Analiza Możliwości Rozwoju Produkcji Urządzeń Dla Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej
ANALIZA MOLIWOCI ROZWOJU PRODUKCJI URZDZE DLA ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE DLA POTRZEB KRAJOWYCH I EKSPORTU
Warszawa, listopad 2010 r.
EC BREC IEO 00-641 Warszawa ul. Mokotowska 4/6 tel./fax: (0-22) 825 45 52 e-mail: biuro@ieo.pl
www.ieo.pl
Opracowanie wykonano na zlecenie Ministerstwa Gospodarki
Metodyka opracowania: Grzegorz Winiewski - EC BREC IEO Opracowanie przygotowa zesp interdyscyplinarny pod kierunkiem Grzegorza Winiewskiego, w skadzie: Katarzyna Michaowska- Knap Aneta Wicka Anna Oniszk-Popawska Andrzej Curkowski Piotr Dziamski Micha Kwasiborski Aleksandra Arcipowska Maria Kamiska Tomasz Stopyra Grzegorz Winiewski oraz eksperci zewntrzni: Stanisaw Gobiowski Marzena Hunder Jarosaw Kotyza Marek Kozowski Bartosz Krlczyk Chrystian Schnell Eugeniusz Szajba EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO EC BREC IEO
Autorzy dzikuj za pomoc wielu przedsibiorstwom przemysowym sektora energetyki odnawialnej wymienionym w aneksie I do opracowania za dostarczanie informacji. Dzikuj te za informacje i uwagi do zebranych danych organizacjom przedsibiorcw, w tym m.in. Panelowi Sonecznemu 20x2020, Forum Okrtowemu, Grupie ds. pomp ciepa w Klastrze Technologii Energooszczdnych, Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych Lewiatan oraz koordynatorom Programu GreenEvo Ministerstwa rodowiska.
iii
Analiza moliwoci rozwoju produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej w Polsce dla potrzeb krajowych i eksportu,
SPIS TRECI Strona

1 2 WSTP................................................................................................................................................................................... 1 WPROWADZENIE DO RYNKU URZDZE ENERGETYKI ODNAWIALNEJ ...................................................... 4
3 PRZEDSIBIORSTWA DZIAAJCE NA POLSKIM RYNKU ZAJMUJCE SI PRODUKCJ URZDZE LUB ICH ELEMENTW WYKORZYSTYWANYCH W INSTALACJACH OZE ................................................................15 3.1 ENERGETYKA WIATROWA ............................................................................................................................................................15 3.1.1 Rynek energetyki wiatrowej ........................................................................................................................................... 15 3.1.2 Zapotrzebowanie na urzdzenia w sektorze energetyki wiatrowej............................................................... 19 3.1.3 Krajowy potencja produkcyjny i usugowy w sektorze energetyki wiatrowej. ......................................... 23 3.2 BIOGAZ ............................................................................................................................................................................................27 3.2.1 Urzdzenia stosowane w instalacjach wykorzystujcych biogaz rolniczy .................................................. 27 3.2.2 Rynek biogazu i urzdze biogazowych w Polsce.................................................................................................. 29 3.3 ENERGETYKA SONECZNA TERMICZNA ......................................................................................................................................34 3.3.1 Przedsibiorstwa dziaajce na polskim rynku zajmujce si produkcj urzdze lub ich elementw w sektorze termicznej energetyki sonecznej ............................................................................................................................ 34 3.3.2 Rynek oraz uwarunkowania prawne .......................................................................................................................... 35 3.3.3 Charakterystyka firm produkujcych urzdzenia do instalacji sonecznych.............................................. 41 3.4 FOTOWOLTAIKA .............................................................................................................................................................................42 3.5 GEOTERMALNE POMPY CIEPA ....................................................................................................................................................44 3.5.1 Wprowadzenie ..................................................................................................................................................................... 44 3.5.2 Analiza rynku pomp ciepa.............................................................................................................................................. 45 3.5.3 Sprzeda pomp ciepa w Polsce..................................................................................................................................... 46 3.6 DOSTAWCY TECHNOLOGII I URZDZE DO PRODUKCJI BIOPALIW TRANSPORTOWYCH .....................................................47 3.6.1 Wprowadzenie ..................................................................................................................................................................... 47 3.6.2 Bioetanol................................................................................................................................................................................. 48 3.6.3 Biodiesel.................................................................................................................................................................................. 53 3.7 PRZEMYS NA RZECZ ENERGETYCZNEGO WYKORZYSTANIA BIOPALIW STAYCH ................................................................55 3.7.1 Wykorzystanie biomasy staej do produkcji ciepa i energii elektrycznej.................................................... 55 3.7.2 Procesy termicznej utylizacji biomasy i instalacje do ich realizacji ............................................................... 56 3.7.3 Analiza informacji z bazy danych z nt. producentw urzdze na biomas sta ................................... 57 3.8 MAA ENERGETYKA WODNA........................................................................................................................................................58 3.9 ROZKAD REGIONALNY PRZEDSIBIORSTW PRODUKUJCYCH URZDZENIA OZE..............................................................60 3.10 PODSUMOWANIE STANU ROZWOJU RYNKU PRODUKCJI URZDZE OZE W POLSCE W 2010 ROKU................................62 4 KRAJOWY POTENCJA W ZAKRESIE PRODUKCJI URZDZE LUB ICH ELEMENTW W WYBRANYCH GAZIACH PRZEMYSU.........................................................................................................................................................65 4.1 4.2 4.3 4.4 WSTP .............................................................................................................................................................................................65 PRZEMYS ZBROJENIOWY .............................................................................................................................................................65 PRZEMYS ELEKTROMASZYNOWY...............................................................................................................................................69 PRZEMYS STOCZNIOWY...............................................................................................................................................................70
5 PRZEPISY OBOWIZUJCE PRZEDSIBIORCW PROWADZCYCH DZIAALNO ZWIZAN Z PRODUKCJ URZDZE OZE.................................................................................................................................................73 5.1 OGLNE WARUNKI PROWADZENIA DZIAALNOCI W SEKTORZE PRODUKCJI I INSTALACJI URZDZE DLA OZE W WIETLE ISTNIEJCEGO PRAWODAWSTWA .................................................................................................................................................73 5.2 NORMY I CERTYFIKATY DLA URZDZE OZE W UE I W POLSCE ...........................................................................................76 5.2.1 Wprowadzenie ..................................................................................................................................................................... 76 5.2.2 Przepisy szczegowe i procedury zwizane z certyfikacj wyrobw i akredytacj ............................... 78 5.3 AKREDYTACJA ................................................................................................................................................................................80 5.4 MOLIWOCI WPROWADZENIA UATWIE DLA PRZEDSIBIORCW ....................................................................................84 6 IDENTYFIKACJA POTENCJAU POTRZEB PASTW TRZECICH W ZAKRESIE MOLIWOCI EKSPORTU ROZWIZA DLA OZE PRODUKOWANYCH W POLSCE .........................................................................87 6.1 IDENTYFIKACJA ZAPOTRZEBOWANIA NA URZDZENIA OZE W ZAKRESIE TECHNOLOGII ENERGETYKI WIATROWEJ, BIOGAZU I ENERGETYKI SONECZNEJ CIEPLNEJ DO 2020 ROKU ..............................................................................................................87 6.1.1 6.1.2 Energetyka wiatrowa........................................................................................................................................................ 88 Energetyka soneczna termiczna.................................................................................................................................. 89
i
6.1.3 Energia z biogazu ............................................................................................................................................................... 90 6.1.4 Wybr pastw o najwikszym potencjale eksportu rozwiza dla OZE produkowanych w Polsce .. 91 6.2 MOLIWOCI EKSPORTU ROZWIZA DLA OZE DO WYBRANYCH PASTW UE..................................................................92 6.2.1 Rynek energii odnawialnej w Niemczech .................................................................................................................. 92 6.2.2 Moliwoci eksportu rozwiza dla OZE do Hiszpanii......................................................................................... 96 6.2.3 Moliwoci eksportu rozwiza dla OZE do Woch............................................................................................... 99 7 AKTUALNE MOLIWOCI FINANSOWEGO WSPARCIA PRZEDSIBIORCW ZAINTERESOWANYCH PRODUKCJ ROZWIZA DLA OZE..................................................................................................................................103 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 FUNDUSZE STRUKTURALNE I SPJNOCI ................................................................................................................................. 103 PROGRAMY WSPIERANIA EKSPORTU........................................................................................................................................ 104 KRAJOWE PROGRAMY BADAWCZO ROZWOJOWE .................................................................................................................... 107 PROGRAMY RAMOWE I CELOWE UE ........................................................................................................................................ 108 KORPORACJA UBEZPIECZE KREDYTW EKSPORTOWYCH KUKE.................................................................................... 111 EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY .......................................................................................................................................... 114
8 ANALIZA MOLIWOCI PODJCIA DZIAA PROMOCYJNYCH/ EDUKACYJNYCH W ZAKRESIE ZACHCANIA DO PRODUKCJI INSTALACJI OZE ............................................................................................................116 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 9 WPROWADZENIE ........................................................................................................................................................................ 116 ENERGETYKA SONECZNA ......................................................................................................................................................... 117 PROMOCJA PRZEMYSU PRODUKCJI URZDZE OZE POPRZEZ TARGI ............................................................................... 121 PROMOCJA EKSPORTU URZDZE I TECHNOLOGII OZE NA PRZYKADZIE NIEMIEC........................................................ 124 DZIAANIA PROMOCYJNE NA RZECZ PRODUKCJI I EKSPORTU URZDZE DLA OZE W USA ........................................... 125 PODSUMOWANIE......................................................................................................................................................................... 126
ZACZNIK 1 BAZA DANYCH PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Z SEKTORA OZE W POLSCE ..127
10 ZACZNIK 2 CERTYFIKACJA I BADANIA SONECZNYCH INSTALACJI GRZEWCZYCH I ICH ELEMENTW ............................................................................................................................................................................164
ii
WSTP
W dekadzie obowizywania Pakietu klimatycznego UE 3 x 20%sektor produkcji zielonej energii zalicza si zazwyczaj do tzw. gospodarki niskoemisyjnej. Ale rozwj gospodarki niskoemisyjnej stwarza okazj do rozwoju znacznie bardziej innowacyjnego sektora produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej, ktry jest jednym z waniejszych skadnikw tzw. zielonej gospodarki. Oba sektory, produkcji zielonej energii i produkcji urzdze wpisuj si w zielony rozwj gospodarki czyli taki model rozwoju spoeczno-gospodarczego, w ktrym szczegln uwag zwraca si na kwestie ochrony rodowiska. Sektor zielonej gospodarki wspierany jest przez rzdy zarwno z punktu widzenia realizacji celw rodowiskowych jak i spoecznych i gospodarczych. W krajowej nomenklaturze nie wystpuje pojcie przemysu urzdze energetyki odnawialnej. Dotychczas nie ma wyodrbnionego formalnie takiego dziau przemysu ani nawet brany, dlatego trudno ten sektor bada i monitorowa oraz wspiera. W statystyce nie funkcjonuje nawet pojcie przemysu urzdze dla energetyki. Ale, po raz pierwszy, z perspektywy polityki pastwa problematyka produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej w Polsce zostaa uwzgldniona w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku, gdzie zwrcono uwag na potrzeb i zasadno stymulowania rozwoju produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej oraz wspierania przedsibiorcw zainteresowanych produkcj urzdze lub ich elementw wykorzystywanych w instalacjach odnawialnych rde energii (OZE). Problem zaopatrzenia krajowych inwestorw w urzdzenia do realizacji nowych projektw zosta dostrzeony ju w 2007 roku, wobec uruchamiania w Polsce rodkw z funduszy UE 2007-2013 na dotacje do nowych inwestycji (jeszcze przed kryzysem gospodarczym), kiedy istniaa powana obawa o moliwoci zaopatrzenia w urzdzenia dla OZE i pozyskania ich z importu w sytuacji niepenego pokrycia potrzeb produkcj krajow. Znaczenie tej problematyki, niezalenie od cigle trwajcego wiatowego spowolnienia gospodarczego, narasta take z powodu nowych zobowizaniach Polski wobec UE w okresie do 2020 roku, wynikajcych z dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Pogbia j oglnowiatowy, trway boom inwestycyjny na zielone technologie. wiatowy przemys produkcji urzdze, pomimo pewnego zahamowania w okresie 2007/2008, ponownie w niektrych branach i regionach wiata nie zaspokaja w peni rosncych potrzeb inwestorw. Stwarza to szanse w Polsce nie tylko na rozwj krajowego przemysu na rzecz pokrycia potrzeb rynku wewntrznego ale i na eksport. Badaniu stanu oraz moliwoci rozwoju krajowego przemysu w tym zakresie, moliwociom wsparcia i warunkom efektywnego wykorzystania pomocy publicznej oraz wskazaniu priorytetowych kierunkw dziaa powicona jest niniejsza praca. Ocena istniejcego stanu poday na rynek krajowy urzdze sucych do produkcji energii ze rde odnawialnych zostaa poprzedzona ogln analiz krajowych scenariuszy rozwoju odnawialnych rde energii, pod ktem oszacowania zapotrzebowania krajowych inwestorw na urzdzenia do wytwarzania OZE do 2020 r. Podjto prb identyfikacji moliwoci eksportu urzdze energetyki odnawialnej, w szczeglnoci do pastw UE, oraz omwiono moliwoci pogbionej wsppracy technologicznej i kooperacji pomidzy firmami w trzech wybranych krajach czonkowskich UE, o duych rynkach OZE i znaczcym potencjale przemysowym lub przewidywanym szybkim tempie rozwoju inwestycji w obszarach rozwijanych intensywnie take w naszym kraju. Do krajw o duym potencjale przemysowym w brany OZE (potencja kooperacji w acuchu dostaw urzdze), a jednoczenie o duych rynkach wewntrznych (eksport) zalicza mona np. Niemcy i Hiszpani. Przykadem kraju o przewidywanym szybszym od redniej w UE (wobec zapnie w stosunku do potencjau) tempie rozwoju w rynku technologii rozwijanych w Polsce s Wochy. Generalnie wysoki stopie rozwoju przemysu energetyki odnawialnej w tych krajach, dobre udokumentowanie danych statystycznych i trendw oraz podobne, zrnicowane odnawialne zasoby energii i moliwoci kooperacyjne, wydaj si stanowi dobry punkt wyjcia do uoglnie i podobnych analiz w przyszoci dla innych krajw UE i regionw wiata.
Niniejsza praca jest trzeci prb inwentaryzacji i skatalogowania (klasyfikacji) oraz zaktualizowania stanu rozwoju sektora produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej. Pierwsza, wstpna praca na podobny temat tj. Ocena stanu i perspektywy produkcji krajowej urzdze dla energii odnawialnej1 zostaa wykonana na zamwienie Ministerstwa rodowiska w Instytucie Energetyki Odnawialnej w 2007 r. Celem pracy bya przede wszystkim ocena moliwoci pokrycia potrzeb inwestorw beneficjentw wsparcia z funduszy UE na inwestycje w OZE w latach 2007-2013. Wyniki wczesnych bada prowadziy do wniosku, e krajowy potencja produkcyjny istnieje i jest rozwojowy, ale w znacznym stopniu w okresie do 2013 roku trzeba bdzie si oprze na imporcie. Nie byy wwczas badane moliwoci eksportu urzdze. W br. Ministerstwo rodowiska przeprowadzio jednak badania rynku krajowych zielonych technologii (wrd nich take wybranych technologii OZE), rwnie pod ktem eksportu w ramach programu Akcelerator Zielonych Technologii (GreenEvo). Wyniki bada, zawarte m.in. w raporcie dla Ministerstwa rodowiska Rynek polskich zielonych technologii rodowiskowych2 wskazuj na trudnoci krajowego przemysu w wykorzystaniu szans, jakie daje rozwijajcy si rynek wiatowy, a jednoczenie na rosnc konkurencj na rynku wewntrznym i potrzeb wsparcia rozwoju tej nowej dziedziny gospodarki ze strony pastwa. Autorzy niniejszego opracowania skorzystali z wynikw ww. prac i elementw wykorzystanych w nich metodyk. Jednak w dalszym cigu istniej problemy z identyfikacj rde pozyskania danych, ich spjnoci oraz problemy metodologiczne zwizane z ich grupowaniem i klasyfikowaniem. Wstpna analiza struktury krajowego przemysu (gospodarki) oraz istniejcych i pojawiajcych si na rynku nowych przedsibiorstw produkujcych urzdzenia na rzecz sektora OZE, skonia do wykonania pogbionej analizy dla gazi przemysu, ktre dotychczas nie byy zwizane z produkcj urzdze a nawet komponentw dla OZE. W szczeglnoci dokonano wstpnego przegldu takich przemysw jak zbrojeniowy, stoczniowy czy elektromaszynowy ktre szukaj alternatyw (jak np. dwa pierwsze ww.) lub poszerzaj dotychczasowy asortyment produkcji o nowe urzdzenia z obszaru zielonych technologii. Jest jednak wiele innych obiecujcych dla OZE przemysw jak lotniczy, samochodowy, elektroniczny, czy np. przemys maszyn rolniczych, ktrych moliwoci wejcia na rynek produkcji urzdze OZE s na tym etapie trudne do okrelenia i gdzie cakowicie brakuje danych statystycznych. Niezbdne byyby tu zatem bezporednie i kompleksowe badania ankietowe. Problem stanowi te wyodrbnienie urzdze i komponentw oraz ich pogrupowanie w ramach poszczeglnych przemysw i w ramach rodzajw OZE oraz poszczeglnych technologii. Podstawowy i oficjalny system klasyfikacyjny Polska Klasyfikacja Wyrobw i Usug (PKWiU) tylko czciowo uwzgldnia ca zoono i specyfik sektora energetyki odnawialnej. Wrd produktw zdecydowanie szerzej uwzgldnione s noniki energii, w tym: biopaliwa (substytut oleju napdowego (diester - biodiesel) z rolin oleistych, otrzymywany w procesie ekstrakcji oleju i przetworzenia; etanol pochodzcy z fermentacji rolin zawierajcych cukier i/lub skrobi, wykorzystywany w transporcie) PKWiU 24.66.48-93.00; energia elektryczna wytwarzana w elektrociepowniach (i elektrowniach) wykorzystujcych () biomas lub odpady PKWiU 40.11.10-20.00; energia elektryczna wytwarzana w elektrowniach wodnych PKWiU 40.11.10-72.00; energia elektryczna wytwarzana w elektrowniach wiatrowych PKWiU 40.11.10-73.00; energia elektryczna wytwarzana w ogniwach, wykorzystujcych energi promieniowania sonecznego, podczonych do krajowego systemu elektroenergetycznego PKWiU 40.11.10-75.00; energia elektryczna wytwarzana w rdach wykorzystujcych energi geotermaln, podczonych do krajowego systemu elektroenergetycznego PKWiU 40.11.10-77.00 oraz ciepo ze rde geotermalnych PKWiU 40.30.10-00.14; ciepo ze spalania biogazu PKWiU 40.30.10-00.15. Urzdzenia energetyki odnawialnej s w oficjalnym systemie klasyfikacyjnym ujte jedynie szcztkowo z jednym konkretnym wpisem kolektory soneczne - PKWiU 29.72.14-00.40 oraz
1 Winiewski G. (red): Ocena stanu i perspektywy produkcji krajowej urzdze dla energii odnawialnej. Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa, 2007 r. http://www.ieo.pl/pl/ekspertyzy/doc_details/92-ocena-stanu-i-perspektywy-produkcjikrajowej-urzdze-dla-energii-odnawialnej.html 2 Wrzesiewski & Miler s.c. Rynek polskich zielonych technologii rodowiskowych. Opracowanie czstkowe, (niepublik.) wykonane w ramach programu GreenEvo dla Ministerstwa rodowiska. Warszawa 2010 r.
uoglnion kategori Piece grzewcze i podgrzewacze pozostae nieelektryczne, gdzie indziej nie wymienione PKWiU 29.72.14. Taka sytuacja w zakresie klasyfikacji gotowych urzdze energetyki odnawialnej, poza problemami przy prbach okrelenia obowizujcej stawki VAT i uniemoliwieniem np. wzgldnie prostego wprowadzenia ulg podatkowych dla producentw urzdze, jest te nieprzydatna do systemowej klasyfikacji urzdze w przemyle energetyki odnawialnej. W tej sytuacji, na potrzeby niniejszej pracy, dokonano najprostszego, rodzajowego pogrupowania krajowego przemysu energetyki odnawialnej. W podgrupy urzdze poczono na poziomie indywidualnym rodzaj odnawialnych zasobw energii z rodzajem wytwarzanego w nich nonika energii. Przyjto nastpujcy sposb grupowania urzdze i technologii: 1) energetyka wiatrowa: elektrownie wiatrowe do 100 kW i powyej 100 kW oraz morskie elektrownie wiatrowe 2) przetworniki energii promieniowania sonecznego: kolektory soneczne (paskie i prniowe) i systemy fotowoltaiczne 3) biogazownie: rolnicze, na oczyszczalniach ciekw, na wysypiskach 4) wytwrnie biopaliwa: bioetanolu i biodiesela 5) koty na biopaliwa stae (biomas): ciepownicze, energetyczne 6) mae elektrownie wodne 7) systemy geotermalne: ciepownie geotermalne (geotermia gboka), indywidualne systemy grzewcze (geotermia pytka we wsppracy z pompami ciepa). Tam gdzie byo to niezbdne, urzdzenia podzielono dodatkowo z uwagi na ich znaczenie w instalalacji OZE i w acuchu dostaw na: a) zasadnicze i b) towarzyszce, oraz z uwagi na zasadniczy cel i przeznaczenie produkcji na c) specyficzne dla OZE i d) niespecyficzne (o wielorakim przeznaczeniu i zastosowaniach). Tam, gdzie byo to moliwe, analiza rynku na urzdzenia w kadej z ww. podgrup zostaa poszerzona o monta podzespow i produkcj elementw towarzyszcych oraz urzdze pomiarowych i naukowo-badawczych. Oprcz problemw zwizanych ze zdefiniowaniem na potrzeby pracy pojcia urzdzenia dla energetyki odnawialnej (jako produktu wprowadzanego na rynek OZE) zasza konieczno zdefiniowania na potrzeby pracy pojcia producenta urzdze dla OZE. Definicja producenta jest zatem bardzo szeroka. Ze wzgldw metodycznych oraz z uwagi na brak dostpnych informacji statystycznych o producentach sensu largo, na potrzeby niniejszej pracy skupiono si w szczeglnoci na producentach w sensie wytwarzania produktu na terenie kraju oraz na zasadniczych i technologicznie specyficznych dla brany OZE produktach wystpujcych w poszczeglnych branach (rodzajach) OZE. Lista zidentyfikowanych przedsibiorstw znajduje si w zaczniku nr 1 do opracowania. W mniejszym zakresie powicono uwag importerom i instalatorom oraz urzdzeniom stosowanym w sektorze OZE, ale niespecyficznym dla OZE (towarzyszcym) i wystpujcym take w wielu innych branach. Zasadniczym rdem danych do ekspertyzy byy: baza danych maych i rednich przedsibiorstw Instytutu Energetyki Odnawialnej opracowana m.in. w ramach projektw UE (6 PR) o akronimach RESCUE i FIRE, katalogi branowe, strony internetowe producentw urzdze, katalogi wystawcw na targach powiconych energetyce odnawialnej (w tym krajowych jak POLEKO, ENEX, CENERG i zagranicznych: RENEXPO, ESTEC, EWEC), oglnodostpne bazy danych przygotowane z myl o odbiorcach i uytkownikach, w tym baza danych Ministerstwa Gospodarki. Wykorzystano te zestawienia i artykuy przegldowe dotyczce przemysu energetyki odnawialnej publikowane w czasopismach naukowo-technicznych i branowych, a w szczeglnoci w Czystej Energii oraz Aeroenergetyce i Magazynie Instalatora. W przypadku jakichkolwiek dalszych uwag lub dostrzeonych niecisoci prosimy o ich przekazanie na adres Ministerstwa Gospodarki oraz Instytutu Energetyki Odnawialnej biuro@ieo.pl.
WPROWADZENIE ODNAWIALNEJ
DO
RYNKU
URZDZE
ENERGETYKI
Energetyka odnawialna jest najszybciej si rozwijajcym sektorem w wiatowej energetyce i staje si istotnym elementem przemysu produkcji urzdze i dostaw zielonych technologii, w szczeglnoci w krajach Unii Europejskiej, ktra jest dalej liderem w zakresie energetyki odnawialnej, ale te np. w Chinach, ktre d do roli wiatowego lidera w tej dziedzinie i USA, ktre w inwestycjach w zielon energetyk upatruj szansy na przeamanie kryzysu gospodarczego. Z punktu widzenia przemysu produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej licz si zdolnoci produkcyjne (moce zainstalowane) i dynamika ich zmian w sensie inwestycji budowlanomontaowych oraz odnowy majtku. W dalszym cigu wiatowe bilanse energetyki odnawialnej zdominowane s przez niekomercyjne wykorzystanie biomasy na cele cieplne (w tradycyjnych paleniskach) oraz tzw. du energetyk wodn do produkcji energii elektrycznej. Te sektory, silnie wpywajc tradycyjnie na bilanse energii z OZE, a znacznie mniej na nowe inwestycje, nie s szczeglnie atrakcyjne dla krajowych producentw urzdze. Ponadto istniej zasadnicze problemy z wiarygodnymi statystykami dotyczcymi lokalnego wykorzystania biomasy i ew. skali inwestycji w tym sektorze. Niezwykle szybko rozwijaj si jednak inne tzw. nowe technologie OZE i zaczynaj decydowa nie tylko o skali inwestycji w energetyce odnawialnej, ale w caej energetyce. W tabeli 2.1 przedstawiono w postaci syntetycznej wiatowe, europejskie i krajowe inwestycje w nowe technologie OZE oraz podano rozkad mocy (zdolnoci produkcyjnych) zainstalowanych z podziaem na trzy zasadnicze rynki: energii elektrycznej, ciepa i paliw transportowych (biopaliw). W celach porwnawczych rynek biopaliw wyraany zazwyczaj w liczbach obrazujcych produkcj roczn w litrach (tonach) sprowadzono do umownych zdolnoci produkcyjnych wyraonych w GW. W tabeli pominito technologie tradycyjne, o zanikajcej skali inwestycji cho majce jeszcze w dalszym cigu znaczce udziay w rynku paliw i energii. W tabeli przedstawiono te udziay Polski w mocach zainstalowanych w nowych technologiach na wiecie i w UE oraz szacunkowe udziay Polski w inwestycjach zrealizowanych w 2009 r. Analiza danych w tabeli prowadzi do wniosku, e na wiecie zdolnoci produkcyjne nowych technologii OZE (695 GW) s podzielone prawie w rwnych czciach (po ok. 43%) pomidzy rynki energii elektrycznej i ciepa, a niemale 14% jest zainstalowane w wytwrniach biopaliw. Nowe technologie OZE o najwyszych globalnych mocach zainstalowanych to kolektory soneczne (do podgrzewania wody) 180 GW i elektrownie wiatrowe 158 GW. Udzia Polski w wiatowych zdolnociach produkcyjnych w zakresie zielonej energii to ponad 0,3%, a w UE prawie 1,2%. Z uwagi na dynamik przyrostw mocy i skal nowych inwestycji w 2009 r. (cznie ok. 754 mln Euro), wysze s udziay Polski w nowych inwestycjach w 2009 r. w obszarze nowych technologii; odpowiednio prawie 0,7% na wiecie i 1,5% w UE. W 2009 r. Polska miaa najwiksze udziay w zdolnociach produkcyjnych w sektorze biopaliw (w UE 3,8%) w tym w szczeglnoci w przypadku biodiesla. Jeeli jednak przyjrze si bliej strukturze samych nowych inwestycji w 2009 r. to okazuje si (tabela 2.1.), e na kocowy wynik finansowy krajowego sektora OZE (754 mln Euro) w najwikszym stopniu wpyny inwestycje w sektor wytwarzania energii elektrycznej z OZE (598 mln Euro), nastpnie w nowe technologie produkcji zielonego ciepa (ponad 99 mln Euro), podczas gdy istotnych inwestycji w nowe moce produkcyjne w sektorze bioetanolu nie zanotowano (podobna sytuacja miaa miejsce w 2008 r.) natomiast wzrost zdolnoci produkcyjnych w sektorze biodiesla, jako efekt zakoczenia w 2009 r. wczeniej rozpocztych inwestycji, szacowa mona na rwnowanik inwestycji rzdu 50 mln Euro.
Tabela 2.1. Syntetyczne (szacunkowe) wskaniki wielkoci rynkw energetyki odnawialnej: dotychczasowa sprzeda urzdze (moce zainstalowane) oraz globalne obroty na rynku nowych technologii energetyki odnawialnej w 2009 r. na wiecie, w UE i w Polsce (opracowanie wasne) Wskanik/technologia OZE Jedn. wiat3 UE4 Polska5 Udzia PL w Udzia wiecie [%] PL w UE [%] Inwestycje w nowe zdolnoci mld 107,914 50,360 0,754 0,70% 1,50% produkcyjne w 2009 r. Euro Moc elektryczna OZE (bez duych GWe 305 127,5 1,233 0,40% 0,97% elektrowni wodnych) Moc elektrowni wiatrowych GWe 158 75 0,725 0,46% 0,97% Moc elektryczna systemw na GWe 54 24 0,324 0,60% 1,35% biomas Maa energetyka wodna GWe 60 11,6 0,183 0,31% 1,58% Moc systemw PV GWe 21 16 0,001 0,00% 0,01% Moc elektryczna systemw GWe 11 0,9 0 0,00% 0,00% geotermalnych Moc cieplna OZE GWc 300 44,6 0,4086 0,14% 0,91% Moc cieplna kolektorw GWc 180 22 0,357 0,20% 1,62% sonecznych Moc cieplna brutto systemw GWc 120 11,6 0,036 0,03% 0,31% geotermalnych Moc systemw ciepowniczych na 11 11 0,015 0,13% 0,13% biomas (bez lokalnego wykorzystania biomasy) Umowna moc wytwrni biopaliw, GWb 90 13 0,497 0,55% 3,82% w tym:
Zdolnoci produkcyjne bioetanolu w odniesieniu do umownej mocy GWb 77 [ok.76 mld l/rok] 13 [ok. 17 mld l/rok 4 [ok.3,6 mld l/rok 9 [ok. 11.3 mld l/rok 0,17 [0,17 mld l/rok 0,33 [0,33 mld l/rok 0,22% 4,59%
Zdolnoci produkcyjne biodiesla w odniesieniu do umownej mocy
GWb
2,53%
2,68%
Ogem (udziay w jedn. mocy)
GW
694
185
2,138
0,31%
1,16%
Najwiksze obroty na rynku sprzeday i montau technologii OZE do wytwarzania energii elektrycznej odnotowaa energetyka wiatrowa i systemy kogeneracyjne na biomas (cznie z biogazem), a na rynku zielonego ciepa liderem bya termiczna energetyka soneczna (tu gwnie kolektory soneczne do podgrzewania wody).
REN21: Renewables 2010. Global status report. Paris, September. 2010. JRC: Renewable Energy Snapshots 2010. Office for Official Publications of the European Union, Luxembourg 2010 oraz raporty branowe projektu EurObservER http://www.ieo.pl/pl/rynek-oze.html 5 Urzd Regulacji Energetyki: Sprawozdanie Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki za 2009 r. Warszawa 2010 r. 6 Dane statystyczne i szacunki Instytutu Energetyki Odnawialnej
4
Tabela 2.2 Inwestycje i obroty na rynku energetyki odnawialnej w Polsce w 2009 r. (opracowanie wasne na podstawie URE, GUS oraz danych statystycznych IEO). Polska Polska Polska, przyrost Nakady Obroty [MW] [MW] mocy [MW] jednostkowe [mln Euro] [Euro/MW] 2008 2009 2009/2008 2009 2009 Technologie 1548,3 2251,4 259,4 597,9 zielonej energii elektrycznej (bez duych elektrowni wodnych), w tym: Elektrownie 451,1 725,0 259,4 1 300 000 337,2 wiatrowe Wspspalanie 634,0* 1018,0* 384,0 265 000 101,8 biomasy z wglem Systemy CHP 287,0 324,0 37,0 3 936 000 145,6 na biomas Maa 175,2 183,0 7,8 1 531 000 11,9 energetyka wodna Systemy PV 1,0 1,4 0,4 3 689 024 1,4 Technologie 99,2 zielonego ciepa, w tym: 299,5 408,1 108,5 Kolektory 256,2 357,0 100,8 892 857 90,0 soneczne Systemy 29,1 36,3 7,3 1 252 000 9,1 geotermalne Systemy 14,3 14,8 0,5 250 000 0,1 ciepownicze na biomas Wytwrnie 57,0 biopaliw- razem RAZEM 754,1 * umowna, przeliczeniowa moc jako rwnowanik mocy w kotach na czyst biomas wg iloci energii wyprodukowanej wg URE w elektrowniach wspspalajcych biomas z wglem Szybki rozwj inwestycji w w szczeglnoci w obszarze wytwarzania zielonej energii elektrycznej zauwaalny by w caej UE. Na rysunku 2.1 przedstawiono zestawienie nowych inwestycji w tym sektorze w UE na tle wszystkich inwestycji w wytwarzanie energii elektrycznej, cznie z mocami odinstalowanymi w starych rdach7. Na ogln now moc zainstalowan 27,5 GW, ju ponad 62% stanowiy OZE - 17 GW, w tym energetyka wiatrowa 12,2 GW oraz fotowoltaika (zaraz po nowych mocach na gaz ziemny). Energetyka odnawialna ju po raz drugi z rzdu zapewnia wicej ni poow nowych inwestycji w moce wytwrcze energii elektrycznej w UE. Warto zwrci uwag na fakt, e w 2009 r. w przypadku energetyki wglowej i jdrowej wicej starych mocy zostao deinstalowanych ni nowych zainstalowanych.
JRC: Renewables account for 62% of the new electricity generation capacity installed in the EU in 2009. Publication of Joint Research Centre of the European Commission IP/10/886, Brussels, 05th July 2010
6
MW
12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 -2000 Wgiel PV Dua en. wodna -4000 En. soneczna CSP Biomasa En. wiatrowa Olej opaowy Maa en. wodna
7
Nowe moce zainstalowane Moce odinstalowane
Rys. 2.1 Zestawienie nowych inwestycji w tym sektorze w UE na tle wszystkich inwestycji w wytwarzanie energii elektrycznej. rdo: JRC. Udzia Polski w inwestycjach w nowe moce w OZE do wytwarzania energii elektrycznej w UE w 2009 r. wynis niecae 2% (ok. 260 MW), ale warto take zauway, e przyrosty mocy w 2010 r. mog by dwukrotnie wysze (tylko do koca listopada 2010 r. wg szacunkw URE8 przybyo ponad 402 MW oddanych do uytku). Przytoczone dane wiadcz o wysokiej dynamice przyrostu inwestycji w nowe technologie OZE pomimo biecego wiatowego kryzysu finansowego. Szereg przesanek przemawia take za tez o wysokim potencjale rozwoju rynku w duszej perspektywie. Rozwj przemysu produkcji urzdze dla OZE by w ostatniej dekadzie, jest i bdzie w UE przynajmniej do 2020 r. pochodn dwu czynnikw: a) wyznaczania dla energetyki odnawialnej celw ilociowych (politycznych- jak Pakiet klimatyczny UE 3x20 z 2007 r., a take prawnie wicych jak dyrektywa 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych z 2009 r. ) udziau zielonej energii w bilansach energetycznych caej UE i poszczeglnych krajw czonkowskich; prowadzi to do konsekwentnej promocji jej rozwoju i stosowania instrumentw wsparcia adresowanych do inwestujcych w wykorzystanie odnawialnych rde energii i produkcj zielonej energii b) oferowania zacht dla przemysu do inwestowania w uruchamianie produkcji innowacyjnych urzdze do wykorzystania odnawialnych rde energii Obydwa ww. dziaania na rzecz wspierania energetyki odnawialnej musz by, przynajmniej w UE, zgodne z warunkami zachowania konkurencyjnoci i kryteriami udzielania pomocy publicznej dla przedsibiorstw, co wymaga uzasadnienia celem publicznym i odwoania si do dopuszczalnych
http://energetyka.wnp.pl/energia-odnawialna-wyraznie-przybylo-tylko-wiatrakow,126744_1_0_0.html
En. jdrowa
Gaz ziemny
Odpady
warunkw horyzontalnego wsparcia dla przedsibiorstw. W pierwszym przypadku uzasadnieniem do ustalania zobowiza dla przemysu i angaowania rodkw odbiorcw kocowych energii i podatnikw, s przewidywane korzyci spoeczne jakie daje wykorzystanie odnawialnych rde energii, w szczeglnoci kwestie zwizane z ograniczeniem emisji do atmosfery i popraw stanu rodowiska naturalnego. W drugim przypadku, horyzontalnym instrumentem wsparcia s ramowe programy badawcze UE oraz krajowe rodki publiczne na badania, rozwj, demonstracje i wdroenia z budetw pastw czonkowskich. W ten sposb Pakiet klimatyczny uzupenia i wspiera Strategi Lizbosk i wpisuje si w now, ogoszon w listopadzie br. przez Komisj Europejsk strategi UE do 2020 roku (EU 20209). Dokument ten jest w zasadzie kontynuacj Strategii lizboskiej wok innowacyjnych i zielonych technologii, gdzie ju na wstpie stwierdzajcym, e nowe, bardziej ekologiczne technologie mog stymulowa wzrost gospodarczy, przyczynia si do tworzenia miejsc pracy i powstawania nowych usug oraz pomc UE osign cele z zakresu przeciwdziaania zmianom klimatycznym.
Energetyka odnawialna bazujca na nowych technologiach i innowacyjnych rozwizaniach, doskonale wpisuje si w ramy pomocy publicznej UE, zwizanej prawie wycznie takimi efektami jak ochrona klimatu, wzrost innowacyjnoci i tworzenie miejsc pracy (wiodce cele spoeczne). Przy takich priorytetach moe by i staje si jej wanym, a na okres 2011- 2020 by moe najwaniejszym beneficjentem. W praktyce wystpuj pewne problemy z synchronizacj i spjnoci wykorzystania dostpnych rodkw i instrumentw wsparcia przez beneficjentw kocowych, ale problem ten ma swoje rdo i charakter bardziej oglny. Jeden z kluczowych problemw zwizanych z wprowadzaniem urzdze energetyki odnawialnej na rynek energii i z synchronizacj pomocy publicznej i instrumentw wsparcia na ten cel zilustrowany jest na rysunku 2.2. Schemat obrazuje moliwo powstania w systemie wsparcia bdnego koa, polegajcego na ograniczaniu skutecznoci instrumentw wsparcia na rynku energii odnawialnej, w sytuacji braku dostatecznej poday innowacyjnych, efektywnych kosztowo i sprawnych energetycznie urzdze i technologii.
Stymulowanie rynku poprzez dotacje i instrumenty prawne
MAA SKALA PRODUKCJI
WYSOKIE KOSZTY
B+R technologii
Rys.2.2 Bdne koo przy wprowadzaniu technologii energetyki odnawialnej na rynek w sytuacji braku wystarczajcego wsparcia przez instrumenty prawne, stymulujce rynek oraz przez badania i rozwj. Sytuacja taka moe by wywoana np. niedostatecznym wsparciem krajowych producentw urzdze lub niedostatecznym wykorzystaniem przez nich moliwoci, tworzonych przez rynek energii i dostpne instrumenty wsparcia. Wsparcie polityczne na rzecz produkcji energii w odnawialnych
http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm
8
rdach, w sytuacji rosncych cen konwencjonalnych nonikw energii i powanych obaw o bezpieczestwo energetyczne jest, przynajmniej w ostatnich latach, zdecydowanie wiksze (poprzez coraz bardziej ambitne cele ilociowe dla energetyki odnawialnej), ni wsparcie dla przedsibiorstw produkujcych urzdzenia na rzecz tego sektora. Dodatkowo warto wspomnie o czynnikach, wpywajcych na powstawanie rnic w sytuacji przedsibiorstw produkujcych urzdzenia dla energetyki odnawialnej. UE prowadzi w szerszym zakresie polityk unifikacji i harmonizacji celw rozwojowych i instrumentw wsparcia na rzecz produkcji energii ze rde odnawialnych, ni wsparcia z badawczych programw ramowych w zakresie produkcji urzdze (korzystaj z niego zazwyczaj te kraje, ktre ju maj rozwinit t ga przemysu). Przyrost nowych mocy zainstalowanych i produkcji energii przenosi si obecnie stopniowo z krajw bdcych do tej pory liderami na obszary, gdzie potencja ekonomiczny odnawialnych zasobw energii jest nadal w niewielkim procencie wykorzystany i stwarza wiksze moliwoci rozwojowe. Sytuacja w przemyle produkujcym urzdzenia jest jednak odmienna. Nastpuje raczej intensyfikacja produkcji w krajach, ktre w sposb konsekwentny i cigy wspieray wczeniej nie tylko wasne rynki energii ze rde odnawialnych, ale take rodzimy przemys (w szczeglnoci poprzez dotacje i ulgi podatkowe do wprowadzanych w tym przemyle innowacji) i sektor badawczo-rozwojowy. Punktem wyjcia do analizy moliwoci rozwoju krajowego przemysu urzdze energetyki odnawialnej powinny by moliwoci jakie stwarza rynek krajowy, a nastpnie dopiero jednolity rynek wewntrzny UE, wspierany nowymi celami dla OZE na 2020 rok i now dyrektyw 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Ogaszajc nowy pakiet eko-energetyczny 3x20%, z celem 20% udziau energii ze rde odnawialnych w zuyciu energii w 2020 r., Komisja Europejska w dokumencie wspierajcym projekt tzw. dyrektywy ramowej w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych ocenia roczne koszty (wymagane nakady inwestycyjne w latach 2009-2020 w skali caej UE) na ok. 18 mld Euro10. Kwota ta uwzgldnia take oczekiwany spadek kosztw jednostkowych inwestycji ze wzgldu na efekt skali, ale podana warto, choby w wietle wynikw za 2009 r. (tabela 1) wydaje si 2-3 krotnie zaniona. Przyczyn moe by efekt uboczny Pakietu klimatycznego UE, ktry nie wywoa spodziewanych inwestycji w sektorze czystych technologii wglowych w elektroenergetyce i dodatkowo, poza sam dyrektyw 2009/28/WE stymuluje szybszy od planowego rozwj OZE, w szczeglnoci w sektorze wytwarzania energii elektrycznej. Take w Polsce skala inwestycji w najbliszej dekadzie i ich profil nie bd zaleay tylko od oglnego celu w postaci 15% udziau energii ze rde odnawialnych w zuyciu energii finalnej w 2020 roku, ale od przyjtych priorytetw technologicznych. Dla przemysu produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej licz si brane o najwyszym tempie wzrostu, a nie o najwikszych udziaach na rynku energii. Poprzednia dekada to okres szybkiego rozwoju technologii wspspalania biomasy z wglem w elektrowniach cieplnych, nie niosca ze sob wikszych inwestycji. W sektorze biopaliw rozwina si produkcja biodiesla z rzepaku. Obie technologie zaistniay szerzej na rynku i wniosy swj wkad w rozwj rynku biomasy i technologii jej przetwarzania na cele energetyczne, ale nie bd one wiodce dla kolejnej dekady. W latach 2006-2010 rynek energetyki odnawialnej zacz si zmienia i dywersyfikowa. Pojawiy si nowe, obiecujce technologie i tzw. niezaleni producenci energii, zaczynajc od gospodarstw domowych, a koczc na firmach spoza tradycyjnej energetyki. Spord nowych technologii, ktre ju zaistniay na rynku wyrni w szczeglnoci naley: termiczne kolektory soneczne (na pocztek do podgrzewania wody, a obecnie coraz czciej take do ogrzewania), ldowe farmy wiatrowe i w kocu biogazownie rolnicze, w sposb znaczcy poszerzajce dotychczasowy, niewielki rynek biogazu tzw. wysypiskowego (z odmetanowania skadowisk i
10
European Comission: MEMO/08/33, Brussels, 23 January 2008.

9
wysypisk). Przyjta przez rzd w listopadzie 2009 r. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku wskazaa na nowy cel na 2020 rok 15% udzia odnawialnych rde energii w 2020 roku. Jest to cel zgodny z now dyrektyw 2009/28/WE. Nowa polityka energetyczna przewiduje dalsz dywersyfikacj sektora energetyki odnawialnej w okresie 2010-2020. W okresie do 2020 roku (perspektywa inwestorska), najszybsze roczne tempo wzrostu w caym sektorze rzd przewidywa w nowych technologiach: biogaz, energetyka wiatrowa, energetyka soneczna termiczna rys. 2.3. W pierwszej poowie dekady szczeglnie wysokie tempo wzrostu (w sensie poday energii) bdzie mia biogaz rolniczy i energetyka wiatrowa (45-70% rocznie), a w drugiej w szczeglnoci termiczna energetyka soneczna (35%) i w dalszym cigu biogaz i energetyka wiatrowa z bardzo wysokim (w obu przypadkach) tempem wzrostu rzdu 17-30% rocznie.
Rys. 2.3. rednioroczne tempo wzrostu rynku energetyki odnawialnej do 2020 roku w Polsce w [%], z uwzgldnieniem kluczowych bran i podokresw (do 2015 r. i po) wg Polityki energetycznej Polski do 2030 r. (opracowanie wasne). Takie tempo wzrostu, w szczeglnoci ww. sprawdzonych ale perspektywicznych technologii ma zapewni wdroenie Krajowego planu dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych11 (KPD), jaki, w ramach zobowiza wynikajcych z dyrektywy 2009/28/WE zosta zatwierdzony przez rzd w grudniu br. Dla krajowego sektora produkcji urzdze, KPD otwiera rynek na nowe inwestycje budowlano-montaowe i popyt wewntrzny na urzdzenia. Na rysunkach 2.4, 2.5 i 2.6 przedstawiono prognozowane przyrosty (bez zdolnoci produkcyjnych zbudowanych do koca 2010 r.) mocy zainstalowanej OZE do produkcji energii elektrycznej oraz zakadane w KPD przyrosty produkcji ciepa i paliw transportowych z odnawialnych zasobw energii w latach 2011-2020.
11
Ministerstwo Gospodarki: Krajowy plan dziaa w zakresie energii ze rde odnawialnych, Warszawa, 2010 r. (wersja z 29 listopada)
10
MW 9000 Energia wodna <1MW Fotowoltaiczna Mae elektrownie wiatrowe 7000 Energia wodna 1MW - 10MW Energia wiatrowa ldowa Biomasa staa Energia wodna >10MW Energia wiatrowa morska Biogaz
8000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Rys. 2.4. Prognozowany w KPD przyrost mocy elektrycznych zainstalowanych w OZE w latach 20112020 w [MW]
ktoe 2500
Pompy ciepa 2000 Biogaz Biomasa Energia Sloneczna Energia geotermalna z wyczeniem niskotemperaturowych p.c. 1500
1000
500
0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Rys. 2.5 Prognozowany w KPD przyrost produkcji ciepa z nowych mocy zainstalowanych w OZE w latach 2011-2020 w [ktoe]
11
ktoe 1200
1000
800
600
400
200
0 2011 2012
Bioetanol Energia elektryczna- transport niedrogowy
2013
2014
2015
2016
Biodiesel
2017
2018
2019
2020
Biogaz , oleje roslinne itp.
Energia elektryczna - transport drogowy
Rys. 2.6 Prognozowany w KPD przyrost produkcji biopaliw i alternatywnych - wyprodukowanych z odnawialnych zasobw energii - paliw i energii elektrycznej w latach 2011-2020 w [ktoe] W celu okrelenia realnego potencjau inwestycji w urzdzenia i technologie (wraz z kosztami montau) energetyki odnawialnej w Polsce dokonano szacunkowych przelicze, z uwzgldnieniem zaoonego rocznego czasu pracy (rnego dla rnych technologii OZE), planowanej w KPD produkcji ciepa (rys. 2.5) oraz biopaliw i alternatywnych paliw w transporcie (rys. 2.6) na moce nowe zainstalowane i dodatkowe zdolnoci produkcyjne netto (wydajnoci) niezbdne do 2020 r. Majc oszacowane wymagane zdolnoci produkcyjne i moce niezbdne do zainstalowania na wszystkich trzech kocowych rynkach energii (energii elektrycznej, ciepa i biopaliw), oraz przyjmujc jednostkowe nakady inwestycyjne (na jednostk mocy/wydajnoci) wg prognoz Komisji Europejskiej12 oraz DLR13 na lata 2011-2020, dokonano oszacowania wysokoci nakadw inwestycyjnych w obrbie poszczeglnych technologii tabela 2.3. Dane i wyniki analiz w tabeli 2.3 oparte s na kilku istotnych, dodatkowych zaoeniach upraszczajcych. Przyjto m.in. e: a) nie bdzie importu ani eksportu energii i paliw z OZE, b) uwzgldniono jedynie inwestycje budowlano montaowe, bez odtworzeniowych i przyjto, e nie bdzie wymiany istniejcego parku maszynowego na nowy, c) nie bdzie inwestycji w dodatkowe, nowe zdolnoci produkcyjne w zakresie bioetanolu (wzrost produkcji, zreszt zaoony w KPD jako umiarkowany odbdzie si w ramach istniejcych, ale obecnie niewykorzystanych zdolnoci produkcyjnych), d) nie uwzgldniono nakadw inwestycyjnych na stopniowe zastpowanie biopaliw pierwszej generacji droszymi biopaliwami drugiej generacji (o trudnych obecnie do ustalenia kosztach), e) wytwarzanie energii elektrycznej na potrzeby zielonego transportu bdzie si odbywao w ramach mocy OZE przewidzianych w KPD w obszarze elektroenergetyki (nie bdzie dodatkowe) oraz nie uwzgldniono w tym przypadku inwestycji jakie mog si pojawi w obszarze rodkw transportu elektrycznego i komponentw (np. akumulatory), f) w okresie 2011-2020 nie bdzie
European Commission: Energy Sources, Production Costs and Performance of Technologies for Power Generation, Heating and Transport. COM(2008) 781 final. Brussels, 13.11.2008. 13 Wolfram Krewitt, Sonja Simon, Thomas Pregger: Renewable energy technology investment costs. DLR, Institute of Technical Thermodynamics Systems Analysis and Technology Assessment, Stuttgart 2008.
12
12
zapotrzebowania na nowe urzdzenia w ramach wspspalania biomasy w elektrowniach wglowych, g) nakady inwestycyjne na ciepo (i koszty jednostkowe na jednostk mocy zainstalowanej) produkowane z jednostek kogeneracyjnych ujto w nakadach na moce wymagane w sektorze elektroenergetycznym. Przytoczone w tabeli 2.3 szacunki mog by zatem obarczone bdem wszystkich ww. zaoe, ale wydaj si wystarczajcym przyblieniem przy prbie wymiarowania krajowego rynku na urzdzenia i usugi montaowe w sektorze OZE w najbliszej dekadzie.
Tabela 2.3 Oszacowanie oczekiwanej do 2020 r. (na podstawie KPD) skali nowych w energetyce odnawialnej z podziaem na technologie OZE i rodzaje kocowych nonikw energii Technologia OZE Przyrost mocy Nakady jednostkowe Skala inwestycji wg KPD zainstalowanej [MW] [Euro/MW] 2011-2020[MEuro] Energia elektryczna Elektrownie wodne<1MW 40 2 900 000 116 Elektrownie wodne 1MW - 10MW 60 2 331 000 140 Elektrownie wodne >10 MW 100 1 800 000 180 Systemy PV 3 3 499 000 10 Elektrownie wiatrowe due 4500 1 088 000 4 896 Elektrownie wiatrowe morskie 500 2 772 000 1 386 Elektrownie wiatrowe mae 550 3 000 000 1 650 Ukady CHP na biomas 1250 2 017 000 2 521 Biogazownie CHP 900 4 000 000 3 600 Ciepo Ciepownie geotermalne (bez pomp ciepa) 225 1 150 000 259 Kolektory soneczne (paskie i prniowe) 11 281 700 000 7 897 Koty na biomas 1 838 355 000 652 Biogazownie - ciepo z CHP** 564 Pompy ciepa (p.c.) 286 600 000 172 Transport Bioetanol** 250*** Biodiesel 1111*** 2 600 000* 2 893 Energia elektryczna drogowy** 29 Energia elektryczna szynowy ** 22 Biogazownie w sieci gazowej (biometan do sieci gazowej i bezpor. do rodkw transp.) 96 4 000 000 384 RAZEM 23 605 26 756 *3 euro/litr, **por. zaoenia c), e) i g) z poprzedniej strony, *** przy za. 8000 godzin pracy instalacji wytwrczych na rok. Z przedstawionych analiz wynika, e mona oczekiwa, e cakowite nakady inwestycyjne (nowe inwestycje) w sektorze energetyki odnawialnej do 2020 roku mog siga 26,7 mld Euro (2,7
Instytut Energetyki Odnawialnej 13
mld/rok). Oznacza to, e w stosunku do 2009 r. (por. tabela 2.1) moce i zdolnoci produkcyjne do 2020 r. wzrosn ok. 10-krotnie, natomiast rednioroczne obroty na rynku inwestycji w okresie 20112020, bd ok. 3 krotnie wysze ni w 2009 roku, co odpowiada redniorocznemu wzrostowi caego sektora rzdu 38%. Nieco wysze nakady od wczeniej szacowanych cakowitych nakadw inwestycyjnych (nie kosztw realizacji celu na 2020 r., gdy te rosn np. wraz z kosztami zaopatrzenia w biomas energetyczn) na OZE do 2020 roku (90 mld PLN14) wynikaj z nadania w KPD priorytetu zielonej energii elektrycznej. W obecnej strukturze wytwarzania energii z OZE w Polsce dominujc rol odgrywa ciepo (ponad 90% zuycia energii z OZE, wobec ok. 8% energii elektrycznej). Zgodnie z KPD w roku 2020 energia elektryczna bdzie stanowia 26% zuycia energii z OZE. W zwizku z tym ok. 54% nakadw przypadnie na sektor zielonej energii elektrycznej, 34% na sektor zielonego ciepa i chodu a 12% na sektor wytwarzania paliw dla zielonego transportu , przy czym ze wzgldw metodycznych (ww. zaoenia c, e i g) moe si okaza, e w praktyce udziay inwestycji OZE w ciepownictwie i transporcie mog by proporcjonalnie do elektroenergetyki nieco wysze. Wiodcymi technologiami OZE jeli chodzi o inwestycje, w oparciu o KPD i powysze zaoenia, w okresie do 2020 roku bd: elektrownie wiatrowe i kolektory soneczne (udzia kadej z technologii siga 30%) oraz biogazownie (13%). Technologiom o najszybszym tempie wzrostu a jednoczenie o najwikszej skali inwestycji w urzdzenia dla OZE koniecznych dla wdroenia KPD, powicono proporcjonalnie nieco wicej miejsca w dalszej czci pracy.
14
http://www.ieo.pl/pl/raporty/doc_details/93-prognoza-ieo.html
14
PRZEDSIBIORSTWA DZIAAJCE NA POLSKIM RYNKU ZAJMUJCE SI PRODUKCJ URZDZE LUB ICH ELEMENTW WYKORZYSTYWANYCH W INSTALACJACH OZE Energetyka wiatrowa
3.1.1 Rynek energetyki wiatrowej
3.1
W kocu roku 2009 cakowita moc zainstalowana energetyki wiatrowej na wiecie wyniosa prawie 158 GW. Wikszo elektrowni wiatrowych (ok. 87%) zainstalowana jest obecnie w 10 krajach przodujcych na wiatowym rynku. W cigu ostatnich 10 lat ta sytuacja niewiele si zmieniaa najwysze moce zainstalowane notowano w krajach takich jak Niemcy, Dania i USA. Jednake, jak pokazuje tabela 3.1, w ostatnich latach obraz rynku ulega zmianie w UE do liderw doczaj kraje Europy poudniowo-zachodniej (Hiszpania, Francja, Portugalia), na wiecie wzrasta rola rynkw azjatyckich (Indie i Chiny). Tabela 3.1 Dziesi najwikszych wiatowych rynkw energetyki wiatrowej, 2009, w MW oraz udziay poszczeglnych krajw w rynku wiatowym Cakowita moc zainstalowana, koniec 2009 roku MW % USA 35 159 22,3% Niemcy 25 777 16,3% Chiny 25 104 15,9% Hiszpania 19 149 12,1% Indie 10 926 6,9% Wochy 4 850 3,1% Francja 4 492 2,8% W. Brytania 4 051 2,6% Portugalia 3 535 2,2% Dania 3 465 2,2% Reszta wiata 21 391 13,5% Razem 157 899 Moc zainstalowana w roku 2009 Chiny USA Hiszpania Niemcy Indie Wochy Francja W. Brytania Kanada Portugalia Reszta wiata Razem MW 13 000 9 922 2 459 1 917 1 271 1 114 1 088 1 077 950 673 3 994 37 465 % 34,7% 26,5% 6,6% 5,1% 3,4% 3,0% 2,9% 2,9% 2,5% 1,8% 10,7%
Okoo poowy wiatowej mocy zainstalowanej (75 GW) zlokalizowane jest w krajach Unii Europejskiej. W cigu 2 ostatnich lat energetyka wiatrowa przodowaa w Europie pod wzgldem nowych mocy zainstalowanych w elektroenergetyce, zarwno wrd rde odnawialnych jak i konwencjonalnych (rys. 2.1).
Krajem o najwikszej w Europie mocy zainstalowanej w energetyce wiatrowej pozostaj od lat Niemcy (rys. 3.1). Niemniej jednak tempo rozwoju tamtejszego rynku elektrowni wiatrowych na ldzie sabnie, ze wzgldu na wyczerpywanie si dogodnych lokalizacji oraz plany rozwoju sektora morskiej energetyki wiatrowej.
15
30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Niemcy Hiszpania Wochy Francja W.Brytania Portugalia Dania Holandia Szwecja Irlandia Grecja Austria Polska Belgia Wgry Czechy Bugaria Finlandia Estonia Litwa otwa Rumunia
Rys. 3.1 Cakowite moce zainstalowane w krajach europejskich na koniec 2009 roku, wg. EWEA Ze wzgldu na rynek urzdze dla energetyki wiatrowej, warto przyjrze si rocznym przyrostom mocy zainstalowanej (rys. 3.2). W latach 2008/2009 systematycznie rosy one w takich krajach jak Hiszpania, Wochy i Francja . Poziom instalacji w Niemczech, cho sabnie w stosunku do lat wczeniejszych jest nadal wysoki, natomiast do grupy krajw o wysokich rocznych przyrostach mocy zainstalowanej docza Wielka Brytania.
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Hiszpania Niemcy Wochy Francja W.Brytania Grecja Wgry Estonia Bugaria Czechy Portugalia Szwecja Dania Irlandia Polska Belgia Holandia Litwa Finlandia Rumunia otwa Austria
Moce zainstalowane w 2009
Moce zainstalowane w 2008
Rys. 3.2 Moce instalowane rocznie w poszczeglnych krajach europejskich, 2008 i 2009, wg. EWEA Stosunkowo now technologi pozyskiwania energii elektrycznej jest morska energetyka wiatrowa. O ile pierwsze elektrownie na morzu powstaway ju w latach dziewidziesitych, to znaczcy wzrost mocy zainstalowanej mona byo zaobserwowa dopiero od roku 2001 (rys. 3.3).
16
Rys. 3.3 Skumulowana moc zainstalowana w MW oraz poziom nowych instalacji w danym roku w morskiej energetyce wiatrowej w Europie. rdo: EWEA.15 Ostatnie dziesiciolecie miao kluczowe znaczenie dla rozwoju morskich farm wiatrowych. Pomimo lekkiego zahamowania w latach 2004-2006, ju od 2007 r. widoczne jest znaczce zwikszenie tempa rozwoju morskiej energetyki wiatrowej. Wziwszy dodatkowo pod uwag najnowsze plany rozwoju sektora, przygotowywane w wielu nadmorskich krajach europejskich, mona wnioskowa, e trend ten powinien si utrzyma take w nadchodzcych latach. Na pocztku 2010 roku w Europie funkcjonowao 38 morskich farm wiatrowych o cznej mocy 2 056 MW. Szacuje si, e w trakcie budowy jest obecnie 17 farm o cakowitej mocy ponad 3,5 GW. Tylko w roku 2009 ukoczono 8 projektw, dziki ktrym przyczono do sieci dodatkow moc 577 MW. Do niedawna najwiksz moc zainstalowan dysponowaa Dania, bdca pionierem rozwoju technologii farm wiatrowych na morzu (pierwsz zainstalowano w roku 1991 w Vindeby). Jednak od roku 2008 na czoow pozycj wysuna si Wielka Brytania, systematycznie zwikszajca swj udzia w rynku morskiej energetyki wiatrowej w UE. Wynika to nie tylko z wysoko ocenianych zasobw energii wiatru na wodach przybrzenych, ale take z faktu, e Wielka Brytania jest w stosunku do redniej UE nieco opniona w rozwoju zielonej energetyki i rozwj sektora jest kluczowy dla osignicia zobowiza zapisanych w dyrektywie 2009/28/WE16.
15 16
Annual Wind Statistics, EWEA, 2010 Informacja prasowa: The Crown Estate Launches Round 3 of Offshore Windfarm Development, Crown Estate, 4 czerwca 2008
17
Rys. 3.4 Udzia poszczeglnych pastw w cakowitej mocy zainstalowanej w morskiej energetyce wiatrowej w Europie. Stan na koniec roku 2009. rdo: EWEA.17 Obecnie wikszo (74 %) mocy morskich farm wiatrowych w Europie zainstalowanych jest w Danii i Wielkiej Brytanii, ale istnieje stosunkowo liczna grupa pastw, ktre planuj dynamiczny rozwj morskiej energetyki wiatrowej na swoich morzach terytorialnych i w wycznych strefach ekonomicznych. Do tej grupy, nale gwnie kraje pnocnoeuropejskie, a w szczeglnoci Niemcy i Holandia. Na tle innych krajw europejskich o porwnywalnym potencjale energii wiatru, Polska nie osigna wielkiego sukcesu rynkowego. Polski sektor energetyki wiatrowej boryka si z wieloma problemami, ktre powoduj, i posiadajc potencja rozwojowy porwnywalny do niemieckiego, w cigu 10 lat rozwoju do czerwca 2010 roku Polska zanotowaa tylko 1000 MW mocy zainstalowanej (rys. 3.5).
MW 1005 1000 800 600 400 200 19 0 6.2010 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 32 35 40 83 152 288 451 725
1200
Rys. 3.5 Moce zainstalowane energetyki wiatrowej w Polsce, 2001-2010, rdo: GUS, URE
17
Offshore Statistics, EWEA, 2010

18
3.1.2
Zapotrzebowanie na urzdzenia w sektorze energetyki wiatrowej.
Ok. 80 % dostaw turbin wiatrowych na wiatowy rynek energetyki wiatrowej realizowanych jest przez 10 najwikszych producentw (tab.3.2). W ostatnich latach odnotowuje si wzrost udziau w dostawach firm azjatyckich, co spowodowane jest znaczcym rozwojem energetyki wiatrowej w tym regionie. Obraz rynku nie jest jednak w rzeczywistoci tak jednoznaczny, kiedy zwracamy uwag na jego szczegow struktur, biorc pod uwag: moc elektrowni; wystpuje znaczce zrnicowanie udziau poszczeglnych firm w zalenoci od mocy turbiny wiatrowej (np. wysoka pozycja Enercona i REpowera w segmencie turbin >2.5 MW) regionalizacj rynkw (dominacja lokalnych producentw na rynku chiskim lub Gamesy na rynku hiszpaskim) lokalizacj elektrowni na morzu (wysza ni na ldzie pozycja REpower, liczce si projekty Clipper i Multibrid/Areva)
Tab. 3.2 Najwiksi wiatowi dostawcy turbin wiatrowych, 200918 Nazwa firmy Kraj Vestas Dania GE Wind Energy USA Sinovel Chiny Enercon Niemcy Goldwind Chiny Gamesa Hiszpania Dongfang Chiny Suzlon Indie Siemens Wind Power Dania/Niemcy REpower Niemcy
Udzia w rynku wiatowym 12,5% 12,4% 9,2% 8,5% 7,2% 6,7% 6,5% 6,4% 5,9% 3,4%
Przykadem regionalnego zrnicowania rynkw moe by struktura dostaw na rynek polski (rys. 3.6), znaczco odmienna od oglnowiatowych tendencji. W skali poszczeglnych krajw due znaczenie maj dugoterminowe kontrakty na dostaw duych iloci turbin zawierane przez najwikszych developerw z producentami urzdze, std struktura rynku jest zwykle odbiciem aktywnoci developerskiej w danym kraju (w Polsce np. firm hiszpaskich i niemieckich).
18
rdo: BTM Consult

19
Fuhrlnder 10% Siemens 8% Vestas 35% Repower 1%
GE 12%
Gamesa 16% Enercon 11% Nordex 7%

Rys. 3.6 Udziay w rynku najwikszych producentw i dostawcw elektrowni wiatrowych w Polsce, 32 projekty o cznej mocy 941 MW. Koszt turbiny wiatrowej jest najwaniejszym skadnikiem kosztw inwestycyjnych (rys. 3.7). Wystpuje tu jednake znaczce zrnicowanie pomidzy farmami wiatrowymi na ldzie (koszt turbiny ok. 70%) i na morzu (ok. 50%). Jest to spowodowane znacznie wyszymi kosztami fundamentowania i przyczenia do sieci morskich farm wiatrowych. Dla poszczeglnych projektw wartoci te s zreszt znacznie bardziej zrnicowane ni w farmach wiatrowych na ldzie, ze wzgldu na znaczc rol jak w kosztach inwestycyjnych odgrywa gboko morza i odlego farmy wiatrowej od brzegu morskiego. Farma wiatrowa na ldzie, typowa turbina o Farma wiatrowa na morzu mocy ok. 2 MW
Przygotowanie projektu 10% Fundamenty 21% Turbiny wiatrowe wraz z transportem i instalacj 48%
Fundamenty 7% Przygotowanie projektu 7%
GPZ i wewntrzna sie elektryczna oraz przyczenie do sieci energetycznej 21%
GPZ i wewntrzna sie elektryczna oraz przyczenie do sieci energetycznej 13% Turbiny wiatrowe wraz z transportem i instalacj 73%
Rys. 3.7 Struktura kosztw inwestycyjnych w farmach wiatrowych na morzu i na ldzie. Typowa turbina wiatrowa skada si z okoo 8000 komponentw. Tabela 3.3 przedstawia udzia najwaniejszych komponentw w cakowitym koszcie turbiny wiatrowej. Podane dane dotycz turbiny 5MW, std struktura kosztw dla najpopularniejszych obecnie turbin 2-3 MW moe by nieco odmienna, jednake przy zachowaniu oglnej tendencji. Najwiksze udziay w kosztach maj skrzyda i elementy wie, oraz systemy przekadniowe. Naley zwrci uwag, e w przypadku turbin bezprzekadniowych (oferowanych np. przez Enercon) rosn koszty generatora i systemw elektronicznych turbiny.
Tabela 3.3 Podstawowe komponenty turbiny wiatrowej, ich rola i udzia w kosztach urzdzenia, na przykadzie 5MW turbiny REpower19 Komponent Udzia w kosztach urzdzenia Podstawowa charakterystyka
Wysoko od kilkunastu do powyej 100m, zwykle wykonywane (w segmentach) ze stali walcowanej; niekiedy stosowane s wiee betonowe lub kratownicowe Maj dugo do powyej 60 m, wykonywane s w specjalnie zaprojektowanych formach z materiaw kompozytowych, zwykle mieszanek wkna szklanego i ywic epoksydowych; niekiedy stosowany jest poliester i wkna wglowe w celu zwikszenia odpornoci struktury Najwaniejsze elementy oyskowe w elektrowni wiatrowej, odporne
Wiea
26,30%
Skrzyda Piasta wirnika oyska wirnika Wa gwny Zamocowanie gondoli Skrzynia przekadniowa Generator Serwomechanizmy obrotu gondoli i skrzyde Konwerter Transformator System hamowania Obudowa gondoli Okablowanie ruby
22,20% 1,37% Odlewana struktura metalowa utrzymujca skrzyda 1,22% na zmienne obcienia generowane przez wiatr 1,91% Przenosi obroty wirnika na skrzyni przekadniow 2,80%
Wykonana ze stali, utrzymuje cay system napdowy turbiny (gondol), przy wymaganym niezbyt wielkim ciarze samej struktury stalowej Jej zadaniem jest przeniesienie wolnych obrotw wirnika, w kilku
12,91% fazach, na szybkoobrotowy generator

Suy do konwersji energii mechanicznej na energi elektryczn;
3,44% uywane s generatory synchroniczne i asynchroniczne

Ich zadaniem jest obrt gondoli wraz ze zmieniajcym si kierunkiem wiatru oraz ustawienie skrzyda dla uzyskania optymalnego kata natarcia Dostosowanie prdu z generatora do wymaga sieci elektroenergetycznej Dostosowanie napicia wyjciowego do wymaganego przez operatora sieci elektroenergetycznej
3,91% 5,01%
3,59% 1,32% Umoliwia w razie koniecznoci zatrzymanie turbiny 1,35% Lekka konstrukcja z wkna szklanego 0,96% farmy wiatrowej
Umoliwia podczenie poszczeglnych turbin wiatrowych do GPZ Wymagana wysoka odporno i wytrzymao na ekstremalne
1,04% obcienia
Zarzdzanie acuchem dostaw komponentw jest kluczowym elementem dziaalnoci producentw elektrowni wiatrowych. W cigu ostatnich lat problem ten sta si kluczowy, ze wzgldu na trudnoci ze sprostaniem wymaganiom szybko rozwijajcego si sektora energetyki wiatrowej. acuch dostaw determinuje podstawy strategii produktowych, potencjau rozwojowego i polityki cenowej wszystkich wytwrcw turbin wiatrowych. Wypracowane zostay strategie, majce na celu znalezienie optymalnego balansu pomidzy produkcj w systemie pionowo zintegrowanym, wewntrz poszczeglnych firm produkujcych turbiny wiatrowe, a outsourcingiem niektrych komponentw. Doprowadzio to do powstania rynku komponentw o bardzo specyficznym charakterze, odmiennym dla kadej grupy urzdze (tab. 3.4). Cz rynku (gwnie skrzyda, oyska i przekadnie) jest silnie skoncentrowana i ograniczona do niewielkiej liczby uczestnikw, co powoduje moliwe przerwy w acuchu dostaw (zdolnoci produkcyjne w zakresie produktu finalnego ograniczone s poprzez zdolnoci najsabszego ogniwa acucha). Jednake silne bariery wejcia (wysokie koszty inwestycyjne
19
Wind directions, January/February 2007

21
i wymagania rynku) ograniczaj moliwo wejcia nowych uczestnikw w te segmenty rynku. Z drugiej strony, rynek innych elementw charakteryzuje si wiksz elastycznoci i niszymi barierami wejcia, przy rwnoczenie wikszej konkurencji (wiksza liczba graczy ju obecnych na rynku). Zwaszcza w zakresie elementw odlewanych i stalowych, due znaczenie ma lokalizacja producenta wzgldem rozwijajcych si rynkw regionalnych (zmniejszenie kosztw transportu cikich elementw wielkogabarytowych), ale wrd wydawaoby si powszechnie produkowanych elementw stalowych s te wyjtki, jak choby ruby kotwiczne, ktrych produkcja na rzecz producentw elektrowni wiatrowych odbywa si m.in. w wyspecjalizowanych fabrykach w USA. Specyficznym rynkiem moe by, tworzcy si dopiero, rynek dostaw dla energetyki wiatrowej na morzu, obejmujcy oprcz samych turbin wiatrowych take rnego rodzaju struktury towarzyszce i suce do montau w warunkach morskich (statki, platformy). Przy zaoeniu realizacji scenariusza 40 GW do 2020 roku producenci turbin mog oczekiwa zamwie o wartoci powyej 30 mld EUR. Obecny potencja produkcyjny wydaje si by wystarczajcy do realizacji zamwie, zwaszcza w cigu najbliszych 5 lat, cho niektre opracowania20 wykazuj konieczno pozyskania dodatkowych mocy wytwrczych w zakresie dostaw elementw wieowych oraz oysk. Take produkcja skrzyde, zwaszcza w powizaniu z logistyk dostaw, bdzie wymagaa zmian organizacyjnych. Dodatkowym ograniczeniem potencjau wytwrczego moe sta si rozwj energetyki wiatrowej ldowej, wykorzystujcej obecnie te same moce wytwrcze. Dlatego tez naley si spodziewa, e do obecnych liderw dostaw turbin docz wkrtce inni wytwrcy, by moe z krajw pozaeuropejskich. Z sektorem produkcji urzdze dla morskiej energetyki wiatrowej zwizany jest silnie wyspecjalizowany sektor usug inynieryjno-inastalacyjnych, ktry take korzysta z wyspecjalizowanych urzdze. Np. drugim co do wielkoci skadnikiem kosztw inwestycyjnych jest fundamentowanie turbin wiatrowych i budowa struktur towarzyszcych (moe osign nawet 34% kosztw inwestycyjnych). W dotychczasowych farmach wiatrowych wykorzystywano w tej dziedzinie dowiadczenie firm inynieryjnych wyspecjalizowanych w innych inwestycjach morskich (np. instalacja platform wiertniczych). Do liderw nale MT Hojgaard, Per Aarslef, Bilfinger and Berger, Hochtief, Zueblin, Dredding International, Van Oord oraz Ballast Nedam. Podobna sytuacja miaa miejsce w zakresie wykorzystywanych do instalacji statkw, holownikw i dwigw zatrudnione firmy wyspecjalizowane s oglnie w pracach budowlano-montaowych na morzu, a energetyka wiatrowa stanowi tylko jeden z segmentw ich dziaalnoci. W tym zakresie obecny potencja firm instalacyjnych oceniany jest jako niewystarczajcy, zarwno pod wzgldem zatrudnienia jak i sprztu jakim firmy te dysponuj. Ponadto procedury i techniki instalacji zaadaptowane gwnie z przemysu wydobywczego, nie odpowiadaj potrzebom energetyki wiatrowej i przy ich wykorzystaniu realizacja scenariuszy na 2020 rok nie bdzie moliwa. W celu umoliwienia instalacji farm wiatrowych na gbszych wodach prowadzone s obecnie prace nad technologiami pywajcymi. Wydaje si, e najbardziej obiecujce s obecnie 3 koncepcje: Hywind, rozwijany przez Statoil Hydro, koncepcja szwedzkiej firmy Blue H oraz Sway, przygotowywany wsplnie przez Statkraft i Shella. Jednak do roku 2020 te i podobne koncepcje nie bd wykorzystywane na szersz skal. Ze wzgldu na brak wystarczajco duej floty statkw, ktre mog by uywane do montau turbin wiatrowych przewiduje si21 ju po roku 2011 problemy z realizacj rzdowych celw w zakresie energetyki wiatrowej na morzu, przy jednoczesnej dostatecznej poday projektw oraz turbin. Obecnie na wiecie istniej jedynie 2 statki przeznaczone do instalacji turbin wiatrowych (Resolution, wasno MPI Vroon i Kraken, w posiadaniu Seajacks), ktre s w stanie pracowa na gbokociach powyej 30 m, przy czym wiadcz one take usugi dla przemysu naftowego i gazowego, co ogranicza ich dostpno. Rekomendacje Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej mwi o koniecznoci budowy 12 statkw, przeznaczonych do instalacji farm wiatrowych na gbokociach 30-40 m i zdolnych do pracy w trudnych warunkach atmosferycznych (260-290 dni w roku w porwnaniu do obecnych 180). Powinny one by zdolne do jednoczesnego
20
21
MAKE Consulting, 2009 The wind forecast. Supply side New Energy Finance
22
przewoenia minimum 10 wstpnie zmontowanych turbin wiatrowych. Koszt jednej takiej jednostki oceniany jest na 200 mln EUR. Zdaniem sektora przemysowego w celu redukcji ryzyka inwestycja ta powinna korzysta ze specjalnych mechanizmw wsparcia i zaangaowania Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB). Kolejnym co do wartoci segmentem rynku zwizanym z budow farm wiatrowych na morzu bdzie instalacja morskich sieci elektroenergetycznych, zarwno zwizanych z poszczeglnym farmami wiatrowymi, jak i z oglnymi koncepcjami optymalizacji przesyu energii elektrycznej z farm wiatrowych na ld (np. Supergrid). Ze wzgldu na brak w chwili obecnej spjnej koncepcji budowy takiego systemu, skala niezbdnych inwestycji jest trudna do ustalenia. Oszacowania wykonane w ramach kilku projektw europejskich (Tradewind, Greenpeace) wskazuj na konieczno inwestycji rzdu 20-30 mld EUR do roku 2030, co pokazuje skal moliwych dostaw sprztu i usug instalacyjnych w tym zakresie.
3.1.3
Krajowy potencja produkcyjny i usugowy w sektorze energetyki wiatrowej.
Gwne zespoy elektrowni wiatrowej oraz odpowiadajce im dziedziny przemysu to: - konstrukcja wie, gondoli oraz piast wirnikw (przemys stalowy, hutniczy) - generatory, transformatory, ukady regulacji (przemys elektromaszynowy) - przekadnie, way, sprzga, hamulce, oyska, systemy hydrauliczne i pneumatyczne (przemys maszynowy) - kompozytowe skrzyda wirnikw (przemys lotniczy) - ukady automatyki i sterowania (producenci automatyki i elektroniki przemysowej) Poniewa energetyka wiatrowa w Polsce znajduje si w dalszym cigu we wczesnej fazie rozwoju, trudno jest wskaza konkretn dziedzin przemysu krajowego, ktra byaby zdolna skutecznie konkurowa na rynku europejskim w tym obszarze. Obecne dowiadczenia z produkcji w Polsce obejmuj raczej firmy, bdce polskimi oddziaami firm ju aktywnych na rynku wiatowym (m.in. KK Electronics, ABB, LM Glasfiber, Aarslef). Polskie przedsibiorstwa dysponuj teoretycznym potencjaem produkcyjnym pozwalajcym wykona wszystkie elementy nowoczesnej elektrowni wiatrowej. Do wycignicia takiego wniosku uprawnia fakt, i przemys energetyki wiatrowej wykorzystuje technologie i materiay stosowane w innych gaziach przemysu. Obecnie najwikszym potencjaem z punktu widzenia przemysu wiatrowego odznaczaj si te dziedziny, w ktrych myl technologiczn i potencja produkcyjny mona wykorzysta do produkcji elementw konstrukcyjnych elektrowni. Chodzi tu przede wszystkim o przemys stalowy i hutniczy (wiee, gondole). Niestety czsto dziaania tego typu nie s wynikiem przemylanej strategii firmy i jej denia do uczestnictwa w rynku energetyki wiatrowej, a s jedynie odpowiedzi na jednorazowe zamwienia ze strony inwestorw lub metod zagospodarowania wolnych w danej chwili mocy produkcyjnych. Wikszo firm charakteryzowaa dotd raczej postawa reaktywna (oczekiwanie na zamwienie) ni aktywna (rozwj innowacyjnych konstrukcji, marketing wyrobw). Spord polskich przedsibiorstw kilka pozyskao zamwienia na dostaw elementw dla elektrowni wiatrowych budowanych w Europie Zachodniej oraz dla nielicznych jak dotd elektrowni wybudowanych w Polsce. Dotyczy to gwnie produkcji stosunkowo prostych konstrukcji, takich jak wiee i konstrukcje stalowe, gdzie w procesie wytwarzania wykorzystywane s tradycyjne materiay i technologie przemysu stalowego. Naley jednak mie na uwadze fakt, e mimo podobiestwa niektrych komponentw elektrowni wiatrowych do produkowanych wczeniej czci innych maszyn i urzdze, do ich produkcji niezbdna jest specjalistyczna wiedza i dowiadczenie. Teza ta wynika ze specyfiki warunkw pracy, rodzaju obcie mechanicznych, wymaga eksploatacyjnych itp., niekoniecznie znanych w odpowiednim zakresie w innych dziedzinach przemysu i nauk technicznych. Dzisiejszy przemys energetyki wiatrowej na wiecie budowany jest od prawie 40 lat z duym wsparciem pastwowym,
zarwno w dziedzinie szeroko zakrojonych programw badawczo-rozwojowych, jak i wspierania przemysu poprzez odpowiednie stymulowanie rynku. U rde sukcesu rynkowego duskich producentw (zarwno OEM jak i komponentw), le dugoletnie, konsekwentne dziaania rzdowe. W cigu ostatnich 20 lat wydatki na badania i rozwj w zakresie energetyki wiatrowej osigny w Danii najwyszy poziom na wiecie (mierzony w % PKB). Przemys energetyki wiatrowej w Europie Zachodniej notuje ostatnimi laty roczny poziom wzrostu rzdu 40-50%, co lokuje go wrd najbardziej dynamicznych gazi gospodarki. Pojawiaj si rwnie prby wsppracy zachodnich producentw elektrowni wiatrowych z polskimi przedsibiorstwami w dziedzinach bardziej zaawansowanych technologicznie. Nie s to jednak zazwyczaj liderzy rynku, a brak stabilnych podstaw i perspektyw rozwoju lokalnego rynku na elektrownie wiatrowe moe jednak odoy plany kooperacyjne na dalsze lata. Pocztek krajowego przemysu energetyki wiatrowej by obiecujcy. W latach 80-tych Pastowowy Orodek Maszynowy POM Nowe Miasto Lubawskie (obecnie Expom) wyprodukowa kilkadziesit elektrowni wiatrowych o mocach 10-20 kW. W latach 90-tych w Polsce dziaa jeden wikszy producent kompletnych elektrowni wiatrowych wywodzcy si z przemysu grniczego Nowosdecka Fabryka Urzdze Grniczych NOWOMAG S.A.. Firma ta duym wysikiem finansowym i organizacyjnym samodzielnie zaprojektowaa i wdroya do sprzeday elektrowni wiatrow o mocy 160 kW reprezentujc poziom techniki z pocztku lat dziewidziesitych. Wysiek ten podjto z powodu spadajcej iloci zamwie gwnego odbiorcy grnictwa oraz chci znalezienia nowych form produkcji. Brak rynku krajowego i zamwie zatrzyma rozwj tej krajowej konstrukcji. W obszarze niszowym mniejszych konstrukcji o mocach kilkanacie/kilkadziesit kW, czsto rozwaanych take jako rda nie przyczone do sieci, prbuje dziaa na krajowym rynku inna firma DR ZBER, ale pomimo prb wprowadzania innowacji technologicznych, prb ich komercjalizacji, realne zapotrzebowanie na tego typu zdecentralizowane rozwizania w Polsce nie zwiksza si. Firma ta podja take, we wsppracy z innymi partnerami, prb skonstruowania elektrowni wiatrowej o mocy rzdu 1 MW, jednak jak dotd idea ta nie wysza poza faz projektow. Analiza oferty handlowej dostawcw urzdze i komponentw dla energetyki wiatrowej doprowadzia do wyodrbnienia 43 firm posiadajcych dorobek w tym zakresie, z czego 28 produkuje urzdzenia zasadnicze, specyficzne dla tej technologii (blisko poow z tej liczby stanowi dostawcy rnego rodzaju konstrukcji stalowych). Pozostae firmy posiadaj w swojej ofercie produkty, ktre mog znale zastosowanie w energetyce wiatrowej, ale nie s specyficznie dostosowane do jej potrzeb (np. kable). Perspektywiczn ofert dla przemysu energetyki wiatrowej wydaje si posiada przemys stoczniowy i morski, ktry zostanie szerzej opisany w kolejnym rozdziale. Obok rozpoczynajcej si wanie w Stoczni Gdaskiej produkcji wie dla elektrowni wiatrowych naley tu wspomnie prywatne stocznie Crist (platforma montaowa THOR dla morskich elektrowni wiatrowych) oraz ODYS (wykonawca take prototypu elektrowni falowej Wave Star). Swoj specyfik posiada take rynek maej energetyki wiatrowej (urzdzenia dla odbiorcw indywidualnych). Wedug bada prowadzonych przez Instytut Energetyki Odnawialnej, aktualnie na rynku maej energetyki wiatrowej, w Polsce aktywnie dziaaj ponad 124 firmy. S to gwnie mikro i mae przedsibiorstwa, ktre dystrybuuj i instaluj autonomiczne systemy przydomowych elektrowni wiatrowych (w tym same turbiny wiatrowe, bd turbiny wraz z akumulatorami i systemem sterowania). Oprcz tego w Polsce funkcjonuj take producenci maych turbin wiatrowych oraz ich komponentw (gwnie masztw i generatorw) tego typu ofert posiada 10 firm. Naley podkreli, e firmy czsto nie ograniczaj si tylko do jednego rodzaju usug (tzn. dystrybutorzy i producenci czsto wiadcz take usugi instalacyjne), a zakres oferowanych produktw obejmuje cay sektor OZE (gwnie systemy fotowoltaiczne, kolektory soneczne i pompy ciepa). Instytut zbada rwnie, jaki jest udzia przychodw w firmach z tytuu sprzeday i instalacji maych turbin wiatrowych. Ponad poowa badanych firm wskazaa na mae przychody z tego tytuu, ale ponad 20% firm wskazaa ma energetyk wiatrow, jako gwne rdo utrzymania.
24
Dominujcym przedmiotem dziaalnoci firm z sektora maej energetyki wiatrowej jest dystrybucja urzdze importowanych od producentw zagranicznych (prawie 80% wszystkich firm). Instytut Energetyki Odnawialnej sprawdzi czstotliwo wystpowania maych turbin wiatrowych z rnych krajw w ofercie wszystkich firm bdcych przedmiotem bada. Na podstawie przegldu oferty stwierdzono, e gwnymi krajami, z ktrych importuje si mae turbiny wiatrowe s: USA, Chiny, Wielka Brytania i Niemcy. Naley podkreli fakt, e w przypadku energetyki wiatrowej najwiksze znaczenie dla rozwoju produkcji urzdze ma przyrost mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowych i konsekwentne wspieranie rozwoju rynku, take w postaci prowadzonej polityki i rozwiza prawnych. Jest to cech charakterystyczn tej technologii wykorzystania OZE i dotychczasowe dowiadczenia krajw UE pokazuj, e przemys rozwija si gwnie w krajach, ktre konsekwentnie i skutecznie dyy do zrealizowania celw w zakresie rozwoju energetyki wiatrowej (Dania, Niemcy, ostatnio Hiszpania). Ze wzgldu na gabaryty wspczesnych elektrowni wiatrowych i zwizane z nimi trudnoci transportowe zwykle opacalna jest ich produkcja w pobliu miejsca instalacji. Kolejn okolicznoci sprzyjajc ekspansji przemysu energetyki wiatrowej na nowe rynki s obecne trudnoci czoowych producentw elektrowni wiatrowych z pokryciem zapotrzebowania na sprzt. Dopki jednak polski rynek energetyki wiatrowej nie zacznie by postrzegany jako stabilny i przewidywalny, a moc zainstalowana (a nie tylko plany budowy farm wiatrowych) nie zacznie systematycznie przyrasta trudno si spodziewa znaczcych inwestycji zagranicznych w rozwj przemysu
25
Tab. 3.4 acuch dostaw dla energetyki wiatrowej (Emerging Energy Research).
Element acucha dostaw Koncentracja rynku Skrzyda Rynek silnie skoncentrowany; jeden niezaleny producent dla turbin >2MW, 50% zapotrzebowania rynku pokrywane przez producentw (OEM) LM Glasfiber Euros NOI Abeking & Rasmussen Dostawy wewntrzne, outsourcing starszych modeli lub na mniej istotne rynki regionalne oyska Rynek silnie skoncentrowany; 3 firmy s w stanie dostarczy komplet elementw, tylko kilku producentw dla elektrowni typu multi-MW SKF NTN Timken Kaydon Outsourcing od zaufanych i sprawdzonych partnerw biznesowych Przekadnie Skoncentrowany; trzech dominujcych producentw na rynku multi-MW, poza tym ok. 12 firm konkurujcych Systemy kontroli i sterowania Rynek silnie skoncentrowany, za wyjtkiem kilku niezalenych producentw, w wikszoci produkcja wewntrzna Generatory Rynek silnie rozproszony; kilkudziesiciu dostawcw generatorw <1 MW, kilkunastu na rynku multi-MW Elementy odlewane Rynek silnie rozproszony; na jego rzecz pracuje wiele firm z brany odlewniczej, wybr dostawcy zaley od lokalizacji Wiee Rynek silnie rozproszony; na jego rzecz pracuje wiele firm z brany stalowej, wybr dostawcy zaley od lokalizacji Coiper DMI Trinity TowerTech Wybr dostawcy zaleny od lokalizacji dostawy
Liderzy rynku
Winergy Hansen Moventas
Mita Teknik KK Electronic Ingeteam
ABB Winergy Elin GE 3-4 sprawdzonych dostawcw zewntrznych; zwykle 1-2 w przypadku wikszych turbin
Sakana Felguera Melt Siempelkamp Metso Foundries Wybr dostawcy zaleny od lokalizacji dostawy
Typowa strategia producenta
Bariery wejcia
Rynek silnie skoncentrowany, ale podzielony pomidzy produkcj wewntrzn i outsourcing; silne bariery wejcia
Rynek silnie skoncentrowany, z reguy outsourcing, silne bariery wejcia
Dla wikszych turbin przywizanie do 1-2 sprawdzonych partnerw biznesowych; otwarcie na nowych dostawcw pod warunkiem zapewnienia niezawodnoci Rynek skoncentrowany, outsourcing, silne bariery wejcia (referencje)
Wybr jednego dostawcy; zaleny od strategii projektowej i typu turbiny
Rynek silnie skoncentrowany, podzielony pomidzy produkcj wewntrzn i outsourcing, przecitna bariera wejcia
Rynek rozproszony, outsourcing; przecitna bariera wejcia
Rynek rozproszony, outsourcing; saba bariera wejcia
Rynek rozproszony, outsourcing; saba bariera wejcia
26
3.2
Biogaz
3.2.1 Urzdzenia stosowane w instalacjach wykorzystujcych biogaz rolniczy
Rynek urzdze biogazowych jest rynkiem bardzo zoonym i rozbudowanym. Cig technologiczny biogazowni to w zasadzie zestaw urzdze produkowanych przez bardzo rnorodne brane (tab. 3.5 poniej). Instalacje do produkcji biogazu rolniczego mog si rni pod wzgldem doboru poszczeglnych elementw cigu technologicznego, w zalenoci od lokalnych uwarunkowa, takich jak rodzaj i waciwoci zastosowanych substratw, sposb wykorzystania biogazu czy zagospodarowania masy pofermentacyjnej. Konfiguracja elementw biogazowni, ktra odbywa si ju na etapie planowania i projektowania, zaley w pierwszej kolejnoci od dostpnych substratw. Rodzaj, ilo i jako stosowanych substratw (zawarto suchej masy, produktywno metanu, pochodzenie) decyduje o wielkoci produkcji biogazu, a take o objtoci zbiornikw, rodzaju i wielkoci urzdze i instalacji oraz o mocy ukadw kogeneracyjnych do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa. Schemat przykadowej instalacji biogazowej przedstawia rys. 3.8
Przetwarzanie substratw Przygotowanie substratw
Komora fermentacji
Przechowywanie pulpy
Biogaz
Wtrna komora fermentacji
Dekanter
Organiczne odpady przemysowe
Frakcja pynna i staa
Masa pofermentacyjna
Odchody zwierzt
Dozownik
Pulpa pofermentacyjna po obrbce
Uprawy energetyczne
Ciepo
Ukad do kogeneracji
Energia elektryczna
Rys. 3.8 Uproszczony schemat blokowy typowej instalacji do produkcji biogazu rolniczego22 Urzdzenia te mona pogrupowa na kategorie (tabela poniej) i podkategorie, przy czym kada biogazownia bdzie bazowaa na typowych dla danego schematu technologicznego, wybranych urzdzeniach. Najwaniejszymi skadnikami cigu technologicznego wykorzystujcego biogaz w procesie kogeneracji s komora fermentacyjna oraz ukad do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa (kogeneracyjny), stanowi one zazwyczaj sumarycznie od 35-45% cakowitych nakadw inwestycyjnych dla biogazowni. Natomiast w przypadku produkcji biogazu przeznaczonego do zataczania do sieci gazu ziemnego ukad kogeneracyjny wraz z oprzyrzdowaniem i orurowaniem bdzie zastpiony instalacj do zataczania i oczyszczania biogazu.
22
Xergi AS
27
Tab. 3.5 Kategorie urzdze stosowanych w instalacjach do produkcji biogazu rolniczego Kategorie Podkategorie Brane dziaalnoci Komora Wraz ze zbiornikiem biogazu, Urzdzenia dla budownictwa fermentacyjna wymiennikiem ciepa i oprzyrzdowaniem przemysowego. Urzdzenia dla budownictwa rolniczego Urzdzenia wodno-ciekowe Ukad Silnik CHP Urzdzenia ciepownicze kogeneracyjny Urzdzenia elektroenergetyczne oC Skadowanie i Instalacja do higienizacji 70 Urzdzenia dla przetwrstwa obrbka wstpna Instalacja do sterylizacji 133 oC rolno-spoywczego materiau Zbiorniki buforowe/odstojniki na Urzdzenia wodno-ciekowe wsadowego Urzdzenia ciepownicze substraty pynne Urzdzenia dla budownictwa Hala przyj substratw na odpady stae rolniczego Waga samochodowa stosowane w Dozownik substratw z systemem Urzdzenia agrotechnice rozdrabniajcym rodki transportu Tabor samochodowy do transportu wsadu Urzdzenia stosowane w do biogazowni agrotechnice Tabor samochodowy do rozwoenia substratu na pola wasne adowarka teleskopowa System grzewczy Kocio gazowy Urzdzenia ciepownicze Rozdzielnia ciepa i rurocigi ciepownicze Rozbudowa sieci ciepowniczej Instalacje Instalacje i przycza Urzdzenia wodno-ciekowe (wod/kan/gaz) Urzdzenia w przemyle Instalacja do odsiarczania biogazu rafineryjnym Pochodnia do spalania biogazu Urzdzenia gazowe. Instalacje Instalacje elektryczna, odgromowa, Urzdzenia elektryczne elektryczne i przepiciowa pomiarowe Aparatura kontrolno pomiarowa Automatyka i systemy sterowania w Urzdzenia dla przetwrstwa rolno Stacja Trafo spoywczego Rozbudowa sieci do GPZ Urzdzenia ciepownicze Urzdzenia wodno-ciekowe Urzdzenia elektroenergetyczne Przechowywanie Zbiornik elbetowy Urzdzenia dla budownictwa pulpy przemysowego. Laguny pofermentacyjnej Obrbka pulpy Urzdzenia do ewaporacji (po dekantacji) Urzdzenia wodno-ciekowe pofermentacyjnej Urzdzenia do suszenia osadu Urzdzenia dla przetwrstwa rolno spoywczego pofermentacyjnego (soneczne) Urzdzenia stosowane w Dekanter (wirwka) agrotechnice Prasa Urzdzenie do odwrconej osmozy Instalacje do Rozbudowa przyczenia (przy zataczaniu Urzdzenia gazowe. zataczania biogazu gazu do sieci) Urzdzenia w przemyle do sieci Instalacja do oczyszczania gazu do rafineryjnym dystrybucyjnej standardw wtaczania do sieci gazu ziemnego
28
Inne 16%
Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego 12%
rodki transportu 2%
Prace budowlanomontaowe 13%
Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej 6% Instalacje elektryczne i pomiarowe 8% Instalacje (wod/kan/gaz) 7%
Komora fermentacyjna 16% Ukad kogeneracyjny 17% System grzewczy 3%
Rys. 3.9 Struktura nakadw dla przykadowej biogazowni o mocy 1 MWe
3.2.2
Rynek biogazu i urzdze biogazowych w Polsce
Biogaz pozyskiwany z rolnictwa oraz przetwrstwa odpadw spoywczych posiada w Polsce nadal skromny udzia w bilansie energetycznym kraju. W dalszym cigu dominuj na rynku biogazownie dziaajce na oczyszczalniach ciekw oraz na wysypiskach odpadw komunalnych. W rolnictwie dziaa obecnie 8 biogazowni rolniczych o cznej mocy zainstalowanej 7,5 MWel. Do biogazowni dotychczas zrealizowanych naley 5 instalacji firmy Poldanor S.A. (woj. kujawsko-pomorskie i pomorskie), jedna instalacja zbudowana przez firm Agrogaz w Liszkowie (woj. kujawsko-pomorskie), biogazownia w Kalsku (woj. lubuskie) oraz mikro biogazownia w Studzionce, eksploatowana przez rolnikw indywidualnych. Mimo, e potencja biogazu rolniczego, oceniany na podstawie wielkoci areau uprawnego i dostpnoci odpadw z rolnictwa, porwnywalny jest z niemieckim, produkcja energii pierwotnej w roku 2008 z biogazu ze rde rolniczych wyniosa w Polsce 2,6 ktoe, a w Niemczech 2938 ktoe, natomiast w caej UE 3632 ktoe23. Wg danych Gwnego Urzdu Statystycznego cakowita produkcja energii pierwotnej z biogazu rolniczego w Polsce w 2009 r osigna warto 188 TJ. Produkcja energii elektrycznej z biogazowni rolniczych w 2009 r. wyniosa 21,7 GWh natomiast produkcja ciepa - 80 TJ 24. Biogaz rolniczy dysponuje w Polsce duym potencjaem rozwojowym. Istniejce rozbienoci w wynikach przeprowadzonych dotychczas ocen potencjau biogazu w Polsce, wynikaj z rnic w przyjtych zaoeniach sposobu oceny wielkoci odnawialnych zasobw energii oraz w zaoeniach co do kierunkw zmian wielkoci i intensywnoci instrumentw wsparcia a take trendw kosztw dla wszystkich technologii OZE. Cakowity potencja biogazu w Polsce na 2020 rok zosta oszacowany w przyjtym przez Rad Ministrw w 2010 roku dokumencie programowym Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020. Wynosi on 1,7 mld m3 biogazu, co pozwolioby na wytwarzanie w 2020 r. 125 tys. MWhel i 200 tys. MWhc.
EurObservER. 2009. The state of renewable energies in Europe 9th EurObservER Report. 2009. EurObservER: Paris. ISSN 2101-9622. 24 GUS. 2010. Odnawialne rda energii w 2009 roku. Publikacja: in press.
23.
Oficjalne dokumenty oraz niezalene prognozy przewiduj, e biogaz rolniczy w najbliszym 10leciu bdzie si rozwija w Polsce w tempie kilkunastu procent rocznie. Wiele wskazuje jednak na to, e w cigu najbliszych kilku lat biogaz rolniczy nabierze znacznie wikszego znaczenia na rynku zielonej energii, a jego tempo wzrostu bdzie jednym z najwyszych w caym zielonym koszyku energetycznym. wiadcz o tym take zauwaalne obecnie tendencje na rynku deweloperskim i inwestorskim. Sektor bdzie rozwija si w ramach okrelonych przez istniejce prawo oraz dziki planowanym do wprowadzenia nowym mechanizmom wsparcia. Monitoring funkcjonujcych i realizowanych inwestycji pokazuje, e w obecnych warunkach rynek zainteresowany jest budow raczej duych inwestycji, ale nowe zmiany prawne mog szerzej otworzy rynek take dla maych biogazowni, w tym biogazowni w typowych gospodarstwach rolnych. Dostpna wiedza na temat realizacji procesu inwestycyjnego oraz eksploatacji biogazowni jest nieadekwatna do przewidywanej skali inwestycji. Brakuje take zweryfikowanych i potwierdzonych dusz praktyk dowiadcze, z ktrych pocztkujcy inwestorzy mogliby skorzysta. Warto pamita, e budowa biogazowni to due wyzwanie, a oglnie pozytywne nastawienie polityki pastwa do promocji biogazu, nie przekada si automatycznie na sukcesy inwestorw, zwaszcza wtedy gdy niedoceniane jest ryzyko techniczne, ekonomiczne i, na obecnym etapie tworzenia prawa, take regulacyjne. Ramy prawne nie zostay w Polsce do koca przygotowane do rozwoju biogazowni rolniczych, szczeglnie w zakresie wykorzystania materiau pofermentacyjnego jako nawozu. Charakterystyka producentw urzdze na rynku polskim W Polsce istniej producenci urzdze, ktre mona z powodzeniem zastosowa w cigu technologicznym biogazowni. Producenci ci zostali przypisani do najbardziej typowych bran dziaalnoci produkcyjnej (tab. 3.6) W bazie danych zgromadzonej przez Instytut Energetyki Odnawialnej istnieje ok. 200 firm zajmujcych si produkcj urzdze w poszczeglnych branach, natomiast ok. 90 z nich produkuje urzdzenia w Polsce, pozostali zajmuj si dystrybucj urzdze zagranicznych oferowanych przez przedstawicieli producentw bd firmy wykonawcze.
Producenci urzdze dla biogazowni na polskim rynku
Liczba podmiotw w kategorii 0 10 20 30 40 50 60 70
Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego
POL: 64 %
rodki transportu
POL: 57%
Komora fermentacyjna z osprztem
POL: 32%
Ukad kogeneracyjny
POL: 18%
producenci zagraniczni
System grzewczy
POL: 44%
producenci polscy
Instalacje (wod/kan/gaz)
POL: 44%
Instalacje elektryczne i pomiarowe
POL: 28%
Obrbka i przechowywanie pulpy pofermentacyjnej
POL: 33%
Rys. 3.10 Producenci urzdze krajowi i zagraniczni na polskim rynku.
30
Tab. 3.6 Charakterystyka bran wytwarzajcych urzdzenia dla biogazowni rolniczych Brane dziaalnoci Urzdzenia wykorzystywane do produkcji biogazu Urzdzenia dla budownictwa Zbiorniki z elementw prefabrykowanych przemysowego Wyposaenie zbiornikw Membrany EPDM (laguny, zbiorniki na gaz, przykrycia kiszonek) Zbiorniki cinieniowe Urzdzenia dla budownictwa Zbiorniki z elementw prefabrykowanych rolniczego Mieszada i mieszalniki Zbiorniki, silosy i rkawy na kiszonk Suszarnie Urzdzenia stosowane w Tabor samochodowy oraz osprzt do zaadunku, wozy agrotechnice asenizacyjne Systemy rozprowadzania przefermentowanej gnojowicy jako nawozu Wagi samochodowe Systemy dozowania i podajniki Urzdzenia wodno-ciekowe Pompy i armatura, orurowanie Mieszada Maceratory Urzdzenia przetwarzania przefermentowanej masy: prasy, dekantery. Systemy sterowania i automatyzacji stosowane w tej brany Urzdzenia ciepownicze Koty Pompy i armatura, orurowanie Wymienniki ciepa Instalacje do higienizacji System ogrzewania komr Urzdzenia dla przetwrstwa rolno Systemy rozdrabniania i homogenizacji materiau wsadowego: spoywczego maceratory, rozdrabniacze, mynki, mieszalniki (w szczeglnoci przemys Systemy sterowania i automatyzacji stosowane w tej brany owocowo-warzywny i misny) Systemy rozdziau frakcji: prasy, dekantery Suszarnie (otrzymywanie pozostaoci pofermentacyjnej w formie staej) Systemy dozowania- podajniki Instalacje do higienizacji Urzdzenia gazowe. Pompy i armatura, orurowanie Pochodnia do spalania biogazu Urzdzenia w przemyle Urzdzenia stosowane do oczyszczania gazw rafineryjnym Urzdzenia elektroenergetyczne Urzdzenia suce do przyczenia do sieci elektroenergetycznej Ukady gazowe do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa Urzdzenia elektryczne Instalacje i osprzt elektryczny
Poniej omwiono udzia polskich producentw w dwch najwaniejszych skadowych cigu technologicznego do produkcji biogazu tj. ukadw kogeneracyjnych i komr fermentacyjnych.
31
Ukady kogeneracyjne produkowane s w Polsce przez 3 producentw. Producent kogeneracyjnych ukadw
H. Cegielski Pozna S.A.
Gazowe zespoy prdotwrcze z silnikami A20G Skojarzone zespoy prdotwrcze, napdzane silnikami Zakad Mechaniczny gazowymi WOLA 135-G o mocach: "PZL-Wola" w Siedlcach Sp. z -elektrycznej 100 - 360 kWe o.o. - cieplnej 160 - 555 kWc Bloki energetyczno-cieplne do biogazowni kompleksowe Viessmann Sp. z o.o., zakad urzdzenia biogazowe wytwarzajce biogaz oraz generujce produkcyjny w Legnicy energi elektryczn i ciepln (moce 18kWe 1MWe), Inne podmioty na polskim rynku oferuj produkty wytwarzane zagranic przez producentw takich jak: General Electrics (Jenbacher), Deutz, Caterpillar, FG Wilson, Perkins, MAN, Elteco, Turboden, Subaru, Lombardini, John Debre czy Dresser Wakuesha. Wrd producentw komr fermentacyjnych wymieni mona firm Mostalex, ktra powstaa w 1996 roku, nieprzerwanie wiadczy usugi w brany konstrukcji stalowych dla przemysu komunalnego (m.in,. konstrucje dla oczyszczalni ciekw, np. wtrnych komr fermentacyjnych). Dotychczas firma zrealizowaa zlecenia na montae i dostawy elementw przeszo 350 zbiornikw na terenie Polski, a take Czech, Niemiec, Rumunii, Wgier, Austrii i otwy. Firma specjalizuje si w technologiach zbiornikw membranowych, a take szkliwionych z uszczelnieniem. W przypadku sprztu przeznaczonego do komr fermentacyjnych wyrniaj si producenci mieszade:
Producent mieszade Mae mieszada o osi pionowej, boczne, zatapialne, przenone, montowane w dnie, zastosowania specjalne, wirniki Wiea i mikser do gnojowicy
AGIMIX Polska Sp. z o.o.
POM Ltd Brzeska Fabryka Pomp i Armatury Mieszada migowe wraz z konstrukcj wsporcz MEPROZET Sp. z o.o. Redor Sp. z o.o. Mieszada pracujce w ukadzie pionowym Mieszada do gnojowicy podrusztowe, waowe, ukomet strumieniowe, cignikowe Inne podmioty na polskim rynku s przedstawicielami zagranicznych producentw takich jak: Flygt, Vogeslang, Stallkamp, Brand Guelletechnik, Milton Roy Miting,Turbo Mixer, Bauer, Cri-man. Spord bran dziaalnoci, ktre mona wykorzysta jako potencjalny rynek poday producentw polskich dla biogazowni rolniczych jest brana urzdze wodno-ciekowych. Rynek urzdze wodnociekowych rozwin si dynamicznie po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej i podjciu decyzji o wsparciu dla projektw majcych na celu budow infrastruktury wodno-ciekowej, zwaszcza w aglomeracjach miejskich. Obecnie brana ta moe stan przed problemem stopniowego, po boomie inwestycyjnym, spadku zamwie na urzdzenia w Polsce. Wedug GUS 95,2% ludnoci miejskiej korzysta ju z sieci wodocigowej, 85,5% z sieci kanalizacyjnej a 86,9% z oczyszczalni ciekw. Sytuacja jest inna na wsi, gdzie odsetek ludnoci korzystajcej z infrastruktury wodno-ciekowej pozostaje poniej 30%. S to jednak inwestycje trudniejsze, bo rozproszone i wymagajce zmiany profilu zamwie: wiele rozproszonych, maych inwestycji.
100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0
% Wsie Miasta
z oczyszczalni
z sieci kanalizacyjnej
z sieci wodnocigowej
Ludno korzystajca z infrastruktury wodno-ciekowej w Polsce w 2008 (GUS)
Rys. 3.11 Ludno korzystajca z infrastruktury wodno-ciekowej w Polsce w 2008 (GUS 200925) Tez o sabszych moliwociach rozwoju dla brany wodno-ciekowej potwierdzaj rwnie informacje z instytucji finansujcych. Przykadowo Ministerstwo Rozwoju Regionalnego poinformowao, e zostay w caoci rozdysponowane rodki na projekty z zakresu gospodarki wodno-ciekowej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko26. czna warto rodkw przewidzianych dla priorytetu Gospodarka wodno-ciekowa to 2,8 mld euro, co stanowi 10 proc. caej alokacji PO Infrastruktura i rodowisko oraz a 57 proc. alokacji przeznaczonej dla sektora rodowiska. rodki te s skutecznie wykorzystywane na realizacj najwikszych inwestycji infrastrukturalnych w sektorze rodowiska. Wobec powyszego atrakcyjn ofert dla producentw urzdze z brany wodno-ciekowej jest produkcja urzdze na potrzeby biogazowni rolniczych. Najliczniej reprezentowan grup urzdze s pompy i armatura. W bazie danych znalazo si 16 fabryk produkujcych pompy Polsce. Licznie reprezentowana jest rwnie produkcja urzdze do przygotowywania substratw (32 firmy) tj. rozdrabniaczy i maceratorw, zbiornikw wstpnych, podajnikw, mieszalnikw i systemw dozowania substratw. Najczciej s to urzdzenia z brany urzdze agrotechnicznych lub stosowanych w przemyle rolno-spoywczym.
25 26
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_se_ochrona_srodowiska_2009r.pdf HTTP://WWW.PODATKI.BIZ/ARTYKULY/16_10730.HTM
33
3.3
Energetyka soneczna termiczna

3.3.1 Przedsibiorstwa dziaajce na polskim rynku zajmujce si produkcj urzdze lub ich elementw w sektorze termicznej energetyki sonecznej
Rozdzia zosta przygotowany na podstawie wynikw bada rynku przeprowadzanych corocznie w Instytucie Energetyki Odnawialnej oraz na podstawie ofert handlowych producentw kolektorw sonecznych. Przemys termicznej energetyki sonecznej jest bardzo zoony, zarwno jeli chodzi o dugo acucha dostaw urzdze i ich szeroki zakres, jak i ze wzgldu na wielo i struktur podmiotw gospodarczych dziaajcych na rynku i na ich powizania kooperacyjne. Na potrzeby niniejszego analizy dokonano uproszcze, skupiajc si m.in. na zasadniczych i najpowszechniejszych oraz majcych najwiksz warto w acuchu dostaw urzdzeniach wchodzcych w skad instalacji sonecznych tj. kolektorach sonecznych (rnych typw). Na rysunku nr 3.12 przedstawiono schemat typowej instalacji grzewczej (tu najprostszej do podgrzewania ciepej wody uytkowej) z wykazem zasadniczych podsystemw, urzdze i komponentw.
rdo: Polska Ekologia Rys. 3.12 Schemat typowej instalacji sonecznej do podgrzewania ciepej wody uytkowej W skad instalacji sonecznej grzewczej wchodz (w uproszczeniu) nastpujce urzdzenia: Kolektor soneczny Zasobnik ciepej wody (w przypadku kolektorw sonecznych cieczowych), Zesp montaowy (konstrukcja wsporcza, naczynie zbiorcze i zestaw pompowy) System automatyki i sterowania.
Najwaniejsze i najdrosze zarazem podzespoy instalacji sonecznej grzewczej to kolektory soneczne, ktre w zalenoci od czynnika przepywajcego przez kolektor, kolektory dzieli si na rodzaje: - cieczowe, - powietrzne, a ze wzgldu na budow moliwy jest podzia na typy: - paskie, - prniowe. Z punktu widzenia budowy i procesw produkcji i montau kolektorw sonecznych wyrni w nich mona nastpujce komponenty: - absorber, - warstwa izolacyjna, - przesona, - obudowa. Zasobniki w instalacjach sonecznych mona podzieli pod wzgldem budowy na: jednowownicowe, dwuwownicowe oraz kombi (zbiornik w zbiorniku), natomiast pod wzgldem zastosowania jako: ogrzewania ciepej wody uytkowej oraz do wspomagania centralnego ogrzewania. W budowie zasobnikw mona wyrni nastpujce gwne komponenty: wownica (wownice), izolacja, termometr, zbiornik. Zakres niniejszej analizy ograniczono te od strony struktury podmiotowej. Pokazujc cay sektor przedsibiorstw termicznej energetyki sonecznej, w tym producentw urzdze, ich dostawcw i dystrybutorw oraz instalatorw, skupiono si w szczeglnoci na tych przedsibiorstwach produkujcych bezporednio w kraju zasadnicze urzdzenia, a w szczeglnoci kolektory soneczne. Warto doda, e na rynku urzdze energetyki sonecznej termicznej, oprcz producentw zasadniczych urzdze wchodzcych w skad rnych instalacji grzewczych, funkcjonuj przedsibiorstwa produkujce linie do produkcji absorberw kolektorw sonecznych czy preizolowanych zasobnikw, kompletnych laboratoriw i urzdze pomiarowych oraz wielu komponentw, np. hydraulicznych, elektrycznych, mechanicznych itd. oraz pwyrobw i materiaw, np z przemysu metalowego, szklarskiego, materiaw izolacyjnych itd., bdcych urzdzeniami towarzyszcymi, elementami zasadniczych urzdze lub wchodzcymi jako elementy w skad typowej instalacji.
3.3.2
Rynek oraz uwarunkowania prawne
Polski rynek kolektorw sonecznych rozwija si w dalszym cigu bardzo dynamicznie. W roku 2009 sprzeda kolektorw sonecznych w Polsce przekroczya 144 tys. m2, co stanowi wzrost sprzeday kolektorw sonecznych w stosunku do poprzedniego (bardzo dobrego) roku o ponad 11%. Ogem, na koniec 2009 roku powierzchnia zainstalowana wynosia 510 tys. m2; dla porwnania czna powierzchnia zainstalowana w 2008 r. wyniosa 365 tys. m2. Obroty na rynku wyniosy ponad 450 mln z. Przedstawiony poniej wykres (rys. 3.13) ilustruje powierzchni kolektorw sonecznych instalowanych w Polsce w latach 2000-2009 oraz wielkoci skumulowane.
35
600 510 500 skum ulow ana pow ierzchania instalacji sonecznych
400 coroczna sprzeda instalacji sonecznych 300 m2 x 1000 236 200 99 100 21 0 7 2000 70 30 9 2001 2002 43 13 26 2003 29 28 42 126 68 168
366
130
144
2004
2005
2006
2007
2008
2009
rdo: Instytut Energetyki Odnawialnej
Rys.3.13 Sprzeda kolektorw w Polsce w latach 1995-2008 Poniej, w tabeli 3.7 przedstawiono rednioroczne tempo wzrostu sektora z ostatnich dziewiciu lat (oraz skumulowane dla caej dekady), liczone przyrostami sprzeday (rok do roku poprzedniego) w kraju powierzchni kolektorw sonecznych. Tab. 3.7 Tempo wzrostu sektora energetyki sonecznej w poszczeglnych latach 2001-2009 20012001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2009
Roczne przyrosty sprzeday kolektorw sonecznych
43%
44%
61%
42%
28%
33%
41%
55%
39%
43 %
Porwnujc tempo wzrostu sektora energetyki sonecznej termicznej 39% w 2009 roku, z innymi sektorami mona wnioskowa, e naleao ono do najwyszych spord wszystkich bran odnawialnych rde energii. Pomimo oglnego spowolnienia gospodarczego w latach 2008/2009/2010, dynamika wzrostu sektora energetyki sonecznej w Polsce jest porwnywalna jedynie z tempem wzrostu nowych technologii i znacznie odbiega od tradycyjnych sektorw. Szczeglnie wida to po ocenie zwizanego i referencyjnego sektora budownictwa, gdzie (pomimo napywu rodkw UE na inwestycje infrastrukturalne) w roku 2009, wzrost wartoci dodanej w budownictwie przekroczy niewiele ponad 4%, ale by a o ponad 7% niszy ni w roku poprzednim. Energetyka soneczna odnotowaa te sukces w zakresie tempa rozwoju najbardziej zwizanego z ni sektora mieszkaniowego, w ktrym wg GUS w 2009 r. odnotowano regres, gdy oddano do uytkowania 160019 mieszka (nb. rednio 60% rynku to nowe budynki), tj. o 3,1% mniej ni w 2008 r. Dalsze ramy rozwoju sektora wytycza przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki Krajowy Plan Dziaania na rzecz rozwoju odnawianych rde energii - KPD. Plan ten zakada dynamiczny rozwj tego sektora. Udzia energii sonecznej termicznej w zielonym cieple bdzie wynosi ponad 8,5%, a w caym bilansie OZE niemale 4,5 % w 2020r. Ilociowo zakadany jest wzrost zapotrzebowania na soneczne instalacje grzewcze do ok. 15 mln m2 w 2020r. , co oznacza, e polski rynek kolektorw sonecznych bdzie na 5 pozycji wrd krajw europejskich, zaraz po Niemczech, Woszech, Francji i Hiszpanii.
Rys. 3.14. Rozwj sektora kolektorw sonecznych w Polsce wg KPD, do roku 2020 Obecnie w sektorze pracuje ok. 2 tys. osb (w przeliczeniu na penoetatowe stanowiska pracy), ok.30% przy produkcji i 70% przy dystrybucji, instalacji i serwisie. Biorc pod uwag, przewidywany w KPD wzrost sektora energetyki sonecznej naley przewidywa, e w 2020r. w Polsce w tym sektorze bdzie zatrudnionych ok. 30 000 osb.
m2 x1000
90 80 70
im port
60 50 40 30 20 10 2008 2009
eksport
Rys.3.15 Eksport i import kolektorw sonecznych w Polsce w ostatnich dwch latach. rdo: Instytut Energetyki Odnawialnej Jako jedyny sektor OZE, energetyka soneczna skutecznie i na znaczc skal eksportuje swoje wyroby. Eksport polskich kolektorw sonecznych stanowi 50% sprzeday kolektorw w Polsce i wynosi od ponad kilku lat, rednio ok. 80 tys. m2 rys. 3.15. Odbiorcami polskich kolektorw s kraje: Niemcy, Hiszpania, Portugalia, Austria, Wochy, Wielka Brytania, Szwecja, Finlandia, Czechy a take Sowacja i
Wgry, Litwa, otwa. A trzech producentw: Sunex, Watt, Neon, stao si laureatami konkursu Ministerstwa rodowiska GreenEvo na rzecz promocji eksportu wyrniajcych si zielonych technologii. W dalszym cigu kolektory soneczne paskie przewaaj na polskim rynku. W ubiegym roku nastpi niewielki spadek udziau sprzeday kolektorw prniowych na rzecz kolektorw paskich. Powodem moe by wikszy koszt zakupu instalacji sonecznej z kolektorami prniowymi w porwnaniu z instalacj zbudowan z kolektorw paskich, jak rwnie spadajce zainteresowanie kolektorami prniowymi produkowanymi w Chinach.
m2 x 1000 120
106
100 kolektory soneczne prniowe kolektory soneczne paskie
90
80
60
47 40
40
35 23 21 7
38
20
5
0 2005
2006
2007
2008
2009
Rys.3.16 Sprzeda kolektorw paskich i prniowych w latach 2005 -2009 Na mapie (rys. 3.17) przedstawiono udzia sprzeday kolektorw sonecznych w podziale na wojewdztwa. W 2009 r. najwiksza liczba kolektorw sonecznych instalowana bya, podobnie jak w roku 2008, w wojewdztwach lskim, maopolskim oraz podkarpackim. Dodatkowo na mapie zaznaczono przy pomocy strzaek informacj o wzrocie/spadku sprzeday kolektorw w stosunku do roku 2008. W dziewiciu wojewdztwach zauwaono wzrost sprzeday, w czterech zanotowano spadek, w pozostaych trzech natomiast zaobserwowano sprzeda na takim samym poziomie jak w roku 2008.
38
2.4% 2.2% 4.6% 7.0%

www.ieo.pl
2.9% 2.3%
1.8%
6.6% 8.4% 4.3%
7.1% 3.1% 17.2%

Roczna sprzeda kolektorw sonecznych w m2
2.5%
16.1%
11.6%
0 - 5000 5000 - 10000 10000 - 15000 15000 - 20000
10%
Udzia wojewdztwa w krajowym rynku kolektorw sonecznych Wzrost/spadek sprzeday w stosunku do roku ubiegego
Rys.3.17 Sprzeda kolektorw sonecznych w Polsce w 2009r. w podziale na wojewdztwa. Na polskim rynku energetyki sonecznej dziaa w sumie 70 firm: krajowych producentw kolektorw sonecznych oraz centralnych przedstawicielstw producentw zagranicznych oferujcych w Polsce urzdzenia, lub nawet gotowe systemy produkowane w innych krajach, w tym ok. 40 istotniejszych graczy na rynku zacznik 1. Na rysunku 3.18 przedstawiono podzia pomidzy producentw kolektorw produkowanych w Polsce oraz firmy produkujce kolektory poza granicami Polski, ale oferujce swoje wyroby w Polsce. Na wykresie pokazano rwnie ilo produktw typw kolektorw sonecznych oferowanych przez producentw.
39
200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 W Polsce Producenci Kolektory soneczne Poza granicam i rdo: Insytut Eneregtyki Odnawialnej 34 33 147 185
Rys. 3.18 Podzia pomidzy producentw kolektorw produkowanych w Polsce oraz firmy produkujce kolektory poza granicami Polski, ale oferujce swoje wyroby w Polsce Zdecydowana wikszo producentw krajowych zlokalizowana jest w Polsce poudniowej, w szczeglnoci w wojewdztwie lskim oraz maopolskim. W pozostaych regionach przewaaj siedziby dystrybutorw i przedstawicielstw firm zagranicznych. W Polsce produkowanych jest ponad 170 typw kolektorw sonecznych, prawie drugie tyle jest oferowanych przez dystrybutorw firm zagranicznych. Spord 170 typw produkowanych w Polsce kolektorw sonecznych do podgrzewania wody ponad 122 stanowi kolektory paskie, reszta to kolektory prniowe przepywowe i prniowe heat pipe. Na rysunku 3.19 przedstawiono zrnicowanie typw kolektorw produkowanych w Polsce.
13 17
122
paski prniow oprzepyw ow y prniow y heat pipe rdo: Instytut Eneregtyki Odnawialnej
Rys.3.19 Typy kolektorw produkowanych w Polsce Ponadto, biorc pod uwag asortyment produkowanych w Polsce kolektorw sonecznych mona podzieli producentw kolektorw wg nastpujcych kategorii: produkujcych wycznie paskie kolektory (ktrych jest najwicej), produkujcych wycznie prniowe heat pipe, wycznie prniowe przepywowe oraz poczenia poszczeglnych typw.
40
paskie oraz prniow e heat pipe w ycznie prniow e przepyw ow e w ycznie heat pipe paskie oraz prniow e przepyw ow e w ycznie paskie kolektory 0 2 4 6 8 10 12 14 16
Rys.3.20 Podzia producentw kolektorw sonecznych produkowanych w Polsce ze wzgldu na rodzaje oferowanych kolektorw sonecznych
3.3.3
Charakterystyka firm produkujcych urzdzenia do instalacji sonecznych
Pierwsze polskie kolektory, a tym samym producenci oferujcy kolektory soneczne, powstay w latach dziewidziesitych. Pionierem w technice solarnej jest firma Aparel (obecnie wykupiona przez krajow firm ERGOM z brany elektrotechnicznej), ktra w roku 1993 rozpocza produkcj absorberw do kolektorw sonecznych dla firm niemieckich i austriackich, a w poowie lat dziewidziesitych, oprcz produkcji absorberw rozpocza rwnie produkcj kolektorw paskich cieczowych. W podobnym okresie swoj produkcj rozpoczynaa firma HEWALEX, ktra oferuje obecnie kilka rodzajw kolektorw sonecznych paskich, jak te prniowych. Z kolei firma SUNEX z Raciborza ma w swojej ofercie najwicej typw kolektorw sonecznych (ponad 120 rodzajw), specjalizuje si w produkcji kolektorw typu OEM, dua cz produkcji jest przeznaczona na eksport. Polskie firmy inwestuj rwnie w nowe fabryki, przykadem takiej inwestycji jest firma ENSOL, czy te WATT z Chorzowa, ktra wybudowaa fabryk o powierzchni 25 tys. m2 w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej otrzymujc dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka - Dziaanie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Producenci kolektorow sonecznych w kraju to gownie mae i rednie przedsibiorstwa. S w rd nich firmy produkujce rocznie 10-50 tys. m2 kolektorw sonecznych (cznie 6 firm stanowicych 60% rynku). Producenci korzystaj z oferowanych dotacji na rozbudow fabryki (jak wyej), ale rwnie chtnie korzystaj z dotacji na projekty badawcze i rozwojowe, np. firma Sunex w ramach dziaania: 1.4-4.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka- Wsparcie na prace badawcze i rozwojowe oraz wdroenie wynikw tych prac. Duym powodzeniem ciesz si tez Regionalne Programy Operacyjne, a zwaszcza dziaania dotyczce promocji na rynkach zagranicznych, dziki ktrym mona otrzyma dofinansowanie na wyjazd na midzynarodowe specjalistyczne targi. Firmy produkujce kolektory inwestuj rwnie w dzia badawczo-rozwojowy. Jedn z pierwszych firm, ktra zgosia wynalazek wasnego autorstwa jest firma WATT (w 2004r. na monta absorbera z elementami rurowymi). Obecnie coraz wicej firm jest zainteresowanych ochron patentow, jako wzr uytkowy (tzw. may patent) lub jako wzr przemysowy, dotyczy to np. firm: SunGallo, EcoSchubert, Ecojura, Projprzemeko, Sunex.27 Jednake naley zaznaczy, e w znacznej mierze na nowe
27
dane z rejestru Urzdu Patentowego RP

41
inwestycje mog pozwoli sobie jedynie redni i wiksi producenci (sprzedajcy minimum kilka tys m2 kolektorw rocznie). Niewielkie, rodzinne firmy nie maj takich moliwoci finansowych. Ponadto, na rynku krajowym du grup stanowi firmy oferujce kolektory soneczne pochodzce z importu. Zdecydowanie najwiksz cz stanowi kolektory produkcji niemieckiej, ze wzgldu na liczne przedstawicielstwa firm niemieckich, m. in. Viessmann, Vaillant, Wolf i inne. Liczn grup stanowi te firmy austriackie, takie jak: Sonnenkraft czy Solektor, czy te woskie Ariston. Poza tym w ostatnich latach zaobserwowano wzmoony import do Polski kolektorw sonecznych lub te podzespow (w przypadku kolektorw prniowych) produkcji chiskiej. Ponadto, w skad caej instalacji sonecznej oprcz kolektora wchodz rwnie inne elementy, takie jak: zasobnik ciepej wody (w przypadku kolektorw sonecznych cieczowych), zesp montaowy, naczynie wzbiorcze i zestaw pompowy, system automatyki i sterowania. W wikszoci zestaww spotykane s zasobniki c.w.u. i systemy sterownia innych producentw, specjalizujcych si w produkcji tego typu urzdze. Duy asortyment zbiornikw oferuj polskie firmy Elektromet, Termica oraz Galmet, w przypadku regulatorw s to m.in. firmy: Compit z Czstochowy, Frisko z Wrocawia. Niektre firmy specjalizuj si w produkcji przewodw instalacyjnych AZ Profitor z Warszawy. W Polsce jest te produkowany pyn do instalacji sonecznych przez firm Boryszew ERG. Wikszo konstrukcji wsporczych wykonywanych jest przez firmy produkujce kolektory. W przypadku wikszoci producentw kolektorw sonecznych sprzeda bezporednia, projektowanie, doradztwo oraz monta odbywaj si poprzez dystrybutorw oraz sie lokalnych instalatorw systemw sonecznych. Niewielki odsetek stanowi producenci samodzielnie wiadczcy usugi instalacyjne. Zazwyczaj s to niewielkie, rodzinne firmy produkcyjno- usugowe. W celu okrelania krajowego rynku kolektorw sonecznych naley te uwzgldni fakt, i w Polsce dotychczas brakowao organizacji skupiajcej producentw, czy te dystrybutorw, instalatorw kolektorw sonecznych. W lipcu 2009 r., bezporednio po wejciu w ycie Pakietu klimatycznego UE 3 x 20% i dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych, zawiza si Panel Producentw Urzdze i Instalatorw Systemw Energetyki Sonecznej zwany Panelem Sonecznym 20x2020. Celem Panelu by udzia w przygotowaniu przez Polsk Krajowego Planu Dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych uwzgldnienie w nim energetyki sonecznej cieplnej odpowiednio do potencjau rynku i moliwoci krajowego przemysu. Panel Soneczny zrzesza 11 firm (Ariston, Bachus, Ecojura, Ensol, Rapid, Solver, Sunex, Ulrich, Vaillant Viessmann, Watt) obejmujcych 84% polskiego rynku energetyki sonecznej. Panel Soneczny 20x2020 podj inicjatyw opracowania dokumentu Mapy drogowej rozwoju energetyki sonecznej termicznej w Polsce wraz z planem dziaa do 2020 r. Dokument ten stanowi istotny wkad przemysu energetyki sonecznej w przygotowanie przez Rzd RP Krajowego Planu Dziaa w zakresie odnawialnych rde energii.
3.4
Fotowoltaika
Dynamika wzrostu produkcji moduw fotowoltaicznych (40% redniorocznie w cigu ostatnich piciu lat) czsto przyrwnywana jest do dynamiki wzrostu przemysu mikroelektronicznego w pocztkowym okresie jego rozwoju. Fotowoltaika jest na wiecie najdynamiczniej rozwijajcym si sektorem obok informatyki i biotechnologii. W latach 2000 -2009 tylko w Europie zainstalowano 13,5 GW moduw fotowoltaicznych. Na caym wiecie moc t szacuje si na ok. 24 GW, z czego 20 GW stanowi systemy podczone do sieci elektroenergetycznej. Tylko w roku 2009 globalnie zainstalowano 7,2 GW nowych mocy w fotowoltaice. Na wiecie najpowszechniejszymi zastosowaniami fotowoltaiki s systemy podczone do sieci energetycznej i zintegrowane z budynkami. Systemy tego typu s jednym z najnowszych osigni technologii fotowoltaicznej i wnosz najwyszy potencja w dugofalow redukcj zuycia paliw kopalnych oraz zmniejszenie emisji CO2. Szybkie tempo rozwoju tego sektora w ostatnich latach, a w szczeglnoci systemw doczonych do sieci, jest take wynikiem postpu w dziedzinie materiaw i
technologii, ale przede wszystkim skutkiem wdraanych w wielu krajach programw i mechanizmw wsparcia (najskuteczniejszym instrumentem wsparcia dla fotowoltaiki s systemy staych cen feedin tariff) majcych na celu upowszechnienie fotowoltaiki jako czystego i bezpiecznego rda energii elektrycznej. Sektor zastosowa systemw autonomicznych wymaga moduw PV, prostych urzdze elektronicznych kontrolujcych przepyw prdu i akumulatorw. Warto nadmieni, e Niemcy w najbliszych latach planuj zainwestowanie ponad 1 mld EUR w produkcj ogniw fotowoltaicznych i moduw, gwnie na terenie Niemiec Wschodnich. Ju dzi istnieje kilka duych fabryk (np. Q-cells trzeci wiatowy producent) przy granicy z Polsk. Niestety udzia Polski w wiatowym i europejskim rynku systemw fotowoltaicznych jest znikomy. Cakowita moc zainstalowana w tym sektorze w Polsce na koniec 2009 r. wynosia zaledwie ok. 1 MW, a zasadnicze urzdzenia systemy fotowoltaiczne pochodziy wycznie z importu. Dotychczas fotowoltaika nie odgrywa te praktycznie adnej roli w krajowych bilansach produkcji energii elektrycznej, a nawet w samej produkcji zielonej energii elektrycznej. W obecnych regulacjach i przy obecnym krajowym systemie wsparcia zielonej energii pojawia si tylko w kilku obszarach niszowych, gdzie lokalnie brak innych moliwoci pokrycia niewielkich potrzeb energetycznych. Jednak w ostatnich dwu latach mona zaobserwowa pierwsze objawy zainteresowania inwestorw w dziedzinie produkcji paneli fotowoltaicznych i innych urzdze zwizanych z technologi PV w Polsce. Dwie najwiksze firmy: Jabil Circut i Vetro to firmy zagraniczne produkujce w Polsce panele w systemie OEM (dla innych marek) gwnie na rynek europejski. Wykorzystuj one swoje istniejce sieci dystrybucji na rynku europejskim, relatywnie nisz cen robocizny i niskie koszty transportu z Polski. Firma AIT (rwnie kapita zagraniczny) sprzedaje panele fotowoltaiczne pod swoj wasn mark ale rwnie na rynek europejski. Firma solnova.pl to przykad pierwszej firmy produkujcej PV z kapitaem pochodzenia polskiego (wspartym finansowo jednym z programw europejskich). Produkcja w firmie solnova.pl ma jednak rozpocz si dopiero w 2011 roku. Gwn barier rozwoju produkcji w obszarze PV w Polsce jest znikomy popyt wewntrz kraju wynikajcy z braku systemu wsparcia dla tej technologii. Mniejszy popyt wewntrzny oznacza produkcj na mniejsz skal, a zatem na liniach mniej zautomatyzowanych. Niestety znacznie wyszy koszt kapitau ludzkiego w Polsce w porwnaniu z krajami azjatyckimi (gwnie Chinami) powoduje, e produkcja taka jest nieopacalna, nawet uwzgldniajc korzyci zwizane z obnieniem kosztw transportu, czy wikszej elastycznoci produkcji. Z kolei linie zautomatyzowane o wikszej zdolnoci produkcyjnej (w fotowoltaice wyraanej take w jednostkach mocy) wymagaj konkurowania na rynkach europejskich, a nawet wiatowych. Std pierwsze firmy inwestujce w Polsce posiadaj ju zorganizowan sie dystrybucji na terenie Europy. W Polsce istnieje potencja zwizany z produkcj elektroniki zwizanej z instalacjami PV (kontrolery, falowniki, liczniki) a take produkcj akumulatorw. Przykadem tego s Zakad Energoelektroniki "TWERD", produkujcej falowniki, wspomniana wczeniej firma Jabil oraz rodzimy producent akumulatorw i baterii firma Wamtechnik. Przykady krajw takich jak Czechy pokazuj, e do powanych inwestycji w produkcje folowoltaiki dochodzi dopiero po wprowadzeniu systemu wsparcia dla kocowych uytkownikw tej technologii. Dlatego te wydaje si, e bez wprowadzenia jakiej formy specyficznego systemu wsparcia przemys fotowoltaiczny w Polsce ma mae szanse rozwoju. Dalsze opnienia w tej dziedzinie bd oznaczay dla naszego kraju cakowite wykluczenie z tej, niewtpliwie przyszociowej, dziedziny przemysu, a w przyszoci konieczno zakupu technologii i know-how za granic lub te bezporedni zakup gotowych urzdze i rozwinicie tylko rynku instalatorskiego.
43
3.5
Geotermalne pompy ciepa

3.5.1 Wprowadzenie
Sektor produkcji urzdze dla energetyki geotermalnej w Polsce kojarzony jest zazwyczaj z geotermalnymi pompami ciepa, ktre wykorzystywane s zarwno w tzw. geotermii gbokiej (systemy ciepownicze) jak i geotermii pytkiej (indywidualne ogrzewanie i chodzenie). Wg danych Instytutu Energetyki Odnawialnej przygotowanych dla projektu EUObservER, w 2008 r. moc termiczna zainstalowana w ciepowniach geotermalnych, bazujcych na tzw. geotermii gbokiej (odwiertach) i przyczonych do 5 miejskich sieci ciepowniczych w Polsce wyniosa 110 MWt. W ostatnich latach nie zostay oddane do uytku nowe obiekty korzystajce z geotermii gbokiej, a te istniejce, o powoli rosncej mocy wykorzystywanej, pozwoliy na wyprodukowanie ok. 581,6 TJ energii. Dotacje unijne wpyny jednak pozytywnie na rozwj inicjatyw lokalnych i realizacj kilku projektw zwizanych z wykorzystaniem geotermii gbokiej w celach balneologicznych i rekreacyjnych, jednak ta forma wykorzystania geotermii nie jest uwzgldniana w statystykach energetycznych. Stosunkowo niska sprzeda energii z jednostki mocy zainstalowanej, spowodowana rnymi czynnikami (take pozatechnologicznymi) odbia si na negatywnie na dochodowoci kilku ciepowni geotermalnych i powoduje zastj w realizacji nowych inwestycji i zaangaowaniu krajowego przemysu w tym zakresie. W dalszym cigu niewykorzystane s moliwoci przedsibiorstw energetycznych, korzystnie zlokalizowanych w stosunku do rozkadu przestrzennego krajowych zasobw energii geotermalnej. Wysokie nakady inwestycyjne na odwierty i instalacje geotermalne wymuszaj poszukiwania penego i caorocznego odbioru ciepa. Warunek taki spenia wykorzystanie ciepa geotermalnego w przedsibiorstwie ciepowniczym do pokrycia potrzeb w zakresie przygotowania cieplej wody uytkowej. We wczeniejszej ekspertyzie Instytutu Energetyki Odnawialnej dla Ministerstwa Gospodarki28 zidentyfikowano 20 przedsibiorstw ciepowniczych pooonych na Niu Polskim na terenach, gdzie zasoby energii geotermalnej s najbardziej zachcajce. Przedsibiorstwa te, o korzystnej lokalizacji wzgldem basenw geotermalnych, dysponuj czn moc ciepln ok. 2 300 MW (rednio ok. 55 MW), sprzedaj ok. 17 000 TJ ciepa na cele grzewcze oraz ok. 4 200 TJ ciepa do przygotowania ciepej wody uytkowej. Realizacja ciepowni geotermalnych w tych tylko wskazanych przedsibiorstwach, zaprojektowanych tylko wg mocy niezbdnej do caorocznego zaopatrzenia w ciep wod (minimum 10% mocy cakowitej), pozwoliaby wypeni krajowe cele w zakresie energii geotermalnej na 2020 r. (por. rozdz. 2) i pobudziaby rynek dostaw powtarzalnych urzdze, takich jak wymienniki ciepa oraz przewody i pompy do odwiertw. Tymczasem jednak bardziej aktywny jest rynek wykorzystania tzw. pytkiej (niskotemperaturowej) geotermii oraz geotermalnych pomp ciepa, napdzany potrzebami sektora mieszkaniowego (gwnie indywidualnych wacicieli domw mieszkalnych) oraz oglnym rynkiem pomp ciepa przeznaczonego take dla sektora usug, biur oraz przemysu i nie bazujcego tylko i wycznie na wykorzystaniu odnawialnych zasobw energii. Stosownie do ww. dwu grup odbiorcw, wyrni mona dwie grupy pomp ciepa; a) mae pompy ciepa o mocach cieplnych rzdu 10-20 kW b) due pompy ciepa o mocach rzdu 50-100 (i wicej) kW. Wg danych projektu EurObservER, w UE w 2008 r. sprzedano 114 452 szt. tego typu pomp ciepa. czna liczba zainstalowanych w UE pod koniec 2008 r. pomp ciepa wynosia 785206, a ich moc brutto sigaa 900 MW. Moliwociom rozwoju krajowego przemysu geotermalnych pomp ciepa powicono w szczegln uwag w dalszej czci rozdziau.
28
Winiewski G. (red.): Moliwoci wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce do 2020 roku. Warszawa, 2007 r.
44
3.5.2
Analiza rynku pomp ciepa
Budynki mieszkalne zuywaj ok. 40% caoci zuywanej energii, na przemys i transport przypada po 30%. Jest to podstaw do uznania, i sektor mieszkaniowy ma swj ogromny udzia w emisji, CO2. Szacuje si, e w przecigu najbliszych 10 lat zastpujc tylko koty olejowe i gazowe pompami ciepa w domach mieszkalnych w caej Unii Europejskiej (uwzgldniajc take jej struktur paliwow wytwarzania energii elektrycznej niezbdnej do zasilania pomp ciepa), mona by zmniejszy emisj, CO2 nawet o 90 mln. ton rocznie. Jest to wielko, ktra pozwala wnioskowa, e do rozwoju zastosowa pomp ciepa naley przykada du wag, porwnywaln z rozwojem produkcji energii z innych rde odnawialnych. Europa stosunkowo szybko przestawia sie na ogrzewanie i chodzenie domw pompami ciepa. W roku 2007 w Europie zostao sprzedanych 500 000 pomp ciepa, z czego w Polsce 3 200 szt. (szacunek). W Polsce zapotrzebowanie na pompy ciepa ronie w tempie ok. 50% rocznie, co jest wynikiem bardzo pozytywnym. Wykres 3.22 obrazuje wielkoci sprzeday pomp w wybranych krajach wiata w 2007 r..
Rys.3.22 Sprzeda pomp ciepa rdo: www.budujemydom.pl Na rynku pomp ciepa dominuj kraje o wysokiej wasnej produkcji energii elektrycznej z nieemisyjnych lub odnawialnych rde energii, charakteryzujce si wyszym zuyciem energii elektrycznej i wyszym standardem ycia w stosunku do redniej w UE. Liderem na rynku pomp ciepa jest Szwecja. Wedug szefa szwedzkiego stowarzyszenia pomp ciepa Martina Forsna przypieszenie zamwie na pompy ciepa nastpio na obszarach, gdzie liczba domw, ktre ju posiadaj zainstalowane pompy ciepa, przekraczaa 10%. Wystpi tam tzw. neighbour effect, polegajcy na tym, e przy duym nasyceniu pomp wrd ssiadw, nastpuje zwikszenie potrzeby ich posiadania. Szacuje si, e w chwili obecnej w Szwecji 95% nowo wybudowanych domw ma zamontowane pompy ciepa. W Polsce wielko ta wynosi ok. 2-3%, w Szwajcarii natomiast 75%. W Austrii, Niemczech, Finlandii i Norwegii, w co trzecim budowanym domu instaluje si pompy ciepa. Do podobnego wskanika zblia si Francja. Szwecja przoduje rwnie w wymianie instalacji kotowych na pompy ciepa zostaa w nie wyposaona ju ponad poowa (700 000) wszystkich domw. Zainteresowanie inwestorw pompami ciepa jest w Polsce due, ale zniechcaj ich wysokie koszty instalacji. W krajach europejskich staraj si t przeszkod zniwelowa wadze pastwowe i lokalne samorzdy. We Francji od podatku osobistego mona odpisa 50% kosztw zakupu pompy ciepa. W Szwecji, Niemczech, Szwajcarii i wielu innych krajach europejskich stworzono rnorodne systemy ulg i zacht finansowych, ktre zmniejszaj o kilkadziesit procent koszty inwestycyjne, a niekiedy rwnie koszty eksploatacyjne (specjalne ulgowe taryfy na energi elektryczn dla pomp ciepa). W
Polsce pomoc pastwa skierowana do inwestorw decydujcych si na zastosowanie pomp ciepa, systematycznie ronie.
3.5.3
Sprzeda pomp ciepa w Polsce
Rys.3.23 Sprzeda wszystkich rodzajw pomp ciepa w Polsce w latach 2000-2009 rdo: BRG Consult Na rys. 3.23 przedstawiono rozwj krajowego rynku pomp ciepa w latach 20002009. W ostatnich latach obserwuje si sigajce nawet ok. 50% przyrosty roczne. Rozkad krajowego rynku pomp ciepa w roku 2007 w podziale na poszczeglne kategorie przedstawia wykres 3.24.
Rys.3.24 Podzia polskiego rynku pomp ciepa na kategorie (2007r.) rdo: BRG Consult Z informacji pozyskanych przez autorw niniejszego opracowania wynika, e do 2009 roku zostao w Polsce zainstalowanych ok. 17 tys pomp ciepa rnego rodzaju, w tym wykorzystujcych odnawialne zasoby energii. W samym 2009 roku sprzedano prawie 6 tys. pomp ciepa. czna moc grzewcza zainstalowanych pomp ciepa w 2009 roku to ok. 60 MW, z tego nawet 30% stanowi mog
geotermalne pompy ciepa. Przyjmujc wskanikowo koszt instalacji 1 kW mocy cieplnej na poziomie 2500 z, czna warto zainstalowanych pomp ciepa wynosi ok. 150 mln z. Zakada si, obserwujc trendy w innych krajach UE, e krajowy wzrost sprzeday siga moe 25% rocznie. Wikszo firm oferujcych pompy ciepa w Polsce s to midzynarodowe koncerny brany grzewczej, (takie jak: De Dietrich Technika Grzewcza Sp. z o.o., , Buderus , Danfoss sp z o.o. ,Glen Dimplex Polska, Junkers. Robert Bosch Sp. z o.o.,Stiebel Eltron-Polska Sp.z o.o. VAILLANT Sp z o.o., VIESSMANN sp z o.o.), znacznie mniejsz grup stanowi polskie firmy zajmujce si produkcj pomp ciepa (takie jak: Hibernatus jedna z najstarszych firm na polskim rynku, VATRA, Solis, Nateo, Ekontech). Ponadto wan rol na rynku odgrywaj firmy specjalizujce si w samych pompach ciepa o zagranicznym pochodzeniu (takie jak Ochsner, Nibe, Hydrotech przedstawiciel alpha-Innotec oraz Sun-Energy przedstawiciel IVT). Ostatni grup firm s firmy wywodzce si z brany klimatyzacyjnej produkujce gwnie pompy ciepa typu powietrze woda, powietrze powietrze. W chwili obecnej przewaajcym rynkiem zbytu jest rynek krajowy. Niewielkie iloci produkcji s eksportowane, gwnie do krajw Europy rodkowej i Wschodniej. Mona je okreli w przyblieniu na ok. 3% cakowitej rocznej sprzeday. Naley jednak zaznaczy, e wartoci te w najbliszych latach bd szybko rosy, w zwizku z dynamicznym rozwojem wykorzystania pomp ciepa w krajach Europy rodkowej i Wschodniej. W kraju istnieje Polskie Stowarzyszenie Pomp Ciepa nastawione na edukacj i promocj zastosowa, ale sektor producentw pomp ciepa podejmuje prby integracji dziaa, m.in. w ramach Grupy Roboczej Pomp Ciepa, ktra stanowi jedn z grup tematycznych Klastra Technologii Energooszczdnych EURO-CENTRUM i powstaa, aby przedstawiciele tej brany mogli wypracowywa i prezentowa wsplne stanowiska, co do nastpujcych zagadnie: Propozycji rozwiza prawnych promujcych pompy ciepa zgodnych z Dyrektyw 2009/28/WE Dziaa na rzecz specjalnej taryfy energetycznej dla pomp ciepa Dziaa dla zwikszenia wsparcia dla technologii pomp ciepa Propozycji norm technicznych i jakociowych - warunkw wykonywania instalacji Edukacji spoecznej prezentacji ekonomicznoci i ekologicznego charakteru pomp ciepa Usystematyzowania systemu szkole, Certyfikacji instalatorw W Grupie uczestnicz polscy i zagraniczni producenci pomp ciepa, reprezentujcy wsplnie wikszo udziau rynku pomp ciepa w Polsce: ASPOL FV Sp. z o.o., Clima Komfort Sp. J., Danfoss Sp z o.o., "Hydro-Tech" Sp. z o.o, Stiebel Eltron - Polska Sp.z o.o., Nibe-Biawar Sp. z o.o., Hoval Polska Sp. z o.o., Nateo Sp. z o.o.. , Ochsner Sp. z o.o., Vaillant Saunier Duval Sp. z o.o., VATRA S.A., Viessmann Sp. z o.o. Firmy te korzystaj z szeregu poddostawcw urzdze. Najdrosze w acuchu dostaw urzdzenia na potrzeby budowy pomp ciepa, takie jak kompresory (agregaty) pochodz z importu, gwnie z krajw UE i Japonii (Sanyo, Mitsubishi), podobnie jak automatyka i wyspecjalizowane zawory. Ale wikszo urzdze peryferyjnych jak wymienniki, w tym take w pewnym zakresie gruntowe wymienniki ciepa z tworzyw sztucznych bazuj na produkcji krajowej.
3.6
Dostawcy technologii i urzdze do produkcji biopaliw transportowych

3.6.1
Wprowadzenie
Sektor biopaliw w Polsce przechodzi rne fazy rozwoju rynku i technologii i w rnych okresach wchodzi w rne interakcje z sektorem produkcji urzdze. Sektor biopaliw tradycyjnie by zwizany z przetwrstwem rolno-spoywczym a w szczeglnoci wyrs z przemysu spirytusowego. Odwodniony bioetanol by w zasadzie jedynym biopaliwem transportowym w latach 90-tych i do poowy pierwszej dekady biecego stulecia. W tym okresie zapleczem dla dostaw oraz modernizacji i
napraw urzdze dla sektora biopaliw byy przedsibiorstwa pracujce na potrzeby gorzelnictwa i przemysu spirytusowego, wsparte zapleczem naukowym zwizanym z przemysem fermentacyjnym. Sposb implementacji w Polsce dyrektywy 2003/30/WE z 2003 r. nadajcy priorytet produkcji biodiesla metod transestryfikacji oleju rzepakowego spowodowa, e biodiesel zacz wypiera bioetanol z rynku biopaliw transportowych w Polsce. Rozwoj rynku biodiesla wspieranego ustaw o biokomponentach i biopaliwach ciekych, spowodowa wprawdzie, e wykorzystane zostay technologie i urzdzenia stosowane tradycyjnie w przemyle olejarskim (np. tocznie), ale w okresie do 2009 roku w Polsce nie udao si wdroy na wiksz skal przemysow wasnej technologii produkcji estrw oleju rzepakowego. Zbudowane w tym okresie kilka zakadw produkcji estrw bazowao na zagranicznych technologiach realizowanych pod klucz, bez aktywnej roli krajowego przemysu urzdze . Wejcie w poowie 2009 r. w ycie nowej dyrektyw 2009/28/WE o promocji stosowania energii ze rde odnawialnych diametralnie zmienia obraz rynku i technologii. W szczeglnoci przepisy ww. dyrektywy dotyczce tzw. zrwnowaonoci biopaliw, wymagajce m.in. aby w okresie do 2013 r. zastpowanie paliw mineralnych biopaliwami powodowao minimaln (liczon w caym cyklu porwnywalnym produkcyjnym) redukcj emisji CO2 o 30%, do 2015 o 50%, a do 2017 o 60%. Powoduje to, e z rynku biopaliw wypierane bd obydwa dotychczas rozwinite w Polsce biopaliwa: bioetanol z uwagi na energochonno krajowych technologii i biodiesel z uwagi na energochonno produkcji take samego rzepaku. Rynek europejski, jako znaczcy segment rynku wiatowego tradycyjnych biopaliw zaczyna si ju kurczy, a perspektywa 2015-2017 jest zbyt krtka aby przemys produkcji urzdze realizowa w tym obszarze technologicznym wiksze nowe inwestycje, a nawet dostawy. Nowa dyrektywa daje zielone wiato do rozwoju technologiom biopaliw tzw. II generacji produkowanych nie z surowcw (skrobiowych i olejarskich) tradycyjnie przeznaczanych na cele ywnociowe czy paszowe ale ze specjalnych upraw energetycznych (gwnie lignocelulozowych) i odpadw (np. tuszczowych). Polska nie dysponuje jednak przemysow technologi produkcji biopaliw II generacji, a na rynku, ze wzgldu na moliwoci techniczne, nadal najwiksze znaczenie maj biopaliwa tradycyjne (I generacji). Obecnie krajowy sektor biopaliw jest bardziej ni kilka innych rodzajw OZE dostrzegany na tle branowych statystyk UE. Jednak przemys produkcji urzdze dla potrzeb rynku biopaliw czeka okres kolejnych i nieuchronnych zmian technologicznych. Technologie, urzdzenia oraz obecny przemys biopaliw I generacji mog stanowi baz i pomost do przejcia do technologii II generacji, dlatego te poniej przedstawiono take dotychczasowe dowiadczenia w zakresie biopaliw w Polsce.
3.6.2
Bioetanol
Uwarunkowania rynkowe sektora urzdze do produkcji bioetanolu. Krajowy sektor produkcji urzdze dla gorzelni rolniczych i przemysu spirytusowego relatywnie dobrze funkcjonowa jako zwarta struktura do koca lat 80. Po 1989 r. poddany zosta procesowi prywatyzacji, wraz z prywatyzacj rolnictwa (gwnie PGR-w, przy ktrych funkcjonoway gorzelnie), otoczenia rolnictwa (POM, SPOMASZ) i w pniejszym okresie Polmosw i Akwawitu (Leszno). W tym okresie pojawiy si liczniejsze firmy prywatne, czy sprywatyzowane produkujce urzdzenia i wiadczce usugi na rzecz gorzelni rolniczych i zakadw odwadniajcych. Sytuacja finansowa sektora urzdze do produkcji destylatu/spirytusu odwodnionego uzaleniona bya od sytuacji finansowej gwnego klienta - gorzelni rolniczych, ktrych liczba zacza raptownie spada, z ok. 960 w roku 1990 do ok. 210 w kocu 2006 r., oraz od popytu na biokomponenty. W badanym okresie wydajno statystycznej gorzelni rolniczej wzrosa z ok. 0,3 mln l/rok w roku 1990 do ok. 1,1 mln l/rok obecnie i nie rni si pod tym wzgldem od gorzelni rolniczej w Niemczech. Wg Stanisawa Pachoka reprezentujcego firm Brasco (Wratislawia) na Konferencji IBPRS, w
sektorze utrzymaj si gorzelnie, ktry wydajno roczna wynosi bdzie 2,5 - 3 mln l w cigu roku destylatu rolniczego, przeznaczonego do produkcji bioetanolu. Gwn przyczyn zamykania gorzelni rolniczych bya ich trudna sytuacja finansowa, spowodowana nisk cen za spirytus pacon przez odbiorcw i zmniejszajcy si popyt na destylat. Nadzieje na modernizacj i rozwj gorzelni rolniczych, produkujcych spirytus odwodniony w jednym cigym procesie, przy zagospodarowaniu cakowitym wywaru i krajowych zakadw produkujcych urzdzenia dla tych sektorw oyy w 2000 roku, kiedy przystpiono do prac nad pierwsz ustaw biopaliwow, potem nad drug (ostatecznie zatwierdzon popisem Prezydenta RP w lipcu 2007 r.), wraz z rwnolegym przyjciem przez rzd dokumentu Wieloletni Program Wspierania Biopaliw, ktry, razem z rozwizaniami ustawowymi, ma nada nowy impuls sektorowi biopaliw w Polsce. Wydaje si jednak, e nowe regulacje w nieco wikszym stopniu wspieraj produkcj biodiesla ni bioetanolu. Budowa nowych gorzelni rolniczych i zakadw odwadniajcych Ze wzgldw finansowych i rynkowych w Polsce nie buduje si nowych gorzelni rolniczych29, jedynie realizuje si modernizacje istniejcych, w tym zmian procesu produkcji (np. zacieranie na zimno zastpuje stopniowo energochonn metod zacierania na ciepo). W Polsce obecnie budowane s trzy zakady do produkcji spirytusu paliwowego przy wykorzystaniu jednego, cigego procesu technologicznego. Polskie firmy produkujce urzdzenia maj potencja produkcyjny i wiedz do wykonania zarwno nowych gorzelni rolniczych, jak i zakadw odwadniajcych o wydajnoci nawet do 40 mln l spirytusu na rok (redniej wielkoci zakad). Spomasz Pleszew na podstawie licencji firmy amerykaskiej KATZEN moe budowa kompleksowo wyposaone zakady, o zdolnociach produkcyjnych nawet 480 mln l bioetanolu na rok, z kompleksowym wyposaeniem. S to obiekty jednofazowo produkujce bioetanol, z pominiciem gorzelni rolniczej. Jak podaj specjalici tej firmy, sita molekularne30 stosowane w technologii oferowanej przez Spomasz Pleszew s importowane, gdy aden z krajowych producentw nie jest w stanie wyprodukowa sit o odpowiedniej wytrzymaoci mechanicznej na potrzeby technologiczne i wielkoci planowanej produkcji. W poprzednich latach wystpi niewielki popyt na instalacje odwadniajce maej i redniej wielkoci (poniej 50 mln l/rok, przybyo ok. 10 zakadw). Najwiksz inwestycj bya inwestycja BRASCO Sp. z o.o., w wyniku realizacji ktrej nastpi wzrost zdolnoci odwadniajcych do ok. 180 mln l bioetanolu na rok. Inwestycj t realizowa m.in. Spomasz Pleszew. Obecnie kilka firm, wywodzcych si z przemysu cukrowniczego, podejmuje prby uruchomienia produkcji bioetanolu bazujc. na polskich instalacjach i urzdzeniach. Biorc pod uwag deklaracje i doniesienia prasowe, takich firm moe by ok. 10, za czne zapotrzebowanie na zdolnoci produkcyjne redniej wielkoci firm to ok. 200 mln l bioetanolu na rok. Pojawiaj si rwnie zapytania ofertowe na kompleksowo wyposaone instalacje do odwadniania o wydajnoci 100-200 mln l/rok (w moduach po ok. 50 mn l/rok), ze wzgldu na moliwo osignicia efektu skali szczeglnie w przypadku najwikszych obiektw. Brak polskich dowiadcze w tym zakresie powoduje, e inwestorzy krajowi korzystaj z zagranicznego know-how (np. licencja firmy KATZEN) lub kupuj linie/urzdzenia zagraniczne (np. firmy GEA, Alfa Laval).
Brak kapitau z jednej strony, z drugiej- dua poda gorzelni gownie na ziemiach pnocnych i zachodnich Polski, ktre posiadaj pewn infrastruktur produkcyjn. 30 Najwaniejszy element odwadniania/osuszania destylatu
29
49
Poniewa s to inwestycje bardzo kapitaochonne (linia 100 mln l bioetanolu/rok to koszt ok.70 mln euro31), inwestorzy zazwyczaj korzystaj z linii kredytowej, oferowanej wraz z instalacj przez firmproducenta urzdze. Przedstawiciele przemysu przewidywali, e w Polsce moe zosta zbudowanych kilka zakadw o bardzo duych zdolnociach produkcyjnych w zakresie bioetanolu paliwa pierwszej generacji (100 i wicej mln l/rok kady). W efekcie w latach 2008-2009 powstay dwa ale o duo wikszej wydajnoci rzdu 200-300 mln l/rok i obecnie nie przewiduje si wikszych inwestycji.
Modernizacja gorzelni rolniczych w oparciu o uywane lub nowe urzdzenia Ze wzgldu na ograniczony popyt na cae linie technologiczne do produkcji destylatu rolniczego producenci dokonuj modernizacji obiektw: wymiany urzdze kluczowych na nowe, zazwyczaj krajowe. Wg L. Jarosza32 problem modernizacji gorzelni jest tematem bardzo szerokim. W tego typu przedsiwziciach wyrni mona nastpujce przypadki: 1. Modernizacja lub wymiana kota parowego. ktry by zawsze podstawowym problemem w gorzelni poniewa sprawno cieplna stosowanych kotw P-2 wynosia zazwyczaj nie wicej ni 40%. Modernizacja kota polegaa na: zmianie paleniska, instalacji powietrza wtrnego, instalacji nawrotu pyu z kanau spalin, instalacji powietrza podmuchowego. Chodzio o zmniejszenie strat niecakowitego spalania oraz tzw. strat kominowych. Dla zmniejszenia kosztw produkcji cz gorzelni przerabiaa koty by mc spala w nich som. Niektre gorzelnie cakowicie wymieniay koty parowe i najczciej kupoway uywane koty z zamykanych mleczarni. Uzyskiwanie wikszej iloci pary w kotach ma podstawowe znaczenie dla dalszej modernizacji gorzelni. 2. Przechodzenie na tzw. zimne zacieranie w celu zmniejszenia zapotrzebowania energetycznego. Modernizacja taka zmniejszaa energochonno procesu produkcji spirytusu poprzez wykluczenie tzw. parnika Henzego. Taki proces by propagowany przez Instytut Biotechnologii Przetwrstwa Rolno-Spoywczego. 3. Zwikszenie wydajnoci zakadu poprzez zwikszenie rednicy kolumny lub ustawienie drugiej kolumny zakupionej najczciej z nieczynnej gorzelni; takie rozwizanie jest zazwyczaj rozwaane w momencie, w ktrym w gorzelni zagwarantuje si wiksz dostpno pary (por p. 1) 4. Zwikszenie pojemnoci kadzi fermentacyjnych. Tradycyjne gorzelnie posiaday fermentacj na okoo 100 tys. litrw, dawao to moliwoci produkcji wynoszce 3 tys. l spirytusu dziennie. Natomiast, gdy planuje si standardow kolumn wykorzystywa przez trzy zmiany, czyli produkowa okoo 5 tys. l spirytusu dziennie, naley dobudowa zbiorniki na kolejne 100 tys. litrw. Podobnie jest przy zwikszaniu rednicy kolumny lub budowie dodatkowej kolumny. Przy modernizacji fermentacji wykorzystuje si zbiorniki z innych, nieczynnych gorzelni lub 50 tys. l cysterny kolejowe. Kadzie mona te kupi jako nowe w kilku krajowych firmach 5. Po zwikszeniu wydajnoci produkcji spirytusu w gorzelniach pojawia si problem zagospodarowanie wywaru. Mona go zagospodarowa za pomoc wyparki (zakady pow. 20 mln l/rok), lub wykorzysta w biogazowni rolniczej. Praktycznie zagospodarowanie wywaru stanowi obszar najwikszej luki w ofercie polskich producentw urzdze do produkcji destylatu /bioetanolu. Produkcja urzdze w sektorze bioetanolu Wg. L. Jarosza, w Polsce jest ok. 200 firm zajmujcych si zaopatrzeniem rynku w poszczeglne urzdzenia do produkcji destylatu rolniczego i usugi (np. modernizacje). Wg L. Koodzieja i J. Inorowicza33 liczba krajowych firm produkujcych urzdzenia kluczowe dla gorzelni (kadzie, aparaty, wyparki, wirwki) w sposb cigy - nie za okazjonalnie - jest niewielka i ogranicza si do 6 firm.
31 32 33
Informacja Spomasz Pleszew Krajowa Rada Gorzelnictwa i Produkcji Biopaliw Zwizek Gorzelni Polskich
50
Urzdzenia do odwadniania destylatu Dowiadczenia przy produkcji urzdze do odwadniania w Polsce maj nieliczne zakady, np. SPOMASZ Pleszew, ktry oferuje kompleksowe linie, ale sita molekularne kupuje poza granicami kraju. Urzdzenia do zagospodarowania wywaru Kada gorzelnia rolnicza posiada, wydawane na 10 lat, zezwolenia na zrzut na pola okrelonej iloci wywaru. W przypadku braku zgody na kontynuacj zrzutu firma/gorzelnia musi si liczy z obowizkiem utylizacji wywaru, czego mona dokona m.in. poprzez wykorzystanie specjalistycznych urzdze: 1. wirwek zazwyczaj kupowane s z drugiej rki wirwki uywane firmy Alfa Laval. Koszt nowej wirwki to ok. 100 tys. euro (Spomasz Wronki, jedyny krajowy producent wirwek). 2. wyparek opacalno stosowania wystpuje dopiero przy 20 mln l spirytusu na rok. 3. biogazowni rolniczej jak dotychczas brak jest na rynku tego typu wyspecjalizowanych instalacji na potrzeby sektora, dostosowanych do potrzeb gorzelni rolniczych i jednoczenie efektywnych ekonomicznie. Koszt wybudowania maej biogazowni przy gorzelni rolniczej ocenia si na ok. 1 mln z, ale brak jest instalacji referencyjnej. Jeeli wzi pod uwag, e warto rynkowa tradycyjnej gorzelni rolniczej (przed modernizacj) wynosi ok. 300-500 tys. z, to koszt zagospodarowania wywaru przekracza warto caej gorzelni. Automatyzacja procesu produkcji destylatu rolniczego L. Szymaski z firmy LUMEL podaje, e automatyzacja procesu produkcji destylatu rolniczego nie wymaga urzdze specjalistycznych, w kadym procesie produkcji w przemyle spoywczym przebiega przy wykorzystaniu tych samych elementw pomiarowych, kontrolnych, regulacyjnych. Gwne elementy procesu automatyzacji to: zawory, silniki, czujniki i szafy sterownicze. Poniewa elementy automatyki nie wystpoway wczeniej w modernizowanych gorzelniach do automatyzacji wykorzystuje si nowe urzdzenia. redni koszt automatyzacji jednej gorzelni to ok. 200 tys. z. W kraju jest ok. 10 firm wyspecjalizowanych w pracach usugowych w tym zakresie. Doradztwo-konsulting w zakresie urzdze do produkcji destylatu/bioetanolu Przy realizacji duych inwestycji w sektorze bioetanolu w Polsce, koszt projektu instalacji wynosi zazwyczaj ok. 6% realizowanej inwestycji; czas realizacji inwestycji - ok. 1,5 roku. Niektre firmy zagraniczne oferuj w cenie urzdzenia projekt instalacji do produkcji biokomponentu. Mae firmy/gorzelnie produkujce destylat rolniczy nie korzystaj z usug doradztwa-konsultingu czy usug biur projektowych w czasie modernizacji gorzelni. Due firmy produkujce bioetanol w Polsce korzystaj z fachowego doradztwa oglnego. Korzystaj te z usug orodkw sfery B+R (rozwj produktu, wsppraca z uczelniami w rejonie dziaania oraz centrami badawczo-rozwojowymi). W znikomym zakresie wykorzystywane s moliwoci udziau przedsibiorstw i krajowych jednostek B+R, razem z innymi europejskimi firmami i instytucjami w programach badawczych UE, z ktrych mona pozyska rodki i know how niezbdne do rozwoju wdraania bardziej zaawansowanych technologicznie rozwiza. Firma Spomasz Pleszew w zakresie technicznego doboru wyposaenia oraz zastosowania najkorzystniejszego procesu technologicznego wsppracuje ze specjalistycznymi biurami projektw krajowymi i zagranicznymi. Prowadzona jest wsppraca z amerykask firm KATZEN, na licencji ktrej prowadzi si te produkcj urzdze. W zwizku pojawiajcymi si wci nowymi programami wspierajcymi innowacyjno w maych i rednich przedsibiorstwach w Polsce (MP), naley zwrci uwag wanie na cigy rozwj i udoskonalanie produktu i projekty z tym zwizane, w szczeglnoci w gorzelniach, podnoszce konkurencyjno krajowych producentw.
51
Prognoza popytu i zestawienie popyt-poda dla polskich producentw urzdze i dostawcw technologii w sektorze bioetanolu
Prognoza wzrostu rynku biopaliw, w tym bioetanolu do 2020 r. przedstawiona zostaa w Krajowym planie dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych (KPD), zaakceptowanym przez Rad Ministrw w dn. 7 grudnia 2010 roku. Prognoza przewiduje cigy, cho umiarkowany wzrost zapotrzebowana na bioetanol (w ktoe oraz w przeliczeniu na ETBE). W przeliczeniu na mln. litrw odwodnionego bioetanolu prognoza ta przedstawia si nastpujco: Tab. 3.8 Prognoza przyrostw produkcji bioetanolu w Polsce do 2020 roku wg KPD w [mln l/rok] (obliczenia wasne) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Bioetanol 41 59 104 90 112 138 193 202 305 350
Z zestawienia wynika, e wymagany przyrost moe zosta zrealizowany przez budow jednej dodatkowej duej efektywnej energetycznie fabryki lub modernizacj obecnej bazy wytwrczej (co wie si z pewnym ryzykiem zwizanym z wymogami dyrektywy 2009/28/WE w zakresie dalszego speniania przez bioetanol zrwnowaonosci biopaliw), lub przez import. Wymagane zdolnoci produkcyjne (wsparte ew. importem) mona uzyska drog modernizacji (w celu np. spenienia kryteriw dyrektywy 2009/28/WE w zakresie zrwnowaonoci i wyszej efektywnoci energetycznej produkcji biopaliw) istniejcej, rozproszonej i niewykorzystanej bazy wytwrczej. W przypadku produkcji krajowej zasadne jest pytanie o moliwe przeksztacenia w sektorze produkcji destylatu rolniczego i gorzelni. Mwi si o dwch wariantach rozwoju rynku sektora bioetanolu (biopaliw transportowych), z ktrymi zwizana jest sytuacja sektorw dostawcw urzdze i technologii. Realizacja wariantu zaley od polityki akcyzowej i polityki promocji biopaliw w Polsce i UE a take od tego, jak zabezpieczy si interesy rodzimych producentw. Warianty te przedstawiaj si nastpujco: Wariant I wzrost popytu i produkcji destylatu rolniczego w tradycyjnych gorzelniach rolniczych, stopniowy wzrost liczby pracujcych gorzelni z ok. 200 - 220 obecnie do ok. 400 w roku 2010 (uruchamianie wczeniej zatrzymanych, z czym wie si czsto ich modernizacja w oparciu o polskie urzdzenia i linie technologiczne, ok. 40 rocznie). Wariant II z ok. 200-220 pracujcych obecnie gorzelni rolniczych pozostanie docelowo ok. 60 gorzelni, ktre bd produkoway destylat rolniczy na cele spoywcze (do rektyfikacji, produkcji m.in. wdek, napojw winopodobnych, dla przemysu chemicznego, perfumeryjnego), natomiast powstan due zakady przemysowe produkujce bioetanol jednofazowo (50-100-200 mln l/rok), z pominiciem gorzelni rolniczych. Zakady zaopatrywa si bd w urzdzenia produkcyjne, linie technologiczne poza granicami kraju lub w firmach krajowych speniajcych standardy midzynarodowe, gdzie oferowane s z bardzo korzystnymi liniami kredytowymi. Szanse na zakup polskich produktw rosn w przypadku instalacji maej i redniej wielkoci, gwnie ze wzgldw cenowych. O ile zliberalizuj si warunki (konkurencja) produkcji/wykorzystania biopaliw (bioetanolu) w Polsce, wprowadzony zostanie plan promocji biopaliw, to w okresie 2-3 lat, przybd nowe zakady z czn wydajnoci ok. 600-700 mln l bioetanolu na rok (6 zakadw wykorzystujcych w peni ekonomik duej skali). Technologia produkcji bioetanolu bdzie w II wariancie rozwoju wykluczaa gorzelnie rolnicze, bdzie to bowiem technologia 1-fazowa. Naley zatem przewidywa, e w II wariancie, poza pozytywnymi efektami technologicznymi, nastpi drastyczne ograniczanie roli gorzelni rolniczych od 2010 r., a w efekcie zaamanie popytu na polskie urzdzenia produkcyjne stosowane w gorzelniach rolniczych i dalsze ograniczenie zapotrzebowania typowe usugi remontowe i modernizacyjne.
52
3.6.3
Biodiesel
Uwarunkowania rynkowe sektora urzdze do produkcji biodiesla KPD podaje prognoz krajowego zapotrzebowania na biodiesel. Po przeliczeniach analogicznych jak powysze dla bioetanolu, w tabeli poniej przedstawiono w mln t/rok przyrosty zapotrzebowania na biodiesel do 2020 roku. Tab. 3.9 Prognoza przyrostw produkcji biodiesla w Polsce do 2020 roku wg KPD w [mln l/rok] (obliczenia wasne) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Biodiesel 86 187 257 342 386 468 588 684 834 964
Jak wida z porwnania tabel, zarwno prognozowana skala jak i tempo wzrostu zapotrzebowania rynku wewntrznego na biodiesel s wysze ni przypadku bioetanolu, co stwarza nieco wiksze szanse take dla producentw urzdze. Polskie przedsibiorstwa dysponuj potencjaem produkcyjnym pozwalajcym wykona wikszo elementw i urzdze sucych do produkcji biodiesla, ale tylko dla wytwrni przydomowych o maych wydajnociach, ktre zasadniczo nie speniaj normy EN 14214 i pozwalaj jedynie na wykorzystanie wyprodukowanego biopaliwa we wasnym zakresie (bez wprowadzania do szerszego obrotu). Wikszo krajowych dostawcw przyznaje, i nie produkuje niewielkich pras potrzebnych do toczenia oleju, lecz korzysta z urzdze importowanych. Dostawa urzdze do przydomowej produkcji estrw, zajmuje do 4 tygodni, nastpnie firmy oferuj wiadczenie usug pogwarancyjnych. Warto podkreli, i jeszcze 2-3 lata temu zgaszane zapotrzebowanie na tego typu urzdzenia byo due, a wg niektrych rde (dane nieoficjalne) sprzeda roczna wyniosa w Polsce okoo 300 sztuk. Najwiksz popularnoci cieszyy si urzdzenia firmy Protechnika. Inwestorzy w wiksze tocznie oleju (jako zaplecze do produkcji biodiesla na skal przemysow), decydujc si na zakup urzdzenia maj wiele moliwoci wyboru dostawcw urzdze i komponentw (np. pras czy praalni). Cena urzdze zwykle podlega negocjacjom, a konfiguracje urzdze dostosowywane s do potrzeb odbiorcy finalnego. Firmami realizujcymi zamwienia s gwnie przedsibiorstwa zagraniczne. Warto przy tym zwrci uwag na fakt, e obecnie znaczca cz polskiego przemysu olejarskiego, stanowicego zaplecze surowcowe dla producentw estrw, naley do midzynarodowych koncernw majcych swoje gwne siedziby poza terytorium RP. Zdaniem Henryka Zamojskiego z Krajowej Izby Biopaliw, w Polsce nie istnieje tego typu przemys. Nieco inaczej przedstawia si sytuacja, jeli chodzi o wytwrnie biodiesla. W tym przypadku bowiem cay proces produkcji estrw i system dostaw urzdze mona podzieli na dwie grupy: - rafinacyjna, - estryfikacyjna. Urzdzenia do ww. poszczeglnych czci procesu produkcji estrw mona naby u rnych wykonawcw, jednake caa instalacja musi by kompatybilna i odpowiednio sprawna. Dlatego najczciej kupowane s kompletne instalacje, bez obcienia inwestora koniecznoci skadania instalacji z poszczeglnych komponentw. W produkcji estrw potencjalny inwestor kieruje si kosztami jednostkowymi, a wszystkie informacje znajduj si w ofercie szczegowej: parametry, koszty, odpady i cieki oraz sposb ich zagospodarowania, w tym emisje i odzysk spirytusu etylowego itp.
53
W Polsce brak jest firm, ktre zajmuj si budow/realizacj inwestycji do produkcji biodiesla na liniach produkcyjnych o redniej, a w szczeglnoci duej wydajnoci. Dotychczas wszystkie inwestycje na takich liniach realizowane byy przez firmy zagraniczne. W sytuacji dotychczas duego popytu na technologie biodiesla w Europie, pocztkw rozwoju tego sektora w Polsce i rosncej wielkoci budowanych kapitaochonnych instalacji do produkcji biopaliw, tylko wielkie midzynarodowe korporacje s w stanie utrzyma si na rynku, oferujc kompleksowe rozwizania. Dziaalno firm polskich przy produkcji instalacji do wytwarzania biodiesla ograniczaa si do dostarczenia urzdze towarzyszcych, w tym urzdze do uzdatniania wody, oczyszczalni ciekw, kotowni. Na rynku polskim znajduj si takie znane ju firmy jak Protechnika, LUCRUM, BioTank, ktre oferuj projekty techniczne gotowych linii do estryfikacji i tocznie oleju redniej wydajnoci (35 tys. ton/rok), z tym, e zazwyczaj podzespoy s produkcji chiskiej. Warto podkreli, i budowa instalacji o redniej wydajnoci, miaa szans sta si w Polsce znacznie bardziej popularna, m.in. dziki podjciu si produkcji estrw przez rolnicze grupy producenckie. Ta koncepcja jednak w zasadzie upada. Rozwojowi redniej skali instalacji sprzyja te mia planowany wzrost produkcji estrw na potrzeby flot, gdzie zastosowanie mog mie instalacje redniej mocy, ktre zrealizuj firmy polskie, ale w oparciu o import podzespow. Koncepcja ta jest realizowana w ograniczonym zakresie. W latach 2007-2009 pojawi si na rynku urzdze do wytwarzania biodiesla popyt na technologie o maej wydajnoci i mae urzdzenia (wspomniana wczeniej firma Protechnika, mwica o moliwociach sprzeday okoo 200-300 instalacji w cigu roku). Obecnie popyt ten zanika. Tak jak dotychczas, gwnymi dostawcami powyszych instalacji i know how bd zapewne znane firmy zagraniczne. Gwne firmy zagraniczne, ktre maj ju obecnie przedstawicielstwa w Polsce to: - Wiedemann Polska Sp. z o.o. - Desmet Ballestra - Alfa Laval - Lurgi S.A. - MAN Ferrostaal - Delta T Corporation - GEA Process Technology Warsaw. sp. z o.o. Biopaliwa II generacji Bioetanol tzw. II generacji otrzymywany jest z biomasy lignocelulozowej. Technologia wytwarzania bioetanolu z lignocelulozy zostaa opracowana i zastosowana w zakadach przemysowych w Szwecji. W Polsce planowana jest inwestycja oparta na zakupionej technologii i dostosowana do materiau lignocelulozowego dostpnego w kraju. Okres trwania procesu inwestycyjnego szacowany jest na 5 do 6 lat. Std w KPD przyjto, e bioetanol II generacji bdzie stosowany jako biokomponent dopiero po 2017 roku. Obecnie trudno zweryfikowa te zaoenia. Biopaliwa II generacji stosowane w paliwach do silnikw wysokoprnych, wytwarzane z biomasy odpadowej s od szeregu lat przedmiotem licznych prac badawczych, jednake ich wytwarzanie na skal przemysow w dalszym cigu jest ograniczone. Do technologii opanowanych na skal przemysow nale: wytwarzanie biodiesla (FAME) z odpadowych i zuytych tuszczw wytwarzanie bio-DME (bio-dimetyloeter) z biomasy odpadowej w rolnictwie, przemyle rolno spoywczym i papierniczym. Technologia wytwarzania FAME z odpadowych i zuytych tuszczw jest dobrze opanowana w Europie (Niemcy, Wochy). Rozwaana jest budowa takich instalacji w Polsce. Pierwsza instalacja wytwarzajca FAME wedug tej technologii na zuyte tuszcze rolinne (olej posmaalniczy), odbierane od zakadw gastronomicznych jest ju budowana. Nie ma informacji o ew. skali zaangaowania w tym przedsiwziciu krajowego przemysu urzdze na rzecz biopaliw, paliw transportowych czy przetwrstwa spoywczego lub przemysu utylizacyjnego.
54
Podsumowanie 1) W przypadku linii do produkcji biodiesla o wysokich zdolnociach produkcyjnych 50-100 tys. ton/rok, nie wystpuje poda polskich urzdze. Dostawcami wszystkich dotychczas zbudowanych i obecnie planowanych instalacji s firmy zagraniczne. 2) W Polsce moe jeszcze przez kilka lat rosn zapotrzebowanie na nowe urzdzenia do produkcji biodiesla, zgodnie z tzw. Narodowym Celem Wskanikowym dla biopaliw. W ofercie polskich producentw znajduj si mae linie do produkcji biodiesla, ktre zazwyczaj nie speniaj europejskich i krajowych (ustawa o biopaliwach i biokomponentach z 25 sierpnia 2006 roku) norm jakociowych. W odniesieniu do polskiego rynku biopaliw przyszo sektora produkcji urzdze do ich wytwarzania nie jest jasna. Wobec nadchodzcego okresu kolejnych, nieuchronnych oraz gbokich zmian technologicznych, nie ma pewnoci czy obecny przemys na rzecz biopaliw I generacji skutecznie przeksztaci si w konkurencyjny przemys na rzecz technologii II generacji.
3.7
Przemys na rzecz energetycznego wykorzystania biopaliw staych

3.7.1 Wykorzystanie biomasy staej do produkcji ciepa i energii elektrycznej
Biomasa definiowana jest jako stae lub cieke substancje pochodzenia rolinnego lub zwierzcego, ktre ulegaj biodegradacji, pochodzce z produktw, odpadw i pozostaoci z produkcji rolnej oraz lenej, a take przemysu przetwarzajcego ich produkty, a take czci pozostaych odpadw, ktre ulegaj biodegradacji, oraz ziarna zb nie speniajce wymaga jakociowych dla zb w zakupie interwencyjnym okrelonych ( )i ziarna zb, ktre nie podlegaj zakupowi interwencyjnemu 34 Udzia biomasy staej w bilansie wykorzystania nonikw energii pierwotnej nieprzerwanie ronie. Krajowe zuycie biomasy staej w latach 2001-2008 wzroso z 160.406 TJ do 198.902 TJ 35. Jej wykorzystanie ksztatuje si na poziomie 87% w cakowitym bilansie nonikw energii odnawialnej w Polsce, co z kolei wynosi prawie 6,7% oglnej iloci pozyskanej energii pierwotnej (2.591 PJ) . Produkcja energii elektrycznej z biomasy w latach 2001-2008 wzrosa od 402 GWh do 3.200 GWh. Wykorzystanie biomasy do produkcji energii elektrycznej realizowane jest gwnie w wyniku wspspalania biomasy z wglem, przy zachowaniu optymalnego udziau biomasy w mieszance paliwowej oraz jej odpowiedniej jakoci. Efektywne wspspalanie przygotowanej mieszanki, moe by przeprowadzane w istniejcych kotach rusztowych, fluidalnych i pyowych 36. Najpopularniejsz form biopaliwa spalanego w polskiej energetyce s zrbki drzewne, ze wzgldu na atrakcyjn cen - ok. 17-20 z/GJ (dla porwnania cena peletw drzewnych to niecae 30 z/GJ). Problemem jest czsto wysoka wilgotno zrbkw drzewnych, co powoduje szereg utrudnie natury organizacyjnej: konieczno suszenia, problemy podczas transportu na podajnikach, zagroenia sanitarne, itd. Wykorzystanie peletw w kraju w 2009 r. szacuje si na 230.000 ton 37. Jedn trzeci tej iloci (ok. 80.000 ton peletw) spalono w kotach (o mocy ok. 20 kW) w domach jednorodzinnych. Pozosta ilo (ok. 150.000 ton krajowego zuycia peletw), w wyniku niedoboru biomasy do produkcji zielonej
34 Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegowego zakresu obowizkw uzyskania i przedstawienia do umorzenia wiadectw pochodzenia, uiszczenia opaty zastpczej, zakupu energii elektrycznej i ciepa wytworzonych w odnawialnych rdach energii oraz obowizku potwierdzania danych dotyczcych iloci energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym rdle energii z pniejszymi zmianami Dz. U. 2010 nr 34 poz. 182; 35 GUS 2009. Energia ze rde odnawialnych w 2008 r. Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2009; 36 Kotowicz J., Bartela . 2007. Energetyczne wykorzystanie biomasy drzewnej-przegld technologii. Rynek Energii 6/2007; 37 Wach E., Bastion M. 2010. Rynek pelet w Polsce i w Europie. Czysta Energia 06/2010;
55
energii elektrycznej, wykorzystano w procesie wspspalania z wglem w kotach energetycznych w elektrowniach i elektrociepowniach. Mona wyrni dwa obszary wytwarzania ciepa. Jeden to maa energetyka, obejmujca gwnie indywidualne domostwa, a take: osiedla oraz mae zakady przemysowe 38. Drugi obszar to energetyka tzw. zawodowa. Dla pierwszej grupy zamiana wgla na biomas zwizana jest z korzyci finansow powodowan zastosowaniem taszych lokalnych zasobw biomasy. Dla drugiej jest koniecznoci wynikajc z przepisw. W latach 2002-2009 produkcja ciepa z biomasy wzrosa dwukrotnie-do 23.785 TJ 39. Najwicej ciepa z biomasy wytwarzane byo w wojewdztwach kujawsko-pomorskim (21,7%) i pomorskim (21,5%).
3.7.2
Procesy termicznej utylizacji biomasy i instalacje do ich realizacji
Do otrzymywania uytkowych form energii z biomasy su nastpujce procesy termiczne40: - spalanie, - piroliza, - zgazowanie. Spalanie mona najprociej zdefiniowa jako kompletne utlenienie paliwa. Gorce gazy powstajce w procesie mog zosta wykorzystane do bezporedniego ogrzania w maych jednostkach spalania, do podgrzania wody w maych kotach centralnego ogrzewania, do podgrzania wody w kotle podczas produkcji energii elektrycznej w wikszych jednostkach, jako rdo ciepa w procesie ogrzewania. Suszenie oraz piroliza/zgazowanie zawsze bd pierwszymi etapami w procesie spalania paliw staych. Piroliza stanowi etap zarwno w procesie spalania jak i zgazowania. W tym procesie, wskutek termicznego rozkadu struktury paliwa organicznego otrzymujemy karbonizat oraz smo i produkty gazowe. W przypadku reakcji pirolitycznych drewna mamy do czynienia z powstawaniem wgla drzewnego, smoy drzewnej oraz lotnego rozpuszczalnika jakim jest terpentyna (gwnie w przypadku pirolizy drzew iglastych). W procesie pirolizy nastpuje transformacja paliwa staego na dwie inne formy: paliwo gazowe oraz paliwo cieke. Udzia poszczeglnych form oraz ich skad zaley od rodzaju i skadu biomasy, jak i sposobu prowadzenia procesu pirolizy. Produkty z procesu pirolizy mog zosta wykorzystane na wiele sposobw. Wgiel drzewny mona wykorzysta w przemyle metalurgicznym, jako paliwo w gospodarstwie domowym oraz jako paliwo do grilla. Gaz pirolityczny mona wykorzysta do produkcji ciepa lub energii elektrycznej. Smoa, olej pirolityczny po uszlachetnieniu nadaj si do silnikw spalinowych lub bezporednio do produkcji energii elektrycznej lub ciepa. W wyniku reakcji syntezy z gazu pirolitycznego zostaje uzyskany metanol, z ktrego po spaleniu w kotle otrzymujemy gorc wod albo par wodn, za po zasileniu nim turbiny parowej lub silnika spalinowego - energi elektryczn. W polskich elektrowniach i elektrociepowniach najczciej stosuje si technologie bezporedniego spalania biomasy z wglem. Wynika to ze znacznie niszych kosztw inwestycyjnych i dobrego rozpoznania tej technologii. Za najlepsze, jeli chodzi o przystosowanie do wspspalania biomasy z wglem, s uwaane koty fluidalne. Na og umoliwiaj one wspspalanie do 15% udziau energetycznego biomasy z paliwami podstawowymi bez koniecznoci modyfikacji ukadu paleniskowego kota. W tym przypadku
Kawako S., Olek M. 2005. Spalanie biomasy. URE 2010. Energetyka cieplna w liczbach 2009. Urzd Regulacji Energetyki, Warszawa 2010; 40 Van Loo S., Koppejan J. 2002. Handbook of bopmass combustion and co-firing. Twente Universty Press.
38 39
56
wystpuje jedynie konieczno dobudowania zbiornikw magazynowania oraz linii podawania paliwa do kota. Korzyci wynikaj rwnie z wysokiej skutecznoci wypalania paliwa w zou (-99%) oraz zachowania niskiej emisji NOx i SO2 bez koniecznoci ponoszenia dodatkowych kosztw w instalacje dla ich redukcji. Kocio fluidalny stwarza moliwoci wykorzystywania paliw mao jednorodnych i wspspalania jednoczenie innych odpadw, np. odpadw komunalnych. W wypadku wspspalania zrbkw drzewnych najodpowiedniejszym rozwizaniem wykorzystywanych obecnie na szerok skal wydaje si by kocio fluidalny z cyrkulacj zoa. z
Modernizacja majca na celu dostosowanie kota pyowego do bezporedniego spalania biomasy, moe polega na dostosowaniu instalacji przemiau wgla oraz palnikw do paliwa rolinnego 36. Praktykowana jest rwnie przebudowa istniejcych kotw na koty fluidalne. Przy pyowym spalaniu, biomasa winna by sucha, dajca si rozdrobni do wielkoci uziarnienia dla bezawaryjnego wdmuchiwania do komory paleniskowej oraz powinna ulega penemu utlenieniu. Spenienie jednak powyszych warunkw nie jest cakowicie moliwe. Bariery tkwi we waciwociach fizykochemicznych oraz w zbyt kosztownych inwestycjach, ktre sprostayby oczekiwaniom stawianym idealnej postaci biomasy. Konsekwencj wynikajc z niedostatecznego rozdrobnienia oraz zbyt duej wilgoci czstki biomasy, moe by zbyt dugi czas potrzebny na jej cakowite wypalenie. Energetyczne wykorzystanie somy najczciej jest realizowane za pomoc spalania w nastpujcych rodzajach kotw 41: koty wsadowe do okresowego spalania caych bel somy; koty do spalania somy rozdrobnionej; koty do cygarowego spalania caych bel somy
Zastosowane kotw wsadowych ma ekonomiczne i techniczne uzasadnienie dla kotowni do mocy okoo 1 MW. Dla wikszych jednostek stosuje si koty do spalania somy rozdrobnionej. Koty do spalania cygarowego nie s czsto stosowane w Polsce.
3.7.3
Analiza informacji z bazy danych z nt. producentw urzdze na biomas sta
Na podstawie informacji zawartych w tabeli z danymi producentw urzdze na biomas sta, mona przyj, e wikszo (ponad 60%) producentw kotw na biomas na rynku istnieje na rynku od ponad dwudziestu lat 42. Najmniejsz grup-stanowi najmodsi staem przedsibiorcy. Notuje si starania producentw w kwestii uzyskania certyfikatw na swoje produkty. Cz kotw posiada certyfikaty zagraniczne: certyfikat niemieckiego Stowarzyszenia Dozoru Technicznego TV, lub amerykaskiego stowarzyszenia ASME. Niektre koty maj deklaracj CE (zgodno wyrobu z regulacjami Unii Europejskiej, ktre maj do tego wyrobu zastosowanie), bd atesty Urzdu Dozoru Technicznego, Instytutu Transportu Samochodowego, itd. Zauwaalne jest, e producenci, ktrzy uczestnicz w rynku europejskim, zadbali, aby ich produkty miay gwnie atesty przyznawane przez midzynarodowe organizacje: TV, ASME, bd deklaracj CE. Firmy, ktre obecnie produkuj koty na biopaliwa stae, maj take w swojej ofercie koty na wgiel i wanie najczciej to od kotw c.o. zasilanych wglem, rozpoczynay produkcj np. EKOGRE Technika Grzewcza, HEF Wytwrnia kotw grzewczych, czy RAFAKO S.A.. Istniej firmy, ktre oprcz
Grzybek A., Gradziuk P., Kowalczyk K. 2001. Soma energetyczne paliwo. Wydawnictwo: Wie Jutr Sp. Z o.o., Warszawa Naley zauway, e do przygotowania zestawienia wykorzystano informacje zawarte najczciej na stronach internetowych i odniesiono do wszystkich producentw, take do tych, ktrzy nie zamieszczali pewnych informacji.
41 42
57
kotw produkuj take biopaliwa (pelety w wypadku firmy FU-WI Sp. z o.o., zrbki drzewne, trociny przez ALCHEMIK) bd linie do peletowania/brykietowania (np. POL MOT Warfarma). Niektre przedsibiorstwa produkuj nie tylko koty na biopaliwa, ale take kompletne systemy, np. przenoniki do biopaliw, systemy podawania oraz instalacje odprowadzania spalin z tych ukadw np. JAR DREW w wypadku trocin. Na krajowym rynku dominuj producenci kotw maej mocy (poniej 100 kW), np. EKO-VIMAR ORLASKI, FU-WI Sp. z o.o., KOSTRZEWA. Przedstawicielem producentw kotw duej mocy jest UNIWEX-AJ (moce kotw w zakresie od 1000 do 3000 kW). Wystpuj take producenci, ktrzy w swojej ofercie maj koty na duy przedzia mocy, np. HAMECH Sp. Z o.o.: 55-2000 kW. Cena kota o mocy kilkunastu/pidziesiciu kW wynosi odpowiednio: 6.000-9.000/13.000-15.000 z netto. Najwicej producentw kotw na biomas jest zlokalizowanych w wojewdztwach warmiskomazurskim oraz lskim.
3.8
Maa energetyka wodna
Polski rynek popytowy na urzdzenia przeznaczone dla energetyki wodnej jest bardzo pytki, std niewiele jest w Polsce firm, ktre specjalizuj si w produkcji urzdze stanowicych wyposaenie elektrowni wodnych. Inwestorzy w zwizku z tym czsto korzystaj z usug firm specjalizujcych si w produkcji urzdze dla innych dziaw gospodarki, w szczeglnoci dla energetyki cieplnej i gospodarki wodnej. W elektrowniach wodnych specyficznymi urzdzeniami, ktre wystpuj na wszystkich obiektach, s przede wszystkim turbiny wodne rnych typw. Z uwagi na uwarunkowania hydrologiczne i topograficzne Polski, w ogromnej wikszoci s to turbiny przeznaczone dla elektrowni nisko(poniej 5 m supa wody) i ultra-niskospadowych (poniej 3 m supa wody). Dlatego te wysiek producentw zosta skierowany na opanowanie konstrukcji i technologii produkcji turbin dla tego typu obiektw. Aktualnie wikszo krajowych producentw oferuje dostaw i - bardzo czsto - monta turbin, w zakresie spadw od 2,5 do 5 m s. wody. O ile wyprodukowanie turbiny na rednie spady (do 30 m s. wody) jest jeszcze w zasigu krajowych producentw, to produkcja turbin na ultraniskie spady nie zostaa jeszcze opanowana w stopniu zadawalajcym. Przyczyn tego jest brak rozwiza konstrukcyjnych i technologicznych, ktre umoliwiyby produkcj turbin o zadawalajcych parametrach technicznych przy odpowiednio niskich koszach ich wytwarzania. Budowa elektrowni niskospadowych, ktrych moc zainstalowana czsto nie przekracza 100 kW znajduje si w krgu zainteresowania inwestorw prywatnych, ktrzy z reguy maj zapewniony dostp do - w miar dogodnej - lokalizacji, lecz dysponuj bardzo ograniczonym kapitaem wasnym. Std, dla tego typu obiektw poszukiwane s przede wszystkim tanie urzdzenia. Dodatkowo inwestorzy oczekuj dostawy i montau urzdze kompletnych, co zmusza producentw do podejmowania wsppracy z producentami generatorw, ukadw regulacji oraz systemw automatycznego sterowania i zabezpiecze. Te dziaania z kolei podwyszaj koszty jednostkowe produkcji. Po wprowadzeniu wiadectw pochodzenia dla energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii i dopuszczeniu do obrotu handlowego prawami majtkowymi do tych wiadectw, obserwuje si wyrany wzrost zainteresowania moliwociami inwestowania w maej energetyce wodnej. Przekada si to, jak dotychczas, na wzrost zamwie u producentw turbin przeznaczonych dla elektrowni niskospadowych i wzrost cen tych urzdze.
Krajowi producenci nieznacznie tylko poszerzyli swoj ofert w zakresie typw oferowanych turbin wodnych. Daje si zauway rwnie pojawianie si nowych producentw turbin. W wikszoci s to niewielkie warsztaty tworzone przy funkcjonujcych ju zakadach mechanicznych. Liczba liczcych si na krajowym rynku firm dostarczajcych na rynek turbiny wodne oraz kompletne hydrozespoy jest niewielka. Poniej podano przykady firm dziaajcych w sposb cigy na rynku turbin wodnych: a) ZRE Gdask Sp. z o.o. z tradycjami remontowymi w energetyce wodnej sigajcych lat czterdziestych ubiegego stulecia. Firma ta produkuje turbiny wodne oraz dostarcza kompletne wyposaenie dla maych elektrowni wodnych. Zapewnia przy tym dostaw czci zamiennych do turbin i generatorw. Obszar dziaalnoci firmy obejmuje rwnie remonty w elektrowniach wodnych, w tym prace modernizacyjne i odtworzeniowe. Na dugiej licie referencyjnej mona wiec znale przede wszystkim szereg zrealizowanych samodzielnie (na mniejszych obiektach) prac remontowo-modernizacyjnych oraz udzia w tego typu pracach na obiektach duych, dla ktrych urzdzenia dostarczali renomowani producenci. Mniej natomiast jest pozycji zawierajcych dostaw i monta hydrozespow dla elektrowni nowo budowanych i restaurowanych. b) Gajek Engineering Sp. z o.o. - kontynuator dziaajcego od 1992 r. Przedsibiorstwa Innowacji Technicznych J. Gajek. Firma ta, ukierunkowana na produkcj hydrozespow dla maych elektrowni wodnych, osiga znaczce sukcesy na tym rynku. W ofercie dla wacicieli i inwestorw ma kompleksow ich obsug od doboru i kompletacji dostaw urzdze, dostawy turbin wodnych wasnej produkcji w komplecie z generatorami wsppracujcymi z turbinami poprzez przekadnie mechaniczne rwnie wasnej konstrukcji. Hydrozespoy wyposaane s w elektrohydrauliczne regulatory oraz komputerowe systemy sterowania i monitoringu obiektw. Firma prowadzi rwnie modernizacje i przebudowy elektrowni wodnych. Firma dziaajca na rynku w obecnej formule od 2000 r. posiada dug list referencyjn. c) Wytwrnia Turbin Wodnych Mrgowo dziaajca na rynku od 1990 r. Firma specjalizuje si w dostawie tanich i prostych w obsudze turbin wodnych dla maych elektrowni wodnych. W krajowych elektrowniach pracuje ju ponad 130 turbin tej firmy o mocy do 113 kW. Firma jest tzw. przedsiwziciem rodzinnym. d) Przedsibiorstwo Budowy i Eksploatacji Elektrowni Wodnych Wodel Sp. z o.o. dziaa na rynku od 1986 r. W jego ofercie jest dostawa hydrozespow z turbinami wasnej konstrukcji dla elektrowni niskospadowych. Hydrozespoy tej firmy pracuj w ponad dwudziestu elektrowniach wodnych. e) Mae Elektrownie Wodne s.c. - firma jest wacicielem piciu maych elektrowni wodnych. W ostatnim okresie rozszerzya swj obszar dziaalnoci o produkcj turbin dla maych elektrowni wodnych. f) HYDREX Zakad Projektowo-Wytwrczy - firma dziaa od 1997 r. Wsppracuje cile z Instytutem Maszyn Przepywowych PAN w Gdasku. Turbiny produkowane s w oparciu o zakupion od Instytutu licencj. Druga grupa dostawcw urzdze dla elektrowni wodnych to producenci ukadw regulacji i sterowania, automatyki sterujcej i zabezpieczeniowej oraz ukadw elektrycznych. Do urzdze specyficznych dla energetyki wodnej nale regulatory obrotw turbin oraz automatyka sterowania prac hydrozespow. W zasadzie wikszo urzdze i ukadw z tej grupy pod wzgldem konstrukcji i zastosowanych podzespow nie posiada cech, ktre pozwalaj na ich stosowanie jedynie w energetyce wodnej. S to przewanie znane z innych dziedzin przemysu rozwizania. Szereg z nich zostao przeniesionych z obiektw energetyki cieplnej. Specyficzne dla obiektw energetyki wodnej s natomiast stosowane tam algorytmy pracy wdraanych ukadw. Do firm wiodcych na rynku dostawcw w tym zakresie nale: a) PHU Gawlikowski Radomsko b) Poudniowy Zakad Automatyki i Zabezpiecze ENERGOEFEKT Sp. z o.o. Ruda lska c) JTC SA Bdzin d) Instytut Energetyki Oddzia Gdask Gdask Szereg peryferyjnych urzdze i ukadw przeznaczonych dla energetyki wodnej jest wytwarzanych na zasadach produkcji ubocznej lub przez drobnych producentw (mae firmy rzemielnicze,
warsztaty itp.). Wyposaajc elektrownie budowane w miejscach dawnych lokalizacji waciciele wykonuj wiele elementw tzw. systemem gospodarczym. Tego typu rozwizania istotnie obniaj koszty inwestycji, jednak efektywno produkcji, a w tym wskanik wykorzystania potencjau hydroenergetycznego stopnia, znacznie odbiega od parametrw uzyskiwanych w elektrowniach wyposaonych przez profesjonalne firmy. Ta specyfika funkcjonowania maej energetyki wodnej w naszym kraju przekada si, jak ju wczeniej zaznaczono, na ceny wyposaenia elektrowni wodnych. Producenci nie podaj cen dostarczanych przez nich urzdze i ukadw nawet w ujciu wskanikowym. Podawane s rne przyczyny takiego podejcia do tego zagadnienia: a) silne (zbyt silne) uzalenienie ceny od parametrw hydrologicznych stopnia, przy ktrym zlokalizowana jest elektrownia; b) rnorodna struktura wasnociowa inwestorw, gwnie: inwestorzy prywatni osoby fizyczne, spki prawa handlowego i organizacje pozarzdowe, inwestorzy z udziaem Skarbu Pastwa w tym take samorzdw, fundacji, organizacji samorzdowych itp., inwestorzy z kapitaem zagranicznym. Powysze otwiera due moliwoci negocjacyjne uzyskania wikszych dochodw zalenie od kondycji gospodarczej inwestora i uwarunkowa wasnociowych. c) odczuwalna ju obecno na rynku dostawcw zagranicznych, ktrzy jednak z reguy do precyzyjne podaj w ofertach budetowych ceny wyrobw. Wydaje si, e niech do podawania (nawet wskanikowo) cen dostarczanych urzdze i ukadw czyni rynek dostawcw wysoce enigmatycznym i nieprzewidywalnym oraz jest elementem hamujcym jego rozwj.
3.9
Rozkad regionalny przedsibiorstw produkujcych urzdzenia OZE
Informacje o firmach z brany OZE przedstawiono na mapach (rys. 3.25 i 3.26), uwzgldniajc kontekst regionalny (istotny przy zagadnieniach finansowania) oraz powiatowy (ze wzgldu na rynek pracy). Wikszo firm produkcyjnych zlokalizowanych jest w wojewdztwie lskim oraz w Polsce centralnej i zachodniej (najwicej z nich w wojewdztwach mazowieckim, wielkopolskim i pomorskim). Produkcja dla brany OZE rozprzestrzenia si tam z reguy po caym obszarze wojewdztwa, za wyjtkiem woj. mazowieckiego, gdzie obserwujemy koncentracj wytwrcw w okolicach Warszawy. W wojewdztwach wschodnich mamy do czynienia z pojedynczymi firmami rozproszonymi po obszarze regionu, z reguy produkujcymi urzdzenia niespecyficzne dla bran OZE lub urzdzenia dla technologii mniej innowacyjnych (bioenergetyka, maa energetyka wodna). Z 379 polskich powiatw, na terenie 135 znajduj si przedsibiorstwa produkcyjne pracujce na rzecz brany OZE. Lokalizacja poszczeglnych firm produkcyjnych uwarunkowana jest istniejcym w danym regionie potencjaem przemysowym, wynikajcym z dowiadcze w innych gaziach przemysu i dostpnoci wyspecjalizowanej kadry (np. woj. lskie, mazowieckie). Jednake w zakresie niektrych technologii OZE, zwaszcza majcych charakter innowacyjny, widoczny jest wpyw inicjatyw klastrowych na struktur przemysu wytwrczego (woj. dolnolskie i pomorskie). W przypadku maych technologii OZE przeznaczonych dla uytkownikw indywidualnych, rozkad regionalny przemysu wytwrczego odpowiada w zasadzie obszarom o najwyszej sprzeday (por. rozdzia Energetyka soneczna termiczna). Produkcja urzdze dla energetyki wiatrowej koncentruje si w zachodniej i pnocnej czci kraju. Wynika to zarwno z lokalizacji w tym regionie przemysu, ktry moe sprosta wymaganiom
acucha dostaw (np. przemys stoczniowy), jak i bliskoci odbiorcw produktw. Dotyczy to zarwno produkcji na rynek krajowy (obszar ten pokrywa si obszarem koncentracji projektw wiatrowych) jak i na eksport (do krajw Europy Zachodniej). Naley oczekiwa, e zainteresowanie produkcj na potrzeby energetyki wiatrowej, gwnie morskiej, bdzie wzrasta w wojewdztwach pomorskim i zachodniopomorskim, ze wzgldu na dostpno infrastruktury portowej i moliwoci transportu drog morsk elementw wielkogabarytowych (zwaszcza przeznaczonych dla morskich farm wiatrowych). Rwnoczenie na terenie caego kraju wystpuj przedsibiorstwa, ktre nie zajmujc si specyficznie technologiami energetyki odnawialnej, s w stanie dostarczy komponenty dla inwestycji planowanych w regionie. Dotyczy to zwaszcza przemysu elektrotechnicznego (np. kable i osprzt) i stalowego (np. konstrukcje, zbiorniki). Zwaszcza w zakresie dostaw dla technologii OZE mniejszej skali stwarza to szanse dla szeregu maych rednich przedsibiorstw.
www.ieo.pl
Procentowy udzia poszczeglnych bran w cakowitej liczbie firm zlokalizowanych w danym wojewdztwie Energetyka wiatrowa Biogaz Biomasa staa Energetyka soneczna cieplna Pompy ciepa Energetyka wodna Biopaliwa Fotowoltaika Urzdzenia niespecyficzne
Liczba firm zlokalizowanych w danym regionie 0 - 10 10 - 20 20 - 30 30 - 40
Rys. 3.25 Rozkad regionalny przedsibiorstw produkujcych urzdzenia dla OZE.
61
Rys. 3.26 Powiaty w ktrych skupia si produkcja dla brany OZE
3.10
Podsumowanie stanu rozwoju rynku produkcji urzdze OZE w Polsce w 2010 roku
Baza danych przedsibiorstw produkcyjnych pracujcych na rzecz sektora OZE w Polsce (za. 1) obejmuje obecnie 218 pozycji, w wikszoci maych i rednich przedsibiorstw. 115 z nich produkuje urzdzenia zasadnicze, pozostali to dostawcy urzdze niespecyficznych. Wrd tej drugiej grupy dominuj dostawcy komponentw do budowy biogazowni. Baza danych przygotowana zostaa na podstawie publicznie podawanych informacji i ofert handlowych. Najwicej firm deklaruje produkcj dla sektora biogazu, nastpnie dla energetyki sonecznej termicznej i energetyki wiatrowej (rys. 3.27). Tylko kilka firm produkuje pompy ciepa i moduy fotowoltaiczne w tym sektorze urzdzenia s w wikszoci importowane, a produkcja krajowa podejmuje dopiero pierwsze prby wejcia na rynek. Na rynku urzdze zasadniczych najwicej firm oferuje kolektory soneczne, produkowane zarwno na eksport jak i na rynek krajowy. Jest to obecnie najlepiej rozwinity i opisany sektor wytwrczy dla OZE, z udokumentowan statystyk i wyran struktur podmiotw uczestniczcych w rynku.
62
Tab. 3.10 Podsumowanie zawartoci bazy danych przedsibiorstw z brany OZE

Liczba firm, urzdzenia zasadnicze 29 16 32 6 6 9 4 12 115 218 Liczba firm, urzdzenia niespecyficzne 14 7 14 0 2 3 2 61 103
Energetyka wiatrowa Biomasa staa Energetyka soneczna Pompy ciepa Ma energetyka wodna Biopaliwa cieke Fotowoltaika Biogaz Urzdzenia zasadnicze, razem Urzdzenia niespecyficzne, razem RAZEM
W przypadku energetyki wiatrowej, pomimo stosunkowo duej liczby przedsibiorstw deklarujcych produkcj, mapowanie sektora jest utrudnione. Wikszo firm dostarcza rnego rodzaju komponenty do duych elektrowni wiatrowych (brak w Polsce firm oferujcych kompletne due turbiny wiatrowe, ktre mogyby peni rol integratora), co powoduje rozproszenie dziaa w rnych gaziach przemysu. Dodatkow trudno stanowi fakt, e produkcja odbywa si czsto na podstawie indywidualnych zamwie i przeznaczona jest na eksport (przy sabym, w porwnaniu do innych krajw, rozwoju rynku krajowego). Znaczca cz firm to polskie oddziay firm zagranicznych, posiadajcych dowiadczenia z rynku wiatowego. Statystyki dla sektora biogazu pokazuj raczej potencja firm produkcyjnych w tym zakresie, ni rzeczywiste dowiadczenia. Wydaje si jednake, e w przypadku intensywnego (zgodnego z planami do 2020 roku) rozwoju biogazowni w Polsce, krajowe przedsibiorstwa mog dostarczy wikszo elementw z acucha dostaw. Prawdopodobiestwo takiego scenariusza zwiksza fakt, e s one zlokalizowane w wojewdztwach o wysokim potencjale wykorzystania biogazu rolniczego i mog dziaa na rzecz rynkw regionalnych i lokalnych (rys. 3.28).
70 60 50 40 30 20 10 0 Energetyka soneczna Energetyka wiatrowa Ma energetyka wodna Biomasa staa Biopaliwa cieke Fotowoltaika Biogaz Pompy ciepa
Liczba firm, urzdzenia zasadnicze
Liczba firm, inne urzdzenia
Rys. 3.27 Liczba firm produkujcych urzdzenia dla poszczeglnych technologii OZE
63
40 Energetyka wiatrowa 35 Pompy ciepa Fotowoltaika 30 Biomasa staa Energetyka wodna Biogaz Energetyka soneczna cieplna Biopaliwa Urzdzenia niespecyficzne
25
20
15
10
0 warmisko-mazurskie zachodniopomorskie pomorskie kujawsko-pomorskie witokrzyskie mazowieckie maopolskie dolnolskie opolskie podlaskie podkarpackie lskie wielkopolskie lubelskie lubuskie dzkie
Rys. 3.28 Podsumowanie bazy danych przedsibiorstw produkujcych na rzecz sektora OZE, liczba firm dziaajcych w poszczeglnych wojewdztwach.
Zestawienie uzyskanych statystyk dotyczcych przemysu produkcji urzdze dla OZE z oficjalnymi prognozami rozwoju poszczeglnych rodzajw OZE (polityka energetyczna, a w szczeglnoci KPD) przedstawionymi w rozdziale 2 wskazuje na istnienie korelacji pomidzy liczb przedsibiorstw dziaajcych w sferze produkcji urzdze z planowanym z tempem wzrostu poszczeglnych technologii OZE oraz przewidywan skal inwestycji do 2020 r. W szczeglnoci rozwj sektorw termicznej energetyki sonecznej, w nieco mniejszym zakresie energetyki wiatrowej, ale te energetycznego wykorzystania biomasy i biogazu moe w znacznej czci bazowa na krajowych dostawach specyficznych dla tych sektorw urzdze podstawowych (zasadniczych) lub choby elementw uzupeniajcych.
64
KRAJOWY POTENCJA W ZAKRESIE PRODUKCJI URZDZE LUB ICH ELEMENTW W WYBRANYCH GAZIACH PRZEMYSU Wstp
4.1
Wstpna analiza struktury krajowego przemysu (gospodarki) oraz istniejcych i pojawiajcych si na rynku nowych przedsibiorstw produkujcych urzdzenia na rzecz sektora OZE, skonia do wykonania analizy dla wybranych gazi przemysu, ktre dotychczas nie byy zwizane z produkcj urzdze, a nawet komponentw dla OZE. W szczeglnoci dokonano wstpnego przegldu takich przemysw jak zbrojeniowy, stoczniowy czy elektromaszynowy ktre szukaj alternatyw (jak np. dwa pierwsze ww.) lub poszerzaj dotychczasowy asortyment produkcji o nowe urzdzenia z obszaru zielonych technologii. Jest jednak wiele innych obiecujcych dla OZE przemysw jak lotniczy, samochodowy, elektroniczny, ktre na tym etapie trudno jest jeszcze zmapowa pod ktem OZE i gdzie cakowicie brakuje danych statystycznych. Brak danych statystycznych, ale naley domniemywa, e w energetyce odnawialnej w znacznie wikszym stopniu ni w innych branach, uruchamianie produkcji urzdze dla OZE odbywa si przez zakadanie zupenie nowych przedsibiorstw, w tym nawet firm typu start up. Zasadnicz drog przedsibiorcw jest jednak poszerzanie dotychczasowej dzianoci w innych sektorach, branach i wasnie ww. przemysach o produkcj urzdze na rzecz OZE, najbardziej zblionych do dzialnoci podstawowej w sensie technologicznym i rynkowym. Wybrane do omwienia w tym rozdziale przemysy, niezalenie od zwizkw technologicznych z bran OZE i problemw z jakimi si na co dzie spotykaj, w szerszym kontekcie niniejszego opracowania charakteryzuj si tym, e znaczc rol odgrywa w nich eksport urzdze i wysoce wyspecjalizowanych usug. Inicjatywy eksportowe to jedna z najbardziej naturalnych form wsparcia dla przemysu energetyki odnawialnej i wzajemne przenikanie si sektora OZE z przemysami o wysokim udziale eksportowym daje efekt synergii. Dlatego take tym kwestiom powiecono pewn uwag w niniejszym rozdziale, aby temat rozwin bardziej kompleksowo w dalszej czci raportu. W 2009 r. w obrotach Polski ogem spadek importu okaza si wikszy ni eksportu. Dziki temu wystpujcy w roku 2008 w wymianie z rynkami pastw rozwinitych deficyt na poziomie 2,2 mld EUR zosta przeksztacony w nadwyk w wysokoci 9,8 mld EUR. Wpyw na to miao nie tylko poprawione saldo z krajami UE, ale take z pastwami pozaunijnymi np. Japoni i Stanami Zjednoczonymi. Dziao si tak w wyniku redukcji deficytu wymiany wyrobw przemysu obronnego i elektromaszynowego oraz stoczniowego. Wydaje si, e take po sabszym roku 2009, rok 2010 sta si okazj do poprawy wynikw w tym zakresie, w szczeglnoci w przypadku przemysu stoczniowego (nowe kontrakty coraz czciej zwizane z OZE) oraz do nowych inwestycji, take na rzecz produkcji urzdze dla OZE w przemyle elektromaszynowym.
4.2
Przemys zbrojeniowy
Po przeksztaceniach strukturalnych sektora polskiego przemysu obronnego (ppo) utworzono po 2002 r. dwie grupy kapitaowe : amunicyjno-rakietowo-pancern skupion wok BUMAR Sp. z o .o oraz lotniczo-radioelektroniczn (GRUPA ARP) w ktrej rol spki dominujcej odgrywa miaa Agencja Rozwoju Przemysu43. Poniewa niektre podmioty wchodzce w skad Grupy ARP zostay ju lub bd w najbliszej przyszoci sprywatyzowane ,obecnie struktura ppo opiera si waciwie na grupie kapitaowej GRUPA BUMAR . GRUPA BUMAR to Bumar sp. z o.o. jako podmiot dominujcy oraz 24 spki zalene, w tym 22 spki polskiego sektora przemysu zbrojeniowego o specjalizacji
43
Strategia konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysu obronnego w latach 2007-2012

65
radarowej, rakietowej i amunicyjnej, wozw bojowych, w tym dwie spki handlowe oraz spki m.in. sektora maszyn rolniczych i usugowa. Utrzymuje ona siln pozycj na midzynarodowym rynku sprztu zbrojeniowego dostarczajc swoje produkty od prawie 40 lat. Jej wieloletnie dowiadczenie, uznana i rozpoznawalna na wiecie marka Bumar, osignicia we wdraaniu nowoczesnych technologii, wsppraca i partnerstwo z najwaniejszymi koncernami z caego wiata oraz sprawny i profesjonalny zesp to, jak podkrela zarzd firmy, gwne atuty BUMARU. Swoje wyroby eksportuje do ponad 40 krajw- w Europie, Afryce, na Dalekim Wschodzie, Ameryce Poudniowej i w Stanach Zjednoczonych. Przedsibiorstwa pastwowe i prywatne sektora ppo stowarzyszone s w Polskiej Izbie Producentw na Rzecz Obronnoci. S wrd nich zarwno potentaci jak: ww. GRUPA BUMAR Sp. z o.o., stocznie , zakady lotnicze oraz mae przedsibiorstwa i firmy prywatne44. W Polskiej Izbie Producentw na Rzecz Obronnoci Kraju dziaaj nastpujce zespoy branowe: Zesp Lotniczy Zesp Morski Zesp Pojazdw Pancernych i Opancerzonych Zespl Uzbrojenia Klasycznego, Amunicji i Materiaw Wybuchowych Zesp Elektroniki, Optoelektroniki, Systemw Informatycznych i cznoci; Zesp Logistyczny Zesp Wyposaenia onierza Zesp Infrastruktury Militarnej Zesp Eksportu Specjalnego W Izbie reprezentowane s nastpujce brane: 1. Lotnictwo 2. Okrty i ich wyposaenie 3. Sprzt pancerny, pojazdy opancerzone i rodki transportu 4. Uzbrojenie klasyczne, amunicja i materiay wybuchowe 5. Optoelektronika, czno, informatyka i systemy dowodzenia 6. Logistyka 7. Wyposaenie indywidualne onierza 8. Instytuty i jednostki badawczo-rozwojowe 9. Infrastruktura militarna 10. Sprzt i wyposaenie policji i sub ochrony 11. Obrt specjalny 12. Inne Wstpna analiza struktury zespow branowych i bran zgromadzonych w Izbie wskazuje, e stosunkowo najatwiej byoby poszerza dziaalno podstawow ppo w takich sektorach energetyki odnawialnej jak np.: energetyka wiatrowa, w tym morska (zesp morski i brana lotnicza oraz okrtowa), biopaliwa i biogaz (zesp pojazdw i brana sprztu pancernego i rodkw transportu) energetyka soneczna termiczna i fotowoltaiczna (zesp i brana optoelektroniki). Wikszo polskich przedsibiorstw lotniczo-zbrojeniowych osigna w 2008 r., dobre wyniki. Znaczne straty przyniosy zakady sprzedane inwestorom zagranicznym (w tym WSK PZL Rzeszwsprzeda ok.670 mln PLN, strata netto ok. 173 mln PLN) . Wrd pastwowych spek najwikszy przyrost sprzeday i zysk netto osigno w roku 2008 Przemysowe Centrum Optyki , osigajc przychody w wysokoci 197 mln PLN i zysk netto w wysokoci 23 mln PLN. Dobrze radziy sobie m in. wojskowe przedsibiorstwa remontowo-produkcyjne. Wyniki Grupy Bumar za 2009 rok, jako najbardziej reprezentatywnej dla ppo przedstawia Tab.4.1 Skonsolidowane wyniki za rok 2009 Grupy Kapitaowej Bumar obejmuj : Spk dominujc Bumar Sp. z o. o,
44www.przemysl-obronny.pl
66
16 spek zalenych (podlegajcych konsolidacji metoda pen) w tym 3 grupy kapitaowe , 2 spki stowarzyszone . W porwnaniu z rokiem 2008 zmniejszyy si skonsolidowane przychody ze sprzeday z uwagi na oglny kryzys gospodarczy i zmniejszenie zamwie MON . W roku biecym zaplanowano sprzeda na poziomie 2950,7 mln z , ktra wg Spki powinna wygenerowa wyszy ni w 2009 roku zysk ze sprzeday na poziomie 26,8 mln z oraz zysk netto w kwocie 12,3 mln z. Tab. 4.1. Skonsolidowane wyniki Grupy Bumar za rok 2009.(rdo: Przegld gospodarczo-obronny nr 1/2010) 2008 2009 Plan 2010 Realizacja I kw. 2010 mln z mln z mln z mln z 3258,0 Skonsolidowane 2671,3 2950,68 544,61 przychody ze sprzeday netto W tym eksport Skonsolidowany zysk ze sprzeday Skonsolidowany zysk netto Skonsolidowany kapita wasny 930,33 26,8 206,83 42,4
54,9
26,9
14,8
37,6
12,3
4,78
1108,4
1475,5
Na licie najwikszych przedsibiorstw lotniczo-zbrojeniowych wiata zamieszczonej przez pismo Defense News po raz 15 z rzdu liderem jest Lockheed Martin (USA), ktry zanotowa sprzeda uzbrojenia na poziomie 42,03 mld USD. Bumar, z ubiegorocznymi przychodami w wysokoci 0,84 mld USD mgby na niej zaj 67 miejsce, jest on jednak za granic postrzegany jako firma handlowa, a nie grupa produkcyjna45. Warto w tym miejscu jednak zauway, e przychody grupy Bumar w 2009 roku byy porwnywalne z obrotami na krajowym rynku urzdze dla OZE rozumianym jako warto wszystkich nowych inwestycji w energetyce odnawialnej w Polsce w tym samym okresie (bez eksportu). Od kilku lat spada eksport polskiego uzbrojenia. Ocenia si46, e w biecym roku firmy wyl za granic bro i jej komponenty za ok. 300 mln USD. W minionej dekadzie byway lata, kiedy kontrakty zagraniczne obejmoway bro i technologie podwjnego przeznaczenia za miliard USD. Gbokie zaamanie polskiej aktywnoci na midzynarodowym rynku wyposaenia wojskowego byo widoczne ju w 2009 roku. Najwiksi eksporterzy uzyskali z zagranicznej sprzeday polskiej broni i technologii obronnych zaledwie 560 mln z. Raport Ministerstwa Skarbu Pastwa alarmowa , e w 2009 roku nasili si bardzo niekorzystny proces wypierania naszych producentw z rynkw takich jak Malezja, Indonezja, Indie przez zagranicznych konkurentw. Jednoczenie informacje spywajce do kraju z placwek dyplomatycznych wskazyway na malejc pozycj polskiej oferty na rynkach Poudniowo Wschodniej Azji, gdzie nasz eksport specjalny mia dotychczas silne tradycje.
45 46
rdo: Przegld gospodarczo-obronny nr 1/2010 Polska Izba Producentw na Rzecz Obronnoci Kraju
67
Najwiksze zyski, na dostawach sprztu obserwacyjnego i systemw kierowania ogniem, wypracowao warszawskie Przemysowe Centrum Optyki (zysk przekroczy 22 mln z), Bumar (9,9 mln z), Zakady Chemiczne Nitro--Chem (7,8 mln z), Szczeciska Stocznia Remontowa Gryfia (7,9 mln z), Przedsibiorstwo Sprztu Ochronnego Maskpol (6 mln z) i radarowy warszawski Radwar (5,3 mln z). Najsabiej wypady m. in. produkujca rwnie amunicj Fabryka oysk Tocznych w Kraniku, Zakady Sprztu Precyzyjnego Niewiadw, Zakady Mechaniczne Bumar abdy47. Potencja finansowy bran i podmiotw wewntrz ppo ma istotne znaczenie i dziaa w dwjnasb na angaowanie si w sektor urzdze dla OZE. Firmy (brane) o wikszych zyskach maj rodki na inwestycje take w nowych obszarach, ale te o niszych zyskach maj niewykorzystany majtek produkcyjny, ktry stosunkowo atwo zagospodarowa w sektorze OZE. W podejmowaniu dotychczasowych dziaa w ppo na rzecz energetyki odnawialnej i produkcji urzdze dla OZE obie ww. motywacje odgryway istotn rol. Obecnie w Polsce ppo bierze tylko w niewielkim stopniu udzia w wytwarzaniu OZE. M. in.: Zakad Mechaniczny PZL-Wola w Siedlcach wytwarza zespoy prdotwrcze napdzane silnikami gazowymi o mocach: elektrycznej od 100-360 kW i cieplnej od160-555 kW, przeznaczone m. in. dla biogazowni i oczyszczalni ciekw. Jeden z agregatw zosta zainstalowany na oczyszczalni w Siedlcach. Ze wzgldu na brak kadry technicznej produkcja ta nie jest jednak kontynuowana, przejy j zaklady H.Cegielski Pozna S.A. Jednake ten sam zakad w kooperacji z Mostostalem Siedlce od 3 lat wykonuje obrbk mechaniczn elementw elektrowni wiatrowych (frezowanie, wiercenie, toczenie). Zakady Mechaniczne Bumar-abdy SA oraz Fadroma Development Sp z o.o z Wrocawia mog dostarcza adowarki niezbdne w biogazowniach. ZM ZETIKS Bumar abdy z Gliwic oraz Fabryka Urzdze Mechanicznych i Spryn FUMIS Sp. z o .o w Wadowicach maj z kolei dowiadczenie przy budowie silosw cementowych dla przemysu spoywczego, paszowego i rolniczego oraz w budowie zbiornikw paliwowych i olejowych. Zakady Mechaniczne BumarMikulczyce S.A. Zabrze wytwarzaj zespoy dysz dla elektrowni wodnych. Ta sama fabryka wytwarza piercienie uszczelniajce do elektrowni wiatrowych w iloci 20szt. na rok na zamwienie szwedzkie i posiada w tym zakresie wolne moce produkcyjne. Zainteresowanie produkcj urzdze dla OZE wykazuj Wojskowe Zakady Inynieryjne w Dblinie, ktre do tej pory zdobyy dowiadczenia w produkcji urzdze pokrewnych do kontenerowych biogazowni (kontenerowe stacje oczyszczania wody i ciekw) oraz wiatrowych i fotowoltaicznych (stacje zasilania awaryjnego) Wan rol w rozwoju OZE mog mie rwnie odlewnie np. Odlewnia Staliwa abdy w Gliwicach, ktra moe wytwarza odlewy dla mniejszych elektrowni wiatrowych z eliwa szarego - do 8 ton i sferoidalnego - do 3,5 tony. Przykady te, zaczerpnite z informacji prasowych i rozmw bezporednich wskazuj na istniejcy duy i czciowo niezagospodarowany potencja techniczny i technologiczny, ktry z powodzeniem mgby by wykorzystany na rzecz produkcji urzdze dla OZE. Istotn rol w przestawianiu ppo na produkcj inn ni zbrojeniow, a w szczeglnoci w obszarze energetyki odnawialnej odegra te moe potencja organizacyjny i finansowy tej brany oraz obecno na rynkach zagranicznych (potencja eksportowy). Potencja eksportowy moe by wykorzystany nie tylko na typowych rynkach (np. w krajach azjatyckich i w Afryce, gdzie obecny jest Bumar) i nie tylko na potrzeby cywilne, ale te w ramach wsppracy i aliansw z euroatlantyckim przemysem obronnym. Np. nowe zamwienia amerykaskiego ministerstwa obrony (take w ramach pakietu antykryzysowego) oraz niektrych rzdw w Europie (Niemcy) coraz czciej bezporednio dotycz bezporedniego wykorzystania OZE, obecnie w szczeglnoci systemw fotowoltaicznych, w sektorze obronnym. Problemem w ppo pozostaje jednak brak wyspecjalizowanej kadry na nowych obszarach technologicznych i rynkach, takich jak energetyka odnawialna i brak bardziej systemowego ukierunkowania podejmowanych doranie dziaa. Pomocne w podejmowaniu bardziej strategicznych i systemowych decyzji w sektorze ppo na rzecz OZE mogoby by regularne zaopatrywanie przedsibiorstw w dostosowane do ich profilu serwisy techniczne i rynkowe dotyczce OZE oraz profesjonalne caociowe raporty rynkowe i ukierunkowane szkolenia dla kadry.
47
rdo: www.rp.pl, Zb.Lentowicz 05-10-2010

68
4.3
Przemys elektromaszynowy
W przemyle elektromaszynowym wydzielono kilka gazi charakteryzujcych si du rnorodnoci. Wrd nich wyrnia si przemys: metalowy, maszynowy, precyzyjny, rodkw transportu, elektroniczny i elektrotechniczny. Cech charakterystyczn przemysu elektromaszynowego jest specjalizacja, ktra wynika z wieloetapowych procesw produkcji. Istotnym procesem jest rwnie zjawisko kooperacji, ktre wpywa na rozmieszczenie zakadw produkcyjnych i wspprac pomidzy poszczeglnymi producentami. Zarwno przemys elektromaszynowy jak i elektrotechniczny stanowi cz przemysu przetwrczego obejmujcego 86% caego przemysu w Polsce. Wyroby elektromaszynowe w obrotach towarowych z zagranic zajmuj dominujc pozycj w 2009 roku stanowiy 44,8% eksportu oraz 39,1% importu. Zanotowano jednak spadek eksportu tych towarw o 11,8%, wikszy spadek obserwujc po stronie importu (23,2%). W 2008r. wyroby przemysu elektromaszynowego znajdoway si na pierwszym miejscu pod wzgldem przyrostu eksportu wzrost o 12,7% (4,3 mld EUR). Produkty przemysu elektromaszynowego s najbardziej przetworzonymi wyrobami wrd polskich produktw eksportowych. W ujciu przedmiotowym najwiksze spadki eksportu do krajw Unii Europejskiej zanotowano m.in. wanie w przemyle elektromaszynowym, gdzie spadek wynis 2,8 mld EUR (7,4%). Polski eksport na rynek rosyjski zmniejszy si z 44,3% w 2008r. do 29,4% w 2009r. Pozytywne zmiany, w obrotach produktami z przemysu elektromaszynowego zaobserwowano w wymianie towarowej z Chinami. Spadek deficytu nastpi o 0,8 mld EUR do 5,5 md EUR48. Przemys elektromaszynowy ma diametralnie odmienn od omwionego wczeniej przemysu obronnego (gdzie dalej dominuje sektor pastwowy) struktur wacicielsk. 93,5 % firm zwizanych z przemysem elektromaszynowym naley do sektora prywatnego zarwno polskiego jak i zagranicznego. Dynamika produkcji sprzedanej maszyn i urzdze wykazuje lekk tendencj wzrostow na przestrzeni lat 2000-2008, w przeciwiestwie do produkcji maszyn i aparatury elektrycznej, gdzie odnotowuje si spadek tej dynamiki. W przypadku nakadw inwestycyjnych mona zaobserwowa due wahania rzdu kilkudziesiciu procent dla obu dziaw przemysu przetwrczego na przestrzeni ostatnich dziesiciu lat. Nakady na dziaalno inwestycyjn w produkcji maszyn i urzdze wyniosy w 2008r. 1220,3 mln z, a na produkcj maszyn i aparatury elektrycznej 611,0 mln z49 - tabela 4.1. Jest to zatem sektor inwestujcy i poszerzajcy rynki dotychczasowe o udoskonalone lub nowe wyroby, na ktre istnieje take naturalne zapotrzebowanie w sektorze OZE. Zatrudnienie w polskim przemyle ksztatuje si na staym poziomie, rnic si midzy poszczeglnymi latami o kilka procent50. Spord wszystkich przemysw zaliczanych do gazi przemysu elektromaszynowego, w brany odnawialnych rde energii najistotniejsz i najbardziej rozpoznawaln rol odegra moe przemys elektrotechniczny. Mimo e, wskaniki gospodarcze nie wskazuj na jego wysok dynamik (tab. 4.1)., to ten rodzaj przemysu mgby generowa wiele innowacyjnych rozwiza lub nowych miejsc pracy w obszarze odnawialnych rde energii. Ju obecnie przemys elektrotechniczny dostarcza czci do systemw fotowoltaicznych w energetyce sonecznej w postaci akumulatorw oraz dla termicznej energetyki sonecznej w postaci gotowych zespow pompowo-sterowniczych, czujnikw grzewczych i sonecznych oraz systemw automatyki. Produkty przemysu elektrotechnicznego s rwnie czci elektrowni wiatrowych. Nale do nich
Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki 2010, str. 102, 103, 105 Rocznik Statystyczny Przemysu 2009; str. 115, 231, 366, 462 50 Nowastowski J. Przemys elektrotechniczny w Polsce. Rynek elektryczny, 2010, 5: 40-41
48 49
69
inwertery, sterowniki, wyczniki prdu staego i przemiennego, generatory, wieloprocesorowe i mikropocesorowe ukady sterowania, kable przesyowe oraz stojany. W przypadku biogazowni przemys elektrotechniczny dostarcza elementy analizatorw gazu, napdw elektrycznych (rozdrabniacz, macerator, mieszado, pompa, podajnik i in.) oraz kabli przesyowych.
Tab. 4.1 Wybrane wskaniki gospodarcze dotyczce przemysu elektromaszynowego w 2008r i 2009r51 Ga przemysu Dynamika poszczeglnych wskanikw w 2008r. na Eksport elektromaszynowego podstawie roku bazowego 2005 (%, 2005=100) w 2009r. (%) produkcja zatrudnienie nakady dziaalno sprzedana inwestycyjne innowacyjna (ceny stae) (ceny stae) (ceny biece) Przemys metalowy 122,6 106,8 217,9 1267,3 4,67 Przemys 165,4 115,1 153,5 1220,3 6,75 maszynowy Przemys precyzyjny 156,0 105,4 156,2 207,8 0,13 Przemys rodkw 151,2 134 123,5 2398,3 17,92 transportu Przemys 136 124,6 166,2 611,0 7,09 Elektrotechniczny
Dziaania te dotychczas pozostaway niszowymi i krajowy przemys elektrotechniczny nie eksponowa ich, skupiajc si na swoich tradycyjnych odbiorcach z brany energetycznej. Spektakularnym wydarzeniem stao si ostatnio otwarcie przez ABB jednej z najwikszych w koncernie Fabryki Urzdze Energoelektroniki w Aleksandrowie dzkim. W fabryce bd powstawa m.in. przeksztatniki dla farm wiatrowych. .
4.4
Przemys stoczniowy
Szacuje si ,e w sektorze przemysu morskiego zatrudnionych jest w Polsce ok. 25.000 osb. Okoo 800 polskich przedsibiorstw produkcyjnych i usugowych zwizanych jest umowami kooperacyjnymi ze stoczniami. Okoo 100.000 osb pracuje w kraju na rzecz polskiego przemysu stoczniowego.. W chwili obecnej w Polsce dziaaj 4 stocznie produkcyjne: Pnocna (Grupa Remontowa), Stocznia Gdask SA , Stocznia Wisa Sp. z o.o. oraz Stocznia Marynarki Wojennej. Produkcj prowadzi take grupa firm na terenie Stoczni Gdynia (Crist, Energomonta Pnoc, Nauta, GAFAKO). Ponadto w kraju funkcjonuj 4 due stocznie remontowe: Gdaska Stocznia Remontowa SA, Stocznia Remontowa Nauta (Gdynia), Szczeciska Stocznia Remontowa Gryfia SA oraz Morska Stocznia Remontowa (winoujcie). Ocenia si take52, e w Polsce dziaa ok. 25 firm - wytwrcw wyposaenia (z ktrych najwiksz jest H. Cegielski).
Opracowanie na podstawie: Rocznik Statystyczny Przemysu 2009 i Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2010, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 52 Zwizek Pracodawcw Forum Okrtowe
51
70
W odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku Stocznia Gdaska postanowia wzbogaci swoj ofert usug o produkcj wie do posadowienia turbin wiatrowych. Tama produkcyjna, uruchomiona w listopadzie 2010 roku zostaa zaprojektowana na budow 100 wie rocznie. Planuje si zbudowanie drugiej fabryki wie, majcej rocznie montowa ich 200. Po jej uruchomieniu, pod koniec 2012 roku, stocznia, dostarczajc co roku w sumie 300 wie, stanie si najwikszym producentem takich konstrukcji stalowych w Europie. Dodatkowym atutem gdaskiej fabryki wie jest jej lokalizacja. Dostp do portu pozwala na ekspediowanie jej wyrobw dogodn drog morsk. Odbiorc wie montowanych na nowej linii (utworzonego niedawno stoczniowego Wydziau Produkcji Wie Wiatrowych i Konstrukcji Stalowych) jest znana niemiecka firma wiatrowa Nordex. Firma ta zainstalowaa w Europie i w wielu krajach na wiecie cznie 4,2 tys. turbin wiatrowych. Na razie stocznia realizuje kontrakt pilotaowy, dotyczcy zmontowania dla Nordexu 10 wie, ale niemiecka firma zainteresowana jest zawarciem kontraktu na ich stae dostawy. Kada z wie ma mas 2,5 tys. ton, wysoko - 120 m i rednic, przy podstawie - 5 m. Z uwagi na gabaryty i ciar transportuje si je na miejsce posadowienia w segmentach. Zgodnie z planem restrukturyzacji stoczni, produkcja wie i konstrukcji stalowych ma w przyszoci przynosi 30% jej dochodu. Obecnie stocznia negocjuje take dostawy wie dla ldowych farm wiatrowych w Polsce. Warto rynku producenckiego takich elementw jest oceniana przez Zarzd stoczni na 20 mld EUR. Dobrym przykadem na zaangaowanie si przemysu stoczniowego w szeroko pojt produkcje OZE jest Stocznia Crist ktra przy wsparciu KUKE podpisaa i zrealizowaa kontrakt o wartoci ponad 200 mln euro dla BHO-Innovation SO 1 BV z Holandii. Umowa dotyczya budowy i dostarczenia statku hydrotechnicznego (tzw. Heavy Lift Jack up Vessel) z cikim systemem dwigowym do budowy i obsugi farm wiatrowych typu offshore. Zamawiajcym bya spka BHO-Innovation SO 1 BV z Holandii, naleca porednio do Hochtief Construction oraz Beluga Offshore. Statek bdzie obsugiwa cay proces instalacji farm wiatrowych od zaadunku turbin oraz masztw, po ich instalacj w miejscu przeznaczenia. Jednostka charakteryzuje si moliwoci zaadunku do 8 tys. ton i wydajnoci dwigu 1,5 tys. ton. Parametry jej dziaania umoliwiaj instalacj w cigu roku 40 turbin o mocy powyej 6 MW wraz z masztami. Obecnie istniej jedynie trzy statki zaprojektowane i wykorzystywane do obsugi sektora offshore na gbokich wodach, dajce moliwo montau turbin o mocy 5 MW. Kontrakt sfinansowaa Credit Agricole Corporate and Investment Bank z Francji. KUKE wspara proces realizacji projektu poprzez gwarantowanie zwrotu 80 proc. zaliczek wpaconych przez BHO-Innovation SO 1 BV na poczet realizacji kontraktu, a take zawarcie umowy ubezpieczenia kredytu dla nabywcy udzielonego przez CAC&IB. Ubezpieczony kredyt zosta wykorzystany na sfinansowanie 80 proc. wartoci kontraktu eksportowego oraz skapitalizowanych kosztw finansowych. Warto kontraktu ocenia si na 70 mln EUR. Polskie firmy mog z powodzeniem operowa na rynku produkcji podzespow dla sektora morskiej energetyki wiatrowej. Ich gwnym atutem jest nie tylko jako, ale i dogodna lokalizacja zakadw produkcyjnych pod wzgldem organizacji dostaw, co daje im du przewag w stosunku do konkurencyjnych firm azjatyckich. Nakady poniesione w procesie budowy turbin oraz ich transport w miejsce przeznaczenia stanowi a 49% cakowitych kosztw inwestycyjnych. Najbardziej korzystne wydaje si wic zlokalizowanie zakadw produkcyjnych na terenach portowych, relatywnie blisko miejsca budowy farmy, oraz umoliwienie wykonania wikszoci prac budowlanych na ldzie. Wymaga to jednak przystosowania portw do budowy wielkogabarytowych elementw turbin, a take umoliwienia wpywania do nich duym statkom transportujcym gotowe moduy. W sektorze OZE polski przemys stoczniowy, ze swoimi szerokimi powizaniami kooperacyjnymi (take w przemyle elektromaszynowym), dziaa nie tylko na rynku energetyki wiatrowej. Najwiksz ofert w zakresie dostaw dla sektora OZE posiada obecnie Spka H. Cegielski Pozna (HCP). W celu dywersyfikacji produkcji i poszukiwania nowych rynkw , prowadzone s przez suby techniczne HCP intensywne dziaania zmierzajce do pozyskania produkcji nowych wyrobw dedykowanych odbiorcom spoza sektora stoczniowego. Jedn z dziedzin w, ktrej Spka HCP upatruje moliwoci dalszego rozwoju jest dziaalno na rynku OZE. Aktualnie oferta obejmuje: Silniki PZL- Wola 135 w wersji gazowej; Majc na uwadze potrzeb posiadania w programie produkcyjnym HCP S.A. silnikw o mocach od 100 do ok. 360 kW Zarzd HCP podj decyzj o przejciu z PZL-Wola Warszawa (w stanie likwidacji)
produkcji rodziny silnikw Wola 135 w wykonaniu gazowym (gaz ziemny, biogaz, gaz wysypiskowy i z oczyszczalni ciekw). Silniki mog by oferowane jako samodzielne jednostki lub jako kogeneracyjne zespoy prdotwrcze - wolnostojce lub w zabudowie kontenerowej. Obiekty energetyki rozproszonej opartej na silnikach gazowych W ramach tego dziaania HCP oferuje projektowanie oraz wytwarzanie elementw i budow kompletnych typowych kogeneracyjnych obiektw energetycznych o zabudowie kontenerowej o mocach 400, 600, 800 i 1000 kW pracujcych jako liniowe lub szczytowe w biogazowniach rolniczych, z wykorzystaniem silnikw gazowych Waukesha i MWM Deutz. Aktualnie trwaj prace projektowe i wykonawcze kogeneracyjnego zespou kontenerowego o mocy 1000 kW z silnikiem Waukesha z przeznaczeniem dla biogazowni w widnicy. Biogazownie rolnicze HCP oferuje kompleksow budow biogazowni rolniczych, a take elementy ich wyposaenia (oprcz siowni kogeneracyjnych), takie jak zgarniacze zasobnika substratu, transportery limakowe, mieszada w zbiornikach fermentacyjnych Siownie kogeneracyjne z wysokoprnymi dwusuwowymi silnikami na biopaliwo, ktre mog spala nieoczyszczony olej rzepakowy, olej palmowy, tuszcz zwierzcy oraz inne biopaliwa. Instalacje do karbonizacji biomasy; oferta dotyczy budowy kompletnych obiektw do karbonizacji wszelkiego rodzaju biomasy o wilgotnoci do 45% i redniej kalorycznoci 10 MJ/kg; projekt realizowany jest we wsppracy z firm Fluid Kooperacja Sp. z o.o., ktra dysponuje opatentowan technologi i opracowanymi rozwizaniami konstrukcyjnymi; wytwarzany biowgiel jako biopaliwo przeznaczony jest do wykorzystania gwnie w zakadach energetycznych. Przemys stoczniowy, w tym w szczeglnoci okrtowy o duym i dalej nie w peni wykorzystanym potencjale produkcyjnym, moe by, po zakoczeniu procesu restrukturyzacji, jednym z k zamachowych gospodarki polskiej w tym rozumianego szeroko (nie tylko morska energetyka wiatrowa) sektora urzdze dla OZE. Wan cech tego przemysu, moliw do wykorzystania w sektorze OZE jest obecno na rynkach zagranicznych i duy potencja eksportowy.
72
PRZEPISY OBOWIZUJCE PRZEDSIBIORCW PROWADZCYCH DZIAALNO ZWIZAN Z PRODUKCJ URZDZE OZE Oglne warunki prowadzenia dziaalnoci w sektorze produkcji i instalacji urzdze dla OZE w wietle istniejcego prawodawstwa
5.1
Definicje Stosowan w opracowaniu nazwa urzdzenia dla energetyki odnawialnej w sensie przepisw o dziaalnoci gospodarczej naley rozumie jako produkty, a podmioty wprowadzajce je na rynek (udostpniajce je dystrybutorowi lub konsumentowi) s ich producentami. Na gruncie prawa krajowego pojcia te w sposb oglny zdefiniowane s w ustawie o oglnym bezpieczestwie produktw53. Produkt jest rzecz ruchom now lub uywan, jak i naprawian lub regenerowan przeznaczon do uytku konsumentw () dostarczan lub udostpnian przez producenta lub dystrybutora () w tym rwnie w ramach wiadczenia usugi; produktem nie jest rzecz uywana albo () wymagajca naprawy lub regeneracji przed uyciem. Producentem jest przedsibiorca prowadzcy w UE ()54 dziaalno polegajc na wytwarzaniu produktu albo kada inna osoba, ktra wystpuje jako wytwrca, umieszczajc na produkcie bd do niego doczajc () nazw, znak towarowy bd inne odrniajce oznaczenie, a take osoba, ktra naprawia lub regeneruje produkt. Ustawa zalicza do kategorii producentw take importera produktu (jako przedstawiciela wytwrcy), ktry bierze odpowiedzialno za produkt w kraju oraz innych przedsibiorcw, ktrzy uczestnicz w procesie dostarczania produktw, wpywajc na ich bezpieczestwo (tu ustawodawca ma na myli m.in. przedsibiorcw dokonujcych fabrycznego montau urzdze lub skadania w jeden produkt np. instalatorw). Do innej kategorii zalicza si dystrybutor, ktry uczestniczcego w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostpniania produktu, ktrego dziaalno nie wpywa na waciwoci produktu zwizane z jego bezpieczestwem Definicja producenta jest zatem bardzo szeroka. Ze wzgldw metodycznych oraz uwagi na brak dostpnych informacji statystycznych o producentach sensu largo, na potrzeby niniejszej pracy skupiono si w szczeglnoci na producentach w sensie wytwarzania produktu na terenie kraju oraz na zasadniczych i technologicznie specyficznych dla brany OZE produktach wystpujcych w poszczeglnych branach (rodzajach) OZE. W mniejszym zakresie powicono uwag importerom i instalatorom oraz urzdzeniom stosowanych w sektorze OZE, ale niespecyficznym dla OZE (towarzyszcym) i wystpujcych take w wielu innych branach. Sektor OZE jest w sposb szczeglny uregulowany w prawie krajowym, gdy jest regulowany odrbnie poprzez system wsparcia rynku zielonej energii i biopaliw, w tym w szczeglnoci przepisami Prawa energetycznego, Prawa ochrony rodowiska, Prawa budowlanego i w ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekych oraz ustawy o planowaniu przestrzennym i pokrewnych. Przepisy te dotycz bezporednio znacznie bardziej inwestorw, uytkownikw instalacji (dotychczas w mniejszym zakresie instalatorw) oraz sprzedawcw energii i paliw. Oglnie bardziej dotycz dziaalnoci
Ustawa z dn. 12 grudnia 2003 r. o oglnym bezpieczestwie produktw. Dz.U. z 2003r. Nr 229, poz. 2275, wraz z pniejszymi zmianami - Dz.U. z 2007 r. Nr 35, poz. 215. 54 Przepisy ustawy wdraaj postanowienia dyrektywy 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 3 grudnia 2001 r. w sprawie oglnego bezpieczestwa produktw (Dz.U. WE Nr L11/4)
53
usugowej ni produkcyjnej. W sposb syntetyczny krajowe przepisy zwizane z wytwarzaniem energii z OZE i biopaliw oraz ich sprzeda zebrane s w Krajowym planie dziaa w zakresie energii ze rde odnawialnych55 (KPD). Przepisy te nie s jeszcze ujednolicone, stwarzaj szereg ogranicze i bd podlegay zmianom i nowelizacjom w ramach wdraania w Polsce dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Zgodnie z zapisami (propozycjami) KPD, przepisy te maj zosta ujte w oglnej, systemowej ustawie o energii ze rde odnawialnych (planowanej do ogoszenia w 2011 roku) i musz by brane pod uwag take przez producentw urzdze dla OZE, a w szczeglnoci wsppracujcych z nimi instalatorw. Producenci urzdze dla OZE dziaaj jednak bardziej pod wpywem oglnych przepisw dotyczcych dziaalnoci gospodarczej oraz norm i wymogw bezpieczestwa oraz wymogw jakociowych stawianych wyrobom w UE i tym zagadnieniom powicono szczegln uwag w dalszej czci niniejszego rozdziau. Warto te zauway, e krajowi producenci nie s te ograniczeni jedynie przepisami krajowymi. Z uwagi na bardziej swobodny przepyw urzdze ni energii, w znacznie wikszej mierze istotny dla nich jest system prawny dotyczcy zasad obrotu midzynarodowego oraz np. specyficznych wymaga i obowizujcego systemu wsparcia OZE w krajach bdcych celem eksportu. Swobodny przepyw towarw pomidzy pastwami czonkowskimi (a wic brak granic, ce itp.) to podstawa wsplnego rynku europejskiego. Aby wyeliminowa te bariery wprowadzono system tzw. nowego podejcia, ktry uatwia ujednolicenie (zharmonizowanie) przepisw, zwaszcza w dziedzinie bezpieczestwa wyrobw przemysowych. Tymi obowizkowymi przepisami s Dyrektywy Nowego Podejcia (DNP) zawierajce tylko zasadnicze wymagania zwizane z bezpieczestwem, zdrowiem, ochron konsumenta oraz ochron rodowiska. Dyrektywa jest aktem prawnym UE skierowanym do pastw czonkowskich. Nakada na pastwa czonkowskie obowizek wydania w okrelonym terminie wasnych przepisw krajowych, wprowadzajcych w ycie jej tre. W przypadku dyrektyw DNP przepisy krajowe musz by w peni zgodne z ich postanowieniami, wszelkie krajowe regulacje sprzeczne z dyrektywami musz zosta uchylone. Pastwa czonkowskie zachowuj jedynie swobod wyboru formy, w jakiej wprowadzaj przepisy krajowe (np. poprzez ustaw, rozrzdzenie lub inny akt prawny). Wiksz swobod kraje czonkowskie maj w przypadku sposobu wdroenia takich dyrektyw jak ww. 2009/28/WE o promocji stosowania energii z odnawialnych rde energii, gdzie tylko cel ilociowy dla danego kraju jest prawnie obowizujcy. Zakadanie dziaalnoci gospodarczej Oglne przepisy zwizane z dziaalnoci gospodarcz nie rozrniaj przedsibiorstw produkujcych (np. urzdzenia dla OZE) i przedsibiorstw wiadczcych usugi (np. dostarczanie energii). Od 31 marca 2009 roku zakadanie dziaalnoci gospodarczej jest zwizane z wypenieniem jednego wniosku, ktry obejmuje: wpis do ewidencji dziaalnoci gospodarczej. wpis do krajowego rejestru urzdowego podmiotw gospodarki narodowej (numer REGON) zgoszenie identyfikujce albo aktualizacyjne (Numer Identyfikacji Podatkowej) zgoszenie patnika skadek ubezpieczenia spoecznego (Zakad Ubezpiecze Spoecznych) Wypeniony wniosek zawiera szczegowe informacje, takie jak: imi i nazwisko waciciela, nazwa firmy, adres zamieszkania, adres pod ktrym bdzie prowadzona dziaalno firmy, data rozpoczcia dziaalnoci, opis przedmiotu dziaalnoci (wg Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci - PKD). Procedura jest bardziej skomplikowana, jeli rodzaj planowanej dziaalnoci firmy jest zwizany z koniecznoci uzyskania koncesji, licencji lub innego rodzaju pozwolenia.
55 Ministerstwo Gospodarki: Krajowy plan dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych. Warszawa, 7.12.2010 r., rozdzia 4.2.1.
74
Samo wytwarzanie energii i paliw z OZE jest dziaalnoci regulowan i koncesjonowan (zazwyczaj poza wykorzystaniem energii z OZE tylko na potrzeby wasne) i wie si z okrelonymi dodatkowymi czynnociami na etapie uruchamiania dziaalnoci. Uzyskanie promesy koncesji czy samej koncesji od odpowiedzialnego za koncesjonowanie Urzdu Regulacji Energetyki (URE) a nawet specjalnego wpisu (jak to ma miejscu w przypadku zamiaru produkcji biogazu w biogazowniach rolniczych, gdy wpis do specjalnego rejestru jest w gestii agencji Rynku Rolnego ARR) co do zasady nie dotyczy producentw urzdze dla OZE. Jednak problemem dla przedsibiorcw, a zwaszcza dla ewidencji statystycznej i ew. systemu wsparcia dla producentw urzdze dla OZE i dla ich nabywcw jest dotychczasowy brak objcia szczegow klasyfikacj PKD zdecydowanej wikszoci urzdze zasadniczych (nie wspominajc urzdze towarzyszcych) jakie s wprowadzane na rynek przez producentw. Tylko w niewielkim zakresie problem ten dotyczy produkcji paliw i energii z OZE (w zasadzie jedyne paliwo z OZE, ktre nie jest uwzgldnione w PKD to wspomniany wczeniej biogaz rolniczy). Jest to te powd dla ktrego autorzy niniejszego opracowania nie mogli skorzysta z baz danych i oficjalnych statystyk (wicej na ten temat we wstpie do niniejszej ekspertyzy i jej zaoeniach metodycznych) oraz powd dla ktrego sektor produkcji urzdze dla OZE czsto umyka uwadze administracji pastwowej. Warto przy tym zwrci uwag, e po pozytywnym rozpatrzeniu kompletnoci ww. wniosku zwizanego z zamiarem rozpoczcia dziaalnoci gospodarczej, wpis do ewidencji dziaalnoci gospodarczej jest wydawany i (w cigu 3 dni) przesyany do: wskazanego przez przedsibiorc Naczelnika Urzdu Skarbowego, terenowej jednostki Zakadu Ubezpiecze Spoecznych oraz do waciwego Urzdu Statystycznego. Brak PKD na produkcj urzdze dla OZE skutkuje zatem natychmiastowo brakami w statystyce publicznej i instytucjonalnymi ograniczeniami w usuwaniu specyficznych barier dla tego sektora (wynikajcych ze specyficznych regulacji na rynku zielonej energii) i jego ew. wspieraniu w Polsce (jako jednego z najwaniejszych segmentw zielonej gospodarki w UE). Na etapie zakadania dziaalnoci producenci urzdze dla OZE borykaj si z problemami wsplnymi do pokonania przez wszystkich przedsibiorcw w Polsce. W stosunku do inwestujcych w produkcj i sprzeda energii (zwaszcza elektrycznej) producenci energii nie s obarczeni innymi specjalnymi obowizkami prawno-administracyjnymi. Obowizki te powoduj, e np. proces planowania, budowy i oddania do uytku biogazowni rolniczej to ok. 2-3 lata, a duej farmy wiatrowej 3-5 lat (jeszcze duej przypadku elektrowni wodnej). Jedynie inwestujcy w mae technologie OZE na rzecz produkcji ciepa lub energii elektrycznej na wasne potrzeby zamykaj proces inwestycyjny w okresie poniej jednego roku. Producenci urzdze dla OZE wpisuj si w oglne zasady prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Minimalny czas potrzebny do zaoenia firmy (spka z ograniczon odpowiedzialnoci) w Polsce wg powyszych procedur wynosi 32 dni. Formalnie nie jest wymagany wysoki kapita zakadowy, ktry powinien wynosi minimum 5 tys. z, ale o ile mona sobie wyobrazi rozpoczcie realizacji najprostszych usug przy niskim kapitale zaoycielskim, to w przypadku producentw urzdze OZE, z uwagi na konieczno zakupu i skredytowania (zdolno kredytowa) linii technologicznych oraz know-how, jest to w zasadzie trudne do wyobraenia. W tym sensie niski wymagany kapita zaoycielski nie jest dla nich uatwieniem. Uatwieniem nie jest te, pomimo braku koniecznoci spenienia specyficznych (dodatkowych) wymaga, okres niezbdny do zdobycia pozwole i wybudowania zakadu produkcji urzdze. W ostatnim czasie Polska przyspieszya proces rejestracji nieruchomoci dziki wprowadzeniu komputerowego rejestru ksig wieczystych i obnieniu iloci podatkw wymaganych od maych i rednich przedsibiorstw. Skrcono rwnie czas potrzebny do zoenia zeznania podatkowego. Ale rednio czas potrzebny do wybudowania zakadu produkcyjnego (nawet hali montaowej czy magazynu) w Polsce wynosi 311 dni (otrzymanie zezwolenia na budow) i obejmuje a 32 procedury. W 2010 roku Polska znalaza si na 70 pozycji w rankingu Banku
75
wiatowego (analizowano 183 kraje) pod wzgldem minimalizacji wymaganych warunkw i uatwie przy zakadaniu i prowadzenia przedsibiorstwa56.
5.2
Normy i certyfikaty dla urzdze OZE w UE i w Polsce

5.2.1 Wprowadzenie
Jak wykazano w rozdziaach 1 i 2, Polska posiada duy potencja w zakresie rozwoju przemysu maszyn, urzdze i komponentw (dalej wyrobw) sucych do pozyskiwania energii z odnawialnych rde. W szczeglnoci biorc pod uwag moliwoci i perspektywy, ktre ma przed sob Polski sektor przemysowy maych i rednich przedsibiorstw (MP), liczcy prawie 2 mln dziaajcych na rynku przedsibiorstw produkcyjnych, zaangaowanie tego sektora na rzecz wytwarzania urzdze technicznych sucych do wytwarzania energii z odnawialnych rde, jest moliwe i zasadne. Rozwj technologii rodowiskowych w obszarze energii, suy przeksztacaniu obecnego systemu energetycznego, w system bardziej zrwnowaony, w mniejszym stopniu oparty na importowanych paliwach, a w wikszym stopniu na zrnicowanych rdach i nonikach energii nie powodujcych zanieczyszcze, w szczeglnoci wanie na odnawialnych rdach energii. Przeksztacanie obecnego systemu energetycznego w kierunku bardziej zrwnowaonego i opartego na OZE dotyczy w szczeglnoci: Wytwarzania i wprowadzania na rynek energii elektrycznej ze rde odnawialnych w wyniku wzrostu oglnej wydajnoci przetwarzania, efektywnoci oraz poprawy niezawodnoci oraz zmniejszenie kosztw produkcji energii elektrycznej z lokalnych odnawialnych rde energii; Upowszechnienia u odbiorcw kocowych (mieszkalnictwo, drobny przemys i usugi) ogrzewania i chodzenia, poprzez wzrost wydajnoci oraz redukcj kosztw aktywnego i pasywnego ogrzewania i chodzenia wykorzystujcych lokalne odnawialne rda energii; Produkcji paliw odnawialnych: staych, pynnych i gazowych (cznie z wodorem i wykorzystaniem zielonej energii elektrycznej) otrzymywanych z odnawialnych zasobw energii, w tym z biomasy energetycznej i odpadw; Wszystkie wytwarzane w ramach powyszych procesw noniki energii trafiaj do odbiorcw kocowych, ale rwnie znaczna cze urzdze do ich wytwarzania trafia take do indywidualnych konsumentw lub do MP wykorzystujcych je na wasne potrzeby lub do produkcji energii i paliw celem ich sprzeday dystrybutorom kocowych nonikw energii. Rosnca, wraz z regulacjami UE i popraw konkurencyjnoci, masowo rynku energetyki odnawialnej (nie tylko energii ale i urzdze) wymusza potrzeb standaryzacji oraz certyfikacji. Wyroby dla brany OZE w UE s objte tzw. pakietem towarowym Rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiajcego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszce si do warunkw wprowadzania produktw do obrotu, wraz z decyzj Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 768/2008/WE z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie wsplnotowych ram dotyczcych wprowadzania produktw do obrotu. Nowe Ramy Legislacyjne dla prawa wsplnotowego harmonizuj wymagania dla produktw/wyrobw wprowadzanych do obrotu na jednolitym rynku Unii Europejskiej, ktrego filarem jest swobodny przepyw towarw. Wyroby wprowadzane na rynek Wsplnoty, a wic i w Polsce, powinny by zgodne z obowizujcym prawodawstwem wsplnotowym, a podmioty gospodarcze powinny by odpowiedzialne za zgodno
56 Doing Business 2011- Making a difference for entrepreneurs. A co-publication of The World Bank and the International Finance Corporation. 2010; str. 29, 140.
76
wyrobw, stosownie do roli odgrywanej przez nie w acuchu dostaw, tak, aby zapewni wysoki poziom ochrony interesw publicznych, takich jak zdrowie i bezpieczestwo oraz ochrona konsumentw i rodowiska, a take zagwarantowa uczciw konkurencj na rynku Wsplnoty. Wsplnotowe prawodawstwo harmonizacyjne wymaga, przed wprowadzeniem wyrobw do obrotu, przeprowadzenia oceny zgodnoci. Ocen zgodnoci mog przeprowadza wadze publiczne, producenci lub jednostki certyfikujce/notyfikowane. Zwaywszy, e producent posiada dokadna wiedz o procesie projektowania i produkcji, jest on najbardziej kompetentny do przeprowadzenia kompletnej procedury oceny zgodnoci. W zwizku z tym ocen zgodnoci naley zaliczy wycznie do obowizkw producenta. Producent moe zleci przeprowadzenie oceny zgodnoci jednostce certyfikujcej/notyfikowanej. Jednostka taka przeprowadza ocen zgodnoci wedug procedur oceny zgodnoci okrelonych w odpowiednich aktach prawnych, normach czy specyfikacjach technicznych. Jednym z celw Rozporzdzenia (WE) Nr 765/2008 jest zapewnienie jednolitego stopnia rygoryzmu w zakresie nadzoru rynku, tj. kontroli produktw wprowadzanych do obrotu, a w konsekwencjijednolitego wysokiego poziomu ochrony konsumentw i uytkownikw, a take rodowiska naturalnego, w caej UE, poprzez skuteczne eliminowanie z rynku wyrobw niebezpiecznych lub niezgodnych z przepisami wsplnotowymi, jak rwnie nieuczciwych podmiotw gospodarczych dostawcw takich wyrobw. Rozporzdzenie zobowizuje rwnie pastwa czonkowskie UE do zapewnienia waciwej ochrony, wcznie z zastosowaniem sankcji karnych za uycie niezgodne z prawem, umieszczonego na produktach oznakowania zgodnoci CE (o tym wicej w dalszej czci rozdziau) - wskazujcego, e speniono wszystkie wymagania zawarte w odpowiednich przepisach wsplnotowych. Rozporzdzenie (WE) Nr 765/2008 wie w caoci i jest bezporednio stosowane we wszystkich pastwach czonkowskich UE od dnia 1 stycznia 2010. System oceny zgodnoci wyrobw dla brany OZE okrelaj zasady wprowadzania do obrotu wyrobw objtych zarwno dyrektywami tzw. nowego podejcia (te dotycz przewaajcej czci urzdze zasadniczych stosowanych z OZE), jak i innymi aktami prawa wsplnotowego, nie bdcymi dyrektywami nowego podejcia. Rozporzdzenie zobowizuje pastwa czonkowskie do zapewnienia nadzoru rynku w odniesieniu do wszystkich produktw objtych wsplnotowym prawem harmonizujcym wymagania, z wyczeniem tych produktw, dla ktrych istnieje odrbny system nadzoru, jak np. pojazdy silnikowe, objte wymaganiami dyrektyw starego podejcia. Rozporzdzenie zobowizuje take organy celne do zapewnienia kontroli produktw przywoonych z pastw trzecich (objtych procedur celn dopuszczenia do swobodnego obrotu), zawieszenia dopuszczenia produktw do obrotu w przypadku braku wymaganego oznakowania lub dokumentacji, faszywego oznakowania CE albo istnienia przesanek wskazujcych, e produkt stanowi powane zagroenie, a take do powiadomienia o tym zawieszeniu organw nadzoru rynku. Moliwo zatrzymania wyrobw niebezpiecznych lub niezgodnych z przepisami ju na granicy uatwia realizacj zada organw nadzoru rynku, jest take najbardziej skuteczn metod realizacji nadzoru rynku w odniesieniu do wyrobw importowanych. Uytkownicy wyrobw z brany OZE (w szczeglnoci tzw. uytkownicy profesjonalni) musz by w peni wiadomi ewentualnych zagroe zwizanych z eksploatacj wyrobw sucych do pozyskiwania energii odnawialnych i zasad bezpiecznego ich uytkowania. Pastwa czonkowskie powinny zatem zapewni, e uytkownicy profesjonalni maja dostp do niezbdnego minimalnego ksztacenia, co dotyczy take producentw urzdze jak i instalatorw. Naley ustanowi wymogi dotyczce ksztacenia i oficjalnego uznawania ksztacenia (wydawanie certyfikatw lub pozwole). Elementy zwizane z systemem szkole profesjonalnych uytkownikw (w szczeglnoci instalatorw) maoskalowych urzdze OZE, przeznaczonych bezporednio dla indywidualnego uytkownika, oraz wymogami w tym zakresie zostay przeniesione jako zobowizania dla pastw
czonkowskich do dyrektywy 2009/28/WE o promocji stosowania odnawialnych rde energii (art. 14 ust. 3). W obecnym stanie prawnym nie istnieje wymagany dyrektyw odrbny system szkole kwalifikowania i certyfikacji instalatorw maych kotw i piecw na biomas, systemw fotowoltaicznych i systemw ciepa sonecznego, pytkich systemw geotermalnych oraz pomp ciepa. W tym zakresie obowizuje jedynie art. 54 ustawy Prawo energetyczne, ktry dotyczy wszystkich osb zajmujcych si eksploatacj sieci oraz urzdze i instalacji, oraz rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej w sprawie szczegowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujce si eksploatacj urzdze, instalacji i sieci. Z obowizku potwierdzenia posiadania kwalifikacji w zakresie obsugi urzdze i instalacji zwolnieni s uytkownicy eksploatujcy niewielkie urzdzenia lub instalacje (urzdzenia elektryczne o napiciu nie wyszym ni 1 kV i mocy znamionowej nie wyszej ni 20 kW oraz urzdzenia lub instalacje cieplne o mocy zainstalowanej nie wyszej ni 50 kW). Oznacza to, e do momentu wdroenia w Polsce przepisw art. 14 ust. 3 wspomnianej dyrektywy, dla maych instalacji OZE i dla ich uytkownika kocowego zasadniczym dokumentami potwierdzajcymi bezpieczestwo, jako i oczekiwan wydajno pozostaj gwnie oznakowania (CE) i certyfikaty na urzdzenia wydawane przez akredytowane jednostki.
5.2.2
Przepisy szczegowe i procedury zwizane z certyfikacj wyrobw i akredytacj
Dyrektywy Nowego Podejcia (DNP) nakadaj obowizek umieszczenia na podlegajcych jej wyrobach oznaczenia CE. Pozostae szczegy techniczne zawarte s w odpowiednich, zharmonizowanych normach europejskich. Kada z ponad dwudziestu aktualnie obowizujcych DNP obejmuje pewn grup wyrobw przemysowych, np. maszyny, urzdzenia elektryczne, medyczne, cinieniowe, gazowe, zabawki, jachty itd. DNP dotycz wyrobw (produktw) , ktre maj by po raz pierwszy wprowadzone do obrotu i oddane do uytku. Ograniczaj si wycznie do wymaga zasadniczych, sformuowanych tak, aby zapewniay wysoki poziom ochrony. Kada dyrektywa nowego podejcia zawiera: - wyszczeglnienie wyrobw, ktrych dyrektywa dotyczy; - rodzaj zagroe, ktre winny by eliminowane przez dan dyrektyw; - wytyczne dotyczce umieszczenia danego wyrobu na rynku Ten sam wyrb moe podlega kilku dyrektywom jednoczenie jak np. instalacje soneczne, pompy ciepa, elektrownie wiatrowe itp. Odpowiedzialno za spenienie wszystkich wymaga dyrektywy spoczywa na producencie wyrobu. Samodzielnie umieszcza on na wyrobie oznaczenie CE jako deklaracj, e dany wyrb zosta poddany ocenie zgodnoci i spenia zasadnicze wymagania dyrektywy lub dyrektyw. Jeeli zgodnie z dyrektyw nowego podejcia wyrb podlega oznakowaniu CE, nie moe zosta wprowadzony do obrotu bez takiego oznakowania. Istniej jednak przypadki, gdy dyrektywy w odniesieniu do niektrych podlegajcych im wyrobw nie wymagaj oznakowania CE. Wyroby takie maj take zagwarantowan swobod przepywu w ramach jednolitego rynku UE, ale wwczas przepisy okrelaj dla nich specjalne wymagania. Znak CE skada si z liter o poniszych ksztatach:
Oznakowanie CE musi by umieszczone w bezporedniej bliskoci nazwy producenta lub jego upowanionego przedstawiciela, przy zastosowaniu tej samej techniki nanoszenia napisw. W
przypadku pomniejszenia lub powikszenia oznakowania CE naley zachowa proporcje podane na rysunku. Jeeli w procedurze oceny zgodnoci braa udzia jednostka notyfikowana, obok oznaczenia CE umieszcza si jej numer identyfikacyjny, ktry, wraz z innymi danymi, jest publikowany w oficjalnym dzienniku Wsplnot Europejskich. W imieniu producenta moe dziaa jego upowaniony przedstawiciel lub w niektrych przypadkach importer wyrobu na rynek UE. Nowe podejcie zostao oparte na zasadach: harmonizacji prawa technicznego krajw czonkowskich ograniczonej do zasadniczych wymaga, opracowania norm potrzebnych dla celw produkcji i umieszczenia produktu na rynku. Normy te zwane normami zharmonizowanymi umoliwiaj stwierdzenie domniemanej zgodnoci z wymaganiami zasadniczymi, a ich stosowanie jest dobrowolne. Producent wytwarzajc wyrb z zastosowaniem norm zharmonizowanych stwarza domniemanie, e wyrb odpowiada wymaganiom zasadniczym stosowanej dyrektywy i moe by dopuszczony do obrotu na caym obszarze jednolitego rynku Unii Europejskiej bez dodatkowych wymaga zwizanych z ocen zgodnoci . Normy zharmonizowane z poszczeglnymi dyrektywami to normy techniczne, obowizujce w krajach czonkowskich UE. S one opracowywane i ustanawiane przez trzy europejskie organizacje normalizacyjne (CEN/CENELEC - elektrotechnika, ETSI - telekomunikacja, CEN - pozostae brane). Normy te zawieraj konkretne rozwizania i wymagania techniczne. Zgodnie z przepisami wewntrznymi CEN/CENELEC czonkowie CEN s zobowizani do nadania Normie Europejskiej statusu normy krajowej np. w Polsce PN-EN moe nada Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. Producent, aby umieci oznaczenie CE na swoim wyrobie powinien: - stwierdzi, czy wyrb podlega ktrej z DNP; - stwierdzi, czy wyrb spenia zasadnicze wymagania okrelone w dyrektywie/dyrektywach, ktrym podlega; - zapozna si z treci odpowiednich dla danego wyrobu europejskich norm zharmonizowanych i ewentualnie dostosowa do nich wyrb; - wypeni procedur oceny zgodnoci okrelon w dyrektywie/dyrektywach; - przygotowa dokumentacj techniczn zawierajc elementy wymagane przez dan dyrektyw/dyrektywy ; - dostarczy niezbdnych informacji, w szczeglnoci instrukcji. - sporzdzi i podpisa deklaracj zgodnoci CE; - umieci na wyrobie oznaczenie CE. Dokumentacja techniczna, jak musi dysponowa producent lub jego upowaniony przedstawiciel powinna wykaza, e wyrb spenia wymagania, o ktrych mowa w dyrektywach/rozporzdzeniach. Dokumentacja techniczna powinna obejmowa projektowanie, wytwarzanie i dziaanie wyrobu w zakresie koniecznym do tej oceny. Dokumentacja powinna by przygotowana przynajmniej w jednym z oficjalnych jzykw Unii Europejskiej. Dokumentacja techniczna obejmuje: oglny opis wyrobu, rysunki zestawieniowe, schematy obwodw sterowania jak rwnie istotne opisy i objanienia niezbdne do zrozumienia dziaania wyrobu; rysunki szczegowe wraz z doczonymi obliczeniami, wyniki bada, certyfikaty itp., niezbdne do sprawdzenia zgodnoci wyrobu z zasadniczymi wymaganiami w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczestwa; dokumentacj oceny ryzyka; zastosowane normy i specyfikacje techniczne, wszelkie sprawozdania techniczne podajce wyniki bada przeprowadzonych przez samego producenta lub wybrane akredytowane laboratorium, a w szczeglnych przypadkach jednostk notyfikowan. W procesie oceny ryzyka producent lub jego upowaniony przedstawiciel powinien: - okreli ograniczenia dotyczce wyrobu, w tym zastosowania zgodnego z przeznaczeniem, oraz wszelkiego moliwego do przewidzenia niewaciwego uycia, - zidentyfikowa zagroenia jakie moe stwarza wyrb, - oszacowa ryzyko, biorc pod uwag ciko moliwych urazw,
oceni ryzyko, wyeliminowa zagroenia lub zmniejszy ryzyko zwizane z zagroeniem poprzez zastosowanie rodkw ochronnych.
Informacje zwizane z ocen ryzyka danego wyrobu musz by zawarte w instrukcji obsugi. Ocena zgodnoci moe by przeprowadzona w rny sposb, wg waciwego trybu postpowania opartego na trzech podstawowych procedurach: 1) Ocen zgodnoci przeprowadza producent lub jego upowaniony przedstawiciel. Badania wyrobu moe przeprowadzi sam producent albo jeli przepisy tego wymagaj, badania musz by przeprowadzone w laboratorium niezalenym od dostawcy (laboratorium akredytowane), 2) Jednostka notyfikowana (niezalena od dostawcy i odbiorcy) ocenia zgodno wyrobu z zasadniczymi wymaganiami, 3) Notyfikowana jednostka dokonuje certyfikacji zgodnoci i w przypadku, gdy wyrb jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami wydaje producentowi lub jego upowanionemu przedstawicielowi Certyfikat Zgodnoci. Jednostki notyfikowane podlegaj akredytacji przez niezaleny krajowy orodek akredytacyjny. Producent moe skorzysta z dowolnej jednostki notyfikowanej z dowolnego kraju z UE. Naley podkreli, e dziaanie jednostki notyfikowanej nie zwalnia producenta z penej odpowiedzialnoci za wyrb wprowadzony na rynek. Na rynku nie moe pojawi si wyrb, ktry objty jest DNP, a jej nie spenia. Poszczeglnym krajom czonkowskim, w razie stwierdzenia jakichkolwiek odstpstw, przysuguje prawo do nie wprowadzania danego wyrobu na rynek, a gdy zosta wprowadzony - do jego wycofania z rynku. Pastwa czonkowskie, aby zapewni, e wyroby objte swobodnym przepywem towarw w ramach UE, speniaj wysokie wymagania w zakresie ochrony interesw publicznych, takie jak zdrowie i bezpieczestwo oglne, zdrowie i bezpieczestwo w miejscu pracy, ochrona konsumentw, rodowiska i bezpieczestwa publicznego, ustanowiy przepisy dotyczce zasad akredytacji, nadzoru rynku, kontroli produktw oraz oznakowania CE. Ustalone zostay oglne ramy regu i zasad w odniesieniu do akredytacji i nadzoru rynku.
5.3
Akredytacja
Pojcie akredytacji Akredytacja stanowi cz oglnego systemu obejmujcego ocen zgodnoci i nadzoru rynku, ktry ma suy ocenie i zapewnieniu zgodnoci z majcymi zastosowanie wymaganiami. Szczeglna warto akredytacji polega na tym, e stanowi ona wiarygodne potwierdzenie technicznych kompetencji jednostek, ktrych zadaniem jest zapewnienie zgodnoci z majcymi zastosowanie wymaganiami. Akredytacja jest dokonywana we wszystkich pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. System akredytacji, ktry funkcjonuje w oparciu o wice przepisy, przyczynia si do wzmocnienia wzajemnego zaufania wrd pastw czonkowskich UE co do kompetencji jednostek oceniajcych zgodno i w konsekwencji sporzdzanych przez nie certyfikatw i sprawozda z bada. Tym samym system ten wzmacnia zasad wzajemnego uznawania certyfikatw i sprawozda z bada i poprawia ich jako. Ze wzgldu na to, e celem akredytacji jest zapewnienie autorytatywnego potwierdzenia kompetencji jednostki do wykonywania dziaalnoci z zakresu oceny zgodnoci (w tym rwnie bada), od 1 stycznia 2010 r., zgodnie z Rozporzdzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiajcym wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszce si do
warunkw wprowadzania wyrobw do obrotu, pastwa czonkowskie nie powinny posiada wicej ni jedn krajow jednostk akredytujc. Jednostka ta powinna by zorganizowana w sposb gwarantujcy obiektywizm i bezstronno jej dziaalnoci. Akredytacja powinna w zasadzie by dziaalnoci samofinansujc si. Pastwa czonkowskie UE powinny zapewni wsparcie finansowe jednostkom akredytujcym jedynie na rzecz realizacji zada specjalnych. Przyjmujc zasad jedna jednostka akredytujca w Pastwie unika si konkurencyjnoci. Konkurencja miedzy krajowymi jednostkami akredytujcymi mogaby doprowadzi do komercjalizacji ich dziaalnoci, ktra byaby niezgodna ich funkcj ostatniego poziomu kontroli w acuchu oceny zgodnoci. W Polsce funkcje jednostki akredytujcej peni Polskie Centrum Akredytacji (PCA). Polskie Centrum Akredytacji jest krajow jednostk akredytujc, upowanion do akredytacji jednostek certyfikujcych, kontrolujcych, laboratoriw badawczych i wzorcujcych oraz innych podmiotw prowadzcych oceny zgodnoci i weryfikacje na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia 2006 r. o systemie oceny zgodnoci (Dz. U. Nr 249, poz. 1834) z pniejszymi zmianami. Polskie Centrum Akredytacji posiada status pastwowej osoby prawnej i jest nadzorowane przez Ministerstwo Gospodarki. Udzielenie akredytacji Krajowa jednostka akredytujca, na wniosek jednostki oceniajcej zgodno (np. jednostki certyfikujcej wyroby, czy te laboratorium badawczego) sprawdza, czy jednostka ta posiada kompetencje do wykonywania okrelonych czynnoci z zakresu oceny zgodnoci. W przypadku potwierdzenia kompetencji krajowa jednostka akredytujca wydaje certyfikat akredytacji powiadczajcy te kompetencje. Krajowa jednostka akredytujca monitoruje kad jednostk, ktrej wydaa certyfikat akredytacji poprzez coroczne audyty.
Jednostka Certyfikujca Wyroby Norma EN 45011:1989 (PN-EN 45011:2000) Wymagania oglne dotyczce jednostek prowadzcych systemy certyfikacji wyrobw podaje oglne wymagania, ktre powinna spenia strona trzecia prowadzca system certyfikacji wyrobw tak, aby moga by uznana za kompetentn i wiarygodn. Polityka i procedury, zgodnie z ktrymi dziaa Jednostka Certyfikujca, nie powinny by dyskryminujce. Procedury nie powinny by wykorzystywane do utrudnienia wnioskodawcom dostpu do systemu certyfikacji wyrobw. Jednostka musi posiada okrelony system (systemy) certyfikacji wyrobw - system o wasnych zasadach postpowania i zarzdzania dotyczcy prowadzenia certyfikacji zgodnie z przewodnikiem ISO/IEC Guide 67:2004 r. (w Polsce PKN-ISO/IEC Guide 67:2007r. Certyfikacja wyrobu zawiera przynajmniej trzy nastpujce etapy funkcjonalne: wybr (pobieranie prbek do bada) wymaga okrelenia waciwoci, ktre bd oceniane wyspecyfikowania wymaga, wzgldem ktrych bdzie oceniana zgodno wyrobu i majcych zastosowanie wymaga proceduralnych dotyczcych oceny i pobierania prbek, badania, inspekcja (ocena systemu jakoci u producenta wyrobu), przegld dokumentacji, decyzja dotyczca certyfikacji. W przewodniku ISO/IEC Guide 67, w tablicy 1 pokazane s rne moliwe do zastosowania systemy certyfikacji wyrobw. Prowadzony jest nadzr fabryczny i prbki wyrobu z produkcji s oceniane pod katem cigoci zgodnoci w odniesieniu do wymaga zawartych w certyfikacie zgodnoci. Przebieg certyfikacji (tzw. Program certyfikacji) wikszoci urzdze dla OZE opiera si na wytycznych przewodnika ISO/IEC Guide 28:2004r. (PKN-ISO/IEC Guide 28:2006). Program zawiera opis postpowania od zoenia przez producenta wniosku o certyfikacj, poprzez ocen procesu produkcji, ocen wynikw bada wykonanych przez akredytowane laboratorium, ocen dokumentacji
dostarczonej wraz z wnioskiem, decyzj o certyfikacji, udzielenie certyfikatu, nadzr prowadzony przez jednostk certyfikuj na wyrobami na podstawie wymaga odpowiednich norm. W programie certyfikacji podane s rwnie zasady przeduania, rozszerzania, zawieszania, cofnicia certyfikatu oraz moliwoci odwoa od decyzji jednostki certyfikujcej. W dokumentach zawierajcych wyniki akredytowanej dziaalnoci takich jak: sprawozdania z bada, wiadectwa wzorcowania, certyfikaty powinny by stosowane symbole akredytacji dla wykazania statusu posiadanej akredytacji. W Polsce zgodnie z wytycznymi PCA stosowane s nastpujce symbole akredytacji wyrniajce akredytowane laboratoria badawcze i jednostki certyfikujce (przykady):
Laboratorium badawcze Laboratoria badawcze dziaaj w oparciu o norm europejsk PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Oglne wymagania dotyczce kompetencji laboratoriw badawczych i wzorcujcych oraz szczegowe wytyczne PCA. Akredytowane laboratorium badawcze dziaa w oparciu o wzorcowan aparatur pomiarowo badawcz oraz procedury (metody bada) opracowane na podstawie okrelonych norm europejskich oraz wytycznych PCA.
Praktyczne uwagi o stosowaniu w kraju przepisw zwizanych z certyfikacj urzdze dla OZE i akredytacj Energetyka odnawialna, w tym przemys produkcji urzdze dla OZE s stosunkowo nowymi obszarami w dziaalnoci gospodarczej i rdami powstawania wielu wyrobw dotychczas nieobecnych na rynku. Pierwsza dyrektywa dotyczca wycznie OZE zostaa przyjta przez Parlament i Rad UE dopiero w 2001 r. (dyrektywa 2001/28/WE o promocji stosowania energii elektrycznej z odnawialnych rde energii). System dyrektyw (w tym DNP) jak i norm zharmonizowanych tworzony by pierwotnie na potrzeby urzdze tradycyjnej energetyki i tradycyjnego rynku energii. Przepisy dotyczce w szczeglnoci urzdze energetyki odnawialnej (w mniejszym zakresie nonikw energii) s zatem zazwyczaj tworzone na zasadzie poszerzania (pogbiania) dotychczasowych przepisw, przez co s silnie rozproszone w caym systemie prawnym UE. Utrudnia to stworzenie jednolitego systemu opisu prawa i wymogw w tym zakresie. Problem pogbi niezwykle szeroka rnorodno i gama urzdze energetyki odnawialnej (rne rodzaje OZE, rne technologie, wielo produktw/wyrobw), ktre z natury uwzgldniane s w rnych dyrektywach i normach oraz systemach certyfikacji i akredytacji. W tej sytuacji nie tylko brakuje zasady zidentyfikowanego jednego okienka (one stop shop) dla producenta urzdze dla OZE chccego uzyska certyfikat na swj wyrb, ale w Polsce brakuje caociowego przewodnika, ktry w sposb uporzdkowany i wyczerpujcy przedstawiaby wymagane przepisy i procedury. Brak jest wykazu notyfikowanych przez PKN norm i aktw prawnych dotyczcych bezporednio (tym bardziej porednio) energetyki odnawialnej, ani zwizanych norm w trakcie notyfikacji. Nie ma te przedstawicieli przemysu produkcji urzdze energetyki odnawialnej
w skadzie Rady Normalizacji przy PKN (pojedynczy eksperci dziaaj tylko na szczeblu zespow roboczych), co dodatkowo utrudnia przedsibiorcom dostp do informacji. Brak nawet usystematyzowanego wykazu wyrobw dla energetyki odnawialnej (skutek m.in. nieobjcia zdecydowanej wikszoci urzdze dla OZE przez Polsk Klasyfikacj Dziesitn) oraz wykazu akredytowanych jednostek certyfikujcych wyroby. Problematyk OZE w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, w ronym zakresie, zajmuj si nastpujce zespoy: Komitet Techniczny nr 5 ds. Chodnictwa, Pomp Ciepa, Klimatyzatorw i Sprarek: Maszyny, urzdzenia i instalacje zibnicze (urzdzenia chodnicze domowe, handlowe i przemysowe), pompy ciepa (sprarkowe i absorpcyjne); klimatyzatory (indywidualne i centralne do penej klimatyzacji); sprarki Komitet Techniczny Nr 54 ds. Chemicznych rde Prdu: Akumulatory oowiowe, akumulatory zasadowe, ogniwa i baterie (pierwotne i wtrne), systemy fotoelektrycznego przetwarzania energii sonecznej. Komitet Techniczny Nr 137 ds. Urzdze Cieplno - Mechanicznych w Energetyce: Urzdzenia cieplnomechaniczne stosowane w elektrowniach, elektrociepowniach i ciepowniach zawodowych a w szczeglnoci koty parowe i wodne i ich urzdzenia pomocnicze, palniki na paliwo stae i cieke, turbiny parowe i gazowe, systemy turbin wiatrowych. Urzdzenia do produkcji energii ze rde odnawialnych. Odzyskiwanie ciepa i izolacja cieplna. Silniki parowe Komitet Techniczny Nr 144 ds. Koksu i Przetworzonych Paliw Staych: Zagadnienia oglne dotyczce koksu, pkoksu, paliw formowanych, brykietw, biopaliw staych, odnawialnych paliw staych (klasyfikacja, terminologia, pobieranie prbek itp.). Gatunki koksu, paliw formowanych, pkoksu, biopaliw staych, odnawialnych paliw staych oraz wymagania co do nich jako produktw handlowych. Metody bada wasnoci mechanicznych, fizykochemicznych i chemicznych koksu, pkoksu, paliw formowanych, brykietw, biopaliw staych i odnawialnych paliw staych wprowadzonych do obrotu. Zagadnienia dotyczce skadowania koksu i paliw formowanych. Paliwa i rozpaki do grila- testowanie jakoci oraz wymagania dla produktw handlowych. Komitet Techniczny Nr 222 ds. Przetworw Naftowych i Cieczy Eksploatacyjnych: Przetwory naftowe i ciecze eksploatacyjne (terminologia, klasyfikacja, metody bada, przepisy odbioru, pakowanie, znakowanie, przechowywanie i transport), biopaliwa pynne Lista aktywnych akredytowanych laboratoriw badawczych PCA obejmuje 1035 jednostki, ktre maj uprawnienia do bada urzdze i wyrobw57 wg rnych dyrektyw i norm, w rnych dziedzinach (urzdzenia dla szeroko rozumianej energetyki s tylko jednymi z wielu) objtych systemem certyfikacji i przy rnych (i zmieniajcych si w czasie) zakresach akredytacji (jednostki te prowadz te czasami badania wyrobw w trybie nieakredytowanym). Pomimo tak dugiej listy laboratoriw, szereg urzdze energetyki odnawialnej, np. elektrownie wiatrowe, nie ma ani akredytowanej w kraju jednostki wykonujcej badania, ani krajowej jednostki certyfikujcej wyroby. Lista PCA obejmuje te aktualnie 73 jednostki certyfikujce wyroby58 JCW), cho te nie zapewniaj one pokrycia rosncych potrzeb w zakresie certyfikacji urzdze energetyki odnawialnej, w szczeglnoci gdy JCW nie ma akredytowanego krajowego laboratorium, z ktrym moe wsppracowa. Wymusza to na krajowych producentach urzdze dla OZE zlecanie wykonywania bardziej kosztownych (choby z uwagi na transport) i wymagajcych wicej czasu bada jednostkom zagranicznym oraz ubiegania si take za granic o wydawane na podstawie tych bada certyfikaty w akredytowanych tame jednostkach certyfikujcych wyroby. Jest to z pewnoci utrudnienie dla krajowych przedsibiorcw w zakresie wprowadzania nowych wyrobw na rynki krajowe i zagraniczne i fakt ten pogarsza konkurencyjno krajowego przemysu energetyki odnawialnej. Problemem dla producentw urzdze dla OZE chccych eksportowa urzdzenia jest take to, e, obok systemu obowizkowej certyfikacji, w wielu krajach (w tym take w Polsce) obowizuj systemy
57 58
http://www.pca.gov.pl/?page=akredytowane_podmioty&&r=lb http://www.pca.gov.pl/?page=akredytowane_podmioty&&r=jc
83
dobrowolnej certyfikacji. Systemy takie, nakierowane na promocj, wychodzc poza obowizujce normy, rnych cech wybranych wyrobw, ktre mog by szczeglnie wane dla nabywcw urzdze w danym kraju. Kade z pastw UE stara si promowa wasne znaki zgodnoci. Dobrowolne znaki towarowe, take dla urzdze energetyki odnawialnej, nadawane s przez krajowe i unijne organizacje (stowarzyszenia) przemysowe, instytuty badawcze itp., a take przez ministerstwa i agendy rzdowe. Popularny eko-znak dla szeregu urzdze energetyki odnawialnej pod nazw Blue Angel zwany potocznie bkitnym anioem (Blauer Engel) nadawany jest np. w Niemczech przez Federalne Ministerstwo rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Nuklearnego za porednictwem Federalnej Agencji rodowiska (Umweltbundesamt) oraz Niemieckiego Instytutu Jakoci i Certyfikacji (Deutsches Institut fr Gtesicherung und Kennzeichnung e.V). Szczegowy opis sytuacji w zakresie normalizacji i praktycznych aspektw bada, certyfikacji a take akredytacji dla kadego z urzdze (nawet tzw. zasadniczych, nie tylko wyrobw towarzyszcych i komponentw) energetyki odnawialnej wykracza znaczco poza ramy niniejszego opracowania. Aby zilustrowa problem na przykadzie, w zaczniku 2 do niniejszego opracowania przedstawiono cay system bada i certyfikacji sonecznych instalacji grzewczych oraz ich zasadniczego urzdzenia jakim jest kolektor soneczny. Przykad ten zosta przytoczony z uwagi na fakt, e kolektory soneczne s urzdzeniami majcymi obowizujce w Polsce normy PN-EN (w pewnej czci nadal tylko w jzyku angielskim) na badania i wymagania, a Polska dysponuje wasnym laboratorium i akredytowan jednostk certyfikujc wyroby (istniej dowiadczenia praktyczne). Urzdzenia te w duej skali trafiaj bezporednio do odbiorcy kocowego i s w Polsce przedmiotem wsparcia dotacjami Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, ktry w przyjtych kryteriach udzielenia wsparcia59 uznaje i korzysta ze zharmonizowanych norm PN-EN i uzalenia wsparcie od spenienia wymogw dotyczcych norm technicznych i jakociowych. Zaprezentowany w zaczniku 1 przykad dodatkowo jest o tyle znamiennym, e sektor termicznej energetyki sonecznej, jak to przedstawiono w rozdziale 1 i 2 niniejszego opracowania, rozwija si z bardzo wysokim tempie, obroty handlowe w tym sektorze do roku 2020 bd jednymi z najwyszych w caej energetyce odnawialnej oraz jest to sektor o duym udziale i potencjale eksportu i wymaga sprawnych procedur bada i certyfikacji. Z ww. powodw sektor termicznej energetyki sonecznej, w tym brana producentw kolektorw sonecznych oparta na wielu producentach krajowych i zagranicznych, ma jeden z najlepiej rozwinitych systemw normalizacji, bada i certyfikacji (take dobrowolnej) i moe suy jako punkt odniesienia i przewodnik dla innych bran OZE.
5.4
Moliwoci wprowadzenia uatwie dla przedsibiorcw
Przedstawione informacje i analizy prowadz do wniosku, e w kraju istniej co prawda podstawy prawne rozwoju przemysu urzdze energetyki odnawialnej i certyfikacji jego wyrobw, ale system jako cao ma jeszcze wiele brakw i sam w sobie nie tworzy szczeglnie dogodnych warunkw dla krajowych producentw urzdze energetyki odnawialnej. To samo jednak mona zapewne powiedzie o sektorze wytwarzania zielonej energii, a nawet caym sektorze zielonej gospodarki, ktry pomimo istniejcego wsparcia polityk UE i politykami krajowymi w dalszym cigu natrafia na powane bariery nie tylko w Polsce, ale w rnych krajach czonkowskich UE. Problemy te zostay dostrzeone przez Komisj Europejsk przy okazji przygotowania i publikowania pod koniec listopada 2010 r. nowej strategii UE do 2020 zwanej Europe 202060, ktra w sposb szczeglny odnosi si nie tylko do koniecznoci promocji i wzmocnienia zielonej gospodarki, ale w szczeglnoci do problemw na jakie natrafia przemys produkcji innowacyjnych urzdze i przy ich wprowadzaniu na rynek wewntrzny oraz eksporcie. Komisja Europejska w ww. dokumencie (ktry jest obecnie przedmiotem szerokich konsultacji) proponuje podjcie dziaa na rzecz
59 60
http://oze.nfosigw.gov.pl/nfosigw/krajowe/oze3 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:2020:FIN:EN:PDF
84
ustanowienia w UE takiej polityki przemysowej, ktra wesprze przeksztacanie sektora produkcji urzdze w kierunku efektywnoci energetycznej i odnawialnych rde energii. W ramach takiej polityki Komisja w szczeglnoci lokuje przysze swoje dziaania na rzecz europejskiej i midzynarodowej standaryzacji tak aby suyy one jak najszybszemu wprowadzaniu na rynek zielonych technologii. Dodatkowo Komisja zaleca dyplomatycznie wszystkim krajom czonkowskim podjcie dziaa na rzecz nie tylko zmniejszenia barier administracyjnych dla firm zielonej i innowacyjnej gospodarki, ale te na rzecz poprawienia jakoci stanowionego w zakresie przedsibiorczoci nowego prawa. Z tych, na tym etapie oglnych z natury zalece, oraz na bazie powyszych analiz mona wyprowadzi pewne znacznie bardziej konkretne moliwoci uatwie i wsparcia dla krajowego przemysu urzdze energetyki odnawialnej. Z pewnoci najwaniejszym instrumentem wsparcia dla przemysu produkcji urzdze dla OZE jest klient inwestor, od ktrego w cigu najbliszych 10 lat zalee bdzie realizacja celw Krajowego planu dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych - KPD (por. rozdzia 1) i ktry wspierany jest instrumentami wynikajcymi z wdroenia w Polsce dyrektywy 2009/28/WE. KPD przewiduje, e dyrektywa zostanie kompleksowo wdroona ustaw o energii ze rde odnawialnych, ktra prowadzi ma m.in. take do uproszczenia (skrcenia) i uspjnienia procedur administracyjnych oraz ustanowienia systemu szkole i certyfikacji instalatorw, co ma take niebagatelne znaczenie dla producentw urzdze ponoszcych odpowiedzialno za produkty wprowadzane na rynek i udostpniane (poprzez instalatora) konsumentowi. W rozdziale 6 niniejszego opracowania omwiono w sposb syntetyczny aktualnie dostpne, stosunkowo skromne w Polsce cho systematycznie rozwijane, instrumenty wsparcia (zazwyczaj zwizane z promocj innowacyjnoci i eksportu) zaadresowane bezporednio do producenta urzdze dla OZE. Take w odniesieniu do przepisw w zakresie rozpoczynania i prowadzenia dziaalnoci przemysowej oraz przepisw w zakresie certyfikacji mona sformuowa szereg postulatw, ktre bezporednio dotyczy mog producentw urzdze dla OZE. W wietle cytowanego wczeniej raportu Banku wiatowego Doing business 2011, w Polsce pozostaje w dalszym cigu wiele do zrobienia, jeli chodzi o podejmowanie dziaalnoci gospodarczej. W sektorze produkcji urzdze dla OZE pojawia si bdzie coraz wicej firm, o ile bariery na wstpnym etapie podejmowania dzielnoci gospodarczej w tym zakresie nie bd szczeglnie odczuwalne (mniejsze znaczenie ma to w branach rozwinitych, czy wrcz schykowych). Rada Infrastruktury Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych Lewiatan61, w odniesieniu do obecnie obowizujcych krajowych przepisw zwizanych z zakadaniem dziaalnoci gospodarczej w Polsce przedstawiy nastpujc diagnoz i postulaty w odniesieniu do praktyki procedur prawnoadministracyjnych: 1) wystpuje dualizm rejestracji - osoby fizyczne rejestruj si w ewidencji gminnej, a spki w KRS; brak jednego rejestru przedsibiorcw, mamy do czynienia z 2 rnymi procedurami: administracyjn i cywiln w sdzie; 2) brak moliwoci rejestracji dziaalnoci gospodarczej przez internet; a) nie wszystkie gminy s zelektronizowane; b) wymagany jest podpis elektroniczny; c) brak formularzy do rejestracji w urzdach skarbowych i ZUS; brak stosownych rozwiza prawnych, np. rozporzdzenia Ministra Finansw; 3) w Polsce istnieje quasi one stop shop do rejestracji - dla osb fizycznych; istnieje jeden formularz z zacznikami do wszystkich organw zaangaowanych w rejestracj, ale gminy czsto ka przedsibiorcom podpisywa owiadczenie, e wpisy i zgoszenia REGON, NIP, ZUS przedsibiorca zaatwi we wasnym zakresie; (w KRS wraz z wnioskiem do KRS mona zoy wnioski do GUS, US, ZUS). Quasi one stop shop polega na tym, e gmina albo KRS musz przesa dokumenty poczt do waciwych organw w odpowiedniej kolejnoci, a te organy
61 BSJP: Analiza krajowych przepisw zwizanych z zakadaniem dziaalnoci gospodarczej w Polsce. Warszawa, 2010 r. (materia niepublikowany)
85
wysyaj decyzje albo zawiadczenia o rejestracji o nadanym numerze te poczt do przedsibiorcy. Przesyanie ww. dokumentw poczt moe trwa w praktyce kilka tygodni a nawet par miesicy. 4) przewleko postpowania - aden organ w tym procesie nie przestrzega terminw okrelonych w ustawach odnonie rejestracji, czy wysyki dokumentw; KRS ma np. 7 dni na rejestracj; potrafi zarejestrowa w 1 dzie a przedsibiorca dopiero po 14 dniach dostaje postanowienie o wpisie; w wikszoci przypadkw KRS nie rejestruje firm w 1 dzie szczeglnie w okresie wakacyjnym moe to trwa 2-3 m-ce; GUS rejestruje w terminie 30 dni albo nawet do 2 miesicy; procedura moe by znacznie przyspieszona gdy przedsibiorca osobicie stawi si w sprawie rejestracji formularza, ale to oznacza strat czasu (dojazd, kolejka) i koszty; 5) stosunkowo szybciej jest uzyska NIP, ale nadal wystpuj problemy np. z tym, e jak US nada NIP i wyle go do KRS to KRS z urzdu go nie zarejestruje; pomimo, e ma ju decyzj; przedsibiorca musi zoy kolejny wniosek o wpis S to tylko przykady obrazujce w dalszym cigu nie rozwzane podstawowe problemy przedsibiorcw zaczynajcych dziaalno gospodarcz. Naley mie nadziej, e wraz z rozwojem egospodarki (e-government) problemy te bd systematycznie likwidowane w ramach biecych i oglnych usprawnie, niekoniecznie z uwagi na sektor produkcji urzdze dla OZE, cho sektor zielonej gospodarki i zielonej energetyki (zgodnie z ww. strategi Europa 2020), w znacznej mierze oparty na nowopowstajcych MP, moe by jednym z wikszych beneficjentw tych oczekiwanych od duszego czasu zmian. Specyficznym problemem dotyczcym producentw urzdze dla OZE i ich wsparcia w ramach promocji zielonej gospodarki i OZE i wymagajcym podjcia pilnych dziaa jest kwestia objcia szczegow klasyfikacj PKD produkowanych urzdze i wyrobw. Przypisanie wszystkim zasadniczym urzdzeniom/wyrobom dla OZE odpowiednich symboli PKD skutkowa bdzie nie tylko popraw statystyki publicznej (w lad za uzyskaniem przez urzdzenie numeru PKD powinny pj zmiany i dostosowanie odpowiednich formularzy statystycznych GUS) i moliwoci monitorowania i dostrzegania tego sektora przez administracj pastwow, czy te uatwieniem w tworzeniu klastrw czy organizacji przedsibiorcw. Brak unikalnego PKD oznacza take niemono stosowania przez przedsibiorcw produkujcych dane urzdzenia wielu instrumentw wsparcia, w tym instrumentw podatkowych (np. stosowana w innych krajach UE obniona lub zerowa stawka podatku VAT). Jeeli chodzi o uatwienia w zakresie certyfikacji urzdze i akredytacji najwaniejsze wydaje si take stworzenie wykazu nazw (i kodw PKD) produktw/wyrobw i urzdze energetyki odnawialnej majcych odpowiednie (i wprowadzone w kraju lub planowane do wprowadzenia przez PKN) normy PN-EN, wraz z wykazem majcych odpowiedni i wan akredytacj laboratoriw badawczych oraz jednostek certyfikujcych wyroby w Polsce i w UE. W celu wspierania jakoci i na uytek inwestorw, chccych korzysta z wykazu certyfikowanych urzdze i bankw, ktre kredytuj inwestycje bazujce na konkretnych urzdzeniach. przydatny okaza si moe wykaz konkretnych urzdze (producent, typ) majcych certyfikaty dopuszczajce je na rynek UE. Uzupenieniem do takiego oglnodostpn.ego systemu informacyjnego powinien by wykaz szczegowych oraz dodatkowych (dobrowolnych) wymaga stawianych urzdzeniom dla OZE, ktre obowizuj w krajach o duym potencjale eksportu. Wykaz ten powinien zawiera syntetyczn i aktualizowan informacj dotyczc systemu wsparcia dla OZE w tych krajach oraz informacj o jego intensywnoci w odniesieniu do poszczeglnych technologii OZE. Znaczn cz zada zwizanych z wprowadzeniem uatwie dla producentw urzdze dla OZE oraz monitorowaniem sytuacji w tym zakresie i udostpnianiem informacji powinna uwzgldni przygotowywana przez Ministerstwo Gospodarki Ustawa o odnawialnych rdach energii, ktra w rozdziale o zmianie innych ustaw powinna zintegrowa dziaania i systemy wsparcia na rzecz produkcji zielonej energii (zasadniczy cel ustawy) i produkcji urzdze.
86
IDENTYFIKACJA POTENCJAU POTRZEB PASTW TRZECICH W ZAKRESIE MOLIWOCI EKSPORTU ROZWIZA DLA OZE PRODUKOWANYCH W POLSCE
Identyfikacja zapotrzebowania na urzdzenia OZE w zakresie technologii energetyki wiatrowej, biogazu i energetyki sonecznej cieplnej do 2020 roku
6.1
Wikszo z krajw rozwinitych jest obecnie na ciece transformacji do systemu niskowglowej gospodarki, w ktrym szczegln rol odgrywaj odnawialne rda energii. Ma to swoje odzwierciedlenie nie tylko w celach politycznych, bdcych w wielu przypadkach wicymi celami ilociowymi, ale rwnie w dziaaniach stanowicych bezporedni zacht do inwestowania przez wprowadzenie mechanizmw wsparcia (np. feed-in-tariff, zielone certyfikaty, itd.). Zaakceptowane przez rzdy cele ilociowe na 2020 rok oraz przyjte instrumenty wsparcia pozwalaj z jednej strony na oficjalne wymiarowanie rynkw krajowych, a z drugiej strony na weryfikacj tych zamierze przez samych inwestorw i rne rankingi atrakcyjnoci inwestycyjnej. Zgodnie z wynikami najnowszego raportu Ernst and Young62, sektor OZE bdzie w najbliszych dwudziestu latach przeywa swj rozkwit w wielu krajach. Az 15 z 25 krajw w cisej czowce krajw o najwikszym potencjale inwestowania w odnawialne rda energii to kraje Unii Europejskiej. Rozwj OZE jest zgodny z wewntrznymi celami Wsplnoty Europejskiej, gdzie kwestie bezpieczestwa energetycznego, redukcji emisji gazw cieplarnianych, jak rwnie rozwj nowych innowacyjnych technologii to gwne priorytety rozwoju. W niniejszym rozdziale przedstawiona zostaa analiza potencjau rozwoju technologii OZE w Unii Europejskiej, w celu wyonienia krajw o najwikszym oglnym potencjale dla eksportu technologii i urzdze OZE, stanowicych atrakcyjny kierunek dla eksportu urzdze OZE produkowanych przez przemys krajowy. W analizie uwzgldniono trzy kluczowe technologie pozyskiwania energii tj. z wiatru (na ldzie i na morzu), biogazu i soca, za ktrymi kryje si take, zidentyfikowany wczeniej, krajowy potencja produkcyjny i przesanki potencjau eksportowego. Wybr krajw nalecych do UE jako przedmiotu analiz zosta dokonany z punktu widzenia szans polskich przedsibiorstw, zarwno z uwagi na bardzo du wielko i wysoki potencja rozwojowy rynkw (cele na 2020 rok, wysze dla krajw czonkowskich o wyszym PKB na gow mieszkaca). Wzito pod uwag bariery handlowe w ramach wsplnego rynku i podobne jak w Polsce przepisy w zakresie normalizacji i certyfikacji (por. rozdzia 5) oraz przewag kosztow polskich firm na tle UE27 (a w szczeglnoci UE-15). Nie bez znaczenia jest te stosunkowo atwy, take dla przedsibiorcy, dostp do informacji o tym segmencie rynku w krajach UE, take o rynku lokalnym. Identyfikacja potencjaw zostaa sporzdzona miedzy innymi na podstawie krajowych planw dziaania na rzecz energetyki odnawialnej do roku 2020 (tzw. NREAP, National Renewable Energy Action Plans), przedstawionych63 przez pastwa czonkowskie Komisji Europejskiej w 2010 roku, raportu Ernst and Young nt. atrakcyjnoci inwestycyjnej dla OZE64 oraz raportu przygotowanego przez Ministerstwo rodowiska w sprawie zielonej ewolucji polskich technologii65.
Ernst and Young, Renewable energy country attractiveness indices, 2010 Do dnia 15 listopada 2010 roku, do Komisji Europejskiej zgoszonych zostao 23 z 27 krajowych planw dziaania w sprawie odnawialnych rde energii do 2020 roku. Pastwa ktre nie przedstawiy dotychczas strategicznego dokumentu to: Belgia, Estonia, Wgry i Polska. 64 Ernst and Young, Renewable energy country attractiveness indices, 2010 65 Ministerstwo rodowiska, Greenevo- rynki zagraniczne i perspektywy zielonej ewolucji polskich technologii cz 1, 2010
62 63
87
Analizujc w niniejszym rozdziale potencja wybranych pastw trzecich w zakresie eksportu urzdze dla OZE produkowanych w Polsce skupiono si wycznie na wielkoci i potencjale rynku na nowe moce i zdolnosci produkcyjne OZE do 2020 roku oraz rozwoju w danym kraju wasnego przemysu produkcji urzdze. Nawet jeeli potencja lokalnego przemysu pozwala na zaspokojenie w znacznej czci potrzeb danego kraju w zakresie nowych inwestycji w OZE, to jednak decydujca o moliwoci eksportu z Polski jest skala rynku docelowego. Istniejcy w wybranym kraju przemys produkcji urzdze to rwnie potencjalny partner dla polskich firm do wsppracy przemysowej oraz wsplnego eksportu do innych krajw.
6.1.1
Energetyka wiatrowa
Analiza dla potencjau wytwarzania energii wiatru do generacji energii elektrycznej, zostaa przeprowadzona niezalenie dla technologii na ldzie (onshore) i na morzu (off-shore). Energetyka wiatrowa na ldzie W wikszoci krajw czonkowskich Unii Europejskiej energetyka wiatrowa na ldzie to jedno z podstawowych rde energii odnawialnej, ktre bdzie odgrywao coraz waniejsz rol w systemie energetycznym. Zgodnie z raportem Ernst and Young najwikszy potencja inwestycyjny dla energetyki wiatrowej na ldzie w EU-27 spodziewany jest dla Wielkiej Brytanii, Niemiec i Woch (rys. 6.1). Z analizy krajowych planw dziaania na rzecz energetyki odnawialnej, wynika i najwikszy spodziewany przyrost mocy dla energetyki wiatrowej na ldzie do roku 2015 spodziewany jest w Hiszpanii i Niemczech; natomiast po roku 2015 dla Francji, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (rys 6.1)
Rys. 6.1. Pastwa w UE o najwikszym prognozowanym przyrocie mocy zainstalowanej w energetyce wiatrowej na ldzie [GW].
Energetyka wiatrowa na morzu Potencja dla inwestycji wiatrowych na morzu zosta przez Ernst and Young oceniony najlepiej w EU27 dla Wielkiej Brytanii, Niemiec, krajw Beneluxu oraz Woch. Prognozy dotyczce wykorzystania energetyki wiatrowej na morzu, s w wikszoci krajw czonkowskich Unii Europejskiej ostrone. Najwikszy przyrost mocy zainstalowanej spodziewany jest w latach 2010-2015 w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji, podczas gdy w latach 2015-2020 w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Holandii (Patrz: 6.2).
88
Rys. 6.2 Pastwa w UE o najwikszym przyroscie prognozwawnej mocy w energetyce wiatrowej na morzu [GW].66
6.1.2
Energetyka soneczna termiczna
Na potrzeby niniejszego opracowania pod uwag wzity zosta jedynie potencja energetyki sonecznej w produkcji ciepa. Pord dziesitki krajw najwikszy prognozowany przyrost produkcji ciepa w kolektorach sonecznych spodziewany jest do roku 2015 we Francji, Niemczech oraz Woszech. Po roku 2015 zdecydowanie najwikszy przyrost spodziewany jest we Woszech (Patrz: Rys.6. 3). Zgodnie z raportem Ministerstwa rodowiska najwiksza atrakcyjno sektora kolektorw sonecznych spodziewana jest w Hiszpanii i Grecji, a nastpnie Portugalii i Woszech.
Rys. 6.3 Pastwa w UE o najwikszym prognozowanym przyrocie producji ciepa z energii sonecznej [ktoe]67.
66 67
Dane dla Polski i Belgii zaczerpnite s z projektw krajowych planw dziaania w sprawie OZE. J.w.
89
6.1.3
Energia z biogazu
Analiza potencjau wytwarzania energii na bazie biogazu zostaa przeprowadzona niezalenie dla technologii generacji energii elektrycznej oraz ciepa. Energia elektryczna z biogazu Prognozy dotyczce wykorzystania biogazu do produkcji energii elektrycznej pokazuj, e dla wielu krajw czonkowskich Unii Europejskiej bdzie on wanym surowcem energetycznym . Wrd krajw o najwikszym prognozowanym przyrocie mocy zainstalowanej w technologii biogazu s w okresie 2010-2015: Niemcy, Wochy; natomiast w okresie 2015-2020: Polska i Niemcy (Patrz: Rys.6. 4 ).
Rys. 6.4 Pastwa w UE o najwikszym prognozowanym przyrocie mocy w energetyce opartej na biogazie [MW]68 Ciepo z biogazu W strukturze wytwarzania ciepa biogaz bdzie istotnym surowcem jedynie w kilku wybranych pastwach UE, przede wszystkim w Niemczech. Najwikszy spodziewany przyrost produkcji ciepa z biogazu spodziewany jest do roku 2015 w Niemczech, Francji i Polsce, natomiast po 2015 w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii (Patrz: Rys. 6.5).
68
J.w. 90
Rys. 6.5 Pastwa w UE o najwikszym prognozowanym przyrocie producji ciepa z biogazu [ktoe]69
6.1.4
Wybr pastw o najwikszym potencjale eksportu rozwiza dla OZE produkowanych w Polsce
Na podstawie analizy dotyczcej prognozowanych przyrostw mocy zainstalowanych w wybranych technologiach OZE, jak rwnie innych charakterystyk rynkw zagranicznych w kontekcie eksportu technologii produkowanych w Polsce, do dalszej analizy zaproponowano Niemcy, Hiszpani oraz Wochy. Pastwa te bd miay najwiksze, w perspektywie do 2020 roku, rynki wewntrzne dla tych technologii OZE, ktre bd miay najwikszy potencja produkcyjny w Polsce. Niemcy s obecnie najwaniejszym partnerem dla Polski w wymianie handlowej technologii odnawialnych rde energii. W raporcie Ernst and Young Niemcy znajduj si na trzecim miejscu w oglnej klasyfikacji krajw o najwikszej atrakcyjnoci inwestycji OZE. Kraj znajduje si w cisej czowce Pastw wiata w zakresie produkcji energii i poziomie zaawansowania technologii energii ze rde odnawialnych. Szczeglnie istotnymi obszarami rozwoju sektora elektroenergetycznego w Niemczech bdzie w najbliszych dekadach energetyka wiatrowa i biogaz. Dodatkowo, spodziewany jest znaczcy przyrost powierzchni kolektorw sonecznych. Hiszpania w oglnej klasyfikacji krajw o najwikszej atrakcyjnoci inwestycji OZE zajmuje 8 miejsce. W Hiszpanii do roku 2020 spodziewane jest dwukrotne zwikszenie mocy zainstalowanej w OZE. Szczeglnie istotn rol w rozwoju speni energetyka wiatrowa zarwno na ldzie, jak i na morzu (po 2015). Wzajemna wsppraca polsko hiszpaska w zakresie wymiany technologii OZE, w szczeglnoci technologii wiatrowej, bya wielokrotnie podkrelana przez Ministerstwo Gospodarki. Wochy - zajmuj wysokie, 5-te miejsce w klasyfikacji krajw pod wzgldem atrakcyjnoci inwestycyjnej. Ze wzgldu na stosunkowo niewielki jeszcze rozwj OZE i duy niewykorzystany potencja, szczeglnie atrakcyjne s inwestycje w sektor energetyki sonecznej i wiatrowej.
69
J.w.
91
Tab.6.1 Indeks atrakcyjnoci inwestycyjnej OZE w.g. Ernst and Young Kraj Miejsce Technologie Energetyka Energetyka Energetyka w oglnej OZE - razem wiatrowa wiatrowa wiatrowa klasyfikacji na ldzie na morzu Niemcy 3 63 65 63 71 Hiszpania 8 56 57 62 42 Wochy 5 61 62 65 53
Energetyka Biomasa soneczna

55 64 65 63 50 56
6.2
Moliwoci eksportu rozwiza dla OZE do wybranych pastw UE

6.2.1 Rynek energii odnawialnej w Niemczech
Wprowadzenie Niemcy s pit na wiecie i pierwsz w Europie potg gospodarcz (z uwagi na produkt krajowy brutto odniesiony do parytetu siy nabywczej). Kraj jest wiodcym eksporterem maszyn, samochodw, chemikaliw, jak rwnie innowacyjnych technologii. Pod wzgldem skali produkcji i poziomu rozwoju technologii odnawialnych rde energii, Niemcy s niewtpliwym liderem. Zainteresowanie rozwojem technologii OZE pojawio si w Niemczech ju w latach 80-tych. Pierwszy wicy akt legislacyjny dotyczcy integracji systemw energetycznych i energetyki rozproszonej pojawi si w 1991 roku. W 2000 roku wprowadzono w ycie ustaw w zakresie wspierania rozwoju energetyki odnawialnej (Erneuerbare-Energien-Gesetz), ktra gwarantuje, a nawet preferuje odbir energii elektrycznej ze rde odnawialnych oraz okrela stawki za t energi. Znowelizowana w 2009 roku ustawa tworzy stabilne podstawy dla rozwoju brany energetyki odnawialnej w Niemczech. Od czasu jej przyjcia zanotowano ponad 3 krotny wzrost udziau OZE w bilansie pozyskiwania energii elektrycznej. Drug ustaw majc zdecydowany wpyw na rozwoju sektora OZE w Niemczech jest obowizujc od 2009 roku ustawa o wytwarzaniu ciepa z zasobw odnawialnych (ErneuerbareEnergien-Wrmegesetz). Okrela ona miedzy innymi minimalny obowizkowy udzia zielonej energii cieplnej w nowych budynkach mieszkalnych. Ustawowe progi to 15% energii cieplnej wytwarzanej z kolektorw sonecznych, 50% energii z biomasy, lub taka sama ilo energii pochodzcej ze rde geotermalnych70. Dziki mechanizmom wsparcia udzia energii odnawialnej w bilansie energii finalnej w Niemczech wzrs z 2,6% w 1991 do 10 % w 2010. Zgodnie z celami przyjtymi w krajowym planie dziaania w sprawie energetyki odnawialnej dla Niemiec, w 2020 roku spodziewany jest udzia ponad 19,6%71.
70 WPHI, Energetyka odnawialna w Niemczech, Wydzia Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec, 2009 71 Republika Federalna Niemiec, Krajowy Plan dziaa w sprawie odnawialnych rde odnawialnych w Niemczech (National Renewable Energy Action Plan in accordance with Directive 2009/28/EC on the promotion of the use of energy from renewable sources), 2010
92
Geotermia Energia soneczna Biomasa Energia wiatru Energia wody
Rys.6.6 Energia odnawialna w bilansie energii finalnej w Niemczech w latach 2000-2009 i prognozy rzdowe (Leitszenario) do roku 2050 [PJ/rok
Na pocztku lat 80-tych to energetyka wodna odgrywaa najwiksz rol w bilansie energii ze rde odnawialnych (ponad 80% ). Obecnie najwaniejszym rdem OZE w niemieckim miksie energetycznym jest biomasa (ponad 75%), a nastpnie energia wiatru i wody (odpowiednio 14% i 7% w 2008 r.). W okresie od 1990 do 2009 roku odnotowano ponad 7 krotny wzrost udziau OZE w produkcji energii elektrycznej (z 17TWh do ponad 93TWh). Obecnie ponad 40% energii ze rde odnawialnych jest produkowana w turbinach wiatrowych, 33% z biomasy i zaledwie 20% w hydroelektrowniach. W tym samym okresie czasu produkcja ciepa z OZE wzrosa z 32TWh do 115 TWh. W 2009 roku, biomasa stanowia ponad 68% udziau rde odnawialnych.
Aspekty makroekonomiczne
Stabilne prawo wspierajce odnawialne rda i zaangaowana polityka rzdu w rozwj OZE przyczyniy si do rozwoju ju istniejcych i nowych firm. Aktywno biznesow odnotowano na etapie przygotowania (planowania), wdraania i eksploatacji instalacji OZE. Bardzo istotna rol w rozwijaniu rynku OZE maj w Niemczech liczne jednostki badawczo-wdroeniowe. Energetyka odnawialna w Niemczech ma coraz wiksze znaczenie w ujciu makroekonomicznym. Zgodnie z najnowszym raportem Ministerstwa rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Reaktorw Atomowych w Niemczech w 2009 roku w sektorze OZE byo zatrudnionych ponad 340 tys osb. Liczba ta wzrosa ponad dwukrotnie w cigu zaledwie 5 lat (w 2004 r. liczba zatrudnionych wynosia 160 tys osb). Do roku 2020 spodziewany jest dalszy wzrost liczy zatrudnionych do ponad 450 tys. osb pracujcych w sektorze OZE. Najwikszy odsetek zatrudniony jest przy technologiach zwizanych z biomas. W 2009 liczba ta wyniosa ponad 128 tys. osb, podczas gdy w 2004 roku zaledwie 56 tys. (Tab.6.2). Wzrost zatrudnienia zwizany jest bezporednio ze zwikszeniem wydatkw publicznych na rozwj OZE z 117 mln euro w 2004 r. do ponad 297 mln euro w 2009 r.
93
Tab.6.2.Zatrudnienie w sektorze OZE w Niemczech w 2009 roku Zatrudnienie zwizane z inwestycjami (z wyczeniem eksportu) 84.800 13.700 13.600 Zatrudnienie zwizane z eksploatacja i serwisowaniem 17.300 2.200 9.200 cznie w 2009
Energetyka wiatrowa Energetyka soneczna (termiczna) Biogaz
102.100 15.900 22.800
Rynek odnawialnych rde energii w Niemczech cigle si rozwija i ma coraz wiksze znaczenie dla niemieckiej gospodarki. W latach 2003-2008 obroty w sektorze OZE wzrosy o 188% i osigny poziom ponad 28.8 mld euro (13.1 mld euro na etapie konstrukcji oraz 15.7 mld euro w eksploatacji urzdze). Przychody ze sprzeday urzdze OZE niemieckich przedsibiorstw przekroczyy w 2009 roku 12.200 mln euro (Rys. 6.6), niemniej jednak zyski firm dziaajcych na rynku w coraz wikszym stopniu zale od eksportu (50-80% cakowitej sprzeday). Dla przykadu firmy z brany energetyki wiatrowej w 2008 roku ponad 82% swojego dochodu wytwarzay wanie na bazie eksportu.
Biomasa Biogaz Geotermia Energia wody Energia soneczna (term.) PV Energia wiatru
Rys.6.7 Dochody ze sprzeday urzdze OZE (z uwzgldnieniem dochodu z eksportu) niemieckich przedsibiorstw w latach 2007-2009 [w mln euro]
94
35 30 25 Mld Eur 20 15 10 5 0 2003 2004 Budowa instalacji 2005 Eksploatacja instalacji 2006 2007 2008
Cakowity obrt w sektorze OZE
Rys 6.8 Obrt w sektorze OZE niemieckich przedsibiorstw w latach 2003-2008 [w mld euro]
Urzdzenia dla energetyki wiatrowej Niemieccy producenci urzdze dla elektrowni wiatrowych maj siln pozycj na wiatowych rynkach. Ponad 40% oglnowiatowej wartoci dodanej w tym sektorze jest wytwarzana wanie w Niemczech. Produkcja turbin wiatrowych to najbardziej dochodowy element przemysu energetyki wiatrowej. W Niemczech wytwarza si najwicej na wiecie generatorw oraz czci zamiennych do nich. Testowane s tu prototypowe generatory, midzy innymi te o mocy jednostkowej 6 MW, przeznaczone do instalacji typu offshore . Obok doskonalenia generatorw (np. minimalizacja haasu), dalszy rozwj energetyki wiatrowej w Niemczech wie si przede wszystkim z technologiami zmniejszajcymi straty przesyu energii. S to midzy innymi systemy monitorowania CMS (Condition Monitoring Systems) oraz systemy monitoringu temperatury sieci energetycznych. W Niemczech spodziewany jest dalszy rozwoju sektora urzdze dla energetyki wiatrowej. Coraz wikszy udzia w zyskach przedsibiorstw spodziewany jest z eksportu. Niemcy maj dodatkowo potencja eksportu know-how w zakresie metodologii planowania inwestycji , optymalizacji farm wiatrowych, jak rwnie pomiarw i monitoringu.
Urzdzenia dla energetyki sonecznej (termicznej):
Brana urzdze do produkcji ciepa z energii sonecznej w Niemczech w roku 2008 zatrudniaa przeszo 20 tys. osb, osigajc obroty wartoci 1,2 miliarda Euro. Spodziewany jest dalszy dynamiczny rozwj brany, zgodnie z szacunkami Federalnego Stowarzyszenia Energetyki Sonecznej (Bundesverband Solarwirtschaft) na przestrzeni kolejnych lat nawet o 25%. Do koca 2009 roku zaoono zainstalowanie w Niemczech 1.4 milionw kolektorw o cznej powierzchni 12,9 mln m2. Spodziewany jest efekt produkcji ciepa na poziomie 516 ktoe oraz zyski dla przedsibiorstw w wysokoci 1.2 mld euro. Przedsibiorstwa niemieckie znajduj si w cisej wiatowej czowce w projektowaniu i produkcji elementw elektrowni sonecznych: fotowoltaicznych i termicznych.
95
Najwiksze nadzieje na przyszo, niemieckie przedsibiorstwa upatruj w nowatorskich technologiach wykorzystania kolektorw sonecznych na potrzeby chodzenia.
Urzdzenia dla energetyki opartej na biogazie Niemcy s najwikszym wytwrc biogazu w caej Europie. Od 2006 produkcja energii elektrycznej z biogazu w Niemczech zwikszya si z 3,2 do 18,6 TWh W 2009 roku funkcjonowao w niemieckim systemie energetycznym ponad 4500 instalacji indywidualnych na biogaz o cznej mocy zainstalowanej 1,65 GW. Oznacza to zatrudnienie ponad 11 tys osb przede wszystkim na terenach o znaczeniu rolniczym. Potencja produkcji biogazu w Niemczech do 2030 roku prognozowany jest na 100 TWh rocznie. Ta ilo odpowiada 10% obecnego zuycia gazu ziemnego w kraju. W drugiej poowie 2010 roku, 32 biogazownie podczone byy do sieci gazowej. Do 2020 roku ponad 1000 takich obiektw bdzie dostarcza biogaz do sieci gazu ziemnego, dostarczajc 6% rzeczywistego zuycia gazu ziemnego. Obecnie w Niemczech dominuj mniejsze instalacje indywidualne, budowane na terenach rolniczych, jednak stopniowo wzrasta rwnie zainteresowanie otrzymywaniem w ten sposb energii elektrycznej na skal przemysow.
Podsumowanie Stabilny rynek dla rozwoju odnawialnych rde energii, stanowi szans dla lokalnych, ale rwnie i zagranicznych przedsibiorcw. Dugoterminowe cele polityczne oraz istniejce mechanizmy rynkowe wspierania OZE s wyranym sygnaem dla inwestorw. Inwestorzy na rynku niemieckim maj dostp do ogromnego i cigle rozwijajcego si rynku odnawialnych rde energii. Dodatkowo rynek jest wspomagany pokanym zapleczem naukowo-badawczym, bardzo dobrze rozbudowan infrastruktur i wykwalifikowan si robocz. Stabilny rynek niemiecki stanowi zacht dla inwestorw zagranicznych, ktrzy mog realizowa inwestycje lub wsppracowa z istniejcymi firmami, dostarczajc rnego rodzaju komponenty niezbdne do produkcji urzdze OZE. Taka szansa stoi wanie przed polskimi przedsibiorcami, ktrzy mogliby wystpi w roli wanego dostawcy produktw dla rozwoju niemieckiego sektora technologii i urzdze OZE. Na tym rynku ju teraz s obecne krajowe firmy z sektora produkcji zasadniczych urzdze dla termicznej energetyki sonecznej oraz urzdze pomocniczych dla sektora energetyki wiatrowej. Jest to jednak rynek o duej konkurencji ze strony firm niemieckich, europejskich i azjatyckich.
6.2.2
Moliwoci eksportu rozwiza dla OZE do Hiszpanii
Kolejnym przykadem intensywnego rozwoju energetyki odnawialnej jest Hiszpania obecnie lider produkcji energii pochodzcej z farm wiatrowych (obok USA i Niemiec) i z promieniowania sonecznego. Krtko po drugim, midzynarodowym kryzysie na rynku paliwowym, ktry mia miejsce w latach 1979-1982, ustanowiono nowe prawo energetyczne, dziki czemu zapocztkowano rozwj OZE w Hiszpanii. Liczne zmiany prawne, ktre miay na celu wsparcie inwestorw i zachcenie do powstawania nowych inwestycji doprowadziy do uchwalenia ustawy zmieniajcej proporcje na hiszpaskim rynku energetycznym w 1999r. 12% powstajcej energii powinno do 2010r. pochodzi z odnawialnych rde energii. Plan Rozwoju Energetyki Odnawialnej by pierwsz kompleksow
analiz rynku OZE w Hiszpanii, stawiajc przed sektorem energetyki nowe wyzwania. W 2005 r., kiedy okazao si, e rozwj nowych instalacji opartych na odnawialnych rdach energii nie jest wystarczajco intensywny, aby osign wyznaczony cel, przyjto nowy plan na lata 2005-2010, ktry w poczeniu z Planem Rozwoju, ustanawia odpowiedni udzia biopaliw na rynku paliwowym oraz wykorzystanie energii pochodzcej z OZE w produkcji energii elektrycznej (29,4%)72. Sukces Hiszpanii wynika ze stworzonego mechanizmu wsparcia dla inwestorw opartego na taryfach staych, stosowanego rwnie w Danii i Niemczech. Wdroono system ksztatowania cen taryf gwarantowanych (rny w zalenoci od stosowanej technologii) i premi w wysokoci najwyszej ceny na rynku dla tych inwestorw, ktrzy zdecyduj si wprowadzi wytwarzan energi na rynek. Pod koniec 2009 r. w Hiszpanii czna moc instalacji odnawialnych rde energii wynosia 40000 MW , z czego ok. 19000 MW stanowi farmy wiatrowr, 16000 MW elektrownie wodne, 3 000 z elektrownie fotowoltaiczne, oraz 232 MW elektrownie soneczne cieplne. Energetyka wiatrowa W 1998 r. w Hiszpanii farmy wiatrowe miay czn moc 839 MW. Szybki rozwj inwestycji w tym sektorze doprowadzi do zajcia przez energetyk wiatrow trzeciego miejsca w zestawieniu rde energii elektrycznej (na pierwszym miejscu znajduje si energia atomowa, na drugim gaz) w Hiszpanii. W 2009 r. czna moc elektrowni wiatrowych dziaajcych na terenie Hiszpanii wynosia 19 149 MW., W roku 2007 firmy zwizane z energetyk wiatrow musiay przyspieszy swoje inwestycje w zwizku z koniecznym do osignicia celem pod koniec 2010r. w Hiszpanii farmy wiatrowe powinny dysponowa moc 20,155 MW. W 2008 r. wzrost mocy zainstalowanej wynis 1000 MW. 50% produkowanych w tym kraju czci wiatrakw jest przeznaczona na eksport, co wiadczy o sile tej brany na rynku energetycznym. Przyjcie przez rzd hiszpaski obowizkowego rejestru wstpnej alokacji farm wiatrowych bdzie stanowio utrudnienie w rozmieszczeniu nowych instalacji. Spowolnienie rozwoju inwestycji, widoczne ju w tym roku, sprawi, e moc zainstalowanych w 2010 r. nowych elektrowni wiatrowych bdzie najnisza od 2000 r. i spowoduje spadek zatrudnienia w sektorze energetyki. Z drugiej strony wikszo autonomicznych regionw Hiszpanii, chcc nadal promowa wykorzystanie lokalnych surowcw i wykwalifikowanej siy roboczej73. ustanowia nowy cel na 2020 r., zakadajcy zwikszenie mocy farm wiatrowych do 40100 MW Energetyka soneczna W 2006 r. wprowadzono rozporzdzenie nakazujce instalacj kolektorw sonecznych na nowych i odnawianych budynkach. Planowane wykorzystanie energii sonecznej w obszarze termomodernizacji wynosi nawet do 70 % ciepej wody dostarczanej w nowych i odnawianych budynkach ze sonecznych instalacji grzewczych w 2015 r. Hiszpania jest take jednym z najwikszych producentw ogniw fotowoltaicznych, wytwarzanych gwnie przez dwie firmy: Isofoton i BP Solar. Ok. 80% ogniw PV jest przeznaczonych na eksport, w tym gwnie do pastw unijnych74. Hiszpania posiada take 2/3 zainstalowanej na wiecie mocy w zakresie energii elektrycznej produkowanej w cieplnych elektrowniach sonecznych (232 MW z 307 MW zainstalowanych na wiecie). W 2010 r. przewiduje si powstanie kolejnych 400 MW, a do 2013 r. 2400 MW takich elektrowni. Obecnie najwaniejsz kwesti dla inwestorw jest moliwo kumulowania energii i
Renewables made in Spain. Diversificacin y Ahorro de la Energa (IDAE). 03.2010: 6-11 Wind Energy 2009 Annual Report. International Energy Agency. July 2010; 138-141 74 Renewables made in Spain. Diversificacin y Ahorro de la Energa (IDAE). 2010: 12-18
72 73
97
zatrzymywania jej na czas, kiedy nasonecznienie jest bardzo maae Badania przeprowadzane w tym obszarze pozwalaj planowa budow nowych elektrowni sonecznych w miejscach sabiej nasonecznionych najnowsze systemy s w stanie przechowywa energi nawet do 15 godzin. Dodatkowo naukowcy poszukuj nowych rozwiza dotyczcych absorberw, luster i ograniczenia wykorzystania systemw chodzcych.
Energia pochodzca z biomasy Liczba dostawcw urzdze do instalacji spalajcych biomas jest dua, zwaszcza w odniesieniu do instalacji o niskim lub rednim zakresie mocy. Coraz czciej systemy technologiczne i nowe rozwizania w dziedzinie przetwarzania biomasy s eksportowane, gwnie na rynek amerykaski. Rnorodno biomasy produkowanej w Hiszpanii (oliwki, soma i in.) pozwolia na rozwj tego sektora a do 400 MW zainstalowanej mocy w ciepowniach. Kilkanacie firm hiszpaskich pracowao nad wprowadzeniem systemu gazyfikacji na podstawie biomasy, czego wynikiem bya pierwsza komercyjna instalacja oparta na tej technologii. W 2009 r. wprowadzono program Biomcasa, ktry ma na celu zapewnienie, aby kady dom wyposaony w instalacj do spalania biomasy by zaopatrzony w w ciepo i gorc wod o odpowiedniej temperaturze.
Energia pochodzca z biogazu W Hiszpanii znajduje si obecnie wiele obiektw, ktre generuj energi elektryczn przy wykorzystaniu biogazu, wykorzystujc wszystkie rodzaje odpadw od staych odpadw komunalnych do odpadw rolnych i osadw ciekowych. Biogaz ze staych odpadw komunalnych jest szczeglnie istotnym rdem energii z uwagi na dowiadczenie firm w zakresie odgazowania skadowisk odpadw komunalnych i procesu fermentacji beztlenowej. Zastosowanie tego gazu nie ogranicza si tylko do produkcji energii elektrycznej w 2009 r. biometan zosta wprowadzony do oglnej instalacji gazowej, a take moe by stosowany jako paliwo transportowe. Elektrownie wodne W 2009 r. Hiszpania miaa 13521 MW mocy zainstalowanej w duych elektrowniach wodnych (o mocy ponad 50 MW). Kolejne 3077 MW mocy byo zainstalowanych w elektrowniach od 10 do 50 MW, a 1920 MW w maych elektrowniach wodnych o mocy poniej 10 MW. Produkcja energii z elektrowni wodnych wynosi ok. 65,600 GWh/rok. W Hiszpanii znajduje si wiele firm, ktre produkuj urzdzenia do elektrowni wodnych. Rozwijane s technologie turbin do produkcji energii z wykorzystaniem maych gowic, systemw kontrolnych itp., ktre przyczyni si do zwikszenia wydajnoci elektrowni i umoliwienia im dostosowania si do coraz trudniej dostpnych i zmiennych zasobw. W przyszoci, wysiki przedsibiorcw skoncentruj si prawdopodobnie na nowych urzdzeniach, ktre bd wykorzystyway istniejc infrastruktur hydrauliczn i na rozwoju systemu przepompowni, ktre pomog w zarzdzaniu systemem hydroenergetycznym. Energia geotermalna Nowe podejcie do zasobw geotermalnych Hiszpanii obejmuje wyznaczenie celw dla poszczeglnych zakresw temperaturowych wysokie temperatury zwizane z klimatyzacj i wykorzystaniem pomp ciepa, niskie i rednie temperatury dla rejonowego lub indywidualnego systemu grzewczego lub innych aplikacji i urzdze dotyczcych gorcej wody. Rynek geotermii, w przeciwiestwie do innych odnawialnych rde energii w Hiszpanii, nie jest rozwinity. Obecnie zauwaa si due moliwoci w zastosowaniu gorcej wody do ogrzewania i ochadzania budynkw.
98
Wprowadzono program Geoplat, ktry ma na celu koordynacj projektw naukowo-technicznych zwizanych z energi geotermaln75. Rynek odnawialnych rde energii w Hiszpanii bdzie si dalej intensywnie rozwija. Jednak potrzebna jest dokadna analiza wsparcia dla inwestorw, ktre nie powinno doprowadza do przesycenia rynku, a promowa nowe rozwizania. Powysze opisy sytuacji poszczeglnych odnawialnych rde energii w Hiszpanii pozwalaj oceni ten rynek jako bardzo rozwinity i dojrzay. S na nim obecne od wielu lat dowiadczone firmy Iberdrola, Gamesa, Endesa, Acciona (energetyka wiatrowa), Abengoa, Abasol Grupo, Abantia, Pefaversa (energetyka soneczna), Ainia, Giro, Grupo HERA (biogaz), Balino (mae elektrownie wodne), Energesis, Girod Geotermia (geotermia), Enersur, FactorVerde (biomasa). Firmy te przeprowadzaj badania nad nowymi technologiami, zajmuj si projektowaniem systemw, jak i urzdze oraz czci do instalacji. Ocena moliwoci eksportowych Polski w zakresie rozwiza z brany odnawialnych rde energii powinna by poprzedzona analiz rynku . Wyznaczono trzy stadia rozwoju tego rynku 1) dyfuzja, 2) wspieranie rodzimych technologii, 3) eksport rozwiza technologicznych. Pierwszy etap mia miejsce w latach 90. kiedy to Polska po raz pierwszy zetkna si z inwestycjami proekologicznymi, ktre byy oglnie wspierane przez Rzd (bez ich szerokiej oceny czy przydatnoci). Drugi etap nastpi po podniesieniu si wiadomoci ekologicznej ludzi i polega na wspieraniu rozwoju rodzimych rozwiza z dziedziny ochrony rodowiska. Ostatnim etapem jest nastawienie przedsibiorcw na dziaalno eksportow, ktra wiadczy o dojrzaoci rynku. Okazuje si, e dla wielu producentw rynek krajowy jest dostatecznie atrakcyjny i nie widz oni potrzeby eksportu swoich rozwiza za granic. Byoby to zwizane z weryfikacj produktw, potrzeb przedstawienia odpowiedniej, dopasowanej do odbiorcy oferty (poznanie rynku zagranicznego). Kluczem do rozpoczcia dziaalnoci eksportowej powinno sta si stworzenie innowacyjnej oferty, niekoniecznie taszej od konkurentw lokalnych. Jednak z drugiej strony, pojawiaj si na rynku firmy typu born global, nastawione od pocztku swojej dziaalnoci na handel midzynarodowy76. Hiszpania nie jest dla Polski strategicznym partnerem handlowym i w jej obrotach zagranicznych polski rynek odgrywa niedu rol. Jednak do Hiszpanii eksportowane s przede wszystkim maszyny, urzdzenia i inne wyroby przemysowe, co stawia producentw urzdze dla brany OZE na dobrej pozycji77. Zrnicowany rynek odnawialnych rde energii, na ktrym firmy istniej od wielu lat i nie brakuje duych, midzynarodowych firm inwestujcych na caym wiecie jest otwarty na nowe dziaania i zmiany. Jako, e polski rynek dojrza ju do eksportu wasnych rozwiza i urzdze naleaoby nawiza szersz wspprac gospodarcz i wspiera j na szczeblu midzyrzdowym.
6.2.3
Moliwoci eksportu rozwiza dla OZE do Woch
Podobnie jak w pozostaych krajach unijnych we Woszech wprowadzono w 1991 r. taryf feed-in po uchwaleniu pierwszej ustawy promujcej wykorzystanie odnawialnych rde energii. System zosta wdroony w latach 1992-1995, jednak zniesiono go w 1997 r., w ramach rzdowej reorganizacji. Wprowadzony dekret Bersani w 1999 r. spowodowa liberalizacj rynku zielonej energii. Co wicej, dekret ten zachca do inwestycji w OZE poprzez wprowadzenie priorytetu dostpu odnawialnych rde do sieci. Dodatkowo, zaimplementowano system zobowiza ilociowych dla energii odnawialnej nakadajc na importerw i producentw obowizek produkcji lub dostarczania energii z odpowiednim udziaem odnawialnych rde. Od 2002 r. we Woszech obowizuje system zielonych certyfikatw. Zobowizanie ilociowe wynosi 2% rocznie w stosunku do wielkoci produkcji energii w poprzednim roku Moe ono by wypenione poprzez budow nowych instalacji, import zielonej
Renewables made in Spain. Diversificacin y Ahorro de la Energa (IDAE). 2010: 19-23 GreenEvo - rynki zagraniczne i perspektywy zielonej ewolucji polskich technologii cz. I. Ministerstwo rodowiska. 2010: 77 Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2010. Gwny Urzd Statystyczny. Warszawa. 2010: 73, 76
75 76
99
energii lub zakup certyfikatu, ktrego nomina wynosi 1 MWh. Zielone certyfikaty s wydawane przez woski urzd energetyczny (GSE). Ostatnie zmiany prawne przeniosy obowizek dostarczania odpowiedniej iloci energii odnawialnej z producenta na dystrybutora. Moe to doprowadzi do handlu zielonymi certyfikatami pomidzy producentami energii odnawialnej a dystrybutorami. 11% produkowanej we Woszech energii odnawialnej stanowi razem energetyka wiatrowa i soneczna, na trzecim miejscu znajduj si hydroelektrownie, ktre do niedawna stanowiy najwaniejsze rdo zielonej energii. Wyznaczony dla Woch cel osignicia 17% udziau energii ze rde odnawialnych w kocowym zuyciu energii w 2020r. moe okaza si zbyt wysoki (obecnie wskanik ten wynosi 7%), w zwizku z czym przewiduje si import tej energii np. z Pn. Afryki78. Energetyka wiatrowa Pozyskiwanie energii z wiatru we Woszech sukcesywnie ronie, poczwszy od 2000 r. kiedy moc zainstalowana wynosia 55 MW. Obecnie na terenie Woch farmy wiatrowe maj czn moc 4898 MW79. Regionami, ktre przoduj w produkcji energii z wiatru s Sycylia, Puglia i Kalabria. Szacuje si, e w 2009 r ponad 6 TWh energii elektrycznej zostao wyprodukowanej z energii wiatrowej. a tylko w drugiej poowie 2009 r oddano do uytku ok. 700 MW nowych mocy, co wiadczy o wysokim tempie rozwoju tej brany80. Obecnie w sektorze energetyki wiatrowej zatrudnionych jest 15 tys. osb, co w tym tempie rozwoju pozwoli na zatrudnienie ponad 60 tys. osb do 2020 r. W 2007 r. Wosi przekroczyli ustanowiony przez siebie cel 2500 MW zainstalowanej mocy do koca 2010r. Woskie firmy wiatrowe skupiaj si przede wszystkim na wprowadzaniu innowacji w dziedzinie maych elektrowni wiatrowych zwaszcza w zakresie generatorw oraz materiaw, z ktrych produkowane s turbiny. Okazao si, e uycie innowacyjnych materiaw do produkcji turbin przyczynia si do likwidacji problemu funkcjonowania turbiny w warunkach niskich prdkoci wiatru (na maych wysokociach). Energetyka soneczna Pod wzgldem zainstalowanej mocy w sektorze systemw fotowoltaicznych Wosi w 2008 r. byli na pitym miejscu na wiecie (2% sumarycznej zainstalowanej mocy), za Niemcami, Hiszpani, Japoni i Stanami Zjednoczonymi.81. Jednak energetyka solarna rozwija si bardzo intensywnie i staje si priorytetowym sektorem dla Woch sprawiajc, e mog oni osign dominujc pozycj w Europie. . Woski potentat firm energetycznych Enel inwestuje w nowe technologie fotowoltaiczne proponujc semikonduktor jako alternatyw dla silikonu oraz systemy odzyskiwania ciepa. Biorc pod uwag zainstalowan moc systemw grzewczych opartych na energii pochodzcej z promieniowania sonecznego w 2008 r. Wosi znajdowali si na trzeciej pozycji w Europie (421 tys. m2). Dodatkowo, w 2009r. przyjto nowe prawo dotyczce obowizku instalacji kolektorw sonecznych podgrzewajcych wod w nowych budynkach (50% gorcej wody powinno pochodzi z tego rda), jednake tylko 7 z 253 miast wdroyo ten zapis82. Sektor energetyki sonecznej jako priorytetowy dla woskiej energetyki zdobywa coraz wiksze zainteresowanie wrd przedsibiorcw tworzc moliwoci importu do Woch urzdze i komponentw. Woski plan dziaa w zakresie energii ze rde odnawialnych do 2020 roku przewiduje najwikszy w calej UE przyrost mocy zainstalowanej w termicznych kolektorach sonecznych, a tamtejszy rynek ma niskie pokrycie dostaw urzdze produkowanych we Woszech.
Renewable energy report. Renewable Energy Markets. 211, 9, 2010: 13 Eolico. Raporto statistico 2009. Gestore dei Servizi Energetici 80 Global Wind 2009 Report. Globar Wind Energy Council, 2010: 46-47 81 Technology Roadmap. Solar photovoltaic energy. International Energy Agency. 2010: 10 82 Solar Thermal Barometer. EurObservER 2010
78 79
100
Energia pochodzca z biomasy Na podstawie danych z 2008 r. Wochy zajmoway odleg, 11 pozycj na rynku produkcji energii z biomasy staej (1707 Mtoe). Mona jednak zauway pewne zainteresowanie rozwojem tego sektora. We Woszech zainstalowano okoo 800 tys. domowych spalarni peletu dla urzdze grzewczych, a konsumpcja energii pochodzcej z tego rda wzrosa z 150 tys ton w 2001 r. do 800 tys. ton w 2008r. Wynika to porednio z krtkiego sezonu grzewczego we Woszech, ktry wynosi 120 dni i nie wymaga duych systemw centralnego ogrzewania83. Krajowym liderem w tej brany jest Puglia, gdzie w 2008r. wyprodukowano 695 GWh energii cieplnej. Jednak niewykorzystany potencja stanowi 72% rynku, a brak odpowiednich informacji i statystyk utrudnia ocen powodzenia nowych inwestycji. W zwizku z maym rozwojem tej brany oraz jej wysokim potencjaem pojawiaj si nowe moliwoci inwestycyjne dla zagranicznych przedsibiorcw84. Energia pochodzca z biogazu We Woszech produkcja biogazu intensywnie ronie, pozwalajc na zajcie przez nie 4 miejsca wrd pastw Unii Europejskiej (410 ktoe). Jednak dzieli je bardzo dua odlego (blisko 4000 ktoe)od pierwszych w rankingu Niemiec.85. W 2007 r. na terenie Woch znajdowao si 185 biogazowni i dla 80% z nich paliwo stanowiy odpady z upraw rolnych. Wikszo z nich jest umiejscowiona na pnocy kraju, ze wzgldu na liczne gospodarstwa rolne w rejonach Lombardii lub Veneto86. W zwizku z wymaganiami UE zauwaono konieczno wprowadzenia nowych przepisw prawnych zmieniajcych definicj odpadw z gospodarstw rolnych, ktre stajsi penowartociowym rdem energii, co mogoby zintensyfikowa rozwj brany. Elektrownie wodne Zapotrzebowanie na energi elektryczn we Woszech jest zaspokajane w 15% przez elektrownie wodne. W zwizku z tym, e rynek tej brany jest ju rozwinity firmy skupiaj si na rozwoju obecnych technologii. Przykadowo woska firma Enel posiada 270 maych elektrowni wodnych o cznej mocy 1509 MW. Dobrze rozwinity sektor hydroelektrowni jest wynikiem dugoletnich dowiadcze i inwestycji od ponad stu lat. Mimo wysokiego rozwoju przemysowego Woch wiele regionw odbiega od oglnego poziomu kraju. Przykadowo Puglia, gdzie kilka lat temu bezrobocie wynosio 15%, dziki wsparciu ze strony rzdu wysza z kryzysu poprzez zmiany strukturalne wprowadzone w lokalnym przemyle. Zainwestowano w nowe technologie i nowoczesny handel oraz usugi w zwizku z przyjtym planem energetycznym w 2007 r., ktry jasno naoy cele dla poszczeglnych sektorw energetyki. Dziki temu region sta si atrakcyjny dla inwestorw, co spowodowao wdroenie nowych technologii zwizanych z odnawialnymi rdami energii. Stworzenie odpowiednich warunkw inwestycyjnych, poprzez dostosowanie prawa oraz wsparcie finansowe ze rodkw publicznych moe pomc w wikszym wykorzystaniu odnawialnych rde energii, przyczyniajc si do ochrony rodowiska oraz rozwoju regionu. Wochy s dla Polski wanym partnerem handlowym bdc na trzeciej pozycji wrd pastw eksportowych (6,9% ogu eksportu). Do Woch eksportowane s w szczeglnoci towary przemysowe, maszyny oraz urzdzenia, co dla producentw czci instalacji zwizanych z odnawialnymi rdami energii jest bardzo istotne87. Potrzeby rynku energetyki sonecznej, spalania biomasy lub produkcji biogazu mog by dobrym celem eksportowym urzdze potrzebnych do
Solid Biomass Barometer. EurObservER 2010 Biomass Logistic & Trade Centres. 3 steps for successfull project realization. L'Associazione Italiana Energie Agroforestali. 2010 85 Biogas Barometer. EurOservER 2010 86 Sergio Piccinnini. State of the art of biogas In Italy. Research Centre on Animal Production CRPA. 2008 87 Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2010. Gwny Urzd Statystyczny. Warszawa. 2010: 37, 143
83 84
101
korzystania z OZE. W przeciwiestwie do brany maych elektrowni wodnych producenci np. kotw na biomas mogliby rozpocz dziaalno eksportow. Zarwno rynek polski jak i woski s na tyle dojrzae aby mc rozpocz wspprac w zakresie handlu urzdzeniami lub technologicznymi rozwizaniami z dziedziny odnawialnych rde energii.
102
AKTUALNE MOLIWOCI FINANSOWEGO WSPARCIA PRZEDSIBIORCW ZAINTERESOWANYCH PRODUKCJ ROZWIZA DLA OZE Fundusze strukturalne i spjnoci
7.1
Ze wzgldu na harmonogram okresu programowania 2006-2013 naley podkreli, e aktualnie fundusze przeznaczone na wsparcie finansowe przedsibiorcw w sektorze energetyki odnawialnej zostay ju w wikszoci rozdysponowane. Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko Przeomem bardzo dugo wyczekiwanym przez producentw byo uruchomienie dziaania Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko (POI) Rozwj przemysu dla odnawialnych rde energii. Jest to pierwsza prba zaadresowania wsparcia krajowego bezporednio dla przedsibiorstw dziaajcych na rzecz produkcji wycznie urzdze, ale dla praktycznie wszystkich rodzajw OZE. Zgodnie z opisem programu wnioski konkursowe dotycz budowy nowoczesnych linii technologicznych wytwarzajcych urzdzenia wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej i cieplnej ze rde odnawialnych oraz biokomponentw i biopaliw. Konkurs zosta ogoszony na jesieni 2010r., po zamkniciu wszystkich innych konkursw POI z lat 2009/2010 dotyczcych wsparcia inwestycji w bezporednie wytwarzanie zielonej energii i biopaliw. Bya to jedyna edycja tego konkursu. Na realizacj projektw wyonionych do dofinansowania w ramach konkursu dostpna jest kwota 104,5 mln z. Minimalna warto projektu to 8 mln z, co oznacza, e dofinansowanie moe otrzyma najwyej 13 projektw. Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 30 mln z. Wg informacji przedstawionych przez Ministerstwo Gospodarki (jednostk wdraajc) na konkurs wpyno 15 wnioskw o dofinansowanie na czn kwot dofinansowania wynoszc 172,6 mln z. Mikroprzedsibiorcy zoyli 3 wnioski o dofinansowanie, 3 wnioski zoyy rwnie mae przedsibiorstwa, 4 wnioski zostay zoone przez rednie przedsibiorstwa oraz 5 projektw przez due przedsibiorstwa. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Zainteresowaniem wrd producentw sektora OZE cieszyy si konkursy o charakterze horyzontalnym (bez preferowania poszczeglnych bran) w ramach dziaania: 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym oraz dziaanie 1.4-4.1 Wsparcie na prace badawcze i rozwojowe oraz wdroenie wynikw tych prac - Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG). W chwili obecnej brak jest informacji o terminach ogoszenia nastpnych konkursw, ze wzgldu na wyczerpanie dostpnych rodkw finansowych. W ramach pierwszego wymienionego dziaania otrzyma dofinansowanie mona byo na: Projekty inwestycyjne zwizane z zastosowaniem nowych rozwiza technologicznych, produktowych, usugowych lub organizacyjnych (rozwizania technologiczne i organizacyjne stosowane na wiecie nie duej ni 3 lata). Projekty szkoleniowe oraz doradcze niezbdne dla realizacji projektw inwestycyjnych. Tworzenie nowych miejsc pracy zwizanych z nowymi inwestycjami.
W przypadku dziaania 1.4-4.1 skadane byy wnioski na projekty badawcze i rozwojowe, wsparcie projektw obejmujcych przedsiwzicia techniczne, technologiczne lub organizacyjne prowadzone przez przedsibiorcw do momentu stworzenia prototypu i przygotowanie do wdroenia i wdroenie wynikw prac badawczo-rozwojowych. Z programw POIG skorzystali m.in. przedsibiorcy z sektora energetyki sonecznej termicznej, np. firma WATT w ramach dziaania 4.4 zbudowaa hal produkcyjn wraz z uruchomieniem
automatycznej linii do produkcji kolektorw sonecznych, kwota dofinansowania wyniosa ok. 20 mln z. Firma Sunex z kolei skorzystaa z dziaania 1.4-4.1 w ramach ktrego przygotowaa wniosek : Wdroenie nowych rozwiza z zastosowaniem technologii TOX oraz innych ulepsze w procesie produkcji kolektora sonecznego. Kwota dotacji wyniosa: 1,9 mln z, a warto projektu: 3,8 mln z. W POIG zdefiniowano take dziaanie 4.3 Kredyt technologiczny, w ramach ktrego przedsibiorcy mog zaciga kredyt w wybranych bankach komercyjnych na zakup nowych technologii. Nabr trwa w trybie cigym i prowadzony jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Dofinansowanie wypacane jest w postaci premii technologicznej stanowicej spat czci kapitau kredytu technologicznego. BGK wypaca premi technologiczn do wysokoci odpowiadajcej wartoci netto sprzeday towarw lub usug bdcych wynikiem inwestycji technologicznej, z zastrzeeniem, e nie moe ona przekroczy puapw wsparcia zgodnych z map pomocy publicznych i kwoty 4 mln z. Jednym z wymogw jest posiadanie przez przedsibiorc 25% kosztw kwalifikowanych. Regionalne Programy Operacyjne W kadym z poszczeglnych Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO) dostpne byy dziaania dotyczce wsparcia przedsibiorczoci i dziaa innowacyjnych (badawczo-rozwojowych) i w ramach takich dziaa przedsibiorcy z sektora OZE mogli stara si o dofinansowanie. Np. RPO wojewdztwa mazowieckiego: Dziaanie 1.5 Rozwj przedsibiorczoci, w ramach ktrego mogy by wspierane projekty dotyczce usug doradczych w zakresie projektowania, wdraania i doskonalenia: nowego produktu lub usugi; systemw zarzdzania jakoci, zarzdzania rodowiskiem, BHP oraz w zakresie certyfikacji wyrobw, usug, maszyn i urzdze, ponadto: zakup maszyn i urzdze do prowadzenia prac inwestycyjnych w ramach przedsibiorstwa. Jednake w adnym z poszczeglnych RPO nie byy przewidziane specjalne konkursy na dziaalno zwizan bezporednio z produkcj urzdze w sektorze OZE. Wysoko dofinansowania i minimalna/maksymalna warto projektu ustalana jest indywidualnie w kadym programie. Interesujc propozycj dla przedsibiorcw z sektora produkcji urzdze dla OZE okazay si te dziaania RPO, dziki ktrym moliwe jest uzyskanie wsparcia na udzia w targach midzynarodowych. Sektor energetyki sonecznej termicznej, ktry przoduje w eksporcie produktw czsto korzysta z takich moliwoci, np. firma Sunex (dofinansowany udzia w targach: Intersolar w Monachium, Genera w Madrycie, REX w Lyonie i inne), Ensol (Aqua-Therm w Pradze), Watt (Intersolar w Monachium) , Hewalex (MCE w Mediolanie).
7.2
Programy wspierania eksportu
Programy te adresowane s oglnie do caego sektora przemysowego, bez wyrnienia w nich OZE jako konkretnej brany. Przedsibiorcy oferujcy urzdzenia dla OZE mog korzysta z tej formy wsparcia na zasadach oglnych. Wsparcie dostpne jest w ramach dziaania 6.1 Paszport do eksportu Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Dziaaniem zarzdza Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci PARP. Dofinansowanie udzielane jest na realizacj projektw: majcych na celu zwikszenie udziau eksportu w cakowitej sprzeday, zwikszenie rozpoznawalnoci marek handlowych i firmowych na rynkach zagranicznych oraz zintensyfikowanie powiza z zagranicznymi partnerami. W ramach Dziaania 6.1 dofinansowaniem mog zosta objte projekty realizowane oddzielnie w dwch kolejnych etapach: I przygotowanie planu rozwoju eksportu, etap II wdroenie Planu rozwoju eksportu. Etapy te s ze sob cile powizane, poniewa warunkiem ubiegania si o dofinansowanie etapu drugiego, jest uprzednia realizacja projektu dotyczcego przygotowania planu (etapu pierwszego). Stopie wsparcia dla I etapu przygotowania planu rozwoju eksportu nie moe przekroczy 80% cakowitych wydatkw kwalifikujcych si do objcia wsparciem, natomiast kwota wsparcia nie moe przekroczy 10 000 PLN. Stopie wsparcia dla etapu II wdroenia Planu rozwoju
eksportu, nie moe przekroczy 50% cakowitych wydatkw kwalifikujcych si do objcia wsparciem, natomiast kwota wsparcia nie moe przekroczy 200 000 PLN. Wsparcie kierowane jest dla przedsibiorcw prowadzcych dziaalno i majcych siedzib w kraju, ktrzy w roku obrotowym poprzedzajcym rok, w ktrym zo wniosek o udzielenie wsparcia posiadaj udzia eksportu w cakowitej sprzeday nie przekraczajcy 30 %. Budet Dziaania wynosi 121 840 000 EUR. Kwota rodkw przeznaczonych na dofinansowanie projektw w ramach III rundy aplikacyjnej w roku 2010 wynosia 180 200 000.88 Pod wzgldem merytorycznym Plan Rozwoju Eksportu przygotowany przez wnioskodawc musi zakada skorzystanie z co najmniej jednego z poniszych instrumentw: wyszukiwanie i dobr partnerw na rynku docelowym, udzia w imprezach targowo-wystawienniczych w charakterze wystawcy, udzia w zorganizowanych misjach gospodarczych za granic, uzyskanie niezbdnych dokumentw uprawniajcych do wprowadzenia towarw, produktw lub usug na wybrany rynek zagraniczny. Dodatkow punktacj otrzymaj projekty, jeeli wnioskodawca: dysponuje innowacyjn technologi wytwarzania produktw; prowadzi lub finansuje badania i rozwj produktw; posiada lub wszcz procedur w sprawie uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzr uytkowy lub wzoru przemysowego; planuje ponad 20% przyrost przychodw z eksportu produktw po realizacji projektu w okresie do 3 lat; posiada akredytowane certyfikaty jakoci w przedsibiorstwie, Systemu Zarzdzania BHP lub Systemu Zarzdzania rodowiskowego Dziaania o charakterze promocyjnym prowadzone s take w ramach POIG w ramach poddziaania 6.5.1 Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych oraz poddziaania 6.5.2 Wsparcie udziau przedsibiorcw w programach promocji. Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych ma na celu: wzrost inwestycji polskich przedsibiorcw na rynkach zagranicznych, popraw wizerunku polskiej gospodarki wrd partnerw midzynarodowych, popraw dostpu do informacji zarwno o Polsce jak i warunkach prowadzenia dziaalnoci gospodarczej poza granicami Polski, rozwj bran priorytetowych z punktu widzenia realizacji projektu. Realizacja projektu zostaa zaplanowana na lata 2008-2015. Wizja projektu przewiduje przeprowadzenie bada wizerunkowych w krajach, ktre bd priorytetowymi rynkami docelowymi dla lokowania polskich wyrobw. Dziki wynikom tych bada moliwe bdzie zaprojektowanie i dostosowanie kampanii informacyjno promocyjnej, tak aby umoliwi spjn promocj polskich eksporterw w procesie ich umidzynarodowienia, a w efekcie wypromowa korzystny wizerunek Polski na arenie midzynarodowej. W oparciu o wyniki bada wizerunkowych opracowana zostanie koncepcja programu promocji zawierajca narzdzia i kierunki komunikacji, a take atrybuty marki Polska (np. logo, haso promocyjne, itp.). Dla zapewnienia udziau przedsibiorcw w tych wydarzeniach udzielane bdzie wsparcie na podstawie rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegowego przeznaczenia, warunkw oraz trybu udzielania pomocy finansowej na udzia przedsibiorcw w programach promocji w ramach poddziaania 6.5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013. Poddziaanie 6.5.2 ma na celu wzmocnienie konkurencyjnoci gospodarki poprzez popraw wizerunku polskiej gospodarki wrd partnerw midzynarodowych poprzez nawizanie przez przedsibiorcw kontaktw gospodarczych, a take wypromowanie polskich specjalnoci eksportowych. Program kierowany jest do przedsibiorcw, prowadzcych dziaalno gospodarcz i majcych siedzib na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ktrzy zgosili swj udzia w branowym
88
www.parp.gov.pl
105
programie promocji lub programie promocji o charakterze oglnym. Do przedsibiorcw biorcych udzia w branowych programach promocji oraz programach promocji o charakterze oglnym, kierowane bdzie wsparcie programowe 6.5.2. Programy te wybrane zostan przez ministra waciwego do spraw gospodarki w ramach realizacji projektu systemowego 6.5.1 POIG Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych. Branowy program promocji bdzie koncepcj obejmujc okres nie duszy ni 36 miesicy. Programy promocji o charakterze oglnym obejmoway bd jednorazowe imprezy promujce Polsk i polsk gospodark w kraju i za granic, okrelone na licie programw promocji o charakterze oglnym. Wielko pomocy na udzia w branowym programie promocji nie moe przekroczy 60 % poniesionych wydatkw kwalifikujcych si do objcia pomoc, kwoty 300 tys. z. na udzia w jednym branowym programie promocji. Wielko pomocy na udzia w programie promocji o charakterze oglnym nie moe przekroczy 50 % poniesionych wydatkw kwalifikujcych si do objcia pomoc, kwoty 25 tys. z. na udzia w jednym programie promocji o charakterze oglnym. Wypada jednak w tym miejscu podkreli, e Ministerstwo Gospodarki wybrao 15 sektorw, ktre zostan objte bezporednim wsparciem w zwizku z realizacj Branowych programw promocji w ramach Poddziaania 6.5.1 oraz 6.5.2 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Dokument zosta przyjty przez kierownictwo MG 15 wrzenia 2010 r. Na podstawie przedstawionej listy MG ogosi konkursy na najlepsze koncepcje branowych programw promocji. Bd one jednoczenie harmonogramem dziaa promujcych dan bran oraz przedsibiorcw wok niej skupionych. Wrd ww. bran nie ma energetyki odnawialnej, cho znajuj si tam omawiane lub wspominane wczeniej w niniejszym opracowaniu takie pokrewne dla OZE przemysy jak przemys obronny. Kierownictwo Ministerstwa Gospodarki 22 lipca 2010 r. zdecydowao, e wybrane targi i misje zostan objte wsparciem w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 20072013 (PO IG). Resort zachca do wzicia udziau w konkursie na organizatora tych wydarze promocyjnych. Obecna lista takich przedsiwzi nie zawiera imprez wanych dla sektora OZE, jednake Ministerstwo przewiduje poszerzenie listy o nowe wydarzenia promocyjne. Inicjatyw bardziej ukierunkowan na przedsibiorcw z sektora OZE jest projekt GreenEvo (2010) powsta z inicjatywy Ministerstwa rodowiska w celu zbadania potencjau i kompleksowego wsparcia polskich firm, ktre maj najwiksze szanse skutecznie konkurowa na globalnym rynku zielonych technologii. Fundatorem projektu jest Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach pierwszej edycji programu wyrniono 28 firm, ktre uczestniczyy w Akceleratorze Zielonych Technologii GreenEvo. Laureatami zostao 13 firm wybranych z 8 podsektorw zielonych technologii, z ktrych a 4 wywodz si z sektora OZE: trzy firmy produkujce kolektory soneczne (Neonl, Sunex, Watt) i jedna produkujca brykieciarki (Biomasser). Przedsibiorstwa otrzymay pomoc doradczo-szkoleniow m.in.: w zakresie transferu technologii, moliwoci pozyskiwania funduszy oraz strategii dziaa marketingowych. Program ukierunkowany by na indywidualnie potrzeby uczestnikw, w celu wydobycia i wzmocnienia ich potencjau do wejcia na rynki midzynarodowe. Dodatkowo inicjatywa GreenEvo miaa na celu identyfikacj korzystnych kierunkw ekspansji zagranicznej dla zielonych technologii. W ramach projektu przewidziano raporty i opracowania merytoryczne, ktrych cz jest dostpna na stronie internetowej programu http://www.greenevo.gov.pl. Przedsibiorstwa mogy m.in. bra udzia w zagranicznych misjach handlowych oraz korzysta ze wsparcia organizacyjnego na midzynarodowych targach przemysowych. Mogy te ubiega si o dofinansowanie zwizane z pokryciem kosztw tych dziaa w ramach dostpnych instrumentw wspierania eksportu, oferowanych przez Ministerstwo Gospodarki i Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Ministerstwo rodowiska zaprosio do wsppracy inne instytucje (Urzd Patentowy RP, Wydzia Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego), agencje (Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci) i resorty (resort gospodarki, spraw zagranicznych, nauki i szkolnictwa wyszego). Podczas pierwszej edycji Programu GreenEvo przeprowadzono siedem szkole i przeszkolono blisko 160 osb. Planowane s kolejne edycje.
106
7.3
Krajowe programy badawczo rozwojowe
Przemys energetyki odnawialnej, oprcz wsparcia przedmiotowego w ramach pomocy publicznej zwizanej z ochron rodowiska, moe korzysta take z finansowych instrumentw wsparcia na podniesienie innowacyjnoci. Instrumentem wsparcia skierowanym do sektora MP, w tym producentw dziaajcych w energetyce odnawialnej, powoanym w strukturze Naczelnej Organizacji Technicznej jest dofinansowanie dziaalnoci innowacyjnej w ramach tzw. projektw celowych. Dofinansowanie odbywa si ze rodkw budetowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Zgodnie z regulaminem obowizujcym od dnia 1 kwietnia 2010r. dofinansowaniem objte s badania przemysowe89 oraz prace rozwojowe90. Maksymalny prg dofinansowania wynosi dla bada przemysowych 80%, a dla prac rozwojowych 60%, w zalenoci od tego, czy przedsibiorca wsppracuje z instytucj badawczo-rozwojow, lub te jest to przypadek bada przemysowych, kiedy wyniki projektu s szeroko rozpowszechniane w mediach techniczno-naukowych (konferencje techniczne i naukowe, czasopisma, portale tematyczne). W obecnej edycji nabory ogaszane s cyklicznie do koca 2013r. Dziaaniem, ktre jest obecnie w gestii dyrektora Narodowego Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) jest Inicjatywa Technologiczna, w skrcie IniTech, bdca modyfikacj dziaa, ktre wczeniej byy znane pod nazw Wdka Technologiczna. NCBiR ogosio jeden konkurs w 2009r. w ramach ktrego byo moliwe sfinansowanie projektw w dowolnej fazie rozwoju, zarwno czci badawczej cznie z faz przygotowawcz, jak rwnie tylko etapu drugiego polegajcego na przygotowaniu technologii do wdroenia. W ramach fazy pierwszej - czci badawczej przedsibiorcy zobligowani byli do przedstawienia swych projektw w taki sposb, aby speniay wymagania poszczeglnych bada okrelonych w ustawie o zasadach finansowania nauki. Obecnie NCBiR rozwaa ogoszenie nastpnej edycji Initech. Narodowe Centrum Bada i Rozwoju jest agencj wykonawcz w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 oraz z 2010 r. Nr 28, poz. 146), powoan do realizacji zada z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa. Jednym z Programw strategicznych realizowanych przez NCBiR jest Program Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii. Celem programu jest opracowanie rozwiza technologicznych, ktrych wdroenie przyczyni si do osignicia zaoe Strategii 3x20 Unii Europejskiej (poprawa efektywnoci energetycznej o 20%, zwikszenie udziau energii odnawialnej do 20% i redukcja emisji CO2 o 20% w cznym bilansie UE do 2020 r., w odniesieniu do 1990 r.). Program ma by istotnym wsparciem dla wdroe wynikw bada naukowych i technologii konwencjonalnych (wglowych) oraz OZE. Planowany budet programu wynosi 300 mln z. Wrd 4 wymienionych w Programie zada badawczych wystpuje rwnie Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadw rolniczych i innych. W projektach realizowanych w ramach Programu mog uczestniczy przedsibiorstwa z brany OZE. W czerwcu 2010 roku, w Instytucie Maszyn Przepywowych Polskiej Akademii Nauk w Gdasku, odbya si inauguracja realizacji projektu pt.: Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadw rolniczych i innych, o cakowitym budecie 110 mln z.
89 Badania przemysowe maj na celu opracowanie wynikw bada naukowych, ktre w dalszej kolejnoci mog by uyte w pracach rozwojowych 90 Prace rozwojowe maj na celu przeksztacenie wynikw bada przemysowych na plany, zaoenia lub projekty nowych, zmodyfikowanych lub udoskonalonych produktw, lub procesw wczajc w to wykonanie prototypu nieprzydatnego komercyjnie
107
7.4
Programy ramowe i celowe UE
Odnawialne rda energii stanowi jeden z priorytetw badawczych w UE. 7 Program Ramowy w zakresie bada i rozwoju technologicznego (7PR) jest najwikszym mechanizmem finansowania i ksztatowania bada naukowych na poziomie europejskim. Jest to program siedmioletni (2007-2013) o budecie wynoszcym prawie 54 miliardy Euro. 7PR skada si z czterech programw szczegowych , uzupenionych o program szczegowy obejmujcy badania nuklearne (EURATOM) i dziaania Wsplnotowego Centrum Badawczego (JRC). W ramach programu Wsppraca (COOPERATION) jednym z 10 priorytetw jest Energia. Celem, ktry ma by osignity w ramach priorytetu jest przeksztacenie obecnego systemu energetycznego w system bardziej zrwnowaony, w mniejszym stopniu oparty na paliwach importowanych, a w wikszym stopniu - na zrnicowanych rdach i nonikach energii nie powodujcych zanieczyszcze, w szczeglnoci na odnawialnych rdach energii. Wspierane bd dziaania w kierunku wzmacniania efektywnoci energetycznej, midzy innymi poprzez racjonalizacj zuycia i magazynowania energii. Dziaania te maj stanowi odpowied na pilne wyzwania w zakresie bezpieczestwa dostaw i zmian klimatu, przy jednoczesnym wzmacnianiu konkurencyjnoci europejskich przedsibiorstw. Dziaania w ramach priorytetu Energia Wodr i ogniwa paliwowe - zapewnienie trwaych technologicznych podstaw na rzecz konkurencyjnego przemysu ogniw paliwowych i wodoru (gownie z OZE przyp. aut.) w UE; Wytwarzanie energii elektrycznej ze rde odnawialnych - wzrost oglnej wydajnoci przetwarzania, efektywnoci i niezawodnoci oraz zmniejszenie kosztw produkcji energii elektrycznej z lokalnych odnawialnych rde energii, w tym odpadw; Produkcja paliw odnawialnych - udoskonalanie i redukcja jednostkowych kosztw paliw staych, pynnych i gazowych (cznie z wodorem) otrzymywanych z odnawialnych rde energii, w tym z biomasy i odpadw; Paliwa odnawialne wykorzystywane do ogrzewania i chodzenia - wzrost wydajnoci oraz redukcj kosztw aktywnego i pasywnego ogrzewania i chodzenia wykorzystujcych odnawialne rda energii; Inne pokrewne dla OZE takie jak: Technologie wychwytywania i skadowania dwutlenku wgla w celu bez emisyjnego wytwarzania energii, Czyste technologie wglowe, Inteligentne sieci energetyczne, Efektywno energetyczna i energooszczdno, Wiedza na rzecz polityki energetycznej;
Tabela 7.1 Projekty sfinansowane w dotychczasowych konkursach 7 Programu Ramowego wg. Technologii (nie zosta jeszcze zakoczony konkurs dotyczcy technologii zielonego ciepa i chodu) Technologia Liczba projektw Cakowity budet (mln. EUR) Fotowoltaika 20 90 Energia soneczna elektryczna (CSP) 8 60 Bioenergetyka 44 185 Energetyka wiatrowa 11 47 Energia oceanu 6 28 Energia geotermalna 2 10 Energetyka wodna 2 6 Energia soneczna dla ogrzewania i chodzenia 8 24 Technologie czystego wgla 29 117 Inteligentne sieci energetyczne 20 150 Efektywno energetyczna 20 100 Badania socjoekonomiczne 8 16
108
Priorytet Energia zarzdzany jest wsplnie przez Dyrektoriat Generalny ds. Bada i rozwoju (DG RTD), ktry odpowiada za dziaania o charakterze dugookresowym i badawczym i Dyrektoriat Generalny ds. Energii (DG ENER), odpowiadajcy za finansowanie projektw demonstracyjnych, dla technologii bliskich rynku. Projekty finansowane s na zasadach konkursowych, przy czym rocznie ogaszane s 2 konkursy (badawczy i demonstracyjny). Szczegowy zakres konkursu wraz z wymaganiami odnonie skadanych projektw jest kadorazowo podawany w oficjalnym ogoszeniu konkursu (call for proposal). Informacje te mona znale m.in. na stronie internetowej cordis.europa.eu/fp7 oraz na stronach Krajowego Punktu Kontaktowego Programw Badawczych UE. Szacuje si, e do 2013 roku budet dostpny w priorytecie Energia wyniesie 700 mln EUR. Okoo 43% oglnej liczby uczestnikw projektw 7 Programu Ramowego stanowi partnerzy przemysowi, ktrzy w zakoczonych konkursach otrzymali prawie poow dostpnego budetu. Dominuj oni wrd partnerw projektw demonstracyjnych, gdzie od kilu lat ich liczba systematycznie ronie (rys. 7.1). 17.9% uczestniczcych stanowiy mae i rednie przedsibiorstwa.
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ENER 2007 ENER 2008 ENER 2009 RTD 2007 RTD 2008 RTD 2009 RTD 2010 Inni Instytucje publiczne Centra badawcze Uczelnie Przemys
Rys. 7.1 Uczestnictwo w dotychczasowych konkursach 7PR , wg. typu uczestnika. Oczekuje si, e w kolejnych konkursach kontynuowany bdzie nacisk na uczestnictwo partnerw przemysowych, zwaszcza z sektora wytwarzania urzdze dla OZE. Taka polityka zgodna jest z ogoszonym przez UE Strategicznym Planem na Rzecz Technologii Energetycznych (SET-Plan). Niestety, z dotychczasowych statystyk priorytetu Energia, w porwnaniu z innymi krajami UE, Polska wypada bardzo niekorzystnie, zwaszcza w kategorii liczby uczestnikw przypadajcych na 1 milion mieszkacw danego kraju (rys. 7.2).
109
350
20 18
300 16 250 14 12 10 150 8 6 4 50 2 0 DE UK IT FR ES NL BE DK NO CH SE EL FI PT AT PL HU IE BG IL LT CZ RO SK SI TR EE CY LV LU MT uczestnicy uczestnicy w przeliczeniu na milion mieszkacw 0
200
100
Rys. 7.2 Uczestnictwo w 7 PR wg. krajw, oglna liczba uczestnikw oraz liczba uczestnikw na milion mieszkacw. Wedug danych Krajowego Punktu Kontaktowego, w dotychczas ogoszonych konkursach uczestniczyo 169 projektw z obszaru Energia z co najmniej jednym partnerem z Polski, z czego dofinansowanie otrzymao 28. Brak szczegowych statystyk na temat zainteresowania uczestnictwem w programach ramowych wrd polskich przedsibiorstw z brany OZE. Oglne statystyki 7 Programu Ramowego mwi o 16% uczestnikw z sektora przemysowego91 , jednake wg. dostpnych informacji brak jest w dotychczas sfinansowanych projektach priorytetu Energia polskich przedsibiorstw produkujcych na rzecz OZE. Naley podkreli, e rozwijanie produktw dla sektora OZE, majcych charakter innowacyjny powinno by jednym z priorytetw polskiego sektora przemysowego. Bez tego rodzaju oferty produktowej trudno sobie obecnie wyobrazi szersze zaistnienie na wymagajcym i rozwinitym rynku UE. 7 Program Ramowy mgby by znaczcym wsparciem w tym obszarze, konieczna jest jednak intensyfikacja dziaa na rzecz uczestnictwa polskich partnerw przemysowych w projektach. Wsparciu przedsibiorcw z sektora OZE suy mog rwnie programy Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Konkurencyjnoci i Innowacji (ang. EACI, Executive Agency for Competitiveness & Innovation) Komisja Europejska powoaa Agencje Wykonawcz ds. Konkurencyjnoci i Innowacji w celu wspierania projektw sucych integracji dziaa dotyczcych konkurencyjnych i innowacyjnych rozwiza na rzecz korzystania w przyszoci z czystszej energii. Agencj tworzy midzynarodowy zesp specjalistw w dziedzinie energii, ochrony rodowiska, wsparcia dla firm, transportu multimodalnego, komunikacji i finansw.
91
www.kpk.gov.pl
110
Gwnymi programami EACI s: Program Inteligentna Energia Europa (ang. Inteligent Energy Europe) Program zosta powoany do ycia, z uwagi na wyzwania z jakimi musi zmierzy si Unia Europejska w kontekcie rozwoju niskowglowych gospodarek. Celem programu jest wspieranie dziaa sucym przede wszystkim realizacji tzw. dziaa mikkich (nie inwestycyjnych) midzy innymi: ograniczania barier rynkowych dla rozwoju technologii niskowglowych, zmiana zachowa konsumentw, stworzenie bardziej korzystnych warunkw prowadzenia dziaalnoci przez rosnc efektywno energetyczn i odnawialne rda energii, itd. W latach 2007 i 2013 okoo 730 milionw Euro zostanie wydatkowane na finansowanie projektw europejskich w celu promowania efektywnoci energetycznej i odnawialnych rde energii oraz tworzenia lokalnych i regionalnych agencji energetycznych. Dotychczas ze rodkw programu sfinansowano ponad 400 projektw europejskich oraz ponad 60 lokalnych i regionalnych agencji energetycznych.
Program Sie Europejskich Przedsibiorcw (ang. Enterprise Europe Network)

Enterprise Europe Network jest najwiksz sieci punktw kontaktowych udzielajc informacji i oraz porad dla przedsibiorstw, w szczeglnoci maych i rednich (MP) na temat rynkw europejskich. Program ma na celu promocje konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw na rynkach Europy oraz poza ni. W punktach kontaktowych dostarczane s szczegowe informacje nt. prawodawstwa w krajach UE, udzielana jest pomoc w zakresie znalezienia partnerw handlowych oraz pomoc w zakresie informacji o moliwych rdach finansowania projektw. Obecnie funkcjonuje ju ponad 600 lokalnych punktw kontaktowych, zatrudniajcych prawie 3000 dowiadczonych pracownikw. Program Innowacje ekologiczne (ang. Eco-innovation) Program ma na celu wspieranie wzorcw konsumpcji i produkcji, jak rwnie wprowadzania na rynek technologii, produktw i usug o ograniczonych negatywnym wpywie na rodowisko naturalne. rodowisko biznesowe oraz naukowe maj by motorem dla tworzenia innowacyjnych rozwiza, sucych lepszemu korzystaniu z zasobw rodowiska i ograniczenia negatywnych skutkw ich zagospodarowania. Oprcz korzyci dla rodowiska, bardzo istotnym bd korzyci gospodarcze. Wprowadzenie na rynek innowacyjnych i ekologicznych produktw oraz technologii. W latach 2008 2013 blisko 200 milionw euro bdzie wydatkowane na finansowanie projektw, sucych poprawie innowacyjnoci ekologicznej w Europie. Program Marco Polo (ang. Marco Polo) Europejski program Marco Polo jest zwizany przede wszystkim ze wspieraniem wydajnych i niskoemisyjnych inwestycji transportowych. W latach od 2008 do 2013 bdzie wydatkowane na ten cel ponad 450 milionw euro.
7.5
Korporacja Ubezpiecze Kredytw Eksportowych KUKE
KUKE S.A. jest firm ubezpieczajc transakcje handlowe polskich przedsibiorcw, od 1991 roku oferuje usugi zapewniajce bezpieczn wymian handlow zarwno w kraju, jak i za granic. Dziaalno firmy skupia si na ubezpieczaniu nalenoci z tytuu sprzeday towarw i usug z odroczonym terminem patnoci, a take na udzielaniu gwarancji ubezpieczeniowych. Firma proponuje nastpujce produkty: Pakiet - ubezpieczenie krtkoterminowych nalenoci krajowych i eksportowych Pakiet daje moliwo ubezpieczenia jedn polis wszystkich nalenoci handlowych od kontrahentw krajowych i/lub zagranicznych z wikszoci krajw wiata. Umowa ubezpieczenia tworzona jest
wsplnie z adresatem tak, aby bya w peni dopasowana do profilu dziaalnoci i potrzeb Pastwa firmy. Adresatem ubezpieczenia s wszystkie polskie przedsibiorstwa, ktre realizuj sprzeda krajow, lub eksportow w kredycie kupieckim. Zalet ubezpieczenia niewtpliwie jest fakt i KUKE jedn polis ubezpiecza wszystkie nalenoci krajowe i/lub eksportowe, ponadto umoliwia wczenie do umowy nowych kontrahentw w trakcie jej trwania, umoliwia ubezpieczenie kontrahentw samodzielnie ocenionych przez klienta, wypaca odszkodowanie w przypadku braku patnoci za towary lub usugi, windykuje wszystkie nalenoci od objtych ochron kontrahentw, a za odzyskanie ubezpieczonych nalenoci nie pobiera adnej opaty, oraz umoliwia objcie ochron nalenoci powstaych przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Naley tutaj te doda, e polisa umoliwia pozyskanie kredytu lub finansowania w drodze faktoringu, poniewa moe ona stanowi ich zabezpieczenie.
Polisa na Wschd ubezpieczenie krtkoterminowych nalenoci eksportowych od ryzyka nierynkowego Polisa na Wschd umoliwia ubezpieczenie nalenoci w kredycie kupieckim od kontrahentw z krajw o podwyszonym ryzyku politycznym. Jak wiadomo decyzje polityczne tych krajw mog mie istotny wpyw na funkcjonowanie gospodarki i w konsekwencji stwarza bariery i ograniczenia w realizacji kontraktw handlowych. Polisa ta chroni firm od opnie w regulowaniu zobowiza, niewypacalnoci kontrahentw, czy te od nagych zmian w sytuacji politycznej krajw o podwyszonym ryzyku politycznym. Adresatem ubezpieczenia s wszystkie polskie przedsibiorstwa, ktre realizuj sprzeda eksportow polskich towarw i usug w kredycie kupieckim. Zalet Polisy jest moliwo ubezpieczenia pojedynczego kontrahenta, przejrzysty system opat skadki, skuteczna windykacja wszystkich zalegoci, wypacanie nawet najmniejszej kwoty odszkodowania oraz umoliwienie wczenia nowych kontrahentw w trakcie jej trwania. Polisa uatwia rwnie pozyskanie kredytu lub finansowania w drodze faktoringu, gdy moe stanowi ich zabezpieczenie.
Europolisa - ubezpieczenie nalenoci krtkoterminowych Europolisa przeznaczona jest dla maych przedsibiorstw. Pozwala na utrzymanie pynnoci finansowej, co jest szczeglnie wane na pocztkowym etapie rozwoju kadej firmy. Europolisa daje te ochron realizowanym transakcjom handlowym, daje moliwo ubezpieczenia pojedynczych kontrahentw, zapewnia bezpieczestwo sprzeday z odroczonym terminem patnoci prowadzonej z partnerami krajowymi i europejskimi (z wyjtkiem Rosji, Ukrainy, Biaorusi). Europolisa zwiksza szanse na pozyskanie zamwie, daje te moliwo oferowania bardziej konkurencyjnych warunkw patnoci. Eliminuje koszty sprawdzania i nadzorowania sytuacji finansowej kontrahentw oraz koszty windykacji co wpywa na obnienie kosztw dziaalnoci firmy. Adresatem ubezpieczenia s przedsibiorcy rozpoczynajcy dziaalno handlow lub prowadzcych sprzeda na niewielk skal. Polisa ta zapewnia bezpieczestwo: firmom, ktre realizuj sprzeda tylko na rynku krajowym pod warunkiem, e jej wysoko za ostatnich 12 miesicy nie przekroczya 5 mln zotych, firmom, ktre prowadz sprzeda na rynkach krajowym i zagranicznych z zastrzeeniem, e ich sprzeda za ostatnich 12 miesicy nie przekroczya 5 mln zotych w kraju i 1 mln euro w eksporcie, oraz eksporterom, ktrych wysoko obrotw do wszystkich kontrahentw zagranicznych nie przekroczya 1 mln euro rocznie, niezalenie od wielkoci sprzeday realizowanej w kraju.
Ubezpieczenie kredytu dostawcy ubezpieczenie kontraktw eksportowych z terminem odroczenia patnoci dwa i wicej lat KUKE proponuje z ubezpieczenia kredytu dostawcy, ktre jest jednym z moliwych rozwiza zapewniajcych bezpieczestwo rednio- i dugoterminowych transakcji handlowych, propozycja skierowana jest dla przedsibiorstw realizujcych kontrakty eksportowe z odroczonym terminem patnoci dwa i wicej lat. Stawka za ubezpieczenie uzaleniona jest od ryzyka kraju dunika, rodzaju dunika lub gwaranta ( publiczny prywatny), okresu dostaw lub realizacji usug oraz zakresu ochrony ubezpieczeniowej, dugoci okresu spaty odroczonej nalenoci. Stawka ubezpieczeniowa, zgodnie z przyjtymi zasadami, jest zharmonizowana z systemami stawek obowizujcymi w krajach OECD, ktre
przystpiy do tzw. Consensusu OECD. Adresatem ubezpieczenia jest kady polski przedsibiorca planujcy sprzeda eksportow polskich towarw i usug, gdzie termin patnoci wyniesie dwa i wicej lat. Zalet ubezpieczenia jest moliwo wpaty odszkodowania w walucie kontraktu eksportowego, minimalne ryzyko utraty nalenoci, ubezpieczenie zarwno ryzyka braku zapaty ze strony kontrahenta zagranicznego, jak i ryzyka braku zwrotu kosztw poniesionych przez eksportera przed wysyk towarw lub realizacj usug w przypadku jednostronnego zerwania kontraktu przez partnera handlowego, ubezpieczenie midzynarodowych projektw eksportowych realizowanych przez eksporterw z kilku krajw w ramach jednej polisy, oraz warunki ubezpieczenia dostosowane do midzynarodowych standardw okrelonych przez OECD oraz Uni Europejsk. Nowe Rynki ubezpieczenie kosztw poszukiwania zagranicznych rynkw zbytu Ubezpieczenia wspierajce polskie przedsibiorstwa w poszukiwaniu nowych rynkw zbytu i umoliwiajce ochron przed niepowodzeniami dziaa zmierzajcych do zawarcia kontraktw z partnerami zagranicznymi. Jest to jedyne ubezpieczenie w Polsce o podobnym charakterze. Nowe Rynki pozwalaj obj ubezpieczeniem koszty i wydatki zwizane z wejciem na jeden lub kilka wybranych rynkw spord wikszoci krajw wiata, wysoko stawki ubezpieczeniowej wynosi 3% ubezpieczonego budetu kosztw poszukiwania zagranicznych rynkw zbytu przyznanego na dany rok. Adresatem ubezpieczenia s polskie przedsibiorstwa, ktre: realizuj eksport polskich towarw lub usug, prowadz dziaalno gospodarcz co najmniej 3 lata, prowadz sprawozdawczo w oparciu o ustaw o rachunkowoci. Zalet ubezpieczenia jest okres ubezpieczenia trwajcy do 4 lat dajcy moliwo realizacji dugofalowej strategii przedsibiorstwa promowania produktw lub usug na danym rynku zagranicznym, zachowanie pynnoci podczas ponoszenia kosztw zwizanych z wejciem na nowe rynki, agodzenie obcie finansowych zwizanych z uczestnictwem w targach, tworzeniem przedstawicielstw, adaptacj towarw, reklam, poradami prawnymi, przygotowaniem ofert, pobytem na zagranicznych rynkach itp.
Ubezpieczenie inwestycji bezporednich za granic Inwestycj bezporedni nazywamy przedsiwzicie prowadzone w celu ustanowienia trwaych (na okres co najmniej trzech lat od rozpoczcia dokonywania nakadw) i bezporednich wizi ekonomicznych przejawiajcych si w prowadzeniu przedsibiorstwa przez inwestora lub na wywieraniu przez niego skutecznego wpywu na przedsibiorstwo prowadzone przez inn osob, a take na rozporzdzaniu majtkiem posiadanym w wyniku dokonanych nakadw (w formie nakadw pieninych, rzeczowych lub nakadw w postaci wartoci niematerialnych i prawnych) lub w wyniku prowadzenia przedsibiorstwa. Inwestycja bezporednia moe rwnie polega na prowadzeniu oddziau zarejestrowanego za granic lub przedstawicielstwa, o ile ma wyodrbnione aktywa i kapitay w ksigach inwestora. Adresatem ubezpieczenia s przedsibiorcy krajowi, czyli majcy miejsce zamieszkania (osoby fizyczne) lub siedzib (osoby prawne) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Korporacja obejmuje ubezpieczeniem inwestycje bezporednie: niezwizane z dziaaniem polegajcym na przekupstwie zagranicznego funkcjonariusza publicznego, takie, ktre nie dotycz produkcji rodkw halucynogennych, sprztu militarnego, narkotykw, lub innych podobnie dziaajcych rodkw, ponadto ubezpieczeniem objte s nowe inwestycje, czyli dokonywane przez inwestora po zoeniu wniosku o ubezpieczenie inwestycji bezporedniej za granic i dokonaniu opaty za jego rozpatrzenie, nakady dokonane wczeniej mog zosta objte ochron ubezpieczeniow jedynie w uzasadnionych przypadkach, inwestycje dugoterminowe, czyli takie, ktre nie zostan zbyte lub zakoczone przez inwestora w inny sposb w cigu trzech lat od ich rozpoczcia. Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje straty poniesione w zwizku z realizacj inwestycji bezporedniej za granic bdce nastpstwem zdarze okrelanych jako ryzyko polityczne, do ktrych zalicza si: uniemoliwienie transferu zyskw przez pastwo, w ktrym jest realizowana inwestycja lub ogoszenie powszechnego moratorium patniczego, wybuch poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej dziaa wojennych, zamieszek, powstanie rewolucji, sabotau, dziaa terrorystycznych lub zamachu stanu, wypowiedzenie umowy w wyniku wydania lub zmiany aktw prawnych lub decyzji przez pastwo, w ktrym jest realizowana inwestycja, oraz wywaszczenie wynikajce z dziaania pastwa,
w ktrym jest realizowana inwestycja. Umowa ubezpieczenia jest zawierana na okres realizacji inwestycji, podczas ktrego inwestorowi po kadym rocznym okresie ubezpieczenia przysuguje prawo nie przeduenia umowy ubezpieczenia. Umowa ubezpieczenia moe by zawarta maksymalnie na okres 15 lat. Gwarancje Ubezpieczeniowe Dla wszystkich przedsibiorcw, ktrzy skadaj oferty na realizacj usug czy inwestycji lub startuj w przetargach i planuj zawarcie kontraktu na dostaw towarw KUKE przygotowao szerok gam gwarancji: gwarancja zwrotu zaliczki, gwarancja naleytego wykonania kontraktu, gwarancja usunicia wad i usterek czy te gwarancja zapaty wadium. Gwarancje ubezpieczeniowe umoliwiaj przedsibiorcy uczestniczenie w wielu przetargach jednoczenie, pozwalaj przedsibiorcy unikn angaowania wasnych rodkw pieninych, oraz pozwalaj na spenienie wymaga kontrahentw dajcych przedstawienia zabezpieczenia realizacji kontraktu lub usunicia wad i usterek w okresie rkojmi. Adresatem gwarancji s wszyscy przedsibiorcy biorcy udzia w przetargach i realizujcy kontrakty na dostaw towarw lub usug. Wynagrodzenia za udzielenie gwarancji negocjowane jest indywidualnie i zaley od rodzaju zastosowanych zabezpiecze, oraz od sumy gwarancyjnej.
7.6
Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank) jest instytucj finansow Unii Europejskiej, ktra dziaa od 1958r. Jako niezalena od budetu UE jednostka ma rne organy decyzyjne (Rada Gubernatorw, Rada Dyrektorw, Komitet Zarzdzajcy, Komisja Audytowa). EBI udziela kredytw lub jest ich gwarantem zarwno dla prywatnych jak i publicznych instytucji oraz firm znajdujcych si w pastwach unijnych. Gwnym celem dziaania banku jest przyczynienie si do harmonijnego rozwoju Unii Europejskiej. Polska korzysta z kredytw EBI od 1990r. 13% wszystkich udzielanych kredytw dotyczy energetyki, 11% przemysu, a najwicej (25%) transportu. W sektorze energetyki bank wspiera szczeglnie: inwestycje zwizane z odnawialnymi rdami energii, obszar bada i rozwoju, bezpieczestwo i dywersyfikacj rde energii, trans-europejskie sieci energetyczne (TEN-E), projekty innowacyjne oraz zwizane ze zwikszaniem wydajnoci energetycznej lub redukcj emisji dwutlenku wgla. W 2009r. suma kredytw na te cele wyniosa 14,5 mld Euro (wzrost o 40% w stosunku do 2008r.). Energetyka odnawialna bya wspierana kredytami w wysokoci 4,6 mld Euro, co oznacza wzrost o 109% w porwnaniu z 2008r. i 29% w obszarze samej energetyki. W sektorze odnawialnych rde energii najwiksze wsparcie w 2009 roku uzyskay projekty zwizane z energetyk wiatrow. Od 2008 r. wspierana jest produkcja czci do farm wiatrowych oraz elektrowni sonecznych. Dopiero w 2007 r. pojawiy si nowe dziedziny w obszarze OZE energia geotermalna, produkcja elementw instalacji, systemy mieszane.
114
Wsparcie finansowe dla OZE udzielone przez EIB

2000 1800 1600 1400 mln euro 1200 1000 800 600 400 200 0 2006 2007 rok 2008 2009 Energia geotermalna Biomasa i biopaliwa Energia hydroelektryczna Energetyka solarna i produkcja Energetyka wiatrowa i produkcja Fundusze OZE,
Rys. 7.3 Wsparcie finansowe dla OZE udzielone przez EBI w latach 2006-2009 (rdo: dane EBI)
Projekty wspierane przez bank podzielone zostay na dwie grupy: Dojrzae technologie uzytkowane komercyjnie (ldowe farmy wiatrowe, elektrownie wodne i geotermalne oraz biomasa) Rozwijajce si technologie we wczesnej fazie rozwoju (fotowoltaika, elektrownie soneczne cieplne oraz biopaliwa drugiej generacji)
Najwicej projektw byo zwizanych energetyk wiatrow gwnie ldow. Morskie farmy wiatrowe s wci uwaane za projekty innowacyjne i w caej Europie zrealizowano ich mao, w porwnaniu z projektami ldowymi. W Polsce udzielono wsparcia finansowego na budow elektrowni wiatrowych w wysokoci 65 mln euro. EBI udzieli kredytw rwnie na realizacj inwestycji zwizanych z energetyk soneczn. Najwicej z nich znajdowao si w Niemczech (kredyty w wysokoci 1280 mln euro). Natomiast w Hiszpanii pojawiy si innowacyjne projekty z energetyki soneczniej cieplnej (CSP, concentrated solar power). Bank udziela kredytw, ktrego oprocentowanie indywidualnie zaley od danego klienta oraz od rynku usug finansowych. Obecnie EBI nie ma opracowanych kredytw wycznie dla brany produkcji urzdze i komponentw dla OZE poszczeglne projekty korzystaj gwnie z oglnych kredytw razem z bankami partnerskimi.
115
ANALIZA MOLIWOCI PODJCIA DZIAA PROMOCYJNYCH/ EDUKACYJNYCH W ZAKRESIE ZACHCANIA DO PRODUKCJI INSTALACJI OZE Wprowadzenie
8.1
System promocji energetyki odnawialnej w Polsce i edukacji w tym zakresie jest zaadresowany przede wszystkim do odbiorcy i uytkownika kocowego technologii OZE, w szczeglnoci w przypadku maych technologii i tzw. autoproducentw. W dalszej kolejnoci wspierani i promowani przez system wsparcia s inwestorzy budujcy instalacje komercyjne do produkcji zielonej energii i biopaliw. W dotychczasowym systemie promocji OZE lepiej s reprezentowane interesy inwestorw inwestujcych w produkcj energii ze rde odnawialnych, czy nawet aktualnych operatorw instalacji (korzystajcych ze wsparcia na etapie eksploatacji instalacji), ni sektora przemysowego produkcji urzdze i komponentw. Podnoszony jest argument, e najlepszym wsparciem dla producenta urzdze jest jego klient i jest w tym wiele prawdy, w szczeglnoci w sektorach ju okrzepych, gdzie nie tyle chodzi o uruchamianie produkcji urzdze ile doskonalenie rozwiza konstrukcyjnych i zwikszanie skali produkcji. Ta metoda jest jednak zawodna, gdy chodzi o pokonanie bariery wejcia na rynek zupenie nowych produktw i tworzenia nowych bran, z czym mamy czsto do czynienia w energetyce odnawialnej, gdzie powszechnie obowizuje zasada bdnego koa. Zasada ta nie jest odczuwana przez inwestorw i operatorw, z tych te wzgldw, zdominowane przez nich stowarzyszenia branowe i izby gospodarcze niedostatecznie reprezentuj interesy rodowiska producentw urzdze. Zasadnym wydaje si by w tej sytuacji powoanie stowarzysze reprezentujcych w wikszym zakresie interesy tej grupy, na wzr europejskich stowarzysze producentw kolektorw sonecznych (ESTIF) czy producentw urzdze do konwersji biomasy na cele energetyczne (EUBIA). Potrzebne s zatem rne formy samoorganizacji producentw urzdze dla OZE i ich skuteczna reprezentacja wobec przedstawicieli wadzy i administracji pastwowej. Taka szeroka reprezentacja byaby w stanie sformuowa swoje oczekiwania take wobec najbardziej potrzebnych dziaa promocyjnych i edukacyjnych w zakresie zachcania do produkcji urzdze dla OZE. Moliwa skala pomocy (interwencji) pastwa zaadresowanej dla tej wanie, wybranej grupy przedsibiorcw nie jest jednak dua i musi mieci si w ramach oglnych zasad dopuszczalnej pomocy publicznej obowizujcych w UE. Na szczcie dla sektora produkcji urzdze dla energetyki odnawialnej zasady te s bardzo przyjazne, gdy przepisy UE w szczeglnoci uatwiaj stosowanie pomocy publicznej i pozwalaj na jej wiksz intensywno w branach zwizanych z ochron rodowiska lub tam gdzie w gr w chodzi promocja innowacji. Tymi cechami w sposb ewidentny wyrnia si sektor produkcji urzdze dla OZE. Na rzecz promocji sektora produkcji urzdze dla OZE w Polsce przemawiaj te priorytety krajowej polityki w zakresie realizacji krajowych celw ekoenergetycznych do 2020 roku w taki sposb aby przyniosy jak najwicej korzyci gospodarczych i spoecznych oraz w zakresie poprawy bilansu handlowego i promocji eksportu. Dotychczasowe analizy i przytaczane w opracowaniu przykady wskazyway na szereg barier z jakimi spotykaj si przedsibiorcy dziaajcy w sektorze produkcji urzdze dla OZE. Wrd nich dao si zaway takie jak np.: a) brak konkretnej i ukierunkowanej informacji o systemach certyfikacji, akredytacji oraz normalizacji, b) problemy braku dostpu do wyspecjalizowanej kadry dla firm wchodzcych na rynek, c) brak informacji o atrakcyjnych krajach dla eksportu urzdze kierowanych na rynek OZE i obowizujcych tam wymaganiach i instrumentach wsparcia, d) niedostateczna i sabo dopasowana do oczekiwa oferta w zakresie promocji eksportu i sabe wykorzystanie istniejcego systemu np. w zakresie udziau firm sektora producentw urzdze dla OZE w targach branowych e) problemy z krajowym systemem promocji innowacji, ktre z natury bardziej uderzaj w krajowych producentw urzdze dla OZE ni inwestujcych w wykorzystanie OZE.
116
f) zbyt wolne tempo likwidacji barier na wstpnym etapie podejmowania dzielnoci gospodarczej, co w szczeglnoci dotyka i jest problemem dla nowych bran, jak sektor produkcji urzdze dla OZE (mniejsze znaczenie ma to w branach rozwinitych, czy wrcz schykowych). Z pewnoci problemem jest te brak, w obecnym okresie szybkich zmian regulacyjnych, dugofalowej polityki wsparcia rynku energetyki odnawialnej i priorytetw technologicznych, co w szczeglnoci moe uderza w inwestujcych w produkcj zielonej energii i okrelonych biopaliw, ale przenosi si te na ryzyko u inwestorw dugoterminowych do jakich z pewnoci zaliczy mona sektor wytwarzania urzdze dla OZE. Bez oparcia w stabilnym krajowym rynku i przewidywalnej polityce trudno sobie wyrazi sukcesy na dua skal w eksporcie urzdze dla OZE na rynki innych krajw. S to jednak tylko oglne spostrzeenia i tezy wymagajce dalszej weryfikacji, gdy autorzy opracowania nie mieli moliwoci zaplanowania i przeprowadzenia pogbionych i usystematyzowanych bada na ten temat. Wobec powyszych ogranicze, bardziej szczegowe uwarunkowania i moliwoci podjcia dziaa promocyjnych i edukacyjnych omwiono jedynie na wybranych przykadach, bez prby ich uoglnienia na cay sektor produkcji urzdze dla OZE. Specjalnym i jak na warunki polskie dotychczas unikalnym przykadem moliwych dziaa na rzecz promocji i edukacji brany OZE jest przygotowywana rzdowa kampania informacyjna ktra ma przekaza pen i precyzyjn informacj na temat korzyci wynikajcych z budowy biogazowni. Przygotowanie i realizacja tej kampanii wynika z Programu dziaa wykonawczych na lata 20092012, stanowicego zacznik nr 3 do Polityki energetycznej Polski do 2030 roku, i jest uwzgldnione w dziaaniu 4.5 Wdroenie kierunkw budowy biogazowni rolniczych . Nieznane s jeszcze szczegy realizacyjne tej kampanii i nie wiadomo w jakim zakresie uwzgldnione zostan w niej ew. dziaania na rzecz promocji sektora produkcji urzdze dla biogazowni i zachcania przedsibiorstw do uruchamiania produkcji elementw biogazowni. Na potrzeby dodatkowych analiz oraz w celu wskazania na szczegowe potrzeby i moliwoci dziaa promocyjnych i edukacyjnych. wybrano dwa przykady (studia przypadku) innej technologii OZE: energetyki soneczna termicznej (kolektory soneczne). Przykad ten posuyy do zaprezentowania potrzeb i oczekiwa tych sektorw produkcji urzdze dla OZE w zakresie promocji i edukacji. Dodatkowo zaprezentowano przykady (studia przypadku i tzw. dobre praktyki) podejmowania dziaa promocyjnych i/lub edukacyjnych w krajach o znacznych dowiadczeniach w tym zakresie. Skoncentrowano si na wybranych przykadach podejmowanych przez rzdy skutecznych dziaa zachcajcych do podejmowania produkcji urzdze dla OZE oraz ich dalszego eksportu w dwu krajach : Niemcy i USA. Z tych dowiadcze mona korzysta take w Polsce. Na koniec, wobec istniejcej ale sabo wykorzystanej oferty krajowej w zakresie promocji ekportu poprzez udzia w targach zestawiono polecan list targw branowych w ktrych szeroki udzia przedstawicieli krajowego przemysu urzdze dla OZE wydaje si szczeglnie uzasadniony.
8.2
Energetyka soneczna
Proponujc system wsparcia dla energetyki sonecznej na najblisze klika lat i na ca dekad do 2020 r., uwzgldni naley obecne i prognozowane (wymagane) tempo rozwoju energetyki sonecznej, dotychczasowe dowiadczenia oraz wstpnie zbilansowane rodki na wsparcie tego sektora, w szczeglnoci w pierwszym okresie, do 2013r. Problem ten dostrzegli uczestnicy II Forum Przemysu Energetyki Sonecznej, ktre odbyo si w czasie targw GreenPower w Poznaniu, 21 maja 2009 r. Uczestnicy Forum przyjli deklaracj, ktra postulowaa nastpujce dziaania krtkookresowe do podjcia w latach 2009-2010:
117
1. poszerzenie zakresu beneficjentw dotacji z funduszu ekologicznych, w szczeglnoci na szczeblu regionalnym, o klienta indywidualnego i mae projekty oraz maksymalne uproszczenie systemu takich dotacji, 2. uruchomienie w pilnym trybie ustawowego i powszechnego wsparcia dla inwestorw indywidualnych na etapie budowy domowych systemw ogrzewania wody i pomieszcze oraz chodzenia w postaci ulg podatkowych (PIT), 3. zapewnienie wsparcia dla operatorw scentralizowanych systemw grzewczych zasilanych w energi soneczn na potrzeby przygotowania c.w.u., c.o. oraz chodu na zasadach nie gorszych ni wsparcie dla energii elektrycznej i biopaliw transportowych, poprzez wydanie na kad wyprodukowan MWh gwarancji pochodzenia na wniosek producenta ciepa lub chodu z systemw sonecznych o rwnowanej mocy cieplnej powyej 1 MW oraz umoliwienie nabycia ww. gwarancji w postaci wiadectw przez sprzedawcw energii elektrycznej celem wypenienia zobowiza w zakresie zielonej energii elektrycznej (nakadanych wg przepisw art. 9 Prawa energetycznego), 4. wprowadzenie przejciowo zerowej stawki podatku VAT na kolektory soneczne sprzedawane w Polsce, 5. wprowadzenie systemu oglnokrajowej promocji certyfikowanych urzdze i systemw energetyki sonecznej opartych na normach europejskich (ustanowionych przez europejskie organy normalizacyjne) lub zgodnych z nimi przepisach krajowych, 6. rozpoczcie aktywnej promocji eksportu kolektorw sonecznych i systemw sonecznych, 7. uruchomienie, ze wsparciem rzdu i funduszy ekologicznych oraz w cisej wsppracy z przemysem energetyki sonecznej, szeroko zakrojonych szkole profesjonalnych instalatorw sonecznych systemw grzewczych, umoliwiajcych uzyskanie certyfikatw wydawanych przez organ administracyjny, 8. uruchomienie przez rzd oglnokrajowej krajowej kampanii edukacyjno-informacyjnej wrd odbiorcw energii, a w szczeglnoci wacicieli i administratorw domw mieszkalnych, szk i obiektw turystycznych, na rzecz energetyki sonecznej, uzupenionej programem budowy instalacji pokazowych (demonstracyjnych) oraz wparcie kampanii realizowanych na szczeblach regionalnych i lokalnych, nakierowanych na konkretnych odbiorcw i adresatw. Propozycje te wpisane s w peni w ramy prawne i wymogi, jakie wynikaj z dyrektywy 2009/28/WE o promocji stosowania odnawialnych rde energii oraz w czci koresponduj z propozycjami Ministerstwa Gospodarki, jakie znalazy si w projekcie Polityki energetycznej Polski do 2030 roku (np. podatkowe instrumenty wsparcia dla zielonego ciepa) oraz odwouj si do systemw wsparcia, jakie z powodzeniem s stosowane w Polsce w przypadku promocji zielonej energii elektrycznej i biopaliw, a nigdy nie byy stosowane do wsparcia zielonego ciepa. Stosowanie kilku instrumentw wsparcia powinno by ze sob skorelowane w danej brany energetyki odnawialnej oraz skoordynowane w celu optymalizacji wsparcia na rnych etapach rozwoju sektora, w tym przypadku energetyki sonecznej. Konieczne wydaje si zatem wybranie priorytetowych i najbardziej efektywnych, w szczeglnoci na najblisze 5 lat, wiodcych instrumentw wsparcia. Autorzy niniejszego raportu i Panel Soneczny 20 x 202092 za najbardziej, efektywne i istotne dla sektora energetyki sonecznej uznaj wsparcie dla wacicieli budynkw jednorodzinnych w postaci ujednoliconego, uproszczonego, oglnokrajowego systemu dotacji oraz ulg podatkowych. W tabeli nr 8.1 przedstawiono dodatkowo pozostae instrumenty wsparcia uznane za waciwe na obecnym stopniu rozwoju rynku energetyki sonecznej w Polsce.
Panel Soneczny 20x2020 zrzesza 11 firm (Ariston, Bachus, Ecojura, Ensol, Rapid, Solver, Sunex, Ulrich, Vaillant Viessmann, Watt) obejmujcych 84% polskiego rynku energetyki sonecznej. Wicej informacji o organizacji w dziale nr 1 opracowania.
92
118
Skuteczne finansowe i podatkowe instrumenty wsparcia w latach 2010-2013 to klucz, take ze wzgldu na moliwo uzyskania ekonomicznego i rynkowego efektu skali, do stabilnego i efektywnego rozwoju sektora energetyki sonecznej. Wymagana w tym okresie sumaryczna pomoc publiczna dla sektora energetyki sonecznej wynosi ok. 800 mln z. Takie wsparcie bdzie stanowi podstaw dalszego rozwoju w latach 2014-2020, ju przy niszej intensywnoci pomocy publicznej i przejciu w wikszym stopniu z silnych dotacyjnych instrumentw wsparcia na instrumenty podatkowe. Przez cay czas jednak wymagana jest dua aktywno w sferze bada i rozwoju technologii, gdzie istniej bardzo due moliwoci poprawy efektywnoci energetycznej, niezawodnoci, trwaoci i obnienia kosztw dla nabywcw systemw sonecznych i ew. obcie dla budetu pastwa (systemu wsparcia dziaajcego na pniejszych etapach inwestycji i eksploatacji). Tabela 8.1 Proponowane nowe instrumenty wsparcia sektora energetyki sonecznej lub propozycje zwikszenia efektywnoci dotychczas stosowanych instrumentw wsparcia. rdo: Wizja rozwoju energetyki sonecznej termicznej w Polsce wraz z planem dziaa do 2020r. .
Instrument wsparcia Oczekiwany wynik Docelowa grupa Data rozpoczcia93 i zakoczenia 2011-2013
1. Dotacje, 30% nakadw inwestycyjnych 2. Dotacje, 50% nakadw inwestycyjnych 3. Ulgi w podatku dochodowym PIT, do wysokoci 10 tys. z. 4. Szkolenia instalatorw i ich certyfikacja w ramach 50% dofinansowania udzielanego przez fundusze ekologiczne 5. Oglnokrajowa kampania edukacyjnoinformacyjna, sfinansowana przez fundusze ekologiczne, 10 mln z 6. Wspieranie prac badawczych dot. energetyki sonecznej, 100 mln z, budet na nauk
5 mln m2 zainstalowanej powierzchni kolektorw sonecznych 1,2 mln m2 zainstalowanej powierzchni kolektorw sonecznych 13,7 mln m2 zainstalowanej powierzchni kolektorw sonecznych 30 tys. przeszkolonych instalatorw
Waciciele budynkw jednorodzinnych Sektor publiczny, przemys i rolnictwo Waciciele budynkw jednorodzinnych Instalatorzy systemw sonecznych, producenci i dystrybutorzy kolektorw sonecznych
2011-2013
2012-2017
2013-2020
Zmiana zachowa spoecznych potencjalnych uytkownikw instalacji sonecznych
waciciele i administratorzy domw mieszkalnych, obiektw turystycznych, szkoy i inne orodki edukacyjne Uczelnie (politechniki), Instytuty, Laboratoria badawcze, Jednostki certyfikujce urzdzenia energetyki sonecznej
2010-2020
Redukcja kosztw instalacji sonecznych i szersze zastosowanie w budownictwie
2010-2020
Autorzy propozycji sdz, e proponowane instrumenty i dziaania odpowiadaj specyfice prawnogospodarczej Polski, s wzajemnie uzupeniajcymi si, spjnymi, dostosowanymi do aktualnego etapu rozwoju sektora energetyki sonecznej, optymalizujcymi koszty biece i w rednim okresie oraz dajcymi efekt synergii. W szczeglnoci wsparcie publiczne (instrumenty nr 1-3) do inwestycji powinno by udzielane od 2013 r. tylko w przypadkach gdy systemy soneczne instalowane bd przez instalatorw przeszkolonych w ramach systemw certyfikacji i kwalifikacji wymaganych dyrektyw 2009/28/WE (art. 14 ust 3.) przy jednoczesnej kampanii informacyjnej (instrument nr 5) i
93
oznacza najpniejsz dat rozpoczcia obowizywania danego instrumentu wsparcia

119
zapewnieniu dofinansowania do podnoszenia jakoci i innowacyjnoci stosowanych technologii (instrument 6). Termiczna energetyka soneczna, pomimo olbrzymiego potencjau, sukcesw rynkowych i znaczcego zaplecza przemysowego i naukowego, jak do tej pory nie staa si beneficjentem wsparcia na rzecz bada i rozwoju technologii energetycznych w Polsce. Spord rnych rodzajw odnawialnych rde energii jednie wykorzystanie biomasy na cele energetyczne uzyskao wsparcie w postaci tzw. zamawianych projektw badawczych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz tzw. strategicznych programw badawczych zarzdzanych przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju. Sytuacja ta, na dusz met dyskryminuje energetyk soneczn i preferujc import bardziej zaawansowanych urzdze, moe spowodowa, e Polska ze znaczcego eksportera urzdze wyjtkowa sytuacja w caej brany energetyki odnawialnej, a nawet energetyki94 - moe sta si wycznie importerem w celu pokrycia rosncych potrzeb krajowych. Przemys energetyki sonecznej termicznej powinien sta si beneficjentem strategicznego programu bada rozwojowych. Program taki powinien by ustanowiony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego, z inicjatywy przemysu i na wniosek Ministra Gospodarki ju w 2010r., aby wnie istotny wkad w realizacj celw rozwoju energetyki odnawialnej do 2020 r. Dodatkowym komponentem i rodkiem upowszechniania wynikw zarysowanego programu bada, powinny by programy nauczania na kierunkach energetyki i inynierii rodowiska politechnik oraz ksztacenia zawodowego. Niezwykle wanym, w szczeglnoci w przypadku rozproszonej energetyki sonecznej i wymaganym przez dyrektyw i Komisj Europejsk uzupenieniem Krajowego Planu Dziaa na rzecz OZE powinny by kampanie informacyjno edukacyjne. Taki postulat sformuowa sektor przemysu energetyki sonecznej. Dla polskiego sektora energetyki sonecznej bardzo wanym czynnikiem budowy rynku jest dziaalno Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW). Fundusz zainicjowa tzw. projekty grupowe (kontynuowane w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych) oraz po raz pierwszy wspiera pojedynczych beneficjentw. Bardzo duo mwi si o tym w mediach i niejako przy okazji podnosi ogln wiadomo konsumenck. Program dotacji NFOiGW do kolektorw sonecznych sta si doskona okazj do promocji energetyki sonecznej wrd szerszej rzeszy obywateli, ale naley zwrci uwag, e niektre opinie podawane w mediach lub bezporednio przez uczestnikw rynku s niezgodne z prawd lub s uproszczeniem prowadzcym do dezinformacji. Dlatego te bardzo istotnym elementem dziaa jest kampania informacyjno-edukacyjna uwzgldniajca cele spoeczne, obliczona na duszy i trway efekt. Trudno wyobrazi sobie moliwoci osignicia tych celw inaczej, ni przez kampani przygotowywan z inicjatywy instytucji publicznych i finansowan w sposb niezaleny ze rodkw publicznych z jedynie tylko mniejszociowym dofinansowaniem przez zorganizowan grup uczestnikw rynku. W Europie mona znale wiele takich przykadw, np. ju od roku 2002 w Austrii (obecnie Austria jest jednym z dominujcych krajw pod wzgldem wykorzystania energetyki sonecznej) prowadzona jest kampania finansowana przez Ministerstwo Klimatu oraz od paru lat wspierana take w ramach projektu UE European Solar Days (ESD) www.solardays.eu . Podobne kampanie prowadzone s we Francji i we Woszech oraz w innych krajach europejskich. Od tego roku, Instytut Energetyki Odnawialnej jest partnerem w projekcie wspfinansowanym przez ESD www.slonecznedni.pl w ramach ktrego odbdzie si cykl wydarze edukacyjnych, promujcych systemy soneczne w Polsce. Imprezy odbd si w pierwszej poowie maja 2011 r. i mog by cennym pilotaem w Polsce dla innych tego typu kampanii. Sektor energetyki sonecznej angauje wielu partnerw, ktrzy uczestnicz w tworzeniu wartoci kocowej dodanej, znaczcej w przypadku tego sektora. Borykaj si oni z rnymi barierami na rnych etapach szeroko rozumianego procesu inwestycyjnego i acucha dziaa towarzyszcych. W tabeli 8.2 przedstawiono list uczestnikw rynku zgrupowanych w gwnych obszarach tego acucha.
94
Instytut Energetyki Odnawialnej (EC BREC IEO) : Moliwoci wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce do 2020r., ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, 2007.
120
Tabela 8.2 Uczestnicy rynku energetyki sonecznej w czterech zasadniczych obszarach. rdo: Opracowanie wasne.
1. Nauka wiedzy i rozwj 2. Decydenci polityczni instytucje publiczne i 3.Producenci kolektorw sonecznych i instalatorzy Producenci kolektorw sonecznych i komponentw systemw energetyki sonecznej Dostawcy materiaw i komponentw dla energetyki sonecznej Dystrybutorzy urzdze i systemw sonecznych Instalatorzy systemw energetyki sonecznej Architekci i inynierowie z uprawnieniami budowlanymi i audytorzy energetyczni 4.Inwestorzy uytkownicy kocowi i
Uczelnie (politechniki) Instytuty Laboratoria badawcze Jednostki certyfikujce urzdzenia energetyki sonecznej Konsultanci Dziennikarze
Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo rodowiska Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Nauki Rzdowe Centrum Legislacji Instytucje zarzdzajce i wdraajce programy w ramach krajowych funduszy ekologicznych i funduszy UE (NFOSiGW, PARP, WFOiGW) Zarzdy wojewdztw, powiatw, miast i gmin Stowarzyszenia dziaajce na rzecz poprawy stanu rodowiska i inne organizacje pozarzdowe Wojewdzkie orodki doradztwa rolniczego oraz centra edukacji ekologicznej i stowarzyszenia przedsibiorcw (MP)
Gospodarstwa domowe Najemcy budynkw mieszkalnych Zarzdzajcy budynkami publicznymi, w tym wydziay edukacji gmin i dyrektorzy szk oraz orodkw suby zdrowia Waciciele i dzierawcy budynkw przemysowych i usugowych Waciciele campingw i obiektw turystycznych Rolnicy, w tym gospodarstwa agroturystyczne
System promocji dziaa na rzecz podejmowania produkcji urzdze dla OZE oraz wsparcia dla producentw urzdze (wyrnione podmioty w grupie 3) moe by zaadresowany bezporednio do nich lub do przedstawicieli niektrych z tych grup (grupa 3 i 4) Z analizy wynika, e za system wsparcia dla producentow kolektorw sonecznych powinny odpowiada wyrnione instytucje z grupy 2, w tym w szczeglnoci Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo rodowiska oraz podlege im agendy i instytucje wdraajce krajowe i unijne programy dotacji.
8.3
Promocja przemysu produkcji urzdze OZE poprzez targi
W omwionym systemie wsparcia przemysu urzdze energetyki odnawialnej i eksportu wielokrotnie pojawiaa si informacja o niewykorzystanej przez sektor OZE moliwoci dofinansowania udziau w targach. Jest to oferta adresowana horyzontalnie dla wszystkich bran i jej wykorzystanie zaley nie tyle od samej jakoci technicznej oferty ale od rozpoznania mapy targw dla danej brany i znaczenia targw dla promocji okrelonych wyrobw. Dlatego dokonano przegldu targw krajowych i zagranicznych o duej renomie lub takich ktre promuj obszary technologiczne dobrze reprezentowane przez krajowy przemys produkcji urzdze dla OZE. List takich targw przedstwia tabela 8.3. Taki wykaz powinnien uzupeni ogln list targw preferowanych do objcia systemem wsparcia. Lista tych targw powinna by regularnie ewaluowana, take w systemie oceny ich krajowych uczestnikw i poszerzana oraz dostosowywana do aktualnej sytacji na rynku krajowym urzdze oraz krajowym i midzynarodowych rynkach zbytu. Jest to moliwe tylko pod warunkiem cigego monitorowania rynkw przez wyspecjalizowane agendy rzadowe i dziaajce w ich imieniu firmy doradcze, tak jak to si odbywa w innych krajach.
Tabela 8.3. Wykaz targw z brany energetyki odnawialnej odpowiadajcych profilowi krajowego przemysu urzdze dla energetyki odnawialnej.
Liczba wystawcw w ostatniej edycji Liczba zwiedzajcych w ostatniej edycji
Data najbliszych targw
Technologia OZE
Nazwa targw
Czstotliwo organizowania
Kraj impreza bez staej lokalizacji impreza bez staej lokalizacji
Energetyka wiatrowa Morska energetyka wiatrowa Energetyka wiatrowa Wszystkie technologie OZE Wszystkie technologie OZE
EWEA Annual Event (d. raz w roku, EWEC) marzec-kwiecie
Imprezy Miasto towarzyszce Europejska Konferencja impreza bez staej Energetyki lokalizacji Wiatrowej 220 impreza bez staej Offshore 2011 lokalizacji Conference Targi Pracy "New Energy New Jobs" Salon Czystej Energii
Strona www
3000
OFFSHORE2011
co 2 lata raz w roku, marzec raz w roku, listopad
260
4850
1417.03.2011, Bruksela 29.111.12.2011, Amsterdam, Holandia 1720.03.2011 2225.11.2011
www.ewec2011.info
www.offshorewind2 011.info www.husumwindene rgy.com
Husum Wind Energy
Niemcy
Husum
950
33000
POLEKO
Polska
Pozna
20000
poleko.mtp.pl
GreenPower
raz w roku, kwiecie-maj
Polska
Pozna
80
10000
2426.05.2011
Bio - Energia Wszystkie technologie OZE
BioEnergy
co 2 lata listopad
Niemcy
Hannover
550
1316.11.2012
greenpower.mtp.pl http://www.bioener gydecentral.com/home -bio-en.html http://www.hannov ermesse.de/homepa ge_e
Bioenergetyk a Energetyka Wodna
Hannover Messe TRADE FAIR FOR WATER, SEWAGE, WASTE AND RAW MATERIALS MANAGEMENT
raz na rok kwiecie
Niemcy
Hannover
4-8.04.2011
raz na 2 lata
Niemcy
Monachiu m
2500
711.05.2012
http://www.ifat.de/ en/Visitors/exhibits
122
Biogaz Energetyka soneczna termiczna oraz PV Wszystkie technologie OZE Eneregetyka soneczna termiczna, pompy ciepa
Biogas Convention and Trade Fair
Norymber ga Intersolar Europe Conference World Sustainable Energy Days
285
3600
1113.01.2011
http://www.biogasta gung.org/
Intersolar
czerwiec, co roku
Niemcy
Monachiu m
1884
72000
810.06.2001
Energie Spar Messe
marzec, co roku
Austria
Wels
bd
bd
2-4.03.2011
www.intersolar.de www.wsed.at http://www.energie sparmesse.at/ne07/? pn=6170022
Instalacje
kwiecie, co dwa lata
Polska
Pozna Konferencje zwizane z biogazem, energetyk soneczn i Warszawa wiatrow
1000
30000
2012
instalacje.mtp.pl
Wszystkie technologie OZE Energetyka soneczna termiczna oraz PV Wszystkie technologie OZE Wszystkie technologie OZE
Cenerg
marzec, co roku
Polska
400
cenerg.pl
Solarexpo Renewable Energy Exhibition
maj, co roku
Wochy
Verona
4-6 maja 2011r.
solarexpo.com http://www.energieren.com
luty, co dwa lata
Francja
Lyon
300 15-19 marzec 2011r.
ISH Frankfurt
marzec, co roku
Niemcy
Frankfurt
http://ish.messefran kfurt.com/
123
8.4
Promocja eksportu urzdze i technologii OZE na przykadzie Niemiec
Niemcy s jednym z najbardziej innowacyjnych krajw Unii Europejskiej w 2005r. liczba patentw na 1 mln mieszkacw wynosia 76. Wrd nich najczciej zgaszane s rozwizania dotyczce technologii rodowiskowych (ok. 25% wnioskw). Innowacyjno tej brany implikuje wiksz konkurencyjno rynku niemieckiego w dziedzinie OZE i dodatkowo wzrost eksportu ok. 20% rozwiza rodowiskowych jest eksportowanych. Wysoki poziom eksportu niemieckich firm jest zwizany ze wsparciem, jakie dostaj ze strony rnych instytucji np. Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ktre ma przedstawicielstwa w rnych krajach, Germany Trade and Invest GmbH lub niemieckich izb handlu zagranicznego System gwarancji kredytowych dla producentw ubezpiecza ich od waha rynku i zmiennej sytuacji politycznej kraju, od ktrej uniezalenieni s zagraniczni inwestorzy dziki gwarancjom inwestycyjnym. Mechanizm wsparcia dla niemieckich przedsibiorcw jest prowadzony przez Ministerstwo Gospodarki i Technologii. Wsparcie niemieckich technologii odbywa si rwnie za pomoc Strategii Hightech (Hightech Strategie fr Deutschland) ustanowionej w 2006r. z ok. 15 mld Eur budetem na lata 2006-2009. Cele tej strategii opieraj si gwnie na wzmocnieniu powiza midzy nauk a biznesem oraz na tworzeniu odpowiednich warunkw do prowadzonych bada. Sprecyzowano priorytetowe obszary dziaa rzdu m.in. biotechnologie, rodowisko, technologie produkcyjne. Centralny Program Innowacyjny dla Maych i rednich Przedsibiorstw opiera si na dotacjach lub kredytach. Jego zadaniem jest nawizanie wsppracy midzy firmami a jednostkami badawczymi w zakresie szybkiego wprowadzania innowacyjnego produktu na rynek i jego komercjalizacji. Maksymaln kwot wsparcia na jeden projekt jest 350 tys. euro jest ona zalena od wielkoci przedsiwzicia i liczby zatrudnionych. Mae i rednie przedsibiorstwa mog liczy rwnie na wsparcie finansowe dziki dugoterminowej poyczce o preferencyjnym oprocentowaniu ERP-Innovationsprogramm. Rozpoczcie dziaalnoci, zwizane z ogromnym nakadem finansowym, jest wspomagane dziki programowi EXIST-Grdungskultur, gdzie w fazie projektowej przedsibiorstwo lub uczelnia wysza moe uzyska dotacj do 1 mln euro. Nowo powstae firmy mog liczy na pomoc dziki wsparciu ze strony programu High-Tech Grderfonds uzyskujc 500 tys. euro w formie kombinacji poyczki podporzdkowanej oraz odstpieniu czci udziaw swojej spki. Natomiast w dziedzinie odpowiedniego gospodarowania surowcami mae i rednie przedsibiorstwa mog uzyska pomoc poprzez program Verbesserung der Materialeffizienz (VerMat). Zosta on stworzony przez Ministerstwo Gospodarki i Technologii i ma na celu dofinansowanie usug doradczych. Dodatkowo, Ministerstwo Nauki i Bada mobilizuje instytucje naukowe i uczelnie wysze do wsppracy z firmami przemysowymi. Bezporednie wsparcie odnawialnych rde energii mona znale na przykad w instrumencie Next Generation Solar Energy Technology, ktry promuje poszukiwanie nowych technologii i prowadzenie bada w dziedzinie energetyki sonecznej na podstawie programu Basic Research on Energy 2020+. Dziki niemu np. instytucje badawcze mog uzyska cakowite pokrycie kosztw kwalifikowanych95.
95
GreenEvo - rynki zagraniczne i perspektywy zielonej ewolucji polskich technologii cz. I. Ministerstwo rodowiska. 2010: 172-178
124
Systemy promocji innowacyjnych technologii oparte na rnych kombinacjach dotacji i poyczek, tworzenia klastrw oraz wsppracy midzy jednostkami naukowymi a przedsibiorstwami powoduj rozwj sektora energetyki odnawialnej. Rne rodzaje programw wspierajcych innowacyjne technologie przekadaj si na ich eksport na rynki zagraniczne. Niemieckie rozwizania poparte dokadnymi badaniami sprawiaj, e rynek eksportowy OZE nieustannie si rozwija, a potencja zgromadzony w licznych instytucjach badawczych moe przyczyni si do jego dalszego sukcesu.
8.5
Dziaania promocyjne na rzecz produkcji i eksportu urzdze dla OZE w USA
Przykad USA zosta wybrany ze wzgldu na cigo i skuteczno systemu promocji eksportu technologii poprzez nie tyle stworzenie programu rzdowego (jak w Niemczech) ale powoanie wyspecjalizowanej instytucji. Amerykaska Agencja ds. Handlu i Rozwoju (ang. USTDA) pomaga firmom w tworzeniu miejsc pracy w USA przez eksport towarw i usug dla priorytetowych projektw rozwojowych w gospodarkach krajw rednio zamonych. Misj agencji jest promowanie wzrostu gospodarczego w krajach rozwijajcych si i o rednich dochodach, a jednoczenie pomoc dla amerykaskich firm w sprawach eksportu swoich produktw i usug, a co za tym idzie tworzenie nowych miejsc pracy w USA. Ponadto USTDA wspomaga polityk Stanw Zjednoczonych w zakresie moliwoci rozwoju dziaalnoci budowlanej. USTDA zapewnia finansowanie dla zagranicznych sponsorw w zakresie planowania projektw, ktre wspieraj rozwj nowoczesnej infrastruktury i otwartego systemu handlowego. Celem USTDA jest stosowanie sprawdzonych rozwiza w sektorze rozwojowym poprzez budowanie partnerstwa pomidzy firmami ze Stanw Zjednoczonych, a zagranicznymi firmami, ktre finansuj projekty. Od 1981 roku, czyli od powstania agencji, USTDA wydaa ponad 138 milionw $ na finansowanie dziaalnoci gospodarczej na Bliskim Wschodzie, w Afryce Pnocnej i w Europie (MENA / Europa). Kluczowymi inwestycjami USTDA na obszarze swojej dziaalnoci s m.in. badania i rozwj projektw, wsparcie inwestycji zwizanych z projektami w dziedzinie transportu i handlu, logistyki, technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT), dostawy energii, zarzdzanie zasobami wodnymi i przygotowanie na wypadek katastrof. Agencja w 2010r. zainwestowaa ponad 10 milionw dolarw w obszarach swojej dziaalnoci i ma przygotowane projekty do finansowania na rok 2011. Najnowszy program obejmuje szeroko zakrojone prace w wielu sektorach, w tym transportu, energii, wody, technologii informatycznych i komunikacyjnych. Przez cay rok USTDA bdzie kontynuowa wsparcie dla kluczowych regionw MENA, Europy w tym take dla Polski. Rozwj sektora energetyki odnawialnej dla rednio zamonych krajw jest strategicznym priorytetem USTDA. USTDA skupia si na wdroeniu ekonomicznie opacalnych technologii i promuje efektywno energetyczn odnonie: wytwarzania, przesyu i dystrybucji, transportu na rynek nowych z ropy i gazu, oraz zdolnoci rafineryjnych i jakoci. Agencja przyznaje fundusze zagranicznym inwestorom na rne dziaania: pomoc techniczn, szkolenia, analizy inwestycji czy te studia wykonalnoci. Jeli to konieczne agencja udziela pomocy w okreleniu priorytetw dla projektw. Beneficjenci s zobowizani do stara o zaangaowanie amerykaskich firm, jednak nie maj obowizku nabycia towarw lub usug w USA po zakoczeniu dziaalnoci USTDA.
125
8.6
Podsumowanie
W niniejszym rozdziale przedstawionio tylko przykady moliwej promocji i zacht do podejmowania produkcji urzdze dla OZE. Naley mie jednak na uwadze, e o sile sektora produkcji urzdze decyduje sia i konkurencyjno caej gospodarki, jej innowacyjno, a w szczeglnoci system wsparcia dla krajowych inwestorw OZE. Elementem tego systemu powinny by szerokie, wspierane przez pastwo kampanie informacyjno-edukacyjne adresowane do konkretnych odbiorcw urzdze energetyki odnawialnej. Polski przemys produkcji urzadze dla OZE tylko w ograniczonym zakresie moe opiera si na ww. atutach. Korzystajc take z wzorw zagranicznych, w odniesieniu bezporednio do sektora producentw urzdze, niezbdne jest opracowanie ramowego programu promocji wraz z harmonogramem dziaa promujcych przedsibiorcw aktualnie dzialajacych na rynku oraz tych, ktrzy na ten rynek chc wej z wasnymi rozwizaniami. W ramach takich dziaa wspfinansowane powinny by take projekty zwizane z badaniami rynkw zagranicznych, udziaem w imprezach targowych, doradztwem i szkoleniami w zakresie promocji sprzeday za granic i promocji eksportu oraz nawizywaniem kontaktw handlowych z partnerami zagranicznymi take poprzez targi. Dziaania te powinny by pogbione na wybranych i szczeglnie dla krajowego przemysu atrakcyjnych rynkach. Piszc o promocji przemysu warto pamita take o uwagach zebranych w poprzednich czsciach opracowania oraz koniecznoci cigego monitorowania sektora jako warunku stosowania adekwatnych instrumentw wsparcia i promocji. Konieczne jest zatem przypisanie wszystkim zasadniczym urzdzeniom/wyrobom dla OZE odpowiednich symboli PKD, gdy to warunkuje moliwoci monitorowania i dostrzegania tego sektora przez administracj pastwow. W celu wspierania jakoci i oferty na uytek krajowych i zagranicznych odbiorcw, przydatny okaza si moe wykaz konkretnych urzdze majcych certyfikaty dopuszczajce je na rynek. Uzupenieniem do takiego oglnodostpnego systemu informacyjnego powinien by wykaz szczegowych oraz dodatkowych (dobrowolnych) wymaga stawianych urzdzeniom dla OZE w krajach o duym potencjale eksportu. System ten powinien zawiera take syntetyczn i aktualizowan informacj dotyczc systemu wsparcia dla OZE w tych krajach i jego intensywnoci w odniesieniu do poszczeglnych technologii OZE.
126
9 ZACZNIK 1 BAZA DANYCH PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Z SEKTORA OZE W POLSCE
127
128
Technologia
Nazwa firmy
energetyka wiatrowa
AB-Micro
energetyka wiatrowa
AC Prim Sp. z o.o
Obszar dziaalnoci Oferta produktowa w zakresie OZE dystrybutor i producent wasnych rozwiza. Automatyzacja procesw - Sterowniki PLC - Oprogramowanie przemysowe - Moduy telemetryczne GSM/GPRS Osprzt: lampki, wywietlacze, przyciski, zasilanie, czenie, zabezpieczenia i inne - Aparatura elektrotechniczna - Aparatura moduowa Przetworniki i urzdzenia pomiarowe, analizatory, czujniki - Moduy telemetryczne GSM/GPRS Sieci i transmisja danych: oprogramowanie i sprzt - Moduy telemetryczne GSM/GPRS - Ethernet przemysowy - Konwertery magistral Szafy, pulpity, panele, osony, obudowy, mocowanie - Szafy sterownicze - Obudowy przemysowe Technika wizyjna: oprogramowanie Kulczyskiego 14, http://www.abmicro.com i sprzt - ciany graficzne Barco 02-777 Warszawa .pl Promocja, projektowanie, produkcja i dystrybucja urzdze z zakresu rde Energii Odnawialnej. Projektowanie, produkcja i ul. Puawska 182, Kolektory Soneczne, Turbiny http://www.windandpow dystrybucja urzdze z zakresu 02 670 Warszawa er.com/ rde Energii Odnawialnej. Wiatrowe oraz Panele Solarne
Strona www
Adres pocztowy
129
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
energetyka wiatrowa
Celsa Huta Ostrowiec
ul. Samsonowicza 2 27- 400 Ostrowiec witokrzyski,
Obszar dziaalnoci Oferta produktowa w zakresie OZE Producent waw elektrowni wiatrowych. Way gwne siowni wiatrowych 1). Zakres wymiarowy: Way gwne siowni wiatrowych w zakresie mocy: 0,6 MW; 1,3 MW; 1,5 MW; 1,8 MW; 2,0 MW; 2,3 MW; 3,0 MW; 3,6 MW lub inne. Way wykonywane s w oparciu o specjaln metod (patent), ulepszane cieplnie, obrabiane zgrubnie lub finalnie. Zakad posiada moliwoci techniczne do produkcji wielu innych http://www.celsaho.com, komponentw siowni wiatrowych.
Strona www
130
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
energetyka wiatrowa
DR ZBER Sp. z o.o.
ul. Magazynowa 1 33-300 Nowy Scz
Obszar dziaalnoci Firma oferuje szybkoobrotowe elektrownie o osi poziomej z trjopatowym wirnikiem, pracujce z generatorem asynchronicznym na sie energetyki zawodowej lub generatorem synchronicznym pracujce na sie wydzielon. Firma dostarcza take kompleksowe rozwizania niezbdne przy instalacji elektrowni wiatrowych: Projekt fundamentu, Segment kotwicy dostarczamy inwestorowi by zatopi go w fundamencie. Szafa elektryczna zawiera niezbdn aparatur do podczenia elektrowni do sieci oraz panel sterowania do obsugi elektrowni. Szafa licznikowa dopasowana do warunkw podczenia elektrowni do sieci. Linia kablowa czca elektrowni z odbiorc projektowana jest indywidualnie w zalenoci od sytuacji w terenie. Take sprzeda http://www.zaber.com.pl elektrowni uywanych.
Strona www
Oferta produktowa w zakresie OZE
obrabiarki specjalne w tym obrabiarki CNC obrabiarki do drewna, piy, strugarki, traki, ... prasy specjalne oprzyrzdowanie technologiczne programowanie sterownikw PLC
131
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
energetyka wiatrowa
ENBUD Sp. z o.o. Przedsibiorstwo Budownictwa Grunwaldzka 14 Elektroenergetycznego 76-200 Supsk
http://www.enbud.pl/
Obszar dziaalnoci Oferta produktowa w zakresie OZE Projektowanie, produkcja budowlanomontaowa i warsztatowa w brany elektroenergetycznej i telekomunikacyjnej. Oferta dla odbiorcw indywidualnych i zbiorowych, kompleksowe prace zwizane z farmami elektrowni wiatrowych: analiza moliwoci przyczenia siowni wiatrowych do sieci elektroenergetycznej, analiza wpywu oddziaywania elektrowni wiatrowych na lokalne sieci i systemy elektroenergetyczne, kompleksowe projektowanie farm elektrowni wiatrowych od koncepcji do pozwolenia na budow, w tym projekty budowlane i wykonawcze wszystkich bran, wykonanie raportw o oddziaywaniu projektowanych inwestycji na rodowisko, wykonanie kosztorysu inwestorskiego i wykonawczego, harmonogramowanie robt wg. dowolnych kryteriw (np. wg wymaga FIDIC), kompleksowe wykonanie farm elektrowni wiatrowych wraz z ich rozruchem zcza kablowe oraz licznikowe
energetyka wiatrowa
FABRYKA MASZYN BUDOWLANYCH FAMABA S.A
ul. Portowa 1 67-200 Gogw
Produkcja masztw do elektrowni www.famaba-glogow.com wiatrowych
maszty do elektrowni wiatrowych maszty do elektrowni wiatrowych tzw. "offshore project"
132
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE Siownia wiatrowa EKO 1 Miernik Wiatru MW-160 Przetwornica napicia z blokiem sterujcym IBP 1,5/3S Maszty kratownicowe od 6 do 23m wysokoci
energetyka wiatrowa
JB Auto Trade Sp. z o.o
ul. Kniaziewicza 9 76-200 Supsk
energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa
KK-Electronic KOMEL
70-847 Szczecin Goleniowska 62 ul. Moniuszki 29 41-200 Sosnowiec,
Producent elektowni wiatrowych maej mocy 1-5kW, oraz masztw kratownicowychy od 6 do 23m wysokoc http://windmax.pl/ Produkcja rozdzielni kontrolnosterowniczych zintegrowane elektroniczne systemy sterowania do http://www.kkwbudowania w urzdzenia i maszyny electronic.dk/ http://www.komel.katow Produkcja wysokosprawnych prdnic z magnesami trwaymi ice.pl
120 W (turbiny jachtowe), 4 kW
energetyka wiatrowa
Margaski & Mysowski
ul. Straacka 60 43-382 BielskoBiaa
energetyka wiatrowa
Wytwrnia Konstrukcji Stalowych Ostrowiec
ul.Guliskiego 30 27-400 Ostrowiec w.
energetyka wiatrowa
Zakad Budownictwa Energetycznego Sp. z o.o.
ul. Morska 16 75-221 Koszalin,
Opracowywanie i produkcja wasnych konstrukcji lotniczych z materiaw kompozytowych. Wytwarzanie bd prace projektowe (komplet lub fragmenty) w dziedzinie lekkich www.marganski.com.pl struktur kompozytowych Producent konstrukcji stalowych, budowlanych i dla przemysu maszynowego. Produkcja korpusw i gondol dla potrzeb elektrowni wiatrowych rednich i cikich typw o mocy (600kW - 3 MW). Ze wzgldu na posiadane wyposaenie jest w stanie wytwarza dla potrzeb energetyki wiatrowej konstrukcje spawane do najciszych wersji wcznie. http://www.wks.com.pl Projektowanie i wykonawstwo produkuje stacje transformatorowe elektrowni wiatrowych. do generatorw wiatrowych typu KS Projektowanie i wykonawstwo 25-36z o mocy do 1600 kVA. http://www.zbe.koszalin. elektrowni wiatrowych o mocy od 660 kW do 2 MW. pl
133
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci Wytwrnia prefabrykatw wypalanych z blach grubych z Huty Czstochowa. Wytwarzanie blach ksztatowanych stokowo lub cylindrycznie na walcarce trjwalcowej
energetyka wiatrowa
Rejtana 6 Zakad Prefabrykacji 42-200 HCZ PREFMET Sp z o.o. Czstochowa
http://huta.isdpoland.com/
elementy konstrukcyjne wie wiatrowych, cargi i rury ze szwem. Supy pod siownie wiatrowe. 1). Konstrukcja: wysoko: od 60 do 108 m rednica: przy podstawie: 4 500 mm, przy szczycie: 2 500 mm grubo blach: od 10 do 40 mm ilo sekcji: 3-6 sekcji 2). Dane techniczne: gwarancja powoki: 20 lat sposb zabezpieczenia antykorozyjnego: cynkowanie natryskowe, + farby epoksydowe 3). Wyposaenie: drzwi antywamaniowe drabinki wewntrzne podesty uchwyty instalacyjne
energetyka wiatrowa
ZASTA Sp. z o.o
ul. Owocowa 4-8 76-200 Supsk
http://www.zasta.eu
energetyka wiatrowa
Przedsibiorstwo Energetyczne ESV S.A.
ul. Polna 12 55-011 Siechnice
http://www.esv.pl/
Budowa konstrukcji stalowych na potrzeby elektrowni wiatrowych. Supy pod siownie wiatrowe. Produkcja elektrowni wiatrowych, pomoc w przygotowaniu i realizacji budowy. Dostawy elektrowni elektrownie wiatrowe Seewind o mocy 25/132 kW. Ocena lokalnych zasobw energetycznych wiatru. Wybr lokalizacji elektrowni wiatrowych. Wsppraca w przygotowaniu i realizacji budowy.
134
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE pakiety bateryjne i akumulatorowe, - akumulatory Ni-Cd; Ni-Mh; Li-Ion; Li-Poly; Li- Mn204 oraz Li-FeP04, - baterie litowe i alkaliczne, - bezobsugowe akumulatory kwasowo-oowiowe w technologii AGM i elowe, - moduy fotowoltaiczne (soneczne) i pozostae komponenty do budowania systemw fotowoltaicznych, - turbiny wiatrowe, - baterie, akumulatorki i adowarki konsumenckie Turbiny wiatrowe : EDVS 2 0.5 EDVS 2 3.0 EDVS 6.0 maszty pompy ciepa wiatrowe panele soneczne
energetyka wiatrowa
ul. Czajewicza 19 05-500 Piaseczno Wamtechnik Sp. z o.o.
Firma Wamtechnik to globalny dostawca rde zasilania, ktre gwarantuj najwysz jako, niezawodno i bezpieczestwo. Firma specjalizuje si rwnie w http://www.wamtechnik. wytwarzaniu pakietw akumulatorowych i bateryjnych pl
energetyka wiatrowa
EKO-DIUNA
Ulica: Szajnochy 3 85-738 Bydgoszcz
www.eko-diuna.pl www.enwia.pl
Produkcja masztw oraz turbin wiatrowych maej mocy
energetyka wiatrowa
Enwia ALEKSANDER OKRJ
ul. Lawendowa 15 71-006 Szczecin

http://www.swind.pl/
Produkcja siowni wiatrowych o mocy O poziomej osi: 12 kW i 40 kW maksymalnej 12 kW oraz 40kW Produkcja zaprojektowanych przez siebie elektrowni wiatrowych o mocy 3kW oraz 6 kW. Sprzeda podzespow do maych elektrowni wiatrowych. Producent generatorw prdotwrczych i pionowych turbin wiatrowych
Swind Siownie Wiatrowe
ul. Radomska 101/103 26-652 Milejowice k. Radomia

http://d-e-w.pl/
Turbiny o poziomej osi obrotu: 3 kW, 6 kW Turbiny o pionowej osi obrotu od 2kW do 10kW
Firma Tomaszewski
ul. Winiowa 9 64-800 Chodzie
135
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE prdnice o mocy od 0,3 kW do 15 kW i zakresie obrotw od 150, 175, 200, 250, 300, 375, 430, 500, 600, 750 i 1000 oraz na napicia 24V, 48V lub 230V Generator 3-fazowy PMG160S6 8KW, obroty nominalne 930/min, 50Hz Napicie 3x280V lub 3x500V. Prd 12A - gwiazda Generator 3-fazowy PMG225S8 20KW, obroty nominalne 730/min, 50Hz Napicie 3x280V lub 3x500V. Prd 23A
energetyka wiatrowa
EURO TRAFIK
Rojw, ul.Hetmaska 6 63-500 Ostrzeszw
http://www.eurotrafik.re publika.pl/
Producent prdnic
energetyka wiatrowa
energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa
ul. Przemysowa 91-748 d ul. Na Ostrowiu 15/20 80-873 Gdask, STOCZNIA GDASK S.A. Poland al.. Wyscigowa 6 Aarsleff 02-681 Warszawa Wind Energy ul. Okrzei 104 68-200 ary ul. Nowa 3, LM Wind Power Blades ozienica (Poland) Sp. z o.o. 72-100 Goleniw ul. Kuceliska 22, 42-207 ISD Huta Czstochowa Czstochowa "SPOMASZ" S.A
Firma zajmuje si produkcj i sprzeda Synchronicznych Prdnic http://www.generatorek. Magnetycznych. Moc od 2KW do 500KW, pl/ Rne prdkoci obrotowe w zalenoci od potrzeb Klienta.
http://www.stocznia.gda. Produkcja wie masztw dla energetyki ldowej oraz morskiej pl http://www.aarsleff.com. pl www.spomasz-zary.pl
Produkcja podstaw pod wieze wiatrowe Produkcja platform masztw wiatrowych na morzu
http://www.lmwindpo`w er.com/ http://www.isdhcz.com.pl
Skrzyda do turbin wiatrowych Produkcja masztw wiatrowych dla energetyki ldowej oraz morskiej
miga o dugoci 50-60 m
136
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa energetyka wiatrowa
OBO Bettermann Polska
ul. Gierdziejewskiego 7 02-495 Warszawa www.obo.pl ul. Wielicka 114 30-663 Krakw,
Kompletne rozwizania dla caego wyposaenia elektrycznego w elektrowniach wiatrowych
Systemy dla gondoli: - systemy pocze i zamocowa - ochrona przeciwprzepiciowa i odgromowa - systemy nonych tras kablowych System dla wiey: - systemy zamocowa - systemy nonych tras kablowych - systemy ochrony przeciwpoarowej Systemy dla podstawy wiey: - systemy nonych tras kablowych - ochrona przeciwprzepiciowasystemy prowadzenia tras kablowych - systemy ekwipotencjalne System dla fundamentw: - systemy odgromowe
Telefonika Kable
http://www.tfkable.pl/
Produkcja kabli
kable energetyczne,
MOSTOSTAL CHOJNICE ul. Przemysowa 4 S.A. 89-620 Chojnice Fabryka Transformatorw Zychlin
http://mostostal.chojnice. Produkcja masztw wiatrowych dla pl energetyki ldowej oraz morskiej
energetyka wiatrowa
ul. Narutowicza 70 99-320 ychlin
www.ftz.pl
Transformatory mocy, trjfazowe, olejowe, z regulacj napicia pod obcieniem lub w stanie beznapiciowym Specjalizuje si w produkcji oraz dystrybucji kabli, przewodw oraz osprztu kablowego dla wszystkich bran i wszelkich zastosowa
137
Transformatory mocy od 2.500 do 90.000 kVA
energetyka wiatrowa
HELUKABEL Polska Centrala
Krze Due 2, 96-325 Radziejowice
http://www.helukabel.pl
kable energetyczne,
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy Sotwina 59 D 58-100 widnica,
Strona www
Obszar dziaalnoci
energetyka wiatrowa
Badel Elektronik Sp. z o.o.
http://www.badel.pl/
Producent transformatorw toroidalnych Producent: transformatorw prostownikw zasilaczy przetwornic rdzeni ksztatkowych do transformatorw Producent konstruowanych przez siebie masztw kratownicowych rnych wysokoci i zastosowa. Firma projektuje i wykonuje zamwienia zgodnie z zapotrzebowaniami klientw, instaluje konstrukcje w podanej lokalizacji na terenie caej europy Produkcja masztw do pomiaru wiatru Projektowanie farm wiatrowych
transformatory toroidalne moc od 50VA do 1000VA
energetyka wiatrowa
TELTO
ul. Czerwona 5 96-100 Skierniewice
http://www.telto.pl
przetwornice
energetyka wiatrowa
P.W.K. POLBIT
ul. Pszczyska 5 85-380 Bydgoszcz, osiedle Miedzy
http://jk.pl/sklep
maszty kratownicowe rnych wysokoci i zastosowa
energetyka wiatrowa
WOJTECH
ul. Krakowska 2 38-500 Sanok
www.wojtech.net
Energomonta Pnoc Gdynia Towimor
ul Handlowa 19, Gdynia 81-001 ul. Starotoruska 5 87-100 Toru
www.energomontazpolnoc.com.pl www.towimor.com.pl
Wykonawstwo i monta konstrukcji stalowych Urzdzenia na statki oraz dla offshore i przemys u
Konstrukcje stalowe dla elektrowni wiatrowych na morzu, dwigi typu offshore, platformy morskie, unikalne konstrukcje typu offshore; dostawca obudowy transformatora na farm wiatrow Rodsand (Dania)
138
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
energetyka wiatrowa
CRIST S.A.
ul. Swojska 12 80-867 Gdask,
www.crist.com.pl
Prywatna stocznia, dostawca statkw i platform montaowych take dla przemysu offshore
Platforma montaowa dla morskich elektrowni wiatrowych Jack-Up Barge B392 THOR dla Hochtief Construction trzy rodziny opat o dugociach od 24.5 m do 48.8 m dla turbin od 600 kW do 3MW
energetyka wiatrowa
EUROS oryWarszowice
ul. Gajowa 5A company_warszowice.ht 43-254 Warszowice ml
http://www.euros.de/pl/ Euros produkuje oraz dostarcza
opaty rnym producentom turbin na caym wiecie Firma wykonuje i dostarcza konstrukcje ze stali zwykej oraz podwyszonej wytrzymaoci, a take ze stali nierdzewnej i aluminium, ktre w swoim zakresie obejmuj rwnie zbiorniki i rurocigi majce zastosowanie w instalacjach biogazu, w instalacjach offshore i innych OZE Euros produkuje oraz dostarcza
ODYS Stocznia&Co
ul. Zalogowa 6 80-557 Gdansk ul. J. Kreta 2 43-450 Ustro ul. witokrzyska 19 88100 Inowrocaw
http://www.odysyard.com/off_con_pl.php
Prototyp elektrowni falowej dla duskiej firmy Wave Star Energy; rurocigi i zbiorniki dla instalacji biogazu, konstrukcje stalowe dla przemysu offshore opaty o dugociach od 24.5 m do 60m
EUROS Ustro ALCHEMIK Rzemielnicza Wytwrnia Chemiczna
http://www.euros.de/pl/ opaty rnym producentom turbin company_ustron.html na caym wiecie
biomasa staa
http://www.brykieciarki. pl/
Brykietowanie biomasy staej
linie do brykietowania, rozdrabniacze
biomasa staa biomasa staa
BRASTAL F.H.U.P.
Jzefin 23, 97-225 Ujazd ul. kowa 11, 77-300 Czuchw
http://www.brastal.pl http://www.brikol.pl/ind ex.php/o-firmie.html
Koty
Kocio EKO MAX Plus wyposaone w palnik retortowy na mia, groszek , pelety i zboa, Kosz zasypowy ok. 130kg., limakowy podajnik paliwa, bezrusztowe palenisko urzdzenia wspomagajace peletowanie
BRIKOL TECH
Urzdzenia do peletowania
139
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE Koty grzewcze na paliwa stae, ogrzewacze, zbiorniki akumulacyjne. Futura Bio ze rub bezporednio do palnika, Futura Bio ze luz pytkow, Futura Pel-letS
biomasa staa
CHT Sp. z o.o.
Ilino 20 B, 09-100 Posk
http://www.cichewicz.pl /
Koty
biomasa staa
EKOGRE Technika Grzewcza
ul. K. Miarki 1B, 43-200 Pszczyna
http://www.grenpszczyna.com.pl/pl/eko/ eko/
Kkoty
koty co, koty przenysowe, kominki; z transportem pneumatycznym, na licencji francuskiej firmy ENERGIE SYSTEME; na licencji francuskiej firmy ENERGIE SYSTEME ogrzewacze, zbiorniki akumulacji, pompy obiegowe, zawory mieszajce; kocio ORLAN SUPER i ORLAN W
biomasa staa biomasa staa biomasa staa biomasa staa biomasa staa biomasa staa biomasa staa
ul. Nyska 17 b, EKO-VIMAR ORLASKI 48-385 Otmuchw ELEKTROMET Zakad Urzdze Grzewczych Gouszowice 53, 48-100 Gubczyce ul.Dworcowa 9a, 86-060 Nowa Wie Wielka ul. Grochowska 5B, 82-300 Elblg Korzkwy 30 B , 63-300 Pleszew
www.eko-vimar.pl
koty I urzdzenia towarzyszce
www.elektromet.com.pl http://www.falenczyk.an d.pl/ http://www.fuwi.pl/
Koty
kocio EKO-PE wodne koty grzewcze, automatyczny podajnik paliwa koty c.o. koty, nagrzewnica BIO-PAL AIR Kocio wodny typ KWH, zesp grzewczy typ ZGH grzejniki, koty c.o. kocio Master-M Uni i PELTOR US
FALENCZYK KKF FU-WI Sp. z o.o. GIZEX Technika Ciepownicza HAMECH Sp. Z o.o. Zakady Maszynowe HEF Wytwrnia kotw grzewczych
Koty Koty Koty
ul. Armii Krajowej 3, 17-200 Hajnwka www.info.hamech.pl ul. Oleska 104, 42-700 Lubliniec
Koty
http://www.hef.com.pl
Koty
140
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy ul. Wolnoci 51, Golina 63-200 Jarocin
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE przenoniki do kd i tarcicy, systemy podawania trocin, systemy odprowadzania spalin, koty
biomasa staa
JAR DREW
http://www.jardrew.pl
Koty, przenoniki I systemy podawania
biomasa staa
KLIMOSZ Sp. z o.o.
ul. Rybnicka 83, 44-240 ory
http://www.klimosz.pl
Koty
dystrybutor A.O. Smith-urzdze do podgrzewania c.w.u.; WOODPELLautomatyczny kocio na pelety; BIO LING DUO-paliwo zastpcze: drewno/gruby wgiel koty: Mini Bio, Platinum Bio; Warmet 200 Ceramik, Warmet SDS Ceramit; Warmet 200 Ceramik, Warmet SDS Ceramit koty Unica Sensor Bio, automatyczny zestaw spalania biomasy SMOK do 1987-dziaalno budowlanoremontow. 2001 - 2002 montownia kotw c.o. opalanych biomas; BIOWAT A-niskotemperaturowe koty wodne; EKOPAL RM koty cigniki, transport, adowacze czoowe; koty, linie do brykietowania producent kotw oraz urzdze ochrony rodowiska dla energetyki
biomasa staa biomasa staa
KOSTRZEWA
ul.Suwalska 32A, 11-500 Giycko ul. 11-go Listopada 16a, 17-200 Hajnwka
http://www.kostrzewa.co m.pl http://www.moderator.c om.pl/
Koty
MODERATOR Sp. Z o.o.
Koty
biomasa staa biomasa staa biomasa staa biomasa staa
MetalERG J.M.J. Cielak ul. cinawa Polska Sp.J. KOTY NA 9, 55-200 BIOMAS Oawa www.metalerg.pl ul. Bielska 80, NARMET 17-210 Narew www.narmet.com ul. Fabryczna 21, 11-040 Dobre Miasto ul. kowa 33, 47-400 Racibrz
Koty Koty
POL MOT Warfarma
www.warfama.pl
Systemy transportu, Koty
RAFAKO S.A.
Koty
141
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy ul. Prosta 7, 21-500 Biaa Podlaska ul. czycka 29 82-300 Elblg
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE koty; BIO-PAL kocio wsadowy; DAlessandro na biomas CSI 20 -100; dwupaleniskowy DEFRO DUO produckja kotw c.o.; UNIWEX UNICOM -koty wodne z ceramicznym paleniskiem
biomasa staa
RAPID Sp. z o.o. PPUH
http://www.rapid.org.pl
Koty
biomasa staa energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
UNIWEX-AJ ul. Chrobrego 28 Biskupiec 11300 ul. Klonowa 58B Opacz Kolonia 05-816 Michaowice
http://www.uniwex.pl
Koty
AKS spka z o.o.
www.aks.ibc.pl
projektowanie i wykonawstwo
Solena SO-1779/79
AltBio
www.altbio.pl
kolektor prniowy heat pipe SPA1800/58-15 Kolektor soneczny 58 ET 10 Kolektor soneczny 58 ET 15 Kolektor soneczny 58 ET 20 Kolektor soneczny 58 ET 25 Kolektor soneczny 58 ET 30
energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
Amsol Technika Solarna ATUT Spka z o.o. lskie Przedsibiorstwo Inwestycyjne
ul. Wopistw 17 75-688 Koszalin
www.amsol.pl
ul.W.Korfantego 37 43- 400 Cieszyn
www.atut.cieszyn.pl
kolektor powietrzny SOLAIR
energetyka soneczna cieplna
BACHUS P.P.H.U.
ul. Nowiny 40 80-020 Gdask
www.bachus.com.pl
Kolektor soneczny KSP-12 OPC Kolektor soneczny KS-2005PN Kolektor soneczny KS-2005WM Kolektor soneczny KS-2005PM
142
Technologia energetyka soneczna cieplna
Nazwa firmy
Adres pocztowy ul. Azotowa 21 41-503 Chorzw
Strona www
Obszar dziaalnoci
BMK Solar Sp. z o.o.
www.bmksolar.pl
BMKSolar 2.0; BMKSolar 2.65
energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
CENTROPOL Sp. J.
ul. Zabrska 17 44-100 Gliwice ul. Twardowskiego 42 30 312 Krakw ul. Lipowa 3 30-702 Krakw Wilkanw 140 57-500 Bystrzyca Kodzka ul. Krasiskiego 10 34-400 Nowy Targ
FOTTON SP 58/1800-30 FOTTON SP 58/1800-24 FOTTON SP 58/1800-20 FOTTON SP 58/1800-12 G4 TINOX 2,0+szyba gadka G4 TINOX 2,0 +szyba pryzmatyczna G4 TINOX 2,5 +szyba gadka
www.fotton.eu
Domapol
www.domapol.com.pl
KS - 2-8
EcoSchubert "EKOTERM" Termiczne Systemy Solarne in. Bolesaw Dyc
www.eco-schubert.pl
"HEAT PIPE" EOS 15HP
ekoterm-kolektory.pl
ELFRAN
www.elfran.com.pl
Efran-Revolution UNO ES1V 2,0S ES1V 2,0B EC1V 2,0S EC1V 2,0B ES1V 2,65B ES2V2,65S ES2V2,65B
ENSOL sp. z.o.o.
ul. Piaskowa 11 47-400 Racibrz
www.ensol.pl
143
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE KSC-A18V-S1 KSC-A18V-S2 KSC-A2V-S1 KSC-A2V-S2 KSC-A18V-Cr1 KSC-A18V-Cr2 KSC-A2V-Cr1 KSC-A2V-Cr2
ERGOM Sp. z o. o. EURO-BALTIC-THERM Sp. z o.o.
ul.Nowe Sady 10 94-102 d ul. Rolna 8 83-200 Starogard Gdaski
www.ergom.com
www.ebt.com.pl
SchferSOLAR KOMFORT
Geres Asco Sp. z o.o.
ul. Powstacw Warszawskich 33a 42-680 Tarnowskie Gry www.geresasco.com
kolektor soneczny G4
HEWALEX
ul. Sowackiego 33 43-502 CzechowiceDziedzice ul. Niepodlegoci 16a 32-300 Olkusz
www.hewalex.pl
Kolektor soneczny KS-2000 SP Kolektor soneczny KS-2000 SLP Kolektor soneczny KS-R10 Kolektor soneczny KS-2000 TP Kolektor soneczny KS-2000 TLP IB-Sol 12-58 IB-Sol 22-58 IB-Sol 30-58
INSBUD
www.insbud.net
144
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE Gavia 20 E/S Gavia 20 E/B Gavia 26 E/S Gavia 26 E/B kolektor KSH-2.0, KSH.A-2.0, KSH.A2.3
Instal-konsorcjum sp. z o.o.
ul. Krakowska 1923 50-424 Wrocaw ul. Olchowa 1 75-136 Koszalin
www.ik.pl
KOSPEL S.A.
www.kospel.pl
Makroterm "MAKROTERM" AGATA I KRZYSZTOF ul. Sienkiewicza 22 WCHAA - SPKA JAWNA 34 - 500 Zakopane
www.makroterm.com.pl
TURBOSOLARI, TURBOSOLARIII AKP1.80 AKP2.10 Kolektor Heliosin AKH 12 Kolektor Heliosin AKH 18 Kolektor Heliosin AKH 24 Kolektor Heliosin AKH 30
energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
MM Solar Sp. z o.o.
ul. Siewna 15 94-250 d Kolonia Borek ul. Przemysowa 3 42-262 Poczesna ul. Osiedlowa 1 89-203 Zamo Chwarstnica ul. Sportowa 4 74-100 Gryfino
www.heliosin.pl
NEON Projprzem-EKO Sp. z o.o.
www.neon.new.pl
neosol 250
www. projprzemeko.pl
PE 15-58; PE20-58
Provsolar Systemy solarne
http://provsolar.eu/
PV92, PV192, SP-S58/1800A-22, SPS58/1800A-30
145
Technologia energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Oferta produktowa w zakresie OZE Askosolar Max 1 Askosolar Max KS Cu Al 2000 KS Cu KO 2000 KS Sunselekt 2000
SKORUT IMPORT EKSPORT Sp. z o.o.
ul. Wybickiego 71 32-400 Mylenice
www.skorut.com.pl
SOLAR POLSKA S.C.
Kryg 272 38-304 Kryg ul. Parkowa 18 29-105 Oleszno
solarpolska.com
Soleko
www.kolektory.com.pl
SOL S
SOLMANN s.c. Sun-eko Swoboda Tadeusz
ul. Baczyskiego 15 b 38-200 Jaso www.solmann.pl ul. Budowlanych 6 43-430 Skoczw ul. Jesionowa 12b 73-108 Kobylanka ul. Piaskowa 7 47-400 Racibrz ul. Modliska 248 03-152 Warszawa ul. Podmiejska 45 41-940 Piekary lskie , ul. Olchowa 1 75-136 Koszalin
SM 20, SM30
www.sun-eko.eu
kolektor TS-101H Kolektor typu SUN-240, SUN-340, SUN-200, SUN-350, kolektor prniowy HT 15 Kolektory soneczne PR, Basicx, SX, PIX Solarglas SG 1800/24, 30, 12, Selektlaser SL 2.0
SUNERGY
www.sunergy.pl
SUNEX Sp. z o.o.
www.sunex.pl
Urlich Sp. z o.o.
www.ulrich.com.pl
Watt Sp. z o.o Kospel S.A.
www.watt.pl
Kolektory soneczne WATT Stojce wymienniki c.w.u.: SB Termo Solar 200, 250 i 300 oraz SBZ TermoSolar 250 i 300
http://www.kospel.pl/
Wymienniki ciepa, produkcja
146
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci Wymienniki ciepa, produkcja
Noel
ul. Stalowa 94 53-440 Wroclaw,
www.wymiennikiciepla.pl
Oferta produktowa w zakresie OZE Pojemnociowe wielofunkcyjne wymienniki ciepa z dwoma wownicami: 200/2W, 400/2W, 700/2W, 900/2W, 1200/2W; Pojemnociowe wielofunkcyjne wymienniki ciepa z trzema wownicami: 400/3W, 4003W, 700/3W, 900/3W, 1200/3W; Pojemnociowe wielofunkcyjne wymienniki ciepa jako zbiornik akumulacyjny: 700, 900, 1200; Pojemnociowe w ielofunkcyjne wymienniki ciepa ze zbiornikiem w srodku: 500/200N, 700/200N, 1000/200N; Pojemnociowe wielofunkcyjne wymienniki ciepa ze zbiornikiem w srodku z jedn wownic miedzian: 500/200N/1W, 700/200N/1W, 1000/200N/1W; Pojemnociowe wielofunkcyjne wymienniki ciepa ze zbiornikiem w rodku z dwoma wownicami miedzianymi: 500/200N/2W, 700/200N/2W, 1000/200N/2W
147
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci Wymienniki ciepa, produkcja
P.P.U.H. "GALMET" S. D. R. GALARA S. J.
Raciborska 36 48-100 Gubczyce
www.galmet.com.pl
Oferta produktowa w zakresie OZE Wymienniki biwalentne z dwiema wownicami spiralnymi do kolektorow sonecznych i sieci c.o. typ SGW(S)B: 200, 250, 300, 400, 500, 700, 1000, 1500; Wymienniki biwalentne z dwiema maksymalnie duymi wownicami spiralnymi typ SGW(S)B MAXI PLUS: 300, 400, 500; Kombinowane zbiorniki akumulacji ciepla zbiornik w zbiorniku typ SG(K): 300/80, 380/120, 500/160, 600/200, 800/200, 1000/200
Wymienniki ciepa, produkcja energetyka soneczna cieplna TERMICA M. Myszak, M. i K. Kobia Sp.J. ul. Olenicka 32 B 33-200 Dbrowa Tarnowska
www.termica.pl
Wymiennik z wownic pojemnoci 100 - 300l; Wymiennik z dwiema wownicami pojemnoci 200 - 300l; Wymiennik z jedn lub dwiema wownicami pojemnoci 400 3000l; Regulatory ukadw solarnych: SolarComp PRO, SolarComp 911, SolarComp 912 Regulator dla ukadu z kolektorami sonecznymi: SR24-JUNIOR, SR24SOLMAX, MR65-SOLAR, MR65SOLAR2K, Sterownik do kolektorw sonecznych ST-401; Sterownik do kolektorw sonecznych ST-402
energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
ul. Wielkoborska COMPIT Piotr Roszak 77A 42200 Czstochowa, Zakad Elektroniki i Automatyki FRISKO s. c. Jarnotowska 15 54-530 Wrocaw, ul.
Regulatory ukadw solarnych

http://www.compit.pl/
Regulatory ukadw solarnych

http://www.frisko.pl/
Sterowniki TECH Sp.j. ul. St. Batorego 14 34-120 Andrychw

http://www.techsterowni ki.pl/
148
Technologia Nazwa firmy energetyka Plum Sp. z o.o. soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna energetyka soneczna cieplna
Adres pocztowy Ignatki 27a 16-001 Kleosin,
Strona www http://www.plum.pl
Obszar dziaalnoci Regulatory ukadw solarnych
Oferta produktowa w zakresie OZE Regulatory do ukadw solarnych: ecoSOL 200 BASIC, ecoSOL 200 CLASSIC Przewd wewntrzny z rury typu CATS w izolacji PES; Uchwyt EASY CLICK System preizolowanych rur SolarLight X VERTIGO R, VRD, SUN TRIPLE R, MAVERICK, BIG MAVERICK R, VR, VRD - Grupy solarne do montau pomp wyposaone w regulator przepywu, pomp Grundfos, grup bezpieczestwa z wbudowanym manometreme i solarnym zaworem bezpieczestwa, zawr kulowy z wbudowanym zaworem zwrotnym i termometrem wody zasilajcej kolektor, zawr kulowy z termometrem wody zasilajcej zbiornik, uchwyty nacienne i izolacj; Grupa solarna EXOL - AR jest moduem odseparowujcym za pomoc pytowego lutowanego wymiennika ciepa ukad kolektorw solarnych od bufora ciepa;
Przewody AZ PROFITOR Sp. z o.o. ul. Ciupagi 15 03-016 Warszawa, Thermaflex Izolacji Sp. ul.Przemysowa 6 z o.o. 58-130 arw;
http://profitor.pl/
Przewody
http://thermaflex.com.pl
Grupy solarne do montau pomp
Womix s.c.
ul. Elizy Orzeszkowej 11 89-200 Szubin,
www.womix.com.pl
149
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci Systemy instalacyjne
Pipe Life
ul. Torfowa 4, Kartoszyno 84-110 Krokowa
http://www.pipelife.com /pl/
Oferta produktowa w zakresie OZE System instalacyjny RADOPRESS do przeznaczony dla systemw solarnych - skada si z rur wielowarstwowych z polietylenu sieciowanego PE-X z warstw antydyfuzyjn z aluminium (Al) oraz ksztatek poczeniowych zaprasowywanych i skrcanych.
Boryszew ERG S.A.
96-500 Sochaczew, ul. 15 Sierpnia 106 ul. Wrocawska 53 30-011 Krakw ul. Armii Krajowej 32A 58-130 arw ul. Niepodlegoci 27 58-150 Strzegom ul. Olbrachta 94 01-102 Warszawa ul. Iwaskiego 9 34-100 Wadowice
http://www.borygo.pl/
ERGOLID A, ERGOLID EKO, niezamarzajcy pyn do instalacji chodniczych, klimatyzacyjnych, solarnych pompy ciepa
pompy ciepa VATRA SA
www.vatra.pl
pompy ciepa NATEO Sp. z o.o.
www.pompyciepla.com
pompy ciepa
pompy ciepa EKONTECH Sp. z o. o pompy ciepa Solis sp z o.o. pompy ciepa Hibernatus sp z o.o.
http://www.ekontech.pl/ www.solis.pl www.hibernatus.eu
pompy ciepa pompy ciepa pompy ciepa
pompy ciepa Secespol
ul. Warszawska 50 82-100 Nowy Dwr Gdaski
pompy ciepa
150
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
maa energetyka wodna maa energetyka wodna
ZRE Gdask Sp. z o.o
ul. Litewska 14 A 80-719 Gdask
Obszar dziaalnoci Od wielu lat firma produkuje urzdzenia energetyczne i instalacje przemysowe oraz czci zamienne do nich, stawiajc do dyspozycji klientw zaangaowan i dowiadczon kadr inyniersk i wykonawcz oraz niezbdne zaplecze produkcyjne Firma wykonuje nastpujce urzdzenia: ->Kompletne wyposaenie Maych Elektrowni Wodnych (MEW) w tym turbiny wodne produkowane w swoim oddziale produkcyjnym ->Czci zamienne do turbin ->Rurocigi i instalacje cinieniowe oraz ich elementy ->Konstrukcje stalowe http://www.zregdansk.pl ->Konstrukcje budowlane
Strona www
Turbina rurowa z pojedynczo zagit rur ssc Turbina rurowa z podwjnie zagit rur ssc (typ S) Turbina rurowa ktowa Turbina rurowa kielichowa Turbina Kaplana w komorze betonowej Turbina Kaplana w komorze spiralnej
GAJEK ENGINEERING Sp. z o.o.
80-231 Gdask, ul. Fiszera 14
http://www.geg.pl
Producent poziomych oraz pionowych Pionowa i pozioma turbina rurowa z turbin rurowych przekadni zbat Turbiny migowe przeznaczone do zabudowy lewarowej (TSP) Turbiny migowe przeznaczone do zabudowy "z napywem" (TSPu) Remonty i modernizacje turbin (o rednicy wirnika do 1600mm) Elementy ukadu przepywowego (rury ssawne, konierze,...) Zawory motylowe Przekadnie pasowe Kraty wlotowe
maa energetyka wodna
HYDREX Zakad ProjektowoWytwrczy
Morenowa 91 80-172 Gdask
www.hydrex.webpark.pl
Projektowanie, produkcja oraz sprzeda turbin wodnych, kasetonw reklamowych
151
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Mae Elektrownie Wodne s.c.
Wiejska 8 83-400 Kocierzyna http://www.mew.pl/
Oferta produktowa w zakresie OZE Turbiny wodne, prace budowlane hydrotechniczne, remonty i modernizacje mew, rozdzielnie elektryczne, szafy sterujce wraz z oprzyrzdowaniem, czyszczarki krat, doradztwo, napdy i mechanizmy regulacji turbin, baterie Firma zajmuje sie wszystkimi zagadnieniami zwizanymi z maymi kondesatorw do kompensacji mocy biernej, mikroprocesorowe elektrowniami wodnymi poczwszy od budowy elektrowni, a skoczywszy sterowniki wraz z regulacj poziomu na wyposaaniu w turbozespoy i wody, przekadnie pasowe na pasy automatyk paskie najnowszych generacji
Obszar dziaalnoci
maa energetyka wodna maa energetyka wodna
Przedsibiorstwo Budowy i Eksploatacji Elektrowni Wodnych "Wodel" Sp. z o.o. Wiszniewski Grzegorz Wytwrnia Turbin Wodnych
ul. Pisudskiego 40, 67-100 Nowa Sl,
http://wodel.pl
Firma zajmuje si kompleksowym wykonawstwem maych elektrowni wodnych. Produkuje turbiny wodne, a take zajmuje si budow i eksploatacj elektrowni wodnych.
Turbiny wodne o rednicy od 700 mm do 2100 mm pracujce na spadzie od 1,5 do 10 m. Remonty hydrozespolw, Budowa elektrowni wodnych. Doradztwo techniczne
ul. Soneczna 99 11-700 Mrgowo,
Producent turbin wodnych Produkcja najnowoczeniejszej technologii ukadw sterownikw PLC serii CONTROL MICRO, ktre obecnie z duym powodzeniem s stosowane w energetyce, gospodarce wodno-ciekowej, ukadach BMS, wrd producentw maszyn i innych http://www.jtcsa.com.pl/ dziedzinach gospodarki
JTC S.A.
ul. Siemoska 25 42-500 Bdzin
sterowniki PLC serii CONTROL MICRO
152
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
Rockfin Sp. z o.o.
Nowy Tuchom 10 80-209 Chwaszczyno
http://www.rockfin.com. pl/
Zasilacz hydrauliczny, Przepyw: 2 X 40 l/min Cinienie: nominalne 160 Rockfin Sp. z o.o. zajmuje si bar, max 200 bar Medium: Olej TU32 Ukad filtracyjny: Dokadno projektowaniem, produkcj oraz serwisem systemw olejowych w tym filtracji: 3m Klasa czystoci: 15/12 ukadw smarowania, ukadw ISO4406. Serwomotory. Oferowany hydraulicznego napdu i sterowania, zasilacz hydrauliczny wyglda jak typowy regulator turbiny z ukadw filtracji i pielgnacji olejw przemysowych akumulatorem (cz hydrauliczna).
biopaliwa cieke biopaliwa cieke biopaliwa cieke
Imix Biopaliwa
ul. Okopowa 9 21-411 Wojcieszkw ul. Ogrodnicza 3 21-400 ukw ul. Rogatka 14, 62-860 Opatwek
http://www.biopaliwaon. com.p www.bio-tech.com.pl
brykieciarki, peleciarki i inne tocznie do oleju urzdzenia do produkcji biodiesla
Bio-TECH ELEKTRO-PLAST Sp.z o.o
Urzdzenia do produkcji biopaliw

http://www.elektroplast.pl
D 200, D 500, D1000, D 2000 W-200, W-400, W-600
Urzdzenia do produkcji biopaliw
153
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
biopaliwa cieke
FABRYKA MASZYN SPOYWCZYCH "SPOMASZ" PLESZEW S.A.
ul. Sowackiego 14 63-300 Pleszew ul. Haska 7 86-050 Solec Kujawski
http://www.spomaszpleszew.pl
Obszar dziaalnoci Produkcja - linii do produkcji bioetanolu, linii do produkcji bioetanolu,gorzelnie rolniczeaparaty destylacyjne do produkcji spirytusu bezpirydynowego, rektyfikacje do spirytusu neutralnego wg wymogw klienta, maceratory i ekstraktory o rnych pojemnociach, wyparki cienkowarstwowe do zagszczania ekstraktu, stacje zakwaszania i sterylizacji brzeczki melasowej, stacje propagacji drody, wyposaenie technologiczne do zestawialni wdek, koty do palenia cukru, sita molekularne
biopaliwa cieke biopaliwa cieke biopaliwa cieke biopaliwa cieke
HYDRAPRES S.A.
http://www.hydrapres.pl
W-250 BIOPRESS BIOPRESS
W-400
PIMR
60-963 POZNA ul. Starocka 31 ul. Kociuszki 27 85-079 Bydgoszcz, , ul. Dmolna 4B 21-400 ukw
http://www.pimr.poznan. W-400 pl/ http://www.promar.com. pl
Promar Sp. z o.o PROTECHNIKA
W-60 PROMAR, W-400 PROMAR http://www.protechnika. PEM-100, PEM-300, PEM-600, PEM1000, PEM-2500 com Aparat odpdowy jednokolumnowy, Aparaty dwukolumnowe, LATARKA, Pka THOMASA, PKA fi 800,PKA fi 850, Stgiew filtra,Szafa sterujca do pomp, KAD ZACIERNA KWASOODPORNA 8900l, Kopak wydmuchowy zamknity, MIESZADEKO APM PROD. TOFAMA TORU, DUGO 125 CM, OSADNIK GRAWITACYJNY, POMPA 65 PJM 200
154
biopaliwa cieke
KOMA S.C.
ul.Starobrzeska 24 49-305 BRZEG
http://www.komabrzeg.pl
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy Jana Pawa II 56, 39-120 Sdziszw Mp
Strona www
Obszar dziaalnoci Aparat fi 850mm, Linia destylacji, Linia destylacji dwukolumnowa, Kad zacierowa, Kad fermentacyjna Jedyny producent w kraju (w europie jest 3 producentw sit) sit molekularnych, (sorbentu czsteczkowego, glikorzemianu), a take innych na yczenie klienta, SA to gwnie sita typu 3A, 4A, 5A
biopaliwa cieke
INTER-SPO
http://www.interspoz.co m.pl/
biopaliwa cieke biopaliwa cieke
Inowrocawskie Zakady Chemiczne Soda Mtwy
UL. FABRYCZNA 4 88-101 INOWROCAW , ul. Powstacw Wlkp. 23, 64510 Wronki
http://www.izch.com.pl/ http://www.spomaszwronki.com.pl/
Spomasz-Wronki
Produkcja Wirwek Dekantacyjnych sprzet elektroniczny, podzespoy do telewizrw, liczniki prdu, panele fotowoltaiczne szko, piece na biomas, fotovoltaika projekty inwestycyjne, produkcja paneli fotowoltaicznych
fotowoltaika fotowoltaika
Jabil Circuit Poland Sp. Lotnicza 2, z o.o. 82-500 Kwidzyn Wiosenna 4, Vetro Polska Sp. z o.o. 41-253 Czelad Al. Zwycistwa 75, 42-520 Dbrowa Grnicza
www.jabil.com vetropolska.eu
panele fotowoltaiczne, liczniki prdu panele fotowoltaiczne
fotowoltaika
Solnova Sp. z o.o.
solnova.pl
panele fotowoltaiczne
fotowoltaika
AIT Sp. z o.o. Zakad Energoelektroniki "TWERD" Wamtechnik Sp. z o.o.
Ul. Kochanowskiego 30/25, 33100 Tarnw www.ait-tech.eu ul. Konwaliowa 30, 87-100 Toru ul. Czajewicza 19, 05-500 Piaseczno
panele sloneczne
panele fotowoltaiczne, aksesoria do montowania, poczenia, narzdzia
fotowoltaika fotowoltaika
www.twerd.pl
falowniki, ukady napdowe DC, AC baterie i akumulatory
falowniki
155
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
biogaz biogaz
MERAZET Spka Akcyjna "DOZAMECH" Donat Zawidzki
ul. J. Krauthofera 36 aparatura laboratoryjna i kontrolno 60-203 Pozna pomiarowa ul. Strzelecka 49, 63-430 Odolanw http://www.dozamech.pl Komponenty do biogazowni ul. Narutowicza 79, 43-502 CzechowiceDziedzice ul. Fort Wola 22, 00-961 Warszawa ul. Przemysowa 12, 35-105 Rzeszw
http://www.mostostalex. pl
http://www.merazet.pl/
wybierak kiszonek do taboru, rozdrabniacze
"MOSTOSTALEX" biogaz PZL-WOLA S.A. biogaz AGIMIX Polska Sp. Z o.o. biogaz
Komponenty do biogazowni
http://www.pzl-wola.pl
http://www.agimix.pl/pl /
zbiorniki na gnojowic silniki kogeneracyjne, agregaty prdotwrcze
Komponenty do biogazowni ul. Pocztowa 13, 62-080 Tarnowo ALTER S.A. Podgrne Brzeska Fabryka Pomp ul. Armii Krajowej i Armatury MEPROZET 40, 49-304 Brzeg Sp. Z o.o.
http://www.altersa.pl/
mieszada
biogaz
http://www.meprozet.co m.pl
analizatory gazu
biogaz ul. Koszykowa 6, 00-564 Warszawa ul. Olszewskiego 6, 25-953 Kielce ul. Fabryczna 7, 16-020 Czarna Biaostocka Aleja Jana Pawa II 111, 87-800 Wocawek
mieszada, pompy, armatura projektowanie i budowa silosw elbetowych i zbiornikwc stalowych
biogaz
Chemadex S.A. Chemar Rurocigi Spka Z o.o.
www.chemadex.com.pl http://www.pipelineschemar.com.pl/
biogaz
http://www.cynkomet.pl / http://www.detalmet.co m.pl/
Rurocigi
biogaz
CynkoMet Sp. z o.o.
rozrzutnik obornika
biogaz
Detal-Met Sp. Z o.o.
156
rury z tworzyw sztucznych
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy Prymasa Wyszyskiego 142 97-500 Radomsko ul. Witosa 10, 41814 Zabrze Tursko Mae 107 28-230 Poaniec
Strona www
Obszar dziaalnoci
http://www.elbruk.pl/
biogaz
Elbruk
http://www.elmetron.co m.pl/indexpol.htm http://www.enrem.pl/
konstrukcje betonowe i elbetowe
biogaz biogaz
ELMETRON Sp.j. Enrem - Poaniec Sp. z o.o.
aparatutra pomiarowa Komponenty do biogazowni kotownie
biogaz
ul. Droga Przechodnia 6 EURO-TERM Grudzidz 86-300 Grudzidz
http://www.euro-term.eu
zbiorniki cinieniowe szufle do obornika i materiaw sypkich do taboru
biogaz
EXPOM sp. z o.o. FABRYKA APARATURY I URZDZE "FAMET" S.A. FAPO Pompy i Systemy Dozowania
ul.Parkowa 2, http://www.expom.com.p Wyposaenie biogazowni 99-340 Kroniewice l/ ul. Szkolna 15a, 47-225 Kdzierzyn Kole ul. kiewskiego 37/41, 87-100 Toru
www.famet.com.pl
biogaz
http://www.fapo.com.pl
zbiorniki, wymienniki ciepa systemy dozowania substratw, pompy, automatyka, armatura
biogaz FME FOOD MACHINERY EUROPE SP. Z O.O. FORNATURE Jerzy Dobroczyski Fourmia Fabryka Urzdze Okrtowych Sp. z o.o.
www.fme-europe.pl
biogaz
Wyne 261A, 38120 - Czudec ul. Kouchowska 5, 68-100 aga ul. Sobieskiego 42 84-230 Rumia
http://www.fornature.pl/ pl/zbiorniki.html www.fuorumia.pl
rozdrabniacze, linie do sterylizacji
biogaz
rurocigi, zbiorniki paliwowe wymienniki ciepa, zbiorniki cinieniowe, koty parowe i wodne, grzewcze,
biogaz
157
Technologia
Nazwa firmy Gazex Detektory gazw toksycznych i wybuchowych Gliwickie Zakady Urzdze Technicznych GZUT S.A. Grupa PowenWafapomp SA H.Cegielski - Pozna S.A. HEV Przedsibiorstwo Produkcyjno Usugowo - Handlowe
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
biogaz
02-867 Warszawa ul. Baletowa 16 ul. Robotnicza 2, 44-101 Gliwice
www: www.gazex.pl
http://www.gzut.pl
detektory, mierniki i systemy wykrywania gazw
biogaz biogaz ul. Odlewnicza 1, 03-231 Warszawa ul. 28 Czerwca 1956r. 223/229, 61-485 Pozna Wola Rczajska 49, 05-326 Powitne
http://www.wafapomp.c om.pl http://www.hcp.com.pl
Komponenty do biogazowni Komponenty do biogazowni
pompy pompy
biogaz
http://www.hev.com.pl
silniki kogeneracyjne
biogaz Hydro-Vacuum SA biogaz Instal Compact Inynieria Systemw Pompowych Sp. z o.o. biogaz
http://www.investtech.pl/
Komponenty do biogazowni ul. Droga Jeziorna 8, http://www.hydrovacuum.com.pl/ 86-303 Grudzidz Komponenty do biogazowni ul. Wierzbowa 23, 62-080 Tarnowo Podgrne
http://www.instalcompac t.pl
mieszada, zbiorniki procesowe
pompy i przepompownie
Pompy
biogaz biogaz
INVEST - TECH Sp. z o.o. INWAP Sp. z o.o.
ul. Paska 32-34 87-100 Toru ul. Starobrzeska 34b, 49-305 Brzeg
http://www.inwap.pl
rury pompy, armatura
158
Technologia
Nazwa firmy Kielecka Fabryka Pomp Biaogon S.A. Leszczyska Fabryka Pomp Sp. z o.o.
biogaz
Adres pocztowy ul. DruckiegoLubeckiego 1, 25818 Kielce ul. Fabryczna 15, 64-100 Leszno
Strona www http://kfpbialogon.com.pl http://www.lfp.com.pl/in fo/pompy
Obszar dziaalnoci
pompy pompy
biogaz LOWARA VOGEL POLSKA Sp. z o.o. ul. Kazimierza Wielkiego 5, 57-100 http://www.lowara.pl/ Strzelin gmina Karczew woj. Mazowieckie, Caowanie 91a, 05480 Karczew ul. Logistyczna 1, 55-040 Bielany Wrocawskie ul. Gostyska 71, 64 - 000 Kocian ul. Studzienna 7a, 01-259 Warszawa
http://lukomet.com.pl/
biogaz
pompy
biogaz
UKOMET Manuli Ekobal Sp. z o.o. Meprozet Kocian S.A. METALCHEMWARSZAWA S. A. MYNKOL KRZYSZTOF CALAK
http://www.manuliekoba l.pl/ http://www.meprozet.pl/ http://www.metalchemsa .com.pl www.mlynki.com.pl
producent mieszada, pompy
biogaz biogaz biogaz
Wyposaenie biogazowni Wyposaenie biogazowni Komponenty do biogazowni
folie do kiszonek wozy asenizacyjne, aplikatory pompy
biogaz biogaz
biogaz biogaz
ul. Jagodowa 14 05-420 Jzefw ul. Budowlanych 5, Mostostal Puawy S.A. 24-110 Puawy NANOSENS Urzdzenia ul. Sowia 15, 62Pomiarowe 080 Tarnowo Podgrne ul. Ciepa 6 NYBORG-MAWENT S.A. 82-200 Malbork Lubie, 99-100 czyca ul. Zielona 2 42-480 Porba
www.mostostalpulawy.com.pl http://www.nanosens.pl/
mynki koloidalne, mynki z mieszadem, homogenizery monta konstrukcji stalowych, budownictwo przemysowe detektory i analizatory biogazu
http://www.nyborgmawent.com/front http://www.agrofactory.pl www.probud.pl
wentylatory szufle, wybieraki i chwytaki do kiszonek, widy do obornika do taboru zbiorniki elbetowe
biogaz biogaz
P.P.H. AGRO-FACTORY P.P.H. Probud
Wyposaenie biogazowni Komponenty do biogazowni

159
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
biogaz biogaz
P.P.U.H. "AKPIL" P.P.U.H. Inter-Castor Sp. z o.o.
ul. W. Witosa 11, 21 39-220 Pilzno http://www.akpil.pl ul. Kronieska 5, http://www.intercastor.p 66-600 Poupin l/
http://www.conex.pl/O_fi rmie
Wyposaenie biogazowni Komponenty do biogazowni
rozsiewacz nawozw rozdrabniacze do recyklingu wymienniki ciepa, zbiorniki cinieniowe, magazynowe i paliwowe , rurocigi technologiczne
biogaz
PA CONEX Sp. z o.o.
ul. Ziejkowa 2A, 09-500 Gostynin
http://warfama.pl/Nawo zenie/Rozrzutnikinawozow-naturalnych
biogaz
ul. Fabryczna 21, 11-040 Dobre POL-MOT Warfama S.A Miasto POM Ltd ul. Graniczna 1, 87-300 Brodnica
Wyposaenie biogazowni
http://www.pomltd.com. pl/
rozrzutnik obornika
biogaz PPHU STALMIT KONSTRUKCJE STALOWE PPU TECHMET Spka z o.o. ul. Zakadowa 1, 97-427 Rogowiec Bechatw ul. Podmiejska 5, 83-000 Pruszcz Gdaski
mieszada do gnojowicy
biogaz
http://www.stalmit.pl/
konstrukcje stalowe, rurocigi
biogaz
http://www.tech-met.pl
Rozdrabniacze
biogaz
Pracowniczy Orodek Maszynowy w Augustowie Sp. z o.o. Precon Polska Sp. Z o.o.
ul. Tytoniowa 4, 16-300 Augustw ul. Domaniewska 47, 02-672 Warszawa
http://www.pom.com.pl/ http://www.precon.com. pl
przenoniki tamowe i pneumatyczne
biogaz
zbiorniki elbetowe prefabrykowane, silosy
160
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
biogaz
Przedsibiorstwo Produkcji Strunobetonowych erdzi Wirowanych "WIRBET" S.A.
ul. Chapowskiego 51, 63-400 Ostrw Wlkp.
http://wirbet.com.pl/
Infrastruktura przyczeniowa
budowa napowietrznych linii eletroenergetycznych
biogaz
Przedsibiorstwo Produkcyjne Aparatw i Konstrukcji ul Podmiejska 16, Energetycznych ZMER 62-800 Kalisz Przedsibiorstwo ProdukcyjnoWdroeniowe "ARAJ" sp. z o.o.
http://www.zmer.com.pl /
Infrastruktura przyczeniowa
budowa linii energetycznych
biogaz
ul. Mireckiego 30, 55-080 Puawy
www.araj.pl http://www.rafako.com.p
suszarnie, silosy
biogaz biogaz
RAFAKO S.A. REDOR Sp. Z o.o.
ul. kowa 33, 47l/dane-teleadresowe 400 Racibrz ul. Piekarska 80, 43- http://www.redor.com.pl 300 Bielsko-Biaa
koty mieszada suszarnie, systemy odprowadzania gnojowicy poczone z separacj frakcji, mieszalniki, zbiorniki na gnojowic
http://riela-agro.com/
biogaz
Riela Agro Sp. z o.o.
ul. Paprotna 5, 51-117 Wrocaw ul. Rozaska 45, 07- 300 Ostrw Mazowiecka
http://rolstal.pl/
biogaz
Rolstal Pawowski
konstukcje stalowe zbiorniki na gnojwk i gnojowic, retencyjne, ppo., cieki komunalne, silosy na kiszonk, zbiorniki do biogazownii
biogaz
SILO SYSTEM Sp. Z o.o.
ul. Kossaka 3, 01576 Warszawa
http://www.silosystem.pl /index.html
161
Technologia biogaz biogaz
Nazwa firmy SIPMA S.A. Spomasz Zamo S.A. SUMERA MOTOR Spka Jawna TAPFLO Sp. z o.o. TERMALL BIO
Adres pocztowy ul. Budowlana 26, 20-469 Lublin ul. Szczebrzeska 19 22-400 Zamo ul. Krakowska 5, 34-120 Andrychw ul. Czatkowska 4B 83-110 Tczew ul. Wschodnia 10, 97-410 Kleszczw
Strona www http://www.sipma.pl/ http://www.spomasz.biz. pl/ http://www.sumeramoto r.pl/pradnice1.html http://www.tapflo.com.pl /site/pl http://www.termallbio.pl /
Obszar dziaalnoci Wyposaenie biogazowni Komponenty do biogazowni
Oferta produktowa w zakresie OZE wozy asenizacyjne, rozsiewacze nawozw pompy, zbiorniki
biogaz biogaz
agregaty prdotwrcze pompy przemysowe systemy i instalacje automatyki, systemy zdalnego sterowania i monitoringu GSM, Stacje obrbki biogazu, pochodnie,
biogaz TOFAMA S.A. biogaz TUGEB POLBUD Sp. z o.o. Uniserv Budownictwo Przemysowe S.A. VENTECH Spka Jawna Viessmann Sp. z o.o. W.U.M. Agroprojekt ul. M. Skodowskiej- http://www.tofama.com. pl Curie 65, 87-100 Toru Sawoszowice ul. Kolejowa 7 56-300 Milicz ul. Woniaka 7a, 40-337 Katowice Chociule 1A 66-200 wiebodzin ul. Karkonoska 65, 53-015 Wrocaw Zielona ka, ul. Rzymska 12A, 63300 Pleszew
www.tugebpolbud.com.pl
pompy rozdrabniarka, projektowanie i budowa biogazowni
biogaz
biogaz biogaz biogaz
http://www.ventech.pl/o ferta-pl.htm http://www.viessmann.pl / http://www.wumaprojekt.pl
suszarnie koty, agregaty kogeneracyjne
biogaz
zbiorniki, pompy, rurocigi, automatyka
162
Technologia
Nazwa firmy
Adres pocztowy
Strona www
Obszar dziaalnoci
WEGA MIKOW S.C. ul. wirki i Wigury 4 43-190 Mikow ul. Budowlana 17, 41-100 Siemianowice l
http://www.wegamikolo w.pl/
biogaz Wolf System Sp. Z o.o. biogaz
www.wolfsystem.pl
sita rozdrabniaczy
zbiorniki elbetowe
biogaz
Zakad Mechaniczny METALTECH Sp. z o.o.
ul. Orla 6, 78-650 Mirosawiec
http://www.metaltech.co m.pl/
zaadunek i rozdrabnianie pasz
biogaz
Zakad Urzdze Technicznych UNIMASZ Sp. z o. o.
ul. Stalowa 4, 10420 Olsztyn
http://www.unimasz.pl/
przenoniki tamowe, limakowe, systemy podajnikowo-dozujce dla sektora owocowo- warzywnego, mieszalniki do misa rozdrabniacze, mieszalniki, automatyczne sterowanie do systemw w agrotechnice, linie rozdrabniajco- mieszajce do pasz, przenoniki tamowe, wagi, silosy zboowe
biogaz
ZUPTOR Sp. z o.o.
ul. Ogrodowa 6, 63800 Gosty
http://www.zuptor.com.p l/
163
10 ZACZNIK 2 CERTYFIKACJA I BADANIA SONECZNYCH INSTALACJI GRZEWCZYCH I ICH ELEMENTW

Proces certyfikacji zgodnoci kolektorw sonecznych oraz sonecznych systemw grzewczych prowadzony jest w Polsce przez jednostk certyfikujc wyroby w oparciu o system 3 wg przewodnika ISO/IEC Guide 67:2004 (w Polsce PKN-ISO/IEC Guide 67:2007). Certyfikacja zgodnoci urzdze dla OZE przebiega w oparciu o program certyfikacji wynikajcy z Przewodnika ISO/IEC Guide 28:2004 (PKN-ISO/IEC Guide 28 :2006). W procesie bada i certyfikacji zgodnoci sonecznych systemw grzewczych i ich komponentw stosowane s wymagania wyszczeglnione we waciwych normach, innych dokumentach normatywnych i przepisach prawnych w tym dyrektywach. Badania i certyfikacja zgodnoci s prowadzone przez akredytowane laboratoria badawcze, speniajce wymagania PN-EN ISO/IEC 17025:2005, a certyfikaty wydawane przez akredytowane jednostki certyfikujce speniajce wymagania PN-EN 45011:2000.
Opis norm dotyczcych energetyki sonecznej Instalacja soneczna jest to, w miar typowa, instalacja grzewcza przeznaczona przewanie do podgrzewania ciepej wody uytkowej (c.w.u.) lub ogrzewania pomieszcze (c.o.) w domach mieszkalnych czy te w budynkach uytecznoci publicznej i w zwizku z tym wikszo norm dotyczcych elementw instalacji grzewczych jest ta sama, jak w przypadku grzewczych instalacji konwencjonalnych. Najwaniejszym elementem odrniajcym soneczn instalacj grzewcz od tradycyjnej jest rdo ciepa, czyli kolektor soneczny, przeksztacajcy krtkofalowe promieniowanie soneczne w energi ciepln, przekazywan nastpnie przepywajcemu czynnikowi. Instalacje soneczne mog by budowane jako wyodrbnione, autonomiczne urzdzenia niezalenie od ju istniejcego systemu grzewczego lub podczane do istniejcej instalacji grzewczej z piecem na paliwo konwencjonalne. W tym ostatnim przypadku w systemie automatyki piec jest uruchamiany wwczas, gdy temperatura wody jest za niska, podgrzewajc j do wymaganego poziomu. Instalacje autonomiczne wykonywane s w caoci zarwno fabrycznie, jak i te mog by montowane na miejscu. Instalacje wykonywane fabrycznie s raczej rzadko spotykane w naszym kraju. Kolektor soneczny w instalacji jest zazwyczaj podczony do wydzielonego obiegu, napenianego pynem niezamarzajcym. Przekazywanie ciepa do obiegu uytkowego, w ktrym przepywa woda, odbywa si za pomoc pytowego (przewanie) wymiennika ciepa. Innymi elementami specjalizowanymi do wsppracy z instalacjami sonecznymi s: - zbiorniki magazynujce, - zbiorniki typu KOMBI, - urzdzenia kontrolno-sterujce. Podany poniej wykaz norm dotyczy jedynie caych instalacji sonecznych lub te ich specjalizowanych elementw. W Polsce przyjte s do stosowania nastpujce normy dotyczce instalacji sonecznych i ich niektrych elementw w wersji polskojzycznej, w oparciu o ktre przeprowadzane s procesy certyfikacji i bada wyrobw przez jednostki certyfikujce wyroby oraz laboratoria badawcze:
164
1. PN-EN 12975-1:2007 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Kolektory soneczne Cz 1: Wymagania oglne; 2. PN-EN 12975-2: 2007 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Kolektory soneczne Cz 2: Metody bada; 3. PN-EN 12976-1:2007 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy - Urzdzenia wykonane fabrycznie - Cz 1: Wymagania oglne; 4. PN-EN 12976-2:2010 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy - Urzdzenia wykonane fabrycznie - Cz 2: Badania; 5. PN-EN 12977-3:2010 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy -- Urzdzenia wykonywane na zamwienie -- Cz 3: Metody bada eksploatacyjnych zasobnikw sonecznych podgrzewaczy wody; Ponadto na obszarze UE (a w tym i w Polsce) obowizuj normy europejskie w wersji anglojzycznej: 6. EN 12977-1:2007:1 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 1: Wymagania oglne; 7. EN 12977-2:2007:2 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 2: Badania; 8. EN 15316-4.3:2007 Systemy ogrzewania budynkw Metoda obliczania wymaga energetycznych systemw i wydajno systemw Cz 4-3: Systemy wytwarzajce ciepo, soneczne systemy cieplne; Naley rwnie wspomnie o normach UE w wersji anglojzycznej, bdcych obecnie w trakcie wdraania oraz Specyfikacji Technicznych lub inaczej tzw. przed-norm, ktre po okresie 3 letniego testowania, ju jako akty normatywne, maj uzupeni istniejce ju normy lub te wprowadzi nowe, dotyczce, zwaszcza specjalistycznych elementw sonecznych instalacji grzewczych: 9. CEN/TES 12977-1 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 1: Wymagania oglne dla sonecznych podgrzewaczy i systemw dwufunkcyjnych 10. CEN/TES 12977-2 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 2: Metody bada wydajnoci sonecznych podgrzewaczy i systemw dwufunkcyjnych 11. CEN/TES 12977-4 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 4: Metody bada wydajnoci sonecznych zasobnikw dwufunkcyjnych 12. CEN/TES 12977-5 Soneczne systemy grzewcze i ich elementy Urzdzenia wykonywane na zamwienie Cz 5: Metody bada parametrw wyposaenia kontrolno pomiarowego Dwie pierwsze normy 1) i 2) zawieraj wymagania oraz metody (procedury) bada a take sposoby oblicze i wyznaczania parametrw cieplnych kolektorw sonecznych w ustalonych lub quasidynamicznych warunkach cieplnych, a ponadto opisane s w nich wymagania, sposoby oraz urzdzenia do bada trwaoci, niezawodnoci i bezpieczestwa uytkowania cieczowych kolektorw sonecznych. Podane s rwnie wytyczne do opracowania instrukcji montau. Dwie nastpne normy 3) i 4) dotycz wymaga i sposobw bada kompletnych instalacji grzewczych wyposaonych w kolektory soneczne, przy wykorzystaniu naturalnego promieniowania sonecznego wraz z metod oszacowania rocznej wydajnoci cieplnej instalacji. Urzdzenia tego typu sprzedawane s jako zesp do natychmiastowego wykorzystania. Z uwagi na mniej korzystne warunki nasonecznienia i klimatu s one rzadko stosowane w naszych szerokociach geograficznych, natomiast s bardzo popularne w krajach Europy poudniowej.
Norma 5) opisuje metody bada wydajnoci zbiornikw magazynujcych, ktre s wykorzystywane w maych instalacjach sonecznych, zainstalowanych przez samych uytkownikw. Norma dotyczy zbiornikw magazynujcych o nominalnej objtoci pomidzy 50 l a 3 000 l. Normy 6) i 7) dotycz wymaga i bada instalacji zmontowanych u inwestora z dostarczonych na miejsce montau czci i podzespow przez zesp instalatorw. Norma 8) przedstawia sposb, metod i zaoenia do programu symulacyjnego do obliczania wydajnoci cieplnej kolektorw sonecznych dla konkretnych, wybranych lokalizacji w oparciu o otrzymane z bada parametry cieplne kolektora sonecznego oraz referencyjn instalacj. Normy 9) i 10) stanowi rozwinicie i uzupenienie norm wymienionych pod 6) i 7) o wymagania i metody bada sonecznych instalacji dwufunkcyjnych, popularnie zwanych systemami KOMBI, ktre zapewniaj podgrzewanie ciepej wody uytkowej (c.w.u.) oraz ogrzewania pomieszcze (c.o.). Norma 11) z kolei, stanowi uzupenienie normy wymienionej pod 5) o metody bada sonecznych zasobnikw dwufunkcyjnych, zwanych popularnie zbiornikami KOMBI, ktre s przeznaczone do podgrzewania c.w.u. i c.o. Wyposaone s w dwa wymienniki ciepa odbierajce ciepo z zasobnika w ktrym magazynuje si energi ciepln pobran z kolektorw sonecznych do oddzielnych obiegw: c.w.u. i c.o. W obiegu sonecznym kry pyn niezamarzajcy a w obiegach rozbioru woda. Norma 12) zawiera wymagania odnonie dokadnoci, trwaoci i niezawodnoci wyposaenia kontrolnego. Badania opisane w tym dokumencie s ograniczenia do elementw dostarczane z lub dla systemw przez kocowego dostawc. Dla celw tego dokumentu kontrolery i urzdzenia stertujce dla sonecznych systemw grzewczych i pomocniczych podgrzewaczy, jeli s czci tych systemw, s ograniczone do: a) kontrolerw: - systemy zegarowe, minutniki, liczniki, - termostaty rnicowe - kontrolery wielofunkcyjne b) czujnikw: - temperatury, - promieniowania (krtkofalowego), - cinienia, - poziomu cieczy, - przepywomierze lub mierniki ciepa b) actuatorw (urzdze uruchamiajcych): - pompy, - elektrozawory i zawory lub przekaniki. Celem opisanych procedur badawczych jest sprawdzenie algorytmw kontroli i, uwzgldniajc dokadno zastosowanych czujnikw, okrelenie parametrw kontrolnych. Naley rwnie wspomnie o istnieniu normy PN-EN ISO 9488:2002 Energia soneczna. Terminologia zawierajce i uporzdkowujca nazewnictwo i definicje dotyczce energetyki sonecznej (zjawiska konwersji cieplnej, elementy instalacji sonecznych). Faktycznie najbardziej wykorzystywanymi normami s dwie pierwsze, dotyczce bada samych kolektorw sonecznych. Badania wedug pozostaych dwch norm s wykonywane rzadko i przewanie na wyrane danie sponsora inwestycji, czy te ze wzgldw reklamowych producenta. W Polsce nie istniej zewntrzne zobowizania prawne, czy te zgaszane potrzeby na przeprowadzenie tego typu, stosunkowo kosztownych, bada i w zwizku z tym s one czasami przeprowadzane jedynie przez placwki naukowe dla celw dydaktycznych i innych, w sposb raczej nie cakowicie zgodny z zapisami norm, a wynikaj z doranych potrzeb prowadzonych bada naukowych.
Badania kolektorw sonecznych EN 12975-2:2006 (w Polsce PN-EN 12975-2:2007) podzielone s na badania wydajnoci cieplnej (parametrw cieplnych) kolektora sonecznego oraz badanie jego odpornoci na oddziaywania atmosferyczne oraz czynniki mechaniczne. Badanie kolektorw mona przeprowadza na zewntrz - wykorzystujc naturalne promieniowanie soneczne lub te wewntrz przy pomocy symulatora promieniowania sonecznego. Badania parametrw cieplnych kolektora sonecznego obejmuj wyznaczenie: wykresu sprawnoci chwilowej, staej czasowej, pojemnoci cieplnej oraz wspczynnika kta padania. W wyniku pomiarw i oblicze otrzymuje si wykres sprawnoci chwilowej kolektora dla ustalonych warunkw cieplnych instalacji i otoczenia. Charakterystyka ta jest niezbdna przy projektowaniu instalacji sonecznej a take do oszacowania osigw instalacji oraz najlepszego sposobu jej eksploatacji. Badanie staej czasowej ma za zadanie okreli szybko reakcji kolektora sonecznego na zmieniajce si natenie promieniowania sonecznego i temperatury Pojemno cieplna ma wpyw na bezwadno ciepln kolektora sonecznego. Wspczynnik kta padania okrela, o ile zmienia si sprawno kolektora, jeli promieniowanie soneczne pada pod innym ktem ni prostopadle, co ma miejsce w rzeczywistych warunkach eksploatacji, poniewa najczciej kolektory montowane s w staym pooeniu (przewanie skierowane s na poudnie), natomiast pozorny ruch soca powoduje zmienno kta padania promieni sonecznych. Powysze parametry cieplne pozwalaj stwierdzi prawidowo funkcjonowania kolektora. Wasnoci fizyczne i odpornociowe samego kolektora s istotne dla uytkownika, poniewa okrelaj jego trwao i niezawodno. W ramach bada wykonywane s nastpujce testy: odpornoci absorbera (wykonanego z metalu lub z tworzywa) na podwyszone cinienia czynnika; odpornoci kolektora na wysok temperatur spowodowan wysokim nateniem promieniowania sonecznego i brakiem odbioru ciepa; odpornoci kolektora na przyspieszony proces starzenia si (test na ekspozycj); odpornoci kolektora na nage zmiany temperatury wywoane czynnikami zewntrznymi (nagy opad deszczu przy wysokim nasonecznieniu); odpornoci kolektora na nage zmiany temperatury wywoane nagym przepywem zimnej cieczy podczas gorcego sonecznego dnia; odpornoci kolektora na przeciekanie wody do wntrza (np. na skutek opadu atmosferycznego); odpornoci kolektora na niskie temperatury (przeprowadzenie kilku cykli zamraanie odmraanie); odporno powoki przezroczystej na uderzenia. Badaniami najbardziej interesujcymi odbiorcw/inwestorw s badania wydajnoci cieplnej, a zwaszcza przebiegu krzywej sprawnoci cieplnej. Jest to wykres przebiegu sprawnoci przetwarzania promieniowania sonecznego w ciepo w zalenoci od tzw. temperatury zredukowanej kolektora sonecznego, czyli rnicy redniej temperatury w kolektorze i temperatury otoczenia, uwzgldniajc natenie promieniowania sonecznego. Kolektory soneczne Powinny spenia wymagania normy PN-EN 12975-1:2007. Podaje si rwnie e powinny by zaprojektowane i wyprodukowane zgodnie z art. 3 pkt. 3 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy Nr 97/23/WE (Modu A) z dn. 29 maja 1997 r., dotyczcej urzdze cinieniowych, wdroonej do polskiego prawa Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. (Dz. U. nr 263, poz. 2200), czyli zgodnie z dobrymi uznanymi praktykami inynierskimi w celu zagwarantowania bezpiecznego uytkowania instalacji sonecznej.
167
Oznakowanie znakiem CE moe by umieszczone na kolektorze jeli iloczyn cinienia maksymalnego (w barach) i pojemnoci cieczy (w litrach) kolektora jest wikszy ni 50. Jeli jest mniejszy ni 50 na kolektorach nie umieszcza si oznakowania CE . Naley nadmieni, e w pastwach UE sprawa ta jest rnie interpretowana. W Polsce interpretacj tego faktu poda 3 lata temu Urzd Dozoru Technicznego: Takie urzdzenie cinieniowe naley rozpatrywa jako wymiennik ciepa zawierajcy wod przegrzan lub gorc (z dodatkami lub bez nich). Ryzyko przegrzania nie zaistnieje wycznie w przypadku, gdy panel soneczny zosta w caoci zaprojektowany, aby wytrzyma najwysze dopuszczalne temperatury (warunki zastoju zawieraj si w normalnym zakresie pracy). W zwizku z tym, klasyfikacji naley dokona na podstawie tablicy 2 z zacznika II dyrektywy. Typowy panel soneczny mona sklasyfikowa tak jak urzdzenia objte artykuem 3 ust. 3 ze wzgldu na najwysze dopuszczalne cinienie i pojemno. Wykadni t nie naley stosowa jako obowizkow. W praktyce za Dyrektywa ta odnosi si do wielkowymiarowych paneli kolektorw sonecznych. Przykadowo przyjmujc, e maksymalne cinienie, jakie moe przenosi kolektor soneczny wynosi 6 bar (deklarowana przez producenta w charakterystyce technicznej) to jego pojemno powinna wynosi powyej 8 litrw. Na krajowym rynku najczciej stosowane s kolektory o powierzchni 2 m2 posiadaj pojemno rzdu 2-3 litrw. Producenci d raczej do zmniejszania pojemnoci cieczy w kolektorze, aby zredukowa jego bezwadno ciepln i tym samym zmniejszy jego czas reakcji na zmieniajce si natenie promieniowania sonecznego. Przyjta zwyczajowo powierzchnia panelu kolektora sonecznego to 2 m2. Norma PN-EN 129751:2007 w punkcie Bezpieczestwo podaje kolektor powinien umoliwia bezpieczne jego instalowanie i zamocowanie. Naley unika ostrych krawdzi, lunych pocze i innych potencjalnie niebezpiecznych cech. Jeli masa nienapenionego kolektora przekracza 60kg, powinien on by wyposaony w zaczepy dla urzdzenia ponoszcego. Wyjtek stanowi te kolektory, ktre skadane s i montowane na dachu. Kolektory napenione czynnikiem roboczym podraniajcym skr lub oczy albo toksycznym powinny by zaopatrzone w etykiet ostrzegawcz o czym producenci kolektorw zapominaj. Gwnym przeznaczeniem kolektorw jest oszczdno energii i zmniejszenie zanieczyszczenia rodowiska. Dlatego podczas budowy kolektora zaleca si wzicie pod uwag moliwoci recyklingu zastosowanych materiaw. Kolektory soneczne mog by naraone na poar. Zaleca si preferowanie materiaw niepalnych. Zdolno do dziaania i trwao kolektorw sonecznych zaley od waciwego doboru odpowiednich materiaw. Materiay z jakich wykonane s czci skadowe kolektora byy tak dobrane i skonstruowane, aby mogy wytrzyma maksymaln temperatur, ktra moe wystpi w warunkach stagnacji szoku termicznego, byy odporne na dziaanie promieniowania UV, powierzchnia absorbera od strony nawilonej powinna by odporna na korozj. Producent kolektorw sonecznych musi dysponowa zatem dokumentacja techniczn jak opisano powyej (pomimo, e kolektor nie traktujemy jak maszyn), w celu udowodnienia wykonywania kolektorw w sposb powtarzalny w oparciu o posiadane rysunki konstrukcyjne i warunki wykonania i odbioru. Kolektor soneczny musi by opatrzony tabliczk znamionow, gdzie powinny by podane nastpujce informacje: Nazwa producenta, Typ, Numer seryjny, Rok produkcji, Powierzchnia brutto kolektora, Wymiary kolektora, Maksymalne cinienie robocze, Temperatura stagnacji przy 1000 W/m2 i 30 0C, Objto pynu przenoszcego ciepo, Masa nie napenionego kolektora, Miejsce wyprodukowania. Instalacja soneczna Instalacja soneczna musi spenia wymagania co najmniej nastpujcych dyrektyw :
168
2006/42/WE dot. zasadniczych wymaga dla maszyn, wdroonej do prawa polskiego Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dn. 21.10.2008 r. (Dz. U. Nr 199 poz. 1228), 2006/95/WE dot. zasadniczych wymaga dla sprztu elektrycznego, wdroonej do prawa polskiego Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dn. 21.08.2007 r. (Dz. U. Nr 155 poz. 1098), 2000/14/WE zmieniona Dyrektyw 2005/88/WE dot. zasadniczych wymaga dla urzdze uywanych na zewntrz pomieszcze w zakresie emisji haasu do rodowiska Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dn. 15.02.2006 r. (Dz. U. Nr 32 poz. 233) zmieniajce Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z 21.12.2005 r. (Dz. U. Nr 263 poz. 2202) 2004/108/WE dot. dokonywania oceny zgodnoci aparatury z zasadniczymi wymaganiami dotyczcymi kompatybilnoci elektromagnetycznej oraz sposobu jej oznakowania wdroonej do prawa Ustaw z dnia 13 kwietnia 2007 r. ( Dz. U. Nr 82 poz. 556). 97/23/WE dot. zasadniczych wymaga dla urzdze cinieniowych i zespow urzdze cinieniowych, wdroonej do prawa Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r.(Dz. U. nr 263, poz. 2200).
Naley zaznaczy, e, niezalenie od oznakowania caej instalacji, dyrektywy odnosz si rwnie do kompletnych elementw instalacji wytwarzanych i dostarczanych przez poddostawcw, takich, jak: zbiorniki, pompy, aparatura sterujca, itp. Kady system wykonany fabrycznie musi posiada nastpujce informacje, trwale podane na tabliczce znamionowej, widocznej na instalacji: nazw producenta lub odpowiedzialnego dostawcy systemu, typu systemu, numer produkcyjny lub numer seryjny, rok produkcji, powierzchnia absorbera i apertury kolektora w m2, nominalna pojemno w litrach, cinienie w rurocigu wody pitnej w kPa, zastosowany w kolektorze pyn przenoszcy ciepo, dopuszczalne cinienie robocze, moc elektryczna ewentualnych grzaek.Za system wykonany fabrycznie odpowiada producent, wystawia deklaracj zgodnoci i nanosi oznakowanie CE na tabliczce znamionowej. Za poprawne zmontowanie kompletnej instalacji grzewczej odpowiada instalator i to on powinien wystawi deklaracje zgodnoci i oznaczy cao instalacji oznakowaniem CE. Do kadej instalacji musi by doczona instrukcja eksploatacji.
Dobrowolne certyfikacje Wsplny towarowy znak gwarancyjny B
W Polsce po wejciu Polski do UE znak B , ktry by znakiem obowizkowym dla wyrobw w celu wprowadzenia ich do obrotu i uytkowania przeksztaci si w dobrowolny znak zwany wsplnym towarowym znakiem gwarancyjnym B. Certyfikacj na znak B prowadz jednostki ktre zawizay stowarzyszenie pod patronatem Ministerstwa Gospodarki w celu promowania tego znaku jako dobrowolnego znaku krajowego. Aktualnie w stowarzyszeniu uczestnicz 22 jednostki. W swoich procesach certyfikacji stosuj wspln procedur postpowania. Jednostka wydajca znak B umieszcza przy znaku swj numer. Znak Q Przyznawany jest wyrobom speniajcym wymagania bezpieczestwa i ochrony rodowiska. Certyfikacje na ten znak prowadz jednostki certyfikujce ktre uzyskay takie uprawnienia od krajowego organu certyfikujcego.
169
Inne znaki stosowane w UE W krajach UE istnieje dobrowolna certyfikacja zgodnoci wykonywana przez Jednostki Certyfikujce, oparta na dodatkowych wymaganiach opracowanych przez te jednostki, w wyniku ktrych producent, po pozytywnym zakoczeniu procesu, ma prawo do umieszczania na wyrobie dodatkowego oznakowania, zwizanego z jednostk ktra przeprowadzia proces certyfikacji i nadzoruje wydany certyfikat. W Niemczech popularny jest znak GS dotyczcy wyrobw przemysowych, VDE dot. wyrobw elektrycznych. Legitymowanie si przez producenta wyrobw dodatkowymi certyfikatami jest czsto stawiane jako wymg lokalnego rynku a take inwestorw na przetargach .Dlatego kade z pastw UE stara si promowa wasne znaki zgodnoci . Znak SOLAR KEYMARK Keymark jest dobrowolnym znakiem CEN (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego) oraz CENELEC (Europejskiego Komitetu Normalizacji Elektrotechnicznej). Potwierdza on zgodno wyrobu z wymaganiami norm europejskich EN. Normy te zawieraj zalecenia techniczne wprowadzane na podstawie uzgodnie czonkw, a take promuj skuteczno dziaania wyrobu oraz jako. CEN i CENELEC opublikoway ju ponad 4000 norm i przygotowuj nastpne. Celem jest wykazanie, e wyrb zbadany w laboratoriach niezalenych spenia wymagania waciwych norm. Wymagane jest rwnie od producenta posiadania wdroonego systemu zapewnienia jakoci wg norm serii ISO 9000. Znak Keymark jest przyznawany po spenieniu technicznych wymaga, ktre wynikaj z zasad systemu, po badaniach zgodnoci wyrobu ocenie systemu jakoci dla danej linii produkcyjnej, kontroli jakoci i nadzoru rynku. Moe by stosowany razem z innymi oznaczeniami zgodnoci, ktre wynikaj z systemu certyfikacji. Jeli wyrb objty jest wymaganiami wicej ni jednej normy, wwczas znak potwierdza zgodno ze wszystkimi normami. Solar Keymark, z kolei, jest dobrowolnym znakiem opracowanym i wdraanym przez Europejsk Federacj Producentw Instalacji Sonecznych (ESTIF), CEN i wspieranym przez Komisj Europejsk. SolarKeymark jest znakiem zgodnoci wykonania sonecznych instalacji grzewczych lub jej elementw z wyej opisanymi normami: EN 12975, EN 12976 oraz EN 15316-4.3. Procedury dotyczce certyfikacji i bada celem uzyskania tego znaku s zawarte na stronach internetowych ESTIFu96. Na stronach tych s rwnie wymienione laboratoria i jednostki certyfikujce wyroby, ktre s upowanione do wykonywania bada oraz przeprowadzania procesu certyfikacji, a take wymieniane s wyroby, ktry uzyskay ten znak. Znak BLUE ANGEL Wrd rnorodnych instrumentw sucych ochronie rodowiska spor popularno zyskuj systemy certyfikacji ekologicznej. Stanowi one wygodn metod pogodzenia wymogw liberalnej gospodarki z potrzeb ochrony zasobw naturalnych. U podstaw certyfikacji ekologicznej ley myl, e procesy rynkowe mog korzystnie wpywa na proekologiczne zachowania przedsibiorcw. Wikszo systemw certyfikacji ekologicznej jest cakowicie dobrowolna i stworzona przez instytucje pozarzdowe. Mimo i nie oparto ich na przepisach prawa systemy te stay si popularne wrd przedsibiorcw i konsumentw. Przyczyn tego fenomenu naley upatrywa we wzrastajcej wiadomoci ekologicznej w krajach wysoko rozwinitych. Polscy producenci, pragncy eksportowa na wymagajce rynki europejskie, amerykaskie czy niektre azjatyckie nie mog pozosta wobec tych tendencji obojtni.
96
http://www.estif.org/solarkeymark/
170
Niemiecki eko-znak (Umweltbundesamt) zwany potocznie bkitnym anioem (blauer-engel) jest najstarszym oznaczeniem ekologicznym istniejcym w Europie. System certyfikacji z ktrym jest zwizany powsta w 1977 roku. Obecnie zarzdza nim Federalne Ministerstwo rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Nuklearnego za porednictwem Federalnej Agencji rodowiska (Umweltbundesamt) oraz RAL Niemieckiego Instytutu Jakoci i Certyfikacji (Deutsches Institut fr Gtesicherung und Kennzeich-nung e.V). W chwili obecnej ponad 4.000 produktw wytworzonych przez kilkaset firm zostao oznaczonych niemieckim eko-znakiem. Wrd nich znajduj si take przedsibiorstwa spoza Niemiec, z takich krajw jak Japonia, Szwajcaria, Holandia, Austria, Belgia, Francja i Stany Zjednoczone. Ogem firmy zagraniczne stanowi 13% przedsibiorstw, ktre umieszczaj na swoich produktach niemieckie oznaczenie ekologiczne. Jury Umweltzeichen - niezalene gremium grupujce przedstawicieli biznesu, nauki i organizacji zajmujcych si ochron rodowiska opracowao kryteria przyznawania niemieckiego oznaczenia dla kilkudziesiciu kategorii produktw. Znajduj si wrd nich rne rodzaje papieru, urzdzenia biurowe (komutery, faksy, kopiarki), urzdzenia gospodarstwa domowego (zmywarki, suszarki, pralki), urzdzenia RTV (telewizory), baterie i akumulatory, tapety, farby i lakiery, produkty tekstylne, rne rodzaje detergentw i kosmetykw, urzdzenia ogrodowe, opony, itp., a take urzdzenia do pozyskiwania odnawialnych rde energii. Wszelkie dodatkowe informacje (rwnie w jzyku angielskim) dotyczce niemieckiego oznaczenia ekologicznego mona uzyska na stronie internetowej http://www.blauer-engel.de oraz w niemieckim instytucie Jakoci i Certyfikacji RAL. Na podanej stronie internetowej znajduj si spis wszystkich kolektorw sonecznych posiadajcych znak Blue Angel http://www.blauerengel.de/en/products_brands/vergabegrundlage.php?id=168. Dodatkowo na stronie s rwnie umieszczone szczegowe kryteria oceny produktw, a wrd nich kryteria oceny kolektorw sonecznych o oznaczeniu RAL UZ 73. Promowanie tego typu oznaczeniem ekologicznym kolektorw sonecznych ma suy promocji szerokiego stosowania instalacji sonecznych do pozyskiwania ciepej wody uytkowej. Podstawowym kryterium oceny jest uzyskiwanie przez kolektor soneczny rocznej wydajnoci cieplnej minimum 525 kWh/m2 powierzchni apertury, przy 40 procentowym udziale energii ze sonecznego promieniowania w cakowitym uzyciu energii do przygotowania c.w.u. Do oszacowania tej wartoci przy wykorzystaniu komputerowego programu symulacyjnego (np. TRNSYS) przy zaoeniach podanych w stronie internetowej97, a nastpnie wybra w kolejnoci Award - Filing of an Application - Existing Basic Criteria - Solar collectors, RAL UZ 73 - Basic Criteria, checklist and model treaty. Znak jakoci SPF Niektre instytuty europejskie wprowadzay, w ubiegych latach (na podobiestwo polskiego znaku Q) badania na znak wysokiej jakoci produktw. Szwajcarski Instytut Solartechnik Prufung Forschung i jednoczenie laboratorium badawcze od 1994 r. wprowadziy i kontynuuj do tej pory badania na znak jakoci SPF. Niektrzy polscy producenci kolektorw sonecznych legitymuj si tym znakiem. Szczegowe zasady i wymagania nadawania znaku kolektorom sonecznym s podane na stronie internetowej instytutu98. Sprowadza si to do wykonania penych bada wg normy EN-12975-2, przy czym w kadym rodzaju badania wprowadzone s dodatkowe kryteria zaostrzajce podane w normie wymagania. Ponadto do kadego sprawozdania z wynikami bada doczane s wyniki symulacji pracy instalacji sonecznej o okrelonej konfiguracji, wyposaonej w badane kolektory soneczne o powierzchni zapewniajcej 60% pokrycia zapotrzebowania w ciep wod uytkow, czy te 25% pokrycia zapotrzebowania na ogrzewanie pomieszcze dla wybranych lokalizacji (parametrw klimatu).
97 98
http://www.blauer-engel.de/englisch/navigation/body_blauer_engel.htm http://www.solarenergy.ch/docu/de/Zertifizierungsprogramm_Koll.pdf
171

Analiza Możliwości Rozwoju Produkcji Urządzeń Dla Energetyki Odnawialnej

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Możliwości Rozwoju Produkcji Urządzeń Dla Energetyki Odnawialnej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Instytut Energetyki Odnawialnej

Opracowanie wykonano na zlecenie Ministerstwa Gospodarki

Instytut Energetyki Odnawialnej

SPIS TRECI Strona

Instytut Energetyki Odnawialnej

ZACZNIK 1 BAZA DANYCH PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Z SEKTORA OZE W POLSCE ..127

10 ZACZNIK 2 CERTYFIKACJA I BADANIA SONECZNYCH INSTALACJI GRZEWCZYCH I ICH ELEMENTW ............................................................................................................................................................................164

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Zdolnoci produkcyjne biodiesla w odniesieniu do umownej mocy

Ogem (udziay w jedn. mocy)

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Nowe moce zainstalowane Moce odinstalowane

Instytut Energetyki Odnawialnej

Stymulowanie rynku poprzez dotacje i instrumenty prawne

MAA SKALA PRODUKCJI

Instytut Energetyki Odnawialnej

European Comission: MEMO/08/33, Brussels, 23 January 2008.

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Biogaz , oleje roslinne itp.

Energia elektryczna - transport drogowy

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Moce zainstalowane w 2009

Moce zainstalowane w 2008

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Offshore Statistics, EWEA, 2010

Instytut Energetyki Odnawialnej

Zapotrzebowanie na urzdzenia w sektorze energetyki wiatrowej.

rdo: BTM Consult

Instytut Energetyki Odnawialnej

Fuhrlnder 10% Siemens 8% Vestas 35% Repower 1%

Gamesa 16% Enercon 11% Nordex 7%

GPZ i wewntrzna sie elektryczna oraz przyczenie do sieci energetycznej 21%

12,91% fazach, na szybkoobrotowy generator

3,44% uywane s generatory synchroniczne i asynchroniczne

Wind directions, January/February 2007

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Krajowy potencja produkcyjny i usugowy w sektorze energetyki wiatrowej.

Instytut Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Winergy Hansen Moventas

Mita Teknik KK Electronic Ingeteam

Typowa strategia producenta

Rynek silnie skoncentrowany, z reguy outsourcing, silne bariery wejcia

Wybr jednego dostawcy; zaleny od strategii projektowej i typu turbiny

Rynek rozproszony, outsourcing; przecitna bariera wejcia

Rynek rozproszony, outsourcing; saba bariera wejcia

Rynek rozproszony, outsourcing; saba bariera wejcia

Instytut Energetyki Odnawialnej

Organiczne odpady przemysowe

Frakcja pynna i staa

Pulpa pofermentacyjna po obrbce

Instytut Energetyki Odnawialnej