BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI

Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Energetyka wiatrowa aspoecznoci lokalne

OPRACOWANIA
TEMATYCZNE
OT-600

Kancelaria Senatu Kwiecie 2011

 Copyright by Kancelaria Senatu, Warszawa 2011

Biuro Analiz i Dokumentacji Dyrektor Agata Karwowska-Sokoowska tel. 22 694 94 32, fax 22 694 94 28, e-mail: sokolows@nw.senat.gov.pl Wicedyrektor Ewa Nawrocka tel. 22 694 90 53, e-mail: nawrocka@nw.senat.gov.pl Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych tel. 22 694 92 04, fax 22 694 94 28 Opracowanie graficzno-techniczne, druk i oprawa Biuro Informatyki, Dzia Edycji i Poligrafii

Piotr Marczak Gwny specjalista wBiurze Analiz iDokumentacji

Energetyka wiatrowa aspoecznoci lokalne

1. Wstp
Wprowadzanie w gospodarce zasady zrwnowaonego rozwoju, czyli midzy innymi oszczdnego gospodarowania naturalnymi zasobami stao si jednym z powodw coraz wikszego udziau odnawialnych rde energii w produkcji energii cieplnej i elektrycznej oraz w transporcie. Jednak to polityka klimatyczna (zobowizania z Kioto), a w szczeglnoci polityka klimatyczna Unii Europejskiej, stawiajca sobie niezwykle ambitne cele w walce z nadmiernym wzrostem CO2 w atmosferze, doprowadzia do przyjcia stosunkowo wysokich wskanikw okrelanych jako Pakiet klimatyczny UE 3x20%.1 Jednym z nich jest doprowadzenie na obszarze Unii, rednio do 20% udziau w wytwarzaniu energii ze rde odnawialnych do 2020 roku.2 (rys. 14) Zwikszenie udziau rde odnawialnych w cakowitej puli

Rys. 1. Nowa moc zainstalowana w UE w kolejnych latach wedug poszczeglnych rde energii w latach 1995 2009 wyraona w MW. rdo: Wind in power, 2009 European statistics, February 2010, EWEA.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Dz. U. UE L 140 z dnia 5 czerwca 2009 roku. 2 Coraz czciej w UE mwi si o zwikszeniu udziau OZE do 30%.
1

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Rys. 2. Nowa zainstalowana moc i ubytek mocy wycofanej w UE w 2009 r. w MW. Cakowita suma 25 963 MW. rdo: Wind in power, 2009 European statistics, February 2010, EWEA.

wytworzonej energii w Polsce jest rwnie zawarte w zaoeniach polityki energetycznej kraju. Polska powinna osign poziom 15% udziau OZE w caym tzw. miksie energetycznym3 do 2020 r. Dochodzc do wyznaczonego celu powinna w midzyczasie w roku 2010 osign poziom 7,5% OZE. Poszczeglne pastwa, ze wzgldu na rny potencja swoich OZE, rozwijaj te sektory, ktre daj najlepsze wyniki jeli chodzi o efektywno i wydajno (tab. 1).
Tabela nr 1. Produkcja energii odnawialnej wedug rde w Europie w latach 2000-2008. Z biomasy i spalania odpadw 2000 61826 671 2008 102315 1704 Geotermalna 2000 3419 2 2008 Wodna 2000 2008 28147 35 Wiatrowa 2000 1913 1 2008 10165 55

Kraje UE-27 Belgia

w tysicach toe* 5778 30374 3 39

Pojecie oznaczajce rozwj wszystkich rde energii w zalenoci od wielu uwarunkowa, tj. czynnika ekonomicznego, rozwoju perspektywicznego, ochrony klimatu.
3

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Z biomasy i spalania odpadw 2000 550 444 1687 6849 512 946 4035 10832 141 1572 1150 627 415 1842 3005 3625 2770 2763 458 100 6474 8238 2069 374 6546 2 1349 997 2008 711 2256 2528 23473 742 970 5567 13651 224 4451 1509 837 1520 2733 4699 5186 3143 3914 490 697 7677 9931 3620 405 4855 2 1305 1863 91 193 1 0 684 1758 1 3 1151 2630 0 11 0 86 0 23 3 49 7 1 96 2 39 13 185 25 2 8 124 0 3103 17 8 114 4 4960 3 10 21 246 Geotermalna 2000 0 2008 Wodna 2000 2008 243 174 2 1801 2 285 2021 5524 83 3579 267 35 18 9 3263 185 585 1479 345 347 1471 5939 444 448 2861 627 11999 3099 0 7 39 81 0 3 0 3 0 1 22 172 610 3 73 0 79 2 Wiatrowa 2000 0 0 365 804 11 39 406 7 21 48 0 0 0 71 6 0 14 0 2008 10 21 596 3489 11 149 2769 489 207 418 5 11 18 366 173 72 495 0

Kraje

Bugaria Rep.Czeska Dania Niemcy Estonia Gecja Hiszpania Francja Irlandia Wochy otwa Litwa Wgry Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Sowenia Sowacja Finladia Szwecja Wlk.Brytania Chorwacja Turcja Islandia Norwegia Szwajcaria

w tysicach toe* 33 230 151 3 1869 0 318 2534 5822 73 3812 242 29 15 12 3598 181 974 1271 330 406 1261 6757 437 505 2655 547 11945 3167

*Toe tona oleju ekwiwalentnego (umownego) stosowana w bilansach midzynarodowych, jednostka miary energii. rdo: Baza danych Eurostat-u. Dane dla Islandii za 2008 r. odnosz si do 2006 r. Ochrona rodowiska, GUS 2010.

Na podstawie danych zawartych w tabeli 2 mona przeledzi w jakim tempie rozwijaa si energetyka wiatrowa w poszczeglnych pastwach UE w latach 1998 2009. Dominujc pozycj miay Niemcy (25,7 GW4), Hiszpania (19,1 GW), nastpnie Wochy (4,85 GW), Francja (4,5 GW), Wielka Brytania (4,0 GW), Portugalia (3,5 GW), Dania (3,46 GW), Holandia (2,2 GW) i Szwecja (1,6 GW).
Tabela nr 2. Rozwj energii wiatrowej w UE w latach 1998 2009 w MW. Suma zainstalowanej mocy w MW. Pastwo/rok Austria Belgia Bugaria 1998 1999 30 34 6 6 0 0 2000 77 13 0 2001 94 32 0 2002 140 35 0 2003 415 68 0 2004 606 96 10 2005 819 167 10 2006 965 194 36 2007 982 287 57 2008 995 415 120 2009 995 563 177

1 gigawat (GW) to 1000 megawatw (MW).

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Pastwo/rok Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Niemcy Grecja Wegry Irlandia Wochy otwa Litwa Luksemburg Malta Holandia Polska* Portugalia Rumunia Sowacja Sowenia Hiszpania Szwecja Wielka Brytania UE-27 UE-15 UE-12 1998 0 0 1443 0 17 19 2875 39 0 73 180 0 0 9 0 361 0 60 0 0 0 834 174 333 6453 6453 0 1999 0 0 1771 0 39 25 4442 112 0 74 277 0 0 10 0 433 0 61 0 0 0 1812 220 362 2000 0 0 2417 0 39 66 6113 189 0 118 427 0 0 10 0 446 0 100 0 0 0 2235 231 406 2001 0 0 2489 0 39 93 272 0 124 682 0 0 15 0 486 0 131 0 0 0 3337 293 474 2002 2 3 2889 2 43 148 297 3 137 788 24 0 17 0 693 27 195 0 0 0 4825 345 552 2003 0 9 3116 2 52 257 383 3 190 905 27 0 22 0 910 63 296 1 3 0 6203 399 667 2004 0 17 3118 6 82 390 473 3 339 1266 27 6 35 0 1079 63 522 1 5 0 442 904 2005 0 28 3128 32 82 757 573 17 496 1718 27 6 35 0 1219 83 1022 2 5 0 509 1332 1558 153 1716 3 5 0 571 1962 2006 0 54 3136 32 86 1567 746 61 746 2123 27 48 35 2007 0 116 3125 59 110 2454 871 65 795 2726 27 51 35 0 1747 276 2150 8 5 0 788 2406 2008 0 150 3163 78 143 3404 985 127 1027 3736 27 54 35 0 2225 544 2862 11 3 0 1048 2974 2009 0 192 3465 142 146 4492 1087 201 1260 4850 28 91 35 0 2229 725 3535 14 3 0 1560 4051

8754 11994 14609 16629 18415 20622 22247 23897 25777

8264 10028 11623 15131 16689 19149

9678 12887 17315 23159 28599 34383 40511 48069 56517 64712 74767 9678 12887 17315 23098 28491 34244 40301 47651 55854 63598 73194 0 0 0 61 108 139 211 419 663 1114 1573

*W 2010 r. zainstalowana moc przekroczya 1000 MW. rdo:The European Wind Energy Association (EWEA).

Rys. 3. czna moc zainstalowanej energii wiatrowej w UE w latach 1995 2009 wyraona w MW. rdo: Wind in power, 2009 European statistics, February 2010, EWEA.

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Rys. 4. Udzia pastw czonkowskich UE w rynku energii wiatrowej wyraony w zainstalowanej mocy (w roku 2009) na cakowit moc 74 767 MW. rdo: Wind in power, 2009 European statistics, February 2010, EWEA.

Rys. 5. Cakowita wiatowa, zainstalowana moc energii wiatrowej w latach 19902009. rdo: Jger-Waldan A., Snapshot on Europen Wind Energy in World-wide Comparison. JRC Scientific andTechnical Reports. Renewable Energy Snapshots 2010.

Europa nadal zajmuje przodujc pozycj w wielkoci zainstalowanej mocy turbin wiatrowych ok. 75 GW do roku 2009. Na drugiej pozycji s Stany Zjednoczone, nastpnie Chiny i Indie (rys. 5). Wrd producentw turbin wiatrowych dominuj rwnie firmy europejskie, majce ponad 1/3 udziau w rynku wiatowym. Drug pozycj zajmuj Chiny (23%), trzeci USA (12,4%) (rys. 6).

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Rys. 6. Udzia poszczeglnych firm w produkcji turbin wiatrowych w 2009 r. (38,1 GW zainstalowanej mocy). rdo: Jger-Waldan A., Snapshot on Europen Wind Energy in World-wide Comparison. JRC Scientific andTechnical Reports. Renewable Energy Snapshots 2010.

2. Opis elektrowni wiatrowej

Nietrudno zrozumie ludzk fascynacj energi wiatru. Energi szczegln, bo niewyczerpywaln, darmow, a z naszej wspczesnej perspektywy kojarzon z tzw. czyst energi. W niedalekiej przeszoci wiatraki wykorzystywano do napdzania rnego typu maszyn i urzdze. W Europie szacuje si ich liczb, w czasie najlepszej koniunktury w I poowie XIX wieku na okoo 200 tysicy. Wprowadzenie maszyn parowych, pniej silnikw spalinowych, a ostatecznie rozwj energii elektrycznej, szczeglnie na terenach wiejskich lub sabo zaludnionych, przyczynio si do stopniowego wyparcia i ostatecznie zniknicia z naszego krajobrazu tradycyjnych wiatrakw. W cigu ostatnich 30 lat z du nadziej powrcono do wykorzystywania niewyczerpalnej i darmowej energii wiatru rozpoczto produkcj pierwszych seryjnych siowni wiatrowych i zapocztkowano tworzenie standardw przemysowych. Rozwj technologiczny energetyki wiatrowej przebiega pewnymi etapami. Pracowano przede wszystkim nad zwikszeniem mocy, co wizao si ze zwikszeniem powierzchni opat i ich dugoci, a w efekcie zwikszeniem wymiarw caej konstrukcji, ktrej wysoko zacz-

Rys. 7. Wzrost wielkoci przemysowych turbin wiatrowych. rdo: Gerrad Hassan, za: Wind Energy The Fact.

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

a przekracza 100 m, a obecnie siga prawie 200 m (rys. 7). Zwikszanie wysokoci wiey wynikao rwnie z potrzeby zwikszenia wydajnoci, ktra uzaleniona jest od lepszych parametrw wiatru (prdkoci, stabilnoci) wiejcego na wyszych wysokociach. Mona wyrni cztery etapy rozwoju elektrowni wiatrowych: 1. Lata 1955-1985. rednica wirnika do 15 m, mae domowe siownie, poszukiwanie rozwiza problemw teoretycznych, brak midzynarodowych standardw. 2. Lata 1986-1989. rednica wirnika osiga 30 m. Pierwsze seryjne siownie wiatrowe. Pocztki tworzenia standardw przemysowych. 3. Lata 1990-1994. rednica wirnika od 30 do 50 m. Produkcja masowa siowni o mocy 600 kW. 4. Lata 1995-2007. rednica wirnika ponad 50 m. Przyspieszenie rozwoju technologicznego. Powstaj w krtkim czasie kolejno siownie o mocy 850 kW; 1 MW; 1,5 MW; 2 MW; 4,5 MW i wiecej. Turbiny wiatrowe instaluje si przede wszystkim na ldzie (onshore), cho obecnie coraz czciej na morzu u wybrzey (offshore). Turbiny mog sta pojedynczo lub by rozmieszczone w grupach, tworzc farmy wiatrowe, nazywane inaczej parkami wiatrowymi. Turbiny napdzane s wiatrem, powstajcym w wyniku rnicy cinie wystpujcych w warstwach powietrza nad ziemi. Ta z kolei powstaje w wyniku nierwnomiernego nagrzewania si powierzchni ziemi od promieni sonecznych. Potencja tego rda jest wic praktycznie niewyczerpalny i na tyle duy, eby pokry cae zapotrzebowanie na energi elektryczn. Nie dzieje si tak, poniewa nie udao si cakowicie ujarzmi siy wiatru, ktra charakteryzuje si du zmiennoci prdkoci czy kierunku. W Polsce po pocztkowym imporcie mniejszych uywanych turbin stawia si coraz wicej nowych duych, wysokich turbin, tym bardziej, e na duych wysokociach panuj lepsze warunki wietrzne. Przykadowy model to turbina Vestas V80 i V90 o mocy 1,8 i 2,0 MW. Wysoko wiey wynosi od 60 do 105 m, a rednica wirnika od 80 do 90 m. czna maksymalna wysoko najwyszej wiey wynosi okoo 140 -150 m. Waga caoci to okoo 365 ton.5 Tak wysoka i potna budowla musi mie odpowiednio due fundamenty. Wedug danych amerykaskich, podstaw 100-metrowej wiey tworzy omiokt o przektnej 13 m, ktry wypenia 12 ton stali i okoo 180 m3 betonu. Posadowienie turbiny o wysokoci 29 m wymaga 8 ton stali i 75 m3 betonu.6 Turbina V80 o mocy 2 MW pracuje przy prdkoci wiatru od 4m/s do 25 m/s, liczba obrotw wynosi od 9 do 19 na minut. Turbina uzyskuje moc okoo 200 kW przy prdkoci wiatru 5m/s, a przy prdkoci od 13 m/s do 25 m/s pracuje pen moc 2000 kW.

3. Charakterystyka energii wiatrowej

Energetyka wiatrowa wyrnia si spord rde energii odnawialnej swoj specyfik. Moliwoci wykorzystania potencjau energii wiatru, rda darmowego i niewyczerpalnego, tworz obecnie bardzo wysokie oczekiwania spoeczne co do moliwoci czerpania taniej i czystej energii. Ta szczeglna specyfika energetyki wiatrowej sprawia, e w cigu ostatnich trzydziestu lat, mimo niezwykle dynamicznego rozwoju i najwikszego przyrostu mocy, nie staa si ona
Informacje producenta. Czekalski D. Koszty budowy farmy wiatrowej z wykorzystaniem urzdze z demontau studium przypadku. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2009; w tomie: Planowanie i zarzdzanie w energetyce, pod red. Borowski P., Powaka M.
5 6

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

znaczcym rdem energetycznym. Dalszy rozwj energetyki wiatrowej nie bdzie moliwy bez znaczcego postpu technologicznego, przede wszystkim w sprawnym magazynowaniu energii. Poniewa wiatr nie wieje stale, a wtedy kiedy wieje jego prdko charakteryzuje si du zmiennoci w czasie, stwarza to bardzo due utrudnienia w produkcji energii elektrycznej, do ktrej wymagana jest staa i rwnomierna praca turbin. Zmienno ta skutkuje du zmiennoci chwilow, godzinow i dobow produkcji energii z pojedynczych elektrowni. Przy wikszym udziale elektrowni wiatrowych w pokryciu lokalnego zapotrzebowania na energi, nabiera istotnego znaczenia potrzeba moliwoci przewidywania w czasie rzeczywistym produkcji energii oraz udziau mocy elektrowni wiatrowych w cakowitym zapotrzebowaniu na moc.7 Elektrownie wglowe, gazowe, jdrowe pracuj w cigu roku od okoo 5,5 tys. do 8 tys. godzin. Elektrownie wiatrowe w dobrych warunkach wietrznoci np. w Danii osigaj 3 tys. godzin pracy w roku na ldzie i 4 tys. godzin na morzu. W Polsce przyjmuje si warto ok. 2 tys. godzin pracy w cigu roku. Bardzo wysokie wymagania dotyczce staoci dostaw oraz stabilnoci parametrw energii elektrycznej dostarczanej do odbiorcy kocowego powoduj, e operator Krajowego Systemu Energetycznego (KSE) jest zobowizany do utrzymywania odpowiedniej rezerwy mocy, rwnie w okresie, gdy brak jest wiatru8. Przy duej zmiennoci prdkoci wiatru mog zaistnie problemy z zapewnieniem odpowiedniej jakoci tego produktu. Ocena zasobw energii wiatru jest jednym z podstawowych i najtrudniejszych zagadnie w planowaniu inwestycji budowy elektrowni wiatrowej. Do szczegowej i bardzo dokadnej analizy finansowej inwestycji potrzebne jest bardzo precyzyjne okrelenie potencjau zasobw energii wiatrowej na rnych wysokociach i na przestrzeni caego roku, a nawet kilku lat. Dodatkowym czynnikiem ograniczajcym jest znalezienie odpowiedniej lokalizacji dla elektrowni wiatrowej, szczeglnie dla farm lub parkw. Taka lokalizacja musi posiada korzystne warunki wiatrowe, by poza obszarem chronionym, nie kolidowa z charakterem i kierunkami rozwoju wykorzystania terenw zapisanych w planach zagospodarowania przestrzennego i strategiach regionalnych. Ze wzgldu na ograniczenia rodowiskowe, budowa elektrowni wiatrowych moliwa jest na obszarach niezabudowanych, przewanie na gruntach ornych oraz na terenach przemysowych. Producent energii elektrycznej wytworzonej przez turbin wiatrow ma zagwarantowan sprzeda energii do KSE. Jednoczenie za kady dostarczony MW ze rda OZE waciciel otrzymuje, oprcz ceny za dostarczon energi, zielony certyfikat, ktry moe zbywa (obecnie cena za jeden certyfikat wynosi okoo 270 z/MWh). Sama cena wytworzonej energii elektrycznej jest jedn z najdroszych. Firma Vattenfall w swoim raporcie z 2006 r. porwnaa koszty wytwarzanej energii z rnych rde. Cakowity koszt wytworzenia jednej kWh wynosi w euro dla elektrowni jdrowej 3,7 4,4 centa, dla hydroelektrowni 4,4 6,6 centa, dla elektrowni wglowej 4,9 5,5 centa, dla gazowej 5,6 6,5, dla biogazowni 5,9 6,6, dla elektrowni wiatrowej 7,3 9,19.

Program rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce w latach 2002-2005, Ministerstwo rodowiska, Warszawa 2001. 8 Jako rezerw mocy wykorzystuje si bloki cieplne, ktre musz pracowa rwnolegle aby w kadej chwili, gdy wiatr przestanie wia wczy je do Krajowego Systemu Energetycznego. Bloki te s duymi emitorami CO2. 9 Vattenfall Annual Report 2006.
7

10

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

4. Czysta energia
Energia odnawialna wbrew czstej opinii nie jest cakowicie wolna od emisji i pozostaych innych oddziaywa na rodowisko, powoduje rwnie porednio zuboenie zasobw. Dodatkowo, wikszo odnawialnych rde energii powoduje nietypowe i trudne do oceny oddziaywanie na rodowisko. Do zobiektywizowania oceny wpywu na rodowisko badanych inwestycji przeprowadza si analiz cyklu ycia (LCA)10. Taka analiza jest tym bardziej przydatna do tego typu bada, poniewa w przypadku OZE cz oddziaywa na rodowisko wystpuje

Fot. 1. Stawianie konstrukcji turbiny wiatrowej. Mars Hill, Maine, USA. rdo: www.wind-watch.org.

Fot. 2. Przygotowanie fundamentw pod turbin wiatrow (3MW) o wysokoci wiey 80 m i rednicy ramion 90 m. Wochy. rdo: Harley Jones, www.wind-watch.org.

liwiska A., Czaplicka-Kolarz K. Wybrane aspekty metodologii analizy cyklu ycia odnawialnych rde energii. Czasopismo Techniczne z. 11 rodowisko z. 3-. 2009 Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
10

11

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Fot. 3. Upadek turbiny wiatrowej. rdo: www.wind-watch.org.

nie tylko w czasie uytkowania, ale i w fazie produkcji podzespow wykonywanych z metali i tworzyw sztucznych, montau i podczas likwidacji. W przypadku turbiny wiatrowej, ktrej czas ycia ocenia si na 20-25 lat, wzito pod uwag: etap produkcji, montau, eksploatacji i zomowania instalacji. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, e najwikszy wpyw na rodowisko wywiera etap produkcji wiey (60-90% emisji). Wpyw oddziaywania budowy fundamentw zaley od podoa. Transport rwnie jest do wany ze wzgldu na wielko i ciar caej turbiny wiatrowej. W przypadku energetyki wiatrowej okrelono nastpujce nietypowe aspekty rodowiskowe: zagospodarowanie terenu i wykorzystanie gruntw, efekty wizualne i wpyw na krajobraz, haas, wibracje, wpyw na ptaki i zwierzta morskie, niszczenie naturalnych siedlisk, powstawanie aerozoli, problemy z widocznoci, odbijanie fal i czstek, zakcenia komunikacji elektromagnetycznej, podwodny haas i wibracje, wypadki. Mwic o czystej energii z elektrowni wiatrowej trzeba pamita, e czas pracy takiej turbiny jest zaleny od wiatru i rednio wynosi tylko ok. 2 tys. godzin w roku, podczas gdy

Fot. 4. Fragment farmy wiatrowej o 44 turbinach wiatrowych (3 MW) wysokoci 125 m. Dodatkowo wybudowano drogi dojazdowe, sieci energetyczne i 28 mil sieci energetycznej 115 kV. Przedtem byo to spokojne siedlisko lene. Kibby Mountain, Maine, USA. rdo: www.wind-watch.org.

12

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

bloki w zawodowej energetyce pracuj od 5 tys. do 8 tys. godzin. Utrzymanie rezerwy mocy dla przyczonych do systemu turbin wiatrowych wie si z prac blokw energetycznych zasilanych kopalinami, a wic emitujcych znaczne iloci zanieczyszcze, w tym CO2. Do emisji znacznej iloci CO2 przyczynia si rwnie produkcja cementu, uywanego w duych ilociach do budowy znacznych rozmiarw fundamentw.

5. Zagroenie haasem niskoczstotliwociowym

Przyjmuje si, e czowiek odbiera dwiki w zakresie czstotliwoci od 20 Hz do 20 tys. Hz. W zasadzie drgania powietrza poniej 20 Hz nie s syszalne przez czowieka, moe je on jednak rejestrowa jako wibracje przez ucho wewntrzne (narzd przedsionkowy) lub receptory wibracji. Fale dwikowe o czstotliwoci poniej 20 Hz nazywane infradwikami, charakteryzuj si du dugoci, s sabo pochaniane przez orodek, rozprzestrzeniaj si wic na due odlegoci od rda, nawet do tysicy kilometrw. Podczas rozchodzenia si fali infradwikw, przy pewnych warunkach, moliwe jest wytwarzanie fali stojcej lub wywoanie rezonansu. Zjawisko rezonansu wystpujce w przestrzeniach zamknitych powoduje, e infradwiki s powodem znacznej uciliwoci, zwaszcza w budynkach mieszkalnych zlokalizowanych w ssiedztwie zakadw przemysowych ze rdem haasu niskoczstotliwociowego, drg z cikim taborem samochodowym i farm wiatrowych. Zjawisko to jest obserwowane nawet w budynkach odlegych o kilkaset i wicej metrw od rde haasu.11 Obecnie, wobec budowy coraz wikszej liczby elektrowni wiatrowych oraz narastania ruchu lotniczego i cikiego transportu samochodowego zwiksza si odsetek osb naraonych na haas o niskich czstotliwociach. Przyczynio si to do rozwoju bada nad skutkami naraenia osb poddanych dziaaniu tego rodzaju haasu. Takie badania przeprowadzia dr Nina Pierpont12 w USA, badajc osoby mieszkajce w pobliu farm wiatrowych i uskarajce si na znaczne dolegliwoci. Na podstawie zespou powtarzajcych si objaww wyodrbnia now jednostk chorobow-syndrom turbiny wiatrowej charakteryzujc si: zaburzeniami snu, blami i zawrotami gowy, szumem lub uciskiem w uszach, rnego rodzaju zawrotami gowy, nudnociami, pogorszeniem ostroci widzenia, tachykardi, rozdranieniem, problemami z koncentracj i pamici, epizodami paniki, ktre s zwizane z doznaniem wewntrznego pulsowania lub drenia, w cigu dnia oraz w czasie snu. Objawy te ustpoway po opuszczeniu miejsca zamieszkania, pojawiay si ponownie po powrocie do tych miejsc. Badania dr Niny Pierpont wzbudziy pewne wtpliwoci co do metodyki badawczej zbyt maej liczby zbadanych pacjentw. Postulowano przeprowadzenie wszechstronnych powszechnych bada, w tym take bada epidemiologicznych. Obecnie ilo bada i publikacji jest na tyle wystarczajca, aby nie kwestionowa szkodliwego i uciliwego wpywu infradwikw wytwarzanych przez turbiny wiatrowe, cho wiele zagadnie wymaga prowadzenia dalszych bada (np. prace: Hanning Ch. 2009. Raport na temat: Zaburzenia snu wywoane haasem turbin wiatrowych; van den Berg G.P. et al. 2008. WINDFARMperception Project. Visual and acoustic impast of wind turbine farm on residents. FP6-2005-Science-and-Society-20. Specific Support Action Project no. 044628; Pedersen E., Persson Waye K. 2007. Response to wind turbine noise in different living environments. Occup. Environ. Med. 64 480-6.)
Pawlas K., Wpyw infradwikw i haasu o niskich czstotliwociach na czowieka przegld pimiennictwa. Podstawy i Metody Oceny rodowiska Pracy 2009, nr 2(60), s. 27-64. 12 Pierpont N. 2006. Syndrom turbin wiatrowych. Haas, migotanie cienia a zdrowie; www.stopwiatrakom.eu.
11

13

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Fot. 5. Bliskie ssiedztwo. Hiszpania. rdo www.wind-watch.org.

W pracach przegldowych pimiennictwa z zakresu oddziaywania niskich czstotliwoci, mona znale niekwestionowane rzetelne opisy oddziaywania infradwikw. [] Dominujcym skutkiem wpywu infradwikw na organizm w ekspozycji zawodowej i pozazawodowej jest ich uciliwe dziaanie wystpujce ju przy niewielkich przekroczeniach progu syszenia. Dziaanie to charakteryzuje si subiektywnie okrelonymi stanami nadmiernego zmczenia, depresj, stresem, dyskomfortem, sennoci oraz zaburzeniami rwnowagi, sprawnoci psychomotorycznej i funkcji fizjologicznych. Obiektywnym potwierdzeniem tych stanw s zmiany w orodkowym ukadzie nerwowym, charakterystyczne dla obnienia stanu czuwania, co jest szczeglnie niebezpieczne np. u operatorw maszyn i kierowcw pojazdw. Na podstawie wynikw bada wykazano, e omawiane symptomy maj charakter przejciowy i ustpuj po usuniciu rda infradwikw. Gdy poziomy cinienia akustycznego przekraczaj wartoci 140 150 dB, infradwiki mog powodowa trwae, szkodliwe zmiany w organizmie. Moliwe jest wystpowanie zjawiska rezonansu struktur i narzdw wewntrznych organizmu subiektywnie odczuwanego ju od 100 dB jako nieprzyjemne uczucie wewntrznego wibrowania13. Wspomniany dr Hanning14, specjalista od zaburze snu przeprowadzi badania w miejscowoci Swinford w Poudniowym Leicester w Wlk. Brytanii. Celem bada byo ustalenie potencjalnych skutkw haasu turbin wiatrowych, a w szczeglnoci ich wpywu na sen i zdrowie mieszkacw oraz ustalenie zalece w odniesieniu do proponowanych odlegoci rozmieszczenia turbin wiatrowych od siedzib ludzkich. Na podstawie wasnych bada oraz przegldu literatury naukowej w tej dziedzinie, dr Hanning stwierdzi, e haas wytwarzany przez turbiny wiatrowe jest bardzo specyficzny, trudny do badania, spord wszystkich podobnych haasw m. in. haasw komunikacyjnych (ruch na lotniskach, przejazd pocigw towarowych, ruch samochodw ciarowych) jest najbardziej uciliwy i dokuczliwy, jeli chodzi o oddziaywanie na sen okolicznych mieszkacw nawet w odlegoci 2-3 km od rda haasu.
Augustyska D., Wartoci graniczne ekspozycji na infradwiki przegld pimiennictwa. Podstawy i Metody Oceny rodowiska Pracy 2009, nr 2(60), s. 5-15. 14 Hanning Ch. Raport na temat zaburzenia snu wywoywane haasem turbin wiatrowych, czerwiec 2009; www.stopwiatrakom.eu.
13

14

Prawa mniejszoci narodowych i mniejszoci etnicznych w prawie midzynarodowym i polskim

[] Niewystarczajcy sen jest przyczyn nie tylko zmczenia, sennoci i zaburze poznawczych, ale take zwikszenia ryzyka otyoci, ryzyka cukrzycy, wysokiego cinienia krwi, chorb serca, raka i depresji. Haas moe by gony, irytujcy i wtedy moe powodowa problemy z zaniciem lub powrceniem do snu po przebudzeniu. Oczywiste jest rwnie, e niektre rodzaje haasu s bardziej irytujce ni inne. Cigy haas jest mniej denerwujcy ni nieregularny haas. Gwizd oraz haas zwizany z turbinami wiatrowymi, wydaje si by szczeglnie denerwujcy, gdy czstotliwo i gono zmienia si wraz ze zmian prdkoci wiatru i lokalnych warunkw atmosferycznych. Poziom haasu odczuwalnego w czasie snu moe stopniowo budzi lub skutecznie obudzi picego. Wystarczajco gony lub dugotrway haas spowoduje pene przebudzenie, ktre moe by wystarczajco dugie aby je zapamita. Tak wic tylko przebudzenie trwajce duej ni 20-30 sekund, jestemy w stanie sobie przypomnie. Warto zaznaczy, e badania dotyczce wpywu haasu turbin wiatrowych na sen, ktre opieraj si tylko na zapamitywanych przebudzeniach mog by niepene. Haas, ktry jest zbyt saby, aby spowodowa cakowite przebudzenie, moe wywoa ladowe pobudzenie. Pobudzenie trwa krtko, czsto zaledwie kilka sekund. Osoba pica przemieszcza si kolejno z gbokiego snu do lejszego i z powrotem. Poniewa pene czuwanie nie zostaje osignite (20-30 sek.), picy nie pamita wydarzenia, ale sen zosta zakcony tak samo niebezpiecznie, jak podczas przebudzenia. Moliwe jest kilkaset pobudze wystpujcych kadej nocy, a picy nie jest w stanie przywoa adnego z nich. Taki zakcony sen powoduje nastpnego dnia senno, zmczenie, ble gowy i sab koncentracj oraz wiele innych objaww nalecych do syndromu turbin wiatrowych. Pobudzenia nie s zwizane tylko ze wzrostem aktywnoci mzgu, ale take ze zmianami fizjologicznymi, zwikszeniem czstoci akcji serca i cinienia krwi, co uwaa si za przyczyn oraz wzrost ryzyka sercowo-naczyniowego. Pobudzenia wystpuj jako zjawisko naturalne w czasie snu i ich liczba wzrasta wraz z wiekiem. Mog one spowodowa, e w podeszym wieku bdziemy bardziej naraeni na haas turbin wiatrowych. Pobudzenia mog by take spowodowane przez sygnay dwikowe niskie, jak np. 32 dB lub wysze z zakresu 42 dBA. Pobudzenia w fazie snu tzw. SWS (faza powolnego ruchu gaek ocznych) mog powodowa parasomni (s to zaburzenia snu polegajce na wystpowaniu w trakcie snu lub wybudzaniu si z niego nieprawidowych lub niepodanych zachowa). Pierpont (2009) zauwaa, e parasomnie obserwowano u niektrych dzieci w badanej grupie osb, ktre byy naraone na haas turbin wiatrowych. Badania sponsorowane przez rzd i przemys w tej dziedzinie opieraj si na zgaszanych przebudzeniach i udowadniaj wpyw haasu turbin na sen. Poniewa wikszo zaburze snu nie jest zgaszanych, wyniki bada s powanie niedoszacowane biorc pod uwag ludzi, ktrzy ucierpieli zdrowotnie przez haas turbin wiatrowych, a nie zgosili tego zjawiska. Dr Hanning zauway, e wiele bada przeprowadzanych czsto przez rne zespoy badawcze na zlecenie firm producentw i uytkownikw turbin wiatrowych przyjmuje z metodyk badawcz, nie badaj zagadnie medycznych, nie przeprowadzaj dokadnych wywiadw z mieszkacami i z osobami z grupy kontrolnej. Prowadzi to czsto do wysuwania niewaciwych wnioskw i lekcewaenia zagroe zwizanych z oddziaywaniem turbin wiatrowych na ludzi.15 Podstawowym warunkiem waciwego lokowania turbin wiatrowych jest przede wszystkim zachowanie odpowiedniej odlegoci od ludzkich siedzib. Bardzo czsto s to odlegoci mniejsze ni 500 m. Staje si to wtedy rdem znacznej uciliwoci dwikw niskoczstoMoorhouse A. et al. 2007. Research into Aerodynamic Modulation of Wind Turbine Noise. Final Report. DEFRA Contract NANR233 oraz DTI. 2006. The Measurement of Low Frequency Noise At Three UK Wind Farms W/45/00656/00/00 Hades McKenzie Partnership.
15

15

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

tliwociowych dla mieszkacw. Zalecane przez ekspertw minimalne odlegoci turbin wiatrowych od budynkw mieszkalnych mieszcz si w przedziale od 1,5 do 2,5 km. Cho nie ma wtpliwoci co do wystpowania tych dwikw i ich syszalnoci na wikszych dystansach (3 4 km)16.

6. Farmy wiatrowe na morzu

Elektrownie wiatrowe instalowane na morzu s uznawane za najbardziej efektywne. Wiatry wystpujce nad morzem wiej z wiksz prdkoci, s bardziej stabilne i turbiny osigaj wysz moc na niszych wysokociach, nie trzeba wic budowa tak wysokich wie. Z takich turbin uzyskuje si wicej energii, cho obsuga i technika instalowania farmy morskiej jest bardziej skomplikowana i zwizana z wyszymi kosztami. Dodatkow zalet jest zmniejszenie konfliktw spoecznych zwizanych z zakadaniem i eksploatacj turbin wiatrowych. Stawiane na morzu farmy wiatrowe bd musiay omija obszary chronione (rezerwaty przyrody, obszary Natura 200017) oraz szlaki turystyki przybrzenej. Powinny by umieszczane tak, aby jak najmniej zagraa bezpieczestwu eglugi. Wydaje si, e oddziaywanie elektrowni wiatrowych na ekosystem morski nie jest wiksze ni wpyw turbin wiatrowych na system ldowy. Konieczne jest jednak prowadzenie bada monitoringowych, w zwizku z budow i eksploatacj farm wiatrowych, ktre pozwol okreli wpyw tych inwestycji na poszczeglne elementy ekosystemu morskiego dla kadej lokalizacji.18

Fot. 6. Farma wiatrowa na morzu. rdo: EWEA, Dervaux.

Raport dr Ch. Hanninga Zaburzenia snu wywoane haasem turbin wiatrowych czerwiec 2009. Raport przetumaczony i publikowany na stronie: www.stopwiatraki.eu. 17 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880), ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627), rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko (Dz. U. Nr. 186, poz. 1249). 18 Opioa R., Kruk-Dowgiao L. Wpyw parkw wiatrowych na ekosystemy morskie. II konferencja Rynek energetyki wiatrowej w Polsce Warszawa, 20-21 marca 2007.
16

16

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Rys. 8. Rozwj energii odnawialnej w latach 20102030 (TWh) w UE wedug Komisji Europejskiej (stycze 2011). rdo: EWEA.

Rys. 9. Roczna oraz skumulowana warto zainstalowanej mocy turbin wiatrowych na morzu w UE w latach 2000-2009 w MW. rdo: EWEA.

Szacuje si, e europejski potencja wiatru na morzu jest ogromny i moliwy, przynajmniej w duej czci, do wykorzystania. Obecnie, na rnym etapie, planuje si budow farm wiatrowych o cznej mocy 140 GW (rys. 8, 10 i 11). Na Morzu Pnocnym buduj Brytyjczycy, Niemcy, Duczycy, Belgowie i Holendrzy. Na Batyku Duczycy, Niemcy, Szwedzi, Finowie a planuj Polacy. Szacuje si, e do 2020 roku osignita zostanie moc 40 GW, a do 2030 50 GW. W 2020 roku ok. 60% do 70% prognozowanego zapotrzebowania bdzie pochodzio z morskich farm wiatrowych, a w 2030 r. bdzie to ju 80%.19 Dotychczas na morzu zainstalowano i podczono do sieci 1136 turbin wiatrowych o cznej mocy prawie 3000 MW (3 GW), w 45 farmach w 9 pastwach europejskich (rys. 9). Komisja Europejska uwaa, e wykorzystanie najwikszych w Europie krajowych zasobw energii wiatrowej na morzu jest kluczowe dla przyszoci Europy, poniewa rozwizuje problemy klimatyczne, zmniejsza uzalenienie od importu paliw, tworzy tysice miejsc pracy i oferuje due iloci krajowej energii elektrycznej po przystpnych cenach. 20
Europejski potencja energetyki wiatrowej na ldzie i morzu. Europejska Agencja rodowiska (EEA). Komunikat Komisji: Morska energia wiatrowa. Dziaania niezbdne do realizacji celw polityki energetycznej do 2020 r. i pniej. Komisja Wsplnot Europejskich. Bruksela, 13.11.2008/COM (2008) 768 wersja ostateczna.
19 20

17

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Rys. 10. Zaplanowana moc w MW farm wiatrowych stawianych obecnie na morzu z podziaem na pastwa UE w 2009 r. rdo: EWEA.

Rys. 11. Wydana zgoda na instalowanie farm wiatrowych na morzu w UE w 2009 r. rdo: EWEA.

Komisja Europejska zobowizaa si wesprze w tym gigantycznym przedsiwziciu rozbudow sieci energetycznej (165 mln euro) na Morzu Pnocnym, poniewa istniejca tam sie nie byaby w stanie przyj takiej iloci energii elektrycznej. Obecnie w systemie offshore dziaa 11 sieci, a rozwaa si pooenie jeszcze 21 pocze na Batyku i Morzu Pnocnym. Budowa europejskiego transgranicznego morskiego systemu sieci energetycznych uatwi dostp farm wiatrowych budowanych na morzu do systemu oglnoeuropejskiego, poprawi konkurencyjno na rynku energii elektrycznej, przyczyni si do zwikszenia bezpieczestwa energetycznego Europy. Przedsiwzicie o takiej skali bdzie wymagao duego wysiku i zaangaowania przemysu i odpowiednich rodkw finansowych, koordynacji ze strony Komisji Europejskiej i rzdw pastw UE, zapewnienia dalszego rozwoju technologicznego w przemyle morskiej energetyki wiatrowej i przezwycienia wielu przeszkd i trudnoci planistycznych, organizacyjnych, technicznych i spoecznych. Budowa europejskiej morskiej sieci na Morzu Pnocnym, Batyku i Morzu rdziemnym z pewnoci przyczyni si do poprawy funkcjonowania jednolitego europejskiego rynku energii elektrycznej z korzyci dla konsumentw na caym kontynencie. Jednoczenie zaangaowanie si Europy w ten projekt stworzy szans by staa si ona czoowym producentem eksporterem infrastruktury i nowoczesnej technologii w dziedzinie morskiej energetyki wiatrowej. W Polsce, w ramach realizacji zobowiza zawartych w dyrektywie 2009/28/WE, w Ministerstwie Gospodarki opracowano Krajowy plan dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych (KPD), ktry zosta przyjty 6 grudnia 2010 r. przez Rad Ministrw. Dokument ten okrela krajowe cele w zakresie udziau energii ze rde odnawialnych zuytej w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, ogrzewania i chodzenia w 2020 r. W przyjtym KPD osignicie celu odbdzie si przede wszystkim przez wzrost produkcji energii elektrycznej z energetyki wiatrowej oraz wiksze wykorzystanie energetyczne biomasy. W czci KPD powieconej rozwojowi energetyki wiatrowej okrelono potencja rynkowy energetyki wiatrowej do roku 2020 na okoo 33 500 GWh. Dla porwnania produkcja roczna w 2009 r. przy zainstalowanej mocy 725 MW wyniosa 1035 GWh. W Polityce energetycznej Polski do 2030 r. przewiduje si podjcie dziaa skutkujcych wzrostem bezpieczestwa energetycznego poprzez rozwj wykorzystania odnawialnych r-

18

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Fot. 7. Farma wiatrowa Horns Rev na Morzu Pnocnym na zachd od Danii. rdo www.wind-watch.org.

de energii. Potrzebne bd znaczce zmiany legislacyjne umoliwiajce rozwj infrastruktury sieciowej oraz budow nowych mocy wytwrczych pochodzcych z OZE. Program dziaa wykonawczych na lata 20092012 (jako zacznik nr 3 do Polityki energetycznej Polski do 2030 r.) przewiduje utrzymanie mechanizmw wsparcia dla producentw energii elektrycznej z OZE oraz stworzenie warunkw uatwiajcych podejmowanie decyzji inwestycyjnych dotyczcych budowy farm wiatrowych na morzu. Jednoczenie jednym z dziewiciu priorytetw polityki morskiej Polski, zawartych w Zaoeniach polityki morskiej RP do roku 2020, dokumencie rzdowym z 2009 r., jest poprawa bezpieczestwa energetycznego kraju, w tym rozwj morskiej energetyki wiatrowej. Szczegln uwag zwraca si na problematyk lokalizacji farm wiatrowych oraz sieci dystrybucyjno-przesyowych na wybranych obszarach morskich wd wewntrznych oraz potrzeb przeprowadzenia bada w poszukiwaniu odpowiednich obszarw do ich lokalizacji, ze szczeglnym uwzgldnieniem wpywu inwestycji na rodowisko i ekosystemy morskie oraz koszty inwestycji, eksploatacji i bezpieczestwo morskie. Potrzebne te bd prace legisla-

Rys. 12. Schemat koncepcji Polskich Sieci Morskich. za: Gospodarcze i spoeczne aspekty rozwoju morskiej energetyki wiatrowej w Polsce. Winiewski G. i. in., Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2010. rdo: Polskie Sieci Morskie.

19

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

cyjne zwizane z usprawnieniem procedur wydawania pozwole na wznoszenie konstrukcji w polskich obszarach morskich. Z przedstawionych w KPD trzech scenariuszy rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce wskazano na Scenariusz B, ktry zakada w latach 2011 2020 przyrost mocy zainstalowanej o 450 MW/rok (farmy wiatrowe na ldzie) a w roku 2020 moliwo oddania do eksploatacji farmy wiatrowej na morzu o mocy 500 MW.

7. Protesty lokalnych spoecznoci iorganizacji

Postpujcy dynamiczny rozwj energetyki wiatrowej, ktry rozpocz si okoo roku 1999 (tab. 2) musia doprowadzi do kolizji interesw. Konstruowano coraz wiksze elektrownie wiatrowe i lokowano je w grupach by zwikszy moc, poprawi sprawno, a tym samym uzyska lepsze efekty ekonomiczne. Dziki temu, w poszczeglnych krajach cakowity przyrost mocy uzyskanej z tych elektrowni odbywa i odbywa si dziki instalacji mniejszej liczby, ale za to wikszych elektrowni wiatrowych. Potne wirniki na wysokich supach, o cakowitej wysokoci od 100 do 200 m, staj si dominujcymi budowlami w lokalnym krajobrazie. Tylko w roku 2009 (rys.1) na czn warto 26 GW zainstalowanej mocy we wszystkich typach elektrowni, elektrownie wiatrowe osigny warto powyej 10 GW. Dla czci lokalnych spoecznoci stay si one coraz bardziej uciliwe. Pojawiy si protesty, oznaki dezaprobaty czy wrcz wrogo osb mieszkajcych w pobliu zainstalowanych elektrowni wiatrowych czy farm wiatrowych do takiego sposobu produkcji energii elektrycznej. W obliczu tego rodzaju problemw mieszkacy integruj si, zakadaj rnego rodzaju stowarzyszenia, majce na celu obron ich interesu wobec duych inwestorw, w tym przypadku producentw energii wiatrowej. Mimo wyranie lokalnego charakteru tych konfliktw, powstaj take organizacje spoeczne o zasigu krajowym, ktre prbuj koordynowa i wspiera lokalne spoecznoci, midzy innymi przez dostarczanie informacji, aktualnych bada dotyczcych oddziaywania wiatrakw na rodowisko i ludzi. Powstao rwnie kilka organizacji o zasigu midzynarodowym dziaajcych w Europie i Ameryce Pnocnej. 4 padziernika 2008 r. w Paryu kilka stowarzysze z 4 krajw zarejestrowao Europejsk Platform Przeciwnikw Farm Wiatrowych (EPAW) (European Platform Against Windfarm)21. Obecnie EPAW zrzesza 474 organizacji z 22 pastw (tab. 3). O przystpienie do Europejskiej Platformy mog stara si tylko organizacje, nie s przyjmowane osoby fizyczne. Celem stowarzyszenia jest obrona interesw czonkw, w sytuacji gdy wchodz w spr z budujcym elektrowni wiatrow, obrona flory, fauny i krajobrazu przed szkodliwym dziaaniem farm wiatrowych lub walka ze szkodliwym oddziaywaniem farm wiatrowych na turystyk, gospodark, jako ycia mieszkacw, warto ich nieruchomoci i coraz czciej zdrowia. EPAW w swoim dziaaniu kwestionuje rozwj farm wiatrowych jako skutecznego narzdzia do rozwizywania problemw klimatycznych lub gospodarczych czowieka i planety. Stowarzyszenie zoyo skarg do instytucji europejskich, wnioskujc o moratorium w sprawie wszystkich nowych projektw farm wiatrowych oraz na budow wszystkich tych, ktre zostay zatwierdzone. Komisja Europejska odrzucia wniosek. EPAW ogosi kontynuacj wysikw na rzecz wstrzymania budowy nowych farm wiatrowych. Poniej opisano kilka sytuacji konfliktowych zgoszonych i opisanych na stronie internetowej stowarzyszenia.
EPAW stworzy dobrze prowadzon stron internetow www.epaw.org, gdzie mona m.in. dowiedzie si o aktualnych akcjach protestacyjnych.
21

20

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Tabela. 3. Udzia stowarzysze zrzeszonych w EPAW w poszczeglnych pastwach. Francja 193 Wlk. Brytania 78 Niemcy 68 Hiszpania 21 Holandia 19 Belgia 18 Czechy 15 Wochy 14 Szwecja 7 Polska 6 Dania 6 Sowacja 5 Austria 4 Grecja 4 Irlandia 3 Norwegia 3 Szwajcaria 3 Bugaria 1 Litwa 1 Wgry 1 Rumunia 1 Finlandia 1 Europa 2

rdo: www.epaw.org, wejcie 21 marca 2011 r.

Holandia Historyczne miasteczko rybackie Urk, stycze 2011 r. Mieszkacy wraz z burmistrzem czuj si zlekcewaeni przez wasny rzd, ktry bez adnych konsultacji ze spoecznoci, zatwierdzi projekt farmy wiatrowej (86 prawie 200 metrowych elektrowni wiatrowych, kada o mocy do 7,5 MW). Organizuj wystp chru z Urk, ktry w tradycyjnych strojach zapiewa w lutym przed parlamentem w Hadze na znak protestu przeciwko Windparkowi Noordoostpolder. Domagaj si od parlamentarzystw wikszego zainteresowania si tym problemem. Wspominaj histori sprzed 70 lat, kiedy wczesny rzd zdecydowa bez nich o poczeniu wyspy, na ktrej znajdowaa si wioska Urk, z ldem za pomoc polderw, blokujc dostp do morza. Wtedy musieli poradzi sobie sami. Mieszkacy wioski s zjednoczeni, nie chc by ich spokojna wioska przeksztacia si w stref przemysow z 86 ogromnymi wiatrakami. Obawiaj si negatywnego wpywu tych instalacji na rybowstwo, turystyk, przyrod oraz wystpienia uciliwego haasu. Historyczna wyspa Schokland wpisana na wiatow List Dziedzictwa Unesco bdzie miaa zainstalowan du farm wiatrow (lipiec 2010). Dania Hanstholm, Pnocna Jutlandia, 6 sierpnia 2010. Rzd planuje wybudowanie na powierzchni ok. 30 km2 Centrum bada elektrowni morskich w rejonie Thy, w pobliu Osterild. W zwizku z tym, przeszo 15 km2 lasw zostanie wycite. Obszar ten, uznany za jeden z najpikniejszych, zosta sklasyfikowany jako rekreacyjny i lokowanie tam wiatrakw jest zabronione. Duski rzd zaplanowa zbyt mao czasu na konsultacje spoeczne. Miejscowa ludno zaoya stowarzyszenie na rzecz lepszej ochrony rodowiska naturalnego, by mc wywiera wpyw na rzd, aby dokadniej zbada wpyw tego projektu na otoczenie. Stowarzyszenie wyraa niezadowolenie z procesu planowania, podczas ktrego zaniedbywane s podstawowe zasady demokratyczne. Francja Allier, departament Chabanne, 26 wrzenia 2010 r. Mieszkacy Allier spotkali si na pikniku, by zaprotestowa przeciwko zainstalowanym 8 turbinom wiatrowym, ktre nazwali monstrami szpeccymi pejza ich maej ojczyzny. Szczeglnie ceni sobie pikno krajobrazu z Gr Burbona, s dumni z tego dziedzictwa, ktre ich przodkowie potrafili obroni przed industrializacj. Obecnie odczuwaj negatywne skutki istnienia farmy zmniejszenie ruchu turystycznego, spadek cen nieruchomoci, a same turbiny nie przynosz dochodu jakiego spodziewali si waciciele, ze wzgldu na wiejce sabe wiatry.

21

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Wochy Palermo, 27-28 marca 2009 r. Europejska Konwencja pt. Atak na krajobraz problemy farmy wiatrowej, ktra odbya si w Palermo na zaproszenie przewodniczcego Agencji Rozwoju Regionalnego i przy udziale Veleryego Giscarda dEstaing, przewodniczcego EPAW Jean-Luisa Butre i wielu woskich i midzynarodowych przedstawicieli kultury i nauki. Na podstawie przyjtej Karty Palermo mona czyni starania o uzyskanie moratorium na instalowanie farm wiatrowych by mc osign nastpujce cele: ustanowienie odpowiednich instrumentw prawnych do ochrony krajobrazu i biornorodnoci tak, by uniemoliwi instalacje farm wiatrowych w obszarach wanych historycznie i przyrodniczo, pastwa powinny dokadnie analizowa bezporednie i porednie koszty i korzyci wynikajce z budowy farm wiatrowych, brana energii wiatrowej nie powinna korzysta z nieuzasadnionych przywilejw; projekty przemysu wiatrowego musz by poddane takiej samej ocenie jak projekty innych firm przemysowych na podstawie ich rzeczywistej rentownoci,

Fot. 8. Pastel Fraiano, Wochy. rdo www.wind-watch.org.

Fot. 9. Galicja, Hiszpania. rdo www.wind-watch.org.

22

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

kraje musz zobowiza si do przygotowania planowanych projektw nowych farm wiatrowych zgodnie z krajowymi przepisami i cakowicie przejrzystych, w celu umoliwienia publicznej debaty zainteresowanej spoecznoci, wzywa si rzdy krajw, by oceniy swoje zobowizania w sprawie ochrony rodowiska naturalnego, krajobrazu i rnorodnoci biologicznej przed szkodliwym wpywem farm wiatrowych, rwnie w odniesieniu do przyszych pokole. Campobasso, niewielki region Molise, 23 listopada 2010 r. Okoo tysica osb i 40 cignikw zgromadzio si w pobliu stanowiska archeologicznego starego rzymskiego miasta Altilia (koo Sepino), jednego z najpikniejszych i najlepiej zachowanych miast we Woszech. Na pobliskim wzgrzu planowana jest farma wiatrowa. W niewielkim i niezwykle urokliwym, grzystym regionie Molise zainstalowano ju przemysowe elektrownie wiatrowe o mocy ponad 400 MW, a planowane s nastpne farmy wiatrowe o mocy przekraczajcej 3000 MW. Mieszkacy protestuj przeciwko polityce regionalnej, ktra pozwala na takie inwestycje. Domagaj si nowych przepisw prawnych bardziej restrykcyjnych wobec lokowania elektrowni wiatrowych. Protest poparo ponad 120 stowarzysze. Szwecja Poudniowa Szwecja, Svalov, zamek Knutstorp, 29 sierpnia 2010 r. 40 km na wschd od Helsingborga, koo miejscowoci Svalov znajduje si redniowieczny zamek Knutstorp. 29 sierpnia 2010 r. odby si tutaj koncert jako protest przeciwko farmom wiatrowym poprowadzony przez znanego dyrygenta Mats Rondina. Zostali zaproszeni: premier, ministrowie, politycy ze wszystkich partii i lokalni politycy. Koncert zosta zorganizowany przez trzy organizacje protestujce przeciwko wiatrakom we wsppracy z wacicielem Zamku Knutstorps, ktry rwnie jest naraony na negatywne wpywy planowanej w pobliu farmy wiatrowej. Przesaniem koncertu byo zwrcenie uwagi rzdu i politykw na postpujcy szybko rozwj farm wiatrowych i zwizan z tym wzrastajc presj na ludzi, krajobraz i rodowisko naturalne. To co niepokoi organizatorw to ignorowanie skarg i protestw przez wadze i politykw. Niemcy Berlin, 15 maja 2010 r. Okoo 400 delegatw z ponad 118 federacji, stowarzysze i komitetw obrony przyjechao z caych Niemiec do Berlina pod Bram Brandenbursk by zaprotestowa przeciwko turbinom wiatrowym. Thomas Jacob, rzecznik Volksinitiative Brandenburg i organizator protestu stwierdzi, e dua cz spoeczestwa mieszkajca w kraju nie jest skonna duej znosi uciliwoci obniajcych jako ycia oraz niszczenia krajobrazu spowodowanych przez turbiny wiatrowe. Jean-Louise Butre, przewodniczcy Europejskiej Platformy Przeciw Farmom Wiatrowym, domaga si wprowadzenia moratorium na wszystkie projekty farm wiatrowych oraz podjcie penej i rzetelnej oceny ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych skutkw rozwoju energetyki wiatrowej. Jutta Reichardt, rzecznik EPAW w Niemczech i fundatorka federacji przeciwnikw farm wiatrowych z Schleswig-Holstein podkrelia, e otrzymaa 101 wiadomoci z zagranicy wyraajcych poparcie i solidarno z protestem, jedna z nich pochodzia od Pnocnoamerykaskiej Federacji zrzeszajcej organizacje z Pnocnej Ameryki. Przygotowaa te skrt niemieckiego raportu i zamiecia na stronie EPAW. [] Na caym wiecie, ofiary farm wiatrowych i ekolodzy podnosz te same problemy jak w Niemczech, s to przede wszystkim: niszczenie dzikiej przyrody (zwaszcza ptakw i nietoperzy) i ich rodowiska; utrata naturalnego rodowiska i dziedzictwa kulturowego;

23

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

Fot. 10. Krajobraz pnocno-zachodniego Schleswig-Holstein. rdo: www.windwahn.de, Dr. J. Musehold.

konflikty w spoecznociach z grobami skierowanymi do kampanii antywiatrakowej; utrata praw obywatelskich, takich jak wolno wypowiedzi i przeprowadzania konsultacji; korupcja i wszechobecny wpyw lobby farm wiatrowych; utrata wartoci nieruchomoci; presja na ludno wywierana przez lobby farm wiatrowych, politykw i media; straty finansowe w dziaalnoci turystycznej i hodowli byda; wyciszanie (przekupywanie) organizacji ochrony przyrody przez lobby farm wiatrowych poprzez darowizny i sponsoring; subwencje dla przemysu farm wiatrowych, ktre przyczyniaj si do wzrostu cen energii. propagatorzy energii wiatrowej okamujcy wadze samorzdowe i przyszych ssiadw farm wiatrowych; obnienie jakoci ycia z powodu haasu, migotania cieni i zaburzenia krajobrazu; zniesawianie i dyskryminacja przeciwnikw farm wiatrowych; zachanno bez ogranicze ze strony niektrych wacicieli, operatorw farm wiatrowych, oraz skorumpowanych radnych; ustawy o energii odnawialnej, ktre faworyzuj kilku spekulantw zamiast chroni interes spoeczny; nawouje si faszywie spoeczestwo w imi ochrony klimatu do ycia w ssiedztwie turbin wiatrowych; problemy zdrowotne spowodowane haasem i infradwikami.

Kanada Rzd Kanady, na skutek protestw grupy ponad 50 stowarzysze (Wind Concerns Ontario) przeciwko budowie 70 turbin wiatrowych na jeziorze Ontario, ogosi 11 lutego 2011 r. moratorium na budow elektrowni wiatrowych na wodach. W uzasadnieniu rzd przyzna, e lokowanie turbin wiatrowych na przybrzenych morskich i rdldowych wodach jest nowym rozwizaniem i wymaga przeprowadzenia wielu bada dotyczcych ich wpywu na naturalne rodowisko zanim rozpocznie si te inwestycje. Polska Na portalu stopwiatrakom.eu zarejestrowano protesty w 140 miejscowociach na czn liczb 2828 zainstalowanych turbin wiatrowych (fot. 11). URE podaje dane o cakowitej mocy 1180 MW zainstalowanych elektrowni wiatrowych22. W 4 wojewdztwach pnocno-wschod22

Dane Urzdu Regulacji Energetyki ze stycznia 2011 r.

24

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

Fot. 11. Mapa protestw przeciw lokalizacji turbin wiatrowych, stworzona przez portal stopwiatrakom.eu..

nich (zachodniopomorskim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, pomorskim) postawiono turbiny wiatrowe o najwikszej cznej mocy. W tamtych rejonach zanotowano te najwiksz liczb protestw. Europa Nostra23 (Nasza Europa) Szybko zwikszajce si wykorzystanie turbin wiatrowych do produkcji energii elektrycznej i zwizane z tym problemy byy przedmiotem obrad Rady Europa Nostra (EN), w czasie spotkania 14 czerwca 2008 r. w Newcastle. W wyniku obrad Rada EN ogosia Deklaracj w sprawie wpywu elektrowni wiatrowych na krajobraz. [] Uznajc polityk klimatyczn Unii Europejskiej i promocj energii odnawialnej, Rada podkrelia, e elektrownie wiatroEuropa Nostra jest federacj europejskich stowarzysze, ktra powstaa aby propagowa i chroni dziedzictwo kulturowe i rodowisko naturalne Europy. Federacja zostaa zaoona w 1963 roku. Obecnie skada si z 250 organizacji z 45 europejskich krajw . Od 2002 roku sprawuje nadzr, przekazany przez Uni Europejsk, nad programem Nagroda Europa Nostra (European Union Prize for Cultural Heritage), ktrego celem jest m. in. promowanie wysokich i rygorystycznych standardw na polu dziedzictwa kulturowego Europy.
23

25

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

we musz w kadym przypadku by lokalizowane w odpowiednich miejscach. Obserwowana tendencja do zbyt intensywnego promowania turbin wiatrowych, ktre s jednym z najbardziej kosztownych sposobw walki z nadmiern emisj gazw cieplarnianych, powoduje w niektrych krajach uzalenienie si od niepewnych rde zasilania. Rada zauwaya, e wiele rzdw ustanowio silne, porednie i bezporednie bodce wspierajce rozwj energetyki wiatrowej, zagodzio planowane w tym obszarze prawodawstwo, nie dokonao prawidowo wywaonej oceny zalet i wad rozwoju tego rda energii. Konsekwencj takiego postpowania s zdominowane przez farmy z coraz wikszymi turbinami olbrzymie obszary piknego krajobrazu Europy. A kada taka turbina jest ma elektrowni, powodujc proces skutecznego uprzemysowienia, z wynikajcymi z tego powanymi szkodami dla naturalnego dziedzictwa. Rada uznaa, e w wielu krajach europejskich w procesie podejmowania decyzji odnoszcych si do turbin wiatrowych niewystarczajco bierze si pod uwag kwesti skutkw spoecznych, gospodarczych, turystycznych, historycznych, kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych. W tym kontekcie Rada uznaa, e w odniesieniu do turbin wiatrowych na ldzie lub ich grup, proces podejmowania decyzji organw wadzy publicznej powinien obejmowa szeroko zakrojone konsultacje, opiera si na zrozumieniu znaczenia charakteru lokalnego krajobrazu i jego wartoci, oraz dla kadego projektu zawsze bra pod uwag nastpujce okolicznoci: a) wpyw na spoeczno lokaln, b) wyniki dokadnej i obiektywnej analizy zasadnoci owiadcze developera w odniesieniu do ograniczenia gazw cieplarnianych; bezpieczestwa konstrukcji proponowanych turbin wiatrowych; szacunkw kosztw budowy i demontau oraz planowanej ywotnoci turbin wiatrowych, c) stopie wizualnej ingerencji wpywa na charakter i jako rodowiska, a w szczeglnoci dziedzictwa naturalnego i kulturowego, biorc pod uwag, e nowoczesne turbiny wiatrowe rzucaj si w oczy (dominuj), poniewa s bardzo due (czsto ponad 125 metrw wysokoci i stale budowane s coraz wiksze), a zwykle zajmuj znaczce miejsca. Wadze musz bra pod uwag to, e wizualny projekt rozmieszczenia turbin wiatrowych nie moe by dobrze przedstawiony poprzez prosty fotomonta, nawet starannie wykonany, poniewa fotomonta nie moe zilustrowa ruchu. Prawidowy obraz powinien by wygenerowa tylko dziki komputerowej wizualizacji, d) dodatkowe i czsto nieodwracalne szkody dotyczce krajobrazu, wraliwych siedlisk, ciekw wodnych i innych aspektw ochrony rodowiska, wynikajce z procesu budowy, nowych, duych drg dojazdowych, czsto przez zachowany w naturalnym stanie krajobraz, montau turbin, pylonw, w tym budowa fundamentw, e) szkody spowodowane przez dodatkowe konstrukcje potrzebne do wytwarzania i przesyania energii, w tym stacje transformatorowe i co najwaniejsze, linie wysokiego napicia, ktre mog osiga znaczne rozmiary w przypadku, gdy prowadzi si kable wysokiego napicia (440 kV), f) przywrcenie stanu pierwotnego na terenie lokalizacji turbiny wiatrowej, po zakoczeniu jej eksploatacji jako bezwzgldny warunek do wydania zgody na lokalizacj, zwaywszy, e wadze lokalne mog mie ograniczone rodki finansowe, g) wpyw na tereny w bliskim ssiedztwie wyznaczone jako midzynarodowe, krajowe, regionalne lub lokalne obszary chronione, h) wpyw na poszczeglne osoby i wsplnoty znajdujce si w pobliu turbin wiatrowych, haasu i uciliwoci infradwikw, przechwytywania wiata, potencjalne zawalenie si

konstrukcji, spadek wartoci nieruchomoci, i) ocena potrzeb w zakresie rezerwy mocy, kiedy wiatr nie wieje i turbiny s nieaktywne, zwa-

26

Energetyka wiatrowa a spoecznoci lokalne

ywszy, e wspczynnik obcienia (tj. czas pracy turbin) jest w wikszoci przypadkw mniejszy ni 30% a rezerwa mocy to zazwyczaj s elektrownie na paliwa kopalne, ktre emituj do atmosfery due iloci CO2. Trzeba traktowa zastpienie istniejcych turbin wiatrowych na wiksze (repowering) na takich samych zasadach, jak oryginalny projekt. Cz powyszych rozwaa odnosi si do pojedynczych lub zgrupowanych na morzu elektrowni wiatrowych. Europa Nostra jest zaniepokojona masow ekspansj w rodowisko morskie przewidzian w nadchodzcych dziesicioleciach, ktra moe spowodowa trwae i nieodwracalne szkody w rodowisku, zagroenia dla eglugi morskiej i statkw powietrznych, a nawet zagroenia bezpieczestwa pastwa (ze wzgldu na zakcanie radarw). Niemniej jednak, z zastrzeeniem powyszych uwag, turbiny wiatrowe mog by wprowadzone na morze, i mniej prawdopodobne jest, aby day podstawy do wniesienia zarzutw. Przyjmujc powysz Deklaracj, Rada Europa Nostra uzgodnia, e naley przesa ja do instytucji Unii Europejskiej i Rady Europy oraz rzdw wszystkich pastw europejskich, i rozpowszechnia na ile to jest moliwe we wadzach regionalnych i lokalnych.

8. Podsumowanie
Bardzo intensywna ekspansja energetyki wiatrowej na ldzie, w Europie i w Ameryce Pnocnej, a w ostatnich latach w Chinach i Indii, napotkaa zdecydowany opr czci spoecznoci lokalnych, ktre nie zgadzaj si na znaczne uciliwoci, na ktre s naraeni w zwizku z rozwojem tej gazi przemysu w ich maych ojczyznach. Zasadnicze zastrzeenia dotycz niszczenia krajobrazu, emisji bardzo uciliwego haasu i dwikw o niskiej czstotliwoci, w tym infradwikw, efektw wizualnych tzw. migotania cieni, negatywnego wpywu na przyrod. W wielu protestach mieszkacy zwracaj uwag na brak dostatecznych konsultacji spoecznych i czsto wyraaj opinie o podstawowych brakach procedur demokratycznych. Eksperci specjalici z zakresu medycyny, badajcy wpyw turbin wiatrowych, gwnie haasu, zwracaj uwag na potrzeb prowadzenia bardziej dokadnych bada w tym zakresie, poniewa ich zdaniem, w wielu przeprowadzonych badaniach wpyw haasu jest niedoszacowany i nie uwzgldnia si czynnika medycznego. Wiele rodowisk24 domaga si wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisw i norm dotyczcych ochrony krajobrazu i ochrony zdrowia, w tym ochrony przed haasem w regulacjach okrelajcych wybr miejsca, budow i eksploatacj. Opisane w literaturze protesty ludnoci w UE w sprawie budowania w ich ssiedztwie elektrowni atomowych rniy si od podobnych protestw w sprawie instalacji turbin lub farm wiatrowych.25 O ile w tym pierwszym przypadku miejscowa ludno moga z czasem przekona si o wystarczajcym bezpieczestwie ycia w pobliu elektrowni atomowej, a jednoczenie istotnych zaletach np. wzrocie zatrudnienia i zwikszonych dochodach gminy i mieszkacw, o tyle w przypadku mieszkacw, ktrzy mieli w swoim ssiedztwie turbiny wiatrowe, jeli nie znali dowiadczenia innych, z czasem przekonywali si o wielu rzeczywiEuropa Nostra Declaration On The Impast Of Wind-Power on The Countryside. Europa Nostra, 14 June 2008. 25 Stosunek spoecznoci lokalnych krajw europejskich do lokalizacji w ich ssiedztwie elektrowni atomowej. Opracowanie tematyczne (OT-575), Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji, Warszawa, padziernik 2009.
24

27

Biuro Analiz i Dokumentacji, Zesp Analiz i Opracowa Tematycznych

stych i znacznych uciliwociach, ktre w zalenoci od rnego rodzaju czynnikw ( rodzaj turbiny, odlego od turbin, indywidualna wraliwo itp.) zakcay ich ycie, a w skrajnych przypadkach powodoway opuszczenie domostw. Dodatkowe zastrzeenia dotycz podstawowej kwestii czy rozwj energetyki wiatrowej, przede wszystkim tej na ldzie, w znacznym stopniu subsydiowany, jest dobrym i skutecznym remedium na liczne problemy energetyczno-klimatyczne Europy i wiata. Jeli podjto decyzje w sprawie intensywnego rozwoju energetyki wiatrowej to wydaje si, e duo lepszym rozwizaniem, obarczonym mniejszym wpywem na czowieka, cho trudniejszym technologicznie i droszym oraz niewolnym od presji na rodowisko przyrodnicze jest rozbudowa przemysu elektrowni wiatrowych na morzu. Ten kierunek mocno wspiera Komisja Europejska, midzy innymi dofinansowujc rozbudow sieci energetycznej na Morzu Pnocnym i Batyku. Dla Polski zdaniem ekspertw z Instytutu Energetyki Odnawialnej26 zaangaowanie si rzdu i samorzdw w koordynacj i wsparcie rozwoju rynku morskiej energetyki wiatrowej o potencjalnie bardzo znaczcych obrotach, moe mie znaczny wkad w rozwj gospodarczy kraju, a zwaszcza regionw nadmorskich. Morska energetyka wiatrowa powinna sta si jedn z krajowych specjalnoci eksportowych. Zasadniczy wpyw na wzrost gospodarczy w poszczeglnych pastwach, gdzie rozwija si energetyka wiatrowa, ma dziaalno zwizana z pracami badawczymi nad nowymi technologiami, projektowanie i produkcja turbin wiatrowych. W tej dziedzinie obserwuje si najwikszy przyrost miejsc pracy. Sama obsuga turbin wiatrowych jest w duym stopniu zautomatyzowana nie generuje istotnego wzrostu zatrudnienia.

Gospodarcze i spoeczne aspekty rozwoju morskiej energetyki wiatrowej w Polsce. Winiewski G. i. in., Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2010.
26

28

Spis treci
1. Wstp 2. Opis elektrowni wiatrowej 3. Charakterystyka energii wiatrowej 4. Czysta energia 5. Zagroenie haasem niskoczstotliwociowym 6. Farmy wiatrowe na morzu 7. Protesty lokalnych spoecznoci i organizacji 8. Podsumowanie 3 8 9 11 13 16 20 27

29