Analiza porwnawcza opacalnoci ekonomicznej biogazowni rolniczej i utylizacyjnej

Andrzej Curkowski, Anna Oniszk-Popawska, Instytut Energetyki Odnawialnej

Dziesi spord czternastu dotychczas zrealizowanych na polskim rynku biogazowni rolniczych to due instalacje, ktrych moce zainstalowane mieszcz si w przedziale 0,5 - 2,1 MWel. Wedug Bazy danych inwestycji biogazowych Biogaz 2011, opracowanej przez Instytut Energetyki Odnawialnej, w planach i w realizacji znajduje si obecnie ok. 330 instalacji do wytwarzania biogazu ze rde rolniczych, ktrych przewidywana moc wynosi rednio 1,49 MWel, z czego 50 projektw znajduje si ju w fazie zaawansowanego przygotowania do budowy1. Z analiz preferencji wyboru substratw przez inwestorw i deweloperw tych biogazowni, wynika e najwikszym zainteresowaniem ciesz si rnego rodzaju odpady, w tym odchody zwierzce, odpady z przemysu rolno-spoywczego, odpady poubojowe oraz roliny energetyczne, reprezentowane najczciej przez kiszonk kukurydzian. Waciwy dobr substratw wsadowych biogazowni ma kluczowe znaczenie dla rentownoci przedsiwzicia.
kiszonka kukurydzy 26% gnojowica wiska bd bydlca odchody kurze 7% odpady poubojowe odpady z gorzelni odpady z przemysu owocowo warzywnego (w tym z cukrowni i gorzelni) z przemysu mleczarskiego

2% 17%

13% 7% 28%

Rysunek 1. Udzia poszczeglnych rodzajw substratw rozwaanych przez deweloperw i inwestorw planowanych biogazowni do wsadu planowanych biogazowni, dane z 2010 roku1. Powysze przesanki wzito pod uwag w doborze kryteriw do przeprowadzenia przykadowej, porwnawczej analizy ekonomicznej 2 najczciej realizowanych modeli biogazowni. W tym celu, na podstawie danych na temat aktualnie przygotowywanych inwestycji, opracowano dwa modelowe projekty inwestycje, o mocy powyej 500 kWel, ktre przy istniejcych uwarunkowaniach prawnych i finansowych maj najwiksze uzasadnienie ekonomiczne. Rentowno mniejszych biogazowni, a w szczeglnoci mikrobiogazowni, jest nadal niezadowalajca, co przy jednoczesnym braku wystarczajcej iloci obiektw referencyjnych, oraz praktycznych dowiadcze inwestorw i danych dotyczcych nakadw inwestycyjnych i eksploatacyjnych, utrudnia okrelenie wiarygodnych kryteriw do oceny tego typu instalacji. Wybrane przykady, a zarazem warianty technologiczne biogazowni rni si zasadniczo w zakresie mocy zainstalowanej oraz substratw zastosowanych we wsadzie dla biogazowni. Porwnaniem zostay objte: biogazownia, oparta na wsadzie z kiszonki kukurydzy i gnojowicy o mocy 0,86 MWel,, zwana dalej biogazowni rolnicz oraz biogazownia, wykorzystujca odpady z przemysu rolno-spoywczego i przetwrstwa misnego o mocy 1,81 MWel, zwana dalej biogazowni utylizacyjn. Za pomoc przedstawienia rnych wariantw mocy zainstalowanych biogazowni, analiza ekonomiczna pozwala oceni wpyw nowego instrumentu wsparcia, jakim jest

moliwo czenia przychodw ze sprzeday zielonych wiadectw pochodzenia i wiadectw kogeneracyjnych, ktrych cena rynkowa ksztatuje si w zalenoci od mocy ukadu kogeneracyjnego. Do oceny ekonomicznej wymienionych przykadw, opartych na praktycznych dowiadczeniach inwestorskich, wykorzystano program do analiz opacalnoci biogazowni rolniczych, Biogaz Inwest, opracowany przez Instytut Energetyki Odnawialnej we wsppracy z Uniwersytetem Ekonomicznym we Wrocawiu, ktry zosta zastosowany m.in. do przeprowadzenia symulacji opacalnoci ekonomicznej biogazowni na potrzeby opracowania dla Ministerstwa Gospodarki Przewodnika dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych. Zaoenia do analizy W obydwu opisywanych przypadkach przyjto, e planowana biogazownia pracowa bdzie w najbardziej rozpowszechnionej obecnie technologii fermentacji mokrej, w warunkach mezofilowych, a czas pracy biogazowni bdzie wynosi 8000 h w cigu roku. Zakadane jest rwnie, e inwestor posiada wasny teren pod budow biogazowni. Przygotowujc analiz ekonomiczn projektu biogazowni naley uwzgldni w nakadach inwestycyjnych warto gruntu, nawet w przypadku, gdy jest wasnoci inwestora. Wedug danych praktycznych, ktre wykorzystano w analizie, powierzchnia terenu pod inwestycj powinna wynosi co najmniej 1,5 ha, natomiast jeeli do zagospodarowania masy pofermentacyjnej inwestor planuje wykorzystanie lagun, naley w tym celu zapewni odpowiednio wiksz powierzchni terenu. W przypadku biogazowni rolniczej inwestor dysponowa gruntem o powierzchni 4 ha, natomiast pod budow biogazowni utylizacyjnej wybrana zostaa dziaka o powierzchni 3 ha. Wsad do biogazowni O opacalnoci ekonomicznej biogazowni oraz o wielu zastosowanych w nich rozwizaniach technologicznych decyduje w duym stopniu rodzaj i waciwoci wsadu stosowanego w komorze fermentacyjnej. W przykadowej biogazowni rolniczej zaoono, e instalacja bdzie wykorzystywa 30.000 t/r gnojowicy wiskiej, pozyskiwanej bezpatnie jako odpad z gospodarstw rolnych oraz 15.000 t/r kiszonki kukurydzy, nabywanej po cenie rynkowej 100 z/t. Do przechowywania przefermentowanej biomasy wybrano laguny, co jest rozwizaniem znacznie taszym, ni budowa zbiornika elbetowego. W przykadowej biogazowni utylizacyjnej zastosowano natomiast odpady, pochodzce gwnie z przetwrstwa misnego, przyjmowane w biogazowni do utylizacji za opat w wysokoci 70 z/t, takie jak: krew - 2.000 t/r, tuszcz z odtuszczaczy - 3.000 t/r, wntrznoci i czci misne - 500 t/r, skratki - 2.000 t/r. Do wsadu zastosowano take inne odpady nabywane po cenie rynkowej 50 z/t:, odpady kuchenne - 9.000 t/r, wywar pogorzelniany zboowy - 20.000 t/r oraz odchody drobiowe podsuszone - 10.000 t/r pozyskiwane za darmo. W zwizku z zastosowaniem substratw poubojowych w biogazowni utylizacyjnej konieczna jest higienizacja wsadu w zalenoci od kategorii odpadw dla kategorii II w temperaturze 1330C a dla odpadw kategorii III przy 700C. Parametry technologiczne Zestawienie najwaniejszych parametrw technologicznych porwnywanych biogazowni przedstawiono w formie tabelarycznej.
Biogazownia rolnicza 0,86 MWel 3,2 91% 0,86 0,97 39 44 6,9 Biogazownia utylizacyjna 1,81 MWel 6,8 91% 1,81 2,04 39 44 14,5

Produkcja biogazu [mln m /r] Dostpno urzdze przy 8000h/rok [%] Elektryczna moc zainstalowana [MWe] Cieplna moc zainstalowana [MWt]: Sprawno produkcji energii elektrycznej w kogeneracji [%] Sprawno produkcji ciepa w kogeneracji [%] Produkcja energii

Elektrycznej [GWh/r] Produkcja ciepa [TJ/r] Zuycie energii elektrycznej na potrzeby wasne [%] Zuycie ciepa na potrzeby wasne [TJ/rok] Hydrauliczny czas retencji [dni] Objto komr fermentacyjnych [ty. m3] Odzysk biogazu w zbiorniku wtrnym [%] Sprzeda energii elektrycznej [%] Sprzeda ciepa (nadwyki) [%] Ilo pulpy pofermentacyjnej [ty. t/r] Sposb przechowywania pulpy pofermentacyjnej Powierzchnia lagun/objto zbiornika Wymagana powierzchnia pl do nawoenia [ty ha]

28,0 9 6,6 (24%) 38 4,7 3,7 (laguny) 100 20 41,2 laguny 2,3 ha/ 1,5

58,8 TJ/r 9 15,3 (26%) 51 6,5 3,7 (zbiornik pod przykryciem) 100 80 69,5 zbiornik - / 44 ty m3 2,5

Nakady inwestycyjne Obie inwestycje sfinansowano pokrywajc 80% nakadw inwestycyjnych za pomoc kredytu bankowego z oprocentowaniem 8,5% w skali roku i 12 - letnim okresem kredytowania natomiast 20% stanowiy rodki wasne,. Sumaryczne nakady inwestycyjne w biogazowni rolniczej wyniosy 15,5 mln z, co w przeliczeniu na 1 MWel mocy zainstalowanej daje 18,0 mln z/MWel. Najwikszy udzia procentowy w strukturze nakadw na t instalacj posiadaj ukad kogeneracyjny (17%) oraz komora fermentacyjna (16%). W biogazowni utylizacyjnej cakowite nakady wyniosy 42,3 mln z, co daje wskanik 23,3 mln z na 1 MWel mocy zainstalowanej. Najwikszy udzia procentowy, wynoszcy powyej 50% w strukturze nakadw, ma zbiornik elbetowy na przechowywanie pulpy pofermentacyjnej.
Nakady inwestycyjne
Inne Prace budowlano-montaowe Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej

Kategorie nakadw

Instalacje elektryczne i pomiarowe Instalacje (wod/kan/gaz) System grzewczy Ukad kogeneracyjny Komora fermentacyjna rodki transportu

Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 miliony PLN 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0

Biogazownia rolicza 0,86 MWe Biogazownia utylizacyjna 1,81 MWe

Rysunek 2. Porwnanie wysokoci nakadw inwestycyjnych dla biogazowni rolniczej 0,86 MWel i biogazowni utylizacyjnej 1,81 MWel. Koszty operacyjne W strukturze kosztw operacyjnych biogazowni rolniczej, ktre bez amortyzacji wynosz 3,9 mln z, najwikszy udzia ma koszt zakupu i przechowywania substratw. Gnojowica jest

pozyskiwana bezpatnie, natomiast zakup kiszonki wie si z opat 100 z/t. Kiszonka jest przechowywana w rkawie, co powoduje wzrost o 20% jej cakowitego kosztu. Kolejn znaczc pozycj kosztw jest logistyki zwizany z rozwoeniem przefermentowanej pulpy na ki.

Koszty operacyjne
Pozostae koszty

Materiay biurowe, usugi telekomunikacyjne

Koszt bhp i szkolenia

Koszt rozwoenia pulpy pofermentacyjnej na pola/ki

Ubezpieczenie majtku

Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej

Ubezpieczenie pracownikw
Kategorie kosztw

Wynagrodzenie pracownikw

Podatek od budowli

Naprawy, zakup czci zamiennych

Koszt oleju do generatora

Eksploatacja przycza e.e.: czynsz dzierawny -stacja TRAFO Zakup energii elektrycznej na potrzeby wasne czny koszt zakupu i przechowywania substratw Koszt przechowywania kiszonki w rkawie (jako oddzielna pozycja) Biogazownia rolnicza 0,86 MWe Biogazownia utylizacyjna 1,81 MWe
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

Miliony PLN

Rysunek 3. Porwnanie struktury rocznych kosztw operacyjnych dla biogazowni rolniczej 0,86 MWel i biogazowni utylizacyjnej 1,81 MWel. W przypadku biogazowni utylizacyjnej koszty operacyjne bez uwzgldnienia amortyzacji wynosz 9,1 mln z. W ich strukturze najwikszy udzia ma zakup i przechowywanie substratw. Przyjto, e biogazownia kupuje 29 ty. t/r substratw po cenie 50 z/t, a take przyjmuje odpady poubojowe do utylizacji w iloci 7,5 ty. t/r, pobierajc z tego tytuu opat w wysokoci 70 z/t. Jeeli inwestor uzyska zgod na wylewanie pulpy pofermentacyjnej na ki pastewne, szacowana powierzchnia, ktra powinna by dostpna do takiego nawoenia, to ponad 2,5 ty. ha. Naley rwnie uwzgldni koszt rozwoenia nawozu, ktry moe siga kilkuset z/ha.

Przychody i wskaniki ekonomiczne Przy pomocy programu Biogaz Inwest okrelono nastpujce wskaniki rentownoci opisywanych inwestycji: NPV (warto biec netto) okrela sum wszystkich przepyww pieninych netto generowanych przez cay okres funkcjonowania biogazowni, ktre po zsumowaniu s dyskontowane w celu ujednolicenia ich wartoci pieninej. IRR (wewntrzna stopa zwrotu) jest miar rentownoci inwestycji. Im wysza warto IRR, tym wikszy dochd przynosi biogazownia. Z drugiej strony IRR jest maksymaln stop oprocentowania kredytu inwestycyjnego, ktry pozwoli sfinansowa projekt bez straty dla inwestora. SPBT (prosty okres zwrotu) jest to czas niezbdny do odzyskania poniesionych nakadw inwestycyjnych na biogazowni, bez uwzgldniania zmiany wartoci pienidza w czasie. Cakowite przychody dla biogazowni rolniczej w pierwszym roku funkcjonowania wynios 5,1 mln z, a inwestycja wedug wynikw analizy ekonomicznej charakteryzuje si nastpujcymi wskanikami opacalnoci2: NPV: 3,3 mln z IRR: 15% SPBT (prosty okres zwrotu): 7 lat Oglna ocena inwestycji: opacalna.
Przychody

Rekompensata za wykorzystanie pulpy na polach wasnych

Przychd za przyjcie odpadw do utylizacji Kategorie przychodw Sprzeda fioletowych P

Sprzeda tych P

Sprzeda zielonych P Sprzeda ciepa

Sprzeda energii elektrycznej Biogazownia rolnicza 0,86 MWe Biogazownia utylizacyjna 1,81 MWe 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 Miliony PLN 3,00 3,50 4,00 4,50

Rysunek 4. Porwnanie struktury rocznych przychodw dla biogazowni rolniczej 0,86 MWel i dla biogazowni utylizacyjnej 1,81 MWel. Natomiast dla biogazowni utylizacyjnej cakowite przychody w pierwszym roku funkcjonowania wynios 9,0 mln z, a inwestycja wedug wynikw analizy ekonomicznej osignie nastpujce wskaniki ekonomiczne 2: NPV: 8,3 mln z IRR: 16% SPBT (prosty okres zwrotu): 7 lat Oglna ocena inwestycji: opacalna.

Profil NPV projektu

NPV

40 000 000 35 000 000 30 000 000 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0 0% -5 000 000 -10 000 000 Koszt kapitau
NPV Biogazownia rolnicza 0,86MWe NPV Biogazownia utylizacyjna 1,81 MWe

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Rysunek 5. Porwnanie profilu NPV biogazowni rolniczej 0,86 MWel i biogazowni utylizacyjnej 1,81 MWel. Analiza wraliwoci dla biogazowni rolniczej i utylizacyjnej Najwiksz wraliwo na zmian parametrw wejciowych w obliczeniach dla biogazowni rolniczej wykazay: konieczno zakupu gnojowicy, w sytuacji, gdy w danej lokalizacji nie byaby dostpna bezpatnie, przekazywanie przefermentowanej ,pulpy za darmo okolicznym rolnikom oraz brak wystarczajcej iloci terenu pod inwestycj. Gnojowica w zalenoci od pochodzenia charakteryzuje si produktywnoci biogazu z 1 tony substratu do 50% nisz od kiszonki kukurydzy, natomiast rynkowa cena zakupu 1 tony gnojowicy wynosi ok. 25-50 z/t i jest obecnie rednio kilkakrotnie nisza ni cena kiszonki kukurydzy1. W przypadku koniecznoci zakupu gnojowicy, ktra jest bardzo popularnym substratem w biogazowniach koszt jej zakupu moe znacznie pogorszy rentowno caego projektu. Dlatego te, jeeli wystpuje konieczno zakupu substratw, naley rozway zakup materiau o jak najwyszej produktywnoci biogazu. Analizowana biogazownia wykorzystuje pulp pofermentacyjn na polach wasnych, natomiast analiza wraliwoci dla przypadku bezpatnego przekazywania pulpy okolicznym rolnikom, wykazaa brak rentownoci instalacji. Brak wystarczajcej iloci terenu pod inwestycj powoduje natomiast konieczno budowy zbiornika elbetowego zamiast lagun do przechowania takiej samej iloci pulpy pofermentacyjnej przez 6 miesicy w roku, co jest rozwizaniem wielokrotnie bardziej kosztownym. W przypadku biogazowni utylizacyjnej najwiksz wraliwo na zmian parametrw pracy wykazao zagospodarowanie pulpy pofermentacyjnej poprzez wylewanie na ki. W celu uzyskania pozwolenia na takie dziaanie naley speni okrelone wymagania prawne udokumentowane badaniami skadu chemicznego pozostaoci po fermentacji. Przy braku takiej moliwoci rolniczego zagospodarowania, pulp naley odwodni poprzez dekantacj, a nastpnie ewaporacj. Po rozdziale frakcji such mas naley przekaza do spalenia w zakadzie utylizacyjnym, natomiast odciek zawrci do zbiornika, co zmniejsza zapotrzebowanie na wod do rozcieczania, z kolei nadmiar odcieku jest kierowany do oczyszczalni ciekw. Wysoki koszt spalenia frakcji staej w zakadzie utylizacyjnym, ktry dochodzi do kilkuset zotych za ton, w praktyce eliminuje moliwo stosowania takiego rozwizania ze wzgldw ekonomicznych.

Podsumowanie
Na opacalno biogazowni rolniczej ma wpyw szereg parametrw technologicznych i rynkowych, ksztatujcych koszty i przychody instalacji, ktre na etapie opracowywania koncepcji

powinny by tak dobrane, aby zapewni optymalizacj rentownoci przedsiwzicia, co wymaga przeprowadzenia przez inwestora dokadnej analizy uwzgldniajcej wszystkie kluczowe aspekty rynkowe. Moe by w tym pomocne skorzystanie z gotowych narzdzi kalkulacyjnych i przeprowadzenie analiz podobnych do wyej zaprezentowanych, wykonanych w programie Biogaz Inwest. Analizy ekonomiczne wskazuj, e najkorzystniejsz formu realizacji biogazowni w warunkach polskich jest zintegrowanie jej z gospodarstwem rolno-hodowlanym lub z zakadem przetwrstwa rolno-spoywczego, z uwagi na dostpno substratw oraz oparcie przedsiwzicia na redukcji kosztw pozyskania energii, zakupu nawozw oraz utylizacji odpadw. Istotne jest take wykorzystanie dostpnych instrumentw wsparcia inwestycyjnego, takich jak rodki pomocowe czy rynek pieniny. Nie w kadym przypadku moliwe jest jednak zapewnienie optymalnych przepyww surowcw, paliw i energii, oraz produktw ubocznych procesu, jakie starano si dobra w powyszych przykadowych analizach ekonomicznych, Wiele czynnikw, ktrych zmiany w najwikszym stopniu wpywaj na rentowno biogazowni, moe by zidentyfikowanych przez inwestora ju na wstpnym etapie realizacji inwestycji. W kwestii zapewnienia surowcw nale do nich: wieloletnia gwarancja dostaw substratw po moliwie najniszej cenie, wykorzystanie jako wsadu surowcw o wysokiej produktywnoci biogazu, bdcych odpadem z innej dziaalnoci produkcyjnej, oraz minimalizacja odlegoci transportu materiau wsadowego do biogazowni. Do kluczowych aspektw wpywajcych na rentowno projektu nale te: moliwo zagospodarowania pulpy pofermentacyjnej na polach wasnych lub gwarancja odbioru przez inne podmioty, oraz dokadna analiza moliwoci wykorzystania produktu kocowego w przypadku zastosowania odpadw kategorii II i III. Nie mniej istotna jest take moliwo uzyskania wsparcia z tytuu zastosowania wysokosprawnej kogeneracji poprzez waciwy dobr agregatu kogeneracyjnego i sprzeday ciepa odpadowego. Przy planowaniu biogazowni naley zwrci take szczegln uwag na dostpno w wybranej lokalizacji odpowiedniej infrastruktury z jak najmniejszymi odlegociami do GPZ, wystpowanie w najbliszym ssiedztwie odbiorcw ciepa oraz istnienie sieci wodno-kanalizacyjnej. Konieczno rozbudowy infrastruktury przyczeniowej o kilka kilometrw, w szczeglnoci w przypadku maych biogazowni, moe skutkowa brakiem rentownoci inwestycji. Korzystne dla zapewnienia opacalnoci projektu jest take: ograniczenie wielkoci zbiornikw np. komr fermentacyjnych poprzez stosowanie fermentacji suchej, zastosowanie lagun do przechowywania pulpy pofermentacyjnej, a take posiadanie wieloletniej gwarancji poziomu produkcji przez dostawc technologii przy zastosowaniu okrelonej kompozycji materiau wsadowego. Wyej wymienione czynniki stanowi elementy ryzyka inwestycyjnego, przekadajcego si rwnie na warunki udzielania kredytw przez banki, dlatego istotne jest powicenie uwagi tym zagadnieniom ju na wstpnym etapie planowania inwestycji.

Literatura.
Winiewski G. (red.), Curkowski A., Mroczkowski P., Oniszk-Popawska A., Zowsik M. 2010. Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych. Warszawa, in Press
2
1

Przykady obliczeniowe Biogaz Inwest, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2011, http://www.ieo.pl/dokumenty/biogazinwest/przyklady_obliczeniowe_Biogaz_Inwest_gnojowica_kiszonka.pdf, http://www.ieo.pl/dokumenty/biogazinwest/przyklady_obliczeniowe_Biogaz_Inwest_utylizacyjna.pdf