UCHWAA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 10 maja 2012 r.

w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. Jednoczenie upowania senator Grayn Sztark do reprezentowania Senatu w pracach nad projektem.

WICEMARSZAEK SENATU

Jan WYROWISKI

projekt

USTAWA z dnia o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych

Art. 1. W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z pn. zm.1)) art. 9 otrzymuje brzmienie: Art. 9. Przy ustalaniu prawa do wiadcze: 1) 2) okresw, o ktrych mowa w art. 6 ust. 1 pkt 9 i ust. 2 pkt 1 lit. c oraz w art. 7 pkt 8, okresw zatrudnienia wykonywanego na obszarze Pastwa Polskiego w czasie, gdy obszar ten nie wchodzi w skad Pastwa Polskiego, o ktrych mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a, 3) okresw pracy przymusowej, o ktrych mowa w art. 6 ust. 2 pkt 2 lit. a i b - nie uwzgldnia si, jeeli z ich tytuu jest wypacane wiadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne ni renta z ubezpieczenia dodatkowego.. Art. 2. Ustawa wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia.

1)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251.

UZASADNIENIE

1. Ustawa wykonujca wyrok Trybunau Konstytucyjnego Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowizku dostosowania systemu prawa do wyroku z dnia 5 lipca 2010 r., wydanego przez Trybunau Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt P 31/09, stwierdzajcego niezgodno z Konstytucj przepisu art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej jako ustawa o emeryturach i rentach z FUS) w zakresie przesanki staego miejsca zamieszkania na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, w czci odsyajcej do art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c w zw. z art. 65 tej ustawy. Sentencja orzeczenia zostaa opublikowana w Dz. U. z 2010 r., Nr 134, poz. 903 (data publikacji wyroku: 23 lipca 2010 r.). Peny tekst rozstrzygnicia, wraz z uzasadnieniem, ukaza si w OTK Z.U. Nr 6A, poz. 57.

2. Przedmiot i istota rozstrzygnicia Trybunau Konstytucyjnego

2.1. Trybuna zakwestionowa norm prawn rekonstruowan na gruncie art. 9 ust.1 oraz art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c w zw. z art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myl powoanego art. 9 ust. 1 okresy zatrudnienia obywateli polskich za granic uwzgldnia si przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokoci pod warunkiem staego zamieszkania zainteresowanego na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Jak wynika jednak z art. 9 ust. 3, nie dotyczy to okresw, z tytuu ktrych wypacane jest wiadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne ni renta z ubezpieczenia dodatkowego. Przytoczony przepis odsya m.in. do art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c, stanowicego, i za okresy skadkowe uwaa si rwnie przypadajce przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich, ktrzy po ukoczeniu 15 lat ycia wykonywali prac za granic na rzecz organizacji midzynarodowych, zagranicznych instytucji czy te zakadw, do ktrych zostali skierowani w ramach wsppracy midzynarodowej tudzie w ktrych podjli prac za zgod waciwych wadz polskich, chyba e przedmiotowa zgoda nie bya wymagana (chodzi tu o osoby, ktre wyjechay za granic przed dniem 9 maja 1945 r.). Za okresy te musiaa by wszake opacona skadka na ubezpieczenie spoeczne bd musiao istnie zwolnienie z obowizku odprowadzania wymienionych skadek.

2 Z kolei art. 65 ustawy o emeryturach i rentach z FUS okrela, komu przysuguje renta rodzinna. Mianowicie: wiadczenie takie moe by przyznane uprawnionym czonkom rodziny osoby, ktra w chwili mierci miaa ustalone prawo do emerytury lub prawo do renty z tytuu niezdolnoci do pracy, wzgldnie osoby ktra speniaa warunki wymagane do uzyskania jednego z tych wiadcze. Wedug ust. 2 tego samego art. 65, przy ocenie prawa do renty przyjmuje si, e osoba zmara bya cakowicie niezdolna do pracy. Wobec powyszego wypada w tym miejscu podnie, i podstawowym czynnikiem determinujcym nabycie uprawnie emerytalno-rentowych s w wietle ustawy o emeryturach i rentach z FUS odpowiednio dugie okresy skadkowe i nieskadkowe. Np. dla ustalenia prawa do renty z tytuu niezdolnoci do pracy art. 57 ust. 2 teje ustawy wymaga wykazania si cznie co najmniej 20-letnim okresem skadkowym i nieskadkowym w przypadku kobiet oraz 25-letnim okresem w przypadku mczyzn. W przedstawionym stanie prawnym kryterium domicylu przewidziane w art. 9 ust. 1 (a take w art. 9 ust. 2), mogo zatem skutkowa odmow uznania za skadkowe tych okresw, ktre zostay wyszczeglnione innych przepisach, chociaby wanie w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a w konsekwencji do wydania negatywnej decyzji w sprawie renty rodzinnej po osobie, ktra bya zatrudniona za granic. 2.2. Trybuna Konstytucyjny skonfrontowa zaskaron norm z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Midzy zasad sprawiedliwoci spoecznej, wywodzon z tego pierwszego wzorca, a zasad rwnoci, wyraon w art. 32 ust. 1, zachodzi bowiem cisy zwizek. Zasady te wzajemnie si uzupeniaj w tym znaczeniu, e rnicowanie sytuacji podmiotw podobnych ma wiksze szanse uznania za zgodne z Konstytucj, o ile jednoczenie realizuje zasad sprawiedliwoci spoecznej lub przynajmniej suy jej urzeczywistnianiu. Jeeli za odmienne potraktowanie podmiotw charakteryzujcych si dan cech istotn nie znajduje adnego uzasadnienia z punktu widzenia zasady sprawiedliwoci spoecznej, to rnicowanie takie musi by uznane za niekonstytucyjn dyskryminacj (uprzywilejowanie). Co wicej: Trybuna zauway, e w katalogu wartoci konstytuujcych sprawiedliwo spoeczn mieci si przede wszystkim tworzenie warunkw zdrowego i stabilnego rozwoju gospodarczego, rwnowaga budetowa, prawo obywateli i ich wybranych przedstawicieli do ustalania kierunkw oraz priorytetw polityki spoecznej i gospodarczej na drodze procedur demokratycznych. Na tre omawianej zasady skada si rwnie szereg szczegowych zasad prawnych, adresowanych do organw wadzy publicznej, w tym np. minimum bezpieczestwa socjalnego, zabezpieczenie podstawowych warunkw egzystencji osobom pozostajcym bez pracy nie z wasnej woli, a take sama zasada rwnoci.

3 Dodatkowo w dziedzinie ubezpiecze spoecznych zasad sprawiedliwoci spoecznej naleaoby te powiza z postulatem zachowania susznych (sprawiedliwych) proporcji midzy wysokoci skadek i czasem ich opacania a powstaniem prawa do wiadczenia oraz jego wysokoci. 2.3. Zwaywszy to wszystko, a ponadto majc na wzgldzie ugruntowane orzecznictwo odnoszce si do zasady rwnoci i warunkw, jakie powinny by spenione, aby odstpstwo od rwnego traktowania podmiotw podobnych byo dopuszczalne, Trybuna Konstytucyjny doszed do wniosku, i owa przesanka z art. 9 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w postaci staego miejsca zamieszkania na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie pozostaje w racjonalnym zwizku z ratio legis przepisw o rencie rodzinnej. Renta rodzinna w naszym systemie prawnym jest wiadczeniem niejako zastpczym, wtrnym w stosunku do prawa do emerytury lub renty z tytuu niezdolnoci do pracy, ktre mia zmary ywiciel (). Uprawniony czonek rodziny nabywa wprawdzie samodzielnie prawa do renty rodzinnej, jako odrbne wiadczenie, ale nabywa to prawo w miejsce prawa do wiadczenia, ktre przysugiwaoby zmaremu. Prawo do renty rodzinnej jest prawem pochodnym, jednake jego podstawow funkcj jest zapewnienie rodkw utrzymania krewnym i powinowatym, ktrzy nie s w stanie samodzielnie si utrzyma. Ten alimentacyjny cel renty rodzinnej powinien by uwzgldniany w procesie interpretacji i oceny uregulowa dotyczcych tego wiadczenia. Trybuna Konstytucyjny podkreli rwnie, e ustrojodawca wyranie, na poziomie konstytucyjnym, porczy wolno wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 1), a take wolno przemieszczania si (art. 52 ust. 2). Swoboda przemieszczania si pracownikw w obrbie Unii Europejskiej jest poza tym jedn z zasad konstrukcyjnych prawa wsplnotowego. Tak wic i w tym aspekcie odwoywanie si do domicylu jako wymogu ograniczajcego uzyskanie wypracowanych przez pracownika uprawnie naley uzna za anachroniczne. 2.4. Wyrok z dnia 5 lipca 2010 r. wywoa skutki prawne z dniem ogoszenia Trybuna nie zdecydowa si na odsunicie w czasie terminu utraty mocy obowizujcej normy wskazanej w sentencji wyroku. 3. Cele i zakres projektowanej ustawy W swej wypowiedzi Trybuna Konstytucyjny zaakcentowa, e przesanka domicylu jest wykorzystywana przez ustaw o emeryturach i rentach z FUS jako przesanka negatywna, przesdzajca o odmowie przyznania emerytury lub renty w znacznie szerszym zakresie ni tylko renta rodzinna i tylko wobec krgu podmiotw, o ktrych mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c.

4 Wtpliwoci w kwestii zgodnoci tej przesanki z ratio legis ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 2 Konstytucji), jak rwnie co do wprowadzenia tej przesanki w obronie innych wartoci konstytucyjnych oraz proporcjonalnoci analizowanego ograniczenia (zwaszcza w sytuacji, gdy art. 67 Konstytucji gwarantuje obywatelom prawo do zabezpieczenia spoecznego w razie niezdolnoci do pracy ze wzgldu na chorob bd inwalidztwo oraz po osigniciu wieku emerytalnego), wymagaj zdaniem Trybunau pogbionej refleksji ustawodawcy zwykego. Wobec tego proponuje si, aby nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z FUS polegaa na zniesieniu kryterium domicylu tak w odniesieniu do osb powoujcych si na zatrudnienie w warunkach okrelonych w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit c, jak i w przypadku pozostaych sytuacji, do ktrych zastosowanie znajduj przepisy art. 9 ust. 1 i 2. Niewtpliwie bowiem zarzuty zgoszone pod adresem normy prawnej poddanej kognicji Trybunau Konstytucyjnego w sprawie P 31/09 byyby adekwatne take dla oceny innych norm dekodowanych z tyche przepisw oraz art. 6 ust. 1 pkt 9, art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a, art. 6 ust. 2 pkt 2 lit. a i b i art. 7 pkt 8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, czyli w istocie przepisw do ktrych odsya art. 9 ust. 1 i 2. Propozycja zawarta w projekcie sprowadza si zatem do nadania nowego brzmienia art. 9 zmienianej ustawy. Przepis ten miaby rozstrzyga wycznie o tym, e okresw w nim wskazanych nie uwzgldnia si przy ustalaniu prawa do wiadcze w wypadku, gdy z ich tytuu wypacane jest wiadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne ni renta z ubezpieczenia dodatkowego. Tre normatywna projektowanego art. 9 bdzie wic de facto ograniczona do regulacji zawartej w dotychczasowym art. 9 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS W brzmieniu art. 9 uwzgldniono propozycj redakcyjn zawart w opinii Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego. 4. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy Ustawa moe spowodowa skutki finansowe dla budetu pastwa. W opinii rzdu do tosamego projektu, z jakim wystpi Senat poprzedniej kadencji (druk senacki nr 993, druk sejmowy nr 3900), przywoane zostay szacunki Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, z ktrych wynikao, e uwzgldnienie okresu zatrudnienia za granic, po zaliczeniu ktrego uprawnieni nabd prawo do wiadcze emerytalno-rentowych bez koniecznoci spenienia warunku staego zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, spowodowaoby na kade 100 wiadcze przyznanych w danym roku kalendarzowym wydatki rzdu okoo 2 mln z. Aczkolwiek

5 w przedmiotowym stanowisku Rady Ministrw pojawio si zastrzeenie, e wyeliminowanie kryterium domicylu nie miaoby adnego wpywu na prawa osb zamieszkaych w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej czy te pastwach spoza Unii, nalecych do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tj. Islandii, Norwegii, Lichtensteinu, a ponadto rwnie na prawa osb zamieszkaych w Szwajcarii i pastwach, z ktrymi Polsk cz bilateralne umowy o zabezpieczeniu spoecznym (USA, Kanada, Korea Poudniowa, Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogra, Bonia i Hercegowinia). W stosunku do tych osb bowiem z racji uchylenia klauzul terytorialnych na mocy rozporzdze wsplnotowych oraz wspomnianych umw midzynarodowych stosuje si ju obecnie zasad zrwnania terytoriw. 5. Konsultacje Projekt ustawy zosta skonsultowany z Ministrem Pracy i Polityki Spoecznej, Sdem Najwyszym, Krajow Rad Sdownictwa, Zakadem Ubezpiecze Spoecznych, a take Rzecznikiem Ubezpieczonych. Wymienione wyej podmioty nie zgosiy zastrzee do projektu, jedynie w opinii przesanej przez Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego zostaa zamieszczona uwaga odnonie do redakcji art. 9. W trakcie pierwszego czytania przedstawiciel Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego wypowiedzia si na temat senackiej propozycji wykonania wyroku Trybunau Konstytucyjnego, przedstawiajc propozycj poprawki, ktr zmodyfikowa w stosunku do sugestii przedstawionej w opinii pisemnej. Komisje podzieliy zaprezentowany punkt widzenia.

6. Owiadczenie o zgodnoci z prawem Unii Europejskiej Projektowana ustawa jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.