Joanna Jaruszewicz 14 Piknik Naukowy Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernika, 12. czerwca 2010 r.

Opis pokazu: Filtrujemy wod dowiadczenia Najmodsi uczestnicy pikniku byli zapraszani do wzicia udziau w lekcji przyrody sprzed 85 lat. I. Potrzebne do pokazu materiay: kreda (najlepiej pylca 1 pudeko), piasek (przepukany - ok. 1 litra), wata (1 paczka), 8 plitrowych zlewek, 4 lejki, 2 filtry do kawy, 4 plastikowe jednorazowe kubki, litr granulowanego wgla aktywnego, bkit metylenowy, woda, rkawiczki, rekwizyty z lekcji sprzed 85 lat butelka, lejek, sitko.

Pokaz prowadzi 1 lub 2 osoby. II. Przed pokazem przygotowane byy: 1. dwie 1,5-litrowe butelki roztworu kredy rozdrobnionej w wodzie, 2. 3 filtry: 3 zlewki z 3 lejkami z 1)wat, 2)wat z warstw piasku, 3)wat z warstw wgla. Wata umieszczona w taki sposb, eby zatrzymywa piasek i wgiel w lejku. 3. 0,5-litrowa butelka roztworu wodnego bkitu metylenowego. 4. 2 filtry z wglem aktywnym. W jednorazowym kubku wycite zostay niewielkie otwory w dnie. Nastpnie do kubka woono cienk warstw waty (ok. 0.5 cm), powyej warstw wgla

sigajc do 1/4 wysokoci kubka. Na to pooono filtr od kawy z kolejn warstw wgla w rodku. Na wglu w filtrze od kawy umieszczono kolejny kubek z otworami w dnie i cienk warstw waty. Drugi kubek do pena uzupeniono wglem. 5. 1 filtr z wgla przygotowany jak w punkcie 2. 6. 1 filtr z piaskiem przygotowany jak filtr z wglem, bez filtra do kawy jedynie z warstwami piasku i waty, umieszczonymi w dwch kubkach. III. Przebieg pokazu: Dzieci zapytane czy chc wzi udzia w dowiadczeniu filtrowania wody okazyway zainteresowanie. Nawizywalimy do historii uczniw i nauczycieli z Miska Mazowieckiego sprzed 85 lat - pokazywalimy butelk i lejek z tamtych czasw, przez ktre dzieci wykonyway podobne dowiadczenia, jakie my bdziemy przeprowadza. Na stoliku ustawione zostay 3 filtry opisane w punkcie II.2. oraz zlewka z roztworem kredy. Jeden z prowadzcych pyta dzieci, ktry z filtrw ich zdaniem bdzie najlepiej oczyszcza wod. Dzieci podaway rne odpowiedzi po czym zapraszalimy je do sprawdzenia samodzielnie czy maj racj (modszym dzieciom pomagalimy nalewa roztwr kredy do lejkw). Po przefiltrowaniu roztworu dzieci prboway odpowiedzie na pytanie dlaczego piasek filtruje najlepiej. Jako ilustracj mechanizmu filtrowania pokazywalimy sitko, tumaczc analogi midzy odcedzaniem przez sitko np. klusek, a filtrowaniem. Zwracalimy uwag na znaczenie gruboci warstwy piasku tu wykorzystywalimy filtr z punktu II.3, zauwaajc, e podobny proces zachodzi, kiedy deszczowa i zabrudzona woda wsika w ziemi i przepywa przez kolejne jej warstwy oczyszczajc si w ten sposb. W kolejnej czci zapraszalimy do zapoznania si z innym rodzajem filtrowania metod chemiczn. Pokazywalimy zlewk z intensywnie niebieskim roztworem bkitu metylenowego, pytajc dzieci jak myl, czy da si z takiego pynu odzyska czyst wod. Nastpnie prezentowalimy filtry z wgla aktywnego opisany w II.4 i II.5. Filtrowanie przez filtr II.5 prowadzio do otrzymania znacznie janiejszego roztworu. Po przefiltrowaniu przez filtr II.4 otrzymywalimy idealnie czyst wod. Objanialimy zasad dziaania tego filtru: wpyw bardzo duej powierzchni granulek wgla 1 g ma powierzchnie rwn powierzchni 4 kortw tenisowych, natomiast jeden peny kubek to ok. 100 g, czyli

powierzchnia 400 kortw. Taki rozmiar powierzchni wynika z jej porowatoci, z istnienia rozbudowanej sieci wewntrznych porw i mikro-porw. Na tak rozbudowanej powierzchni wgla znajduj si centra aktywne, ktre maj due powinowactwo do jonw metali i innych zjonizowanych czsteczek atwo wchodz z nimi w reakcje i tworz do silne wizania. W taki sposb rwnie bkit metylenowy przycza si do centrw aktywnych wgla i zostaje tam, podczas gdy woda przepywa poprzez pory albo opywa granulki. Jak mona byo zauway, drugi filtr dziaa lepiej, co wynika z wolniejszego przepywu jest wicej czasu na utworzenie wiza chemicznych oraz ma miejsce kontakt z wiksz powierzchni, co zwiksza szans zatrzymania czsteczek bkitu w filtrze. Na podobnej zasadzie dziaaj domowe filtry z wglem aktywnym. IV. Co mona zmieni na przyszo: Mona rozbudowa pokaz o inne substancje do filtrowania, poniewa dzieci byy bardzo zainteresowane i chtnie przeprowadzayby dowiadczenia z innymi roztworami i innymi filtrami. Mona te zaprosi dzieci do konstruowania wasnych filtrw. Brakowao te zaprezentowania filtrowania bkitu przez inny filtr ni wgiel.