You are on page 1of 18

Projekt USTAWA z dnia .............. 2012 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postpowania karnego Art.

1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z pn. zm.1)) uchyla si art. 205. Art. 2. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z pn. zm.2)) w art. 12 3 otrzymuje brzmienie: 3. Wniosek moe by cofnity w postpowaniu przygotowawczym za zgod prokuratora, a w postpowaniu sdowym za zgod sdu - do rozpoczcia przewodu sdowego na pierwszej rozprawie gwnej. Ponowne zoenie wniosku jest niedopuszczalne.. Art. 3. Ustawa wchodzi w ycie po upywie 14 od dnia ogoszenia.

Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 128, poz. 840, z 1999 r. Nr 64, poz. 729 i Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426, z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479 i Nr 180, poz. 1493, z 2006 r. Nr 190, poz. 1409, Nr 218, poz. 1592 i Nr 226, poz. 1648, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859 i Nr 192, poz. 1378, z 2008 r. Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782, Nr 171, poz. 1056, Nr 173, poz. 1080 i Nr 214, poz. 1344, z 2009 r. Nr 62, poz. 504, Nr 63, poz. 533, Nr 166, poz. 1317, Nr 168, poz. 1323, Nr 190, poz. 1474, Nr 201, poz. 1540 i Nr 206, poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 40, poz. 227 i 229, Nr 98, poz. 625 i 626, Nr 125, poz. 842, Nr 127, poz. 857, Nr 152, poz. 1018 i 1021, Nr 182, poz. 1228, Nr 225, poz. 1474 i Nr 240, poz. 1602 oraz z 2011 r. Nr 17, poz. 78, Nr 24, poz. 130, Nr 39, poz. 202, Nr 48, poz. 245, Nr 72, poz. 381, Nr 94, poz. 549, Nr 117, poz. 678, Nr 133, poz. 767, Nr 160, poz. 964, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 233, poz. 1381 i Nr 240, poz. 1231. 2) Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50, poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 123, poz. 849 i Nr 128, poz. 903, z 2008 r. Nr 27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr 237, poz. 1651, z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323, Nr 178, poz. 1375, Nr 190, poz. 1474 i Nr 206, poz. 1589, z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz. 669, Nr 122, poz. 826, Nr 125, poz. 842, Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i 246, Nr 53, poz. 273, Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 240, poz. 1430 i 1431. 1

1)

Uzasadnienie

Potrzeba i cel wydania ustawy Celem projektu ustawy zmieniajcej przepisy Kodeksu karnego oraz Kodeksu postpowania karnego jest stworzenie efektywnych mechanizmw przeciwdziaania wybranym przestpstwom przeciwko wolnoci seksualnej oraz obyczajnoci, a zarazem zapewnienie osobom pokrzywdzonym w zakresie tego rodzaju przestpczoci skuteczniejszej ni dotychczas ochrony prawnej. Cel ten moe zosta osignity poprzez zmian trybu cigania przestpstw z art. 197, art. 199 1, a take art. 198 KK- jeeli okrelony w tym przepisie stan ofiary nie jest wynikiem trwaych zaburze psychicznych. Mowa o wprowadzeniu cigania z urzdu wskazanych typw przestpstw. Obecnie- zgodnie z art. 205 KK- s one bowiem cigane na wniosek pokrzywdzonego. Potrzeba dokonania przedstawionych zmian wynika z faktu, i funkcjonujce rozwizania prawne nie uwzgldniaj zachodzcych na przestrzeni ostatnich kilkudziesiciu lat przemian w zakresie obyczajowoci seksualnej i moralnoci spoeczestwa, a zarazem take w zakresie metodyki i kultury prowadzenia procesu karnego w sprawach o tego typu przestpstwa. To za sprawia, i poziom ochrony prawnej udzielanej obecnie pokrzywdzonemu takim przestpstwem jest niezadowalajcy, w szczeglnoci gdy wemie si pod uwag- z jednej strony- zarwno zaistniae ju, jak i moliwe w praktyce przypadki faktyczne, z drugiej za obce rozwizania normatywne.

Charakterystyka projektu ustawy - rzeczywisty stan oraz wskazanie rnic pomidzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym Projekt zawiera propozycje zmian normatywnych w zakresie przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci. Ich istot jest modyfikacja trybu cigania tych przestpstw okrelonych w rozdziale XXV KK (Przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci), ktre w obecnym stanie prawnym cigane s na wniosek pokrzywdzonego. Mowa o przestpstwach zgwacenia (art. 197 1-4 KK), wykorzystania bezradnoci (art. 199 1 KK), a take naduycia zalenoci lub krytycznego pooenia (art. 198 KK- jeeli okrelony w tym przepisie stan ofiary nie jest wynikiem trwaych zaburze psychicznych). Tryb cigania na wniosek w przypadku tego typu czynw przewiduje art. 205 KK. Podstawowym zaoeniem proponowanej ustawy jest uchylenie tego przepisu z porzdku
2

prawnego. Skutkiem takiej derogacji bdzie ujednolicenie trybu cigania przestpstw okrelonych w rozdziale XXV KK, czyli wprowadzenie powszechnie w tym zakresie trybu cigania z urzdu. Regulacj art. 205 KK uzupenia w paszczynie procesowej art. 12 3 KPK. Okrela on wprawdzie moliwo cofnicia wniosku o ciganie za zgod sdu lub prokuratora- do rozpoczcia przewodu sdowego na pierwszej rozprawie gwnej. Niemniej regua ta doznaje wyjtku gdy chodzi o przestpstwo zgwacenia okrelone w art. 197 Kodeksu karnego, co oznacza, i w sprawach tego typu cofnicie wniosku o ciganie nie jest dopuszczalne. Konsekwencj uchylenia art. 205 KK jest w tym zakresie konieczna zmiana treci art. 12 3 KPK, poprzez usunicie wskazanego w tym przepisie odwoania do art. 197 KK. Art. 1 projektu ustawy Funkcjonujce rozwizania okrelajce tryb cigania na wniosek pokrzywdzonego wskazanych w art. 205 KK typw przestpstw maj swoje korzenie w Kodeksie karnym z 1932 r. (art. 204 2 i art. 205 2). Konsekwentnie przewidywa je rwnie Kodeks karny z 1969 r. (art. 168 3 i art. 170 2). Przyczyny takie stanu normatywnego tkwi po pierwsze w przekonaniu, i swoboda dyspozycji w zakresie wolnoci pciowej pozostaje w gestii indywidualnej czowieka, co uzasadnia potrzeb respektowania jego woli jako pokrzywdzonego gdy chodzi o ciganie wskazanych typw przestpstw. Po drugie za wynikaj z postrzegania udziau pokrzywdzonego w postpowaniu karnym przez pryzmat traumatyzujcych przey psychicznych oraz groby tzw. wtrnej wiktymizacji, ktre mog wiza si z tym udziaem w razie cigania z urzdu. Zasadniczy konflikt dostrzegalny na tym tle sprowadzi mona zatem do kolizji interesw- interesu ogu spoeczestwa oraz interesu pokrzywdzonego, ktry moe zosta naruszony w zwizku z postpowaniem karnym oraz upublicznieniem sprawy. Liczba przestpstw objtych trybem cigania na wniosek pokrzywdzonego, na ktre wskazuje ustawodawca w art. 205 KK, utrzymuje si w ostatnich 1atach na do zblionym poziomie. Nie przejawia ona tendencji spadkowej. I tak liczby stwierdzonych przestpstw z art. 197 1-4 KK wynosiy: w 2011 r. 1784, 2010- 1759, 2009 1816, 2008 2041, 2007 2027, 2006 2212, 2005 2137, 2004 2126, 2003 2084, 2002 1972, 2001 1947, 2000 1999, 1999 1803; z art. 198 KK: w 2011 r. 166, 2010 165, 2009 161, 2008 153, 2007 159, 2006 168, 2005 150, 2004 143, 2003 135, 2002 119, 2001 116, 2000 112, 1999 96; natomiast z art. 199 1- 3 KK: 2011 56, 2010 84, 2009 71, 2008
3

69, 2007 78, 2006 69, 2005 64, 2004 46, 2003 64, 2002 62, 2001 52, 2000 56, 1999 42 (dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwoci: http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/). Uzasadniajc zaprezentowane zmiany normatywne, a zarazem odnoszc si- jeszcze w paszczynie oglnej- do argumentacji eksponujcej konieczno zachowania status quo gdy chodzi o tryb cigania przestpstw wyliczonych w art. 205 KK, naley podnie, i nie mona obecnie zgodzi si z tak ocen przebiegu postpowania karnego, wedle ktrej dostarcza ono pokrzywdzonemu tylu dolegliwoci natury psychologicznej, e decyzja o ciganiu sprawcy winna lee w jego gestii indywidualnej. Mowa zarwno o ewentualnej stygmatyzacji ze strony spoeczestwa, jak i przypadkach gwnie negatywnych- z punktu widzenia sfery psychicznej pokrzywdzonego- skutkw jego uczestnictwa w procesie. Oczywicie nie sposb jednoznacznie wyklucza tego typu sytuacji praktycznych. Niemniej aktualnie- szczeglnie w przeciwiestwie do okresu funkcjonowania regulacji karnych przewidujcych ciganie omawianych przestpstw na wniosek pokrzywdzonego na gruncie Kodeksu Karnego z 1932 r. oraz Kodeksu karnego z 1969 r.- istotnym przeobraeniom ulegy zarwno elementy obyczajowoci seksualnej spoeczestwa, jak i kultura oraz technika prowadzenia postpowa karnych w tych kategoriach spraw. Po pierwsze wszak nie budz wtpliwoci zmiany spoeczne w paszczynie moralnoci, co tym samym pozwala przyj, i zdecydowanie rzadziej dochodzi do potpienia czy dyskryminacji ofiary przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci ciganego na jej wniosek. Po drugie, gdy idzie o negatywne koszty uczestnictwa pokrzywdzonego w procesie karnym, take nie trzeba przekonywa, e w tym czasie zdecydowanie zmieniy si realia procesowe- gwnie za dziaalno organw cigania. Mowa o sposobie prowadzenia postpowania, co zwraca uwag w szczeglnoci w kontekcie wskazanych poniej wytycznych wymiaru sprawiedliwoci, programw i szkole dla pracownikw tych organw. Nie ulega te wtpliwoci, i obecnie rwnie lepsze merytoryczne kwalifikacje pracownikw wymiaru sprawiedliwoci, w tym take w zakresie kultury i metodyki prowadzenia czynnoci procesowych oraz kontaktw z uczestnikami postpowania- take ze szczeglnym uwzgldnieniem spraw o czyny z art. 197 KK, mog niweczy wielokrotnie zasadno twierdzenia o tzw. wtrnej wiktymizacji w zwizku z udziaem pokrzywdzonego w okrelonych czynnociach procesu karnego. W tej mierze odnotowa trzeba starania, aby proces karny w sprawach o wybrane przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej realizowany by w sposb uwzgldniajcy interesy osoby pokrzywdzonej takim czynem. Aktualno w tej mierze zachowuj wci jeszcze uchwalone przez Sd Najwyszy wytyczne wymiaru sprawiedliwoci i praktyki sdowej w sprawach o
4

przestpstwo zgwacenia z dnia 21 grudnia 1972 r. (VI KZP 64/72, OSNKW 1973, Nr 2-3, poz. 18), z ktrych wynika midzy innymi dyrektywa co do takiego prowadzenia procesu, aby nie naraa pokrzywdzonego na zbdne przykroci, w tym unika jego wielokrotnego przesuchiwania. Szczeglnego znaczenia nabiera bez wtpienia w tym zakresie zasada sformuowana w art. 2 1 pkt 3 KPK, ktra wrd celw postpowania karnego statuuje potrzeb takiego jego prowadzenia, aby uwzgldnione zostay prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. W pespektywie przyjcia proponowanych rozwiza prawnych, w tym co do uchylenia art. 205 KK, nie mona zarazem traci z pola widzenia argumentacji zasadzajcej si na ocenie tych instytucji normatywnych, ktrych stosowanie moe niewtpliwie odsun bd istotnie zniwelowa ewentualne dolegliwoci po stronie pokrzywdzonego, o ktrych wyej bya mowa. Zauway zreszt trzeba, i w istocie stanowisko negujce moliwo cigania z urzdu wskazanych w art. 205 KK przestpstw sprowadza si do krytycznej oceny nie tyle samego modelu cigania co sposobu prowadzenia postpowania karnego i zwizanych z tym negatywnych konsekwencji dla osoby pokrzywdzonej. Nie sposb jednake w tym aspekcie stwierdzi, i proces karny- w warstwie normatywnej- nie dysponuje takim instrumentarium, ktre byoby w stanie- z punktu widzenia interesw pokrzywdzonego- skutecznie zapobiega niepodanym zjawiskom. Wystarczy tylko wskaza na przepisy okrelajce moliwo wyczenia jawnoci rozprawy lub posiedzenia w omawianych kategoriach spraw (art. 360 1-3 KPK). Za podobnie przydatne uzna trzeba regulacje KPK odnoszce si do trybu przesuchania wiadka. Stosunek czcy sprawc i pokrzywdzonego przemawia moe czasami za potrzeb rozwaenia art. 182 i 185 KPK. Z punktu widzenia spraw, w ktrych pokrzywdzonym jest maoletni, niewtpliwie zastosowanie natomiast znale rwnie moe art. 185a i art. 185b KPK. Dostrzeenie zasygnalizowanych kwestii nakazuje wrcz odnie si do kazuistyki w tym wzgldzie. Szczeglnie aktualnym w wietle negatywnej oceny modelu cigania na wniosek pokrzywdzonego przestpstw z art. 197 1-4 KK, art. 198 KK oraz art. 199 1 KK, jest problem realizacji tego typu uprawnienia wwczas, gdy pokrzywdzonym jest maoletni. Wprowadzenie typu kwalifikowanego zgwacenia maoletniego poniej 15 lat w zakresie regulacji art. 197 3 pkt 2 KK doprowadzio w istocie do zmniejszenia poziomu ochrony prawno-karnej maoletniego. Dotychczas bowiem tego typu czyny cigane byy z urzdu na podstawie art. 200 1 KK. Dokonana zmiana normatywna, prowadzca do wyczenia z kwalifikacji prawnej czynu (opartej na art. 197 3 pkt 2 KK) przepisu art. 200 1 KK w razie zgwacenia maoletniego, skutkuje koniecznoci zoenia wniosku o ciganie przez
5

przedstawiciela ustawowego lub osob, pod ktrej piecz maoletni pozostaje (art. 51 2 KPK). To za sprawia, i wielokrotnie- choby z uwagi na obaw przed upublicznieniem sprawy i negatywnym odbiorem spoecznym- do cigania nie dochodzi. Krytyczna ocena dotyczy rwnie tego, e o ile wskazany typ przestpstwa zgwacenia z art. 197 3 pkt 2 KK jest cigany na wniosek pokrzywdzonego (jego przedstawiciela ustawowego), o tyle- co trudno zrozumie- ciganiu z urzdu podlegaj czyny o mniejszej spoecznej szkodliwoci stypizowane w art. 199 2 i 3 KK. Niespjno aksjologiczn istniejcego rozwizania wiza naley zarazem z tym, i prawo do samostanowienia w zakresie wolnoci seksualnej przyznaje ustawodawca maoletnim, ktrzy ukoczyli 15 rok ycia - argumentum ex art. 200 1-2 KK, nie pozostawiajc zarazem- z drugiej strony- w sferze jego autonomii woli decyzji co do inicjowania postpowania karnego. Ten zreszt problem, ktrego istot jest czasami niemono faktycznej realizacji decyzji woli przez pokrzywdzonego, uwidacznia szereg innych zarzutw w stosunku do wnioskowego trybu cigania, rodzcych si w oparciu o obserwacj sfery praktycznej w tym zakresie. Odnosi si one mog do wnioskw o ciganie ze strony osb nieporadnych yciowo (np. z racji wieku czy choroby), ktrych uprawnienia nie bd in concreto realizowane w trybie art. 51 3 KPK. To samo dotyczy moe osb z okrelonymi schorzeniami psychicznymi (innymi ni okrelone w art. 205 KK), ktre nie wystpi z daniem cigania. Krytycznie mona rwnie oceni sytuacj, w ktrej nie doszo do cigania sprawcy zgwacenia skutkujcego mierci pokrzywdzonego. Mowa dla przykadu o dokonaniu przestpstwa z art. 148 2 pkt 2 KK. Bdzie mie ona miejsce wwczas, gdy uprawnione do zoenia wniosku o ciganie osoby najblisze dla pokrzywdzonego z daniem takim nie wystpiy (art. 52 1 KPK). Poza tym, brak wniosku o ciganie moe wynika ze wiadomej, cho niedobrowolnej, rezygnacji z podjcia tego typu inicjatywy przez pokrzywdzonego. Przyczyn takiego stanu rzeczy moe by w istocie wiele i wydaje si, e sporo z nich de facto w znacznej mierze ksztatowa moe wysok liczb nieujawnionych zgwace. Mowa, midzy innymi, o przypadkach omawianych przestpstw seksualnych pojawiajcych si w ramach relacji rodzinnych czy osobistych. Wwczas brak wniosku o ciganie moe by warunkowany zarwno grobami, szantaem czy przemoc fizyczn, jak rwnie (nawet przy ich braku) obawami po stronie rodziny przed odrzuceniem czy kompromitacj spoeczn. Medialnych przykadw licznych zgwace crki przez ojca z ostatnich lat nie trzeba w tym zakresie

przytacza jako przykadw. Nie budzi take wtpliwoci znaczna liczba nieujawnionych zgwace w ramach zwizkw maeskich lub partnerskich. W tym miejscu zaznaczy ponownie naley cigo regulacji powiconych zgwaceniu, midzy innymi wnioskowego trybu cigania, od czasu polskiego Kodeksu karnego z 1932 r. Jak wynika z analizy dokonanej przez M. Patek (Kryminologiczno epistemologiczne i genderowe aspekty przestpstwa zgwacenia, Archiwum Kryminologii 2010, Tom XXXII, s. 356 370), przesanki lece u podstaw regulacji przyjtych w tym pierwszym polskim Kodeksie karnym i kontynuowanych w nastpnych ustawach karnych tego typu, bardzo silnie zwizane byy z panujc wwczas kultur i warunkami ycia. Od tego czasu zaszy przemiany kulturowe wykraczajce daleko poza te, ktre uwzgldni ustawodawca. W kontekcie przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej istotne znaczenie ma przede wszystkim nowy wymiar wolnoci jako dobra chronionego prawem karnym. Analizie w tym wzgldzie podda zwaszcza trzeba art. 189a KK oraz art. 115 22 KK, zawierajcy definicj handlu ludmi. Ot zgoda ofiary nie wycza w tym przypadku bezprawnoci czynu. Podobnie zreszt rzecz wygldaa take w przypadku art. IX 1 i 2 PWKK z 1969 r., jednake istotne jest przeniesienie tego sformuowania do samej treci Kodeksu karnego. Biorc pod uwag kryteria sankcji karnej oraz zakresu penalizacji mona by zada pytanie, dlaczego wanie wolno seksualna jest najsabiej chronionym obszarem wolnoci. Skoro zbrodnia handlu ludmi (art. 189a 1 KK) jest cigana nawet w przypadku zgody pokrzywdzonego (oczywicie z urzdu), podobnie jak zbrodnia pozbawienia wolnoci poczonego ze szczeglnym udrczeniem (art. 189 3 KK), to pozostawienie wnioskowego trybu cigania zbrodni zgwacenia pozostaje pewnym anachronizmem, nie odzwierciedlajcym spoecznej szkodliwoci tego rodzaju czynw i mogcym skutkowa jawn bezkarnoci ich sprawcw. Susznie bowiem zauwaa si, e w przypadku przestpstw godzcych w takie dobra, jak godno ludzka i wolno seksualna, a niewtpliwie takimi przestpstwami s te okrelone w art. 197- 199 KK, chodzi o to, aby zindywidualizowanemu dobru prawnemu w postaci godnoci ludzkiej da moliwie pen gwarancj realizacji (B. Boska, Zagadnienie przedmiotu ochrony prawno-karnej w przypadku przestpstw eksploatacji prostytucji, Studia Iuridica 2006, nr 46, s. 38 60). Niezbdna jest przy tym zarazem wiadomo zmian zachodzcych w Polsce i wiecie oraz wicych si z tym konsekwencji w obszarze prawa karnego. Konflikty kulturowe i wynikajce z tego kolizje norm zachowania uznawanych w danym spoeczestwie i norm prawa karnego staj si coraz czstsze (B. Wojciechowski, Interkulturowe prawo karne, Toru 2009). W naszym kraju problem nie jest jeszcze na tyle wyrany jak choby w
7

pastwach zachodnioeuropejskich. Zgodnie bowiem z szacunkowymi obliczeniami, mieszka w nim ok. 300 tysicy imigrantw pochodzcych z obcego krgu kulturowego. Niemniej z oczywistych wzgldw- takich jak atwo przemieszczania si, zwikszajca si atrakcyjno Polski jako miejsca do osiedlania si, warunkowana wzrostem jej zamonoci, czy wreszcie stan demograficzny wymagajcy uzupenienia rynku pracy- sytuacja ta ulegnie zmianie. Majc to na wzgldzie, niewtpliwie konieczn okae si zatem potrzeba dostosowania stanu normatywnego do tego typu okolicznoci. Oczywisty do tej pory obraz osoby pokrzywdzonej zgwaceniem, jako kogo, kto zna jzyk polski, potrafi czyta i pisa, wiadomy jest faktu pokrzywdzenia oraz zna swoje prawa, moe by wszak nie w peni adekwatny do rzeczywistoci. Przykadw spraw o wyranym podou kulturowym mona wskaza wiele. Mowa choby o znanym przypadku Afganki, ktra po zgwaceniu przez krewnego trafia za ten czyn do wizienia, bo zgodnie z tamtejszym porzdkiem prawnym dopucia si cudzostwa. W wyniku naciskw midzynarodowych wysza na wolno, ale pod warunkiem, e zostanie drug on swego oprawcy (The Guardian z dnia 1 grudnia 2011 r.; M. Murray, Marriage as a punishment, Columbia Law Review 2012, Vol. 112). O tym, e przewidywania co do spraw o podobnym charakterze na gruncie krajowym nie s cakowicie abstrakcyjne, wiadczy natomiast moe przypadek Pakistaczyka skazanego w Polsce za tzw. zabjstwo honorowe za nieposuszestwo ony- Polki (Rzeczpospolita z dnia 29 lutego 2002 r.). W przypadku szerokiej obecnie imigracji do Polski obywateli krajw azjatyckich do czsto doj moe rwnie do sytuacji, w ktrej zgwacona zostanie kobieta nieznajca jzyka ani tutejszych realiw, spoecznych czy take procesowych, ktra moe obawia si kontaktw z organami cigania ze wzgldu na spodziewane dalsze negatywne konsekwencje, ktre w takim przypadku mogyby j spotka w kraju pochodzenia. Zachowanie wnioskowego trybu cigania pozbawioby ochrony prawnej takie kobiety, co oczywicie byoby niedopuszczalne. Poniewa przypadki pokrzywdzenia bd miay miejsce najczciej w rodowisku rodzinnym (sprawc w wikszoci takich wypadkw najczciej jest m), osoby pokrzywdzone nie bd korzystay z instytucji przewidzianych dla ofiar handlu ludmi, a bd spotykay si ze wszystkim problemami, jakie maj ofiary takiego handlu znajdujce si na terenie pastwa obcego (Raport z realizacji projektu: Zapobieganie Handlowi Kobietami z Europy rodkowej i Wschodniej. Informacja Prewencja Identyfikacja Interwencja, Warszawa 2010). W efekcie, ich sytuacja w praktyce bdzie istotnie gorsza, gdy wobec braku wniosku osoby pokrzywdzonej niemoliwym bdzie wszczcie postpowania karnego.

Uoglniajc zatem nieco, w wietle powyszej argumentacji trzeba uzna, e tryb cigania na wniosek stwarza niewtpliwie podoe do naciskw na osob pokrzywdzon celem rezygnacji z dania cigania. Naciski te mog zreszt by wywierane rwnie dobrze na jej rodowisko rodzinne. Mog one przybra posta przemocy fizycznej lub psychicznej, szantau lub te przekupstwa, czy te np.- w ramach relacji zawodowych- groby utraty pracy, obnienia wynagrodzenia itd. W tym miejscu trzeba dostrzec szczeglne sytuacje, w ktrych przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej ma zwizek z miejscem pracy. Zwraca w tym aspekcie uwag element motywacji kobiet, ktre skrywaj fakt stosowania wobec nich przemocy, take seksualnej, w relacjach subowych czy zawodowych, gdy obnayoby to ich prywatno, a nawet mogoby wywoa niekorzystne konsekwencje, np. zwolnienie z pracy. Ponadto mobbing wywouje zazwyczaj silne stany lkowe u swych ofiar, zwizane z utrat poczucia bezpieczestwa zatrudnienia, i rzutuje na radykalne obnienie wydolnoci i produktywnoci czowieka. W zwizku z tym oczywistym jest, e osoba, przeciwko ktrej skierowane s tego rodzaju zachowania, ma w praktyce zmniejszone psychologiczne moliwoci obrony i czsto nie przejawia inicjatywy cigania w tym wzgldzie (B. Gruszczyska, Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawno-kryminologiczne, Warszawa 2007). Ponadto, w przypadku molestowania seksualnego w miejscu pracy, ktre uznawane jest za jeden z rodzajw mobbingu, moe wystpowa przymus, w ktrym przyzwolenie na zachowania o charakterze seksualnym jest elementem transakcji co za co, czyli praca za seks. Inicjowanie dziaa prawnych (zoenie wniosku o ciganie) jest czsto w takich przypadkach rwnoznaczne z utrat rda zarobkowania. Wskazuje si te, e czsto predestynowane do bycia ofiar mobbingu (co w przypadkach, w ktrych mobbing przybierze charakter niechcianych kontaktw seksualnych, moe wypenia znamiona przestpstw z art. 197 lub 199 KK) s osoby mode (2040 lat), najczciej kobiety, yjce samotnie lub rozwiedzione, niewyksztacone, wyrniajce si swoim zachowaniem, stylem bycia, posiadajce odmienne od otoczenia pogldy i zwyczaje, pracownicy o niskiej samoocenie, zalknieni, introwertyczni, sumienni i ulegli (A. Grzdkowski, Mobbing a zncanie si, Prokuratura i Prawo 2011, Nr 12, s. 74). Biorc pod uwag ten opis mona uzna za regu, e w przypadku popeniania przestpstw, ktrych ciganie uzalenione jest z jednej strony od inicjatywy pokrzywdzonego (zawiadomienie o popenionym przestpstwie i zoenie wniosku o ciganie), z drugiej za w przypadku niezalenego ujawnienia przestpstwa rwnie wymaga aktywnoci pokrzywdzonego (take zoenie wniosku o ciganie), prowadzenie postpowania karnego i ochrona omawianych dbr prawnych bd szczeglnie utrudnione. Podkreli naley, i czynnoci majce charakter mobbingu mog
9

wypeni zarazem znamiona przestpstwa zncania si. Niewtpliwie bdzie ono cigane z urzdu, mimo e rwnie w tym przypadku postpowanie karne moe wiza si z przykrymi przeyciami dla pokrzywdzonego, np. konieczno skadania zezna w charakterze wiadka i opisywania poniajcych go zachowa sprawcy. Wyniki bada nad mobbingiem prowadzone w Polsce wskazuj, e zjawisko to dotyka w znaczcym stopniu zatrudnionych oraz niesie za sob ryzyko wystpowania nie tylko szeregu negatywnych skutkw dla ich funkcjonowania osobistego, ale powiksza te koszty spoeczne i ekonomiczne ponoszone przez placwki zatrudniajce, a zatem w dalszej kolejnoci rwnie przez cae pastwo (D. Merecz, A. Mocicka, M. Drabek, Mobbing w rodowisku pracy. Charakterystyka zjawiska, jego konsekwencje, aspekty prawne i sposoby przeciwdziaania, d 2005, s. 21). Przyczyny odstpienia od dania cigania tkwi zreszt rwnie mog w decyzji samej osoby pokrzywdzonej przy braku jakichkolwiek naciskw z zewntrz i wiza si przykadowo z obaw przed zemst ze strony sprawcy czy sprawcw przestpstwa, chci uniknicia konfrontacji w procesie z takimi osobami lub te stygmatyzacj ze strony okrelonych rodowisk. Co do ostatniego z argumentw, wskaza zreszt mona na te czyny, ktre uwaa mona za szczeglnie wstydliwe dla pokrzywdzonych. Dla przykadu, mowa o licznych przypadkach zgwace, gdzie pokrzywdzonym jest mczyzna. Wydaje si, e lk przed odrzuceniem i kompromitacj w takich wypadkach moe by jeszcze silniejszy i tym samym wrcz skuteczniej ni w przypadku kobiet powstrzymywa przed daniem cigania. Potwierdzeniem tej tezy mog by wyniki bada amerykaskich, ktre dostarczaj informacji o wysokiej liczbie nieujawnionych zgwace w zakadach karnych, subach mundurowych, w szczeglnoci w armii. Oceniajc krytycznie argumenty zwolennikw wnioskowego trybu cigania nie sposb te przyzna racj tym, ktrzy uzasadniaj go wskazujc na intymny charakter przestpstwa zgwacenia i innych czynw ujtych w art. 205 KK. Stwierdzenie to stanowi ma punkt wyjcia dla koniecznoci pozostawienia w sferze decyzji woli pokrzywdzonego cigania sprawcy przestpstwa. Nie ulega bowiem wtpliwoci, i skoro wanie dysponentami informacji o dokonanym tego typu przestpstwie s zazwyczaj pierwotnie sprawca i pokrzywdzony (ewentualnie dalsze osoby, np. najblisza rodzina osoby pokrzywdzonej), to wydaje si, e nie bdzie ostatecznie wikszej rnicy pomidzy przypadkiem, w ktrym pokrzywdzony nie bdzie przejawia woli cigania sprawcy poprzez niezoenie wniosku o ciganie, a tym, w ktrym po prostu nie zoy zawiadomienia o popenionym przestpstwie (przy zaoeniu trybu cigania z urzdu). Jeliby natomiast nawet uzna- przy trybie cigania z urzdu, e postpowanie wszczto wskutek doniesienia ze strony osoby trzeciej lub
10

wykorzystania informacji z innego rda dowodowego, to brak woli cigania czy po prostu uczestnictwa w procesie karnym moe by wyraony poprzez owiadczenie osoby pokrzywdzonej, i nie staa si ofiar okrelonego przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej. Owiadczenie takie niejednokrotnie skutkowa bdzie umorzeniem postpowania przygotowawczego. Z podobnego rodzaju rezerw trzeba odnie si do twierdzenia, e obowizujcy tryb cigania uzasadnia fakt, i tylko pokrzywdzony wie, czy uczestniczy w stosunku seksualnym dobrowolnie. Mona wszak dowie, i wiele da cigania wyraonych jest z chci zemsty, dokuczenia, szantaowania sprawcy czy te zapewnienia sobie moralnego alibi dla odbytego stosunku seksualnego, podczas gdy do realizacji wspomnianych czynw zabronionych faktycznie nie doszo. Na powysze problemy wnioskowego trybu cigania spojrze zreszt mona rwnie niejako z drugiej strony podkrelajc, i w istocie wniosek o ciganie w rkach pokrzywdzonego sta si moe narzdziem szantau samego sprawcy lub wrcz osoby, ktra nie popenia adnego przestpstwa. Trafno tego spostrzeenia potwierdzaj badania amerykaskie (E. Greer, The Truth behind Legal Dominance Feminism's: Two Percent False Rape Claim Figure, Loyola of Los Angeles Law Review 2000, Vol. 33, s. 947 972). Istotnie adekwatne w zakresie oceny sfery praktycznej s rwnie te przypadki faktyczne, w ktrych dochodzi do zbiegu przepisw lub zbiegu przestpstw. Analiza przykadowych sytuacji tego typu pozwala uzmysowi tylko pozorny charakter ochrony, ktra udzielana jest pokrzywdzonemu w sprawach o przestpstwa wyliczone w art. 205 KK. Mowa o sytuacjach, w ktrych zbieg tego typu dotyczy bdzie wypadkw, w ktrych czyn sprawcy wyczerpuje znamiona zarwno przepisu typizujcego przestpstwo cigane na wniosek pokrzywdzonego (np. art. 197 1 KK), jak i przepisu, ktry statuuje ciganie z urzdu okrelonego w nim przestpstwa. Za przykad posuy moe przypadek, w ktrym sprawca wskutek zgwacenia powoduje zarazem u osoby pokrzywdzonej np. ciki uszczerbek na zdrowiu (art. 197 1 KK i art. 156 1 KK w zw. z art. 11 2 KK). Przyj wwczas naley, i brak wniosku o ciganie w zakresie czynu z art. 197 1 KK nie wycza postpowania karnego w oparciu o zarzut z art. 156 1 KK. Obowizku takiego- w wietle art. 10 1 KPK- nie sposb nie dostrzec. Z drugiej za strony, podjcie postpowania karnego pozwala w istocie podway sens cigania na wniosek, albowiem- postrzegajc problem w paszczynie praktycznej- wyjanienie wielu okolicznoci sprawy bdzie w takim przypadku wrcz niemoliwe bez rozstrzygnicia zarazem kwestii faktycznych odnoszcych si ju bezporednio do zgwacenia, w tym w toku przesuchania pokrzywdzonego. Wnioski
11

powysze oczywicie dotyczy rwnie mog innych podobnych sytuacji, np. wwczas, gdy w kwalifikacji prawnej czynu znale si powinien zarzut z art. 191 1 KK. Do krytycznej refleksji zmusza rwnie ocena sytuacji, w ktrej doszo do usiowania popenienia jednego z przestpstw wskazanych w art. 205 KK. Take dla takich przypadkw zastrzeony jest ustawowo wnioskowy tryb cigania. Wydaje si natomiast, e w wielu tego rodzaju sytuacjach do dania cigania nie dochodzi z uwagi na brak poczucia bezporedniego pokrzywdzenia u ofiary. Z drugiej zreszt strony, jeli by nawet do cigania doszo, to traci z pewnoci wwczas istotnie na znaczeniu element obawy przed tzw. wtrn wiktymizacj pokrzywdzonego w zwizku z procesem karnym, skoro do dokonania np. zgwacenia nie doszo. Trzeba te zauway, e ustawodawca zakada, e czynnoci przygotowawcze w zakresie przestpstwa zgwacenia z art. 197 3 pkt 2 KK objte s ciganiem z urzdu na podstawie art. 200a 1 KK. Jeliby przy tym natomiast zgodzi si, e w razie zastosowania przez sprawc podstpu w sposb, o ktrym mowa w art. 200a 1 KK, zrealizowa on zarazem elementy usiowania przestpstwa zgwacenia z art. 197 3 pkt 2 KK, to- pomijajc stanowicy w tym przypadku wskazwk co do podstawy prawnej skazania element zagroenia karnego- zastanawia przede wszystkim moe niekonsekwencja, dlaczego na gruncie regulacji art. 200a 1 KK czyn taki cigany jest z urzdu, za na wniosek gdy chodzi o czyn z art. 197 3 pkt 2 KK (M. Bielski, Rzecz o granicach usiowania przestpstw formalnych i materialnych - na przykadzie art. 200 1 k.k. i art. 200a k.k., Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2010, Nr 3, s. 101 i n.). Prcz problemu przedmiotowej podzielnoci wniosku o ciganie koniecznym jest rwnie odniesienie si do tej kwestii w paszczynie podmiotowej. Po pierwsze zauway trzeba, i moliwa niejednokrotnie jest wielo pokrzywdzonych czynem z art. 197 1-4 KK, art. 198 KK lub art. 199 1 KK, a tym samym wielo uprawnionych do zoenia wniosku o ciganie. Jeliby wic podzieli zdecydowanie dominujce w literaturze i orzecznictwie (T. Grzegorczyk, Kodeks postpowania karnego oraz ustawa o wiadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2008, s. 89-90; wyrok Sdu Najwyszego z dnia 24 kwietnia 1990 r., WR 116/90, OSNKW 1990, Nr 1-3, poz. 6) przekonanie co do tego, e podstaw do cigania sprawcy takich czynw stanowi bdzie wniosek zoony ju przez jednego z pokrzywdzonych, to w takiej sytuacji o uwzgldnieniu woli pozostaych nie moe by przecie mowy. Konsekwentnie zreszt odnosi si nadto doktryna i judykatura do sytuacji, w ktrej, przy wieloci pokrzywdzonych, czyn cigany jest z urzdu co do niektrych, podczas gdy co do pozostaych przewidziany jest tryb cigania na wniosek. Podnosi si wszak w tym wypadku,
12

i przestpstwo cigane jest z urzdu bez koniecznoci skadania wniosku o ciganie. Nie sposb zreszt- z drugiej strony- wykluczy rwnie sytuacji, w ktrych osoba pokrzywdzona da wprawdzie cigania sprawcy gwnego przestpstwa zgwacenia, lecz z obawy przed osobami wspdziaajcymi z nim w przestpstwie czy te w zwizku z traumatycznymi przeyciami zwizanymi z ich zachowaniem nie chce zarazem ich cigania. Stosownie jednak do treci art. 12 2 KPK, zoenie wniosku o ciganie niektrych tylko sprawcw aktualizuje obowizek cigania take tych osb, ktrych czyny pozostaj w cisym zwizku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Skoro zatem aksjologicznym punktem wyjcia dla cigania na wniosek jest przyjcie koniecznoci uwzgldnienia woli pokrzywdzonego w tym zakresie, to we wskazanym wypadku bez wtpienia przyjte rozwizanie mona uzna za niekonsekwentne. Koniecznym jest rwnie oglne, cho praktycznie istotne, spostrzeenie, i de facto obecny tryb cigania, o ktrym mowa w art. 205 KK, wielokrotnie niweczy moliwo dokonywania przez organy procesowe koniecznych ustale faktycznych na pocztkowym etapie postpowania. Chodzi wszak o stworzenie oglnego obrazu czynu, o ktrym wiedz organy cigania, by mc nastpnie stwierdzi, czy wyczerpujc znamiona np. przestpstwa zgwacenia z art. 197 1 KK nie moe on by cigany bez koniecznej inicjatywy pokrzywdzonego, czy te jest to czyn cigany jednak z urzdu bd te w ogle nie realizujcy znamion czynu zabronionego. Merytoryczne wsparcie w pozytywnej ocenie proponowanych rozwiza normatywnych mona rwnie znale w pogldach doktryny prawa karnego (zob. m.in. M. Filar, Przestpstwo zgwacenia w polskim prawie karnym, Warszawa Pozna 1974, s. 174- 179; J. Leszczyski, Profilaktyka i represja w sprawach o zgwacenia zbiorowe, Prawo i ycie 1972, Nr 22). O ile co do bezwzgldnej modyfikacji trybu cigania wskazanych typw przestpstw zauwaalna jest wyranie polaryzacja stanowisk (cho zaznaczy zarazem trzeba, i w literaturze nie przedstawiono dotd obszernej merytorycznie argumentacji wspierajcej ciganie przestpstw z art. 205 KK na wniosek pokrzywdzonego), o tyle zdecydowanie ju bardziej zdaj si przewaa gosy o potrzebie cigania z urzdu typw kwalifikowanych przestpstwa zgwacenia- art. 197 3 i 4 KK (J. Warylewski [w:] Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz, t. I, red. A. Wsek, R. Zawocki, Warszawa 2010, s. 1008; J. Leszczyski, Przestpstwo zgwacenia w Polsce, Warszawa 1973, s. 282). Odnotowa naley, i jest to jedyna kodeksowa forma zbrodni cigana na wniosek pokrzywdzonego. W tym kontekcie naley zreszt zwrci uwag, i postulat tego rodzaju zosta ju czciowo przez ustawodawc zrealizowany na gruncie regulacji art. 118a 2 pkt 4 KK. Przepis ten
13

przewiduje tryb cigania z urzdu typu kwalifikowanego (w stosunku do art. 197 KK) przestpstwa zgwacenia: Kto, biorc udzia w masowym zamachu lub choby w jednym z powtarzajcych si zamachw skierowanych przeciwko grupie ludnoci podjtych w celu wykonania lub wsparcia polityki pastwa lub organizacji: 4) dopuszcza si zgwacenia albo stosujc przemoc, grob bezprawn lub podstp w inny sposb narusza wolno seksualn osoby []. Wskazane rozwizanie normatywne stanowi nawizanie do przepisw prawa karnego materialnego zamieszczonych w Rzymskim Statucie Midzynarodowego Trybunau Karnego z dnia 17 lipca 1998 r., w tym zbrodni przeciwko ludzkoci i zbrodni wojennych. Statut wszed w ycie w dniu 1 lipca 2002 r. Polska ratyfikowaa go za w dniu 12 listopada 2001 r. Jego analiza stanowi zatem potwierdzenie, i ciganie okrelonych kategorii przestpstw (w tym zbrodni przeciwko ludzkoci) musi nastpowa z urzdu, co Polska tym samym stara si realizowa. Majc zarazem na wzgldzie wnioski prawno-porwnawcze wypada rwnie podkreli, i takie rozwizanie- inaczej ni w polskim Kodeksie karnymnie prowadzi na og do sprzecznoci (odstpstwa) z przyjtym w danym kraju modelem cigania omawianych przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej, ktry zazwyczaj eksponuje jednak tryb cigania z urzdu. Analiza przepisw kodeksw karnych zarwno pastw czonkowskich Unii Europejskiej (np. Czechy, otwa, Szwecja), jak i bdcych poza wsplnot (np. Norwegia), wskazuje, e mamy na og do czynienia z podejciem do przestpstw o charakterze seksualnym takim, jak do wszystkich innych przestpstw naruszajcych spoecznie istotne dobra w wymiarze uzasadniajcym ingerencj pastwa. Jako pierwszy przykad mona poda przepisy zawarte w norweskim Kodeksie karnym, ze wzgldu na podobiestwa z normami zawartymi w polskim Kodeksie karnym. Ot odnale tam mona take przestpstwa cigane na wniosek, jak chociaby bezprawne uywanie rzeczy nalecych do innej osoby (art. 261), przy czym czyn taki moe by take cigany z urzdu, jeeli jest to w publicznym interesie. W przypadku przestpstw seksualnych, okrelonych w rozdziale XIX tego Kodeksu, nie ma jednak regulacji dotyczcych szczeglnego trybu cigania (np. na wniosek pokrzywdzonego). Podobnie jest w rozdziale VI szwedzkiego Kodeksu karnego. Nieco inaczej wyglda sytuacja w Republice Czeskiej, aczkolwiek rwnie tutaj ciganie sprawcy zgwacenia z urzdu jest regu. Wyjtek od niej okrelony natomiast zosta w art. 163 czeskiego Kodeksu postpowania karnego. W przypadku, gdy sprawc zgwacenia jest maonek osoby pokrzywdzonej, albo osoba, ktra pozostaje z osob pokrzywdzon w staym zwizku, ciganie jest uzalenione od zgody tej osoby.

14

W przypadku otewskiego Kodeksu karnego mona mwi o podobnej do jego polskiego odpowiednika systematyce. Tytu rozdziau XVI mona by przetumaczy jako Przestpstwa przeciwko obyczajnoci i nietykalnoci seksualnej. Rwnie w tym przypadku ciganie przestpstw naruszajcych moliwo swobodnego dysponowania swoim ciaem w sferze seksualnej nastpuje z urzdu. Co istotne, jak wczeniej ju podkrelono, tryb cigania z urzdu omawianych typw przestpstw seksualnych w sposb zdecydowany przewaa gdy chodzi o przyjte w tym zakresie rozwizania innych pastw europejskich. Dalej- tytuem przykadu- mona tylko jeszcze wskaza Belgi, Estoni, Austri czy Finlandi. Art. 2 projektu ustawy Zgodnie z regu wysowion na gruncie normatywnej regulacji art. 12 3 KPK, wniosek pokrzywdzonego o ciganie sprawcy moe by cofnity w postpowaniu przygotowawczym za zgod prokuratora, a w postpowaniu sdowym za zgod sdu - do rozpoczcia przewodu sdowego na pierwszej rozprawie gwnej. Tak wyraona zasada nie dotyczy jednak przestpstwa okrelonego w art. 197 KK. Wszake raz zoony wniosek o ciganie sprawcy czynu z art. 197 1-4 KK nie moe by ju cofnity. Konieczn konsekwencj uchylenia art. 205 KK- co skutkuje zmian trybu cigania z wnioskowego na ciganie z urzdu- jest zatem potrzeba zmiany brzmienia regulacji art. 12 3 KPK poprzez rezygnacj z odwoania si w niej bezporednio do art. 197 KK. Podejmujc aspekt praktyczny, wypada jednak zauway, i w zderzeniu z praktyk take regulacja art. 12 3 KPK- w omawianym zakresie- okazywaa si czasami wadliwa czy nieskuteczna. Naley mie w tym miejscu midzy innymi na uwadze sztywne, a tym samym czstokro spoecznie nieuzasadnione, ramy instytucji cigania na wniosek. Wszake jego zoenie powoduje nieuchronno cigania nawet w razie zgodnego- ze strony sprawcy i ofiary- dania zaniechania cigania. Za obrazowy przykad posuy moe zawarcie zwizku maeskiego sprawcy z pokrzywdzon, gdzie zoony uprzednio wniosek o ciganie nie moe ju zosta cofnity mimo przebaczenia ze strony kobiety. Potrzeb zmian w obrbie konstrukcji normatywnej art. 12 3 KPK trzeba by rwnie podkreli nie tylko jako nastpstwo proponowanych w projekcie zmian co do trybu cigania przestpstw ujtych w art. 205 KK, lecz take z powodu oczywistej niekonsekwencji zdecydowanie zauwaalnej na gruncie regulacji art. 12 3 KPK. Wie si wszak ona z istotnym zrnicowaniem pozycji procesowej pokrzywdzonego gdy chodzi o cigane na jego
15

wniosek- wskazane w art. 205 KK- przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci. Jeliby bowiem punktem wyjcia uczyni zaoenie znacznego podobiestwa co do kryminalnego charakteru ciganych na wniosek pokrzywdzonego przestpstw z art. 197, 198 i 199 KK, to cakowicie susznym wydaje si przeto pytanie o zasadno wyeliminowania moliwoci cofnicia wniosku o ciganie wycznie w odniesieniu do przestpstwa zgwacenia z art. 197 KK, z pominiciem za naduy seksualnych z art. 198 i 199 KK. Podsumowanie Przedstawiona argumentacja pozwala zauway negatywny wpyw wnioskowego trybu cigania przestpstw z art. 197 1-4 KK, art. 198 KK i art. 199 1 KK zarwno gdy chodzi o realizacj postulatw z zakresu polityki kryminalnej, jak i ksztatowanie w sposb racjonalny spoecznego poczucia sprawiedliwoci. Wi si z tym oczywicie daleko idce skutki w zakresie poziomu ochrony prawnej udzielanej aktualnie osobie pokrzywdzonej. Takie nastpstwa wynikajce ze stosowania funkcjonujcych rozwiza normatywnych wrcz wymuszaj krytyczn ocen pojmowania wci wspczenie istoty przestpstwa zgwacenia i innych wskazanych przestpstw ciganych na wniosek pokrzywdzonego w kategoriach stanowicych punkt wyjcia w tym zakresie w XIX- wiecznych Kodeksach karnych. Kategorie te nie znajduj wszak obecnie wsparcia zarwno w rzeczywistoci karnoprocesowej, jak i spoecznej. W wietle zaprezentowanych uwag trzeba te podkreli, i wanie w zakresie regulacji art. 205 KK uwidaczniaj si doskonale te niedostatki instytucji cigania na wniosek pokrzywdzonego, ktre mog nadawa jej przymiot kontrowersyjnej, przede wszystkim gdy chodzi o jej funkcj gwarancyjn z punktu widzenia interesw okrelonych uczestnikw procesu karnego. Poza tym stwierdzi trzeba, i regulacja cigania na wniosek z art. 205 KK wielokrotnie po prostu nie moe zadowala z punktu widzenia realizacji interesu publicznego. Jest to twierdzenie uzasadnione gdy wemie si pod uwag choby kwalifikowane typy zgwacenia, w przypadku ktrych stanowisko osoby pokrzywdzonej wykazuje brak woli cigania sprawcy, np. w zwizku z wczeniejszym zaoferowaniem jej przez sprawc korzyci majtkowej. Midzy innymi w takich kategoriach spraw brak moliwoci reakcji ze strony pastwa (wymiaru sprawiedliwoci) moe intensyfikowa poczucie bezkarnoci u sprawcw i ksztatowa lekcewacy stosunek do obowizku przestrzegania prawa. Z drugiej z kolei strony tak bezkarno mog szczeglnie dotkliwie odczuwa sami obywatele, dla ktrych brak cigania w przypadku tego typu
16

stwierdzonych faktycznie zbrodni stanowi moe punkt wyjcia zarwno do osabienia ich zaufania do organw wymiaru sprawiedliwoci, jak i zarazem poczucia zagroenia co do moliwoci pokrzywdzenia ze strony sprawcw wskazanych przestpstw. Nie sposb te zgodzi si co do tego, e wnioskowy tryb cigania zdecydowanie peniej pozwala uwzgldnia prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Obserwacja polityki kryminalnej pastwa (midzy innymi zmian z 2009 r. w obrbie art. 197 KK)- w tym take w zakresie przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej- na przestrzeni ostatnich lat dowodzi, i przestpstwo zgwacenia stanowi jedno z najpowaniejszych przestpstw. Z punktu widzenia za roli pastwa, jak jest zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczestwa i zapobieganie przestpczoci (w szczeglnoci powanym przestpstwo przeciwko yciu i zdrowiu), nie do przyjcia wydaje si sytuacja, w ktrej sprawca dopuszcza si powtarzajcych zamachw na wolno seksualn (np. ojciec wzgldem crki, m wzgldem ony), gdzie brak moliwoci cigania z urzdu (przy braku aktywnoci pokrzywdzonej) prowadzi do cakowitej bezkarnoci sprawcy, co tylko moe motywowa do powtarzalnoci tego typu zachowa. Skoro nie budzi raczej wtpliwoci, i kara kryminalna ma by w istocie w przypadku przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej wyznacznikiem spoecznie podanych postaw, to brak aktywnoci pastwa widoczny w wielu sytuacjach w ramach cigania na wniosek moe ksztatowa przyzwolenie z jego strony na pewne zachowania, co znaczco kci si z realizowan w tym zakresie polityk karn ostatnich lat co do omawianych kategorii przestpstw.

Przewidywane skutki spoeczne, gospodarcze, finansowe i prawne Przewidziane w projekcie rozwizania znajd zastosowanie wzgldem uczestnikw postpowania karnego. Z jednej bowiem strony, obowizkiem organw cigania stanie si wszczynanie postpowa karnych wszdzie tam, gdzie dotychczas niezbdny by wniosek o ciganie. Z drugiej za strony wprowadzone regulacje bd mie zastosowanie przede wszystkim wobec osb posiadajcych w procesie karnym status pokrzywdzonego lub oskaronego. Odnotowa przy tym zarazem trzeba korzystne skutki wprowadzenia proponowanych rozwiza co do osb potencjalnie naraonych na sprzeczne z prawem zachowania sprawcw przestpstw przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci. Trudne do oszacowania s skutki wejcia w ycie przepisw ustawy w odniesieniu do stanu osadzonych w jednostkach penitencjarnych. Mona przypuszcza, e liczba ta ulegnie
17

zwikszeniu, w zwizku z podniesieniem liczby postpowa karnych w sprawach o wybrane (ujte w art. 205 KK) przestpstwa przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajnoci. Poza zmianami przewidzianymi w projekcie, ustawa nie bdzie wywoywa innych skutkw prawnych.

Projekt ustawy nie by skierowany do konsultacji spoecznych w rozumieniu art. 34 ust. 3 Regulaminu Sejmu RP.

Projekt ustawy nie pociga za sob obcienia budetu pastwa lub budetw jednostek samorzdu terytorialnego.

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objty prawem Unii Europejskiej.

18

You might also like