You are on page 1of 18

Mariusz Gulczyski Prof. zw. dr hab.

nauk humanistycznych

LEWICA WOBEC ZADA TRZECIEJ TRANSFORMACJI INDUSTRIALNEJ CYWILIZACJI


...nigdy si nie uda do koca zrealizowa utopii socjalizmu... ale mona si do tego po troszeczku zblia i wiat si bdzie powolutku zblia, przez to si bdzie polepsza ycie Tadeusz Konwicki W popiechu. Rozmowa z Przemysawem
Kanieckim

Wiele, coraz wicej wskazuje, i wspczesny konflikt ekologiczny i kryzys ekonomiczny wymuszaj kolejn trzeci z kolei - transformacj cywilizacji industrialnej. Pierwsz byo przejcie z dominujcej w zaraniu kapitalizmu produkcji manufakturalnej na przemysow. Drug wykreowanie i upowszechnienie masowej produkcji tamowej. Z przesanek moliwoci i koniecznoci kolejnego postpu wiadomo, i trzeci staje si kojarzenie informatycznego postpu - z wymogami zharmonizowania spoeczno-przyrodniczej kohabitacji [szerzej zob.Jeremy Rifkin: The Third
Industrial Revolution: How Lateral Power is Transforming Energy, the Economy, and the World, New York 2011].

Z wiedzy o tej rangi przeobraeniach w przeszoci wiadomo, i postpowe transformacje byy:

umoliwiane przez jakociowy skok w postpie technicznym,

wymuszane przez Wielkie Kryzysy Wielk Panik lat 80. XIX wieku oraz Wielki Kryzys lat 30. XX wieku,

zrealizowane skutecznie tam, gdzie moliwoci i koniecznoci transformacji dostrzegay i wykorzystay siy spoeczne zdolne do artykulacji postpowych idei i politycznego ukierunkowywania zmian.

Wsplnym ich mianownikiem byo kadorazowo skojarzenie zwikszanej przez postp techniczny monoci adaptowania przyrody do egzystencjalnych ludzkich potrzeb z postpem spoecznym = zwikszaniem szans przeycia i osigania satysfakcji z ycia coraz szerszych krgw spoecznych [tak definiuj sedno humanitarnie pojmowanego postpu w kadej epoce, systemie i cywilizacji - w odrnieniu, a i opozycji wobec wartociujcych postp wedle innych kryteriw, w tym i takich, ktrych postpowo jest wtpliwa, bo fundowana na growaniu elit kosztem doowania wikszoci spoeczestw]. Nie dokonywao si to wszelako samoczynnie. Kadorazowy postp spoeczny oznacza bowiem przezwycianie uprzednich elitaryzacji przez egalitaryzacj nie tylko w konsumpcji, lecz w caoksztacie stosunkw spoecznych. Mona zasadnie domniemywa, i podobnie bdzie i tym razem. Kolejna, trzecia transformacja cywilizacji industrialnej staje si zatem podobnie jak uprzednie probierzem skonnoci i zdolnoci dostrzeenia szans cywilizacyjnego postpu przez siy polityczne aspirujce do odgrywania rl przywdczych. Za postpem opowiaday si zazwyczaj rodowiska ideologiczne i polityczne okrelane jako Lewica o wielorakim rodowodzie i ideologicznej orientacji, ze szczegln konsekwencj zwizane ze wiatem pracy najemnej i ideaami

socjalistycznymi. W opozycji identyfikowanych jako Prawica.

do

skonnych

do

konserwowania

status

quo

Wspczesna, trzecia transformacja cywilizacji przemysowej moe i winna by zatem czasem niwnym i poywnym dla Lewicy w ogle, a polskiej identyfikujcej si jako socjaldemokratyczna w szczeglnoci. A pki co tak nie jest. Z tego co wida goym okiem, lewicowa formacja pogubia si ewidentnie. Maa pociecha, e nie tylko polska, ale i europejska. Bezspornym na to dowodem fakt, i traci poparcie elektoratw. Bardziej - bo perspektywicznie istotnym, i wytracia to co byo jej si i racj istnienia: ideow i programow postpowo zdolno kreowania i zawalczania o zmiany zwikszajce szans przeycia i osigania satysfakcji z ycia caych i wszystkich spoeczestw. W opozycji do prawicowych orientacji opowiadajcych si za konserwacj uprzywilejowujcych mniejszo systemw. Dramatycznym paradoksem jest fakt, i w trakcie trzeciego w dziejach kapitalizmu Wielkiego Kryzysu - stwarzajcego konieczno i moliwo wielkich cywilizacyjnych zmian, lewicowe orientacje poprzestaj w najlepszym wypadku na wspieraniu defensywnych ruchw Oburzonych; w gorszych i czstszych - opowiadaniu si za odgrzewaniem przestarzaych reperowanek z czasw zeszowiecznego, istotnie odmiennego Wielkiego Kryzysu. By si odnale i odbudowa w czasie wspczesnego Trzeciego Wielkiego Kryzysu pro-socjalistyczna Lewica musi: rozliczy si z dowiadcze przeszoci,
zdefiniowa wnikliwiej ni prawicowe cywilizacyjnych teraniejszoci i przyszoci,

orientacje

wyzwania

przemian

zaangaowa si samodzielnie ideowo i programowo w te przemiany.

Lewica nie dziewica


Wspczesna socjalistyczna Lewica to ju nie idealistyczna dziewica, bo po wielokrotnych praktycznych przejciach - mariaach z praktyk polityczn i ekonomiczn. Niejednoznacznych bardzo - zarwno pozytywnych, jak negatywnych dowiadczeniach w przeszoci i teraniejszoci. Po stronie plusw bezsporn zasug przeszych zaangaowa politycznych Lewicy jest wywalczenie i wymuszenie upodmiotowienia politycznego i ekonomicznego mas pracujcych. Modym to godzi si przypomnie, a totalnym chwalcom kapitalizmu wypomnie, e kapitalistyczne demokracje zway si do dugo zasadnie buruazyjnymi, bo cenzus majtkowy wyklucza wikszo spoeczestw ze wspdecydowania, a bezwzgldno eksploatacji siy roboczej sprawiaa, i reprodukcja siy roboczej braa si gwnie ze wsi i imigracji, bo robotnik nie rodzi robotnika". Wspczesne powszechne upodmiotowienie polityczne oraz uprawnienia socjalne s stosunkowo wieej daty - z reform zapocztkowanych w drugiej poowie XIX wieku - po kilku wiekach bezwzgldnego zniewalania i wyzyskiwania przez burua proletariatu. Gwn ich determinant byo wymuszanie przez coraz bardziej wiadomy swych interesw i organizujcy si do wywalczania poprawy swego losu proletariat. Istotnym warunkiem skutecznoci tej walki by fakt, i humanizowanie industrialnej formacji okazywao si korzystne per saldo tako dla burua. Rzadziej dla kapitalisty indywidualnego gonicego per fas et nefas za pomnaaniem swej siy kapitaowej. Czciej i konsekwentniej dla kapitalisty zbiorowego = klasy zainteresowanej w spokoju spoecznym oraz wykwalifikowanym i popytnym salatariacie na wewntrz, a i onierskim zaangaowaniu w obron i ekspansj na zewntrz. To wniosek istotny na przyszo rokujcy moliwo kojarzenia humanitarnych wartoci socjalizmu - z pobudzajcymi inicjatywno i innowacyjno walorami kapitalizmu we wspczesnej fazie cywilizacyjnych przeobrae ludzkoci.

Determinantami takich reform w wyej rozwinitych pastwach kapitalistycznych byy trojakie czynniki: 1. strach przed zrewoltowaniem wiata pracy i zapotrzebowanie na spokj spoeczny, 2. zapotrzebowanie na sprawnego wykwalifikowanego robotnika i onierza armii z powszechnego poboru, 3. zapotrzebowanie na masowego nabywc wytwarzanych przemysowo towarw. Postpowe reformowanie kapitalizmu owiata dla ludu, ustawodawstwo socjalne zakazujce zatrudniania nieletnich, chronice brzemienne kobiety i ograniczajce czas pracy, ubezpieczenia zdrowotne i emerytalne, uprawnienia do legalnego samoorganizowania zawodowego i politycznego oraz parlamentarnej reprezentacji - skuteczniej wygaszay rewoltowanie, ni zakazy i krwawe rozprawy z proletariackimi ruchami Przyszo potwierdzaa, e zastpowania rewoltujcego wywalczania - przez reformatorskie wymuszanie postpowych zmian w uprawnieniach i pooeniu mas pracujcych, okazywao si obustronnie korzystne: zarwno dla buruazji, jak i dla proletariatu przeksztacajcego si w rednio-zamony salatariat. Najwyrazistszym bodaj zderzeniem efektywnoci przeciwstawnych opcji bya klska walczcych o utrzymanie niewolnictwa surowcowego konfederackiego Poudnia z preferujc urynkowienie siy roboczej przemysow Pnoc Stanw Zjednoczonych AP. A i klska w 1870 roku pod Sedanem Francji tradycyjnie w XIX wieku krwawo rozprawiajcej si z walczcym o swe prawa proletariatem, ze zwyciskimi Prusami, wdraajcymi pierwsze na europejskim kontynencie reformy socjalne elaznego kanclerza" Otto von Bismarcka. Rosnce zaangaowanie w te reformy lewicowych reprezentacji skutkowao zyskiwaniem przewagi wpyww i skutecznoci socjaldemokratycznych partii, doprowadzajc do koalicyjnego wsprzdzenia z reprezentujcymi buruazj, a i do przejmowania przez socjaldemokracj zarzdzania kapitalizmem. Pozytywnym tego efektem byo wzbogacanie funkcji pastwa stra" kapitalistycznych porzdkw o funkcj pastwa socjalnego". Upowszechnieniu tego modelu sprzyja zarwno Wielki Kryzys lat trzydziestych XX w., stwarzajcy zapotrzebowanie na nakrcanie koniunktury gospodarczej pobudzaniem masowego popytu konsumpcyjnego, jak i konieczno wykreowania po II wojnie wiatowej alternatywy wobec rosncych owoczenie wpyww pastw i partii komunistycznych. Rezultatem byo uksztatowanie i upowszechnianie efektywnego i atrakcyjnego pastwa dobrobytu"; najpierw na kapitalistycznym Zachodzie, a po bankructwie realnego socjalizmu" i rozpadzie radzieckiego systemu - tako na postkomunistycznym Wschodzie. Proces ten jest dobrze znany i opisany w literaturze przedmiotu - tam wic zainteresowanych odsyam [zob. S. Zawadzki: Pastwo dobrobytu" - doktryna i praktyka, Warszawa 1970; W. Lamentowicz: Reformizm szwedzki, Warszawa 1977]. Do minusw zaangaowa socjalistycznej Lewicy w przeszoci zalicza si - z dzisiejszej perspektywy - prb wykreowania alternatywnego wobec kapitalizmu systemu. Rnorako zwanego: komunizmem, socjalizmem, rozwinitym socjalizmem. Niewane tu jak zwa; wane e ewidentnie by - i rwnie ewidentnie si zby. Nie sposb bowiem uzna resztwek nepotycznych satrapii w Pnocnej Korei i na Kubie - za pozytywn kontynuacj i perspektywiczn alternatyw kapitalizmu. Przegapia si w tych ocenach bezsporne pozytywy tych dramatycznych procesw, jakimi byo:
1. przezwycienie postfeudalnych ostaoci silnych szczeglnie w Rosji i Chinach, ale i w naszym kraju,

wsparcie ruchw antykolonialnych skutkujce wyzwoleniem niemal setki zniewolonych nacji {postkolonialne imperia zrewanoway si wsparciem prodemokratycznych ruchw, skutkujcym upadkiem i rozpadkiem radzieckiego imperium},
2. 3.

wymuszenie grob rewolucji humanizacji kapitalistycznego systemu - przezwycianie

ekonomicznej deprywacji oraz klasowych i rasowych ogranicze demokracji {niedostatek takiego nacisku daje si odczu wspczenie w czasach Trzeciego Wielkiego Kryzysu}. Sporne w tej materii s trzy kwestie:
dlaczego tzw. realny socjalizm by i czym by: doktrynersk prb wcielenia utopijnych pomysw przez ambicjonerskich politykw - czy dramatyczn prb wykreowania alternatywnej wobec imperialnego kapitalizmu formacji, determinowan przez bunt zdoowanych nim ludowych mas, dlaczego si zby - jakie wnioski na przyszo wynikaj z tego ustrojowego eksperymentu, dowiadczonego volens nolens w szczytowym okresie przez 1/3 Ludzkoci,

czy socjalistyczna alternatywa kapitalizmu zbya si bezpowrotnie, a wraz z tym koczy si historia - czyli celowo i moliwo systemowych zmian cywilizacyjnych uwzgldniajcych identyfikowane z socjalizmem humanitarne wartoci.

Odpowied opisowa na pierwsze z tych pyta jest raczej oczywista. Przekonanie, i ambicjonerscy doktrynerzy mog samowolnie i dowolnie powodowa zmiany ustrojowe angaujce wielosetmilionowe spoecznoci jest raczej absurdalne. Ideolodzy socjalizmu nie przeceniali roli wpyww idei na procesy spoeczne, stwierdzajc jednoznacznie, i teoria urzeczywistnia si w narodzie zawsze tylko o tyle, o ile stanowi urzeczywistnienie jego potrzeb [Karol Marks: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstp, [w:] K. Marks, F. Engels: Dziea, t. 1, Warszawa 1960, s. 467], a idea zawsze si blamowaa, gdy rnia si od interesu [Fryderyk Engels, Karol Marks: wita rodzina, [w:] K. Marks, F. Engels: Dziea, t. 2, Warszawa 1979, s. 100]. O destruktywnym bardziej, ni konstruktywnym charakterze antykapitalistycznych rewolucji i wykreowanego z nich ustroju, przesdzi fakt, i byy one reakcj najbardziej zdoowanych przez kapitalizm mas plebejskich, skonnych do totalnego odrzucania i gruzowania wszystkiego co kapitalistyczne, miast cywilizowanego kontynuowania wszystkiego co funkcjonalne z przeszoci. Przeczuwa tak ewentualno Engels, piszc do przyjaciela, e moe si zdarzy, i przynaglani przez proletariacki populus [] bdziemy musieli robi komunistyczne eksperymenty i skoki, o ktrych sami wiemy najlepiej, jak bardzo s nie na czasie [Engels do Jzefa Weydemeyera [w:] K. Marks, F. Engels: Listy wybrane, Warszawa 1951, s. 93]. I tak si stao. Lecz czego Engels nie dostrzeg i nie uwzgldni z dowiadcze przeszoci nic w tym nowego, bowiem tak samo startoway wszystkie uprzednie ustroje. Nie w najwyej rozwinitych centrach starej formacji, lecz na obrzeach gdzie stary ustrj jawi si jako dokuczliwo, by zatem totalnie negowany i gruzowany. I si obalajc uprzedni i kreujc nowy byy nie najwyej wyedukowane odamy tamecznych spoecznoci, lecz masy plebejskie skonniejsze i zdolniejsze do destrukcji, ni do konstrukcji. Z powyszej konstatacji wynika odpowied na drugie pytanie: dlaczego realny socjalizm upad. Zawrze j mona - najkrcej - w twierdzeniu, i dlatego, bo miast cywilizowanego kreowania lepszej formacji na fundamencie wszystkiego co funkcjonalne z uprzednich - z kapitalizmem wcznie, tworzy barbarzysk metod na gruzach przeszoci. Wyraziste przejawy takiej skonnoci odnotowaa historia w niszczeniu dorobku staroytnych cywilizacji w zaraniu feudalizmu. Pokrewne zjawiska wystpiy w zaraniu rewolucji antyfeudalnych. Wspczeni krytycy realnego socjalizmu, potpiajcy zasadnie! barbarzyskie ekscesy i zbrodnie popenione w totalitarnym stadium tej formacji, zwykli przeocza bd przemilcza nie mniej drastyczne skutki barbarzyskiej fazy kapitalizmu towarzyszcego zacztkom tej formacji Wielkiego Terroru, hekatomb ofiar i zniszcze dbr kultury we wasnych krajach oraz podbijanych i rabowanych bezwzgldnie koloniach. Rewolucje socjalistyczne i pierwociny wykreowanego przeze ustroju nie byy niczym nowym, lecz potwierdzeniem oglnodziejowej prawidowoci. W rezultacie miast tworzy lepszy ustrj - powsta gorszy ni kapitalizm, bo przywracajcy

lagiern prac niewolnicz i kochozow paszczyzn. Okaza si mniej wydolny ni demokratyzujcy si kapitalizm. Zarwno politycznie: monokratyzm bowiem skutkowa negatywnym doborem ekip rzdzcych, wyanianych i wymienianych nie w drodze demokratycznej rywalizacji, lecz biologicznych i politycznych kryzysw. Jak i ekonomicznie: upastwowienie blokowao swobod przedsibiorczoci i innowacyjnoci, a legitymizowanie rzdzcych tym i wadza daje potgowao niedobr - uzalenianie bowiem spoeczestwa od rzdzcych byo moliwe tylko w warunkach gospodarki niedoboru. Tyle w skrcie - szerzej opisaem to i udokumentowaem w innych tekstach [zob. Mariusz. Gulczyski: Dlaczego krach socjalizmu i restauracja kapitalizmu, "Dzi Przegld Spoeczny" nr 6, czerwiec 1991; tego: Kreowanie demokracji z dysput o celach i metodach polskiej transformacji, Warszawa 2008]. Teza, i realny socjalizm upad, bo by barbarzysk prb tworzenia nowej formacji niejako od zera - na gruzach miast na fundamentach wszystkiego co funkcjonalne z uprzednich - jest istotna nie tylko dla osdu, lecz i prognozowania szans socjalistycznej alternatywy w przyszoci. Pomocne i konieczne w tym przypomnienie, i to co zdarzyo z realnym socjalizmem nie jest wyjtkiem, lecz przejawem szerszej, oglnodziejowej prawidowoci. Realny postp dokonywa si zazwyczaj po przezwycieniu destrukcyjnych tendencji czstokro dopiero za drugim podejciem do kreowania alternatywnej formacji. Po skojarzeniu tego co funkcjonalne z przeszoci z innowacjami tworzonymi dziki rozsadzeniu skostnie waciwych uprzedniej. Konkludujc ten wtek: upadek realnego socjalizmu nie jest czym wyjtkowym i nie musi by ostatecznym. Skompromitowa i zdezawuowa barbarzyskie potraktowanie walorw demokracji rynkowych wyakcentowa konieczno kojarzenia ich z humanitarnymi walorami socjalizmu w nastpnych prbach kreowania istotnie lepszej formacji.

Wielki Kryzys wymusza wielkie cywilizacyjne zmiany


Moliwo a i konieczno takiego postpu stwarza wspczesny, trzeci w dziejach kapitalizmu, Wielki Kryzys. By zrozumie i doceni t szans i pj do przodu, trzeba cofn si myl do dowiadcze przeszoci. Istotn ze nauk wniosek, e cywilizacje i ufundowane na ich bazie formacje, poddawane s bezwzgldnej prbie przez konflikty ekologiczne powodowane przez nadmierne wyeksploatowanie przyrody oraz kryzysy ekonomiczne i polityczne. Z dziejw ludzkoci wiadomo, e cywilizacje giny, gdy nadmiernie wyjaawiay rodowisko ekologiczne i wyniszczay si robocz wprzgan w nadmiern obsug uprzywilejowanych i budow pomnikw ich potgi. Ostaoci wspaniaych w swym czasie cywilizacji - Wyspy Wielkanocnej, Mezopotamii, Egiptu, Majw i Aztekw, a i wielu pomniejszych - s dowodnym tego wiadectwem [zob. Jared Diamond: Upadek. Dlaczego niektre spoeczestwa upady, a innym si udao, 2005; Felipe Fernndez-Armesto: Cywilizacje. Kultura, ambicje i przeksztacanie natury, 2008.] Przetrway tylko te, ktre dysponoway dostateczn ywotnoci, by dostosowa si do nowych koniecznoci i wykreowa funkcjonalniejsze stadium bd progresywniejsz formacj. Demokracje rynkowe okazay si szczeglnie dostosowane do progresywnego pokonywania tej rangi progw. O formacji tej mona powiedzie trawestujc przekorn opini Winstona Churchilla o demokracji e jest najgorsz formacj, jeli nie liczy wszystkich innych, ktrych prbowano od czasu do czasu. O przewagach kapitalizmu wobec wszystkich dotychczasowych formacji przesdzi fakt, i okazywa si reformowalny potrafi swe uomnoci i ograniczenia przezwycia. Reformowalno kapitalizmu determinowana jest przez trojakie czynniki: 1. Waciw zarwno gospodarce rynkowej jak i demokracji swobod aktywnoci i rywalizacji ekonomicznej i politycznej. Sprzyja to wygrywaniu w rwnoprawnej konkurencji lepszych produktw i producentw oraz lepszych programw i sprawniejszych ekip politycznych. Lepszych nie znaczy doskonaych, kapitalizm bowiem jaki wszystko co

ludzkie by od zarania i jest nadal wielorako uomny. Wane, e w odrnieniu od innych formacji, w szczeglnoci socjalizmu - swego do niedawna gwnego rywala wolno sowa umoliwia definiowanie uomnoci, a demokratyczno-rynkowe reguy sprzyjaj ich przezwycianiu. 2. Zdolno poszerzania prokapitalistycznej bazy spoecznej przez przejmowanie i absorbowanie sedna idei i ruchw antykapitalistycznych zarwno socjalistycznych jak antykolonialnych. Umoliwio to przezwycienie dwu najbardziej zagraajcych tej formacji w przeszoci ogranicze tego i by to system wprawdzie bardziej ni wszystkie inne efektywny ekonomicznie, lecz korzystny [1] nie dla caych narodw oraz [2] nie dla wszystkich narodw. Pozwolio to na przezwycienie gwnego zagroenia jakim bya prba wykreowania socjalizmu jako alternatywy kapitalizmu oraz na upowszechnienie gospodarki rynkowej na cay glob ziemski. 3. Przemieszczanie si wzorcotwrczego centrum kapitalizmu w coraz nowe regiony wiata zastpowania centrw wytracajcych innowacyjno przez skonne i zdolne do wykreowania wzorcw produkcji i konsumpcji powszechniej dostpnych, zwikszajcych szanse przeycia i osigania satysfakcji z ycia coraz szerszych krgw spoecznych. Pierwotnie centrum byo zlokalizowane w miastach pnocnych Woch, Francji i Niderlandw, wytwarzajcych manufakturalnie przedmioty zbytku dla wczesnej klasy prniaczej. Nastpnie wzorcotwrcze centrum przemiecio si do Anglii produkujcej maszynowo powszechniej dostpne tekstylia i utensylia. Kolejnym centrum stay si Stany Zjednoczone AP dziki oferowaniu tamowej produkcji samochodw, dinsw, coca coli, westernw i podobnie demokratycznych wzorcw american way of life. Uprawdopodobnia to domniemanie, i wspczenie dokonuje si kolejne przemieszczanie wzorcotwrczego centrum. Najprawdopodobniej do Chin. Inwestujcych to, co zarobiy w uprzednich dekadach w roli taniej fabryki wiata, we wzrost gospodarczy oparty na odnawialnych rdach energii, recyklingu, innowacyjnych technologiach, bo wedle trafnej konstatacji Joschka Fischera musz. Zwikszajc produkcj i konsumpcj surowcowochonnie i dewastacyjnie ekologicznie, do szybko - ze wzgldu na skal potencjau ludnociowego natkny by si na barier wzrostu gospodarczego, ze straszliwymi ekologicznymi, spoecznymi i politycznymi konsekwencjami [Joschka Fischer: China as Superpower, Project Syndicate, 2010]. Historia dostarcza dostatek zarwno pozytywnych, jak i negatywnych dowodw efektywnoci zdefiniowanych wyej determinant kapitalistycznego postpu. Pozytywne to ewolucyjne przezwycianie pierwszoplanowych pierwotnie uomnoci kapitalizmu, zagraajcych jego rozwojowi, a nawet istnieniu: bezwzgldnej eksploatacji robotnikw, korzystnoci wzrostu gospodarczego nie dla caych kapitalistycznych spoeczestw, lecz tylko dla dominujcych posiadaczy kapitau, monopolizacji sprzecznej z wymogami konkurencyjnoci i blokujcej postp techniczny. Negatywne to nieuchronno rewolt i rewolucji spoecznych, wymuszajcych zmiany tam, gdzie niedostatek demokracji i swobody przedsibiorczoci uniemoliwia pokojowe przeobraenia. Te procesy s znane nie tylko z przeszoci, lecz nadal trwajce. Determinowane zarwno przez skonnoci do recydywy negatyww kapitalizmu w szczeglnoci do koncentracji kapitau i wzgldnego uboenia mas. Jak i przez fakt, i upowszechnianiu gospodarki rynkowej w erze globalizacji nie towarzyszy rwnorzdne upowszechnianie demokracji. Kapitalizm zmienia si na lepsze tylko wtedy, gdy musi. System ten stanowi konfiguracj si o rnych, w tym i sprzecznych wzajemnie interesach. Jego ograniczenia i uomnoci bior si w gwnej mierze nie z braku lepszych pomysw, lecz z faktu, i s korzystne dla dostatecznie wpywowych grup. Std ich przezwycianie musi by na nich wymuszone pokojowymi metodami w demokracjach, rewoltami i rewolucjami w autokracjach.

Pytanie, czy kapitalizm zdoa wspczenie wyj wzmocniony z Trzeciego Wielkiego Kryzysu, przezwyciy to co kryzysogenne i konfliktogenne w tym systemie, jest stawiane nie tylko przez antykapitalistycznych zacietrzewiecw. O to, jakie bdzie ycie po kapitalizmie pyta profesor Robert Skidelsky autor fundamentalnej biografii J.M. Keynesa [Robert Skidelsky: Life after Capitalism, Project Syndicate, 2011]. Czas na komunizm XXI wieku pisze w Wirtualnej Polsce Lech Wasa nie teoretyk wprawdzie, lecz polityk z nadzwyk zdolnoci wyczuwania i odzwierciedlania niepokojw i nastrojw spoecznych. Apeluje o zmiany systemowe rokujce planowewyrwnanie przepaci midzyludzkich i nierwnoci poziomw ycia. W innym wypadku wszyscy wpadniemy w przepa, caa cywilizacja, bez rnicy - biedni i bogaci [Lech Wasa: www."Czas na komunizm XXI wieku" - Wiadomoci WP.PL] Socjalizm w wersji etatystycznych autokracji - przesta by po rozpadzie systemu radzieckiego realn alternatyw dla kapitalizmu. Skompromitowa si i zdewaluowa z wyej zdefiniowanych powodw. Lecz pozostawi w spadku idee postpu nastawionego na zdefiniowane przez Marksa wykreowanie adu spoecznego rokujcego prawdziwe rozwizanie konfliktu midzy czowiekiem a czowiekiem oraz czowiekiem a przyrod [Karol Marks: Rkopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., [w:] K. Marks, F. Engels: Dziea, t. 1, Warszawa 1960, s. 577]. Idee konsekwentniej wdraane w spoecznociach o silnych wpywach formacji socjaldemokratycznych - kojarzcych kapitalistyczne reguy z wartociami humanistycznie pojmowanego socjalizmu. Konieczne do odkurzenia i upowszechniania po to, by przezwyciy to, co kryzysogenne i konfliktogenne wspczenie w kapitalizmie. To, czy wyaniajcy si z takiej korekty system bdzie si zwa komunizmem jak sugeruje Wasa, czy socjalizmem co domniemywa Skidelsky - nieistotne. Przypomn, e w przedwioniu polskiej demokratyczno-rynkowej transformacji twierdziem, i nie wana nazwa ustrj moe si nazywa nie socjalizm czy kapitalizm, lecz fikum-pakum byle si w nim ludziom lepiej yo [Mariusz Gulczyski: Kreowanie demokracji, s. 117].. Wielu ludzi myli, e jestemy wiadkami koca historii. Nic z tych rzeczy uoglnia dowiadczenie ludzkich dziejw hiszpaski myliciel. Kiedy kryzys siga dna, nastpuje reaktywacja. Nie ma co woy do garnka, wic kto zaczyna uprawia pola. Nie ma gdzie mieszka, wic kto zaczyna produkowa cegy, bo zwszy w tym interes. Chory nie ma wyjcia, musi y dalej. Ludzie po raz kolejny wymyl system, ktry zastpi kapitalizm. Dlatego jestem pewien, e z tego wyjdziemy, zobaczymy tylko, z jakimi stratami i porzdkiem wiatowym [Jos Luis Sampedro: Koniec kapitalizmu! To bdzie lepszy wiat, Gazeta Wyborcza 21-22.04.20012].

Zadania Trzeciej Transformacji


Sednem postpu technicznego determinujcego Pierwsz Transformacj Industrialnej Cywilizacji byo spotgowanie mocy wytwrczych przez uprzemysowienie = wielekro wydajniejsze ni w rkodzielnych manufakturach wprzgnicie pary w napdzanie wykonujcych powtarzalne czynnoci maszyn. Pierwszoplanowym zadaniem socjalnym w tym stadium byo urynkowienie gospodarki i reprodukcja kwalifikowanej siy roboczej oraz wygaszanie rewoltujcych tendencji. Kapitalizm w tej fazie rozwija si najskuteczniej tam, gdzie panujce w nim siy potrafiy skojarzy postp techniczny z wymogami postpu socjalnego reformujc i konstytuujc system demokratyczno-rynkowy. Gwny profitentem tej Transformacji bya Wielka Brytania wysuwajca si przed inne na pozycje czoowego wzorcotwrczego imperium. Tam gdzie tego skojarzenia zabrako zwyciay plebejskie rewolucje i pierwotne barbarzyskie prby ksztatowania alternatywnych socjalistycznych formacji. Sednem postpu technicznego determinujcego Drug Transformacj Industrialnej Cywilizacji byo dalsze spotgowanie mocy wytwrczych dziki zastpowaniu pary silnikiem spalinowym i elektrycznym oraz tamowej, zwikszajcej masowo, produkcji. Generowao to

sprzeczno midzy rol proletariatu jako siy roboczej im niej patnej, tym zyskowniejszej, a ich rol jako konsumentw = nabywcw masowej produkcji przemysowej im zasobniejszych tym tako w ostatecznym rachunku zyskowniejszych. Skutkiem sprzecznoci midzy masow ofert dbr konsumpcyjnych na rynku zbytu a pustk proletariackich kieszeni, by Wielki Kryzys lat 30. ub.w. Wymusi on postpowe socjalnie przezwycienie tej sprzecznoci w formie socjalnego pastwa dobrobytu. Skutkujcym spuentowaniem Drugiej Transformacji upadkiem socjalistycznej alternatywy. Restauracj w post-komunizmie kapitalizmu, a zatem globowym upowszechnieniem systemu rynkowego. Gwnym profitentem tej fazy stay si Stany Zjednoczone AP zarwno jako wzorzec american way of life, jak i czoowe supermocarstwo. Wynaturzeniem tej fazy stao si rozrzutne i wyrzutne spoeczestwo obfitoci, fundowane - naskutek kolejnej fali drastycznego zrnicowania bogactwa - bardziej na kredyt, ni z realnych dochodw wikszoci, skutkujce zatem tako jak dwakro uprzednio kolejnym Wielkim Kryzysem. Mniej dotkliwym dla mas pki co ni uprzednie. Lecz trudniejszym do przezwycienia naskutek skojarzenia kryzysu ekonomicznego z konfliktem ekologicznym. Stawiajcym Industrialn Cywilizacj wobec by albo nie by podobnie, jak zdarzyo si to wielu wczeniejszym tako wspaniaym ktre z przesytu bezpowrotnie upady. Trzecia Transformacja nie jest zatem idealistycznym zadaniem teoretycznym lecz kategorycznie praktycznym. Determinanty koniecznoci i moliwoci Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji s bardziej ni uprzednich zoone. Podobne w spotgowaniu technicznych moliwoci adaptowania przyrody do ludzkich potrzeb bytowych tym razem dziki informatyce i gbszemu wnikniciu w atomow i komrkow struktur materii. Umoliwiajcym atwiejsze i intensywniejsze przetwarzanie i wytwarzanie dbr wyzwalajcych od niedostatkw i wzbogacajcych o rozliczne dostatki. Rne w skali potrzeb, spotgowanych przez aspirowanie dostpu do profitw postpu cywilizacyjnego szerszych ni kiedykolwiek spoecznoci uwolnionych od ogranicze kolonializmu i sierminego socjalizmu. Bardziej ni w uprzednich Transformacjach konfliktogenne bo nie tylko z nadmiernym rozwarstwieniem zamonoci, lecz i z wymogami reprodukcji ekologicznych warunkw bytu Ludzkoci. Groba upadku naszej globowej cywilizacji naskutek nadmiernego wyeksploatowania i zdewastowania ekologicznych podstaw ludzkiej egzystencji, bya znana od do dawna. Za realnoci tej groby przemawiay wiadectwa upadku wielu uprzednich wspaniaych cywilizacji, spowodowane nadmiernym wyeksploatowaniem ich naturalnego rodowiska. W przeszoci cywilizacje miay wszelako charakter ograniczony do jednej wyspy, fragmentu kontynentu, jednego morskiego czy oceanicznego basenu. Po ich upadku odradzay si zatem kolejne cywilizacje w innych, mniej wyeksploatowanych miejscach. Nasza wspczesna cywilizacja ma wymiar globowy. Nadmierne wyeksploatowanie i zdegradowanie rodowiska przyrodniczego nie rokuje odrodzenia w innym miejscu. Jej upadek mgby zagrozi losom caej ludzkoci cofniciem do ery przedprzemysowej. Waciwe wspczesnoci upowszechnianie masowej produkcji przemysowej i wzorcw konsumpcji definiowanych jako american way of life bd spoeczestwo obfitoci a cilej rozrzutnoci [wedle trafnej definicji Andrzeja Makiewicza: Kryzys. Polityczne, ekologiczne i ekonomiczne uwarunkowania, Warszawa 2010, s. 15] i napdzanej przez nachalno wszechobecnych reklam wyrzutnoci [throwaway consumer society - jak to nazwaa amerykaska uczona Regina Lee Blaszczyk: American Consumer Society, 1865-2005: From Hearth to HDTV, 2009] sprawia, e dla tego sposobu produkcji i konsumpcji zasobw Ziemi po prostu nie starczy. Dla upowszechnienia standardu produkcji i konsumpcji Amerykanw na

ca ludzko trzeba by co najmniej czterech i p planet. Amerykaska indywidualna konsumpcja bya przed kryzysem siedmiokrotnie wiksza ni w Chinach - upowszechnianie tego modelu i poziomu konsumpcji na ca ludzko jest ekonomicznie nierealne i ekologicznie groce katastrof skutkujc upadkiem globowej cywilizacji. Praktyczne przesanki reorientacji z waciwej spoeczestwu obfitoci nadkonsumpcji, rozrzutnoci i wyrzutnoci, generujcej i potgujcej kryzys ekologiczny - na ekonomik przyjazn wspczesnym i przyszym pokoleniom oraz przyrodzie, narastay przez dziesiciolecia. Pojawiay si nie tylko wirtualnie w teoretycznych pomysach i sugestiach, lecz co istotniejsze w realu: w postaci nowych technologii, stosujcych je pocztkowo na ma skal przedsibiorstw, programw wiatlejszych rzdw i midzynarodowych instytucji wspierajcych i premiujcych takie formy postpu. Konieczno szerszego wykorzystanie tych moliwoci stworzya dopiero wspczesna Wielka Depresja. Dla jej przezwycienia bowiem coraz ewidentniej bezskuteczne okazuje si zwikszanie produkcji i popytu w starym, dotychczasowym stylu zarwno cywilnego jak militarnego. Konieczna i profitujca kapitaowo, politycznie i spoecznie okazuje si proekologiczna reorientacja zarwno przedsibiorstw, jak i pastw. Zaczyna to stymulowa zmiany w ekonomicznym modelu i krajobrazie, z ktrych wydedukowa mona, i zaczynamy wkracza w jakociowo nowe stadium postpu globowej cywilizacji. Stadium, ktre mona zdefiniowa jako spoeczestwo racjonalnego dostatku. Dostatku nie degradujcego przyrody i moliwego do upowszechniania na ca ludzko. Takie bowiem s warunki sine qua non przetrwania i pokojowego rozwoju globowej cywilizacji.

Jak transformowa?
W anegdocie o zebraniu w kochozie z dwu punktw porzdku obrad: [1] budowa stodoy i [2] budowa komunizmu postanowiono wobec braku materiaw i fachowcw skoncentrowa si na drugim zadaniu. W efekcie tako bezskutecznie nie tylko anegdotycznie, lecz i faktycznie. Przed powtrk tego bdu moe i winna ustrzec - w prognozie Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji diagnoza nie tylko zada, ale i zwiastunw kreowania i wdraania koniecznych i moliwych zmian. Spisaem je - nie tylko z wirtualnych pomysw, lecz i z realnych przemysw - w upublicznionym zarwno w druku, jak i w Internecie tekcie - tam zatem po szersz informacj i argumentacj zainteresowanych tym odsyam [Mariusz Gulczyski: Harbingers of the Civilization of Rational Prosperity, ATHENUM Polish Political Science Studies vol 29/2011; www.gulmar28.wordpress.com.Wielki Kryzys wymusza wielkie cywilizacyjne zmiany ]. Nie ma adnej doktryny czy ideologicznego programu kreowania kolejnego stadium naszej globowej cywilizacji. Tre i form zaczynajcych si zmian mona wydedukowa z wielorakich, rozproszonych w rnych pastwach i firmach przejaww praktycznego nowatorstwa. To zgodne z waciwociami demokratyczno-rynkowego systemu jego dotychczasowa ywotno i sia wynika m. in. z pragmatyzmu. To, co nowe, funkcjonalne i postpowe, wyrasta z efektywnoci praktycznych innowacji, a nie z wydumanych teorii. Twierdz, i strategiczne kierunki wygrywania wspczesnego kryzysu ekonomicznego i przezwyciania konfliktu ekologicznego oraz kreowania spoecznego postpu, wyznacza moe i winno 10 najistotniejszych nurtw nowatorskiego rozwizywania problemw ekologicznych, ekonomicznych, politycznych i socjalnych. Realnych bo zyskownych, generujcych zatrudnienie, profitujcych wzrostem racjonalnego dostatku spoeczestw, pokojowych. Pomocnych nie tylko w reanimacji zdepresjonowanej gospodarki, lecz i w wykreowaniu wyszego z punktu widzenia reprodukcji warunkw ludzkiej egzystencji stadium postpu globowej cywilizacji. Definiuj te dziaania i projekty - gwoli atwiejszego zapamitania - jako dziesi innowacyjnych R:

10

1] RENEGENERACYJNE - odnawialne rda zielonej energii [wiatrowej, sonecznej i wodnej, z biomasy]. To ju nie eksperyment, lecz due inwestycje gwnie w Chinach, ktre przoduj w skali wiatowej chiski rzd zainwestowa w 2010 roku 54,4 mld dolarw w odnawialn energi. Wedle prezydenta Obamy stwarza to dla USA wyzwanie tosamej rangi jak przed pwieczem wystrzelenie przez ZSRR Sputnika. Std proklamowany w Ordziu o Stanie Pastwa na rok 2011 program konwersji rde energii tak, by w 2035 roku 80% pochodzio z wiatru, wody, soca i biomasy - kosztem obcicia dotacji dla koncernw naftowych, a ju w 2015 roku milion samochodw byo napdzanych nie benzyn lecz elektrycznoci [Energy: Industry and Politics, "Washington Post" November 20, 2011]. Na drugim miejscu z inwestycjami w wysokoci 41,2 mld dol. s Niemcy; nastpne Wochy 13,9 mld dol; kolejne to Brazylia, Kanada, Hiszpania, Francja, Indie. O tym, e mona to nie tylko zrobi lecz i zarobi wiadczy fakt, i Google inwestuj 5 miliardw dolarw w budow 500-kilometrowej linii elektrowni wiatrowych w atlantyckim szelfie, z rachubami na zysk z zaopatrywania w energi elektryczn 1,9 mln domw od Nowego Jorku po Norfolk. Skromnym wprawdzie, lecz istotnym symptomem, i ten sposb rachunku ekonomicznego trafia take do Polski s pojawiajce si i w naszym krajobrazie energotwrcze wiatraki. 2] RECYKLING - wtrn przerbk zuytych produktw zamiast eskalacji przerabiania przyrody na towary. To te staje si coraz zyskowniejsze przemysowe odzyskiwanie plastiku z odpadw okazuje si wielokrotnie tasze, bo wymagajce poniej 10 proc. energii wymaganej do wytworzenia tego produktu z ropy naftowej. Znamienne, e technologia wprawdzie powstaa w Ameryce, lecz tam funkcjonuje tylko zatrudniajce 25 osb laboratorium przemysowe jej zastosowanie okazao si moliwe w krajach Unii Europejskiej Austrii i Wielkiej Brytanii oraz w Chinach. Tam, gdzie istniej ju prawne regulacje stymulujce zbieranie i przetwarzanie tego typu odpadw. W USA dopiero si lobbuje za tym, by Kongres skopiowa stymulujce recykling regulacje z UE, Japonii i Chin [Thomas L. Friedman: Arent We Clever?, The New York Times, Sept. 18, 2010]. Program ONZ zakada, i upowszechnianie recyklingu we wszystkich moliwych sferach wytwrczoci, upowszechnianie odnawialnych rde energii oraz energooszczdnej produkcji i konsumpcji winno doprowadzi do rozwoju zerowyjaawiajcego Ziemi. To nie tylko moe, ale musi by moliwe efektem eskalacji upowszechniania cywilizacji rozrzutnoci i wyrzutnoci byoby bowiem nie tylko wyjaowienie, ale ugrobienie Planety przeksztacanie jej w wyeksploatowane i zamiecone odpadami produkcji i konsumpcji mietnisko - a zatem i mier globowej cywilizacji. 3] REKULTYWACJA przyrody planety motywowana jest take coraz czciej wymogiem zyskownoci, bowiem wyniszczenie ekosfery zwiksza zachorowalno ludzi a wic i koszty leczenia oraz zmniejsza plony rolin wymagajcych zapylania przez owady i zwalczania szkodnikw przez ptaki. Ten kierunek postpu zakada nie tylko powstrzymywanie od wyjaawiania i zamiecania Ziemi, lecz przywracanie jej bujnej, przyrodniczej rnorodnoci i ywotnoci. To w istocie powtrzenie strategicznej zmiany, jaka dokonaa si w pocztkach industrializacji w sferze uprawy gleby zastpienia prymitywnego wyjaawiania przez odnawianie yznoci wedle zasady tyle wydajnoci ile zasilania. Oznacza wycignicie praktycznych i konsekwentnych wnioskw ze zrozumienia, i Ziemia, niezastpowalna ywicielka Ludzkoci - niczym przysowiowa chopska krowa - "pyskiem doi". e potgowanie przerabiania przyrody na towary - do czego sprowadza si eskalacja rozwoju wedle regu "spoeczestwa obfitoci", a w praktyce "warfare/welfare state"[tak definiuje amerykaski system Lawrence Glickman: Buying Power: A History of Consumer Activism in American, Chicago, London 2009] - spowoduje, e Ziemia nie tylko przestanie "doi", ale wrcz "zdechnie". 4] RACJONALIZACJA zaspokajania potrzeb np. przez usprawnianie komunikacji publicznej, co w skali masowej zakada chiski program postpu komunikacyjnego przez budow w nastpnym 25-leciu sieci supernowoczesnych lotnisk, 42 superszybkich [powyej 300 km/godz.] linii kolejowych oraz pilotowania przez pastwo w 20 gwnych miastach

11

programu zastpowania samochodw spalinowych przez napdzane elektrycznie. Okazuje si to coraz bardziej efektywne dziki tanieniu o poow co 18 miesicy kosztw jazdy takim samochodem naskutek zwikszania pojemnoci i spadku cen elektrycznych baterii ktre mona adowa z odnawialnych rde. A take ograniczanie dostpu do kolidujcych z interesem spoecznym luksusw - np. posiadania przez jedn rodzin wielu mieszka w zagszczonych regionach. 5] REDYSTRYBUCJA dochodw. Drastyczne zrnicowanie dochodw jest powtarzalnie rdem niestabilnoci systemw [Nouriel Roubini: The Instability of Inequality, Project Syndicate, 2011]. Koncentracja bogactwa okazuje si powtarzalnie kryzysogenna, najbogatsi bowiem nie tworz popytu konsumpcyjnego na dobra wielkoseryjnej produkcji, a argument, e inwestuj nadwyki okazuje si nieprawdziwy, gdy inwestuj coraz czciej tam gdzie tasza sia robocza - zagranic, bd w spekulacyjnym kapitale finansowym. Dowodem fakt, i w USA kryzysy wybuchay - zarwno w 1929 jak i 2008 gdy grne 1% koncentrowao dochodw, a grne 10% - poow; czasy wysokiej koniunktury miay miejsce w latach, gdy dominujcy udzia w bogactwie miaa rednia klasa dochodowa. W Europie Zachodniej udzia dochodw z tytuu zatrudnienia spad z 60 procent PKB w 1960 roku do 35 procent w 2010 roku - wzrosy odpowiednio dochody z zyskw od przedsibiorczoci i operacji finansowych [Ernest Hillebrandt: Lewica szuka lewicowoci, "Gazeta Wyborcza" z 12-13.03.2011]. Waciwym na to remedium moe by progresywne opodatkowywanie - z inwestowaniem rodkw publicznych nie w demobilizujc nadopiekuczo [zbyt szczodrze rozdawane zasiki, przedwczesne emerytury], lecz w pilotowanie inwestycji w nowatorskie technologie, edukacj oraz postp naukowy. Taka reorientacja staje si konieczna take ze wzgldw politycznych. W Chinach, gdzie koncentracja bogactwa osigna poziom jeszcze bardziej skrajny ni w USA 1 procent najbogatszych rodzin dysponuje 41,4 procentami prywatnego majtku - potgowanie nierwnoci dochodw traktowane jest jako gwne potencjalne zagroenie pokoju spoecznego std przezwycianie antyegalitarnych tendencji uznano za jedno z gwnych zada programu pastwowego na lata 2011-2015 [Chen Weihua: Income gap, a woe for China and US, China Daily 2010-10-12]. 6] REDUKCJA popytu militarnego i zaangaowa wojennych. To istotne novum w sposobach przezwyciania kryzysw ktre najwyej rozwinici przezwyciali wszak uprzednio kojarzc nakrcanie koniunktury przez popyt cywilny z popytem wojennym. Wspczenie - naskutek wielu zmian, powodowanych m. in. przez to, i wojny tocz nie armie skadajce si z obywateli z powszechnego poboru, lecz wskie grupy zawodowcw; e mocarstwa zarwno Rosja, jak i USA - powtarzalnie i sromotnie przegrywaj z ochotnicz partyzantk wietnamsk, afgask, irack, czeczesk; e w czasie tej Depresji spada popyt na zbrojenia [w handlu wiatowym odnotowano w 2009 roku spadek o 1/3 w stosunku do roku poprzedniego]. To cznie sprawia, e problemy zwizane z problematyk wojenn staj si po raz pierwszy od dziesicioleci dalszoplanowe wrd gwnych problemw absorbujcych Amerykanw, Rosjan, Hindusw czy Chiczykw. A i Europejczykw oraz Polakw te na szczcie. 7] REORIENTACJA celw aktywnoci gospodarczej przez zastpowanie fetyszyzmu miernika PKB [mierzcego caociowo warto produkcji i usug w tym zarwno cywilnej jak militarnej] przez miernik Poytku Spoecznego Netto - PSN [taki jest sens propozycji zmiany miernika efektywnoci gospodarczej noblistw Josepha E. Stiglitza i Amartya Sena]. Miernik uwzgldniajcy nie tylko ile si wytwarza, ale jakie s ekologiczne koszty oraz jaki jest poytek z racjonalnego zaspokojenia spoecznych potrzeb. Uwzgldniajcy rozrnienie konsumpcji pozytywnej racjonalnych potrzeb, od konsumpcji negatywnej irracjonalnych pragnie, sztucznie kreowanych przez reklam. Podobny jest sens zamiany miernika PKB na wskanik Szczcia Spoecznego w himalajskim pastewku Bhutan [Peter Singer Can We Increase Gross National Happiness? Project Syndicate, 2011; Jeffrey D. Sachs: The Economics of Happiness, Project Syndicate, 2011; Dasho Karma Ura: http://An Introduction to Gross

12

National Happiness (GNH)]. Taki te postp zakada program chiskiej partii rzdzcej zdefiniowany wedle tradycyjnych zwyczajw konfucjaskiej cywilizacji jako kreowanie spoeczestwa umiarkowanie dostatniego [xiaokang moderately well-off society]. Dalszy rozwj Chin jest interpretowany tam nie jako pynicie z fal = naladowanie cudzych i dewaluujcych si wzorcw postpu. Lecz jako ostra rywalizacja z innymi nacjami wspzawodniczcymi w dostosowywaniu si do gbokich zmian w globowej ekonomice, przez pynicie przeciw fali e wiadomoci, e alternatyw jest regres [ Zheng Quinyan: Strive for a brighter future, China Daily 2010-10-23]. To nie dorana polityczna konstatacja, lecz przejaw zakorzenionego od tysicleci w chiskiej tradycji ofensywnego pojmowania pojcia kryzys - odzwierciedlanego zapisywaniem go dwoma ideogramami, oznaczajcymi oddzielnie wj - zagroenie i n - szansa na rozwj i postp. 8] REWITALIZACJA demokracji. Przywracanie waciwego istocie tego systemu skojarzenia uprawnie do wspdecydowania - z obowizkiem wspodpowiedzialnoci za skutki tej formy uzgadniania spoecznych zachowa. Ograniczenie uwagi do ekonomicznych aspektw konfliktu ekologicznego i Trzeciej Wielkiej Depresji, powoduje przegapianie, i istotnym ich rdem jest erozja sedna demokracji. Procesy globalnego upowszechniania demokratycznych stosunkw w minionym pwieczu koncentroway si - w sferze politycznej nie na treci, lecz tylko bd gwnie na formie prawie wyboru rzdzcych. W sferze ekonomicznej za - na zastpowaniu waciwego autokratycznym systemom legitymizowania si rzdzcych przez dawanie rodkw egzystencji waciwym dla demokratycznorynkowych stosunkw gosowaniem poprzez zakup dbr i usug. To by postp istotny, lecz poowiczny. Powodujcy dwojak degeneracj demokracji, a zatem i kryzys systemu. Sprzyja bowiem wysferzaniu i oligarchizacji wadzy politycznej i ekonomicznej koncentrowaniu jej elit na wasnych interesach i problemach, miast na subie interesom spoecznym. I nie skania ogu do obywatelskiej wspodpowiedzialnoci zarwno za wybr i kontrol rzdzcych, jak i za skutki swych ekonomicznych decyzji. Std zarwno spadek frekwencji wyborczej, jak i skonno do nieodpowiedzialnoci nabywcw za skutki konsumpcji nadmiernej, dewastujcej i zanieczyszczajcej rodowisko, czego najwyrazistszym wspczenie przejawem s konflikty na tle wysypisk i utylizacji mieci. Zapowiedzi przezwyciania tej kryzysogennej dewiacji demokratycznych systemw s nie tylko przejawy intelektualnego uwiadamiania jej przyczyn i natury, lecz i praktyczne przejawy ksztatowania struktur spoeczestwa obywatelskiego, proekologiczne ruchy spoeczne oraz postulaty i projekty wzrostu wpyww obywateli na decyzje wadcze i ich egzekwowanie nie tylko przez wybory rzdzcych, ale i referenda w istotnych, kontrowersyjnych kwestiach. Istotne szanse na zrewitalizowanie demokracji stwarza moe i winno skojarzenie walorw postkonfucjaskiego etosu zespoowoci - z pobudzajcymi innowacyjno wartociami waciwymi demokracji w Chinach. To zadanie okrelane jako Pita Modernizacja - bdzie zapewne trudniejsze i duej trwajce ni transformacja z gospodarki rozdzielczej w rynkow [Joschka Fischer, Chinese Values?, Project Syndicate, 2012]. Ujawniajce si w tym pastwie opory przeciw adaptowaniu demokratycznych wzorcw maj bowiem rda nie tylko w silnych tam tradycjach monokratycznych. Bardziej tam akceptowalnych przez spoeczestwo, bo wolnych od tendencji do gerontokracji, z przekazywaniem steru rzdw kolejnym generacjom mandarynw, co w pewnej mierze sprzyja kojarzeniu cigoci z innowacyjnoci [Zob. Dalekowschodnie systemy polityczne w: Mariusz Gulczyski: Panorama systemw politycznych wiata, Warszawa 2004, ss. 240 276]. Take w zasadnej w wietle dowiadcze innych zdemokratyzowanych popiesznie spoeczestw - niechci do bezkrytycznej transplantacji wzorcw zachodniej demokracji. Obaw, i moe to skutkowa zastpieniem waciwego konfucjonizmowi etosu zdyscyplinowania i zespoowoci, przez wybujay indywidualizm oraz wolno pojmowan jako wolno od zobowiza i wspodpowiedzialnoci. To nie cakiem prawda, e Chiny odrzucaj zachodnie wartoci,

13

takie jak demokracja oni raczej tocz spory o nie[ The debate over uniwersal values, The Economist Sept.30th, 2010]. 9] REGIONALIZM czyli glokalizacja definiowana trafnie hasem: myl globalnie dziaaj lokalnie. Moe by i ju bywa tam, gdzie jest nie tylko hasem, lecz praktyk zarwno remedium na zagroenia stwarzane przez dzik globalizacj - niekontrolowan przez adne demokratyczne instytucje. Jak i instrumentem pozytywnego wpisywania si spoecznoci lokalnych w procesy globalizacji wykorzystywania szans, jakie stwarza globowa wymiana dbr i informacji w modernizowaniu i wzbogacaniu egzystencji spoecznoci lokalnych. W tym zwiastunie szans na przezwycienie zagroe i wygranie kryzysu, mieci si moe i powinna kwintesencja wszystkich uprzednich form postpu. Procesy globalizacji powoduj wprawdzie nasilenie migracji gwnie z nierozwinitych i sabiej rozwinitych regionw do wyej rozwinitych. Tam, gdzie ta tendencja staje si dominujca, stanowi zagroenie dla globowego adu. Skutkuje bowiem wyjaawianiem uboszych regionw z najsprawniejszych zawodowo a zatem potgowaniem zuboenia i napi midzy obszarami bogactwa i ndzy. Pozytywn alternatyw jest regionalizm rozumiany nie jako konserwatywna separacja od wiata. Lecz glokalizacja: wczanie si spoecznoci lokalnych w procesy cywilizacyjnego postpu podmiotowo i partnersko - w sposb wiadomy zarwno szans, jak i zagroe stwarzanych przez procesy globalizacji. Nacelowane zatem na optymalne wygrywanie pozytyww i neutralizowanie negatyww z punktu widzenia interesw nie tylko doranych, lecz perspektywicznych caej lokalnej spoecznoci. Patrzc z tej perspektywy w takim, regionalnym wymiarze najpeniej i najwyraziciej wida zarwno zagroenia stwarzane przez kompromitujcy si model spoeczestwa obfitoci jak i walory spoecznoci racjonalnego dostatku. A zatem celowoci wszystkich dziewiciu zdefiniowanych tu drg cywilizacyjnego postpu. Dobrym tego przykadem wydaj si by wspczesne Niemcy. ktrych gospodarka radzi sobie bodaj najlepiej z kryzysem z euroamerykaskiego obszaru. Dziki jak pisze amerykaski obserwator skojarzeniu socjaldemokratycznych wartoci z lokalizmem. Przejawiajcym si w preferowaniu przedsibiorczoci wacicielskiej a nie akcyjnej, produkujcej na wiatowe rynki lecz silnie osadzonej w konkretnych landach, z obsugujcymi je bankami municypalnymi, dbaoci o zawodow sta kadr, jej rozwj i udzia we wspzarzdzaniu. Przeciwstawia to tene autor diametralnie odmiennym tendencjom wpisywania si w globalizacj kapitalizmu amerykaskiego nastawionego bardziej na spekulacje finansowe i przerzucanie produkcji w te obszary globu, gdzie atwiej o zysk kapitaowy, ze strat wszelako dla adu spoecznego we wasnym kraju [Harold Meyerson: How Germany Got it right on the economy, The Washington Post November 24, 2010]. Zwiastuny pozytywnego regionalizmu mona dostrzec take w wielu innych krajach w tym i w Polsce. Ujawnia si to wyrazicie w wyborach samorzdowych w preferowaniu przez wyborcw tych liderw, ktrzy samorzdz kierujc si interesami lokalnej spoecznoci coraz czciej bezpartyjnych, gdy koliduje to z interesami elit partyjnych, sterowanych centralnie co czstokro bywa sprzeczne z interesami lokalnymi. 10] REEDUKACJA uczenie uczenia si jak rozumnie y w globowej cywilizacji racjonalnego dostatku. Sedno tej niezwykle istotnej cywilizacyjnej zmiany zdefiniowaem w upublicznionym zarwno w druku, jak i w Internecie odrbnym tekcie - tam wic zainteresowanych odsyam[ zob. Mariusz Gulczyski: Jak uczy si uczy y w epoce globalizacji [w:] J. Korna [red.]: Nowoczesny Lewiatan. Studia nad wspczesnym pastwem, Kielce 2006; www.gulmar28.wordpress.com.Jak uczy si uczy y w epoce globalizacji ]. Konieczno adekwatnego postpu w wyrwnywaniu szans edukacyjnych i dostpnoci do wyszych szczebli edukacji wedle zdolnoci, a nie wedle zamonoci - wymusza fakt, i w tej sferze koncentruje si wspczenie gwne kryzysogenne zagroenie kapitalistycznego systemu. Wspln przyczyn wszystkich trzech Wielkich Kryzysw kapitalizmu Wielkiej Paniki z lat 80. XIX wieku - Wielkiego Kryzysu z lat 30. XX wieku - i wspczesnej Wielkiej

14

Depresji jest nadmierna koncentracja bogactwa w rku nielicznych, skutkujca zatorami blokujcymi funkcjonalno systemu. Podczas Wielkiej Paniki ta chroniczna przypado objawiaa si w powstawaniu monopoli wykaszajcych z rynku rednie i drobne firmy i blokujcych konkurencyjno stymulujc postp techniczny. Lenin trafnie w Imperializm jako najwysze stadium kapitalizmu zdefiniowa t uomno bdnie wnioskowa i spowoduje to upadek kapitalizmu. Skutecznym na to remedium okazaa si interwencja pastwa = ustawowy zakaz monopolizacji [zapocztkowany w USA tzw. Ustaw Shermana z 1890 roku wzorowany przez inne pastwa]. W czasach ubiegowiecznego Wielkiego Kryzysu w kryzysie nadprodukcji naskutek niedostatku popytu uboejcej wikszoci na wytwarzan tamowo masow produkcj. Rachuby na rewolucyjn klap kapitalizmu okazay si i tym razem bezpodstawne. Skutecznym remedium staa si interwencja pastwa nakrcajca popyt przez ustawodawstwo socjalne zwikszajce si nabywcz mas [najwyrazistsze pierwotnie w formie Nowego adu administracji FD Roosevelta oraz pastwa Domu Ludu w Szwecji wzorowane w formie pastwa socjalnego przez wszystkie wysoko rozwinite kraje kapitalistyczne]. Wspczenie tako okazuje si i lepa rka rynku skutkuje wysferzaniem zawajcej si czowki najbogatszych nie tylko kapitalistw lecz i salatariatu. Wspczesne technologiczne innowacje zwikszaj bowiem popyt na mniej licznych lecz wysoko wyedukowanych pracownikw wpdzajc w bezrobocie i chroniczne ubstwo wikszo tych, ktrych nie sta na zainwestowanie w edukacj wasn i potomstwa. Studiowanie staje si konieczn przepustk do ekonomicznego sukcesu w Ameryce [a i wszdzie indziej zapewne te MG]. Oczywistym si staje, i przysza praca wymaga edukacji i doksztacania powyej szkoy redniej. I chocia bardziej ni kiedykolwiek konieczne jest uzyskanie stopnia naukowego, dyplomu i fachowych umiejtnoci staje si to bardziej ni uprzednio kosztowne. Koszty studiowania rosy od 1995 roku w caym kraju niemal piciokrotnie szybciej ni przecitne dochody gospodarstw domowych. Skutkuje to coraz wikszym zaduaniem studiujcych i ich rodzin. Poyczanie na studiowanie zwyko by uprzednio wyjtkiem wspczenie staje si regu [to konstatacja Sekretarza Departamentu Edukacji administracji Obamy - Sec. Arne Duncan: Lower Student Loan Interest Rate, www.huffingtonpost.com]. To ten fenomen powoduje drastyczny wzrost wspczesnej generacji nierwnoci spoecznych w Stanach Zjednoczonych. O ile w 1974 r. dochody grnego jednego procentu rodzin wynosiy dziewi procent PKB, to w 2007 r. wzrosy do 23,5 procent. Dochody z przedsibiorczoci i korzyci z polityki podatkowej mogy przyspiesza ten trend, lecz gwnym winowajc s zmiany w technologii. We wczeniejszych fazach industrializacji w epokach zdominowanych przez tekstylia, wgiel, stal, maszyny spalinowe beneficja zmian technologicznych spyway w rny sposb do reszty spoeczestwa w formie pacy za prac. Wspczenie yjemy w epoce mdrych maszyn, w ktrej technologia w rosncym tempie staje si zdolna do zastpowania coraz powszechniej i coraz bardziej czowieka. Kady postp w Dolinie Krzemowej oznacza eliminowanie zapotrzebowania na niej wykwalifikowan prac we wszystkich sferach gospodarki, i nic nie wskazuje, by trend ten kiedykolwiek si skoczy [Francis Fukuyama: The Future of History Can Liberal Democracy Survive the Decline of the Middle Class?, Foreign Affairs January/February 2012]. W Polsce dysfunkcjonalno systemu ksztacenia ma wprawdzie inne ni zaduanie na studia formy - niemniej jest tosama w stymulowaniu rozwarstwienia spoecznego i skazywaniu na bezrobocie lub mieciowe zatrudnienie gorzej bd wcale nie wyedukowanych zgodnie z rosncymi wymogami rynku pracy.

15

Pki co rozpoznawane s symptomy tego zatoru funkcjonalnej reprodukcji kapitalistycznych spoeczestw lecz brak remediw. S pomysy ich sednem jest:
zwikszenia szans powszechniejszego podnoszenia kwalifikacji przez egalitaryzacj dostpu do wyszych poziomw edukacji przez systemy stypendialne i obniki oprocentowania poyczek na studia sprzyjajce rnicowaniu wedle uzdolnie, a nie wedle zamonoci rodzicw, oraz wdraanie systemw umoliwiajcych permanentne doksztacanie wraz z wymogami postpu w technikach wytwarzania,

zmian w systemie edukacji zwikszajcych dostp do orodkw edukacyjnych z wyszej jakociowo "pki" - umoliwiany dziki Interentowi { wzorem Harvardu otwierajcego bezpatne ksztacenie on line via Internet},

zwikszenie szans powszechnego zatrudnienia i permanentnego doksztacania przez zmniejszenia czasu pracy ograniczenie do 4 czy 3 dni w tygodniu oraz dugoci dnia pracy .

Oczywista, e bez interwencji politycznej tej ekonomicznej kryzysogennej zagwozdki podobnie jak i zastpowania dewastacyjnego wycigu w przerabianiu przyrody na towary przez reprodukowanie ekologicznych warunkw egzystencji spoeczestw - nie da si przezwyciy. JAKA LEWICA NA NOWE CZASY? Zdefiniowane wyej zmiany w sposobach pojmowania i realizowania postpu stanowi sedno zada Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji. Staj si zatem nowym probieem prawicowoci bd lewicowoci tak ideologicznej, jak politycznej. Prawic identyfikowano zazwyczaj wedle opowiadania si za: elitaryzacj przeciwko egalitaryzacji, konserwowaniem tradycyjnych porzdkw przeciwko zmianom. W autokratycznych systemach prawica elitaryzuje i konserwuje pod rnymi flagami nawet z nazw i barw lewicowymi. W demokratycznym kapitalizmie zazwyczaj pod prawicowymi:

forsujc wolnorynkowo bez pastwowych ogranicze i redystrybucji bogactwa,

korumpujc demokracj przewag kapitaow [noblista Michael Spence zdefiniowa ewolucj demokracji amerykaskiej od jeden majtny jeden gos; jeden mczyzna - jeden gos; jedna osoba jeden gos do jeden dolar jeden gos skutkujc paradoksalnym wybieraniem pro-elitarnej wikszoci Kongresu przez wikszociowo uboejc amerykask populacj - cyt. za Thomas B. Edsall: Is This the End of Market Democracy?, New York Times, February 19, 2012]. propagujc takie porzdki przypowieci, i gdy podnosz si w gr wielkie jachty = najbogatsi to i mniejsze odzie = mniej zamon reszt - wypieranie poziomu wody przez krezusw te podnosi w gr.

Trzeci Wielki Kryzys zdezawuowa t bajeczk po raz kolejny. Nie podnosz lecz podtapiaj eroduj redni klas i pauperyzuj. Dotkliwiej ni w uprzednich Kryzysach bo: - globalizacja skutkuje ucieczk kapitaw na intratniejsze rynki i uatwia wzbogacanie na spekulacjach finansowych, - komputeryzacja powtarzalnych czynnoci w produkcji i usugach zmniejsza popyt na mniej wykwalifikowan si robocz skutkujc chronicznym bezrobociem, - konflikt ekologiczny potguje negatywne skutki wolnorynkowej swawoli. Prawicowe ideologie programy i rzdy potguj powtarzalnie kryzysowe doowanie bo:

16

optuj za przezwycianiem Kryzysu przez niewidzialn rk swawolnego rynku,


neguj zagroenia ekologiczne i przezwyciajce go polityczne rygory i

dziaania, opowiadaj si przeciwko zakazom spekulacji finansowych oraz progresywnemu opodatkowaniu i znoszeniu ulg podatkowych dla najbogatszych,
s przeciwni angaowaniu pastwa w rozwizywanie istotnych potrzeb spoecznych niedostatecznie rozwizywanych przez rynek, zwalczaj postp w obyczajowej tolerancyjnoci i zrwnywaniu uprawnie mniejszoci,

s skonni do rozadowywania populistycznego gniewu potgowaniem zmykowych konfliktw z Innymi rasowo - narodowo - religijnie i wojen pomocnych nie tyle w podbojach, co w pacyfikowaniu wasnych spoecznoci i nakrcaniu koniunktury popytem na militaria.

To cznie sprawia, e prawicowe ruchy nie s zdolne progresywnie przewodzi Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji. Lewica bywaa i jest - rna w rnych czasach i miejscach: socjalnie roszczeniowo programowo realizatorsko W kapitalizmie po realnym upadku i rozpadku realnego socjalizmu i w Trzecim Wielkim Kryzysie tego systemu - jeszcze bardziej si to popyrtao. Wspczenie do Lewicowoci przyznaj si:
Anarchici sedno ich programw to zepsu zabaw uprzywilejowanym bez pozytywnej alternatywy.

Wyszarpywacze roszczeniowo walczcy o udzia w podziale PKB - bez zmian w sposobach wytwarzania i konsumowania tego.
Oburzeni cilej obudzeni z rk w nocniku zadue pogoni za iluzjami spoeczestwa obfitoci= bezskutecznoci wyszarpywania.

Angaujcy si w postp w istotnych dla mniejszoci lecz marginalnych dla interesw wikszoci sferach zrwnywania uprawnie i zewiecczania obyczajw.
Rentierzy zaapujcy si na polityczne posady korzystajc z poparcia elektoratu zwizanego rodowodem i sentymentem z epok realnego socjalizmu.

Rozkojarzeni kapitalistyczn Restauracj i Wielkim Kryzysem nie wiedzcy za czym za kim si ze swoj wiernoci lewicowym ideaom przypisa, ktrych wspczesny stan ducha odzwierciedla bodaj najtrafniej przekorna modlitwa: Zelij dobry Boe dar odrniania politykw lewicowych od lewusw - bo przy poprzednich wyborach tego daru nie mielimy i fatalnie na tym wyszlimy.

wiadomi e:

- Lewicowo to - postpowo = opowiadanie si za zmianami zwikszajcymi szanse przeycia i osigania satysfakcji z ycia wspczesnych i przyszych pokole caych i wszystkich narodw. - Zada Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji nie da si zrealizowa nie tylko prawicowymi = wolnorynkowymi metodami lecz i lewicowymi w starym stylu = zarwno reformistycznymi jak real-socjalistycznymi.

17

- Taki postp wymaga wspczenie nie tylko egalitaryzacji podziau - lecz i wspodpowiedzialnoci za ekologiczne skutki wytwarzania i konsumowania zarwno w skali lokalnej narodowej jak kontynentalnej i globowej. - Bezdogmatyczni w opowiadaniu si za takim postpem - byle wedle kryteriw humanitarnie pojmowanej postpowoci do przodu. Szanse na wygranie trzeciego Wielkiego Kryzysu i progresywne wykreowanie racjonalniejszego ni destruktywna ekologicznie i rozwarstwiajca socjalnie ekonomia spoeczestwa obfitoci - rokuje przezwycienie rozkojarzenia lewicowych ruchw, skonnych i zdolnych do rozpoznania sedna wyzwa Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji. Wsplnym ich mianownikiem jest zasadnicza zmiana filozofii postpu globowej cywilizacji. Kierowania si nie starotestamentowym zaleceniem czycie sobie Ziemi poddan, lecz moralnoci ukierunkowan wskazaniem czycie sobie Ziemi przyjazn. W praktyce oznacza to przezwycianie dominujcej w dotychczasowym rozwoju przemysowej ekonomiki gry o sumie zerowej - z Ziemi, jej surowcowymi i przyrodniczymi zasobami. Gry sprawiajcej, i niczym w zbieracko-owieckich stadiach dzikoci i barbarzystwa - wzrost efektywnoci ekonomicznej skutkowa nieuchronnie wzrostem defektywnoci surowcowoprzyrodniczej. Przez rozwj i postp wedle regu gry o sumie dodatniej w ktrej wzrost produkcji i konsumpcji dekomponuje wprawdzie oblicze Ziemi, lecz nie degraduje per saldo jej przyrodniczych walorw. Tak jak porwnawczo holenderskie poldery czy angielskie parki zmieniay kompozycj, lecz nie niszczyy przyjaznych czowiekowi walorw tamtejszych krajobrazw. Czyli zastpienie barbarzyskiego traktowania ekologicznego rodowiska przez pozytywne w peni ucywilizowane. Taki kierunek zmiany celw i metod gospodarowania rokuje nie regres, lecz rozwj gospodarczej aktywnoci. Nie zmniejszanie lecz zwikszanie aktywnoci ekonomicznej. I nie zuboanie i pogorszenie jakoci ludzkiej egzystencji, lecz racjonalniejsze i wszechstronniejsze zaspokajanie ludzkich potrzeb materialnych, intelektualnych i emocjonalnych. Zrwnowaony ekologicznie rozwj to zatem bynajmniej nie hamulec czy JOKE = bzdura, lecz JOBS = zadania, praca, bodziec bardziej efektywnej, zyskownej, pracochonnej i korzystnej egzystencjalnie aktywnoci gospodarczej. Wykorzystanie tej szansy przez firmy, regiony i pastwa wymaga dojrzenia w Trzeciej Wielkie Depresji nie tylko negatyww zagroe, ale potencjalnych i realnych pozytyww szans przezwycienia tego, co w dotychczasowych celach i metodach cywilizacyjnego rozwoju byo szkodliwe, nierealistyczne i niebezpieczne. A zatem nastawienia nie na przywracanie starymi metodami przeytej formuy celw i metod spoeczestwa rozrzutnoci. A i nie na defensywne zwijanie opiekuczego pastwa socjalnego. Wymaga wiadomej i zdecydowanej ucieczki w przyszo = kreowania i wdraania pozytywnej alternatywy cywilizacji racjonalnego dostatku. Realnej dlatego, e motywowanej nie tylko kijem strachu przed negatywami dotychczasowej formuy rozwoju, i kropidem moralnych zobowiza. Lecz take marchewk wyszej kapitaowej zyskownoci, szans zatrudnienia, jakoci indywidualnej konsumpcji oraz spoecznej rwnowagi i pokoju. Przekadajc ten postulat na jzyk zada trzeba poegna si wiadomie i bez alu z formu postpu zakadajc upowszechnianie spoeczestwa obfitoci jako nierealistycznej spoecznie i dewastacyjnej ekologicznie. Rozpoznawa zwiastuny nowego stadium postpu cywilizacyjnego w zalkowych przejawach nowatorskich zmian w technologiach, wzorcach konsumpcji, sposobach

18

uytkowania dbr, projektowania celw i mierzenia rezultatw aktywnoci gospodarczej. To bowiem, co dzi wydawa si moe idealistyczn mrzonk, fanaberi, marginaln i krtkotrwa mod, utopijnym ruchem oporu nawiedzonych ekologw, jutro moe i winno si stawa mainstreamem powszechn mod i wygod cywilizacji racjonalnego dostatku. Docenia i wykorzystywa historiozoficzn wiedz, i wielkie kryzysy ekologiczne i ekonomiczne odgryway w dziejach ludzkoci rol pozytywn. Wymuszay bowiem ucieczk do przodu przez kreowanie coraz efektywniejszych warunkw ludzkiej egzystencji. Czego pierwszym ewidentnym dowodem fakt, i dziki wielkiemu kryzysowi ekologicznemu przed milionami lat, powodujcemu zestepowienie naszej prakolebki Afryki, nasi praprzodkowie musieli by przetrwa - zej z drzew, wyposay w narzdzia, uczowieczy si i stwarza coraz bardziej efektywne sztuczne warunki swej egzystencji czyli cywilizacje. Najbardziej wymiernym dowodem skutecznoci takiego zdeterminowania w dziejach Ludzkoci - zwikszanie szans przeycia ergo liczebnoci ludzkiej populacji z okoo 5 mln w stadium zbieracko-owieckim, przez 500 milionw w rolniczo-rzemielniczym, po skok do 1 mld w pocztkach ery industrialnej, 2 mld w 1930 r. i wspczenie 7 mld. Zapewnienie szans przeycia i osigania satysfakcji z ycia prognozowanym w poowie XXI wieku 9 mld Homo Sapiens-w, niewtpliwie przerasta potencjalne moliwoci prawicowej lepej rki rynku wymaga racjonalnego pomysu i przemysu, bdcego tradycyjnie specialite de la maison lewicowej polityki. Z dowiadcze dziejowych wiadomo, i taki horyzont czasowy stwarza zapotrzebowanie na politykw dostatecznie modych, by rozumowa i angaowa si w polityk przesdzajc o przyszoci ich pokolenia. A tako paradoksalnie na teoretykw dostatecznie wiekowych, by procesy spoeczne diagnozowa i prognozowa w kategoriach wiekw, a nie doranej bieczki. Od tego czy taka Lewica si w Trzeciej Transformacji Industrialnej Cywilizacji wyklaruje, zorganizuje i ukierunkuje spoeczne mylenie i dziaanie zalee bd przysze losy Ludzkoci.

You might also like