Tytu oryginau: Honor and Shame.

Unlocking the Door Przekad: Aleksandra Czwojdrak Redakcja: Beata Kaczmarczyk Korekta: Joanna Raczkowska Redakcja techniczna: Magorzata Biegaska-Bartosiak Projekt okadki: Radosaw Krawczyk

Originally published in Canada under the title: Honor and Shame. Unlocking the Door. Copyright CanBooks 2010 Copyright for the Polish edition 2012 by Wydawnictwo KEFAS All rights to the Polish edition reserved Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do Wydawnictwo KEFAS 02-792 Warszawa 78, skr. poczt. 41 e-mail: office@kefas.biz Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50, Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78, e-mail: office@kefas.biz www.kefas.biz

ISBN 978-83-62715-02-2

Podzikowania
Ludzie bywaj zwykle lepszym rdem wiedzy ni ksiki. S bardziej na bieco, maj osobiste podejcie i zazwyczaj potrafi odpowiada na zadawane im pytania. Na stronie internetowej dedykowanej tej publikacji zamieciem bibliografi literatury przedmiotu, ktr przeczytaem, przygotowujc si do pisania niniejszej ksiki. Znaczenie tej listy blednie jednak, gdy pomyl o wszystkich tych osobach, z ktrymi miaem kontakt i od ktrych uczyem si podczas opracowywania tematw omawianych w tej publikacji. Na pocztek zatem chciabym wyrazi wdziczno tym licznym braciom i siostrom, ktrzy opowiedzieli mi o swoich zmaganiach z komunikowaniem Ewangelii ludziom wywodzcym si z kultur innych ni ich wasna. Pragn te podzikowa wszystkim misjonarzom, misjologom i teologom, ktrzy przekazywali mi swoje sugestie. Wiele ich spostrzee stao si czci tej ksiki. Szczeglne podzikowania nale si mojemu towarzyszowi w dziele ewangelizacji Kennethowi Bettsowi, bliskiemu przyjacielowi, ktry spdzi ze mn wiele godzin, omawiajc zagadnienia stanowice trzon Honoru i haby. Podzieli si ze mn rwnie wasnymi dowiadczeniami z dziaalnoci misyjnej prowadzonej na obszarze innych kultur. Bez jego uwag i sw zachty ksika by moe nigdy by nie powstaa. Swoj pomoc okazao mi wiele osb, wrd nich: dr George Kelsey, dr Mazen Hanna, Neil Krahn, Ken Guenther, Shane Cooke, dr Roger Sheehy, a take Ed Gruidier. Im wszystkim rwnie nale si podzikowania za powicony czas i ch podzielenia si wasnymi obserwacjami. Na specjaln wzmiank zasuguje Colin Bearup, ktry z ogromn rzetelnoci i zaangaowaniem przedziera si przez manuskrypt, dzielc si swym wieloletnim dowiadczeniem i zachcajc mnie do gbszego i klarowniejszego przemylenia wielu spraw.


Na koniec chciabym podzikowa Daphne Spraggett, Bryanowi Wyliemu, Dorothy i Richardowi Wimanom, Johnowi Lombardowi, Josiaszowi Gibsonowi, Keithowi Klineowi oraz mojej onie Marii za czas, jaki powicili na sprawdzanie wydrukw i poprawianie moich bdw stylistycznych. Bez ich pomocy manuskrypt nie nadawaby si do publikacji. Inne ksiki tego autora: The Messenger, the Message and the Community The Man from Gadara Missionary Leadership by Motivation & Communication Missions: The Next Generation Wicej informacji oraz moliwo przekazania uwag i sugestii oferuje strona http://rmuller.com.

Wprowadzenie
Kady czowiek jest inny. Stanowi jedyny w swoim rodzaju melan osobowoci, religii, kultury i rodowiska, z jakiego si wywodzi. Jestem przekonany, e nie istnieje nic takiego jak uniwersalny klucz, ktry otwieraby duchowe drzwi do ycia kadego czowieka. Misjonarz majcy nadziej, e wypowie magiczne sowa, ktre nagle otworz suchacza na prawd Ewangelii, marzy w istocie o tym, jak unikn mozou prb zrozumienia drugiego czowieka, wczucia si w jego sytuacj i skutecznego przekazania mu Dobrej Nowiny. Mimo to istniej pewne szczeglne klucze, ktre powinnimy posiada i ktrych powinnimy uywa, jeli chcemy rozumie ludzi w innych kulturach, wczuwa si w ich pooenie i porozumiewa si z nimi. Na przestrzeni lat misjolodzy proponowali rozmaite takie klucze, np. analogie odkupienia czy nauczanie chronologiczne. W moim przekonaniu jednym z takich kluczy jest wiadomo istnienia wsplnego pnia wiatopogldowego (common ancestor worldview1). Po publikacji pierwszego wydania Honoru i haby, gdzie przedstawiem swoje przemylenia na ten temat, docieray do mnie pozytywne reakcje z najdalszych zaktkw wiata. Wyjanianie Ewangelii ludziom reprezentujcym inny wiatopogld nigdy nie jest atwe. Jeli mamy komunikowa j pomimo istniejcych barier cywilizacyjnych, musimy podj trud zrozumienia, w jaki sposb odnie Sowo Boe do innych kultur. W niniejszej publikacji przyjrzymy si trzem wsplnym pniom wiatopogldowym i zachcimy osoby zajmujce si ewangelizacj, aby w swoim nauczaniu uwzgldniay krg kulturowy, do jakiego nale ich suchacze. Pragnbym, aby Honor i hab przeczytali wszyscy ci, ktrzy
W nawiasach podano waniejsze pojcia, definicje itp. w jzyku angielskim (przyp. tum.).
1

s zainteresowani pojciami wiatopogldu i kultury. W momencie gdy pisz t ksik, nie s mi znane adne inne chrzecijaskie publikacje, ktre prezentowayby przedstawione tu materiay i przesanie. Niech Bg bogosawi was podczas czytania tych stronic i niech daje wam mdro potrzebn do odkrycia, co przemwi do ludzi, ktrych Bg stawia na waszej drodze.

Rozdzia 1

wiatopogld

Bycie postrzeganym jako zwiastun pewnego przesania stanowi dopiero wstp do dziea ewangelizacji. Kiedy ju zdobylimy sobie suchaczy, liczy si to, czy potrafimy podzieli si treci, ktra bdzie dla nich zrozumiaa i istotna. Jeli mamy skutecznie pokonywa bariery midzykulturowe, musimy rozumie wiatopogld naszych odbiorcw i umie w jego ramach skutecznie si komunikowa. W cigu ostatniej dekady zagadnienie wiatopogldu stao si standardowym tematem bada w wikszoci chrzecijaskich instytucji. Uwaa si go dzi za narzdzie pomocne w wyjanianiu, dlaczego my, chrzecijanie, rozumujemy i postpujemy odmiennie ni inni ludzie. Dotychczas ukazao si ju setki popularnych ksiek na ten temat, a chrzecijanie w Ameryce Pnocnej i w Anglii zaczli traktowa okrelenie wiatopogld (worldview) tak, jakby byo ono terminem biblijnym. A przecie istnieje wiele modeli wiatopogldu i nie ma bynajmniej zgodnoci co do tego, co si na skada.

Definicja
wiatopogld jest modelem tego, jak dana grupa ludzi yje, myli i ukada wzajemne stosunki. Charles Kraft ujmuje to tak: wiatopogld to centralna systematyzacja koncepcji rzeczywistoci, z ktr czonkowie kultury si godz (w przewaajcej mierze niewiadomie) i z ktrej wynika ich system wartoci. wiatopogld stoi w samym centrum kultury,


dotykajc kadego jej aspektu, wchodzc z ni w interakcj i silnie na wpywajc2. wiatopogld, gbokie podoe kultury, jest kulturowo uporzdkowanym zestawem zaoe (obejmujcych rwnie wartoci i zobowizania/lojalnoci), ktre stanowi podstaw tego, jak ludzie postrzegaj rzeczywisto i jak na ni reaguj. wiatopogld nie jest czym odrbnym od kultury. Zawiera si on w kulturze jako najgbszy poziom zaoe, na ktrych ludzie opieraj swoje ycie3.

Model czterowarstwowy G. Linwooda Barneya (1973)

Czterowarstwowy schemat Barneya

G. Linwood Barney w 13 roku zaproponowa koncepcj czterech warstw zrozumienia, ktre si pogbia w miar zbliania si do sedna pojmowania innej kultury. Kiedy zaczynamy przyglda si jakiej kulturze, na samym pocztku jestemy pod wraeniem zachowania ludzi. Gdy ju si z tym uporamy, przychodzi kolej na wyznawane przez nich wartoci, a pniej na wierzenia stanowice podstaw tych wartoci.
2 3

Ch. Kraft, Christianity in Culture, Maryknoll Orbis Books, 1, s. 3. Tame, s. 3.

10

Rdzeniem czterowarstwowego modelu Barneya jest, jak to ilustruje diagram, wiatopogld. Poziom ten jednak samo sedno zrozumienia stanowi dla socjologw twardy orzech do zgryzienia. Dlatego te rni badacze proponowali rnorodne ujcia tej kwestii.

Pochodzenie terminu wiatopogld

Termin wiatopogld uku najprawdopodobniej niemiecki filozof Immanuel Kant (124-104), jeden z najwybitniejszych mylicieli owiecenia, a zarazem jeden z najwikszych zachodnich filozofw wszech czasw. Wprowadzi on szereg nowych poj, w tym Weltanschauung, czyli spojrzenie na wiat. Okrelenie to oznaczao wszechobejmujce, jednoczce i podstawowe zasady, ktre definiuj czyje podejcie do wszystkich aspektw ycia. Dzieo Kanta kontynuowa Richard Kroner, ktry napisa ksik powicon temu zagadnieniu, zatytuowan Kants Weltanschauung. W 114 roku ukazaa si ona w jzyku niemieckim, a w 1 po angielsku. To wanie dziki tej publikacji pojcie wiatopogldu (worldview) weszo w wiecie anglojzycznym do powszechnegoo uycia. Sam Kant jednak nie uwaa, e kady czowiek posiada jaki wiatopogld, ale raczej, e go poszukuje. Sigmund Freud podsumowa to tak: Weltanschauung jest jak si obawiam pojciem cile niemieckim, ktre trudno byoby przeoy na jzyk obcy. Jeli podejm prb podania wam definicji tego sowa, z ca pewnoci uderzy was ona jako nietrafna. Mwic o Weltanschauung, mam zatem na myli konstrukcj intelektualn, ktra podaje ujednolicone rozwizanie wszelkich problemw naszego istnienia na podstawie pewnej oglnej hipotezy. Jest to wic konstrukcja, w ktrej adne pytanie nie pozostaje bez odpowiedzi i w ktrej wszystko, co nas interesuje, znajduje swoje miejsce. atwo dostrzec, e posiadanie Weltanschauung tego rodzaju naley do idealistycznych marze ludzkoci. Kiedy w co takiego wierzymy, czujemy si w yciu bezpiecznie, wiemy, do czego powinnimy dy i jak powinnimy porzdkowa swoje emocje i interesy w jak najlepszym celu4.
4

on Psycho-analysis, 132.

S. Freud, Lecture XXXV, A Philosophy of Life [w:] tego, New Introductory Lectures

11

Kiedy Richard Kroner wyda Kants Weltanschauung po angielsku, skierowa na pojcie wiatopogldu uwag filozofw, antropologw i misjologw na caym wiecie.

Rozmaite rodzaje modeli wiatopogldowych

To wanie w mnogoci modeli tkwi sedno caego zamtu w kwestii wiatopogldu. Nikt bowiem nie zaprezentowa jeszcze powszechnie uznanego zestawu kryteriw, do ktrych naley si odnie, podejmujc prb sprecyzowania istoty tego pojcia. Wikszo chrzecijaskich misjologw zdefiniowaa wiatopogld w prosty sposb jako postrzeganie rzeczywistoci przez danego czowieka. Paul Hiebert ujmuje to tak: wiatopogldy s to najbardziej fundamentalne i najoglniejsze ogldy rzeczywistoci podzielane przez dany lud w danej kulturze. wiatopogld obejmuje zaoenia o naturze rzeczy o danych rzeczywistoci. Jeli jednak w prosty sposb utosami wiatopogld z ogldem rzeczywistoci danego czowieka, kady z nas bdzie reprezentowa inny pogld na wiat. Nie mona by wwczas wyjania podobiestw przynalenoci kulturowych, jakie wystpuj w grupach skrajnie odmiennych, np. midzy mieszkacami Bliskiego Wschodu i rdzennymi plemionami Ameryki Pnocnej. Po drugie, jeli wiatopogld wizaby si tylko z podstawowymi zaoeniami na temat rzeczywistoci przyjmowanymi przez ludzi, nie udaoby si wyjani, dlaczego chrzecijanie w Afryce, Azji i Ameryce maj tak diametralnie odmienne wiatopogldy pomimo podobiestwa teologii. Dlatego te wypracowano szereg innych koncepcji dla zilustrowania natury wiatopogldu. Badacze mieli jednak kopoty z okreleniem, ktre czynniki naley uwzgldnia przy sporzdzaniu spisu kwestii definiujcych wiatopogld. Problem tkwi w tym, e rni badacze przywizuj wag do rnych spraw, zalenie od celu, jakiemu ma suy ich model.

P. Hiebert, Anthropological Reflections on Missiological Issues, Baker Books, 14, s. 3.



12

Warto te zauway, e rwnie sami naukowcy funkcjonuj w ramach okrelonych wiatopogldw. Ustalajc rang kryteriw istotnych dla zdefiniowania problemu, wykorzystuj wasne dowiadczenia i opieraj si na wasnych przekonaniach. Dlatego te dodatkowym czynnikiem wpywajcym na ksztat modelu bdzie take wiatopogld jego autora. Kto o wyranych przekonaniach marksistowskich zawarby tu terminy takie jak klasa i walka klas. Kto o silnych przekonaniach ewangelicznych uwzgldniaby postrzeganie Boga, grzechu i zbawienia. Tymczasem kwestie te mog nie mie nic wsplnego z faktycznym wiatopogldem, ktry jest przedmiotem analizy. W efekcie mamy do czynienia z wieloma rnymi modelami wiatopogldu. Oto niektre z nich.

Niemiecki model filozoficzny

Jest to model wypracowany pierwotnie przez Immanuela Kanta i naucza si o nim na wielu uniwersytetach. Sownik Websters New World Dictionary (Third College Edition) definiuje wiatopogld jako ogln filozofi opart w ostatecznym rozrachunku na czterech instytucjach (tj. uznanych ideach bd koncepcjach). Przyjmuje si, e te cztery instytucje (polityka, gospodarka, nauka i religia) s elementami wszelkiej racjonalnej, inteligentnej myli. A zatem wiatopogld konkretnego czowieka opiera si w caoci na waciwym mu postrzeganiu tych czterech elementw i na jego osobistym rozumieniu, dlaczego spoeczestwu najlepiej suy takie wanie postrzeganie. Model Kantowski wykorzystuje wiele ksiek i prac naukowych na temat wiatopogldu.

Modele ewangeliczne
W latach siedemdziesitych XX wieku chrzecijascy myliciele zaczli korzysta ze sownictwa i dorobku mylowego zwizanego ze wiatopogldem. W cigu kolejnych dwudziestu lat, gdy chrzecijanie zmagali si z pytaniem o to, co stanowi istot wiatopogldu, zaczy si rodzi nowe idee i pojcia.
13

1. Model Sirea James Sire definiuje wiatopogld jako zbir uznawanych przez nas (wiadomie lub podwiadomie, konsekwentnie lub niekonsekwentnie) zaoe [...] odnonie [do] podstawowej konstrukcji naszego wiata6. Zaoeniem wyjciowym wedug autora jest myl o tym, e co w ogle istnieje. Wszyscy zakadamy, e co istnieje, czsto jednak w tym momencie przestajemy si ju zgadza co do tego, czym to co jest. Niektrzy przyjmuj, e jedyn istniejc substancj podstawow jest materia. Zdaniem innych oprcz materii istnieje jeszcze niemateria (sfera duchowa). Sire proponuje pi pyta jako kryteria analizy czyjego wiatopogldu: Co jest prawdziwe? Kim jest czowiek? Co dzieje si z czowiekiem w chwili mierci? Co jest podstaw moralnoci? Jaki jest sens historii rodzaju ludzkiego? Nastpnie przedstawia on wiat w optyce kilku wiatopogldw, takich jak: chrzecijaski teizm wszechwiat przepeniony potg Boga; deizm wszechwiat jako mechanizm zegara; naturalizm milczenie skoczonej przestrzeni; nihilizm punkt zerowy; egzystencjalizm poza granicami nihilizmu; panteistyczny monizm Wschodu podr na Wschd; Nowa wiadomo (New Age) odrbna rzeczywisto. Sire przyznaje, e te siedem wiatopogldw nie wyczerpuje tematu. Sposb ich przedstawienia jest zasadniczo typow zachodni interpretacj pojcia wiatopogldu. We wprowadzeniu do swojej ksiki stwierdza, e szczegln trudno sprawiao mu ustalenie, co uwzgldni, a co pomin. 2. Model Geislera Norman Geisler i William Watkins definiuj wiatopogld osoby na podstawie jej stosunku do Boga7. Biorc pod uwag tylko ten jeden element, wyodrbniaj na wiecie sze wielkich blokw wiatopogldoJ. Sire, wiaty wok nas: wprowadzenie do podstawowych koncepcji wiatopogldowych, tum. A. Gandecki, Areopag, Katowice 11, s. 1.  N. Geisler, W. Watkins, Perspectives, Understanding and Evaluating Todays Worlds Views, Heres Life Publications, 14.


14

wych: teizm wiat plus nieskoczony Bg; ateizm wiat bez Boga; panteizm wiat, ktry jest Bogiem; panenteizm wiat, ktry jest w Bogu; deizm wiat stworzony przez Boga i pozostawiony sam sobie; wielobstwo (Finite Godism) wiat z wieloma skoczonymi bstwami. 3. Model Olthuisa James Olthuis, profesor w Instytucie Studiw Chrzecijaskich w Toronto, tak oto definiuje wiatopogld: wiatopogld (bd postrzeganie ycia) s to ramy, czyli zestaw podstawowych wierze, poprzez ktre postrzegamy wiat, nasze powoanie i przyszo w nim. I dodaje: Postrzeganie to moe by tak bardzo zinternalizowane, e zasadniczo nie podlega kwestionowaniu; moe w duym stopniu doskonali si poprzez wpywy kulturowo-historyczne; nie musi wyranie rozwin si w systematyczn koncepcj ycia; nie musi zosta teoretycznie pogbione do postaci filozofii; nie musi nawet zosta skodyfikowane w form credo. A jednak stanowi ono kana oddziaywania podstawowych wierze, ktre nadaj yciu kierunek i sens. S to ramy integrujce i interpretacyjne, wedug ktrych ocenia si ad i niead, norma, ktra pozwala porzdkowa rzeczywisto i odnosi si do niej. Jest to zestaw osi, wok ktrych obracaj si na co dzie wszystkie nasze myli i czyny. Cho [wiatopogld] wyznaj poszczeglne jednostki, jego zasig i struktura s wsplnotowe. Poniewa wiatopogld daje ramy odniesienia, poprzez ktre mona nadawa struktur i rzuca wiato na wiat i nasze w nim miejsce, wiatopogld czy swych zwolennikw w jedn spoeczno9. 4. Model Nasha Wedug Ronalda Nasha najwaniejszymi elementami w definiowaniu wiatopogldu s: Bg, ostateczna rzeczywisto, wiedza, etyka, ludzko oraz czynniki dodatkowe, ktrych autor nie precyzuje10.
J. Olthuis, On Worldviews, Christian Scholar Review, 1, Vol. 14, No. 2, s. 13-14. Tame. 10 R. Nash, Worldviews in Conflict. Choosing Christianity in a World of Ideas, Zondervan Publishing House, 12.
 

1

Jak wynika z tych i z innych modeli, brak jest powszechnej zgody co do tego, jakie s podstawowe elementy wiatopogldu. Uwag na to zwraca take dr David Naugle z Uniwersytetu Baptystycznego w Dallas w ksice Worldview: The History of a Concept (2002).

Czy modele proponowane w rodowisku chrzecijan ewangelicznych sprawdzaj si?

Model wiatopogldowy Sirea (bd jego pochodne) wykada si na wielu uczelniach i w seminariach chrzecijaskich Ameryki Pnocnej i Anglii. Rozwamy wic, jak na pi pyta Sirea odpowiedziaby muzumanin. wiatopogld wedug Sirea Co jest prawdziwe? Kim jest czowiek? Co dzieje si z czowiekiem w chwili mierci? Co stanowi fundament moralnoci? Jaki jest sens historii ludzkoci? Odpowied muzumanina Istnieje zarwno duch, jak i materia. Istot stworzon przez Boga. Czeka go sd, a po nim pieko bd nagrody. Objawione poselstwo Boe. S to dzieje poczyna Boga wzgldem ludzi.

Z modelu Sirea wynikaoby, e muzumanie i chrzecijanie maj bardzo podobne wiatopogldy. Jeli jednak zestawimy pogldy bliskowschodniego muzumanina i zachodniego chrzecijanina, otrzymamy nieomal skrajne przeciwiestwa, mimo e obaj zgodz si, i wszechobecny i wszechmogcy Bg stworzy wiat i rodzaj ludzki i objawia si przez prorokw, poczynajc od Adama. Nawet jeli obaj s przekonani, e czowiek bdzie musia stan przed obliczem Boga jako Sdziego i e niewierzcego czeka pieko, to i tak obydwa wiatopogldy przeciwstawiaj si sobie. Pozornie wydaj si bardzo podobne, ale jeli jednak da
1

muzumaninowi i chrzecijaninowi nieco czasu na rozmow, to rzadko choby zaczn rozumie jeden drugiego. Dochodz zatem do wniosku, e modele wiatopogldowe oparte wycznie na kryteriach religijnych (Bg, czowiek, zbawienie) uwzgldniaj elementy istotne dla wiatopogldu chrzecijan ewangelicznych, ktrzy stworzyli dany model, nie za elementy uniwersalne dla kadego mieszkaca Ziemi. Dlatego modele Sirea, Geislera, Olthuisa i Nasha bywaj pomocne dla chrzecijan ewangelicznych w prbach zdefiniowania innych pogldw na tle ich wasnej religii, nie pomog one natomiast muzumaninowi w zrozumieniu jego wierze. Gdy przedstawi muzumanom modele wiatopogldowe opracowane przez chrzecijan ewangelicznych, czsto wydaj si oni zakopotani. Muzumanie nieraz skaryli mi si, e modele te w istocie nie trafiaj w sedno spraw, ktre nas dziel. Nie chc przez to powiedzie, e modele wiatopogldowe Sirea i innych s ze. Uwaam je za poyteczne, poniewa pomagaj chrzecijanom ewangelicznym zrozumie, dlaczego rni si od innych. Lecz aden z tych autorw nie przedstawia modelu, z ktrym mogliby si utosami ludzie na caym wiecie.

wiatopogld biblijny
Zagadnienie wiatopogldu biblijnego stao si popularnym przedmiotem dyskusji w Ameryce Pnocnej. Ukazao si tam wiele ksiek na ten temat. Paul Hiebert, podobnie jak inni misjolodzy, stara si zdefiniowa wiatopogld biblijny i stwierdzi, e wiatopogld biblijny okrela zasadnicz rzeczywisto i histori wszechwiata. Obejmuje on: Boy nadzr nad histori, stworzenie przez Boga doskonaych ludzi oraz ich upadek wskutek grzechu, Boe dzieo zbawienia dokonywane w tych, ktrzy wierz w Chrystusa Boga wrd nas, powrt Chrystusa w celu ustanowienia krlestwa sprawiedliwoci w caym stworzonym wszechwiecie10.

10

P. Hiebert, dz. cyt., s. 11.

1

Problem polega na tym, e na wiecie s miliony chrzecijan ewangelicznych Amerykanw, Azjatw, mieszkacw Bliskiego Wschodu itd. reprezentujcych skrajnie odmienne wiatopogldy pomimo wyznawania takich samych zasad wiary ewangelicznej. W moim przekonaniu Biblia wpyna wprawdzie na wiatopogld kadej z tych osb, nie czyni to jednak automatycznie ich wiatopogldu biblijnym. Dlatego amerykascy kaznodzieje powicaj tyle czasu na badania i dociekania historycznych okolicznoci, w jakich powstawaa Biblia, tak aby Amerykanie mogli j lepiej zrozumie. Z drugiej strony, wielu Arabw uwaa, e ich wiatopogld jest biblijny, poniewa wydaje si on najbliszy wiatopogldowi ukazanemu w Nowym Testamencie. W swoich domach Arabowie faktycznie maj zarezerwowane honorowe miejsce i rozumiej, co mia na myli Jezus, gdy mwi, aby nie zajmowa takiego miejsca, jeli nie zostao si o to poproszonym. Wikszo Amerykanw ma kopoty z utosamianiem si z tego rodzaju fragmentami Pisma, mimo to niektrzy z nich twierdz, e maj wiatopogld biblijny. Podobnie spotka mona te ludzi, wedug ktrych istnieje wiatopogld muzumaski. Jednak po latach posugi wrd muzumanw w wielu rnych rodowiskach musz przyzna, e cho islam wpywa na ludzkie wiatopogldy, to jednak istota wiatopogldu siga znacznie gbiej ni islam czy jakikolwiek inny system religijny. W moim przekonaniu istnieje kilka podstawowych wsplnych pni wiatopogldowych (common-ancestral worldviews) i trzeba mie tego wiadomo. Odnosi si do nich Charles Kraft w ksice Christianity in Culture. Co interesujce, Kraft przyznaje, e nie do koca rozumie owe wsplne pnie wiatopogldowe, ich pocztki i drogi ich rozwoju. wiatopogld danej kultury mia prawdopodobnie pocztek w cigu porozumie midzy czonkami pierwotnej grupy, ktrzy uzgadniali sw percepcj rzeczywistoci oraz to, jak powinni podchodzi do tej rzeczywistoci i reagowa na ni. Podobnie jak wszystkie inne aspekty kultury, rwnie i ten podlega nieustannym zmianom, tak i w tej chwili rni si on w wikszym bd mniejszym stopniu od pierwotnego wiatopogldu oraz od innych istniejcych wiatopogldw, ktre rozwiny si (w pokrewnych kulturach) z owego wsplnego pnia wiatopogldowego11.

11

Ch. Kraft, Christianity..., dz. cyt., s. 3.

1

Jako historyk nie potrafi wskaza adnego momentu w dziejach, w ktrym jaka grupa ludzi zasiada wsplnie, by podj przemylane decyzje co do swojej percepcji rzeczywistoci. Jako chrzecijanin ewangeliczny wierz, e owe wsplne pnie wiatopogldowe, na ktre wskazuje Kraft, mona znale w Ksidze Rodzaju. Niestety, Kraft przechodzi w swojej ksice do zmaga z kwestiami wiatopogldowymi i kulturowymi, nie okreliwszy wpierw jasno, skd wziy si wiatopogldy i jak rozwijay si znane nam dzi ich postacie. Model wsplnego pnia wiatopogldowego zaproponowany w nastpnych rozdziaach stanowi prb podejcia do wiatopogldu z perspektywy biblijnej.

Model Dodda (Dynamics of Intercultural Communication)

Dr Carley H. Dodd, wykadowca komunikacji na Uniwersytecie Chrzecijaskim Abilene, obiera inn drog, ustalajc list kryteriw skadajcych si na wiatopogld (rodkowy okrg w diagramie Barneya). Dr Dodd posuguje si osi biegnc midzy dwiema skrajnociami. Wrd proponowanych przez niego kryteriw s: zasadniczo dobry odwoujcy si do haby zorientowany na zadania zorientowany wiecko odwoujcy si do dziaania bez wizi panujcy nad przyrod linearny duo kontroli zasadniczo zy odwoujcy si do winy zorientowany na ludzi zorientowany duchowo odwoujcy si do bycia silne wizi poddany przyrodzie cykliczny mao kontroli

Schemat Dodda znalaz znacznie szersze grono zwolennikw, zwaszcza w Europie, poniewa jego kryteria mona atwiej zastosowa w skali
1

globalnej. Moim zdaniem jest on znacznie bliszy prawdy o tym, co znajdujemy w kulturach caego wiata. Jednake posugujc si tym modelem, naley zada sobie pytanie: Ktre z tych kryteriw odgrywa wiksz rol w rnych wiatopogldach? Innymi sowy, naley rozway nie tylko punkty na osi poziomej, ale i pionowe uporzdkowanie samych osi. Dostrzeemy wtedy skrajne rnice midzy poszczeglnymi wiatopogldami.

Misjologia
Misjolodzy z krgw ewangelicznych proponuj bardzo zrnicowane podejcie do istoty wiatopogldu. Kraft powiada, e wiatopogld, gboki poziom kultury, jest to ustrukturyzowany kulturowo zestaw zaoe12. Paul Hiebert uwaa, e u podstaw naszego wiatopogldu le nasze wartoci13. Barney twierdzi, e zarwno zachowania, jak i wartoci oraz wierzenia opieraj si na wiatopogldzie. Sire utrzymuje, e wiatopogld bierze pocztek z naszej koncepcji tego, co jest prawdziwe. Geisler sdzi, e wiatopogld opiera si na tym, jak czowiek postrzega Boga. I tak mona by jeszcze dugo wymienia wszyscy mwi o wiatopogldzie, ale kady definiuje go inaczej. To rzuca nam wiato na problemy, jakie napotykali misjolodzy, prbujc definiowa wiatopogld bez uprzedniego zrozumienia, czym s wsplne pnie wiatopogldowe i jak si one ksztatoway. Znamienne, e wspczeni misjolodzy, jak Hiebert, Kraft czy Lingenfelter, na og posuguj si ilustracjami zaczerpnitymi z tych grup, ktrych pogldy religijne skrajnie rni si od przekona ewangelicznych. Wszyscy ci autorzy preferuj takie przykady, poniewa wwczas uwaga czytelnika w naturalny sposb skupia si na radykalnych rnicach. Tymczasem bardziej przydatne byoby czerpanie ilustracji z religii podobnych do chrzecijastwa, a nawet od chrzecijan ewangelicznych zakorzenionych w innych kulturach. Jak si przekonamy, porwnanie takie pomoe nam dostrzec i nazwa faktyczne rnice midzy odmiennymi wiatopogldami.
Ch. Kraft, Culture, Worldview, and Contextualization [w:] Perspectives on the World Christian Movement, ed. by R.D. Winter, William Carey Library Publishers, 1, s. 3. 13 P. Hiebert, Anthropological Reflections on Missiological Issues, Baker Books, s. 13.
12

20

Podsumowanie
Cho w ostatnich latach termin wiatopogld wzbudza szerokie zainteresowanie badaczy, niewielu autorw wydaje si zgadza co do kryteriw, jakich naley uy przy konstruowaniu uniwersalnego modelu wiatopogldowego. Kiedy po raz pierwszy podjem dziaalno misyjn, kilku dowiadczonych misjonarzy uprzedzao mnie, abym nie prbowa docieka meandrw mylenia mieszkacw Bliskiego Wschodu, poniewa nie rozumuj oni logicznie. Wypowiedzi tego rodzaju irytoway mnie i motywoway do poszukiwania sposobw zrozumienia mylenia innych ludzi. Dwadziecia lat pniej, gdy obraz zacz si wreszcie klarowa, postanowiem podzieli si z innymi swoimi ustaleniami. Po raz pierwszy ukazay si one w 2000 roku w pierwszym wydaniu niniejszej ksiki Honor and Shame, Unlocking the Door (Honor i haba. Prba otwarcia drzwi). Obecna edycja zawiera rwnie tamten materia, wzbogacony kolejnymi dowiadczeniami i spostrzeeniami.

Pytania do przemyle i dyskusji

1. 2. Czy analizowae kiedy wiatopogld w odmiennym kontekcie? Czy by to kontekst wiecki, czy religijny? Czy model, ktry studiowae, pomg ci lepiej zrozumie wiat wok ciebie? Czy miae kiedy styczno z innymi wiatopogldami? Z przedstawicielami jakich wiatopogldw si kontaktowae? Czy nadal rozumujesz w kategoriach wiatopogldu, w jakim si wychowywae, czy te sdzisz, e zacze rozumowa i myle zgodnie z innymi wiatopogldami? Pi pyta Sirea (Co jest prawdziwe? Kim jest czowiek? Co dzieje si z czowiekiem po mierci? Co stanowi fundament moralnoci? Jaki jest sens historii ludzkoci?) zyskao popularno w pewnych krgach. W jakim stopniu pomogyby ci one zrozumie wiatopogld ludzi, wrd ktrych penisz posug? Omw kultur, w krgu ktrej pracujesz, posugujc si zestawem osi Dodda.

3.

4.

21