You are on page 1of 9

standardy medyczne

Stanowisko Grupy Ekspertw w sprawie zalece dotyczcych spoycia wody i innych napojw przez niemowlta, dzieci i modzie
Position paper of the expert group on intake of drinking water and other beverages by infants, children and youth
dr hab. n. med. Halina Wo
profesor lskiego Uniwersytetu Medycznego kierownik Kliniki Pediatrii, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 6, lski Uniwersytet Medyczny, Katowice

prof. dr hab. n. med. Anna Dobrzaska


konsultant krajowy w dziedzinie pediatrii, kierownik Kliniki Patologii Noworodka, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa

dr hab. n. med. Halina Weker


kierownik Zakadu ywienia Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa

dr n. med. Maciej Godycki-wirko


prezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Zakad Medycyny Rodzinnej i Medycyny Spoecznoci Lokalnych, Uniwersytet Medyczny w odzi

dr hab. n. med. Teresa Jackowska


wiceprezes Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, kierownik Kliniki Pediatrii Centrum Medyczne Ksztacenia Podyplomowego, Warszawa

dr n. med. Agnieszka Jarosz


Instytut ywnoci i ywienia, Warszawa

prof. nadzw. dr hab. n. med. Piotr Socha


prezes Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i ywienia Dzieci, kierownik Oddziau Gastroenterologii, Hepatologii, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa

prof. dr hab. n. med. Janusz Ksiyk


kierownik Kliniki Pediatrii, Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa

prof. dr hab. n. med. Witold Lukas


konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej, Kierownik Zakadu Medycyny Rodzinnej, lski Uniwersytet Medyczny, Zabrze

prof. dr hab. n. med. Alicja Chybicka


prezes Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, kierownik Katedry i Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecicej, Akademia Medyczna, Wrocaw

prof. dr hab. n. med. Andrzej Steciwko


prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Kierownik Katedry i Zakadu Medycyny Rodzinnej, Akademia Medyczna, Wrocaw

prof. dr hab. n. med. Mieczysawa Czerwionka-Szaflarska


konsultant wojewdzki w dziedzinie pediatrii, kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii, Uniwersytet Mikoaja Kopernika, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy

prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska


kierownik Kliniki Pediatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny, sekretarz ESPGHAN

Sowa kluczowe:
n woda n napoje n soki n niemowlta n dzieci n modzie

Key words:
n water n beverages n juices n infants n children n youth

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

standardy medyczne

Celem Grupy Ekspertw jest przedstawienie zalece dotyczcych spoycia wody i innych napojw przez niemowlta, dzieci i modzie oraz skutkw nadmiernego spoycia napojw sodzonych i sokw.

Zapotrzebowanie nawod
Woda jest substancj niezbdn doycia. Zarwno dla niemowlt, dzieci, jak idorosych stanowi podstawowy skadnik pokarmowy1, 2. Jest nonikiem substancji odywczych irozpuszczalnikiem wielu zwizkw powstajcych wprocesach metabolicznych14. Zawarto wody wustroju czowieka jest zrnicowana. Najwicej znajduje si jej worganizmie noworodka iniemowlcia, odpowiednio 94% i75%, najmniej uosb wwieku podeszym. Ciao czowieka dorosego skada si w65% zwody. Dzienne zapotrzebowanie nawod udziecka szacuje si na1015% jego masy ciaa. Zapotrzebowanie napyny uosb dorosych, wumiarkowanej temperaturze otoczenia, wynosi 24% jego masy ciaa1, 3. Badania oceniajce zapotrzebowanie nawod udorosych prowadzone s od 1866 roku i w dalszym cigu kontynuowane5. Zdefiniowanie waciwego zapo-

Tabela 1. Zalecane dzienne spoycie wody1.


GruPA Niemowlta WiEK (LATA) 00,5 0,51 13 Dzieci 46 79 1012 Dziewczta 1315 1618 1012 Chopcy 1315 1618 Mczyni Kobiety Cia (ii i iii trymestr) Laktacja 1975 >75 1975 >75 NorMA SPoyCiA WoDy (ml/Dob) 700 800 1300 1700 1900 2100 2200 2300 2400 3000 3300 3700 2700 2700 2700 3000 3800

trzebowania nawod dla dzieci, jak rwnie uosb dorosych jest trudne zuwagi narnice warunkw klimatycznych, aktywnoci fizycznej, oglnego stanu zdrowia, wtym czynnoci nerek, atake braku zobiektywizowanych wskanikw prawidowego nawodnienia. Badania Manza iWenzta wykazay, e rednie zapotrzebowanie nawod ukobiet wynosi 2064ml/dob, umczyzn prawie 2500ml/dob, zczego ukobiet woda otrzymywana zpoywienia stanowi okoo 600 ml, woda metaboliczna okoo 300ml, natomiast 1200ml towoda, ktra powinna by dostarczona zpynami6. Opracowane przez Instytut ywnoci iywienia zalecane dzienne spoycie wody dla rnych grup ludnoci przedstawiono wTabeli 1.1. Zwracaj uwag wartoci dla dorosych, ktre s wysze wporwnaniu zwartociami opracowanymi przez Manza iwsp. Wkwietniu 2010 roku Europejska Agencja ds.Bezpieczestwa ywnoci (EFSA European Food Safety Authority) wydaa nowe zalecenia odnonie iloci pynw wcodziennej diecie7. Poziomy teokrelono nastpujco: n dzieci wwieku 23 lata 1300ml n dzieci wwieku 48 lat 1600ml n chopcy wwieku 913 lat 2100ml n dziewczynki wwieku 913 lat 1900ml n dziewczta powyej 13. r.., kobiety 2000ml n chopcy powyej 13. r.., mczyni 2500ml Podane wyej wartoci uwzgldniaj wod zawart wpokarmach staych, ktrej ilo oszacowano naokoo 20% dziennego zapotrzebowania napyny. Wopiece medycznej nad kobiet wokresie ciy naley zwraca uwag nawano prawidowego nawodnienia matki idziecka. Niedobr wody umatki lub zmniejszenie iloci wd podowych moe prowadzi dozaburze wzrastania podu. Wytyczne dotyczce spoycia wody pitnej przez kobiety wokresie rozrodczym, ciarne i karmice piersi zostay przedstawione wStanowisku Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego opublikowanego wGinekologii Polskiej w2009 roku8. Stan nawodnienia niemowlcia rni si znacznie odstanu nawodnienia czowieka dorosego. Zapotrzebowanie nawod uniemowlt, wprzeliczeniu nakg masy ciaa, jest 4krotnie wiksze ni uosb dorosych. Pokarm matki zapewnia dostateczn poda pynu zdrowemu niemowlciu do6.m.. Pokarm naturalny mawysz zawarto wody wprzeliczeniu naadunek energetyczny ni dieta czowieka dorose-

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne

Tabela 2. Metabolizm wody u 3-miesicznego niemowlcia karmionego naturalnie w porwnaniu do osoby dorosej6.
WiEK 3 MiESiC yCiA MASA CiAA LP. ZMiENNE 6 KG SPoSb yWiENiA KArMiENiE PiErSi/ PoKArM NATurALNy 1. Poda wody ml/kg masy ciaa [ml/100 kcal] 127 141 63 8,3 130 48 DiETA MiESZANA 31 91 61 34 615 16 4,1 : 1,0 1,5 : 1,0 1,0 : 1,0 1,0 : 4,1 1,0 : 4,7 3,0 : 1,0 72 KG 44 LATA iLorAZ WArToCi DLA DZiECKA i oSoby DoroSEJ

2. objto moczu [ml/100kcal] 3. adunek osmolarny [mOsm/100 kcal] 4. osmolarno moczu [mOsm/kg] 5. rezerwa wolnej wody [ml/100kcal]

go, jakkolwiek objto wydalonego moczu wprzeliczeniu naadunek energetyczny jest prawie taka sama. Niemowlta wykazuj znacznie wiksze straty pozanerkowe zwizane zwiksz powierzchni ciaa wstosunku domasy ciaa, ale adunek osmotyczny moczu wprzeliczeniu naenergetyczny jest 4krotnie niszy ikoresponduje zbardzo nisk osmolarnoci moczu (130 mOsm/kg). Pozostawia ma nerkow rezerw rozcieczenia moczu dla wydalenia dodatkowego adunku wody (Tabela2.)6. Nie dokoca poznane s mechanizmy obniania masy ciaa bezporednio po porodzie. Uwaa si, e mog by one zwizanem.in. zestratami wody. Prawidowe lub zwikszone nawodnienie moe by pomocne wopanowaniu noworodkowej hiperbilirubinemii, apoda pynw mawpyw nazmniejszenie lub skrcenie czasu fototerapii9.

Zaburzenia gospodarki wodnej, pojawiajce si w momencie odwodnienia, do ktrego dochodzi wwyniku czsto obserwowanych biegunek wwieku wczesnego dziecistwa (infekcyjnych lub zwizanych zzaburzeniami trawienia/wchaniania) czy wymiotw towarzyszcych powanym schorzeniom (zapaleniu puc, zapaleniu opon mzgowordzeniowych czy posocznicy), mog szybko prowadzi dopowika. Niekiedy niewielkie stany infekcyjne, zakaenia drg moczowych przebiegajce rwnie zniechci dopicia iwysok temperatur oraz rne zespoy metaboliczne przyczyniaj si dozaburze gospodarki wodnej. Niemowlta urodzone przedwczenie wykazuj specyficzny niedobr wody. Zmianie rodowiska wewntrzmacicznego nazewntrzne towarzysz istotne zmiany wbudowie ciaa. Dodatkowo, zarwno meta-

Tabela 3. rednie dzienne spoycie pynw (ml) w wybranych krajach europejskich11, 12.
WiEK DZiECKA (LATA) 13 1,54,5 23 24 35 48 57 68 79 1480 943 941 1012 1450 693 1018 937 PoLSKA 1190 1055 614 WiELKA bryTANiA HoLANDiA 843 NiEMCy FrANCJA

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

standardy medyczne

Tabela 4. Procentowy (%) udzia rnych napojw w oglnej puli pynw przyjmowanych przez dzieci w cigu dnia11, 12
PoLSKA ASorTyMENT DZiECi 13 LAT 26* 12 8 27** 26 DZiECi 36 LAT 16 11 10 21 37 DZiECi 79 LAT 11 13 10 22 36 HoLANDiA DZiECi 13 LAT 49 25 10 11 5 WiELKA bryTANiA DZiECi 1,54,5 LAT 28 29 3 35 5 NiEMCy DZiECi 23 LATA 31 28 19 9 13 FrANCJA DZiECi 35 LAT 36 43 19 19 2

mleko i napoje mleczne woda soki owocowe napoje i nektary gazowane i niegazowane kawa, herbata

* w tym 12% mieszanki mleczne modyfikowane ** w tym 11% z grupy rodki spoywcze specjalnego przeznaczenia ywieniowego

boliczne, jak ihormonalne procesy ulegaj zmianie. Utrata wody przez skr jest znaczca, aczas wydzielania wody isodu przez nerki relatywnie dugi. Wywieniu jelitowym obniona jest tolerancja objtoci posikw, jak rwnie ich osmolarnoci. Przyrost masy ciaa moe oznacza zarwno wzrost tkanek, jak iretencj wody pozakomrkowej. Zaburzenia homeostazy wody s jeszcze powaniejszym problemem uniemowlt urodzonych zma ibardzo ma mas ciaa, poniewa przewodnienie moe doprowadzi dokrwawienia wewntrzczaszkowego, opnia zaronicie przewodu ttniczego czy nasila dysplazj oskrzelowopucn. Towaciwa poda pynw jestm.in. odpowiedzialna zarozwj wczeniaka10. Stan nawodnienia zdrowego niemowlcia zaley gwnie odpoday pynw drog doustn5. Zapotrzebowanie nawod udzieci wwieku poniemowlcym, dzieci szkolnych i modziey jest zrnicowane, zalene zarwno odczynnikw zewntrznych (klimat, nawyki ywieniowe), jak iwewntrznych (stan zdrowia, aktywno fizyczna). Dojego okrelenia wykorzystywane s rne metody: zmiany masy ciaa, pomiary cakowitej poday doustnej pynw, pomiary objtoci moczu, okrelenie rezerwy wodnej, oznaczenie osmolarnoci moczu wodniesieniu dopoday doustnej pynw. Wedug danych dotyczcych oceny stanu odywiania dzieci imodziey wEuropie, wktrych wiele miejsca powicono problemowi poday pynw drog doustn, przyjto, e cakowite spoycie wody (ang. total water intake) jest sum, naktr skada si poda wody zawartej wnapojach, wpoywieniu oraz tzw.

woda metaboliczna uzyskana wprocesie przemian metabolicznych ustroju. Autorzy podkrelaj, e odwodnienie cikie moe znacznie zaburzy czynno metaboliczn ustroju, a nawet doprowadzi domierci11. Odwodnienie redniego stopnia, oprcz zaburze metabolicznych, moe by odpowiedzialne zapowstawanie kamieni nerkowych, zapar, zaburze wukadzie sercowonaczyniowym czy orodkowym ukadzie nerwowym11. Uwaa si, e odwodnienie udzieci moe mie wpyw nazaburzenia koncentracji uwagi iby przyczyn blw gowy11. Wniektrych krajach Europy Zachodniej (Austria, Niemcy, Szwajcaria) zapotrzebowanie nawod zostao wyliczone na1300ml/dob udzieci 23letnich do2800ml/dob u1518letniej modziey. WBelgii dzienne zapotrzebowanie okrelono na75100ml/ kg masy ciaa udzieci przedszkolnych i4560ml/ kg masy ciaa u1518latkw. WHolandii zaleca si 5letnim dzieciom poda doustn pynw wiloci 83ml/kg/dob. Dzienne spoycie pynw przez dzieci wrnych grupach wiekowych wzalenoci odkraju przedstawiono wTabeli 3., natomiast procentowy udzia rnych napojw woglnej puli pynw spoywanych przez dzieci wcigu dnia wTabeli 4. Wpodsumowaniu autorzy raportu zalecaj dalsze kontynuowanie bada dotyczcych zapotrzebowania nawod udzieci wzalenoci odstanu organizmu (zdrowy/chory). Naley rwnie prowadzi badania dotyczce etiologii schorze, w ktrych stan nawodnienia moe odgrywa znaczc rol midzy innymi wkamicy nerkowej, zakaeniach drg moczowych, chorobach zbw, zaburzeniach oskrzelo-

10

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne

Woda W oRganiZMie
Woda oksydacyjna w przemianie biaek, tuszczu i wglowodanw Woda preformowana

yWno, W TyM MleKo

Woda PiTna dobRej jaKoci


n wody rdlane i naturalne wody mineralne: isko- i rednion zmineralizowane iskosodowe n <20 mg/l iskosiarczanowe n <20 mg/l

SoKi
n od 6. m.. n limitowana wielko porcji

naPoje
n napoje sodzone, gazowane, oranady, lemoniady, cola

n uniwersalny rozpuszczalnik n profilaktyka otyoci

Korzyci:

n spadek poziomw markerw stresu oksydacyjnego n obnienie cinienia ttniczego n wzrost stenia HDL-cholesterolu

Korzyci:

n ryzyko rozwoju chorb dietozalenych

Zagroenia:

n rozwj otyoci n prchnica zbw n wzrost trjglicerydw w surowicy krwi n biegunka czynnociowa

nadmiar:

Ryc. 1. Podstawowe rda wody w organizmie czowieka.

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

11

standardy medyczne

wopucnych, zaparciach, chorobach ukadu sercowonaczyniowego, kwasicy cukrzycowej11. Podstawowe rda wody worganizmie czowieka przedstawiono naRycinie 1.

Woda iinne napoje znaczenie, zalecenia dospoycia, efekty nadmiernego spoycia


Wywieniu najmodszych dzieci naley zwrci uwag naudzia sokw wich diecie. Soki nie su zaspokajaniu pragnienia, nie mog zatem zastpowa wody. Soki iowoce liczone s wracji pokarmowej cznie zpreferencj wikszego udziau wieych owocw. Sok owocowy wedug Food and Drug Administration (FDA) toprodukt, wktrym jest 100% soku owocowego. Produkty, ktre zawieraj od10%99% soku zdodatkiem cukru, s okrelane jako napoje owocowe lub koktajle. Zawarto wglowodanw, gwnie sacharozy, wsokach waha si wgranicach od11g/100ml (44 kcal/ml) doponad 16g/100ml (64 kcal/ml). Dla porwnania wmleku matki wglowodany gwnie laktoza wystpuj wiloci 7g/100ml13. Napodstawie wynikw bada oceniajcych wprowadzanie dodiety niemowlt ywienia uzupeniajcego stwierdzono, e soki pojawiaj si wniej czsto przed ukoczeniem przez dziecko 4.m.., aich poda wwikszoci jest wysza ni zalecana (wpierwszym proczu ycia dziecka 100ml/dob vs 60ml/dob; w12.m.. ponad 200ml vs do150ml/dob)1417. Uniemowlt poniej 5.m.. nie zaleca si stosowania so-

kw, poniewa mog one ogranicza przyjmowanie prawidowej iloci pokarmu matki lub mieszanki mlecznej, comoe skutkowa zmniejszeniem poday biaek, tuszczw, witamin iskadnikw mineralnych, takich jak: elazo, cynk. Dzieciom od6.m.. zaleca si podawanie sokw yeczk, anie zbutelki zesmoczkiem. Wtym czasie udziecka zaczynaj si wyrzyna pierwsze zby, ktre naskutek przewlekego kontaktu zesodkimi pynami mog ulega pocztkom prchnicy. Ztego te powodu nie naley podawa dzieciom sokw bezporednio przed snem. Wdiecie niemowlt imaych dzieci naley stosowa soki przygotowywane dla tej grupy wiekowej, najlepiej przecierowe17. Soki zkartonu i/lub butelek, sporzdzone z koncentratu, nie s zalecane w tej grupie wiekowej. Niemowltom owoce podajemy wpostaci przecieru lub zmiksowane. Jabko mona poda jako pierwszy owoc wpostaci utartej, skrobanej bd porozgotowaniu. Najlepiej, byniemowl lub dziecko poow zalecanej dospoycia wcigu dnia iloci owocw spoywao wformie naturalnej, adrug wpostaci sokw. Dzieci wwieku poniemowlcym iszkolnym pij znacznie wicej sokw ni zalecane objtoci zewzgldu nawalory smakowe napojw. Biorc pod uwag wysok warto energetyczn sokw mog one by przyczyn znacznych przyrostw masy ciaa udzieci imodziey albo ogranicza udzieci zgrupy ryzyka przyjmowanie innych produktw odywczych, stajc si przyczyn

Tabela 5. Wybrane wyniki duej analizy fizyko-chemicznej niektrych wd rdlanych i naturalnych wd mineralnych, w opakowaniach jednostkowych, zaopiniowanych pozytywnie dla niemowlt i maych dzieci przez jednostki pediatryczne (dane z opinii konsultacyjnych, etykiet produktu i/lub stron internetowych producenta).
LP. roDZAJ SKADNiKA MiNErALNEGo 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Suma rozpuszczonych skadnikw mineralnych [mg/l] Magnez [mg/l] Wap [mg/l] Sd [mg/l] Potas [mg/l] Wodorowglany [mg/l] Siarczany [mg/l] Fluorki [mg/l] Jodki [mg/l] yWiEC ZDrJ 232,00 5,52 42,62 9,73 136,24 0,07 DobrAWA 400,00 26,97 54,11 1,68 0,86 281,00 19,30 0,11 <0,10 2,26 wody rdlane27-29 PriMAvErA 262,69 4,86 52,10 2,50 1,00 173,00 14,00 0,08 3,20 JurAJSKA 495,00 32,60 65,50 10,30 3,01 332,00 31,10 0,35 <0,4 7,04 naturalna woda mineralna27, 29

10. Chlorki [mg/l] 11. Kwalifikacja

12

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne

niedoywienia17. Zbyt dua poda sokw (powyej 160180ml/dob) umodszych dzieci przedszkolnych powoduje niekiedy wystpowanie tzw. biegunki fermentacyjnej18. Czasami jest rwnie przyczyn bolesnych wzd brzucha, przelewania ikruczenia. Wprzypadku wystpienia udziecka biegunki nie zaleca si podawania mu sokw owocowych, wtym jabkowego, zewzgldu nazbyt du zawarto wglowodanw18. Wyniki bada przeprowadzonych wDanii na5000 badanych wykazay, e pniejsze wprowadzenie dodiety niemowlt posikw uzupeniajcych, wtym sokw, zwizane jest zezmniejszeniem ryzyka otyoci wwieku dorosym19. Podobne wyniki bada odnonie pniejszego wprowadzenia posikw uzupeniajcych przedstawiono ju wczeniej, wskazujc, e wprowadzenie ywnoci uzupeniajcej przed 15. tyg.. dziecka jest zwizane zjego wysz mas ciaa izwikszon zawartoci tuszczu w7. r..20 Wczesne wprowadzenie sokw, tojest przed ukoczeniem przez dziecko 4.m.., zwizane jest gwnie zmodym wiekiem matek iich wyksztaceniem14, 17. Wprowadzanie sokw unajmodszych dzieci jako jednego zpierwszych produktw wywieniu uzupeniajcym jest czste, awwikszoci przypadkw ich objto jest znacznie zawyona wstosunku dozalece. Ograniczenie tej objtoci oraz uzupenianie puli pynw wod moe przynie wymierne korzyci zdrowotne. Po ukoczeniu 1. r.. maleje dynamika wzrostu izmniejsza si zapotrzebowanie energetyczne wprzeliczeniu na1 kilogram masy ciaa. Szczuplenie sylwetki ciaa dziecka jest zjawiskiem naturalnym, nie jest objawem niedoywienia, jak sdzi wielu rodzicw. Wtym czasie pyny podawane dziecku towwikszoci mleko, jogurty, soki lub sodkie napoje herbata, kompoty, rwnie woda. Rekomendacje odnonie dopajania zdrowych niemowlt idzieci 5% glukoz nie istniej. Udzia rnych napojw, wtym wody, woglnej puli pynw spoywanych przez dzieci zkrajw europejskich przedstawiono w tab. 4. Spoywanie wody jest rne, najwysze udzieci francuskich wwieku przedszkolnym, gdzie woda stanowi 43% wpuli wszystkich podawanych pynw11. Wczesne dziecistwo jest rwnie okresem zasadniczych zmian wywieniu iksztatowaniu nawykw ywieniowych. Wtym okresie mona najatwiej nauczy dziecko przestrzegania waciwych zachowa ywieniowych, takich jak ograniczenia wdiecie ilo-

Zalecenia dotyczce spoycia wd rdlanych i naturalnych wd mineralnych


n Dla niemowlt i dzieci do 3. r.. najlepsza jest woda rdlana lub naturalna woda mineralna wody niskozmineralizowane, niskosodowe, niskosiarczanowe. n Naturalne wody mineralne i wody rdlane niskosodowe, niskozmineralizowane i redniozmineralizowane czyste pod wzgldem bakteriologicznym i chemicznym s bezpieczne dla dzieci starszych oraz kobiet w okresie ciy i laktacji. uwagi praktyczne: n nie kada woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowlt i maych dzieci; o rodzaju wody informuje jej etykieta, np. woda rdlana, mineralna, niskozmineralizowana (oglna zawarto soli mineralnych nie jest wiksza od 500 mg/1 litr), redniozmineralizowana (oglna zawarto soli mineralnych powyej 500 do 1500 mg/1 litr); n kupujc wod w opakowaniu jednostkowym, naley kierowa si przede wszystkim iloci poszczeglnych skadnikw mineralnych w niej zawartych i dobiera j do indywidualnych potrzeb, dlatego te naley dokadnie czyta informacje na etykiecie; n naturalne wody mineralne su do picia, a nie do gotowania nie powinny by wykorzystywane do przyrzdzania posikw; n picie wd chlorkowo-sodowych podczas wzmoonego wysiku fizycznego i w dni upalne, kiedy wraz z potem z organizmu intensywnie wydzielane s sole, pozwala na uzupenienie ubytkw tych skadnikw mineralnych i wpywa pozytywnie na samopoczucie i wydolno organizmu.

ci sodyczy, przeksek oraz sodkich napojw. Dla osignicia tego celu istotne jest, byrodzice/opiekunowie wdraali aktywnie prozdrowotny styl zachowania, ktry moe by wzorcem dla dziecka. U dzieci w wieku szkolnym zapotrzebowanie nawod pokrywane jest gwnie poprzez napoje sodzone, soki, atake mleko inapoje mleczne, czsto zdu zawartoci cukru21. Chocia spoycie wody przez dzieci wwieku 3 do15 lat wzrasta, wci jednak stanowi ona zaledwie ok.20% wszystkich pynw spoywanych ogem wcigu dnia12. Biorc pod uwag wzrost liczby nastolatkw zproblemem nadmiaru masy ciaa, doktrego prowadz take inne ni dieta czynniki sprzyjajce rozwojowi

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

13

standardy medyczne

Zalecenia dotyczce spoywania sokw i nektarw przez dzieci i modzie


n Soki nie powinny by wprowadzane do diety niemowlt karmionych piersi wczeniej ni w 7. m.., a karmionych sztucznie po ukoczeniu 4. m.. n Ilo sokw wypijanych w cigu dnia przez dzieci i modzie powinna by limitowana. Niemowlta nie powinny wypija wicej ni 150 ml soku/dzie. n W przypadkach:

zaburzenia odywiania: niedoywienia bd nadwagi/otyoci zaburze w czynnociach przewodu pokarmowego: przewlekej biegunce, nadmiernej iloci oddawanych gazw, blw brzucha prchnicy zbw
ilo spoywanych sokw powinna by dokadnie okrelona przez lekarza bd dietetyka. uwagi praktyczne: n w ywieniu niemowlt i dzieci modszych naley wykorzystywa soki zaliczane do rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego; n niemowlta nie powinny pi sokw z butelki ze smoczkiem oraz kubeczkw z przykrywkami; soki naley podawa yeczk; n niemowltom nie wolno podawa sokw w nocy; n w diecie dzieci i modziey preferowane powinny by soki przecierowe oraz nektary; n wane jest, by soki przeznaczone do spoycia przez dzieci i modzie nie zawieray dodatku cukru; cukier w niewielkiej iloci moe by dodany do soku jedynie w celu zagodzenia smaku kwanego; zawarto wglowodanw oraz ilo dodanego cukru, w przeliczeniu na such mas w produkcie gotowym do spoycia, powinna by ograniczana; n producent jest zobowizany do zamieszczania na opakowaniu produktu informacji o zawartoci wglowodanw ogem, ale rwnie, zgodnie z obowizkiem naoonym na niego w rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 listopada 2004 r. (zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie znakowania rodkw spoywczych i dozwolonych substancji dodatkowych), informacji o maksymalnej iloci cukru dodanego do produktu, w przeliczeniu na jego such mas; zgodnie z cytowanym rozporzdzeniem w oznakowaniu soku, do ktrego dodano cukier, jego nazw naley uzupeni okreleniem sodzony albo z dodatkiem cukru;

n w przypadku znakowania sokw bez dodatku cukru, zgodnie z wytycznymi rozporzdzenia (WE) nr 1924/2006 z dnia 20.12.2006 /w sprawie owiadcze ywieniowych i zdrowotnych dotyczcych ywnoci, zawarte w zacznikach do ww. rozporzdzenia/ na etykiecie powinna znale si informacja zawiera naturalnie wystpujce cukry; n zarwno dzieci, jak i modzie powinny spoywa wycznie soki poddane procesowi pasteryzacji, z wyjtkiem sokw wieo wyciskanych, przeznaczonych do natychmiastowej konsumpcji; n naley zachca dzieci i modzie do spoywania owocw w miejsce sokw; n informacja na temat rnic w wartoci odywczej sokw, nektarw, innych napojw oraz owocw powinna by przekazywana rodzicom dzieci oraz dzieciom starszym i modziey; opinia na ten temat lekarza pediatry moe by znaczca w ksztatowaniu prozdrowotnych zachowa ywieniowych w rodzinach.

nadwagi/otyoci, takie jak: ograniczenie wysiku fizycznego, siedzcy tryb ycia, brak edukacji zdrowotnej, niski status ekonomiczny, atake agresywna reklama ywnoci wysokoenergetycznej bogatej wtuszcz isacharoz, naley poszukiwa rnych rozwiza ograniczajcych ten problem. Jednym znich moe by wprowadzenie zwyczaju picia dobrej jakociowo wody wmiejsce sodkich napojw. W badaniu Wang i wsp., w ktrym wzio udzia ponad 3000 dzieci wwieku 218 lat, wskazano, e zastpienie wod napojw zdodatkiem sacharozy zmniejszyo poda energii o235 kcal/dob. Zastpienie kadego 1% sodkiego napoju wod prowadzio dozmniejszenia poday energii o6,6 kcal. 22 Rwnie badanie Muckelbauer i wsp. oceniajce ograniczenie ryzyka nadwagi poprzez wprowadzenie spoycia 1 szklanki wody przez uczniw szk podstawowych wykazao, e ryzyko tozmniejszyo si u31% badanych. Autorzy powouj si nawczeniejsze wyniki itumacz ten efekt zmniejszeniem poday energii, jak rwnie wzmoeniem termogenezy wywoanej spoyciem wody23. Warto zauway, e zawarto wody w ustroju pospoyciu tej samej objtoci rnych napojw jest inna. Pospoyciu 100g wody otrzymuje si 100ml wody funkcjonalnej. Natomiast dodatek 10 g glukozy zmniejsza ilo wody funkcjonalnej do60ml:

14

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne

naprzeksztacenie 10g glukozy wglikogen wtroba zuywa okoo 30ml wody. Natomiast 100g wody mineralnej zzawartoci chlorku sodu 25 mmol/l daje wrzeczywistoci 82ml wody funkcjonalnej5, 11. W ywieniu, zwaszcza najmodszej czci populacji niemowlt idzieci, zaleca si wod pitn dobrej jakoci. To kryterium speniaj naturalne wody, pierwotnie czyste, pozyskiwane zez gbinowych lub poziomw wodononych, oudokumentowanych zasobach, bez zanieczyszcze chemicznych, organicznych iinnych wynikajcych zdziaalnoci czowieka, rozprowadzane wopakowaniach jednostkowych. Naturalne wody mineralne iwody rdlane niskosodowe, niskozmineralizowane iredniozmineralizowane czyste pod wzgldem bakteriologicznym ichemicznym s bezpieczne dla dzieci starszych oraz kobiet wokresie ciy ilaktacji24, 25. WTabeli 5. przedstawiono zawarto podstawowych skadnikw mineralnych wwybranych wodach rozprowadzanych wopakowaniach jednostkowych, zaopiniowanych pozytywnie dla niemowlt imaych dzieci przez jednostki pediatryczne. Inne pyny/napoje naley wykorzystywa wywieniu dzieci zgodnie zzaleceniami ywieniowymi11, 13, 14, 18, 26. n dr hab. n. med. Halina Wo Klinika Pediatrii Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny lskiego Uniwersytetu Medycznego 40-752 Katowice, ul. Medykw 16 * klinikapediatrii@sum.edu.pl

Pimiennictwo
Jarosz m, BuhakJachymczyk B. normy ywienia czowieka. Podstawy pre wencji otyoci ichorb niezakanych. Warszawa. Wydawnictwo Lekarskie PzWL, 2008. 2 socha J, socha P, Weker H, neuhoffmurawska J. ywienie dzieci azdrowie wczoraj, dzi ijutro. Pediatr Wspcz, Gastroenterol, Hepatol ywienie Dziecka 2010;12:3437. 3 Litwin m. Woda uniwersalny rozpuszczalnik. Standardy Medyczne 2007;4: 8385. 4 respondek W, traczyk I. Wody mineralne jako rdo wybranych skadnikw mineralnych wdiecie. Standardy Medyczne 2007;4:8690. 5 manz F. Hydration in children. J Am Coll Nutr 2007;26:562569. 6 manz F, Wentz a. Hydration status in the United states and Germany. Nutr Rev 2005;63:5562. 7 scientific Opinion on dietary reference Values for water eFsa Panel on dietetic Products, nutrition, and allergies (nda); european Food safety authority (eFsa), Parma, Italy; eFsa Journal 2010;8:1459.
1

niemiec t, dbski r, Kotarski J iwsp. stanowisko zespou ekspertw Pol skiego towarzystwa Ginekologicznego dotyczce spoycia wody pitnej przez kobiety wokresie rozrodczym, ciarne oraz karmice piersi. Ginekol. Pol. 2009;80:538547. 9 mehta s, Kmor P, narang a. arandomized controlled trial offluid sup plementation in term neonates with severe hyperbilirubinemia. J Pediatr 2005;147:781785. 10 modi n.management offluid balance in the very immature neonate. Arch Dis Child Fetal Neonatal 2004;89:108111. 11 Krauze e, desjeux F. summary report ILsI europe Workshop: nutrition in children and adolescents in europe: What is the scientific basis? Br J Nutr 2004; 92 (suppl2):575582. 12 tns OBOP U&a2010 13 neuhoffmurawska J, socha P, socha J. soki: zalety izagroenia wywieniu dzieci imodziey. Standardy Medyczne 2007;4:9199. 14 american academy ofPediatrics. committee ofnutrition: the use and misuse offruit juice in pediatrics. Pediatrics 2001;107:12101213. 15 zagrecka e, socha P, stolarczyk a, PiotrowskaJastrzbska J. Woda isoki wdiecie niemowlt uczestniczcych wprojekcie nawyki ywieniowe astan odywienia niemowlt wPolsce. Standardy Medyczne 2007;4:115118. 16 zagrecka e, motkowski r, stolarczyk aiwsp. realizacja zalece ywienia uzupeniajcego wgrupie niemowlt uczestniczcych wprojekcji badaw czym nawyki ywieniowe astan odywienia niemowlt wPolsce. Pediatr Pol 2008; 83:136149. 17 schiess s, Grote V, scaglioni s iwsp. Introduction ofcomplementary Fee ding in 5 european countries. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2010;50:9298. 18 Wo H, staszewskaKwak a. ywienie dzieci. PzWL Warszawa 2008:9091. 19 schacknielsen L, sorensen t, mortensen F. Late introduction ofcomplemen tary feeding, rather then duration ofbreastfeeding, may protect against adult overweight. Am J Clin Nutr 2010;91:619627. 20 Wilson ac, Forsyth Js, Green sa. relation ofinfant diet tochildhood health: seven year follow up ofcohort ofchildren in dundee infant feeding study. BMJ 1998;316:2125. 21 Jarosz m, rychlik e. napoje sodzone gazowane iich zwizek zpowstawa niem chorb dietozalenych. Standardy Medyczne 2007;4:109114. 22 Wang c, Ludwig d, sonneville K, Gortmaker s.Impact ofchange in swee tened caloric beverage consumption on energy intake among children and adolescents. Arch Pediatr Adolesc Med 2009;163:336343. 23 muckelbauer r, Libuda L, clausen K iwsp. Promotion and provision ofdrin king water in schools for overweight prevention: randomized, controlled, cluster trial. Pediatrics 2009;23:661667. 24 rudzkaKatoch z, Weker H. Woda wywieniu dzieci. Med Wieku Rozw 2000; IV(supl. Idonr 3):109115. 25 Weker H, Wich m. Woda wywieniu dziecka podstawowe kryteria oceny. Bromat Chem Toksykol 2005;37:321325. 26 european network for Public Health nutrition: networking, monitoring, Intervention and training (eUnUtnet). Infant and young child feeding: standard recommendations for european Union. european commission, directorate Public Health and risk assessment, Luxemburg, 2006. 27 Ustawa zdnia 25 sierpnia 2006r. obezpieczestwie ywnoci iywienia (dz. U. nr 171, poz. 1225). 28 Ustawa zdnia 8 stycznia 2010r. ozmianie ustawy obezpieczestwie yw noci iywienia oraz niektrych innych ustaw (dz. U. nr 21, poz. 105). 29 rozporzdzenie ministra zdrowia zdnia 29 kwietnia 2004r. wsprawie naturalnych wd mineralnych, naturalnych wd rdlanych iwd stoowych (dz. U. nr 120, poz. 1256 z pn. zm.).

www.standardy.pl/interna

standardy medyczne/interna n 2010 n t. 1 n 715

15

You might also like