Warszawa, grudzie 2009

BS/160/2009

SYTUACJA LUDZI STARSZYCH W SPOECZESTWIE PLANY A RZECZYWISTO

SYTUACJA LUDZI STARSZYCH W SPOECZESTWIE PLANY A RZECZYWISTO

Dziewiciu na dziesiciu Polakw pobierajcych wiadczenia emerytalne (89%) deklaruje, e utrzymuje si z emerytury. Poza tym znaczce s wskazania na pomoc rodziny dzieci lub krewnych (12%) oraz korzystanie z oszczdnoci (9%). Zdecydowana wikszo Polakw niepobierajcych wiadcze emerytalnych (86%) sdzi, e na stare lata rdem ich utrzymania bdzie emerytura. O poow mniejsza grupa (42%) zamierza w wieku emerytalnym pracowa dorywczo, a jedna trzecia (35%) twierdzi, e bdzie korzystaa z oszczdnoci. Jeszcze mniej osb ma w planach prac na wasny rachunek (24%) oraz skorzystanie z dodatkowego ubezpieczenia tzw. trzeciego filaru lub polisy na ycie (24%). Jedna pita badanych z omawianej grupy (21%) chciaaby nadal utrzymywa si ze staej pracy. Jedynie 9% badanych pobierajcych emerytury deklaruje, e pracuje zarobkowo. Emeryci pracujcy zarobkowo wydaj si zdecydowanie aktywniejsi ni niepracujcy czciej chodz do kina, teatru i na koncerty, odwiedzaj muzea czy galerie, pracuj spoecznie na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnych i parafii, a take uprawiaj sport, podruj i czytaj. Natomiast niepracujcy emeryci czciej ni zatrudnieni opiekuj si wnukami. Wikszo osb, ktre ukoczyy 45 lat (60%), nie zamierza pracowa zarobkowo po osigniciu wieku emerytalnego. Plany na stare lata modszych respondentw wskazuj na potrzeb aktywnoci do pnego wieku w wielu dziedzinach, podczas gdy w przypadku wikszoci emerytalne osb mona obecnie mwi otrzymujcych wiadczenia

o wycofywaniu si z ycia spoecznego.

Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (234), 49 listopada 2009 roku, reprezentatywna prba losowa dorosych mieszkacw Polski (N=1022).

Nieuchronne starzenie si wspczesnych spoeczestw stao si trwaym elementem rzeczywistoci. wiatowy Dzie Praw Osb Starszych (15 czerwca), Midzynarodowy Dzie Ludzi Starszych (1 padziernika) i Dzie Seniora (14 listopada) stanowi okazj do zwrcenia uwagi na sytuacj osb w starszym wieku. Listopadowe badanie1 powicilimy m.in. zagadnieniom zwizanym ze staroci. Proces demograficznego starzenia si spoeczestw pociga za sob skutki, ktrych nie zawsze jestemy wiadomi. W dobie wyduania si redniej dugoci ycia, a w zwizku z tym coraz duszego okresu pozostawania na emeryturze, w Polsce w odrnieniu od innych pastw europejskich skrceniu ulega cykl aktywnoci zawodowej ludnoci. Systematyczna w naszym kraju rewaloryzacja emerytur, nieidca w parze z kompensacj innych wiadcze socjalnych, moe sprzyja pogbianiu takiej sytuacji. Pod wzgldem aktywnoci zawodowej osb starszych Polska zajmuje ostatnie miejsce wrd krajw Unii Europejskiej, a przecitne zatrudnienie ludnoci w wieku 5564 lata jest u nas prawie 1,5 raza mniejsze ni rednia unijna. Biernoci zawodowej starszych Polakw czsto towarzyszy wycofanie si z ycia spoecznego2. Jak staro planuj dla siebie Polacy czy zamierzaj pracowa zarobkowo po przejciu na emerytur? Z czego utrzymuj si obecni emeryci, a z czego chcieliby y ci, ktrzy nimi dopiero zostan? Jak spdzaj czas osoby w podeszym wieku, a jakie plany w tym wzgldzie maj modsze pokolenia? Czego najbardziej brakuje seniorom? W komunikacie zajmujemy si sytuacj ludzi starszych, a take planami pozostaych dorosych zwizanymi z wasn staroci.

Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (234) przeprowadzono w dniach 49 listopada 2009 roku na liczcej 1022 osoby reprezentatywnej prbie losowej dorosych Polakw. 2 Raport o kapitale intelektualnym Polski, Zesp Doradcw Strategicznych Premiera, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2008.

-2Na potrzeby tego opracowania podzielilimy respondentw na dwie grupy pobierajcych wiadczenia emerytalne (N=297) i tych, ktrzy ich nie pobieraj (N=725). Nastpnie wrd nieemerytw wyodrbnilimy trzy grupy wiekowe: ankietowanych najmodszych w wieku od 18 do 30 lat (N=251), w rednim wieku od 31 do 45 roku ycia (N=237) oraz tych, ktrzy ukoczyli 45 lat (N=237).

WIADCZENIA EMERYTALNE A PRACA ZAROBKOWA MOTYWACJE POLAKW Respondentom niepobierajcym wiadcze emerytalnych zadalimy pytanie, czy po przejciu na emerytur zamierzaj pracowa. Ponad dwie pite (43%) stanowi ci, ktrzy nie zamierzaj pracowa na emeryturze. Pozostali rwnie czsto twierdz, e planuj kontynuowa prac po osigniciu wieku emerytalnego (29%), co przyznaj, e jeszcze nie podjli decyzji w tej kwestii (28%). Pracowa na emeryturze czciej chc mczyni ni kobiety, a take mieszkacy wielkich miast, osoby o miesicznych dochodach per capita powyej 1500 z oraz pracujcy na wasny rachunek i pracownicy administracyjno-biurowi. Odpowiedzi trudno powiedzie wskazuj gwnie najmodsi badani w wieku 1824 lata. Osoby, ktre obecnie pobieraj emerytury, zapytalimy, czy jednoczenie pracuj zarobkowo. Jedynie 9% z nich odpowiedziao twierdzco, przede wszystkim mieszkacy wielkich miast (powyej 500 tys. ludnoci) i badani z wyszym wyksztaceniem.

CBOS
RYS. 1. CZY ZAMIERZA PAN(I) PRACOWA ZAROBKOWO PO OSIGNICIU WIEKU EMERYTALNEGO? CZY OBECNIE, POBIERAJC WIADCZENIA EMERYTALNE, PRACUJE PAN(I) ZAROBKOWO? Odpowiedzi pobierajcych wiadczenia emerytalne (N=297)

Odpowiedzi niepobierajcych wiadcze emerytalnych (N=724)

Tak

29%
Nie

43% 28%
Trudno powiedzie

9%
Nie

Tak

91%

-3Wikszo respondentw po 45 roku ycia niepobierajcych wiadcze emerytalnych (60%) nie zamierza pracowa zarobkowo po osigniciu wieku emerytalnego. Wrd osb w wieku rednim (3145 lat) jedna trzecia (33%) deklaruje, e chce duej pracowa, jednak przewaaj ci, ktrzy twierdz, e nie zamierzaj kontynuowa pracy zarobkowej na emeryturze (40%). W najmodszej grupie wiekowej (1830 lat) badani najczciej nie potrafili powiedzie, czy bd pracowa na emeryturze (40%), pozostali za rwnie czsto udzielali odpowiedzi twierdzcej, co przeczcej (odpowiednio: 31% i 29%).

CBOS
RYS. 2. CZY ZAMIERZA PAN(I) PRACOWA ZAROBKOWO PO OSIGNICIU WIEKU EMERYTALNEGO?

Niepobierajcy wiadcze emerytalnych

Tak 18-30 lat (N=251) 31-45 lat (N=237) powyej 45 lat (N=237) 31% 33% 22% Nie 29% 40% 60% Trudno powiedzie 40% 27% 18%

Osoby najmodsze, ktre chc by aktywne zawodowo po osigniciu wieku emerytalnego, planuj wykonywa prac zarobkow rednio do 65 roku ycia, natomiast respondenci z dwch starszych wiekowo kategorii do 66 roku ycia. Ponadto co czwarty badany, ktry zamierza pracowa na emeryturze, planuje kontynuowa prac zarobkow tak dugo, jak to bdzie moliwe. Nieliczni, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne i jednoczenie pracuj zarobkowo, skonni s kontynuowa prac rednio do 70 roku ycia lub tak dugo, jak si da (28%).

Respondentw, ktrzy obecnie nie pobieraj wiadcze emerytalnych, a po osigniciu wieku emerytalnego nie zamierzaj pracowa zarobkowo lub te jeszcze nie wiedz, jak podejm decyzj w tym wzgldzie, zapytalimy, co mogoby spowodowa, eby zechcieli kontynuowa prac. Wrd zacht do pracy zarobkowej dominuj trzy czynniki. Prawie poowa badanych z tej grupy (47%) twierdzi, e podjaby prac na emeryturze, jeli otrzymaaby wysze wynagrodzenie. Ten aspekt jest najwaniejszy dla osb modszych, zajmujcych stanowiska kierownicze, specjalistw z wyszym wyksztaceniem oraz

-4pracujcych na wasny rachunek. Niemal dwie pite (38%) do kontynuacji zatrudnienia w wieku emerytalnym zachciaby moliwo pracy w niepenym wymiarze czasu pracy. T ewentualno najczciej wskazuj pracownicy usug oraz gospodynie domowe. Niespena jedn trzeci (29%) przekonaaby perspektywa wykonywania pracy w domu; wrd nich najwicej jest osb starszych. Co dziewity badany z omawianej grupy (11%) wskaza inne ni zaproponowane w pytaniu powody kontynuacji pracy, najczciej uzaleniajc swoj decyzj od stanu zdrowia po osigniciu wieku emerytalnego.

CBOS
RYS. 3. CO MOGOBY SPOWODOWA, EBY PAN(I) ZECHCIA(A) KONTYNUOWA PRAC PO OSIGNICIU WIEKU EMERYTALNEGO?

Odpowiedzi badanych, ktrzy po osigniciu wieku emerytalnego nie planuj pracy zarobkowej (N=515)

Wysze wynagrodzenie Moliwo pracy w niepenym wymiarze czasu pracy Moliwo wykonywania pracy w domu Pozytywny stosunek kierownictwa zakadu pracy do pracy starszych pracownikw Pozytywny stosunek wsppracownikw do pracy starszych pracownikw Inna odpowied

47% 38% 29% 11% 8% 11%

Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza dwie odpowiedzi

O ile dla ponad poowy osb najmodszych (1830 lat) i w rednim wieku (3145 lat) podstawow zacht do kontynuacji pracy zarobkowej po osigniciu wieku emerytalnego byoby wysze wynagrodzenie, o tyle dla respondentw po 45 roku ycia istotne s rwnie inne czynniki. Prawie tak samo wana jak lepsze zarobki (38%) jest moliwo pracy w niepenym wymiarze czasu (36%) czy te wykonywania pracy zawodowej w domu (32%).

-5Tabela 1 Co mogoby spowodowa, eby Pan(i) zechcia(a) kontynuowa prac po osigniciu wieku emerytalnego? Odpowiedzi badanych, ktrzy po osigniciu wieku emerytalnego nie planuj pracy zarobkowej: 18-30 lat 31-45 lat powyej 45 lat (N=174) (N=158) (N=183) w procentach 52 51 38 36 32 10 7 12

Wysze wynagrodzenie Moliwo pracy w niepenym wymiarze czasu pracy 38 39 Moliwo wykonywania pracy w domu 30 26 Pozytywny stosunek kierownictwa zakadu pracy do pracy starszych pracownikw 11 13 Pozytywny stosunek wsppracownikw do pracy starszych pracownikw 10 5 Inna odpowied 5 15 Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza dwie odpowiedzi

Badanych, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne i jednoczenie pracuj zarobkowo, oraz tych, ktrzy s emerytami, ale nie pracuj, poprosilimy o podanie przyczyn takiego stanu rzeczy.

CBOS
RYS. 4. DLACZEGO PAN(I) NIE PRACUJE ZAROBKOWO? Odpowiedzi badanych, ktrzy pobierajc wiadczenia emerytalne nie pracuj zarobkowo (N=271)
Nie chc duej pracowa, bo do si ju w yciu napracowae(a)m Chcia(a)bym pracowa, ale zdrowie mi nie pozwala Nie chc pracowa, bo mam teraz czas na inne zajcia, ktre lubi Potrzebuj pienidzy, ale nie ma dla mnie pracy Chcia(a)bym by aktywny(a) zawodowo, ale nie ma dla mnie pracy Chcia(a)bym pracowa, ale prowadz gospodarstwo domowe dzieciom, wnukom Chcia(a)bym pracowa, ale mam inne obowizki opieka nad wnukami lub innymi osobami Nie musz pracowa, bo jestem na utrzymaniu ma/ony S inne powody

54% 31% 13% 9% 8% 5% 4% 2% 8%

Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza trzy odpowiedzi

-6Wrd osb pobierajcych wiadczenia emerytalne, ale niepracujcych zarobkowo ponad poowa (54%) twierdzi, e nie chce duej pracowa, bo do si ju w yciu napracowaa, a niemal jedna trzecia (31%) deklaruje, e chciaaby pracowa, jednak nie pozwala im na to stan zdrowia. Najwaniejszym powodem decydujcym o kontynuacji zatrudnienia jest, zdaniem pobierajcych wiadczenia emerytalne, konieczno dorobienia do emerytury.

RDA UTRZYMANIA NA STARO

PLANY I RZECZYWISTO

Osoby, ktre nie pobieraj wiadcze emerytalnych, zapytalimy, z czego bd si utrzymyway na stare lata. Zdecydowana wikszo (86%) sdzi, e rdem ich utrzymania bdzie emerytura. O poow mniejsza grupa (42%) zamierza w wieku emerytalnym pracowa dorywczo, a jedna trzecia (35%) twierdzi, e bdzie korzystaa z oszczdnoci. Jeszcze mniej osb ma w planach prac na wasny rachunek (24%) oraz skorzystanie z dodatkowego ubezpieczenia tzw. trzeciego filaru lub polisy na ycie (24%). Jedna pita badanych z omawianej grupy (21%) chciaaby nadal utrzymywa si ze staej pracy.
Tabela 2 Jak Pan(i) sdzi, z czego bdzie si Pan(i) utrzymywa(a) na stare lata? Czy bdzie to: emerytura praca dorywcza korzystanie z oszczdnoci praca na wasny rachunek dodatkowe ubezpieczenie polisa na ycie, tzw. trzeci filar staa praca pomoc rodziny (dzieci, krewnych) dochody z inwestycji, lokat bd na utrzymaniu ma/ony dochody z wynajmu lokalu, domu gospodarstwo rolne renta inwalidzka zasiek z pomocy spoecznej renta rodzinna co innego Odpowiedzi badanych, ktrzy nie pobieraj wiadcze emerytalnych (N=725) Tak Nie Trudno powiedzie w procentach 86 10 4 42 45 13 35 55 10 24 64 12 24 21 18 15 13 11 8 7 4 3 1 68 67 70 75 77 80 85 84 85 87 84 8 12 12 10 10 9 7 9 11 10 15

-7Osoby, ktre pobieraj wiadczenia emerytalne, zapytalimy, z czego obecnie si utrzymuj, niezalenie od tego, czy jest to rdo podstawowe czy te jedno z wielu. Dziewiciu na dziesiciu Polakw pobierajcych wiadczenia emerytalne (89%) deklaruje, e utrzymuje si z emerytury. Poza najczciej wymienianym rdem dochodu znaczce s wskazania na pomoc rodziny dzieci lub krewnych (12%) oraz korzystanie z oszczdnoci (9%). Wrd badanych korzystajcych z pomocy najbliszych, jak i z wasnych oszczdnoci zdecydowan wikszo stanowi ci, ktrzy nie pracuj zarobkowo.
Tabela 3 Z czego utrzymuje si Pan(i) obecnie, niezalenie od tego, czy jest to gwne czy te dodatkowe rdo utrzymania? Czy jest to: emerytura pomoc rodziny (dzieci, krewnych) korzystanie z oszczdnoci renta inwalidzka gospodarstwo rolne renta rodzinna praca dorywcza jestem na utrzymaniu ma/ony staa praca praca na wasny rachunek dodatkowe ubezpieczenie polisa na ycie, tzw. trzeci filar dochody z inwestycji, lokat zasiek z pomocy spoecznej dochody z wynajmu lokalu, domu co innego Odpowiedzi badanych, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne (N=297) Tak Nie w procentach 89 10 12 88 9 90 6 94 5 95 4 96 4 96 4 96 3 97 2 98 2 98 1 99 1 99 1 99 1 99

Porwnajmy przewidywane przez ankietowanych i faktyczne rodki utrzymania obecnych emerytw. atwo zauway, e gwnym rdem dochodw Polakw na staro jest wiadczenie emerytalne. Tylko nieliczni otrzymuj i nieliczni sdz, e bd otrzymywa rent inwalidzk lub rodzinn oraz zasiki z pomocy spoecznej. Plany respondentw na jesie ycia rni si natomiast od aktualnej sytuacji osb starszych, przede wszystkim w zakresie podejmowania pracy zarobkowej, sigania po zgromadzone rodki finansowe oraz korzystania z pomocy najbliszych. Zestawienie wynikw pokazuje, e wrd osb pobierajcych emerytury jedynie 4% pracuje dorywczo, podczas gdy wrd pozostaych 42% ma zamiar pracowa w ten sposb po osigniciu wieku emerytalnego. Obecnie tylko nieliczni emeryci deklaruj, e pracuj na wasny rachunek (2%), a plany takie po przejciu na emerytur ma jedna czwarta (24%).

-8Take jedna czwarta zamierza na staro utrzymywa si z dodatkowego ubezpieczenia polisy na ycie lub tzw. trzeciego filaru, podczas gdy aktualnie dochody z tego typu zabezpieczenia czerpie jedynie znikomy odsetek starszych badanych. Co jedenasty emeryt siga po oszczdnoci, natomiast korzysta z nich na staro planuje czterokrotnie wiksza grupa przyszych emerytw. Na utrzymywanie w przyszoci przez maonka liczy 13% osb niepobierajcych emerytur (wobec 4% obecnie pozostajcych na takim utrzymaniu).

CBOS
RYS. 5.
Jak Pan(i) sdzi, z czego bdzie si Pan(i) utrzymywa(a) na stare lata? Badani niepobierajcy wiadcze emerytalnych (N=725) Z czego utrzymuje si Pan(i) obecnie, niezalenie od tego, czy jest to gwne czy te dodatkowe rdo utrzymania? Badani, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne (N=297)
86% 89% 42% 4% 35% 9% 24% 2% 24% 2% 21% 3% 18% 12% 15% 1% 13% 4% 10% 1% 8% 5% 7% 6% 4% 1% 3% 4% 1% 1%

Emerytura Praca dorywcza Korzystanie z oszczdnoci Praca na wasny rachunek Dodatkowe ubezpieczenie - polisa na ycie, tzw. trzeci filar Staa praca Pomoc rodziny (dzieci, krewnych) Dochody z inwestycji, lokat Jestem (bd) na utrzymaniu ma (ony) Dochody z wynajmu lokalu, domu Gospodarstwo rolne Renta inwalidzka Zasiek z pomocy spoecznej Renta rodzinna Co innego

Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza kilka rde utrzymania

-9Przyjrzyjmy si teraz, jakie plany dotyczce rde utrzymania maj badani z poszczeglnych grup wiekowych. Osoby w wieku powyej 45 lat w mniejszym stopniu ni modsze licz na emerytur jako rdo utrzymania. Czciej natomiast jako potencjalne sposoby utrzymania wskazuj pomoc rodziny (25%) czy rent inwalidzk (13%). W grupie osb po 45 roku ycia rzadziej ni wrd modszych pojawiaj si deklaracje czerpania w przyszoci dochodu z dodatkowego ubezpieczenia (10%), inwestycji i lokat (3%) lub korzystania z oszczdnoci (18%). Odpowiedzi dotyczce przyszych rde dochodu respondentw najmodszych oraz w rednim wieku wskazuj, e w jesieni ycia zamierzaj by samowystarczalni. Chc utrzymywa si z pracy dorywczej (49% najmodszych i 44% w rednim wieku), pracy na wasny rachunek i staej, a take korzysta z oszczdnoci (odpowiednio: 52% i 34%), rodkw z trzeciego filaru, polis na ycie. Najwiksz przedsibiorczoci w planach na staro wykazuj si respondenci majcy od 18 do 30 lat co czwarty z tej grupy chce utrzymywa si z inwestycji i lokat, a co pity czerpa dochody z wynajmu lokali.
Tabela 4 Jak Pan(i) sdzi, z czego bdzie si Pan(i) utrzymywa(a) na stare lata? Wskazania badanych w wieku 18-30 lat (N=251) 31-45 lat (N=237) powyej 45 lat (N=237) Z czego utrzymuje si Pan(i) obecnie, niezalenie od tego, czy jest to gwne czy te dodatkowe rdo utrzymania? (N=297) 89 12 6 4 5 1 4 2 3 2 9 1 1 4 1

w procentach Emerytura 87 89 81 Pomoc rodziny (dzieci, krewnych) 11 17 25 Renta inwalidzka 2 4 13 Renta rodzinna 2 3 5 Gospodarstwo rolne 5 11 7 Zasiek z pomocy spoecznej 3 4 4 Praca dorywcza 49 44 34 Praca na wasny rachunek 36 26 9 Staa praca 33 20 9 Dodatkowe ubezpieczenie polisa na ycie, tzw. trzeci filar 34 27 10 Korzystanie z oszczdnoci 52 34 18 Dochody z inwestycji, lokat 27 14 3 Dochody z wynajmu lokalu, domu 20 8 4 Jestem (bd) na utrzymaniu ma (ony) 11 13 14 Co innego 2 1 1 Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza kilka rde utrzymania

- 10 SPOSOBY SPDZANIA CZASU W JESIENI YCIA PLANY I RZECZYWISTO Osoby, ktre nie pobieraj wiadcze emerytalnych, zapytalimy, czym bd si zajmowa po przejciu na emerytur. Niemal powszechne plany to: suchanie radia, muzyki (93%), czytanie ksiek, czasopism i gazet (89%) oraz ogldanie telewizji (87%). Wikszo (72%) zamierza po przejciu na emerytur korzysta z komputera i internetu. Jeli chodzi o aktywne formy spdzania czasu, dwie trzecie badanych z omawianej grupy chciaoby uprawia sport, np. gimnastyk, chodzi na basen, na spacery (67%), podrowa po kraju (67%), uprawia dziak lub ogrdek (63%). Ponad poowa (57%) zamierza zwiedza Europ i wiat.
Tabela 5 Jak Pan(i) myli, czym zajmie si Pan(i) po przejciu na emerytur? Czy bdzie Pan(i): sucha radia, muzyki czyta ksiki, czasopisma, gazety oglda telewizj opiekowa si wnukami pomaga dzieciom/rodzinie w prowadzeniu domu korzysta z komputera, internetu uprawia sport: gimnastyk, chodzi na spacery, na basen podrowa po kraju uprawia dziak, ogrd chodzi do kina podrowa po Europie i wiecie pracowa spoecznie na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnej, ssiadw, parafii chodzi do teatru, opery, na koncerty chodzi do muzew, galerii, na wystawy uczestniczy w ciekawych zajciach: warsztatach z informatyki, wiczeniach pamici, na uniwersytecie trzeciego wieku uczy si jzykw obcych kontynuowa ksztacenie, uzupenia kwalifikacje robi co innego Odpowiedzi badanych, ktrzy nie pobieraj wiadcze emerytalnych (N=725) Tak Nie w procentach 93 7 89 11 87 13 83 17 80 20 72 28 67 33 67 33 63 37 60 40 57 43 46 46 46 31 24 17 11 54 54 54 69 76 83 89

Wysokie pozycje na licie planowanych zaj zajmuj take: opieka nad wnukami (83%) oraz pomoc dzieciom w prowadzeniu domu (80%). Niemal poowa badanych ma zamiar po przejciu na emerytur pracowa spoecznie na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnej, ssiadw lub parafii.

- 11 Plany zwizane z aktywnoci kulturaln po osigniciu wieku emerytalnego to przede wszystkim chodzenie do kina (60%), do teatru, opery, na koncerty oraz do muzew i galerii (po 46%). Ponadto co trzeci badany po przejciu na emerytur planuje uczestniczy w ciekawych zajciach, np. na uniwersytecie trzeciego wieku, a co czwarty uczy si jzykw obcych. Co dziesity wymieni inne formy spdzania czasu, przede wszystkim rozwijanie wasnych zainteresowa i hobby. Respondentw pobierajcych wiadczenia emerytalne zapytalimy, jak na og spdzaj czas. Zdecydowana wikszo z nich deklaruje, e oglda telewizj (92%), sucha radia, muzyki (79%) oraz czyta ksiki, czasopisma i gazety (75%). Ponadto prawie poowa uprawia dziak lub ogrd (49%), pomaga rodzinie w prowadzeniu domu (47%) i opiekuje si wnukami (40%). Co trzeci senior uprawia sport (gimnastykuje si lub chodzi na basen, spaceruje), co pity korzysta z internetu, co sidmy podruje po kraju, co smy pracuje na rzecz spoecznoci lokalnej. Co dwunasty emeryt (8%) wymieni inne formy spdzania czasu, najczciej spotkania ze znajomymi i zajcia rekreacyjne, takie jak robtki rczne (kobiety) czy wdkarstwo (mczyni).
Tabela 6 Jak na og spdza Pan(i) czas? Czy: oglda Pan(i) telewizj sucha Pan(i) radia, muzyki czyta Pan(i) ksiki, czasopisma, gazety uprawia Pan(i) dziak, ogrd pomaga Pan(i) dzieciom/rodzinie w prowadzeniu domu opiekuje si Pan(i) wnukami uprawia Pan(i) sport: gimnastyk, chodzi Pan(i) na spacery, na basen korzysta Pan(i) z komputera, internetu podruje Pan(i) po kraju pracuje Pan(i) spoecznie na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnej, ssiadw, parafii chodzi Pan(i) do kina chodzi Pan(i) do muzew, galerii, na wystawy chodzi Pan(i) do teatru, opery, na koncerty podruje Pan(i) po Europie i wiecie uczy si Pan(i) jzykw obcych kontynuuje Pan(i) ksztacenie, uzupenia kwalifikacje zapisa(a) si Pan(i) na ciekawe zajcia: wiczenia pamici, warsztaty z informatyki, uniwersytet trzeciego wieku robi Pan(i) co innego Odpowiedzi badanych, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne (N=297) Tak Nie w procentach 92 8 79 21 75 25 49 51 47 53 40 60 32 18 15 12 12 12 10 7 4 3 2 8 68 82 85 88 88 88 90 93 96 97 98 92

- 12 Ci, ktrzy pobierajc wiadczenia emerytalne pracuj zarobkowo, wydaj si zdecydowanie aktywniejsi ni niepracujcy czciej chodz do kina, teatru i na koncerty, odwiedzaj muzea czy galerie, pracuj spoecznie na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnych i parafii, a take uprawiaj sport, podruj i czytaj. Natomiast niepracujcy emeryci czciej ni zatrudnieni opiekuj si wnukami.

Zestawienie odpowiedzi dotyczcych planw na jesie ycia z deklaracjami odnoszcymi si do sytuacji osb pobierajcych wiadczenia emerytalne pokazuje znaczn dysproporcj midzy zamierzeniami a rzeczywistoci. Jedyn spord wymienionych czynnoci, ktra czciej pojawia si w rzeczywistoci ni w planach, jest ogldanie telewizji: 92% emerytw spdza czas przed telewizorem, podczas gdy 87% modszych respondentw planuje ogldanie telewizji, kiedy bdzie w wieku emerytalnym. Nawet pozostae bierne formy spdzania czasu, takie jak: suchanie radia, muzyki, czytanie ksiek, czasopism i gazet, czciej pojawiaj si w planach respondentw ni w codziennym yciu dzisiejszych emerytw. W takich dziedzinach, jak: pomoc najbliszym, praca spoeczna na rzecz potrzebujcych, uczestnictwo w kulturze, uprawianie sportu, turystyki, ale take rozwijanie wasnych zainteresowa, plany Polakw na jesie ycia zdecydowanie rni si od deklaracji tych, ktrzy obecnie s na emeryturze. Zamierzenia respondentw niepobierajcych wiadcze emerytalnych wskazuj na potrzeb aktywnoci do pnego wieku w wielu obszarach funkcjonowania, podczas gdy w przypadku wikszoci osb otrzymujcych wiadczenia emerytalne mona mwi o wycofywaniu si z ycia spoecznego.

- 13 CBOS
RYS. 6.
Jak Pan(i) myli, czym zajmie si Pan(i) po przejciu na emerytur? Badani niepobierajcy wiadcze emerytalnych (N=725) Suchanie radia, muzyki Czytanie ksiek, czasopism, gazet Ogldanie telewizji Opieka nad wnukami Pomoc dzieciom/rodzinie w prowadzeniu domu Korzystanie z komputera, internetu Podrowanie po kraju Uprawianie sportu: gimnastyka, chodzenie na spacery, na basen Uprawianie dziaki, ogrodu Chodzenie do kina Podrowanie po Europie i wiecie Praca spoeczna na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnej, ssiadw, parafii Chodzenie do teatru, opery, na koncerty Chodzenie do muzew, galerii, na wystawy Uczestniczenie w ciekawych zajciach: warsztatach z informatyki, wiczeniach pamici, a uniwersytecie trzeciego wieku Nauka si jzykw obcych Kontynuowanie ksztacenia, uzupenianie kwalifikacji Co innego
2% 24% 4% 17% 3% 11% 8% 12% 57% 7% 46% 12% 46% 10% 46% 12% 31% 18% 67% 15% 67% 32% 63% 49% 60% 40% 80% 47% 72%

Jak na og spdza Pan(i) czas? Badani, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne (N=297)

93% 79% 89% 75% 87% 92% 83%

Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza kilka odpowiedzi

Analiza

odpowiedzi

respondentw

niepobierajcych

wiadcze

emerytalnych

na pytanie, czym zajm si po przejciu na emerytur, wyranie pokazuje, e im s modsi, tym wicej z nich planuje podejmowanie aktywnoci niemal w kadej dziedzinie ycia.

- 14 Rwnie bardziej tradycyjne role przypisywane ludziom starszym, takie jak opieka nad wnukami czy pomoc rodzinie w prowadzeniu domu, czciej skonni s peni po przejciu na emerytur modsi badani.
Tabela 7 Jak Pan(i) myli, czym zajmie si Pan(i) po przejciu na emerytur? Wskazania niepobierajcych wiadcze emerytalnych 1830 lat 3145 lat powyej 45 lat (N=251) (N=237) (N=237) w procentach 83 82 72 84 49 88 93 90 94 78 59 58 65 78 82 74 82 47 85 92 92 77 63 43 44 63 72 65 55 69 31 85 91 83 43 33 31 31 58 48 46 33 Jak na og spdza Pan(i) czas? Wskazania pobierajcych wiadczenia emerytalne (N=297)

Opieka nad wnukami Pomoc dzieciom/rodzinie w prowadzeniu domu Praca spoeczna na rzecz ludzi potrzebujcych, spoecznoci lokalnej, ssiadw, parafii Ogldanie telewizji Suchanie radia, muzyki Czytanie ksiek, czasopism, gazet Korzystanie z komputera, internetu Chodzenie do kina Chodzenie do teatru, opery, na koncerty Chodzenie do muzew, galerii, na wystawy Uprawianie dziaki, ogrodu Uprawianie sportu: gimnastyka, chodzenie na spacery, na basen Podrowanie po kraju Podrowanie po Europie i wiecie Uczestniczenie w ciekawych zajciach: warsztatach z informatyki, wiczeniach pamici, na uniwersytecie trzeciego wieku Nauka si jzykw obcych Kontynuowanie ksztacenia, uzupenianie kwalifikacji Co innego

40 47 12 92 79 75 18 12 10 12 49 32 15 7

42 32 23 12

29 25 18 11

17 13 9 8

2 4 3 8

Procenty nie sumuj si do 100, poniewa badani mogli wskaza kilka odpowiedzi

Najwiksze rozbienoci w deklaracjach osb z poszczeglnych grup wiekowych dotycz wskanikw nowoczesnoci. Przed monitorem komputera zamierza spdza czas na emeryturze 94% respondentw najmodszych, 77% w wieku 3145 lat oraz 43% powyej 45 lat. Podre po Europie i wiecie planuje trzech na czterech najmodszych ankietowanych, ponad poowa w wieku 3145 lat i co trzeci po 45 roku ycia. Pozostae zamiary najbardziej

- 15 zrnicowane w zalenoci od wieku to: chodzenie do kina, teatru, na koncerty, do muzew, galerii i na wystawy, uczestniczenie w zorganizowanych zajciach (np. przez uniwersytet trzeciego wieku), uczenie si jzykw obcych.

POTRZEBY I OCZEKIWANIA OSB STARSZYCH Osoby pobierajce wiadczenia emerytalne zapytalimy, jakich usug i produktw przeznaczonych specjalnie dla ludzi starszych brakuje na polskim rynku. adna z wymienionych propozycji nie zyskaa poparcia nawet poowy badanych. Moe to wiadczy o wzgldnym zadowoleniu z istniejcej oferty, jednak bardziej prawdopodobne jest, e osoby bdce na emeryturze ograniczyy swoje potrzeby do najbardziej podstawowych i w zasadzie nie oczekuj od ycia niczego wicej. Za t drug hipotez moe przemawia znaczcy odsetek odpowiedzi trudno powiedzie niemal we wszystkich przedstawionych propozycjach. CBOS
RYS. 7. JAKICH USUG I PRODUKTW PRZEZNACZONYCH SPECJALNIE DLA OSB STARSZYCH BRAKUJE, PANA(I) ZDANIEM, NA POLSKIM RYNKU? Odpowiedzi badanych, ktrzy pobieraj wiadczenia emerytalne (N=297)

Tak
Usug opiekuczych Zniek, karnetw dla seniorw do kin, teatrw, muzew Programw radiowych i telewizyjnych Zaj w rodowisku lokalnym dla seniorw Porednictwa pracy dla osb starszych Usug turystycznych dostosowanych do stylu ycia Wydawnictw dla seniorw: ksiek, czasopism Zaj sportowych dla seniorw Sprztu gospodarstwa domowego przystosowanego do potrzeb osb starszych Oferty edukacyjnej dla seniorw Odziey i obuwia Telefonw komrkowych Kosmetykw Portali internetowych Komputerw, tzw. senior PC Innych usug i artykuw dla osb starszych

Trudno powiedzie 41% 38% 34% 32% 30% 30% 27% 25% 8% 13% 22% 18% 15% 22% 18% 22% 16% 21% 43% 41% 58% 55% 48% 52% 58% 53% 62% 61% 79% 79% 78% 63% 69% 71%

Nie

20% 17% 13% 8% 12% 9% 11% 11% 10% 9% 8%

27% 22% 21%

- 16 Dwie pite otrzymujcych wiadczenia emerytalne (41%) uwaa, e w naszym kraju brakuje usug opiekuczych przeznaczonych dla osb starszych, taka sama liczebnie grupa (43%) nie zgadza si z t opini, a pozostali nie maj zdania na ten temat. Niemal dwie pite emerytw (38%) oczekuje wicej zniek oraz karnetw dla seniorw do kin, teatrw, muzew. Jednej trzeciej (34%) brakuje programw telewizyjnych i radiowych adresowanych do starszego pokolenia, zaj w rodowisku lokalnym, porednictwa pracy dla osb starszych oraz usug turystycznych dostosowanych do stylu ycia seniorw. Co dwunasty emeryt (8%) deklaruje, e brakuje mu innych ni wymienione rozwiza dla seniorw, przede wszystkim odpowiedniej opieki medycznej oraz usug rehabilitacyjnych.

Analiza odpowiedzi na pytania dotyczce obecnej sytuacji yciowej respondentw pobierajcych wiadczenia emerytalne oraz planw, jakie na jesie ycia maj osoby powyej 45 lat, moe wiadczy o niskiej samoocenie stanu zdrowia oraz niezadowalajcej oglnej kondycji psychofizycznej ludzi starszych. Wrd osb otrzymujcych emerytury i niepracujcych zarobkowo jedna trzecia deklaruje, e chciaaby pracowa, jednak nie pozwala im na to stan zdrowia, a ponad poowa, twierdzi, e nie chce duej pracowa, bo do si ju w yciu napracowaa. Wydaje si, e osoby pobierajce wiadczenia emerytalne nie maj szczeglnych potrzeb ani oczekiwa. adna z propozycji wymienionych w pytaniu o przeznaczone specjalnie dla ludzi starszych usugi i produkty nie zyskaa zainteresowania nawet poowy badanych z tej grupy. Pobierajcy wiadczenia emerytalne najczciej uwaaj, e osobom starszym w naszym kraju brakuje usug opiekuczych (41%). Ci, ktrzy zadeklarowali, e odczuwaj brak innych ni wymienione rozwiza dla seniorw (8%), wymieniali przede wszystkim odpowiedni opiek medyczn oraz usugi rehabilitacyjne dla starszych pacjentw. Wrd badanych, ktrzy ukoczyli 45 lat i nie pobieraj emerytury, wikszo (60%) nie zamierza kontynuowa pracy po osigniciu wieku emerytalnego, podczas gdy co pity (22%) planuje pozosta aktywny zawodowo (dla porwnania: w grupie wiekowej 3145 lat 40% nie zamierza pracowa, a 33% chce kontynuowa prac). Badani, ktrzy odpowiadajc

- 17 na pytanie, co mogoby spowodowa, eby zechcieli kontynuowa prac po osigniciu wieku emerytalnego, wymieniali inne ni zaproponowane powody przeduenia zatrudnienia (11%), najczciej uzaleniali swoj decyzj od stanu zdrowia po osigniciu wieku emerytalnego. Ponadto osoby po 45 roku ycia znacznie czciej (13%) ni pozostae wskazuj na rent inwalidzk jako potencjalne rdo utrzymania na staro. Uzyskane wyniki mog wiadczy o wystpowaniu u osb powyej 45 roku ycia (zarwno tych, ktre pobieraj emerytury, jak i niepobierajcych takich wiadcze) problemw zdrowotnych, powszechnego zmczenia (nie tylko obowizkami zawodowymi), a take o wycofywaniu si z ycia spoecznego.

Opracowaa Agnieszka KOLBOWSKA