanowie zakadowego prawa pracy, przy uwzgldnieniu swoistego bilansu zyskw i strat dla pracownika, niekoniecznie musi polega na przyznaniu dodatkowych lub wyszych wiadcze ni gwarantowane przez przepisy powszechnie obowizujce; moe te sprowadza si do powstrzymania pracodawcy z realizacj jego roszcze wobec pracownika. W stanie faktycznym sprawy jedno z postanowie ukadu zbiorowego przewidywao, e gdy w okrelonym przedziale czasu pracownik w sposb uzasadniony rozwie umow o prac w trybie art. 55 11 k.p. co zostanie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem

- 87 -

sdu wydanym w sprawie z powdztwa pracodawcy wniesionym niezwocznie po rozwizaniu umowy o prac w tym trybie to pracownikowi przysuguje odszkodowanie rwne 12 rednim wynagrodzeniom miesicznym za rok poprzedni. Rozpatrujc kwesti korzystnoci" tej regulacji z punktu widzenia interesw pracownikw SN stwierdzi, e polega ona na tym, e pracownik po rozwizaniu umowy o prac w trybie art. 55 11 k.p. moe w okrelonych sytuacjach liczy na uzyskanie od pracodawcy wyszego odszkodowania ni przewidziane w Kodeksie pracy. Obwarowanie moliwoci uzyskania tego wyszego odszkodowania przesank nieuzyskania przez pracodawc prawomocnego wyroku sdowego w sprawie z zainicjowanego przez pracodawc powdztwa z art. 611 k.p. wzmacnia ochron pracownika, bowiem skuteczniej (a przez to korzystniej) ni przepisy Kodeksu pracy, powstrzymuje pracodawc przed wytaczaniem powdztw z art. 611 k.p. Wytaczajc takie powdztwo, pracodawca ryzykuje bowiem, i bdzie musia zapaci pracownikowi podwyszone odszkodowanie (II PK 187/10). W 2011 r. sporo uwagi Sd Najwyszy powici innym, ni ukady zbiorowe, autonomicznym rdom prawa pracy. W jednym z wyrokw stwierdzi, e pracownikowi, ktry na podstawie art. 57 2 k.p. otrzyma od pracodawcy wynagrodzenie za cay czas pozostawania bez pracy, nie przysuguje odszkodowanie za utrat zarobkw w tym okresie w oparciu o postanowienia porozumienia zbiorowego. Sd podkreli, e realizacja roszczenia, zarwno na jednej, jak i drugiej podstawie, polega na uzyskaniu od pozwanego pracodawcy naprawienia szkody polegajcej na utracie zarobkw w okresie midzy rozwizaniem stosunku pracy a przywrceniem pracownika do pracy. Ta sama szkoda (utrata zarobkw w okresie pozostawania bez pracy) zgodnie z oglnymi zasadami prawa cywilnego podlega rekompensacie tylko jeden raz i to obojtnie, na jakiej podstawie prawnej. Za jedn szkod pracownikowi naley si tylko jedno odszkodowanie. W przeciwnym wypadku doszoby do nieuzasadnionego wzbogacenia si poszkodowanego kosztem sprawcy szkody. Tak wic, skoro w rozpoznawanej sprawie powd w nastpstwie wadliwego rozwizania z nim umowy o prac bez wypowiedzenia i pozostawania bez pracy otrzyma ju od pracodawcy odszkodowanie za utrat zarobkw w caym okresie pozostawania bez pracy (od daty rozwizania z nim stosunku pracy do dnia podjcia pracy wskutek restytucji stosunku pracy wyrokiem sdu), to powdztwo jest bezzasadne, gdy szkoda w zakresie zgoszonego dania zostaa ju naprawiona (I PK 24/11). W roku 2011 Sd Najwyszy kilkakrotnie wypowiada si w kwestiach dotyczcych zbiorowego prawa pracy, zwaszcza relacji zachodzcych pomidzy pracodawcami a zwizkami zawodowymi i szczeglnej ochrony trwaoci stosunkw pracy dziaaczy zwizkowych. W jednym z wyrokw przyj, e na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o zwizkach zawodowych pracodawca musi uzyska dokadn i pewn (imienn i na pimie) informacj, ktry z pracownikw podlega szczeglnej ochronie przed rozwizaniem stosunku pracy; takiej informacji nie zastpuje przekazana pracodawcy wiadomo o osobach upowanionych do reprezentowania organizacji zwizkowej wobec pracodawcy (II PK 184/10). Tym samym zosta potwierdzony pogld wyraony we wczeniejszej judykaturze (m. in. w sprawie II PK 53/08), i pracodawca ma prawo

- 88 -

oczekiwa od zwizku zawodowego uzyskania stosownej informacji o chronionych dziaaczach bez zbdnej zwoki i w przepisanej formie. Istotne orzeczenie dotyczyo szczeglnej ochrony przed rozwizaniem stosunku pracy przysugujcej czonkowi komitetu zaoycielskiego zwizku zawodowego. Sd Najwyszy stwierdzi, e warunkiem ochrony zatrudnienia czonka komitetu zaoycielskiego na podstawie art. 32 ust. 7 w zw. z ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych nie jest podanie pracodawcy nazwisk osb, ktre zaoyy zwizek zawodowy. W przypadku sporu wynikajcego z wypowiedzenia umowy o prac czonkowi komitetu zaoycielskiego zwizku zawodowego badaniu podlega tre stosunku pracy w zakresie szczeglnej ochrony zatrudnienia i dlatego sd pracy moe weryfikowa czy zwizek zawodowy zosta utworzony przez co najmniej 10 osb uprawnionych do tworzenia zwizku zawodowego (art. 2, art. 12, art. 32 ust. 1 i ust. 7 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych) (II PK 54/11). Problematyki stosowania instytucji prawa cywilnego w stosunkach pracy dotyczyy nastpujce orzeczenia. W jednym z nich Sd Najwyszy przyj, e wysoko stopy yciowej spoeczestwa moe rzutowa na wysoko zadouczynienia za doznan krzywd (art. 445 1 k.c.) jedynie uzupeniajco w aspekcie urzeczywistnienia zasady sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji RP). Sd nie zgodzi si z przedstawianym w niektrych (zwaszcza starszych) orzeczeniach pogldem, e wysoko zadouczynienia powinna by utrzymana w rozsdnych granicach, odpowiadajcych aktualnym warunkom i przecitnej stopie yciowej spoeczestwa, cho w adnym razie nie powinna by symboliczna. Przy ustalaniu odpowiedniego zadouczynienia, o ktrym mowa w art. 445 1 k.c., nie mona pomija notoryjnego faktu, i w obecnej sytuacji spoeczno-gospodarczej, polskie spoeczestwo jest w wysokim stopniu rozwarstwione pod wzgldem poziomu ycia i zasobnoci majtkowej. O ile konsekwencj poprzednio przedstawianej w judykaturze zasady w myl ktrej wysoko odpowiedniej sumy" powinna by utrzymana w rozsdnych granicach, odpowiadajcych aktualnym warunkom i przecitnej stopie yciowej spoeczestwa" bya tendencja do zasdzania przez sdy tytuem zadouczynienia sum raczej skromnych, o tyle w ostatnich latach mona zaobserwowa jej korekt w kierunku zasdzania na rzecz poszkodowanych zdecydowanie wyszych kwot pieninych. Kwesti zasadnicz przy ustalaniu wysokoci zadouczynienia jest rozmiar szkody niemajtkowej. Zasada umiarkowanej wysokoci zadouczynienia nie moe wic podwaa jego funkcji kompensacyjnej i jego wysoko musi dla poszkodowanego przedstawia odczuwaln warto ekonomiczn, adekwatn do warunkw gospodarki rynkowej. Nie mona przy tym stosowa taryfikatora i ustala wysokoci zadouczynienia wedug procentw trwaego uszczerbku na zdrowiu, bowiem zdrowie ludzkie jest dobrem o szczeglnie wysokiej wartoci, w zwizku z czym zadouczynienie z tytuu uszczerbku na zdrowiu powinno by odpowiednio wysokie. Nietrafne jest w zwizku z tym posugiwanie si okrelonymi jednostkami przeliczeniowymi w postaci najniszego, czy redniego wynagrodzenia pracowniczego. W odniesieniu do zadouczynienia pieninego z art. 445 1 k.c. funkcja kompensacyjna musi by rozumiana szeroko, bowiem obejmuje

- 89 -

zarwno cierpienia fizyczne, jak i sfer psychiczn poszkodowanego. Wysoko zadouczynienia odpowiadajca doznanej krzywdzie powinna by odczuwalna dla poszkodowanego i przynosi mu rwnowag emocjonaln, naruszon przez doznane cierpienia psychiczne. Zadouczynienie pienine nie tyle powinno by ustalane w rozsdnych granicach", co ma kompensowa cierpienia psychiczne poszkodowanego, przy uwzgldnieniu wszystkich okolicznoci faktycznych konkretnego przypadku. Sd Najwyszy wyrazi te pogld, e zadouczynienie przysuguje z odsetkami od dnia opnienia, czyli wezwania do zapaty (art. 445 i art. 481 1 k.c.), a nie od dnia jego zasdzenia. W obecnej sytuacji spoeczno-gospodarczej funkcja kompensacyjna odsetek znw przewaa nad ich funkcj waloryzacyjn. Zasdzanie odsetek dopiero od daty wyrokowania prowadzioby w istocie do ich umorzenia za okres sprzed daty wyroku i byoby nieuzasadnionym uprzywilejowaniem dunika, co mogoby go skania do jak najduszego zwlekania z opnionym wiadczeniem pieninym w oczekiwaniu na orzeczenie sdu znoszce obowizek zapaty odsetek za wczeniejszy okres. Zobowizanie do zapaty zadouczynienia z art. 445 k.c. ma charakter bezterminowy, std te o przeksztaceniu go w zobowizanie terminowe decyduje wierzyciel przez wezwanie dunika do jego wykonania (I PK 145/10). W innym wyroku Sd Najwyszy wyrazi niezwykle wany pogld, e przepisy i zasady prawa pracy, w szczeglnoci zawarte w dziale V Kodeksu pracy, sprzeciwiaj si i wykluczaj dopuszczenie weksli gwarancyjnych jako rodka dodatkowego zabezpieczenia roszcze pracodawcy o naprawienie potencjalnych szkd wyrzdzonych przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, e takie weksle s niewane z mocy samego prawa (art. 18 2 k.p. w zw. z art. 114-127 k.p. oraz a contrario art. 300 k.p.). Nabywca weksla nie moe zatem dochodzi zaspokojenia wekslowego z weksla niewanego z mocy prawa. Wedug Sdu Najwyszego, przepisy Dziau V Kodeksu pracy kompleksowo i co do zasady caociowo reguluj podstawy i zasady odpowiedzialnoci materialnej pracownikw za szkody majtkowe wyrzdzone w mieniu pracodawcy. Unormowanie to ju z samej istoty i charakteru pracowniczej odpowiedzialnoci materialnej wyklucza in principio moliwo i legalno poszukiwania poza przepisami Kodeksu pracy lub poza stosowanymi wyjtkowo, w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy, przepisach Kodeksu cywilnego (art. 300 k.p.), innych dalszych podstaw i zasad dochodzenia lub sposobu zabezpieczenia roszcze pracodawcy z tytuu odpowiedzialnoci materialnej pracownikw wedug niepracowniczych regulacji prawnych zawartych w innych przepisach, w tym w Prawie wekslowym. W sprawach odpowiedzialnoci materialnej pracownikw stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego w szczeglnych istotnych przypadkach nieuregulowanego przepisami Kodeksu pracy moliwego zbiegu podstaw pracowniczej i (lub) cywilnej odpowiedzialnoci materialnej za szkod wyrzdzon wsplnie czynem niedozwolonym przez kilku pracownikw, kwalifikowan jako odpowiedzialno solidarna pracownikw-sprawcw szkody, albo odpowiedzialnoci in solidum za szkod wyrzdzon w mieniu pracodawcy przez pracownika (pracownikw) wraz z podmiotami niezwizanymi z pracodawc stosunkami pracy. Sd Najwyszy doda, e w judykaturze wekslowe zabezpieczenie roszcze pracodawcy byo akceptowane jedynie w dawnym

- 90 -

(nieaktualnym) stanie prawnym w stosunku do pracownikw materialnie odpowiedzialnych za mienie powierzone przez pracodawc z obowizkiem zwrotu lub do wyliczenia si (II PK 159/10). Spord wielu orzecze odnoszcych si do rwnego traktowania w stosunkach pracy i zakazu dyskryminacji naley zwrci uwag na nastpujce wyroki. Kwestii usprawiedliwionego obiektywnie rnicowania wynagrodze lekarzy i lekarzy rezydentw dotyczy wyrok, w ktrym stwierdzono, e zaprzeczenie istnienia dyskryminacji w rozumieniu art. 183b 1 in fine k.p. uwalnia od koniecznoci analizowania sprawy z punktu widzenia szczeglnych przejaww dyskryminacji, np. dyskryminacji w zakresie wynagradzania (art. 183c k.p.). O dyskryminacji w wynagrodzeniu mona mwi dopiero wwczas, gdy wynagrodzenie to dostrzegalnie odbiega od wynagrodzenia innych osb wykonujcych prac jednakow lub prac o jednakowej wartoci. Przyjcie odmiennego zaoenia, tj. uznanie niewielkich rnic w wynagrodzeniu za dyskryminacj, jeli tylko praca ma cechy, o ktrych mowa w art. 183c 1 k.p., prowadzioby do sytuacji, w ktrej de facto sdy ksztatowayby siatk pac u pracodawcw, co jest niedopuszczalne (I PK 232/10). W innym wyroku Sd Najwyszy uzna, e przepis art. 5 dyrektywy Rady nr 78/2000/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiajcej oglne ramowe warunki rwnego traktowania w procesie zatrudnienia i pracy nie tworzy szczeglnej ochrony osb niepenosprawnych przed rozwizaniem stosunku pracy. Wedug Sdu Najwyszego, w tym akcie prawnym przewiduje si wprowadzenie racjonalnych usprawnie uwzgldniajcych potrzeby takich osb w miejscu pracy w celu wyrwnania wystpujcych na ich niekorzy dysproporcji w zakresie dostpu do pracy i jej wykonywania, nie nakadajc jednoczenie wymagania, aby przy nienaruszeniu wskazanego wyej obowizku osoba, ktra nie jest kompetentna ani zdolna bd dyspozycyjna do wykonywania najwaniejszych czynnoci na danym stanowisku bya przyjmowana do pracy, awansowana lub dalej zatrudniania. Ocena przez sd niemoliwoci lub niecelowoci orzeczenia o przywrceniu do pracy niepenosprawnego pracownika, ktremu pracodawca wypowiedzia stosunek pracy z przyczyn nieuznanych za dyskryminujce, nie moe zosta podwaona zarzutem nieuwzgldnienia postanowie tej dyrektywy, lecz podlega rozstrzygniciu w oparciu o art. 45 2 k.p. (w kategoriach celowoci lub niecelowoci przywrcenia do pracy). Obowizujcy od dnia 1 stycznia 2011 r. przepis art. 23a ustawy o rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych nakada na pracodawc obowizek zapewnienia niezbdnych usprawnie dla osoby niepenosprawnej pozostajcej z nim w stosunku pracy, polegajcych na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowa do szczeglnych, zgoszonych pracodawcy potrzeb wynikajcych z niepenosprawnoci danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub dostosowa nie powodowaoby naoenia na pracodawc nieproporcjonalnie wysokich obcie, przy czym niedokonanie niezbdnych racjonalnych usprawnie, o ktrych wyej mowa, uwaa si za naruszenie zasady rwnego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisw art. 183a 2-5 k.p. Zdaniem Sdu Najwyszego w przepis naley wykada w zgodnoci z preambu dyrektywy Rady 78/2000/WE, wedug ktrej przez przyjcie waciwych, to znaczy

- 91 -

skutecznych i praktycznych rodkw w celu przystosowania miejsca pracy z uwzgldnieniem niepenosprawnoci, rozumie si nie tylko przystosowanie pomieszcze lub wyposaenia, ale rwnie czasu pracy i podziau zada (II PK 276/10). Spord wydanych w okresie sprawozdawczym orzecze dotyczcych mobbingu wymieni naley wyrok, w ktrym Sd Najwyszy uzna, e obowizek przeciwdziaania mobbingowi ma wymiar obowizku starannego dziaania, w zwizku z czym pracodawca powinien przeciwdziaa mobbingowi w szczeglnoci szkolc pracownikw informujc o niebezpieczestwie i konsekwencjach mobbingu czy stosujc procedury, ktre umoliwi wykrycie i zakoczenie tego zjawiska. Jeli w postpowaniu majcym za przedmiot odpowiedzialno pracodawcy z tytuu mobbingu pracodawca wykae, e podj realne dziaania majce na celu przeciwdziaanie mobbingowi i oceniajc je z obiektywnego punktu widzenia da si potwierdzi ich potencjaln pen skuteczno, pracodawca moe uwolni si od odpowiedzialnoci. Wskazano, e odpowiedzialnoci za mobbing nie sposb uwaa za odpowiedzialno o charakterze deliktowym i nie moe o tym przesdza podobiestwo do cywilnoprawnej ochrony dbr osobistych. Nie mona jej take uwaa za odpowiedzialno opart na zasadach ryzyka, skoro ustawodawca nie wprowadzi typowych dla tego typu odpowiedzialnoci przesanek uwalniajcych (egzoneracyjnych). Skoro przeciwdziaanie mobbingowi stanowi kontraktowy obowizek pracodawcy, to naruszenie tego obowizku rodzi odpowiedzialno kontraktow. Jeli pracownik dochodzi odpowiedzialnoci pracodawcy za nieprzeciwdziaanie mobbingowi, to zarzuca mu nienaleyte wykonanie zobowizania. Zatem to dunik w tym wypadku pracodawca musi wykaza, e szkoda w postaci krzywdy spowodowanej mobbingiem powstaa wskutek okolicznoci od niego niezalenych. Natomiast pracownik nie ma obowizku wykazania, e to wadliwa organizacja pracy, brak procedur antymobbingowych czy niedopenienie funkcji nadzorczych zaowocoway mobbingiem. Sd wywid przy tym, e mobbing jako zjawisko ma charakter dynamiczny i rozwija si, poczynajc od drobnych i incydentalnych przypadkw. Dopiero z upywem czasu ich kwalifikowanej sumie daje si przypisa cech mobbingu. Nie ma wic powodw, by poszukiwa zdarzenia inicjujcego mobbing. Istotne jest bowiem nagromadzenie dotyczcych pracownika lub skierowanych przeciwko niemu zachowa, zmierzajcych do wywoania skutkw wymienionych w art. 943 2 k.p. Wystarczy zatem ustalenie, e proces trwa przez wiele miesicy oraz, e zaistniao w tym czasie wiele zachowa skadajcych nie na mobbing (tj. cecha uporczywoci) (I PK 35/11). Kilka orzecze wydanych w 2011 r. dotyczyo kwestii zwizanych z uprawnieniami pracowniczymi, a w szczeglnoci z prawem do odpoczynku. W pierwszym z nich Sd Najwyszy potwierdzi zasad, zgodnie z ktr pracownik nie moe skutecznie zrzec si prawa do obligatoryjnego odpoczynku (art. 132 1 i art. 133 1 w zw. z art. 152 2 k.p.). Dlatego zgoda lekarza na penienie dyuru medycznego w okresie obligatoryjnego odpoczynku nie uchyla bezprawnoci wyznaczenia mu przez pracodawc (szpital) dyuru w tym okresie. Uznano, i okolicznoci uchylajc bezprawno zachowania pracodawcy w takiej sytuacji nie moe by take ochrona dbr wyszego rzdu, czyli zdrowia i ycia pacjentw, jakkolwiek jest to istotny element. Trzeba

- 92 -

mie bowiem na uwadze, e naruszone dobra pracownikw (prawo do odpoczynku) s porwnywalne z dobrem pacjentw. Zgoda lekarza na dyurowanie nie uchyla bezprawnoci zachowania pracodawcy, ale ma istotne znaczenie dla okrelenia wysokoci zadouczynienia nalenego pracownikowi. Kryteriami ustalenia wysokoci zadouczynienia s okolicznoci lece po stronie pokrzywdzonego (obiektywne okolicznoci, przy pomocy ktrych ocenia si rozmiar jego krzywdy). S to okolicznoci bardziej zwizane z yciem osobistym pracownika ni z jego prac, std te nie wydaje si waciwe przyjcie wysokoci wynagrodzenia pokrzywdzonego jako podstawowego kryterium miary jego krzywdy. Orzekajc w tym przedmiocie sd pracy musi stosowa takie same lub zblione kryteria przeliczenia krzywdy na pienidze, co sd cywilny. Naley w szczeglnoci zwrci uwag na dugo okresu, w czasie ktrego lekarze s pozbawieni obligatoryjnego okresu odpoczynku oraz na indywidualnie ocenione zwizane z tym uszczerbki w yciu rodzinnym czy osobistym. Nie mona przy tym abstrahowa od korzyci majtkowych i zawodowych odniesionych przez pracownikw w tym okresie dziki penieniu dyurw kosztem nalenego odpoczynku (III PK 32/10). Z kolei w innym wyroku wskazano, i dyur pracownika "pod telefonem komrkowym" w ramach ktrego pracownikowi wyznaczono czas, po ktrym ma si stawi w pracy jest dyurem w rozumieniu art. 1515 k.p. Podkrelono, i czas, jakim w okrelonym przedziale dysponuje pracownik moe mie charakter trojaki: moe to by albo czas pracy (a wic czas, w ktrym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawc), albo czas odpoczynku (czas prywatny) albo czas dyuru domowego. Ten ostatni, nawet wtedy, gdy w jego trakcie pracownik nie wiadczy pracy, nie moe by traktowany jako czas odpoczynku (czas prywatny), albowiem pracownik zobowizany jest pozostawa wtedy w gotowoci do podjcia pracy w razie zaistnienia takiej koniecznoci (II PK 115/11). W kilku judykatach Sd Najwyszy w 2011 r. zaj si problematyk wykonywania obowizkw pracowniczych. W jednym z wyrokw podkrelono, e dziaania akcjonariusza pracowniczej spki akcyjnej bdcego jednoczenie pracownikiem tej spki, wspierajce denia osoby trzeciej do przejcia kontroli nad spk, mog by uznane w okrelonych okolicznociach faktycznych za naruszenie wynikajcego z art. 100 2 pkt 4 k.p. obowizku dbaoci o dobro zakadu pracy i chronienia jego mienia, stanowic tym samym uzasadnion przyczyn wypowiedzenia mu umowy o prac. Wyraony w powyszym przepisie obowizek pracownika, by dba o dobro zakadu pracy, chroni jego mienie oraz zachowa w tajemnicy informacje, ktrych ujawnienie mogoby narazi pracodawc na szkod jest obowizkiem dbaoci o interesy pracodawcy. Ustawodawca wyranie formuuje obowizek pracownika dbaoci o dobro zakadu pracy rozumianego przedmiotowo jako jednostka organizacyjna, bdca miejscem pracy, a tym samym wspln wartoci, dobrem nie tylko pracodawcy, ale rwnie zatrudnionych pracownikw. W zwizku z tym, e przedmiotem obowizku dbaoci pracownika jest caoksztat interesw majtkowych i niemajtkowych zakadu pracy, naley uzna, e obowizek ten dotyczy konkretyzacji sposobu korzystania ze

- 93 -

wszystkich uprawnie, jeeli czynienie uytku ze swego prawa moe rzutowa na dobro zakadu pracy. Przedmiotem owej powinnoci moe by zarwno nakaz waciwego korzystania z uprawnie wprost okrelajcych pozycj pracownika jako strony stosunku pracy, jak i nakaz waciwego korzystania z innych uprawnie ni pracownicze. W konkretnej sytuacji faktycznej okaza si bowiem moe, e korzystanie z takich uprawnie pozostaje w kolizji z dobrem innych pracownikw, wsplnym dobrem zaogi lub dobrem wsplnie prowadzonej dziaalnoci (II PK 199/10). Z orzecze zapadych w sprawach dotyczcych zakazu konkurencji wskaza naley nastpujce wyroki. W pierwszym z nich Sd Najwyszy stwierdzi, e pracownik ma obowizek wykona umow o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy z naleyt starannoci (art. 355 1 k.c.), ktra obejmuje take obowizek sprawdzenia, jaki jest zakres dziaalnoci (np. gospodarczej) nowego pracodawcy i czy zakres ten nie pokrywa si z zakresem dziaalnoci dotychczasowego pracodawcy. Pracownik nie moe broni si zarzutem, e nie by mu znany zakres dziaalnoci dotychczasowego i nowego pracodawcy, chyba e mimo dooenia naleytej starannoci nie by w stanie tych okolicznoci ustali bez moliwoci przypisania mu zaniedba (art. 471 k.c.). Przy ustalaniu, czy pracownik podj dziaalno konkurencyjn w zwizku z zatrudnieniem u nowego pracodawcy, decydujce znaczenie ma tre umowy o zakazie konkurencji (art. 1012 1 k.p. w zw. z art. 1011 1 k.p. i art. 65 1 k.c.). Jeeli umowa nie przewiduje zakazu podejmowania dziaalnoci na okrelonym w niej (takim samym lub podobnym) stanowisku pracy (z takim samym lub podobnym zakresem obowizkw), lecz przewiduje oglny zakaz podejmowania zatrudnienia na rzecz podmiotu prowadzcego dziaalno konkurencyjn w stosunku do dotychczasowego pracodawcy, to naley przyj, e zakaz obejmuje zatrudnienie na kadym stanowisku w tym podmiocie konkurencyjnym (I PK 224/10). Z kolei w innym wyroku przyjto, i postanowienie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy dopuszczajce jej wypowiedzenie przez pracodawc nie musi wskazywa przyczyny wypowiedzenia; stosowanie okresu wypowiedzenia jest niezbdne tylko wtedy, gdy strony ustanowi go w tej umowie (art. 1012 1 k.p. i art. 3531 k.c.) (III BP 2/11). Cz orzecze w 2011 r. dotykaa problematyki prawa europejskiego w aspekcie zatrudnienia polskich pracownikw w innym pastwie Unii Europejskiej. Na uwag zasuguje zwaszcza wyrok, w ktrym stwierdzono, e pracownicy delegowani do pracy w innym pastwie Unii Europejskiej powinni otrzymywa co najmniej wynagrodzenie minimalne obowizujce w pastwie wykonywania pracy. Takie uprawnienie wynika z przepisu art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71 Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1996 r. dotyczcej delegowania pracownikw w ramach wiadczenia usug. Wedug Sdu Najwyszego przejawem implementacji art. 3 ust. 1 dyrektywy do krajowego systemu prawa s przepisy art. 671 674 k.p. Zwaywszy za na okoliczno, i zgodnie z art. 7 dyrektywy pastwa czonkowskie Unii Europejskiej miay obowizek wprowadzenia w ycie krajowych aktw prawnych koniecznych do wykonania tej dyrektywy, najpniej do dnia 16 grudnia 1999 r., to podobnych regu mog oczekiwa polscy pracownicy delegowani do pracy w Holandii (II PK 208/10).

- 94 -

Problematyki zagwarantowanego konstytucyjnie prawa do sdu dotyczy w szczeglnoci postanowienie, w ktrym przyjto, e nadmierna wysoko kosztw procesu moe by potraktowana, w konkretnej sytuacji, jako ograniczenie prawa do sdu, o ktrym stanowi art. 6 Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, sporzdzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. Dotyczy to przede wszystkim opat sdowych. Natomiast strona wnoszca apelacj od wyroku Sdu pierwszej instancji powinna z naleyt starannoci rozway kwesti kosztw zastpstwa prawnego strony przeciwnej w aspekcie obiektywnej szansy wygrania sprawy w postpowaniu apelacyjnym. Obcienie strony, nawet wysokimi kosztami zastpstwa prawnego w drugiej instancji, co do zasady nie narusza bowiem prawa do Sdu, o ktrym mowa w art. 6 cytowanej wyej Konwencji, ani art. 102 k.p.c. (I PZ 3/11). W 2011 r. kilka orzecze dotyczyo kwestii proceduralnych zwizanych ze skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia. Naley zwaszcza odnotowa dwa postanowienia. W pierwszym z nich stwierdzono, e tre art. 4241 1 k.p.c. w brzmieniu obowizujcym od 25 wrzenia 2010 r. ma zastosowanie rwnie do skarg wniesionych w sprawach prawomocnie zakoczonych przed t dat. Sd Najwyszy zaznaczy, e zmiana legislacyjna dokonana ustaw z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadociowe i naprawcze w istocie nie pozbawia moliwoci dochodzenia odszkodowania z tytuu szkody wyrzdzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, innego ni wskazane w art. 4241 1 k.p.c., a nawet upraszcza jego drog, bowiem stosownie do art. 4241b k.p.c. (dodanego na podstawie tej samej ustawy) w wypadku prawomocnych orzecze, od ktrych skarga nie przysuguje, odszkodowania z tytuu szkody wyrzdzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem mona domaga si bez uprzedniego stwierdzenia niezgodnoci orzeczenia z prawem w postpowaniu ze skargi, chyba e strona nie skorzystaa z przysugujcych jej rodkw prawnych (I BP 48/10). W drugim orzeczeniu przyjto pogld, i podmiot kupujcy przedsibiorstwo pastwowe w wyniku jego prywatyzacji bezporedniej jest oglnym nastpc prawnym tego przedsibiorstwa, a zatem jest legitymowany do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia wydanego przeciwko temu przedsibiorstwu (II BP 6/11). W sprawach kasacyjnych z zakresu ubezpiecze spoecznych dominowaa problematyka dotyczca m. in. emerytur i rent z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, objcia ubezpieczeniem spoecznym, roszcze z tytuu wypadkw przy pracy, czy skadek na ubezpieczenie spoeczne. W sprawach o emerytur naley zwrci uwag na nastpujce orzeczenia. Warunkiem nabycia prawa do emerytury przewidzianej w art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych jest legitymowanie si przez ubezpieczon kobiet okresem skadkowym i nieskadkowym wynoszcym co najmniej 20 lat. Jeeli ubezpieczona nie posiada okresu wskazanego w art. 27, wwczas w przypadku wykazania przez ni okresu skadkowego i nie-

- 95 -

skadkowego w cznym rozmiarze co najmniej 15 lat przysuguje jej niepena emerytura na podstawie art. 28 ustawy. Przy ustalaniu prawa do emerytury zarwno na podstawie art. 27 jak i art. 28 ustawy okresy skadkowe i nieskadkowe uzupeniane s okresami wymienionymi w art. 10 ust. 1 tej ustawy w zakresie niezbdnym do uzupenienia okresu wymaganego do przyznania emerytury. W ocenie Sdu Najwyszego art. 10 ust. 1 w zw. z art. 56 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS nie narusza zasady sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji RP) (I UK 246/10). W judykaturze Sdu Najwyszego przyjmuje si jednolicie, e powoany przepis pozwala uzupeni okresy skadkowe i nieskadkowe okresami pracy w gospodarstwie rolnym do rozmiaru najbliszego (kolejnego) stau okresw skadkowych i nieskadkowych w zakresie wymaganym i koniecznym do nabycia okrelonych uprawnie emerytalnych. Oznacza to, e jeeli okresy skadkowe lub nieskadkowe nie przekraczaj 15 lat, to moliwe jest ich uzupenienie okresami wskazanymi w art. 10 ust. 1 ustawy jedynie w celu nabycia prawa do tzw. niepenej emerytury na podstawie art. 28 ustawy o emeryturach i rentach. Dopiero w przypadku, gdy okresy skadkowe i nieskadkowe przekraczaj 15 lat, moliwe jest ich uzupenienie okresami, o jakich mowa w art. 10 ust. 1 ustawy, dla nabycia penych uprawnie emerytalnych Praca rolnicza pozostaje poza tym systemem i ju tylko z tego wzgldu moe by uwzgldniana przy ustalaniu prawa do przysugujcych z niego wiadcze i ich wysokoci wycznie wyjtkowo, w zakresie okrelonym w ustawie o emeryturach i rentach (art. 67 ust. 1 Konstytucji RP). Dlatego w sytuacji, gdy z uwagi na bardzo krtki okres podlegania powszechnemu systemowi ubezpieczenia spoecznego nie da si ustali w sposb okrelony w art. 15 ustawy o emeryturach i rentach podstawy wymiaru emerytury, do ktrej prawo zostao nabyte przy uwzgldnieniu okresw wymienionych w art. 10 ust. 1 tej ustawy, wiadczenie to jest obliczane z uwzgldnieniem ograniczenia wynikajcego z art. 56 ust. 1. Jest to w peni uzasadnione, gdy art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, zrywajc z zasady zwizek pomidzy prawem do emerytury z systemu powszechnego a staem emerytalnym, stanowi (poprzez odesanie do art. 56) lex specialis w stosunku do przepisw tej ustawy okrelajcych zasady ustalania podstawy wymiaru wiadczenia oraz obliczania jego wysokoci. Zawarte w tych przepisach ograniczenia stanowi zabezpieczenie przed moliwoci naduywania regulacji art. 10 ust.1 ustawy o emeryturach i rentach przy nabywaniu uprawnie emerytalnych na podstawie przepisw tej ustawy. Naley take wskaza na wyrok, w ktrym Sd Najwyszy orzek, e ustalenie posiadania okrelonego w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS okresu wykonywania pracy w szczeglnych warunkach przypadajcych przed dniem 1 stycznia 1999 r. czyni zbdne ponowne ustalanie tego okresu po osigniciu wieku emerytalnego, wedug zasad wynikajcych z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy obowizujcego po dniu 1 lipca 2004 r. Istota powyszego zagadnienia prawnego sprowadza si do okrelenia wzajemnego stosunku przepisw art. 184 i 32 ust. 1a ustawy emerytalnej i dotyczy funkcjonowania zasady lex posterior derogat priori w obliczu ochrony praw nabytych. Problem zarysowa si w zwizku ze zmianami wprowadzonymi do art. 32, okrelajcego warunki nabycia prawa do wczeniejszej emerytury z tytuu pracy w szcze-

- 96 -

glnych warunkach lub w szczeglnym charakterze, na skutek dodania przepisu ust. 1a, co uczyniono ustaw z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach, ktra wesza w ycie z dniem 1 lipca 2004 r. W przepisie tym postanowiono, e przy ustalaniu takich okresw zatrudnienia nie uwzgldnia si okresw niewykonywania pracy, za ktre pracownik po dniu 14 listopada 1991 r. otrzyma wynagrodzenie lub wiadczenia z ubezpieczenia spoecznego w razie choroby lub macierzystwa (pkt 1) oraz okresw, w ktrych na mocy szczeglnych przepisw zosta zwolniony od wiadczenia pracy, z wyjtkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2). Przepis art. 32 ust. 1a pkt 2 zosta uchylony ustaw z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych, zatem wyczeniu ulegaj tyko okresy niezdolnoci do pracy z powodu choroby i macierzystwa. Ustawodawca, wprowadzajc zmiany pojcia zatrudnienia w szczeglnych warunkach i w szczeglnym charakterze, nie uchwali przepisw midzyczasowych, w zwizku z czym zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach by przedmiotem skargi konstytucyjnej opartej na zarzucie jego niezgodnoci z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji. Trybuna Konstytucyjny (wyrok K 33/06), uznawszy za waciw dla oceny konstytucyjnoci omawianego przepisu chwil powstania prawa podmiotowego, w tym wypadku prawa do wczeniejszej emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach, oddali zarzut, e zmiana warunkw emerytalnych prowadzi do naruszenia praw nabytych. Stwierdzi, e oceniana zmiana moe mie zastosowanie wycznie na przyszo. Przyjte w art. 32 ust. 1a ustawy rnicowanie okresw wykonywania pracy w szczeglnych warunkach nawizuje do daty wejcia w ycie ustawy z dnia 17 padziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytury i rent, w ktrej poprzednia definicja okresu pracy w szczeglnych warunkach pozostaa niezmieniona. Okres tej pracy obejmowa zarwno okresy skadkowe, jak i okresy nieskadkowe, jeeli mieciy si one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umow o prac. Zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej do osb, ktre przed dniem 1 lipca 2004 r. nie speniy wszystkich warunkw nabycia prawa do wczeniejszej emerytury nie narusza konstytucyjnych zasad rwnoci i sprawiedliwoci spoecznej, mona uzna za trafne tylko jako rozumiane w ten sposb, e chodzi o wszystkie warunki przewidziane w art. 184 ustawy. Wymaganie od osb, ktre speniy w dniu 1 stycznia 1999 r. warunki dotyczce stau ubezpieczenia dodatkowo warunku osignicia przed dniem 1 lipca 2004 r. przewidzianego w art. 32 i 46 ustawy wieku naley uzna za zbyt daleko idce, pomijajce ochron prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przysze wiadczenia. Std ocena, e wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. okrelonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczeglnych warunkach wycza ponowne ustalenie tego okresu po osigniciu wieku emerytalnego, wedug zasad wynikajcych z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowizujcych po dniu 1 lipca 2004 r. Pogld ten wzmacnia tre art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyajca w zakresie warunkw emerytalnych do przepisw dotychczasowych (obowizujcych przed dniem 1 stycznia 1999 r.) (I UK 12/11). Kwestii przyznania tzw. wczeniejszej emerytury dla mczyzn dotyczy wyrok, w ktrym uznano, e prokonstytucyjna" wykadnia art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia

- 97 -

1998 r. o emeryturach i rentach z FUS nie moe prowadzi do wniosku, e przepis ten znajdzie zastosowanie rwnie w stosunku do tych ubezpieczonych (mczyzn), ktrzy nie spenili wszystkich warunkw do uzyskania emerytury przewidzianej w art. 29 tej ustawy, a wic take warunku ukoczenia wieku emerytalnego wynoszcego 60 lat, najpniej do 31 grudnia 2008 r. Przewidziana w art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej regulacja uzaleniajca nabycie przez ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. prawa do emerytury na podstawie art. 29 tej ustawy od spenienia wszystkich warunkw okrelonych w tym przepisie do 31 grudnia 2008 r. nie narusza zasady rwnoci kobiet i mczyzn w zakresie zabezpieczenia spoecznego. Sd wskaza, e przepisw art. 29 ust. 1 i 2, oraz 46 ust. 1 pkt 2 nie mona wykada w oderwaniu od zaoe i celw reformy systemu wiadcze spoecznych przyjtej od dnia 1 stycznia 1999 r., w nastpstwie ktrej regulacje zawarte w obu cytowanych przepisach znalazy si w obowizujcym porzdku prawnym. Istot tego systemu (po jego reformie) jest powszechno. W miejsce dotychczas rozproszonych i fragmentarycznych regulacji, wprowadzi on wzgldnie jednolite zasady okrelania wiadcze emerytalno-rentowych. Obowizujcy od dnia 1 stycznia 1999 r. system mia charakteryzowa si ograniczeniem zakresu podmiotowego wczeniejszego przechodzenia na emerytur, ktre wynikao z zaoe i celw reformy systemu wiadcze spoecznych. Zamiarem ustawodawcy byo ewolucyjne ksztatowanie emerytur, z uwzgldnieniem m.in. praw nabytych. Ustawa utrzymaa bowiem dotychczasowe zasady wczeniejszego przechodzenia na emerytur urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., natomiast ograniczya takie moliwoci dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Regulacja zawarta w art. 29 (i odpowiednio art. 46 ust. 1) powoanej ustawy ma przy tym charakter przejciowy, gdy dotyczy ubezpieczonych, ktrzy w dniu wejcia w ycie tej ustawy osignli wiek co najmniej 50 lat. Ze wzgldu na zasadniczo odmienny model ubezpiecze spoecznych, do tej kategorii ubezpieczonych nie daoby si odnie wymaga z art. 24 ust. 2 tej ustawy. Dlatego ten sposb modyfikacji dotychczasowych regulacji i opartych na nich uprawnie okrela si czsto jako wygaszanie dotychczasowych uprawnie, z uwzgldnieniem zasad agodnej ewolucji". W konsekwencji uzna naley, e zrnicowanie sytuacji adresatw omawianych przepisw ma charakter proporcjonalny. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego zasada rwnoci wyraona w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP winna by rozumiana w ten sposb, e wynika z niej nakaz jednakowego traktowania podmiotw prawa, ale w obrbie okrelonej kategorii. Dlatego te traktowane rwno, a zatem wedug jednakowej miary oraz bez zrnicowa zarwno dyskryminujcych, jak i faworyzujcych, powinny by wszystkie podmioty prawa charakteryzujce si w rwnym stopniu dan cech relewantn (istotn). Wspomniane zrnicowanie jest uzasadnione rwnie z punktu widzenia zasad sprawiedliwoci spoecznej. Obie te cechy charakteryzujce zrnicowanie uprawnie emerytalnych przyjte w ustawie o emeryturach i rentach potwierdzi Trybuna Konstytucyjny, orzekajc (wyrok K. 1/00), e przepisy art. 29 i art. 46 tej ustawy s zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP (III UK 217/10).

- 98 -

W sprawach dotyczcych renty z tytuu niezdolnoci do pracy naley wskaza nastpujce orzeczenia. Na temat pojcia niezdolnoci do pracy, stanowicej przesank nabycia uprawnie rentowych Sd Najwyszy wypowiada si wielokrotnie, uznajc zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, e przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolnoci do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolnoci do pracy uwzgldnienia si: stopie naruszenia sprawnoci organizmu oraz moliwoci przywrcenia niezbdnej sprawnoci w drodze leczenia i rehabilitacji (pkt 1) a take moliwo przekwalifikowania zawodowego, biorc pod uwag rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wyksztacenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (pkt 2). W jednym z postanowie podkrelono, e nie nomenklatura choroby, lecz jej objawy i ujemny wpyw na zdolno do pracy decyduj o prawie do renty. Gorszy zatem stan zdrowia, ktry zosta rozpoznany medycznie w drugiej sprawie o rent z tytuu niezdolnoci do pracy, a wystpowa ju w poprzedniej sprawie o rent, lecz nie powodowa niezdolnoci do pracy, nie stanowi podstawy wznowienia postpowania z art. 403 2 k.p.c., tj. wykrycia takiej okolicznoci faktycznej, ktra mogaby mie wpyw na wynik sprawy, z ktrej strona nie moga skorzysta w poprzednim postpowaniu" (III UZ 14/11). Natomiast w innym orzeczeniu wskazano, e okres nieskadkowy z art. 7 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wymaga aktualnego do okresu sprawowania opieki potwierdzenia, e czonek rodziny zosta zaliczony do I grupy inwalidw lub uznany za cakowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznany za osob niepenosprawn w stopniu znacznym (I UK 87/11). Jest to potwierdzenie wykadni art. 7 pkt 7 ustawy przyjtej w uchwale Sdu Najwyszego I UZP 3/11. W sprawach o rent rodzinn i rent socjaln warto zwrci uwag na nastpujce orzeczenia. Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dzieci maj prawo do renty rodzinnej do ukoczenia nauki w szkole, nie duej jednak ni do osignicia 25 lat ycia. Wyjtek odnosi si do sytuacji, gdy dziecko osigno 25 lata ycia bdc na ostatnim roku studiw w szkole wyszej i wwczas prawo do renty rodzinnej przedua si do zakoczenia tego roku studiw (art. 68 ust. 2). Sd Najwyszy wyjani, e celem regulacji (wyjtku) z art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej jest zapewnienie renty rodzinnej tylko na czas ostatniego roku studiw i tylko ten okres moe przeduy ochron rentow po osigniciu przez studenta 25 lat ycia (II UK 201/10). W sprawie o przyznanie renty socjalnej Sd Najwyszy orzek, e osoba pobierajca wskutek dokonania wyboru jednego z przysugujcych jej wiadcze renty rodzinnej, ktra nadal jest uprawniona do renty rolniczej z tytuu niezdolnoci do pracy, nie ma prawa do renty socjalnej (art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniach spoecznych rolnikw). Ustawa o rencie socjalnej w art. 2 i 4 zawiera pozytywne przesanki, ktrych niespenienie wyklucza moliwo skutecznego ubiegania si o prawo do renty socjalnej. Przepisy art. 7 i art. 8 oraz art. 9 ust. 2 powoanej ustawy ustana-

- 99 -

wiaj z kolei przesanki negatywne. Ich spenienie, nawet wwczas gdy zostaj spenione warunki okrelone treci art. 2 i 4 ustawy, powoduje, e renta socjalna nie bdzie przysugiwa (I UK 343/10). Sd Najwyszy wypowiada si rwnie w sprawach o jednorazowe odszkodowanie z tytuu wypadku przy pracy. Oceny, czy wypadek nastpi w zwizku z wykonywan prac, dotyczy wyrok, w ktrym przyjto, e odmowa uznania zdarzenia za wypadek przy pracy wobec zerwania zwizku z prac powoduje, e traci na znaczeniu zarzut o dopuszczeniu pracownika do pracy bez bada lekarskich jako przyczynie wypadku przy pracy. Sam brak bada lekarskich nie przemawia za zwizkiem wypadku z prac, gdy zdarzenie (wypadek) wyniko z zerwania przez pracownika zwizku z prac. Z braku bada lekarskich nie wynika regua o bezwzgldnym zwizku z prac kadego zdarzenia (wypadku), gdy odpowiedzialno wypadkowa nie jest absolutna i nie obejmuje sytuacji zerwania zwizku z prac. Jeeli wic pracownik podj dziaania, ktre nie nale do jego czynnoci ani nie le w interesie pracodawcy, dochodzi do zerwania zwizku z prac. W takiej sytuacji nie ma znaczenia brak czy nieaktualno bada lekarskich wymaganych przy pracy na okrelonym stanowisku (I UK 335/10). Kwestii pozbawienia wiadcze z ustawy wypadkowej dotyczy wyrok, w ktrym wskazano, e w ustawie wypadkowej nie ma regulacji pozwalajcych wykreowa sztywn regu, wedug ktrej stan nietrzewoci pracownika w pracy, bd w drodze do pracy lub drodze powrotnej do domu, niejako automatycznie prowadzi do zerwania normatywnego zwizku zdarzenia z wykonywaniem obowizkw pracowniczych lub z pokonywaniem drogi do pracy lub z pracy. Istnieje natomiast regulacja, zgodnie z ktr stan nietrzewoci uzasadnia moliwo pozbawienia wiadcze z ustawy wypadkowej poszkodowanego pracownika, ktry bdc w stanie nietrzewoci przyczyni si w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej z 2002 r.). Dlatego o tym, czy stan nietrzewoci pracownika w czasie i miejscu wiadczenia pracy prowadzi do zerwania normatywnego zwizku z prac, decyduj okolicznoci konkretnej sprawy (I UK 46/11). W sprawie dotyczcej zasiku z ubezpieczenia chorobowego Sd Najwyszy uzna, e przez zapewnienie innego zatrudnienia" w rozumieniu art. 30 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o wiadczeniach pieninych z ubezpieczenia spoecznego w razie choroby i macierzystwa naley rozumie przedstawienie pracownicy w okresie ciy realnej propozycji nawizania stosunku pracy na stanowisku odpowiadajcym jej kwalifikacjom zawodowym, niestanowicego zagroenia dla stanu ciy i uwzgldniajcego jej sytuacj osobist oraz rodzinn (art. 177 4 k.p.). Prawidowa wykadnia art. 30 ust. 3 ustawy zasikowej musi uwzgldnia funkcj okrelonego w nim wiadczenia w kontekcie systemu prawa. W tym przedmiocie oczywiste jest odwoanie si do art. 177 4 k.p., a w szczeglnoci do zdania trzeciego tego przepisu, zgodnie z ktrym w razie niemonoci zapewnienia w okresie ciy (lub urlopu macierzyskiego) innego zatrudnienia", pracownicy przysuguj wiadczenia okrelone w odrbnych przepisach. Jest to przepis regulujcy prawa oraz obowizki pracownikw i pracodawcw (art. 1 k.p.), a wic obowizek zapewnienia innego zatrudnienia" pra-

- 100 -

cownicy w okresie ciy lub w okresie urlopu macierzyskiego, gdy zajdzie konieczno rozwizania z ni umowy o prac w razie ogoszenia upadoci lub likwidacji pracodawcy, spoczywa wanie na tym pracodawcy (a nie na powiatowym urzdzie pracy) (II UK 374/10). W roku objtym sprawozdaniem, odnotowano podobnie jak w poprzednich latach dosy du liczb spraw dotyczcych rnych zagadnie zwizanych z objciem ubezpieczeniem spoecznym (w tym pracowniczym). W dalszym te cigu pojawiay si sprawy, w ktrych kwestionowane byy twierdzenia stron co do nawizania midzy nimi stosunku pracy. W jednej z rozpoznawanych spraw, Sd Najwyszy przyj, e nie jest dopuszczalne zawarcie umowy o prac pod warunkiem zawieszajcym rozwizanie stosunku pracy, wskazujc, i nie jest dopuszczalne zawarcie umowy o prac z zastrzeeniem warunku rozwizujcego innego, ni wynikajcy z przepisw prawa pracy, bowiem byoby to form obejcia uregulowanego w prawie pracy trybu ich rozwizywania. W zakresie warunku rozwizujcego umow o prac zdarzenia, ktre mog tu by wskazane, s wyczerpujco wymienione w Kodeksie pracy. Stabilizacja stosunku pracy jest uznawana przez ustawodawc za warto. Prawna ochrona tej wartoci przybiera rne formy. Jedn z nich wyraa art. 26 k.p., stanowic e skutkiem zawarcia umowy o prac jest nawizanie stosunku pracy w dniu, ktry strony same okreliy, albo w dniu, w ktrym umowa zostaa zawarta. Wynika z tego, e czynno prawna w postaci zawarcia umowy o prac zalicza si do grupy tych nieznoszcych adnego zakresu niepewnoci co do wywoania przez ni skutku w zakresie nawizania stosunku pracy. Zastrzeenie warunku zawieszajcego skutek tej czynnoci prawnej powodowaoby, e strony a do momentu ziszczenia si zdarzenia wskazanego w warunku pozostawayby w niepewnoci co do tego, czy stosunek pracy zostanie nawizany. Warunek zawieszajcy pozostaje wic w niezgodnoci z funkcj umowy o prac, wyraon przez regulacj zawart w art. 26 k.p., a sprowadzajc si do tego, e od momentu dokonania tej czynnoci prawnej obie jej strony maj pene podstawy do podejmowania dziaa majcych na celu przygotowanie si do sytuacji, jaka powstanie w wyniku nawizania midzy nimi stosunku pracy (I UK 316/10). W sprawach dotyczcych objcia ubezpieczeniem spoecznym, zwraca uwag take wyrok, w ktrym wskazano, e osoba bdca obywatelem polskim, posiadajca rwnoczenie obywatelstwo innego pastwa, jest traktowana tak, jakby posiadaa wycznie obywatelstwo polskie. W konsekwencji w odniesieniu do takiej osoby art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych, bdcy wyjtkiem od oglnej zasady podlegania ubezpieczeniom spoecznym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, nie ma w ogle zastosowania i jeli osoba ta spenia kryteria podlegania obowizkowi ubezpiecze spoecznych okrelone w art. 6, art. 11 i art. 12 powoanej ustawy, to tym ubezpieczeniom podlega, rwnie wtedy, gdy prowadzc na obszarze RP dziaalno podlegajc obowizkowi ubezpiecze spoecznych nie posiada tu staego miejsca zamieszkania. Ponadto osoba posiadajca w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. obywatelstwo polskie oraz rwnoczenie obywatelstwo innego pastwa, prowadzca w tym czasie pozarolnicz dziaalno gospodarcz na obszarze RP, z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 (a take art. 12 ust. 1)

- 101 -

ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych podlega obowizkowym ubezpieczeniom spoecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, choby ubezpieczeniom takim podlegaa rwnie w innym Pastwie, ktrego obywatelem wwczas bya (III UK 215/10). W przedmiocie skadek na ubezpieczenie spoeczne Sd Najwyszy wypowiada si m. in. w nastpujcych sprawach. Sankcje za zanienie nalenoci skadkowej w deklaracji wypenionej przez patnika, stosowane automatycznie, z mocy ustawy z tytuu jego winy obiektywnej maj znaczenie prewencyjne. Nie tworz jednak odpowiedzialnoci absolutnej. W sprawie o podwyszenie skadki na ubezpieczenie wypadkowe na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej nie mona abstrahowa od przyczyn i okolicznoci, z powodu ktrych jednostka wadliwie przekazaa informacje. Stwierdzenie, czy strona nie ponosi, czy te ponosi odpowiedzialno na zasadzie art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej musi by podejmowane indywidualnie, przy uwzgldnieniu wszystkich okolicznoci, ktrych dopiero czna ocena moe doprowadzi do konkluzji, e w tej konkretnej sprawie wymierzenia skadki wypadkowej podwyszonej byo zgodne lub nie do pogodzenia z norm prawn zawart w powoanym przepisie i ocenian take przez pryzmat zasady zaufania jednostki do pastwa i stanowionego przez to pastwo prawa. Ustawodawca przewidzia sankcj za wskazanie danych nieprawdziwych. Jednak pojcie danych nieprawidowych nie jest tosame z pojciem danych nieprawdziwych. W tym ostatnim przypadku chodzi o zawinione zachowanie patnika, ukierunkowane na wprowadzenie organu rentowego w bd (I UK 15/11). Szczegowej, ale istotnej z praktycznego punktu widzenia kwestii dotyczy wyrok, w ktrym stwierdzono, e specjalne wynagrodzenie roczne przysugujce pracownikom na podstawie ukadu zbiorowego pracy (z tytuu Karty Hutnika) stanowi podstaw wymiaru skadek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( 1 i 2 ust. 1 pkt 27 rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegowych zasad ustalania podstawy wymiaru skadek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe), nie jest to bowiem, tradycyjny dodatek z okazji Dnia Hutnika, ktry przysugiwa wszystkim pracownikom Huty w niewielkiej wysokoci. Dodatek taki moe by uznany za prawo honorowe, symboliczne, przysugujce z tytuu uroczystego dnia, podobnie jak barbrkowe. Takiego charakteru pozbawione jest za specjalne wynagrodzenie roczne przysugujce pracownikom wnioskodawcy na podstawie art. 18 pkt 1 Zakadowego Ukadu Zbiorowego Pracy. Biorc pod uwag zasady przyznawania tego wynagrodzenia, jak i jego wysoko (m. in. roczny okres obliczeniowy), uzna naley, e jest to dodatkowe wynagrodzenie roczne wypacane nie z tytuu uroczystego dnia, a jedynie w okresie, na ktry przypada Dzie Hutnika, przysugujce pracownikom Huty na zasadach zblionych do analogicznych wiadcze wypacanych pracownikom innych bran w oparciu o ich zakadowe rda pacowe, czy te pracownikom sfery budetowej na podstawie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracownikw jednostek sfery budetowej. Brak przesanek do stwierdzenia, e w zamyle ustawodawcy tego rodzaju dodatkowe przychody pracownikw osignite w cigu roku miayby nie stanowi podstawy wymiaru skadek na ubezpiecze-

- 102 -

nia spoeczne, skoro nawet nagrody pienine przyznawane z tytuu uroczystego dnia tak podstaw stanowi ( 2 ust. 1 pkt 27 in fine rozporzdzenia) (I UK 38/11). Odpowiedzialno czonkw zarzdu spek kapitaowych (osb trzecich) za zobowizania skadkowe bya przedmiotem wielu orzecze Sdu Najwyszego. W jednym z wyrokw wskazano, e zoenie we waciwym czasie wniosku o wszczcie postpowania ukadowego moe stanowi podstaw uwolnienia czonkw zarzdu spki od odpowiedzialnoci za nieuiszczone przez Spk skadki (art. 116 1 Ordynacji podatkowej). Wszczcie postpowania ukadowego we waciwym czasie w rozumieniu art.116 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych oznacza wszczcie go w takim czasie, e zaspokojenie przez spk w caoci nalenoci z tytuu skadek na ubezpieczenie spoeczne wobec ZUS jako uprzywilejowanego wierzyciela wyczonego z ukadu z mocy prawa pozostaje realne. Ocena, czy wszczcie tego postpowania nastpio we waciwym czasie powinna by dokonana z perspektywy sytuacji istniejcej w dniu wszczcia postpowania ukadowego, a nie z uwzgldnieniem pniejszych zdarze. Dokonujc oceny, czy zgoszenie wniosku o upado nastpio we waciwym czasie" naley uzna, e powinno to nastpi w takim momencie, aby zapewni ochron zagroonych interesw wszystkich wierzycieli, aby po ogoszeniu upadoci mieli oni moliwo uzyskania rwnomiernego, chocia tylko czciowego, zaspokojenia z majtku spki (II UK 171/10). W innym wyroku przyjto, e wiadome i dobrowolne oddanie faktycznego zarzdzania spk osobie spoza zarzdu nie zwalnia czonka zarzdu ani od jego obowizkw wynikajcych z penienia funkcji w tym organie, ani od odpowiedzialnoci za ich niedopenienie, a w konsekwencji nie mona uzna, e niezgoszenie we waciwym czasie wniosku o ogoszenie upadoci lub wszczcie postpowania ukadowego nastpio bez winy czonka zarzdu (II UK 174/10). W orzecznictwie podkrela si, e przewidziana w art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialno czonka zarzdu jest niezalena od tego czy niewypacalno spki, spowodowana zaciganiem zobowiza przekraczajcych jej moliwoci patnicze, bya zawiniona przez zarzd, czy te powstaa z przyczyn lecych po stronie innych organw spki, jej wsplnikw lub z przyczyn obiektywnych. Charakter prawny funkcji czonka zarzdu oznacza nie tylko obowizek wykonywania czynnoci zarzdzajcych (obowizek wykonywania powierzonych zada), ale te zwikszony zakres odpowiedzialnoci, w tym odpowiedzialnoci za skutki dziaa kierowanej spki, a wic i skutki dziaa osb dopuszczonych do faktycznego zarzdzania spk. Inne rozumienie tego przepisu zawajce pojcie penienia obowizkw" tylko do faktycznych czynnoci czonka zarzdu prowadzioby do wyczenia jego odpowiedzialnoci w przypadku niewykonywania tych czynnoci z powodu ustanowienia penomocnika lub prokurenta. Przy czym penomocnik i prokurent rwnie nie ponosiliby tej odpowiedzialnoci, poniewa nie ma takich podstaw prawnych. Problematyki wiadcze nienalenie pobranych dotyczy m. in. wyrok, w ktrym uznano, e ustanawiajc krtszy, dwunastomiesiczny zakres wiadcze podlegajcych zwrotowi, ustawodawca wprowadzi tylko jedno kryterium, jakim jest powiado-

- 103 -

mienie przez wiadczeniobiorc organu rentowego o zajciu okolicznoci powodujcych ustanie lub zawieszenie prawa do wiadcze albo wstrzymanie ich wypaty w caoci bd w czci. Wszystkie pozostae przypadki kwalifikowane jako nienalenie pobrane wiadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz ust. 3 ustawy emerytalnej, objte zostay jednym, trzyletnim terminem z ust. 4 tego artykuu. Jzykowa wykadnia tego przepisu nie upowania do dalszego rnicowania sytuacji prawnej dunikw z punktu widzenia dugoci okresu, za jaki mona obciy ich obowizkiem zwrotu nienalenie pobranych wiadcze i sposobu jego liczenia. W adnym za razie nie mona tego uczyni w oparciu o zasady sprawiedliwoci spoecznej, czy te inne klauzule generalne (III UK 214/10). Zwrci naley te uwag na sprawy, w ktrych zapady tezowane rozstrzygnicia dotyczce tzw. spraw proceduralnych. W roku 2011 pojawiy si sprawy dotyczce nowej na gruncie ubezpieczenia spoecznego instytucji dotyczcej tzw. interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania przepisw, z ktrych wynika obowizek wiadczenia przez przedsibiorc skadek na ubezpieczenia spoeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej). Przesdzono, e w sprawach tych waciwy jest sd pracy i ubezpiecze spoecznych (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych) (II UK 331/10). W innym orzeczeniu wskazano, i przewidziana w art. 3982 1 k.p.c. niedopuszczalno skargi kasacyjnej w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, w ktrych warto przedmiotu zaskarenia jest nisza ni dziesi tysicy zotych dotyczy jedynie spraw o prawa majtkowe, z wyjtkiem spraw o prawa majtkowe wskazane w art. 3982 1 zdanie drugie k.p.c. Ograniczenie to nie dotyczy natomiast spraw z zakresu ubezpiecze spoecznych, ktrych przedmiotem s prawa niemajtkowe. W takich sprawach (o prawa niemajtkowe) skarga kasacyjna jest zawsze dopuszczalna w myl oglnej reguy przewidzianej w art. 3981 1 k.p.c. (II UZ 36/10). Z kolei brak pouczenia strony, bdcej osob niesyszc, niemwic i bardzo sabo widzc, o moliwo uzyskania pomocy prawnej z urzdu i moliwoci uzupenienia postpowania dowodowego poprzez np. wezwanie biegych na rozpraw w celu zadania im dodatkowych pyta, stanowi naruszenie art. 5 i 212 k.p.c. i moe by oceniane jako naruszajce prawo do rzetelnego procesu sdowego, gwarantowanego przez art. 6 ust 1. Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, sporzdzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (I UK 293/10). W dniu 13 kwietnia 2011 r. peen skad Izby Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych stwierdzi wano wyborw uzupeniajcych do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych w dniu 6 lutego 2011 r. w wojewdztwie wielkopolskim w okrgu wyborczym nr 37, ktrych wyniki zostay podane w obwieszczeniu Pastwowej Komisji Wyborczej z dnia 7 lutego 2011 r. o wynikach wyborw uzupeniajcych do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 6 lutego 2011 r. (III SW 1/11). Do Sdu Najwyszego nie wpyn aden protest przeciwko wanoci wyborw.

- 104 -

Z kolei w dniu 14 grudnia 2011 r. peen skad Izby stwierdzi wano wyborw do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 9 padziernika 2011 r. (III SW 173-174/11). Sd Najwyszy w skadach trzyosobowych rozpozna 157 protestw wyborczych. Wyborw do Sejmu i Senatu dotyczyy 142 protesty, wycznie do Sejmu 10, a wycznie do Senatu 5. W odniesieniu do 20 protestw Sd Najwyszy wyda opini, e s one uzasadnione w caoci lub czci, lecz stwierdzone naruszenia prawa nie miay wpywu na wynik wyborw. Protestw nieuzasadnionych wpyno 29. Bez dalszego biegu Sd Najwyszy pozostawi 107 protestw, jako e nie speniay one wymaga przewidzianych przez Kodeks wyborczy. Jedno postpowanie umorzono z powodu cofnicia protestu. W zwizku ze sprawami wyborczymi na szczegln uwag zasuguje postanowienie, w ktrym przyjto, e wpis obywatela do wykazu osb udzielajcych poparcia utworzeniu komitetu wyborczego wyborcw jest wadliwy wtedy, gdy z podanego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania jednoznacznie wynika, e nie dotyczy on obywatela oznaczonego numerem PESEL podanym w tym wykazie (art. 100 Konstytucji, art. 204 6 i 7 pkt 3 Kodeksu wyborczego). Sd Najwyszy nie podzieli opinii Pastwowej Komisji Wyborczej, i nieczytelne wpisanie danych osoby udzielajcej poparcia uniemoliwia sprawdzenie, czy osoba ta jest ujta w rejestrze wyborcw. Weryfikacja prawdziwoci danych osobowych obywatela, ktry podpisa si na omawianym wykazie, nastpuje przez ich porwnanie z danymi wynikajcymi z podanego przez obywatela numeru PESEL. PESEL kadego wyborcy bdcego obywatelem polskim oraz pozostae dane (imi, nazwisko i adres zamieszkania) znajduj si bowiem w spisie wyborcw. Nie jest wic konieczne wpisanie danych osobowych do wykazu na tyle czytelnie, aby bez znajomoci danych wynikajcych z rejestru wyborcw mona jednoznacznie ustali imi, nazwisko i adres osoby udzielajcej poparcia (III SW 10/11). W tym miejscu wypada take przywoa dwie sprawy, w ktrych Sd Najwyszy wobec zmiany prawa wyborczego po raz pierwszy rozpoznawa odwoania od postanowie Marszaka Sejmu o wyganiciu mandatu posa. Przedmiotem osdu bya kwestia moliwoci penienia funkcji posa przez prokuratora w stanie spoczynku. Sd Najwyszy rozstrzygn, e zakaz sprawowania przez prokuratora mandatu posa wyraony w art. 103 ust. 2 Konstytucji dotyczy prokuratora w stanie spoczynku. Uzasadniajc to rozstrzygnicie Sd odwoa si do treci przepisu art. 247 1 Kodeksu wyborczego, zgodnie z ktrym wyganicie mandatu posa nastpuje, midzy innymi, w przypadku zajmowania w dniu wyborw stanowiska lub funkcji, ktrych stosownie do przepisw Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie mona czy z mandatem posa (pkt 5). W myl art. 241 3 Kodeksu wyborczego wyganicie mandatu posa zajmujcego w dniu wyborw stanowisko lub funkcj, o ktrych mowa w 1 pkt 5 nastpuje, jeeli nie zoy on Marszakowi Sejmu, w terminie 14 dni od dnia ogoszenia przez Pastwow Komisj Wyborcz w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej wynikw wyborw do Sejmu, owiadczenia o zoeniu rezygnacji z zajmowanego stanowiska lub penionej funkcji.

- 105 -

Wyganicie mandatu posa, ktry nie zoy tego owiadczenia nastpuje z mocy prawa. Marszaek Sejmu stwierdza jedynie wyganicie mandatu. Jak stwierdzi Sd Najwyszy, przepis art. 247 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego odsya wprost do Konstytucji w zakresie przesanek wyganicia mandatu posa z powodu naruszenia zakazu czenia funkcji lub stanowisk ze sprawowaniem mandatu posa. Przepisem Konstytucji powiconym zasadzie incompatibilitas jest jej art. 103. Przepis ten, z mocy odesania zawartego w ustawie Kodeks wyborczy, ma zastosowanie w tej sprawie. Sd Najwyszy jest zatem obowizany stosowa ten przepis nie bezporednio lecz wspstosowa go, analizujc zawarto normatywn art. 247 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego. Zgodnie z art. 103 ust. 2 Konstytucji, Sdzia, prokurator, urzdnik suby cywilnej, onierz pozostajcy w czynnej subie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz sub ochrony pastwa nie mog sprawowa mandatu poselskiego. W przepisie tym wymieniono zatem osoby, ktrych wspln cech jest apolityczno, istotna z uwagi na demokratyczny charakter pastwa (art. 2 Konstytucji). Z art. 103 ust. 3 Konstytucji wynika dopuszczalno rozszerzenia przez ustawodawc zwykego katalogu przypadkw (funkcji) objtych zakazem ich czenia z mandatem poselskim. A contrario, Sd Najwyszy przyj niedopuszczalno zwenia w ustawie katalogu przypadkw objtych zakazem poczalnoci. Ustawodawca zwyky nie ma te kompetencji odmiennego uregulowania niepoczalnoci w odniesieniu do osb objtych przepisem art. 103 ust. 2 Konstytucji. Wynika std, e ustawa pragmatyczna prokuratorska ani ustawa regulujca wykonywanie mandatu posa nie mog by wykadane w taki sposb, ktry doprowadziby do zwenia zakresu niepoczalnoci okrelonego w samej Konstytucji. W ustawach tych mgby by co najwyej rozszerzony katalog funkcji, ktrych zajmowanie wyklucza jednoczesne sprawowanie mandatu posa. Sd Najwyszy zway, e w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego, Sdu Najwyszego i w literaturze prawniczej jednolicie podkrela si, e prokuratorzy (tak samo sdziowie) z chwil przejcia w stan spoczynku nie przestaj by prokuratorami (sdziami) i nie przestaj peni funkcji publicznej. Ich stosunek subowy trwa nadal, ulega jedynie przeksztaceniu. Prokurator w stanie spoczynku pozostaje w stosunku publicznoprawnym, ustaj tylko jego obowizki pracownicze. Prokuratorzy, tak jak sdziowie, do koca ycia s ograniczeni w swych prawach obywatelskich. Pozostawanie w stanie spoczynku wie si z obowizkiem dbaoci o godno sprawowanego (przed przejciem w stan spoczynku) urzdu pod grob odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Jednym z ogranicze praw obywatelskich dotyczcych prokuratorw w stanie spoczynku jest zakaz prowadzenia dziaalnoci politycznej, obejmujcy midzy innymi zakaz przynalenoci do partii politycznej. Sd Najwyszy (wyrok SDI 22/05) podkreli, e prokurator w stanie spoczynku pozostaje prokuratorem a zatem jego dziaalno polityczna w partii politycznej moe wywoa przekonanie, e funkcja ta suy do realizacji programu politycznego partii, przy wykorzystaniu prokuratury jako instytucji publicznej, ktrej istot jest neutralno polityczna. Z drugiej strony, w orzecznictwie Sdu Najwyszego podkrela si dobrowolno co do zasady pozostawania w stanie spoczynku. Prokurator winien rozway, czy chce przej w stan spoczynku i pozostawa w nim, godzc si na wszystkie ograniczenia zwizane z zachowaniem

- 106 -

funkcji publicznej. Prokurator moe bowiem zrezygnowa ze stanu spoczynku i zwizanych z nim uprawnie i ogranicze. Sd Najwyszy doda rwnie, e wykadnia przepisw Konstytucji nie moe by dokonywana poprzez tre norm ustawowych. Odwrotnie, naley stosowa prokonstytucyjn wykadni norm ustawowych. Dotyczy to przede wszystkim art. 65a ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze. W myl tego przepisu, prokurator mianowany, powoany lub wybrany do penienia funkcji w organach pastwowych jest obowizany zrzec si swojego stanowiska, chyba ze przechodzi w stan spoczynku. Sd Najwyszy dostrzega moliwo wykadni tego przepisu w zgodzie z Konstytucj jako niedotyczcego sprawowania mandatu posa. Niedopuszczalno czenia mandatu posa z pozostawaniem w stosunku subowym prokuratora (co dotyczy take prokuratora w stanie spoczynku) zostaa bowiem uregulowana wprost w Konstytucji. Przejcie w stan spoczynku nie moe spowodowa uchylenia zakazu wyraonego w art. 103 ust. 2 Konstytucji, konieczne jest zrzeczenie si prokuratorskiego stanu spoczynku. Wykadni zgodn z Konstytucj naley te zastosowa do art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posa i senatora, w ktrym zawarty zosta, midzy innymi, zakaz wykonywania pracy w charakterze sdziego i prokuratora w okresie wykonywania mandatu posa i senatora. Sd Najwyszy wskaza take na art. 44 ust. 3 ustawy o prokuraturze, ktry ma zastosowanie rwnie do prokuratora w stanie spoczynku. Przepis ten stanowi, e w okresie zajmowania stanowiska prokurator nie moe nalee do partii politycznej ani bra udziau w adnej dziaalnoci politycznej. W rezultacie moliwo powizania osoby posiadajcej status prokuratora w stanie spoczynku z przynalenoci partyjn jest nie do zaakceptowania, bowiem godzi w apolityczno prokuratury jako instytucji publicznej. Dokonan wykadni przepisu art. 103 ust 2 Konstytucji w zw. z art. 247 1 pkt 5 Kodeksu wyborczego wzmacnia w ocenie Sdu Najwyszego funkcja analizowanych norm prawnych i wzgld na zasad proporcjonalnoci (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zakaz sprawowania mandatu przez osoby penice funkcje publiczne (w tym prokuratorw w stanie spoczynku) ma na celu zapobieganie powstawaniu wrd parlamentarzystw sytuacji mogcych rodzi konflikt interesw, zapewnienie przejrzystoci podejmowania decyzji i wyeliminowanie a przynajmniej ograniczenie wpywu czynnikw pozaprawnych na system decyzyjny. Zakaz sprawowania mandatu posa przez prokuratora w stanie spoczynku ma take gbokie uzasadnienia w wartociach, jakimi s autorytet organu ochrony prawnej i dobry jego wizerunek. Nie doszo take do naruszenia konstytucyjnych zasad niedyskryminacji (art. 32 ust. 2), rwnoci wobec prawa (art. 32 ust.1), rwnego prawa dostpu do suby publicznej (art. 60) i sprawowania mandatu parlamentarnego (art.99) w stosunku do odwoujcego si jako prokuratora w stanie spoczynku. Sd Najwyszy nie stwierdzi te naruszenia przepisw Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci sporzdzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej nastpnie Protokoami nr 3, 5 i 8 oraz uzupenionej Protokoem nr 2 (III SW 168/11 i III SW 169/11). W sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentw, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego naley zwrci uwag na nastpujce orzeczenia.

- 107 -

Spord orzecze dotyczcych instytucji materialnego prawa ochrony konkurencji i regulacji na uwag zasuguje wyrok, ktry zawiera kompleksowy wywd na temat prawidowych zasad konstruowania modelu przecitnego odbiorcy w sprawach dotyczcych praktyk naruszajcych zbiorowe interesy konsumentw zawierajcych element wprowadzenia w bd. Model ten zakada, e jest to osoba naleycie poinformowana, uwana, ostrona i rozsdnie krytyczna. Taki konsument posiada umiejtno odczytywania informacji reklamowych, nie poddaje si atwo reklamie i zawartym w niej sugestiom, przejawia pewien stopie krytycyzmu wobec reklamy. Modelowy konsument zawsze bdzie charakteryzowa si wymienionymi powyej cechami, ktre bd wystpoway z rnym nateniem, natomiast poziom uwagi konsumenta moe by niszy, w zalenoci od tego, jakich towarw dotyczy przedmiotowa reklama oraz w jakich okolicznociach s one nabywane. Sd Najwyszy wskaza rwnie, e wzorzec przecitnego konsumenta naleycie poinformowanego, uwanego i rozsdnego nie moe by definiowany w oderwaniu od ustalonych odrbnie dla kadej sprawy warunkw obrotu i realiw ycia gospodarczego. W konsekwencji przyjto, e wzorcem uwzgldnianym przy ocenie wprowadzajcego w bd charakteru reklamy jest model przecitnego odbiorcy reklamy, a zatem konsumenta reklamowanych artykuw lub usug (III SK 45/10). Szereg orzecze wydanych w 2011 r. w sprawach z zakresu regulacji dotyczyo problematyki kar pieninych. W jednym z wyrokw Sd Najwyszy wypowiedzia si w przedmiocie charakteru administracyjnych kar pieninych uznajc, e kary tego rodzaju, w szczeglnoci za wymierzane na podstawie przepisw Prawa telekomunikacyjnego, nie maj charakteru sankcji karnej. Powysza kwalifikacja nie staa jednak na przeszkodzie podtrzymaniu stanowisko wyraonego we wczeniejszych orzeczeniach, zgodnie z ktrym w zakresie, w jakim dochodzi do wymierzenia przedsibiorcy kary pieninej, zasady sdowej weryfikacji prawidowoci orzeczenia organu regulacji powinny odpowiada wymogom analogicznym do tych, jakie obowizuj sd orzekajcy w sprawie karnej. Nie oznacza to koniecznoci recypowania do spraw z zakresu regulacji telekomunikacji instytucji prawa karnego materialnego w zakresie przesanek odpowiedzialnoci, lecz zapewnieniu odpowiednich gwarancji proceduralnych. Podkrelono rwnie, e administracyjne kary pienine s rodkami majcymi na celu mobilizowanie podmiotw do terminowego i prawidowego wykonywania obowizkw na rzecz pastwa; maj przede wszystkim znaczenie prewencyjne. T ostatni funkcj realizuj zniechcajc do naruszenie obowizkw oraz skaniajc ukaranego do zapobieenia powtrnemu naruszeniu przedmiotowych obowizkw w przyszoci (III SK 32/10). W sprawach ze skargi na przewleko postpowania w 2011 r. nie zapado adne orzeczenie, w ktrym Sd Najwyszy nie odnosiby si do problemw wyjanionych w orzecznictwie z lat ubiegych. W sprawach z odwoa od uchwa Krajowej Rady Sdownictwa naley przywoa nastpujce wyroki. W sprawach odnoszcych si do sdziw godny odnotowania jest wyrok podtrzymujcy utrwalon w ubiegych latach lini orzecznicz dotyczc kognicji Sdu

- 108 -

Najwyszego w sprawach z odwoa od uchwa Krajowej Rady Sdownictwa. Sd Najwyszy potwierdzi, e merytoryczna ingerencja Sdu w rozstrzygnicie Krajowej Rady Sdownictwa byaby niedopuszczalna, wkraczaaby bowiem w sfer szczeglnego wadztwa Rady, wynikajcego z samych norm konstytucyjnych. Jednake kontrola sdowa przestrzegania praw obywateli, w rozwaanym wypadku praw wynikajcych z art. 60 Konstytucji, tj. prawa rwnego dostpu do suby publicznej, a zatem w sprawach prowadzenia naboru na podstawie przejrzystych kryteriw selekcji kandydatw i obsadzania poszczeglnych stanowisk w subie publicznej, jest, w myl art. 45 ust. 1 Konstytucji, konieczna (III KRS 15/11). W sprawach odnoszcych si do prokuratorw na uwag zasuguje rozstrzygnicie o charakterze proceduralnym. Wyjaniono, e uchylenie przez Sd Najwyszy decyzji Prokuratora Generalnego o odmowie wyraenia zgody na dalsze zajmowanie stanowiska prokuratora powoduje, e Prokurator Generalny, podtrzymujc zamiar niewyraenia zgody, ma obowizek wydania w trybie okrelonym w art. 62a ust. 1-3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze nowej decyzji w tej sprawie, uwzgldniajc stan faktyczny i prawny istniejcy w dacie jej wydania (III PO 2/11). W sprawach dotyczcych samorzdw zawodowych Sd Najwyszy po raz kolejny rozstrzyga spraw dotyczc samorzdu notarialnego, ktry co uwidacznia orzecznictwo ostatnich lat stale uchyla si od obowizkw naoonych na niego przez ustawodawstwo w zakresie ksztacenia aplikantw. Tym razem Sd Najwyszy wyjani, e obowizek przyjcia funkcji patrona przez notariusza wyznaczonego uchwa waciwej rady izby notarialnej jest obowizkiem publicznoprawnym (III ZS 20/10). Kolejne rozstrzygnicie dotyczy samorzdu komorniczego, w ktrym wyjaniono, e Krajowy Zjazd Komornikw Sdowych nie ma uprawnie do podejmowania uchwa zobowizujcych Krajowa Rad Komornikw do zachowa sprzecznych z wskazanym przepisem ustawy o komornikach sdowych i egzekucji (III ZS 7/08). W 2011 r. nie zostaa rozstrzygnita adna sprawa przed Kolegium Arbitrau Spoecznego. Na koniec wypada zwrci uwag na postanowienie, w ktrym Sd Najwyszy w sprawie ze skargi Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej Wolne Konopie na postanowienie Marszaka Sejmu Nr 6 z dnia 23 marca 2011 r. o odmowie przyjcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu rozstrzygn, i termin wynikajcy z art. 6 ust. 5 ustawy z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli jest terminem ustawowym. Oznacza to, e nawet jednodniowe uchybienie przez penomocnika Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej ustawowemu 14-dniowemu terminowi do usunicia brakw formalnych zawiadomienia o utworzeniu komitetu daje Marszakowi Sejmu podstaw do odmowy przyjcia zawiadomienia (III SO 3/11).

- 109 -

Izba Karna Istotn sfer dziaalnoci Sdu Najwyszego w sprawach karnych byo dokonywanie wykadni przepisw, a take zapewnienie jednolitoci orzecznictwa. Z tego punktu widzenia, wyjtkowego znaczenia nabiera dziaalno uchwaodawcza Izby Karnej. W stosunku do roku 2010 nastpi spadek liczby przedstawionych zagadnie prawnych. I tak, wpyno 26 takich spraw (w 2010 33); rozpoznano 26 (w 2010 33), a do rozpoznania w roku 2012 pozostao 10 spraw (w 2010 10). Naley jednak zauway, e blisko 1/4 rozpoznanych spraw (6) wymagaa wyznaczenia tzw. skadu powikszonego, siedmioosobowego. Wszystkie sprawy zostay rozstrzygnite jednomylnie, gdy nie zgoszono ani jednego zdania odrbnego. Tak jak i w latach poprzednich, wpyw zagadnie prawnych zwikszy si pod koniec roku, co pocigno za sob potrzeb wyznaczenia na stycze 2012 r. zarwno posiedze dla skadu powikszonego, jak i dla dwch skadw zwykych. Dominoway pytania prawne zwizane z problematyk karnoprocesow oraz ustrojow, gdy a 18 z rozpoznawanych pyta prawnych dotyczyo takich wanie zagadnie. Jako przyczyn spadku wpywu pyta (zagadnie) prawnych, w pierwszej kolejnoci wskaza naleaoby na to, e w roku 2011 skala dokonywanych zmian w kodyfikacjach karnych oraz w przepisach o charakterze represyjnym, zamieszczonych w innych ustawach, bya zdecydowanie mniejsza ni w latach poprzednich, natomiast najbardziej kontrowersyjne kwestie, ktre wyoniy si w zwizku z poprzednimi nowelami do Kodeksu postpowania karnego i do Kodeksu karnego zaowocoway wystpieniami z pytaniami prawnymi ju w latach ubiegych. Inn przyczyn, ktra wyjania spadek iloci wpywajcych pyta prawnych, jest rygoryzm w zakresie podejmowania uchwa, ktry zaobserwowa mona w ostatnich latach w orzecznictwie Sdu Najwyszego. Pomimo nierwnomiernego tempa wpywu spraw i znacznego stopnia ich zrnicowania tematycznego, co utrudniao prac, na naleytym poziomie zostaa utrzymana terminowo rozstrzygania zagadnie prawnych, co ma zasadnicze znaczenie take dla sprawnoci postpowa odwoawczych i kasacyjnych, w toku ktrych pytania prawne zostay sformuowane. Rozstrzyganie pyta prawnych odbywa si w zasadzie na bieco, maksymalnie w granicach 6 miesicy od daty ich wpywu (po uprzednim uzyskaniu pisemnego wniosku Prokuratury Generalnej). W terminie do 2 miesicy od daty wpywu rozpoznane zostao jedno pytanie, w terminie do 3 miesicy 11 pyta, a w terminie od 3 do 6 miesicy 14 pyta. Tak wic, wszystkie skierowane pytania, w tym take kwestie najtrudniejsze, wymagajce zaangaowania przy ich rozpoznaniu skadw powikszonych, zostay rozpoznane przed upywem p roku od daty wpywu. Zauway naley, e przedstawiane Sdowi Najwyszemu zagadnienia prawne ujmowane s niejednokrotnie wariantowo, a czasem obejmuj zupenie rne kwestie prawne, budzce wtpliwoci (np. zarwno zagadnienie z zakresu prawa karnego materialnego, jak i wtpliwo natury procesowej czy ustrojowej). Wymaga to zwikszonego nakadu pracy przy rozpoznawaniu konkretnej sprawy. Nadal uchway i postanowienia o odmowie s ogaszane jednoczenie z uzasadnieniem, co umoliwia na-

- 110 -

tychmiastowe ich udostpnienie zainteresowanym i nie stwarza niebezpieczestwa zatarcia si w pamici sdziw argumentw, ktre zdecydoway o podjciu rozstrzygnicia. Jeeli chodzi o podmioty zgaszajce pytania prawne, to w 2011 roku na ogln ilo 26 spraw wpyno: z sdw apelacyjnych 4 sprawy, z sdw okrgowych 14 spraw i z sdw rejonowych, orzekajcych jako sdy odwoawcze, 3 sprawy: Rzecznik Praw Obywatelskich skierowa w 2011 r. 3 zagadnienia prawne, a Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego 2. adna ze spraw nie zostaa przekazana skadowi powikszonemu przez zwyky skad Sdu Najwyszego w trybie art. 441 2 k.p.k. Nie wystpowa te o dokonanie abstrakcyjnej wykadni Prokurator Generalny. Nie uczynili tego rwnie dziaajc w zakresie swej waciwoci Rzecznik Ubezpieczonych, Rzecznik Praw Dziecka i Przewodniczcy Komisji Nadzoru Finansowego. Na szczegln uwag zasuguj uchway wydane w sprawach o charakterze ustrojowym. Na pierwszy plan wysuwa si tu uchwaa powikszonego skadu Sdu Najwyszego dotyczca dopuszczalnoci stosowania kar porzdkowych w stosunku do osb ubliajcych sdowi na pimie poza miejscem i czasem rozprawy. W uchwale tej wyraono pogld, e kary porzdkowe okrelone w art. 49 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych mog by stosowane tylko wobec osb obecnych w czasie i miejscu wykonywania czynnoci sdowych, gdy osoby te bd to naruszaj powag, spokj lub porzdek tych czynnoci bd to ubliaj sdowi, innemu organowi pastwowemu lub osobom biorcym udzia w tej czynnoci, niezalenie od tego, w jakiej formie to czyni. Kar tych nie stosuje si natomiast do czynw co prawda naruszajcych dobra chronione przepisem art. 49 1 wskazanej wyej ustawy, dokonanych jednak poza miejscem i czasem rozprawy, posiedzenia lub innej czynnoci sdowej, w tym w szczeglnoci w formie pisma zoonego do sdu. Uzasadnienie tej uchway jest przykadem zastosowania koncepcji derywacyjnej wykadni prawa. Rezultat wykadni jzykowej poddano bowiem kontroli z odwoaniem si do wynikw wykadni systemowej wewntrznej, funkcjonalnej i historycznej (z wykorzystaniem nie tylko orzecznictwa, ale take i pimiennictwa, publikowanego na gruncie kolejnych ustaw o ustroju sdownictwa powszechnego, w tym take aktw prawnych pochodzcych z okresu midzywojennego). Sd Najwyszy podkreli represyjny charakter przepisu art. 49 1 u.s.p. oraz to, e w spoeczestwach demokratycznych przyjmuje si zasad zezwalajc na rozszerzajc wykadni praw i wolnoci oraz zakazujc takiej wykadni w przypadku obowizkw. Zatem, przepisy o charakterze represyjnym nie powinny by poddawane wykadni rozszerzajcej, albowiem w ten sposb dochodzi do ograniczenia przysugujcych praw i wolnoci (I KZP 8/11). Niezwykle istotnym zagadnieniem z punku widzenia ustrojowego byo wyjanienie, na gruncie przepisw ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym kwestii, jakie dowody uzyskane w wyniku kontroli operacyjnej CBA pozwalaj na wszczcie postpowania karnego lub maj znaczenie dla postpowania ju toczcego si. W tym kontekcie, Sd Najwyszy w skadzie powikszonym stwierdzi, e dowodami uzyskanymi w wyniku kontroli operacyjnej, zarzdzonej po-

- 111 -

stanowieniem sdu, wydanym na podstawie art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ktre pozwalaj na wszczcie postpowania karnego lub maj znaczenie dla toczcego si postpowania karnego (art. 17 ust. 15 tej ustawy), s jedynie dowody dotyczce przestpstw, okrelonych w jej art. 17 ust. 1, ktre zostay wskazane w postanowieniu o zastosowaniu kontroli operacyjnej lub w postanowieniu o udzieleniu tzw. zgody nastpczej, w tym wydanej take w toku kontroli operacyjnej (art. 17 ust. 3 ustawy), a popenionych przez osob, ktrej dotyczya zgoda pierwotna i osob, co do ktrej wydano zgod nastpcz. W uzasadnieniu tej uchway, Sd Najwyszy odnis si do pogldw wyraanych w dotychczasowym orzecznictwie (take Trybunau Konstytucyjnego i sdw powszechnych), dotyczcym tego, pod jakimi warunkami mona wykorzystywa jako dowody w znaczeniu procesowym materiay uzyskiwane w drodze kontroli operacyjnej, a ponadto wykaza, e ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw, nowelizujca tzw. ustawy policyjne w zakresie przepisw dotyczcych czynnoci operacyjno-rozpoznawczych, nie moe wpyn na przewartociowanie dotychczasowego, gwarancyjnego kierunku wykadni. Przewodni ide tego kierunku wykadni jest gwarantowana konstytucyjnie wolno komunikowania si i zaoenie, e wolno ta moe by, co prawda, ustawowo ograniczona, z tym, e taka regulacja ustawowa musi by precyzyjna, powinna uwzgldnia zasad proporcjonalnoci ogranicze, wynikajc z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a ponadto powinna by interpretowana z uwzgldnieniem aspektu konstytucyjnego (I KZP 32/10). Do zagadnie o szeroko pojtym charakterze ustrojowym zaliczy mona rwnie to, ktre dotyczyo dopuszczalnoci odnoszenia uregulowa zawartych w art. 54 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze do osb lustrowanych, take tych, ktrym przysuguje immunitet. Rozstrzygajc wtpliwoci w tym zakresie, Sd Najwyszy sformuowa tez, e zawarty w art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, termin odpowiedzialno karna oznacza wycznie odpowiedzialno za przestpstwo lub przestpstwo skarbowe. W uzasadnieniu tej uchway Sd Najwyszy wyrazi pogld, e trudno skutecznie podnosi zarzut, e tre ustaw zwykych stanowi podstaw wykadni unormowa konstytucyjnych, skoro ustawy te stanowi normatywne rozwinicie instytucji zawartych w ustawie zasadniczej i korzystaj z domniemania konstytucyjnoci, bowiem do chwili obecnej Trybuna Konstytucyjny nie stwierdzi ich niezgodnoci z przepisami Konstytucji (I KZP 31/10). Spord orzecze z zakresu prawa karnego materialnego naley zwrci szczegln uwag na uchwa powikszonego skadu, w ktrej rozstrzygnito kwesti penalizacji posiadania rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej zwizanego z jego zaywaniem lub zamiarem zaycia. Sd Najwyszy, po dokonaniu analizy dotychczasowych rozbienoci w orzecznictwie, stwierdzi, e posiadaniem rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 r. o przeciwdziaaniu narkomanii jest kade wadanie takim rodkiem lub substancj, a wic take zwizane z jego uyciem lub zamiarem uycia. Natomiast nieuzasadnione s obawy, e z samego faktu stwierdzenia w organizmie okrelonej osoby obecnoci narkotykw (nie dotyczy to osb, ktre, na przykad, poknwszy za-

- 112 -

pakowany narkotyk, przenosz go) wywie naley, na zasadzie swoistego automatyzmu, ktry miaby modyfikowa reguy dowodzenia, fakt ich posiadania przez t osob. Po pierwsze, nie jest czynem przestpnym znajdowanie si w stanie po uyciu rodka odurzajcego lub substancji psychotropowej, ale ich posiadanie. Dlatego stwierdzenie takiego stanu w adnym wypadku nie moe by postrzegane jako dowd bezporedni, wskazujcy na fakt gwny, a mianowicie wczeniejsze posiadanie narkotyku. Jest to tylko i wycznie dowd o charakterze poszlakowym, ktry dla skazania musi odpowiada dawno wypracowanym ju w orzecznictwie i doktrynie standardom. Wskazuje on w sposb bezporedni jedynie na to, e okrelona osoba znajduje si pod wpywem takiego rodka, a tylko poredni na to, e moga go wczeniej uy, a w zwizku z tym i posiada taki rodek. Rzecz jednak w tym, e jeeli nie da si wykluczy wniosku alternatywnego, e osobie tej narkotyk udostpniono w sposb niezwizany z przejciem przez ni wadztwa nad narkotykiem, dowd ten, jeeli jest jedynym w sprawie, jest niewystarczajcy dla ustalenia sprawstwa. Pogld wyraony w uchwale nie uleg dezaktualizacji take i po dodaniu do ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii (ustaw z dnia 1 kwietnia 2011 r.) art. 62a, zgodnie z ktrym jeeli przedmiotem czynu, o ktrym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, s rodki odurzajce lub substancje psychotropowe w iloci nieznacznej, przeznaczone na wasny uytek sprawcy, postpowanie mona umorzy rwnie przed wydaniem postanowienia o wszczciu ledztwa lub dochodzenia, jeeli orzeczenie wobec sprawcy kary byoby niecelowe ze wzgldu na okolicznoci popenienia czynu, a take stopie jego spoecznej szkodliwoci. Przepis nowelizacyjny nie dekompletuje bowiem dotychczasowego zespou znamion przestpstwa okrelonego w art. 62 ustawy, a dotyczy jedynie moliwych, z punktu widzenia racjonalnej polityki kryminalnej, sposobw reakcji organw cigania na stwierdzone zachowanie wypeniajce znamiona wystpku (I KZP 24/10). Pierwsza z uchwa skadu 7 sdziw Sdu Najwyszego, podjta w 2011 r. dotyczya praktyki stosowania najsurowszego rodka zapobiegawczego, to jest tymczasowego aresztowania. Rozstrzygajc sprzecznoci wystpujce w orzecznictwie, wyeksponowane przez RPO, Sd Najwyszy stwierdzi, e orzekajc, na etapie postpowania przygotowawczego, w przedmiocie zastosowania albo przeduenia stosowania tymczasowego aresztowania, sd jest zobowizany do oceny trafnoci przyjtej przez oskaryciela publicznego kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu. Ocena ta powinna by dokonywana w kontekcie ustawowych przesanek tymczasowego aresztowania. W czci motywacyjnej uchway, Sd Najwyszy podkreli, e zarwno w wietle zasady samodzielnoci jurysdykcyjnej sdu, jak i w wietle charakteru postpowania (incydentalna sprawa sdowa) w przedmiocie zastosowania (przeduenia stosowania) tymczasowego aresztowania oraz wobec unormowa Rozdziau 28 obowizujcego Kodeksu postpowania karnego, sd orzekajc na etapie postpowania przygotowawczego w przedmiocie tymczasowego aresztowania jest nie tylko uprawniony, ale wrcz zobowizany do oceny trafnoci kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu, przyjtej przez oskaryciela publicznego w postanowieniu o przedstawieniu (uzupenieniu lub zmianie) zarzutw, a w konsekwencji take we wniosku o zastosowanie lub o przeduenie stosowania najsurowszego

- 113 -

rodka zapobiegawczego. Brak przeprowadzenia stosownej analizy w tym zakresie uniemoliwiaby bowiem stwierdzenie, czy w okolicznociach konkretnej sprawy spenione s zarwno przesanki oglne stosowania rodkw zapobiegawczych, jak i pozytywne przesanki szczeglne stosowania rodka najsurowszego, a take, czy nie wystpiy negatywne przesanki, wykluczajce jego stosowanie. Prerogatywa ta nie oznacza, co oczywiste, e sd orzekajcy w przedmiocie tymczasowego aresztowania jest uprawniony do zmiany postanowienia o przedstawieniu zarzutw lub do zobligowania oskaryciela publicznego do dokonania takiej zmiany. Obowizkiem sdu jest zatem dokonanie oceny, czy przyjta w postanowieniu o przedstawieniu (uzupenieniu lub zmianie) zarzutw kwalifikacja prawna jest adekwatna do stanu faktycznego, wynikajcego z dowodw zgromadzonych na danym etapie postpowania. Ocena taka bdzie miaa wpyw, na tym etapie postpowania, jedynie na incydentaln decyzj w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania, a zatem naley jej dokonywa w kontekcie ustawowych przesanek tymczasowego aresztowania. Powinna ona by naleycie umotywowana w uzasadnieniu postanowienia, wydanego przez sd. Ostateczne rozstrzygnicie w kwestii zasadnoci pogldu oskaryciela publicznego, dotyczcego kwalifikacji prawnej zarzucanego czynu, zapada dopiero w orzeczeniu koczcym postpowanie, wydawanym przez sd w gwnym przedmiocie procesu (I KZP 23/10). Na szczegln uwag zasuguje rwnie uchwaa powikszonego skadu SN podjta w sprawie przekazanej przez zwyky skad tego Sdu w zwizku z rozpoznawaniem sprawy kasacyjnej. Rozstrzygany problem dotyczy zakresu dziaania jednej z regu ne peius, a mianowicie tej, ktra okrelona jest w art. 454 2 k.p.k. Sd Najwyszy sformuowa tez, zgodnie z ktr art. 454 2 k.p.k. zakazuje sdowi odwoawczemu orzeczenia surowszej kary pozbawienia wolnoci jedynie wwczas, gdy zmiana ustale faktycznych miaaby wpyw na zaostrzenie tej kary. Przy rozstrzyganiu tego zagadnienia konieczne byo znalezienie rozsdnej rwnowagi midzy wzgldami gwarancyjnymi z jednej strony i koniecznoci zapewnienia elementarnej funkcjonalnoci postpowania z drugiej strony. W tym kontekcie Sd Najwyszy podkreli w uzasadnieniu uchway, e nie mona zlekceway argumentu zwizanego z potrzeb zapewnienia efektywnoci postpowaniu karnemu jako caoci. Jest jasne, e rozszerzajca wykadnia przepisw okrelajcych reguy ne peius, w tym take art. 454 2 k.p.k., prowadzi do ograniczenia moliwoci reformatoryjnego orzekania w postpowaniu odwoawczym. Nie ulega wtpliwoci, e w pewnych sytuacjach powstrzymanie si od reformatoryjnego orzekania z uwagi na wynikajce z ustawy procesowej przywileje oskaronego jest uzasadnione. Trudno jednak byoby, zdaniem skadu powikszonego, zaakceptowa niemal mechaniczne uchylanie orzecze i przekazywanie spraw do ponownego rozpoznania w sytuacji, gdy, co prawda, w postpowaniu odwoawczym dokonano nowych ustale fatycznych, niemniej jednak pozostaj one bez adnego zwizku z niezbdn korekt wymiaru kary. Podkrelono wic, e za pogldem przyjtym w uchwale przemawia nie tylko potrzeba denia do osdzenia sprawy w rozsdnym terminie, ale take po prostu zdrowy rozsdek, ktry musi towarzyszy orzekaniu. Z teoretycznego punktu widzenia, najistotniejszy jest natomiast ten frag-

- 114 -

ment czci motywacyjnej uchway, w ktrym Sd Najwyszy wyjania, jak powinna by rozumiana zasada dwuinstancyjnoci, take w jej ujciu konstytucyjnym i konwencyjnym. Sd Najwyszy w skadzie powikszonym podzieli zapatrywanie, e dwuinstancyjno musi by interpretowana formalnie, a nie materialnie. Gwarancja wynikajca z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z ktrym postpowanie sdowe musi by co najmniej dwuinstancyjne, nie oznacza wic, e w odniesieniu do kadego rozstrzygnicia zawartego w orzeczeniu sdu odwoawczego, ktre zawiera w sobie element nowoci w porwnaniu z orzeczeniem poddawanym takiej kontroli, musi by otwarta droga kontroli instancyjnej. Taka kontrola instancyjna ma by otwarta jedynie w stosunku do orzecze wydanych w pierwszej instancji, a nie w drugiej. Odmienne rozumienie gwarancji dwuinstancyjnoci oznaczaoby, e jakakolwiek, najdrobniejsza nawet korekta orzeczenia pierwszoinstancyjnego dokonana przez sd odwoawczy nie byaby dopuszczalna, skoro orzeczenie sdu odwoawczego nie podlega kontroli odwoawczej. Dotyczyoby to take orzeczenia wydanego na korzy oskaronego. Gwarancja dwuinstancyjnego postpowania jest bowiem bezkierunkowa, w zwizku z czym przy materialnym rozumieniu dwuinstancyjnoci nie daoby si usprawiedliwi nie tylko zaostrzenia kary pozbawienia wolnoci w zwizku z dokonaniem nowych ustale faktycznych, ale take zagodzenia kary w zwizku z takimi okolicznociami. Skad 7 sdziw wskaza te, e nie wytrzymuje krytyki argumentacja prezentowana przez zwolennikw pogldu odmiennego od przyjtego w uchwale, odwoujca si do gwarancji dwuinstancyjnoci, wynikajcej z art. 2 ust. 1 ratyfikowanego przez Polsk Protokou dodatkowego nr 7 do Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. Zgodnie z tym przepisem, kady, kto zosta uznany przez sd za winnego popenienia przestpstwa, ma prawo do rozpatrzenia przez sd wyszej instancji jego sprawy tak w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary. Take w wietle tego przepisu, dwuinstancyjno rozumiana jest bowiem jako gwarancja zapewnienia oskaronemu w sprawie karnej prawa do spowodowania instancyjnej kontroli orzeczenia wydanego przez sd pierwszej, a nie drugiej instancji. Skoro wic w art. 2 ust. 2 tego protokou stwierdza si, e nie narusza standardu regulacja, w wietle ktrej nie przysuguje odwoanie od wyroku skazujcego wydanego przez sd drugiej instancji w wyniku rozpoznania odwoania od wyroku uniewinniajcego, to przecie tym bardziej nie moe by z tym standardem sprzeczne zaostrzenie przez sd drugiej instancji orzeczonej w sprawie kary, bez wzgldu na to, czy to orzeczenie oparte jest na nowych, czy te dokonanych ju uprzednio ustaleniach faktycznych. W kocu, Sd Najwyszy wskaza i na to, e argumentacja zwizana z okrelonym rozumieniem zasady dwuinstancyjnoci w ogle nie moe mie decydujcego znaczenia dla rozstrzygnicia przedstawionego zagadnienia prawnego. Regua ne pius, zapisana w art. 454 2 k.p.k. (podobnie zreszt, jak i reguy zapisane w 1 i 3 tego przepisu), nie ma bowiem cisego zwizku z zasad dwuinstancyjnoci. Stanowi natomiast swoisty przywilej oskaronego wynikajcy z poszanowania zasady favor defensionis, ktrego zakres ustawodawca moe ksztatowa swobodnie. Zasada dwuinstancyjnoci nie moe by zatem naruszona przy adnej spord wchodzcych w gr interpretacji art. 454

- 115 -

2 k.p.k. Co wicej, nie byaby naruszona ona nawet wwczas, gdyby ustawodawca z okrelonego w tym przepisie przywileju w ogle zrezygnowa (I KZP 28/10). W celu uniknicia ewentualnego wykorzystywania instytucji pyta prawnych do celw nieprzewidzianych w ustawie, w dziaalnoci uchwaodawczej Izby Karnej take w 2011 r. poszczeglne skady orzekajce nader rygorystycznie przestrzegay zasady, e gdy chodzi o pytania prawne sdw odwoawczych (zgaszane w konkretnych sprawach na podstawie art. 441 1 k.p.k.), to nie mog one dotyczy rozstrzygania konkretnych stanw faktycznych, lecz musz dotyczy wycznie wykadni prawa i to zasadniczej, oraz niezbdnej do rozstrzygnicia tej (a nie innej) sprawy. Gdy natomiast chodzi o pytania abstrakcyjne, formuowane na podstawie art. 60 1 lub 2 ustawy o Sdzie Najwyszym przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub w zakresie ich waciwoci przez Przewodniczcego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Ubezpieczonych, to musz one dotyczy rzeczywistych rozbienoci lub wtpliwoci w praktyce rozumianej jako szeroko pojta praktyka sdowa (i to ju istniejca, a nie dopiero spodziewana). Efektem takiego rygorystycznego respektowania istnienia ustawowych przesanek do podjcia uchway w odpowiedzi na pytanie prawne, bya liczba postanowie o odmowie podjcia uchway. Postanowie takich wydano 20, przy 6 podjtych uchwaach. Znaczna cz postanowie o odmowie podjcia uchway podyktowana zostaa zreszt nie brakiem rzeczywistego problemu prawnego, ale nieumiejtnoci naleytego sformuowania pytania prawnego, odpowiadajcego kryteriom przewidzianym w art. 441 1 k.p.k.. Wystpienia sdw polegay w tych wypadkach na formuowaniu wniosku o udzielenie swoistej porady jak naleaoby postpi w okrelonej sytuacji procesowej, zamiast na wniosku o dokonanie wykadni ustawy (i to zasadniczej). Trzeba jednak podkreli, e we wszystkich sytuacjach, w ktrych pomimo nienaleytego sformuowania pytania prawnego mona byo w uzasadnieniu postanowienia o wystpieniu do Sdu Najwyszego z zagadnieniem prawnym dostrzec, e w istocie chodzi nie tylko o porad: jak postpi, ale take o wykadni ustawy, a wic o to, jak rozumie okrelony przepis ustawy, Sd Najwyszy odmawiajc podjcia uchway, w uzasadnieniu postanowienia w istocie rozstrzyga jednak wystpujcy w sprawie problem prawny. Tak byo w przedstawionym zagadnieniu zwizanym z problematyk orzekania rodka karnego przepadku korzyci majtkowej wobec wspsprawcw przestpstwa. Sd Najwyszy, w postanowieniu sformuowa tez, e okrelony w art. 45 1 k.k. rodek karny przepadku korzyci majtkowej lub jej rwnowartoci orzeka si wobec wspsprawcw przestpstwa w czciach, w jakich wedug dokonanych ustale faktycznych osignita wsplnie korzy majtkowa im przypada. W razie trudnoci z dokadnym ustaleniem wartoci udziaw w korzyci majtkowej osignitej przez poszczeglnych wspsprawcw orzeka si przepadek tej korzyci lub jej rwnowartoci w czciach rwnych. W uzasadnieniu tego pogldu zwrcono uwag, midzy innymi, na to, e nie byoby racjonalne orzekanie rodka karnego okrelonego w art. 45 1 k.k., wobec wspsprawcw przestpstwa w taki sposb, ktry prowadziby do obcienia kadego z nich caoci wsplnie osignitej korzyci. Jeeli kilka osb dziaa

- 116 -

wsplnie i w porozumieniu przy popenieniu przestpstwa, to osignitej przez nich z tego przestpstwa korzyci majtkowej nie mnoy si przez liczb wspsprawcw, lecz dzieli, albowiem chodzi o jedn korzy majtkow, uzyskan choby porednio ze wsplnie popenionego przestpstwa. Wolna od takich wad jest koncepcja polegajca na orzekaniu przepadku korzyci majtkowej lub jej rwnowartoci przypadajcych poszczeglnym wspsprawcom w czciach rwnych lub pro rata parte; w kadym przypadku tak, aby osignita przez nich wsplnie korzy majtkowa lub jej rwnowarto zostaa im w caoci odebrana. Przede wszystkim dlatego, e takie postpienie odpowiada istocie tego majtkowego rodka karnego, penicego nie tylko funkcj kompensacyjn wobec Skarbu Pastwa, ale take funkcj prewencyjn i represyjn. Przy jego orzekaniu naley wic uwzgldnia zasad indywidualizacji rodkw odpowiedzialnoci karnej (art. 56 k.k. w zw. z art. 55 k.k.), w wietle ktrej wielko przepadku powinna by adekwatna do udziau w przestpstwie i wsplnie uzyskanej korzyci majtkowej (I KZP 16/11). Odnoszc si do wtpliwoci dotyczcych stosowania rodka zabezpieczajcego umieszczenia w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego, Sd Najwyszy rwnie w postanowieniu wyjani, e okres wykonywania rodka zabezpieczajcego, o ktrym mowa w art. 96 1 k.k., jest niezaleny od wymierzonej sprawcy kary pozbawienia wolnoci, a jego ramy czasowe wyznacza art. 96 3 k.k. Motywujc to zapatrywanie, Sd Najwyszy podkreli, e rodek zabezpieczajcy umieszczenia w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego nie jest orzekany zamiast kary, ale obok kary pozbawienia wolnoci. Inne s bowiem cele kary, a inne orzekania rodka zabezpieczajcego. Gdyby wic wymiar kary pozbawienia wolnoci mia mie wpyw na czas pobytu w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego, to w sposb poredni take taki wpyw miayby okolicznoci dotyczce wymiaru kary, cho nie maj one zwizku z wykonywaniem rodkw zabezpieczajcych. Ponadto, gdy leczenie nie zostao jeszcze zakoczone, konieczno jego zaprzestania z uwagi na wymiar kary pozbawienia wolnoci mogaby zniweczy dotychczasowe efekty terapii. Dlatego te uchylenie tego rodka powinno nastpi dopiero wwczas, gdy zachodzi prognoza, e ustao wysokie prawdopodobiestwo ponownego popenienia przez sprawc przestpstwa w zwizku z uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego. Podkreli jednak naley, e z powodw gwarancyjnych Sd Najwyszy zaleci, w kocowej czci pisemnych motyww postanowienia, okrelony sposb postpowania, polegajcy na tym, aby w wypadku, gdy czas pobytu w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego zblia si do wymiaru orzeczonej kary pozbawienia wolnoci, a nie upyn jeszcze okres 6 miesicy, w ktrym kierownik zakadu zamknitego ma obowizek przesania opinii o stanie zdrowia sprawcy, sd w oparciu o art. 203 2 k.k.w. da wczeniejszego wydania takiej opinii (I KZP 9/11). Pojawiy si take w dwch wystpieniach sdw odwoawczych wtpliwoci co do wykadni przepisw czci szczeglnej Kodeksu karnego. W obu przypadkach Sd Najwyszy, co prawda, odmwi podjcia uchway, niemniej jednak, w uzasadnieniach postanowie, wskaza sposb rozstrzygania tych problemw. Pierwsze z tych zagadnie dotyczyo przestpstwa stypizowanego w art. 193 k.k. Sd Najwyszy stwierdzi,

- 117 -

e sprawc przestpstwa naruszenia miru domowego w rozumieniu art. 193 k.k. moe by take waciciel domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu postanowienie z dnia 21 lipca 2011 r. (I KZP 5/11). Drugie z zagadnie dotyczyo moliwoci objcia dyspozycj art. 297 k.k. wyudzania dopat od Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W tym kontekcie Sd Najwyszy sformuowa tez, e kryminalizacj przewidzian w przepisie art. 297 1 k.k. objte zostay rwnie zachowania polegajce na przedstawieniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nierzetelnego, pisemnego owiadczenia dotyczcego okolicznoci istotnych dla uzyskania wsparcia finansowego w postaci patnoci bezporednich, w tym, w aktualnym stanie prawnym, take wyodrbnionych patnoci uzupeniajcych, stwierdzajc w czci motywacyjnej orzeczenia, e dla wyraenia takiego zapatrywania zbdne jest prowadzenie dalszych dywagacji co do charakteru prawnego dotacji czy te subwencji, ktrymi patnoci te nie s, stanowi bowiem one jak to wywiedziono w niniejszym uzasadnieniu podobne wiadczenie pienine na okrelony cel gospodarczy (I KZP 3/11). Rozpoznajc drugie z zagadnie przedstawionych przez Rzecznika Praw Obywatelskich, dotyczce zasad obciania Skarbu Pastwa kosztami obrony z wyboru, Sd Najwyszy w skadzie powikszonym odmwi podjcia uchway, wskazujc jednak w uzasadnieniu, e wysoko kosztw procesu zasdzanych w sprawie karnej od Skarbu Pastwa lub przeciwnika procesowego na rzecz strony, ktrej racje zostay w procesie uwzgldnione, jest limitowana wysokoci rzeczywicie poniesionych kosztw, przy czym zgodnie z 2 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw nieopaconej pomocy prawnej udzielonej z urzdu, jak i zgodnie z 2 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 28 wrzenia 2002 r. w sprawie opat za czynnoci radcw prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pastwa kosztw pomocy prawnej udzielonej przez radc prawnego ustanowionego z urzdu, nie moe przekroczy szeciokrotnoci stawki minimalnej. Ponadto, ustalajc wysoko danych kosztw, sd bierze pod uwag niezbdny nakad pracy obrocy lub penomocnika, a take charakter sprawy i wkad pracy zastpcy prawnego w przyczynienie si do jej wyjanienia i rozstrzygnicia ( 2 ust. 1 obu wymienionych rozporzdze). Zajmujc takie stanowisko, skad 7 sdziw uzna, e oskaronego i adwokata ustanowionego z wyboru czy umowa okrelajca jego wynagrodzenie w granicach dopuszczalnej, szerokiej autonomii (art. 16 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze), a sd nie moe ingerowa w sfer uprawnie rwnorzdnych podmiotw do okrelenia w drodze umowy ich wzajemnych zobowiza. Nie oznacza to jednak, aby w sytuacji, gdy koszty te miayby zosta zasdzone od Skarbu Pastwa lub przeciwnika procesowego, sd pozbawiony jest jakiejkolwiek kontroli nad tym, czy koszty te rzeczywicie zostay uiszczone, jak i nad tym, czy nie zostay ustalone w wysokoci jawnie przekraczajcej nakad pracy prawnika ustanowionego z wyboru (I KZP 1/11). Podobnie jak i w poprzednich latach, Sd Najwyszy musia ustosunkowa si do kwestii zwizanych ze stosowaniem europejskiego nakazu aresztowania, instytucji, ktra zyskuje na znaczeniu w zwizku z realizacj rwnie przez polskich obywateli

- 118 -

prawa do swobodnego przemieszczania si na terytorium pastw Unii Europejskiej. Przy rozpoznawaniu obu pyta prawnych dotyczcych tej instytucji odmwiono podjcia uchway. W pierwszym z postanowie, Sd Najwyszy wskaza na brak luk w systemie ENA, formuujc tez, e nie mona przyj, aby argument wskazujcy na stosowanie i wykonywanie europejskiego nakazu aresztowania w trybie przewidzianym dla spraw nie cierpicych zwoki, by wystarczajc przesank do uznania, e przepis art. 607j 2 k.p.k. jest obarczony tak luk, ktra uzasadniaaby zastosowanie w drodze posuenia si analogi rozwiza zawartych w dyspozycji art. 607n 1 k.p.k. (I KZP 13/11). W drugim przedstawi sposb adaptowania wydanego za granic wyroku do prawa polskiego, formuujc tez, e w aktualnym brzmieniu przepis art. 607s 4 zd. drugie k.p.k., w powizaniu z art. 607t 2 k.p.k., przyjmuje, e przy przejciu w trybie ENA do wykonania kary lub kar orzeczonych przez sd innego pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej, adaptacja tego wyroku do prawa polskiego w celu jego wykonania jest moliwa wycznie w odniesieniu do wysokoci tych reakcji karnych, i to tylko wtedy, gdy te reakcje orzeczone przez sd pastwa wydania nakazu przekraczaj grn granic ustawowego zagroenia przewidzianego za to przestpstwo lub przestpstwa w Polsce, a polega ma ona jedynie na orzeczeniu w to miejsce kary w wysokoci odpowiadajcej grnej granicy ustawowego zagroenia wynikajcej z kwalifikacji prawnej przyjtej dla tego czynu w prawie polskim. Tym samym, jakakolwiek modyfikacja innej czci tego wyroku nie jest moliwa. W tym bowiem zakresie sd polski jest zwizany orzeczeniem przyjtym do wykonania, nawet jeeli adaptuje wysoko samej kary lub kar. Jako e to nie wymiar kary i jego elementy, w tym take okrelony w wyroku sposb odbywania orzeczonej kary, jeeli prawo obcego kraju to przewiduje, lecz tylko jej wysoko moe by dostosowywana do prawa polskiego, i to jedynie w warunkach okrelonych w art. 607s 4 zd. 2 w zw. z art. 607t 2 k.p.k. Sd Najwyszy przypomnia take, ale ju w czci motywacyjnej postanowienia, e nie ma tu zastosowania, z uwagi na specjalno regulacji dotyczcej ENA, art. 114 4 k.k., ktry nakazuje oglnie, przy przejciu skazanego do wykonania wyroku orzeczonego przez sd obcego pastwa, uwzgldnia take rnice midzy kar i jej wymiarem w prawie obcym i polskim na korzy skazanego (I KZP 15/11). Kolejn grup przepisw, przy ktrych stosowaniu sdy odwoawcze wci zgaszaj problemy interpretacyjne i kieruj do Sdu Najwyszego pytania w trybie art. 441 1 k.p.k., s unormowania regulujce wydawanie wyrokw cznych. Take i w roku 2011 rozstrzygano dwukrotnie w przedmiocie pyta prawnych nawizujcych do tych wanie kwestii. W pierwszej kolejnoci naley wskaza na postanowienie, w ktrym stwierdzono, e objcie wyrokiem cznym kary powyej 2 lat pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania orzeczonej przy zastosowaniu art. 343 2 pkt 2 k.p.k. nie zmienia regu warunkowego zawieszania wykonania kary cznej okrelonych w art. 89 k.k., a wic moe to nastpi jedynie wwczas, jeeli zachodz przesanki okrelone w art. 69 k.k. (I KZP 29/10). W nastpnym postanowieniu sformuowano tez, e utrata mocy wyroku cznego ipso iure (art. 575 1 k.p.k.) nastpuje w odniesieniu do tych tylko jego rozstrzygni o poczeniu kar tego samego rodzaju (o umorzeniu postpowania na podstawie art. 572 k.p.k.), ktre zo-

- 119 -

stay objte nowym wyrokiem cznym, wydanym w zwizku z powsta po wydaniu tego wyroku potrzeb, wynikajc z przesanek prawnomaterialnych okrelonych w art. 85 k.k. (I KZP 4/11). Zagadnienie wystpowania w procesie w charakterze pokrzywdzonego przez spk jawn zostao omwione w postanowieniu, w ktrym Sd Najwyszy stwierdzi, e spka jawna moe wystpowa w postpowaniu karnym w charakterze pokrzywdzonego, gdy stosuje si wobec niej odpowiednio przepisy o osobach prawnych (art. 33 1 k.c.) i wywid, e inna interpretacja przepisw prowadziaby do wnioskw absurdalnych, bowiem spka jawna mogaby wystpowa w roli powoda w postpowaniu cywilnym, a nie mogaby wystpowa w tej samej roli w postpowaniu karnym. Mogaby by pokrzywdzonym w postpowaniu w sprawach o wykroczenia, nie mogc by pokrzywdzonym w postpowaniu stricte karnym, co prowadzioby do niedajcych si zaakceptowa, wrcz nonsensownych wnioskw, jeeli uwzgldni kategori tzw. czynw przepoowionych. Spka jawna moe przy tym wystpowa w tym samym postpowaniu karnym, odpowiadajc jako podmiot zbiorowy. Z niezrozumiaych przyczyn doszoby take do zrnicowania moliwoci wystpowania w procesie karnym spki jawnej i innych spek osobowych i kapitaowych (I KZP 7/11). Dwa z przekazanych Sdowi Najwyszemu pyta prawnych dotyczyy zagadnie zwizanych z waciwoci sdu oraz z wyczeniem sdziego od rozpoznawania sprawy. W jednej sprawie Sd Najwyszy stwierdzi, e normatywne doprecyzowanie waciwoci sdu poprzez wskazanie rodzaju wydziau, w ktrym ma by rozpoznawana sprawa, choby wydzia taki by okrelany mianem sdu, nie czyni z niego sdu w znaczeniu procesowym, o ktrym mowa w art. 35 1 k.p.k. albowiem wydzia taki dalej jest od strony organizacyjnej czci sdu, w ramach ktrego zosta wydzielony (I KZP 26/10). Natomiast w drugiej wyrazi zapatrywanie, e w skadzie sdu orzekajcego o pozostawieniu bez rozpoznania wniosku o wyczenie sdziego (art. 41 2 k.p.k.) moe bra udzia sdzia, ktrego wniosek dotyczy. Ten pogld, wsparty gwnie argumentami natury jzykowej, moe wywoa wtpliwoci u tych, ktrzy twierdz, e tradycyjne rozumienie sdziowskiej bezstronnoci w jej ujciu subiektywnym zdezaktualizowao si i e, w konsekwencji, zarwno z punktu widzenia gwarancji do bezstronnego sdu, stanowicej jeden z elementw rzetelnego procesu, jak i z punktu widzenia, stojcej na stray tej gwarancji, instytucji wyczenia sdziego, zdecydowanie bardziej trafne jest odwoywanie si do bezstronnoci w jej ujciu obiektywnym (zewntrznym) (I KZP 6/11). Wzgld na potrzeby codziennej praktyki organw wymiaru sprawiedliwoci przemawia za wskazaniem przyjtej przez Sd Najwyszy interpretacji przepisw dotyczcych ponoszenia kosztw przechowania i utrzymania rzeczy zoonych do depozytu sdowego, e w razie zoenia rzeczy na postawie art. 231 1 k.p.k. do depozytu sdowego, koszty przechowania i utrzymania rzeczy w naleytym stanie, o ktrych mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 18 padziernika 2006 r. o likwidacji niepodjtych depozytw ponosi ta jednostka sektora finansw publicznych (prokuratura albo sd), ktra wydaa orzeczenie w tym przedmiocie (do czasu uiszczenia ich przez uprawnionego do odbioru rzeczy art. 8 ust. 2 tej ustawy) To rozstrzygnicie pozwoli jedno-

- 120 -

znacznie wskaza jednostk odpowiedzialn za opacanie, midzy innymi, kosztw przechowywania zajtych samochodw na parkingach policyjnych (I KZP 14/11). Orzecznictwo Sdu Najwyszego w sprawach kasacyjnych, ze swojej istoty, ma bardzo rnorodny charakter. W orzecznictwie tym znajduj odzwierciedlenie najistotniejsze problemy interpretacyjne, powstajce najczciej w zwizku ze zmianami legislacyjnymi, orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego, rozwojem wsppracy midzynarodowej, czy te nowymi zjawiskami w yciu spoecznym. Naley przy tym zauway, e pomimo upywu ju wielu lat od wprowadzenia instytucji kasacji, nadal utrzymuje si stosunkowo wysoki odsetek skarg kasacyjnych uznanych za oczywicie bezzasadne. W dalszym cigu szereg wtpliwoci w praktyce orzeczniczej czy si z rozstrzyganiem w postpowaniu karnym o roszczeniach cywilnoprawnych zwizanych z popenieniem przestpstwa. W jednym z wyrokw Sd Najwyszy uznajc istnienie moliwoci orzeczenia rodka karnego w postaci obowizku naprawienia szkody wyrzdzonej przestpstwami paserstwa na rzecz zakadw ubezpiecze w zakresie w jakim pokryy szkod wypowiedzia jednoczenie kategoryczny pogld, e rodek karny w postaci obowizku naprawienia szkody naoony na podstawie art. 46 1 k.k. jest ograniczony jedynie do rozmiaru rzeczywistej szkody wynikej bezporednio z przestpstwa i nie obejmuje odsetek stanowicych element szkody wyniky z nastpstw czynu sprawcy, co skutkowao wydaniem w tym zakresie orzeczenia kasatoryjnego (III KK 243/10). Kwestia obowizku naprawienia szkody staa si rwnie podstaw podzielenia zarzutu kasacyjnego Rzecznika Praw Obywatelskich. Akcentujc jeden z celw postpowania karnego, ktry stanowi uwzgldnienie prawnie chronionych interesw pokrzywdzonego (art. 2 1 pkt 3 k.p.k.), w tym naprawienie ju w postpowaniu karnym, gdy to moliwe, szkody wyrzdzonej przestpstwem, Sd Najwyszy zwrci uwag, e wykluczone jest tym samym przysporzenie pokrzywdzonemu w tym trybie nienalenej mu korzyci. W konkluzji uznano, e naprawienie szkody, o ktrym mowa w art. 46 1 k.k., to w szczeglnoci wyrwnanie straty, ktr poszkodowany ponis (zob. art. 361 2 k.c.), a tym samym Sd karny musi () uwzgldni w chwili wyrokowania rozmiary pokrytej ju szkody, w szczeglnoci warto uprzednio odzyskanego w stanie niepogorszonym mienia (III KK 392/10). Od wielu lat w orzecznictwie kasacyjnym Sdu Najwyszego powraca problematyka kary cznej i wyroku cznego. W tej perspektywie istotne znaczenie dla praktyki orzeczniczej w zwizku z wprowadzeniem do Kodeksu karnego z dniem 8 czerwca 2010 r. przepisu art. 89 1a, pozwalajcego na orzeczenie w wyroku cznym kary pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia w razie skazania za zbiegajce si przestpstwa na kary pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, ma wyrok, w uzasadnieniu ktrego stwierdza si, e moliwo zastosowania tego, niekorzystnego dla sprawcy, przepisu odnosi si wycznie do skaza za zbiegajce si przestpstwa popenione po dniu 7 czerwca 2010 r. W wykadni tego przepisu Sd Najwyszy odwoa si do art. 4 1 k.k., przewidujcego niestosowanie ustawy nowej, jeeli poprzednio obowizujca bya wzgldniejsza dla sprawcy (V KK 74/11). Rozwaajc kwesti orzekania kary cznej w wypadku zbiegu kary ograni-

- 121 -

czenia wolnoci i kary pozbawienia wolnoci, Sd Najwyszy w innej sprawie zaprezentowa pogld, e wykadnia art. 87 k.k. musi by dokonywana w powizaniu z treci art. 89 1 k.k., wykadanego przy uwzgldnieniu dominujcej linii orzecznictwa. Oznacza to, e warunki wymierzenia cznej kary pozbawienia wolnoci w wyniku poczenia kary ograniczenia wolnoci i kary pozbawienia wolnoci warunkowo zawieszonej zachodziyby jedynie wtedy, gdy istniay podstawy do warunkowego zawieszenia kary cznej. Podkrelono przy tym, e powysza wykadnia pozostawaa aktualna jedynie do dnia 7 czerwca 2010 r., poniewa z dniem nastpnym przepis art. 89 k.k. zosta znowelizowany poprzez dodanie nowego 1a, zgodnie z ktrym w razie skazania za zbiegajce si przestpstwa na kary pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, sd moe w wyroku cznym orzec kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, a zmiana ta rzutuje take na wykadni art. 87 k.k. (II KK 327/10). Zagadnienie prawidowego stosowania przepisu art. 89 k.k. byo przedmiotem rozwaa Sdu Najwyszego w innym wyroku, gdzie wskazano, e jeeli w rozwaanym ukadzie sd stosowa art. 89 1 k.k. w jego brzmieniu sprzed nowelizacji, to uczyni to z naruszeniem prawa, przez bdn wykadni tego przepisu. Jeeli jednak mia na uwadze obowizujce ju nowe brzmienie art. 89 1 i 1a k.k., to nie zauway, e ju pod rzdami poprzedniego Kodeksu karnego zasadnie przyjmowano, e przy wydawaniu wyroku cznego, niezalenie od stosowanej przez sd zasady ksztatowania kary cznej, naley mie na uwadze take ewentualn zmian stanu prawnego, gdy zmiana ta dotyczy na nowo uksztatowanych skadnikw wymiaru kary. Po wejciu w ycie wspomnianej nowelizacji, dopuszczalno orzekania take przy czeniu kar z warunkowym zawieszeniem ich wykonania kary cznej bez takiego zawieszenia, musi uwzgldnia zasad prawa karnego wyraon w art. 4 1 k.k., tym bardziej, e wprowadzone regulacje s dla skazanych mniej korzystne, od tych, ktre obowizyway poprzednio (II KK 108/11). Sd Najwyszy rozwaa zagadnienie funkcjonowania zakazu reformationis in peius w obszarze wymiaru kary cznej. W uzasadnieniu orzeczenia zaprezentowano pogld, e: dziaanie zakazu reformationis in peius powinno by odnoszone nie tylko do samego finalnego wymiaru kary cznej, ale take do zasad wymiaru kary cznej zastosowanych przez sd w orzeczeniu, ktre bd to byo zaskarone wycznie na korzy oskaronego, bd te byo, co prawda, zaskarone take na niekorzy, ale nie w zakresie umoliwiajcym negatywn dla oskaronego korekt kary cznej (II KK 40/11). Problematyce zmian legislacyjnych dotyczcych stosowania rodkw zabezpieczajcych powicone byo postanowienie, w ktrym stwierdzono, e nowelizacja przepisu art. 93 k.k., dokonana ustaw z dnia 5 listopada 2009 r., ktra wesza w ycie w dniu 8 czerwca 2010 r., nie spowodowaa modyfikacji moliwoci stosowania rodkw zabezpieczajcych wobec sprawcw popeniajcych czyny zabronione w stanie niepoczytalnoci okrelonej w art. 31 1 k.k. W stosunku do takich sprawcw wyczne zastosowanie nadal znajduje przepis art. 94 1 k.k., przewidujcy orzeczenie, przy spenieniu przesanek w nim przewidzianych, o umieszczeniu w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym. Przepis art. 93 k.k. ma charakter oglnej normy gwarancyjnej,

- 122 -

stosowanej do wszystkich rodkw zabezpieczajcych i nie moe stanowi samodzielnej podstawy ich stosowania, w oderwaniu od poszczeglnych sytuacji procesowych, okrelonych w kolejnych przepisach Rozdziau X Kodeksu karnego. Skierowanie na leczenie ambulatoryjne, o ktrym mowa w obecnym brzmieniu przepisu art. 93 k.k., zwizane jest za szczegowymi przesankami przewidzianymi w art. 95a 1 i 1a k.k. oraz art. 97 1 k.k., a wic wwczas, gdy zostaa orzeczona kara pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (II KK 252/11). W orzecznictwie kasacyjnym Sdu Najwyszego powracaj stale zagadnienia zwizane z odpowiedzialnoci karn za przestpstwa przeciwko bezpieczestwu w komunikacji. W jednej ze spraw przedmiotem rozwaa Sdu Najwyszego, rozpoznajcego wniesion na niekorzy oskaronego kasacj od wyroku uniewinniajcego od zarzutu popenienia czynu okrelonego w art. 177 1 k.k., by przepis art. 25 ust. 1 ustawy 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. Dokonujc interpretacji zawartej w powoanym przepisie regulacji, w powizaniu z art. 2 pkt 23 prawa o ruchu drogowym, Sd Najwyszy wywid, e obowizek ustpienia pierwszestwa (przez kierujcego pojazdem zbliajcym si do skrzyowania z zamiarem skrtu w lewo) zachodzi niezalenie od tego, czy pojazd poruszajcy si z pierwszestwem przestrzega zasad bezpieczestwa, na przykad nie przekracza prdkoci w obszarze zabudowanym, czy te zasad tych nie przestrzega. W zwizku z tym zdaniem Sdu Najwyszego nie do przyjcia byoby () uznanie, e skoro pojazd jadcy z przeciwka na wprost porusza si z niedozwolon prdkoci, to kierowca pojazdu jadcego w przeciwnym kierunku i zamierzajcy wykona manewr skrtu w lewo nie musi ustpi mu pierwszestwa tylko z tego powodu, e kierowca pojazdu majcego pierwszestwo przejazdu (art. 25 ust. 1 i 3) narusza w ten sposb zasady ruchu drogowego. Odmienne dekodowanie treci nakazu ustpienia pierwszestwa nie tylko nie znajduje, w ocenie Sdu Najwyszego, oparcia w ustawowej definicji, ale mogoby w konsekwencji prowadzi do uznania, e nakaz ten ma charakter wzgldny, a wic zaleny od oceny zachowa poszczeglnych uczestnikw ruchu drogowego, a taka interpretacja tej podstawowej zasady ruchu drogowego prowadziaby do totalnego chaosu na drogach, gdy oceny co do przestrzegania zasad ruchu drogowego, a zwaszcza prdkoci, mogyby mie charakter wysoce subiektywny (III KK 7/11). W innym aspekcie, w odniesieniu do przestpstw przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, bardzo praktyczne znaczenie ma wyrok, w ktrym poddano wykadni znamiona okrelajce stron podmiotowej przestpstwa spowodowania wypadku komunikacyjnego (art. 177 1 i 2 k.k.), powizanego ze zbiegniciem z miejsca zdarzenia, stanowicego ustawow okoliczno zaostrzajc karalno (art. 178 1 k.k.). W tezie uzasadnienia podkrela si, e dla przypisania sprawcy popenienia przestpstwa okrelonego w art. 177 k.k. nie jest konieczne ustalenie, e spostrzeg on jego skutki (wystarczy, e mg przewidzie popenienie tego przestpstwa, a wic i zaistnienie okrelonego rodzaju skutkw). Jednak dla przypisania sprawca tego, e zbieg z miejsca zdarzenia niezbdne jest ustalenie, e zmierza do uniknicia odpowiedzialnoci za zachowanie, ktre wyczerpao znamiona ustawowe przestpstwa okrelonego w art. 177 1 lub 2 k.k., a wic wywoujcego wymienione w tych przepisach skut-

- 123 -

ki. Zbiegnicie z miejsca zdarzenia jest zatem czynem popenionym umylnie i z intencj nieponiesienia odpowiedzialnoci za spowodowanie skutkw okrelonych w tych przepisach (V KK 284/10). Z kolei, w innym orzeczeniu Sd Najwyszy wskaza, e osoba ubiegajca si o prawo jazdy (kursant), podobnie jak instruktor, za spowodowanie wypadku w trakcie odbywania nauki jazdy odpowiada na zasadach oglnych, okrelonych w przepisach Kodeksu karnego. Ich odpowiedzialno jest niezalena od siebie. Dla przyjcia tej odpowiedzialnoci nie jest konieczne odwoywanie si do wspkierowania przez kursanta i instruktora pojazdem mechanicznym. Z racji czynnoci wykonywanych w trakcie odbywania nauki jazdy przez kursanta, ktry przez przepisy ustawy z 1997 r. Prawo o ruchu drogowym jest wprost uznawany za kierujcego (art. 87 ust. 1 pkt 2) oraz pozycji i roli instruktora w procesie szkolenia, obaj s uczestnikami ruchu, ponoszcymi odpowiedzialno za naruszenie przez siebie zasad bezpieczestwa w ruchu ldowym (III KK 276/10). Wane dla okrelenia zakresu prawnokarnej ochrony dzieci przed przestpstwami o charakterze seksualnym jest postanowienie, w ktrym stwierdzono, e dla przyjcia odpowiedzialnoci karnej za rozpowszechnianie pornografii dziecicej w sieci internetowej nie ma znaczenia to, jaka konkretnie liczba innych uytkownikw zapoznaa si z treci takich plikw i czy t liczb mona uzna za znaczn lecz to, e sposb pobierania plikw pornograficznych oraz ich udostpniania za pomoc odpowiedniego programu dawa moliwo zapoznania si z nimi nieoznaczonej liczbie osb (V KK 43/11). W dwch wyrokach Sd Najwyszy wyrazi pogld, e dla realizacji znamion przestpstwa okrelonego w art. 226 1 k.k., w brzmieniu nadanym ustaw z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, nie jest konieczne, by zniewaenie funkcjonariusza publicznego nastpio publicznie. W wywodach zawartych w uzasadnieniach obu orzecze wskazano, e wymg publicznego dziaania sprawcy nie wynika ani z treci ustawy karnej, ani z wyroku Trybunau Konstytucyjnego z dnia 11 padziernika 2006 r., w sprawie P 3/06, a take nie moe stanowi wyniku wykadni prokonstytucyjnej rozwaanego przepisu; odmiennie w zakresie ostatniej kwestii w wyroku Sdu Najwyszego z dnia 9 lutego 2010 r., II KK 176/09 (II KK 84/11 i II KK 93/11). Z kolei w postanowieniu przypomniano, e przedmiotem ochrony w przypadku czynu zabronionego okrelonego w art. 270 1 k.k. jest dobro prawne oglnej natury, jakim jest wiarygodno dokumentu. Powoduje to, e w postpowaniu o taki czyn brak jest pokrzywdzonego, nie ma zatem take osoby, ktra na podstawie art. 53 k.p.k. mogaby dziaa w sprawie w charakterze oskaryciela posikowego (II KK 13/11). Jednym z przepisw Kodeksu karnego, ktry budzi najwicej wtpliwoci interpretacyjnych jest art. 299 k.k., okrelajcy znamiona przestpstwa prania brudnych pienidzy. Majc na wzgldzie skal bdw, do jakich dochodzi w orzecznictwie, bardzo istotne znaczenie praktyczne ma wyrok, w ktrym Sd Najwyszy stwierdzi, e wystpujce w art. 299 1 k.k. znami korzyci zwizanych z popenieniem czynu zabronionego musi by udowodnione w postpowaniu karnym w taki sam sposb, jak wszystkie pozostae znamiona przestpstwa prania brudnych pienidzy. Naley przy tym podkreli, e ustawodawca nie wymaga ustalenia przez sd, aby czyn, stano-

- 124 -

wicy rdo wartoci majtkowych majcych charakter brudnych pienidzy, spenia wszystkie znamiona przestpstwa. Sd nie jest jednak zwolniony z obowizku ustalenia przynajmniej tych przedmiotowych elementw czynu pierwotnego, ktre pozwalaj na jego zakwalifikowanie pod znamiona konkretnego czynu zabronionego zawartego w ustawie karnej, ani te nie jest zwolniony od wskazania tej kwalifikacji (III KK 28/11). Z zakresu przestpstw pozakodeksowych naley zwrci uwag na wyrok, ktrym w uwzgldnieniu wniesionej na niekorzy oskaronego kasacji Prokuratora Generalnego uchylono wyrok warunkowo umarzajcy postpowanie karne o czyn okrelony w art. 35 ust. 2 w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierzt w zw. z art. 13 1 k.k. w zw. z art. 35 ust. 2 w zw. z ust. 1 w/w ustawy w zw. z art. 11 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Odwoujc si do ratio legis powoanej ustawy, w szczeglnoci jej art. 1 ust. 1, ktry stanowi, e zwierz, jako istota yjca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzecz, a czowiek jest mu winien poszanowanie, ochron i opiek, Sd Najwyszy przypomnia, e obowizkiem czowieka jest traktowa zwierzta w sposb humanitarny i godny, a zwierzta, jakkolwiek w sferze stosunkw prawnych nadal pozostaj jedynie przedmiotami prawa, to s to jednak przedmioty szczeglne, korzystajce z ochrony prawnej wynikajcej z obowizkw czowieka wobec zwierzt w zakresie poszanowania, ochrony i godnego traktowania (III KK 159/11). W zakresie zagadnienia prawa procesowego istotne i praktyczne znaczenie dla interpretacji przesanek wyczenia sdziego o udziau w sprawie ma wyrok, w ktrym przyjto, e okolicznoci stanowic uzasadnion wtpliwo co do bezstronnoci sdziego i mogc powodowa jego wyczenie na wniosek strony, jest uzewntrznienie przez sdziego pogldu na spraw przed wydaniem orzeczenia, i to zarwno w wypowiedzi na sali sdowej, jak i poza sal (take w roli rzecznika prasowego), w sposb wiadczcy o realnym niebezpieczestwie jego stronniczoci (V KK 227/10). Mona odnie wraenie, e powszechno uywania w pracy sdw elektronicznych narzdzi opracowywania tekstw, zwikszya liczb popenianych bdw pisarskich, wymagajcych nastpnie korzystania z instytucji sprostowania oczywistej omyki w treci orzeczenia (art. 105 1 k.p.k.). Nie zawsze jednak dokonuje si to w zgodzie z obowizujcymi regulacjami. I tak, w uzasadnieniu jednego z wyrokw zwrcono uwag na niedopuszczalno prostowania w tym trybie bdnych rozstrzygni sdu co do winy i kary, przypominajc, e prostowanie w trybie okrelonym w art. 105 k.p.k. merytorycznych elementw wyroku nie pociga za sob skutkw prawnych (III KK 446/10). To ostatnie zauwaenie Sd Najwyszy odnis rwnie do sprostowania w uzasadnieniu wyroku, w ktrym to stosujc instytucj art. 105 k.p.k. sprostowano uzasadnienie orzeczenia sdu drugiej instancji, ktre w czci historycznej dotyczyo sprawy, w ktrej wydany zosta zaskarony wyrok, natomiast w pozostaym zakresie zupenie innej sprawy. Uznanie niedopuszczalnoci tego rodzaju sprostowania, nie mogo jednak, jak tego chcia skarcy, pocign za sob uchylenia wydanego w trybie art. 105 1 k.p.k. postanowienia (niedopuszczalne postanowienie o sprostowaniu oczywistej omyki nie pociga za sob skutkw prawnych)

- 125 -

skutkowao natomiast uchyleniem wyroku sdu odwoawczego (trafny zarzut racego naruszenia przepisw art. 433 2 k.p.k. w zw. z art. 457 3 k.p.k.) oraz udzieleniem temu sdowi wytyku w oparciu o przepis art. 65 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym (III KK 165/11). Sd Najwyszy dokona wykadni art. 203 1 zd. 2 k.p.k., nakazujcego odpowiednie stosowanie art. 259 2 k.p.k. Wywid, e z uwagi na to, i czas pobytu oskaronego w zakadzie leczniczym w celu obserwacji psychiatrycznej stanowi rzeczywiste pozbawienie wolnoci w rozumieniu art. 63 1 k.k., nieodzowne jest odstpienie od tej formy badania stanu zdrowia psychicznego oskaronego w wypadkach, gdy z okolicznoci sprawy wynika, e nie zaktualizuje si norma o powinnoci zaliczenia czasu pobytu w zakadzie leczniczym na poczet bezwzgldnej kary pozbawienia wolnoci. Odmienne postpienie dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy oskarony wnosi o poddanie go obserwacji. Jednake w sprawach, w ktrych uzasadniona jest prognoza co do koniecznoci orzeczenia o umieszczeniu sprawcy w zakadzie psychiatrycznym, odpowiednie stosowanie art. 259 2 k.p.k. nie bdzie stanowi przeszkody w skierowaniu oskaronego na obserwacj psychiatryczn niezalenie od jego woli. Norma zawarta w art. 203 1 zd. 2 k.p.k. nie powinna natomiast obowizywa w okresie stosowania wobec oskaronego tymczasowego aresztowania albo wykonywania kary o charakterze izolacyjnym, bd rodka zabezpieczajcego o takim charakterze. Nie istnieje wtedy ratio legis niestosowania obserwacji psychiatrycznej, gdy postanowienie sdu w tym przedmiocie nie stwarza wwczas samodzielnej podstawy prawnej dla pozbawienia wolnoci. W tych warunkach odpowiednie stosowanie art. 259 2 k.p.k. przemawia w istocie za niestosowaniem zawartego w nim zakazu jako bezprzedmiotowego (V KK 402/10). Wci aktualnego zagadnienia moliwoci korzystania w postpowaniu karnym z materiaw uzyskanych w drodze podsuchu dotyczyo postanowienie, w ktrym stwierdzono, e jeeli w toku postpowania karnego, wszcztego o konkretne przestpstwo wymienione w art. 237 3 k.p.k., zarzdzono kontrol i utrwalanie rozmw, okrelajc w postanowieniu osob, ktrej kontrola ta dotyczy oraz nonik informacji, ktry obejmuje, a nastpnie w toku postpowania pojawi si potrzeba czy to przedmiotowego poszerzenia tej kontroli (chyba e poszerzenie dotyczy innego przestpstwa, nalecego do katalogu przestpstw wskazanych w powoanym przepisie, cile wicego si z tym lub tymi przestpstwami, co do ktrych zastosowano kontrol rozmw), czy te objcia kontrol rozmw take innych osb ni wskazane w postanowieniu albo innych nonikw informacji, ktrymi dysponuj osoby objte uprzednim postanowieniem, konieczne jest wystpienie do sdu o poszerzenie zakresu przedmiotowego lub podmiotowego tej kontroli, a jeeli konieczno taka pojawi si w toku prowadzonej kontroli i zachodzi wypadek niecierpicy zwoki, podjcie czynnoci, o ktrych mowa w art. 237 2 k.p.k. (III KK 367/10). W dwch wyrokach Sd Najwyszy poruszy problematyk moliwoci dokonania w instancji odwoawczej nowych ustale faktycznych w kontekcie okrelonej w art. 454 2 k.p.k. reguy ne peius, wyraajc przy tym pogld, e ustaleniem natury faktycznej, a nie pojciem z dziedziny ocen, czy te dziedziny wartoci jak to przyj-

- 126 -

y sdy drugiej instancji jest kwestia zamiaru sprawcy. Zdaniem Sdu Najwyszego, odnoszcego si do znamienia z gry powzitego zamiaru, o ktrym mowa w art. 12 k.k., nie sposb uzna, aby nowo przyjte przez sd odwoawczy ustalenie dziaania oskaronego w wykonaniu z gry powzitego zamiaru stanowio ustalenie dla oskaronego korzystne, czy nawet neutralne. Jak to wywiedziono bez wtpienia ustalenie to poza sensem czysto konstrukcyjnym, charakteryzujcym czyn cigy zawiera w sobie take element wartociujcy zachowanie sprawcy oceniane od strony podmiotowej. Wprawdzie, przy takim ustaleniu (i spenieniu innych warunkw) moliwe jest przyjcie fikcji prawnej, wedug ktrej uwaa si, e sprawca w miejsce dwch lub wicej czynw zabronionych, w tym przestpstw, dopuszcza si jednego przestpstwa stanowicego czyn cigy, ale te ustalenie to okrela, e od razu przyjtym zaoeniem sprawcy byo dopuszczenie si wielu zachowa zabronionych, w tym wicej ni jednego przestpstwa. Tak ujta strona podmiotowa oczywicie nie moe nie way, w sposb negatywny, na ocenie caoci okrelonego w ten sposb czynu przestpnego, a dalej, nie mie znaczenia dla wymiaru kary, choby tej przesanki w podstawie rozstrzygnicia o niej wprost nie wyeksplikowano (III KK 280/10 i III KK 283/10). Sd Najwyszy w jednym z wyrokw wpisa si w nurt orzecznictwa opowiadajcy si za pen kontrol apelacyjn w przypadku zaskarenia wyroku apelacj obrocy oskaronego w caoci. W takiej sytuacji procesowej, obowizek kontroli caego orzeczenia nie jest zatem zwizany z treci postawionych zarzutw, ale wynika wycznie z zakresu zaskarenia. Fakt, e skarcy nie sformuowa zarzutu obrazy prawa materialnego nie oznacza, i ten obszar kontroli pozostawa poza granicami rodka odwoawczego, natomiast objcie go kontrol byo moliwe tylko z wykorzystaniem regulacji z art. 440 k.p.k. (II KK 224/11). Przedmiotem szeregu orzecze Sdu Najwyszego byy przesanki wznowienia postpowania. W jednym z postanowie, stwierdzajc brak podstaw do wznowienie ex officio postpowania na podstawie art. 542 3 k.p.k., Sd Najwyszy wskaza, e ustanowienie przez ustawodawc odrbnej przesanki procesowej o charakterze materialnym, jaka zawarta jest w art. 17 1 pkt 4 k.p.k. (ustawa m. in. art. 15 1 k.k. stanowi, e sprawca nie podlega karze), wyklucza moliwo uznania, i tego rodzaju ujawniona w sprawie okoliczno objta jest jednoczenie jako kolejna przesanka uniemoliwiajca wszczcia i prowadzenia postpowania desygnatem art. 17 1 pkt 11 k.p.k. Tym samym, przyczyna polegajca na dobrowolnym odstpieniu od dokonania czynu, skutkujca tym, e sprawca nie podlega karze za usiowanie (art. 15 1 k.k.), nie naley do kategorii innej okolicznoci wyczajcej ciganie w rozumieniu art. 17 1 pkt 11 k.p.k., gdy taka okoliczno, jeeli wystpiaby rzeczywicie, jest negatywn przesank procesow opisan w art. 17 1 pkt 4 k.p.k., ktra nie naley do okolicznoci rwnoznacznych z wystpieniem bezwzgldnej przyczyny odwoawczej okrelonej w art. 439 1 pkt 9 k.p.k. (III KO 68/11). Jak ju wspomniano w czci powiconej prawu karnemu materialnemu, nie tylko sama instytucja kary cznej, ale take wyroku cznego budzi wci szereg problemw interpretacyjnych. W jednym z wyrokw, w ktrym Sd Najwyszy zajmowa

- 127 -

si zagadnieniami zwizanymi z zawisoci sprawy oraz powag rzeczy osdzonej w postpowaniu w przedmiocie wydania wyroku cznego przyjto, e w sytuacji, gdy wobec tej samej osoby zapady dwa prawomocne wyroki czne, w ktrych wzem kary objto tylko te same skazania, ktre objte byy tym wzem w wyroku, ktry uprawomocni si wczeniej, drugi z tych wyrokw dotknity jest w tym zakresie racym naruszeniem prawa, zaliczanym do bezwzgldnych przyczyn uchylenia orzeczenia przewidzianym w art. 439 1 pkt 8 k.p.k., okrelanym jako naruszenie powagi rzeczy osdzonej (art. 17 1 pkt 7 k.p.k.). Ponadto, Sd Najwyszy stwierdzi, e prawomocne postanowienie o umorzeniu postpowania z powodu braku warunkw do wydania wyroku cznego (art. 572 k.p.k.) powoduje powag rzeczy osdzonej i stanowi ujemn przesank procesow przewidzian w przepisie art. 17 1 pkt 7 k.p.k. do wydawania kolejnego orzeczenia w tym przedmiocie, w przypadku, gdyby w orzeczeniu wydawanym pniej miao doj do rozstrzygnicia tego, czy dokadnie te same skazania za czyny jednostkowe speniaj warunki do objcia ich wzem kary cznej w wyroku cznym. Wydanie wyroku cznego wbrew przesance powagi rzeczy osdzonej nie powoduje utraty mocy przez poprzedni wyrok czny, albowiem skutek, o ktrym mowa w art. 575 1 in fine k.p.k. moe nastpi tylko wwczas, gdy spenione s przesanki okrelone w tym przepisie, a zatem gdy zachodzi realna potrzeba wydania nowego wyroku cznego. W wypadku uchylenia wyroku wydanego z naruszeniem art. 17 1 pkt 7 k.p.k. wykonaniu podlega poprzedni wyrok czny, gdy nie utraci on mocy na podstawie art. 575 1 k.p.k. (II KK 149/11). Cho kwestie zwizanych z obrotem prawnym z zagranic lub wspprac w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej, wystpuj stosunkowo rzadko w orzecznictwie Sdu Najwyszego, to zapadajce w tych sprawach rozstrzygnicia maj zwykle charakter precedensowy. I tak, Sd Najwyszy wskaza, e wydanie osoby ciganej w sytuacji istnienia prawdopodobiestwa poddania jej w kraju wzywajcym torturom lub nieludzkiemu albo poniajcemu traktowaniu lub karaniu jest rwnie zakazane z mocy art. 3 Europejskiej Konwencji o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, ktry wprowadza do polskiego porzdku prawnego norm samowykonaln i posiadajc autonomiczny charakter normatywny, i z tego powodu podlegajc stosowaniu ex proprio vigore. Przyjmuje si wic, e sprzeczne z polskim prawem jest nie tylko wydanie osoby naruszajce art. 604 1 k.p.k., ale i art. 3 Konwencji. Dlatego naruszenie tej ostatniej normy prawnej w rezultacie wydania osoby ciganej pastwu wzywajcemu, naley rozwaa odrbnie od przeszkd ekstradycyjnych zawartych w przepisach Kodeksu postpowania karnego, odwoujc si do interpretacji dokonanej przez Europejski Trybuna Praw Czowieka (IV KK 422/10). Z kolei, w innym postanowieniu uzna, e nic nie stoi na przeszkodzie, eby na podstawie art. 540 1 pkt 2 lit. b) k.p.k. w zw. z art. 10 ust. 1 konwencji strasburskiej wznowi zakoczone prawomocnym orzeczeniem postpowanie toczce si na podstawie art. 114 4 k.k. i art. 611c 1 k.p.k. w sprawie okrelenia kwalifikacji prawnej czynu wedug prawa polskiego oraz okrelenia kary podlegajcej wykonaniu, gdy po wydaniu orzeczenia ujawni si nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sdowi, wskazujce na to, e skazanego przekazanego Rzeczypospolitej Polskiej w celu odbycia przez niego kary

- 128 -

pozbawienia wolnoci, przejto na podstawie wyroku skazujcego go za przestpstwo zagroone kar surowsz ni jest ni zagroone obecnie. Zastosowanie przepisu art. 540 1 pkt 2 lit. b) k.p.k. do tego postpowania bdzie miao miejsce na zasadzie analogii, gdy w rzeczywistoci nie miao miejsce skazanie przez sd polski, bowiem skazania dokona sd pastwa obcego. Nie miao te miejsca skazanie za przestpstwo zagroone kar surowsz, gdy podstaw orzekania polskiego sdu nie bya w tym przypadku ustawa pastwa obcego, a przepisy prawa polskiego. W istocie wic sd bdzie tu orzeka na podstawie nie przepisu ustawy przewidujcego agodniejsz odpowiedzialno karn, a na podstawie treci orzeczenia, ktre ulegao zmianie w wyniku zmiany ustawy (IV KO 51/11). W innym aspekcie problematyka midzynarodowa pojawia si w postanowieniu, w ktrym Sd Najwyszy przyj, e pojcie podwjnej karalnoci naley rozumie szeroko, co oznacza, e badajc spenienie warunku podwjnej karalnoci naley nie tylko odwoa si do treci przepisu polskiego Kodeksu karnego, ktry mgby odpowiada przepisowi Kodeksu karnego austriackiego, ale i do obowizujcej wykadni odnoszcej si do zakresu stosowania tego przepisu w systemie prawa polskiego. Nie mona bowiem nie dostrzega, e to w istocie w procesie sdowej interpretacji okrelonego przepisu dokonuje si zakrelenia granic zachowania podlegajcego penalizacji. Ocenia naley wic ca sytuacj faktyczn, w celu ustalenia, czy moliwe jest na podstawie polskiego prawa karnego postawienie sprawcy zarzutu dokonania okrelonego czynu. Jednoczenie Sd Najwyszy wywid, e skoro dopuszczalne jest w postpowaniu kasacyjnym uchylenie zaskaronego orzeczenia i wydanie wyroku uniewinniajcego, to, analogicznie, moliwe jest rwnie uchylenie postanowienia sdu o dopuszczalnoci przejcia do wykonania kary orzeczonej w innym pastwie i w sytuacji, gdy orzeczenie to byo w sposb oczywisty niesuszne wydania orzeczenia zgodnego z wnioskiem skazanego. W takiej sytuacji, zbdnym oraz sprzecznym z zasad ekonomiki procesowej byoby przekazywanie sprawy do rozpoznania sdowi okrgowemu, ktrego waciwo rzeczow do rozstrzygania o dopuszczalnoci przejcia orzeczenia do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia art. 609 1 k.p.k. w zw. z art. 611 1 k.p.k. (IV KK 267/11). Odnoszc si do szczeglnych zasad dotyczcych wsppracy w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej, Sd Najwyszy wskaza, e od dnia 1 maja 2004 r. orzeczenie koczce postpowanie karne w innym pastwie Unii Europejskiej (art. 54 Konwencji Wykonawczej do Ukadu z Schengen) stoi na przeszkodzie ciganiu karnemu w Polsce za ten sam czyn. Nie ma przy tym znaczenia, czy takie orzeczenie wydane w innym pastwie czonkowskim Unii Europejskiej zapado przed dat polskiej akcesji do Unii, czy te po tej dacie. Istotne jest jedynie to, czy sd polski orzeka po dniu 1 maja 2004 r., albowiem od tego dnia na przeszkodzie ciganiu w rozumieniu art. 17 1 pkt 7 k.p.k. stoi orzeczenie wydane w innym pastwie czonkowskim (III KK 365/10). Szczegln kategori spraw pojawiajcych si w orzecznictwie Sdu Najwyszego s rozstrzygnicia co do roszcze odszkodowawczych wynikajcych z niesusznego stosowania sankcji karnych lub tymczasowego aresztowania. W jednym z orzecze Sd Najwyszy uzna za prawidowe zaoenie, e zarwno roszczenia z

- 129 -

rozdziau 58 Kodeksu postpowania karnego, jak i te, o ktrych mowa jest w ustawie z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za niewane orzecze wydanych wobec osb represjonowanych za dziaalno na rzecz niepodlegego bytu Pastwa Polskiego, maj charakter cywilnoprawny, pomimo tego, e rozstrzyga o nich sd karny. W konsekwencji, mimo e co do zasady w sprawach o roszczenia z rozdziau 58 Kodeksu postpowania karnego stosuje si przepisy tego kodeksu, a w sprawach o roszczenia z ustawy rehabilitacyjnej przepisy tej ustawy i, poprzez odesanie, take przepisy Kodeksu postpowania karnego, to jednak odnonie do tych kwestii, ktrych ustawy te nie reguluj, przy procedowaniu w zwizku ze zgoszeniem tych roszcze zastosowanie maj przepisy Kodeksu postpowania cywilnego. W efekcie przyjto, e signicie po rozwizanie okrelone w art. 322 k.p.c. moliwe, a nawet konieczne byoby wwczas (przy stosowaniu powoanej wyej ustawy rehabilitacyjnej), gdyby dochodzc w postpowaniu karnym klasycznego roszczenia odszkodowawczego (naprawienia szkody materialnej) wnioskodawca z tych czy innych przyczyn (upyw czasu, utrata dokumentacji, itp.) mia trudnoci ze cisym udowodnieniem wysokoci dania (III KK 289/10). Z kolei, w innej sprawie Sd Najwyszy wywid, e przy dochodzeniu roszcze na podstawie art. 552 k.p.k. wnioskodawcy, ktry jest pozbawiony wolnoci i z tego powodu nie bra udziau w postpowaniu przed sdem odwoawczym, naley dorczy odpis wyroku sdu odwoawczego nawet wtedy, gdy mia penomocnika z urzdu. W wypadku uznania apelacji za oczywicie bezzasadn dzie dorczenia odpisu wyroku jest pocztkiem biegu terminu do zoenia wniosku o dorczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem art. 457 2 k.p.k. (III KZ 6/11). W innym wyroku, Sd Najwyszy stwierdzi, e w demokratycznym pastwie prawnym, take w sprawie o odszkodowanie i zadouczynienie za niesuszne skazanie lub aresztowanie, strona dochodzca tych roszcze nie moe by obciona kosztami procesu, jeeli roszczenia jej okazuj si by zasadne (IV KK 137/11). W sprawach rozpoznawanych w zwizku z wniesionymi skargami na przewleko postpowania na uwag zasuguje ta, w ktrej bdca przedmiotem rozpoznawanej skargi sprawa zostaa zaatwiona dopiero po prawie 3 latach, liczc od daty zoenia przez obroc wniosku o dorczenie wyroku z uzasadnieniem. Z akt wynika, e, przez pomyk, odpis wyroku z uzasadnieniem zosta dorczony drugiemu obrocy, ktry nie skada wniosku o jego dorczenie. Wobec niedorczenia wyroku z uzasadnieniem obrocy, ktry zoy wniosek, nie mg on podj czynnoci procesowych zwizanych z wniesieniem kasacji. Tym samym, w okresie prawie 3 lat skazany nie mg skorzysta z prawa do kontroli kasacyjnej prawomocnego wyroku sdu odwoawczego koczcego postpowanie. Sd Najwyszy zauway, e zarwno skazany, jak i jego obroca, w ramach naleytej dbaoci procesowej o przestrzeganie uprawnie strony, mogli duo wczeniej zwrci si do sdu o wyjanienie przyczyny oczekiwania na dorczenie odpisu wyroku z uzasadnieniem, gdy znacznie przekroczony zosta czas, w ktrym, zazwyczaj, sporzdzane jest pisemne uzasadnienie wyroku. Nie zmienia to oczywicie oceny przyczyny powstaej przewlekoci postpowania, a jedynie wskazuje, e moga ona by znacznie mniejsza, tym bardziej, e pisemne uzasadnienie wyroku zostao sporzdzone niezwocznie po jego wydaniu. Majc na

- 130 -

wzgldzie t okoliczno, Sd Najwyszy uzna, e danie przyznania sumy pieninej 20 000 z, a wic w maksymalnej wysokoci, byo wygrowane, wobec niepodjcia adnych czynnoci mogcych doprowadzi do wczeniejszego wyjanienia zaistniaej pomyki, ktr atwo mona byo ustali i naprawi, co przyczynio si take do tak znacznej przewlekoci postpowania. Wobec powyszego, dokonane zostao miarkowanie sumy pieninej przyznanej skarcemu od Skarbu Pastwa, ktrej kwot ustalono w wysokoci 8 000 z (KSP 4/11). Izba Wojskowa Waciwo Izby Wojskowej Sdu Najwyszego w 2011 r. nie ulega zmianie. W 2011 r. wpyny do Izby Wojskowej 162 sprawy, w 2010 r. wpyw by taki sam i wynosi 162 sprawy, w 2009 r. 166 spraw. Rozpoznano tak sam ilo spraw, jaka wpyna, tj. 162 sprawy, w tym: 1 zagadnienie prawne, 9 kasacji, 41 apelacji, 48 zaale, 54 innych spraw, 9 spraw oznaczonych klauzul cile tajne. Na dzie 31 grudnia 2011 r. pozostao 21 spraw niezaatwionych 1 kasacja, 10 apelacji, 6 zaale, 4 inne, ktre wpyny do Izby Wojskowej w ostatnich dniach grudnia 2011 r. i w zwizku z tym zostay wyznaczone do rozpoznania w styczniu 2012 r. W okresie sprawozdawczym zaatwiono 9 kasacji (w 2010 r. byo ich 14). Zaatwiono 4 kasacje Naczelnego Prokuratora Wojskowego (w odniesieniu do 4 osb). Dalsze pochodziy od Rzecznika Praw Obywatelskich (1 kasacja w odniesieniu do 1 osoby), Z-cy Prokuratora Generalnego Dyrektora Gwnej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN (1 kasacja w odniesieniu do 1 osoby) oraz obrocy (3 kasacje w odniesieniu do 3 osb). Wszystkie kasacje Naczelnego Prokuratora Wojskowego i Rzecznika Praw Obywatelskich zostay uwzgldnione. Oddalono 1 kasacj obrocy w odniesieniu do 2 osb oraz odmwiono przyjcia kasacji w odniesieniu do 1 osoby. Oddalono te kasacj Z-cy Prokuratora Generalnego Dyrektora Gwnej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN (w odniesieniu do 1 osoby). Do Izby Wojskowej Sdu Najwyszego wpyno 46 apelacji (w roku 2010 byo ich 37). Przewaay apelacje wnoszone od orzecze Wojskowego Sdu Okrgowego w Warszawie, ktrych byo 30 w odniesieniu do 64 osb. Zaatwiono 41 spraw (w 2010 r. 37) w nastpujcy sposb: zaskarone wyroki sdw okrgowych utrzymano w mocy w odniesieniu do 35 osb tj. 44,3 % (w 2010 r. 41,8 %), uchylono zaskarone wyroki i sprawy przekazano sdowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w odniesieniu do 29 osb tj. 36,7 % (w 2010 r. 41,8 %), zmieniono wyroki i uniewinniono oskaronych w odniesieniu do 2 osb tj. 2,5 % ( w 2010 r. 1,8 %), dokonano innych zmian w odniesieniu do 10 osb (w 2010 r. do 6 osb). Niezalenie od dziaalnoci zwizanej z rozpoznawaniem kasacji i apelacji, Sd Najwyszy Izba Wojskowa rozpozna 111 spraw dot. orzecze wojskowych sdw okrgowych, w 2010 r. 104 sprawy (w tym: 8 spraw z wnioskiem o wznowienie postpowania, w 2010 r. 2 sprawy, 7 zaale w przedmiocie uniewanienia orzecze,

- 131 -

w 2010 r. 12, 4 skargi na przewleko postpowania, w 2010 r. 16 skarg, 13 spraw w postpowaniu dyscyplinarnym, dotyczcych sdziw sdw wojskowych, w 2010 r. 10); 79 innych spraw, w 2010 r. 62, m.in. zagadnienie prawne, wnioski o uaskawienie, przekazanie spraw wedug waciwoci, wnioski o przywrcenie terminu oraz sprawy oznaczone klauzul cile tajne rejestrowane w kancelarii tajnej SN. Sprawno postpowania bya wysoka, gdy w 2011 r. z zaatwionych 162 spraw, 68 spraw tj. 42 % rozpoznano w terminie do miesica, 67 spraw tj. 41,3 % w terminie do 2 miesicy, a tylko 27 spraw tj. 16,7 % w terminie powyej 2 miesicy od ich wpynicia do Sdu Najwyszego. Oprcz rozpoznania wskazanych wyej spraw w Izbie Wojskowej podjto 1 uchwa zawierajc rozstrzygnicie zagadnienia prawnego. Sdziowie Izby Wojskowej opracowali te 11 orzecze zawierajcych 11 tez, ktre zostay opublikowane w urzdowym zbiorze orzecze Sdu Najwyszego. Sd Najwyszy w ramach przedstawionego zagadnienia prawnego zaj si kontrowersyjn i budzc wtpliwoci kwesti rozbienoci w wykadni prawa, dotyczcej problematyki merytorycznego rozpoznania skargi na przewleko postpowania przygotowawczego. Konkretnie, a wynikao to z pytania prawnego sformuowanego przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, chodzio o wyjanienie, czy w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postpowaniu sdowym bez nieuzasadnionej zwoki, tok postpowania przygotowawczego koczy wydanie decyzji o jego umorzeniu, czy te uprawomocnienie si postanowienia w tym przedmiocie. Problematyka zwizana z omawianym zagadnieniem bya ju wczeniej przedmiotem zainteresowania orzecznictwa. W kilku postanowieniach Izby Wojskowej wydanych w 2010 r. uznano, e skarga na przewleko postpowania przygotowawczego zoona po jego umorzeniu, ale przed uprawomocnieniem si postanowienia wydanego w tym przedmiocie, nie podlega rozpoznaniu jako wniesiona po terminie. Z kolei w innych postanowieniach z lat poprzednich stwierdzono, e zakrelony w art. 5 ust. 1 ustawy o skardze, w wyrazach w toku postpowania, termin do wniesienia skargi na przewleko postpowania przygotowawczego jest zachowany, jeeli skarga zostaa wniesiona do czasu prawomocnego zakoczenia tego postpowania. W przekonaniu Sdu Najwyszego, jak wynika z przepisw Kodeksu postpowania karnego, wydanie postanowienia o umorzeniu nie zamyka toku postpowania przygotowawczego. Ustawa procesowa przewiduje bowiem w art. 306 1 prawo jego zaskarenia przez strony, uprawnione rwnie do wniesienia skargi na jego przewleko na podstawie art. 3 pkt 4 ustawy o skardze. Uchylenie zaskaronego postanowienia przez sd na podstawie art. 330 1 k.p.k. powoduje konieczno dokonania dalszych zleconych przez sd czynnoci przez prokuratora prowadzcego lub nadzorujcego postpowanie przygotowawcze, czy te w celu wyjanienia okolicznoci wskazanych przez sd. Postpowanie przygotowawcze, mimo wczeniejszego umorzenia co do istoty sprawy, toczy si dalej i podlega kontroli zainicjowanej skarg na jego przewleko. Kontrola ta obejmuje dotychczasowy przebieg postpowania przygotowawczego i moe powodo-

- 132 -

wa w okrelonej w ustawie o skardze sytuacji celowo zalecenia podjcia przez prokuratora prowadzcego lub nadzorujcego to postpowanie odpowiednich czynnoci w wyznaczonym terminie. Zdaniem Sdu Najwyszego, zaoenie, e tok postpowania przygotowawczego koczy wydanie przez prokuratora prowadzcego lub nadzorujcego to postpowanie postanowienia o jego umorzeniu oznacza pozostawienie omwionych czynnoci poza zakresem ustawy o skardze, nie moe by zaaprobowane. Z tych powodw, odnoszc si wprost do kwestii poruszonej w pytaniu prawnym, Sd Najwyszy stwierdzi, e tok postpowania przygotowawczego w rozumieniu art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postpowaniu sdowym bez nieuzasadnionej zwoki koczy uprawomocnienie si postanowienia o jego umorzeniu (WZP 2/10). W orzeczeniach tezowych dotyczcych prawa karnego materialnego Sd Najwyszy Izba Wojskowa zaj si nastpujcymi zagadnieniami: Odnoszc si do kwestii wykadni art. 53 pkt 4 ustawy z dnia 13 padziernika 1995 r. Prawo owieckie Sd Najwyszy wywid, e karalne na jego podstawie polowanie bez posiadania do tego uprawnie oznacza rwnie polowanie bez zgody dzierawcy lub zarzdcy obwodu owieckiego (art. 42 ust. 1), a polowanie indywidualne bez stosownego ku temu upowanienia wymienionego podmiotu (art. 42 ust. 8), za wykonywane poza obwodem owieckim bez specjalnej decyzji waciwego starosty dopuszczajcej odw lub odstrza redukcyjny zwierzyny (art. 45 ust. 3), chociaby polujcy mia w ogle upowanienia podstawowe, selekcjonerskie lub sokolnicze (art. 42 ust. 3) (WA 31/10). Omawiajc kwesti immunitetu sdziego sdu wojskowego, w odniesieniu do czynw, ktre wedug zarzutw mia popeni w czasie sprawowania swojego urzdu, w tym zwaszcza pozostajcych w zwizku z wykonywaniem funkcji jurysdykcyjnej, wywiedziono, e zachowuje on immunitet okrelony w art. 181 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w art. 30 1 ustawy z dnia 2 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sdw wojskowych take wtedy, kiedy kwestia pocignicia go za nie do odpowiedzialnoci karnej aktualizuje si dopiero po zakoczeniu sprawowania przez niego urzdu, nawet gdy nie korzysta ze statusu sdziego w stanie spoczynku (WZ 8/11). W innej tezowej sprawie uznano, e z istoty dodatku za rozk przewidzianego w 3 pkt 6 i 7a ust. 1 rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 maja 2004 r. w sprawie nalenoci onierzy zawodowych za przeniesienia i podre subowe wynika, e nie przysugiwa on onierzowi przeniesionemu subowo do innego miejsca penienia suby wojskowej, jeeli okreleni czonkowie jego rodziny nie mogli przesiedli si razem z nim z powodu przeszkody natury prawnej, np. dzieci, w zwizku z sdowym nakazem pozostawania przy drugim z rodzicw po rozwodzie (WA 24/11). W orzeczeniu tezowym dotyczcym procedury karnej Sd Najwyszy m. in. wyrazi pogld, e specyficzne warunki szkolenia wojskowego na poligonie, ktre odpowiada dziaaniom bojowym i wskutek tego mocno ogranicza onierzowi swobod dysponowania czasem w celach pozasubowych, mog usprawiedliwia niedotrzy-

- 133 -

manie przez niego zawitego terminu do wniesienia rodka odwoawczego jako przyczyna od strony niezalena i uzasadnia przywrcenie tego terminu (art. 126 1 k.p.k.) (WZ 52/10). W innej sprawie wskaza, e w sytuacji, w ktrej wbrew nakazowi wynikajcemu z art. 94 1 pkt 5 k.p.k., zaskarone postanowienie sdu pierwszej instancji nie zawiera uzasadnienia, a w zaaleniu nie podnosi si zarzutu obrazy tego przepisu prawa procesowego, tylko wprost kwestionuje trafno konkretnego rozstrzygnicia, za bez poznania motyww tego rozstrzygnicia nie da si wypowiedzie co do jego zasadnoci, sd odwoawczy moe w drodze analogii zastosowa art. 449 a k.p.k. i na tej podstawie zwrci spraw sdowi pierwszej instancji w celu sporzdzenia uzasadnienia zaskaronego postanowienia (WZ 57/10). Sd Najwyszy stwierdzi, e na postanowienie wydane przez sd odwoawczy co do sprostowania oczywistej omyki pisarskiej (art. 105 1 k.p.k.) w jego wasnym orzeczeniu zaalenie nie przysuguje (art. 105 4 k.p.k. w zw. z art. 426 1 i 2 k.p.k.) (WZ 58/10). W nastpnej sprawie wyrazi pogld, e postanowienie sdu o wydaniu albo odmowie wydania oskaronemu listu elaznego (art. 281 k.p.k.) jest niezaskaralne (WZ 5/11). W kolejnej dokona wykadni, e bez zaistnienia szczeglnie uzasadnionego wypadku, o ktrym mowa w art. 238 1 k.p.k., a ktry kadorazowo naley wykaza, przeduenie kontroli i utrwalania rozmw telefonicznych na okres najwyej dalszych 3 miesicy, jest niedopuszczalne (WZ 53/10). W innej tezowej sprawie Sd Najwyszy uzna, e w wypadku przewidzianym w art. 656 1 zd. 2 k.p.k. decydujcym kryterium dla rozstrzygnicia konkurencji rnych miejscowo rwnorzdnych sdw wojskowych jest pierwszestwo wszczcia postpowania in personam (WZ 10/11). Zdaniem Sdu Najwyszego, strona postpowania prowadzonego na podstawie przepisw ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za niewane orzecze wydanych wobec osb represjonowanych za dziaalno na rzecz niepodlegego bytu Pastwa Polskiego jest uprawniona do wniesienia skargi na przewleko tego postpowania, mimo niewymienienia jej wrd podmiotw wskazanych w art. 3 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postpowaniu sdowym bez nieuzasadnionej zwoki (WSP 3/11). W ostatniej tezowej sprawie Sd Najwyszy wyrazi pogld , e w wypadku orzeczenia na podstawie art. 343 1 i 2 pkt 3 k.p.k. wycznie rodka karnego, zasdza si opat okrelon w art. 5 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opatach w sprawach karnych, mimo e rwnoczenie formalnie nie orzeka si o odstpieniu od wymierzenia kary, gdy nastpuje ono faktycznie (WZ 30/11).

- 134 -

Sprawy dyscyplinarne Dokonujc przegldu orzecze Sdu Najwyszego Sdu Dyscyplinarnego, wydanych w 2011 r. w sprawach dyscyplinarnych sdziw trzeba wskaza przede wszystkim na nastpujce orzeczenia. Przedmiotem rozwaa tego sdu staa si m. in. kwestia prawna sprowadzajca si do pytania: czy art. 426 1 k.p.k., wprowadzajcy zakaz zaskarania orzecze wydanych na skutek odwoania, naley stosowa zgodnie z art. 128 u.s.p. w sdziowskim postpowaniu dyscyplinarnym? W przekonaniu Sdu Najwyszego Sdu Dyscyplinarnego, na takie pytanie naleao udzieli pozytywnej odpowiedzi z dwch zasadniczych powodw. Po pierwsze przywoany przepis ustawy karnoprocesowej, bdcy przejawem funkcjonowania w postpowaniu karnym zasady kontroli instancyjnej, a jednoczenie realizacji konstytucyjnej zasady dwuinstancyjnoci postpowania sdowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji RP), normuje zagadnienie, ktre nie jest uregulowane w prawie o ustroju sdw powszechnych. Po drugie konieczno stosowania unormowania z art. 426 1 k.p.k. w sdziowskim postpowaniu dyscyplinarnym jawi si jako oczywisto. Odmienny punkt widzenia prowadziby bowiem do sytuacji niedajcych si pogodzi z istot i charakterem postpowania dyscyplinarnego dla sdziw oraz uruchamiaby niejako automatycznie nieprzewidzian w polskim systemie prawa karnego trzeci instancj za pomoc zwykego rodka odwoawczego. Podsumowujc, Sd Najwyszy Sd Dyscyplinarny stwierdzi, e przepis art. 426 1 k.p.k., statuujcy bezwzgldn niedopuszczalno wniesienia rodka odwoawczego od orzeczenia wydanego przez sd odwoawczy na skutek odwoania, naley stosowa i to wprost w postpowaniu dyscyplinarnym, o ktrym mowa w Rozdziale 3. ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych (SNO 7/11). W innym orzeczeniu, w ktrym analizujc w kontekcie rozpoznawanej sprawy instytucj iudex inhabilis stwierdzono, e z przepisw Konstytucji i z wydanej na jej podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o Krajowej Radzie Sdownictwa wynika, e w postpowaniach sdowych, ktre Rada moe inicjowa lub w nich wystpowa, nie ma ona statusu strony. Zatem, art. 40 1 pkt 5 k.p.k. nie ma zastosowania do czynnoci procesowych Krajowej Rady Sdownictwa. Nie ma rwnie zastosowania z tego powodu, e Przewodniczcy Krajowej Rady Sdownictwa, ktry uczestniczy w podjciu uchway i j podpisuje, czyni to w imieniu Rady jako ciaa kolegialnego (SNO 10/11). W jednym z wyrokw podkrelono, e nie ulega wtpliwoci, i stosownie do treci art. 107 1 u.s.p., przewinienia skutkujce odpowiedzialnoci dyscyplinarn sdziego, mog stanowi: przewinienia subowe, w tym polegajce na oczywistej i racej obrazie prawa, oraz czyny ktre stanowi uchybienia godnoci urzdu. Oczywiste jest, e bd nimi take takie zachowania, ktre jednoczenie wyczerpuj zarwno znamiona przewinienia subowego, jak i uchybienia godnoci urzdu sdziego. W zwizku z powyszym, Sd Najwyszy Sd Dyscyplinarny uzna, e taki sposb okrelenia w art. 107 1 u.s.p. materialnej postawy odpowiedzialnoci sdziego,

- 135 -

poprzez wskazanie tylko generalnych znamion deliktu dyscyplinarnego, skutkuje koniecznoci kadorazowej konkretyzacji tych znamion w wyroku sdu dyscyplinarnego, ktry tego deliktu dotyczy. Oznacza to, e sd dyscyplinarny stosownym opisem przypisywanego obwinionemu czynu powinien jednoznacznie okreli ten delikt, poprzez wskazanie czy stanowi on przewinienie subowe lub uchybienie godnoci urzdu oraz (w przypadku uznania zaistnienia tej pierwszej z jego postaci, bd te jej formy mieszanej) precyzyjnie wskaza naruszone przez sdziego konkretne przepisy prawa (SNO 19/11). W innym, uznano, e tzw. szkodliwo korporacyjna, bdca cech przewinienia subowego okrelonego w art. 107 1 u.s.p., oznacza szkodliwo spoeczn w rozumieniu powszechnego prawa karnego, uzupenion elementami szkodliwoci mierzonej wobec rodowiska zawodowego, w ktrym sdzia pozostaje, z uwzgldnieniem ochrony autorytetu wymiaru sprawiedliwoci, wizerunku wadzy sdowniczej i poszczeglnych sdziw j sprawujcych. Istotne s oczywicie take elementy podmiotowe dotyczce obwinionego, rozmiar szkody, sposb i okolicznoci popenienia czynu oraz rodzaj i znaczenie naruszonych regu (SNO 31/11). W kolejnym wyroku odniesiono si do problematyki wykadni znamienia racej obrazy przepisw prawa. Sd Najwyszy Sd Dyscyplinarny zauway, e rozstrzygnicie w przedmiocie, czy stwierdzona obraza prawa miaa charakter racy, nosi zawsze charakter ocenny. Zatem, jak w kadym wypadku, gdy rodek odwoawczy oparty jest na twierdzeniu, e organ a quo przekroczy dopuszczalny margines ocen, take i odwoanie kwestionujce stanowisko Sdu Dyscyplinarnego pierwszej instancji w przedmiocie wypenienia tego wanie znamienia przewinienia subowego, okrelonego w art. 107 1 u.s.p., powinno zawiera bardzo precyzyjne i przekonujce uzasadnienie twierdzenia, e margines oceny zosta naruszony; nie moe natomiast by oparte na prostej negacji i zadeklarowaniu oceny przeciwnej (SNO 40/11). Przedmiotem rozwaa Sdu Najwyszego Sdu Dyscyplinarnego bya te egzegeza przesanki odpowiedzialnoci dyscyplinarnej w postaci oczywistej obrazy przepisw prawa. Sd uniewinni obwinion uznajc, e jej czyn nie stanowi przewinienia subowego z uwagi na brak wypenienia tego znamienia; skoro Sd Apelacyjny w Gdasku w kilkunastu sprawach w zakresie kontroli instancyjnej nie dopatrzy si niewanoci postpowania w omawianej sytuacji, to trudno oceni, e na obszarze apelacji gdaskiej kwestia bya oczywista. Jest to nieobojtne dla postpowania dyscyplinarnego, bowiem w pierwszym rzdzie to na sdzie drugiej instancji ciy obowizek weryfikacji bdnych orzecze. Co wicej, w ramach nadzoru judykacyjnego to wanie z apelacji gdaskiej wystpiono z pytaniem prawnym do Sdu Najwyszego, co do niewanoci postpowania w sytuacji orzekania przez sdziego delegowanego do wyszej instancji bez powierzenia prawa przewodniczenia. Problem zatem istnia, a jego rozwizanie nie byo w apelacji gdaskiej jednoznaczne (SNO 41/11). Z orzecze dotyczcych postpowania immunitetowego, trzeba wskaza nastpujce orzeczenia dotyczce zezwolenia na pocignicie sdziego do odpowiedzialnoci karnej.

- 136 -

Sd Najwyszy Sd Dyscyplinarny przypomnia, e takie zezwolenie na pocignicie sdziego do odpowiedzialnoci karnej nie powinno zosta udzielone jeeli w jego efekcie prawdopodobne jest umorzenie postpowania karnego. Uchylenie immunitetu musi by bowiem aktem celowym, zmierzajcym do tego, aby sdzia odpowiada karnie, a nie umoliwiajcym jedynie wszczcie postpowania karnego. Niezbdnym warunkiem wydania uchway zezwalajcej na pocignicie sdziego do odpowiedzialnoci karnej jest zebranie przez wnioskodawc dowodw, ktre stanowi dostateczn podstaw do przedstawienia sdziemu zarzutu popenienia przestpstwa i wskazuj na due prawdopodobiestwo jego popenienia (SNO 32/11). W innej uchwale, rozpoznajc wniosek o zezwolenie na pocignicie sdziw Sdu Najwyszego do odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo okrelone w art. 212 1 k.k., uzna, e z istoty funkcji orzeczniczej wykonywanej przez sdziego w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwoci (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP) wynika uprawnienie, a wrcz obowizek, czynienia niezbdnych dla podejmowania rozstrzygni ocen, dla ktrych punkt odniesienia stanowi (z reguy) przedstawiane przez strony postpowania dowody i racje. Oceny te, uzasadniajce rozstrzygnicia, mog czsto przybiera tre charakterystyczn dla wypowiedzi zniesawiajcych. Ju choby tylko uznanie za niewiarygodne zezna wiadka, czy zdyskwalifikowanie opinii biegego, moe by odbierane jako poniajce w powszechnym mniemaniu lub naraajce na utrat zaufania potrzebnego dla wykonywania zawodu. Skoro jednak dla czynienia takich ocen kompetencje sdziego pyn wprost z Konstytucji oraz z uregulowa ustaw procesowych (tu: zwaszcza z treci art. 7 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p. i art. 70 u.s.w.), to nie sposb z samego zaoenia wyraajce je owiadczenia sdziego traktowa jako bezprawne, a co za tym idzie, jako stanowice przestpstwo zniesawienia. Warunkiem natomiast pozbawienia takiego owiadczenia cech bezprawnoci jest to, aby dziaanie w kadej z tych sytuacji nie wykraczao poza wyznaczone granice kompetencji (uprawnienia, upowanienia, obowizku), w tym by nie byo dziaaniem pozornym, podyktowanym zamiarem zniesawienia (SND 1/11). W sprawach rozpoznawanych w zwizku z kasacjami w sprawach dyscyplinarnych adwokatw, radcw prawnych, notariuszy i prokuratorw na szczegln uwag zasuguj nastpujce orzeczenia. Postanowienie, w ktrym uznano, e podmioty okrelone w art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich maj prawo wnie kasacj od prawomocnego rozstrzygnicia sdu lekarskiego koczcego postpowanie w przedmiocie odpowiedzialnoci zawodowej lekarzy, ktre wydane zostao lub powinno byo zosta wydane, z uwagi na materi, ktrej dotyczy, w formie orzeczenia a nie postanowienia (SDI 4/11). Nastpne, stwierdzajce, e na gruncie art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze kasacja przysuguje wycznie od orzecze sdu dyscyplinarnego (a nie od postanowie), rozstrzygajcych w przedmiocie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej prokuratorw, wydanych w drugiej instancji i koczcych to postpowanie (SDI 6/11). Kolejne, w ktrym uznano, e tajemnica zawodowa radcy prawnego obejmuje informacje uzyskane nie tylko od klienta, ale take od osoby trzeciej, jak i od przeciwnika procesowego. Natomiast o istnieniu tajemnicy zawodowej

- 137 -

decyduje nie tyle stopie znajomoci okrelonej informacji przez osoby trzecie, lecz element normatywny w postaci istnienia prawnego obowizku zachowania tajemnicy (SDI 13/11). W innym postanowieniu dotyczcym kwestii procesowej Sd Najwyszy Sd Dyscyplinarny stwierdzi, e skoro, w myl art. 519 zd. 2 k.p.k., nie jest dopuszczalna kasacja od uzasadnienia orzeczenia sdu odwoawczego, to analogicznie niedopuszczalna jest kasacja od orzeczenia sdu odwoawczego w czci dotyczcej rozstrzygnicia o zasadnoci zarzutu skierowanego jedynie przeciwko uzasadnieniu sdu pierwszej instancji (SDI 21/11).

- 138 -

4. W n i o s k i 1/ Dziaalno Sdu Najwyszego w 2011 r. naley oceni pozytywnie. Przekonuje o tym zarwno wysoki poziom merytoryczny orzecznictwa, jak i oglna liczba zaatwionych spraw oraz redni czas oczekiwania na ich rozstrzygnicie. Wynosi on odpowiednio: w Izbie Cywilnej 10 miesicy; w Izbie Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych 6 7 miesicy; w Izbie Karnej 6 miesicy, a w Izbie Wojskowej 1,5 miesica od daty wpywu. Uwzgldnia to w peni standardy okrelone w Konstytucji RP i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci. 2/ Znaczna liczba zagadnie prawnych rozpoznawanych przez Sd Najwyszy uprawnia do sformuowania wniosku, e pogldy wyraane w uchwaach, dotyczce wakich kwestii interpretacyjnych maj, zgodnie z art. 1 pkt 1 ustawy o Sdzie Najwyszym, istotny wpyw na ujednolicanie orzecznictwa. Do Sdu Najwyszego wpywaj sprawy precedensowe oraz takie, ktrych rozpoznanie moe oddziaywa na rozwj prawa i jurysprudencji. Jest to zauwaalne zwaszcza w dziedzinach ustrojowych, spoeczno gospodarczych, a take w sferze praworzdnoci oraz ochrony praw obywateli. 3/ Stosunkowo czsto, pytania zadawane przez sdy powszechne nie wymagaj zasadniczej wykadni ustawy, co powoduje odmow podjcia uchway przez Sd Najwyszy konsekwentnie przestrzegajcy zasady wytyczonej w dotychczasowym orzecznictwie, e przedstawiane zagadnienie musi mie formu pytania do rozstrzygnicia, a nie pytania otwartego. Instytucja instancyjnych pyta prawnych, prowadzca do zwizania sdw niszych instancji w danej sprawie pogldem Sdu Najwyszego, zawartym w podjtej uchwale, jest wyjtkiem od konstytucyjnej zasady podlegoci sdziw tylko Konstytucji oraz ustawom, co nakazuje cis wykadni, a sdy powszechne zmusza do formuowania pyta z rozwag i bez nadmiernej szczegowoci. 4/ Nadal wnoszone s, i to przez fachowych penomocnikw, skargi kasacyjne i kasacje wadliwie sformuowane i uzasadnione, bardzo obszerne, z przypisami oraz cytatami z pimiennictwa i orzecznictwa, w ktrych zaciera si podstawowy walor rodka zaskarenia, jakim jest konkretno zarzutw i sia argumentw. Take wikszo skarg o stwierdzenie niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia jest niedopuszczalna, wadliwa formalnie lub wnoszona nierozwanie. 5/ Przedmiotem staej i szczeglnej troski jest denie do zapewnienia spjnoci orzecznictwa Sdu Najwyszego i usuwanie wystpujcych w nim rozbienych rozstrzygni, zwaszcza dotyczcych wykadni przepisw prawa. Celowi temu su przede wszystkim tzw. abstrakcyjne pytania prawne kierowane przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego. Niezalenie od powyszego kwestia przeciwdziaania rozbienoci w orzecznictwie jest uwzgldniana przez skady zwyke rozpoznajce spra-

- 139 -

wy kasacyjne, ktre formuujc pytania kieruj wtpliwoci interpretacyjne do skadw powikszonych. 6/ Poza tradycyjn dogmatyk niezbdna jest wraliwo na konsekwencje wynikajce z koniecznoci uwzgldniania w praktyce orzeczniczej regulacji Unii Europejskiej i prawa midzynarodowego oraz przepisw Konstytucji RP. Istotne jest stae zainteresowanie ze strony sdziw Sdu Najwyszego i asystentw problemami prawa i praktyki unijnej oraz konstytucyjnej. Wane jest w tym wzgldzie utrzymywanie kontaktw z Trybunaem Konstytucyjnym, Naczelnym Sdem Administracyjnym, Trybunaem Sprawiedliwoci Unii Europejskiej oraz z Europejskim Trybunaem Praw Czowieka. 7/ Znaczce obcienie sdziw Sdu Najwyszego stanowi orzekanie w postpowaniu dyscyplinarnym jako postpowaniu apelacyjnym oraz w zakresie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej lekarzy. 8/ Znaczny stopie skomplikowania rozpoznawanych spraw i ich wielowtkowa materia wynika czsto ze zej jakoci tworzonego prawa. Sd Najwyszy w swoich orzeczeniach niejednokrotnie sygnalizuje dostrzeone bdy w ustawach i potrzeb oraz kierunek zmiany. Eliminowanie niskiej jakoci prawa powinno nastpi przede wszystkim przez jego rozwan i precyzyjn nowelizacj, dokonywan z poszanowaniem podstawowych regu techniki prawodawczej, wprowadzanie w niezbdnym zakresie jednoznacznej nomenklatury pojciowej oraz ograniczenie nadmiernej szczegowoci stanowionego prawa. Wana jest rwnie dbaoci o spjno zmienianych norm z przepisami dotychczasowymi. 9/ Dobre funkcjonowanie Sdu Najwyszego w 2011 r. potwierdza wysoki poziom merytoryczny jego orzecznictwa, akceptowany w wietle publikowanych glos, przegldw, zbiorw orzecze i innych wypowiedzi formuowanych w pimiennictwie prawniczym. Za jako tworzonego prawa wywouje jednak nadal potrzeb zgaszania ustawodawcy postulatw de lege ferenda. I tak, w zwizku z rozstrzygniciami podjtymi w Sdzie Najwyszym w roku 2011 naley zasygnalizowa: a) konieczno uchwalenia nowych przepisw o spdzielniach (w szczeglnoci mieszkaniowych) b) postulat przywrcenia treci art. 939 3 k.p.c. w celu umoliwienia zaskarania postanowie dotyczcych zarzdu i zarzdcy; c) potrzeb kolejnego skorygowania treci przepisw dotyczcych postpowania w sprawie wyczenia sdziego, tak aby uniemoliwi skadanie bezzasadnych wnioskw, obliczonych na przewlekanie postpowania lub wymierzonych w godno sdziego; d) zmian art. 24 ustawy o dochodzeniu roszcze w postpowaniu grupowym, konkretnie przez dodanie wyrazu o "odpowiednim" stosowaniu przepisw k.p.c;

- 140 -

e) konieczno zmiany ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o wiadku koronnym, ktra w obecnym ksztacie znacznie ogranicza, a w niektrych wypadkach pozbawia prawa do sdu osoby pokrzywdzone lub inne, dochodzce od wiadka koronnego (osoby objtej programem ochrony) roszcze cywilnoprawnych; f) konieczno wysunicia postulatu, by czynnoci przymusu adwokackoradcowskiego przed Sdem Najwyszym moga wykonywa tylko ograniczona liczba profesjonalnych penomocnikw; takie rozwizanie byoby korzystne przede wszystkim dla samych stron, gdy czsto wadliwe powoanie podstaw rodka zaskarenia uniemoliwia podane rozstrzygnicie sprawy; g) postulat przywrcenia zasady rozpoznawania przez sdy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych w skadach awniczych; h) propozycj wprowadzenia do k.p.c. wyranej reguy, e rozpoznanie sprawy, wbrew przepisom, w skadzie jednoosobowym lub awniczym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze spoecznych nie pociga za sob niewanoci postpowania; i) potrzeb uchwalenia przepisw, ktre wyranie przewidywayby, e pracownik Zakadu Emerytalno-Rentowego MSWiA niebdcy radc prawnym moe by penomocnikiem procesowym Dyrektora tego Zakadu w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych, i jednoczenie usuwayby analogiczne wtpliwoci dotyczce osb upowanionych do reprezentowania innych organw rentowych w postpowaniu sdowym w tych sprawach (tzn. pracownicy innych organw rentowych powinni mie moliwo wystpowania w charakterze penomocnikw procesowych w sprawach z zakresu ubezpiecze spoecznych); j) postulat wyranego ustanowienia (potwierdzenia) w przepisach ustrojowych dotyczcych prokuratorw i sdziw zasady, e mandatu posa nie moe sprawowa take prokurator i sdzia, ktry przeszed w stan spoczynku; w razie zrzeczenia si stanu spoczynku, prokurator i sdzia po zakoczeniu mandatu powinni mie moliwo odzyskania stanu spoczynku, ktrego si zrzekli; k) potrzeb wyraenia w kodeksie wyborczym zasady, e w przypadkach, w ktrych przewiduje si rozpoznanie okrelonych spraw przez Izb Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych SN, sprawy te rozpoznawane s przez trzyosobowe skady orzekajce tej Izby, chyba e kodeks wyborczy stanowi inaczej. 10/ Kontynuowane jest szerokie udostpnianie wanych i oczekiwanych spoecznie orzecze Sdu Najwyszego. W 2011 r. podjto dziaania majce na celu zwikszenie dostpu do orzecznictwa Sdu Najwyszego, jak rwnie wykorzystanie moliwoci dostarczanych przez nowoczesne technologie i Internet. Zarwno uruchomienie nowego, odpowiadajcego wspczesnym standardom serwisu internetowego, jak i szeroki dostp do orzecze z wykorzystaniem kompleksowego narzdzia internetowego pozytywnie przyczyni si do postrzegania Sdu Najwyszego. Orzeczenia niepublikowane w zbiorach urzdowych udostpniane s przez referat dostpu do informacji publicznej BSiA SN na indywidualne wnioski osb zainteresowanych.

- 141 -

11/ Dobre wyniki pracy Sdu Najwyszego w 2011 r. pozwalaj nie tylko na pozytywn ocen dotychczasowej dziaalnoci, ale take na optymistyczn prognoz realizacji zada przez Sdu Najwyszy w przyszoci.

Rok

Kasacje CK

Kasacje CK

Rok

Rok

1. Wpyw spraw w latach 2009 2011

2. Zaatwienie spraw w latach 2009 2011

3. Pozostao spraw w latach 2009 2011

2011 1 3 1 3 Kasacje CK

2010 2 817 2 718 2 537 2 962 3 089 2 775

Skargi kasacyjne CSK Skargi kasacyjne CSK

2009

2011

2010

2009

2011

2010

2009

107 135 131 141 134 96

Zagadnienia prawne CZP Zagadnienia prawne CZP Zaalenia CZ

718 662 445 814 723 500

Zaalenia CZ

1 488 376 330 241 370 316 249

Inne CO Inne CO

1 343 409 458 507 416 477 516

Skarga o stw. niezgodnoci z prawem orzeczenia CNP Skarga o stw. niezgodnoci z prawem orzeczenia CNP

Skargi kasacyjne CSK

972

IZBA CYWILNA SDU NAJWYSZEGO

20 2 1 1 2 1 1
Skarga na przewleko postpowania CSP

31 1 1 Stwierdzenie niewanoci CN

25

Zagadnienia prawne CZP

250 Apelacje CA

154 4 430 4 305 3 865 4 661 4 748 4 178

Razem

93

Zaalenia CZ

23

Inne CO

- 142 -

140

133

114

Skarga o stw. niezgodnoci z prawem orzeczenia CNP

Skarga na przewleko postpowania CSP

Skarga na przewleko postpowania CSP

Zacznik Nr 1

Stwierdzenie niewanoci CN

Stwierdzenie niewanoci CN

Apelacje CA

Apelacje CA

1 901

1 670

1 227

Razem

Razem

Rok

Rok

Rok

2011 35 36 50 36 31 53 Kwestie prawne 1 660 1 806 1 576 Skargi kasacyjne Zaalenia 267 349 228 Zaalenia Skargi kasacyjne Kwestie prawne 1 608 1 602 1 570 254 316 241 47 36 30 51 31 33 Skargi na przewleko postpowania 123 60 82 Skargi o stw. niezgodnoci z prawem Skargi na przewleko postpowania Skargi o stw. niezgodnoci z prawem 115 77 82 Kolegium Arbitrau Spoecznego samorzdw zawod. uchway KRS Protesty wyborcze Inne Razem Kolegium Arbitrau Spoecznego samorzdw zawod. 22 6 7 uchway KRS 31 21 30 Protesty wyborcze 174 391 49 41 41 32 Inne 2 322 2 820 2 087 Razem 10 22 7 30 25 31
Odwoania od: Odwoania od:

2010 174 391 49

2009

2011

2010

2009

2011

2010

2009

12

1. Wpyw spraw w latach 2009 2011

2. Zaatwienie spraw w latach 2009 2011

3. Pozostao spraw w latach 2009 2011

8 29 37 45 2 306 2 537 2 108

Kwestie prawne

IZBA PRACY, UBEZPIECZE SPOECZNYCH I SPRAW PUBLICZNYCH SDU NAJWYSZEGO

923

871

667

Skargi kasacyjne

Zaalenia

71

58

25

Skargi na przewleko postpowania

30

85

39

Skargi o stw. niezgodnoci z prawem

- 143 -

Kolegium Arbitrau Spoecznego

samorzdw zawod.

Odwoania od:

uchway KRS

Protesty wyborcze

Zacznik Nr 2

27

15

11

Inne

1 065

1 049

Razem

766

- 144 -

Zacznik Nr 3 IZBA KARNA SDU NAJWYSZEGO

1. Wpyw spraw w latach 2009 2011

Zagadnienia prawne 37 33 26

Rok 2009 2010 2011

Kasacje 1 606 1 642 1 708

Zaalenia 316 325 336

Wnioski 575 493 417

Razem 2 534 2 493 2 487

2. Zaatwienie spraw w latach 2009 2011

Rok 2009 2010 2011 Kasacje 1 628 1 684 1 609 Zaalenia 347 312 331 Wnioski 548 541 403 Zagadnienia prawne 42 33 26 Razem 2 565 2 570 2 369

3. Pozostao spraw w latach 2009 2011

Rok 2009 2010 2011 Kasacje 598 556 655 Zaalenia 9 22 27 Wnioski 129 81 95 Zagadnienia prawne 10 10 10 Razem 746 669 787

- 145 -

Zacznik Nr 4

IZBA WOJSKOWA SDU NAJWYSZEGO 1. Wpyw spraw w latach 2009 2011

Kwestie prawne 2 2 -

Rok 2009 2010 2011

Apelacje 37 37 46

Kasacje 28 12 9

Zaalenia 66* 64** 57***

Inne 33 47 50

Razem 166 162 162

*10 spraw niejawnych (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowanych w kancelarii tajnej SN

**3 sprawy niejawne (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowane w kancelarii tajnej SN ***9 spraw niejawnych (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowanych w kancelarii tajnej SN

2. Zaatwienie spraw w latach 2009 2011

Kwestie prawne 2 1 1

Rok 2009 2010 2011

Apelacje 38 37 41

Kasacje 26 14 9

Zaalenia 65* 63** 57***

Inne 32 40 54

Razem 163 155 162

*10 spraw niejawnych (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowanych w kancelarii tajnej SN

** 3 sprawy niejawne (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowane w kancelarii tajnej SN ***9 spraw niejawnych (waciwo Izby Wojskowej) zarejestrowanych w kancelarii tajnej SN

3. Pozostao spraw w latach 2009 2011

Kwestie prawne 1 -

Rok 2009 2010 2011

Apelacje 5 5 10

Kasacje 3 1 1

Zaalenia 5 6 6

Inne 1 8 4

Razem 14 21 21