Ekonomiczne I Prawne Aspekty Wykorzystania Źródeł Odnawialnych W Polsce

Europejskie Centrum Energii Odnawialnej
Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa
Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce
Prac sfinansowano ze rodkw: Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej na zlecenie: Ministerstwa rodowiska
(Umowa nr 548/99/Wn/50/NE-PO-Tx/D)
Warszawa, marzec 2000 r. (EC BREC/IBMER) 02-532 Warszawa ul. Rakowiecka 32 tel./fax.; (0-22) 848 48 32; 646 68 50; 646 68 54 e-mail: ecbrec@ibmer.waw.pl
WEB page: http://www.ibmer.waw.pl/ecbrec Praca zawiera: 209 stron, 33 tabele, 4 rys, 7 za.
Opracowanie wykonano na zlecenie Departamentu Polityki Ekologicznej i Integracji Europejskiej, Ministerstwa Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa, sfinansowano ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
Metodyka opracowania: Grzegorz Winiewski - EC BREC/IBMER Opracowanie przygotowa zesp interdyscyplinarny pod kierunkiem Grzegorza Winiewskiego - Dyrektora Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej
w skadzie: Simon Burgess Robert Burzyski Olga Daniowa Henryk Gaj Krzysztof Gierulski Stanisaw Gobiowski Jochen Hauff Anna Kaczorek Przemysaw Kiszka Tomasz Lachowicz Karol Krajewski Ludmia akomiec Pawe Mackiewicz Marcin Pisarek Kinga Orlikowska Anna Oniszk Magdalena Rogulska Tomasz milgiewicz Grzegorz Winiewski
- ETP Ltd - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - EMICON - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - Uniwersytet rodkowo-Europejski - EC BREC/IBMER - SGH - EC BREC/IBMER - SGGW - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER - SPEC/IBMER - EC BREC/IBMER - EC BREC/IBMER
Autorzy dzikuj za pomoc: mgr Magdalenie Bar, mgr Graynie Kasprzak, dr Zbigniewowi Karczunowi, mgr Franciszkowi Krawczyskiemu, dr Aleksandrowi Muzalewskiemu, prof. Wacawowi Romaniukowi, prof. Julianowi Sokoowskiemu, prof. Krzysztofowi Wierzbickiemu i doc. Januszowi urkowi
-3-
SPIS TRECI 1. WPROWADZENIE ............................................................................................................... 7 1.1. Podstawa opracowania ................................................................................................... 7 1.2. Cel i zakres pracy ........................................................................................................... 7 2. METODYKA PRACY........................................................................................................... 9 3. OKRELENIE OBECNEGO STANU ROZWOJU SEKTORA ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE WRAZ Z OCEN OTOCZENIA POLITYCZNEGO, PRAWNEGO I FINANSOWEGO REGULUJCEGO WYKORZYSTANIE ENERGII ZE RDE ODNAWIALNYCH. .................................................................................... 15 3.1. Stan rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce............................................... 15 3.1.1. Wykorzystanie biopaliw staych ........................................................................ 15 3.1.2. Stan wykorzystania biopaliw pynnych ............................................................. 17 3.1.3. Maa energetyka wodna ..................................................................................... 22 3.1.4. Energetyka soneczna......................................................................................... 24 3.1.5. Energetyka wiatrowa ......................................................................................... 26 3.1.6. Energetyka geotermalna..................................................................................... 29 3.1.7. Podsumowanie ................................................................................................... 30 3.2. Ocena polityki wykorzystania OZE w Polsce .............................................................. 33 3.2.1. Polityka ekologiczna .......................................................................................... 33 3.2.2. Polityka energetyczna ........................................................................................ 35 3.2.3. Polityka rolna ..................................................................................................... 38 3.2.4. Spjno i koordynacja polityk sektorowych .................................................... 40 3.3. Przepisy prawne regulujce wykorzystanie energii ze rde odnawialnych, procedury administracyjne oraz mechanizmy wsparcia .............................................. 43 3.3.1. Analiza przepisw prawnych regulujcych wykorzystanie energii ze rde odnawialnych w Polsce..................................................................................... 43 3.3.2. Wymogi prawne i procedura przy lokalizacji i budowie instalacji wykorzystujcych odnawialne rda energii................................................... 50 3.3.3. Instrumenty stymulujce wykorzystanie odnawialnych rde energii ............. 56 3.4. rda i mechanizmy finansowania rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.......... 60 3.4.1. Specyfika i mechanizmy finansowania rozwoju energetyki odnawialnej ......... 60 3.4.2. Moliwoci finansowania energetyki odnawialnej w Polsce............................. 64 3.4.3. Podsumowanie i wnioski ................................................................................... 72 4. PORWNAWCZA OCENA EKONOMICZNA TECHNOLOGII OZE W POLSCE NA BAZIE CHARAKTERYSTYK TECHNICZNO-EKONOMICZNYCH WDROONYCH INSTALACJI......................................................................................... 75 4.1. Zaoenia metodologiczne przy pozyskaniu danych rdowych i okrelaniu warunkw opacalnoci inwestycji .............................................................................. 75 4.2. Metodyka oblicze oceny ekonomicznej inwestycji arkusz kalkulacyjny................ 80 4.3. Prezentacja i ocena wynikw analiz ekonomicznych................................................... 84 5. OKRELENIE KORZYCI EKOLOGICZNYCH WYKORZYSTANIA OZE REDUKCJA EMISJI GAZW CIEPLARNIANYCH..................................................... 101 5.1. Problem kosztw i korzyci zewntrznych wykorzystania OZE w kontekcie redukcji emisji gazw cieplarnianych........................................................................ 101 5.2. Metodyka liczenia kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych (GHG - Green House Gases) ............................................................................................................. 103 5.3. Koszty redukcji emisji gazw cieplarnianych z wykorzystaniem technologii OZE w Polsce ..................................................................................................................... 105
EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER
-4-
6. OCENA WPYWU WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH RDE ENERGII NA RYNEK PRACY ........................................................................................................ 109 7. IDENTYFIKACJA I DYSKUSJA BARIER ROZWOJU WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH RDE ENERGII W POLSCE ................................................... 115 7.1. Identyfikacja i systematyka barier w rozwoju wykorzystania OZE........................... 115 7.2. Konkretyzacja barier w rozwoju technologii wykorzystania OZE w Polsce. ............ 121 8. PRZEGLD I OCENA ROZWIZA I INSTRUMENTW WYKORZYSTANIA OZE W UNII EUROPEJSKIEJ I NA WIECIE POD KTEM WYBORU NARZDZI UYTECZNYCH W WARUNKACH POLSKICH......................................................... 131 8.1. Polityka Unii Europejskiej w zakresie wykorzystania energii odnawialnej............... 131 8.1.1. Przegld dokumentw politycznych i prawnych Unii Europejskiej na temat energetyki odnawialnej ktre naley uwzgldni przy opracowywaniu strategii ........................................................................................................... 131 8.1.2. Biaa Ksiga Unii Europejskiej Energia dla przyszoci - odnawialne rda energii ........................................................................................................... 133 8.1.3. Kampania wdroeniowa jako narzdzie realizacji celw zawartych w Biaej Ksidze ........................................................................................................... 139 8.1.4. Energetyka odnawialna a procesy liberalizacji rynku energii elektrycznej. Projekt dyrektywy o promocji wykorzystania energii elektrycznej ze rde odnawialnych na rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej................. 140 8.2. Przegld rozwiza wspomagajcych rozwj sektora energetyki odnawialnej stosowanych w wybranych krajach ........................................................................... 144 8.2.1. Instytucje i instrumenty wspierajce wykorzystanie energii odnawialnej w Niemczech. ................................................................................................. 144 8.2.2. Polityka wykorzystania OZE w Danii i mechanizmy wsparcia....................... 152 8.2.3. Polityka wspierania energetyki odnawialnej w USA....................................... 159 8.3. Przegld rozwiza wspierajcych i regulujcych wykorzystanie poszczeglnych rde i technologii energii odnawialnej w innych krajach. ...................................... 162 8.3.1. Siownie wiatrowe ........................................................................................... 162 8.3.2. Mechanizmy wsparcia i regulacje w zakresie energetycznego wykorzystania biopaliw staych .............................................................................................. 167 8.3.3. Mechanizmy wsparcia dla produkcji i wykorzystania biogazu w rolnictwie oraz regulacje prawne na przykadzie wybranych krajw europejskich. ....... 170 8.3.4. Przegld mechanizmw wsparcia energetyki sonecznej w wybranych krajach Europu i wiata .................................................................................. 172 8.3.5. Przegld mechanizmw wsparcia rozwoju maej energetyki wodnej oraz regulacji prawnych.......................................................................................... 174 8.4. Analiza funkcjonowania wybranych instytucji centralnych wspierajcych rozwj wykorzystania OZE w rnych krajach ..................................................................... 176 9. PROPOZYCJA SYSTEMOWYCH MECHANIZMW WSPARCIA ROZWOJU ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE ZAPISANYCH W USTAWIE O ROZWOJU WYKORZYSTANIA OZE, W TYM O POWOANIU AGENCJI ODNAWIALNYCH RDE ENERGII ........................................................................ 181 9.1. Zaoenia do Ustawy o rozwoju wykorzystania OZE w Polsce................................. 181 9.2. Propozycja innych dziaa na rzecz wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. .................................................................................................................... 190 10. WNIOSKI, I REKOMENDACJE .................................................................................... 193 BIBLIOGRAFIA.................................................................................................................... 203
-5-
ZACZNIKI (w oddzielnym tomie) Zacznik 1: Opisy i charakterystyki techniczno-ekonomiczne wdroonych w Polsce technologii OZE przyjtych do ocen ekonomiczno-finansowych i ekologicznych. Zacznik 2: Ankiety z danymi rdowymi do oceny ekonomicznej technologii OZE. Zacznik 3: Wydruki arkuszy z ocenami ekonomicznymi technologii OZE. Zacznik 4: Przykadowy wydruk arkusza z ocenami kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych. Zacznik 5: Uwagi do Zaoe polityki energetycznej Polski do roku 2020 (wersja z listopada 1999 r.). Zacznik 6: Uwagi do Polityki ekologicznej Polski u progu XXI wieku (wersja z listopada 1999 r.). Zacznik 7: Projekt ustawy o wykorzystaniu OZE w Polsce.
-6-
-7-
1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa opracowania Podstaw opracowania jest umowa Nr 548/99/NE-PO-Tx/D zawarta w dniu 26.11.1999 r. pomidzy Ministerstwem Ochrony rodowiska Zasobw Naturalnych i Lenictwa, a Instytutem Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa (IBMER) oraz finansujcym - Narodowym Funduszem Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej na wykonanie pracy badawczej pt: "Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych rde w Polsce". Praca zostaa wykonana przez zesp ekspertw Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej (EC BREC) dziaajcego w strukturze IBMER. Ponisza praca jest elementem procesu opracowania strategii rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce, w ramach realizacji postanowie Rezolucji Sejmu RP z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych. 1.2. Cel i zakres pracy Celem pracy byo dokonanie oceny ekonomiki i stanu prawnego wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce oraz przygotowanie propozycji rozwiza finansowo-legislacyjnych wspomagajcych rozwj wykorzystania energii ze rde odnawialnych, spjnych z mechanizmami stosowanymi w Unii Europejskiej. Celem szczegowym pracy byo sformuowanie praktycznych propozycji rozwiza w formie umoliwiajcej ich bezporednie wczenie do planowanej przez Rzd sektorowej Strategii Rozwoju Energetyki Odnawialnej w Polsce, a take do oparcia na nich pierwszej wersji zaoe projektu ustawy o wykorzystaniu OZE. Dodatkowymi celami byo opracowanie zalece do opracowywanych dokumentw rzdowych: Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020, Polityka Ekologiczna Polski u Progu XXI Wieku oraz Strategia Zrwnowaonego Rozwoju Polski do Roku 2025 z terminem realizacji pracy do poowy roku 2000.
-8-
-9-
2. METODYKA PRACY Praca ma charakter badawczo-analityczny oraz studialno-systemowy. Cz badawczoanalityczna powiecona zostaa ocenie efektywnoci ekonomicznej technologii odnawialnych rde energii (OZE) oraz ocenie korzyci ekologicznych i spoecznych wykorzystania OZE. Cz studialno-systemowa pracy obja analiz stanu rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce i analiz stosowanych na wiecie narzdzi politycznych, prawnych, organizacyjnych i ekonomicznych wspierajcych rozwj energetyki odnawialnej z punktu widzenia moliwoci ich zastosowania w warunkach krajowych. Wyniki i wnioski uzyskane w efekcie zastosowania dwu powyszych podej zostay wykorzystane do identyfikacji barier i opracowania propozycji systemu prawno-ekonomicznego wspierajcego zwikszenie wykorzystania energii pochodzcej ze rde odnawialnych w Polsce. Oglne zaoenia metodologiczne do realizacji pracy przedstawiono na rysunku 2.1. Przy wyborze metody osignicia postawionych celw pracy przyjto zaoenie, e z punktu widzenia metodologicznego, podejcie od dou do gry (bottom-up) w badaniach i analizie rozproszonego sektora energetyki odnawialnej ma przewag nad makroekonomicznym podejciem z gry na d (top-down). Podejcie bottom-up umoliwia, podobnie jak topdown, wyprowadzenie systemowych wnioskw makroekonomicznych i politycznych, natomiast pozwala je oprze na konkretnych i rzetelnych danych technicznych i ekonomicznych (koszty) oraz na peniejsze uwzgldnienie specyfiki sektora. Dlatego te kluczem do wyprowadzenia wiarygodnych wnioskw systemowych w proponowanej pracy bya ocena mikroekonomiczna technologii OZE, ktrej uoglnione wyniki pozwoliy na przygotowanie wnioskw makroekonomicznych. Jedyny model makroekonomiczny, jaki zosta wykorzystany w pracy to SAFIRE pozwalajcy m.in. na wykonywanie analizy zapotrzebowania na nowe miejsca pracy na szczeblu regionalnym. Model ten, opracowany przez firm Sustainable Energy Development (ESD), wykorzystywany by do oceny zapotrzebowania na miejsca pracy w sektorze energetyki odnawialnej w Wielkiej Brytanii, a take w prognozowaniu rozwoju energetyki odnawialnej (od strony poday) w Unii Europejskiej (studium TERES II). W oparciu o zaoenia makroekonomiczne dokonano te oblicze kracowych kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych z tytuu zastpienia paliw kopalnych energi ze rde odnawialnych. Wykorzystano w tym celu, zmodyfikowany przez autorw pracy, model oblicze marginalnych kosztw redukcji emisji przygotowany przez Fundacj na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii z 1994 roku, opracowany na potrzeby Krajowego Studium Zmian Klimatu, koordynowanego przez Instytut Ochrony rodowiska. Charakter badawczy pracy wynika z koniecznoci pozyskania oryginalnych, wiarygodnych i sprawdzonych danych wejciowych do modelu porwnawczej oceny ekonomicznej rnych technologii OZE. Powan trudno w pozyskaniu wiarygodnych danych rdowych bezporednio od inwestorw i uytkownikw instalacji wykorzystujcych OZE, stanowi duy rozrzut parametrw kosztowych i technicznych wykorzystywanych technologii. Wzajemne porwnanie danych kosztowych rnych technologii utrudnia fakt, e budowane one byy w rnych warunkach lokalnych i w rnych latach.
- 10 Rzd: Strategia zrwnowaonego rozwoju kraju

M Polityka ekologiczna 2025 MG Polityka Energetyczna 2020 MRiRW Polityka rozwoju obszarw wiejskich
PARLAMENT (ustawa)
Rekomendacje Raport kocowy Zgodno propozycji z politykami szczegowymi M, MG, MRiRW Konsultacje Opinia publiczna, NGO, Stowarzyszenia branowe OZE
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej
Eksperci zewntrzni, prawnicy Propozycje systemu prawnoekonomicznego i rozwiza instytucjonalnych wspierajcych rozwj sektora OZE w Polsce
Identyfikacje barier w rozwoju OZE
Analiza i ocena korzyci ekologicznych i spoecznych
Analiza i ocena ekonomiczna wg modelu OZE-EKO

Charakterystyki tech.-ekon. 15 technologii OZE
cz badawczo-analityczna pracy
ciepownie geotermalne
Opis i analiza stanu rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce aspekty technicznoekonomiczne, prawne i rynkowe
koty na drewno
koty na som
Przegld, analiza i ocena skutecznoci stosowania na wiecie rozwiza prawnoekonomicznych i instytucjonalnych wspierajcych wykorzystania OZE
cz studialna pracy
Rys. 1. Zaoenia metodologiczne realizacji pracy
- 11 -
Do analiz przyjto 15 nastpujcych grup technologii OZE1: 1. koty na drewno: a. obsugiwane rcznie, maej mocy, b. ciepownie automatyczne, wikszej mocy, 2. koty na som: 1. obsugiwane rcznie, maej mocy, 2. ciepownie automatyczne, wikszej mocy, 3. biogazownie rolnicze, (surowiec w postaci gnojowicy), 4. biogazownie komunalne (surowiec w postaci osadu ciekowego) produkujce ciepo i energi elektryczn, 5. instalacje wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej, 6. ukady wspwytwarzania ciepa i elektrycznoci z gazu wysypiskowego, 7. kolektory soneczne do podgrzewania wody uytkowej, 8. kolektory soneczne do podgrzewania powietrza, 9. systemy fotowoltaiczne, 10. elektrownie wiatrowe sieciowe, 11. mae elektrownie wodne: a. odbudowywane na istniejcym jazie, b. budowane od podstaw, 12. ciepownie geotermalne. Dla powyszych grup technologii w pracy przeprowadzono szczegowe badania ankietowe bezporednio u uytkownikw instalacji wykorzystujcych energie odnawialne, zbudowane w Polsce w latach 1993-1999.2 Dane zbierano metod ankietow z wykorzystaniem specjalnie przygotowanych formularzy opisu reprezentatywnych funkcjonujcych instalacji (Zacznik Nr 2) dla rnych technologii oraz z wykorzystaniem bazy danych Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej (EC BREC) o zrealizowanych inwestycjach w sektorze OZE. Zebrane dane ankietowe zweryfikowane zostay osobistymi rozmowami realizatorw pracy z uytkownikami, a w uzasadnionych przypadkach wizyt. Ilo otrzymanych i poddanych analizie ankiet podana jest w tabeli 2.1. Poddane analizie instalacje stanowiy ok. 1,3% oglnej liczby instalacji zrealizowanych w Polsce od 1993 r. do 1998 r. Po odrzuceniu najbardziej rozpowszechnionej technologii maych kotw na drewno odsetek ten wynis 8,8%. Z uwagi na bardzo ma liczb dotychczasowych wdroe, dane ekonomiczne dotyczce wybudowanych biogazowni rolniczych, systemw fotowoltaicznych i ciepowni geotermalnych s danymi typowymi dla projektw demonstracyjnych, ktre z zasady charakteryzuj si wysokimi kosztami. Powoduje to okrelone konsekwencje w wynikach ocen ekonomicznych. Ze wzgldu na specyfik poszczeglnych technologii i ich konkretnych wdroe, oraz w wielu przypadkach niewielk liczb zbudowanych w Polsce instalacji - czsto demonstracyjnych, a take do duy rozrzut parametrw kosztowych, wyciganie uoglnionych wnioskw z konkretnych analiz mikroekonomicznych jest obarczone pewnym bdem. Dlatego te uzyskane dane rdowe byy starannie weryfikowane. Po
1
Zakres technologii OZE wzity pod uwag w niniejszej pracy pokrywa si z klasyfikacj OZE w Unii Europejskiej (z wyjtkiem zmniejszonego z 10 do 5 MW zakresu mocy maych elektrowni wodnych) oraz z definicj technologii OZE podan w rozporzdzeniu MG z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych (Dz.U. Nr 13, poz. 119). 2 Poprzednia analogiczna ekspertyza dla MOZNiL pt. Ocena prawna i ekonomiczna wykorzystania OZE w Polsce bazowaa na danych ekonomicznych z lat 1993 - 1994.
- 12 -
przeprowadzeniu szczegowej analizy, w ramach ktrej odrzucone zostay instalacje opisane skrajnymi parametrami, do dalszych ocen wybrane zostay instalacje wykorzystujce okrelon technologi o przecitnych parametrach kosztowych i najbardziej typowej wydajnoci. Brana bya pod uwag take wiarygodno i kompletno danych. Tabela 2.1. Ocena ilociowa materiau statystycznego poddanego analizie.
Ilo otrzymanych Ilo instalacji zbudowanych i poddanych w latach 1993-1998 analizie ankiet i funkcjonujcych obecnie Koty na drewno obsugiwane rcznie, maej mocy 5 8000 (szacunek) Koty na som obsugiwane rcznie, maej mocy 9 100 (szacunek) Ciepownie automatyczne na drewno 4 70 Ciepownie automatyczne na som 3 7 Biogazownie rolnicze, (surowiec w postaci 1 funkcjonujca 1 gnojowicy) (10 zbudowanych) Biogazownie komunalne (surowiec w postaci osadu 5 19 ciekowego) produkujce ciepo i energi elektryczn Instalacje wykorzystania gazu wysypiskowego 4 15 Kolektory soneczne do podgrzewania wody 16 1500 (szacunek) uytkowej Kolektory soneczne do podgrzewania powietrza 3 50 (szacunek) Systemy fotowoltaiczne do owietlania lamp 2 (plus 156 znakw 3 ulicznych wietlnych na morzu) Elektrownie wiatrowe sieciowe 6 13 Mae elektrownie wodne 8 430 Ciepownie geotermalne 3 3 RAZEM 70 10210 Nazwa technologii
Narzdziem do wykonania porwnawczych studiw ekonomiczno-finansowych, opartych na uzyskanych danych wejciowych, bya spjna i jednolita w odniesieniu do wszystkich rde i technologii metodyka analizy danych i oceny wynikw. Standaryzacj podejcia i automatyzacj oblicze oraz ich wzajemn porwnywalno umoliwi stworzony specjalnie na potrzeby pracy model oceny mikroekonomicznej poszczeglnych technologii energetyki odnawialnej, z wbudowanym moduem oceny wpywu rnych finansowych i podatkowych mechanizmw wsparcia inwestorw na efektywno ekonomiczn i skal obcie budetu pastwa. Model ten umoliwi przeprowadzenie jednolitej oceny opacalnoci wszystkich wykorzystywanych w Polsce technologii energii odnawialnej. Model, opisany bardziej szczegowo w rozdziale 4.1 i 4.2 oraz zaprezentowany w Zaczniku Nr 3, opiera si na pojciach dyskontowanych wpyww i wydatkw okrelonych w literaturze anglojzycznej jako strumienie pienidza - cash flows. Metoda ta standardowo prowadzi do okrelenia takich parametrw ekonomicznych przedsiwzicia inwestycyjnego jak: warto kapitaowa netto (NPV), wewntrzna stopa zwrotu (IRR) i okres zwrotu kapitau zainwestowanego (PBT). Parametrami zmiennymi rozpatrywanymi w ocenie warunkw opacalnoci inwestycji w energetyce odnawialnej byy: poziom dotacji do inwestycji, stopa preferencyjnego oprocentowania kredytw inwestycyjnych, stopa przyspieszonej amortyzacji, stawka podatku VAT na urzdzenia, obniona stawka lub zwolnienia z podatku dochodowego, oraz ewentualna dopata do ceny energii sprzedawanej przez niezalenego dostawc energii ze rde odnawialnych do sieci. Optymalizacja stosowania ww. mechanizmw wsparcia oparta bya na zaoeniu minimalnego poziomu dopat ze rodkw publicznych (lub instytucji
- 13 -
finansujcej) przy uzyskaniu minimalnej atrakcyjnej stopy zysku dla inwestora/uytkownika technologii wykorzystujcych OZE. Uzupenieniem wykonanej oceny ekonomicznej wykorzystania technologii OZE bya ocena korzyci ekologicznych i spoeczno-ekonomicznych. Przyjtym w pracy kryterium oceny ekologicznej bya ocena potencjau i kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych w wyniku zastpienia paliw kopalnych OZE3 do roku 2020. W obliczeniach kosztw redukcji emisji nie uwzgldniono emisji SO2, NOx oraz emisji pyw, ktre cho nie wpywaj bezporednio na efekt cieplarniany, to jednak maj bezporedni decydujcy wpyw na powstawanie kwanych deszczw i dokuczliwej niskiej emisji. Uwzgldnienie tych emisji obniyoby znacznie marginalne koszty jednostkowe redukcji emisji, ale utrudnio dokonywanie porwna z kosztami redukcji emisji uzyskiwanymi w ramach realizacji projektw typu Joint Implementation. Z uwagi na brak oryginalnych bada krajowych w zakresie oceny wpywu wykorzystania odnawialnych rde energii na lokalne rynki pracy, analiz w tym zakresie oparto na wynikach uzyskanych z modelu SAFIRE dla warunkw istniejcych w Unii Europejskiej. Analizy te opatrzono komentarzem odnoszcym si do warunkw krajowych. Identyfikacja barier prawnych i instytucjonalnych w rozwoju energetyki odnawianej w Polsce dokonana zostaa w oparciu o wyniki bada ekonomicznych oraz analiz obecnych rozwiza prawnych istniejcych w Polsce i rozwiza stosowanych w tym zakresie w Unii Europejskiej i w wybranych krajach UE. Propozycje systemu prawno-ekonomicznego oraz instrumentw wspierajcych zwikszenie wykorzystania energii pochodzcej ze rde odnawialnych w Polsce, zostay opracowane na podstawie wynikw oblicze efektywnoci ekonomicznej w odniesieniu do zalece zawartych w dwu ostatnich dokumentach Unii Europejskiej z tego zakresu, tj. Biaej Ksidze COM(97) 599 z 1997 roku i tzw. Kampanii Wdroeniowej SEC(99)504 z 1999 roku (precyzujcej sposoby osignicia celw zawartych w Biaej Ksidze). Pod uwag wzite zostay take obecnie opracowywane przez Komisj Europejsk dokumenty, w tym projekt dyrektywy o wykorzystaniu odnawialnych rde energii oraz najbardziej znane rozwizania stosowane w tym zakresie w wybranych krajach europejskich takich jak: Niemcy, Wielka Brytania, Grecja i Dania oraz w Stanach Zjednoczonych. Propozycje rozwiza instytucjonalnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem zasad funkcjonowania specjalnej agencji, wspierajcej strategicznie rozwj sektora energetyki odnawialnej w Polsce oraz pozyskujcej krajowe i midzynarodowe rodki na rozwj sektora energetyki odnawialnej, zostay oparte na analizie obecnie istniejcych rozwiza w Polsce oraz zasadach funkcjonowania analogicznych instytucji i rozwiza w Unii Europejskiej a take innych krajach aktywnie wspierajcych rozwj energetyki odnawialnej. Zarwno propozycje rozwiza ekonomiczno-prawnych, jak i instytucjonalnych zmierzay w kierunku stworzenia spjnego systemu, mogcego stanowi kanw proponowanej w rezolucji Sejmu z dnia 8 lipca 1999 r. strategii rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce, jak i przyjcia Ustawy o wykorzystaniu odnawialnych rde energii.
Redukcja emisji ekwiwalentu CO2 jako wskanik efektywnoci ekologicznej jest - w przeciwiestwie do oceny penych kosztw zewntrznych stosowania paliw kopalnych - wielkoci mierzaln i sprawdzaln, majc znaczenie praktyczne. Tworzy si te rynek zredukowanych emisji z okrelon cen, do ktrej mona odnie obliczone koszty redukcji emisji dziki stosowaniu technologii OZE.
- 14 -
- 15 -
3. OKRELENIE OBECNEGO STANU ROZWOJU SEKTORA ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE WRAZ Z OCEN OTOCZENIA POLITYCZNEGO, PRAWNEGO I FINANSOWEGO REGULUJCEGO WYKORZYSTANIE ENERGII ZE RDE ODNAWIALNYCH. 3.1. Stan rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce 3.1.1. Wykorzystanie biopaliw staych Biomasa moe by uywana na cele energetyczne w procesach bezporedniego spalania biopaliw staych (drewna, somy, osadw ciekowych, makulatury), moe by przetwarzana na paliwa cieke (olej, alkohol) bd gazowe (w postaci biogazu)4. W warunkach polskich, w najbliszej perspektywie mona spodziewa si znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem biopaliw staych - drewna i somy. Naturalnym kierunkiem rozwoju wykorzystania drewna i somy jest i bdzie produkcja energii cieplnej. W duszej perspektywie przewiduje si wykorzystanie biopaliw staych w instalacjach (wikszych mocy) produkcji energii cieplnej i elektrycznej w systemach skojarzonych. Wykorzystanie makulatury jest marginalne. Potencja techniczny biopaliw w Polsce, moliwy do wykorzystania na cele energetyczne oszacowano na ok. 465,1 PJ w skali roku. Skadaj si na niego nadwyki biomasy pozyskiwanej w rolnictwie - ok. 195 PJ, w lenictwie - 158,6 PJ, w sadownictwie - 57,6 PJ oraz odpady drzewne z przemysu drzewnego - 53,9 PJ5. Polskie rolnictwo produkuje rocznie ok. 25 mln ton somy (gwnie zboowej i rzepakowej) oraz siana. Soma ta jest czciowo wykorzystywana jako cika i pasza w hodowli zwierzt oraz do nawoenia pl. Od 1990 r. rosn nadwyki somy. Obecnie szacuje si je na 12 mln ton rocznie. Wystpuj one przede wszystkim w gospodarstwach rolnych pnocnej i zachodniej Polski, gwnie na terenach byych PGR-w. Znaczna cz nadwyek wypalana jest na polach, co powoduje powane zagroenia dla rodowiska i zdrowia mieszkacw5. Tabela 3.1. Teoretyczny i techniczny potencja energetyczny somy w Polsce5. Rodzaj Cakowite iloci Wspczynnik Iloci moliwe wykorzystania do wykorzystania [mln ton] [%] [mln ton] Soma zb 21,5 50 8,9 Soma rzepakowa 2,4 70 1,4 Siano 18,1 10 1,5 Cakowity potencja energetyczny odpadw w rolnictwie 11,8 Potencja techniczny [PJ] 147 23 25 195
Lasy stanowi 28,8% powierzchni kraju (okoo 8,9 mln hektarw), z tego lasy pastwowe zajmuj powierzchni 7,4 mln ha. Zakada si dalszy wzrost lesistoci do 32% w 2020 r. W 1997 r. w Lasach Pastwowych pozyskano 21,6 mln m3 drewna, w tym 2,5 mln m3 drewna opaowego. Generalna Dyrekcja Lasw Pastwowych szacuje, e dalsze 2-2,5 mln m3 odpadw drzewnych pozostaje w lasach ze wzgldu na ograniczony popyt. Cakowity
Kowalik P. 1998 "Aktualny stan i perspektywy wykorzystania energii biomasy w Polsce". Midzynarodowe Seminarium pt.: Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego, EC BREC/IBMER, Warszawa 1998. 5 EC BREC, 1998 Biomass Energy Strategies for Central & Eastern European Countries - Report for the FAIR Program of the European Comission, Warsaw 1998.
4
- 16 -
potencja techniczny drewna z lenictwa oraz sadownictwa, moliwy do bezporedniego wykorzystania na cele energetyczne oszacowany zosta na 158,6 PJ5. Tabela 3.2. Potencja techniczny drewna moliwy do wykorzystania na cele energetyczne5 rdo Cakowite Iloci moliwe do Iloci moliwe do Potencja iloci wykorzystania wykorzystania techniczny [mln ton] [tys. ton]** [tys. ton]*** [PJ] Lenictwo 17,55 7,02 5,61 101,0 Sadownictwo* 10,00 4,00 3,20 57,6 Cakowity potencja energetyczny drewna 8,81 158,6
*wczajc wyczystki i odnowienia, **przy zaoeniu gstoci 0,4 t/m3, ***przy zaoeniu wilgotnoci na poziomie 20 %
Znaczne potencjalne iloci odpadw drzewnych powstaj w przemyle drzewnym. Szacuje si, i ze 100 m3 drewna pozyskiwanego z gospodarki lenej, otrzymuje si po przerbce do 60% odpadw, w tym 10 m3 kory, 15 m3 drobnicy gaziowej, 20 m3 odpadw kawakowych (cinki, obrzyny), 19 m3 trocin i zrbkw, 36 m3 tarcicy w tym 20-25 produktw finalnych z grubizny6. Przy zaoeniu pozyskiwania 15,5 mln m3 drewna w cigu roku na potrzeby produkcyjne, z czego ok. 60 % bdzie odpadami, mona przyj orientacyjnie, i w przemyle drzewnym powstaje rocznie ok. 9,4 mln m3 odpadw drzewnych6. Potencja techniczny drewna opadowego z przemysu drzewnego szaco wa mona zatem na ok. 53,9 PJ. Wykorzystanie drewna na cele opaowe ma w Polsce dug tradycj, zwaszcza jeeli chodzi o spalanie drewna w indywidualnych kotowniach maej mocy. Liczb instalacji kotowych opalanych odpadami drzewnymi szacuje si na okoo 100 000 (o mocach w zakresie 0,140 MW). Wikszo tych systemw funkcjonuje przy zakadach przemysu drzewnego oraz celulozowo-papierniczego (produkujcych par technologiczn lub ciepo na potrzeby produkcyjne). W sektorze komunalnym istnieje zaledwie kilka ciepowni bazujcych na odpadach pozyskiwanych w gospodarce lenej (o mocach 0,5-2,5 MW). Oferta rynkowa urzdze jest stosunkowo bogata, bowiem na rynku dziaa obecnie ok. 20 producentw i importerw oferujcych zautomatyzowane instalacje kotowe opalane odpadami drzewnymi. Koszty inwestycyjne instalacji szacowa mona w zakresie 500 - 1000 z/kW, w zalenoci od stopnia zaawansowania technologii. Coraz szerszym zbytem ciesz si koty maych mocy wykorzystywane na potrzeby gospodarstw indywidualnych. Na rynku funkcjonuje ok. 10 producentw niskotemperaturowych kotw grzewczych na drewno (o mocach 20-80 kW). Koszt zakupu jednostki mocy instalowanej (bez adaptacji kotowni) szacowa mona na 130 150 z/kW. Na pocztku 1998 r. cakowit moc instalacji przeznaczonych do spalania drewna w Polsce oceniano na ok. 600 MW7. Nadwyki somy oceniane obecnie na ponad 10 mln ton, stanowice rwnowanik ok. 170 PJ, mog by wykorzystane dla celw energetycznych przynoszc dodatkowe dochody lub oszczdnoci gospodarstwom rolnym. Obecnie soma na cele energetyczne wykorzystywana jest w 10 ciepowniach osiedlowych o cznej mocy zainstalowanej nie przekraczajcej 13 MW. Zainstalowane moce eksploatowanych kotowni wahaj si od 500 kW do 5,5 MW. Szacuje si, i do koca 1998 r. w gospodarstwach rolnych zainstalowano orientacyjnie okoo
Guzenda R., wigo J.: "Techniczne i ekologiczne aspekty energetycznego wykorzystania drewna i odpadw drzewnych", Gospodarka Paliwami i Energi 1(512), 1997. 7 Winiewski G., Pisarek M.: Energetyczne wykorzystanie drewna i somy - moliwoci i dowiadczenia praktyczne. Materiay seminaryjne w: Wykorzystanie odnawialnych rde energii na szczeblu lokalnym, Pozna-Krakw-Warszawa 1999.
6
- 17 -
75 maych kotw na som o cznej mocy 10 MW. Na rynku dziaa obecnie ok. 10 producentw i importerw kotw grzewczych opalanych som. Ceny kompletnych systemw kotowych opalanych som s 1,5 - 2 wysze ni ceny analogicznych kotw opalanych drewnem. Obecnie energetyczne wykorzystanie biopaliw staych jest najszybciej rozwijajc si technologi energetyki odnawialnej w Polsce. Rozwj ten nastpuje zazwyczaj na warunkach rynkowych, bez istotnego wsparcia ze strony pastwa i w oparciu o dostpne w kraju technologie. Inna cech znamienn dotychczasowego rozwoju sektora energetycznego wykorzystania biomasy jest bazowanie na niestandaryzowanych i niekomercyjnych biopaliwach odpadowych, o najniszej cenie rynkowej. Podejcie to jest w peni uzasadnione w krtkim okresie, gdy w dalszym cigu wikszo dostpnej na cele energetyczne biomasy pozostaje niewykorzystana. Jednake w duszym czasie, w miar wyczerpywania si oglnie dostpnych zasobw biomasy odpadowej, tak jak to ma miejsce w np. w Danii8, rozwaa naley upraw specjalnych rolin energetycznych. Obecnie wzorem wczeniejszych dowiadcze krajw Unii Europejskiej, take i w Polsce przeprowadza si prby upraw szybko-rosncych rolin drzewiastych, gwnie z gatunku wierzby (Salix viminalis). Aktualnie istnieje kilka plantacji o cznej powierzchni nie przekraczajcej 100 ha. Wikszo z nich to prbne przedsiwzicia, adna nie dziaa na zasadzie komercyjnej produkcji biomasy wycznie na cele energetyczne. Plantacje daj moliwo wykorzystania mao urodzajnych lub skaonych gleb pod upraw, co stwarza moliwoci wdraania alternatywnej produkcji rolnej. W dalszej perspektywie poza bezporednim spalaniem w kotach energetycznych, dodatkowo nabiera bdzie znaczenia termiczna konwersja poprzez gazyfikacj lub piroliz (procesy termicznego zgazowywania paliw w warunkach niedoboru tlenu) z wytworzeniem gazw, spalanych nastpnie w silnikach spalinowych lub turbinach gazowych. Obecne technologie gazyfikacji pozwalaj na uzyskanie sprawnoci konwersji na poziomie 25 - 40%, przy czym uzaleniona jest ona od rozmiaru instalacji. Na wiecie technologie gazyfikacji drewna z produkcj energii elektrycznej nie s jeszcze w peni skomercjalizowane. Niemniej jednak postrzegane s jako bardzo obiecujca opcja energetycznego wykorzystania drewna. Badania technologii pirolizy s obecnie na etapie laboratoryjnym oraz uruchamiania instalacji pilotowych9. 3.1.2. Stan wykorzystania biopaliw pynnych10 Gaz wysypiskowy Oprcz celowego pozyskania metanu jako gwnego skadnika biogazu w specjalnych biogazowniach rolniczych i komunalnych, metan tworzy si w wyniku samoczynnie przebiegajcej fermentacji beztlenowej na skadowiskach organicznych odpadw komunalnych. W Polsce zarejestrowanych jest obecnie ok. 700 czynnych skadowisk odpadw, przy czym na wikszoci z nich nie ma penej kontroli emisji gazu wysypiskowego
8
Energy, 21: The Danish Government's Action Plan for Energy, Danish Ministry of Environmental and Energy, Copenhagen 1997. 9 IEA Enhancing the Market Deployment of Energy Technology, OECD/IEA, Paris 1997. 10 Z uwagi na wykonywan w tym samym czasie inn ekspertyz na zlecenie Ministerstwa rodowiska powiecon biopaliwom ciekym (etanol i metyloestry oleju rzepakowego), zakres niniejszej pracy zosta ograniczony do biopaliw gazowych, tj. biogazu z gnojowicy, biogazu z osadw ciekowych i gazu wysypiskowego.
- 18 -
(zaw. ok. 50% CH4), ktry dostajc si do rodowiska powoduje m.in. wiele zagroe dla zdrowia i ycia ludzi i w sposb znaczcy wpywa na pogbianie si efektu cieplarnianego. Zdecydowana wikszo potencjau technicznego wykorzystania gazu wysypiskowego w Polsce zwizana jest z ok. 100 wikszymi wysypiskami komunalnymi. Z powodu czstego braku odpowiednich uszczelnie masy skadowanych odpadw, zasoby gazu wysypiskowego moliwe do pozyskania nie przekraczaj 30-45% cakowitego potencjau powstajcego na wysypisku gazu. W takich warunkach, zasoby metanu realnie moliwe do pozyskania z wysypisk odpadw komunalnych s szacowane na 135-145 milionw m3 rocznie, co jest rwnowanikiem 5235 TJ energii. Tym niemniej, zasoby metanu moliwe do pozyskania mogyby zosta nawet podwojone w przypadku zastosowania odpowiednich rodkw wymaganych przez normy Unii Europejskiej przy prowadzeniu gospodarki odpadami na wysypiskach11, jak geomembrany, kontrola odciekw, drenae itp. Najlepszym sposobem uniknicia wielu zagroe dla rodowiska, spowodowanych powstawaniem i emisjami gazu wysypiskowego, jest zbudowanie instalacji do odzysku i utylizacji gazu i jego ewentualnego energetycznego wykorzystania. Najprostsza metoda rozwizania problemw zwizanych z emisj gazu wysypiskowego polega na zaoeniu studni odgazujcych na wysypisku i spalaniu zbierajcego si gazu w pionowej pochodni. Taki system jest niezbdny zwaszcza na skadowiskach, ktre w wyniku rekultywacji zostay przykryte materiaem nieprzepuszczalnym (np. warstw gliny lub geomembran). Bierne odgazowanie bd aktywne wypompowywanie gazu wysypiskowego jest wtedy elementem systemu bezpieczestwa na wysypisku. Naley tu wspomnie, e wypuszczanie gazu wysypiskowego bezporednio do atmosfery bez spalenia w pochodni lub innego sposobu utylizacji jest dzi - w wietle obowizujcych umw midzynarodowych i przepisw obowizujcych w Unii Europejskiej12 - niedopuszczalne. Typowe przykady energetycznego wykorzystania obejmuj produkcj energii elektrycznej gwnie w silnikach iskrowych, produkcj energii cieplnej w przystosowanych do tego kotach gazowych, oraz produkcj energii elektrycznej i cieplnej w jednostkach skojarzonych. Inne technicznie dopracowane, ale nie stosowane w Polsce, moliwoci obejmuj dostarczanie gazu wysypiskowego do sieci gazowej, wykorzystanie gazu jako paliwa do silnikw trakcyjnych/pojazdw, oraz wykorzystanie gazu w procesach technologicznych, np. w produkcji metanolu. Obecnie technologie energetycznego wykorzystania gazu wysypiskowego (gwnie do produkcji energii elektrycznej lub w skojarzeniu z produkcj energii cieplnej) nale do najszybciej rozwijajcych si gazi energetyki odnawialnej. Szacuje si, e w chwili obecnej na wiecie dziaa co najmniej 800 instalacji do energetycznego wykorzystania gazu wysypiskowego. W marcu 1998 r. w USA dziaao 152 instalacji o cznej mocy 520 MW za 203 dalszych byo w fazie przygotowania13. W Europie najbardziej zaawansowana jest pod tym wzgldem Wielka Brytania, gdzie w padzierniku 1999 roku moc zainstalowana wynosia ponad 273 MWel, za nowo podpisane w ramach krajowego przetargu kontrakty na dostawy energii z tego rda spowoduj wzrost mocy zainstalowanej do 489 MW
11
EC BREC, ETP, LFG, ETSU: Przewodnik dla inwestorw w dziedzinie wykorzystania gazu wysypiskowego. 1999. THERMIE Programme Action DIS-1544-97-GB, Brussels, European Commission 12 Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999. 13 M.J. McGuigan: Greenhouse Gas Emission Reductions Potential from US Landfill Gas Utilization Projects. 21st Annual Landfill Gas Symposium, Austin Texas,1998.
- 19 -
elektrycznych. Pod koniec 1998 r. z gazu wysypiskowego w Wielkiej Brytanii wyprodukowano 1100 GWh energii14. W Polsce jeszcze w 1996 r. dziaao tylko kilka instalacji do wykorzystania gazu wysypiskowego, ale w ostatnich dwch latach liczba ta zacza si szybko zwiksza dochodzc w grudniu 1998 r. do 16. Pierwsze wdroenia dotyczyy jak dotd instalacji produkujcych tylko energi elektryczn, za moc zainstalowana na poszczeglnych skadowiskach na og nie przekraczaa 200 kW. Aktualnie istnieje tendencja budowy instalacji wikszych (powyej 1 MW) lub zwikszania mocy instalacji ju istniejcych. Energia cieplna jest najczciej zuywana na potrzeby wasne operatora wysypiska lub jest sprzedawana do miejskiej sieci ciepowniczej bd innych odbiorcw (np. due kompleksy szklarni). W maju 1999 r. czna moc zainstalowana w instalacjach wykorzystujcych gaz wysypiskowy wynosia 5,44 MW elektrycznych i ponad 3,5 MW cieplnych. Produkcja energii elektrycznej z gazu wysypiskowego wynosi obecnie ok. 30 GWh na rok, za produkcja energii cieplnej siga 72 TJ. Przy zachowaniu obecnych trendw (np. modernizacja instalacji, obnianie awaryjnoci itp.), do koca 2003 r. ilo ta powinna ulec podwojeniu15. W przypadku wprowadzenia ewentualnych opat/kar ekologicznych za niekontrolowan emisj metanu z komunalnych wysypisk lub wdroenia szerokiego programu promocji wykorzystanie gazu wysypiskowego do celw energetycznych mogaby ulec dalszemu zwielokrotnieniu. Biogaz z osadu ciekowego Potencja techniczny dla wykorzystania biogazu z oczyszczalni ciekw do celw energetycznych jest bardzo wysoki. W Polsce jest 1759 przemysowych i 1471 komunalnych oczyszczalni ciekw16 i liczba ta wzrasta. Do bezporedniej produkcji biogazu najlepiej dostosowane s oczyszczalnie biologiczne, ktre maj zastosowanie we wszystkich oczyszczalniach ciekw komunalnych oraz w czci oczyszczalni przemysowych. Poniewa oczyszczalnie ciekw maj stosunkowo wysokie zapotrzebowanie wasne zarwno na energi ciepln i elektryczn, wykorzystanie biogazu z fermentacji osadw ciekowych moe w istotny sposb poprawi rentowno tych usug komunalnych. Proces fermentacji metanowej osadw w oczyszczalniach ciekw zachodzi w komorach fermentacyjnych, w wyniku czego powstaje gaz o zawartoci metanu powyej 50-60%. Powstay biogaz poprzez odsiarczalniki jest doprowadzany do zbiornika gazu, a nastpne uywany jako paliwo w silnikach elektrycznych bd w jednostkach do produkcji energii w cyklu skojarzonym, lub tylko do wytwarzania energii cieplnej zastpujc gaz ziemny, olej opaowy itp. Energia elektryczna i cieplna jest wykorzystywana do potrzeb wasnych oczyszczalni, pokrywajc najczciej od 30 do 60% zapotrzebowania. W Polsce od roku 1994 zainstalowano 20 biogazowni w miejskich oczyszczalniach ciekw, midzy innymi w Olsztynie (2x200 kWel, 2190 kWth), Siedlcach (200 kW z blokiem ciepa), Opolu (2x200 kW), Inowrocawiu (2x160 kW z blokiem ciepa), Elblgu (2x200 z blokiem ciepa), Puawach (2x160 kW z blokiem ciepa), Pleszewie, Krynicy, Ostrdzie, Zawierciu (3x310 kWth), Kronie, Bielsku-Biaej (240 kWel, 400 kWth), Zamociu (1200 kWel + 1200 kWth), winoujciu (2x180 kWel, 2x338 kWth, kocio grzewczy 1020 kW), Sitkwce k. Kielc
14 15
. G.Hartnell, British Landfill Gas Association, (informacja ustna). Materiay wasne EC BREC/IBMER. 16 GUS, Rocznik Statystyczny, 1998.
- 20 -
(2x404 kWel, 2x510 kWth). W trakcie budowy s nowe instalacje w Pruszkowie, Wrocawiu i inne. W 1996 r. w Wielkiej Brytanii czna moc zainstalowana instalacji biogazowych w oczyszczalniach ciekw wynosia 92,6 MW, za produkcja energii elektrycznej 400 GWh. W tym samym roku w Holandii moc zainstalowana biogazowni w oczyszczalniach ciekw wynosia 28 MW elektrycznych, co pozwolio wyprodukowa 94 GWh energii elektrycznej i 195 GWh energii cieplnej17. Cakowita moc instalacji biogazowych w oczyszczalniach ciekw w Polsce w listopadzie 1999 r. wynosia 14,5 MWel i ok. 24,4 MWth. Instalacje biogazowe na oczyszczalniach powinny w zasadzie pracowa przez ponad 8000 godzin w cigu roku. W praktyce jednak taki rezultat osigay jedynie koty z palnikami przystosowanymi do spalania biogazu, ktre czsto pracuj non-stop. Wedug uytkownikw, zakup i instalacja biogazowych agregatw prdotwrczych lub jednostek do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa produkcji polskiej pozwolioby obniy koszty inwestycyjne. Jednake urzdzenia te cechuj si czsto du awaryjnoci, przez co niektrzy z uytkownikw rozwaaj zakup drogich ale bardziej sprawnych urzdze znanych marek europejskich lub amerykaskich (np. Jenbacher, Caterpillar). Zwiksza to koszty inwestycyjne lecz jednoczenie obniy koszty przestojw i napraw. W konkretnym przypadku koszty inwestycji odzysku biogazu z osadu ciekowego w oczyszczalniach ciekw s trudne do oszacowania, gdy zale one w bardzo duym stopniu od specyfiki danego miejsca, typu surowca i jego iloci. Obecnie w Polsce jest kilku producentw i firm instalatorskich polskich i zagranicznych urzdze dziaajcych w dziedzinie energetycznego wykorzystania biogazu w oczyszczalniach ciekw. S to m.in. PZL-Wola (Warszawa), NGV AUTOGAZ (Krakw), WS PZL-Mielec (Mielec), Budexpol (Wrocaw), Oswald Schulze (Niemcy), Kruger sp. z o.o. (Krakw-Dania). Biogaz z gnojowicy Gospodarstwa hodowlane produkuj due iloci wysoko zanieczyszczonych odpadw. Tradycyjnie odpady te uywane s jako nawz, oraz w niektrych przypadkach skadowane na wysypiskach. Obydwie metody mog powodowa problemy ekologiczne zwizane z zanieczyszczeniem rzek i wd podziemnych, emisje odorw oraz inne problemy zagroenia zdrowia. Jedn z ekologiczne dopuszczalnych form utylizacji tych odpadw jest fermentacja beztlenowa. Odchody zwierzce mona podzieli na gnojwk, o zawartoci 0,5-1% staej masy, gnojowic o zawartoci okoo 2-10% staej masy, odciek z bardzo ma zawartoci staej masy oraz obornik o zawartoci staej masy powyej 30%. Ilo odchodw zwierzcych powstajca w Polsce (bydo oraz trzoda chlewna), oszacowana na podstawie analizy produkcji zwierzcej i prognozy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest zaprezentowana w tabeli 3.3. Jak wykazay badania dowiadczalnych biogazowni eksploatowanych w rolnictwie, z 1 m3 pynnych odchodw mona uzyska rednio 20 m3 biogazu, a z 1 m3 obornika - 30 m3 biogazu o wartoci energetycznej ok. 23 MJ/m3. Obliczono, e rocznie z pozyskanej iloci odchodw zwierzcych w Polsce mona uzyska 3.310 mln m3 biogazu. Jest to wielko czysto teoretyczna, poniewa w gospodarstwach rolnych o maej obsadzie zwierzt brak jest podstaw
17
The World Energy Council: Survey of Energy Resources. 18th Edition, London, 1998.
- 21 -
techniczno - ekonomicznych do budowy urzdze pozyskujcych biogaz z odchodw. Pozyskiwanie biogazu z obornika bdzie rwnie ograniczone z uwagi na bardziej skomplikowan technologi w porwnaniu z technologi stosowan przy odchodach pynnych. Tabela 3.3. Ocena iloci odchodw zwierzcych w Polsce 1999 Rodzaje odchodw zwierzcych [106 t/rok] Gnojowica 7,0 Gnojwka 14,0 Odciek 2,0 23,0 Razem 21,0 Obornik w 2010 roku [106 t/rok] 38,0 25,0 4,0 67,0 51,0
Najwiksze moliwoci pozyskania biogazu w Polsce maj gospodarstwa specjalizujce si w produkcji zwierzcej o koncentracji powyej 60 SD (sztuk duych o masie 500 kg), w ktrych rocznie szacunkowo powstaje 38 mln m3 gnojowicy i 21 mln ton (85 mln m3) obornika. S to czsto gospodarstwa powstajce w wyniku restrukturyzacji byych Pastwowych Gospodarstw Rolnych, zlokalizowane gwnie w pnocnej, pnocnozachodnej i pnocno-wschodnej czci kraju18. Fermentacja metanowa odpadw pochodzcych z produkcji rolniczej, zwaszcza zwierzcej oraz przetwrstwa rolno-spoywczego, pozwala na: - pozyskanie energii w postaci biogazu; - zmniejszenie zagroenia ekologicznego rodowiska przyrodniczego; - produkcj organicznego nawozu - kompostu z wykorzystaniem przefermentowanej gnojowicy. W latach ubiegych dla gospodarstw z obsad zwierzt do ok. 1000 SD byy realizowane instalacje wykonywane wedug projektu IBMER w Warszawie lub przy jego wsppracy. Byy to biogazownie z komorami fermentacyjnymi (stalowymi) o pojemnoci 25 m3 i 225 m3 przeznaczone dla gospodarstw o obsadzie 20-60 SD, z komorami fermentacyjnymi elbetowymi o pojemnoci 50 m3 (dla gospodarstw o obsadzie 40-60 SD) lub wicej (100, 200 i 500 m3). W ramach midzynarodowego programu Unii Europejskiej EUREKA realizowanego przez IBMER (Polska), BIOMET (Szwecja) i Instytut Biotechnologii (Wgry), opracowana zostaa technologia utylizacji gnojowicy poprzez fermentacj metanow z produkcj kompostu, ktra moe by zastosowana w gospodarstwach stosujcych bezcikowe systemy chowu zwierzt o koncentracji powyej 100 SD, a take do utylizacji ciekw bytowych, komunalnych mieszanych z gnojowic. W Polsce, od poowy lat 80-tych zrealizowano ok. 10 biogazowni rolniczych, obecnie wikszo z nich nie pracuje zarwno ze wzgldu na uwarunkowania ekonomiczne (zamortyzoway si lub uleg zmianie profil produkcji), jak i techniczne. Potencjalnych inwestorw zniechcaj wysokie nakady inwestycyjne oraz brak dostatecznie sprawdzonych rozwiza technologicznych.
18
FEMOPET EC BREC/LEI: Raport technologiczny. Biogaz. IBMER Warszawa, 1999.

- 22 -
3.1.3. Maa energetyka wodna Polska jest krajem nizinnym, o stosunkowo maych opadach. Warunki te sprawiaj, e procentowy udzia energetyki wodnej w produkcji energii elektrycznej jest minimalny i nie naley oczekiwa aby ta sytuacja ulega radykalnej zmianie w przyszoci. czne zasoby hydroenergetyczne Polski wynikajce z potencjau grawitacyjnego i przepyww rzek oraz moliwoci ich technicznego wykorzystania s szacowane na ok. 13,65 tys. GWh energii rocznie19. Pene ich wykorzystanie pozwolioby na uzyskanie udziau ok. 10% w cakowitej produkcji energii elektrycznej w kraju. Obecnie udzia elektrowni wodnych z przepywu naturalnego w produkcji energii elektrycznej wynosi ok. 1,3%20. Energetyka wodna w Polsce, wobec obecnie niewielkiego stopnia wykorzystania istniejcego potencjau ma szans w przyszoci na dalszy rozwj. Na wiecie w roku 1985 wykorzystywano rednio 22% potencjau hydroenergetycznego, przy czym takie kraje jak Francja i Wochy prawie w 100%. Polska wykorzystuje swj potencja w ok. 11%, co stawia j na ostatnim miejscu w Europie21. Praktycznie jedynymi obiektami hydroenergetycznymi, ktrych ilo stale wzrasta, gwnie za spraw inwestorw prywatnych, s mae elektrownie wodne, budowane przewanie na istniejcych (czsto zdewastowanych) stopniach wodnych. Do grupy maych elektrowni wodnych (w skrcie MEW) zalicza si obiekty (w sensie umownym) o mocy zainstalowanej poniej 500 kW. Niewielkie zasoby wodne Polski powoduj, i znaczna cz MEW dysponuje mocami zainstalowanymi poniej 100 kW. W Europie Zachodniej s one uwaane za zupenie nieopacalne, hobbystyczne. Natomiast w Polsce s one szans na popraw fatalnego wspczynnika regulacji odpywu, zwaszcza na mniejszych rzekach. Istotne znaczenie ma rwnie lokalna retencja wd. Ranga techniczno-ekonomiczna MEW wynika nie tylko z ich udziau w krajowym bilansie energetycznym lecz jest zwizana przede wszystkim z wykorzystaniem lokalnych moliwoci produkcji energii elektrycznej; nie bez znaczenia jest rwnie fakt, e w przypadku elektrowni prywatnych daj one rdo utrzymania pewnej grupie osb, szczeglnie na obszarach o duym bezrobociu. W okresie midzywojennym na obecnym terenie Polski, istniao okoo 6500 rnego typu zakadw wykorzystujcych energi wodn. W okresie powojennym w Polsce zinwentaryzowano 6330 rnego typu czynnych zakadw wykorzystujcych energi spadu wd oraz 800 nieczynnych; praktycznie wszystkie one zostay w latach nastpnych zamknite i popady w ruin. Okoo 650 ocalaych budowli pitrzcych bdzie mona wykorzysta po wyremontowaniu do uruchomienia MEW, czna moc zainstalowana tych obiektw bdzie wynosi szacunkowo 80 MW. Ponadto na planowanych do realizacji pitrzeniach mona wybudowa ok. 400 MEW o cznej mocy zainstalowanej 120 MW. Nie mniej ze wzgldw
19
Sowiski A. Zasoby wodno-energetyczne i ich rozmieszczenie w Polsce. W ramach: Opracowanie strategii wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce. Studium SE-7. IBMER. Koordynator IOS, Warszawa, 1996. 20 Statystyka Elektroenergetyki Polskiej, Agencja Rynku Energii S.A., Roczniki 1995, 1996, 1997, 1998. 21 Krzyanowski J. Kierunki rozwoju energetyki kompleksowej w Polsce do 2010 r.. PAN - Komitet Problemw Energetyki. Warszawa, 1994.
- 23 -
ekologicznych, w pierwszej kolejnoci naley szczeglnie nada priorytet odbudowie ju istniejcych czy czciowo zdewastowanych jazw. W sumie wic na terenie kraju mona zbudowa ponad 1.000 maych elektrowni wodnych o cznej mocy zainstalowanej ok. 200 MW i szacunkowej produkcji energii elektrycznej 1000 GWh/rok. Pozwolioby to na uzyskanie udziau 0,7% w produkcji energii elektrycznej. Wedug danych Agencji Rynku Energii, w Polsce znajduje si 326 MEW nalecych do rnych podmiotw gospodarczych o szacunkowej mocy zainstalowanej ok. 36 MW i sprzedajcych do sieci ok. 106 GWh energii elektrycznej. Ponadto istnieje ok. 104 MEW nalecych do sektora energetyki zawodowej, o mocy zainstalowanej ok. 124 MW i przekazujcych do sieci ok. 410 GWh energii elektrycznej, co stanowi 0,29% udziau w cakowitej produkcji energii elektrycznej w kraju22. Jednolite oszacowanie kosztw budowy MEW jest bardzo trudne, poniewa kada inwestycja jest budowana wedug indywidualnego projektu w oparciu o wiele zmiennych kosztowo skadnikw. Mona jedynie mwi o szacunkowym koszcie jednostkowym budowy MEW, ktry waha si w zakresie 3000-6000 z na 1 kW mocy zainstalowanej. Na rysunku 3.1 przedstawiono dynamik przyrostu liczby MEW nie nalecych do energetyki zawodowej21 i 23.
350 300
Liczba MEW
250 200 150 100 50 0 1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
Lata
Rys. 3.2. Przyrost liczby MEW nie nalecych do energetyki zawodowej W zwizku ze stosunkowo dynamicznym rozwojem MEW (w 1996 - 23 obiekty, 1997 - 19 obiektw, 1998 - 29 obiektw)21, istnieje szereg maych i wikszych producentw wyposaenia, zwaszcza turbin i turbozespow, ktre s zazwyczaj najistotniejszym i najdroszym elementem wyposaenia MEW. Istnieje take szereg firm specjalizujcych si w produkcji ukadw sterowania i budowlach hydrotechnicznych. Niektre firmy zachodnie, zajmujce si produkcj wyposaenia dla elektrowni wodnych, posiadaj rwnie swoje stae przedstawicielstwa w Polsce.
Statystyka Elektroenergetyki Polskiej. Agencja Rynku Energii. Warszawa, roczniki: 1995, 1996, 1997, 1998. Wilski T. Charakterystyka rozwoju MEW w Polsce po 1981 r.. Biuletyn MEW Towarzystwa Rozwoju Maych Elektrowni Wodnych, nr 1/96
23
22
- 24 -
W Polsce dziaa rwnie kilka firm doradczo-konsultacyjnych, ktre s w stanie pomc inwestorowi MEW w poprowadzeniu inwestycji, poczwszy od uzyskiwania potrzebnych zezwole, kredytw itp. a do oddania instalacji pod klucz. 3.1.4. Energetyka soneczna Roczna gsto promieniowania sonecznego w Polsce na paszczyzn poziom waha si w granicach 950 - 1250 kWh/m2, natomiast rednie usonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Warunki meteorologiczne charakteryzuj si bardzo nierwnym rozkadem promieniowania sonecznego w cyklu rocznym. Okoo 80% cakowitej rocznej sumy nasonecznienia przypada na sze miesicy sezonu wiosenno-letniego, od pocztku kwietnia do koca wrzenia, przy czym czas operacji sonecznej w lecie wydua si do 16 godz/dzie, natomiast w zimie skraca si do 8 godzin dziennie. W Polsce generalnie istniej dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania sonecznego przy dostosowaniu typu systemw i waciwoci urzdze wykorzystujcych t energi do charakteru, struktury i rozkadu w czasie promieniowania sonecznego. Najwiksze szanse rozwoju w krtkim okresie maj technologie konwersji termicznej energii promieniowania sonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorw sonecznych. Ze wzgldu na wysoki udzia promieniowania rozproszonego w cakowitym promieniowaniu sonecznym, praktycznego znaczenia w naszych warunkach nie maj soneczne technologie wysokotemperaturowe oparte na koncentratorach promieniowania sonecznego. Kolektory soneczne wykorzystuj zjawisko konwersji fototermicznej, polegajcej na przetwarzaniu energii promieniowania sonecznego w ciepo. Funkcjonowanie kolektora sonecznego jest zwizane z podgrzewaniem przepywajcego przez absorber czynnika roboczego, ktry przenosi i oddaje ciepo w czci odbiorczej instalacji grzewczej. W zalenoci od zastosowanego czynnika roboczego stosowane s kolektory soneczne powietrzne lub cieczowe (wodne). Soneczne systemy aktywne, w ktrych zachodz procesy konwersji termicznej, w przypadku systemw cieczowych mog by stosowane w polskich warunkach klimatycznych przede wszystkim do24: - podgrzewania ciepej wody w obiektach dziaajcych sezonowo w cieplejszej poowie roku: letniskowych, rekreacyjnych i sportowych; - podgrzewania ciepej wody uytkowej w systemach caorocznych: w budownictwie mieszkalnym i obiektach uytecznoci publicznej; - podgrzewania wody w basenach otwartych i krytych; - podgrzewania wody do celw rolniczych w produkcji rolinnej i zwierzcej oraz w przetwrstwie rolno-spoywczym; - ogrzewania pomieszcze jedynie w przypadku zapewnienia sezonowego magazynowania energii promieniowania sonecznego i zastosowania hybrydowych systemw grzewczych z np. pompami ciepa lub bojlerami na paliwa stae lub pynne. W przypadku analogicznych systemw powietrznych najwaniejsze obszary zastosowa to: - suszenie produktw rolniczych i drewna;
24
Winiewski G.: Energia soneczna. Przetwarzanie i wykorzystanie energii promieniowania sonecznego. Biblioteka Fundacji Ekologicznej Silesia, Katowice, 1999.
- 25 -
dogrzewanie lub ogrzewanie pomieszcze w skojarzonych systemach aktywnych z pasywnymi, np. rozwizania semi-pasywne w budownictwie energooszczdnym i regulacja mikroklimatu w magazynach.
Wedug ocen ekspertw, potencja ekonomiczny kolektorw sonecznych w Polsce do produkcji ciepej wody uytkowej wynosi 24 PJ. Natomiast potencja kolektorw sonecznych do suszenia podw rolnych siga 21 PJ25. Generalnie warunki meteorologiczne sprzyjaj stosowaniu paskich kolektorw sonecznych. Ostatnio weszy na rynek tzw. kolektory prniowo-rurowe, gdzie absorbery umieszczone s w prniowych rurach szklanych. Zapewnia to bardzo niskie straty ciepa a przez to wysok sprawno dziaania w niskich temperaturach otoczenia. W Europie notuje si w niektrych pastwach szybki wzrost energetyki sonecznej (w Grecji zainstalowane jest ok. 2,5 mln m2, Niemcy - ok. 1,2 mln m2, Austria - ok. 1 mln m2, Francja ok. 0,6 m2, ogem w krajach Unii Europejskiej zainstalowano ok. 6 mln m2 wodnych kolektorw sonecznych). Oczekuje si, e do 2005 r. wielko zainstalowanych instalacji grzewczych z kolektorami oszklonymi wzronie do 28 mln m2, za z nie oszklonymi do 4,8 mln m2. Aby to osign, rynek kolektorw sonecznych powinien powiksza si o 23% rocznie, osigajc w 2005 r. sprzeda 5 mln m2 kolektorw na rok. Najwikszy park kolektorw wwczas posiada bd Grecja i Austria (ok. 0,5 m2 na 1 mieszkaca)26. Kolektory soneczne powietrzne budowane s przewanie systemem gospodarczym jako proste, nieoszklone konstrukcje na dachach budynkw. Stosunkowo niska sprawno przemiany energii w tego typu konstrukcji jest kompensowana maymi kosztami inwestycji. Szacuje si, e w Europie Zachodniej, gwnie w Szwajcarii i Skandynawii jest wybudowane kilkaset tysicy metrw kwadratowych takich instalacji, wykorzystywanych przede wszystkim dla celw suszarniczych w rolnictwie. Ostatnio wchodz na rynek wykonane w sposb profesjonalny instalacje do ogrzewania i klimatyzacji pomieszcze wyposaone w kolektory powietrzne (Solarwall, Grammer). Wedug danych EC BREC/IBMER uzyskanych od producentw i dostawcw, w Polsce jest zainstalowane ok. 10 tys. m2 wodnych kolektorw sonecznych i kilka tys. m2 instalacji sonecznych powietrznych. Niestety brak jest penej inwentaryzacji tych systemw. W Polsce obecnie dziaa 5 krajowych producentw kolektorw sonecznych. Ponadto istnieje, dziaajc z rnym skutkiem, 20 firm sprzedajcych i montujcych krajowe i zagraniczne systemy grzewcze wyposaone w kolektory soneczne. Koszt instalacji sonecznych cieczowych szacuje si na ok. 1000 do 7000 tys. z za 1 m2 kolektora w kompletnej instalacji. Wysze ceny dotycz systemw wyposaonych w kolektory prniowo rurowe. Oferta handlowa firm zagranicznych jest 2-3 krotnie drosza ni oferta firm krajowych. Firmy zagraniczne maj jednak peniejsz i kompletn ofert techniczn systemw, a dodatkowo sprzyja im przekonanie krajowych klientw o wyszoci systemw importowanych.
25
Gog W. red.: Konwersja termiczna energii promieniowania sonecznego w warunkach krajowych. Ekspertyza PAN, Wydzia IV Nauk Technicznych. 1994. 26 Komisja Europejska, DG XVII: Sun in Action. The Solar Market. A strategic Plan for Action in Europe. ESIF, 1996.
- 26 -
Powietrzne kolektory soneczne maj w Polsce szczeglne warunki do rozwoju, zwaszcza w rolnictwie do suszenia podw rolnych (ziarno zb, nasiona warzyw i tytoniu, zioa), gdzie istniej praktyczne moliwoci zainstalowania sumarycznej powierzchni 1,62 mln m2. Koszt budowy kompletnego powietrznego kolektora sonecznego budowanego systemem gospodarczym szacuje si na ok. 500 z/m2. Inn, przyszociow technologi solarn, ktra z wielkimi trudnociami rozwija si w Polsce, jest fotowoltaika. Cho pierwsze praktyczne zastosowania fotowoltaiki w Polsce pojawiy si ju w drugiej poowie lat 80-tych to jednak od tego czasu nie udao si wdroy znaczcej iloci inwestycji. Zbudowano zaledwie kilka instalacji pokazowych z wykorzystaniem systemw fotowoltaicznych niewielkiej mocy 10-200 W, sucych do zasilania urzdze powszechnego uytku oraz urzdze grzewczych i wentylacyjnych w rolnictwie. Przy poparciu Komitetu Bada Naukowych, rodowisk naukowych i przemysu elektronicznego podejmowane s inicjatywy uruchomienia produkcji przemysowej ogniw fotowoltaicznych w Polsce. Niestety jak dotychczas Polska pozostaa na uboczu gwatownego w latach 90-tych rozwoju fotowoltaiki, majcego miejsce gwnie w Stanach Zjednoczonych, Japonii i Unii Europejskiej. W latach 90-tych powstao kilka niewielkich, aczkolwiek spektakularnych obiektw wykorzystujcych systemy fotowoltaiczne. Zademonstrowano m.in. moliwoci wykorzystania maych systemw fotowoltaicznych do zasilania urzdze produkcji rolniczej, takich jak miodarka w przewonej pasiece czy te wentylator przewonej suszarki z kolektorem sonecznym do runa lenego. Najwaniejszy jednak obszar zastosowa rynkowych technologii fotowoltaicznych w Polsce to zasilanie znakw i wiate nawigacyjnych w gospodarce morskiej. Firma D&T Elmech z Pruszcza Gdaskiego w latach 1991-1998 wykonaa w tym sektorze 156 instalacji o cznej mocy 12,33 kW. Obecnie na krajowym rynku kupi mona moduy i niewielkie systemy fotowoltaiczne takich firm zachodnich jak: BP, Solarex, Strass, Astro Power oraz moduy produkowane w Rosji WIESCH. 3.1.5. Energetyka wiatrowa rednie i due elektrownie wiatrowe Lata dziewidziesite naszego wieku to czas wielkiego rozkwitu energetyki wiatrowej. Szacuje si, e czna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych na wiecie przekroczya w 1999 roku 13.000 MW, ponad dwa razy wicej ni trzy lata wstecz. W roku 1998 dodano 2.100 MW mocy zainstalowanej, co oznacza roczny przyrost 30%. W 1999 roku elektrownie wiatrowe wyprodukuj 21 miliardw kilowatogodzin energii elektrycznej, wystarczajcej dla 3,5 miliona domostw27. Jest to bez wtpienia najszybciej rozwijajcy si sektor energetyczny. Na wiecie prym wiod Niemcy, gdzie pracuje ponad 7.000 siowni wiatrowych o cznej mocy zainstalowanej wynoszcej ponad 3.000 MW. Tylko w 1998 roku zbudowano siownie wiatrowe o cznej mocy 800 MW. Na drugim miejscu w Europie znajduje si Dania - kraj, w ktrym na 1 km2 przypada najwiksza liczba wiatrakw, tak nowoczesnych jak i zabytkowych. Zainstalowan moc 1.500 MW zapewnia 5.400 siowni wiatrowych. Oba wymienione kraje s rwnoczenie najwikszymi wiatowymi eksporterami, midzy innymi do Stanw Zjednoczonych, Indii i Chin.
27
Worldwatch, 1999.
- 27 -
Energia wiatru pokrywa obecnie 7% zapotrzebowania energetycznego Danii oraz 15% niemieckiego Landu Szlezwik-Holsztyn. Zasoby energetyczne wiatru mogyby teoretycznie pokry cakowite zapotrzebowanie na energi elektryczn pastw Wsplnoty Europejskiej, cho ze wzgldu na ograniczenia techniczne i ekonomiczne nie byoby to racjonalne. Badania przeprowadzone w kilku pastwach Europy Zachodniej pokazay, e 10-20% zapotrzebowania na elektryczno moe by zaspokojone przez elektrownie wiatrowe bez wprowadzania adnych zmian w funkcjonowaniu systemw energetycznych28. W Danii planowany jest wzrost wykorzystania energii wiatru nawet do poziomu 50% cakowitego zapotrzebowania na energi elektryczn. Koszty wytwarzania energii wiatrowej systematycznie spadaj. Jest tak gwnie za spraw coraz wikszych konstrukcji siowni wiatrowych, malejcych nakadw na infrastruktur i cen surowcw. Sprawia to, e w Europie i w Stanach Zjednoczonych energia wiatrowa jest coraz bardziej konkurencyjna, a czasami wrcz wyranie tasza wobec tradycyjnych rde energii (nawet wtedy, gdy nie s brane pod uwag take zewntrzne koszty towarzyszce energetyce tradycyjnej). Potencja techniczny energii wiatrowej na obszarach ldowych w najbliszych latach zostanie wykorzystany w niektrych pastwach przodujcych w wykorzystaniu tego rda energii. Z tego wzgldu poszukiwane s nowe moliwoci zwikszenia mocy zainstalowanej poprzez budow duych parkw wiatrowych na morzu w odlegoci ok. 20 km od wybrzey. Morskie zasoby energii wiatru znacznie przewyszaj zasoby ldowe, a ponadto nie podlegaj tak ostrym wymaganiom lokalizacyjnym, jakie spotykane s w gsto zaludnionych pastwach zachodnich. Z drugiej strony budowa parkw wiatrowych na morzu wymaga wikszych nakadw kapitaowych oraz stawia znacznie wysze wymagania techniczne. Zagadnienia zwizane z wykorzystaniem elektrowni wiatrowych na morzu oraz dalsze obnianie kosztw wytwarzanej energii s obecnie gwnymi kierunkami intensywnych prac badawczorozwojowych prowadzonych w wiodcych orodkach naukowych i przemysowych. Techniczny potencja energii wiatru w Polsce oszacowany zosta na 11% krajowego zapotrzebowania na energi elektryczn29. Ocena ta opiera si na ostronych szacunkach i zaoeniu wykorzystania technologii dostpnych na pocztku lat dziewidziesitych, oraz nie obejmuje zasobw morskich w pasie przybrzenym Morza Batyckiego. Jak pokazuj tego typu analizy przeprowadzone w pastwach Europy Zachodniej, morskie zasoby wiatru s niekiedy kilkukrotnie wiksze ni te dostpne na ldzie. Polski pas przybrzeny do 20 km w gb Morza Batyckiego charakteryzuje si korzystnymi wasnociami dla rozwoju morskiej energetyki wiatrowej ze wzgldu na niewielkie gbokoci i rozlege awice. Mona si spodziewa, e i w Polsce morskie zasoby wiatru s znaczce i mog mie duy udzia w bilansie energii odnawialnej, lecz naley tu dokona bardziej szczegowych analiz. Mimo mao sprzyjajcych warunkw do rozwoju energetyki wiatrowej, w ostatnim dziesicioleciu wzniesiono w Polsce kilkanacie profesjonalnych elektrowni oraz parkw wiatrowych o cznej mocy okoo 4 MW. S to przewanie konstrukcje starszych generacji, pochodzce od producentw zagranicznych i jedynego polskiego producenta firmy NOWOMAG z Nowego Scza. Zainteresowanie potencjalnych inwestorw energetyk wiatrow jest coraz wiksze, jednak oczekiwana jest dalsza poprawa warunkw finansowych i prawnych dla tego typu inwestycji. W chwili obecnej przygotowywanych jest w Polsce wiele inwestycji w energetyk wiatrow. Najwicej dotyczy farm wiatrowych o mocy do
28 29
The Wind Energy Industry - Status and Prospects. EWEA, 1998. Krajowe Studium Zmian Klimatu. IO/IBMER, Warszawa 1994.
- 28 -
5 MW (co jest zwizane gwnie z grnym zakresem stosowalnoci rozporzdzenia Ministra Gospodarki o obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych). Niektre z nowo przygotowywanych inwestycji to ambitne projekty wielkoci 20-40 MW, a nawet 100 MW. Istnieje jednak obawa, e ich realizacja najprawdopodobniej zostanie odoona do czasu poprawienia sytuacji prawnej i ekonomicznej dla odnawialnych rde energii. Mae elektrownie wiatrowe Mae elektrownie wiatrowe o mocy zainstalowanej od 0,5 kW do 20 kW znajduj szerokie zastosowanie do zasilania samodzielnych systemw telekomunikacyjnych i nawigacyjnych, gospodarstw oraz domw letniskowych, niewielkich osad ludzkich, pompowni i stacji odsalania wody morskiej, oraz wielu innych systemw odlegych od sieci energetycznej. Do zapewnienia cigoci dostawy energii w przypadku ciszy lub pokrycia chwilowych szczytw zapotrzebowania stosowane s baterie akumulatorw, a zasilanie urzdze pracujcych na prdzie zmiennym odbywa si za pomoc przetwornikw. Mae elektrownie wiatrowe czsto wsppracuj w systemach hybrydowych z moduami fotowoltaicznymi lub generatorami dieslowskimi, co pozwala na niezawodne i optymalne zaspokojenie chwilowego zapotrzebowania na energi. Oprcz specyficznych zastosowa w systemach autonomicznych, mae elektrownie wiatrowe - obok systemw fotowoltaicznych i innych maych instalacji wykorzystujcych odnawialne rda energii - pracuj w gospodarstwach domowych podczonych do sieci energetycznej. W takich przypadkach stosowane s rozwizania techniczne pozwalajce na podczenie przydomowej elektrowni wiatrowej do sieci za pomoc przetwornikw zsynchronizowanych z sieci. Bardzo czsto takie gospodarstwo domowe wyposaone jest w dwukierunkowy licznik energii elektrycznej. W chwilach, gdy moc czerpana przez domowe odbiorniki energii jest wiksza od mocy dostarczanej przez elektrowni wiatrow, licznik obraca si w normalnym kierunku. Natomiast w chwilach wikszej produkcji ni zapotrzebowanie, np. w godzinach nocnych, licznik obraca si wstecz i nadmiar mocy oddawany jest do sieci, a klient zakadu energetycznego rozlicza si za energi netto wynikajc z rnicy zuycia i produkcji. Jest to rozwizanie czsto stosowane m.in. w USA i Danii. Na rynku maych elektrowni wiatrowych dziaa kilkaset firm z Europy, Ameryki Pnocnej, Australii oraz niektrych pastw azjatyckich, np. z Chin lub Wietnamu. Wielu producentw dostarcza elementy do tych systemw, np. akumulatory, regulatory napicia, przetworniki, energooszczdne odbiorniki energii itp. Jest to rynek szybko rozwijajcy si, zarwno w pastwach Trzeciego wiata, jak i w wysoko rozwinitych pastwach zachodnich. Przy odpowiednio skonstruowanych programach wspierajcych budow tego typu instalacji (np. we Francji), mae przydomowe elektrownie wiatrowe staj si coraz powszechniejsze. W Polsce niewielka ilo tego rodzaju urzdze stosowana jest w rolnictwie do celw grzewczych. W ostatnich latach wzroso zainteresowanie instalowaniem maych elektrowni wiatrowych w niektrych obszarach niszowych takich, jak zaopatrzenie w energi domkw letniskowych. Coraz powszechniejszym powodem zainteresowania maymi elektrowniami wiatrowymi s niebagatelne koszty podczenia do sieci, gdy zakady energetyczne czsto niesusznie zrzucaj cay ciar finansowy na przyszego odbiorc. Niejednokrotnie zakup maej elektrowni wiatrowej zaspokajajcej potrzeby maego domu jednorodzinnego jest taszy ni podczenie do sieci elektroenergetycznej. Budowa maych i nowoczesnych elektrowni wiatrowych nie wymaga bardzo zaawansowanych technologii i wielkich nakadw kapitaowych. Rozwinicie rynkowej
- 29 -
konstrukcji maej elektrowni wiatrowej, w przeciwiestwie do duych wiatrakw, jest w zasigu moliwoci wielu polskich maych i rednich firm z przemysu maszynowego. Przy wykorzystaniu obecnie dostpnych technologii oraz niszych kosztw produkcyjnych ni w Europie Zachodniej, moliwe jest powstanie konkurencyjnych konstrukcji maych wiatrakw i ich szerokie wykorzystanie w Polsce. Wskazuje na to obserwowane wielkie zainteresowanie osb prywatnych, rolnikw oraz rnego rodzaju firm i przedsibiorcw. Panuje jednak powszechne przekonanie, e s to w chwili obecnej inwestycje nieopacalne, mogce znale zastosowanie tylko w obszarach niszowych. 3.1.6. Energetyka geotermalna Wody geotermalne na obszarze Polski znane byy od X wieku i wykorzystywane gwnie do celw leczniczych. Obecnie istnieje osiem uzdrowisk z wodami geotermalnymi, ktre wykorzystywane s gwnie jako wody pitne i kpielowe. W okresie midzywojennym powstay w Polsce baseny termalne w Jaszczurwce i Ciechocinku. W Ciechocinku solanki, poprzez oryginalny system tni i warzelni, wykorzystywane byy i s do produkcji soli jadalnej oraz ugu i szlamu solnego, stosowanych jako rodek leczniczy. W 1963 r. dziki badaniom prowadzonym przez Pastwowy Instytut Geologiczny odkryto gorce wody na Podhalu, ktre wykorzystywane s m.in. do kpieli rekreacyjnych w basenie na Antawce. Geologiczne uwarunkowania wystpowania wd geotermalnych na cele energetyczne w Polsce i potencjalne zasoby zawartej w nich energii cieplnej zostay omwione w pracach R.Neya i J.Sokoowskiego30, W.Greckiego31 i L.Bojarskiego32. Wedug Neya i Sokoowskiego na obszarze Polski znajduje si ok. 6600 km3 wd geotermalnych o temperaturze od 25 do 150oC. Zasoby te s do rwnomiernie rozmieszczone na znacznej czci obszaru Polski, w wydzielonych basenach i subbasenach geotermalnych, zaliczanych do okrelonych prowincji i okrgw geotermalnych, a ich potencja teoretyczny szacowany jest na 65.078 mln toe (1toe = 44 GJ). Z tego olbrzymiego potencjau teoretycznego, co najwyej 20% moe by eksploatowane ze wzgldu na ograniczenia geologiczne np. gboko. W ekspertyzach wykonanych przez Bojarskiego, przyjto potencja techniczny energii geotermalnej rwny 100 PJ. Z danych hydrogeologicznych wynika, e ponad 90% zasobw wd wgbnych znajduje si na obszarze Niu Polskiego. Badania nad moliwoci wykorzystania wd termalnych do celw grzewczych podjto w drugiej poowie lat siedemdziesitych. Do tej pory w Polsce, dziki zaangaowaniu rodkw krajowych funduszy ekologicznych i midzynarodowych instytucji finansowych, zbudowano trzy ciepownie geotermalne: w Baskiej na Podhalu (4,5 MW, docelowo 70 MW geotermia, plus 55 MW gaz), w Pyrzycach koo Szczecina (15 MW, docelowa moc szczytowa - 50MW) oraz w Mszczonowie koo Warszawy (7,3 MW). Wedug oceny geologw na obszarach wystpowania wd geotermalnych, ktre maj dobre warunki do budowy uj wody termalnej na cele energetyczne, ley co najmniej kilkadziesit polskich miast i osiedli. Najbardziej zaawansowane s prace projektowe prowadzone przez spk Geotermia Mazowiecka S.A., majce na celu modernizacj miejskich systemw
Ney R., Sokoowski J.: Wody geotermalne Polski i moliwoci ich wykorzystania. Nauka Polska nr 6, 1987. Grecki W. i (red): Atlas zasobw energii geotermalnej na Niu Polskim. Towarzystwo Geosynoptykw GEOS, Krakw, 1996. 32 Bojarski L.: Potencja energetyczny energii odnawialnej wd geotermalnych i jego rozmieszczenie na terenie Polski. Ekspertyza wykonana w ramach Studium Krajowego dla Polski Strategie redukcji emisji gazw cieplarnianych i adaptacji polskiej gospodarki do zmian klimatu, IBMER, 1994.
31 30
- 30 -
ciepowniczych w Skierniewicach i yrardowie i oparcie ich o wody geotermalne jako podstawowe rdo ciepa. Wody termalne maj by pozyskiwane z istniejcych otworw, pozostaych po poszukiwaniu ropy naftowej i gazu. W dalszym cigu w najbliszych latach bdzie te rozbudowywana moc dwu pozostaych ciepowni. Programy modernizacji systemw ciepowniczych, uwzgldniajce wykorzystanie lokalnych zasobw energii geotermalnej, opracowywane s na zlecenie Banku wiatowego rwnie dla innych miast, midzy innym dla Stargardu Szczeciskiego i Szczecina. Na zlecenie Ministerstwa rodowiska zostao opracowane obszerne studium dotyczce moliwoci wykorzystania energii geotermalnej w 22 miejscowociach pooonych na obszarze synklinorium mogilesko-dzkiego. Zainteresowanie wadz samorzdowych wykorzystaniem zasobw wd geotermalnych jest coraz wiksze, tym niemniej nie naley zapomina o istniejcych barierach, wrd ktrych bariera finansowa zwizana z nakadami inwestycyjnymi jest zdecydowanie najtrudniejsz do pokonania. Naley pamita rwnie o tym, e znajomo wielkoci zasobw wd termalnych i zawartej w nich energii jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczajcym do podjcia decyzji o budowie ujcia geotermalnego. W praktyce decydujcym kryterium jest najczciej koszt wykonania prac podziemnych umoliwiajcych wydobycie wody termalnej na powierzchni. Na przykad dla warunkw wystpujcych na Niu Polskim udzia prac geologicznych wynosi od 60 do 80% kosztw budowy ciepowni geotermalnej, zalenie od iloci i gbokoci otworw wydobywczych i zataczajcych. 3.1.7. Podsumowanie Krajowy potencja techniczny poszczeglnych rde energii odnawialnej oszacowano na33: Energia soneczna Energia wiatru Energia wodna Energia geotermalna Energia biomasy cznie 1340 PJ 36 PJ 43 PJ 200 PJ 895 PJ 2514 PJ
Stanowi to okoo 60% rocznego zapotrzebowania na energi pierwotn w Polsce (wynoszcego w drugiej poowie lat dziewidziesitych ok. 4200 PJ). Udzia energii z odnawialnych rde jest oceniany szacunkowo i rny w poszczeglnych opracowaniach. Dane Gwnego Urzdu Statystycznego z 1997 r. mwi o udziale energii ze rde odnawialnych w krajowym zuyciu nonikw energii pierwotnej poniej 4,8% (208 PJ).34 W rachunku tym uwzgldniono nastpujce rda: torf i drewno opaowe 3,0%; energia wody, wiatru, soneczna i geotermalna 0,2%; oraz paliwa odpadowe stae i inne surowce (w tym biogaz) 1,6%. Wedug Agencji Rynku Energii35 w tym samym 1997 r. udzia energii odnawialnej wynosi 4,4% (185 PJ), w tym: energia wodna 0,2%, drewno 3,0%, stae paliwa odpadowe rolinne i zwierzce 0,8%, biogaz 0,4%. W zaoeniach
33
dane oryginalne EC BREC za wyjtkiem energii geotermalnej podanej wedug raportu przygotowanego dla Banku wiatowego przez J.Hauffaa, 1996. 34 Ochrona rodowiska 1998. Informacje i opracowania statystyczne. Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 1998. 35 Bilans energii pierwotnej w latach 1988 1998. Agencja Rynku Energii S.A., Warszawa kwiecie 1999.
- 31 -
polityki energetycznejpastwa do 2020 r.36 podano, e energia odnawialna stanowia 5,1% w bilansie energii pierwotnej w 1997 r. (230 PJ) i prognozowany jest jej rosncy udzia w latach 2005 2020 (5,2% w 2005 r., 5,5% w 2010 r., 5,8% w 2015 r. i 6,1% w 2020 r.). Europejskie Centrum Energii Odnawialnej (EC BREC) dokonao, w oparciu o wasne dane o wdroonych technologiach, zestawienia szacunkowej iloci energii produkowanej w 1999 r. przez poszczeglne technologie OZE funkcjonujce w Polsce (tabela 3.5) i uzyskao odmienne od cytowanych wyej wyniki (104 PJ i 2,5%). Takie zrnicowanie danych o aktualnym stanie wykorzystania OZE wynika ze specyfiki sektora energetyki odnawialnej, charakteryzujcego si rozproszon generacj w instalacjach maej mocy. Szereg z tych instalacji produkuje energi na potrzeby wasne uytkownika, jak to ma miejsce w przypadku wykorzystania w gospodarstwach domowych energii biomasy (drewno, soma), soca i wiatru; w biogazowniach rolniczych i komunalnych, produkujcych energi dla gospodarstw rolnych i oczyszczalni ciekw. Instalacje te wymagaj prowadzenia specjalnych bada ankietowych, pozwalajcych okreli ich liczb, wydajno oraz produkcj. Ujednolicenia wymaga take terminologia. Nie jest jasne czy dane Gwnego Urzdu Statystycznego i Agencji Rynku Energii obejmuj jedynie rda zaliczane do odnawialnych zgodnie z definicj podan w ustawie Prawo energetyczne37 oraz rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowizku zakupu energii elektrycznej i cieplnej ze rde niekonwencjonalnych oraz zakresu tego obowizku.38 W publikacjach GUS stale wystpuje pozycja torf i drewno opaowe, oraz paliwa odpadowe stae i inne surowce (ucilone w przypisie jako pprodukty rafineryjne nie bdce produktami przerobu ropy naftowej {alkohole, dodatki uszlachetniajce itp.}, gaz gnilny {biogaz}). W opracowaniu Agencji Rynku Energii (op. cit.) pojawia si natomiast okrelenie paliwa odpadowe stae rolinne i zwierzce. W pozycjach energia wody, wiatru, soneczna, geotermalna (GUS) i energia wodna (ARE) podaje si cznie energi pozyskan z maych i duych elektrowni wodnych. EC BREC uwzgldnia jedynie mae elektrownie wodne, nie zaliczajc duej hydroenergetyki do odnawialnych rde energii. Wszystkie opracowania notuj rosnce wykorzystanie drewna na cele energetyczne w ostatniej dekadzie. W bilansie energii pierwotnej stanowio ono 22,1 PJ w 1990 r., jego zuycie roso do 135,9 PJ w 1995 r. i spadao do 127,5 PJ w 1997 r. (dane GUS i ARE). Zuycie drewna wzroso skokowo w 1993 r. (137,0 PJ w porwnaniu z 33,3 PJ w roku poprzednim) i utrzymuje si do koca dekady na poziomie 136128 PJ. Tak zasadniczy wzrost by wynikiem nie tylko realnie zwikszonego zainteresowania drewnem jako opaem, ale take rozszerzenia danych statystycznych o niekomercyjne wykorzystanie energetyczne drewna. Naley wyjani, e szacunkowe dane GUS i ARE dotycz spalania drewna we wszystkich instalacjach, take w paleniskach wglowych. EC BREC w swoich zestawieniach uwzgldnia jedynie technologie dostosowane do wykorzystania odnawialnych rde energii, zatem dane dotyczce produkcji energii z drewna i somy nie uwzgldniaj wysoko emisyjnego spalania w piecach przeznaczonych dla innego opau. Mimo tej rnicy dane
36 37
Zaoenia polityki energetycznej Polski do 2020 r., Warszawa, 2000. Art. 3, ust. 21 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54, poz. 348 z p. zmianami). 38 1 rozporzdzenia (Dz.U. Nr 13, poz. 119).
- 32 -
EC BREC potwierdzaj rosncy udzia drewna w bilansie energetycznym i jego najwyszy udzia w bilansie energii pierwotnej ze rde odnawialnych. Tabela 3.4. Ilo wdroonych technologii i wykorzystanie odnawialnych rde energii w Polsce Liczba czna Produkcja energii* Instalacje instalacji moc GWh TJ [MW]* Elektrociepownie na odpady z przemysu 50* 1000 90 12500 celulozowo-papierniczego i meblarskiego Ciepownie automatyczne na drewno 70 350 4200 Koty maej i redniej mocy na drewno 100000* 5000 80000 kawakowe, trociny i wiry Ciepownie na som 10 13 130 Koty maej i redniej mocy na som 75* 7 490 Ciepownie geotermalne 3 26,8 147 Kolektory soneczne wodne 1.500* 5 15 Kolektory soneczne powietrzne 50* 1,5 -3 Systemy fotowoltaiczne 2+156** Biogazownie rolnicze (gnojowica) 1** 0,15 Biogazownie komunalne (osady ciekowe) 29 38,9 72,5 250 Biogazownie na gaz wysypiskowy 16 9 30 72 Elektrownie wiatrowe sieciowe 13 4 4 Elektrownie wiatrowe autonomiczne 50* 0,5 0,2 Mae elektrownie wodne 430 156 480 Bioetanol jako domieszka do benzyny 3800 RAZEM 102455 6611,7 766,7 101607 OGEM 104367
*dane szacunkowe, **2 systemy zasilajce lampy uliczne i 156 zasilajcych morskie znaki nawigacyjne; biogazowni rolniczych zbudowano 10, jednak obecnie funkcjonuje tylko jedna.
Niezalenie od opisanych wczeniej rnic i niejasnoci, naley stwierdzi, e lata dziewidziesite byy okresem istotnego, okoo czterokrotnego wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych. Byo to moliwe dziki uruchomieniu inicjatyw oddolnych i nastpio bez systemowego wsparcia ze strony pastwa. Pierwsza faza rozwoju zagospodarowaa przede wszystkim nisze rynkowe i proste rezerwy OZE. Jej ywioowo i przypadkowo miaa jednak take ujemne skutki. Nie zostay w peni wykorzystane moliwoci popularyzacji trafionych inwestycji, proporcjonalnie do dostpnych w Polsce zasobw danego rda energii odnawialnej. Z drugiej strony nie wszystkie zrealizowane instalacje miay szans na powielenie. Byy te inwestycje chybione, ktre sektorowi energetyki odnawialnej przyniosy wicej strat ni korzyci przez sw incydentalno oraz swoist antyreklam. Wynikiem takiej sytuacji by mierny efekt edukacyjny, nie do koca wykorzystano moliwoci rzetelnej analizy przyczyn sukcesu jednych instalacji, a niepowodze innych, oraz dostosowania do jej wynikw dziaa promocyjnych w sektorze. Nie byy zatem spenione podstawowe wymogi rozwoju nowych technologii, tj. nie bya zachowana kolejno: od prototypu, poprzez wdroenia pilotowe, do komercjalizacji technologii.
- 33 -
Oddolny rozwj energetyki odnawialnej by przyczyn, e decyzje inwestycyjne uwzgldniay najczciej parametry mikroekonomiczne (wdraano przede wszystkim instalacje o krtkim okresie zwrotu nakadw na przykad wykorzystanie energetyczne biomasy staej) lub umiejtnoci pozyskania rodkw zewntrznych dla konkretnej inwestycji (wiedz o funduszach wspierajcych i znajomo procedur przyznawania dotacji w poszczeglnych instytucjach finansowych). Brak generalnych studiw o moliwoci wykorzystania poszczeglnych technologii i ich penych charakterystyk techniczno-ekonomicznych powodowa, e niekiedy budowane byy instalacje demonstracyjne technologii, ktre nie miay perspektyw na dostosowanie si do regu rynkowych w wczesnych warunkach prawno-ekonomicznych. Przypadkowo wdroe technologii OZE w Polsce bya wynikiem braku wizji rozwoju sektora i dostosowania do niej wsparcia, w tym take finansowego, tak aby rozwj energetyki odnawialnej nastpowa po najniszych kosztach. Do chwili obecnej taka wizja nie powstaa, brak jest priorytetw dla poszczeglnych technologii OZE, nie postawiono take jasno celu rozwoju energetyki odnawialnej, tj. nie zdefiniowano czy celem jest minimalizacja kosztw pozyskiwania energii z odnawialnych rde, czy te wzrost wykorzystania OZE ze wzgldu na pozaekonomiczne korzyci. 3.2. Ocena polityki wykorzystania OZE w Polsce 3.2.1. Polityka ekologiczna Od pocztku lat 90-tych, w realizacji polityki ekologicznej pastwa przyjto niemal jednomylnie zaoenie, e rozwj energetyki opartej na rdach odnawialnych powinien doprowadzi do rozwizania wikszoci problemw ekologicznych stwarzanych przez energetyk konwencjonaln. Promocja ale te aktywne wsparcie rozwoju tego sektora, jako dziaania zgodne z zasadami rozwoju zrwnowaonego zapisane zostay jako jeden z priorytetw Polityki Ekologicznej Pastwa przyjtej przez Rzd we wrzeniu 1991 roku, po uwzgldnieniu Uchway Sejmu RP z dnia 10 maja 1991 roku 39 Przyjty wwczas dokument rzdowy Polityka Ekologiczna Polski stwierdza m.in. w paragrafie 18, e Bd tworzone warunki dla wykorzystania niekonwencjonalnych rde energii (geotermia i elektrownie wodne oraz urzdzenia wykorzystujce energi soca, wiatru i biogaz). Niestety, powyszy zapis w dziaaniach praktycznych Rzdu nie by w peni respektowany. Pozytywem i konkretem by z pewnoci fakt powoania na pocztku lat 90-tych dwu wanych instytucji finansowych, EkoFunduszu i Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, ktre systematycznie zaczy wspiera dziaania proekologiczne, w tym w rosncym stopniu sektor energetyki odnawialnej. Jednake w biecej dziaalnoci Rzdu na czoo wysuny si inne priorytety zwizane z proekologiczn zmian struktury sektora energetycznego, w tym z szerszym wprowadzeniem gazu ziemnego i poszanowaniem energii. Energetyka odnawialna zostaa zmarginalizowana i w konsekwencji traktowana bya jako alternatywna opcja dugookresowa. Nawet jednak w duszym okresie, praktyczne moliwoci wykorzystania odnawialnych rde energii szacowano bardzo ostronie. Nie podjto wysiku wskazania, ktre ze rde energii odnawialnej mog by atrakcyjne w krtkim, ktre w rednim, a ktre rzeczywicie tylko w duszej perspektywie czasowej. W krajowym studium w sprawie zmian klimatu, opracowanym w 1995 roku na zamwienie
39
MP, Nr 18 z 1991 r., poz. 118.

- 34 -
Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa40, biorc pod uwag wczesne uwarunkowania polityczne i ekonomiczne, przewidziano bardzo umiarkowany w stosunku do roku bazowego (1988) wzrost wykorzystania energii ze rde odnawialnych do roku 2030, wynoszcy 161 PJ (ogem 183,5 PJ). Wykonane w studium analizy okrelay przepisywan redukcj emisji gazw cieplarnianych do roku 2030 w efekcie wykorzystania OZE na 22,4 mln ton. Warto doda, e w roku 1988 udzia energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym oceniany by, wedug oficjalnych statystyk na ok. 23 PJ (obecnie Agencja Rynku Energii ocenia wczesny udzia OZE na 41,7 PJ41). Wedug najnowszych danych Ministerstwa Gospodarki42, do roku 1997 udzia energii odnawialnej wzrs dziesiciokrotnie do 230 PJ i osign 5,1% w bilansie energii pierwotnej w Polsce. wiadczy to moe porednio o jakoci krajowej statystyki energetycznej, jeeli chodzi o zbieranie informacji o wykorzystaniu energii odnawialnej, ale te o trudnoci w wiarygodnym prognozowaniu jej rozwoju. W sensie politycznym, istotne zmiany w podejciu do polityki wykorzystania OZE zwizane s z ostatnimi dziaaniami Sejmu, a w szczeglnoci inicjatywami Sejmowej Komisji Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa. Na posiedzeniu Komisji w gronie zaproszonych ekspertw w dniu 15 maja 1998 roku powiconym energetyce odnawialnej stwierdzono brak realnych dziaa Rzdu w zakresie promowania wzrostu wykorzystania OZE oraz brak podstawowej wiedzy gospodarczej z tego zakresu, co potwierdzi dezyderat wystosowany przez Marszaka Sejmu do Ministra Gospodarki. Ponownie na wniosek Komisji, w celu podniesienia oglnego poziomu wiedzy w tej dziedzinie, na specjalnie zorganizowanym w Sejmie 17 listopada 1998 roku seminarium dla posw i czonkw rzdu, zostaa podjta problematyka rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce. Dyskusja ta kontynuowana bya w 1999 r. podczas debaty ekologicznej w Sejmie w styczniu oraz na specjalnym posiedzeniu Komisji Ochrony rodowiska Senatu w dniu 12 maja. W konsekwencji, dziaalno Sejmu przyniosa nowe inicjatywy zwizane z rozpoczciem prac nad przyjciem specjalnej (omwionej bardziej szczegowo w dalszej czci pracy), rezolucji Sejmu w sprawie rozwoju energetyki odnawialnej. Rezolucja Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, przyjta ostatecznie w dniu 8 lipca 1999 r., wzywa Rad Ministrw m.in. do opracowania w terminie do koca 1999 r. strategii rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W czasie debaty Sejmowej nad Rezolucj podkrelano konieczno harmonizacji polityki i strategii wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce z polityk Unii Europejskiej oraz z bdcymi w trakcie opracowania kluczowymi w tym zakresie dokumentami pastwowymi. W szczeglnoci wskazywano na konieczne zwizki pomidzy strategi rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce z przygotowywan na wczeniejsze danie Sejmu wyraone w Rezolucji z dnia 2 marca 1999 r.43 nadrzdn Strategi zrwnowaonego rozwoju Polski do roku 2025. Innym zagadnieniem zasadniczym dla strategii rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce jest jej spjno z opracowanymi wanie nowymi politykami szczegowymi: Zaoeniami polityki energetycznej Polski do roku 2020 oraz Polityk ekologicznej Polski u progu XXI wieku, a take z polityk regionaln oraz z innymi opracowanymi wczeniej politykami szczeglnymi, w tym polityk roln sformuowan w dokumencie rzdowym z 13 lipca 1999 r.44
40
Strategia redukcji emisji gazw cieplarnianych i adaptacji gospodarki do zmian klimatu. MOSZNiL, Warszawa 1996. 41 ARE: Bilans energii pierwotnej w latach 1988-1998. Warszawa, 1999. 42 KERM: Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020. Warszawa, 2000. 43 MP Nr 18 z 1999 r., poz. 96. 44 Spjna polityka strukturalna rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa. MRiG, Warszawa, lipiec 1999.
- 35 -
Projekt nowej polityki ekologicznej w swej ostatniej wersji z 17 grudnia 1999 r. (IV redakcja) zawiera zapisy otwierajce moliwo racjonalnego tworzenia na jej podbudowie strategii wykorzystania odnawialnych rde energii. S to midzy innymi nastpujce paragrafy: Par. 48: (...) Rozwj energetyki odnawialnej w Polsce powinien nastpowa w sposb zharmonizowany z polityk Unii Europejskiej, w ktrej udzia odnawialnych rde energii w bilansie paliwowo-energetycznym jest kilkakrotnie wyszy ni w naszym kraju, i ktra zakada podwojenie wykorzystania odnawialnych rde energii do 2010 roku (tak, aby ich udzia w bilansie paliwowo-energetycznym wzrs do 12%), Par. 50: W perspektywie 2025 r. prognozy Unii Europejskiej przewiduj (program TERES II), e udzia energii pozyskiwanej ze rde odnawialnych w bilansie energii pierwotnej w Polsce powinien wynosi 24%. Denie do osignicia tak postawionego celu w Polsce bdzie wymaga wprowadzenia mechanizmw i rozwiza pozwalajcych zwikszy zainteresowanie wykorzystaniem energii ze rde odnawialnych, poprzez dziaania organizacyjne, instytucjonalne, prawne i finansowe sprzyjajce wikszemu ni dotychczas zaangaowaniu si instytucji publicznych, przedsibiorstw i obywateli. Par. 52: Dziaania organizacyjne, prawne i finansowe ukierunkowane na intensyfikacj rozwoju energetyki odnawialnej bd suy realizacji szeregu celw szczegowych. Do celw tych nale: (a) cele krtkookresowe (do 2002 r.), m.in.: utworzenie wyspecjalizowanej instytucji, do ktrej zada bdzie naleao opracowanie programw dziaa krtko-, rednioi dugoterminowych (....) zwikszenie zaangaowania i poprawa efektywnoci wykorzystania rodkw publicznych kierowanych na realizacj programw wzrostu uytkowania OZE, wzmoenie wysikw na rzecz uzyskania wsparcia finansowego Unii Europejskiej w realizacji wyej wymienionych programw, (b) cele redniookresowe (do 2010 r.): m.in. podwojenie wykorzystania energii ze rde odnawialnych w stosunku do roku 2000, wprowadzenie wykorzystania odnawialnych rde energii do wojewdzkich i powiatowych programw rozwoju zrwnowaonego oraz osignicie dominujcej roli odnawialnych rde energii w bilansach paliwowoenergetycznych niektrych powiatw i spoecznoci lokalnych, (c) cele dugookresowe (do 2025 r.) uzyskanie przez odnawialne rda energii dominujcej pozycji w bilansach zuycia energii pierwotnej niektrych regionw kraju, uzyskanie poziomu wykorzystania energii odnawialnej porwnywalnego ze rednimi wskanikami w pastwach Unii Europejskiej. Szczegowe uwagi zespou autorskiego niniejszej ekspertyzy do Polityki ekologicznej Polski u progu XXI wieku podane s w Zaczniku nr 5. Na obecnym etapie przygotowywania ostatecznej wersji Polityki, zostay one w znacznej czci uwzgldnione. Powysze zapisy, w przypadku ich utrzymania w ostatecznej wersji dokumentu rzdowego, zawieraj realistyczn ocen moliwoci sektora energetyki odnawialnej w Polsce, s spjne z polityk Unii Europejskiej w tym zakresie, a jednoczenie stanowi element mobilizujcy Rzd do podjcia konkretnych dziaa, w ramach ktrych powinna powsta i by wdraana sektorowa strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. 3.2.2. Polityka energetyczna Rozwj energetyki odnawialnej w Polsce w latach 90-tych by w pewnym stopniu reakcj na procesy urynkowienia i liberalizacji sektora energetycznego, ktre zaowocoway proporcjonalnym pogorszeniem warunkw ekonomicznych zaopatrzenia w energi u maych,
- 36 -
gwnie maomiasteczkowych i wiejskich spoecznoci. Rozwojowi sprzyjay i sprzyjaj te procesy decentralizacji zarzdzania na szczeblu administracji regionalnej i lokalnej. Nastpi wyrany wzrost wiadomoci ekologicznej spoeczestwa. Ujawni si te postp w politycznym myleniu o rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce, gwnie w efekcie wyartykuowanych wyranie w Unii Europejskiej priorytetw dla tego sektora, oraz aktywno i pewna presja polityczna spoeczestwa. Z punktu widzenia realizacji celw polityki energetycznej, OZE maj do spenienia wan rol w aspekcie zwikszenia dywersyfikacji wytwarzania energii, a w redniej i duszej perspektywie wprowadzenia konkurencyjnoci i poprawy bezpieczestwa energetycznego kraju. W warunkach Polski, idea bezpieczestwa energetycznego realizowa si powinna w oparciu o demonopolizacj i dywersyfikacj systemu zaopatrzenia w energi. W tym zakresie OZE maj do spenienia niebagateln rol, w szczeglnoci na szczeblu regionalnym i lokalnym. OZE s z definicji rdami niewyczerpywalnymi, powszechnymi, dostpnymi bezporednio na miejscu przez grupy odbiorcw (pewny i zdecentralizowany system dystrybucji energii) oraz ze swej natury nie dajcymi si zmonopolizowa przez producentw i dostawcw energii. Praktyczna realizacja zasady bezpieczestwa energetycznego w Polsce, zarwno przed, jak i po 1990 r. miaa i w dalszym cigu ma wiele brakw. Zasada bezpieczestwa energetycznego kraju przed 1990 r. sprowadzaa si do realizacji doktryny samowystarczalnoci energetycznej (95% energii zuywanej w kraju produkowane byo w oparciu o wasne zasoby paliw, przede wszystkim wgla). Ze wzgldu na znikom dywersyfikacj rde zasilania, ich monopolizacj i niedorozwj sektora paliw pynnych, rzeczywiste efekty polityki energetycznej byy iluzoryczne. Przyjta po roku 1990, skdind suszna zasada zwikszania udziau pynnych paliw wglowodorowych w bilansie energetycznym Polski, ze wzgldu na czynnik geopolityczny (jeden dominujcy dostawca gazu z Rosji) sama w sobie nie zapewni osignicia wymaganego poziomu bezpieczestwa energetycznego. Pamita przy tym naley, e w perspektywie kilkudziesiciu lat zasoby paliw pynnych ulegn stopniowemu wyczerpaniu przy systematycznie wzrastajcych cenach. Wobec powyszych czynnikw i znaczcego potencjau OZE w Polsce, ich wykorzystanie staje si niezbdnym decentralizujcym elementem polityki energetycznej, uzupeniajcym krajowy bilans paliwowo-energetyczny w najbliszej przyszoci i mogcym sta si podstaw tego bilansu w dalszej perspektywie. Cho powysze tezy nie powinny budzi wtpliwoci, to jednak problemy okresu transformacji gospodarczej w sektorze energetycznym w pierwszej poowie lat 90-tych wymusiy koncentracj na biecych priorytetach oraz realizacji celw krtkoi redniookresowych zwizanych ze zwikszeniem udziau gazu ziemnego w bilansie energetycznym kraju oraz poszanowaniem energii. Praktycznej realizacji tych celw sprzyjao systematyczne odchodzenie od systemu dotacji w energetyce konwencjonalnej. W Zaoeniach Polityki Energetycznej do roku 2010 przyjtych przez Rzd w roku 199545, odnawialne rda energii, potraktowane zostay jako opcja majca znaczenie jedynie w wymiarze dugookresowym, sprzyjajca realizacji celw zwizanych z ochron rodowiska. W cytowanym dokumencie pojawio si szeroko krytykowane wrd zwolennikw wykorzystania energii odnawialnej stwierdzenie mwice, e Zwikszenie dostaw energii
45
Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020. Urzd Rady Ministrw, Warszawa, 1995.
- 37 -
pierwotnej poprzez rozwj rde energii odnawialnej w rozpatrywanym okresie (2010 przyp. aut.) nie ma wikszego znaczenia wobec niewielkiego ich potencjau po kosztach porwnywalnych z innymi rodzajami energii (...). Minimalizacja potencjau wykorzystania energii odnawialnej okrelanego mianem znikomy oraz marginalne potraktowanie spraw ochrony rodowiska w cytowanym dokumencie stay si gwnymi punktami krytyki organizacji ekologicznych. Znalazo to midzy innymi swj wyraz w dokumentach Polskiego Klubu Ekologicznego (Memorandum i Opinii PKE w sprawie Polityki Energetycznej z czerwca 1996 r.) oraz w publikacji PKE Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski46. Autorzy tego opracowania ocenili krajowy potencja techniczny OZE na 3860 PJ i wskazali warunki polityczne, ekonomiczne i finansowe niezbdne do praktycznego i szybkiego wykorzystania 15% z wyliczonego potencjau, jako odpowiednika biecego stopnia wykorzystania potencjau technicznego OZE w Unii Europejskiej. Kwestie zwizane z bezpieczestwem energetycznym, rozwojem konkurencji i ochron rodowiska zostay podjte na nowo przy okazji prac nad ustaw Prawo Energetyczne w kwietniu 1997 roku47. W preambule do ustawy (Art. 1, p. 2) stwierdzono Celem ustawy jest tworzenie warunkw do zrwnowaonego rozwoju kraju, zapewnienie bezpieczestwa energetycznego (....) rozwoju konkurencji, uwzgldnienia wymogw ochrony rodowiska i zobowiza wynikajcych z umw midzynarodowych. Niestety, zawarto merytoryczna ustawy w odniesieniu do OZE nie w peni odzwierciedlia cele zawarte w preambule. Jedyne, bezporednio odnoszce si do OZE zapisy zawarte w ustawie dotycz zalecenia uwzgldnienia lokalnych zasobw energetycznych przy tworzeniu planu zaopatrzenia w ciepo w gminie, ograniczenia koncesjonowania wytwarzania paliw i energii o mocy poniej 1 MW, dostpu strony trzeciej do sieci oraz wprowadzenia pojcia niezalenego producenta energii (ktrym moe by dostawca energii ze rde odnawialnych przyp. aut.) oraz otwarcia moliwoci naoenia na przedsibiorstwa energetyczne w drodze rozporzdzenia obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych. Po wydaniu przez Ministra Gospodarki stosownego rozporzdzenia (omwione ono jest w dalszej czci pracy), okazao si, e moliwoci dalszego wsparcia energetyki odnawialnej w oparciu o zapisy Prawa Energetycznego zostay praktycznie wyczerpane. Nowym dokumentem pastwowym, majcym stanowi podstaw do kreowania i realizacji polityki energetycznej w najbliszych 20 latach, s przyjte przez rzd w lutym 2000 r. i cytowane wczeniej Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020. W odniesieniu do OZE niniejszy dokument niestety niewiele odbiega od analogicznego dokumentu z 1995 r. Stwierdza ponownie, e Polska nie posiada duego potencjau energii odnawialnej (...). Z tego wzgldu rda energii odnawialnej maj niewielki, bezporedni wpyw na bezpieczestwo energetyczne pastwa. Dalej stwierdza Mimo, e wykorzystanie energii ze rde odnawialnych stopniowo wzrasta, to jej udzia w prognozowanym bilansie roku 2020 zmienia si niewiele i nie przekracza 6%. Zapis taki powsta mimo zwrcenia uwagi na znaczca rol OZE w lokalnych bilansach paliw pierwotnych i uznania bardzo znaczcego wzrostu wykorzystanie OZE w ostatnich 5 latach z 1,5 do 5,1% w bilansie energii pierwotnej kraju. Porwnujc przyjty jako obecny 5,1% udzia OZE w bilansie energii pierwotnej z przewidywanym 6% udziaem w odlegym roku 202048, nasuwa si wniosek, e tak jak to
46
Hille E., Karaczun Z., G. Winiewski: Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski. PKE, Krakw, 1997. 47 Dz.U. Nr 54 z 1997 r., poz. 348. 48 W wartociach bezwzgldnych, w cytowanym dokumencie przyrost wykorzystania OZE oceniono w rozpatrywanym okresie na 23%, jednak ze wzgldu na oglny przewidywany wzrost zapotrzebowania na
- 38 -
bywao w przeszoci, znaczenie energetyki odnawialnej zostao niedoszacowane i zignorowane zostay ostatnie osignicia i priorytety (podwojenie udziau OZE w latach 1998-2010) Unii Europejskiej w tym zakresie. Cytowany dokument nie daje niestety wystarczajcych podstaw merytorycznych i podbudowy politycznej do tworzenia krajowej strategii wykorzystania OZE, w myl postanowie Rezolucji Sejmu z lipca 1999 roku. Stosowne uwagi do Zaoe zgoszone na etapie ich konsultowania przez zesp autorski ekspertyzy s podane w Zaczniku 4 do niniejszej pracy. 3.2.3. Polityka rolna Poniej omwiono szczegowo zapisy na temat rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii na obszarach wiejskich, zawarte w dokumentach dotyczcych polityki rolnej pastwa. Opis tej polityki sektorowej jest peniejszy ni analogiczne rozdziay omawiajce polityk ekologiczn i energetyczn, odniesienia do tych ostatnich znajduj si take w rozdziaach 5 i 9 niniejszego opracowania. Polityka rolna pastwa w okresie transformacji gospodarczej, kreowana przez kolejne rzdy, stanowia niezwykle istotn cz polityki gospodarczej, ukierunkowan na wsparcie przemian i rozwoju rolnictwa (w pierwszym okresie transformacji), a ostatnio na rozwj obszarw wiejskich. Wynika to z ukierunkowania realizowanej polityki na zrwnowaony rozwj tych obszarw, denia do zachowania zasobw, stworzenia warunkw rozwoju cywilizacyjnego wsi i nowych nierolniczych miejsc pracy. Pod wpywem dowiadcze w realizacji Wsplnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej zwrcono uwag na podstawowe znaczenie rozwoju infrastruktury technicznej i spoecznej wsi, w procesie wstpowania Polski w struktury Unii. Przyjcie zasady realizacji spjnej polityki strukturalnej oraz zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa daje zatem szans wdroenia rozwiza sprzyjajcych szerszemu wykorzystaniu OZE. O istotnym znaczeniu energetyki odnawialnej dla obszarw wiejskich decyduj takie jej specyficzne waciwoci, jak: - parametry techniczne i ekonomiczne: dostpno, maa skala stosowanych technologii oraz moliwo lokalnej substytucji coraz droszych dla rozproszonych odbiorcw wiejskich kopalnych nonikw energii, - porednie korzyci spoeczne: nowe miejsca pracy na wsi i alternatywne rda dochodw dla ludnoci wiejskiej, - korzyci gospodarcze: zmniejszenie nadprodukcji ywnoci i stabilizacja rynku rolnego w wyniku upraw i przetwarzania biopaliw, - korzyci ekologiczne: zmniejszenie szkodliwych emisji, w tym niskiej emisji, a tym samym poprawa atrakcyjnoci turystycznej (agro- i ekoturystyka). Dotyczy to zwaszcza krajowego rolnictwa, ktrego cechy okrelane tradycyjnie jako wady (rozproszona zabudowa i rozdrobniona struktura, przeludnienie, nadprodukcja ywnoci) szczeglnie sprzyjaj szerszemu wykorzystaniu OZE. Waciwoci energetyki odnawialnej wykorzystane umiejtnie w warunkach krajowego rolnictwa mogyby wydatnie przyczyni si do zmniejszenia luki cywilizacyjnej pomidzy obszarami wiejskimi i regionami zurbanizowanymi.
energi pierwotn, udzia procentowy OZE w bilansie paliwowo-energetycznym kraju wzrasta bardzo nieznacznie.
- 39 -
Rozwj obszarw wiejskich, rozumiany jako sprzone procesy wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz modernizacji rolnictwa, stanowi jeden z dziesiciu problemw wzowych rzdowej Strategii dla Polski przyjtej w czerwcu 1994 roku i sta si podstaw polityki rolnej, realizowanej w latach 1994-199749. Dc do zmiany charakteru wsi i osiedli wiejskich i przejmowania przez nie nowych odmiennych funkcji, w programach szczegowych wskazywano na konieczno poprawy infrastruktury technicznej wsi, tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich oraz zharmonizowany rozwj w oparciu o now infrastruktur. Tak postawione cele uzasadniay wsparcie dla promowania rozwoju technologii wykorzystania OZE i minimalizowania wpywu infrastruktury energetycznej na rodowisko50, w praktycznych dziaaniach MRiG i w finansowaniu przedsiwzi inwestycyjnych z tego zakresu przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Szczeglnie preferowane byo wykorzystanie energii pochodzenia rolniczego (bioetanol, paliwo rzepakowe, soma, drewno odpadowe, biogaz), co znalazo wyraz we wsparciu, we wsppracy z KBN, prac badawczych i wdroeniowych z tego zakresu. Promowany by take program maej retencji wodnej wsplnie z MOZNiL i dziaania ograniczajce negatywny wpyw na rodowisko naturalne. Zaistniaa potrzeba wpisania i kompleksowego powizania problematyki wykorzystania OZE z realizowanymi w resorcie rolnictwa programami rekonstrukcji i modernizacji rolnictwa, w tym z rozwojem infrastruktury technicznej wsi i koncepcj wielofunkcyjnego rozwoju obszarw wiejskich. Powysze programy obudowane s odpowiedni infrastruktur instytucjonaln (ARiMR, AWRSK, FAPA, resortowe instytuty naukowo-badawcze, ODR-y, Izby Rolnicze), ktra moe by uyteczna przy opracowywaniu i wdraaniu programu wykorzystania odnawialnych rde energii jako elementu infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich. Niestety, jak dotychczas nie udao si w praktyce zagadnie energetyki odnawialnej wpisa do wikszych programw finansowego wsparcia obszarw wiejskich, w tym np. do projektw finansowanych przez Bank wiatowy, dla ktrego zagadnienia te, razem z budow wodocigw, kanalizacji i drg nale do priorytetowych. Zadania poprawy stanu infrastruktury technicznej wsi (w tym energetycznej), niezbdnej dla dziaalnoci przedsibiorstw oraz rozwijania takich form dziaalnoci gospodarczej, ktre s zgodne z ide ochrony rodowiska na terenach wiejskich, znalazy si take w pniejszych dokumentach i stanowi konsekwentnie element realizowanej polityki rolnej51. Wdraanie rozwiza z zakresu tzw. czystej energii uznano za wany kierunek tak postawionych zada i szans na popraw warunkw ycia i pracy mieszkacw wsi. Przyjta przez Sejm RP w dniu 21 kwietnia 1998 r. redniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich rozdzielaa wyranie instrumenty polityki organizacyjnej i ekonomicznej od socjalnej, wskazujc te na potrzeb regionalnego zrnicowania polityki rolnej wzgldem obszarw wiejskich. W ramach instrumentw ekonomicznych zaproponowano system ulg podatkowych, w tym ulg w podatku akcyzowym od benzyny z dodatkiem etanolu. Instrument ten (obnienie stawki akcyzy o 91 z/1000 l) wprowadzono w ycie w porozumieniu w Ministerstwami Finansw i Gospodarki, co m.in. zaowocowao
49 50
Duczkowska-Maysz K.: Rozwj obszarw wiejskich. MRiG, Warszawa 1996. muda K.: Odnawialne rda energii w polityce rolnej w Polsce w: Materiay z midzynarodowego seminarium Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego. EC BREC/IBMER, Warszawa 1998. 51 Przyszo wsi i rolnictwa. Wyzwania i szanse. MRiG, Warszawa 1998 r.
- 40 -
wzrostem wykorzystania bioetanolu do 100 mln litrw rocznie oraz zagospodarowaniem nadwyek w produkcji surowcw pochodzenia rolniczego. Aktywne stosowanie narzdzi podatkowych do wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w rolnictwie stosowane byo ju od pierwszej poowy lat 90-tych, kiedy to obwieszczenie Ministra Finansw w sprawie jednolitego tekstu ustawy o podatku rolnym52 wprowadzono ulgi w podatku rolnym dla podmiotw gospodarczych inwestujcych w technologie wykorzystujce OZE. Praktyczne znaczenie tego przepisu ograniczone jest jednak stosunkowo niewielkim wymiarem podatku. Znaczenie wykorzystania energii odnawialnej w procesie zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich najpeniej zostao dostrzeone w obecnie realizowanej rzdowej Spjnej polityce strukturalnej rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa, dokumencie przyjtym przez Rad Ministrw w dniu 13 lipca 1999 roku53. Zagadnienia wykorzystania OZE, jako elementu rozwoju infrastruktury technicznej wsi oraz ksztatowania warunkw zrwnowaonego rozwoju rolnictwa, znalazy swoje miejsce zarwno w strategicznym celu I. - Ksztatowanie warunkw pracy i ycia ludnoci wiejskiej, jak i w celu III.- Ksztatowanie warunkw rozwoju zrwnowaonego na obszarach wiejskich, ochrona zasobw rodowiska naturalnego tej polityki. Popraw stanu infrastruktury technicznej okrelono jako podstawowy warunek powodzenia programw rozwoju obszarw wiejskich, a uruchomienie odnawialnych rde energii (biogaz, energia wiatrowa itp.), zostao uznane za jeden z gwnych celw programu z tego zakresu (pkt. 3.1.1.4. Spjnej polityki...). W szczeglnoci wskazano, e ze rodkw publicznych moe by wspierana budowa i modernizacja na obszarach wiejskich instalacji wykorzystujcych OZE oraz, e pomoc ta moe by udzielana mieszkacom i podmiotom instalujcym te obiekty (Spjna polityka..., s. 36). Tak jednoznaczne wsparcie dla wdraania rozwiza z obszaru wykorzystania odnawialnych rde energii na obszarach wiejskich, zostao po raz pierwszy udzielone w ramach realizowanej polityki rolnej. Dodatkowo, w ramach celu III realizowanej polityki, przewiduje si wsparcie w formie dotacji celowych dla rolnikw podejmujcych dziaania wspomagajce rozwj maej retencji wodnej (s. 56) i dokonujcych inwestycji w energooszczdne technologie. Wskazuje si przy tym na wan rol, jak odgrywaj OZE w kreowaniu przyjaznych rodowisku naturalnemu warunkw produkcji i ycia na obszarach wiejskich. Sytuacja stworzona przez zapisy zawarte w aktualnej polityce rolnej pastwa, dotyczce znaczenia i wykorzystania OZE, stwarza dobre warunki do promowania i wdraania tych rozwiza w polskim rolnictwie. Klimat wsparcia wynikajcy z treci programowych realizowanej polityki wyznacza potrzeb nasilenia dziaa promocyjnych i lobbingowych z tego zakresu oraz jak najszybszego stworzenia ram instytucjonalnych wdraania rozwiza technologicznych, niezbdnych do zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich. 3.2.4. Spjno i koordynacja polityk sektorowych Nawet pobiena analiza polityk sektorowych, a take wynikajcych z nich zasadniczych regulacji prawnych wskazuje na pewn przypadkowo przyjmowanych rozwiza, brak spjnoci i w konsekwencji jedynie bardzo umiarkowan ich skuteczno i efektywno. Tylko w nieznacznym stopniu przyjte wczeniej rozwizania i zapisy wskazuj cele, priorytetowe kierunki dziaa, narzdzia do ich realizacji i rda finansowania. Dzieje si tak, poniewa powysze zapisy powstaway w oderwaniu od spjnej wizji rozwoju energetyki
52 53
Dz.U. z 1993 r. Nr 94, poz. 431. Spjna polityka rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich. MRiRW, Warszawa, lipiec1999.
- 41 -
odnawialnej w Polsce i niestety przy ewidentnym braku caociowej wizji sektora energetycznego w realizacji innych polityk pastwa. Brak spjnoci pomidzy politykami sektorowymi wynika te z braku nadrzdnej wizji rozwoju kraju. Nadziej na sformuowanie takiej wizji stwarza przygotowywana przez Rzd Strategia zrwnowaonego rozwoju Polski do roku 2025. Do budzcych nadziej elementw w polityce pastwa zaliczy naley zapisy w projekcie nowej polityki ekologicznej przewidujcej wzrost wykorzystania OZE do 24% w perspektywie do 2020 r. (co jest zgodne z tendencjami w UE) oraz fakt wpisania rozwoju wykorzystania OZE do polityki rolnej. Proces dojrzewania instytucji pastwowych i sektora spoecznego do stanowiska, e w zakresie OZE tylko spjna strategia i stosowna ustawa mog by niezbdnym skadnikiem trwaego rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce, trwa od kilku lat i oparty by na konstatacji faktu nieskutecznoci rozwiza poowicznych i tymczasowych. Oprcz braku spjnoci pomidzy politykami sektorowymi i strategiami branowymi, istotn przyczyn hamujca rozwj energetyki odnawialnej s kwestie braku jasnego podziau kompetencji i odpowiedzialnoci za rozwj sektora na szczeblu administracji centralnej. W celu przeamania tych barier konieczne jest stworzenie odpowiedniej struktury instytucjonalno-organizacyjnej, ktra sprzyja bdzie rozwojowi wykorzystania OZE. Dziaanie kluczowych w tym zakresie jednostek administracji na szczeblu centralnym, w tym Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa rodowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, s zbyt szcztkowe i nieskoordynowane aby doprowadzi do sformuowania podstaw krajowego programu rozwoju, promocji i wdraania OZE. Rozproszenie korzyci z wykorzystania odnawialnych rde energii w rnych resortach i rozproszenie odpowiedzialnoci za rozwj OZE (jak to pokazano na rys. 3.2) wskazuj na konieczno integracji i koordynacji dziaa rnych podmiotw na szczeblu centralnym. W sytuacji braku odpowiednich podstaw instytucjonalnych i braku realnego zainteresowania centrum administracyjnego, dziaalno szeregu organizacji pozarzdowych, zwizkw producentw i uytkownikw OZE (np. stowarzysze branowych) w energetyce jest bardzo ograniczona. Z wyej wymienionych wzgldw, w rodowiskach zwizanych z energetyk odnawialn powszechnie formuowany jest pogld o koniecznoci stworzenia pastwowej wyspecjalizowanej Agencji Odnawialnych rde Energii, ktra integrowaaby dziaania poszczeglnych instytucji, wdraaa polityk wykorzystania OZE, uatwiaa osignicie efektu skali i pozwolia na bardziej efektywne kosztowo wspieranie dalszego rozwoju przypisanego jej sektora. Funkcja, zadania i umiejscowienie Agencji w strukturze administracji centralnej, jako instytucji uatwiajcej m.in. komunikacj i wspprac odpowiednich ministerstw i harmonizacj polityk sektorowych omwione s szczegowo w rozdziale 9.
Rys. 3.2. Moliwoci skutecznego dziaania urzdw centralnych odpowiedzialnych za rozwj energetyki odnawialnej w Polsce
MSP
KBN
RCSS
MRiRW
MF
MG
CUMiRM
UKIE
MPPS
Zakres odpowiedzialnoci i moliwoci wsparcia rozwoju OZE
M- Ministerstwo rodowiska: ograniczanie emisji , wsparcie finansowe rozwoju OZE poprzez NFO MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi: rozwj obszarw wiejskich, modernizacja rolnictwa i wsi, parytet dochodw ludnoci wiejskiej, owiata rolna, ziemia po PGR-ach MF Ministerstwo Finansw: podatki na noniki energii - polityka cenowa, zwolnienia i ulgi podatkowe i inwestycyjne MG Ministerstwo Gospodarki: polityka energetyczna i elektroenergetyczna, ustawodawstwo energetyczne, bezpieczestwo energetyczne, certyfikaty energetyczne RCSS Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych: strategia rozwoju gospodarczego, polityka regionalna, zagospodarowanie przestrzenne CUMiRM Centralny Urzd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast: dostawy ciepa sieciowego, zagospodarowanie odpadw komunalnych KBN Komitet Bada Naukowych: badania i rozwj technologii OZE UKIE- Urzd Komitetu Integracji Europejskiej: dostosowanie systemu prawnego do standardw UE i negocjowanie kierunkw wykorzystania rodkw pomocowych i strukturalnych MPPS- Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej: bezrobocie i miejsca pracy w ujciu lokalnym i regionalnym MSP Ministerstwo Skarbu Pastwa: przeksztacenia wasnociowe i strukturalne przedsibiorstw
- 43 -
3.3. Przepisy prawne regulujce wykorzystanie energii ze rde odnawialnych, procedury administracyjne oraz mechanizmy wsparcia 3.3.1. Analiza przepisw prawnych regulujcych wykorzystanie energii ze rde odnawialnych w Polsce Najwaniejsze regulacje prawne dotyczce energetyki zawarte zostay w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo Energetyczne.54 Przepisy tej ustawy maj zastosowanie take do wytwarzania energii ze rde odnawialnych, ktre zostay w ustawie zdefiniowane jako rda wykorzystujce w procesie przetwarzania nie zakumulowan energi soneczn w rozmaitych postaciach, w szczeglnoci energi rzek, wiatru, biomasy oraz energi promieniowania sonecznego w bateriach sonecznych.55 Gwne cele ustawy Prawo Energetyczne to m.in.: - tworzenie warunkw do zrwnowaonego rozwoju kraju, - zapewnienie oszczdnego i racjonalnego uytkowania paliw i energii, - tworzenie warunkw do rozwoju konkurencji oraz przeciwdziaanie negatywnym skutkom naturalnych monopoli, - przestrzeganie wymogw ochrony rodowiska, - uwzgldnienie zobowiza wynikajcych dla Polski z umw midzynarodowych, - ochrona interesw odbiorcw i minimalizacja kosztw.56 Tak sformuowane zaoenia ustawy stanowi mog ogln podstaw do zwikszenia znaczenia rde odnawialnych, jako najbardziej przyjaznych dla rodowiska i niewymagajcych zuycia paliw kopalnych. Wytwarzanie energii w tych rdach pozwolioby na wypenienie midzynarodowych zobowiza Polski w dziedzinie ochrony powietrza i klimatu. W prawie energetycznym s przewidziane mechanizmy korzystne dla producentw energii ze rde odnawialnych, zmierzajce do uwzgldniania w energetyce zasad gospodarki rynkowej. Najwaniejszy z tych mechanizmw to tzw. zasada dostpu stron trzecich do sieci (TPA third party access) okrelona w art. 4 ust. 2 Prawa Energetycznego. Przepis ten stanowi, e przedsibiorstwa energetyczne zajmujce si przesyaniem i dystrybucj paliw lub energii maj obowizek zapewnia wszystkim podmiotom wiadczenie usug polegajcych na przesyaniu paliw lub energii wydobywanych lub wytwarzanych w kraju, z uwzgldnieniem warunkw technicznych i ekonomicznych, na warunkach uzgodnionych przez strony w drodze umowy. Zapis ten ma na celu przeciwdziaanie skutkom tzw. naturalnych monopoli, szczeglnie praktykom monopolistycznym przedsibiorcw energetycznych zarzdzajcych sieci (przesyajcych paliwa bd energi) oraz dystrybutorw. Zasada TPA polega na naoeniu na przedsibiorstwa obowizku przesyania energii pomidzy zainteresowanymi podmiotami.57 Moe ona wystpowa w dwch odmianach.
54 55
Dz. U. Nr 54, z 1997 r., poz. 348 ze zmianami. Art. 3 pkt. 21 Prawa Energetycznego. 56 Art. 1 ust. 2 Prawa Energetycznego. 57 Wprowadzenie zasady TPA odpowiada (omwionym dalej) rozwizaniom Dyrektywy Unii Europejskiej 96/92 z dnia 19 grudnia 1996 r. w sprawie wsplnego rynku energii elektrycznej.
- 44 -
W pierwszej z nich umowa sprzeday energii zawierana jest bezporednio midzy dostawc (producentem energii) a odbiorc. Przedsibiorstwa zarzdzajce sieci przesyow nie peni tu roli porednika w obrocie, tj. nie nabywaj energii w celu jej dalszej odsprzeday, a tylko udostpniaj odpatnie urzdzenia sieci, czyli wiadcz usugi przesyowe. Druga odmiana zasady TPA zakada istnienie wycznego odbiorcy - wyznaczonego przez pastwo podmiotu skupujcego energi od producentw i odsprzedajcego j odbiorcom. Wyczny odbiorca ma obowizek przyjmowania oferowanej przez producentw energii oraz zawarcia umowy o dostaw na danie odbiorcy. W tym systemie cena moe by negocjowana bezporednio pomidzy producentem a odbiorc.58 W obecnej sytuacji na rynku elektroenergetycznym w Polsce funkcj analogiczn jak wyczny odbiorca speniaj Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A Dziki zasadzie TPA kady podmiot (np. producent energii) moe da zawarcia umowy o wiadczenie usug przesyowych (przy pierwszej odmianie zasady TPA) bd te umowy sprzeday energii na rzecz wycznego odbiorcy (przy odmianie drugiej). Umoliwia to ma wchodzenie na rynek nowych niezalenych producentw - rwnie wykorzystujcych rda odnawialne. Dostp do sieci jest bowiem ograniczony jedynie warunkiem spenienia odpowiednich wymogw technicznych. Swobodny dostp do sieci nie oznacza jednak automatycznie, e przedsibiorstwa przesyajce energi (w tym wypadku PSE SA) maj obowizek kupi energi od konkretnego producenta (np. produkujcego energi ze rde niekonwencjonalnych).59 Z dosownego brzmienia przepisu art. 4 ust. 2 wynika, e przedsibiorstwa przesyajce energi maj jedynie obowizek wiadczenia usug przesyowych, nie za zakupu energii od producentw. Sytuacja ta miaaby wic zastosowanie tylko do przypadkw gdy producent zawiera umow bezporednio z odbiorc energii bez porednictwa zakadu zarzdzajcego sieci (Prawo Energetyczne umoliwia zawarcie takiej umowy)60. W praktyce, waciwym partnerem niezalenego dostawcy energii staje si przedsibiorstwo energetyczne zajmujce si dystrybucj energii. Przemawiaj za tym take wzgldy techniczne. Poniewa technologie OZE dostarczaj energi elektryczn na niskim i rednim napiciu (nie wysokim), to wynika z tego prosta konieczno wsppracy dostawcy energii i lokalnego zakadu energetycznego. To na podstawie umw zawieranych pomidzy nimi ustala si cen zakupu energii i koszty przycza. Nietrudno spostrzec, e pozycja obydwu partnerw w negocjowaniu warunkw umowy nie jest jednakowa. Aktem prawnym wzmacniajcym pozycj niezalenego dostawcy energii powinno by rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowizku zakupu energii elektrycznej i ciepa ze rde niekonwencjonalnych w tym odnawialnych oraz zakresu tego obowizku (Dz. U. z roku 1999 Nr 13, poz. 119). Paragraf 1 tego rozporzdzenia ustala, e przedsibiorstwa energetyczne prowadzce dziaalno gospodarcz w zakresie obrotu energi elektryczn lub ciepem, s obowizane do zakupu od krajowych wytwrcw, oferowanej iloci energii elektrycznej lub ciepa ze rde niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych pochodzcych z: - elektrowni wodnych, - elektrowni wiatrowych,
58
A. Walaszek-Pyzio, W. Pyzio: Prawo Energetyczne. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1999, str. 27 59 M. Sobolewski: Odnawialne rda energii w Polsce stan i perspektywy. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1998. 60 Art. 5 Prawa Energetycznego.
- 45 -
biogazu pozyskanego w szczeglnoci z: instalacji przerbki odpadw zwierzcych, oczyszczalni ciekw, ze skadowisk odpadw komunalnych, biomasy, sonecznych ogniw fotowoltaicznych, sonecznych kolektorw do produkcji ciepa, ciepa geotermalnego.
Obowizek ten nie dotyczy instalacji o mocy znamionowej powyej 5 MW, zbudowanych w ramach inwestycji centralnych oraz sytuacji, gdy cena oferowanej jednostki energii elektrycznej jest wysza od najwyszej obowizujcej w przedsibiorstwie ceny ustalonej dla odbiorcw przyczonych na niskim napiciu lub gdy oferowana cena jest wysza od najwyszej oferowanej ceny zakupu jednostki ciepa od innych dostawcw ze rde konwencjonalnych. Zapis o obowizku zakupu od krajowych wytwrcw oferowanej iloci energii elektrycznej albo ciepa ze rde odnawialnych, oznacza w praktyce, e kada ilo zaoferowanej przez niezalenego wytwrc energii winna by przez przedsibiorstwo zakupiona. Obowizek ten zosta jednak wyczony w przypadkach, gdy cena oferowanej jednostki energii elektrycznej jest wysza od najwyszej obowizujcej w tym przedsibiorstwie ceny ustalonej w obowizujcej taryfie dla jednostki energii elektrycznej pobieranej przez odbiorcw przyczonych na niskim napiciu albo gdy cena ciepa jest wysza od najwyszej oferowanej ceny zakupu jednostki ciepa od innych dostawcw ze rde konwencjonalnych ( 3 Rozporzdzenia). Moe to stanowi i niekiedy stanowi istotny problem dla wytwrcw energii ze rde odnawialnych, gdy czsto koszt wytwarzania energii przez nich jest wyszy ni ze rde konwencjonalnych.61 Sprawy sporne dotyczce ustalania warunkw wiadczenia usug przesyowych, odmowy przyczenia do sieci rozstrzyga, na wniosek strony, Prezes Urzdu Regulacji Energetyki.62 Rozstrzygnicie to bdzie polegao na ustaleniu, czy waciwy przedsibiorca mia obowizek zawarcia umowy o wiadczenie usug przesyowych, czy te umowy sprzeday energii i w razie stwierdzenia istnienia takiego obowizku na ustaleniu treci tej umowy.63 Dostarczanie energii odbywa si na podstawie umowy64, ktr producent energii moe zawrze albo bezporednio z odbiorc, albo z przedsibiorstwem zarzdzajcym sieci przesyow. Umowa ta powinna uwzgldnia zasady okrelone w ustawie i w koncesjach, oraz zawiera co najmniej postanowienia dotyczce iloci, jakoci, niezawodnoci i cigoci dostarczania i odbioru, ceny, sposobu rozlicze, odpowiedzialnoci stron za niedotrzymanie warunkw umowy, okresu jej obowizywania i warunkw rozwizania. Rozwizanie przyjte w Polsce ma kilka mankamentw w porwnaniu do innych, znanych i stosowanych rozwiza. W pracach nad ksztatem stosownych przepisw w Polsce rozwaa mona byo dwie podstawowe koncepcje stosowane w Europie: koncepcj zblion do rozwizania, zawartego w Prawie o Zasilaniu w Energi Elektryczn (EFL), ktre istnieje w Niemczech lub do rozwizania zblionego do Aktu o Paliwach Niekopalnych (NFFO) w Wielkiej Brytanii. EFL obliguje przedsibiorstwa obrotu do zakupu energii ze rde
61
J. Bukowska, J. Ejdys, B. Poskrobko: Prawnoekonomiczne aspekty wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa 1998. 62 Art. 8 Prawa Energetycznego. 63 A. Walaszek-Pyzio, W. Pyzio: Prawo Energetyczne. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1999, str. 46. 64 Art. 5 Prawa Energetycznego.
- 46 -
odnawialnych po cenie wynoszcej do 90% ceny energii dla odbiorcw kocowych, przy czym okrelony jest limit udziau energii odnawialnej na poziomie 5%, dla ktrego ten obowizek bezwzgldnie dziaa. W przypadku NFFO, rzd organizuje przetarg na dostaw okrelonej iloci energii ze rde odnawialnych poniej wstpnie ustalonej ceny. Przypadek niemiecki jest bardziej zbliony do przyjtego w Polsce, ale jest bardziej korzystny dla dostawcy energii ze rde odnawialnych (zagwarantowana cena), a jednoczenie w pewnym sensie chroni przedsibiorstwo obrotu przed zbyt duym obcieniem jego taryfy wyszymi kosztami zakupu energii poprzez wprowadzanie 5% limitu. Przykad brytyjski, z oddzielnymi przetargami na dostaw energii ze rde odnawialnych, w ramach ktrych rne technologie OZE konkuruj ze sob cenowo, a po rozstrzygniciu przetargu, przedsibiorstwa obrotu dostaj z wydzielonego budetu rekompensat za zakup energii po wyszej, ustalonej w ramach przetargu cenie, odbiega mocno od rozwizania przyjtego w Polsce. Rozwizanie brytyjskie zapewnia jednoczenie rozsdn cen i obowizek dostawy energii oraz mechanizm kompensacji dla przedsibiorstwa energetycznego. W lutym 2000 r min rok od wejcia w ycie Rozporzdzenia o obowizku zakupu energii elektrycznej i ciepa ze rde niekonwencjonalnych. Dowiadczenie wskazuje, e przyjte w rozporzdzeniu zapisy w niewielkim stopniu poprawiy sytuacj dostawcw energii ze rde odnawialnych w Polsce. Wynegocjowane obecnie ceny, jakie otrzymuj dostawcy energii od przedsibiorstw obrotu, wbrew wczeniejszym obawom, nie s zbytnio zaniane i utrzymuj si zazwyczaj powyej 80% ceny energii dla odbiorcw kocowych na niskim napiciu. Problemem jest jednak brak pewnoci i stabilnoci wynegocjowanych przez dostawcw energii umw, brak narzdzi motywowania przedsibiorstw energetycznych do zakupu energii i stosownych sankcji oraz brak sprawiedliwego mechanizmu kompensowania przez przedsibiorstwa obrotu zakupu droszej dla nich (w porwnaniu np. z ofert PSE) energii ze rde odnawialnych. Przyjcie w tym ostatnim przypadku zasady przerzucania przez przedsibiorstwa energetyczne dodatkowych kosztw na odbiorcw energii, przy liberalizacji rynku energii oraz zbyt powolnym spadkiem kosztw energii produkowanej przez technologie OZE, grozi moe narastajc iloci konfliktw pomidzy wytwrcami i przedsibiorstwami obrotu. Omawiane rozporzdzenie nie rnicuje technologii OZE ze wzgldu na ich stopie dojrzaoci rynkowej i koszty produkowanej energii. Dlatego wspiera tylko te, ktre osigny ju pewien zaawansowany stopie rozwoju, a dla innych pozostaje jedynie martwym zapisem. Umoliwia jednym z dostawcw czerpanie pewnych korzyci, a innym (przynoszcym ten sam efekt ekologiczny) nie zapewnia nawet warunkw do przetrwania. Dopki w polskim prawie nie ma innych mechanizmw wspierajcych dostawcw energii ze rde odnawialnych, niezbdna wydaje si albo taka nowelizacja Rozporzdzenia, ktra w sposb jednoznaczny zachci do inwestowania w wykorzystanie OZE i zapewni sprawiedliwy sposb kompensacji wyszych kosztw, albo przygotowanie oddzielnej ustawy, ktra rozwie problem w sposb bardziej kompleksowy oraz zapewni stabilno warunkw inwestowania i uytkowania technologii OZE. Wrd rnych innych instrumentw regulacji bezporedniej obejmujcych wykorzystanie energii ze rde odnawialnych wyrni naley koncesje i pozwolenia administracyjne. Z punktu widzenia Prawa energetycznego istotn rol peni koncesjonowanie dziaalnoci gospodarczej w zakresie wytwarzania energii.65 Ustawowy obowizek uzyskania koncesji dotyczy wszystkich podmiotw produkujcych energi w rdach o mocy powyej 1 MW,
65
Art. 32 Prawa Energetycznego.
- 47 -
w tym rwnie ze rde odnawialnych. Minister Gospodarki na mocy delegacji ustawowej wyczy spod obowizku uzyskania koncesji wytwarzanie energii elektrycznej w rdach o cznej mocy zainstalowanej nie wikszej ni 50 MW, a take wytwarzanie ciepa w rdach o cznej mocy zainstalowanej nie wikszej ni 5,8 MW66. Prg koncesjonowania dla rde energii odnawialnej pozosta na niezmienionym poziomie 1 MW, co nie tylko nie stwarza adnych preferencji dla przedsibiorcw wykorzystujcych rda odnawialne, ale wrcz stawia ich w gorszej sytuacji. Mimo niewielkiej mocy wykorzystywanych instalacji, musz oni wypeni wymogi formalne ponoszc dodatkowe koszty transakcyjne. Obowizek koncesyjny dotyczy tylko dziaalnoci gospodarczej, a wic majcej charakter zarobkowy, co oznacza, e nie obejmuje sytuacji, gdy energia wytwarzana jest jedynie na wasne potrzeby. Dziaalno gospodarcza nie podlegajca obowizkowi koncesjonowania (np. produkcja energii w rdach o mocy poniej 1 MW) wymaga zgoszenia do ewidencji dziaalnoci gospodarczej,67 jeeli ma by prowadzona przez podmiot nie majcy osobowoci prawnej. Przedsibiorstwa energetyczne posiadajce koncesj ustalaj dla energii elektrycznej i ciepa taryfy podlegajce zatwierdzeniu przez Prezesa URE.68 Taryfa - zgodnie z definicj ustawow to zbir cen i opat oraz warunkw ich stosowania, opracowany przez przedsibiorstwo energetyczne i wprowadzany jako obowizujcy dla okrelonych w nim odbiorcw.69 Przy obecnej konstrukcji rozporzdzenia o obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych, URE ma pewne (cho nie do koca sprecyzowane) moliwoci oddziaywania na wysoko ceny energii w umowie pomidzy dostawc energii ze rde odnawialnych a przedsibiorstwem obrotu. Z punktu widzenia wykorzystania rde odnawialnych istotny jest te przepis, e taryfy te powinny zapewnia pokrycie uzasadnionych kosztw dziaalnoci przedsibiorstw energetycznych w zakresie m.in. kosztw modernizacji, rozwoju i ochrony rodowiska. Ponadto mog one uwzgldnia koszty wspfinansowania przez przedsibiorstwa energetyczne przedsiwzi zwizanych z rozwojem energetyki niekonwencjonalnej.70 Ceny energii stosowane przez przedsibiorcw zwolnionych z uzyskania koncesji s cenami umownymi i maj do nich zastosowanie przepisy z ustawy o cenach.71 Podsumowujc, mona stwierdzi, e do najwaniejszych regulacji bezporednich wynikajcych z Prawa Energetycznego i Aktw Wykonawczych, ktre w pewnym zakresie mog stymulowa rozwj energetyki odnawialnej, nale przepisy, ktre: - nakadaj na przedsibiorstwa zajmujce si obrotem energi obowizek jej zakupu ze rde niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych, - prowadz do urealnienia cen energii, co w rezultacie moe doprowadzi do wczania w cen energii kosztw zewntrznych (m.in. kosztw zanieczyszczenia rodowiska). Koszty te nie s obecnie w peni odzwierciedlone w cenach energii co daje energetyce tradycyjnej nieuzasadnion przewag konkurencyjn, - zobowizuj Rad Ministrw do uwzgldnienia problematyki rozwoju odnawialnych rde energii w opracowywaniu zaoe polityki energetycznej pastwa (cho w obecnie przyjtych Zaoeniach polityki energetycznej Polski do roku 2020 zagadnienia te nie zostay naleycie docenione),
66
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 lipca 1998 r. w sprawie okrelenia szczeglnych rodzajw dzielnoci gospodarczej nie wymagajcej koncesjonowania. (Dz.U. nr 98, poz. 621). 67 Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o dziaalnoci gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324). 68 Art. 47 Prawa Energetycznego. 69 Art. 3 pkt. 17 Prawa Energetycznego. 70 Art. 45 Prawa Energetycznego. 71 A. Walaszek-Pyzio, W. Pyzio: Prawo Energetyczne. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1999, str. 120.
- 48 -
dopuszczaj uwzgldnienie wydatkw ponoszonych na rozwj energetyki odnawialnej w taryfach cen energii.
Niestety, Prawo Energetyczne w obecnej wersji i przy obecnej kondycji sektora energetyki odnawialnej Polsce nie zapewnia dostatecznych warunkw do trwaego rozwoju sektora w krtkim okresie. Przykadem jest tu niejasno i niepewno Rozporzdzenia o obowizku zakupu energii, ktre dodatkowo moe by zmienione w kadej chwili bez adnej dyskusji w Parlamencie. Negatywnym przykadem jest te fakt, e ju po uchwaleniu Prawa Energetycznego pewne jego zapisy w kolejnych nowelizacjach byy zmieniane na niekorzy energetyki odnawialnej (np. zniesiony obowizek szczeglnego uwzgldniania OZE w planach energetycznych gmin). Przykadem obecnych utrudnie dla niewielkich dostawcw energii wykorzystujcych OZE jest te konieczno uzyskiwania koncesji, co czsto jest przyczyn ponoszenia przez nich nieuzasadnionych, dodatkowych kosztw. Ale take w rednim okresie, po osigniciu wikszej dojrzaoci technicznej i ekonomicznej technologii OZE, Prawo Energetyczne w obecnym brzmieniu moe okaza si barier dla energetyki odnawialnej. Zapisy ograniczajce moc rde oddajcych na zasadach preferencyjnych energi do sieci do wielkoci 5 MW zaczynaj blokowa rozwj wikszych parkw wiatrowych w Polsce i zaczynaj blokowa rozwj systemw ciepowniczych na biomas, a jeszcze bardziej ogranicz rozwj systemw wytwarzajcych energi elektryczn i ciepln w skojarzeniu. Wszystko wskazuje na to, e Prawo Energetyczne w obecnym jego brzmieniu nie daje narzdzi do aktywnego wspierania energetyki odnawialnej Polsce i w tym zakresie naley szuka innych rozwiza. Inne, nie zwizane z Prawem Energetycznym instrumenty regulacji bezporedniej majce wpyw na pozycj energetyki odnawianej w Polsce to przepisy regulujce problematyk emisji substancji zanieczyszczajcych powietrze. Do tej ostatniej grupy nale przede wszystkim: - Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i ksztatowaniu rodowiska w czci dotyczcej ochrony powietrza; - Rozporzdzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartoci ste substancji zanieczyszczajcych w powietrzu (Dz. U. Nr 55, poz. 355); - Rozporzdzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 8 wrzenia 1998 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczajcych z procesw technologicznych i operacji technicznych (Dz. U. Nr 121, poz. 793); - Rozporzdzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 18 wrzenia 1998 r. w sprawie szczegowych zasad ustalania dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza rodzajw i iloci substancji zanieczyszczajcych oraz wymaga, jakim powinna odpowiada dokumentacja niezbdna do wydania decyzji ustalajcej rodzaje i iloci substancji zanieczyszczajcych dopuszczonych do wprowadzania do powietrza (Dz. U. Nr 124, poz. 819). Przepisy te dotycz wszystkich technologii energetycznych opartych na spalaniu paliw, w tym technologii energetycznego wykorzystania biomasy. Instalacje produkujce energi elektryczn i/lub ciepln w procesie spalania drewna wymagaj zastosowania procedur wynikajcych z Rozporzdzenia Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 18 wrzenia 1998 r. w sprawie szczegowych zasad ustalania dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza rodzajw i iloci substancji
- 49 -
zanieczyszczajcych oraz wymaga, jakim powinna odpowiada dokumentacja niezbdna do wydania decyzji ustalajcej rodzaje i iloci substancji zanieczyszczajcych dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza.72 Iloci tych substancji okrela Rozporzdzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 8 wrzenia 1998 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczajcych z procesw technologicznych i operacji technicznych,73 okrelajce poziom dopuszczalnych iloci dwutlenku siarki, tlenkw azotu i pyw. Wartoci dopuszczalnych emisji pozostaych substancji zanieczyszczajcych ustala si na poziomie nie powodujcym przekroczenia ste w powietrzu, okrelonych w Rozporzdzeniu Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartoci ste substancji zanieczyszczajcych w powietrzu.74 Dopuszczalne iloci substancji zanieczyszczajcych wprowadzanych do powietrza s identyczne dla staych paliw kopalnych i drewna, jedyn rnic stanowi obnione w stosunku do wgla kamiennego - normy emisji tlenkw azotu ze spalania wgla brunatnego, koksu i drewna w instalacjach o mocy 50 MWt (odpowiednio: wgiel kamienny 460 mg a pozostae 400 mg/m3 suchych gazw odlotowych). Powysze wysokoci limitw emisji, nie stwarzaj niestety preferencji dla energetycznego wykorzystania drewna. Powysze przepisy nie maj na celu bezporedniego wsparcia energetyki odnawianej. Wrcz przeciwnie, szereg technologii OZE podlega ww. regulacjom z racji swego oddziaywania na rodowisko w podobny sposb jak konwencjonalne technologie energetyczne. W niektrych przypadkach, przepisy dotyczce technologii OZE (np. Rozporzdzenie w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczajcych) s nawet bardziej restrykcyjne ni dla konwencjonalnych technologii energetycznych. W szczeglny sposb prawo regulujce problematyk emisji zanieczyszcze dotyczy technologii energetycznego wykorzystania biomasy. Inne technologie OZE z racji swego oddziaywania na rodowisko podlegaj pod Prawo Wodne (mae elektrownie wodne), Prawo Geologiczne i Grnicze (ciepownie geotermalne) lub w sposb szczeglny obejmuje je Ustawa o Ochronie i Ksztatowaniu rodowiska (elektrownie wiatrowe, biogazownie). Inwestor napotyka na te przepisy na pocztku procesu przygotowywania inwestycji, zaraz po wyborze lokalizacji. W podrozdziale 3.3.2 przedstawiono oglne i szczegowe ramy prawne przy lokalizacji i budowie instalacji wykorzystujcych OZE. Zupenie odmienne, polityczne znaczenie ma najwieszy dokument Sejmowy w sprawie energetyki odnawialnej. Dnia 8 lipca 1999 r. Sejm RP przyj rezolucj w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych (M.P. Nr 25, poz. 365). Sejm uznaje w niej, e odnawialne rda energii umoliwiaj osignicie korzyci ekologicznych, gospodarczych i spoecznych oraz wzywa Rad Ministrw do: - przyjcia zobowizania do osignicia, w perspektywie rednioterminowej i dugoterminowej, okrelonego udziau energii ze rde odnawialnych w bilansie energetycznym pastwa, - opracowania, strategii rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce wraz z programem dziaa krtko-, rednio- i dugoterminowych, zapewniajcych odpowiedni wzrost wykorzystania odnawialnych rde energii, - zharmonizowania strategii rozwoju energetyki odnawialnej z polityk energetyczn i polityk ekologiczn pastwa,
72 73
Dz.U. Nr 124, poz.819. Dz.U. Nr 121, poz. 793. 74 Dz.U Nr 55, poz. 355.
- 50 -
stworzenia warunkw prawnych i finansowych do aktywnego uczestnictwa podmiotw gospodarczych, samorzdw, organizacji pozarzdowych oraz osb fizycznych w rozwoju energetyki odnawialnej, z uwzgldnieniem specyfiki tego sektora, opierajcego si gwnie na instalacjach maych i rozproszonych.
Sejm deklaruje jednoczenie udzia w pracach nad stworzeniem warunkw prawnych, sprzyjajcych rozwojowi energetyki odnawialnej, a take w pracach nad opracowaniem ustawy o wykorzystaniu odnawialnych rde energii. Rezolucja jest uchwa zawierajc wezwanie okrelonych organw pastwowych do podjcia wskazanych w rezolucji jednorazowych dziaa. Nie jest prawnie wica dla tych organw i ma czysto polityczne znaczenie Stanowi to jednak wyraz zainteresowa politykw rozwojem OZE i tworzy sprzyjajcy klimat aby werbalne deklaracje zmieni w dziaanie. 3.3.2. Wymogi prawne i procedura przy wykorzystujcych odnawialne rda energii lokalizacji i budowie instalacji
Istotnym zagadnieniem, z punktu widzenia praktycznego wprowadzania energetyki odnawialnej i wdraania technologii OZE, s kwestie zwizane z lokalizacj instalacji i procedury prawne towarzyszce ich budowy. Poniej kwestie te zostay omwione z punktu widzenia inwestora. Przepisy oglne Wikszo urzdze do wykorzystania energii odnawialnej zaliczana jest do inwestycji w rozumieniu Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym75 oraz do obiektw budowlanych w rozumieniu Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo Budowlane76, co oznacza, e musz one spenia wymogi ww. ustaw. Przy lokalizacji i budowie tych urzdze obowizuje ta sama procedura jak przy pozostaych inwestycjach. W niektrych przypadkach ze wzgldu na specyfik tych obiektw - wymagane s jeszcze dodatkowe (dokadnie omwione niej) uzgodnienia i pozwolenia. Pierwsz decyzj, jak musi uzyska inwestor jest decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawana przez wjta (burmistrza, prezydenta miasta) na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Tre tej decyzji musi by zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (o ile jest on dla danego obszaru sporzdzony), to znaczy, e plan ten musi zezwala na lokalizacj okrelonego rodzaju inwestycji na danym terenie. Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu moe by wydana po uzgodnieniu z innymi organami administracji (uzgodnie tych dokonuje wjt, burmistrz czy prezydent miasta obowizek ten nie obcia zatem inwestora). Zgodnie z art. 40 ust. 4 Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym lokalizacja inwestycji musi by uzgodniona z: dziaajcymi w imieniu wojewody wojewdzkimi inspektorami: ochrony rodowiska oraz sanitarnym - w odniesieniu do inwestycji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi, powiatowym inspektorem sanitarnym, w odniesieniu do inwestycji mogcych pogorszy stan rodowiska,
75 76
Dz. U. Nr 15 z 1999 r., poz. 139 z pn. zmianami. Dz. U. Nr 89 z 1994 r., poz. 414.
- 51 -
Ministrem Zdrowia i Opieki Spoecznej, w odniesieniu do inwestycji lokalizowanych w miejscowociach uzdrowiskowych, dziaajcym w imieniu wojewody wojewdzkim konserwatorem zabytkw, w odniesieniu do obszarw i obiektw objtych ochron konserwatorsk, dyrektorem waciwego urzdu morskiego, w odniesieniu do obszarw pasa technicznego, ochronnego, morskich portw i przystani, waciwym organem pastwowego nadzoru grniczego, w odniesieniu do terenw grniczych. W przypadku, gdy dana inwestycja zaliczana jest do szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi albo do mogcych pogorszy stan rodowiska do wniosku o wydanie decyzji lokalizacyjnej naley doczy ocen oddziaywania na rodowisko wykonan na koszt inwestora przez biegego z listy wojewody. Wykaz inwestycji szczeglnie szkodliwych oraz mogcych pogorszy stan rodowiska zawarty jest w Rozporzdzeniu Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie okrelenia rodzajw inwestycji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi albo mogcych pogorszy stan rodowiska oraz wymaga, jakim powinny odpowiada oceny oddziaywania na rodowisko tych inwestycji77. Do inwestycji szczeglnie szkodliwych rozporzdzenie uznaje m.in.: - instalacje do spalania, w ktrych ilo energii cieplnej wprowadzanej w paliwie w jednostce czasu przy nominalnym obcieniu obiektu wynosi co najmniej 300 MW ( 1, pkt. 2 rozporzdzenia), - inwestycje zwizane z wykorzystaniem lub unieszkodliwianiem odpadw niebezpiecznych oraz zwizane z termicznym przeksztacaniem wszystkich odpadw ( 1, pkt. 13), Inwestycje mogce pogorszy stan rodowiska to m.in.: - instalacje do spalania nie wymienione w 1 pkt. 2, w ktrych ilo energii cieplnej wprowadzonej w paliwie w jednostce czasu przy nominalnym obcieniu obiektu wynosi co najmniej 25 MW, a przy stosowaniu paliwa staego - co najmniej 10 MW ( 2 pkt. 3 lit. a), - elektrownie wodne o wysokoci spadu co najmniej 3,0 m, a na obszarach chronionych wszystkie elektrownie wodne ( 2 pkt. 3 lit. e rozporzdzenia). Wniosek inwestora o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu powinien zawiera okrelenie: - granic terenu objtego wnioskiem, przedstawionych na kopii mapy zasadniczej lub w przypadku jej braku na kopii mapy ewidencyjnej, obejmujcej teren, ktrego wniosek dotyczy i najblisze otoczenie tego terenu, - funkcji i sposobu zagospodarowania terenu oraz charakterystyki zabudowy i zagospodarowania terenu, - zapotrzebowania na wod, energi i sposb odprowadzania lub oczyszczania ciekw oraz innych potrzeb w zakresie infrastruktury technicznej, a w szczeglnych przypadkach sposb unieszkodliwiania odpadw, - charakterystycznych parametrw technicznych inwestycji oraz w przypadku braku obowizku wykonania oceny oddziaywania na rodowisko, dane charakteryzujce jej wpyw na rodowisko lub jego wykorzystanie (art. 41 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym).
77
Dz. U. Nr 93, poz. 589.
- 52 -
Kolejn decyzj, jak musi uzyska inwestor jest decyzja o pozwoleniu na budow wydawana na podstawie Ustawy z 1994 r. Prawo Budowlane. Przypadki, gdy pozwolenie to nie jest wymagane okrelone s w art. 29 Prawa Budowlanego (wymienia si tu: m.in. modernizacj i remont budynku oraz budow budynkw gospodarczych o powierzchni do 35 m2 i rozpitoci konstrukcji nie wikszej ni 4,80 m, zwizanych z produkcj roln i uzupeniajcych zabudow zagrodow). W tych wypadkach nie jest rwnie wymagana omwiona wyej decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Tylko niewielka grupa instalacji do wykorzystywania energii odnawialnej nie podlega bezporednio pod przepisy Prawa Budowlanego np. wykonane na potrzeby wasne uytkownika i stanowice wyposaenie budynkw mieszkalnych (zintegrowane z budynkami) kolektory soneczne, indywidualne koty na biomas albo wolnostojce ale o niewielkich rozmiarach (nie wymagajce fundamentowania), takie jak niewielkie instalacje fotowoltaiczne czy przenone elektrownie wiatrowe do zasilania akumulatorw. Pozwolenie na budow wydawane jest na wniosek inwestora przez starost (z wyjtkiem przypadkw wymienionych w art. 82 ust. 3 Prawa Budowlanego, kiedy pozwolenie to wydaje wojewoda). Do wniosku o pozwolenie na budow naley doczy: - projekt budowlany (wymagania, jakie winien on spenia okrelone s w art. 34 Prawa Budowlanego oraz w Rozporzdzeniu Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego Dz. U. Nr 140, poz. 906) wraz z opiniami, uzgodnieniami i pozwoleniami, wymaganymi przepisami szczeglnymi (przy ubieganiu si o pozwolenie na budow inaczej ni przy decyzji lokalizacyjnej - obowizek ich uzyskania obcia inwestora; wymagane tu pozwolenia to m.in. pozwolenie wodnoprawne przewidziane w Prawie Wodnym oraz w przypadku inwestycji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi oraz inwestycji mogcych pogorszy stan rodowiska - uzgodnienie projektu budowlanego z wojewod i waciwym pastwowym terenowym inspektorem sanitarnym dokonywane na podstawie odpowiedniej dla tego etapu oceny oddziaywania na rodowisko - art. 68 ust. 5 Ustawy z 1980 r. o ochronie i ksztatowaniu rodowiska,78 - dowd stwierdzajcy Prawo dysponowania nieruchomoci na cele budowlane, - decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 33 Prawa Budowlanego). Zgodnie z art. 36 Prawa Budowlanego w decyzji o pozwolenie na budow waciwy organ w razie potrzeby moe okreli: - szczeglne warunki zabezpieczenia terenu budowy i prowadzenia robt budowlanych, - czas uytkowania tymczasowych obiektw budowlanych, - szczegowe wymagania dotyczce nadzoru na budowie (inspektor nadzoru), oraz naoy obowizek uzyskania pozwolenia na uytkowanie, jeeli jest to uzasadnione wzgldami bezpieczestwa ludzi lub mienia bd ochrony rodowiska. Niezalenie od przepisw oglnie obowizujcych, w zalenoci od specyfiki inwestycji i stosowanych technologii, inwestorzy musz liczy si z koniecznoci spenienia dodatkowych wymaga i uzyskania dalszych uzgodnie. Do urzdze, ktrych lokalizacja i budowa wymaga od inwestora pokonania najbardziej skomplikowanych procedur nale: elektrownie wodne, elektrownie wiatrowe sieciowe, biogazownie i instalacje do wykorzystania gazu wysypiskowego oraz ciepownie geotermalne.
78
Tekst jednolity - Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 z pn. zmianami.
- 53 -
Mae elektrownie wodne Przy lokalizacji i budowie elektrowni wodnych naley speni nie tylko opisane wyej wymogi oglne, ale rwnie przestrzega szczeglnych uregulowa zawartych w Ustawie z dnia 24 padziernika 1974 r. Prawo Wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230 z pn. zmianami) i jej przepisach wykonawczych. Budowa elektrowni wodnej wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (art. 20 i 82 ust. 1 Prawa Wodnego). Wydawane jest ono przez waciwego miejscowo starost (wyjtkowo w wypadkach przewidzianych w art. 55 ust. 2 i 82 ust. 3 Prawa Wodnego - przez wojewod). Zgodnie z art. 22 Prawa Wodnego, przy wydawaniu pozwolenia wodnoprawnego na korzystanie z wody za pomoc urzdze do jej pitrzenia, starosta (wojewoda) naoy na inwestora jeden z dwch obowizkw - albo ponoszenia kosztw utrzymania koryta wody i jej brzegw w takim rozmiarze, w jakim spitrzona woda wpywa na zwikszenie tych kosztw, albo te wykonania odpowiednich robt. Moe on rwnie zobowiza inwestora do okrelonego sposobu gospodarowania wod (art. 22 Prawa Wodnego). Organ wydajcy pozwolenie wodnoprawne moe rwnie obciy inwestora innymi obowizkami, np. wykonania i utrzymywania urzdze zapobiegajcych szkodom, jeeli wykonanie przez niego urzdze wodnych miaoby szkodliwie oddziaywa na interesy ludnoci lub na rodowisko (art. 25 ust. 3 Prawa Wodnego), oraz innymi obowizkami niezbdnymi ze wzgldu na ochron interesw ludnoci, gospodarki narodowej lub rodowiska (art. 21 ust. 4 Prawa Wodnego). Dodatkowo, jeeli nie mona ustali, w jakim stopniu zamierzone korzystanie z wody moe oddziaywa szkodliwie na interesy ludnoci, gospodarki narodowej lub rodowiska, wydanie pozwolenia wodnoprawnego mona uzaleni od przedoenia ekspertyzy wykonanej na koszt inwestora przez biegego z listy wojewody (art. 25 ust. 2 Prawa Wodnego). Pozwolenie wodnoprawne wydawane jest na wniosek inwestora, na podstawie opracowanego przez niego operatu wodnoprawnego. Wymagania, jakie musi on spenia, okrela Zarzdzenie Ministra Rolnictwa z dnia 26 stycznia 1976 r. w sprawie wymaga, jakim powinien odpowiada operat wodnoprawny79. Zgodnie z tym rozporzdzeniem operat musi zawiera m.in.: dane dotyczce zakadu ubiegajcego si o wydanie pozwolenia, okrelenie celu i zakresu zamierzonego korzystania z wd, ocen zagroe, jakie przynie moe projektowane pitrzenie i proponowane zabezpieczenia techniczne, projektowany przeyk turbiny (turbin), uzgodnienia pomidzy innymi uytkownikami wd, instrukcj rozdziau wody, projekty urzdze hydrotechnicznych oraz plany koryta rzeki w zasigu pitrzenia, schematy urzdze pomiarowych i znakw wodnych. Pozwolenie wodnoprawne naley doczy do wniosku o pozwolenie na budow. Siownie wiatrowe Przy lokalizacji i budowie elektrowni wiatrowych obowizuj opisane wyej przepisy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym oraz Prawa Budowlanego. Lokalizacja tych obiektw, ze wzgldu na ich due rozmiary, obecno elementw ruchomych, moliwe zakcenia elektromagnetyczne i powodowany przez nie haas moe - poza wymaganymi przez art. 40 ust. 4 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym - wymaga dodatkowych uzgodnie m.in. z: - dyrektorem Urzdu Morskiego, w odniesieniu do obszarw pasa technicznego, morskich portw i przystani, morskich wd wewntrznych i morza terytorialnego,
79
M. P. Nr 6, poz. 32.
- 54 -
Dyrekcj Okrgow Drg Publicznych, w celu okrelenia minimalnej odlegoci od szlakw komunikacyjnych, Gwnym Inspektorem Lotnictwa Cywilnego, Ministrem Obrony Narodowej, w tym ze Sub Ruchu Lotniczego, Ministrem cznoci.
Biogazownie Biogazownie, jako element systemu utylizacji odpadw organicznych niebezpiecznych dla rodowiska, podlegaj szczegowym regulacjom prawnym. Warunki techniczne, jakim powinna odpowiada realizacja rolniczych instalacji biogazowych reguluje Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie80. Odpady takie jak odchody zwierzce znajduj si - zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 24 grudnia 1997 r. w sprawie klasyfikacji odpadw - na licie odpadw niebezpiecznych. Oznacza to, e przy lokalizacji urzdze sucych do ich spalania naley zachowa procedur wynikajc z Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach81. Zgodnie z 1 pkt 13 Rozporzdzenia Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie okrelania rodzajw inwestycji szkodliwych dla rodowiska i zdrowia ludzi albo mogcych pogorszy stan rodowiska oraz wymaga, jakim powinny odpowiada oceny oddziaywania na rodowisko tych inwestycji82, inwestycje zwizane z wykorzystaniem lub unieszkodliwianiem odpadw niebezpiecznych oraz zwizane z termicznym przeksztacaniem wszystkich odpadw (a wic rwnie biogazownie), zaliczane s do szczeglnie szkodliwych dla rodowiska, co powoduje konieczno sporzdzenia dla nich ocen oddziaywania na rodowisko, doczanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz do wniosku o pozwolenie na budow. Gaz wysypiskowy W roku 1992 Ministerstwo Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej wydao Wskazwki do planowania, projektowania i eksploatacji gminnych skadowisk odpadw. Wrd wskazwek tych znajduj si zalecenia dotyczce obchodzenia si z gazem wysypiskowym (np. jego spalania). Zagadnienia dotyczce lokalizacji i budowy wysypiska odpadw uregulowane s art. 21 i nastpnych Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach83. Ustawa ta stanowi te, e zarzdzajcy skadowiskiem odpadw jest m.in. obowizany ewidencjonowa ilo i rodzaj przyjmowanych na skadowisko odpadw oraz utrzymywa i eksploatowa skadowisko w sposb zapewniajcy waciwe funkcjonowanie urzdze stanowicych jego wyposaenie i zachowanie wymaga sanitarnych czy ochrony rodowiska. Energia geotermalna Oglne zasady i warunki wykonywania prac geologicznych, wydobywania kopalin ze z oraz ochrony z kopalin i towarzyszcych im skadnikw rodowiska reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo Geologiczne i Grnicze84.
80 81
Dz. U. Nr 132, poz. 877, 1997. Dz. U. Nr 96, poz. 592, 1997. 82 Dz. U. Nr 93, poz. 589, 1998. 83 Dz. U. Nr 96, poz. 592, 1997. 84 Dz. U. Nr 27, poz. 96 z pn. zmianami, 1994.
- 55 -
Ustawa ta w art. 5 zalicza wody termalne do kopalin pospolitych. Wyjtkiem s wody termalne zaliczone do kopalin podstawowych na podstawie Rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 16 sierpnia 1994 r. w sprawie okrelenia z wd zaliczonych do solanek, wd leczniczych i termalnych oraz innych kopalin leczniczych, a take w sprawie zaliczenia kopalin pospolitych z okrelonych z do kopalin podstawowych85. S to wody o temperaturze wyszej ni 200C (na wypywie), wydobywane z okrelonych w rozporzdzeniu miejsc (utworw). Zasoby wd geotermalnych, majce najwiksze znaczenie energetyczne zaliczane s do kopalin podstawowych. Poszukiwanie lub rozpoznawanie z kopalin, a take wydobywanie kopalin wymaga koncesji (art. 15 Prawa Geologicznego i Grniczego). Koncesja ta wydawana jest w przypadku kopalin pospolitych przez wojewod, a w przypadku kopalin podstawowych przez ministra waciwego do spraw rodowiska. Tre wniosku o udzielenie koncesji okrelona zostaa w art. 18 i 20 Prawa Geologicznego i Grniczego. Oprcz uzyskania koncesji podmiot chccy wydobywa okrelon kopalin musi zawrze umow o ustanowieniu uytkowania grniczego (ustanowienie takiego uytkowania nastpuje za wynagrodzeniem). Organem waciwym jest tu ten sam organ, ktry udziela koncesji na wydobywanie danej kopaliny. Wykorzystanie wd geotermalnych podlega take przepisom Ustawy Prawo Wodne i wymaga pozwolenia wodnoprawnego wydawanego na podstawie sporzdzonego operatu wodnoprawnego. Podsumowanie Podsumowujc powyszy przegld procedur prawno-administracyjnych zwizanych z lokalizacj instalacji wykorzystujcych odnawiane rda energii, naley stwierdzi, e przepisy prawne w tym zakresie s czsto skomplikowane i rozproszone po rnych aktach prawnych. Brak dowiadcze i utrwalonych wzorcw postpowania przy wydawaniu decyzji dotyczcych tego rodzaju obiektw rodzi niebezpieczestwo zbyt swobodnej interpretacji przepisw przez organy administracji. Z uwagi na skomplikowanie i brak klarownoci przepisw jest to te pole potencjalnej korupcji. Taki stan prawny rodzi okrelone konsekwencje dla inwestorw. Proces zbierania niezbdnych pozwole i zawiadcze zabiera duo czasu. W niektrych przypadkach, nawet technologii bardzo maej mocy wypenienie wszystkich opisanych wyej pozaenergetycznych procedur administracyjnych zabiera kilka miesicy. Dopiero potem zaatwiane s wszystkie formalnoci zwizane z koncesjonowaniem (rozdzia 3.3.1), a nastpnie rozpoczyna si etap uzgodnie i rozmw z instytucjami finansujcymi (rozdzia 3.4) i w kocu etap realizacji inwestycji i rozruchu instalacji. Sytuacja jest dla inwestora i developera na pocztku tej drogi o tyle trudna, e podejmujc wysiek przygotowania inwestycji nie ma adnej pewnoci, i zdoa on wypeni wszystkie wymogi formalne i uzyska rodki na sfinansowanie, a czsto te niezbdne dofinansowanie inwestycji ze rodkw publicznych. Z powodu braku dowiadcze urzdnikw i niejasnych przepisw zachodzi moe konieczno wynajcia prawnikw i konsultantw. Pociga to dodatkowe koszty dla inwestora i niewtpliwie zniechca do podejmowania wysiku i ryzyka.
85
Dz. U. Nr 89, poz.417 z pn. zmianami, 1994.
- 56 -
Powysze procedury administracyjno-prawne dyskryminuj energetyk odnawialn w konfrontacji z energetyk konwencjonaln, cho to w energetyce konwencjonalnej inwestycje s wiksze i bardziej dochodowe, realizowane przez wiksze i bardziej dowiadczone firmy. Mae przedsibiorstwa lub osoby fizyczne jako najbardziej typowi inwestorzy w energetyce odnawialnej, na etapie przygotowywania inwestycji w aden sposb nie s nagradzani za fakt podejmowania dziaa na rzecz redukcji emisji zanieczyszcze i ochrony rodowiska. Obecny system prawny faworyzuje standardowe inwestycje energetyczne. 3.3.3. Instrumenty stymulujce wykorzystanie odnawialnych rde energii Instrumenty regulacji poredniej W poprzednich dwu podrozdziaach omwiono instrumenty regulacji bezporedniej zwizane z gospodarczym korzystaniem z zasobw naturalnych jak koncesjonowanie, pozwolenia, normy emisyjnoci oraz kwestie stanowienia cen na noniki energii. Stwierdzono ich organiczony lub wrcz negatywny wpyw na rozwj sektora energetyki odnawialnej. W systemie zarzdzania ochron rodowiska w Polsce, obok instrumentw prawnoadministracyjnych (regulacji bezporedniej), szerokie zastosowanie znajduj instrumenty ekonomiczne (regulacji poredniej). Do instrumentw ekonomicznych w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego nale: - opaty: za emisj zanieczyszcze, opaty produktowe, administracyjne, - subwencje: dotacje, kredyty preferencyjne i ulgi podatkowe zwizane z realizacj przedsiwzi ochronnych, - handel pozwoleniami i depozyty ekologiczne. Do instrumentw zapewniajcych czciowo internalizacj zewntrznych kosztw wytwarzania energii ze rde konwencjonalnych (a wic powodujcych take wzrost cen energii) nale opaty, a w szczeglnoci opaty za emisj zanieczyszcze do powietrza. W polskim systemie opat dopiero kilkakrotne podniesienie jednostkowych stawek opat, a zatem i wzrost cen energii ze rde konwencjonalnych, zapewnioby pen internalizacj kosztw zewntrznych. W obecnym systemie opat za emisj istniej pewne rozwizania sprzyjajce wykorzystaniu niektrych odnawialnych rde energii. Wysokoci opat reguluje Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 22 grudnia 1998 r. zmieniajce Rozporzdzenie w sprawie opat za wprowadzanie substancji zanieczyszczajcych do powietrza oraz za usuwanie drzew lub krzeww.86 Wprowadza ono korekt 7 dodajc do zanieczyszcze zwolnionych od opat powstaych w wyniku spalania somy oraz spalania biogazu. Instrumentem, ktry w przyszoci ma zastpi opaty za emisj s opaty produktowe. W literaturze dyskutowana jest propozycja narzutu ekologicznego od paliw. Za podstawowe kryterium okrelania wysokoci narzutu od paliw przyjmuje si bd zawarto okrelonego uciliwego komponentu w paliwie, bd cakowit ekologiczn uciliwo zuycia danego paliwa. Szczegowe analizy dotyczce narzutu zostay przeprowadzone w odniesieniu do siarki i wgla (opata wglowa) zawartych w paliwach. W obydwu przypadkach mechanizm nakadania i pobierania omawianych opat byby zbliony i funkcjonowaby na zasadzie podatku VAT. Wpywy z tytuu narzutu odprowadzane byyby przez producentw i importerw paliw na konto NFOiGW lub wydzielone subkonto. Przeprowadzone
86
Dz.U. Nr 162, poz. 1129.
- 57 -
symulacje wskazuj, e narzut ekologiczny moe wywoa szereg skutkw spoecznych, a w szczeglnoci wzrost udziau wydatkw na paliwa i energi w gospodarstwach domowych. Wzrost ten jednak nawet dla wariantu o najwyszej stawce narzutu nie powinien przekroczy 1% w gospodarstwach emerytw i rencistw. Sytuacja wyglda podobnie w przedsibiorstwach przemysowych. W przemyle najbardziej energochonnym, metalurgicznym, wzrost kosztw wytwarzania nie przekroczy 1,5%.87 Praktyczne zastosowanie omawianego mechanizmu bezporednio w aspekcie wsparcia rozwoju odnawialnych rde energii wydaje si by niewielkie. Nie jest moliwe (ze spoecznego punktu widzenia) wprowadzenie takich wysokoci stawek narzutu, ktre spowodowayby dostatecznie wysoki wzrost cen paliw ze rde konwencjonalnych aby tylko w oparciu o ten mechanizm doprowadzi do penej konkurencyjnoci technologii OZE. Instrument ten natomiast mona wykorzysta porednio jako narzdzie finansujce przedsiwzicia z zakresu odnawialnych rde energii. rodki z tytuu narzutu ekologicznego powinny w czci by przeznaczane na tego rodzaju inwestycje w postaci dotacji i kredytw preferencyjnych. Inne instrumenty ekonomiczne sprzyjajce energetyce odnawialnej to kredyty preferencyjne i dotacje na inwestycje zwizane z odnawialnymi rdami energii, udzielane przez NFOiGW, EkoFundusz oraz instytucje midzynarodowe jak Globalny Fundusz rodowiska i in. (por. rozdzia 3.3.4). Instrumenty te funkcjonuj w ramach oglnego systemu wspierania i finansowania przedsiwzi ochronnych i nie zostay stworzone z myl o odnawialnych rdach energii, z tych te powodw ich skuteczno nie zawsze jest wysoka. Szczeglnym przykadem zacht do inwestowania w odnawialne rda energii moe by moliwo uzyskania preferencyjnego kredytu popartego dodatkowo moliwoci uzyskania bezzwrotnej premii w wysokoci 25% tego kredytu. Spraw t reguluje Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych88. Kredyt ten przeznaczony jest na realizacj przedsiwzi termomodernizacyjnych, ktre mog mie na celu rwnie cakowit lub czciow zamian konwencjonalnych rde energii uywanej do ogrzewania oraz podgrzewania wody w budynkach mieszkalnych albo nalecych do samorzdu terytorialnego na rda niekonwencjonalne, w tym rda odnawialne. Teoretycznie powyszy zapis ustawy stwarza warunki do ubiegania si o premi termoodernizacyjn dla inwestycji majcych na celu wykorzystanie kolektorw sonecznych do przygotowania ciepej wody uytkowej lub lokalnych kotowni na biomas do celw grzewczych. Praktyczne znaczenie tego zapisu jest jednak niewielkie, gwnie ze wzgldu na niedostosowanie do potrzeb OZE procedury audytu energetycznego poprzedzajcego przyznanie kredytu. Obiektywn przyczyn maej atrakcyjnoci ustawy dla OZE jest te fakt ewentualnego przyznania premii termomodernizacyjnej dopiero po spacie 75% kredytu, podczas gdy inwestycje w OZE s kapitaochonne i wymagaj wsparcia na pocztku procesu inwestycyjnego oraz nie s proste w eksploatacji. Powysze zapisy i dowiadczenia we wdraaniu ustawy o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych pokazuj, jak niewielkie efekty praktyczne przynosi tworzenie Prawa wspierajcego rozwj energetyki odnawialnej poprze doczepianie kwestii OZE do innych aktw wykonawczych.
87 88
Czaja S.: Globalne zmiany klimatyczne. Wyd. Ekonomia i rodowisko, Biaystok 1998, s.121. Dz. U. Nr 162, poz. 1121.
- 58 -
Instrumenty wspomagajce Do instrumentw wspomagajcych wykorzystanie odnawialnych rde energii mona zaliczy bardziej globalnie dziaajce instrumenty, ktre zostay stworzone do rozwizania problemw rodowiskowych, np. redukcji emisji gazw cieplarnianych. Prb rozwizania problemu ocieplenia globalnego zostaa podjta w ramach trwajcego ju kilka lat procesu zainicjowanego przyjciem Ramowej Konwencja Narodw Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) przyjta w 1992 roku89. Wan rol wspomagajc wdraanie inwestycji dotyczcych odnawialnych rde energii mog odegra instrumenty, ktre zostay zaproponowane w 1997 r. podczas Konferencji w Kioto dla realizacji Konwencji Klimatycznej. Nale do nich: - Prototypowy Wglowy Fundusz Inwestycyjny Banku wiatowego (CIF); - Joint Implementation (JI); - handel emisjami (ET). Istot Wglowego Funduszu Inwestycyjnego (CIF), bdcego inicjatyw Banku wiatowego, jest stworzenie takiego mechanizmu, za pomoc ktrego kupujcy jednostki redukcji wgla (redukcji gazw cieplarnianych) moe zainwestowa w grup przedsiwzi realizujcych ten cel majc zapewnienie efektywnej realizacji przedsiwzicia poprzez nadzr ze strony Banku wiatowego. Wglowy Fundusz Inwestycyjny dziaa jako porednik na rynku jednostek redukcji gazw szklarniowych, ktrego celem jest zebranie funduszy inwestycyjnych z krajw wysokorozwinitych i zainwestowanie ich w realizacj przedsiwzi, ktrych celem jest obnienie emisji gazw szklarniowych w krajach o niszych kosztach realizacji tych zada, gwnie w krajach o gospodarkach w okresie przejciowym i krajach rozwijajcych si. Do przedsiwzi redukujcych emisj gazw cieplarnianych zalicza si wykorzystanie OZE. W wyniku takiego mechanizmu pojawia si pewna nadwyka rodkw wynikajca z rnicy ceny jednostkowej redukcji jednostki emisji wgla w kraju wysoko rozwinitym a cen jednostkow takiej samej redukcji w kraju rozwijajcym si, wzgldnie w kraju o gospodarce w okresie przejciowym. Istot CIF jest doprowadzenie do odpowiedniego podziau tej nadwyki pomidzy uczestnikw transakcji. Obecnie w pierwszej fazie rozwoju CIF przyjmuje nazw Prototypowy Wglowy Fundusz Inwestycyjny.90 Mechanizm Joint Implementation (wsplne realizowanie zobowiza, wsplne wdraanie) polega na zaliczaniu w poczet redukcji emisji w danym kraju redukcji emisji uzyskiwanych w wyniku inwestycji w innym kraju. Oznacza to, e np. Stany Zjednoczone, inwestujc w technologie bezporednio przyczyniajce si do redukcji emisji gazw szklarniowych w Polsce, bd mogy zaliczy cz osignitej redukcji w Polsce w poczet wasnych redukcji. Mechanizm joint implementation by realizowany w wersji wstpnej zwanej activities implemented jointly. Faza ta polegaa na realizacji wsplnych projektw w zakresie redukcji emisji gazw cieplarnianych i prowadzenia analizy, w jaki sposb inwestycje te mogyby zosta wykorzystane do realizacji zobowiza wynikajcych z Konwencji Klimatycznej przez obie strony. Ju obecnie do strony polskiej zwracaj si pastwa z propozycjami wsplnych projektw, ktre realizowane byyby w ramach Protokou, a wic
89
Ramowa Konwencja Narodw Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu. Nowy Jork 1992.05.09, Dz. U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238. 90 E. Jdrysik: Wglowy Fundusz Inwestycyjny Banku wiatowego jako mechanizm wspierania realizacji zobowiza wynikajcych z protoku z Kioto. Seminarium naukowo-decyzyjne dotyczce handlu emisjami, 8 wrzenia 1998 r., Warszawa.
- 59 -
w ktrych redukcje uzyskane z inwestycji byyby wliczane w poczet redukcji innego kraju.91 Uruchomione zostay ju pierwsze pilotowe projekty Joint Implementation oparte na wykorzystaniu OZE w Polsce. Dla Polski, ktra obecnie jest bardziej biorc ni dawc, mechanizm ten stanowi atrakcyjne rdo nowoczesnych i tanich technologii. Wymaga jednak sprawnego systemu zbierania informacji o potencjalnych projektach, ich kontroli i weryfikacji podziau kredytw emisyjnoci, a take zrcznego negocjowania z partnerami inwestujcymi. W tym wzgldzie wymagana jest take bardziej praktyczna polityka ze strony Polski (Rzdu) przyznania w ramach JI priorytetu dla OZE. Bez tego nadal bd dominoway projekty polegajce na zamianie paliw kopalnych (wgiel na gaz). Wydaje si jednak, e najwaniejszym obecnie problemem i zarazem niewiadom, jeeli chodzi o szersze praktyczne wykorzystanie mechanizmu JI dla wspierania energetyki odnawialnej w Polsce jest brak prawnych gwarancji, e dokonane redukcje emisji bd zaliczone jako wkad kraju inwestora w realizacj Konwencji Klimatycznej i Protokou z Kioto. Cz krajw (Holandia), pomimo braku gwarancji, podejmuje jednak ryzyko realizacji projektw JI, chcc wczeniej nabra dowiadcze i budowa partnerskie stosunki z potencjalnymi biorcami, w tym z Polsk. Oba powysze mechanizmy wymagaj jednoznacznego okrelenia osignitego efektu w postaci zmniejszenia emisji gazw szklarniowych w wyniku realizacji odpowiednich przedsiwzi technicznych zwizanych z wdroeniem poszczeglnych projektw. Pewne nadzieje w zakresie wzrostu wykorzystania odnawialnych rde energii s zwizane z mechanizmem handlu emisjami. Wrd wszystkich instrumentw Protokou z Kioto to wanie handel emisjami wzbudza najwiksze kontrowersje, z powodu wielu znakw zapytania. Z uwagi na dotychczas niewielki zakres stosowania tego instrumentu (gwnie wewntrz Stanw Zjednoczonych) oraz liczne problemy z wdroeniem i kontrol systemu, niezbdne jest przeprowadzenie szczegowych analiz nad moliwoci wykorzystania tego instrumentu we wdraaniu inwestycji w zakresie odnawialnych rde energii. W pierwszej kolejnoci naleaoby rozway moliwo udziau pojedynczych podmiotw w obrocie prawami emisyjnymi oraz kwesti kontroli rynku pozwole. Handel emisjami jest narzdziem realizacji polityki ekologicznej stosowanym przez kilka krajw, w ktrym pewna ilo cakowitej emisji jest rozdysponowana lub sprzedana pomidzy rnych emitentw jako tzw. pozwolenia na emisj. Pozwolenia te mog by zbywalne (sprzedawane) pomidzy zainteresowanymi podmiotami po cenach rynkowych uzalenionych od dopuszczalnej wielkoci emisji, kontrolowanej i obwarowanej stosownymi sankcjami za jej przekroczenie. S stosowane lub rozwaane dwa podstawowe podejcia: - handel emisjami na poziomie danego kraju, gdy dany kraj ustanawia dla siebie okrelony poziom emisji, wydaje pozwolenia i umoliwia ich sprzeda, - handel emisjami na poziomie midzynarodowym, gdy grupa krajw ustanawia dla siebie poziom cakowitej dopuszczalnej emisji, akceptuje jej pierwotn dystrybucj i dalsz moliwo sprzeday.
Ponikiewski W.: Mechanizmy wspomagajce realizacj zobowiza wynikajcych z protoku z Kioto stanowiska pastw. Seminarium naukowo-decyzyjne dotyczce handlu emisjami, 8 wrzenia 1998 r., Warszawa.
91
- 60 -
Obydwa te podejcia nie musz si wyklucza i mog si uzupenia. W tej chwili wiksz uwag przywizuje si do midzynarodowego handlu emisjami, z uwagi na jego cise zwizki z Protokoem z Kioto. W Polsce mechanizm ten zosta wstpnie poddany testom na szczeblu lokalnym (Opole) jeeli chodzi o handel emisj dwutlenku siarki. System taki zosta w peni i z sukcesem wdroony w Stanach Zjednoczonych. Efekty wdroenia handlu emisjami zarwno na poziomie krajowym, jak i midzynarodowym do wsparcia energetyki odnawialnej w Polsce zalee bd od szczegowej konstrukcji tego mechanizmu w naszych warunkach, a w szczeglnoci od zasad alokacji pozwole na emisj i ceny jak przedsibiorstwa bd skonne zapaci z tytuu ich nabycia92. Dostawcy energii ze rde odnawialnych uzyska mog w ten sposb okazj do zdyskontowania finansowego czystoci ekologicznej uytkowanych przez nich technologii, w zestawieniu z technologiami konwencjonalnymi emitujcymi dwutlenek wgla. 3.4. rda i mechanizmy finansowania rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce 3.4.1. Specyfika i mechanizmy finansowania rozwoju energetyki odnawialnej Istnieje co najmniej kilka powodw, dla ktrych zagadnienia finansowania inwestycji w energetyce odnawialnej maj wiksze znaczenie ni w typowych przedsiwziciach inwestycyjnych w energetyce konwencjonalnej. Decyduj o tym specyficzne cechy inwestycji i projektw w energetyce odnawialnej, jak: - nowe na rynku lub wrcz demonstracyjne technologie o zwikszonym stopniu ryzyka, - maa i bardzo maa skala technologii co zwiksza koszty jednostkowe, - mae pocztkowo zapotrzebowanie na technologie i zwizany z tym podwyszony koszt pierwszych zamwie, - wysokie nakady inwestycyjne przy niskich kosztach eksploatacji, - zwikszone nakady inwestycyjne ze wzgldu na brak odpowiedniej infrastruktury technicznej (np. przyczenie do sieci), - wysokie koszty przygotowania inwestycji/projektu (np. studium wykonalnoci) w stosunku do wartoci inwestycji, - brak finansowego uwzgldnienia kosztw zewntrznych dla konkurencyjnych technologii konwencjonalnych i brak moliwoci penej finansowej wyceny dodatkowych korzyci z tytuu stosowania technologii OZE, - maa konkurencyjno cenowa energetyki odnawialnej z cenami paliw kopalnych, - niewielcy inwestorzy, zazwyczaj osoby fizyczne, samorzdy oraz mae i rednie przedsibiorstwa z niskim poziomem kapitalizacji, brakiem nadwyki finansowej i trudnociami z wykazaniem wkadu wasnego (niska zdolno kredytowa inwestorw). Powysze cechy nie uatwiaj zadania osobom i firmom inwestujcym w energetyk odnawialn. Towarzyszy im czsto brak niezbdnej wiedzy i dowiadczenia inwestorw w identyfikacji, planowaniu i przygotowaniu projektw i zada inwestycyjnych oraz wyszukiwaniu i uruchamiania waciwych rde ich finansowania. Brakuje dowiadczonych firm konsultingowych i zewntrznych developerw projektw. Nie pomaga te fakt, e banki i instytucje finansowe (fundusze) zazwyczaj niechtnie finansuj niewielkie projekty, gdzie mae zyski zwizane s z wysokimi kosztami administracyjnymi, a preferuj kredytowanie klasycznych inwestycji wielkoprzemysowych, za ktrymi stoj gwarancje rzdowe.
92
J. Hauff CO2 Emissions Permit Trading and the Polish Reality. Budapest, 1999. Study supported by UNEP and World Bank, Warsaw, Poland.
- 61 -
Byy to podstawowe przyczyny, dla ktrych zaczto stosowa innowacyjne, dostosowane do specyfiki energetyki odnawialnej mechanizmy finansowania i zachty dla inwestorw. Najpowszechniejsze i stosowane od dawna formy zacht finansowych to bezporednie dotacje do inwestycji i kredyty preferencyjne. rodki na te zachty pochodz zazwyczaj z opat i kar za korzystanie ze rodowiska i narzutw na wykorzystanie paliw kopalnych, ktrym standardowo nie podlegaj OZE. W oparciu o ten mechanizm pozyskania rodkw dziaaj te dopaty do cen energii ze rde odnawialnych sprzedawanych do sieci energetycznej (mog to by dopaty powszechne, jak np. mechanizm REPI w Stanach Zjednoczonych lub stosowane tylko do wybranych w ramach przetargu projektw, jak np. mechanizm NFFO w Wielkiej Brytanii). Inne mechanizmy wsparcia to zachty podatkowe w postaci ulg i zwolnie w podatku dochodowym, przypieszonej amortyzacji oraz stosowane coraz czciej zasady dobrowolnego zakupu droszej energii ze rde odnawialnych przez konsumentw cenicych sobie czysto ekologiczn (zasada green marketing stosowana np. w USA i Holandii). Powysze mechanizmy mona podzieli na dwie grupy. Te ktre oferuj wsparcie dla inwestora z gry, tj. na pocztku inwestycji oraz te, ktre oferuj wsparcie w trakcie eksploatacji wybudowanego obiektu (np. poprzez dopaty do ceny sprzedawanej energii). Ostatnie opracowania93 pokazuj, e bardziej skuteczn i zarazem efektywn zacht, mobilizujca do podjcia decyzji inwestycyjnej jest wsparcie oferowane z gry. Najwaniejsze formy zacht stosowanych z gry to dotacje, kredyty preferencyjne z dopatami ze rodkw publicznych. S to typowe formy dziaania instytucji finansujcych, cho przybywa cigle nowych i innowacyjnych mechanizmw oferowanych developerom projektw i inwestorom94,95. Ciekawsze z nich przedstawiono poniej: - RESCO (Renewable Energy Service Companies)- mechanizm polegajcy na tworzeniu maych (mikro) przedsibiorstw energetycznych dostarczajcych swoim klientom energi ze rde odnawialnych. Jest to odmiana mechanizmu ESCO znanego powszechnie w energetyce konwencjonalnej i czciowo w projektach racjonalizujcych wykorzystanie energii, gdzie firma ESCO oferuje kompletn obsug i sfinansowanie inwestycji (jako tzw. trzecia strona) i eksploatacj zbudowanej instalacji w zamian za okresow spat wasnego wkadu od inwestora w okresie uytkowania. - RE leasing companies mechanizm zbliony do RESCO, z t rnic, e przedsibiorstwa wiadczce usugi leasingowe nie odpowiadaj za eksploatacj zbudowanego obiektu. Poprzez agregowanie projektw firmy typu RE leasing pozwalaj czasami na pokonanie barier zwizanych z wysokimi nakadami inwestycyjnymi (kosztami pocztkowymi) na technologie OZE i umoliwiaj zredukowanie niektrych obcie podatkowych. - Joint Venture mechanizm pozwalajcy na wczenie do przygotowywanego projektu partnera majcego wiksze dowiadczenia technologiczne i rynkowe. Taki partner moe by te uyteczny w pozyskaniu kredytw i dotacji. - Venture Capital mechanizm pozyskiwania kapitau spekulacyjnego niezbdnego do zrealizowania inwestycji. W tym przypadku partner oferuje zazwyczaj tylko niezbdne
93
Wiser R., P. Stevensen: Financing Investment in Renewable Energy: the Role of Policy Design and Teconstructing. Berkeley National Laboratory, Berkeley, California, 1997. 94 Mendis M.: Innovative Financing Mechanism for Renewable Energy. Energy, No 6, 1999, United Nation. 95 ECOTEC Research and Consulting Ltd.: Biomass Financing Option. Raport for the Project Market Development Strategy for Bioenergy in Central and Eastern Europe. FAIR Programm of the European Commission, 1999.
- 62 -
rodki finansowe bez dodatkowego wkadu w przedsiwzicie i oczekuje wysokiej stopy zwrotu kapitau. Przy obecnym stanie rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce jest to mechanizm mao atrakcyjny. Joint Implementation (JI)- mechanizm wprowadzony po przyjciu w 1997 r. protokou z Kioto polegajcy na tym, e dwa kraje podejmuj wsplnie w ramach projektu inwestycyjnego wysiek dokonania redukcji emisji gazw szklarniowych. Kraj dawca w ramach JI dostarcza rodki na zrealizowanie inwestycji wykorzystujcej np. OZE w innym kraju. W zamian za to uzyskana redukcja emisji (lub jej cz) jest zapisywana na jego konto, ktre rozlicza si w ramach zobowiza wynikajcych z Konwencji Klimatycznej i protokou z Kioto. W ten sposb, wykorzystujc rnice w kosztach redukcji emisji w obu krajach, mona uzyska okrelony efekt ekologiczny po niszym koszcie. Mechanizm JI pozwala energetyce odnawialnej przeamywa barier nie uwzgldniania kosztw zewntrznych w cenach konwencjonalnych paliw i energii. Agregowanie (pakietowanie) projektw inwestycyjnych (project bundling, project aggregation) mechanizm polegajcy na zagregowaniu pewnej liczby podobnych do siebie projektw inwestycyjnych. W odpowiedzi na fakt postrzegania przez instytucje finansujce projektw energetyki odnawialnej jako zbyt maych, developerzy w porozumieniu z nimi identyfikuj i przygotowuj do sfinansowania wiksz liczb projektw. Zmniejszaj w ten sposb cakowite koszty przygotowania inwestycji i ryzyko jej finansowania. Tego typu dziaania mog by te wspierane zarwno poprzez pastwo jak i instytucje finansujce. Wsparcie procesu przygotowania projektw inwestycyjnych (support for project development) mechanizm polegajcy na wydzieleniu z budetw midzynarodowych, bilateralnych i narodowych instytucji finansowych wydzielonych rodkw na przygotowanie projektw inwestycyjnych. rodki te, zazwyczaj w postaci grantw pozwalaj na pokonanie bariery wysokich kosztw przygotowywania projektw w energetyce odnawialnej i wysokiego ryzyka pocztkowego.
Innowacyjne mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej oferowane s take przez najwiksze wiatowe instytucje finansujce i programy, jak GEF we wsppracy z takimi agendami jak Bank wiatowy, UNDP, UNEP oraz przez Komisj Europejsk we wsppracy instytucjami finansujcymi (EBRD, EIB, NFCO, NIB) Unii Europejskiej w ramach wyspecjalizowanych w energetyce odnawialnej programw (ALTENER, SYNERGY, LIFE, PHARE itp.). Poniej bardziej szczegowo omwiono finansowanie energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej. Zazwyczaj w danym kraju stosuje si mieszank kilku, czy nawet kilkunastu, finansowych mechanizmw wsparcia. Wedug ostatniego raportu Unii Europejskiej na ten temat96, w 15 krajach czonkowskich Unii stosowanych jest przez Komisj Europejsk ponad 170 mechanizmw wsparcia energetyki odnawialnej, oferowanych poprzez rne instytucje finansujce w postaci wielu programw. Komisja Europejska oferuje w tej chwili kilka duych zunifikowanych programw na wsparcie energetyki odnawialnej, w tym: ALTENER II (wycznie na wykorzystanie OZE), a take SYNERGY (polityka), LIFE Environment (ochrona przyrody i rodowiska), CRAFT (mae i rednie przedsibiorstwa), ERDF (European Regional Development Fund), PHARE (dla pastw stowarzyszonych z Uni), EUREKA oraz najwikszy z nich i obejmujcy kilka podprogramw 5 Program Ramowy o Wsppracy Naukowo Badawczej, Technologicznej i Promocji.
96
European Commission: European: Financial Resources Guide Renewable Energy. Utrecht, 1998.
- 63 -
Te z programw, ktre s dostpne dla Polski, zostay omwione w dalszej czci rozdziau. Poniej w zarysie przedstawiono wyraon kwotowo ofert dla pastw czonkowskich Unii Europejskiej dla sektora energetyki odnawialnej na najblisze lata. Realizowana w Unii Europejskiej polityka wykorzystania odnawialnych rde energii, po przyjciu 1997 roku Biaej Ksigi Energia dla Przyszoci- odnawialne rda Energii w znacznej mierze oparta jest na bezporednim wykorzystaniu mechanizmw finansowych. W kwietniu 1999 roku Komisja Europejska przyja w tym zakresie krtkookresow strategi wdraania Biaej Ksigi, pod nazw Kampanii Wdroeniowej (Campaign for Take-Off). Kampania ta obejmuje wykaz niezbdnych dziaa Komisji Europejskiej i pastw czonkowskich w poszczeglnych sektorach energetyki odnawialnej, dziaa prowadzcych do uzyskania takiego poziomu inwestycji ze rodkw prywatnych i publicznych w latach 1999-2003, aby zagwarantowane byo osignicie do roku 2010 ostatecznego celu zawartego w Biaej Ksidze, tj. dwunastoprocentowego udziau energii odnawialnej w bilansie energetycznym Unii. Najwaniejszym skadnikiem Kampanii Wdroeniowej jest sprecyzowanie roli, wielkoci i rde pochodzenia rodkw publicznych, przewidzianych na rozwj energetyki odnawialnej w latach 1999-2003. W rozpatrywanym okresie maj one stanowi 20-25% ogu rodkw przeznaczonych na inwestycje i aktywn promocj energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej. Gwne rda rodkw publicznych na inwestycje w sektorze energetyki odnawialnej pochodzi bd z pastw czonkowskich i w rozpatrywanym okresie wynosi bd ponad 8 mld EURO. Przyjto przy tym zasad, e realne wydatki ze rodkw publicznych pastw czonkowskich bd rosy od 1,2 mld EURO w 1998 roku, corocznie o 10%. Stwierdzono, e nie cae z 8 mld EURO wydanych na energetyk odnawialn w Unii bd si mieciy bezporednio w ramach Kampanii Wdroeniowej a tylko 75%. Std na sam Kampani przewiduje si wydatkowanie ponad 6 mld EURO z budetw pastw czonkowskich do roku 2003. Uzupenieniem rodkw narodowych na rozwj energetyki odnawialnej w rozpatrywanym okresie bd rodki Komisji Europejskiej pochodzce z Funduszy Strukturalnych i V Programu Ramowego Unii Europejskiej o Wsppracy Naukowo-Badawczej, Technologicznej i Prezentacji. Z Funduszy Strukturalnych Unii przewiduje si wydatkowanie prawie 500 mld EURO na energetyk odnawialn, podczas gdy nastpne 500 mld EURO pochodzi bdzie z podprogramu V Programu Ramowego: Energia, rodowisko i Rozwj Zrwnowaony. czne wydatki ze rodkw publicznych w Kampanii Wdroeniowej w pierwszych 5 latach wdraania Biaej Ksigi wynios zatem ponad 7 mld EURO. Oczekuje si, e razem ze rodkami prywatnymi, czne wydatki na energetyk odnawialn w Unii do roku 2003 wynios ponad 30 mld EURO. Rozbicie wydatkw i dotacji na poszczeglne sektory i technologie energetyki odnawialnej w rozpatrywanym okresie przedstawiono w tabeli 3.4. Pomimo e tylko niewielki odsetek funduszy na realizacj Kampanii Wdroeniowej bdzie dostpny dla Polski (w ramach wsppracy z pastwami trzecimi) to w sensie strategicznym Kampania moe i zapewne powinna wywoa pewne skutki dla naszego kraju, np. poprzez wspprac polskich instytucji z unijnymi w ramach wyspecjalizowanych programw Unii Europejskiej w okresie przedakcesyjnym.
- 64 -
Tab. 3.5. Szacunkowe dotacje do energetyki odnawialnej w EU na lata 1999-2003

Odnawialne rda energii Fotowoltaika w UE Fotowoltaika w krajach rozwijajcych si Kolektory soneczne Siownie wiatrowe Biomasa do produkcji ciepa i elektrycznoci Biomasa na ogrzewanie domw Biogaz Biopaliwa cieke cznie Szacunkowe oglne koszty inwestycyjne [mld EURO] 2,85 (2,45) 4,7 10,1 5,5 4,4 1,2 1,25 30,05 Zakres dotacji [%] 35-80 0-30 10-40 20-60 0-20 20-40 30-70 redni udzia Uredniona dotacji cakowita warto w kosztach dotacji ze rodkw inwestycyjnych publicznych [%] [mld EURO] 45 1,2825 15 20 30 10 25 50 0,705 2,02 1,65 0,44 0,3 0,625 7
3.4.2. Moliwoci finansowania energetyki odnawialnej w Polsce Wedug Gwnego Urzdu Statystycznego97 nakady inwestycyjne na energetyk odnawialn w 1998 roku wyniosy ogem 17.267,7 tys. z. Z tego ze rodkw budetowych, oraz funduszy ekologicznych pochodzio 6.223,9 tys. z (ok. 1,5 mln Euro). Jest to 53 razy mniej ni rednie wydatki na energetyk odnawialn ze rodkw publicznych w przecitnym kraju czonkowskim Unii Europejskiej w tym samym czasie. Obecnie w Polsce dziaa kilkadziesit instytucji finansowych wspierajcych rozwj odnawialnych rde energii w Polsce. Do najwaniejszych nale do nich midzy innymi: Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFundusz, Wojewdzkie Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, Program Maych i rednich Grantw GEF i inne. Wspieraj one projekty zwizane z OZE ze wzgldu na moliwoci zmniejszenia negatywnego oddziaywania energetyki na rodowisko. S te instytucje, ktre mog udziela wsparcia dla projektw wykorzystania odnawialnych rde energii, jeeli przyczyniaj si do rozwoju terenw rolniczych. S to takie organizacje, jak Fundacja Programw Pomocy dla Rolnictwa, Agencja Wasnoci Skarbu Pastwa, Fundacja Rolnicza itp. Rodzaje pomocy finansowej najczciej stosowane przez wymienione wyej instytucje obejmuj udzielanie preferencyjnych poyczek oraz dotacji. Zazwyczaj poyczki i dotacje te wynosz nie wicej ni 50% kosztw projektu. W przypadku poyczki inwestorzy prywatni zazwyczaj s traktowani podobnie jak jednostki budetowe. Bardziej skomplikowana sprawa jest z dotacj, ktr bardzo czsto mog uzyska np. jedynie samorzdy lub organizacje pozarzdowe. Niezalenie od rodkw na rozwj energetyki odnawialnej dostpnych bezporednio w kraju, rosn moliwoci wykorzystania pomocy zagranicznej w tym zakresie. Oprcz Banku wiatowego i znanych europejskich bankw finansujcych wielkie projekty energetyki odnawialnej (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny,
97
GUS: Ochrona rodowiska 1999. Warszawa, 1999.
- 65 -
Nordycki Bank Inwestycyjny), coraz wiksze znaczenie w zakresie finansowania projektw energetyki odnawialnej w Polsce bd miay celowe programy Komisji Europejskiej, takie jak: ALTENER II, SYNERGY, 5 Program Ramowy o Wsppracy Technologicznej i Prezentacji. W wielu przypadkach fundusze te i programy umoliwiaj pozyskanie dotacji na przygotowanie projektw inwestycyjnych i na budow instalacji pokazowych. W odbywajcym si obecnie w Polsce procesie integracji europejskiej pewne znaczenie dla rozwoju energetyki odnawialnej moe mie w dalszym cigu fundusz PHARE. Naley oczekiwa, e w najbliszych czterech latach rosn bd moliwoci wykorzystania w tym kierunku pierwszych funduszy przedakcesyjnych dla Polski, objtych programami ISPA i SAPARD, a pniej programw strukturalnych. O ile znaczenie rodkw pomocowych pochodzcych z Unii Europejskiej bdzie roso, o tyle rola jak odegraj w najbliszych latach rodki pochodzce z ONZ bdzie zapewne malaa w miar postpw w procesie integracji europejskiej. Tym niemniej w dalszym cigu dostpne i wykorzystywane na inwestycje w sektorze energetyki odnawialnej s rodki Globalnego Funduszu rodowiska ONZ. Dysponentem czci tych rodkw jest Bank wiatowy. Uzupenieniem funduszy midzynarodowych w finansowaniu rozwoju energetyki odnawialnej s fundusze bilateralne pastw zachodnich, np. Danii, Niemiec, Szwecji. Form wsppracy bilateralnej w zakresie wykorzystania odnawialnych rde energii s te projekty typu Joint Implementation realizowane w ramach mechanizmw ograniczania emisji gazw szklarniowych objtych Protokoem z Kioto. Pierwsze tego typu projekty nastawione na wykorzystanie odnawialnych rde energii s obecnie realizowane w Polsce. Poniej przedstawiono przegld dostpnych wykorzystujce odnawialne rda energii. Fundusze bezporednio dostpne w kraju EkoFundusz EkoFundusz zosta powoany w 1992 r. dla efektywnego zarzdzania rodkami ekokonwersji, polegajcej na zamianie czci dugu pastwowego na wydatki w dziedzinie ochrony rodowiska. Do tej pory umowy o ekokonwersji zawarto ze Stanami Zjednoczonymi, Francj, Szwajcari, Szwecj i Wochami oraz Finlandi. Statutowym celem dziaania EkoFunduszu jest wspieranie, w formie dotacji, szczeglnie wanych przedsiwzi dla ochrony rodowiska w Polsce. Zasadniczo przedsiwzicia te powinny mieci si w nastpujcych sektorach okrelonych w Statucie Fundacji: zmniejszanie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenkw azotu, ograniczenie zanieczyszczenia Morza Batyckiego, ograniczanie emisji gazw szklarniowych oraz eliminacja stosowania substancji niszczcych warstw ozonow; ochrona rnorodnoci biologicznej. OZE umoliwiaj ograniczenie emisji gazw cieplarnianych, przy czym pozyskiwanie energii ze rde odnawialnych zwizane jest take z zerow, lub znacznie zmniejszon emisj innych zanieczyszcze do atmosfery. Dlatego inwestycje z wykorzystaniem OZE od kilku lat stanowi jeden z najwaniejszych kierunkw finansowania EkoFunduszu. OZE w strategii ochrony klimatu realizowanej przez EkoFundusz staj si jedynym liczcym si priorytetem. Wedug informacji uzyskanych bezporednio z EkoFunduszu, planowane jest wyrane zwikszenie wydatkowania rodkw na wdraanie technologii OZE do kwoty 50-70 mln z rocznie. instytucji finansujcych inwestycje
- 66 -
EkoFundusz udziela wsparcia finansowego wycznie w formie bezzwrotnych dotacji. Dotacje te zasadniczo wynosz 10-30% kosztw projektu (do 50% dla inwestorw publicznych). Fundusz finansuje projekty zwizane z budow instalacji lub urzdze sucych ochronie rodowiska, a nie finansuje bada naukowych, opracowywania planw i studiw, pomiarw zanieczyszcze rodowiska. Projekty ubiegajce si o finansowanie winny mie opracowane co najmniej studium wykonalnoci oraz plan finansowy. Nie ma ogranicze co do statusu formalnego inwestora. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Poyczki i dotacje ze rodkw finansowych Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) przyznawane s na cele okrelone w Ustawie o ochronie i ksztatowaniu rodowiska z dnia 31 stycznia 1980 r., zgodnie z priorytetami Narodowego Funduszu okrelonymi w oparciu o "Polityk Ekologiczn Pastwa" i "Program wykonawczy do Polityki Ekologicznej Pastwa do roku 2000", oraz listy przedsiwzi priorytetowych funduszy wojewdzkich. W ostatnich latach wykorzystanie alternatywnych, a przyjaznych rodowisku, rde energii ma status przedsiwzi (programw) priorytetowych Narodowego Funduszu. Narodowy Fundusz udziela pomocy finansowej w formie poyczek i dotacji. Fundusz udzielajc poyczek, moe stosowa preferencyjne oprocentowanie ustalane w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli okrelanej przez Narodowy Bank Polski, ktre nie moe by jednak nisze ni 7% w stosunku rocznym. Udzielana poyczka nie moe rwnie przekroczy 50% kosztw zadania. Dotacje mog by udzielane m.in. na zadania pilotowe dotyczce wdroenia postpu technicznego i nowych technologii o duym stopniu ryzyka lub posiadajce charakter eksperymentalny, kompleksowe programy badawcze, rozwojowe i wdroeniowe w ochronie rodowiska i gospodarce wodnej. Wojewdzkie Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Wojewdzkie Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (WFOiGW) istniej w kadym wojewdztwie i wspieraj projekty proekologiczne zgodnie z kryteriami i priorytetami przyjtymi w danym wojewdztwie. Zazwyczaj Fundusze udzielaj dotacji bd poyczki samorzdom, oraz tylko poyczki w stosunku do innych instytucji. Do tej pory poyczki, ktre byy udzielane przez WFOiGW, byy oprocentowane w wysokoci od 0,2 do 1,0 stopy redyskontowej. Najczciej WFOiGW finansuj do 50 % kosztw projektw. W zwizku z nowym podziaem administracyjnym nowe wojewdzkie fundusze z pocztkiem 1999 roku przejy od dawnych funduszy wojewdzkich wszystkie uprawnienia i zobowizania prawne, finansowe itd. Nowe fundusze wojewdzkie powstay na zasadzie czenia dotychczasowych funduszy. Natomiast fundusze gminne i powiatowe stanowi wydzielone konto do dyspozycji samorzdw z przeznaczeniem na ochron rodowiska. Bank Ochrony rodowiska Bank Ochrony rodowiska (BO) jest jednym z 20 najwikszych bankw w Polsce i specjalizuje si na kredytowaniu projektw zwizanych z ochron rodowiska, wczajc zadania inwestycyjne wykorzystujce odnawialne rda energii przynoszce okrelony efekt ekologiczny w wyniku pozyskiwania energii w sposb inny ni tradycyjny. W tej dziedzinie przedmiotami kredytowania moe by: - zakup urzdze i instalacja maych elektrowni wodnych o mocy do 2 MW,
- 67 -
zakup urzdze i instalacja elektrowni wiatrowych o mocy do 500 kW, zakup i instalacja urzdze systemw grzewczych z zastosowaniem pomp ciepa, wykorzystujcych niskopotencjaln energi gruntu i soca, zakup i instalacja baterii i kolektorw sonecznych, zakup i instalacja kotw opalanych biomas o mocy do 2 MW - w ramach modernizacji kotowni wglowo-koksowych, wraz z urzdzeniami skadowymi instalacji grzewczych jako lokalnych rde ciepa dla potrzeb c.o. oraz c.w.u.
Form wsparcia finansowego stosowanego przez BO jest kredyt. Maksymalna kwota kredytu - 200.000 z lecz nie wicej ni 50% wartoci przedsiwzicia, okres realizacji - do 18 miesicy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, okres kredytowania - do 7 lat, oprocentowanie wynosi 8% w stosunku rocznym, okres karencji spata kredytu od momentu zakoczenia zadania. Dopata do kredytu pochodzi ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Nie ma ogranicze co do statusu formalnego inwestora. W latach 1991-1998 Bank udzieli cznie 115 kredytw na projekty energetyki odnawialnej. Struktura projektw bya nastpujca: kotownie opalane biomas - 42, mae elektrownie wodne - 33, kolektory soneczne - 9, elektrownie wiatrowe - 3, ciepownia geotermalna 1 oraz dodatkowo 27 instalacji z pompami ciepa, ktre w pewnym zakresie wykorzystyway energi odnawialn. czna kwota udzielonych kredytw przekroczya 18 mln. z. Program Maych Dotacji Globalnego Funduszu rodowiska Globalny Fundusz rodowiska (GEF) powsta w 1991 roku pod patronatem Banku wiatowego, UNEP oraz UNDP. Celem Funduszu jest wspieranie krajw rozwijajcych si w dziedzinie ochrony rodowiska. Program Maych Dotacji GEF (SGP/GEF) powsta w 1992 roku i jest programem Globalnego Funduszu rodowiska. Program SGP/GEF skierowany jest do organizacji pozarzdowych (nie tylko ekologicznych), formalnie zarejestrowanych (stowarzyszenia, fundacje), posiadajcych wasne konto bankowe. Ruchy nieformalne mog wystpowa jako partnerzy, wspautorzy projektu, nad ktrym formaln piecz sprawuje organizacja majca do tego uprawnienia. O dotacj mog ubiega si take samorzdy lokalne pod warunkiem cisej, udokumentowanej wsppracy z organizacj pozarzdow. Krajowa Komisja Selekcyjna uznaa za priorytetowe wspieranie wszelkich maoskalowych przedsiwzi o wymiarze materialnym, wpywajcych na popraw stanu rodowiska naturalnego poprzez ochron rnorodnoci biologicznej, wykorzystanie odnawialnej energii, stosowanie energooszczdnych technologii, ochron zasobw wodnych. Dotyczy to rozwiza modelowych, nadajcych si do powtarzania w skali lokalnej, przy wykorzystaniu lokalnych zasobw ludzkich, materialnych i organizacyjnych. SGP/GEF nie finansuje bada naukowych oraz nie wspiera bezporednio organizacji pozarzdowych jako takich. SGP/GEF udziela pomocy finansowej w formie dotacji. Pojedynczy grant nie moe przekroczy kwoty 50 tys. USD. Duo wiksze moliwoci pozyskanie rodkw oferuje tzw. redni GEF (Medium Grant Programme), jednake z uwagi na skomplikowan procedur i brak dowiadcze krajowych instytucji, jak dotychczas udao si pozyska tylko dwukrotnie rodki z tego funduszu na rozwj energetyki odnawialnej w Polsce.
- 68 -
Fundacja Rozwoju Wsi (Fundacja Rolnicza) Fundacja Rolnicza zostaa zarejestrowana w 1991 r. i jednym z podstawowych celw jej dziaalnoci jest odbudowa maej retencji wodnej oraz energetyki odnawialnej czerpanej z maych elektrowni wodnych. Fundacja prowadzi finansowanie odbudowy maych elektrowni wodnych poprzez preferencyjne poyczki zabezpieczone hipotek na wznoszonym obiekcie, po przedstawieniu dokumentw potwierdzajcych techniczn wykonalno projektu i jego ekonomiczn opacalno. Fundacja udziela poyczek do wysokoci 100 tys. z, rzadko do 200 tys. z. Kredyty s oprocentowane zazwyczaj w wysokoci 17%. Wymagany jest wasny udzia inwestora, wynoszcy co najmniej 50% kosztorysowej lub szacunkowej wartoci obiektu po jego ukoczeniu. Fundacja inwentaryzuje i analizuje lokalizacje przyszych obiektw MEW. Fundacja udziela poyczki dopiero w momencie, gdy inwestor doprowadzi budow do etapu, kiedy ma zapewnione dostawy lub remont turbin, a kada nastpna faza odbudowy elektrowni przyblia jej uruchomienie. W latach 1991-1996 Fundacja przyczynia si do budowy i odbudowy 55 MEW oraz 4 elektrowni wiatrowych. Inne rda finansowania Instytucjami finansowymi, ktre rwnie mog wspiera w Polsce projekty zwizane z odnawialnymi rdami energii s: Fundusz Pracy, Fundacja Programw Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) oraz dostpne w kraju programy Unii Europejskiej. Fundusze unijne na energetyk odnawialn dostpne bezporednio dla Polski Niezalenie od Kampanii Wdroeniowej, w sytuacji obecnego otwarcia dla Polski szeregu celowych programw Unii Europejskiej takich jak ALTENER II, SYNERGY, oraz V Program Ramowy o Wsppracy Naukowo-Badawczej, Technologicznej i Promocji, otwiera si pole aktywnoci i moliwoci bezporedniego pozyskania rodkw na projekty energetyki odnawialnej dla krajowych instytucji naukowych oraz wadz regionalnych i lokalnych. Szczeglnie atrakcyjnie przedstawiaj si moliwoci aktywnego udziau krajowych instytucji w V Programie Ramowym w latach 1999-2002. Odnawialne rda energii s jednym z priorytetw tego Programu, przy czym ju w roku 1999, z 208 mln EURO przeznaczonych na energetyk, ponad 60% rodkw zarezerwowano na energetyk odnawialn, w tym a 75% na inwestycje w ramach projektw demonstracyjnych. Warto przypomnie, e w zwizku z uruchomieniem w zeszym roku Pitego Programu Ramowego, wikszo dotychczasowych programw finansujcych energetyk odnawialn w Unii Europejskiej ulega zamkniciu. Na pocztku 1999 roku cz programw ju istniejcych i otwartych dla Polski ulega ewentualnej modyfikacji i zostaa przeduona (ALTENER, SYNERGY, podprogramy programu PHARE, jak PHARE-CREDO, ECOSOVERTURE, PARTNERSHIP), cz znikna (JOULE, THERMIE), a pojawi si nowe programy. Przykadem inwestycji, ktra uzyskaa wczeniej w Polsce wsparcie z zamknitego obecnie programu Komisji Europejskiej THERMIE by projekt wykorzystania metanu na wysypisku komunalnym w Toruniu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej w systemie skojarzonym. Bezzwrotne dofinansowanie z Unii Europejskiej wynioso 35% cznych kosztw inwestycji netto, tj. 2,3 mln z. Trzeba jednak zaznaczy, e programy te mog wspiera inwestycje tylko, gdy s to projekty demonstracyjne, prezentujce innowacyjne rozwizania w technologiach wykorzystania OZE. Po dotychczasowych dowiadczeniach mona si wic spodziewa, e w obecnie ogoszonych pierwszych konkursach w ramach V Programu Ramowego, ALTENER,
- 69 -
SYNERGY i LIFE na nowe projekty, z ktrych wiele jest zwizanych z wykorzystaniem OZE, polskie organizacje szerzej skorzystaj z coraz szerszej oferty i coraz wikszych moliwoci. Wczenie si Polski do obecnie istniejcych programw Unii Europejskiej powinno opiera si w znacznej mierze take na rodkach krajowych, pochodzcych na przykad z funduszy ekologicznych. Aktywny udzia w tych dziaaniach umoliwiby Polsce w przyszoci znacznie szersze wykorzystanie funduszy strukturalnych i innych funduszy celowych na energetyk odnawialn w Unii Europejskiej po formalnym wstpieniu naszego kraju w struktury unijne. Program Pomocowy PHARE i fundusze przedakcesyjne ISPA i SAPARD Program PHARE jest od 1989 roku podstawowym rdem finansowania w ramach pomocy Unii Europejskiej dla Polski i bdzie dalej peni istotn rol, a do zakoczenia procesu integracji europejskiej naszego kraju. Pocztkowo celem programu bya pomoc finansowa w przemianach spoecznych i ekonomicznych w Polsce i w innych krajach byego bloku wschodniego. Wraz z postpem procesu integracji, podstawowym celem PHARE stao si wspfinansowanie dziaa niezbdnych do dostosowania krajw aspirujcych do standardw w Unii. Obecnie dwa podstawowe priorytety PHARE to rozwj instytucjonalny (30% rodkw) i inwestycje majce na celu dostosowanie do standardw UE (70%). Kontrakty na realizacj projektw o wartoci do 50 tys. EURO s zawierane w trybie bezporedniej umowy poprzedzonej konkursem ofert, natomiast kontrakty na kwot 50.000 300.000 EURO s zawierane w ramach tzw. Kontraktw Ramowych z konsorcjum wyanianym w celu realizowania wszystkich projektw PHARE z danej dziedziny. Dotychczasowe dowiadczenia w korzystaniu z pomocy w ramach programu PHARE dla Polski pokazuj jednak, e cho teoretycznie program PHARE mgby by szeroko wykorzystany do finansowania rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce, to jednak praktycznie jego wykorzystanie na cele inwestycyjne w tym zakresie byo niewielkie. Przykadem pomocy z podprogramw PHARE jest dofinansowanie projektu budowy turbiny wiatrowej o mocy 220 kW majcych zapewni dostaw energii elektrycznej dla miejskiej oczyszczalni ciekw w Nowogardzie (woj. szczeciskie). Wielko dofinansowania w projektach PHARE/Cross-Border wynosi do 75% oglnej wartoci inwestycji, przy czym projekty zwizane z energetyk odnawialn s finansowane tylko, jeeli np. zostanie wykazany szczeglny wpyw takiego projektu na ochron rodowiska. Z kolei w ramach innego transgranicznego podprogramu PHARE-PHARE-CREDO sfinansowano projekt majcy na celu opracowanie koncepcji Centrum Odnawialnych rde Energii dla Euroregionu Niemen. Dwa podstawowe fundusze przedakcesyjne dla Polski to ISPA i SAPARD. Oba stwarzaj teoretycznie moliwoci do finansowania projektw energetyki odnawialnej w naszym kraju w latach 1999-2002. Podobnie jak PHARE s to potencjalne rda wspfinansowania przez UE procesu dostosowania krajw ubiegajcych si o czonkostwo. ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) skierowany jest na dostosowanie infrastruktury technicznej krajw aspirujcych do penego czonkostwa do standardw unijnych. Na dofinansowanie rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce, w ramach modernizacji infrastruktury technicznej, wydatkowane mog by czciowo rodki ISPA przeznaczone na ochron rodowiska w wysokoci do 177 mln EURO rocznie (druga cz rodkw ISPA przeznaczona jest na wspieranie sektora transportu). Za t cz ISPA odpowiedzialne jest Ministerstwo rodowiska, a agencj wdraajc bdzie Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Udzia finansowy ISPA nie moe
- 70 -
przekracza 85% caego kosztw zadania, w praktyce do 70% i dotyczy tylko instytucji publicznych. Program SAPARD (Suport for Pre-Accession Measures for Agriculture and Rural Development) adresowany jest te do wszystkich krajw stowarzyszonych. Przewidywany budet dla wszystkich objtych jego zasigiem krajw wynosi 500 milionw EURO rocznie. Biorc pod uwag proponowane kryteria podziau rodkw, mona oczekiwa, e Polska bdzie otrzymywa w ramach tego programu co najmniej 150 mln EURO rocznie, a do momentu przyczenia do Unii. Priorytety dziaa objtych programem SAPARD, w ktrych choby czciowo moe mieci si finansowanie rozwoju energetyki odnawialnej - gwnie na obszarach wiejskich to: inwestycje w gospodarstwach rolnych, rozwj i dywersyfikacja dziaalnoci gospodarczej zapewniajcej alternatywne rda dochodu, rozwj i poprawa infrastruktury wiejskiej. Za realizacj programu w Polsce odpowiedzialne jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Agencj patnicz jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Udzia finansowy programu nie moe przekracza 75% caego kosztu przedsiwzicia finansowanego ze rodkw publicznych (np. inwestycja gminna). Wydatkowanie rodkw ISPA i SAPARD na energetyk odnawialn moe by utrudnione ze wzgldu na ograniczone od dou limity projektw. Budet pojedynczego projektu w ramach ISPA nie moe by mniejszy ni 5 mln EURO. Dlatego te, przy niewielkiej skali projektw w energetyce odnawialnej konieczne bdzie tworzenie pakietw maych projektw w wikszych lokalnych i regionalnych programach. Istotn rol w ksztatowaniu szczegowych priorytetw dla tych programw i zgaszaniu propozycji projektw inwestycyjnych bd miay wadze samorzdowe i to od nich zalee bdzie w duym stopniu, czy projekty energetyki odnawialnej bd miay istotne znaczenie w realizacji programw przedakcesyjnych w Polsce. Wanym narzdziem do pozyskania rodkw przedakcesyjnych na cele rozwoju energetyki odnawialnej bd plany konkretnych projektw wpisane w strategie rozwoju regionalnego i lokalnego oraz w plany zagospodarowania przestrzennego. Fundusze przedakcesyjne s dla Polski przejciow form do uzyskania (w okresie waciwego czonkostwa w Unii) dostpu do funduszy strukturalnych. Oglna kwota funduszy strukturalnych w Unii w latach 1994-1999 wynosia 141.471 mln EURO i przeznaczona bya na takie dziaania w ramach polityki strukturalnej jak: rozwj i dostosowanie regionw sabiej rozwinitych, restrukturyzacja regionw, w ktrych wystpuje przemys schykowy, zwalczanie bezrobocia oraz rozwj i zmiany strukturalne obszarw wiejskich. Kraje czonkowskie Unii w ramach realizacji powyszych dziaa wykorzystay cz z tych rodkw na rozwj energetyki odnawialnej. Inne fundusze zagraniczne dostpne dla Polski Bank wiatowy Bank nie ma moliwoci finansowania indywidualnych maych projektw, chocia jest zainteresowany udzielaniem kredytw dla pakietw kilku mniejszych projektw w dziedzinie wykorzystania OZE lub jednego wikszego projektu, ktrych realizacj poparby Rzd (Ministerstwo Rolnictwa, rodowiska lub Gospodarki i Ministerstwo Finansw). W takim przypadku istnieje moliwo ubiegania si dodatkowo o rodki pomocowe (bezzwrotn dotacj z GEF lub Carbon Investment Fund), w ktrych zdobyciu Bank mgby aktywnie uczestniczy.
- 71 -
Warto tu zaznaczy, e w skutecznym pozyskaniu rodkw na inwestycje w przypadku kredytw z Banku wiatowego, uzupenionych ewentualnie dotacjami z funduszy ekologicznych Narodw Zjednoczonych, sama aktywno zainteresowanych inwestorw, regionw i spoecznoci lokalnych nie wystarczy. Kluczowa do uruchomienia tych rodkw dla Polski jest postawa Rzdu Polskiego. Bez uznania przez Rzd rozwoju energetyki odnawialnej za dziedzin priorytetow trudno bdzie o jakiekolwiek pozytywne rozstrzygnicia w tym zakresie. W sektorze energetycznym i ochronie rodowiska w Centralnej Europie, w tym w Polsce, dziaaj take inne wielkie banki i korporacje finansowe jak: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBRD), Europejski Bank Inwestycyjny (EIB), Nordycka Korporacja Finansowa na rzecz Ochrony rodowiska (NEFCO), Nordycki Bank Inwestycyjny (NIB). Instytucje te do tej pory udzieliy szereg kredytw komercyjnych i kredytw nisko oprocentowanych na stosunkowo due inwestycje w sektorze energetyki zawodowej i w sektorze poszanowania energii w krajach Europy rodkowej i Wschodniej. Finansowanie projektw inwestycyjnych w energetyce odnawialnej jest jednym z nowych celw w wyej wymienionych instytucjach. Z pomoc w zaangaowaniu rodkw finansowych z tak duych instytucji w rozwj energetyki odnawialnej wystpia w 1998 roku Komisja Europejska, wspierajc w ramach programu SYNERGY dziaania na rzecz identyfikacji projektw inwestycyjnych w krajach regionu Morza Batyckiego. Fundusze bilateralne pastw zachodnich Uzupenieniem typowych instytucji bankowych i funduszy europejskich dostpnych w Polsce na finansowanie energetyki odnawialnej s fundusze bilateralne niektrych pastw europejskich i Stanw Zjednoczonych na pomoc w rekonstrukcji gospodarki pastw Europy rodkowo-Wschodniej. W sektorze energetyki odnawialnej najbardziej aktywne s programy realizowane przez rzdy m.in. Danii, Szwecji i USA. Duska Agencja Ochrony rodowiska (EPA) koordynuje dusk pomoc w tym zakresie dla krajw Europy rodkowowschodniej. Rzd Danii przeznaczy na pomoc dla tego regionu w latach 1991 - 2002 0,5% dochodu narodowego. Przykadem projektu dofinansowanego przez EPA w Polsce jest budowa dwu siowni wiatrowych o mocy 2 x 600 kW w miejscowoci Komorw. W ramach Polsko-Duskiego Programu Wsppracy na lata 19992000 przewidywane s do sfinansowania nastpne projekty w sektorze energetyki odnawialnej. Ze strony szwedzkiej, program pomocy bilateralnej w sektorze energetycznym zarzdzany jest przez Environmentally Adapted Energy System (EAES). Program koncentruje si na zamianie kotowni wglowych/olejowych na kotownie na biomas, oraz na modernizacji systemw ciepowniczych i poszanowaniu energii w budynkach. W ramach dziaa EAES zrealizowany zosta do tej pory 1 projekt w Polsce. rodki pomocowe Stanw Zjednoczonych wykorzystywane s w pewnym zakresie na wspieranie rozwoju energetyki odnawialnej, w ramach szerokiego programu zarzdzanego przez Amerykask Agencj Rozwoju Midzynarodowego (USAID), a w szczeglnoci Programu Partnerstwa dla Samorzdu Terytorialnego (LGPP) oraz programu dla Europy rodkowej i Wschodniej ECOLINKS. LGPP, wsppracujc z krajowymi organizacjami samorzdowymi i bezporednio z 48 gminami, koncentruje si na pomocy technicznej sucej m. in. poprawie zarzdzania, rozwojowi infrastruktury i usug komunalnych, oraz rozwojowi gospodarki przestrzennej. Jedn z form pomocy dla gmin jest identyfikacja
- 72 -
projektw inwestycyjnych i opracowywanie studiw techniczno-ekonomicznych i biznes-planw dla nowych projektw. W kilku z gmin objtych programem LGPP w Polsce, realizowane s prace zwizane z rozwojem projektw energetyki odnawialnej (energia biomasy i energia wiatrowa). Ze rodkw innego programu amerykaskiego ECOLINKS finansowane jest wykonanie oceny zasobw wiatru i przygotowanie studium wykonalnoci dla inwestycji wiatrowej w gminie Kisielice. Finansowanie energetyki odnawialnej w ramach mechanizmu Joint Implementation Mechanizm JI zosta omwiony w rozdziale 3,3. W ramach tych dziaa finansowany jest pilotowy projekt wykorzystania gazu wysypiskowego realizowany na rzecz spoecznoci lokalnej tego miasta przez Rzd Holandii. Idea tego przedsiwzicia polega na ujciu wypywu metanu z wysypiska odpadw staych w Tychach i jego energetycznym wykorzystaniu do produkcji ciepa i elektrycznoci. Rwnie ze rodkw holenderskich finansowana jest budowa kotowni do energetycznego wykorzystania zrbkw drzewnych z pielgnacji terenw zielonych w Jeleniej Grze. Projekt polega na zamianie dwu wysuonych kotw wglowych na kocio na zrbki o mocy 360 kW. Oprcz Holandii, najwiksze jak dotychczas zainteresowanie projektami typu Joint Implementation w Polsce wykazuj Norwegia, Stany Zjednoczone. Zestawienie listy instytucji finansujcych energetyk odnawialn w Polsce podane jest w tabeli 3.4. W tabeli zaznaczono, do jakiego odbiorcy jest adresowana pomoc finansowa i czego dotyczy (pomoc techniczna, bezporednie finansowanie inwestycji itp.). 3.4.3. Podsumowanie i wnioski Pomimo potencjalnie rosncych w ostatnich latach moliwoci pozyskania rodkw zagranicznych (zwaszcza z Unii Europejskiej) oraz innych rodkw parabudetowych na rozwj energetyki odnawialnej w Polsce, ich udzia w faktycznym wspieraniu inwestycji tego typu jest znikomy. Polska ze rodkw publicznych (budetowych, parabudetowych i z zagranicy) wydaje na energetyk odnawialn ponad 50 krotnie mniej ni przecitny kraj czonkowski Unii Europejskiej. Wiele wskazuje na fakt, e nie tylko ograniczona w Polsce poda rodkw jest przyczyn takiego stanu rzeczy, ale take: sabo rynku, braku proaktywnych dziaa instytucji finansujcych na rzecz pozyskania inwestorw, brak umiejtnoci krajowych instytucji w ubieganiu si o dostpne rodki midzynarodowe. Dla adnej z wyej wymienionych krajowych instytucji finansujcych, z wyjtkiem EkoFunduszu, finansowanie rozwoju energetyki odnawialnej nie jest wewntrznym priorytetem samym w sobie. Z uwagi na zoono i zarazem trudno projektw energetyki odnawialnej (nietypowo, maa skala), mog one w wewntrznej konkurencji z innymi typami projektw okazywa si mniej atrakcyjne ni zadania bardziej standardowe, jak np. inwestycje typu wgiel na gaz/olej. Zaobserwowa mona te zbyt mao proaktywn postaw instytucji finansujcych i w pozyskiwaniu i przygotowaniu wnioskw o dotacje i poyczki. Wikszo instytucji finansujcych zainteresowana jest wydatkowaniem rodkw na inwestycje. Tylko cz wspiera dziaania pozainwestycyjne, w tym dziaania na rzecz identyfikacji projektw i przygotowania inwestycji, a te trudne i kosztowne dziaania jak wspomniano wczeniej w przypadku energetyki wiatrowej. W zwizku z powszechnym brakiem wiedzy i umiejtnoci zwizanych z przygotowywaniem studiw przedinwestycyjnych, bardzo wysoko ocenianym ryzykiem dla technologii OZE
- 73 -
i koniecznoci poniesienia wysokich kosztw zwizanych z przygotowaniem inwestycji, mona oczekiwa, e pojawi si problemy z wygenerowaniem wystarczajco duej iloci projektw i inwestycji do efektywnego spoytkowania dostpnych rodkw finansowych. adne z krajowych instytucji finansujcych nie s nastawione na finansowanie przygotowywania strategii, programw i planw wykorzystania energii odnawialnej na poziomie regionalnym i lokalnym. Przy braku takich opracowa, istnieje ryzyko podejmowania nietrafionej alokacji rodkw publicznych w skali powiatu i regionu oraz utrudnione s procesy identyfikacji wikszej iloci projektw inwestycyjnych. Wystpujce trudnoci w zdefiniowaniu priorytetw dla OZE spowodowane s gwnie brakiem oglnej strategii pastwowej rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce oraz brakiem podstawowych danych statystycznych i penych charakterystyk technicznoekonomicznych technologii OZE. Jednostkowe podejcie do finansowania energetyki odnawialnej (project by project) skutkowa moe nieuzasadnionym lub zbyt niskim (mao atrakcyjnym dla inwestora) wsparciem rnych technologii oraz zmniejszon efektywnoci wydatkowanych rodkw liczon w skali sektora (nie pojedynczego projektu), dublowaniem wydatkw oraz brakiem moliwoci strukturotwrczego oddziaywania na sektor energetyki odnawialnej. Jak do tej pory instytucje finansujce nie stosuj metody agregowania z natury maych projektw inwestycyjnych w energetyce odnawialnej w wiksze pakiety, umoliwiajce zmniejszenie jednostkowych kosztw administracyjnych dla instytucji finansujcej i kosztw transakcyjnych dla inwestora oraz zmniejszenie ryzyka poprzez rozoenie go na wiksz liczb projektw. Instytucje finansujce (poza maymi wyjtkami) nie nawizay wsppracy z krajowymi partnerami (agencje pastwowe, firmy prywatne i organizacje pozarzdowe), ktre mogyby wiadczy usugi zwizane z identyfikacj i agregowaniem projektw w wiksze pakiety finansowe. Rne s priorytety instytucji finansujcych i kryteria wydatkowania przez nie rodkw. Stosunkowo najwiksz ofert skierowane jest do samorzdw i przedsibiorstw. Zazwyczaj gwnym kryterium wydatkowania rodkw na energetyk odnawialn w Polsce jest kwestia uzyskiwania efektw ekologicznych i ograniczenia emisji zanieczyszcze. Kwestie dodatkowych korzyci takich jak tworzenie dodatkowych miejsc pracy i promocja technologii OZE nie s jak dotychczas kluczowymi kryteriami oceny proponowanych inwestycji. W mieszaninie priorytetw i kryteriw instytucji finansujcych trudno jest doszuka si systemowych dziaa na rzecz racjonalnego wsparcia krajowego przemysu technologii OZE opierajcego si na maych i rednich przedsibiorstwach oraz dziaa mogcych suy systematycznemu obnieniu kosztw ich produkcji.
TABELA .3.6 . MOLIWOCI POZYSKANIA WSPARCIA FINANSOWEGO W ENERGETYCE ODNAWIALNEJ W WARUNKACH KRAJOWYCH Instytucje krajowe Fundusze ekologiczne i fundacje Rodzaj wsparcia Odbiorcy Inwestorzy Inwestycje Pomoc techn. Fund. Roln. SGP/GEF Instytucje zagraniczne ONZ Ochrona klimatu Infra JI Inw Holandia
Agencje Pomoc techniczna Badania +Rozw j KBN ATT
Unia Europejska Rozwj polityka/strat ALTENER II SYNERGY Badania +Rozwj JOULE/ THERMIE
Fundusze bilateralne Inwestycje/pomoc techn.
Infrastruktura
Dania DEPA
EIB/EBOIR
Ekofundusz
ISPA SAPARD
Szwecja EAES
PHARE
Niemcy
NGOs Samo rzdy R&D Firmy Osoby prywatne NGOs Samo Rzdy R&D Firmy Osoby prywatne Objanienia: BO - Bank Ochrony rodowiska ALTENER II, SYNERGY, JOULE/THERMIE SGP/GEF - Program Maych Dotacji Globalnego Programy celowe UE FP5 - Pity Program Ramowy UE o Wsppracy Funduszu rodowiska Naukowo-Technicznej Fund. Roln. - Fundacja Rolnicza ISPA - Program UE dla pastw aspirujcych (ochrona FP - Fundacja Partnerstwo dla rodowiska FAPA - Fundacja Programw Pomocy dla rodowiska + transport) SAPARD - Program UE dla pastw aspirujcych Rolnictwa LGPP/USAID - Program Partnerstwa dla (rolnictwo) PHARE - Program UE dla pastw Europy rodkowej Samorzdu Terytorialnego EIB - Europejski Bank Inwestycyjny KBN - Komitet Bada Naukowych EBOIR - Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju ATT Agencja Techniki i Technologii
KREDYTY
DOTACJE
GEF - Globalny Fundusz rodowiska (granty rednie i due) CIF - Wglowy Fundusz Inwestycyjny B - Bank wiatowy IJ - Joint Implementation (wsplne dziaania - ochrona klimatu) DEPA - Duska Agencja Ochrony rodowiska FWPN - Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej EAES - Environmentally Adapted Energy Systems (systemy energetyczne przyjazne rodowisku) BK-HF - British Know-How Fund (brytyjski fundusz umiejtnoci)
UK BK-HF
LGPP USAID
WFO
NFO
FAPA
GEF
BO
FP5
FP
CIF
- 75 -
4. PORWNAWCZA OCENA EKONOMICZNA TECHNOLOGII OZE W POLSCE NA BAZIE CHARAKTERYSTYK TECHNICZNO-EKONOMICZNYCH WDROONYCH INSTALACJI 4.1. Zaoenia metodologiczne przy pozyskaniu danych rdowych i okrelaniu warunkw opacalnoci inwestycji Dane do oceny ekonomicznej technologii OZE pozyskano metod ankietow od uytkownikw instalacji zbudowanych w Polsce w latach 1993-1999. Takie zaoenie zagwarantowao moliwo dalszej pracy na kompletnych danych z uwzgldnieniem penych kosztw i rzeczywistych przychodw w warunkach krajowych. W wykonanych wczeniej w Polsce analizach ekonomicznych opierano si zazwyczaj na przytaczaniu danych z innych krajw lub te posugiwano si zaoeniami techniczno-ekonomicznymi dostarczanymi przez dostawcw technologii, ktre nie uwzgldniay penych kosztw inwestycyjnych i faktycznych efektw pracy instalacji, ocenionych z punktu widzenia uytkownika. Ankiety otrzymane od respondentw zawieray informacje o wielkoci i strukturze nakadw inwestycyjnych, rdach finansowania inwestycji, a take o kosztach eksploatacyjnych zwizanych z zapewnieniem dziaania instalacji od strony technicznej wraz z kosztami obsugi kredytw, stawek amortyzacji i podatkw. Dane liczbowe zostay skomentowane przez uytkownikw uwagami na temat dowiadcze eksploatacyjnych oraz propozycjami poprawy warunkw inwestowania i uytkowania technologii OZE. Badaniami zostao objtych 15 grup technologii OZE opisanych w rozdziale drugim. Dla kadej z grup technologii pozyskano dane od minimum 3 uytkownikw. Po weryfikacji ankiet, do dalszych analiz i ocen wybrano najbardziej typowe lub najbardziej charakterystyczne przykady. Dla technologii energetyki wiatrowej, z uwagi na trudnoci w identyfikacji inwestycji o urednionych parametrach ekonomicznych (elektrownia wiatrowa krajowej produkcji zlokalizowana w miejscu o rednich warunkach wiatrowych i elektrownia z importu zlokalizowana w lepszych warunkach wiatrowych), wykonano dodatkowe badania warunkw opacalnoci ekonomicznej. Przykady zrealizowanych w Polsce 16 instalacji OZE, ktre stay si przedmiotem analiz i ocen ekonomicznych, opisano na podstawie otrzymanych ankiet w Zaczniku 1 do niniejszej pracy. Dla kadej z analizowanych instalacji OZE okrelono jej odpowiednik w technologii konwencjonalnej, ktry charakteryzuje cena produkowanej energii. Przychody z tytuu wyprodukowanej i sprzedanej energii ze rde odnawialnych (w przypadku sprzeday energii wyprodukowanej ze rde odnawialnych do sieci) lub te z tytuu uniknitych kosztw zakupu energii (w przypadku, gdy wyprodukowana energia ze rde odnawialnych jest wykorzystywana na potrzeby wasne) obliczono na podstawie znajomoci cen zastpowanych nonikw energii uzyskiwanych z paliw kopalnych. Ze wzgldu na koszty produkowanej lub sprzedawanej energii, technologie OZE porwnywane byy z analogicznymi substytutami tj. zastpowanymi technologiami opartymi na wykorzystaniu paliw kopalnych wg nastpujcego schematu podanego w tabelach 4.1.a dla technologii sieciowych i 4.1.b dla technologii niesieciowych (autonomicznych). Cen zastpowanego nonika energii w II kwartale 1999 r. dla rnych grup odbiorcw przyjto wg Agencji Rynku Energii98. Zaoono ponadto wzrost realnych cen konwencjonalnych nonikw energii do roku 2020 wg modelu podanego w tabeli 4.2 jako
98
Europejski Biuletyn Cenowy Nonikw Energii, nr 5 (90) 1999, Agencja Rynku Energii.
- 76 -
prognoz autorsk zespou realizujcego ekspertyz. Do oceny wzrostu cen energii wykorzystano prognoz wzrostu nominalnych cen energii w obrocie hurtowym opracowan przez Energsys oraz zaprojektowano przebieg procesw inflacyjnych zgodny z zaoeniem o przystpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2003 roku i do unii monetarnej w roku 2005. Do roku 2005 ceny nonikw energii osigaj poziom 25% poniej rednich cen w Unii (ze wzgldu na w dalszym cigu niszy poziom rozwoju gospodarczego). Dalej wzrost cen jest rwnolegy z przewidywaniami zawartymi w prognozach Unii Europejskiej99. Prognozy wzrostu cen konwencjonalnych nonikw energii nie zakadaj wprowadzenia w Polsce podatku wglowego lub innych opat produktowych na paliwa kopalne. Tabela 4.1.a. Odpowiadajce sobie pary technologii OZE i zastpowanych przez nie technologii konwencjonalnych oraz zasady przyjte do oblicze ceny energii ze rde zastpowanych na rok 1999. Technologie sieciowe. Zasada ustalania lub kalkulacji ceny Technologia OZE Technologia zastpowana zastpowanego nonika energii Ciepownia na som rednia cena zakupu energii cieplnej Ciepownia Ciepownia na zrbki przez przedsibiorstwa ciepownicze wglowa/gazowa drzewne w II kwartale 1999 r. Ciepownia geotermalna Instalacja wykorzystania Cena zakupu energii elektrycznej gazu wysypiskowego do z OZE okrelona jako 80% ceny Sie elektroenergetyczna energii elektrycznej dla odbiorcw produkcji energii elektrycznej kocowych w Polsce w II kwartale 1999 r. Instalacja wykorzystania Cena zakupu energii elektrycznej Sie elektroenergetyczna gazu wysypiskowego do z OZE okrelona jako 80% ceny plus energia cieplna z skojarzonej produkcji energii elektrycznej dla odbiorcw lokalnego kota na gaz energii elektrycznej i kocowych w Polsce w II kwartale ziemny (o ile energia ciepa 1999 r. Dodatkowo cena zakupu elektryczna z biogazu energii cieplnej przez Biogazownia komunalna wytwarzana jest w przedsibiorstwa ciepownicze w II na osad ciekowy skojarzeniu) kwartale 1999 r. Maa elektrownia wodna zbudowana na istniejcym jazie Cena zakupu energii elektrycznej z OZE okrelona jako 80% ceny Maa elektrownia wodna Sie elektroenergetyczna energii elektrycznej dla odbiorcw zbudowana od podstaw kocowych w Polsce w II kwartale Elektrownia wiatrowa 1999 r. sieciowa 160 kW Elektrownia wiatrowa sieciowa 600 kW Kolejne zaoenie prognostyczne dotyczyo wysokoci stawek podatku dochodowego dla osb prawnych. W tym przypadku wykorzystano zaoenia Biaej Ksigi Podatkowej opublikowanej przez Ministerstwo Finansw w 1999 r.
99
European Commission, Directorate General for Energy: Energy in Europe. Economic Fundation for Energy Policy. Brussels, 1999.
- 77 -
Przy powyszych zaoeniach, badane instalacje poddano wariantowej ocenie ekonomicznej. W kadym z wariantw wykorzystano rzeczywiste dane o nakadach inwestycyjnych, kosztach eksploatacyjnych i iloci produkowanej energii. Tabela 4.1.b. Odpowiadajce sobie pary technologii OZE i zastpowanych przez nie technologie konwencjonalne oraz zasady przyjte do oblicze ceny energii ze rde zastpowanych na rok 1999. Technologie niesieciowe (autonomiczne). Technologia Zasada ustalania lub kalkulacji ceny Technologia OZE zastpowana zastpowanego nonika energii System fotowoltaiczny do Cena zakupu energii elektrycznej zasilania lampy ulicznej z OZE okrelona jako 80% ceny Sie elektroenergetyczna energii elektrycznej dla odbiorcw kocowych w Polsce w II kwartale 1999 r. Rcznie obsugiwany Rcznie obsugiwany Cena energii cieplnej z lokalnego kocio na drewno maej kocio na wgiel maej kota wglowego, wg cen wgla mocy (poniej 100 kW) mocy i kota z II kwartau 1999 r. Rcznie obsugiwany kocio na som maej mocy (poniej 100 kW) Biogazownia rolnicza na Cena gazu dla odbiorcw kocowych Gaz ziemny gnojowic z II kwartau 1999 r. Kolektor soneczny do Cena ciepa z termy elektrycznej dla Terma elektryczna podgrzewania wody cen energii elektrycznej i termy z II kwartau 1999 r. Kolektor soneczny do Cena ciepa z podgrzewacza Wglowy podgrzewacz podgrzewania powietrza powietrza na wgiel dla cen wgla z powietrza II kwartau 1999 r. Jeeli analizowana instalacja zostaa zbudowana w latach ubiegych (1993-1998), biece nakady inwestycyjne zostay zdyskontowane na rok 1999 z wykorzystaniem wspczynnikw inflacji dla rodkw produkcji (podgrupa urzdzenia energetyczne), publikowanych przez GUS. Taki zabieg umoliwia porwnanie wynikw oblicze w warunkach roku 1999 przyjtego jako bazowy. W wariancie podstawowym oceny ekonomicznej zaoono, e inwestycja zostaa zrealizowana w oparciu o kredyt bankowy komercyjny (stopa oprocentowania 20%) bez adnego wsparcia finansowego z zewntrz. Przyjto ponadto, e kryterium opacalnoci mikroekonomicznej dla technologii OZE jest uzyskanie wewntrznej stopy zwrotu zainwestowanego kapitau w wysokoci min 18% (IRR 18%). Zastosowano t sam oczekiwan minimaln stop zwrotu zarwno dla instytucji finansujcej jak i dla inwestora (wkad wasny). W tych najmniej korzystnych dla inwestora warunkach tylko nieliczne technologie OZE wykazay opacalno. Dlatego w innych wariantach oblicze przyjto rne moliwoci wsparcia inwestora w postaci subwencji.
- 78 Tabela 4.2. Prognoza wzrostu cen konwencjonalnych nonikw energii do roku 2020.
Nonik energii energia elektryczna dla gospodarstw domowych energia elektryczna dla rolnictwa energia elektryczna dla przemysu rednia cena sprzeday energii elektrycznej do sieci ciepo z E.C. rednia cena sprzeday ciepa do sieci wgiel kamienny energetyczny dla elektrowni wgiel kamienny energetyczny dla gospodarstw domowych wgiel kamienny energetyczny dla przemysu wgiel koksowy wgiel brunatny koks drewno opaowe olej opalowy ciki olej opaowy lekki dla przemysu olej opaowy lekki dla gospodarstw domowych olej napdowy benzyna silnikowa gaz cieky dla gospodarstw domowych gaz cieky dla przemysu gaz ziemny wysokometanowy dla gospodarstw domowych gaz ziemny wysokometanowy dla przemysu Jednostki miary z99/MWh z99/MWh z99/MWh z99/MWh z99/GJ z99/GJ z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/t z99/tys.m3 z99/tys.m3 Prognoza cenowa w latach 1999 261,32 266,42 123,05 215,80 26,00 24,90 125,44 344,50 157,64 298,09 31,65 557,53 48,45 434,79 855,10 933,24 2000 307,00 312,99 160,00 253,52 26,80 25,67 131,36 434,00 164,20 325,44 32,07 612,48 49,64 437,37 858,16 2001 358,58 365,57 187,00 296,11 27,50 26,34 137,28 509,00 170,75 352,78 32,49 667,43 50,83 439,96 861,22 2002 393,23 400,91 210,00 324,73 28,70 27,49 143,20 577,00 177,30 380,13 32,91 722,38 52,02 442,54 864,28 2003 427,89 436,24 239,46 353,35 29,80 28,54 149,12 629,00 183,85 407,48 33,33 777,33 53,21 445,13 867,34 2004 462,54 471,57 256,97 381,97 30,69 29,39 155,04 680,00 190,40 434,82 33,75 832,29 54,40 447,71 870,40 2005 468,71 477,85 260,39 387,06 30,90 29,60 153,80 712,00 197,74 437,80 34,18 837,99 55,00 455,84 873,47 2006 474,87 484,14 263,82 392,15 31,11 29,80 152,56 728,15 205,09 440,78 34,60 843,70 55,59 463,96 876,54 2007 481,04 490,43 267,24 397,24 31,32 30,00 151,32 725,02 212,43 443,76 35,03 849,40 56,19 472,09 879,61 2008 487,20 496,71 270,67 402,34 31,53 30,20 150,08 721,89 219,77 446,74 35,46 855,11 56,78 480,21 882,67 2009 493,37 503,00 274,09 407,43 31,75 30,40 148,85 718,76 227,12 449,73 35,88 860,81 57,38 488,34 885,74 2010 499,53 509,28 277,52 412,52 31,96 30,60 147,61 715,64 234,46 452,71 36,31 866,52 57,97 496,46 888,81 2011 505,70 515,57 280,94 417,61 32,17 30,81 146,37 712,51 241,81 455,69 36,74 872,22 58,57 504,59 891,88 2012 511,87 521,86 284,37 422,70 32,38 31,01 145,13 709,38 249,15 458,67 37,17 877,93 59,16 512,71 894,95 2013 518,03 528,14 287,80 427,79 32,59 31,21 143,89 706,25 256,49 461,65 37,59 883,63 59,76 520,84 898,02 2014 524,20 534,43 291,22 432,89 32,80 31,41 142,65 703,13 263,84 464,63 38,02 889,34 60,35 528,97 901,09 2015 530,36 540,71 294,65 437,98 33,01 31,61 141,41 700,00 271,18 467,61 38,45 895,04 60,95 537,09 904,15 2016 536,53 547,00 298,07 443,07 33,22 31,81 140,17 696,87 278,52 470,59 38,87 900,75 61,54 545,22 907,22 2017 542,70 553,29 301,50 448,16 33,43 32,01 138,93 693,74 285,87 473,57 39,30 906,45 62,14 553,34 910,29 2018 548,86 559,57 304,92 453,25 33,64 32,22 137,69 690,62 293,21 476,55 39,73 912,16 62,73 561,47 913,36
996,00 1056,00 1109,00 1160,00 1224,00 1261,34 1298,67 1336,01 1373,34 1410,68 1448,02 1485,35 1522,69 1560,03 1597,36 1634,70 1672,03 1709,37 1746,71
1785,91 1945,53 2105,15 2264,76 2424,38 2584,00 2643,50 2703,00 2762,50 2822,00 2881,50 2941,00 3000,50 3060,00 3119,50 3179,00 3238,50 3298,00 3357,50 3417,00 2433,86 2681,49 2929,12 3176,75 3424,37 3672,00 3748,50 3825,00 3901,50 3978,00 4054,50 4131,00 4207,50 4284,00 4360,50 4437,00 4513,50 4590,00 4666,50 4743,00 1565,31 1644,44 1723,57 1802,71 1881,84 1960,97 1996,56 2032,15 2067,74 2103,33 2138,92 2174,51 2210,10 2245,69 2281,28 2316,87 2352,46 2388,05 2423,64 2459,23 603,76 860,60 423,40 634,29 664,81 695,33 725,85 756,37 770,10 783,83 797,56 811,28 825,01 838,74 852,47 866,19 879,92 893,65 907,38 921,11 934,83 948,56
950,00 1023,00 1086,00 1167,00 1251,20 1274,93 1298,66 1322,40 1346,13 1369,86 1393,59 1417,33 1441,06 1464,79 1488,52 1512,26 1535,99 1559,72 1583,45 431,20 439,00 446,80 454,60 462,40 473,06 483,73 494,39 505,05 515,71 526,38 537,04 547,70 558,36 569,03 579,69 590,35 601,01 611,68
- 79 -,
W wariantowych analizach ekonomicznych zastosowano nastpujce mechanizmy hipotetycznego wsparcia finansowego inwestorw wykorzystujcych technologie OZE: - Dotacje w postaci dopat do inwestycji w % nakadw inwestycyjnych (stosowano wariantowo dotacje w wysokoci 30, 50, 70 i 90% lub dopat do oprocentowania kredytw komercyjnych umoliwiajce inwestorom skorzystanie z tzw. kredytw preferencyjnych przyjmujc stop oprocentowania tych kredytw jako uamek 20% stopy oprocentowania kredytw komercyjnych. Zastosowano wspczynnik redukcji oprocentowania rwny 0,6, co pozwolio uzyska efektywn stop oprocentowania kredytw na poziomie 8%, odpowiadajc najtaszym dostpnym kredytom na inwestycje proekologiczne). Instrumenty fiskalne w postaci zwolnienia z podatku dochodowego na okres 5 lat, zwolnienia przedmiotowego z podatku VAT do 0% (oryginalnie 22%) na zakup gotowych urzdze i technologii OZE lub stopy przypieszonej amortyzacji (przyjto wspczynnik amortyzacji rwny 2,5), a tym samym zmniejszeniu podstawy opodatkowania w stosunku do amortyzacji liniowej (wspczynnik amortyzacji rwny 1). Dotacje w postaci dopat do ceny energii ze rde odnawialnych sprzedawanej przez niezalenych dostawcw (dopaty wyraone w odsetku ceny za energi paconej dotychczas przez przedsibiorstwa sieciowe). Przyjto, e dla energii elektrycznej i cieplnej wysoko dopat do rednich cen energii (218 z/MWh i 24,9 z/GJ - wariant podstawowy) sprzedawanej do sieci jest rwna odpowiednio 35% i 25%, co w efekcie sprowadzio si do zastosowania w analizach najwyszych rzeczywistych cen zakupu energii przez przedsibiorstwa sieciowe w roku 1999. Podobnie dla zastpowanych konwencjonalnych technologii niesieciowych w wariancie z dopatami do cen energii uwzgldniono tak ich wysoko, aby uzyska najwysze w 1999 roku (dla rnych regionw i grup odbiorcw) detaliczne ceny oleju, wgla i zastpowanej energii elektrycznej dla odbiorcw kocowych wg Agencji Rynku Energii (op. cit.).
Wedug tych danych najwysza cena za 1 MWh w 1999 r. wynosia 284 z (rnica pomidzy cen redni i najwysz energii elektrycznej dla odbiorcw kocowych wynosia 40%), w przypadku wgla maksymalna cena wyniosa 395 z/t (regionalne odchylenie ceny od redniej wynioso 15%). Pierwsze dwa warianty wsparcia inwestorw jednoznacznie prowadz do zwikszenia obcienia wydatkw ze rodkw publicznych (dotacje i kredyty preferencyjne) lub do zmniejszenia jego przychodw (instrumenty fiskalne). W zastosowanym modelu oceny ekonomicznej liczono zdyskontowane na rok 1999 kwoty subwencji wpacanej na rzecz inwestora z tego tytuu z budetu pastwa (funduszu celowego). Rozwizanie trzecie moe wiza si z obcieniem budetu pastwa, jeeli obowizek dopat bdzie spoczywa na Rzdzie. Jednake w przypadku technologii tzw. sieciowych, podlegajcych obowizkowi zakupu energii ze rde odnawialnych po okrelonej cenie dopata ta moe obciy bezporednio przedsibiorstwo obrotu energi, a w konsekwencji obciy taryf, po jakiej przedsibiorstwo dostarcza energi do odbiorcw kocowych. Inny sens fizyczny takich zaoe sprowadza si te moe do analizy opacalnoci wykorzystania technologii OZE w miejscach gdzie najdrosza jest energia ze rde kopalnych. Taka sytuacja te nie pociga za sob koniecznoci ponoszenia dodatkowych opat z budetu
- 80 -
pastwa (funduszu celowego), niezalenie od tego czy mamy do czynienia z technologi sieciow lub niesieciow. Dlatego te w przyjtym modelu nie sumowano i nie dyskontowano wysokoci dopat do ceny sprzedawanej (lub produkowanej na wasne potrzeby energii) jako obcienia dla budetu. Powysze mechanizmy wsparcia finansowego wprowadzano do wariantowych analiz ekonomicznych pojedynczo, rozpoczynajc od instrumentw finansowych (dotacji i kredytw preferencyjnych) i uzupeniano je za pomoc narzdzi mniej radykalnych (instrumenty fiskalne) oraz dopat do cen sprzedawanej (produkowanej) energii z OZE lub te stosowano ich kombinacje w takiej postaci, aby uzyska w obliczeniach oczekiwan wewntrzn stop zwrotu nakadw satysfakcjonujca inwestora, tj. 18%. Kryterium wyboru i optymalizacji finansowych mechanizmw wsparcia bya minimalizacja zdyskontowanej oglnej kwoty subwencji wypacanej na rzecz inwestora przez budet pastwa (fundusz celowy). Tak sformuowane kryterium daje priorytet lokalizacjom instalacji wykorzystujcych OZE w miejscach niszowych, gdzie mona uzyska najwysz cen sprzeday energii lub zastpi najdroszy w kraju kopalny nonik energii. Obliczenia wykonano przy tych samych zaoeniach metodologicznych i ograniczeniach zewntrznych dla wszystkich 15 grup analizowanych technologii OZE. W celu automatyzacji oblicze i zapewnienia penej porwnywalnoci wynikw uzyskanych dla rnych technologii i wariantw oblicze wg powyej opisanego modelu, wykorzystano specjalnie opracowan metodyk i matryc oblicze w arkuszu kalkulacyjnym Excel. 4.2. Metodyka oblicze oceny ekonomicznej inwestycji arkusz kalkulacyjny Przygotowany arkusz obliczeniowy100 umoliwia ocen opacalnoci dowolnej inwestycji przy zaoeniu okrelonych danych dotyczcych wysokoci nakadw inwestycyjnych, sposobu ich finansowania, kosztw funkcjonowania, obcie podatkowych, sposobu amortyzacji oraz przychodw w okresie do 20 lat. Do oceny opacalnoci posuono si nastpujcymi wskanikami101: - okres spaty, - zaktualizowana warto netto przyszych przepyww pieninych (NPV), - wewntrzna stopa zwrotu (IRR). Budowa rachunku zyskw i strat oraz rachunku przepyww finansowych Zasadniczym elementem analizy jest rachunek zyskw i strat pro forma oraz zestawienie przepyww finansowych. Na wynik finansowy w danym roku wpywaj: - przychody ze sprzeday energii elektrycznej lub cieplnej, - koszty eksploatacyjne, do ktrych zaliczono: roczne koszty przegldw, napraw; dodatkowe opaty eksploatacyjne, inne koszty napraw wyraone w procencie nakadw inwestycyjnych poniesionych na uruchomienie elektrowni, - amortyzacja caoci inwestycji, - odsetki od spacanego kredytu, - podatek dochodowy. Uzyskany zysk netto by podstaw do wyznaczenia nadwyek pieninych w danym roku, wedug formuy:
100 101
Microsoft Excel 97 pomoc. E. F. Brigham, L. C. Gapenski: Zarzdzanie finansami. PWE, Warszawa 2000.
- 81 NF = zysk netto + amortyzacja + dopaty do ceny (z budetu pastwa) - spata czci kapitaowej kredytu (Jeli wystpia strata netto - ujmuje si j ze znakiem ujemnym)
Nadwyki pienine ujmowane s ze znakiem plus (+), ujemne za z minusem (-). Nakady inwestycyjne w roku 0 ujmuje si jako wydatek, tzn. ze znakiem minus (-). Opis zastosowanych wskanikw efektywnoci Skumulowane przepywy pienine, tzn. nakady inwestycyjne w roku 0 plus kolejne przepywy w latach nastpnych, su do wyznaczenia pierwszego ze wskanikw opacalnoci: okresu spaty. Okres spaty to oczekiwana liczba lat potrzebna do odzyskania pierwotnego nakadu inwestycyjnego. Obliczenie okresu spaty polega na zsumowaniu przepyww rodkw pieninych projektu i sprawdzenie, kiedy suma ta wyniesie 0, czyli nadwyki finansowe pokryj nakady inwestycyjne (i ewentualne ujemne przepywy z lat pocztkowych, gdy inwestycja niekoniecznie przynosi zyski). Im okres spaty jest krtszy, tym lepiej naley ocenia inwestycj. Drug z metod oceny projektu jest zaktualizowana warto przyszych przepyww pieninych netto (NPV). Opiera si na metodologii zdyskontowanych przepyww rodkw pieninych. Sposb obliczania NPV jest nastpujcy: - wyznacza si warto obecn (tzn. na rok 0) przepyww pieninych zdyskontowanych w kadym okresie wg kosztu kapitau (stopy dyskontujcej), - suma zdyskontowanych przepyww pieninych jest okrelana jako NPV projektu, - jeeli NPV jest dodatnia, projekt powinien by przyjty, jeli ujemna - naley go odrzuci. Rwnanie NPV ma posta:
NPV =
t =0 n
(1 + k ) t
CFt
(4.1)
gdzie:
CF - oczekiwany przepyw rodkw pieninych w okresie t (t - kolejne lata: 0, 1 ,2 ...) k - zaoony koszt kapitau projektu
Uzasadnienie metody NPV jest nastpujce: NPV wynoszce zero oznacza, e przepywy rodkw pieninych dokadnie wystarczaj aby spaci zainwestowany kapita i przynie wymagan stop dochodu z kapitau. Gdy inwestycja (projekt) ma dodatni NPV - wwczas przepywy rodkw pieninych zapewniaj dodatkowy dochd. Uzupenieniem metody NPV jest metoda IRR (wewntrzna stopa zwrotu) definiowana jako stopa dyskontowa, ktra zrwnuje warto obecn oczekiwanych przepyww pieninych z wartoci obecn oczekiwanych kosztw (nakadw inwestycyjnych). Wyraa to wzr: n CFt (4.2) (1 + IRR)t = 0 t =0 Naley zauway, e wzr 4.2 jest rwnaniem NPV, rozwizanym dla szczeglnej stopy dyskontowej, ktra powoduje, e NPV jest rwne zeru. W metodzie NPV stopa dyskontowa k jest ustalona i oblicza si warto nadwyki (tzn. NPV), w metodzie IRR za ustalone NPV jest rwne zero, a oblicza si warto IRR (stopy dyskontujcej), ktra powoduje, e rwno ta jest speniona.
- 82 -
IRR mona interpretowa jako oczekiwan stop dochodu z danego projektu i porwnywa j ze stopami zwrotu z innych, alternatywnych sposobw alokacji nakadw inwestycyjnych, np. z lokatami bankowymi. Projekty, w ktrych IRR jest wiksze od przyjtego poziomu naley uzna za satysfakcjonujce. Zaoenia dotyczce dopat ze rodkw publicznych (budetu pastwa) do inwestycji Przy ocenie efektywnoci inwestycji badano rwnie obcienie budetu pastwa zwizane z wdroeniem danego projektu. Badanie wynikao z tego, e w zaoeniach do projektu przyjto szereg moliwoci dotacji i dopat ze strony budetu w celu zmniejszenia obcienia finansowego inwestora. Obejmoway one: - Dopaty do ceny sprzedawanej energii - wyraone w procentach - powikszay wwczas przepywy pienine okrelonego roku o dany odsetek obliczany od uzyskanych przychodw ze sprzeday energii. W praktyce zwikszano cen energii sprzedawanej/zastpowanej do maksymalnej osigalnej w Polsce w roku 1999. Dziki temu, cho wykazywano w przepywach pieninych wielko dopat, mogyby one by pokryte take poprzez rynek i nie wliczane w koszty dodatkowego obciania budetu pastwa. - Dugo trwania w latach w/w dopat. - Zwolnienie cakowite z podatku dochodowego przez dowoln ilo lat (stawka podatkowa zerowa lub inna). - Dotacja do inwestycji wyraona w procentach od wartoci cakowitych nakadw inwestycyjnych. - Zwolnienie z podatku VAT - tzn. obnika stawki podatku z 22% na 0%. - Redukcja oprocentowania kredytu bankowego - budet pastwa przejmowa wwczas spat czci odsetek bankowych w okresie spaty kredytu - wyraona w procentach. W celu wyznaczenia obcienia budetu dodano poziom dotacji/dopat w poszczeglnych latach, uprzednio dyskontujc obcienia budetu, ktre wystpi w okresie innym ni rok 0. Jako stopy dyskontujce przyjto wskaniki inflacji w danym roku. Przy definiowaniu zaoe i prowadzeniu wielowariantowych analiz opacalnoci ekonomicznej inwestycji dono do minimalizacji kosztw dla budetu pastwa, przy utrzymaniu zaoonych wskanikw efektywnoci, tzn. stopy zwrotu IRR, NPV i okresu zwrotu. Pozostae zaoenia dotyczce inwestycji Czynniki wpywajce na koszty i przychody, ktrych modyfikacja jest moliwa to: - cena sprzeday energii netto (ew. energii cieplnej) - w z/MWh (lub z/GJ), - rednia roczna wydajno energetyczna elektrowni - MWh (lub GJ), - stopa podatku dochodowego, - poziom inflacji w poszczeglnych latach, - dugo gwarancji na urzdzenia, - koszty przegldw w czasie trwania okresu gwarancji i po nim, - dodatkowe, coroczne opaty eksploatacyjne, - roczne koszty napraw wyraone w procencie pocztkowych nakadw inwestycyjnych, - warto pocztkowa inwestycji podzielona na warto pocztkow netto urzdzenia i pozostaych skadnikw inwestycji - dopuszczalne dane z lat: od 1993 do 1999, - okres trwaoci instalacji wyraony w latach (maksymalnie 20 lat), - dugo amortyzacji (maksymalnie 20 lat), - wspczynnik amortyzacji determinujcy rodzaj amortyzacji. Jeli wspczynnik wynosi 1 stosowana jest amortyzacja liniowa; jeli wikszy od 1 - stosowana jest metoda
- 83 -
malejcego salda. Oglna formua na warto biec urzdzenia amortyzowanego w n-tym roku jest nastpujca: Wsp (4.3) WBn = WBn1 * 1 T
gdzie: WBn - warto bieca w n-tym roku WBn-1 - warto bieca w roku poprzednim, dla okresu 1 - warto pocztkowa Wsp - wspczynnik amortyzacji - jeli Wsp > 1 - amortyzacja przyspieszona Tokres amortyzacji wyraony w latach
Roczne stawki amortyzacji wyznacza si przez rnic wartoci biecej inwestycji z okresu poprzedniego i biecego, tzn. Amort.(n) = WBn-1 - WBn. Dodatkowe zaoenie przy amortyzacji metod malejcego salda polega na zmianie metody na liniow, jeli warto odpisu amortyzacyjnego obliczonego metod malejcego salda jest mniejsza od wartoci amortyzacji wyznaczonego metod liniow w danym roku, gdyby stosowano wanie metod liniow wedug wzoru: 1 Amort n = WB0 * (4.4) T
gdzie: WB0 Twarto pocztkowa okres amortyzacji wyraony w latach
wysoko wkadu wasnego do nakadw inwestycyjnych, oprocentowanie kredytu w skali roku, okres spaty kredytu (w latach) oraz liczba spat (rat) rocznie. Przyjto zaoenie, e kolejne spaty s stae przez cay okres spaty. Wysoko raty wyznacza si rwnaniem:
r r 1 + m m R=K m n r 1 1 + m
gdzie: Krnmkwota kredytu oprocentowanie w skali roku okres spaty kredytu wyraony w latach ilo spat w roku (np. jeli spata kwartalnie to m = 4)
m n
(4.5)
W analizach przyjto zaoenie, e wysoko kredytu rwna jest wartoci inwestycji. Okres spaty kredytu uzaleniono od jego wysokoci. Dla inwestycji o wartoci do 20 000 z (zazwyczaj instalacje nie sieciowe) przyjto okres spaty rwny 4 lata, a dla wikszych inwestycji przyjto okres spaty kredytu rwny 8 lat. Koszty produkowanej energii K w z/GJ lub z/kWh obliczono z zalenoci:
K= ke + A + RSO E
(4.6)
gdzie: - ke roczny koszt eksploatacji, z - A - roczna stawka amortyzacji, z - RSO rednia roczna rata spaty odsetek od kredytu przy zaoeniu, e jego dugo jest rwna okresowi trwaoci instalacji, z - E ilo produkowanej przez instalacj energii w GJ lub kWh.
- 84 -
W przypadku wspwytwarzania ciepa i elektrycznoci, co miao miejsce w instalacjach do wykorzystania gazu wysypiskowego i biogazu z oczyszczalni ciekw wyliczano koszt produkcji energii elektrycznej (produktu podstawowego), natomiast warto rocznie produkowanego i wykorzystywanego ciepa jako (produktu ubocznego) odejmowano od rocznych nakadw eksploatacyjnych.
4.3. Prezentacja i ocena wynikw analiz ekonomicznych
Wybrane na postawie bada ankietowych jako reprezentatywne i poddane ocenom ekonomicznym wdroenia i technologie OZE maj nastpujce charakterystyki technicznoekonomiczne tabela 4.3 (szczegowe opisy technologii znajduj si w zaczniku nr 1).
Tabela 4.3. Charakterystyki techniczno-ekonomiczne badanych wdroe w technologii OZE
Moc zainstalowana elektryczna (el) lub cieplna (th) Cakowite nakady inwestycyjne w z 99 na 1 kW mocy zainstalowanej 2 096 93 213 178 364 705 1 430 4 488 29 042 4 414 8 466 5 623 4 860 5 099 3 051 5 892 667 4 444 3 378 5 907 968 2 068 3 996 5 454 10,2 24,3 Wydajno w Wydajno w GJ na 1 kW kWh na 1 kW mocy mocy zainstalowanej zainstalowane j cieplnej elektrycznej 2,9 2,0 4,6 7,9 7,5 12,0 5,5 25,4
Analizowana technologia/inwestycja OZE
Kolektor soneczny do podgrzewania wody Kolektor soneczny do podgrzewania powietrza Rcznie obsugiwany kocio na som maej mocy Rcznie obsugiwany kocio na drewno maej mocy Ciepownia na zrbki drzewne Ciepownia na som Ciepownia geotermalna Biogazownia rolnicza na gnojowic System fotowoltaiczny do zasilania lampy ulicznej Maa elektrownia wodna zbudowana na istniejcym jazie Maa elektrownia wodna z jazem zbudowanym od podstaw Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej Elektrownia wiatrowa sieciowa Elektrownia wiatrowa sieciowa Biogazownia komunalna na osad ciekowy do produkcji skojarzonej energii elektrycznej i ciepa Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa
2,4 kWth 25 kWth 65 kWth 80 kWth 500 kWth 1 000 kWth 7 500 kWth 15 kWth 0,12 kWel 45 kWel 90 kWel 400 kWel 160 kWel 2x600 kWel 320 kWel 540 kWth
razem 860 kW
550 kWel 700 kWth

razem 1 250 kW
Pobiena analiza danych zawartych w tabeli 4.3 wskazuje, e bezporednie porwnanie wszystkich uwzgldnionych technologii moe by utrudnione z uwagi na duy rozrzut mocy zainstalowanych oraz rny stopie wykorzystania mocy. Ten ostatni moe by zwizany nie tylko z cech samej technologii (awaryjno, sprawno) ale te z warunkami jej uytkowania i wykorzystania.
- 85 -
Jeeli porwna technologie podobne do siebie typem i wielkoci zwraca uwag stosunkowo niska wydajno (oraz zwizany z tym niszy stopie wykorzystania) ciepowni na zrbki drzewne w stosunku do ciepowni na som. Taka rnica musi znale swoje odbicie w wynikach ocen ekonomiczno-finansowych. Podobnie wysokie rnice w wydajnoci jednostkowej, tu spowodowane gwnie kwestiami lokalizacyjnymi, wystpuj w przypadku elektrowni wiatrowych. Z powodu zbyt duych rozbienoci w wydajnoci midzy elektrowni wiatrow zlokalizowan w dobrych i zych warunkach wiatrowych, do dalszej analizy wykorzystano obydwa przypadki. Wyranie wida gorsze moliwoci wykorzystania mocy elektrowni wiatrowych ni w maych elektrowniach wodnych102. Porwnanie dwu technologii wykorzystujcych gaz wysypiskowy produkujcych energi elektryczn oraz energie elektryczn i ciepln w skojarzeniu wskazuje na wysokie jednostkowe nakady inwestycyjne poniesione na drug technologi. Wpywa to na parametry ekonomiczne inwestycji i koszty produkcji energii elektrycznej. Powysze rnice podobnych w gruncie rzeczy inwestycji wynikaj jednak z braku rzeczywistych danych reprezentatywnych dla badanej grupy technologii i zdaniem autorw oddajc sytuacj energetyki odnawialnej w Polsce wynikajc z obecnej wiedzy, niewielkiej liczby (zazwyczaj demonstracyjnych) wdroe w Polsce i trudnoci w ustaleniu parametrw urednionych, ktrymi naley si posugiwa w analizach ekonomicznych. W celach porwnawczych, wszystkie technologie OZE potraktowano wycznie jako technologie energetyczne i nie uwzgldniano pozaenergetycznych korzyci ani dodatkowych nakadw na ich uzyskanie. Dotyczy to gwnie technologii produkcji biogazu z gnojowicy oraz biogazu z osadu ciekowego, spalania odpadowej biomasy oraz maych elektrowni wodnych. W tych przypadkach inwestycja uwzgldnia moe uniknite koszty zwizane z alternatywnym zagospodarowaniem odpadw lub nakadw zwizanych z rozwojem maej retencji wodnej. S to czynniki dodatkowe, poprawiajce opacalno ekonomiczn inwestycji, jednak nie dajce si zastosowa powszechnie, a czsto widoczne dopiero na wyszym poziomie analizy (na szczeblu np. gminy a nie pojedynczego projektu). Wyniki ocen ekonomicznych dla rnych mechanizmw wsparcia przedstawiono w zaczniku nr 2 do ekspertyzy. Poniej dokonano ich podsumowania. Tabela 4.4 przedstawia podstawowe parametry ekonomiczne badanych inwestycji przy braku mechanizmw wsparcia, tj. inwestycji zlokalizowanej u uytkownika, u ktrego wystpuj przecitne ceny konwencjonalnych nonikw energii, przy braku dotacji, zwolnie i ulg podatkowych oraz przy standardowej stopie amortyzacji i zacignitym na budow instalacji komercyjnym kredycie inwestycyjnym. Sze z szesnastu analizowanych technologii wykazuje koszty produkcji energii nisze lub porwnywalne z kosztami zastpowanych konwencjonalnych nonikw energii. S to: kolektory soneczne powietrzne, mae koty na biomas, mae elektrownie wodne i instalacje wykorzystujce gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej oraz ciepownie na som. Z zestawienia zawartego w tabeli 4.4 wynika, e dla poowy z 16 analizowanych inwestycji wyniki standardowego rachunku mikroekonomicznego maj sens. Oznacza to, e wewntrzna stopa zwrotu nakadw inwestycyjnych jest dodatnia, a towarzyszcy jej okres zwrotu
102
Uwaga wana w przypadku elektrowni wiatrowych zlokalizowanych na ldzie, lokalizacja na morzu mogaby wprowadzi tu istotne zmiany.
- 86 -
nakadw inwestycyjnych jest krtszy od 20 lat (uwzgldniony w zastosowanym modelu matematycznym maksymalny okres oceny efektywnoci ekonomicznej).
Tabela 4.4. Zestawienie parametrw ekonomicznych badanych inwestycji przy braku wsparcia
Technologia OZE oraz moc zainstalowana elektryczna (el) lub cieplna (th) IRR [%] NPV [z] (warto ujemna oznacza strat) PBT zdyskontowany okres zwrotu [lata] SPBT prosty okres zwrotu [lata] Koszt wytwarzanej energii cieplnej [z/GJ] Koszt wytwarzanej energii elektr. [z/kWh]
Kolektor soneczny do podgrzewania 16299 3,7 1,8 20,2 45,1 powietrza - 42 kWth Rcznie obsugiwany kocio na 42991 4,9 3,1 25,0 35,8 drewno maej mocy 80 kWth Rcznie obsugiwany kocio na som 31012 4,6 2,6 20,2 30,9 maej mocy -65 kWth Maa elektrownia wodna zbudowana 93071 10,4 4,1 0,23 11,2 na istniejcym jazie 45 kWel Instalacja do wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji energii 293200 9,4 4,7 0,22 9,4 elektrycznej 400 kWel Kolektor soneczny do podgrzewania 319 11,9 7,3 147,3d) 8,4 wody 4 kWth Biogazownia komunalna na osad ciekowy do produkcji skojarzonej c) -1391426 12,3 6,7 0,32c) 2,1 energii elektrycznej i ciepa - 320 kWel plus 540 kWth Instalacja do wykorzystania gazu wysypiskowego do skojarzonej c) -6449930 >20b) 7,0 0,44c) -2,3a) produkcji energii elektrycznej i ciepa 550 kWel plus 700 kWth Ciepownia na som 1000 kWth -972685 >20 7,6 29,1 <0a) Ciepownia na zrbki drzewne 500 b) a) -508180 >20 9,7 33,2 <0 kWth Elektrownia wiatrowa sieciowa 2x600 -7063447 >20b) 12 0,51 <0a) kWel Maa elektrownia wodna z jazem -975377 >20b) 14 0,55 <0a) zbudowanym od podstaw 90 kWel Elektrownia wiatrowa sieciowa 160 -1433282 >20b) 23 1,02 <0a) kWel Biogazownia rolnicza na gnojowic -119417 >20b) 14 57,1 <0a) 15 kWth b) a) Ciepownia geotermalna 7500 kWth -19647673 >20 20 61,8 <0 System fotowoltaiczny do zasilania -8264 >20b) 200 8,89 <0a) lampy ulicznej 0,12 kWel a) w przypadkach gdy IRR <0 nie podano wartoci z powodu braku ekonomicznego sensu tego parametru b) zastosowany model matematyczny do analiz ekonomicznych nie pozwala wprost na wyliczenie okresu zwrotu, jeeli jest on duszy od 20 lat. Oddzielne analizy w dalszej czci wykonano dla maych elektrowni wodnych, dla ktrych przyjto okres trwaoci rwny 40 lat. c) zgodnie z przyjtymi zaoeniami metodologicznymi dla instalacji wytwarzajcych energi elektryczn i ciepln w skojarzeniu, wyliczono tylko koszt produkcji energii elektrycznej, przy ktrego wyliczaniu przychody z tytuu wykorzystania energii cieplnej pomniejszyy koszty roczne funkcjonowania danej instalacji (amortyzacji i eksploatacji). d) stosunkowo wysokie ceny produkcji energii cieplnej z kolektorw sonecznych do podgrzewania wody uytkowej nie wykluczaj ich opacalnoci ekonomicznej w przypadkach zastpowania termy elektrycznej, ktra z zasady dostarcza energi ciepln po koszcie wyszym od 100 z/GJ.
- 87 -
Zestawione wyniki wskazuj na du rozbieno tzw. prostego okresu zwrotu nakadw inwestycyjnych (SPBT) oraz zdyskontowanego okresu zwrotu nakadw inwestycyjnych (PBT). Dla 14 ze zrealizowanych instalacji SPBT jest krtszy od okresu ich trwaoci, podczas gdy PBT jest krtszy tylko dla 7 z nich. Potwierdza to du wraliwo technologii OZE na wysoko stopy dyskonta oraz stop oprocentowania kredytw inwestycyjnych. SPBT jest tylko wskanikiem pomocniczym i orientacyjnym. W praktyce inwestora interesuj wyniki ocen ekonomicznych wykonanych w tzw. dynamicznym rodowisku ekonomicznym, tzn. z uwzgldnieniem wartoci pienidza w czasie. Zaoon 18% minimaln wewntrzn stop zwrotu nakadw, ktra satysfakcjonuje inwestora oraz zapewnia moliwo spaty kredytu komercyjnego, uzyskano dla trzech technologii. S to odpowiednio: kolektor soneczny powietrzny do suszenia podw rolnych budowany sposobem gospodarczym103 oraz koty na biopaliwa stae (som i drewno) obsugiwane rcznie (bez moliwoci automatycznego zadawania biopaliwa do kota). W praktyce, technologie te mog si rozwija na zasadach komercyjnych. Nie oznacza to jednak, e nie ma innych pozaekonomicznych barier w ich wdraaniu, takich jak bariery braku wiadomoci i informacji oraz mniejszy ni w przypadku kotw i podgrzewaczy powietrza na paliwa pynne komfort obsugi i zaopatrzenia w paliwo. Druga grupa technologii OZE to ta, ktra pozwala na uzyskanie stopy zwrotu wyszej od zera ale niszej od stopy oprocentowania kredytw i niekoniecznie satysfakcjonujcej inwestora. Stopa zwrotu nakadw jest porwnywalna z biec stop inflacji. Wyliczony dla tej grupy okres zwrotu nakadw inwestycyjnych jest w zasadzie krtszy od okresu trwaoci, jednak zazwyczaj przekracza 10 lat. Inwestycje te wymagaj wsparcia w postaci kredytu preferencyjnego lub lepszej lokalizacji z punktu widzenia zasobw dostpnej energii odnawialnej, warunkw technicznych budowy instalacji, korzystniejszych cen paconych za energi z paliw kopalnych pozyskiwanych w danym miejscu. Dla technologii speniajcych powysze warunki, tj. maej elektrowni wodnej budowanej na istniejcym jazie, instalacji wykorzystujcej gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej, dokonano wariantowej oceny ich opacalnoci przy zastosowaniu dostpnych w Polsce kredytw preferencyjnych (8%) oraz uwzgldnieniu najwyszej moliwej do uzyskania w Polsce w roku 1999 ceny za sprzeda energii ze rde odnawialnych do sieci. Samo zlokalizowanie inwestycji w miejscu, gdzie w 1999 roku bya moliwo uzyskania najwyszej ceny za sprzedawan energi elektryczn do sieci (294 z/MWh) i zaoenie dalszego wzrostu tej ceny w nastpnych 20 latach wg oglnej tendencji przedstawionej w tabeli 4.4 umoliwioby podniesienie wewntrznej stopy zwrotu w przypadku maej elektrowni wodnej z 11,2% do 19,3%, natomiast w przypadku instalacji do wykorzystania gazu wysypiskowego z 9,4% do 19,6%. Oznacza to, e obie inwestycje stayby si automatycznie opacalne ekonomicznie. Poprawa lokalizacji na mieszczc si w granicach najwyszej oferowanej przez przedsibiorstwa energetyczne ceny zakupu energii jest rozwizaniem korzystnym ekonomicznie (nie pociga za sob koniecznoci dopat do inwestycji np. z budetu pastwa), jednak jako narzdzie poprawy opacalnoci inwestycji nie moe by powszechnie stosowana. Jest to moliwe jedynie w wyjtkowych przypadkach, gdy na terenie zakadu energetycznego oferujcego najwysz cen za kupowan energi
103
Wykonanie kolektora sonecznego sposobem gospodarczym, z lokalnie dostpnych materiaw wpyno bardzo korzystnie na wielko kosztw inwestycyjnych. Wykonana dodatkowo analiza dla innego kolektora sonecznego do podgrzewania powietrza wykorzystujcego technologi przemysow (importowan) o powierzchni 144 m2, wykazaa w warunkach braku wsparcia inwestycji wewntrzn stop zwrotu IRR=5%. Aby uzyska IRR18% technologia wymagaa dotacji w wysokoci ponad 30% nakadw inwestycyjnych.
- 88 -
wystpuj zasoby i dogodne lokalizacje technologii OZE. Jest to niszowe wykorzystanie technologii OZE w specyficznych, sprzyjajcych warunkach. Z powyszej analizy wynika, e obie technologie (maa elektrownia wodna budowana na istniejcym jazie i instalacja wykorzystujca gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej) wykorzystywane do produkcji i sprzeday energii elektrycznej do sieci s szczeglnie wraliwe na wysoko ceny zakupu energii oferowanej przez zakady energetyczne. Uzyskanie najwyszej ceny zakupu oferowanej przez zakady energetyczne w Polsce w roku 1999, pozwolioby uzyska pen opacalno ekonomiczn inwestycji i jednoczenie nie pocigaoby koniecznoci dofinansowania inwestycji ze rodkw publicznych. Warto w tym miejscu zauway, e cho zastosowano do oblicze najwysz moliw do uzyskania cen, to jest ona w dalszym cigu nisza o ok. 25-30% od analogicznych cen zakupu energii elektrycznej w krajach Unii Europejskiej, co porednio wiadczy o korzystniejszych warunkach inwestowania za granic. Przy lokalizacji inwestycji w miejscu o przecitnej cenie zakupu energii elektrycznej w roku 1999 (214 z/MWh), obie inwestycje wymienione wczeniej mog sta si take opacalne przy zapewnieniu bardziej powszechnie dostpnego narzdzia wsparcia jakim jest kredyt preferencyjny oprocentowany na 8% i oferowany np. przez Bank Ochrony rodowiska. Dopata do kredytu pochodzi ze rodkw publicznych i jest zapewniana przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Wyniki symulacji przedstawia tabela 4.5.
Tabela 4.5. Parametry ekonomiczne inwestycji przy wsparciu inwestora kredytem preferencyjnym o stopie oprocentowania 8%. Wysoko niezbdnych dopat NPV PBT IRR Technologia OZE do inwestycji ze [z] [lata] [%] rodkw publicznych [z/kW m.z.] Maa elektrownia wodna 141480 9,5 1536 zbudowana na istniejcym jazie 13,2 45 kWel Instalacja do wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji 868453 8,4 1958 12,3 energii elektrycznej 400 kWel
Wykorzystanie dostpnego kredytu preferencyjnego na inwestycje proekologiczne wyranie poprawia parametry ekonomiczne. Mona zakada, e przy stopie zwrotu nakadw na poziomie 13% niektrzy inwestorzy mogliby ju podj ryzyko inwestycji. Wspieranie inwestycji poprzez kredyt preferencyjny z dopat z budetu pastwa do spaty odsetek wiza si bdzie z wydatkami realnymi (po uwzgldnieniu stopy inflacji) w wysokoci 1536 z/kW mocy zainstalowanej (dla MEW) i 1958 z/kW mocy zainstalowanej (dla instalacji wykorzystujcej gaz wysypiskowy). Dla pozostaych grup technologii zachty w postaci najwyszej moliwej do uzyskania ceny za energi sprzedawan lub zastpowan i w postaci kredytu preferencyjnego okazay si by zbyt sabymi dla uzyskania opacalnoci ekonomicznej. W tych przypadkach konieczne jest stosowanie bezporednich dotacji do inwestycji. Do dalszych analiz dla trzech kolejnych technologii OZE uszeregowanych w tabeli 4.4 zaproponowano progi dotacji ustalone przez
- 89 -
EkoFundusz, tj. 30% nakadw inwestycyjnych (maksymalna dotacja dostpna dla firm komercyjnych) i 50% nakadw inwestycyjnych (dotacje dostpne jedynie dla inwestorw z sektora publicznego i organizacji pozarzdowych). Dotacja w wysokoci 30%, jako alternatywne narzdzie wsparcia, moe zapewni pen opacalno technologii poddanych ocenie ekonomicznej w tabelach 4.3 i 4.4 (MEW i gaz wysypiskowy). Odpowiednie stopy zwrotu nakadw przy dotacji 30% wynosz 18,8% (MEW) i 19,6% (gaz wysypiskowy). Kolejn technologi zbliajc si do opacalnoci ekonomicznej przy dotacji w wysokoci 30% bya instalacja z kolektorem sonecznym do przygotowania ciepej wody uytkowej. Inwestycja ta wykazaa w tych warunkach wewntrzn stop zwrotu rwn 14,2% oraz okres zwrotu nakadw rwny 8,8%. Wyniki ocen ekonomicznych dla technologii OZE wraliwych na dotacje w wysokoci 30% prezentuje Tabela 4.6.
Tabela 4.6. Parametry ekonomiczne inwestycji przy wsparciu inwestora dotacj w wysokoci 30% nakadw inwestycyjnych Wysoko niezbdnych dopat NPV PBT do inwestycji ze IRR Technologia OZE [z] [lata] rodkw [%] publicznych [z/kW m.z.] Maa elektrownia wodna 231972 7,5 1324 zbudowana na istniejcym jazie 18,9 45 kWel Instalacja do wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji 1880174 6,9 1686 19,6 energii elektrycznej 400 kWel Kolektor soneczny do 3714 8,8 373 14,2 podgrzewania wody - 4 kWth
Wyniki ocen ekonomicznych dla technologii OZE wraliwych na dotacje w wysokoci 50% prezentuje tabela 4.7. Dwie pierwsze z technologii zaprezentowanych w tabeli 4.7, przy zastosowaniu najwyszej z moliwych wysokoci dotacji do inwestycji obecnie moliwej do uzyskania na zasadach oglnych w Polsce, wykazuj bezwzgldn opacalno ekonomiczn. Dwie pozostae (gaz wysypiskowy wykorzystywany w skojarzeniu i zautomatyzowana kotownia na som) wykazuj umiarkowan stop zwrotu nakadw, ktra - cho nisza od zaoonej (18%) moe jednak okaza si w praktyce wystarczajca dla inwestora. Jak wykazaa dodatkowa analiza, aby zapewni pen opacalno ww. inwestycji (IRR18%) naleaoby w tych przypadkach zastosowa kombinacj dotacji w wysokoci 50% kosztw inwestycji i kredytu preferencyjnego o stopie oprocentowania 8%. Zwraca uwag fakt uzyskania lepszych parametrw ekonomicznych dla instalacji wykorzystujcej gaz wysypiskowy na cele produkcji energii elektrycznej (tabele 4.5-4.6) ni instalacji pracujcej w skojarzonej produkcji elektrycznoci i ciepa (tab. 4.7). Fakt ten naley tumaczy zastosowaniem w pierwszym przypadku krajowej, taszej technologii, a w drugim przypadku technologii zagranicznej. Dodatkowo, na zwikszone nakady inwestycyjne w przypadku produkcji energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu wpyn demonstracyjny
- 90 -
charakter inwestycji, jako pierwszej tego typu w Polsce (inwestycja stanowica rdo informacji o kosztach i przychodach dla niniejszej analizy, uzyskaa wsparcie w postaci dotacji ze rde krajowych i zagranicznych)104.
Tabela 4.7. Parametry ekonomiczne inwestycji przy wsparciu inwestora dotacj w wysokoci 50% cakowitych nakadw inwestycyjnych. Wysoko niezbdnych dopat NPV PBT do inwestycji ze IRR Technologia OZE [z] [lata] rodkw [%] publicznych [z/kW] Kolektor soneczny do 5972 6,8 1033 21,3 podgrzewania wody 2,4 kWth Biogazownia komunalna na osad 1750747 5,4 2136 21,0 ciekowy do produkcji skojarzonej energii elektrycznej i ciepa - 320 kWel plus 540 kWth Instalacja wykorzystania gazu 2423990 7,1 2946 14,9 wysypiskowego do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa 550 kWel plus 700 kWth Ciepownia na som 1 MW <0 11,7 353 6,7
Pozostae 7 technologii z 16 analizowanych (z dolnej czci tabeli 4.4 z IRR<0), wymaga silniejszych mechanizmw wsparcia, a w szczeglnoci wyszych dotacji do inwestycji, ni te, ktre s obecnie do uzyskania na zasadach oglnych. W tabeli 4.8 przedstawiono podstawowe parametry ekonomiczne tych inwestycji przy zastosowaniu dotacji w wysokoci 70%. Prezentowan wyej grup technologii mona podzieli na dwie podgrupy. Pierwsze trzy technologie przy dotacji 70% wykazuj dodatni warto NPV i stop zwrotu umoliwiajc realizacj inwestycji. Komentarza wymaga uwzgldnienie dwu technologii elektrowni wiatrowych, mniejszej mocy (krajowej) i wikszej mocy (importowanej). Poddana pierwotnie analizie ekonomicznej inwestycja zrealizowana w 1997 roku oparta na technologii krajowej (160 kW) wykazaa wyrany brak opacalnoci, nie z powodu usterek technologicznych siowni wiatrowej, lecz z powodu jej lokalizacji w miejscu o sabych zasobach energii wiatru (prdko wiatru na wysokoci 30 m n.p.g. rwna 5,1 m/s i wydajno elektrowni 1000 kWh/rok na kW mocy zainstalowanej). Wykonana ponownie analiza dla dopiero budowanych dwu elektrowni wiatrowych importowanych (2x600 kW), cho nieco droszych, ale zlokalizowanych w miejscu o wyszej prdkoci wiatru (6 m/s i wydajnoci elektrowni 2000 kWh/rok na kW mocy zainstalowanej) wykazaa zdecydowan popraw parametrw ekonomicznych. Zatem
W przypadku technologii produkcji biogazu na oczyszczalniach ciekw wytwarzajcych energi w skojarzeniu, rozrzut parametrw ekonomicznych uzyskanych metod ankietow od uytkownikw instalacji by bardzo duy. W skrajnym przypadku biogazowi komunalnej o mocy 400 kWel i 2190 kWth wykorzystujcej krajowe technologie i powstaej poprzez modernizacj istniejcej oczyszczalni uzyskano IRR=105% i okres zwrotu nakadw rwny 1,8 roku. Niestety przypadek ten nie jest typowym i istniej niewielkie moliwoci jego powielenia w nowych inwestycjach.
104
- 91 -
kluczem do uzyskania opacalnoci ekonomicznej elektrowni wiatrowych w Polsce jest ich lokalizowanie w miejscach o najwyszej prdkoci wiatru.
Tabela 4.8. Parametry ekonomiczne inwestycji przy wsparciu inwestora dotacj w wysokoci 70% cakowitych nakadw inwestycyjnych.
Technologia OZE Elektrownia wiatrowa sieciowa 2x600 kWel Maa elektrownia wodna z jazem zbudowanym od podstaw 90 kWel Ciepownia na zrbki drzewne 500 kWth Ciepownia geotermalna 7500 kWth Biogazownia rolnicza na gnojowic 12 kWth Elektrownia wiatrowa sieciowa poniej 160 kWel System fotowoltaiczny do zasilania lampy ulicznej 0,12 kWel IRR [%] 19,6 17,5 10,4 7,1 6,0 4,9 <0 NPV [z] 3206578 336507 39129 -405 -3007 -98188 -2300 PBT [lata] 6,1 8,9 15,2 14,5 10,6 14,6 >20 Wysoko niezbdnych dopat do inwestycji ze rodkw publicznych [z/kW] 3569 5926 255 1001 4203 3401 20333
Saby wynik ekonomiczny uzyskany przez ma elektrowni wodn budowan od podstaw (cznie z jazem) wyranie wskazuje na konieczno wykorzystania w pierwszej kolejnoci lokalizacji z istniejcymi (po starych spitrzeniach) jazami, gdy to wanie budowle hydrotechniczne kosztuj najwicej105. W przypadku kotowni na zrbki drzewne mao atrakcyjne parametry ekonomiczne wynikaj gwnie z wysokich kosztw obsugi (4 palaczy). Pomimo automatyzacji pracy kota i mechanicznego sposobu zadawania paliwa, waciciel kotowni zatrudnia pen obsad pracownikw kotowni, ktra wczeniej bya zatrudniona przy obsudze kota wglowego, pracujcego w cyklu niezautomatyzowanym106. Pozostae technologie wymagayby dodatkowego wsparcia i w zasadzie mog by dalej rozwijane tylko jako jednostkowe projekty demonstracyjne finansowane z zewntrz. W tej grupie, technologi OZE, ktra ma szanse w okrelonych warunkach na stosunkowo atw popraw parametrw ekonomicznych, jest technologia produkcji biogazu. W poddanym analizie przypadku, biogazownia rolnicza jest wykorzystywana do produkcji tylko i wycznie biogazu wykorzystywanego na cele grzewcze. Wyran popraw parametrw ekonomicznych mona by uzyska wykorzystujc przefermentowan gnojowic do produkcji kompostu (taka
Wykorzystany model oceny ekonomicznej analizowa inwestycje techniczne o okresie uytkowania do 20 lat. W przypadku budowli hydrotechnicznych wykonywanych od podstaw, trwao obiektu przekracza moe 40 lat (z uwzgldnieniem wymiany armatury technicznej). Dlatego dla tego przypadku dokonano modyfikacji modelu wyduajc okres objty analiz. Uzyskano, przy niewielkiej stopie zwrotu kapitau (3,6%) okres zwrotu nakadw wynoszcy 25 lat. 106 Znane s zrealizowane w ostatnich latach zautomatyzowane kotownie na zrbki drzewne redniej mocy opacalne ekonomicznie bez mechanizmw wsparcia finansowego. Dla jednej z nich wykorzystujcej zrbki z odpadw z procesw ci pielgnacyjnych na terenach zielonych, ankietowanych w ramach niniejszej pracy okres zwrotu nakadw wynosi 3,8 lat. S to jednak przypadki jednostkowe, o ograniczonej moliwoci powielenia.
105
- 92 -
technologia zostaa opracowana w IBMER) lub wprowadzajc do ukadu spalinowy agregat prdotwrczy (rozwizanie stosowane powszechnie w biogazowniach rolniczych w Niemczech). Kwestie stosowania dotacji wymagaj dodatkowego wyjanienia. Stosowanie w energetyce odnawialnej wysokich dotacji do inwestycji byo i jest regu w okresie pocztkowym w celu umoliwienia rozwoju technologii. Po wykorzystaniu efektu skali i spadku kosztw jednostkowych, stopniowo zmniejsza si dotacje. W ten sposb w Danii w latach 80-tych, przyjmujc maksymaln wysoko powszechnie dostpnych dotacji do 30% (w wyjtkowych przypadkach do 50%), zapocztkowano burzliwy rozwj energetyki wiatrowej oraz innych technologii, dla ktrych obecnie nie ma potrzeby stosowania dotacji. W krajach, w ktrych opniono zastosowanie w rnej formie107 dotacji na szersz skal w latach ubiegych, nie uzyskano znaczcej poprawy efektywnoci ekonomicznej. Wedug ostatniego raportu (1999 r.) i oferty kredytowej i grantowej francuskiej Agencji Ochrony rodowiska i Gospodarowania Energi (ADEME), obecnie we Francji w odniesieniu do inwestycji w energetyce odnawialnej stosowane s nastpujce maksymalne wysokoci dotacji: - Kotownie na biomas: 40% - nowe projekty demonstracyjne i modernizacja istniejcych systemw grzewczych; 30% - ogrzewanie domw mieszkalnych; 15% - budowa kotowni przemysowych. - Biogazownie: 40% - projekty demonstracyjne oraz realizowane przez mae i rednie przedsibiorstwa; 30% pozostae. - Elektrownie wiatrowe: 40% - projekty lokalizowane na morzu, 30% pozostae. - Mae elektrownie wodne: 20%. - Kolektory soneczne do przygotowania cwu: 60% (dla systemu scentralizowanego na potrzeby zbiorowe). - Ciepownie geotermalne: 40%, jeeli ciepowni przycza si do istniejcej sieci ciepowniczej, dodatkowo 30% dotacji przy wykonywaniu odwiertw. - Systemy fotowoltaiczne: 40% w przypadku systemw scentralizowanych; 95% w przypadku systemw wolnostojcych (nie wsppracujcych z sieci). Oprcz stosowanych wczeniej historycznych mechanizmw wsparcia, rnice w wysokociach stosowanych obecnie dotacji w energetyce odnawialnej w rnych krajach wynikaj take z rnic w cenach kopalnych nonikw energii. Dlatego te naley si spodziewa, e w Polsce technologie OZE mog by mniej atrakcyjne ekonomicznie ni w krajach Unii Europejskiej. Oprcz dotacji do inwestycji badane byy inne, mniej radykalne mechanizmy wsparcia, w tym redukcja stawki podatku VAT na zasadnicze urzdzenie w technologii OZE, zwolnienie z podatku dochodowego na okres 5 lat, przypieszona amortyzacja (wspczynnik 2,5), oraz ich kombinacja z kredytem preferencyjnym, umiarkowan dopat do sprzedawanej (do sieci) energii oraz dotacjami do inwestycji. Efekty wprowadzenia zerowej stawki podatku VAT na wewntrzn stop zwrotu dla wybranych technologii OZE wraliwych na ten mechanizm wsparcia prezentuje tabela 4.9.
Dotacje nie musz polega jedynie na bezporednich dopatach do inwestycji, ale take na dopatach do paconych podatkw, dopatach do produkowanej i sprzedawanej energii w ustalonej z gry wysokoci (REPI) lub w wysokoci ustalonej za pomoc przetargw na dostaw energii ze rde odnawialnych (NFFO). Analiz tych moliwoci dla Polski przedstawiono w dalszej czci pracy.
107
- 93 -
Poniewa zasadnicze urzdzenie technologii OZE (wystpujce zazwyczaj w Systematycznym Wykazie Wyrobw GUS) stanowi jedynie cz penej inwestycji i jego udzia finansowy w cakowitych nakadach inwestycyjnych jest zrnicowany dla rnych technologii, rny jest te wpyw obnionej stawki podatku VAT na parametry ekonomiczne inwestycji. Zredukowanie stawki podatku VAT do zera ma najbardziej istotne znaczenie dla rozwoju takich technologii OZE jak: wykorzystanie gazu wysypiskowego i biogazu z osadw ciekowych, kolektorw sonecznych do podgrzewania wody, zautomatyzowanych kotowni na biomas oraz elektrowni wiatrowych.
Tabela 4.9. Wpyw zredukowania stawki podatku VAT dla wybranych urzdze wykorzystujcych OZE na wewntrzn stop zwrotu i okres zwrotu nakadw inwestycyjnych w energetyce odnawialnej.
Technologia OZE oraz moc zainstalowana elektryczna (el) lub cieplna (th) Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej 400 kWel Maa elektrownia wodna zbudowana na istniejcym jazie 45 kWel Kolektor soneczny do podgrzewania wody 4 kWth Biogazownia komunalna na osad ciekowy do produkcji skojarzonej energii elektrycznej i ciepa - 320 kWel plus 540 kWth Ciepownia na som 1000 kWth Elektrownia wiatrowa sieciowa 2x600 kWel Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa 550 kWel plus 700 kWth
IRR [%] VAT 22% 9,4 11,2 8,4 2,1 3,6 -1,1 -2,3 VAT 0%
12,6 12,4 11,5 6,5 4,4 0,8 0,7
PBT [lata] VAT 22% 9,4 10,4 11,9 12,3 17,8 22,3* 16,5* VAT 0% 8,4 9,0 9,7 10,4 16,2 18,1 13,4
*okres duszy od zakadanego okresu trwaoci/uytkowania
Inny zaproponowany mechanizm wsparcia to dopata do energii wyprodukowanej przez tzw. sieciowe technologie OZE i sprzedanej do sieci elektroenergetycznej lub ciepowniczej. Analiz tak przeprowadzono dla trzech technologii produkujcych energi do sieci ciepowniczej (ciepownia na som, ciepownia na zrbki drzewne, ciepownia geotermalna) i trzech technologii produkujcych energi sprzedawan do sieci elektroenergetycznej (maa elektrownia wodna, instalacja wykorzystujca gaz wysypiskowy i elektrownia wiatrowa). Dla kadej z nich zaproponowano dopat (w stosunku do redniej ceny zakupu w Polsce w roku 1999) do kadej kWh lub kadego GJ wyprodukowanej i sprzedanej energii w wysokoci 35% dla energii elektrycznej i 25% dla energii cieplnej. Wysoko dopaty okrelono tak, aby ceny sprzeday energii z OZE byy najwysze z moliwych do uzyskania w Polsce w 1999 roku z uwagi na ich zrnicowanie regionalne, tj. dla ciepa 31,1 z/GJ, a dla energii elektrycznej sprzedawanej ze rde odnawialnych do sieci 29,4 z/GJ. W nastpnych latach eksploatacji analizowanych obiektw zaoono utrzymanie tych samych procentowych
- 94 -
poziomw dopat, niezalenie od wzrostu nominalnego cen energii z paliw kopalnych i inflacji. Na tej podstawie okrelono niezbdny poziom dotacji, przy ktrym inwestycja jest opacalna (IRR18%) oraz okrelono niezbdn zdyskontowan kwot dopat ze rodkw publicznych w okresie trwaoci inwestycji. Wyniki oblicze przedstawia tabela 4.10.
Tabela 4.10. Wpyw zastosowania dopat do cen sprzedawanej do sieci energii w wysokoci 35% do kWh energii elektrycznej i 25% do 1 GJ energii cieplnej na zmian wewntrznej stopy zwrotu oraz wysoko dopat do przedsiwzicia ze rodkw publicznych Zdyskontowana Warto IRR wysoko dopat do Warto IRR z dopat do przedsiwzicia ze Technologia OZE bez cen energii rodkw publicznych oraz moc zainstalowana elektryczna mechanizmw sprzedawanej w okresie trwaoci (el) lub cieplna (th) wsparcia do sieci instalacji [%] [%] [z/kW mocy zainstalowanej] Instalacja do wykorzystania gazu 9,4 19,6 8.345 wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej 400 kWel Maa elektrownia wodna zbudowana 11,2 19,3 8.804 na istniejcym jazie 45 kWel Ciepownia na som 1000 kWth 3,6 11,2 1.328 7,2 2.825 Ciepownia na zrbki drzewne 500 <0* kWth 3,3 4.097 Elektrownia wiatrowa sieciowa <0* 2x600 kWel <0 660 Ciepownia geotermalna 7500 <0* kWth
Dopata do ceny energii sprzedawanej do sieci w zaproponowanej wysokoci zdecydowanie poprawia parametry ekonomiczne analizowanych instalacji. Ze wzgldu na due zrnicowanie technologii pod wzgldem ekonomicznym bardzo trudno byoby okreli zasadn wysoko dopaty i cakowity okres jej stosowania. W przytoczonym przykadzie zaoono stosowanie dopat przez cay okres eksploatacji instalacji. Pocigno to za sob wysokie dopaty ze rde zewntrznych dla uytkownikw instalacji, zwaszcza dla technologii OZE produkujcych energi elektryczn. Skuteczno tego mechanizmu powinna by mierzona raczej zwikszeniem skonnoci do podejmowania nowych inwestycji ni popraw parametrw ekonomicznych w istniejcych obiektach. Zastosowanie takiego mechanizmu wsparcia moe by skuteczne tylko wtedy, gdy dziaa wyprzedzajco i gdy przyszy inwestor ma wiadomo i pewno utrzymania zachty przez wiele lat108, bo tylko wtedy istnienie zachty skoni go do jej uwzgldnienia w czasie przygotowywania studium wykonalnoci i moe go zachci do podjcia decyzji inwestycyjnej. W Polsce mechanizm ten w czystej postaci, z dopat ze rodkw budetowych, nie by dotychczas stosowany. W ramach obecnych przepisw o obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych, tylko
Dowiadczenia amerykaskie wykazay trudnoci obiektywne w zapewnieniu pewnoci i trwaoci tego mechanizmu, nazywanego REPI od Renewable Energy Production Incentive i wprowadzonego w 1992 roku (Energy Policy Act, 1992), z uwagi na konieczno corocznego zatwierdzania przez Kongres stosownych zapisw w ustawie budetowej i coroczne ryzyko przyszych inwestorw zwizane z ewentualnym brakiem akceptacji politycznej dla tego rozwizania.
108
- 95 -
nieliczni uytkownicy technologii OZE w Polsce, majcy swoje obiekty zlokalizowane w regionach, gdzie moliwe jest wynegocjowanie najwyszej moliwej ceny na sprzedawan do sieci energi, mog pozna namiastk opisanego mechanizmu. Dla tych nielicznych, dopata do ceny sprzedawanej energii pochodzi od konsumentw energii na terenie dziaania przedsibiorstwa energetycznego skupujcego energi po cenie wyszej od redniej krajowej. Niestety krajowe rozwizania w tym zakresie nie zapewniaj stabilnej opacalnoci inwestowania w wykorzystanie OZE. Dwa dodatkowo rozwaane mechanizmy wsparcia: zwolnienie z podatku dochodowego i przypieszona amortyzacja dla technologii OZE produkujcych energi na sprzeda (do sieci), jedynie w niewielkim stopniu wpywaj na popraw parametrw ekonomicznych. Zwolnienie z podatku dochodowego jako jedyne narzdzie wsparcia109 miao tylko niewielki wpyw na popraw parametrw ekonomicznych dwu technologii: maej elektrowni wodnej zbudowanej na istniejcym jazie (IRR wzroso z 11,2 do 11,7) oraz instalacji wykorzystania gazu wysypiskowego na cele produkcji energii elektrycznej (IRR wzroso z 9,4 do 9,9). Przypieszona amortyzacja przyniosa jedynie minimalny wzrost IRR dla maej elektrowni wodnej (z 11,2 do 11,3), a w kilku pozostaych przypadkach wpywaa wrcz negatywnie na wyniki ocen ekonomicznych. Oba wyej wymienione narzdzia wsparcia s istotne dla technologii bdcych ju opacalnymi, gdy dodatkowo chcemy podnie ich atrakcyjno. Nie jest to jednak typowy przypadek dla technologii OZE w Polsce. Interesujc koncepcj wsparcia finansowego inwestycji w technologie OZE jest kombinacja kredytu preferencyjnego (w rozwaanym przypadku oprocentowanego w wysokoci 8%) oraz wymaganego w celu uzyskania oczekiwanej wewntrznej stopy zwrotu (w rozwaanym przypadku 18%) poziomu dotacji. Wyniki analiz wykonanych przy powyszych zaoeniach dla technologii OZE wykazujcych brak opacalnoci ekonomicznej bez wsparcia finansowego z zewntrz przedstawia tabela 4.11. Porwnanie wynikw oblicze zawartych w tabeli 4.9 z wynikami oblicze zawartych w tabeli 4.7 (wsparcie sta 50% dotacj do inwestycji) wskazuje, na umiarkowany wpyw na popraw opacalnoci zastosowania preferencyjnego kredytu w kombinacji z wysok dotacj do inwestycji zawart w przedziale 20 - 50%. Podniesienie opacalnoci ekonomicznej w wyniku uzupenienia niezbdnej dotacji dodatkowym kredytem preferencyjnym, okazao si zbyt niskie, aby koleina grupa technologii OZE osigna IRR=18% z dotacj poniej 50% (najwysza moliwa dotacja do inwestycji oferowana przez EkoFundusz). Najdalej idc badan kombinacj mechanizmw wsparcia byo jednoczesne zastosowanie kredytu preferencyjnego, zwolnienia z podatku VAT110 oraz dotacji umoliwiajcej osigniecie wewntrznej stopy zwrotu rwnej 18%. Kombinacj tych mechanizmw zastosowano w nieco wyidealizowanych warunkach wystpowania najwyszej w 1999 r. ceny za sprzedawan energi ze rde odnawialnych sprzedawan do sieci lub energi ze rde
109
Zwolnienia i ulgi podatkowe w energetyce odnawialnej byy stosowane na pocztku lat 90-tych w stosunku do przedsibiorstw produkujcych technologie OZE i s stosowane obecnie w stosunku do inwestorw wykorzystujcych OZE na potrzeby produkcji rolnej (por. rozdz. 3), jednak ich skuteczno jest bardzo niska. 110 Zwolnienie (zmniejszenie) podatku VAT przy inwestowaniu w wykorzystanie OZE jest w pewnym zakresie moliwe dla firm bdcych patnikami podatku VAT i budujcych instalacj OZE w ramach wikszego procesu inwestycyjnego. W przypadku inwestycji prowadzonych przez kocowego odbiorc produkowanej energii jedyn form uniknicia pacenia podatku VAT jest prawne zakwalifikowanie danej technologii do grupy SWW wyrobw zwolnionych z podatku. O takie zapisy zabiegaj od duszego czasu m.in. producenci i importerzy kolektorw sonecznych
- 96 -
konwencjonalnych zastpowan przez technologie OZE. Wyniki oblicze przedstawia tabela 4.12.
Tabela 4.11. Ocena wpywu jednoczesnego zastosowania kredytu preferencyjnego i dotacji na wysoko niezbdnej dotacji i wysoko dopat do inwestycji ze rodkw publicznych.
Wysoko Wielko niezbdnej IRR niezbdnych dopat dotacji do inwestycji z IRR do inwestycji ze Technologia OZE z kredytem kredytem preferencyjnym, bez preferenrodkw oraz moc zainstalowana elektryczna przy ktrej IRR=18% wsparcia (el) lub cieplna (th) cyjnym 8% publicznych [% nakadw [%] [%] [z/kW mocy inwestycyjnych] zainstalowanej] Instalacja wykorzystujca gaz 9,4 12,3 2.690 wysypiskowy do produkcji energii 20,0 elektrycznej 400 kWel Maa elektrownia wodna zbudowana 11,2 13,2 2.172 20,5 na istniejcym jazie 45 kWel Kolektor soneczny do podgrzewania 8,4 9,5 602 38,0 wody 4 kWth Biogazownia komunalna na osad ciekowy do produkcji skojarzonej 2,1 5,0 1.221 40,0 energii elektrycznej i ciepa- 320 kWel plus 540 kWth Ciepownia na som 1000 kWth 3,6 5,2 499 55,0
Zastosowana w tabeli 4.12 kombinacja warunkw wsparcia zdecydowanie poprawia efektywno ekonomiczn inwestycji. Powyej 50% progu dotacji pozostay gwnie technologie le zlokalizowane (wodna i wiatrowa), biogazownia rolnicza (przy braku uwzgldnienia kosztw zwizanych z alternatywn utylizacj gnojowicy), pilotowa ciepownia geotermalna oraz prototypowy system fotowoltaiczny. Dodatkowo w tabeli umieszczono wyraony w procentach stosunek wymaganej na 1 kW mocy zainstalowanej dotacji bezporedniej i dopaty do kredytu preferencyjnego (warto zdyskontowana) do nakadw inwestycyjnych. Stosunek ten dla technologii obecnie wraliwych na dotacj w wysokoci do 50% przyjmuje warto od 20 do 45%. Oznacza to, e technologie te byyby w peni opacalne ekonomicznie, gdyby nakady inwestycyjne zostay obnione w tym samym odsetku. Obnienie nakadw inwestycyjnych o 20-45% w przypadku technologii wchodzcych na rynek nie wydaje si rzecz szczeglnie trudn, gdy punktem wyjcia s projekty demonstracyjne (a takie gwnie byy realizowane dotychczas w Polsce) przy podjciu celowych dziaa na rzecz systematycznego tworzenia rynku. Spadek kosztw w takim zakresie moliwy jest w wyniku wykorzystania efektu ekonomiki skali i efektu krzywej uczenia si. Dlatego te stosowanie dotacji naley traktowa nie jako dofinansowywanie pojedynczych inwestycji, ale jako systemowe dziaanie majce na celu rozwj technologii i rynku w moliwie najkrtszym czasie, tak aby jak najszybciej ustay przyczyny dalszego ich stosowania. Dziaanie tego mechanizmu mona wyjani odwoujc si do dowiadcze brytyjskich a powszechnie znany jest fakt, e Wielka Brytania w cigu ostatnich 10 lat uzyskaa najwikszy w Europie postp w redukcji nakadw inwestycyjnych na technologie OZE i kosztw produkowanych przez te technologie energii. Stao si to moliwe dziki wprowadzeniu konkurencji w ubieganiu si o dopaty do cen energii ze rde
- 97 -
odnawialnych111 (mechanizm NFFO). Porwnanie wysokoci jednostkowych nakadw inwestycyjnych na analogiczne technologie OZE produkujce energi elektryczn w Polsce (tab.3) i Wielkiej Brytanii pokazuje, e s one zblione, pomimo niszych w Polsce kosztw pracy i cen lokalnie dostpnych materiaw i urzdze. Porwnanie takie prezentuje tabela 4.13, w ktrej nakady przeliczono na 1 kW mocy zainstalowanej a ceny wyraono w zotych 1999 roku. Podobne koszty w obu krajach mona tumaczy jedynie niedojrzaoci krajowego rynku na technologie OZE, brakiem szerszych dowiadcze w realizacji inwestycji OZE i ponoszeniem dodatkowych kosztw z tym zwizanych, oraz pionierskim i demonstracyjnym charakterem przynajmniej czci z poddanych analizie technologii.
Tabela 4.12. Wpyw kombinacji jednoczesnego zastosowania kredytu preferencyjnego 8%, zwolnienia z podatku VAT (0%) na wysoko niezbdnej dotacji umoliwiajcej osignicie wewntrznej stopy zwrotu rwnej 18% oraz wielko cakowitej dotacji do inwestycji ze rde publicznych przy najwyszej cenie energii.
Wymagana dotacja Zdyskontowana w % nakadw na Technologia OZE wielko niezbdnych Nakady Stosunek inwestycj oraz moc zainstalowana elektryczna (el) dopat do inwestycji ze inwestycyjne Dopaty/Nakady potrzebna do lub cieplna (th) rodkw publicznych [z 99/ kW m. z.] [%] uzyskania [z/kW m.z.] IRR=18% Biogazownia komunalna na osad ciekowy do produkcji skojarzonej energii elektrycznej i ciepa- 320 kWel plus 540 kWth Kolektor soneczny do podgrzewania wody 2,4 kWth Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepa 550 kWel plus 700 kWth Elektrownia wiatrowa sieciowa 2x600 kWel Ciepownia na som 1000 kWth Ciepownia na zrbki drzewne 500 kWth Maa elektrownia wodna z jazem zbudowanym od podstaw 90 kWel
3,0 0,0 25,0 35,3 21,0 48,0 52,0
625 660 2.074 2.299 364 252 5.865
3.051 2.096 5.892 5.099 705 364 8.466
20 31 35 45 52 69 69
Elektrownia wiatrowa sieciowa 160 kWel

Ciepownia geotermalna 7500 kWth Biogazownia rolnicza na gnojowic 15 kWth
70,4
69,0 59,0
3.583
1.198 4.795
4.860
1.430 4.488
74
84 106
System fotowoltaiczny do zasilania lampy ulicznej 0,12 kWel
96,4
31.116
667
4.665
Podobnie zestawiono minimalne, opacalne dla dostawcw energii elektrycznej ze rde odnawialnych ceny energii Wielkiej Brytanii z kosztami jej wytwarzania w Polsce (tab. 4.4), ponownie wyraajc je w z99. Dane przedstawione w tabeli 4.14 wiadczy mog o wysokich nakadach inwestycyjnych w Polsce (komentarz do tab. 4.13) oraz o gorszym wyborze lokalizacji i warunkw eksploatacji technologii w warunkach krajowych. Szczeglnie widoczne jest to na przykadzie obydwu analizowanych elektrowni wiatrowych112, gdzie due rnice w kosztach produkowanej energii wynikaj zapewne w duym stopniu z rnic w prdkoci wiatru w przypadku badanych lokalizacji.
111
112
ETSU/DTI: The 1988 Non Fossil Fuel Obligation Order 5. Harwell, November 1999. W Wielkiej Brytanii w ramach mechanizmu NFFO organizowane s oddzielne przetargi na dostaw energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych w dwch kategoriach: o mocy do i powyej 995 kW.
- 98 -
Tabela 4.13. Jednostkowe nakady inwestycyjne w Polsce i w Wielkiej Brytanii na analogiczne technologie OZE produkujce energi elektryczn.
Technologia OZE
System fotowoltaiczny do zasilania lampy ulicznej 0,12 kWel Maa elektrownia wodna z jazem zbudowanym od podstaw 90 kWel Elektrownia wiatrowa sieciowa 600 kWel Instalacja wykorzystania gazu wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej 400 kWel
Nakady inwestycyjne na 1 kW mocy zainstalowanej [w z99]
Polska 29.042 8.466 5.099 5.623
Wielka Brytania 22.588 8.352 5.088 4.672
Tabela 4.14. Zestawienie kosztw wytwarzania energii elektrycznej z OZE w Polsce z minimalnymi opacalnymi cenami jej zakupu w Wielkiej Brytanii (w przeliczeniu na 1 kWh i z99).
Technologie OZE
Maa elektrownia wodna zbudowana na istniejcym jazie 45 kWel Elektrownia wiatrowa sieciowa 600 kWel Elektrownia wiatrowa sieciowa 160 kWel Instalacja wykorzystujca gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej 400 kWel
Koszty wytwarzania Minimalne opacalne ceny energii energii elektrycznej elektrycznej z OZE kontraktowane w Polsce w Wielkiej Brytanii [z99/kWh] [z99/kWh]
0,23 0,51 1,02 0,22
0,26 0,18 0,27 0,19
W tabeli 4.15 przedstawiono dziaanie mechanizmu NFFO porwnujc zakontraktowane ceny na zakup energii elektrycznej ze rde odnawialnych w Wielkiej Brytanii na przestrzeni ostatnich 8 lat113, w ramach organizowanych systematycznie przetargw na dostaw energii elektrycznej z OZE z niezbdn dopat budetu pastwa.
Tabela 4.15. Zakontraktowane rednie ceny na dostaw energii elektrycznej z OZE w Wielkiej Brytanii w pensach/kWh, w ramach przetargw NFFO organizowanych latach 1990-1998. NFFO1 NFFO2 NFFO3 NFFO4 NFFO5 Obnika Technologia OZE 1990 1991 1994 1997 1998 cen, % Gaz wysypiskowy 5,00 4,75 3,76 3,01 2,90 42 MEW 5,62 5,06 4,46 4,25 4.35 23 Elektrownie wiatrowe 10,00 9,97 4,43 3,56 3,10 69
Zaprezentowane wyniki pokazuj jaki postp w rozwoju technologii mona uzyska dziki konsekwentnemu i systemowemu wsparciu energetyki odnawialnej w okresie kilku lat. Warto zwrci uwag, e przez pierwsze dwa lata stosowania uprzywilejowanych przetargw dla
113
ESD/AEP: Renewables and Liberalisation of the Electricity Energy Market in the United Kingdom. 1999.
- 99 -
technologii OZE nie uzyskano wyranego efektu. Kluczowe dla obnienia kosztw byo 5 lat stosowania wsparcia, tj. po 1991 r.114. Na tym tle warto odwoa si do krajowych dowiadcze. Porwnanie obecnie uzyskanych wynikw ekonomicznych dla technologii OZE w Polsce w warunkach roku 1999, z wynikami ocen ekonomicznych przeprowadzonych dla danych z roku 1993115 wskazuje na brak wyranego postpu tabela 4.16.
Tabela 4.16. Porwnanie wymaganego minimalnego poziomu dotacji do inwestycji zapewniajcego wymagan stop zwrotu nakadw wysz od oprocentowania depozytw w energetyce odnawialnej w Polsce w warunkach lat 1993 i 1999. Wymagany poziom dotacji dla technologii OZE w roku Analizowane w roku 1993 i 1999 analogiczne technologia 1993 1999 OZE 0 >30 >50 >70 >90 0 >30 >50 >70 >90 Kolektory soneczne powietrzne X X Mae koty na drewno X X Mae elektrownie wodne X X Kolektory soneczne wodne X X Elektrownie wiatrowe sieciowe X X Biogazownie rolnicze X X Systemy fotowoltaiczne X X
Pobiene porwnanie wynikw obydwu analiz wykazuje due podobiestwo oceny ekonomicznej technologii OZE dla roku 1993 i 1999. Jedynymi technologiami, ktre wykazay bardzo niewielki (biorc pod uwag wstpny okres ich rozwoju w Polsce) postp (obnienie wymaganego minimalnego poziomu dotacji) byy kolektory soneczne wodne zastpujce bojler elektryczny i elektrownie wiatrowe sieciowe dobrze zlokalizowane (obnienie wymaganej dotacji z powyej 70% do ok. 50%). Analizujc poziom dotacji do inwestycji OZE, zapewniajcych stop zwrotu nakadw wysz od oprocentowania depozytw bankowych ( 18%), naley mie na uwadze, i przedstawione w tabeli 4.16 wyniki porwnawczych analiz 1993 r. i 1999 r. dotycz analogicznych grup technologii i podobnych instalacji. Zatem nie obejmuj one technologii, ktre nie byy wdroone przed 1993 rokiem. W omawianym okresie nastpi istotny postp w zakresie wykorzystania biomasy staej (soma i drewno) do zaopatrzenia w energi ciepln systemw ciepowniczych. Powstao te kilkanacie instalacji wykorzystujcych gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej. Obie grupy technologii wykazay w ostatnich latach korzystn tendencj w zakresie poprawy sprawnoci i redukcji kosztw inwestycyjnych.
Warto te zauway, e ustalone w 1998 r. w wyniku przetargu rednie ceny na zakup energii elektrycznej ze rde odnawialnych byy ok. dwukrotnie nisze od obecnej (1999 r.) ceny energii elektrycznej w Wielkiej Brytanii (bez podatku VAT) dla drobnych gospodarstw domowych wynoszcej 7,17 pensa/kWh oraz z reguy nisze lub porwnywalne z cenami energii elektrycznej dla przemysu 3,89 pensa/kWh. Wczeniejsze obliczenia kosztw produkowanej energii elektrycznej dla instalacji krajowych (tabela 4.3) wykazay, e koszty produkowanej energii elektrycznej z maych elektrowni wodnych (23 gr/kWh) i instalacji wykorzystania gazu wysypiskowego (22 gr/kWh) s porwnywalne ze redni cen energii dla drobnych gospodarstw domowych (22,5 gr/kWh) oraz wysze od cen energii elektrycznej dla przemysu (14,6 gr/kWh). 115 G. Winiewski, A. Grzybek, M. Rogulska, S. Gobiowski: Ocena ekonomiczna i prawna wykorzystania energii ze rde odnawialnych wraz z propozycjami systemowych rozwiza prawnych. Ekspertyza dla Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa, IBMER, Warszawa, 1995.
114
- 100 -
Cho jak dotychczas zmuszeni jestemy w Polsce, z braku wikszej prbki statystycznej porwnywa pojedyncze inwestycje, przytoczone powyej dane porednio wiadcz o braku stosowania w ostatnich 6 latach w Polsce w odniesieniu do technologii energetyki odnawialnej wiadomej polityki pastwa nastawionej na popraw ich konkurencyjnoci. Sektor energetyki odnawialnej, w porwnaniu z silniejszymi konwencjonalnymi branami energetycznymi zosta zaniedbany, pozbawiony wsparcia systemowego i pozostawiony samemu sobie.
- 101 -
5. OKRELENIE KORZYCI EKOLOGICZNYCH WYKORZYSTANIA OZE REDUKCJA EMISJI GAZW CIEPLARNIANYCH 5.1. Problem kosztw i korzyci zewntrznych wykorzystania OZE w kontekcie redukcji emisji gazw cieplarnianych
Jak zasygnalizowano w rozdziale 4, powiconym metodyce oceny opacalnoci ekonomicznej przedsiwzi majcych na celu uytkowanie energii ze rde odnawialnych, oprcz wymiernych rynkowo elementw kosztw i korzyci zwizanych z realizacj tych przedsiwzi wystpuj rwnie tzw. zewntrzne koszty i korzyci, ktre nie s wycenione na rynku. Wymieni tu mona np.: po stronie potencjalnych korzyci zewntrznych: - korzystne oddziaywanie na lokalne rynki pracy poprzez tworzenie dodatkowych miejsc pracy przy produkcji i obsudze urzdze maej energetyki odnawialnej116, - korzystne, synergiczne powizania rozwoju odnawialnych rde energii (zwaszcza biopaliwa) z wprowadzaniem zmian strukturalnych w rolnictwie, koniecznych zarwno z punktu widzenia poprawy efektywnoci ekonomicznej produkcji rolnej w Polsce jak rwnie ze wzgldu na wymagania procesu poczenia Polski z Uni Europejsk, - redukcja emisji lokalnych zanieczyszcze powietrza (SO2, NOx, pyy, metale cikie) i zmniejszenie przez to strat ekonomicznych (ktre obecnie tylko po czci rekompensowane s poprzez opaty za emisj) spowodowanych: degradacj ekosystemw lenych, rolnych i wodnych, przypieszon korozj elementw budowli, maszyn i urzdze, niekorzystnym wpywem zanieczyszcze na zdrowie ludzkie, itp., - wzrost prestiu politycznego (i to zarwno na poziomie spoecznoci lokalnych jak i caego kraju) w zwizku z trosk o rodowisko przyrodnicze i zrwnowaony rozwj gospodarczy, oraz stworzenie moliwoci zmniejszenia luki cywilizacyjnej pomidzy obszarami wiejskimi i peryferyjnymi a regionami zurbanizowanymi a take wzrost przedsibiorczoci poprzez wprowadzenie w kraju nowych technologii, - atwiejsze wywizanie si kraju ze zobowiza midzynarodowych dotyczcych redukcji emisji zanieczyszcze lokalnych i gazw cieplarnianych (gwnie CO2), a przez to zmniejszenie kosztw dziaa, ktre musz by podjte dla osignicia wymaganych przez odpowiednie konwencje limitw emisji w skali kraju, a po stronie potencjalnych kosztw zewntrznych: - zajcie terenu (dotyczy to jedynie tych przypadkw, w ktrych istniej alternatywne, atrakcyjne ekonomicznie sposoby zagospodarowania terenu), - problemy na rynkach pracy tradycyjnych nonikw energii (np. w sektorze wglowym), ktre mog towarzyszy spadkowi popytu na te noniki w zwizku z rozwojem energetyki odnawialnej na du skal. Indywidualny przedsibiorca nie bierze powyszych czynnikw pod uwag przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Nie mniej elementy te nie powinny gin z pola widzenia samorzdw lokalnych i centralnej administracji pastwowej poniewa przedsibiorstwo nie odczuwa obecnie ich skutkw ani po stronie kosztw ani po stronie korzyci.
116
Moliwoci tworzenia dodatkowych miejsc pracy z tytuu wykorzystania OZE omwione s szczegowo w rozdziale 6.
- 102 -
Koszty i korzyci zewntrzne mog by internalizowane, czyli wprowadzane do systemu rynkowego poprzez odpowiednie inicjatywy legislacyjne oraz decyzje wykonawcze zarwno na poziomie centralnej administracji pastwa, jak i wadz samorzdowych. Przykadami istniejcych ju metod internalizacji mog by: - obowizujce opaty za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, obciajce gwnie konwencjonalne technologie energetyczne, - obowizek zakupu energii elektrycznej i ciepa ze rde odnawialnych przez operatorw sieci energetycznych po wyszej cenie, - redystrybucja przez NFOiGW opat za korzystanie ze rodowiska na dofinansowywanie inwestycji ekologicznych; stosowane tu rodki finansowe to kredyty preferencyjne, umorzenia spat kredytw. Powysza lista nie wyczerpuje moliwych do zastosowania instrumentw internalizacji. Rozwaa si np. wprowadzenie tzw. opat produktowych, ktre byyby pobierane od producentw paliw proporcjonalnie do spoecznych kosztw zwizanych ze skutkami uytkowania tych paliw. Form takich opat jest tzw. podatek wglowy, proporcjonalny do zawartoci pierwiastka wgla w paliwie. Najwaniejsze z pojedynczych instrumentw internalizacji kosztw zewntrznych i zarazem wsparcia energetyki odnawialnej omwiono w rozdziale 3. Jednym z systemowych podej do uwzgldnienia kosztw zewntrznych jest ocena wpywu stosowania rnych technologii energetycznych na powstawanie efektu cieplarnianego. W tym kontekcie okrelon redukcj emisji gazw cieplarnianych uzyskan okrelonym kosztem finansowym, mona odnie do korzyci z tytuu: - uniknicia bezporednich strat spowodowanych zmianami klimatu, - uzyskania dodatkowych korzyci z tytuu wdroenia odpowiednich strategii, mechanizmw i technologii, - moliwo sprzedania jednostki zredukowanej emisji na rynku midzynarodowym (po wejciu w ycie mechanizmu handlu emisjami). Straty spowodowane zmianami klimatu mog mie charakter rynkowy i pozarynkowy (zagroenie zdrowia ludzkiego, zwikszenie ryzyka umieralnoci i zniszczenia ekosystemw). Wycena strat pozarynkowych jest rdem podstawowych wtpliwoci pojawiajcych si przy okrelaniu wpywu globalnych zmian klimatu na dobrobyt. Midzynarodowy Panel ds. Zmian Klimatu (IPCC) w swoim drugim raporcie117 nie popiera adnej konkretnej wartoci strat spowodowanych emisj CO2, ale przytacza szacunki strat marginalnych wykonane przez rne zespoy badawcze. Mieszcz si one w przedziale od 5 do 125 USD (1999 r.) na jedn ton wyemitowanego wgla (1,4- 34,1 USD na jedn ton CO2). W Polsce przy obecnie wysokiej emisji dwutlenku wgla z procesw energetycznych wynoszcej 350 mln ton, nawet najniej wycenione jednostkowe koszty spoeczne z tytuu emisji stanowi pokan kwot. Trzeba jednak podkreli, e oceny kosztw spoecznych maj znaczny zakres niepewnoci z powodu ograniczonej wiedzy na temat skutkw zmian klimatu oraz niedookrelonego scenariusza rozwoju technologicznego i spoeczno ekonomicznego w przyszoci. Po wejciu w ycie w 1994 roku Konwencji Klimatycznej, ochrona przed zmianami klimatycznymi staa si prawnie wicym zobowizaniem midzynarodowym. Ilociowe wymogi redukcji emisji gazw cieplarnianych zostay sformuowane w 1997 roku w Protokole z Kioto, ktry Polska podpisaa i w ramach ktrego zobowizaa si do redukcji
117
IPCC. Drugi raport IPCC oceniajcy zmiany klimatu 1995 r.. Warszawa, 1997.
- 103 -
emisji gazw cieplarnianych o 6% (podobnie jak szereg innych krajw Europy rodkowoWschodniej), w okresie pomidzy latami 2008-2012 (w stosunku do roku 1988). Cho postawiony przyjty cel nie jest wygrowany (wyznaczony dla Polski limit wynosi 463 mln ton, podczas gdy cakowita emisja gazw cieplarnianych w postaci dwutlenku wgla, metanu i podtlenku azotu w roku 1997 wynosia 362,2 mln ton118), to jednak w obliczu wzrastajcego zapotrzebowania na energi pierwotn w Polsce - zasadne staje si pytanie, jakie opcje redukcji emisji gzw szklarniowych naleaoby zastosowa, aby osign efekt ekologiczny po niskim koszcie i uzyska dodatkowe korzyci gospodarcze i spoeczne. Podstaw porwnania i wyboru rnych opcji redukcyjnych w sektorze energetycznym jest ocena marginalnych kosztw redukcji emisji tony dwutlenku wgla dla rnych technologii energetycznych, w tym technologii wykorzystujcych OZE. W kolejnych podrozdziaach przedstawiono ujednolicony sposb liczenia kosztw redukcji emisji w oparciu o wykorzystanie technologii OZE, oraz dokonano ich rankingu ze wzgldu na wysoko marginalnych kosztw redukcji emisji w wyniku zastpienia ich konwencjonalnych odpowiednikw.
5.2. Metodyka liczenia kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych (GHG - Green House Gases)
Wykorzystywaniu energii ze rde odnawialnych towarzyszy systemowe zmniejszenie emisji GHG119, a w szczeglnoci emisji CO2. Wynika to z faktu, e energii odnawialnej nie przypisuje si emisji tych gazw. Jednoczenie, poniewa energia odnawialna zastpuje nieodnawialne noniki energii, ktre s rdem emisji GHG, t wanie emisj rwnowanej energii nieodnawialnej uznaje si za zredukowan w systemie. W pierwszym przyblieniu przyjmuje si, e ta redukcja emisji kosztuje tyle, ile kosztuje zastpienie energii tradycyjnej energi odnawialn. Kluczowym pojciem w metodologii liczenia kosztw redukcji emisji, w myl ustale Konwencji Klimatycznej, jest tzw. marginalny koszt redukcji emisji. Zgodnie z definicj, jest to koszt dodatkowych dziaa i realizacji projektw sucych redukcji emisji GHG i ochronie klimatu, w porwnaniu do kosztw zwizanych z kosztami dziaa standardowych, nie majcych na celu uzyskania dodatkowego efektu redukcyjnego. W sektorze energetycznym, marginalne koszty redukcji emisji GHG stanowi rnic pomidzy kosztami produkcji energii w oparciu o technologi powodujca emisj dwutlenku wgla i innych gazw szklarniowych. W celowo podejmowanych projektach redukcji emisji gazw szklarniowych, koszty redukcji odnosi si zwyczajowo do tzw. opcji zerowej (technologii) bd te scenariusza bazowego, tj. takiego, ktry nie wymaga podejmowania aktywnych dziaa i nie pociga za sob dodatkowych kosztw. Funkcjonujca i zastpowana technologia, przyjta jako bazowa, jest w tego typu obliczeniach charakteryzowana poprzez koszty zakupu produkowanej przez ni jednostki energii oraz jednostkowymi wskanikami emisji. Obecne i prognozowane jednostkowe ceny energii i paliw konwencjonalnych technologii energetycznych okrelono w ten sam sposb
GUS: Ochrona rodowiska 1999. Warszawa, 1999 r. Zgodnie z II Raportem Klimatycznym IPCC antropogennymi gazami cieplarnianymi (GHG) s: CO2, CH4, N20, HFCs, PFCs oraz SF4. W sensie wpywu na efekt cieplarniany, kluczowe i dominujce znaczenie przy ocenie technologii energetycznych ma dwutlenek wgla oraz w duo mniejszym stopniu metan i podtlenek azotu.
119 118
- 104 -
jak przy wykonywaniu analiz mikroekonomicznych (tabela 4.1). Jednostkowe wskaniki emisji dla technologii energetyki konwencjonalnej w Polsce przyjto zgodnie z wynikami inwentaryzacji emisji gazw cieplarnianych opracowanymi przez FEWE na potrzeby II raportu rzdowego dla konferencji Stron Ramowej Konferencji Narodw Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu120. Odpowiedni rachunek kosztw i korzyci wykonuje si przede wszystkim uwzgldniajc wymierne elementy wartoci danego przedsiwzicia inwestycyjnego, ktre s reprezentowane na rynku, tzn. takie, na ktre istnieje cena rynkowa. Do elementw tych zaliczy mona np. urzdzenia, teren zajty przez instalacje energetyczne, koszty nonikw energii, koszty robocizny itp. W dalszej czci rozdziau (podrozdzia 5.3), jedynie takie wymierne elementy zostay uwzgldnione w sposb ilociowy przy szacowaniu kosztw redukcji emisji GHG. Oprcz wymiernych elementw wartoci, wystpuj rwnie rne elementy niewymierne (np. kreowanie nowych miejsc pracy, zmniejszenie lokalnego zanieczyszczenia rodowiska itp.). Te elementy wartoci objto wycznie analiz jakociow (podrozdzia 5.1), nie podejmujc prby ich waloryzacji. Nawet przy ograniczeniu analizy kosztw redukcji emisji GHG do elementw rynkowych problem nie jest banalny metodologicznie. Podstawowa trudno wynika z faktu, e dla porwnania ronych odnawialnych rde energii, koszt redukcji emisji powinien by wyraony jednym, syntetycznym wskanikiem (o mianie z/t zredukowanej emisji GHG), natomiast wdroenia poszczeglnych technologii OZE mog by bardzo zrnicowane co do harmonogramu procesu inwestycyjnego, proporcji rnych skadnikw kosztw itp. Dla osignicia porwnywalnoci w rachunku ekonomicznym stosuje si technik dyskontowania i poziomowania kosztw i korzyci. Poprzez dyskontowanie kosztw i korzyci osiganych w latach przyszych ich wartoci sprowadza si do poziomu dnia dzisiejszego NPV (ang.: Net Present Value). Wartoci pojawiajce si w latach przyszych s mniej warte z perspektywy dnia dzisiejszego. Miar tego zmniejszenia wartoci mog by chociaby stopy oprocentowania depozytw bankowych (ale nie tylko).
NPV =
t =0
gdzie: Ct koszt netto (po odjciu osignitych korzyci) w roku t, i stopa dyskonta; do dalszych analiz przyjto sta stop dyskonta rwn 8%, t oznacza kolejny rok realizacji wdroenia przedsiwzicia. Tak wyliczony zdyskontowany koszt caego przedsiwzicia jest podstaw do wyliczenia tzw. kosztu spoziomowanego LC (ang.: Levelised Cost). Koszt spoziomowany to taki hipotetyczny roczny koszt, ktry ponoszony w rwnej wysokoci przez wszystkie lata realizacji przedsiwzicia prowadziby (po zdyskontowaniu) do takiej samej sumy NPV, jaka odpowiadaaby realnemu programowi wdroenia przedsiwzicia (o dowolnie zrnicowanym rozkadzie czasowym ponoszonych kosztw).
120
Ct (1 + i )t
(5.1)
FEWE: Inwentaryzacja emisji gazw cieplarnianych w Polsce. Warszawa, 1996.

- 105 -
LC = NPV (1 + i )
t =1
(5.2)
Koszt spoziomowany jest miar urednionych dla caego okresu kosztw netto (koszty minus korzyci) realizacji przedsiwzicia. Parametr ten moe suy do porwnywania rnych przedsiwzi z punktu widzenia rocznych kosztw. Podobny pojciowo parametr LCER (ang.: Levelised Costs of Emission Reduction) jest miar urednionych rocznych kosztw redukcji emisji GHG. Wyraa si go rwnaniem:
LCER =
gdzie: LCER CO2 eq ERt
LC (1 + i )
t =1 T t =1 t
ER (1 + i )
(5.3)
spoziomowany roczny koszt redukcji emisji GHG, [z/t CO2eq/rok], oznacza sum emisji rnych GHG wyraon ekwiwalentnej emisji CO2, redukcja emisji GHG w roku t, [t CO2 eq].
Ekwiwalentna emisja dwutlenku wgla CO2 eq. wynika z wartoci wspczynnikw GWP (Global Warming Potential) okrelajcych wzgldne relacje efektw ocieplenia klimatu powodowanych przez rne gazy cieplarniane, w stosunku do efektw powodowanych przez emisje CO2. Dla CO2 , z definicji GWP=1. Wartoci GWP dla pozostaych gazw zale od krelonego horyzontu czasowego, w ktrym rozpatruje si efekty obecnoci gazw w atmosferze. W niniejszej pracy przyjto 100-letni horyzont czasowy, dla ktrego GWP dla pozostaych istotnych w sektorze energetycznym GHG wynosz odpowiednio: dla CH4 - 31, dla N2O 310. Wyliczony przy powyszych zaoeniach parametr spoziomowany, marginalny koszt redukcji emisji - reprezentuje uredniony po wszystkich latach realizacji danego przedsiwzicia koszt redukcji emisji GHG. Moe on suy do porwnywania poszczeglnych technologii odnawialnych z punktu widzenia efektywnoci ekonomicznej redukowania emisji GHG. W dalszej czci pracy przedstawiono wyniki oblicze kosztw redukcji emisji dla 16 grup technologii OZE, tych samych, ktre poddano ocenie ekonomicznej w rozdziale 4.
5.3. Koszty redukcji emisji gazw cieplarnianych z wykorzystaniem technologii OZE w Polsce
Poddane ocenie kosztw redukcji emisji, analizowane 16 grup technologii OZE wystpoway w parach z zastpowanymi przez nie technologiami konwencjonalnymi, wg klucza zastosowanego wczeniej przy ich ocenie mikroekonomicznej (tabela 4.3). W analizach zastosowano te t sam prognoz wzrostu nominalnych cen paliw i energii konwencjonalnej (tabela 4.1). W celu automatyzacji oblicze kosztw redukcji emisji gazw cieplarnianych i umoliwienia stosowania penej porwnywalnoci wynikw wykorzystano arkusz kalkulacyjny. Struktur arkusza zaprezentowano w zaczniku 4 do niniejszej pracy. W tabeli 5.1 zaprezentowano wyniki oblicze spoziomowanych kosztw redukcji emisji oraz parametrw dodatkowych: spoziomowany roczny koszt redukcji emisji GHG wyraony
- 106 -
w z 99 na rok eksploatacji badanej instalacji wykorzystujcej OZE, redukcja emisji ekwiwalentu CO2 z tytuu wykorzystania danej technologii OZE wyraona w tonach CO2 eq/rok, przy zastosowaniu wspczynnika przeliczeniowego GWP odpowiadajcego 100-letniemu okresowi obecnoci GHG w atmosferze.
Tabela 5.1. Zestawienie wynikw oblicze kosztw redukcji emisji GHG przez wdroenie technologii OZE. Obliczenia wykonano dla stopy dyskonta i = 8%. Spoziomo Spoziomo-wany Redukcja wany jedn. roczny emisji CO2 koszt koszt Lp. Wdroona technologia wykorzystujca OZE ekwiwalent redukcji redukcji (GWP 100 lat) emisji GHG emisji [tony CO2/rok] [z'99/t] GHG [z'99/rok] 1 Kolektor soneczny powietrzny 40 m2 -1.311 8 -171 2 Maa elektrownia wodna - 45 kW -20.715 238 -87 2 3 Kolektor soneczny wodny 4 m -431 9 -50 4 Instalacja do wykorzystania gazu -164.537 11.930 -14 wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej - 400 kW 5 Biogazownia komunalna na osad ciekowy 10.628 3.179 -3 320 kWel plus 540 kWth 6 Instalacja do wykorzystania gazu 10.835 19426 1 wysypiskowego do produkcji energii elektrycznej i cieplnej 550 kWel, 700 kWth 7 Ciepownia na som 1MW 10.892 1.845 6 8 Ciepownia na zrbki drzewne - 500 kW 10.268 573 18 9 Elektrownia wiatrowa - 2 x 600 kW 64.435 2.958 22 10 Elektrownia wodna z jazem zbudowanym od 14.643 362 40 podstaw - 90 kW 11 Kocio opalany drewnem - 80 kW 4.452 97 46 3 12 Biogazownia rolnicza - 100 m 4.377 66 66 13 Kocio grzewczy opalany som - 65 kW 3.533 46 77 14 Ciepownia geotermalna - 7,3 MW 675.337 6.381 106 15 Elektrownia wiatrowa - 160 kW 46.092 185 250 16 System fotowoltaiczny do owietlenia - 120 W 337 0,10 3.537
Technologie OZE w tabeli 5.1 zostay uszeregowane wg rosncego marginalnego, spoziomowanego kosztu redukcji emisji GHG. Atrakcyjno ekonomiczna technologii OZE ze wzgldu na ich wykorzystanie do redukcji emisji GHG jest tylko nieco inna od ich atrakcyjnoci mikroekonomicznej dla inwestora ocenianej w rozdziale 4 (por. tabela 4.3). Rnice te wynikaj generalnie z rnej emisyjnoci jednostkowej GHG z zastpowanych technologii konwencjonalnych, ale s take zwizane z pewn emisyjnoci wasn technologii OZE (np. w procesach spalania biopaliw, przyjta emisja CO2 ma warto zerow, ale w obliczeniach ujmuje si emisje podtlenku azotu) oraz z dodatkow uniknit emisyjnoci z tytuu poprawy gospodarki odpadami organicznymi (tu zyskay technologie wykorzystania biogazu i gazu wysypiskowego, dziki ktrym moliwa staje si do uniknicia swobodna emisja metanu do atmosfery w procesie ich samoczynnego rozkadu).
- 107 -
Cz z technologii OZE charakteryzuje si ujemnym spoziomowanym kosztem redukcji emisji GHG (kolektory soneczne, maa elektrownia wodna oraz technologie wykorzystania gazu wysypiskowego i biogazu z gnojowicy), pozostae maj dodatnie koszty redukcji emisji. Koszty ujemne oznaczaj, e redukcja emisji praktycznie nie wymaga ponoszenia dodatkowych, a wrcz przeciwnie, w duszym horyzoncie czasowym przynosi zyski. W tabeli 5.2 obliczone dla technologii OZE w Polsce spoziomowane koszty redukcji emisji GHG zostay porwnane z wynikami podawanymi w literaturze jako modelowe121 obliczenia kosztw redukcji emisji dla zdecentralizowanych technologii OZE produkujcych energi elektryczn wykonanych przez UNEP dla Zimbabwe.
Tabela 5.2. Spoziomowane koszty redukcji emisji dla technologii OZE obliczone jako referencyjne dla Zimbabwe122. Spoziomowany jedn. Technologia OZE jako opcja Technologia zastpowana, koszt redukcji emisji redukcyjna konwencjonalna GHG [USD/ton ekw. CO2] Biogaz z osadu ciekowego -135,9 Gaz wysypiskowy 24,4 Biogaz z odpadw rolniczych Energia elektryczna z elektrowni 48,0 wglowej Elektrownia wodna 65,1 27566,3 System fotowoltaiczny do pompowania wody
Z porwnania tabel 5.1 i 5.2 wynika jak silny jest wpyw warunkw lokalnych, specyfiki danego kraju oraz stanu infrastruktury energetycznej na ukad koszw redukcji emisji GHG. Dla Polski waniejsze wydaje si porwnanie obliczonych kosztw redukcji emisji z cenami zakupu redukcji oferowanymi przez pastwa zachodnie lub instytucje midzynarodowe w ramach mechanizmw Joint Implementation (JI) oraz Carbon Initiative Fund (CIF). Pewien standard jeeli chodzi o projekty typu JI, wyznaczya w Europie i w Polsce holenderska agencja SENTER realizujca projekty typu AIJ (Activity Implemented Jointly) i pilotowe projekty JI w krajach Europy rodkowo-Wschodniej, w tym w Polsce. Jak dotychczas agencja SENTER finansowaa realizacje projektw inwestycyjnych w energetyce odnawialnej wykazujcych koszt poniej 15 guldenw holenderskich (ok. 30 z) za ton redukcji emisji ekwiwalentu CO2. Wedug danych uzyskanych w Krajowym Biurze Wykonawczym Konwencji Klimatycznej123 koszty redukcji emisji zrealizowanych dotychczas w Polsce projektw AIJ wynosiy od 1 USD (energetyczne wykorzystanie biomasy) do 26 - 130 USD (projekty zwizane z termomodernizacj i poszanowaniem energii) poprzez 4,6 - 64,2 USD przy projektach typu wgiel na gaz.
121
Halsenaes K., Callaway J.M, Meyer H.J.: Economics of Greenhouse Gas Limitation. Metodological Giudlines. UNEP, Riso National Laboratory, Roskilde, 1999. 122 NFOiGW. Program Joint Implementation. Ekofinanse, Nr 2(57), 2000. 123 J. Galon-Kozakiewicz: informacja ustna, luty 2000.
- 108 -
Eksperci Banku wiatowego124 zaangaowani w przygotowywanie Prototypowego Wglowego Funduszu Inwestycyjnego (CIF) oceniaj, e na dzie dzisiejszy rynek akceptuje projekty pozwalajce zredukowa emisj GHG po koszcie niszym od 20-26 USD za ton ekw. CO2. Powysze dane wskazuj, e prawie wszystkie poddane analizie technologie OZE mog by atrakcyjn opcj redukcyjn w ramach mechanizmw wspomagajcych Konwencji Klimatycznej. Niektre z nich (energetyka soneczna, maa energetyka wodna oraz energetyczne wykorzystanie biomasy) s w tym kontekcie technologiami wyjtkowo atrakcyjnymi ekonomicznie. Pewn formaln trudnoci, zwaszcza dla energetyki sonecznej, moe by jedynie niewielka skala instalacji w stosunku do kosztw administracyjnych zarzdzania mechanizmami wspomagajcymi. Dlatego w przyszoci w realizacji projektw w ramach JI, CIF i ET (Emission Trading) naleaoby rozway moliwo agregacji pojedynczych projektw opartych na technologiach OZE maej mocy w wiksze pakiety inwestycyjne, w celu redukcji jednostkowych kosztw obsugi projektw i uzyskania jednoczenie wikszego efektu redukcyjnego.
124
H. Schraiber: informacja ustna, luty 2000.

- 109 -
6. OCENA WPYWU WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH RDE ENERGII NA RYNEK PRACY
Analiza skutkw spoecznych wykorzystania odnawialnych rde energii jest moliwa jedynie w oparciu o wyniki bada prowadzonych za granic, gdy w Polsce nie badano wpywu energetyki odnawialnej na liczb tworzonych miejsc pracy. W niniejszym opracowaniu wykorzystano raporty z prac zespow europejskich i amerykaskich w latach 1994 - 1998. Szacujc wpyw uytkowania energii ze rde odnawialnych na rynek pracy naley uwzgldni ich wpyw stymulujcy powstawanie nowych stanowisk pracy w energetyce odnawialnej i instytucjach j obsugujcych. Nowe miejsca pracy powstaj bezporednio przy montau i uytkowaniu instalacji wykorzystujcych odnawialne rda energii, oraz s porednio generowane przez rozwj energetyki odnawialnej, na przykad: - w produkcji urzdze przetwarzajcych energi ze rde odnawialnych na noniki wykorzystywane w sferze produkcji, usugach i konsumpcji, - w sprzeday produkowanych w kraju lub importowanych urzdze i technologii, - w ewentualnym eksporcie urzdze i technologii, - w produkcji, przygotowaniu i sprzeday biopaliw, - w produkcji oraz imporcie lub eksporcie urzdze pomiarowych i elektronicznych wykorzystywanych w energetyce odnawialnej, - w rozbudowie istniejcych sieci energetycznych, oraz w produkcji materiaw i urzdze potrzebnych do ich rozbudowy (np. kabli i transformatorw dla sieci elektroenergetycznych), - w usugach dla przedsibiorstw, np. konserwacja urzdze, usugi konsultingowe i finansowe, w administracji publicznej wydajcej pozwolenia na budow i nadzorujcej prac instalacji, - nowe stanowiska pracy generowane przez konsumpcj dochodw nowozatrudnionych pracownikw energetyki odnawialnej. W analizie wpywu wykorzystania energii ze rde odnawialnych na rynek pracy nie mona pomin faktu, i od pewnego momentu wzrostowi zatrudnienia bezporedniego i poredniego w energetyce odnawialnej zaczyna towarzyszy spadek zatrudnienia w energetyce konwencjonalnej. Reasumujc, wykorzystanie odnawialnych rde energii tworzy nowe stanowiska pracy w montau i eksploatacji instalacji, okrelane jako zatrudnienie bezporednie. Wzrasta take zatrudnienie porednie: w produkcji i sprzeday urzdze przetwarzania energii ze rde odnawialnych oraz innych urzdze wykorzystywanych w energetyce, a take w sektorze usug dla nowych przedsibiorstw i pracownikw (usugi konsultingowe, finansowe, konserwatorskie itp.). Od tak zdefiniowanego zatrudnienia brutto naley odliczy utrat stanowisk pracy w energetyce konwencjonalnej. Rnica tych dwch wielkoci bdzie stanowi rzeczywisty wzrost liczby miejsc pracy netto. W pracach rdowych zastosowano dwa podejcia metodyczne, oceniajc wpyw wykorzystania odnawialnych rde energii na rynek pracy w oparciu o: - oficjalne dane statystyczne, obliczajc wskaniki o liczbie miejsc pracy w przeliczeniu na warto produkcji i koszty zatrudnienia w przedsibiorstwach sektora energetycznego, - dane pozyskane w funkcjonujcych instalacjach, obliczajc wskaniki zatrudnienia w stosunku do mocy zainstalowanej.
- 110 -
Tak uzyskane dane wyjciowe wykorzystano w dalszych obliczeniach zmian na rynku pracy przy zaoonym modelu rozwoju sektora energetyki odnawialnej, waciwym dla danego kraju (regionu). Porwnanie obu metod w analizach brytyjskich125 wykazao, i szacunki wpywu wykorzystania odnawialnych rde energii na sytuacj na rynku pracy maj zblion warto (rnica poniej 20%). Pierwsz metodyk zastosowao Duskie Stowarzyszenie Producentw Turbin Wiatrowych badajc rozwj krajowego rynku pracy w produkcji siowni wiatrowych. Sektor ten zatrudnia w 1995 r. okoo 15.400 osb126. Z tej liczby w produkcji urzdze zatrudnionych byo ok. 75% pracownikw (50% na rynek krajowy i 25% na eksport), 2% instalowao siownie, a 22% obsugiwao inwestorw (badania zasobw wiatru i nowych rozwiza technologicznych, konsultacje, serwisy finansowe, rozbudowa i obsuga sieci elektroenergetycznych, podczenia do sieci, usugi administracji publicznej itp.). Duski rynek pracy w energetyce wiatrowej rozwija si w stopniu odpowiadajcym pozycji Danii w wiatowej energetyce wiatrowej (poowa produkowanych na wiecie siowni wiatrowych powstaje w Danii). Badania Europejskiego Stowarzyszenia Energii Wiatrowej127 potwierdzaj duskie wyliczenia, i produkcja siowni wiatrowych tworzy w warunkach europejskich ok. 10-15 stanowisk pracy na 1 MW (zatrudnienie porednie). Drugie podejcie metodyczne zastosowano w badaniach ECOTEC Research and Consulting z Wielkiej Brytanii. Badania te okreliy rozkad nowych miejsc pracy przy wykorzystaniu wszystkich technologii OZE do produkcji energii elektrycznej. W analizach uwzgldniono wykorzystanie biomasy: somy, odpadw drzewnych, gazu wysypiskowego i biogazu z osadw ciekowych: energii wody i wiatru. Badania brytyjskie pozwoliy okreli zatrudnienia netto na 225 osb na 1 TWh energii elektrycznej produkowanej ze rde odnawialnych128. Badania te pozwoliy te zanalizowa struktur zatrudnienia: kady zainwestowany w elektroenergetyk odnawialn milion funtw skutkuje powstaniem 39 stanowisk pracy, w tym 16 osb bdzie zatrudnionych przy montau i eksploatacji instalacji, 23 bdzie stanowio zatrudnienie porednie, a w elektroenergetyce konwencjonalnej ubd 22 stanowiska pracy. Zatem zatrudnienie netto wzrosoby o 17 osb. Analizy duska i brytyjska s nieporwnywalne. Pierwsza ocenia wzrost zatrudnienia wycznie przy produkcji i instalacji siowni wiatrowych. Druga natomiast - obok analizy zmian na rynku pracy w wyniku elektroenergetycznego wykorzystania wielu technologii OZE - obejmuje take zatrudnienie bezporednie oraz spadek zatrudnienia zwizany z ograniczeniem liczby miejsc pracy w energetyce konwencjonalnej, podajc szacunki zatrudnienia netto. Kada z technologii OZE w swoisty sposb generuje miejsca pracy. Z brytyjskich analiz zatrudnienia bezporedniego przy produkcji energii elektrycznej z poszczeglnych rde wynika, i najmniejsza liczba stanowisk pracy powstaje przy wykorzystaniu energii wiatru
125
ECOTEC Research & Consulting Ltd: The Potential Contribution of Renewable Energy Schemes to Employment Opportunities. May 1995, Raport for ETSU. 126 Employment in the Wind Power Industry. Wind Power Note No 2 1996. 127 European Wind Energy Association: Wind Energy. The Facts. Raport dla programu ALTENER Komisji Europejskiej. 1997. 128 V. Pollard: Energia odnawialna a tworzenie nowych miejsc pracy, Materiay z Midzynarodowego Seminarium Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego, Warszawa 1998.
- 111 -
(okoo 0,2 osoby na 1 MW), wicej stanowisk tworzy wykorzystanie gazu wysypiskowego i biogazu (1,3 osoby/MW) oraz energii wodnej (1,5 osoby/MW), a najwicej - spalanie biomasy (2 osoby/MW). Analizy ECOTEC pozwalaj take oceni wpyw uytkowania poszczeglnych rde energii odnawialnej na zatrudnienie netto. Wykorzystanie energii wiatru generuje du liczb miejsc pracy - 42 osoby w przeliczeniu na 1 milion funtw, podobnie jak wykorzystanie biomasy staej i biogazu (odpowiednio: 41 i 43 osoby), w mniejszym stopniu rozwija si rynek pracy przy wykorzystaniu energii wodnej (38 osb) i gazu wysypiskowego (30 osb). Wpyw wykorzystania odnawialnych rde energii na rynek pracy zaley od charakteru dotychczas funkcjonujcego systemu zaopatrzenia w energi. Energetyka oparta na gazie ziemnym i wglu tworzy kilkakrotnie mniej miejsc pracy ni oparta o rda odnawialne (od 2 do 5 razy wedug rnych rde) a produkcja energii elektrycznej z biomasy wymaga zatrudnienia okoo 15 razy wicej osb ni energetyka nuklearna129. Zmiany na rynku pracy s uzalenione take od tego, w jakim stopniu energetyka konwencjonalna jest oparta o krajowe zasoby paliw kopalnych. W sytuacji, gdy zaopatrzenie w energi oparte jest o ich import, wykorzystanie lokalnych rde odnawialnych tworzy miejsca pracy na rynku krajowym, a ograniczenie liczby zatrudnionych przy wydobyciu ma gwnie miejsce w krajach dostarczajcych kopaliny. Prognoza dla stanu Wisconsin, ktry importuje 94% energii przewiduje, e nakady na wykorzystania energii z lokalnych rde odnawialnych spowoduj trzykrotny wzrost liczby stanowisk pracy, zarobkw i sprzeday ni takie same nakady na produkcj energii z paliw kopalnych. Wpyw wykorzystania odnawialnych rde energii na rynek pracy ma take uwarunkowania polityczne. Skutki czterech wariantw rozwoju energetyki odnawialnej porwnano przy opracowaniu prognozy rozwoju energetyki odnawialnej w Europie - studium TERES II130 dla polityki: - kontynuacji obecnej polityki, - wczenia kosztw zewntrznych w ceny energii i paliw, - promocji odnawialnych rde energii, - wykorzystania najlepszych praktyk w energetyce (w tym wczenie kosztw zewntrznych, wsparcie rozwoju OZE oraz bada i rozwoju technologii). Analizy wykazay, e do 2020 r. najmniej miejsc pracy powstanie w przypadku kontynuacji dotychczasowej polityki, trzykrotnie mniej ni moe wygenerowa polityka promocji OZE i szeciokrotnie mniej ni polityka najlepszych praktyk. Tym samym stworzenie miejsca pracy w energetyce odnawialnej bdzie najdrosze w przypadku kontynuacji dotychczasowej polityki, 1,7 razy drosze ni przy aktywnej polityce promocji odnawialnych rde energii i 1,5 razy drosze ni przy prowadzeniu polityki najlepszych praktyk. Naley pamita, i badania wpywu odnawialnych rde energii na zatrudnienie s na etapie pocztkowym i stosuj rne podejcie metodyczne. Ich analiza pozwala jednak na kilka generalnych stwierdze: - wykorzystanie odnawialnych rde energii daje wicej miejsc pracy ni energetyka konwencjonalna - dwu-, trzykrotnie wicej (niektre prace mwi nawet o piciokrotnie
129 130
The World Energy Council, 1998, Survey of Energy Resources. 18TH Edition, London 1999. The European Renewable Energy Study - the Prospects for Renewable Energy in 30 European Countries from 1995 to 2020. TERES II, Raport przygotowany dla programu ALTENER Komisji Europejskiej, 1996.
- 112 -
wyszym zapotrzebowaniu na miejsca pracy) ni energetyka oparta na gazie ziemnym i wglu, proporcja ta jest znacznie korzystniejsza, jeli porwnuje si wpyw na rynek pracy energetyki odnawialnej i nuklearnej (np. 15 razy wicej miejsc pracy przy wykorzystaniu biomasy jako rda energii), produkcja energii ze rde odnawialnych wpywa na rozwj maych i rednich przedsibiorstw, ktre atwiej adaptuj si do potrzeb rynku, efektywniej wykorzystuj rodki finansowe, s szans rozwoju dla obszarw o wysokim bezrobociu, wykorzystanie energii ze rde odnawialnych jest szczeglnie korzystne dla obszarw wiejskich, gdzie dostpno odnawialnych rde jest wiksza, a ich zasoby mog by rozwijane (intensywniejsze wykorzystanie biomasy odpadowej i uprawa rolin energetycznych), zaopatrzenie obszarw wiejskich i peryferyjnych w paliwa i energi jest cigle niedostateczne, obszary te najsilniej odczuwaj obecne zmiany cen paliw i energii, zatem wykorzystanie odnawialnych rde energii na tych obszarach bdzie miao walor wyrwnywania szans rozwojowych poprzez dodatkowe rda dochodw, rozwj maych i rednich przedsibiorstw produkujcych towary i usugi dla energetyki odnawialnej, stabilno dostaw i obnienie kosztw zaopatrzenia w energi, w warunkach polskich s to take obszary o najwikszym jawnym i ukrytym bezrobociu, a liczba zbdnych rk pracy w produkcji rolnej spoywczej bdzie rosn w miar dostosowania polskiego rolnictwa do wskanikw Unii Europejskiej, tworzenie miejsc pracy w energetyce odnawialnej moe zatem ograniczy koszty migracji ludnoci wiejskiej do miast, wpyw wykorzystania odnawialnych rde energii na rynek pracy zaley od szeregu czynnikw takich jak: dotychczas funkcjonujcy system zaopatrzenia w paliwa i energi, zasobno pastwa (regionu) w paliwa kopalne, tempo rozwoju energetyki odnawialnej bdce konsekwencj zarwno rozwiza politycznych, jak i dostpnoci zasobw oraz ceny technologii na rynku.
Przedstawiony wyej przegld bada zmian na rynku pracy zwizanych z wykorzystaniem OZE wykazuje, i niemoliwe jest bezporednie przeniesienie ich wynikw do penej oceny skutkw spoecznych rozwoju energetyki odnawialnej w warunkach polskich. Konieczne s badania, ktre pozwoliyby okreli zmiany zatrudnienia uwzgldniajc polskie uwarunkowania: 1. W sferze zatrudnienia bezporedniego: ocena iloci moliwych do utworzenia miejsc pracy oraz koszty ich utworzenia i utrzymania w poszczeglnych technologiach OZE. 2. W sferze zatrudnienia poredniego ocena: - udziau na krajowym rynku polskich i importowanych technologii wykorzystania odnawialnych rde energii oraz kierunkw rozwoju ich wykorzystania, - wkadu pracy w produkcj krajowych urzdze oraz w eksploatacj instalacji wykorzystujcych krajowe i importowane urzdzenia i technologie, - rozwoju rynku usug dla przedsibiorstw wykorzystujcych odnawialne rda energii, - kosztw miejsc pracy w sektorze produkcji urzdze oraz w sektorze usug. 3. W energetyce konwencjonalnej ocena: - liczby stanowisk pracy potrzebnych dla pozyskania jednostki energii z trzech kluczowych w Polsce paliw kopalnych: wgiel kamienny, wgiel brunatny, gaz ziemny i olej opaowy,
- 113 -
kosztw miejsca pracy w sektorze wydobycia paliw i energetyce konwencjonalnej (statystyki GUS rejestruj jedynie koszty wynagrodze wraz z pochodnymi w poszczeglnych sektorach gospodarki131). Badania takie pozwoliyby odpowiedzie na nastpujce pytania, zasadnicze dla wykorzystania energetyki odnawialnej jako sposobu ograniczenia bezrobocia: - w jakim stopniu programy wzrostu wykorzystania odnawialnych rde energii wpywaj na powstawanie nowych stanowisk pracy w warunkach polskich? - na ile trway bdzie wzrost zatrudnienia generowany przez rozwj energetyki odnawialnej? - na ile efektywny ekonomicznie bdzie wzrost wykorzystania odnawialnych rde energii jako jedna z metod ograniczania bezrobocia?
Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I proczu 1999 r. Informacje i opracowania statystyczne GUS. Warszawa 1999. Take: Koszty pracy w gospodarce narodowej w 1996 r. Informacje i opracowania statystyczne GUS. Warszawa 1997 i Podstawowe mierniki kosztw pracy (szacunek) wedug rodzajw dziaalnoci i sektorw wasnoci w 1998 r. Opracowanie GUS (niepublikowane), Warszawa 1999.
131
- 114 -
- 115 -
7. IDENTYFIKACJA I DYSKUSJA BARIER ROZWOJU WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH RDE ENERGII W POLSCE 7.1. Identyfikacja i systematyka barier w rozwoju wykorzystania OZE
Najwaniejsz systemow "prabarier" w szybkim rozwoju i upowszechnieniu technologii OZE w Polsce jest wysoki stopie rozwoju energetyki konwencjonalnej, spowodowany wczeniejszym zaangaowaniem olbrzymich rodkw finansowych w rozbudow odpowiedniej infrastruktury technicznej i organizacyjnej oraz stworzeniem konserwatywnej struktury instytucjonalnej i spoecznej bazujcej na infrastrukturze technicznej. W szczeglnoci w Polsce przeznaczanie przez dziesiciolecia wikszoci rodkw na rozbudow "monokultury" wglowej zaowocowao niedorozwojem innych, w tym bazujcych na OZE, technologii energetycznych. Najwaniejsz cech obecnego stworzonego w ostatnich dekadach systemu pokrywania potrzeb energetycznych jest konsekwentne pomijanie tzw. "zewntrznych" lub "spoecznych" kosztw funkcjonowania systemu. W warunkach krajowych, brak odzwierciedlenia kosztw zewntrznych produkcji, przesyu i wykorzystania energii, spotgowany jest dodatkowo stosowanymi w dalszym cigu w rnych postaciach (cho zmniejszanymi) dopatami do wydobycia i zuycia paliw kopalnych. Wedug wydanego w 1995 roku przez OECD raportu Midzynarodowej Agencji Energii na temat sytuacji energetycznej w Polsce, w 1993 r. ceny energii i paliw kopalnych uksztatoway si rednio ok. 50% poniej kosztw ekonomicznie uzasadnionych132. Operowanie nierzeczywistymi kosztami pozyskania i przetwarzania paliw kopalnych jest wic na krtk met korzystne dla przemysu i przestarzaej scentralizowanej struktury instytucjonalnej, natomiast w ostatecznym rozrachunku przynosi straty rodowisku i konsumentom. W sytuacji, gdy wszystkie dotychczasowe programy rozwoju energetyki nastawione byy na realizacj centralnych, duych i drogich projektw wykorzystania paliw kopalnych, byoby nie realistyczne oczekiwa, e inwestorzy, producenci i dostawcy energii atwo zrezygnuj z istniejcej infrastruktury i uzyskiwania wysokich i stosunkowo pewnych zyskw w zamian za zaangaowanie si w nowe technologie wykorzystania lokalnych zasobw OZE, dajce energi po koszcie zazwyczaj wyszym od nierzeczywistych kosztw pozyskania paliw kopalnych. Przy powyszych uwarunkowaniach, proces przejcia od paliw kopalnych do OZE, ktry z koniecznoci obejmowa musi takie fazy wprowadzania do uytkowania na skal techniczn nowej technologii, jak: prace badawcze, prototypy, obiekty demonstracyjne i komercjalizacja, wymaga znacznego okresu wyprzedzenia, jest procesem trudnym. Wymagane jest przy tym odpowiednie przygotowanie spoeczestwa do przyjcia nowych rozwiza poprzez szerok edukacj. Cho do tej pory, dziki zaangaowaniu niektrych rodowisk naukowych, producentw i uytkownikw, udao si w pojedynczych przypadkach efektywnie wykorzysta OZE w wybranych niszach rynkowych, jak np. energetyczne wykorzystanie drewna i powietrznych kolektorw sonecznych w suszarnictwie, to ustawiczne i systemowe preferowanie sektora paliw kopalnych stworzyo na tyle silne bariery, e praktycznie uniemoliwiaj one wykorzystanie OZE w Polsce w warunkach cakowicie komercyjnych na skal masow.
132
OECD: Polityka energetyczna Polska. Przegld sytuacji w 1994 r.. Warszawa, 1995.
- 116 -
Podstawowe grupy barier133 w energetyce odnawialnej to bariery rynkowe, wynikajce z niedoskonaoci rynku w zakresie optymalnej alokacji zasobw oraz bariery polityczne i instytucjonalne, wynikajce z anachronicznej definicji celw rozwojowych i braku odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej. Bariery rynkowe o charakterze ekonomicznofinansowym wystpuj wtedy, gdy technologie odnawialnych rde energii zostay ju wprowadzone na rynek i s typowe dla sytuacji w wikszoci krajw Unii Europejskiej stojcych wanie w obliczu postpujcego procesu liberalizacji sektora energetycznego.
Bariery polityczne i instytucjonalne s typowe dla krajw o gospodarce w okresie przejciowym, w tym dla Polski. Fundamentem polityki energetycznej po roku 1990 stay si cele krotko- i rednioterminowe zwizane z popraw efektywnoci energetycznej i dywersyfikacj rde energii poprzez wzrost udziau paliw pynnych w krajowym bilansie energetycznym oraz modernizacj sektora wglowego. Odnawialne rda energii postrzegane byy jako odlega i mglista alternatywa. Niedowad instytucjonalny w tym zakresie w Polsce blokowa wpisanie energetyki odnawialnej w ramy polityki energetycznej pastwa i stanowi niesprzyjajce otoczenie dla samodzielnego jej rozwoju.
Bariery instytucjonalne uniemoliwiaj istniejcym strukturom organizacyjnym rozwizywanie szeroko rozumianych problemw zaopatrzenia w energi. Najwaniejsze instytucje wpywajce na rozwj wykorzystania OZE, to odpowiednie ministerstwa, agendy rzdowe, instytuty badawczo-rozwojowe, przedsibiorstwa energetyczne i banki. Ze wzgldu na to, e zazwyczaj dla adnej z powyszych instytucji w Polsce OZE nie stanowi gwnego przedmiotu dziaania, a korzyci z rozwoju wykorzystania OZE (rozwj gospodarczy, poprawa stanu rodowiska i stanu bezpieczestwa energetycznego) nie s wystarczajco jasno okrelone dla kadej z instytucji oddzielnie, w adnej z nich kwestie te nie s priorytetami w wystarczajcy sposb motywujcymi do dziaa. Przyczyny niedowadu instytucji maj charakter strukturalny, ale wynikaj te z braku wiedzy, niechci do zmian i sprzecznoci interesw pomidzy celami istniejcych instytucji i celami spoeczestwa jako caoci. rdem takich ogranicze na szczeblu centralnym jest np. brak wiedzy i niezbdnych dowiadcze w formuowaniu projektw i znajdowaniu waciwych rde ich finansowania i uruchamiania. Innym klasycznym przykadem jest negatywny stosunek bankw do finansowania budowy systemw wykorzystujcych OZE ze wzgldu na ich ma skal. Z kolei krajowe sieci przesyowe i zakady energetyczne widz w rozwoju wykorzystania OZE zagroenie dla swojej monopolistycznej pozycji i antycypuj problemy techniczne zwizane z przyczeniem do sieci urzdze energetyki odnawialnej. Przy oporze poszczeglnych instytucji i braku waciwej instytucji centralnej zainteresowanej bezporednio rozwojem wykorzystania OZE (jak to ma miejsce w Polsce) oraz przy braku koordynacji dziaa rozwojowych i upowszechnieniowych, postp w tej dziedzinie nastpuje powoli i ma charakter przypadkowy.
133
G. Winiewski: Analiza barier w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce i propozycje rozwiza systemowych. Materiay z Konferencji Rozwj energetyki odnawialnej w Polsce. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Konferencje i Seminaria 2 (20) 1999.
, Rys. 7.1. Identyfikacja barier w rozwoju wykorzystania OZE
Bariery informacyjne
Bariery techniczne
Bariery ekonomiczne i finansowe
Bariery rodowiskowe
Bariery polityczne, instytucjonalne i prawne
- 118 -
Bariery prawne s odmian i konsekwencj barier instytucjonalnych i politycznych. Ujawniaj si najmocniej w dyskryminowaniu energetyki odnawialnej w procedurach administracyjnych zwizanych z lokalizacj nowych inwestycji, transferem technologii w zakresie dostpu i przyczania dostawcw energii ze rde odnawialnych do sieci energetycznej. Kwestie te zostay bardziej szczegowo omwione w rozdziaach 3.2. i 3.3.
Obecnie, wrd szczegowych barier rozwoju energetyki odnawialnej bariery techniczne nie stanowi ju grupy dominujcej. Jak wykazano wczeniej, wysoko potencjau technicznego OZE jest porwnywalna z obecnym zuyciem energii w Polsce i nie jest rzeczywist barier rozwoju134. W sensie technicznym, zdecydowana wikszo wiatowych technologii wykorzystujcych OZE w maej i redniej skali umoliwia ju obecnie stosunkowo pewn i bezawaryjn eksploatacj urzdze przy do wysokiej sprawnoci. Std gwnym celem dalszych prac badawczo-rozwojowych powinno by raczej denie do obnienia kosztw inwestycyjnych, w tym gwnie materiaowych, a nie niewielkie podnoszenie sprawnoci przy nieproporcjonalnym wzrocie kosztw (dotyczy to zwaszcza technologii elektrowni wiatrowych duej mocy, ukadw fotowoltaicznych i technologii pozyskania paliw pynnych z biomasy). Przeszkod w realizacji tych celw moe by niespjna i nie biorca wystarczajco mocno pod uwag wzgldw gospodarczych polityka naukowa w Polsce. Przy ocenie i kwalifikowaniu do finansowania projektw badawczorozwojowych i wdroeniowych, instytucje odpowiedzialne za polityk bada i rozwoju nowych technologii opieraj si prawie wycznie na kryteriach naukowych, a nie kryterium znaczenia danego projektu dla gospodarki w rednim i duszym horyzoncie czasowym. W efekcie przyjta do tej pory do sfinansowania przez np. Komitet Bada Naukowych ilo projektw sucych wykorzystaniu OZE jest pomijalnie maa. Stoi to w wyranej sprzecznoci z polityk pastw czonkowskich OECD, w ktrych na badania i rozwj technologii OZE przeznacza si 8,3% oglnych rodkw z budetu nauki.135
Bariery ekonomiczno-finansowe wynikaj z wysokich nakadw inwestycyjnych na technologie wykorzystujce OZE przy niskich (lub wrcz zerowych) kosztach eksploatacyjnych. Taka struktura kosztw, przy obecnym poziomie cen paliw kopalnych, jest przyczyn dugich okresw zwrotw poniesionych nakadw. Przy braku uwzgldnienia kosztw zewntrznych w cenach paliw kopalnych i koniecznoci konkurowania energetyki odnawialnej w systemie polityczno-prawnym korzystnym dla energetyki konwencjonalnej (por. bariery instytucjonalne i prawne), warunkiem koniecznym rozwoju wykorzystania OZE jest finansowe wsparcie inwestorw. Tu pojawia si problem nie tylko dostpnoci rodkw na te cele, ale take moliwoci ich efektywnego wydatkowania. Banki i instytucje finansowe (fundusze), antycypujc zwikszone ryzyko i problemy w administrowaniu rozproszonych i maych projektw w energetyce odnawialnej, gdzie mae zyski zwizane s z wysokimi kosztami administracyjnymi, preferuj kredytowanie klasycznych inwestycji wielkoprzemysowych, za ktrymi stoj zazwyczaj gwarancje rzdowe. Znaczenie barier finansowych ronie dodatkowo z dwu powodw. Produkcj urzdze wykorzystania OZE zajmuj si zazwyczaj niewielkie przedsibiorstwa, z niskim poziomem kapitalizacji, ktre przy obecnym systemie kredytowania nie s w stanie przetrwa przy dugo zamroonych rodkach finansowych. Ponadto mali inwestorzy, przy kapitaochonnych inwestycjach w technologie OZE, maj problemy z wykazaniem wystarczajco wysokiego wkadu wasnego, umoliwiajcego wystpowanie o kredyty inwestycyjne.
134
Hille E., Karaczun Z., Winiewski G: Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski. PKE, Warszawa-Krakw, 1997. 135 OECD/IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology. Paris, 1997.
- 119 -
Specjalny i czciowo paradoksalny charakter maj bariery rodowiskowe. Wykorzystanie prawie wszystkich rde energii odnawialnej jest zwizane ze znikomym szkodliwym wpywem na rodowisko, a w oglnym bilansie, wszystkie bez wyjtku OZE w zestawieniu z energetyk konwencjonaln daj pozytywny efekt rodowiskowy. Jednake, o ile w energetyce konwencjonalnej sektor wytwarzania energii jest zlokalizowany punktowo, tam gdzie s zasoby paliw, to w energetyce odnawialnej mamy do czynienia z generacj rozproszon, bezporednio u uytkownika energii. Paradoksalno barier rodowiskowych wykorzystania OZE zwizana jest tym, e w spoecznociach lokalnych, w konfrontacji minimalnego oddziaywania odnawialnych technologii energetycznych na najblisze otoczenie z niewtpliwymi i wymiernymi korzyciami globalnymi (np. ograniczenie efektu szklarniowego), te ostatnie trac na znaczeniu. Bariery rodowiskowe dotykaj inwestorw wykorzystujcych OZE take dlatego, e nie ma jasno dostosowanych do rzeczywistej skali zagroe przepisw prawnych regulujcych kwestie lokalizacji inwestycji w energetyce odnawialnej. Najwicej zgaszanych zastrzee w tych przypadkach dotyczy lokalnego oddziaywania energetyki wiatrowej i technologii energetycznego przetwarzania biomasy. Przyczyny powstawania takich reakcji w spoecznociach lokalnych mog wynika z faktu, e spoecznoci te w dotychczasowym rozwoju konwencjonalnych technologii energetycznych nie miay bezporedniego kontaktu z oddziaywaniem energetyki na wasne rodowisko. Naley oczekiwa, e w miar rozwoju wykorzystania niektrych technologii OZE w Polsce, a zwaszcza energetyki wiatrowej i pewnych technologii energetycznego wykorzystania biomasy, poprzez analogi do dowiadcze w innych krajach mog pojawi si tego typu obiekcje. Dlatego te, proces przejcia ze scentralizowanego wykorzystania paliw kopalnych do lokalnego wykorzystania odnawialnych zasobw energetycznych musi przebiega z uwzgldnieniem wykorzystania lokalnych zasobw energii odnawialnej w planowaniu przestrzennym oraz z poszanowaniem opinii spoecznoci lokalnych i we wsppracy z nimi.
Bariery informacyjne i psychologiczne zwizane s z brakiem odpowiedniej informacji u decydentw i potencjalnych inwestorw i niewystarczajcym poziomem wiadomoci ekologicznej spoeczestwa. Pojawiaj si one midzy innymi, w subiektywnie zbyt wysoko ocenianym poziomie ryzyka zwizanego z przechodzeniem na nowe metody zaspokajania potrzeb energetycznych, w niedostatecznym uwiadomieniu faktu, e po zakoczeniu inwestycji pniejsze koszty eksploatacji OZE s zblione do zera oraz w generalnym braku zaufania do nawet opacalnych z obiektywnego punktu widzenia odnawialnych technologii energetycznych i towarzyszcemu czsto temu irracjonalnymi wyobraeniami o cechach tych technologii. Trudnoci w wywoaniu popytu na dan technologi OZE wynikaj zazwyczaj z braku wiedzy o samej technologii i jej moliwociach. Zwikszenie wiadomoci spoeczestwa i przeamanie naturalnych oporw przed wprowadzaniem OZE to obecnie jedno z najwaniejszych zada i jedno z najbardziej efektywnych kierunkw dziaa wikszoci instytucji uczestniczcych w procesach przeksztace obecnego tradycyjnego systemu pokrywania potrzeb energetycznych.
Wygodn podstaw do dodatkowej systematyki i identyfikacji barier technicznych, ekonomiczno-finansowych i informacyjnych dla poszczeglnych technologii OZE w Polsce daj uzyskane wyniki ocen ekonomicznych. Wykorzystujc wczeniej opracowan metod identyfikacji i klasyfikacji barier136,137, opartej na porwnaniu prostych i zdyskontowanych
Hille E., Karaczun Z., Winiewski G.: Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski. PKE, Warszawa-Krakw, 1997.
136
- 120 -
okresw zwrotu z okresem trwaoci instalacji, poszczeglnym grupom analizowanych technologii OZE przyporzdkowano nastpujce bariery:
Bariery kosztw eksploatacyjnych, w obszarze dziaa, ktrych koszty operacyjne danej technologii odnawialnej s wysze od przychodw ze sprzeday (lub zaoszczdzonej) energii. W wietle wynikw analiz ekonomicznych, w chwili obecnej w tym obszarze oddziaywania barier znajduj si technologia fotowoltaiczna oraz technologia maych biogazowni rolniczych rozumiana jako technologia stricte energetyczna. Bariery kosztw inwestycyjnych wyraajce si w tym, e cho koszty operacyjne s nisze od przychodw ze sprzedanej (zaoszczdzonej) energii to jednak prosty okres zwrotu nakadw inwestycyjnych jest duszy od okresu trwaoci urzdzenia (skala barier jest proporcjonalna do nakadw inwestycyjnych). Bariery te s najwiksz przeszkod w rozwoju systemw fotowoltaicznych oraz technologia maych biogazowni rolniczych, a take ciepowni geotermalnych, autonomicznych elektrowni wiatrowych oraz gorzej zlokalizowanych maych elektrowni wodnych i wiatrowych. Bariery wysokiej stopy dyskontowej, wystpujce wtedy, gdy prosty okres zwrotu nakadw inwestycyjnych jest krtszy od okresu trwaoci urzdzenia, lecz zdyskontowany okres zwrotu obliczony z uwzgldnieniem inflacji jest zbyt dugi (przeszkod jest wysoki koszt kapitau). W chwili obecnej w obszarze oddziaywania tych barier znajduj si przede wszystkim elektrownie wiatrowe sieciowe, soneczne systemy przygotowania ciepej wody uytkowej, mae elektrownie wodne oraz technologie wykorzystania gazu wysypiskowego i biogazu z osadu ciekowego. Bariery niedostatecznej poday, w obszarze wystpowania tych barier, proste i zdyskontowane okresy zwrotu nakadw s krtsze od okresw trwaoci urzdze, a stopa zwrotu zainwestowanego kapitau jest wysza od rynkowej stopy oprocentowania kapitau. Sytuacja taka tworzy si w przypadku niedostatecznej obecnoci urzdze na rynku (poday) lub braku tzw. oglnego klimatu do inwestowania. Z barierami tego typu mamy do czynienia w przypadku kotw na drewno i kolektorw sonecznych do podgrzewania powietrza (suszarniczych). Bariery braku informacji, dziaaj w tym samym obszarze wielkoci wskanikw ekonomicznych co bariery braku poday technologii i w warunkach polskich dotycz tych samych technologii, ale maj inn natur. Wynikaj one z braku promocji dojrzaych ju technologicznie i ekonomicznie rozwiza.
W przypadku technologii znajdujcych si w obszarze dziaa barier wysokich kosztw inwestycyjnych i eksploatacyjnych potrzebne jest silne wsparcie w ramach programw badawczo-rozwojowych oraz budowa instalacji demonstracyjnych. Silne oddziaywanie barier wysokiej stopy dyskontowej mona kompensowa dziaaniami fiskalno-finansowymi, ktre mog skorygowa funkcjonowanie rynku technologii energetycznych i da priorytet technologiom OZE. Sposobem na przeamywanie barier niedostatecznej poday i braku informacji jest promocja technologii OZE oraz dziaania edukacyjno-informacyjne.
137
Winiewski. G, Gobiowski S., Rogulska M., Grzybek A.: Ocena ekonomiczna i prawna wykorzystania energii ze rde odnawialnych wraz z propozycjami systemowych rozwiazan prawnych. Ekspertyza dla MOZNiL, IBMER Warszawa, 1995.
- 121 -
Ogln systematyk i klasyfikacj barier w energetyce odnawialnej uzupeniono omwieniem konkretnych problemw rozwoju poszczeglnych technologii OZE w Polsce.
7.2. Konkretyzacja barier w rozwoju technologii wykorzystania OZE w Polsce. Energetyka wiatrowa Energetyka wiatrowa w Polsce, mimo duego potencjau technicznego energii wiatru, nie odgrywa liczcej si roli w obecnym bilansie energii pierwotnej, jak te w krajowym bilansie energii odnawialnej. Istnieje kilka powodw, dla ktrych udzia energii wiatru jest znikomy. Oprcz przyczyn systemowych (politycznych i instytucjonalnych omwionych dokadniej w poprzednim rozdziale), szersze zastosowanie energetyki wiatrowej jest nadal ograniczane z powodu szczeglnych barier technicznych, finansowych, rodowiskowych i informacyjnych.
Do tej pory najwiksz barier bya stosunkowo krtka ywotno i dua zawodno konstrukcji elektrowni wiatrowych zbudowanych w Polsce na przeomie lat 80-tych i 90-tych. Zbudowane w latach 90-tych nowoczesne konstrukcje nie dziaaj duej ni 10 lat, ale zakada si, e najnowoczeniejsze z nich, zgodnie z przewidywaniami uznanych firm wiatowych, bd eksploatowane przez co najmniej 20 lat. Nadal tocz si intensywne badania nad zwikszeniem niezawodnoci elektrowni wiatrowych i zmniejszeniem kosztw eksploatacyjnych. Stan sieci energetycznej w Polsce jest kolejn istotn barier. Obecna sytuacja stwarza dobre warunki dla zastosowa pojedynczych elektrowni wiatrowych w odlegych punktach sieci. Jest to dobra metoda poprawy jakoci zasilania na kocach linii i zmniejsza koszty zwizane ze stratami przesyowymi. Z drugiej strony stan sieci uniemoliwi moe wdroenie duych parkw wiatrakowych, bez znacznych nakadw na wzmocnienie lokalnej sieci przesyowej. Bez udziau pastwa oraz wacicieli sieci i samorzdw w modernizacji infrastruktury przesyowej, wiele regionw kraju o korzystnych zasobach technicznych energii wiatru (na obszarach wiejskich i niezurbanizowanych) bdzie niedostpnych dla energetyki wiatrowej. Brak oglnokrajowej wysokiej jakoci sieci pomiarowej prdkoci wiatru uniemoliwia dokadn ocen potencjau energii wiatru. Istniejce stacje pomiarowe Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Urzdu Morskiego i innych instytucji badajcych zjawiska atmosferyczne, czsto nie speniaj ostrych wymaga dla pomiarw prdkoci wiatru do celw energetycznych. Dotyczy to metod pomiarowych, jakoci i kalibracji sprztu pomiarowego, wysokoci masztw i ich lokalizacji. Wykonanie wiarygodnej oceny potencjau energii wiatru wymaga wieloletnich cigych pomiarw, co moe z kolei powodowa powane opnienia realizacji duych inwestycji i zwiksza koszty inwestycyjne. Sytuacj finansow inwestora pogarsza te brak swobodnego dostpu do istniejcych danych meteorologicznych (nie s one regularnie publikowane, jak w innych krajach) lub jasnych i przejrzystych zasad korzystania z nich. Jak wykazano w rozdziale 4, przy obecnych cenach energii elektrycznej i taryfach na zakup energii ze rde odnawialnych, inwestycje w energetyce wiatrowej, nawet w dobrych warunkach lokalizacyjnych, wymagaj wsparcia finansowego w postaci dopat do inwestycji (dotacji i kredytw preferencyjnych). Dopiero po uzyskaniu dotacji do inwestycji w wysokoci 30-50% oraz kredytu preferencyjnego osign mona opacalno mikroekonomiczn przedsiwzicia.
- 122 -
Brak zagwarantowania moliwoci zawierania dugoterminowych kontraktw z zakadami energetycznymi i jasnoci co do przyszych stawek za sprzedawan energi powoduj trudnoci z osigniciem akceptowanego ryzyka inwestycyjnego dla rozwijania energetyki wiatrowej. Niejasna interpretacja Rozporzdzenia Ministra Gospodarki o obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych zwiksza ryzyko dla instytucji finansujcych i potencjalnych inwestorw oraz przysparza problemw producentom energii z siowni wiatrowych. Taki stan nie sprzyja moliwociom przycignicia wikszego kapitau do energetyki wiatrowej. Powan przeszkod w rozwoju energetyki wiatrowej jest fakt, e trzeba bdzie zainstalowa odpowiednio du ilo elektrowni zajmujcych znaczne obszary kraju, aby osign odczuwalny udzia energii wiatrowej w krajowym bilansie energetycznym. Dadz si zapewne odczu ograniczenia zwizane z nieuwzgldnieniem rozwoju energetyki wiatrowej w planach zagospodarowania przestrzennego, ochron krajobrazu i obszarw lgowych ptactwa, ochron osad ludzkich od ewentualnego wpywu haasu itp. Brak w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego zapisw o energetyce wiatrowej wynika m.in. z braku rozeznania co do zasobw energetycznych wiatru w skali lokalnej. Istotn przeszkod jest te powszechny brak wyspecjalizowanych instytucji i firm zajmujcych si profesjonalnym przygotowaniem projektw wiatrowych oraz brak dostpu do informacji nt. technologii, procedur administracyjno-prawnych i zasad prowadzenia inwestycji.
Energetyka wodna Rozwj budowy maych elektrowni wodnych charakteryzuje si obecnie stosunkowo niez dynamik (rozdz. 3.1), przy istnieniu nielicznych barier, raczej typu finansowego, rodowiskowego i formalnego. Bariery techniczne naley uzna za mniej istotne; technologia jest znana od wielu lat; zaplecze techniczne i informacyjne wydaj si by wystarczajce. Istnieje wiele firm krajowych i zagranicznych gotowych suy doradztwem w zakresie projektowania, budowy a nawet w zdobywaniu funduszy na ten cel. ywotno MEW, ktra jest szacowana na 50 i wicej lat oraz niskie koszty eksploatacyjne mog zapewni inwestorowi stay i pewny dochd na wiele lat.
Przy obecnych uwarunkowaniach ekonomiczno-prawnych i przyjtych wczeniej zaoeniach, konieczno wsparcia finansowego przy budowie MEW jest zalena od zakresu prac wymaganych dla danej inwestycji. Jeli MEW powstaje na istniejcym ju jazie, co znacznie redukuje koszt inwestycji (ok. 4000 z na 1 kW mocy zainstalowanej), wwczas wystarczajcym mechanizmem wsparcia bya dopata do redniej ceny sprzedawanej przez producenta energii w wysokoci 30% w stosunku do wartoci redniej oferowanej przez zakady energetyczne w roku 1999 (dopata nie byaby potrzebna, o ile MEW bya zlokalizowana na terenie zakadu o jednej z najwyszych cen zakupu energii). Natomiast przy budowie MEW od podstaw, koszt jednostkowy inwestycji osiga warto ok. 7000 z na 1 kW mocy zainstalowanej i wymaga kombinacji mechanizmw wsparcia finansowego w postaci: dopaty do energii do maksymalnego poziomu (35%), redukcji oprocentowania kredytu do 8% oraz dotacji do inwestycji w wysokoci 52%. Cz MEW a zwaszcza tych o nieduych zainstalowanych mocach (poniej 100 kW), jest budowana w duym zakresie robt systemem gospodarczym na istniejcych jazach lub zdewastowanych MEW, dziki czemu koszty inwestycyjne s minimalizowane i wwczas obliczona zdyskontowana stopa zwrotu moe wskazywa na opacalno przedsiwzicia.
- 123 -
Podobnie jak w przypadku energetyki wiatrowej, niepewno co do interpretacji i trwaoci istniejcego Rozporzdzenia Ministra Gospodarki o obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych, budzi obawy dotychczasowych uytkownikw MEW, ale te zniechca nowych inwestorw do czasu, a koszty produkowanej przez MEW energii bd nisze od ceny energii elektrycznej zakupywanej przez zakady energetyczne za porednictwem PSE. Rozwizaniem moe tu by ustawowe uregulowanie kwestii zakupu energii i wprowadzenie innych mechanizmw zachcajcych przedsibiorstwa energetyczne do zakupu energii (np. wprowadzenie minimalnych udziaw obrotu energi ze rde odnawialnych). Wobec istniejcego zainteresowania, oraz ograniczonej iloci dostpnych lokalizacji zostay praktycznie wyczerpane tzw. atwe miejsca pod zabudow MEW i waciwie pozostay tzw. trudne lokalizacje. Okrelenie trudna lokalizacja naley przeoy w efekcie na znaczne zwikszenie kosztw przedsiwzicia, zwizane np. z koniecznoci budowy od podstaw budowli hydrotechnicznych, umocnie, robt ziemnych czy te zwizane ze skomplikowan sytuacj prawn. Eksploatacja MEW pomimo licznych zalet, z ktrych najwaniejsz jest produkcja czystej energii tzn. bez emisji jakichkolwiek gazw i pyw, budzi pewne zastrzeenia ekologw. Budowa i powstawanie spitrze powoduje podniesienie poziomu rzeki na dopywie (tzw. cofka) i tym samym zalanie nadbrzenych k i krzeww mogc niszczy gniazda lgowe ptactwa rzecznego. Ponadto pitrzenie powoduje spowolnienie prdkoci nurtu i tym samym moe sprzyja wzrostowi glonw pochaniajcych wolny tlen z wody, co moe okaza si zabjcze dla niektrych gatunkw ryb. Ze wzgldu na wymienione wyej przyczyny budowa kadej z MEW musi by poprzedzona wnikliw analiz przyszego oddziaywania inwestycji na rodowisko. Dlatego te kadorazowo wymagana jest opinia regionalnego Wydziau Ochrony rodowiska. Zdecydowanie preferowane s (np. przez niektre fundacje udzielajce kredytw i dotacji) takie inwestycje, ktre powoduj minimalne zmiany w strukturze przestrzennej rzeki, poprzez np. wykorzystanie istniejcych ju pitrzcych budowli hydrotechnicznych (jazy, zniszczone MEW), aczkolwiek wie si to ze zmniejszeniem zyskw o koszty dzierawy budowli, a take moe wiza si z ryzykiem przedwczesnego wypowiedzenia umowy o dzieraw. Procedura uzyskiwania koniecznych zezwole na budow MEW jest raczej skomplikowana i dla licznych inwestorw bdcych zwaszcza osobami fizycznymi wymaga licznych i czasochonnych zabiegw przecigajcych si latami. Oprcz wymaganego prawem wodnym pozwolenia wodno-prawnego naley uzyska uzgodnienia z Wydziaem Ochrony rodowiska, Wydziaem Budowlanym Gminy, Kkiem Wdkarskim, ssiadami planowanej inwestycji oraz Zakadem Energetycznym. W trakcie uzyskiwania pozwole wodno-prawnych, przez okrgowe dyrekcje gospodarki wodnej stawiane s czsto dodatkowe warunki dotyczce koniecznoci modernizacji stopnia (np. remont zamkni na jazie, budowa przepawki dla ryb) co nie jest zwizane bezporednio z budowan elektrowni. Wydaje si koniecznym uwzgldnienie w Prawie Wodnym przepisu stosowanego w Ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym z 22 stycznia 1999 r. (Dz.U. Nr 15, art. 41), i nie mona uzaleni wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu od zobowizania si w wnioskodawcy do spenienia nie przewidzianych, obowizujcymi przepisami, wiadcze lub warunkw.
- 124 -
Energia z biopaliw staych Mimo duego potencjau technicznego biopaliw i rosncego ich wykorzystania, w dalszym cigu nie odgrywaj one wyranej liczcej si roli w obecnym bilansie energii pierwotnej w Polsce. Wykorzystanie biopaliw staych najatwiej umyka oficjalnym statystykom, z uwagi na ich niekomercyjny charakter oraz mao spektakularne wykorzystanie, zwaszcza w pojedyczych kotach maej mocy w rolnictwie i w gospodarstwach domowych. Pomijajc jednak niedoszacowanie wykorzystania biopaliw, powstaje pytanie, dlaczego pomimo dostpnoci tanich, lokalnych oraz ekologicznych paliw praktycznie na obszarze caego kraju, ich wykorzystanie jest nadal niewielkie. Skada si na to szereg barier technicznych, ekonomicznych i finansowych, ktre opisane zostay poniej.
Oferta rynkowa kotw grzewczych na biopaliwa maych mocy jest stosunkowo bogata, z tym e praktycznie wikszo oferowanych obecnie kotw jest obsugiwana rcznie. Podstawowymi utrudnieniami stosowania kotw grzewczych maych mocy w gospodarstwach indywidualnych jest konieczno ich obsugi co kilka godzin, polegajcej na zaadunku drewna i podtrzymywaniu cigej pracy kota. Komfort obsugi takiego systemu grzewczego jest zatem niszy ni w przypadku kotw olejowych czy te gazowych. Znane i stosowane szeroko w Europie automatyczne koty na biopaliwa niestety nie znajduj jeszcze szerszego zastosowania w warunkach Polski. Dzieje si tak dlatego, i w praktyce nie funkcjonuj jeszcze w naszym kraju mechanizmy stabilnego rynku biopaliw rozdrobnionych. Bez problemu w sektorze gospodarki lenej oraz zakadach drzewnych nabywa mona drewno opaowe i odpadowe kawakowe. Brak jest natomiast dostpnoci w cigej sprzeday na rynku biopaliw w postaci rozdrobnionej (zrbkw, peletw, drobnych brykietw). Zainteresowani inwestorzy nie mog zatem liczy na moliwoci atwego i stabilnego zaopatrywania si w nie w sezonie grzewczym. Hamuje to wdraanie zarwno maych bezobsugowych systemw ciepowniczych w gospodarstwach indywidualnych, i jest to gwn barier wdraania instalacji wikszych mocy w sektorach ciepownictwa publicznego jak te innych sektorach nie zwizanych bezporednio z przemysem drzewnym czy gospodark len. Istotn barier z punktu widzenia funkcjonowania rynku biopaliw jest brak procedury standaryzacji przygotowania i obrotu nimi. Specyfika waciwoci fizykochemicznych niewaciwie przygotowanych biopaliw moe powodowa szereg problemw zarwno technicznych na etapach przechowywania, transportu do paleniska kota, jak i ekologicznych zwizanych z emisyjnoci zanieczyszcze ze spalania. Dlatego zaleca si przygotowanie procedur standaryzujcych dopuszczenie do obrotu oraz obrt biopaliwami na rynku komercyjnym. Mniejszym, aczkolwiek istotnym utrudnieniem technicznym wykorzystania biopaliw, szczeglnie w przypadku somy, jest konieczno wygospodarowania stosunkowo duej iloci miejsca do jej przechowywania. W przeciwiestwie do pozostaych paliw, ktre mog by dostarczane okresowo, soma zebrana w okresie letnim, musi by zmagazynowana na cay sezon grzewczy. W niektrych przypadkach, moe si zatem okaza, e wdroenie systemu ciepowniczego na som w planowanym miejscu nie jest moliwe z powodu ogranicze lokalizacyjnych. Z drugiej strony zainteresowany inwestor musi liczy si z poniesieniem nakadw inwestycyjnych na budow znacznych rozmiarw magazynu, co w efekcie podraa inwestycj.
- 125 -
Przeprowadzone w rozdziale 4 analizy ekonomicznej funkcjonowania kotw grzewczych maych mocy opalanych drewnem oraz som wykazuj pen opacalno ich zastosowania, w porwnaniu z kotami opalanymi paliwami kopalnymi. W rozpatrywanych przypadkach eksploatacji kota na odpady drzewne o mocy 80 kW oraz kota na som o mocy 65 kW oraz zaoonym sposobie finansowania modernizacji z wykorzystaniem kredytu komercyjnego wewntrzne stopy zwrotu w obu przypadkach wyniosy ponad 30%. Pomimo wyszych nakadw na zakup kota na biopaliwo oraz przygotowania instalacji w porwnaniu z kotami na paliwa kopalne, niskie koszty ich eksploatacji (szczeglnie zwizane z kosztem nabycia lub pozyskania biopaliwa) decyduj o opacalnoci uytkowania tego typu kotw. Z relacji ankietowanych uytkownikw kotw maych mocy na biopaliwa, bezporednim utrudnieniem dla zainteresowanych jest konieczno poniesienia wyszych nakadw inwestycyjnych ni przy kotach na paliwa kopalne. Praktycznie jedyn instytucj oferujc pomoc finansow w przypadkach maych indywidualnych systemw grzewczych jest Bank Ochrony rodowiska. BO we wsppracy z NFOiGW (wraz ze swoimi oddziaami na terenie caego kraju) oferuje aktualnie kredyt o preferencyjnej stopie oprocentowania (na poziomie 0,5 stopy redyskonta weksli, nie mniej ni 7% w stosunku rocznym), przy zaoeniu modernizacji kotowni wglowo-koksowej na kotowni na biomas. Niestety, w tych warunkach z kredytu nie moe skorzysta inwestor zainteresowany zmodernizowaniem kotowni opalanej olejem opaowym, oraz inwestor budujcy nowy budynek mieszkalny lub gospodarczy, ktry chciaby zainstalowa kocio na biomas. Stanowi to istotn barier i naleaoby przygotowa i wprowadzi stosowne zmiany. Problemy opacalnoci, bdce barierami finansowymi, pojawiaj si natomiast w przypadku zautomatyzowanych instalacji wikszych mocy. O braku opacalnoci funkcjonowania tego typu systemw ciepowniczych, przy braku wspomagajcych mechanizmw ekonomicznych (w postaci dotacji, stosowania kredytw o preferencyjnym oprocentowaniu, zmniejszenia stawki VAT na zakup urzdze itp.) decyduj przede wszystkim wysokie nakady inwestycyjne, wysze ni w przypadku systemw na paliwa kopalne. Zwizane jest to ze specyfik skomplikowanych rozwiza technicznych stosowanych w kotach na biomas, rozbudowanego zestawu urzdze do przygotowania i podawania paliwa do paleniska oraz kosztw budowy magazynw, w ktrych przechowywane s biopaliwa. Jednostkowe koszty inwestycyjne w zalenoci od zaawansowania technologii mog waha si w granicach 500 1000 z/kW instalowanej mocy systemu. Jak wykazuj analizy efektywnoci ekonomicznej funkcjonowania pilotowej ciepowni opalanej som o mocy 1 MW oraz kotowni na zrbki drzewne o mocy 500 kW, opacalno funkcjonowania tego typu kotowni (przy zaoeniu sprzeday ciepa po maksymalnej cenie w Polsce - 31,0 z/GJ) wymaga zastosowania kombinacji rnych mechanizmw finansowych w postaci: zniesienie podatku VAT na zakup systemu kotowego, wprowadzenie ulgi w podatku dochodowym na 5 lat, wprowadzenie przyspieszonej amortyzacji - wspczynnik 2,5oraz dotacji inwestycji w wysokoci 22% nakadw inwestycyjnych (ciepownia na som) lub analogicznie w wysokoci 42% (kotownia na zrbki drzewne). Praktycznie mona stwierdzi, i nie istniej powane bariery rodowiskowe zwizane z energetycznym wykorzystaniem biopaliw. Niemniej jednak czsto w rodowisku lenikw jak i rolnikw mona spotka odmienne opinie na temat wykorzystania odpadw drzewnych oraz somy na cele energetyczne. Padaj twierdzenia, i najlepszym sposobem zagospodarowania odpadowej materii organicznej w rozwaanych sektorach jest pozostawienie odpadw drzewnych - drobnicy gaziowej w miejscu powstania w przypadku
- 126 -
obszarw lenych oraz produkcja obornika - naturalnego nawozu w przypadku somy. Nastpuje w ten sposb rozkad substancji organicznej, wzbogacenie gleby w skadniki pokarmowe oraz zamknity zostaje obieg materii w przyrodzie. W praktyce, w wielu wypadkach nie mona pozostawia odpadw tych w miejscu ich powstawania, wobec czego nadal czsto spotyka si sytuacje, w ktrych nadwyki pozyskanych odpadw gaziowych oraz somy s wypalane. wiadczy to o braku moliwoci ich zagospodarowania w powyej opisany sposb i zasadnoci energetycznego wykorzystania. W ostatnich latach poprawi si dostp do informacji nt. moliwoci, technologii, procedur administracyjno-prawnych i zasad prowadzenia inwestycji w sektorze energetycznego wykorzystania biopaliw. Uzasadnione jest jednak dalsze prowadzenie szerokich dziaa promocyjnych, reklamowych oraz wdraanie pilotowych instalacji na obszarze caego kraju, ze wzgldu na obserwowan nik wiadomo moliwoci i korzyci pyncych z wykorzystania biopaliw na szczeblu lokalnym oraz przywizanie i zaufanie do systemw grzewczych bazujcych na paliwach kopalnych, szczeglnie systemw gazowych i olejowych ze wzgldu na znaczny komfort ich obsugi.
Energia geotermalna Bariery techniczne Cho zasoby energii geotermalnej w skali kraju s obecnie do dobrze rozpoznane, udokumentowane i opisane, z ich wykorzystaniem zwizane jest relatywnie wysokie ryzyko techniczne w porwnaniu z innymi odnawialnymi rdami energii (OZE), ze wzgldu na brak moliwoci dokadnego oszacowania geologicznych parametrw odwiertw i zapewnienie dugoterminowego przepywu pynu i ciepa. Szczegowe, lokalne warunki geologiczne s trudne do przewidywania bez inwestycji w odwierty i w badania.
W Europie wikszo zasobw energii geotermalnej wykorzystywana jest w sposb bezporedni. Technologia wykorzystania bezporedniego energii geotermalnej jest dobrze rozpoznana i dlatego nie naley oczekiwa istotnego zmniejszenia kosztw inwestycyjnych i eksploatacyjnych. Pozyskiwane wody termalne s czsto rednio lub wysoko zmineralizowane, co stwarza zagroenie korozj i moliwo zanieczyszczenia wody gruntowej. Dlatego bardzo wane s systemy zataczania. Podwysza to koszty eksploatacyjne instalacji geotermalnych. Korozyjno materiaw obecnie wykorzystywanych wymoga poszukiwanie nowych materiaw.
Bariery legislacyjno-organizacyjne Geotermia rozwija si w Polsce na styku dwch samodzielnych gazi geologii: hydrogeologii i inynierii naftowej. Zasady i warunki wykonywania prac geologicznych, wydobywania kopalin ze z oraz ochrony z kopalin i towarzyszcych im skadnikw rodowiska reguluje Ustawa Prawo Geologiczne i Grnicze. Do prac zwizanych z poszukiwaniem, rozpoznawaniem i eksploatacj wd termalnych, zastosowanie ma szereg rozporzdze wykonawczych do ustawy, zawierajcych ustalenia i regulacje szczegowe. Na opracowanie obecnie obowizujcych podstaw prawnych wpyna wiadomo, e zasoby wd termalnych s wyczerpywalne (nawet przy zataczaniu wd zuytych na powrt do zoa).
Ustawa Prawo Geologiczne i Grnicze uznaje wody termalne za kopalni podstawow. W rozporzdzeniu Rady Ministrw z dnia 16 sierpnia 1994 r. do wd termalnych zaliczone zostay wody, ktre na wypywie wykazuj temperatur wiksz od 20oC wydobywane z kilku (nie wszystkich) utworw (podfliszowych niecki podhalaskiej, dolnokredowych
- 127 -
niecki mogilesko-dzkiej, dolnojurajskich monokliny przedsudeckiej, w rejonie wielkopolskim, dolnojurajskich synklinorium szczeciskiego, jurajskich niecki warszawskiej, triasu syneklizy perybatyckiej). Wody o temperaturze przekraczajcej 20oC wystpujce w innych strukturach geologicznych zaliczane s do wd termalnych w potocznym tego sowa znaczeniu, lecz nie s wodami termalnymi w rozumieniu Prawa Geologicznego i Grniczego. Wyszczeglniona powyej lista struktur geologicznych nie jest zamknita i moe by przez Rad Ministrw rozszerzona na skutek postpw w rozpoznawaniu kolejnych regionw kraju. Tryb postpowania przy prowadzeniu prac poszukiwawczo-rozpoznawczych, inwestycyjnych oraz eksploatacji wd termalnych, bdcych kopalinami podlegajcymi pod Prawo Geologiczne i Grnicze jest skomplikowany. Wymaga od inwestora m. in. nastpujcych dziaa: - Wystpienie przedsibiorcy o udzielenie koncesji na prace poszukiwawczorozpoznawcze; - Opracowanie projektu prac geologicznych (tylko w przypadku, jeeli projekt nie by elementem wniosku koncesyjnego); - Zawarcie umowy o ustanowieniu uytkownika grniczego; - Prawo wejcia w teren otrzymane od waciciela nieruchomoci gruntowej; - Realizacja projektu prac geologicznych: wykonanie otworu(w), badania terenowe, prbne pompowania itp.; - Sporzdzenie dokumentacji hydrogeologicznej; - Decyzja Ministra rodowiska, zatwierdzajca dokumentacj hydrogeologiczn; - Wniosek o udzielenie koncesji na eksploatacj wd termalnych; - Decyzja Ministra rodowiska, udzielajca koncesji; - Sporzdzenie projektu zagospodarowania zoa; - Decyzja Ministra rodowiska, zatwierdzajca projekt zagospodarowania zoa; - Sporzdzenie a nastpnie zatwierdzenie planu ruchu zakadu grniczego; - Budowa, a pniej likwidacja zakadu grniczego zgodnie z rozdziaem 3 Prawa Geologicznego i Grniczego. Stosowane w przypadku ciepowni geotermalnej Prawo Geologiczne i Grnicze, koncesjonowanie wydobywania wd geotermanych oraz rozporzdzenia wykonawcze powoduj, e obecna opata eksploatacyjna od jednostki sprzedanej energii odbiorcy kocowemu wynosi 10%, podczas gdy w przypadku wydobywania wgla opata ta wynosi 2% i odniesiona jest do ceny paliwa pierwotnego, a nie kocowego nonika energii. W ten sposb prawo stwarza gorsze warunki dla wykorzystania energii odnawialnej, ni nieodnawialnej. Dodatkowe bariery prawne dla korzystania z energii geotermalnej stwarza Prawo Wodne. Narzuca ono konieczno sporzdzenia operatu wodno-prawnego na zataczanie wd zuytych do grotworu (w przypadku dubletu studni: eksploatacyjna/zataczajca) oraz uzyskania pozwolenia wodno-prawnego na zataczanie wd. Zgodnie z Prawem Wodnym waciciel ciepowni geotermalnej ponosi rwnie opat eksploatacyjn za zataczanie wody traktowane jako zrzut ciekw. Opata ta jest pobierana take wtedy, gdy wody termalne s poprzez wymiennik ciepa (bez kontaktu z otoczeniem) zataczane do zoa. W ten sposb nawet wod geotermaln samo zataczajc si do drugiego otworu (bez dostpu tlenu atmosferycznego i innych skadnikw) traktuje si jako ciek i wymaga przygotowywania odpowiedniego operatu.
- 128 -
Prawo Geologiczne i Grnicze oraz Prawo Wodne w obecnej formie stwarzaj wiele barier utrudniajcych wykorzystanie energii geotermalnej. Podstawowym problemem utrudniajcym prowadzenie inwestycji geotermalnych wydaje si sposb przydziau koncesji i przepisw zwizanych z uytkowaniem wd geotermalnych. Na podstawie dotychczasowych dowiadcze wydaje si, e modyfikacja Prawa Geologicznego, ujednolicajca traktowanie wd termalnych oraz redukcja opat koncesyjnych (chociaby do poziomu wgla) powinny wspomc rozwj wykorzystania energii geotermalnej w Polsce. Naleaoby dokona korekt Prawa Geologicznego i Grniczego w kierunku uproszczenia warunkw pozyskiwania koncesji (w jednej koncesji powinna by ujta cao zagadnie zwizanych z budow zakadu). W rodowiskach zwizanych z wykorzystaniem wd geotermalnych postuluje si take, aby dokona korekty przepisw o dokumentowaniu zasobw energii geotermalnej, tak aby kada gmina miaa obowizek posiadania elaboratu o spodziewanych i udokumentowanych zasobach energii geotermalnej pod jej obszarem. Z uwagi na stosunkowo wysokie koszty uzyskania takiego dokumentu potwierdzajcego wiarygodnie moliwoci realizacji inwestycji oraz z uwagi na fakt, e nie bdzie moliwe jednoczenie prowadzenie w Polsce zbyt wielu bardzo kosztownych inwestycji geotermalnych, realizacja tego postulatu powinna dotyczy powiatu i by rozoona na duszy okres. Powinna te obejmowa w pierwszym rzdzie te powiaty, w ktrych istniej potencjalnie najwysze zasoby energetyczne i najbardziej sprzyjajce geotermii lokalne systemy zaopatrzenia w ciepo. Byoby te wanym poznanie przy okazji odpowiedzi na pytanie, ktre zbiorniki wd geotermalnych w powiecie mog przynie najlepsze efekty ekonomiczne i ekologiczne.
Bariery ekonomiczne i finansowe Wysokie nakady inwestycyjne wymagaj zaangaowania wielu instytucji finansujcych. Do realizacji inwestycji w tym sektorze powstao w Polsce kilka spek: Geotermia Podhalaska, Geotermia Pyrzyce oraz Geotermia Mazowiecka. Z przeprowadzonych wczeniej analiz ekonomicznych wynika, e dopiero przy dotacji powyej 70% mona uzyska opacalno mikroekonomiczn przedsiwzicia.
Wysokim nakadom inwestycyjnym towarzysz wysokie koszty serwisu w istniejcych instalacjach. Wynikaj one z koniecznoci korzystania z materiaw importowanych. Sie serwisowa na terenie kraju jest bardzo saba. Jedn z istotnych barier finansowych s koszty wierce poszukiwawczych oraz prac podziemnych umoliwiajcych wydobycie wody termalnej na powierzchni. Na przykad dla warunkw wystpujcych na Niu Polskim, udzia prac geologicznych wynosi od 60 do 80% kosztw budowy ciepowni geotermalnej, zalenie od iloci i gbokoci otworw wydobywczych i zataczajcych. Pod tym wzgldem sytuacja ulega poprawie. W efekcie prac towarzyszcych poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego zidentyfikowano szereg udokumentowanych otworw i miejsc nadajcych si do budowy ciepowni geotermalnych. Wydaje si, e atwiejszy dostp do rodkw finansowych na inwestycje, odpowiednie zachty podatkowe, zmiany prawa w kierunku zmniejszenia olbrzymich opat eksploatacyjnych oraz edukacja na terenach o ju zidentyfikowanych zasobach, powinny wydatnie zwikszy zainteresowanie gmin i spek prywatnych wykorzystaniem energii geotermalnej w Polsce.
- 129 -
Energia soneczna Jak wskazuj na to przykady ssiednich krajw o podobnych do Polski warunkach nasonecznienia (np. Niemcy), energia promieniowania sonecznego moe by efektywnie wykorzystana do produkcji energii cieplnej w Polsce. Rozwj wykorzystania odbiornikw energii promieniowania sonecznego w Polsce jest znikomy i praktycznie nie ma on adnego wpywu na bilans energetyczny. Przyczynami tego stanu s gwnie bariery ekonomicznofinansowe.
Bariery techniczne s nieistotne poniewa istnieje wystarczajca ilo instalatorw producentw i importerw instalacji sonecznych oferujcych olbrzymi gam wyrobw o zrnicowanych parametrach a zwaszcza trwaoci i sprawnoci, dostosowanych do zasobnoci potencjalnego inwestora (kolektory soneczne powietrzne i wodne oraz ogniwa fotowoltaiczne). Ponadto kada z tych firm dysponuje moliwociami doradztwa, doboru i montau wybranych zestaww instalacji u nabywcy. Bariery prawne nie odgrywaj szczeglnej roli, poniewa instalacje soneczne s gwnie wykorzystywane w ograniczonym zakresie, na wasne potrzeby przewanie w obrbie gospodarstwa domowego. Bariery rodowiskowe w przypadku instalacji sonecznych nie maj znaczenia. Najwaniejsze dla energetyki sonecznej s w dalszym cigu bariery ekonomiczne. Obecne ceny dostpnych instalacji grzewczych z kolektorami sonecznymi wodnymi nie zapewniaj pozytywnych wskanikw ekonomicznych w porwnaniu z tradycyjnymi urzdzeniami grzewczymi. Przy standardowych zaoeniach (pene koszty zewntrzne, peny kredyt komercyjny) budowa instalacji z kolektorem sonecznym do podgrzewania ciepej wody uytkowej wymaga dotacji w wysokoci 30%. Jak wykazano, skutecznie na popraw efektywnoci ekonomicznej instancji sonecznego podgrzewania c.w.u. wpywa obnienie lub zniesienie podatku VAT na kolektory soneczne. Dla instalacji suszarniczej, wyposaonej w duy importowany kolektor soneczny (144 m2) do podgrzewania powietrza, konieczna okazaa si dotacja, zwolnienie z podatku VAT w wysokoci 23% oraz preferencyjny kredyt o oprocentowaniu w wysokoci 8%. Jedynie instalacje z kolektorem sonecznym do podgrzewania powietrza budowane systemem gospodarczym z materiaw odpadowych nie wymagaj dofinansowywania. IRR dla rozpatrywanej instalacji z kolektorem sonecznym o powierzchni 42 m2 wyniosa 45,13%. Systemy fotowoltaiczne w Polsce, poza obszarami niszowymi (np. owietlanie znakw na morzu), mog by realizowane jedynie jako projekty pokazowe, finansowane ze rodkw publicznych.
- 130 -
- 131 -
8. PRZEGLD I OCENA ROZWIZA I INSTRUMENTW WYKORZYSTANIA OZE W UNII EUROPEJSKIEJ I NA WIECIE POD KTEM WYBORU NARZDZI UYTECZNYCH W WARUNKACH POLSKICH 8.1. Polityka Unii Europejskiej w zakresie wykorzystania energii odnawialnej 8.1.1. Przegld dokumentw politycznych i prawnych Unii Europejskiej na temat energetyki odnawialnej ktre naley uwzgldni przy opracowywaniu strategii
Problematyka wykorzystania odnawialnych rde energii (OZE) jest w ostatnich kilku latach szczeglnie szeroko podejmowana w ujciu systemowym na szczeblu politycznym Unii Europejskiej. Zagadnienia te byy omawiane przede wszystkim w kontekcie ochrony rodowiska i chci zapewnienia warunkw trwaego rozwoju regionalnego i lokalnego (rozwj maych i rednich przedsibiorstw, tworzenie miejsc pracy itp.). Ochrona rodowiska staa si wanym elementem polityki globalnej, w ktrej Unia Europejska aktywnie uczestniczy (Konwencja Klimatyczna, Protok z Kioto, mechanizmy Joint Implementation i inne wspierajce energetyk odnawialn). W obliczu rosncej zalenoci EU od importu paliw, take kwestie bezpieczestwa energetycznego nabieraj coraz wikszego znaczenia w kolejnych przyjmowanych dokumentach. Poniej w ujciu chronologicznym przedstawione s najwaniejsze dokumenty w tym zakresie przyjte w UE w cigu ostatnich piciu lat. W marcu 1994 roku przyjta zostaa Deklaracja Madrycka138. Przyjto j w obecnoci czonkw rzdw krajw czonkowskich UE na konferencji w Madrycie, bdcej efektem wczeniejszych prac grup roboczych w ramach Komisji Europejskiej. Stwierdza ona, e pastwa UE przyjmuj jako polityczny cel strategiczny osignicie 15% udziau energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym w roku 2010 i proponuje Plan Dziaa w tym zakresie. Deklaracja Madrycka staa si podstaw dalszych prac w UE. Tezy zostay potwierdzone i uzupenione na nastpnych konferencjach europejskich w postaci uchwa podejmowanych z udziaem przedstawicieli UE i krajw czonkowskich. Bya to m.in. Umowa Ateska z listopada 1995 roku, odnoszca si do krajw rejonu Morza rdziemnego. Podobna inicjatywa dla Pastw Regionu Morza Batyckiego podjta zostaa z inicjatywy Komisji Europejskiej w 1997 roku w ramach Programu SYNERGY i zaowocowaa opracowaniem z udziaem wszystkich pastw regionu dokumentu roboczego w sprawie Wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych w Regionie Batyckim139. Tezy tego dokumentu zostay zaakceptowane na Konferencji Ministerialnej w Helsinkach nt. wsppracy w sektorze energetycznym w Regionie Batyckim w dniach 2425 padziernika 1999 r. Stron tej konferencji z ramienia Rady Pastw Batyckich z Polski by Minister Gospodarki. W styczniu 1996 roku przyjto Bia Ksiga Komisji Europejskiej "Polityka energetyczna w Unii Europejskiej"140. W kwestii odnawialnych rde energii, na poziomie pastw czonkowskich i w ujciu regionalnym, Biaa Ksiga stwierdza, e w UE postpowa bdzie
138
Madrid Declaration. Document Adopted at the European Conference An Action Plan for Renewable Energy Source in Europe, Madrid, 16-18 March, 1994. 139 Increased Use of Renewable Sources in the Baltic Sea States. Possition Paper Prepared by Representatives from Countries in the Baltic Sea Region and the European Commission within the Framework of a Project Renewable Energy Comprehensive Intiative for the Baltic Sea Region, SYNERGY Programme of the European Commission, October 1999. 140 COM(95)628: An Energy Policy for the European Union. White Paper of the European Commission, Luxembourg, 1996.
- 132 -
proces decentralizacji wytwarzania energii i w istotny sposb wzronie udzia paliw odnawialnych (gwnie biomasy) w wytwarzaniu ciepa i elektrycznoci. W listopadzie 1997 roku zostaa przyjta analogiczna Biaa Ksiga Komisji Europejskiej "Energia dla przyszoci odnawialne rda energii141. Potwierdza ona ostatecznie, e kluczow korzyci z wykorzystania OZE w UE jest wzrost bezpieczestwa energetycznego. Przewiduje 12% udzia OZE w bilansie paliwowo-energetycznym Unii w 2010 roku. Jest to w tej chwili kluczowy dokument o charakterze strategicznym i politycznym, ktry wyznacza kierunki polityki dugookresowej i wytycza cel ilociowy w postaci podwojenia udziau OZE z 6 do 12% w okresie 1998-2010 r. Dokument ten jest omwiony w nastpnym podrozdziale. W okresie ptora roku od przyjcia tego dokumentu, na forum Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz rzdw pastw czonkowskich Unii dyskutowane byy niezbdne dziaania i mechanizmy, ktre zapewni maj osignicie postawionych w Biaej Ksidze celw. Efektem tych prac, konsultacji i uzgodnie, byo przyjcie w kwietniu 1999 roku przez Komisj Europejsk krtkookresowej strategii wdraania Biaej Ksigi, tzw. Kampanii Wdroeniowej.142 Kampania ta obejmuje wykaz niezbdnych dziaa Komisji Europejskiej i pastw czonkowskich w poszczeglnych sektorach energetyki odnawialnej prowadzcych do uzyskania takiego poziomu inwestycji ze rodkw prywatnych i publicznych w latach 1999-2003, aby zagwarantowane byo osignicie do roku 2010 ostatecznego celu zawartego w Biaej Ksidze. Kampania Wdroeniowa przewiduje, e postawione w Biaej Ksidze dla poszczeglnych sektorw cele zostan zrealizowane do roku 2003 w ok. 20%, przy cakowitych nakadach inwestycyjnych przekraczajcych 30 mld EURO, w tym w wydatkach ze rodkw publicznych sigajcych 7 mld EURO. W zwizku z procesami liberalizacji sektora elektroenergetycznego w Unii Europejskiej, pojawiy si nowe inicjatywy Komisji Europejskiej zwizane z zapewnieniem rozwoju produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Od stycznia 1997 roku obowizuje w Unii Dyrektywa o jednolitym rynku energii elektrycznej143, ktra zawiera zapisy dajce priorytet produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. W kwietniu 1999 roku Komisja Europejska przygotowaa dokument roboczy Odnawialne rda energii a wewntrzny rynek energii elektrycznej144. Dokument ten, konsultowany obecnie w Parlamencie Europejskim i na forum Rady Europy podkrela konieczno podjcia efektywnych dziaa prawnych i finansowych, aby zapewni konkurencyjno produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Jednoczenie, w grudniu 1998 roku Komisja Europejska rozpocza formalne prace nad przygotowaniem Dyrektywy o promocji energii elektrycznej ze rde odnawialnych na europejskim rynku energii elektrycznej. Obecnie, na bazie dokumentu roboczego z padziernika 1999 r.145 trwaj zaawansowane prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji dyrektywy. Komentarz do najnowszej wersji projektu dyrektywy znajduje si w dalszej czci rozdziau. Jak z powyszego zastawienia wynika, doskonalenie i dostosowanie polityki wykorzystania OZE w Unii Europejskiej do zmieniajcych si warunkw jest procesem cigym. Jego si
141
COM(97)599: Energy for the Future Renewable Energy Sources. White Paper for a Community Strategy and Action Plan. Brussels, 1997. 142 SEC(99)504, 9.4: Campaign for Take-Off. DG XVII, Brussels, 1999. 143 COM(1998)167, 16.03: Directive 96/92 Concerning Rules for the Internal Market in Electricity. 1998. 144 IP/99.224: Working Paper of the European Commission. Electricity from Renewable Energy Sources and the Internal Electricity Market. DG XVII, Brussels, 1999. 145 ENEAR/A3/CJ/cp D(99) 230227: Proposal for Directive on the Promotion of Electricity from Renewable Energy Sources in the Internal Electricity Market. DG XVII, Brussels, 1999.
- 133 -
napdow s dziaania pastw czonkowskich, wsparte poprzez wyspecjalizowane struktury Unii Europejskiej oraz rosncy potencja przemysu i organizacji pozarzdowych w tym sektorze. Sektor energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej osign swoj mas krytyczn do dalszego rozwoju, stoi za nim odpowiednia struktura instytucjonalna dajca mu samodzieln pozycj w procesie rozwoju polityki energetycznej i innych polityk szczegowych. W miar postpw procesu integracji europejskiej, dziaania podejmowane w Unii Europejskiej w coraz wikszym stopniu dotycz take Polski. Poniej omwiono wybrane z powyszych dokumentw, ktre zdaniem autorw mog mie najwikszy wpyw na przyszy rozwj sektora energetyki odnawialnej w Polsce. Dokumenty te mog by pomocne przy opracowywaniu krajowej polityki energetycznej i ekologicznej oraz strategii wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce.
8.1.2. Biaa Ksiga Unii Europejskiej Energia dla przyszoci - odnawialne rda energii
Biaa Ksiga zawiera dwa kluczowe elementy: strategi wykorzystania OZE w Unii Europejskiej i plan dziaa. Stwierdza, e odnawialne rda energii nie bd znaczco uzupeniay bilansu energetycznego Europy, jeli nie zostan wprowadzone odpowiednie bodce. Proponowane przez Bia Ksig Strategia i zwizany z ni Plan Dziaa s nakierowane na osignicie do 2010 r. celu minimum, tj. 12% udziau energii odnawialnej w Unii Europejskiej, przy obecnym wkadzie poniej 6%. Rada Europy przyjmujc Bia Ksig stwierdzia, e jest to ambitne lecz realne zadanie, rwnoczenie uznajc je za zobowizanie polityczne, a nie prawne. Biaa Ksiga stwierdza take, e kady z Krajw Czonkowskich powinien: - okreli wasn strategi zwikszenia wykorzystania energii odnawialnej, - zaproponowa wasny wkad do celu oglnego, - opisa sposb, w jaki zamierza wykorzysta rne technologie w bilansie energetycznym, - wskaza, jakie instrumenty zamierza wprowadzi, aby osign zaoony cel i jak chce wykorzystywa instrumenty ju istniejce. Biaa Ksiga stwierdza, i odnawialne rda energii s obecnie wykorzystywane w Unii Europejskiej w stopniu niejednakowym i niezadowalajcym. Niezbdne s poczone wysiki Unii i Krajw Czonkowskich, ktre pomagyby znaczco zwikszy udzia energii odnawialnej w nastpnym dziesicioleciu oraz pozwoliyby Unii wypeni midzynarodowe zobowizania w zakresie ochrony rodowiska (zwaszcza te zwizane z redukcj emisji dwutlenku wgla). Okrela take kluczowe korzyci wynikajce z wykorzystania energii odnawialnej, takie jak: - wzrost bezpieczestwa energetycznego (szacuje si, e import energii stanowi obecnie 50% cakowitego zapotrzebowania na energi w Unii Europejskiej), - tworzenie miejsc pracy, zwaszcza w przedsibiorstwach maej i redniej wielkoci, - promocja regionalnego rozwoju gospodarczego. Potrzeba wprowadzenia specjalnych instrumentw dla zwikszenia zakresu wykorzystania energii odnawialnej wynika z nastpujcych wzgldw: - niezalenie od postpu technicznego, malejcych kosztw i rozwoju przemysu produkujcego urzdzenia dla energetyki odnawialnej, napotyka ona wci na problemy
- 134 -
przy wchodzeniu na rynek; szczeglnie energia biomasy, wiatru i soca maj wielki niewykorzystany potencja techniczny, liberalizacja sektora energetycznego, cho niekoniecznie prowadzi do wyboru rozwiza technologicznych optymalnych ze wzgldu na cele spoeczne i rodowiskowe, to jednak otwiera nowe, obiecujce i konkurencyjne pod wzgldem ceny moliwoci dla energii odnawialnej, wykorzystanie odnawialnych rde energii zwizane jest z wyszymi pocztkowymi kosztami inwestycyjnymi ni w przypadku rde konwencjonalnych, poniewa koszty zwizane z instalacj i wykorzystaniem konwencjonalnych rde energii nie obejmuj szkd w rodowisku, niedostateczna znajomo technologii energetyki odnawialnej powoduje, e wadze, inwestorzy i uytkownicy nie maj do niej zaufania.
Strategia W tym kontekcie rozwj energetyki odnawialnej stanowi gwny cel polityki energetycznej Unii Europejskiej na okres duszy ni najblisze 10 lat. Jasna i rozumna strategia Unii w zakresie energetyki odnawialnej bdzie stanowi uzupenienie, wsparcie i dodatkow warto dla narodowych inicjatyw rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii. Uwzgldniajc aspekty polityczne, prawne, administracyjne, ekonomiczne i rynkowe moe ona stanowi dugookresowe, trwae ramy rozwoju energetyki odnawialnej. Biaa Ksiga wyznacza Strategi ukierunkowan na osignicie do 2010 r. 12% udziau odnawialnych rde energii. Plan Dziaa proponuje konkretne instrumenty. Biaa Ksiga przedstawia szacunkowy wkad kadego z rodzajw odnawialnych rde energii w cel oglny, jakim jest 12% udzia energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej Unii. Naley zaznaczy, e jest to jedynie projekcja jednego ze scenariuszy, na jakich podany oglny wzrost wykorzystania odnawialnych rde moe by osignity. Gwny wzrost udziau powinien pochodzi z: energii biomasy i wiatru, energii sonecznej termicznej i fotowoltaicznej, oraz geotermalnej, i pasywnych systemw sonecznych - tabela 8.1.
Tablica 8.1. Udzia energii odnawialnej z rnych rde w bilansie energetycznym Unii Europejskiej. Rodzaj energii Udzia w 1995 r. Planowany udzia w 2010 r. ENERGIA ELEKTRYCZNA (w GW) Energia wiatru 2,50 40 Energia wodna (cznie) 92,00 105 - due elektrownie 82,50 91 - mae elektrownie 9,50 14 Energia fotowoltaiczna (w szczycie) 0,03 3 Energia geotermalna 0,50 1 Inne 1 ENERGIA CIEPLNA Biomasa 44,8 Mtoe* 135 Mtoe* Energia soneczna 6,5 mln m2 100 mln m2 Energia geotermalna 1,3 GW 5 GW Pasywne systemy sonecznej 30 Mtoe*
*Mtoe = miliony ton ekwiwalentu olejowego (1 Mtoe = 41,9 PJ).
- 135 -
W warunkach rynkowych podwojenie obecnej produkcji energii elektrycznej i ciepa z odnawialnych rde energii, poczone ze znaczcym wzrostem wykorzystania biopaliw w transporcie, stanowi istotn cz scenariusza osignicia oglnego celu w 2010 r. Wymaga to inwestycji tak w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Aby Plan Dziaa by w peni skuteczny, wymagane s dodatkowe inwestycje rzdu 74 miliardw EURO. Jakkolwiek oznacza to wzrost o ok. 30% oglnych nakadw w sektorze energetycznym, ma w efekcie prowadzi do: oszczdnoci rzdu 21 miliardw ECU na kosztach paliw, redukcji importu paliw o 17,4%, redukcji emisji dwutlenku wgla o 402 miliony ton rocznie, oraz moe stworzy 500.000 - 900.000 nowych stanowisk pracy. Biaa Ksiga podkrela, e kada technologia w zakresie energii odnawialnej w swoisty sposb generuje tworzenie nowych miejsc pracy. Na przykad: wykorzystanie biomasy tworzy du liczb stanowisk pracy w produkcji surowcw, natomiast systemy fotowoltaiczne pozwalaj wielokrotnie zwikszy zatrudnienie przy obsudze i utrzymaniu urzdze. Plan Dziaania Plan Dziaania przedstawiony w Biaej Ksidze ma na celu stworzenie odpowiednich warunkw rynkowych dla energii odnawialnej bez nadmiernych obcie finansowych. Bdzie on nadal rozwijany i wdraany w cisej wsppracy Komisji Europejskiej i Krajw Czonkowskich. W istocie Biaa Ksiga ponownie podkrela kluczow rol poszczeglnych Krajw Czonkowskich w deniach do osignicia poziomu 12% do 2010 r. Dziaania prawne na szczeblu Unii Europejskiej bd podejmowane jedynie, jeli instrumenty stosowane na poziomie pastw bd niedostateczne lub nieodpowiednie, oraz gdy podana bdzie harmonizacja dziaa w ramach Unii Europejskiej. Plan Dziaania musi by take elastyczny i aktualizowany w miar potrzeb. Komisja bdzie prowadzi dziaania zmierzajce do opracowania Dyrektywy, ktra stworzy Krajom Czonkowskim harmonijne ramy zapewniajce, e odnawialne rda energii bd stanowi wan cz systemu oglnych dostaw energii elektrycznej. Pocztkowo bdzie to dotyczyo Krajw Czonkowskich wdraajcych programy, ktre wspomagaj wejcie energii z odnawialnych rde na rynek dostaw energii elektrycznej. W dziedzinie instrumentw fiskalnych bdzie wskazane, aby Kraje Czonkowskie wprowadziy nowe rozwizania prawne, w takich kwestiach jak: elastyczne stawki amortyzacyjne w energetyce odnawialnej, ulgi podatkowe dla trzeciej strony finansujcej inwestycje w energetyce odnawialnej, subsydia na budow nowych instalacji dla maych i rednich przedsibiorstw, oraz na tworzenie nowych miejsc pracy, bodce finansowe dla konsumentw na zakup sprztu i usug z zakresu energetyki odnawialnej. Komisja oceni postp w tym zakresie pod koniec 2000 r., po czym moe uzna za konieczne zaproponowanie wprowadzenia instrumentw na poziomie Unii Europejskiej. Zdaniem Komisji Europejskiej konieczne jest nadanie wikszego znaczenia odnawialnym rdom energii w polityce, programach i budetach lokalnych wadz. Istniej moliwoci rozszerzenia pomocy dla energii odnawialnej. Fundusze regionalne lokowane w rozwj energetyki odnawialnej mog wspiera wzrost stopy yciowej, na przykad poprzez wykorzystanie zasobw lokalnych, tworzenie staych miejsc pracy, zwikszanie i popraw dostpu do energii. Unia Europejska bdzie wspomaga projekty i plany regionalne i lokalne, w ramach takich programw jak ALTENER. Kraje Czonkowskie bd zachcane do wczania planw wdraajcych wykorzystanie energii odnawialnej jako elementw programw przedkadanych do wspfinansowania Funduszom Strukturalnym. Wnikliwie
- 136 -
bd rozpatrywane wnioski o dofinansowanie prac na rzecz postpu naukowego i technologicznego, ukierunkowanych na rozwj nowych technologii i ich adaptacj do potrzeb lokalnych i regionalnych. Plan Dziaa zawarty w Biaej Ksidze uznaje rolnictwo za dziedzin kluczow dla osignicia 12% udziau energii odnawialnej. Produkcja surowcw energetycznych moe stworzy nowe szanse rozwoju rolnictwa i lenictwa, oraz nowe miejsca pracy na obszarach wiejskich. Pozyskiwanie biomasy powinno by w peni realizowane przy uyciu wszystkich dostpnych instrumentw politycznych (w obrbie polityki rolnej, fiskalnej i przemysowej). W przyszoci alternatywne wykorzystanie produktw rolnych uzyska priorytetowe znaczenie w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Rwnie Kraje Czonkowskie powinny wspomaga energetyk odnawialn w narodowych programach pomocy dla rolnictwa. Komisja bdzie zachca Kraje Czonkowskie i regiony do nadania projektom wykorzystania odnawialnych rde energii rangi priorytetowej w ramach ich programw na rzecz rozwoju obszarw wiejskich, jednak to same regiony bd odpowiaday za dobr projektw. Wsplna Polityka Rolna (CAP) powinna wspiera wykorzystanie energetyczne biomasy w wieloraki sposb, na przykad poprzez: rozwj upraw rolin energetycznych oraz wykorzystania odpadw rolnych i lenych jako pewnych rde surowca energetycznego, wspieranie energetyki odnawialnej opartej o biomas, dofinansowanie na obszarach wiejskich programw innowacyjnych, demonstracyjnych i dajcych szans powielania, takich jak instalacje czce wykorzystanie energii sonecznej, energii wiatru i biomasy do produkcji ciepa i elektrycznoci. Komisja widzi take moliwoci rozwoju rolnictwa ekologicznego w tym zakresie (np. produkcja surowcw energetycznych metodami ekologicznymi lub przy zmniejszonym zuyciu wody). Take polityka rolna w zakresie produkcji na cele nieywnociowe powinna wspiera energetyczne wykorzystanie produktw rolnych, produktw odpadowych i lasw szybkorosncych. Plan Dziaa podkrela wag promocji energetyki odnawialnej w ramach programw pomocy europejskiej, takich jak PHARE, TACIS, MEDA czy Europejski Fundusz Rozwoju, podobnie jak w ramach programw wsppracy i innych porozumie z krajami rozwijajcymi si. Dla PHARE i TACIS promocja wykorzystania energii odnawialnej powinna by rozwaana w kontekcie okrelonych w tych programach priorytetw ekonomicznych i reformy sektora energetycznego. Polityka aktywnej wsppracy i eksportu technologii opartych o energi odnawialn bdzie stymulowana przez rosnce znaczenie programw energetycznych Unii Europejskiej, takich jak SYNERGY oraz Wsppraca Naukowa i Techniczna Pitego Programu Ramowego Komisji Europejskiej. Biaa Ksiga proponuje, aby Program ALTENER II146 by dostpny dla krajw Europy rodkowej i Wschodniej, zwaszcza w celu: tworzenia odpowiednich warunkw prawnych, spoeczno-gospodarczych, administracyjnych dla wdraania Planu Dziaa, zachcania osb prywatnych, firm i instytucji publicznych do inwestycji w produkcj i wykorzystanie energii odnawialnej, take poprzez dziaania majce na celu identyfikacj i promocj moliwoci korzystnego inwestowania. Rola midzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, w finansowaniu energii odnawialnej bdzie zwikszona poprzez rozszerzenie moliwoci uzyskania preferencyjnych poyczek i kredytw
Rzd Polski oficjalnie nie odpowiedzia jak do tej pory pozytywnie na zaproszenie Komisji Europejskiej do udziau Polski w programie ALTENER. Jednake mimo tego, Komisja Europejska dopucia warunkowo (bez prawa bycia koordynatorem) polskie instytucje do udziau w przetargu na projekty skadane do Programu ALTENER II w terminie do 26 listopada 1999 r. (przyp. aut.)
146
- 137 -
gwarantowanych, specjalne uatwienia dla inwestycji w energi odnawialn oraz atwo dostpne poyczki dla maych firm inwestujcych w tym sektorze. Przewiduje si te dziaania dla wzmocnienia roli bankw komercyjnych w inwestycjach z zakresu wykorzystania energii odnawialnej. Wspierany bdzie rozwj midzynarodowych kontaktw i sieci informacyjnych uatwiajcych wymian dowiadcze o uytkowaniu energii odnawialnej (np. wymiana regionalna i pomidzy miastami, orodki edukacyjne, pokazowe gospodarstwa rolne itp.). Kampania realizacyjna Zaproponowana kampania, ktra ma na celu rzeczywiste wspieranie rozwoju wykorzystania energii odnawialnej, bdzie promowa realizacj projektw o duej skali w rnych sektorach energetyki odnawialnej. Kampania planowana jest na kilkanacie lat i wymaga cisej wsppracy pomidzy Komisj i Krajami Czonkowskimi. Rola tych ostatnich bdzie zasadnicza. W przygotowaniach do kampanii Komisja Europejska zanalizuje wszystkie obecne dziaania i programy Unii Europejskiej i Krajw Czonkowskich w poszukiwaniu tych, ktre mogyby by szczeglnie przydatne. W wyniku tej analizy zostan opracowane gwne kierunki dziaania. Rol Komisji bdzie wyznaczenie ram, zapewnienie odpowiedniego wsparcia technicznego i finansowego, oraz koordynacja dziaa. Kampania powinna obj: regiony, orodki miejskie i ich systemy dystrybucyjne, przemys naftowy i samochodowy, placwki urbanistyczne i architektoniczne planujce rozwj miast i wsi, wadze odpowiedzialne za wasno publiczn, stowarzyszenia przemysowe, rolnicze, przemys drzewny, spdzielnie itp. W efekcie dziaania te maj doprowadzi do realizacji inwestycji o wartoci ok. 20,5 miliarda EURO w latach 1998-2010. W tej kwocie zawarte bd fundusze publiczne ze wszystkich moliwych rde (europejskich, krajowych, regionalnych i lokalnych) sigajce 4 miliardw ECU (tj. 300 mln EURO rocznie). Natomiast 3,3 mld EURO bd stanowiy oszczdnoci wynikajce z redukcji zakupu paliw, a roczne korzyci wynikajce z kampanii bd wynosiy okoo 2 mld EURO.
Zasadnicze dziaania proponowane w Biaej Ksidze przytoczono poniej. Milion systemw fotowoltaicznych Stwierdzono, e potrzebna jest ambitna i aktywna kampania promocyjna, ktra stworzyaby odpowiednio duy impuls rynkowy, pozwalajcy istotnie obniy koszty instalacji fotowoltaicznych. Z tego wzgldu kampania obejmuje m.in. budow 500 tys. instalacji fotowoltaicznych zintegrowanych z dachami i cianami domw w budownictwie mieszkaniowym, o redniej mocy 1 kW. 10.000 MW z duych farm wiatrowych Odrbn kampani zaproponowano dla wsparcia inwestycji w energetyk wiatrow duej skali, realizowan na terenach o niekorzystnych warunkach lokalizacyjnych (np. trudny dostp do sieci elektrycznej, bardzo gorcy lub zimny klimat, sabo zaludnione obszary wiejskie, obszary nadmorskie lub wyspowe), gdzie instalacja elektrowni wiatrowej bdzie wymagaa dodatkowych wydatkw. Fundusze publiczne pokryj 1,5 miliarda EURO przy cakowitych kosztach inwestycji rwnych 10 mld EURO.
- 138 -
10.000 MW z instalacji cieplnych na biomas Ta cz kampanii ma promowa i wspiera rozproszone instalacje wykorzystujce biomas. Instalacje mog rni si skal, od kilkuset kW do wielkich, wielomegawatowych, mog te czy rne technologie dostosowane do lokalnych warunkw (np. ukady wielopaliwowe). Fundusze publiczne mog zapewni 1 mld EURO, przy penych kosztach inwestycji rwnych 5 mld EURO. Wprowadzenie zintegrowanych systemw energii odnawialnych dla 100 spoecznoci lokalnych Zostanie wybrana pewna liczba spoecznoci, regionw, miast i wysp, rnych pod wzgldem wielkoci i charakteru, ktre rokuj szanse na 100% pokrycie zaopatrzenia na energi ze rde odnawialnych. Mog to by osiedla mieszkaniowe, mae osiedla wiejskie, odizolowane siedziby ludzkie (na przykad w grach), miasta soneczne, due wsie, czy jednostki administracyjne. Wadze lokalne i regionalne, oraz regionalne zakady energetyczne bd peniy szczeglnie wan rol w realizacji tego typu projektw. Preferowane bd projekty czce rne technologie wykorzystania odnawialnych rde energii, w sposb pozwalajcy na pen realizacj wszystkich etapw: od studium przedinwestycyjnego, poprzez studium inwestycyjne, faz demonstracyjn (finansowan gwnie w ramach kampanii), do wdroenia opartego gwnie o midzynarodowe rodki komercyjne. Powtarzalno i wdroenie w krajach czonkowskich Unii i aspirujcych Biaa Ksiga identyfikuje potrzeb staego monitorowania dziaa dla okrelenia postpu we wdraaniu Strategii i Planu Dziaa. Monitoring ten zapewni take koordynacj programw i polityki Unii Europejskiej i Krajw Czonkowskich. Dla ujednolicenia monitoringu i zbierania danych, Komisja stworzy system pozwalajcy rejestrowa wszelkie dziaania Unii na rzecz wspierania energetyki odnawialnej, a take dziaania podjte na poziomach narodowych. System ten pozwoli take ledzi popularyzacj energii odnawialnej w rnych sektorach.
Udzia i wsppraca Krajw Czonkowskich w rozwoju i realizacji Strategii s postrzegane jako szczeglnie istotne. Popularyzacja polityki i dowiadcze na szczeblach narodowych i lokalnych ma ogromne znaczenie, podobnie jak wsplna polityka i midzynarodowe projekty. Kraje Czonkowskie powinny opracowa narodowe cele i strategie. Bd te proszone o raporty na temat moliwoci udziau w realizacji wsplnego celu, w tym opis jak zamierzaj promowa energi odnawialn i wspiera inwestycje w poszczeglnych sektorach. Biaa Ksiga jest dokumentem o duym znaczeniu politycznym i strategicznym nie tylko dla obecnych czonkw Unii Europejskiej, ale te dla pastw ubiegajcych si o czonkostwo w Unii. W procesie opracowywania zaoe krajowej polityki energetycznej w Polsce konieczne jest jednak dokonanie adaptacji idei zawartych w Biaej Ksidze do specyficznych warunkw naszego kraju. Oceniany dotychczas na ok. 1,5% udzia energii odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym odbiega wyranie in minus od sytuacji w Unii Europejskiej. Osignicie w Polsce w roku 2010 zakadanego w Unii udziau energii odnawialnej na poziomie 12% wydaje si zadaniem trudnym ale moliwym przy aktywnym wsparciu ze strony pastwa. Szersza dyskusja tych zagadnie, a w szczeglnoci celw ilociowych w rozwoju energetyki odnawialnej, wydaje si nieuniknionym etapem w procesie rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce, a omawiany dokument daje ku temu dobre podstawy i uatwia zdefiniowanie wasnych celw i narzdzi ich realizacji.
- 139 -
8.1.3. Kampania wdroeniowa jako narzdzie realizacji celw zawartych w Biaej Ksidze
W kwietniu 1999 roku rozpoczto wdraanie opracowanej przez Komisj Europejsk krtkookresowej strategii realizacji Biaej Ksigi, tzw. Kampanii Wdroeniowej147 (Campaign for Take-Off). Kampania ta obejmuje wykaz niezbdnych dziaa Komisji Europejskiej i Pastw Czonkowskich w poszczeglnych sektorach energetyki odnawialnej prowadzcych do uzyskania takiego poziomu inwestycji ze rodkw prywatnych i publicznych w latach 1999-2003, aby zagwarantowane byo osignicie do roku 2010 ostatecznego celu zawartego w Biaej Ksidze. Kampania Wdroeniowa skupia uwag gwnie na uruchomieniu duych projektw inwestycyjnych, ktre najszybciej umoliwi mog uzyskanie znaczcego udziau energetyki odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym Unii. W tym celu, Komisja Europejska zobowizaa si do zapewnienia odpowiedniej pomocy technicznej i finansowej wpisanej w oglne ramy Kampanii. Do pomocy finansowej zobowizay si take Pastwa Czonkowskie, ale podkrela si, e rodki publiczne zainwestowane w energetyk odnawialn bd jedynie katalizatorem i umoliwi proporcjonalnie znacznie wiksze zaangaowanie sektora prywatnego. Kampania adresowana jest do najwaniejszych instytucji majcych wpyw na podejmowanie i realizacj masowych inwestycji, w tym do: rzdw pastw i regionw oraz agencji energetycznych, wadz lokalnych i przedsibiorstw energetycznych, przemysu, zwizkw farmerw i spdzielni, izb handlowych, stowarzysze branowych i organizacji pozarzdowych oraz instytucji finansujcych. Podkrelana jest cisa wsppraca partnerska Komisji Europejskiej z wadzami i instytucjami publicznymi pastw czonkowskich oraz przemysem i sektorem pozarzdowym. W ramach Kampanii przewiduje si szerokie wykorzystanie istniejcych obecnie programw Komisji Europejskiej, takich jak ALTENER II, THERMIE i SYNERGY oraz Pitego Programu Ramowego Unii Europejskiej o Wsppracy Naukowo-Badawczej, Technologicznej. Wanym uzupenieniem programw i inicjatyw podjtych w ramach Kampanii Wdroeniowej bd kampanie promocyjne i informacyjne. Kampania Wdroeniowa wspomagana bdzie poprzez nowe mechanizmy prawnoekonomiczne wsparcia energetyki odnawialnej na szczeblu Unii, takie jak: dyrektywa promujca zakup energii elektrycznej z odnawialnych rde energii, nowe przepisy w zakresie stosowania ulg podatkowych dla energetyki odnawialnej, nowe standardy CEN/CENELEC na technologie energetyki odnawialnej, oraz nowe priorytety i zasady wykorzystania rodkw z Funduszy Strukturalnych i funduszy wykorzystywanych w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Najwaniejszym skadnikiem Kampanii Wdroeniowej jest sprecyzowanie roli, wielkoci i rde pochodzenia rodkw publicznych przewidzianych na rozwj energetyki odnawialnej w latach 1999-2003. W rozpatrywanym okresie maj one stanowi 20-25% ogu rodkw przeznaczonych na inwestycje i aktywn promocj energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej. Gwne rda rodkw publicznych na inwestycje w sektorze energetyki
147
SEC(99)504, 9.4: Campaign for Take-Off. DG XVII, Brussels, 1999.
- 140 -
odnawialnej pochodzi bd z pastw czonkowskich - bdzie to ponad 8 mld EURO. Przyjto przy tym zasad, e realne wydatki ze rodkw publicznych pastw czonkowskich bd rosy od 1,2 mld EURO w 1999 roku, corocznie o 10%. Stwierdzono, e tylko 75% z 8 miliardw EURO wydanych na energetyk odnawialn w Unii bdzie mieci si bezporednio w ramach Kampanii Wdroeniowej. Na sam Kampani przewiduje si wydatkowanie ponad 6 mld EURO z budetw pastw czonkowskich do roku 2003. Uzupenieniem rodkw narodowych na rozwj energetyki odnawialnej w rozpatrywanym okresie bd rodki Komisji Europejskiej pochodzce z Funduszy Strukturalnych i Pitego Programu Ramowego Unii Europejskiej o Wsppracy Naukowo-Badawczej, Technologicznej i Prezentacji. Z Funduszy Strukturalnych Unii przewiduje si wydatkowanie prawie 500 mln EURO na energetyk odnawialn, podczas gdy nastpne 500 mln EURO pochodzi bdzie z podprogramu V Programu Ramowego: Energia, rodowisko i Rozwj Zrwnowaony. czne wydatki ze rodkw publicznych w Kampanii Wdroeniowej w pierwszych 5 latach wdraania Biaej Ksigi wynios zatem ponad 7 mld EURO. Oczekuje si, e razem ze rodkami prywatnymi, czne wydatki na energetyk odnawialn w Unii do roku 2003 wynios ponad 30 mld EURO. Rozbicie wydatkw i dotacji na poszczeglne sektory i technologie energetyki odnawialnej w rozpatrywanym okresie przedstawiono w rozdziale 3.4 (w tabeli 3.4).
8.1.4. Energetyka odnawialna a procesy liberalizacji rynku energii elektrycznej. Projekt dyrektywy o promocji wykorzystania energii elektrycznej ze rde odnawialnych na rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej
Biaa Ksiga zapowiedziaa, e szczegowe kwestie zwizane z wykorzystaniem OZE uregulowane zostan w szeregu dyrektyw powiconych tylko tym zagadnieniom. Konieczno opracowania Dyrektywy promujcej wykorzystanie energii elektrycznej produkowanej ze rde odnawialnych pojawia si take w obliczu postpu w liberalizacji rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej. W miar poszerzania zakresu liberalizacji rynku energii elektrycznej (Wielka Brytania 1989, Norwegia 1991, Szwecja 1994, Finlandia 1996) oraz po przyjciu Dyrektywy o jednolitym rynku energii elektrycznej (96/92/EC), stao si jasne, e wolny rynek nie daje priorytetu kwestiom rodowiskowym i wytwarzaniu energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Zachodzi tu wrcz sprzeczno pomidzy rozwojem wolnego rynku a rozwojem wykorzystania OZE148,149. Sprzecznoci te maj swoje rda w cigym dyskryminowaniu energetyki odnawialnej z natpujcych powodw: braku odzwierciedlenia w obecnym systemie prawnoekonomicznym kosztw zewntrznych w cenach energii sprzedawanej, dodatkowych barier dla energetyki odnawialnej zwizanych z planowaniem i realizacj inwestycji, w tym utrudnie w podczeniu do sieci energetycznej oraz wikszych wymaganych nakadw na badania i rozwj w porwnaniu do energetyki konwencjonalnej. W powyszych warunkach liberalizacja rynku nieuchronnie prowadzi bdzie do pogorszenia konkurencyjnoci energetyki odnawianej.
148
Winiewski G. Analiza barier w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce wraz z propozycjami rozwiza systemowych. Biuletyn Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu nr 2(20), 1999 r. 149 Meyer N.: Possibilities and Bariers for Energy Conservation in a Liberalised Electricity Market: Danish Utility Experience. Proceedings of the International Conference Liberalisation of Energy Market, Praque, 6-8 October, 1998.
- 141 -
Analiz powyszych uwarunkowa w Unii Europejskiej przeprowadzono w dokumencie Elektryczno ze rde odnawialnych a wewntrzny rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej, przyjtym przez Komisj Europejsk w dniu 13 kwietnia 1999 r.150 Dokument potwierdza szybki spadek kosztw produkcji energii elektrycznej w cigu ostatnich 20 lat (1980-2000) w oparciu o technologie OZE: w przypadku elektrowni wiatrowych z 0,22-0,57 EURO/kWh w 1980 r. do 0,025-0,056 EURO/kWh w roku 2000 oraz analogicznie w przypadku wykorzystania cykli parowych dla biopaliw staych z 0,12 w 1980 r. do 0,074 EURO/kWh w roku 2000 (cykl z gazyfikacj biopaliw 0,077 EURO/kWh) i maej energetyki wodnej z 0,02-0,17 w roku 1980 do 0,019-0,1 EURO/kWh w roku 2000. Przyczyn wysokich w dalszym cigu kosztw produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych (w porwnaniu do nie obcionej kosztami zewntrznymi energii elektrycznej produkowanej z paliw kopalnych) autorzy upatruj w wyduonych i kosztownych dla OZE procedurach planowania inwestycji na szczeblu lokalnym i regionalnym oraz w niedostosowaniu sieci przesyowej do odbioru energii ze zdecentralizowanych technologii OZE i nieuzasadnionego obciania dostawcw energii penymi kosztami podczenia do sieci. Dlatego te, mimo obiecujcego spadku kosztw, cytowany dokument podkrela dalsz konieczno stosowania mechanizmw podwyszajcych cen zakupu energii ze rde odnawialnych i konsekwentnego wspierania bada rozwojowych prowadzcych do dalszego zmniejszenia kosztw technologii OZE. Wystpuj due rozbienoci w cenach zakupu energii elektrycznej dostarczanej do sieci ze rde odnawialnych. rednio ceny te wynosz od 0,036 EURO/kWh w Holandii i 0,049 EURO/kWh w Wielkiej Brytanii do 0,079 EURO/kWh w Danii i 0,086 EURO/kWh w Niemczech. Wysoce nierwnomiernie jest te rozoone wydatkowanie rodkw na badania i rozwj w krajach czonkowskich. Np. w 1995 roku z 283 mln USD wydanych na te cele w Unii Europejskiej, a 34% pochodzio z Niemiec. Dokument podkrela take wysokie zrnicowanie w krajach czonkowskich Unii dotacji dla inwestorw budujcych instalacje wykorzystujce OZE, dopat do ceny sprzedawanej energii ze rde odnawialnych oraz ulg podatkowych. Konieczno stosowania aktywnych mechanizmw wsparcia dla energetyki odnawialnej oraz due ich zrnicowanie w Pastwach Czonkowskich, zdaniem Komisji Europejskiej, w obliczu postpujcej liberalizacji rynku sformalizowanej w Dyrektywie 96/92/EC, wymagaj wprowadzenia bardziej jednolitego ustawodawstwa unijnego promujcego w sposb systemowy dalszy rozwj energetyki odnawialnej. Dyrektywa 96/92/EC, cho wyranie stwierdza151, e Kraje czonkowskie Unii powinny wymaga od operatorw sieci stosowania priorytetw przy wyborze dostawcw i zakupie energii z instalacji OZE, nawet uwzgldniajc fakt, e energia ze rde jest drosza, to jednak sama w sobie nie daje wszystkich narzdzi do realizacji tego postulatu. Jej podstawowe zaoenie zwizane z kontynuacj liberalizacji pozostaje w pewnej sprzecznoci z dotychczasowymi mechanizmami wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej. Typowy i czsto stosowany w Europie mechanizm wsparcia wykorzystania energii elektrycznej ze rde odnawialnych - obowizek zakupu przez operatora sieci energii elektrycznej z tych rde po wyszej cenie ni ze rde konwencjonalnych (rnie okrelanej w rnych
150
IP/99.224: Working Paper of the European Commission - Electricity from Renewable Energy Sources and the Internal Electricity Market. DG XVII, Brussels, 1999. 151 Official Journal of the European Community, L27, January 1997, Luxembourgh.
- 142 -
pastwach czonkowskich), opiera si na wykorzystaniu moliwoci rozoenia wyszych kosztw energii dostarczanej na wszystkich odbiorcw na terenie obsugiwanym przez operatora. Postpujca liberalizacja i tworzenie jednolitego europejskiego rynku energii elektrycznej mogyby znacznie utrudni stosowanie takich mechanizmw wsparcia, gwnie z uwagi na rosnc swobod konsumentw w wyborze dostawcy energii i potencjalnie malejc liczb odbiorcw, na ktrych przedsibiorstwo sieciowe moe rozoy dodatkowe koszty zwizane z zakupem zazwyczaj droszej energii odnawialnej, bez obawy ich odejcia do innych dostawcw. Antycypujc powysze trudnoci i poszukujc aktywnych sposobw ich rozwizania, w tym rwnego na terenie rnych krajw obcienia konsumentw kosztami ochrony rodowiska i wyszymi kosztami dostaw energii ze rde odnawialnych, Komisja Europejska w 1998 roku rozpocza prace nad now dyrektyw. W dniu 15 padziernika 1999 roku, przedstawiony zosta projekt dyrektywy o promocji energii elektrycznej ze rde odnawialnych na europejskim rynku energii elektrycznej152. Podstawowe tezy oficjalnej wersji projektu Dyrektywy zostay przedstawione poniej. Projekt definiuje OZE jako energi wiatru, promieniowania sonecznego, energetyk wodn, energi geotermaln, fal i pyww morskich oraz rne formy energii biomasy. Dyrektywa koncentrowa ma si tylko na tych mechanizmach wsparcia, ktre zwizane s z bezporednim wpywem na taryfy i ceny energii ze rde odnawialnych dostarczanej do sieci. Nie bdzie ingerowa w inne finansowe i podatkowe mechanizmy wspierajce inwestycje w energetyce odnawialnej. Stwierdza, e dopki w danym kraju czonkowskim Unii udzia energii elektrycznej ze rde odnawialnych w bilansie energii elektrycznej nie przekracza 5%, mog by stosowane dla krajowych dostawcw wszystkie bezporednie mechanizmy poprawiajce atrakcyjno cenow dostawy energii ze rde odnawialnych, w tym bezporednie dotacje do ceny 1 kWh sprzedawanej do sieci energii, czy stae i korzystne taryfy przy zakupie. Po przekroczeniu 5% udziau, finansowe mechanizmy wsparcia dla krajowych dostawcw musz by prawnie rozcignite na wszystkich dostawcw energii ze rde odnawialnych z Unii Europejskiej, ktrzy take przekroczyli prg 5% udziau OZE w bilansie energii elektrycznej. Energia elektryczna sprzedawana do sieci, wedug tekstu projektu Dyrektywy, bdzie musiaa posiada certyfikat wystawiony przez kompetentny i specjalnie do tego powoany urzd. Kady kraj bdzie zmuszony okreli ilociowe cele produkcji energii ze rde odnawialnych (w kWh lub jako udzia procentowy) na okres nastpnych 10 lat wraz ze zdefiniowaniem narzdzi realizacji przyjtego celu. Cel ten i postpy w jego realizacji bd corocznie weryfikowane przez Komisj Europejsk. Co dwa lata Pastwa Czonkowskie bd musiay przygotowa raport o realizacji przyjtych celw i planowanych sposobach usunicia barier administracyjnych ograniczajcych wykorzystanie OZE. Raport taki bdzie musia zawiera takie zagadnienia jak: powoanie wyspecjalizowanej instytucji odpowiedzialnej za wydawanie certyfikatw dla instalacji wykorzystujcych OZE i potwierdzajcej we wsppracy z innymi instytucjami iloci wyprodukowanej energii elektrycznej z OZE, oraz przygotowanie uproszczonych procedur administracyjnych planowania i wdraania instalacji wykorzystujcych OZE.
152
ENEAR/A3/CJ/cp D(99) 230227: Proposal for Directive on the Promotion of Electricity from Renewable Energy Sources in the Internal Electricity Market. DG XVII, Brussels, 1999.
- 143 -
Projekt duo uwagi przywizuje do kwestii przyczenia do sieci nowego dostawcy energii ze rde odnawialnych. Wymaga od operatora opracowania przejrzystych zasad dostpu do sieci systemw wykorzystujcych OZE, nie dyskryminujcych dostawcw energii odnawialnej i biorcych pod uwag przysze korzyci, jakie instalacje te wnios dla poprawy funkcjonowania sieci. Operatorzy sieci przesyowych i rozdzielczych bd zobligowani do opublikowania przyjtych zasad i dostarczenia kademu z nowych inwestorw penej i przejrzystej oceny kosztw zwizanych z podczaniem do sieci i niezbdn jej modernizacj, oraz rozliczenia kosztw na wszystkich dostawcw energii, ktrzy bd korzysta z przycza. Pastwa Czonkowskie bd staray si take wypracowa mechanizmy, wedug ktrych dostawcy energii ze rde odnawialnych dostarczajcy energi do sieci i na potrzeby wasne, bd mogli rozlicza si na zasadach netto (tzw. net metering lub two-way metering). Projekt omawianej dyrektywy zosta poddany szerokiej konsultacji. Ze strony sektora energetyki odnawialnej zostao sformuowanych szereg uwag. Europejskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (EWEA) w opinii153 z dnia 17 listopada 1999 r. stwierdza, e koniecznym uzupenieniem do Projektu powinien by prawnie wicy dla wszystkich Pastw Czonkowskich Unii, okrelony procentowo minimalny poziom produkcji energii ze rde odnawialnych, gdy w przeciwnym wypadku wzrost konkurencji na liberalizowanym rynku energii elektrycznej w Europie bdzie zachca do obniania cen energii wytwarzanej z paliw kopalnych poprzez obnianie podatkw i nie uwzgldnianie kosztw ochrony rodowiska. W efekcie nastpi dalszy spadek konkurencyjnoci technologii OZE. Inna uwaga EWEA dotyczy zastpienia progu 5% udziau OZE w bilansie produkcji energii elektrycznej, powyej ktrego naley w taki sam sposb wspiera krajowych i zagranicznych dostawcw, wymogiem minimalnego poziomu przyrostu (o 5 %) do roku 2010. Takie rozwizanie daoby rwn szans wszystkim krajom na wsparcie wasnego rynku energetyki odnawialnej i nie dyskryminowaoby sektorw energetyki odnawialnej w krajach, ktre obecnie przekroczyy 5% prg (Austria, Dania, Finlandia) lub zbliyy si do niego (Hiszpania, Wochy), przez co zmuszone byyby wspfinansowa rozwj sektora energetyki odnawialnej w innych krajach. Kolejne uwagi wyartykuowane zostay przez inne organizacje proekologiczne i stowarzyszenia aktywne w energetyce odnawialnej w stanowisku opublikowanym w biuletynie Climate Network Europe154. Szczeglnym przedmiotem krytyki w cytowanym stanowisku s kwestie braku uwzgldnienia u podstaw tworzonego projektu Dyrektywy faktu wysokiego subsydiowania energetyki konwencjonalnej w Europie (zdaniem autorw sigajcego 15 mld EURO rocznie). Krytykowany jest take brak jasnego wykluczenia z zakresu przedmiotowego projektu duej energetyki wodnej (moce wiksze ni 10 MW) i spalarni odpadw oraz brak celw ilociowych w zakresie produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych w pastwach czonkowskich, zbienych z celami zawartymi w Biaej Ksidze Komisji Europejskiej z 1997 roku (12% udzia OZE w bilansie energetycznym Unii w roku 2010). Trudno dokona jednoznacznej oceny konsekwencji przyjcia proponowanej dyrektywy dla Polski, jako przyszego czonka Unii. Dyrektywa przyjta w obecnej wersji narzucaaby konieczno opracowania programu wykorzystania OZE w Polsce, wraz z narzdziami
EWEA: Opinion on Proposal for a Directive on the Promotion of Electricity from Renewable Energy Sources in the Internal Electricity Market. Strona internetowa Danish Wind Turbine Manufacturers Association. 154 Principles for Renewable Energy Directive. Climate Network Europe. Hotspot Climate and Energy Policy. Vol. 8, 1999.
153
- 144 -
wsparcia ekonomicznego i opracowaniem systemu monitorowania rozwoju tego sektora. Wymusiaby te pilne wprowadzenie zmian instytucjonalnych, ktre usamodzielniyby sektor energetyki odnawialnej w Polsce. Drugi wniosek dotyczy konsekwencji liberalizacji rynku energii elektrycznej dla sektora energetyki odnawialnej w Polsce. Jak nietrudno zauway, doktrynalna liberalizacja rynku energii elektrycznej niesie pewne zagroenia dla energetyki odnawialnej. Zagroenia te maj jednak mniejsze znaczenie w krajach, w ktrych sektor ten korzystajc z wczeniejszych mechanizmw wsparcia - uzyska stabiln i partnersk pozycj. Polska do takich krajw nie naley i mona oczekiwa, e wprowadzenie zasad penej liberalizacji rynku energii elektrycznej, bez odpowiednich mechanizmw zabezpieczajcych i bez proaktywnego wspierania wykorzystania OZE, znacznie ograniczy moliwoci szerszej generacji energii ze rde odnawialnych i skae nasz kraj w przyszoci na import energii (w tym tej droszej ze rde odnawialnych) i technologii.
8.2. Przegld rozwiza wspomagajcych rozwj sektora energetyki odnawialnej stosowanych w wybranych krajach 8.2.1. Instytucje w Niemczech. i instrumenty wspierajce wykorzystanie energii odnawialnej
Osignicia i cele wspierania rozwoju energetyki odnawialnej w Niemczech Jednym z obiektywnych powodw wpywajcych na efektywno wsparcia wykorzystania energii odnawialnej w Niemczech jest wzrost zapotrzebowania na energi elektryczn. W latach 19901998 wynis on ponad 25%, a rwnolegle udzia energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej wzrs z 4,0% do 4,9%.155 Prawie poowa (ok. 2% z 4,9%) obecnie produkowanej energii z OZE powstaje w elektrowniach wiatrowych, ktre - dziki olbrzymiemu rozwojowi w ostatnich latach - osigny pod koniec 1999 r. moc zainstalowan 4000 MW. Daje to Niemcom pierwsze miejsce w Europie.156 W rednim horyzoncie czasowym - do roku 2010 - Niemcy planuj zwikszy udzia OZE w produkcji energii elektrycznej dwukrotnie (do 10%). W tym samych czasie udzia energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej ma wzrosn z 2 do 5% (minister rodowiska Niemiec utrzymuje, e do roku 2050 udzia ten wzronie do 50%).157 Kwestie ochrony klimatu s jednym z gwnych argumentw za aktywnym wspieraniem rozwoju energetyki odnawialnej w Niemczech,158 obok zwikszenia bezpieczestwa energetycznego i ochrony zasobw zgodnie z priorytetami Unii Europejskiej. Dotychczas podstawowym aktem politycznym i prawnym wspierajcym rozwj energetyki odnawialnej bya ustawa Stromeinspeisungsgesetz obowizujca od 1 stycznia 1991 r. 159
Verband Deutscher Elektrizitaetswerke (VDEW) 2000: Stromzahlen/Erneuerbare Energien, Online document. (VDEW = Association of German Electricity Producers) 156 Buendnis 90/Die Gruenen- Bundestagsfraktion: Stromeinsspeisungsgesetz: Novelle auf gutem Weg. Online document:. (Faction of the Green Party in Parliament) 157 Deutscher Bundestag 14 Wahlperiode. 1999. Projekt ustawy Frakcji SDP i Buendnis 90/Die Gruenen z dn. 09.12.99 dotyczcej wsparcia dla producentw energii ze rde odnawialnych (Erneubare Energie Gesetz EEG). 158 Trittin, Juergen: Erneuerbare Energien: Symbol fuer nachhaltige Entwicklung und zukunftsgerichtete Technik. Online document. URL: http://www.bmu.de/umpolit/editorial_trittin.htm (Ministry of the Environment), 1999. 159 Das Stromeinspeisunggesetz. 1990. Ustawa dotyczca dostawy energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych do publicznej sieci energetycznej z dn. 7 grudnia 1990 (BGB1. S. 2633), znowelizowana dnia 19.7.1997 (BGB1. I S. 1618), oraz 24.4.1998 (BGB1. I S. 730, 734).
155
- 145 -
Ustawa ta jest bardziej szczegowo omwiona poniej, razem z projektem nowej ustawy o wsparciu rozwoju energetyki odnawialnej. Podstawy prawne
Obowizek poboru energii ze rde odnawialnych narzucony zakadom energetycznym Ustawa o dostawie energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych do publicznej sieci energetycznej (Das Stromeinspeisungsgesetz 1990) reguluje obowizek poboru energii elektrycznej ze rde odnawialnych takich jak: elektrownie wodne, wiatrowe, kolektory soneczne, biogaz (z wysypisk i oczyszczalni ciekw), spalanie biomasy. Ustawa okrela wysoko opat, ktre uiszcza publiczny zakad energetyczny za pobr energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Ustawa nie obejmuje instalacji o mocy wikszej ni 5 MW. W przypadku, gdy instalacja produkujca energi elektryczn ze rde odnawialnych nie znajduje si w zasigu publicznego zakadu energetycznego, obowizek podczenia do sieci spada na zakad energetyczny znajdujcy si najbliej producenta. Cena zakupu energii elektrycznej ze rde odnawialnych Opata za energi ze rde odnawialnych (mae elektrownie wodne, biogaz i gaz wysypiskowy, elektrociepownie na biopaliwa), ktr obowizany jest paci publiczny zakad energetyczny niezalenemu dostawcy, wynosi 80% ceny urednionej za energi elektryczn w danym roku.160 Opata zaley od wielkoci instalacji i daje priorytet maym instalacjom. Na przykad, gdy instalacja wykorzystujca OZE ma moc wiksza ni 500 kW ww. cena dotyczy tylko energii, ktr moe wyprodukowa instalacja o mocy do 500 kW. Cena za energi wyprodukowan z mocy zainstalowanej powyej 500 kW wynosi 65% wartoci redniej..
Cena za energi produkowan w elektrowniach wiatrowych i systemach fotowoltaicznych, ktr obowizany jest paci publiczny zakad energetyczny producentowi wynosi 90% opaty urednionej za energi elektryczn. Szczegowe zasady podaje tabela 8.2.
Tabela 8.2. Opaty za dostaw energii elektrycznej ze rde odnawialnych (wedug Stromeinspeisegesetz) Opata wyraona jako% opaty urednionej1 (1) lub % redniej z najwyszych wartoci miesicznych mocy w Rodzaj energii odnawialnej danym roku za energi elektryczn (2) do 5 MW Moc do 0,5 MW Moc powyej 0,5 MW 80% do 500 kW, Elektrownie wodne 80% 65% powyej 500 kW 80% do 500 kW, Biogaz z wysypiska 80% 65% powyej 500 kW 80% do 500 kW, Biogaz z oczyszczalni ciekw 80% 65% powyej 500 kW Energia wiatrowa 90% Energia soneczna 90%
Opata uredniona jest to warto publikowana przez Gwny Urzd Statystyczny za rok poprzedzajcy, bez podatku, wyraajca redni roczn opat za energi elektryczn od odbiorcy kocowego.
160
- 146 -
Systematyczny wzrost produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych Publiczne zakady energetyczne zobowizane s do opracowania planw majcych na celu zwikszenie udziau OZE w dostawach energii elektrycznej. Co dwa lata parlament wysucha sprawozdania z realizacji tych planw. Opata wyrwnawcza dla zakadw energetycznych W przypadku, gdy udzia energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych przekroczy 5% cakowitej energii dostarczanej odbiorcom kocowym, zakad energetyczny moe domaga si opaty wyrwnawczej od dalej pooonego zakadu energetycznego.
Prawo wspierajce wytwarzanie energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych (Gesetz zur Frderung der Stromerzeugung aus erneuerbaren Energien - ErneuerbareEnergien-Gesetz - EEG) Proponowane prawo ma wej w ycie na wiosn 2000 r. z inicjatywy obecnej koalicji rzdzcej i ma by kontynuacj Stromeinspeisungsgesetz, ktra uznana zostaa przez rzd federalny za sukces. Podstawowe rnice wynikaj z zaliczenia do OZE take energii geotermalnej i metanu odzyskiwanego z kopal wgla, oraz z odejcia od procentowej formuy ustalania ceny zakupu energii na rzecz opaty staej wyraonej w fenigach za 1 kWh (rewaloryzowanej wraz z inflacj). Ze sta cen, ustalon jako minimalna w nieokrelonym horyzoncie czasowym, potencjalni inwestorzy uzyskaj wysoki stopie bezpieczestwa (ryzyko zostanie zmniejszone do pozostaych elementw przedsiwzicia). W dalszej czci opisano szczegy proponowanych zmian.
Obowizek poboru energii ze rde odnawialnych przez zakady energetyczne Proponowana ustawa reguluje obowizek zakupu energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych, takich jak: elektrownie wodne, wiatrowe, soneczne, instalacje wykorzystujce gaz (z wysypisk, oczyszczalni ciekw, odgazowywania kopal), spalania biomasy, energii geotrmalnej. Ustawa okrela rwnie wysoko opat, ktre uiszcza publiczny zakad energetyczny za pobr energii elektryczne ze rde odnawialnych. Ustawa nie obejmuje energii odnawialnej z elektrowni wodnych, energii wytworzonej z gazu wysypiskowego i biogazu z osadw ciekowych o mocy wikszej ni 5 MW, oraz instalacji produkujcych energi elektryczn z biomasy o mocy wikszej ni 20 MW. W przypadku, gdy instalacja produkujca prd z energii odnawialnej nie znajduje si w zasigu publicznego zakadu energetycznego, obowizek podczenia do sieci spada na zakad energetyczny znajdujcy si najbliej producenta. W przypadku, gdyby sie nie bya technicznie przygotowana do przyjcia energii, obowizek przejcia przechodzi na najbliszy zakad wyposaony w sie o wyszym i wymaganym napiciu Cena zakupu energii elektrycznej ze rde odnawialnych Sposb, w jaki nowa ustawa reguluje cen za energi elektryczn ze rde odnawialnych przedstawia tabela 8.3. Opata wyrwnawcza dla zakadw energetycznych W przypadku, gdy udzia energii elektrycznej ze rde odnawialnych przekroczy 1% cakowitej energii dostarczanej odbiorcom kocowym, zakad energetyczny moe domaga si opaty wyrwnawczej od dalej pooonego zakadu energetycznego lub operatora sieci.
- 147 -
Inne kwestie Koszty podczenia do sieci pokrywa waciciel instalacji wytwarzajcej energi odnawialn. Koszty wymaganej dla danego przedsiwzicia rozbudowy sieci pokrywaj w poowie zakad energetyczny i waciciel instalacji. Kwestie sporne rozstrzyga specjalna komisja przy Ministerstwie Gospodarki i Technologii, ktre - przy wsppracy Ministerstwa rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Atomowego oraz Ministerstwa ywienia, Rolnictwa i Lenictwa - ma obowizek zdawa sprawozdanie przed Bundestagiem z tempa rozwoju energii odnawialnej oraz proponowa odpowiednie zmiany w zakresie opat za jej wykorzystanie. Tabela 8.3. Cena za dostaw energii elektrycznej ze rde odnawialnych wedug projektu nowelizacji prawa w Niemczech Cena minimalna Pf/kWh Rodzaj energii ponad 500 kW odnawialnej do 500 kW stare instalacje nowe instalacje Elektrownie wodne 15 12 13 Gaz z wysypisk 15 12 13 Gaz kopalniany 15 12 13 18 a 20 16,5a Biomasa 17b Energia geotermalna 17,5c 14d Energia wiatrowa 17,8 13,8e 17,8f Energia soneczna 99,0g
0,5-5MW >5 MW c do 20 MW, i 5 lat od uruchomienia instalacji, ale nie krcej ni do 30.VII.2001 r. d ponad 20 MW i powyej 5 lat e dla instalacji, ktre wytworz 150% iloci energii elektrycznej przewidzianej dla tego typu instalacji w normach (w zalenoci od wzniesienia n.p.g, rodzaju wirnika, warunkw klimatycznych, prdkoci wiatru, etc.) f dla instalacji, ktre nie wytworz 150% iloci energii elektrycznej przewidzianej dla tego typu instalacji w normach okres patnoci kwoty w rubryce nr 2 przeduony zostaje o dwa miesice za kady procent, ktry brakuje do 150% g jednak z zastrzeeniem, e z kadym rokiem od momentu oddania do eksploatacji opata bdzie male o 5%. Przepis ten nie bdzie dotyczy nowych instalacji zbudowanych po 30 czerwca roku, w ktrym zostanie osignita moc zainstalowana w wysokoci 350 MW.
b a
Podsumowujc podstawowe zapisy nowego prawa mona stwierdzi, e rzd federalny, wspierajc wzrost produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych, przerzuca cz zobowiza finansowych na zakady energetyczne i przedsibiorstwa dystrybucyjne. Obecna koalicja rzdzca uzasadnia takie podejcie nie uwzgldnieniem kosztw zewntrznych produkcji energii z paliw kopalnych, a w szczeglnoci kosztw wynikajcych z tzw. niskiej emisji, emisji CO2 oraz utylizacji radioaktywnych odpadw elektrowni jdrowych.161 Takie podejcie spotyka si z krytyk ze strony wielkiego przemysu, ktry upatruje w proponowanej ustawie zagroenie dla udziau w europejskim liberalizowanym rynku energii elektrycznej.162
161
Deutscher Bundestag 14 Wahlperiode. 1999. Projekt ustawy Frakcji SDP i Buendnis 90/Die Gruenen z dn. 09.12.99 dotyczcej wsparcia dla producentw energii ze rde odnawialnych (Erneubare Energie Gesetz EEG). 162 Verband Deutscher Elektrizitaetswerke (VDEW) 2000: Stromzahlen/Erneuerbare Energien, On line document. (VDEW = Association of German Electricity Producers)
- 148 -
Nowe zasady wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w Niemczech zawieraj te pewne wnioski z niedoskonaoci poprzednich rozwiza. Midzy innymi, w przypadku energetyki wiatrowej, uzaleniaj one wysoko ceny za energi od warunkw naturalnych i wiatrowych. Poprzednie rozwizania nie rnicoway w tym wzgldzie wysokoci dotacji i byy powszechnie krytykowane w Unii Europejskiej za nadmierne zyski niektrych inwestorw. Dowiadczenia niemieckie mona wykorzysta w pracach nad ksztatem stosownych przepisw w Polsce. S one zachcajce ze wzgldu na efekty, cho kosztowne. Przeciwstawiane im s dowiadczenia brytyjskie zawarte w Rozporzdzeniu o Paliwach Niekopalnych (NFFO). Zgodnie z NFFO Rzd Brytyjski organizuje przetargi na dostaw okrelonej iloci energii ze rde odnawialnych poniej wstpnie ustalonej ceny. NFFO jest chwalony za to, e jego stosowanie doprowadzio do znacznego spadku cen na oferowana przez dostawcw energi ze rde odnawialnych. Niestety, rozwizanie brytyjskie nie przynioso istotnego wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych w skali kraju. Rzdowe i pararzdowe programy wsparcia energetyki odnawialnej w Niemczech W uzupenieniu do otoczenia prawnego regulujcego zasady dostpu do sieci elektroenergetycznej i zasady okrelania cen za sprzedan energi, w Niemczech bardzo aktywnie stosuje si mechanizmy bezporedniego wsparcia finansowego udzielanego poprzez agendy rzdowe i inne fundusze. Obok istniejcych dotychczas programw, od 2000 r. Ministerstwo Gospodarki i Technologii uruchomio nowy program wsparcia energetyki odnawialnej dysponujcy kwot 200 milionw marek. rodki na ten program pochodz z ekologicznej reformy podatkowej, wprowadzonej w 1999 r., ktra naoya nowy podatek na energi elektryczn (cznie z t wytworzon ze rde odnawialnych). Cze powstaego w ten sposb funduszu wraca do sektora energetyki odnawialnej wspierajc nowe inwestycje. Przewodnik po zasadach administrowania i wydatkowania tych rodkw podano poniej.
Wytyczne Ministerstwa Gospodarki i Technologii dotyczce rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej163 Wytyczne okrelaj rodki, ktre naley przedsiwzi (np. w formie dotacji lub poyczek) w celu stworzenia dogodnych mechanizmw rynkowych dla potencjalnych producentw energii ze rde odnawialnych, tj.: kolektory soneczne, instalacje do spalania biomasy, instalacje do utylizacji biogazu i gazu wysypiskowego, elektrownie wodne, instalacje fotowoltaliczne dla szk, pompy ciepa oraz zakady geotermalne. Program ma rwnie na celu podnie konkurencyjno technologii odnawialnych na rynku. Rezultaty dziaa bd weryfikowane kadego roku. Program dofinansowania koordynuje Urzd ds. Gospodarki (BAW), program Sonne in der Schule, bdcy czci skadow wytycznych, koordynuje instytut badawczy BOE (Biologie, Energie, Umgewelt) .Kredyty obsuguje bank Kreditanstalt fuer Wiederaufbau, z zastrzeeniem, e w przypadku kredytw wikszych ni 500 000 DM potrzebna jest zgoda Ministerstwa Gospodarki i Technologii. Program dofinansowania oraz udzielania kredytw obejmuje okres od daty wejcia wytycznych w ycie (20 sierpnia 1999 r.) do dnia 15 padziernika 2002 r. Warunki finansowania projektw z zakresu energii odnawialnej Dotacjami oraz moliwoci uzyskania kredytu Ministerstwa Gospodarki i Technologii objte s inwestycje energetyki odnawialnej zgodnie z uwarunkowaniami finansowymi podanymi
163
Bundesministerium fuer Wirtschaft und Technologie c. Richtlinien zur Foerderung von Massnahmen zur Nutzung erneubarer Energien II IA5-02 5143/2. Wytyczne Ministerstwa Gospodarki i Technologii dot. rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej z dn. 20 sierpnia 1999.
- 149 -
w tabeli 8.4.
Tabela 8.4. Warunki finansowania inwestycji energii odnawialnej
Warunki finansowania dotacje: od 100 do 325 DM na 1m2 powierzchni kolektora w zalenoci od jego rodzaju, wydajno minimalna 350 kWh/m2/rok, dla inwestycji zainstalowanych Kolektory soneczne przed 31 grudnia 2000 r. dodatkowo 150-300 DM kredyty: do wysokoci 250 000 DM, powierzchnia kolektorw musi by wiksza od 75-100 m2 w zalenoci od rodzaju kolektora, wydajno minimalna 350 kWh/m2/rok dotacje: jednorazowe dla kadego projektu: 6 000 DM na ukady fotowoltaiczne dla Systemy fotowoltaliczne szk udzielane w ramach projektu Sonne in der Schule o mocy nominalnej wikszej ni 1 kWp164 dotacje: 80-120 DM za 1 kW wyprodukowanej energii cieplnej, nie wicej jednak ni 4000 DM, 360 DM/kW wyprodukowanej energii elektrycznej, instalacje o mocy nominalnej nie przekraczajcej 50 kW, ograniczenia emisji tlenku wgla i pyw w zalenoci od wielkoci Spalanie biomasy instalacji kredyty: do wysokoci 1 500 000 DM, instalacje o mocy nominalnej nie przekraczajcej 50 kW, ograniczenia emisji tlenku wgla i pyw w zalenoci od wielkoci instalacji dotacje: udzielane indywidualnie, naley speni warunki bezpieczestwa okrelone w normie Instalacje do utylizacji biogazu poyczki: do 30% kosztw inwestycyjnych i 300 000 DM, spenienie warunkw bezpieczestwa okrelonych w normie dotacje: do kwoty 20 000 DM, 100 DM/kW dla instalacji o mocy do 13 kW, 200 DM/kW dla instalacji o mocy przekraczajcej 13 kW, chodziwo nie moe zawiera freonu, pompy musz osign okrelony Pompy ciepa wspczynnik sprawnoci kredyty: udzielane pod warunkiem, e czynnik chodniczy nie zawiera freonu, pompy musz osign okrelony wspczynnik sprawnoci kredyty, dotacje: Instalacje do odzysku energii wspczynnik odzysku energii musi by wikszy ni 60% dotacje: instalacje o mocy nominalnej nie przekraczajcej 500 kW kredyty: Elektrownie wodne na budow nowej instalacji 1 500 DM/kW, na rozbudow i reaktywacj (m.in. 3 lata przestoju) 600 DM/kW instalacje o mocy nominalnej nie przekraczajcej 500 kW kredyty: Zakady geotermalne 200 DM/kW do 2 000 000 DM kredyty, dotacje: Projekty prototypowe i udzielane indywidualnie dla instalacji wyprodukowanych w nie wicej ni demonstracyjne w 4 wdroeniach.
164
Rodzaj instalacjij
szczytowa moc nominalna podana przez producenta.
- 150 -
Niektre z funduszy bdcych w dyspozycji Ministra Gospodarki i Technologii s take zawarte w oddzielnych kampaniach i programach. Poniej przedstawiono list waniejszych programw i kampanii rzdowych realizowanych obecnie, oraz agencje zarzdzajce tymi programami. 100.000 Daecher Solarstromprogramm - program majcy na celu budow 100 000 nowych ukadw fotowoltalicznych o wydajnoci cznej 300 MW. Oeko-Zulage fuer Eigenheime - program wspomagajcy wyposaanie w kolektory soneczne domw jednorodzinnych, zapewnia dofinansowanie przez 8 lat 2% wydatkw, jednak nie wicej ni 500 DM w roku. Solar-na klar! - najwiksza, niekomercyjna kampania promujca ogrzewanie domw energi soneczn w Niemczech, cel kampanii to zwikszenie do 2003 r. powierzchni instalowanych kolektorw sonecznych z 400.000 m2 na rok do 2.4 milionw m2 rocznie. Solarschulen 2000 - ma na celu wprowadzenie dzieci i modziey w tematyk energii odnawialnej, w ramach projektu bdzie organizowany konkurs midzyszkolny na budow kolektora sonecznego, na finansowanie projektu przeznaczono 2 miliony DM.
Organizacje rzdowe i wsppracujce z rzdem niemieckim w zakresie wspomagania rozwoju wykorzystania energii odnawianej w Niemczech
Jednostki zajmujce si pomoc w realizacji projektw energii odnawialnej finansowane czciowo lub cakowicie ze rodkw budetowych w Niemczech przedstawiono w tabeli 8.5.
Tabela 8.5. Najwaniejsze rzdowe i pararzdowe instytucje niemieckie odpowiedzialne za energetyk odnawialn. Organy administracji pastwowej Banki Inne - BOE instytut - Kreditanstalt fuer Ministerstwo Gospodarki i Technologii Wiederbau badawczy Ministerstwo rodowiska, Ochrony Przyrody i - Deutsche - DBU fundacja Bezpieczestwa Atomowego Ausgleich Bank Ministerstwo ywienia, Rolnictwa i Lenictwa Ministerstwo Edukacji i Bada Ministerstwa rodowiska poszczeglnych landw Federalny Urzd Gospodarki (BAW)
Poniej opisano szereg fundacji, funduszy i agencji wsppracujcych z agendami rzdowymi we wspieraniu energetyki odnawialnej.165,166,167,168,169,170,171,172
165 166
BEO. 1999. BEO in Ueberblick (BEO Opis Dziaalnoci) [on-line]. Strona internetowa organizacji BEO. Beurger-Infromation Neue Energietechniken (BINE). 1999. Beurger-Infromation Neue Energietechniken. Strona interetowa organizacji. 167 Bundesministerium fuer Wirtschaft und Technologie (BMWi). 1999a. Foerderbank des Bundes [on-line]. Strona interentowa Ministerstwa Gospodarki i technologii. 168 Bundesdeutscher Arbeitskreis fuer Umweltbewusstes Management (BAUM). 1999. Bundesdeutscher Arbeitskreis fuer Umweltbewusstes Management. Strona internetowa organizacji. 169 DBU. 1999. Bundestiftunggrundlagen (Opis dziaalnoci fundacji) [on-line]. Strona internetowa DBU.
- 151 -
Bundesamt fuer Wirtschaft - Federalny Urzd ds. Gospodarki (BAW) - jest niezalen jednostk przy Ministerstwie Gospodarki i Technologii, zajmujc si wspomaganiem rozwoju gospodarczego, nadzorem nad dostaw energii oraz praktycznym wprowadzaniem w ycie politycznych decyzji. Na zlecenie Ministerstwa, BAW prowadzi projekty w zakresie doradztwa, rozpowszechniania informacji i szkolenia. Jest partnerem Midzynarodowej Agencji Energetycznej. W zakresie energii odnawialnej BAW posiada moliwoci dofinansowania projektw, nadzorujc udzielanie dotacji okrelonych w Wytycznych Ministerstwa Gospodarki i Technologii dot. rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej. Kreditanstalt fuer Wiederbau (KfW) - jest to jeden z najwikszych bankw w Niemczech zajmujcych si finansowaniem programw rozwoju gospodarczego. W zakresie energii odnawialnej bank uczestniczy w finansowaniu m.in. budowy kolektorw sonecznych, instalacji do spalania biomasy, instalacji do odzyskiwania i wykorzystywania biogazu, budowy elektrowni wodnych, instalacji pomp ciepa, projektw majcych na celu zmniejszenie zuycia energii poprzez zastosowanie energii sonecznej i pomp ciepa. KfW obsuguje i nadzoruje udzielanie kredytw okrelonych w Wytycznych Ministerstwa Gospodarki i Technologii dot. rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej. Deutsche Ausgleich Bank w ramach tzw. programu ERP, bank finansuje projekty ochrony rodowiska z zakresu m.in.: energii odnawialnej i poszanowania energii (np. odzysk ciepa, wspwytwarzanie energii elektrycznej i ciepa, modernizacja elektrociepowni, wykorzystanie energii odnawialnych: wodnej i wiatrowej, sonecznej, geotermalnej i z biomasy). Warunki udzielania kredytu: 50% kosztw inwestycyjnych do wysokoci 1 mln marek na inwestycj w starych landach i do 2 mln DM dla nowych, stopa procentowa 5% dla starych landw i 4,5% dla nowych. Okres spaty 10-15 lat (2 lata karencji - bez spaty) dla starych landw i 15 do 20 lat (5 lat bez spaty) dla nowych. Dostpny jest rwnie kredyt dla prywatnych gospodarstw w zakresie wykorzystania energii odnawialnych, oprocentowany na 2,5% na okres do 6 lat. Projekttraeger Biologie, Energie, Umwelt (BOE) - jednostka badawcza zajmujca si realizacj projektw Ministerstwa Gospodarki i Technologii oraz Ministerstwa Edukacji i Bada, jest jednostk Centrum Bada Juelich (centrum badawcze zatrudniajce 4 300 specjalistw z dziedziny fizyki, chemii, biologii, medycyny, oceanologii, ktrzy prowadz badania w dziedzinie energii, informatyki, materiaoznawstwa). BAW nadzoruje przebieg programu Sonne in der Schule okrelonych w Wytycznych Ministerstwa Gospodarki i Technologii dot. rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej. Duetsche Bundesstiftung Umwelt - Niemiecka Fundacja ds. rodowiska (DBU) - organ dziaajcy od 1990 roku, powsta ze sprzeday firmy pastwowej Salziger AG. W cigu 9 lat dziaalnoci DBU sfinansowaa 35 000 projektw o cznej wartoci 1,4 miliarda DM. Najwaniejszym celem organizacji jest pomoc dla projektw ochrony rodowiska, zwizanych z niemieck gospodark (gwnie mae i rednie przedsibiorstwa). Jej dziaania
170
Informationszentrum fuer betrieblichen Umweltschutz(IfbU). 1999 a. ERP-Umwelt und Energiesparprogramm der Deutschen Ausgleichbank [on-line]. 171 Informationszentrum fuer betrieblichen Umweltschutz(IfbU). 1999 c. Umweltprogramm der kreditanstalt fuer Wiederaubau [on-line]. 172 Kreditanstalt fuer Wiedrebau (KfW). 1999. Kreditanstalt fuer Wiedrebau. Strona internetwoa banku.
- 152 -
maj uzupenia a nie pokrywa si z dziedzinami zainicjowanymi przez organy administracji pastwowej. Najwaniejsze obszary dziaalnoci DBU to wspieranie nowych rozwiza technicznych, przy czym finansowane rozwizanie musi rokowa nadzieje na moliwo zastosowania na szersz skal. DBU finansuje projekty, ktre nie otrzymuj pomocy ze rodkw rzdowych. Pomoc ma zazwyczaj posta czciowego dofinansowania, przykadowe projekty energii odnawialnej finansowane z projektw DBU to: wyposaenie ok. 300 kociow w makiety demonstrujce wykorzystanie energii sonecznej, materiay edukacyjne majce na celu promocj energii odnawialnej w szkoach, do 10 000 DM na projekt, materiay demonstrujce wykorzystanie OZE, ok. 150 000 DM na projekt, projekty majce na celu promocje energii odnawialnej w maych i rednich przedsibiorstwach. DtA Umweltprogramm - program czciowej spaty oprocentowania ze rodkw Ministerstwa rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Atomowego. Finansowane s dziaania majce na celu oszczdno i racjonalne wykorzystanie energii, oraz wykorzystanie energii odnawialnej. Warunki finansowania: kredyt do 70% kosztw inwestycyjnych, oprocentowanie 4,9 %. FNR Fachagentur Nachwaschende Rohstoffe - Federalna Agencja Biomasy i Surowcw Odnawialnych, dziaajc w imieniu Ministerstwa ywienia, Rolnictwa i Lenictwa oraz w porozumieniu z innymi ministerstwami, jest najbardziej wyspecjalizowan w energetyce odnawialnej instytucj niemieck. Opracowuje strategie i plany rozwoju energetyki odnawialnej oraz koordynuje programy i finansuje projekty energetycznego wykorzystania biomasy. Ze wzgldu specjalny charakter, zostaa bliej opisana w rozdziale 8.4, razem z innymi agencjami i centrami odpowiedzialnymi za rozwj energetyki odnawialnej. Z powyszej analizy i przedstawionego przegldu wynika, e du role we finansowym wsparciu rozwoju energetyki odnawialnej odegra wprowadzona w ubiegym roku ekologiczna reforma podatkowa. Wielo i rnorodno instytucji finansujcych wykorzystanie OZE w Niemczech sprzyja wprowadzaniu wyspecjalizowanych programw, dostosowanych do potrzeb rnych grup odbiorcw. Warto zwrci uwag na fakt, e pomimo rnorodnoci oferowanych programw, s one jednak odpowiednio koordynowane przez agendy rzdowe. Analizujc struktur instytucjonaln oraz system funduszy ekologicznych wspierajcych rozwj energetyki odnawialnej w Niemczech, mona doszuka si kilku podobiestw do sytuacji w Polsce. Poszukujc odpowiedzi na pytanie dlaczego skuteczno krajowego systemu wsparcia energetyki odnawialnej jest nisza, naley zwrci uwag na fakt, e w Niemczech rozwj energetyki odnawialnej odbywa si w ramach przemylanej strategii i programw, podczas gdy w Polsce jest on bardziej wynikiem pojedynczych i incydentalnych inicjatyw oddolnych.
8.2.2. Polityka wykorzystania OZE w Danii i mechanizmy wsparcia Historia, warunki, udzia obecny, tendencje, udzia poszczeglnych typw OZE Dania bya pierwszym krajem, ktry rozpocz promocj energii odnawialnej po kryzysie naftowym w 1973 roku. Obecnie sektor OZE tego kraju jest jednym z najlepiej rozwinitych
- 153 -
w Europie.173 Aktualna produkcja energii odnawialnej w Danii wynosi 75 975 TJ174 i zaspokaja 10% kocowego zapotrzebowania na energi (1998)175. Wedug szczegowych danych z 1997 r.173, najwaniejsze jej rda stanowi biomasa, ktra pokrywa 5% zapotrzebowania oraz energia wiatru (7,0 PJ). Energetyczne wykorzystanie biomasy to: spalanie drewna opaowego, zrbkw drzewnych i brykietw (21,0 PJ), spalanie somy (13,4 PJ) oraz wykorzystanie biogazu (2,4 PJ). W dalszym cigu znaczc rol w bilansie odgrywa spalanie komunalnych odpadw organicznych (27,6 PJ). Na polityk wykorzystania OZE w Danii wpywaj nastpujce czynniki: - Dania postawia sobie za cel redukcj emisji CO2 o 50% w okresie od 1998 r. do 2030 r. W zwizku z tym paliwa tradycyjne, takie jak olej i wgiel zastpowane s paliwami bardziej przyjaznymi rodowisku: gazem i OZE. - Sektor energetyczny w Danii jest w duym stopniu zdecentralizowany, wiele jednostek produkuje na potrzeby wasne. Ogem istnieje ponad 100 przedsibiorstw dystrybucyjnych, w ktrych partycypuj przedstawiciele samorzdw oraz biznesu. - W Danii wdraana jest obecnie reforma sektora elektrycznego, grzewczego i gazowego, ukierunkowana jest na urynkowienie, liberalizacj i decentralizacj. Reforma ta zostaa zatwierdzona 3 marca 1999 r. i zakada midzy innymi usamodzielnienie energetyki odnawialnej. Reforma ma wej w peni w ycie 1 stycznia 2003 r.176 Liberalizacja i silna pozycja sektora gazowniczego jest powanym wyzwaniem dla energetyki odnawialnej w Danii. Gaz ziemny, w tym komunalne systemy grzewcze, gdzie priorytetem jest nadal gaz, stanowi siln konkurencj dla energetyki odnawialnej.
Polityka: cele jakociowe i ilociowe Dania posiada jeden z najlepszych w wiecie systemw promocji i planowania energii odnawialnej. Bya pierwszym krajem, ktry stworzy program wspierania energetyki odnawialnej, gwnie wiatrowej i biomasy. Program ten, o nazwie ENERGIA 2000, powsta w 1990 r., by aktualizowany w latach 1993 i 1995177. Obecnie polityka wspierania energetyki odnawialnej opiera si gwnie na opracowanej w 1996 r. polityce energetycznej ENERGY 21. Wedug tego dokumentu, energia odnawialna ma stanowi 20% oglnej produkcji energii do roku 2003, 30% do 2010 a ponad 75% do roku 2030178. Szczegowa cele wyznaczone dla odnawialnych rde w Danii zaprezentowano w tabeli 8.6.
Z przedstawionych danych wynika jak priorytetowe znaczenie ma dla Danii energetyczne wykorzystanie biomasy i energii wiatru. W sektorze energetycznego wykorzystania biomasy warto zauway przewidywane ograniczenie energetycznego wykorzystania odpadw komunalnych oraz szybki przyrost wykorzystania plantacji energetycznych. Szczegowymi celami polityki s - obok dalszego rozwoju energetycznego wykorzystania biomasy i energetyki wiatrowej - take promocja nowych rde energii: pompy ciepa, systemy fotowoltaiczne, ogrzewanie soneczne, energia fal i pyww morskich179. Przy
Bess M.: Country Profiles: Working Group European Energy Briefing Paper. PHARE BG9307-03-L001. ESD, 1997. 174 www.ens.dk/uk/Statistics/uk98/tab_overblik.htm 175 www.ens.dk/pub/EPR/epr99uk.htm 176 Daugaard N., Lorenzen K. Report on Electricity Legislation in Denmark. Energy Centre Denmark, 1999. 177 OECD/IEA: Common Action for Renewable Electricity Generation. Annex I Expert Group Policies and Measures for Common Action. 1997. 178 Daugaard N., Lorenzen K.: Report on Electricity Legislation in Denmark. Energy Centre Denmark. 1999. 179 www.ens.dk/e21/e21uk/underkap/23.htm
173
- 154 -
wdraaniu tych zamierze stosowane maj by nastpujce narzdzia: - wsparcie bada i rozwoju technologii, - projekty demonstracyjne, - granty inwestycyjne, - odpowiedni system podatkowy, - kampanie informacyjne, - wzmacnianie wsppracy pomidzy wadzami lokalnymi, organizacjami ekologicznymi i energetycznymi, dostawcami technologii i innymi zainteresowanymi grupami, - wczenie kampanii na rzecz OZE do lokalnych Agend 21180, - promocja maoskalowych, rozproszonych technologii OZE (systemy fotowoltaiczne, przydomowe turbiny wiatrowe)181.
Tabela 8.6. Program energetycznego wykorzystania OZE w Danii do roku 2030 w PJ Rodzaj OZE 1997 2000 2005 2010 2030 Biomasa ogem 63,4 73,4 84,9 95,9 145,7 13,4 24,8 26,7 27,7 33,6 Soma 21,0 23,8 26,5 26,5 24,3 Drewno 2,4 5,2 9,0 13,2 20,0 Biogaz 0,0 0,1 0,2 5,9 45,7 Plantacje energetyczne 27,6 22,7 22,6 22,6 22,1 Odpady komunalne Energetyka wiatrowa 7,0 8,6 13,8 22,7 59,8 Fotowoltaika 0,3 0,6 1,0 1,4 3,0 Geotermia, hydroelektrownie, inne 3,4 0,7 1,9 2,8 26,4 OZE OGEM 75,1 86,4 101,6 122,8 234,7*
*
Zgodnie z ENEGY 21, cakowite zuycie energii w Danii w latach 19972030 utrzymywa si bdzie na poziomie 800 PJ
Struktura instytucjonalna tworzenia i wdraania polityki energicznej Naczeln wadz w Danii jest jednoizbowy Parlament. Polityka energetyczna, w tym polityka wykorzystania energii odnawialnej, tworzona jest przez parlamentarne komitety: Komitet rodowiska i Planowania Regionalnego oraz Komitet Energii. Komrk wykonawcz dla tej polityki jest Ministerstwo rodowiska i Energii (MSE), ktre powstao w 1995 r. z poczenia Ministerstwa rodowiska i Ministerstwa Energii. We wdraaniu polityki pastwa uczestnicz te nastpujce organy: - Duska Agencja Energii - instytucja podlegajca Ministerstwu rodowiska i Energii, powstaa ona w roku 1976. Jej zadania to: przygotowywanie rzdowych ustaw i planw wykonawczych do polityki energetycznej, przyznawanie grantw, promocja energetyki odnawialnej, koordynacja programw badawczo-rozwojowych.182 - Duska Agencja rodowiska, podlega take Ministerstwu rodowiska i Energii i obsugujca duski fundusz ochrony rodowiska. - Duska Rada Konkurencji , podlega Ministerstwu Biznesu i Przemysu, bierze udzia w ustalaniu cen energii, stanowi sekretariat Komitetu ds. Cen Elektrycznoci, Ciepa i Gazu. - Rada Nadzoru Energii powoana w celu kontroli warunkw podczania niezalenych dostawcw energii do sieci
www.ens.dk/e21/e21uk/underkap/23.htm www.ens.dk/pub/EPR/epr99uk.htm 182 The Danish Energy Agency (DEA): The Danish Energy Agency Homepage. URL: www.ens.dk/uk/about.htm. Aktualizacja: 6.12.1999.
181 180
- 155 -
Jednostkami samorzdowymi s powiaty oraz gminy. Kady szczebel ma wydzia ochrony rodowiska (w tym take energetyki odnawialnej). W powiatowym wydziale ochrony rodowiska zatrudnionych jest 70 osb, w gminnych 3 do 4.183
Prawo suce wykorzystaniu OZE W dziedzinie OZE w Danii zastosowanie maj nastpujce akty prawne: - ustawa Duskie Prawo Zaopatrywania w Elektryczno, najwaniejszy dokument prawny w dziedzinie energii elektrycznej, - ustawa o wykorzystaniu OZE183, - ustawa o subsydiach pastwowych dla produkcji elektrycznoci (1991 r.), - ustawa o subsydiach pastwowych na rzecz promocji wykorzystania biopaliw oraz wspwytwarzania ciepa i elektrycznoci 1992 r., - ustawa o zaopatrzeniu w ciepo (1990 r.)184.
Propozycje nowych aktw prawnych, w zwizku z reform sektora elektroenergetycznego, to: - ustawa o zaopatrzeniu w energi elektryczn, - ustawa o limitach emisji CO2, - poprawka do ustawy o zaopatrzeniu w ciepo, - poprawka do ustawy o subsydiach na produkcj energii, - poprawka do ustawy o wykorzystaniu OZE183.
Prawny obowizek zakupu energii z OZE i wykorzystania OZE Rozporzdzenie Ministerstwa rodowiska i Energii Danii z dnia 1 lipca 1996 r. stanowi, e zakady dystrybucji energii zobowizane s do zakupu elektrycznoci pochodzcej ze rde odnawialnych. W obowizujcym dotychczas systemie, producenci energii z niektrych rde odnawialnych (elektrownie wiatrowe, systemy fotowoltaiczne) otrzymuj cen za sprzedawan energi w wysokoci 85% ceny dla odbiorcw kocowych(0,051 Euro/kWh w 1997 r.). Inni producenci energii ze rde odnawialnych maj nieco mniej atrakcyjne warunki zakupu energii z OZE. Wszyscy dostawcy energii ze rde odnawialnych mog dodatkowo korzysta z dopat do cen energii. Kady dostawca energii ze rde odnawialnych moe korzysta z dopaty 10 re/kWh. Dodatkowo dostawcy energii z elektrowni wiatrowych, systemw fotowoltaicznych, maych elektrowni wodnych i biogazowni korzystaj z dopaty 17 re/kWh (z dostpu do tego typu dopaty wyczone s instalacje wiatrowe i biopaliwowe bdce w posiadaniu zakadw energetycznych).
Kwestie cen za energi ze rde odnawialnych sprzedawan do sieci bd miay w Danii mniejsze znaczenie po wprowadzaniu limitw emisji CO2 i minimalnych udziaw energii ze rde odnawialnych w bilansach przedsibiorstw energetycznych, oraz handlu emisjami i certyfikatami na zakup energii ze rde odnawialnych. Zgodnie z now propozycj ustawy duskie prawo zaopatrzenia w energi elektrycz, ceny i dopaty do cen energii z OZE, ustalane z gry funkcjonowa bd w formie zanikajcej tylko do 2009 r.185 Przygotowana reforma sektora elektroenergetycznego zakada, e nabywcy energii bd zobowizani do zakupu rosncych stopniowo iloci energii ze rde odnawialnych. W wyniku prowadzenia aktywnej polityki rzdu przewiduje si, e w 2010 r. udzia rde odnawialnych
183 184
Daugaard N., Lorenzen K.: Report on Electricity Legislation in Denmark. Energy Centre Denmark, 1999. OECD/IEA: Common Action for Renewable Electricity Generation. Annex I Expert Group Policies and Measures for Common Action. 1997. 185 Daugaard N., Lorenzen K.: Report on Electricity Legislation in Denmark. Energy Centre Denmark. 1999.
- 156 -
w cakowitym zuyciu energii elektrycznej w Danii wyniesie 20%186. Po roku 2010, konsumenci energii bd musieli zaopatrzy si w specjalne zielone certyfikaty potwierdzajce zakup energii ze rde odnawialnych w iloci odpowiadajcej zuyciu energii, a producenci energii bd zmuszeni przygotowa ofert dostaw energii elektrycznej ze rde odnawialnych.185 Certyfikaty wystawiane bd na zakup energii odnawialnej z rde o mocy do 10 MW. Zakada si, e w okresie przejciowym tworzenia rynku handlu certyfikatami, najnisza cena otrzymywana w wyniku sprzedania zielonego certyfikatu dla dostawcw energii ze rde odnawialnych wyniesie 10 re/kWh, podczas gdy ceny energii dla konsumentw, zobligowanych do zakupu zielonego certyfikatu, wynios 27 re/kWh. W przypadku energii cieplnej, obowizujca obecnie ustawa o zaopatrzeniu w ciepo (1990 r.) nakada obowizek konwersji wszystkich komunalnych systemw grzewczych na systemy skojarzone, wykorzystujce biomas lub gaz ziemny.187
Regulacje podatkowe sprzyjajce wykorzystaniu OZE Dania jest krajem aktywnie stosujcym mechanizmy podatkowe suce wsparciu rozwoju energetyki odnawialnej. Poniej omwiono te z nich, ktre wpywaj na obnienie wymiaru podatku dochodowego dla producentw energii ze rde odnawialnych oraz te, ktre wpywaj na podniesienie ceny energii produkowanej z wykorzystaniem paliw kopalnych i porednio poprawiaj konkurencyjno OZE: Podatki dla waciciela siowni wiatrowych. Maj oni do wyboru dwie moliwoci. Mog paci podatek tylko od wpyww ze sprzeday (bez wliczenia zuycia wasnego), ale bez moliwoci odliczenia amortyzacji. Jest to zachta dla wacicieli ktrzy maj may udzia kapitaowy w inwestycjach wiatrowych. Drugi model polega na tym, e paci si peny podatek (rwnie od iloci zuytej energii na wasne potrzeby), ale z moliwoci odliczenia amortyzacji od przychodu. Podatki dla zakadw energetycznych. Zakady energetyczne obecnie nie pac podatkw od sprzeday energii, ale gdy producenci bd sprzedawa energi po cenach rynkowych podatki zostan wprowadzone. Zniesienie podatkw dla maych przedsibiorstw. Zgodnie z now ustaw o podatkach, mae zakady produkcyjne (o mocy elektrycznej poniej 150 kW) nie pac podatkw od wasnego zuycia, lecz specjalne zielone raty od zuycia paliwa. Ten przepis ma zachci do rozwoju maych jednostek wykorzystujcych energi odnawialn uwalniajc inwestorw od pacenia podatkw od zuycia energii elektrycznej. Podatki produktowe od paliw. Podatki te dotycz zakupu paliw uywanych na cele grzewcze (nie do produkcji elektrycznoci). Podatki za produkcj elektrycznoci wliczone s w podatki (koszty) konsumenta. System taki wynika z potrzeby ochrony eksportu elektrycznoci i ta dysproporcja jest kompensowana przez specjalne mechanizmy. Wysokoci opat produktowych na paliwa i podatkw ekologicznych przedstawiono w tabeli 8.7.
Gospodarstwa domowe i sektor publiczny pac pene podatki, przemys paci te dodatkowe podatki za zuycie paliw w niektrych procesach produkcyjnych. Przychody uzyskane z podatkw CO2 i SO2 s przeznaczane na inwestycje, fundusze socjalne itp. Po reformie podatki wzrosn, co zwikszy pul subsydiw na wykorzystanie energii ze rde odnawialnych.
186 187
www.ens.dk/pub/EPR/epr99uk.htm OECD/IEA: Common Action for Renewable Electricity Generation. Annex I Expert Group Policies and Measures for Common Action. 1997.
- 157 -
Energia z OZE nie podlega podatkom ekologicznym i opatom produktowym. Jest to dodatkowa zachta dla przedsibiorstw obrotu energi do zakupu energii ze rde odnawialnych po wyszej cenie. Mimo to, wedug duskich ekspertw, podatki nie okazay szczeglnie efektywnym narzdziem dla rozwoju energetyki odnawialnej. Waniejsz rol odegray dotacje i regulacje dotyczce cen zakupu energii ze rde odnawialnych. Nie ulega natomiast wtpliwoci, e podatki przyczyniy si wydatnie do redukcji wpywu energetyki na rodowisko.188
Tabela 8.7. Podatki porednie w Danii188 Rodzaj Podatek wglowy CO2 (naoony na wszystkie paliwa wglowodorowe) , Opata produktowa na paliwa kopalne olej, wgiel, gaz, elektryczno, Podatek SO2, ale tylko gdy zawarto siarki w paliwie przekroczy 0,05% Subsydia, dotacje i kredyty preferencyjne Subsydia bezporednie realizowane s przez udzielanie dotacji z budetu pastwa w ramach programw celowych. Obecnie istniej cztery programy oferujce wsparcie finansowe na przedsiwzicia inwestycyjne: - program bada, demonstracji i wdroe w energetyce (wprowadzony jako narzdzie realizacji ENERGY 21), oferujcy energetyce odnawialnej dotacje w wysokoci do 100% kosztw nowatorskich inwestycji (rednio ok. 50%); - program rozwojowy dla energii odnawialnej (istniejcy od 1992 r.); - rzdowe dotacje na decentralizacj systemw grzewczych i energetyczne wykorzystanie OZE, gwnie biomasy (funkcjonujcy od 1992 r.). Standardowa wysoko dotacji wynosi 30% cakowitych nakadw inwestycyjnych; - dotacje na projekty badawczo-rozwojowe i wdroenia w zakresie prowadzenia upraw energetycznych, oferowane w latach 1993-2001 przez duskie Ministerstwo ywnoci, Rolnictwa i Rybowstwa189. Subsydia porednie przydzielane s w formie ulg podatkowych, preferencyjnych cen energii elektrycznej z OZE (za 1 kWh z OZE producenci otrzymuj obecnie do 0,036 Euro z budetu pastwa). Zakady energetyczne, w ramach obecnie obowizujcych przepisw, maj prawo do obciania nabywcw elektrycznoci dodatkow opat pobieran z gry, przeznaczon na inwestycje o duszym okresie zwrotu nakadw, w tym na inwestycje suce wykorzystaniu OZE. Wysoko podatku
100 DKK/tona emitowanego CO2 41 DKK/GJ energii zawartej w noniku 20 000 DKK/tony siarki zawartej w emitowanym SO2
W ocenie ekspertw subsydia maj ogromny wpyw na rozwj energii odnawialnej w Danii. Subsydia bd jednak stopniowo wycofywane, w miar wprowadzania zielonych cen i zielonych certyfikatw, a koszty zwizane z produkcj energii odnawialnej bd wczone do ceny energii190.
188 189
Lorenzen K.: Fiscal Measures and Grant/subsidies in Denmark. Energy Centre Denmark, 1999. Blicher-Mathiesen U.: Demonstartion Trials of Energy Crops in Denmark. Proc. of the Conference Energy and agricultur, Agricultural Universisty of Athens, 2-5 June 1999. 190 Lorenzen K.: Fiscal Measures and Grant/subsidies in Denmark. Energy Centre Denmark, 1999.
- 158 -
Przykady duskich programw branowych na wykorzystanie OZE Istotne znaczenie dla energetyki odnawialnej, w zmieniajcej si rzeczywistoci politycznej i gospodarczej, ma spjno midzy planowaniem w energetyce, planowaniem przestrzennym i lokalnym planowaniem wykorzystania energetyki odnawialnej. Nie wszystkie technologie OZE s jednakowo promowane i uwzgldniane w planowaniu energetycznym, przez co ujawnia si pewna dysproporcja w rozwoju wykorzystania rnych rde energii odnawialnej (niektre s bardziej wspierane od innych) 191.
Najsilniejsz pozycj w sektorze energetyki odnawianej w Danii maj energetyka wiatrowa i energetyczne wykorzystanie biomasy. W celach promocyjnych na wyspie Samsi od 1997 r. prowadzi si program polegajcy na 100% pokryciu zapotrzebowania na energi z OZE192. Program ten ma pokaza wzajemn komplementarno technologii OZE, take i w nim dominujce znaczenie bdzie miaa energia biomasy i energia wiatru.
Energia biomasy. Aby lepiej dopasowa technologi wykorzystania biopaliw do systemu energetycznego i zwikszy jej atrakcyjno komercyjn, rzd Danii oraz inne zainteresowane strony stworzyy w 1993 roku Kontrakt dla Biomasy193, zgodnie z ktrym zuycie biomasy na cele energetyczne ma w roku 2000 wzrosn do co najmniej 75 PJ, czyli do 10% cakowitego zapotrzebowania. Planowany jest wzrost zuycia biomasy m.in. w zakadach produkujcych energi elektryczn, gwnie dziki modernizacji istniejcych i budowie nowych instalacji produkujcych energi elektryczn i ciepo w skojarzeniu (CHP). Due nadzieje pokadane s w zalesianiu, w uprawach energetycznych, wikszym wykorzystaniu biogazu i gaz wysypiskowego.
W ramach rozwoju energetycznego wykorzystania biomasy rzd Danii planuje: - zwikszenie iloci zdecentralizowanych jednostek CHP opartych na biomasie poprzez promocj wykorzystania gazu wysypiskowego, wykorzystania biomasy w jednostkach o mocy ponad 250 kW zlokalizowanych poza systemami grzewczymi oraz strefami dystrybucji gazu ziemnego, obowizek przechodzenia w niektrych jednostkach z gazu na biomas, - w ramach Kontraktu dla Biomasy, dziaanie na rzecz obniania kosztw produkcji energii oraz zwikszenie konkurencyjnoci technologii, - promocj wykorzystanie biomasy (take w strefach dostpu do gazu ziemnego), - uruchomienie nowego programu demonstracyjnego dla upraw energetycznych, - programy badawcze majce na celu poszukiwanie tanich rozwiza194.
Energetyka wiatrowa. Wykorzystaniu energii wiatru w Danii sprzyjaj uwarunkowania geograficzne. Obecnie w Danii dziaa ponad 3800 turbin wiatrowych o cznej mocy okoo 600 MW i rocznej produkcji ponad 1200 GWh.194 Przewiduje si, e w roku 2005 moc zainstalowana bdzie wynosi 1500 MW. Aby to osign, rzd Danii przewiduje pewne zmiany systemowe: plany rozwoju inwestycji wiatrowych maj by wprowadzane do planowania przestrzennego na szczeblu lokalnym, wzrost liczby siowni wiatrowych budowanych przez prywatnych inwestorw, promowane bd mae (przydomowe) turbiny
Bess, M.: Country Profiles: Working Group European Energy Briefing Paper. PHARE BG9307-03-L001. ESD, 1997. 192 OECD/IEA: Common Action for Renewable Electricity Generation. Annex I Expert Group Policies and Measures for Common Action. 1997. 193 http://www.ens.dk/pub/epr98uk.htm#IndexMark4_1 194 http://www.ens.dk/pub/epr98uk.htm#IndexMark4_1
191
- 159 -
produkujce energi na wasne potrzeby, w tym grzewcze. Jednoczenie bd wyczane nieefektywne i le zlokalizowane siownie. Poza tym Dania bdzie w dalszym cigu wspiera sektor poprzez badania i rozwj technologii oraz wsparcie eksportu. Ze wzgldu na zmniejszanie si powierzchni pod nowe elektrownie, zwikszy si udzia turbin usytuowanych na morzu. Obecnie 5 MW pochodzi z takich elektrowni.195 Zgodnie z planem wykonawczym (1997 r.), do roku 2007 ma zosta zbudowanych dodatkowo 5 morskich parkw wiatrowych o cznej mocy 750 MW.194
8.2.3. Polityka wspierania energetyki odnawialnej w USA To Zainteresowanie odnawialnymi rdami energii (OZE) pojawio si w USA na pocztku lat 70-tych. Bezporednim bodcem rozwoju energetyki odnawialnej by oglnowiatowy kryzys naftowy w 1973 r. Dodatkowy czynnik stanowiy naciski grup lobbingowych z Kalifornii i innych stanw charakteryzujcych si duym potencjaem OZE. Od tego momentu nastpi dynamiczny rozwj energetyki odnawialnej. W 1997 r. 2% caej produkcji energii pochodzio ze rde odnawialnych (bez wliczania duej energetyki wodnej), w tym: z energii biomasy (75%), energii geotermalnej (19%), z energii wiatrowej i sonecznej (6%). Polityka i prawo Do odnawialnych rde energii w USA zalicza si: ma energetyk wodn, energi wiatru i soca, energi geotermaln, gaz wysypiskowy, stae odpady komunalne, biomas196. Gwnym dokumentem prawnym w dziedzinie energetyki odnawialnej jest krajowa ustawa energetyczna (National Energy Act) z 1978 r., ukierunkowana na restrukturyzacj amerykaskiego sektora energetycznego i zwikszenia udziau energii odnawialnej. Prawo to zostao uzupenione Public Utility Regulatory Policies Act (PURPA) z 1978 r., najwaniejszym dla rozwoju mechanizmw rynkowych statutem regulujcym produkcj energii na uytek publiczny. Bardziej szczegowe regulacje znajduj si w ustawodawstwie stanowym.
Obecnie w polityce USA w stosunku do energetyki odnawialnej wystpuj dwa kierunki: pierwszy z nich dotyczy rozwoju mechanizmw rynkowych, drugi zwizany jest z pomoc dla jednostek, ktre produkuj energi odnawialn na uytek wasny.
Instrumenty ekonomiczne Uwagi oglne W USA od dawna funkcjonuj takie instrumenty ekonomiczne, jak ulgi podatkowe, subwencje czy kontrakty na zakup energii. Ju w 1974 r. Rzd Federalny uruchomi nastpujce ulgi podatkowe: - 10% ulg inwestycyjn, - 15% ulg dla przedsibiorstw zajmujcych si wykorzystaniem energetyki odnawialnej, - 40% ulgi w podatku od nieruchomoci (budynki mieszkalne), - przyspieszon amortyzacj w okresie 5 lat.
Bess, M.: Country Profiles: Working Group European Energy Briefing Paper, PHARE BG9307-03-L001. ESD, 1997. 196 Hong, B.D.: Challenges of Electric Power Industry Restructuring for Fuel Suppliers. Chapter 5: Issues for Renewable Fuels in Competitive Electricity Markets. 1998. URL: www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/chg_str_fuel/html/chapter5.html (modyfikowana 9.04.1999 r.)
195
- 160 -
Mechanizmy dziaajce na poziomie lokalnym Dodatkowo funkcjonuj instrumenty lokalne, na poziomie poszczeglnych stanw, z ktrych wikszo posiada polityk promujc energetyk odnawialn. Regulacje w poszczeglnych stanach s zbiene, mimo e rni si pod wzgldem warunkw okrelajcych dostawc zielonej energii, czy funkcjonowania instrumentw ekonomicznych. Powszechnie dziaaj dwa typy mechanizmw nazwanych: green marketing i net metering: Green marketing. Gwnym celem wprowadzania tego instrumentu jest popularyzacja energii odnawialnej, zwikszenie popytu i rozwj technologii. Z kilkuletnich dowiadcze wynika, e konsumenci s do pewnego stopnia gotowi za czyst energi paci wicej ni za energi pochodzc ze rde tradycyjnych, szkodliwych dla rodowiska. Dlatego ten mechanizm cigle si rozwija. Do marca 1998 r. green marketing wdroyo 17 stanw, 5 rozwijao, 7 - tworzyo regulacje, 4 - planowao.
Dla zapewnienia wiarygodnoci dostawcw, w Kalifornii wprowadzono w 1997 r. rozporzdzenie California Enacted Bill (AB) 1305, ktre na wszystkich dostawcw energii nakada obowizek corocznego raportowania. Podobne rozporzdzenie istnieje w Illinois. W Kalifornii ma dodatkowo powsta dziaajca na zasadach nonprofit organizacja o nazwie Center for Resource Solutions, ktra bdzie nadawa certyfikaty dostawcom czystej energii
Net metering. Mechanizm ten polega na oddawaniu nadprodukcji energii do sieci. Producent moe wykorzysta t nadprodukcj pniej lub otrzyma od zakadu energetycznego zwrot duej czci kosztw. Net metering stosowany jest ju w kilku stanach, lecz jego funkcjonowanie wymaga nadal pewnego udoskonalenia. Przede wszystkim naley zniwelowa wystpujce miedzy poszczeglnymi stanami rnice wielkoci akceptowanej przez zakady nadprodukcji energii oraz zasad refundacji niewykorzystanej przez uytkownika energii (np. tylko w niektrych stanach wymagane jest, aby zakad energetyczny paci producentom za oddan do sieci energi wedug cen sprzeday uytkownikom energii). Duym problemem s take restrykcje co do mocy oraz zastosowanych technologii. Poza tym moliwo korzystania z net metering maj tylko mae jednostki, ktrych wacicielem jest klient danego zakadu energetycznego. Mechanizmy w fazie wdroeniowej W niektrych stanach wprowadzane s nastpujce mechanizmy: System benefits charge (SBC), nazywany potocznie opat kablow. Polega on na naoeniu na uytkownikw sieci energetycznej (zarwno producentw jak konsumentw energii) specjalnej opaty produktowej, dodawanej do ceny za energi. Opata ta ma zasila fundusz dla energetyki odnawialnej. System taki do 9 lutego 1998 r. zastosowao 5 stanw. Najbardziej ambitny program tego typu to program wprowadzany w stanie Kalifornia: zgodnie z tamtejszym rozporzdzeniem Senate Bill 90 (Senator Sher), opaty pobierane od podlegajcych wadzom stanu przedsibiorstw energetyki konwencjonalnej maj zasila specjalny fundusz (RS Trust Fund California) na rzecz technologii i inwestycji w dziedzinie OZE. Zgodnie z innym rozporzdzeniem, o nazwie Assembly Bill 1890 (AB 1890), od 1998 r. do 2001 r. fundusz RS Trust Fund ma by zasilany 540 mln USD zebranymi od przedsibiorstw Southern California Edison Pacific Gas & Electric Company i San Diego Gas & Electric. Dodatkowymi rodkami zasilajcymi fundusz maj by dobrowolne wpaty klientw oraz jednostek komunalnych. Fundusz jest nadzorowany przez lokaln organizacj Energy Commission i skada si z 4 subkont: konto istniejcych, konto nowych i konto wchodzcych do uytkowania OZE oraz konto
- 161 -
Customer Side Renewable Resources. California Energy Commission musi raportowa wydatki funduszu wadzom stanowym. Renewable Portfolio Standard (RPS). Jest to strategia, ktra zasuguje na szczegln uwag. Oparta jest ona na mechanizmach rynku i podobna do ju funkcjonujcego w USA i notujcego sukcesy mechanizmu handlu emisjami. Naoony przez wadze puap, okrelajcy minimalny stopie wykorzystania rde odnawialnych, wymaga od producenta lub sprzedawcy energii wczenia pewnego udziau energii pochodzcej ze rde odnawialnych do produkowanej lub sprzedanej energii. Jeli dla sprzedawcy lub producenta wykorzystanie rde odnawialnych w wymaganym stopniu jest nieopacalne, moe on zakupi specjalne kredyty energii odnawialnej i tym samym obniy wymagany udzia indywidualny. Kredytami tymi sprzedawcy lub producenci mog handlowa miedzy sob. Do 9 lutego 1998 r. system ten wdroyo 6 stanw.
Nowe propozycje mechanizmw na poziomie federalnym Mimo e rzd amerykaski od lat wspiera OZE, czego rezultatem jest rozwj inwestycji i technologii w dziedzinie energetyki odnawialnej w USA, instrumenty rynkowe wymagaj dalszego udoskonalania. W marcu 1998 r. zaproponowano tzw. Administration's Comprehensive Electricity Competition Plan, ktrego gwnymi celami s: - rozwj konkurencji na rynku energii poprzez umoliwienie kocowemu uytkownikowi wyboru dostawcy; - ochrona konsumenta poprzez rozwj rynku; - zapewnienie dobrej dostpnoci i jakoci systemw przesyowych; - promocja i utrzymanie dbr publicznych; - usprawnienie istniejcego prawa federalnego; - uporzdkowanie kompetencji wadz stanowych.
Dla realizacji tych celw proponuje si pakiet nastpujcych rozwiza: - Powszechne wprowadzenie RPS, narzucony puap wykorzystania OZE dla caych Stanw Zjednoczonych bdzie wzrasta od okoo 2 % obecnie do 5.5 % w 2010 r. - Powoanie tzw. Public Benefit Fund (PBF) na wzr SBC, czyli funduszu na rozwj energetyki odnawialnej, utrzymywanego dziki wprowadzeniu dodatkowych opat do ceny za kWh energii zastpowanej. Opaty zasilajce fundusz bd obowizywa we wszystkich stanach, ale ich wysoko zalee bdzie od popytu i poday energii. Stany bd rywalizoway o rodki z funduszu na podstawie wnioskw grantowych. rodki funduszu, wynoszce 3 miliardy dolarw, bd rozprowadzane do poszczeglnych stanw na inwestycje zwizane z energetyk odnawialn. Program bdzie trwa 15 lat. - Wspieranie green marketingu poprzez lepszy dostp do informacji o oferowanych na rynku usugach. Kady dostawca bdzie zobowizany udostpnia konsumentom atw do zrozumienia i wiarygodn informacj. - Uregulowanie i uporzdkowanie zasad net metering. Nowe prawo ma uregulowa istniejca sytuacj: wszyscy posiadacze maych generatorw (do 20 kW) bd mogli uczestniczy w net metering i kady waciciel sieci bdzie zobowizany umoliwi korzystanie z tego systemu. Podobne do wyej opisanych s propozycj rozporzdzenia Senatu Senate Bill 687 (The Jeffords Proposal) oraz Izby Reprezentantw House of Representatives Bill 1359 (The DeFazio Proposal), ktre dotycz mechanizmw typu PBF i RPS. Rwnolegle powstay pewne propozycje nawizujce do wymienionych wyej:
- 162 -
propozycja Senatu Senate Bill 237 (The Bumpers Proposal), wedug ktrej kredyty w ramach RPS byyby udzielane producentom (sprzedawcom) w zalenoci od rodzaju produkowanej (sprzedawanej) energii, propozycja Izby Reprezentantw House of Representatives Bill 655 (The Schaefer Proposal), wedug ktrej miayby by uregulowane warunki raportowania i kontroli stanu kredytw w ramach RPS.
8.3. Przegld rozwiza wspierajcych i regulujcych wykorzystanie poszczeglnych rde i technologii energii odnawialnej w innych krajach. 8.3.1. Siownie wiatrowe Elektrownie wiatrowe sieciowe Poszczeglne pastwa europejskie oraz USA stosuj szerok gam mechanizmw wspierajcych inwestycje w odnawialne rda energii. Jedn wspln cech wikszoci tych modeli s rnego rodzaju dopaty do taryf sprzeday energii oraz subsydia inwestycyjne. Do innych metod wspierania energetyki wiatrowej nale fundusze na narodowe programy badawczo-rozwojowe oraz procedury przetargowe, jak brytyjski Akt o Paliwach Niekopalnych (Non Fossil Fuel Obligation - NFFO). Sposoby, w jakie rzdy poszczeglnych pastw stosuj te mechanizmy s niekiedy znacznie odmienne.
Rne mechanizmy wsparcia przynosz zrnicowane efekty, a ich skuteczno zaley od warunkw danego kraju. Wystpuj due rnice w taryfach na zakup energii paconych przez zakady energetyczne oraz w porednich lub bezporednie dopatach z budetu pastwa. Skutkuje to odmiennymi wysokociami stawek za energi z elektrowni wiatrowych paconych producentom przez zakady energetyczne w pastwach Unii Europejskiej. W zwizku z tym sprzeda do sieci znacznej iloci energii wiatrowej moe spowodowa zaburzenia konkurencji midzy zakadami energetycznymi na coraz bardziej liberalnym rynku energii. Rne s te efekty stosowania odmiennych mechanizmw wsparcia. Model niemiecki gwarantowanych wysokich taryf i subsydiw inwestycyjnych - zachca do wznoszenia parkw wiatrakowych w lokalizacjach o przecitnych zasobach energii wiatru, co prowadzi do wzrostu kosztw produkcji. Niektre schematy wspierania energetyki wiatrowej (oraz innych odnawialnych rde) oparte s na procedurach przetargowych i silnej konkurencji, co pociga za sob np. znaczne obnienie kosztw (NFFO w Wielkiej Brytanii), ale nie koniecznie oznacza wyrany wzrost udziau energii ze rde odnawialnych w bilansie energetycznym kraju. Niektre pastwa dopuszczaj te regionalne rnicowanie regulacji prawnych, inne zmierzaj do ujednolicenia w caym kraju zasad wspierania inwestycji w elektrownie wiatrowe. Poniej przedstawiono grupy mechanizmw stosowanych w promocji energetyki w Europie i w Stanach Zjednoczonych.
Cele ilociowe oraz zobowizania kwotowe Zapisy zawarte w Biaej Ksidze Energii Odnawialnej wydanej przez Komisj Europejsk (COM 97) zalecaj pastwom czonkowskim osignicie do 2010 r. wykorzystania energii odnawialnej na poziomie 12% cakowitego zapotrzebowania na energi pierwotn. Przewidywania wskazuj, e cakowita moc zainstalowana elektrowni wiatrowych wyniesie ok. 50 000 MW w 2020 r., czyli 6 do 7% cakowitej mocy zainstalowanej pastw Unii.
- 163 -
Szczegowy cel dla energetyki wiatrowej, zapisany w Biaej Ksidze, zosta ustalony na 40 000 MW zainstalowanej mocy elektrowni wiatrowych do 2010 roku. Europejskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej postawio ambitny cel osignicia poziomu 10% udziau energii wiatru w cakowitym zuyciu energii elektrycznej w 2020 r.197 Wykorzystanie energii wiatru roso bdzie w tempie 20% rocznie do roku 2003, kiedy to bdzie pracowa 33 400 MW elektrowni wiatrowych. Do roku 2040 energia wiatru moe zaspokoi nawet 20% zapotrzebowania na energi elektryczn. Niektre pastwa wprowadzaj zapisy zobowizujce zakady energetyczne do zwikszenia udziau energii ze rde odnawialnych w bilansie energetycznym. W lipcu 1998 r. austriacki parlament wprowadzi nowe prawo energetyczne (EIWOG), ktre jest odbiciem dyrektywy Komisji Europejskiej dotyczcej tworzenia wewntrznego rynku dla energetyki energii elektrycznej. Prawo to stanowi, e do 2005 r. odnawialne rda energii (z wyczeniem energii wodnej i odpadw) powinny dostarczy 3% energii sprzedanej przez przedsibiorstwa dystrybucyjne. W Danii opracowana zostaa strategia energetyczna (Energi 21), ktra m.in. przyja jako cel pokrycie zapotrzebowania na energi elektryczn w 2030 r. w 50% energi wiatrow. Sposobem osignicia tego celu jest rewizja lokalnych planw zagospodarowania przestrzennego poczona z szerokimi konsultacjami spoecznymi. W ten sposb zwikszono moliwo zainstalowania elektrowni wiatrowych na ldzie do 2 500 MW. W kolejnym etapie przewiduje si uruchomienie dodatkowych 4 000 MW elektrowni wiatrowych na morzu (off shore).
Dopaty do cen energii Nowe prawo energetyczne wprowadzone w Austrii w 1998 r. wymaga ustalenia w kadym z landw minimalnych taryf sprzeday energii do sieci. Dodatkowe koszty poniesione przez przedsibiorstwa energetyczne maj by kompensowane dodatkow taryf na terenie danego przedsibiorstwa. Ponadto nowe prawo wprowadza moliwo sprzeday zielonej energii bezporednio do dowolnego konsumenta. W Belgii niezaleni producenci otrzymuj od zakadu energetycznego premi w wysokoci 0,050 ECU/kWh za energi odnawialn. Jest to dopata do energii produkowanej nieregularnie, jak energia wiatrowa czy soneczna.
Regulacje prawne dotyczce sprzeday energii w Danii zostay zawarte w Prawie Energetycznym z 31 maja 1996 r. Wedug tych przepisw produkcja energii oparta na gazie ziemnym oraz rdach odnawialnych jest subsydiowana z budetu centralnego w wysokoci 0,009 ECU/kWh. Energia ze rde odnawialnych jest objta dodatkowymi dopatami w wysokoci 0,023 ECU/kWh. Jednak ze wzgldu na rosnca konkurencyjno odnawialnych rde energii, szczeglnie energii wiatrowej, na stopniowo liberalizowanym rynku energetycznym Danii, dopata ta ma by przedmiotem rewizji. Taryfa pacona producentowi przez przedsibiorstwo dystrybucyjne wynosi 85% ceny dla odbiorcw kocowych o zuyciu energii do 20 000 kWh/rok (z potrceniem opaty za korzystanie z sieci w wysokoci okoo 0,009 ECU/kWh). We Francji taryfa sprzeday energii oparta jest na obliczonych kosztach produkcji energii, ktrych przedsibiorstwa energetyczne unikaj dziki podczeniu do sieci nowego producenta. Taryfa ta wynosi w tej chwili okoo 0,046 ECU/kWh. Podobne rozwizanie stosowane jest w Grecji, gdzie niezaleni producenci energii otrzymuj dopat za moc wypart z sieci (capacity credit). Opiera si to na zaoeniu, e np. park wiatrakowy
197
EWEA: A Blueprint To Achieve 10% of the Worlds Electricity from Wind Power by 2020. WIND FORCE 10, 1998.
- 164 -
zastpuje w sieci pewn moc zainstalowan tradycyjnego rda energii. Regulacje te zawarte s w prawie energetycznym (2244/94). W Szwajcarii, majc na uwadze korzyci zwizane z tzw. rozproszonym wytwarzaniem energii (energetyka wiatrowa mieci si w tej kategorii), stosuje si rwnie dopat za oszczdnoci wynikajce z ograniczenia strat przesyowych. Bardzo specyficzny i zoony system dopat do energii pochodzcej z odnawialnych rde energii uruchomiony zosta w 1998 r. w Holandii. Opiera si on na tzw. Zielonych Etykietach (green labels). Producent energii z odnawialnego rda otrzymuje etykiet za okrelon ilo wyprodukowanej zielonej energii. Moe t etykiet sprzeda przedsibiorstwom energetycznym lub innym klientom. Przedsibiorstwa energetyczne maj obowizek osignicia poziomu 3% sprzedawanej energii ze rde odnawialnych. Ponadto istnieje rynek na zielone etykiety wrd firm dbajcych o swj wizerunek jako przyjazdnych rodowisku naturalnemu. Przewiduje si, e warto etykiety bdzie si wahaa pocztkowo midzy 0,014 a 0,023 EURO/kWh i bdzie rosa. Stosowane s rwnie zielone taryfy przez zakady energetyczne, ktre oferuj swoim odbiorcom energi z odnawialnego rda. Stawka za zielon energi jest okoo 0,018 ECU/kWh wysza od ceny normalnej, a zebrane w ten sposb rodki finansowe przeznaczane s na zakup zielonych etykiet, czyli trafiaj do producentw energii odnawialnej. Naley te zwrci uwag na to, e w wielu pastwach (np. Belgia, Grecja, Irlandia) taryfa sprzeday energii do sieci jest uzaleniona od pory dnia, a nawet od pory roku. We Woszech taryfy s dodatkowo uzalenione od tego, czy producent ca wyprodukowan energi sprzedaje do sieci, czy tylko nadwyk ponad wasne zuycie. Taryfy w Grecji s rwnie uzalenione od poziomu napicia w sieci, do ktrej instalacja jest podczona, przy czym podczenie do sieci dystrybucyjnej niskiego napicia daje najwysze stawki za energi (a najnisze stawki przy podczeniu do sieci wysokiego napicia). W Luksemburgu zrnicowanie taryf sprzeday energii do sieci uzalenione jest natomiast od mocy zainstalowanej. Bardzo istotnym elementem wsparcia inwestycji w energetyk wiatrow s gwarancje na przysze taryfy sprzeday energii do sieci. W wielu pastwach prawo wymaga od przedsibiorstw dystrybucyjnych podpisywania wieloletnich kontraktw na odbir energii. Kontrakty te s wane od 5 lat w Hiszpanii do 20 lat w Niemczech. Na og stosowane przepisy prawne w wikszoci pastw dynamicznie rozwijajcych energetyk odnawialn, jasno okrelaj taryfy zakupu energii od niezalenych producentw. Daje to mocne podstawy do uruchomienia udanego projektu wiatrowego nawet w przypadku nie najwyszych taryf.
Subsydia inwestycyjne W wielu pastwach stosowane s liczne mechanizmy wspierajce powstawanie nowych inwestycji wiatrowych. Najbardziej charakterystyczne s rozwizania zastosowane w Wielkiej Brytanii w ramach Aktu o Paliwach Niekopalnych (NFFO). Program rzdowy, ktry w 1993 r. wyznacza cel zainstalowania 1 500 MW elektrowni wiatrowych do 2000 r., jest obecnie modyfikowany. Podatek w wysokoci 0,9% na energi pochodzc z paliw kopalnych przeznaczany jest w caoci na zasilenie funduszu wspierania inwestycji w odnawialne rda energii.
Zebrane rodki przyznawane s na inwestycje w procesie przetargowym, w ktrym wyaniani s oferenci najbardziej efektywnych ekonomicznie projektw. Regionalne zakady energetyczne pac za wyprodukowan energi wedug stawek stosowanych dla energii konwencjonalnej, a pozostaa cz kwoty trafia do producenta od Agencji Zakupu Energii
- 165 -
z Paliw Niekopalnych (Non Fossil Purchasing Agency - NFPA) ze rodkw zebranych z podatku od paliw kopalnych. Brytyjskie rozwizanie NFFO pozwolio znacznie obniy koszty wdraania odnawialnych rde energii, lecz przyczynio si do ograniczenia cznej mocy zainstalowanej w brytyjskiej energetyce wiatrowej. Mimo istnienia na Wyspach Brytyjskich wybitnych warunkw wiatrowych i najwikszego potencjau technicznego energii wiatru w Europie, twarde zasady konkurencji i przetargw pozostawiy Wielk Brytani daleko w tyle w rozwoju energetyki wiatrowej. Podobny system stosowany jest w Irlandii, lecz inwestorzy otrzymuj rwnie subsydia kapitaowe, a taryfa sprzeday energii do sieci jest ustalana przed przetargiem i wynosi rednio 0,051 ECU/kWh. W kolejnych rundach programu uruchomiono kontrakty na ponad 260 MW energii wiatrowej. Zbliony system oparty na procesie przetargowym stosowany jest rwnie w Austrii i Francji. W innych pastwach stosowane s bezporednie subsydia do nowych inwestycji wykorzystujcych energi wiatrow. Od 1997 r. w Szwecji dotacje na ten cel wynosz 15% kosztw inwestycyjnych. Ponadto wszyscy niewielcy i rozproszeni producenci energii wiatrowej zwolnieni s z kosztw podczenia do sieci, musz tylko wnie jednorazow zryczatowan opat za dostp do sieci oraz roczne opaty licznikowe. W Szwajcarii dotacje do inwestycji w elektrownie wiatrowe przyznawane s wg indywidualnych ocen projektw. Niektre z kantonw obejmuj projekty wiatrowe gwarancjami w celu obnienia ryzyka inwestycyjnego. Rzd fiski od 1998 r. przeznacza 24 miliony EURO na projekty badawczorozwojowe, dofinansowanie inwestycji w energetyk wiatrow oraz na inne projekty skierowane na zwikszanie bezpieczestwa i zwikszenie rnorodnoci dostaw energii. W Belgii stosowane s bezporednie subsydia od 15 do 25% wartoci inwestycji, a w Grecji inwestor ma do wyboru dwa warianty wsparcia: subsydia kapitaowe i dochodowe (interest subsidy) do 40%, lub zwolnienie z podatku do 100% oraz 40% subsydia kapitaowe.
Mechanizmy fiskalne Najczciej wykorzystywanym narzdziem wspierania rozwoju energetyki odnawialnej s instrumenty podatkowe. W pastwach skandynawskich energia pochodzca ze rde odnawialnych nie jest oboona podatkami energetycznymi, wglowymi oraz podatkami od emisji gazw cieplarnianych. Przedsibiorstwa energetyczne s zwolnione z wymienionych podatkw, podatki te, zebrane przez przedsibiorstwa energetyczne od odbiorcw wraz z opatami za dostarczon energi, s wypacane producentom energii odnawialnej, w tym energii wiatrowej.
Finlandia bya pierwszym pastwem, ktre wprowadzio podatek wglowy w 1990 r. Wysoko podatku bya uzaleniona od zawartoci wgla w paliwie w przeliczeniu na jednostk energii. W przeciwiestwie do innych pastw, fiskie przedsibiorstwa energetyczne nie byy zwolnione z tego podatku, co na zliberalizowanym rynku energii elektrycznej spowodowao pewne problemy. Problem zosta rozwizany rozporzdzeniem rzdu o polityce energetycznej (z 21.12.1995 r.) poprzez przesunicie podatku z paliw na produkt kocowy, czyli energi elektryczn. W ramach programu wspierania odnawialnych rde energii, od pocztku 1998 r. podatek pacony przez odbiorc energii wraca do producentw energii odnawialnej (w tym wiatrowej) w formie dopat.
- 166 -
W kilku innych pastwach stosowane s czsto zwolnienia i wakacje podatkowe. Od 1999 roku w Norwegii inwestycje w energetyk wiatrow zwolnione s od 7% specjalnego podatku inwestycyjnego, natomiast w Danii osoby fizyczne inwestujce w elektrownie wiatrowe mog odpisa koszty kapitaowe kredytw bankowych od podatku dochodowego. Innym sposobem wspierania inwestycji, stosowanym w Holandii, jest dopuszczanie przyspieszonej amortyzacji i zwolnienia podatkowe. Metody te daj korzyci fiskalne rwne subsydiom w wysokoci 15-20% kosztw inwestycyjnych.
Elektrownie wiatrowe autonomiczne Wykorzystanie maych autonomicznych elektrowni wiatrowych pozostaje nieco w cieniu wielkich projektw w energetyce wiatrowej. Mimo to notowane jest cige zainteresowanie niewielkimi wiatrakami, ktre znajduj coraz to nowe zastosowania. W Europie Zachodniej stosowane s coraz chtniej do elektryfikacji obszarw wiejskich, oddalonych od sieci energetycznych. We Francji zosta uruchomiony program zachcajcy do korzystania z maych elektrowni wiatrowych na terenach wiejskich. Na ten cel mona uzyska dotacj w wysokoci a 95% kosztw inwestycji. Pienidze pochodz z funduszu FACE finansowanego przez pastwow sie energetyczn EDF, rzd centralny oraz odbiorcw energii.
W USA zakady energetyczne coraz czciej stosuj mae elektrownie wiatrowe przyczone do sieci, aby poprawi jako i niezawodno dostaw energii na kocach swoich linii dystrybucyjnych obejmujcych rozlege obszary. Takie rozwizanie okazuje si uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, aby sprosta wymaganiom dostaw energii dla wszystkich klientw sieci.
Rozliczanie netto Mae elektrownie wiatrowe najczciej pracuj na sie wydzielon, co zwykle czy si z koniecznoci stosowania kosztownych akumulatorw duej pojemnoci, w celu zapewnienia cigoci zasilania lokalnych odbiornikw energii. W przypadku dostpu do sieci energetycznej, najkorzystniejszym rozwizaniem jest oddawanie chwilowych nadmiarw mocy do sieci i cofanie licznika energii, kiedy energia jest ponowne odebrana w czasie wikszego zapotrzebowania. Rozliczenie z przedsibiorstwem energetycznym polega na uregulowaniu rachunku za rnic midzy energi wyprodukowan a zuyt. W przypadku wikszej produkcji ni wasne zapotrzebowanie, zakady energetyczne w Danii stosuj taryf okrelon przez odpowiednie regulacje (DEA, 1998). W USA w niektrych stanach, przedsibiorstwa energetyczne oferuj cen kupna energii na poziomie nawet 100% ceny dla odbiorcy kocowego. W innych stanach stawka ta jest znacznie mniejsza, lub wrcz zerowa, co jest sposobem stosowanym przez niektre zakady energetyczne do ograniczenia niezalenej produkcji energii przez odbiorcw do poziomu nie wikszego ni wasne zapotrzebowanie. W Kalifornii rozliczanie netto ograniczone jest tylko do systemw fotowoltaicznych (podczonych do sieci za pomoc falownikw), a w innych stanach ograniczona jest moc elektrowni wiatrowych, ktre mona w ten sposb podczy. Pomimo tych trudnoci i ogranicze, wykorzystanie tego mechanizmu jest jednym z najwaniejszych czynnikw, ktre wpywaj na szybki wzrost zainteresowania maymi elektrowniami wiatrowymi do zasilania gospodarstw domowych.
- 167 -
8.3.2. Mechanizmy wsparcia i regulacje w zakresie energetycznego wykorzystania biopaliw staych
Poniej omwiono mechanizmy wsparcia rozwoju oraz regulacje w zakresie energetycznego wykorzystania biomasy w krajach czonkowskich Unii Europejskiej i krajach Midzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA). W krajach czonkowskich IEA (International Energy Agency) energetyczne wykorzystanie biomasy znajduje znaczne poparcie w sferze dziaa rzdowych. Jedn z form dziaa wspierajcych jest program "Porozumienia o Wdraaniu Bioenergii" (IEA - Bioenergy Implementing Agreement), funkcjonujcy w programach rozwoju poszczeglnych krajw198. Dziaania i programy w poszczeglnych krajach wspierajce zwikszanie wykorzystania biopaliw staych na cele energetyczne, ukierunkowane s na: - rozwj programw badawczo-rozwojowych, - wdraanie projektw demonstracyjnych, - wdraanie mechanizmw wspomagajcych tworzenie rynku i popraw konkurencyjnoci.
Programy narodowe W wikszoci krajw IEA przyjto nadrzdne zobowizania zwikszania udziau energii produkowanej w oparciu o biopaliwa w bilansie energetycznym. Przykadowo, w Austrii z 12% w 1994 r. do 25% w 2005 r., w Kanadzie o 100 % w latach 1994 - 2020, w Danii z 40 PJ w roku 1994 do 55 PJ w roku 2005, w Finlandii o 30% - 62,7 PJ do roku 2005 itd. Bezporednie wsparcie finansowe Bezporednie wsparcie finansowe rozwoju sektora polega na dotowaniu bada, rozwoju technologii, przygotowania i wdraania inwestycji, jak i ich preferencyjnym kredytowaniu.
W Austrii Rzd Federalny, jak i rzdy landw subsydiuj 40 % kosztw inwestycji w zakresie systemw ciepowniczych opalanych biopaliwami. W 1993 r. federalne wsparcie inwestycyjne wynioso 150 mln ATS. Rezultatem tych dziaa byo wdroenie 300 ciepowni o cznej mocy 400 MW, produkujcych ok. 5 PJ/rok energii cieplnej na potrzeby komunalne. W Kanadzie w latach 1990-1995, uruchomiono program dotujcy 50% wszystkich kosztw zwizanych z wdraaniem maych systemw grzewczymi bazujcych na biopaliwach. Dania oferuje dotacje w zakresie 10-20% dla inwestorw prywatnych oraz 12,5-25% w przypadku podmiotw gospodarczych (dla kotw o mocy do 400 kW). Przy modernizacji systemw ciepowniczych wikszych mocy dotacje wahaj si w granicach 10-50% kosztw inwestycji199 We Francji dotowane s w 50% inwestycje wdraane przez samorzdy lokalne oraz w 30% inwestycje w sektorze przemysu. W 1994 r. Ministerstwo Przemysu wyselekcjonowao 13 projektw energetycznego wykorzystania drewna, na ktre przeznaczono rodki w wysokoci 74 mln FF. Projekt obejmowa modernizacj systemw zarwno w sektorze publicznym, jak i indywidualnym200.
IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology. Inernational Energy Agency OECD/IEA, 1997 199 Lorenzen K.: Danish Regulations in the Field of Biomass Production and Use - Sector of Agriculture and Forestry. Danish Eneregy Agency, 1997. 200 IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology. Inernational Energy Agency OECD/IEA, 1997.
198
- 168 -
W Szwecji od 1994 r. przyznawane s dotacje do 4 000 SEK/kW mocy instalowanej (limitowane do 25% kosztw inwestycyjnych) w przypadku instalacji nowych systemw na biopaliwa lub konwersji systemw kogeneracji ciepa i elektrycznoci (CHP) tradycyjnych na opalane biopaliwami. Oprcz bezporedniego wsparcia w formie dotacji w Austrii i Niemczech instytucje finansujce kredytuj na zasadach preferencyjnych wdraanie rnego typu instalacji bazujcych na OZE.
Mechanizmy podatkowe Najpopularniejsz form mechanizmw podatkowych wspierajcych rozwj energetycznego wykorzystania biopaliw jest wprowadzenie podatkw ekologicznych i energetycznych zwizanych ze spalaniem paliw.
W Danii funkcjonuj obecnie podatki ekologiczne od emisji CO2, SO2 oraz podatek energetyczny naoony na paliwa kopalne (nazywany potocznie podatkiem wglowym). Produkcja ciepa w oparciu o biopaliwa zwolniona jest z podatku energetycznego oraz podatku od emisji CO2, natomiast oboona podatkiem od emisji SO2 (przykadowo na rok 2000 ustalono wymiar podatku na 0,19 EURO/GJ w przypadku somy, 0,4 EURO/GJ dla peletw i 0,1 EURO/GJ dla zrbkw i odpadw drzewnych)201. W Finlandii obowizuje obecnie podatek ekologiczny od emisji CO2: 7,75 USD/tona CO2 wyemitowanego ze spalania paliw kopalnych. W Szwecji natomiast obowizuj nastpujce stawki: 10 USD/tona emitowanego CO2 - przemys, 40 USD/tona - sektor indywidualny, 4000 USD/tona emitowanego SO2. Paliwa kopalne oboone s dodatkowo podatkiem energetycznym, ktrego nie stosuje si dla biopaliw (wczajc torf)202. Inn, stosowan np. w Niemczech, form wsparcia podatkowego jest cakowite zwolnienie obrotu biopaliwami z podatku od towarw i usug - VAT, co wpywa na obnienie ich ceny rynkowej i popraw konkurencyjnoci203.
Mechanizmy regulujce i wzmacniajce taryfy za energi elektryczn produkowan w oparciu o biopaliwa Mechanizmy te z reguy powizane s bezporednio z wpywami z tytuu podatkw naoonych na produkcj energii w oparciu o paliwa kopalne. Podwyszone taryfy za energi elektryczn produkowan przy wykorzystaniu biomasy oraz dopaty do cen obowizuj w takich krajach, jak Austria, Dania i Wochy.
W Danii obowizuj dwie stawki dopat do energii produkowanej z biomasy - "10-re" i "17re", w przeliczeniu: 0,013 EURO/kWh dla wszystkich producentw energii z biomasy oraz 0,023 EURO/kWh dla wacicieli instalacji przemysowych, odprowadzajcych energi do sieci. We Woszech w godzinach szczytu taryfa dla energii elektrycznej generowanej z biopaliw jest 30% powyej normalnej stawki zakupu energii204. W Belgii natomiast w przypadku
201
Lorenzen K.: Danish Regulations in the Field of Biomass Production and Use - Sector of Agriculture and Forestry. Danish Eneregy Agency, 1997. 202 ERBE: Biomass in EC: Summarized technical State of the Art. Some Policies and EC Programmes. ERBE Regional Biomass Energy Agency, Belgium, 1999. 203 ECOFYS: Planning of Wind Energy. ECOFYS, 1998.
- 169 -
generowania energii elektrycznej w oparciu o biomas i dostarczaniu do sieci, zakady energetyczne pac producentom na zasadzie kosztw uniknitych wytworzenia i dostarczenia energii z innych rde. Taryfy uwzgldniaj koszty paliwa, operacyjne, serwisowe oraz amortyzacj. Wysoko uzaleniona jest od pory dnia, w ktrej enrgia jest dostarczana. Taryfy otrzymywane przez prywatnych producentw wahaj si w granicach 0,022 - 0,119 EURO/kWh, rednio - 0,036 EURO/kWh. Podobny system ustalania taryf, na zasadzie kosztw uniknitych, funkcjonuje we Francji. Koszty uniknite dla systemw kogeneracji ciepa i elektrycznoci (CHP) w oparciu o biomas i odpady komunalne osigaj przecitn warto 0,4 FRF/kWh (0,060 EURO/kWh). W Niemczech przepisy (Gesetz zur Neuregelung des Energiewirtschaftsrechts z 29.04.98 r.) ureguloway zasady zakupu energii ze rde odnawialnych o mocach poniej 5 MW. Regulacje te obejmuj wytwarzanie energii w oparciu o odpady drzewne przemysowe. Operatorzy sieci zobowizani zostali do zakupu energii, limity regionalne wynosz 5%. Taryfy zakupu ustalane s na bazie taryf przecitnych, w przypadku biomasy i hydroenergetyki musz wynosi przynajmniej 80% taryfy przecitnej (0,1524 DM/kWh)205.
Standaryzacja biopaliw Standaryzacja biopaliw jest mechanizmem uatwiajcym ich obrt, rozwj rynku biopaliw oraz projektowanie i dostosowywanie urzdze i technologii do wymogw bezpiecznej i efektywnej produkcji energii.
Przykadem kraju, w ktrym istniej mechanizmy standaryzacji biopaliw jest Dania. Wytyczne standaryzujce przygotowanie i obrt biopaliw obejmuj m.in.: - klasyfikacj w zalenoci od zawartoci frakcji o ronych rozmiarach do trzech grup opaowych (dotyczy to zrbkw drzewnych z gospodarki lenej), - metodyk obliczania cen sprzeday w zalenoci od wilgotnoci aktualnej, wpywajcej na warto opaow (dotyczy zrbkw drzewnych z gospodarki lenej), - okrelenie zakresw wymiarw (w przypadku peletw: 5-40 mm dugoci 8-12 mm rednicy oraz brykietw: 10-30 cm dugoci, 6-12 cm rednica)206.
Przepisy ochrony rodowiska Szczegowe przepisy ochrony rodowiska dotyczce energetycznego wykorzystania biopaliw zwizane s z ustaleniem wymogw dotyczcych: - limitw dopuszczalnych emisji ze spalania biopaliw, - okrelenia wymogw zagospodarowania popiou, - okrelenia dozwolonego poziomu zanieczyszcze biopaliw (np. drewna odpadowego z budownictwa - w przypadku zawartoci klejw > 1% s.m. odpady te nie mog by spalane w konwencjonalnych paleniskach), - zakazu wypalania somy na polach.
W myl przepisw z 1991 r. w Danii obowizuje obecnie zakaz wypalania somy207), Duska Agencja Ochrony rodowiska (Danish Environmental Protection Agency), po okresie 5letniego przygotowania, na pocztku 1999 r. opracowaa i przedstawia propozycj regulacji
204
IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology. Inernational Energy Agency OECD/IEA, 1997. 205 EVA: Feed-in Tarrifs and Regulations Concerning Renewable Energy Electricity Generation in European Countires. Energieverwertungsagentur E.V.A. Austria, 1998. 206 CBT/DEA: Wood for Energy Production. The Centre for Biomass Technology CBT 1999. 207 Order on Ban on Inicineration of Straw in the Field. No.545, 1991.
- 170 -
sposobu zagospodarowania popiow ze spalania biopaliw (Executive Order on Ash from Gasyfication and Combustion of Biomass and Biomass Residual Products for Agricultural Aplications). Kluczowym zaoeniem jest recykling popiow na obszary pozyskania biopaliw - popioy ze somy na obszary rolne, popioy ze zrbkw drzewnych na obszary lene, popioy mieszane na oba tereny. Kryterium recyklingu i wykorzystania w postaci nawozw jest zawarto metali cikich. Dopuszczalne zawartoci wyraone w miligramach na 1 kg suchej masy wynosz odpowiednio: Hg - 0,8 mg, Pb - 120 mg (60 mg ogrodnictwo prywatne), Ni - 30 mg, Cr - 100 mg, Cd od 0,5 mg do 15 mg (w zalenoci od paliwa wyjciowego), PAH (wglowodory poliaromatyczne) - 3 mg, obowizuje od 01.01.2000 r. Dopuszczalne stenia zanieczyszcze emitowanych z procesw spalania paliw staych, obowizujce obecnie w wybranych krajach europejskich, limituj emisje zanieczyszcze, tj. pyw, SO2, NOx, CO, w mniej licznych przypadkach HCl, i CxHy. Przy spalania biopaliw problematycznymi zagadnieniami, szczeglnie w przypadku drewna, jest osignicie minimalnego poziomu ste tlenkw azotu - NOx, oraz CO dla jednostek maych mocy. W przypadku somy, w zwizku ze specyfik jej skadu chemicznego, mog pojawia si problemy emisyjnoci duej iloci pyw, NOx, CO oraz zwizkw chloru. W Danii prowadzone s obecnie prace zwizane z przygotowaniem limitw emisji ze spalania biopaliw w celu minimalizacji obcienia rodowiska, uwzgldniajce moliwoci technologiczne i ekonomiczne. Propozycje zawiera opracowanie Guidelines on Industrial Air Pollution Control No. 9/92. Proponowane dopuszczalne stenia w przypadku instalacji opalanych som o mocach > 1 MW wynosz: dla pyw 40 mg/Nm3, dla CO - 0,05% (dla warunkw standardowych, zaw. O2 = 10%). W przypadku emisji pyw i NOx z instalacji powyej 25 MW, limity te s zaostrzone w stosunku do przepisw innych krajw UE: odpowiednio NOx - 200-225 mg/m3 (gdy w UE 350-1300 mg/m3), pyy - 5-50 mg/m3 (gdy w UE 50-100 mg/m3). Dla systemw opalanych biopaliwami poniej 1 MW do chwili obecnej nie istniej sprecyzowane przepisy i wymogi, niemniej jednak niektre organy respektuj powysze wymogi w stosunku do mniejszych instalacji. Stwarza to dosy kopotliw sytuacj, bowiem szeroko eksploatowane od wielu lat koty opalane biopaliwami nie speniaj kryteriw odpowiedniego poziomu emisyjnoci, oraz efektywnoci energetycznej. Aktualnie wprowadza si stopniowo mechanizmy ograniczajce moliwoci subsydiowania zakupu nowych kotw odpowiednimi wymogami co do poziomu emisji zanieczyszcze. W porwnaniu z normami polskimi uwag zwracaj nastpujce aspekty: - porwnywalne - stosunkowo rygorystyczne dla krajw UE - limity emisji tlenku wgla przy spalaniu drewna (w warunkach polskich obowizuj limity 250 mg/Nm3 dla urzdze o mocach 1-50 MW i warunkw standardowych, 200 mg/Nm3 dla urzdze o mocach > 50 MW)208, - brak limitw emisyjnoci w warunkach polskich dla urzdze mniejszych mocy (w zakresie 0-1 MW).
8.3.3. Mechanizmy wsparcia dla produkcji i wykorzystania biogazu w rolnictwie oraz regulacje prawne na przykadzie wybranych krajw europejskich.
Krajami europejskimi, ktre najszerzej promuj wykorzystanie biogazu w rolnictwie s Dania i Niemcy. Wanym czynnikiem wpywajcym na rozwj energetycznego wykorzystania
208
Rozporzdzenie MO,ZNiL z dnia 08.09.1998 w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczajcych z procesw technologicznych i operacji technicznych Dz. U nr 121/98 poz. 793.
- 171 -
biogazu w rolnictwie s kwestie zwizane z ochron rodowiska oraz rozpowszechnienie systemw wspwytwarzania ciepa i elektrycznoci opartych na biogazie. Wychodzc z przesanek ekologicznych, rzd duski i w jego imieniu odpowiednie agencje rzdowe podjy nastpujce inicjatywy wspierajce wykorzystanie biogazu: - Duska Agencja Ochrony rodowiska okrelia cel w postaci recyklingu do 50% odpadw organicznych, co jest zgodne z dyrektywa Unii Europejskiej (EU Directive for Waste Disposal & Ministry of Environment and Energy 1992) oraz zaoeniami rzdu duskiego (Handlingsplan for ffald and genanvendelse 1993-97). - Duska Agencja Energetyczna przyja do realizacji cel ilociowy podwojenia produkcji biogazu do roku 2005 w porwnaniu z poziomem w 1995 r. - Uruchomiono rzdowe programy badawczo-rozwojowe i upowszechnieniowe majce na celu: finansowanie bada, dotacje dla projektw demonstracyjnych oraz programy rozpowszechniania informacji (zbieranie, systematyzacja i rozpowszechnienie dowiadcze wrd rolnikw, uytkownikw instalacji biogazowych, firm konsultingowych, instalatorskich, a take wadz wszystkich szczebli). Wprowadzono szereg szczegowych przepisw prawnych, takich jak: - Obowizek skadowania odpadw zwierzcych przez 6-9 miesicy, sezonowe ograniczenia rozprowadzenia odpadw zwierzcych (Statutory Order from the Ministry of the Environment No.906, of 14 Oct. 1996, on Professional Livestock, Livestock Manure, Silage). - Ograniczenia co do iloci odpadw zwierzcych rozprowadzonych na hektar (rdo jw.). - Uytkowanie odpadw do celw rolniczych jest kontrolowane i precyzyjnie regulowane (Statotury Order from the Ministry of Environment and Energy No.823 of September 16, 1996, on Application of Waste Products for Agricultural Purposes). Podobne regulacje s w innych krajach Unii Europejskiej, np. brytyjska ustawa o Ochronie rodowiska (Environmental Protection Act) kontroluje jako i ilo odpadw zwierzcych rozprowadzonych na polach. - Odpady organiczne nie mog by skadowane na wysypiskach (Ministry of Environment and Energy 1992 - Handlingsplan for affald and genanvendelse 1993-97). - Spalanie odpadw jest opodatkowane, ale recykling jest zwolniony z podatku. - Zakady energetyczne s zobowizane do zakupu energii elektrycznej z biogazowni, podobnie jak w przypadku innych technologii OZE po cenach regulowanych w prawie. W uzupenieniu do programw rzdowych i mechanizmw administracyjnych podjto dziaania na rzecz poprawy warunkw ekonomicznych w postaci: - Rzdowych dotacji inwestycyjnych 20-40% kosztw inwestycji. - Biogaz i ciepo wyprodukowane z biogazu s wyczone z podatku energetycznego. - Pastwowa dotacja produktowa w wysokoci 0,27 DKK za 1 kWh enetrgii elektrycznej wyprodukowanej z biogazu. - Na budow biogazowni udziela si dugoterminowych (20 lat), nisko oprocentowanych kredytw. Inne korzystne czynniki wpywajce na zwikszenie atrakcyjnoci wykorzystania biogazu w Danii to: dostrzeganie korzyci wspspalania, przez co s one popierane przez suby weterynaryjne i suby ochrony rodowiska, oraz uatwienia proceduralne w sprzeday ciepa do sieci ciepowniczej.
- 172 -
Mechanizmy wsparcia budowy biogazowni w Niemczech opieraj si na nastpujcych przepisach i instytucjach: - Ustawa Einspeisegezetz o obowizkowej cenie zakupu ok. 0,16 DM za 1 kWh energii elektrycznej wyprodukowanej w instalacji biogazowej, co gwarantuje producentowi stay dochd. - Zawizanie si w 1983 r. grupy Bundschuh-Biogasgruppe, skupiajcej naukowcw, rolnikw, praktykw w zwizek promujcy budow biogazowni. - Dotacji z funduszy ochrony rodowiska w poszczeglnych landach na poziomie 25-40% wstpnych kosztw inwestycji Odnoszc rozwizania prawne sprzyjajce wykorzystaniu biogazu w Danii i w Niemczech do warunkw krajowych, warto zauway, e pomimo, i zanieczyszczenia bakteriologiczne i chemiczne z intensywnej produkcji zwierzcej s uznane za istotny problem ekologiczny (zanieczyszczenie wd powierzchniowych i podziemnych oraz emisje odorw)209, rodki na tego rodzaju inwestycje s trudno dostpne. Istnieje zatem potrzeba uwzgldnienia problematyki utylizacji odpadw z intensywnej hodowli zwierzcej w procesie fermentacji metanowej z produkcj energii w priorytetach dla funduszy proekologicznych lub funduszy zwizanych z modernizacj rolnictwa.
8.3.4. Przegld mechanizmw wsparcia energetyki sonecznej w wybranych krajach Europu i wiata Badania i rozwj Aby przyspieszy rozwj i wdraanie instalacji sonecznych, wadze pastwowe i lokalne podejmuj rnego typu inicjatywy i programy. Wrd nich mona wymieni: finansowanie bada rozwojowych, pomoc finansow dla inwestorw, regulacje prawne.210,211,212
Programy te wykorzystuj pomoc finansow pastwa do rozwijania koncepcji, skadnikw systemu, technologii produkcji i projektw demonstracyjnych, odpowiednio do wymaga rynku. Wwczas krajowi inwestorzy s przygotowani do szybkiego zaspokojenia rozwijajcego si rynku, z minimalnym ryzykiem finansowym. Badania dotyczce oglnie OZE, w tym systemw sonecznych, s w rnym stopniu finansowane w wikszoci krajw UE a take w wiecie.
Pomoc finansowa dla inwestorw Programy te przejmuj cz lub cao kosztw zwizanych z budow i eksploatacj instalacji sonecznych. Pomoc zwizana jest z ulgami podatkowymi, nisko oprocentowanymi poyczkami, dotacjami na projekty demonstracyjne i na cz wyposaenia.
Warunki techniczne, jakim powinna odpowiada realizacja rolniczych instalacji biogazowych reguluje Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. (Dz.U.Nr 132, poz. 877 z 1997 r.). Odpady, takie jak odchody zwierzce (Dz.U. NR 76, poz. 362 z 19.08.1993) znajduj si na licie odpadw niebezpiecznych, wymagaj zastosowania procedury wynikajcej z obowizujcych przepisw w sprawie wykonania ocen oddziaywania na rodowiska. Zgodnie z Dz.U. Nr 52, poz. 284, technologia pozyskiwania biogazu jest zaliczana do mogcych pogorszy stan rodowiska. 210 European Commision, Directorate XVII Energy: Sun in Action. The solar market. A Strategic Plan for Action in Europe. ESIF, 1996. 211 OECD/IEA: Enhancing the Market Deplyment of Energy Technology: A Survey of Eight Technologies. Paris, 1997. 212 World Energy Council: New Renewable Energy Resources . A Guide to the Future. Kogan Page Ltd. London, 1994.
209
- 173 -
Dotacje W Niemczech istniej si trzy poziomy dotowania instalacji sonecznych: federalny, landw i samorzdowy. Na poziomie federalnym stosuje si dotacje do instalacji sonecznych zrealizowanych pomidzy 1981 r. a 1991 r. poprzez zmniejszenie podatku dochodowego. Obecnie odpis od podatku jest moliwy w nowych landach (obszar dawnej NRD). Od 1994 r. Minister Handlu rwnie rozpocz akcj dotowania budowy instalacji sonecznych, ale posiadane zasoby okazay si nie wystarczajce, tak e ukoczono operacje po pierwszych dwch miesicach funkcjonowania. Ponownie od 1995 r. uzyskano pienidze na ten cel, ale uruchomione wwczas rodki zostay cakowicie rozdysponowane ju po pierwszych trzech miesicach funkcjonowania. W 1995 r. rozpoczto projekt dofinansowania wykorzystania energii sonecznej w postaci dotacji w wysokoci ok. 790 ECU na 1 m2 instalacji sonecznych dla osb fizycznych lub ok. 130 ECU - dla osb prawnych. Dotacje w landach s bardzo zrnicowane. Wielko dotacji waha si od 20 do 60% cakowitej wartoci inwestycji.
Stosownie do rozporzdzenia rzdu, we Woszech dotuje si do 30% (wliczajc VAT) do instalacji wykorzystujcych OZE, w tym kolektorw sonecznych. Warunkiem jest, aby pokrywaa ona co najmniej 30% zapotrzebowania na energi. W przypadku osb prawnych dotacja ta moe siga nawet 49%. Zarzdzanie dotacj jest przekazane do wadz regionalnych. O dotacj moe wystpowa waciciel inwestycji lub wyznaczony przedstawiciel. Jest ona udzielana po zakoczeniu inwestycji w oparciu o rachunki. Jeli koszt inwestycji przekracza 22,5 tys. EURO, zaoenia inwestycji s weryfikowane przez specjalist. W Danii wprowadzono w 1995 r. moliwo dotacji do inwestycji w wysokoci 30%, z tym e wielko dotacji zaley od wielkoci inwestycji. Dotacja trafia bezporednio do inwestora. W 1997 r podjto decyzj o zmniejszeniu jej o poow, ale wycofano si z zamiaru z powodu spadku sprzeday kolektorw sonecznych. Spektakularny program uruchomiono w USA. Rzdowy program Milion dachw sonecznych przewiduje zainstalowanie miliona instalacji sonecznych (fotowoltaika oraz kolektory soneczne) do 2010 r. Pocztkowy fundusz programu okrelono na ok. 95 mln USD. Fundusz tworzony bdzie przez rzd, przemys, oraz organizacje i fundacje promujce OZE. W Holandii w latach 1995-1998 dotacje rzdowe byy uzalenione od wydajnoci instalacji. Dotacje udzielane byy w wysokoci 486 ECU/MWh dla kolektorw sonecznych oszklonych o wydajnoci do 4 GJ i 216 ECU/MWh - poniej tej wartoci. Budet pastwa zapewni na ten cel w 1995 r. 3,9 mln ECU. Oprcz tego, wadze lokalne udzielay dodatkowych subwencji. Wiele krajw wspiera finansowo inwestycji w wysokoci 20-50% wartoci inwestycji, obarczajc przyznanie dotacji pewnymi dodatkowymi warunkami: Grecja - do 40%, Hiszpania - do 50% kosztw inwestycji, jednak nie wicej ni 167 ECU/m2, Kanada - do 25% wartoci inwestycji (maksymalnie 50 tys. CAD), Szwecja - do 30%, Finlandia - do 40%, ale tylko dla inwestorw publicznych.
Kredyty preferencyjne Szereg krajw oferuje rwnie szerok gam narzdzi wspomagajcych w tej formie. Przykadowo: w USA Ustawa Energetyczna z 1992 r. ustala ulg inwestycyjn w wysokoci 10% dla instalacji sonecznych, w Australii program promocji instalacji sonecznych do
- 174 -
podgrzewania wody oferuje niskooprocentowane kredyty, natomiast w Japonii dziaajce tam Stowarzyszenie Rozwoju Systemw Sonecznych zajmuje si udzielaniem nisko oprocentowanych kredytw.
Podatki W Holandii do koca 1997 r. istniaa ulga inwestycyjna (do 35% wartoci inwestycji). W czasie korzystania z tej ulgi zainstalowano prawie 90% instalacji sonecznych. W Portugalii zastosowano obnienie podatku VAT dla zakupu instalacji sonecznych. Regulacje prawne bezporednie i standardy budowlane W niektrych krajach (Grecja, Cypr, Izrael) wprowadza si wymg, aby nowo stawiane budynki, zwaszcza uytecznoci publicznej, uwzgldniay w konstrukcji dachu zastosowanie sonecznego ogrzewania pasywnego lub kolektorw sonecznych. Transfer technologii i pomoc techniczna Inne zachty polegaj na przekazywaniu technologii wytwarzania od pastwowych lub midzynarodowych instytucji badawczych do krajowego przemysu, finansowanie studiw wykonalnoci projektw, szerokiej kampanii informacyjnej o zastosowaniach i dowiadczeniach w uytkowaniu systemw sonecznych, a take szkolenia techniczne i eksploatacyjne. W ramach Unii Europejskiej stosunkowo du rol odgrywa w tym zakresie Europejskie Stowarzyszenie Producentw Instalacji Sonecznych (ESIF), skupiajce krajowe stowarzyszenia, ktre w swoim statucie ma zapisany obowizek dostarczania informacji czonkom o nowych trendach i kierunkach rozwoju w budowie instalacji sonecznych, a take jest swoistym forum wymiany informacji.
Te i innego rodzaju zachty maj na celu przezwycianie wielu powstaych wczeniej ogranicze. Zachtom powinny towarzyszy publiczne programy informacyjne i edukacyjne, aby przezwyciy niech do nowych idei i zmian przyzwyczaje.
8.3.5. Przegld mechanizmw wsparcia rozwoju maej energetyki wodnej oraz regulacji prawnych
Rne kraje w odmienny sposb traktuj pojcie mae elektrownie wodne (MEW), na og uwzgldnia si moc zainstalowanych w elektrowni turbozespow, mniejsz ni 10 MW. Inwestycje zwizane z MEW s stosunkowo drogie. Jednostkowy koszt budowy waha si od 1000 USD na 1 kW mocy zainstalowanej dla dogodnych lokalizacji do 5000 USD dla tzw. trudnych lokalizacji. Maa hydroenergetyka charakteryzuje si stosunkowo niskim technicznym ryzykiem i du trwaoci. ywotno wyposaenia mechanicznego i elektrycznego ocenia si na 20 lat, natomiast budowli hydrotechnicznych na 100 i wicej lat. MEW charakteryzuj rwnie niska pracochonno i mae koszty utrzymania. Szereg krajw bazuje na energetyce wodnej jako na jednym z istotnych rde zaopatrzenia krajowego (Szwajcaria - 60%, Szwecja - 50%, Norwegia - 40%, Portugalia - 25%, Wochy 20%). W wielu krajach, ze wzgldu na dopracowane technologie, nie s subsydiowane badania zwizane z rozwojem MEW. Ze wzgldu na dug tradycj i zwizane z tym znaczne wykorzystanie istniejcego potencjau, w niektrych krajach inwestorzy s skazani na pozostae trudne, a co za tym idzie kosztowne, lokalizacje. Ze wzgldu na wymagania rodowiskowe, budowa nowych MEW zwizana jest rwnie z wykonaniem dodatkowych prac zabezpieczajcych przed ich ewentualnym szkodliwym wpywem na otoczenie.
- 175 -
W politykach narodowych brane s uwag nastpujce czynniki: - wielko potencjau, - narzdzia agodzenia barier instytucjonalnych, - wymagania nakadane na lokalne wadze, aby wczy OZE w lokalnych planach rozwoju, - zwolnienia z podatku na zakup wyposaenia, - zwolnienia lub obnienie podatku na realizacj projektw, - specjalna cena na zakup energii z OZE, - wsparcie przez dotacje lub niskooprocentowane poyczki na finansowanie projektw.
Bezporednie wsparcie finansowe Generalnie w przypadku MEW, bezporednie wsparcie finansowe polega na dotacjach do przygotowania i budowy inwestycji. We Francji program rzdowy FACE oferuje dotacje do inwestycji MEW budowanych na obszarach peryferyjnych. W Grecji podjta w 1998 r. ustawa daje moliwo uzyskania dotacji w wysokoci do 40% wartoci inwestycji. Dotacje do inwestycji w Hiszpanii przewiduj sum 2,5 mln EURO dla OZE w okresie do 2000 r., z czego 30% jest przeznaczone na budow MEW. Niemcy przeznaczyy 100 mln DM na dotacje do OZE, w tym do MEW, w okresie 1995-1998. W Portugalii oferowane s dotacje inwestycyjne w wysokoci do 25% wartoci. Szwecja przewiduje wsparcie dotacj do 15% cakowitych nakadw inwestycyjnych dla MEW o mocy zainstalowanej powyej 200 kW. W Irlandii rozdzielane s dotacje do inwestycji w OZE, wybieranych w ramach przetargw. W latach 1994-1997 przetargi wygray MEW o cznej mocy 50 MW. Wsparcie przez mechanizmy podatkowe Najwikszy udzia maj podatki ekologiczne i energetyczne zwizane ze spalaniem paliw kopalnych, z ktrych zwolniona jest produkcja energii z OZE. Inn form pomocy podatkowej, stosowan w Portugalii, jest zmniejszenie podatku VAT na zakup wyposaenia MEW. Natomiast w Grecji, ustanowiona w 1995 r. ustawa przewiduje zmniejszenie przychodu po opodatkowanie o 75% od wacicieli MEW bdcych osobami fizycznymi i o 75-100% od osb prawnych. Mechanizmy regulacji ceny zakupu energii z MEW Polegaj one generalnie na wyszej ni w przypadku tradycyjnych rde energii taryfie zakupu energii z MEW. Przewanie s ustalane jako okrelony procent od obowizujcej ceny sprzeday energii kocowym uytkownikom. Ponadto wiele krajw wprowadza obowizek zakupu energii ze rde odnawialnych.
W przypadku Grecji, taryfa jest negocjowana w zakresie 70-90% ceny sprzeday kocowemu odbiorcy i dotyczy MEW o mocy zainstalowanej powyej 200 kW. Natomiast w Portugalii od 1994 r. paci si taryf w wysokoci 90% ceny sprzeday a w Niemczech - co najmniej 80% dla MEW o mocy mniejszej ni 500 kW. W Danii od 1992 r. producenci energii w MEW otrzymuj dopat w wysokoci 0,04 USD do kadej sprzedanej kilowatogodziny.
Przepisy o ochronie rodowiska Ze wzgldw ekologicznych, elektrownie wodne postrzegane s negatywnie przez organizacje zielonych. Stawianie barier w postaci budowli hydrotechnicznych powoduje zmniejszenie przepywu wody i, co za tym nastpuje, zmiany w biocenozie. Sabszy nurt rzeki i gromadzenie si osadw organicznych sprzyja wzrostowi glonw pochaniajcych tlen z wody a to z kolei moe powodowa wyginicie pewnych gatunkw ryb. Rwnie
- 176 -
podniesienie poziomu przez budowle hydrotechniczne moe powodowa wyginicie niektrych gatunkw zwierzt, ktrych ycie koncentruje si wok wody. Z tych te powodw uzyskanie zezwolenia na budow nowej maej elektrowni wodnej jest ograniczone licznymi przepisami prawie we wszystkich krajach. Z tego te m.in. powodu, szwajcarski program Energy 2000, przewidujcy wzrost udziau elektrowni wodnych o 5% w bilansie energetycznym kraju, zosta przerwany213.
8.4. Analiza funkcjonowania wybranych instytucji centralnych wspierajcych rozwj wykorzystania OZE w rnych krajach
Na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym spotka mona w rnych pastwach rozwizania instytucjonalne i organizacyjne w zakresie wspierania rozwoju energetyki odnawialnej. Rnice te wynikaj z dowiadcze historycznych w rozwoju sektorw energetycznych i odpowiadajcych im struktur instytucjonalnych w rnych krajach, zrnicowanych potencjaw wykorzystania energii odnawialnej i celw polityki energetycznej, ekologicznej i rolnej realizowanych w poszczeglnych krajach. Niezalenie od rnic w podejciu do sektora energetyki odnawialnej, we wszystkich rozwinitych krajach funkcjonuj instytucje pastwowe (agencje, fundacje, centra badawcze) statutowo odpowiedzialne za sektor. Poniej dokonano analizy funkcjonowania rnicych si istotnie instytucji odpowiedzialnych za rozwj sektora energetyki odnawialnej w wybranych krajach. Przyjte do analizy przypadki mog by wykorzystane jako modelowe w planowaniu utworzenia instytucji odpowiedzialnej za rozwj energetyki odnawialnej w Polsce.
Narodowe Laboratorium Energii Odnawialnej (NREL) Stany Zjednoczone. Narodowe Laboratorium Energii Odnawialnej (National Renewable Energy Laboratory NREL) powstao na mocy Ustawy o badaniach, wdroeniach i demonstracji technologii wykorzystania energii sonecznej, przyjtej przez Kongres Stanw Zjednoczonych w 1974 roku. W praktyce NREL (pierwotnie pod nazw Solar Energy Research Institute) rozpoczo dziaalno w 1977 r. jako instytut naukowo-badawczy. Od 1991 r. NREL stao si jednostk rzdow, podleg bezporednio Ministrowi Energetyki Stanw Zjednoczonych.
Dziaalno NREL jest prawie w 100% finansowana z budetu Ministerstwa Energetyki. W 1998 r. z tych rodkw (poprzez Departament Energii Odnawialnych i Efektywnoci Energetycznej) pochodzio 97% budetu NREL, wynoszcego 181 mln. USD. Zazwyczaj ok. 40-60 % budetu NREL jest przeznaczone w formie kontraktw na konkretne zadania realizowane przez przemys i instytucje badawcze Stanw Zjednoczonych. Jedn z form wykorzystania budetu NREL jest przyznawanie nagrd za wkad w rozwj technologii energetyki odnawialnej (do 1999 r. we wsppracy ze znanymi wydawnictwami przyznano ponad 100 prestiowych nagrd). Na stae w NREL jest zatrudnionych 800 pracownikw prowadzcych prace badawcze, rozwojowe, wdroeniowe oraz upowszechnieniowe. Na bieco NREL wsppracuje z 70 uniwersytetami, 250 firmami, 25 rzdowymi biurami ds. energii oraz 80 organizacjami pozarzdowymi.
213
OECD/IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology: A Survey of Eight Technologies, Paris, 1997.
- 177 -
NREL prowadzi zaawansowane badania naukowe m.in. nad takimi technologiami wykorzystania OZE jak: biopaliwa stae (trawy, drewno, odpady organiczne z rolnictwa), biopaliwa cieka (etanol), wytwarzanie energii elektrycznej z biomasy (gazyfikacja), elewacje soneczne z kolektorami sonecznymi do podgrzewania powietrza, produkcja i wykorzystanie wodoru i ogniw paliwowych, systemy fotowoltaiczne na bazie struktur krzemowych wielowarstwowych, turbiny wiatrowe. Oprcz bada dotyczcych oceny zasobw i bada rozwojowych w zakresie technologii odnawialnych rde energii, bardzo wan rol NREL jest wspomaganie wprowadzania nowych technologii OZE na rynek i ich komercjalizacja. W tym celu NREL zawaro porozumienia (do tej pory 62) z partnerami przemysowymi zwane CRADAs (Cooperative Research and Development Agreements) na rozwj i wdraanie technologii. Wkad NREL w te przedsiwzicia wynis 27,3 mln USD, podczas gdy wkad przemysu zamkn si kwot 67,7 mln USD. Porozumieniom tym towarzysz czsto umowy licencyjne na technologie OZE, opracowane w NREL (do tej pory 18 licencji) i innych laboratoriach. Dodatkow rola NREL penion w ramach wsppracy z przemysem jest testowanie technologii (elektrownie wiatrowe i komponenty, moduy fotowoltaiczne, kolektory soneczne) oraz monitorowanie instalacji odnawialnych rde energii i wydawanie certyfikatw. NREL peni te rol centrum informacyjnego dla wadz lokalnych, samorzdw, organizacji pozarzdowych i osb fizycznych.
Centrum Odnawialnych rde Energii (CRES), Grecja Centrum Odnawialnych rde Energii (Centre for Renewable Energy Sources CRES) zostao utworzone dekretem Prezydenta Grecji w 1987 r. Pozycja CRES w strukturze instytucjonalnej Grecji wzrosa w roku 1994, kiedy to na mocy Ustawy o produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych, CRES stao si narodow instytucj odpowiedzialn za koordynacj spraw zwizanych z wykorzystaniem odnawialnych rde energii.
Misj CRES s m.in.: pomoc dla rzdu greckiego w opracowywaniu polityki energetycznej i planowaniu, badania stosowane w zakresie technologii OZE, realizacja projektw pilotowych i demonstracyjnych, oraz wdroe w sektorze publicznym i prywatnym, upowszechnianie technologii OZE, pomoc dla inwestorw, edukacja poprzez organizowanie szkole, seminariw, kursw itp. Zasadniczym celem CRES jest promocja wykorzystania OZE w Grecji, ale take na szczeblu midzynarodowym. Od chwili powstania CRES zrealizowao okoo 500 projektw finansowanych przez rzd Grecji i instytucje midzynarodowe. CRES znane jest z duej skutecznoci w pozyskiwaniu rodkw z Komisji Europejskiej na rozwj energetyki odnawialnej w Grecji. Udzia rodkw z Komisji Europejskiej w finansowaniu dziaalnoci CRES (gwnie poprzez udzia CRES w projektach) jest dominujcy i przewysza czny udzia rodkw krajowych zapewnianych z budetu Ministerstwa Rozwoju i innych ministerstw oraz rodkw pozyskiwanych z przemysu i od inwestorw. Wrd dotychczas zrealizowanych projektw znajduj si projekty badawczo-rozwojowe, demonstracyjne, studia marketingowe i studia wykonalnoci, a take dziaalno promocyjna
- 178 -
i edukacyjna. W realizacji tych projektw CRES wyspecjalizowanych instytucji w Grecji i Europie214.
wsppracuje
szeregiem
Kolegialny ciaem kontrolno-doradczym CRES jest Rada Dyrektorw skadajca si z przedstawicieli Komitetu ds. Bada i Rozwoju Technologii, Ministerstwa Rozwoju, przedstawicieli przemysu i reprezentanta Komisji Europejskiej. Zatrudnia 120 pracownikw naukowych, ekspertw i inynierw. Najwaniejsze oddziay CRES to: Oddzia Polityki Energetycznej i Planowania, Oddzia Bada Stosowanych i Rozwoju Technologii, Oddzia Informacji, Szkole i Upowszechniania. CRES, oprcz bada wasnych, w imieniu rzdu greckiego i jego poszczeglnych ministerstw prowadzi szereg programw nakierowanych na zwikszenie wykorzystania energii odnawialnej (w tym program tworzenia regionalnych centrw odnawialnych rde energii w Grecji), centralne programy bada rozwojowych w zakresie technologii OZE, dziaania zwizane z realizacj polityki energetycznej w imieniu Ministerstwa Rozwoju. CRES reprezentuje take rzd grecki w rnych krajowych i unijnych strukturach organizacyjnych.
Federalna Agencja Biomasy i Surowcw Odnawialnych (Fachagentur Nachwaschende Rohstoffe e.V FNR), Niemcy Niemcy s krajem, w ktrym w ostatnich latach gwatownie wzroso zaangaowanie sektora publicznego i rodkw publicznych w promocj energetyki odnawialnej. Jest ona finansowana przez Niemieckie Towarzystwo Bada Naukowych, Niemieck Fundacj Ochrony rodowiska i inne. Rzd niemiecki w 1993 r. wyznaczy Ministerstwo ywnoci, Rolnictwa, i Lenictwa agend odpowiedzialn za gromadzenie i wydatkowanie funduszy na rozwj i komercjalizacj technologii wykorzystujcych surowce odnawialne, gwnie biomas. Ministerstwo dysponuje corocznie kwot ponad 100 mln DM na badania, rozwj, wdroenia i promocj wykorzystania OZE w Niemczech.
W lad za powysz decyzj, w padzierniku 1993 r. z inicjatywy rzdu niemieckiego i Ministerstwa ywnoci, Rolnictwa i Lenictwa (BML) powoana zostaa Federalna Agencja Biomasy i Surowcw Odnawialnych (FNR), jako stowarzyszenie zarejestrowane. Czonkami FNR s przedstawiciele 62 instytucji i organizacji, w tym: - Ministerstwa ywnoci, Rolnictwa i Lenictwa; - Ministerstwa Bada i Technologii; - Ministerstwa Gospodarki; - Ministerstwa Ochrony rodowiska i Bezpieczestwa Reaktorw; - Przedstawiciele rzdw 16 landw, odpowiedzialni za surowce odnawialne215, - przedstawiciele innych organizacji: Niemieckiej Rady Gospodarki Lenej, Niemieckiej Rady Ochrony rodowiska, Zwizku Niemieckich Elektrowni, Niemieckiej Izby PrzemysowoHandlowej i inni. Zarzd FNR stanowi 5 czonkw wydelegowanych przez Ministerstwo ywnoci, Rolnictwa i Lenictwa.
214
Europejskie Centrum Energii Odnawianej przy Instytucie Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa (EC BREC) jest polskim partnerem CRES w projektach energetyki odnawialnej finansowanych przez takie programy Komisji Europejskiej: 5 Program Ramowy o Wsppracy Naukowo-Technicznej (partnerstwo w ramach sieci OPET) i Program ALTENER. 215 W poszczeglnych landach niemieckich powoano agencje lub inne organizacje penice regionalnie podobn funkcje jak FNR na poziomie federalnym. Najbardziej znan z regionalnych agencji surowcw odnawialnych jest bawarska CARMEN.
- 179 -
Gwnym celem FNR jest dugofalowe dofinansowywanie i wspieranie rozwoju w dziedzinie wykorzystania surowcw odnawialnych, z uwzgldnieniem opacalnoci ich wykorzystania i ich znaczenia dla rodowiska naturalnego. rdami finansowania dziaalnoci FNR s przychody z publikacji i innych wiadczonych usug, przychody z umw z landami i innymi podmiotami trzecimi, oraz dotacje od rzdu w ramach rodkw przewidzianych w budecie na mocy odpowiednich ustaw. Najwaniejszym kierunkiem wydatkowania rodkw z budetu FNR jest sponsorowanie projektw badawczo-rozwojowych i zastosowa technologii OZE. FNR przygotowuje dla Ministerstwa Rolnictwa propozycje programw i, po ich przyjciu, peni role agencji realizujcej. W 1997 r. z budetu BML (bdcego czci federalnego budetu na badania, rozwj, wdroenia, inwestycje pilotowe i promocje nowych technologii) kwota 56 mln DM zostaa przekazana w postaci funduszu celowego do FNR, z przeznaczeniem na wsparcie projektw energetyki odnawialnej w Niemczech. Instytucje naukowo-badawcze i przedsibiorstwa mog skada wnioski grantowe do FNR. Po wstpnej ocenie projektu (czsto przygotowanej z pomoc FNR), aplikant skada peny wniosek grantowy, ktry podlega ocenie formalnej i merytorycznej w FNR, a ostateczn decyzj o przyznaniu rodkw na realizacj projektu podejmuje BML. Agencja FNR, w ramach przyznanych rodkw, prowadzi te wasn dziaalno majc na celu ocen dotychczasowych programw wsparcia energetyki odnawialnej, identyfikacj potrzeb badawczych i wdroeniowych, inicjacj waniejszych dla kraju projektw. Oprcz sfery badawczo-wdroeniowej, zadaniem FNR jest take zbieranie i przetwarzanie danych o rozwoju energetyki odnawialnej w Niemczech z technologicznego i gospodarczego punktu widzenia. Dane te s udostpniane w postaci publikacji i raportw. Dodatkow funkcj Agencji FNR jest bieca pomoc i doradztwo dla inwestorw w zakresie dotychczasowych wdroe oraz poszukiwania rde finansowania. Agencja jestn tu informacyjnym punktem kontaktowym, wsppracujcym z mediami i innymi zainteresowanymi instytucjami (targi, wystawy, izby gospodarcze itp.). FNR pozostaje w gotowoci do wiadczenia pomocy rzdowi niemieckiemu i wszystkim ministerstwom szukajcym informacji w sprawach odnawialnych rde energii.
Indyjska Agencja Odnawialnych rde Energii (Indian Renewable Energy Development Agency i IREDA) Indyjska Agencja Odnawialnych rde Energii (IREDA) zostaa utworzona decyzj rzdu indyjskiego w 1987 r., jako instytucja rzdowa podlega bezporednio Ministerstwu Niekonwencjonalnych rde Energii. Istnienie ministerstwa powoanego do ycia w 1982 r., wyspecjalizowanego w energetyce odnawialnej (najpierw jako samodzielnego departamentu) zawzio rol Agencji do funkcji gwnie wykonawczych. Z zaoenia IREDA miaa wyeliminowa niedostatki istniejcego systemu bankowego w zakresie sprostania wymogom efektywnego finansowania rozwoju energetyki odnawialnej w sposb cigy i w wikszej skali.
Gwne cele, jakie postawiono przed IREDA to: - rozszerzenie pomocy finansowej na producentw technologii i uytkownikw, - promocja wykorzystania odnawialnych rde energii,
- 180 -
penienie roli instytucji zarzdzajcej projektami wykorzystania OZE w imieniu rzdu i midzynarodowych instytucji finansowych, wsparcie procesu komercjalizacji technologii OZE.
IREDA jest specyficznym przykadem instytucji odpowiedzialnej za realizacj narodowej polityki wykorzystania odnawialnych rde energii, realizowanej gwnie poprzez celowe wsparcie procesw inwestycyjnych w taki sposb, aby znaczco zwiksza wykorzystanie OZE w bilansie energetycznym kraju i systemowo komercjalizowa technologie. W latach 1987-1996 IREDA zrealizowaa 647 projektw, wydatkujc na nie 250 mln USD. rodki te zostay zwielokrotnione poprzez wykorzystania przez IREDA kredytw Banku wiatowego (195 mln USD), Azjatyckiego Banku Rozwoju (150 mln USD). IREDA efektywnie pozyskaa i wykorzystaa na rozwj sektora energetyki odnawialnej take rodki z pomocy bilateralnej. Obecnie IREDA obsuguje fundusz rewolwingowy, udzielajc dla inwestycji o wewntrznej stopie zwrotu wynoszcej od 2,5 do 19%, kredytw w wysokoci do 80 % kosztw inwestycji (lub 90% kosztw urzdze), okresie karencji do 3 lat i okresie spaty kredytu do 10 lat. W planach do 2010 r. IREDA przewiduje dofinansowanie projektw inwestycyjnych o mocy 3000 MW. Do realizacji swoich zada statutowych IREDA zatrudnia 87 osb.
Podsumowanie Z powyszego przegldu wybranych, szczeglnych a jednoczenie bardzo charakterystycznych, instytucji odpowiedzialnych za sektor energetyki odnawialnej w innych krajach, jasno wynika, e nie ma rozwizania uniwersalnego. Kady z przywoanych powyej krajw tworzy wasny model instytucji odpowiedzialnej za sektor energetyki odnawialnej, dostosowywa struktury instytucjonalne do realizowanych celw politycznych i warunkw krajowych. Wane jednake jest to, e instytucje te s silne i potrafi wystarczajco mocno wesprze rodzcy si, pocztkowo z natury rzeczy bardzo saby sektor.
Wszystkie wyej opisane instytucje peni role suebn wobec klientw/inwestorw. Realizuj rne funkcje, poczwszy od najprostszych, takich jak zbieranie i upowszechnianie informacji, poprzez doradztwo dla inwestorw, samorzdw i rzdu, do prowadzenia bada i koordynacji duych programw badawczych i wdroeniowych wcznie. Wsppracuj z szeregiem innych instytucji, w tym samorzdami, jednostkami badawczo-rozwojowymi, przemysem, instytucjami finansujcymi, innymi agendami rzdowymi i organizacjami pozarzdowymi. S to instytucje publiczne, a nie organizacje nastawione na zysk. Swoim modelem najbardziej zblione do idei agencji rozwoju ni urzdu regulujcego czy izby gospodarczej. Z zaprezentowanych modeli i dowiadcze warto skorzysta przy programowaniu rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce i tworzeniu adekwatnej struktury instytucjonalnej.
- 181 -
9. PROPOZYCJA SYSTEMOWYCH MECHANIZMW WSPARCIA ROZWOJU ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE ZAPISANYCH W USTAWIE O ROZWOJU WYKORZYSTANIA OZE, W TYM O POWOANIU AGENCJI ODNAWIALNYCH RDE ENERGII 9.1. Zaoenia do Ustawy o rozwoju wykorzystania OZE w Polsce
Istotnym elementem przyjtej przez Sejm Rezolucji w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych z lipca 1999 roku jest akcentowana potrzeba podjcia prac nad przygotowaniem stosownej ustawy w sprawie rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Wydaje si, e wanie Ustawa moe by najwaciwsz form realizacji zapisw majcej powsta zapowiedzianej w Rezolucji Sejmu strategii rozwoju wykorzystania energii odnawialnej w Polsce. Celem Ustawy powinno by zapewnienie wzrostu wykorzystania energii ze rde odnawialnych w krajowym bilansie zuycie energii pierwotnej. Poniej przedstawiono wstpne zaoenia do prac nad Ustaw o Rozwoju Wykorzystania Energii Odnawialnej w Polsce, przygotowane przez zesp autorski niniejszej pracy. Rozwaa mona kilka istotnych elementw, ktre mogaby zawiera proponowana Ustawa. Najwaniejsze z nich to: - okrelenie dla energetyki odnawialnej celw ilociowych (krtko-, rednioi dugookresowych), wyznaczajcych minimalny udzia energii odnawialnej w krajowym bilansie zuycia energii pierwotnej, - kwestie wspierania inicjatyw lokalnych w zakresie wykorzystania energii ze rde odnawialnych, - kwestie zobowiza nakadanych na wadze lokalne i regionalne w zakresie planowania przestrzennego i energetycznego, - zagadnienia obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych przez przedsibiorstwa energetyczne, - okrelenie rde finansowania rozwoju energetyki odnawialnej, - okrelenie instytucji odpowiedzialnej za wdraanie postanowie ustawy, - mechanizmy wspomagania krajowego przemysu energetyki odnawialnej, program badawczo-rozwojowy i demonstracyjny, - komponent zwizany z edukacj ekologiczn i szeroko rozumian promocj energetyki odnawialnej. Ustawowe rozwizanie problemw rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce postulowane byo od kilku ju lat, szczeglnie w kontekcie zapewnienia inwestorom stabilnych i trwaych warunkw politycznych i prawno-ekonomicznych budowy i uytkowania instalacji OZE. Wielokrotnie podkrelana bya te konieczno powoania wyspecjalizowanej Agencji Odnawialnych rde Energii, nastawionej na udzielanie pomocy i systemowe wsparcie rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W niniejszej pracy, zasadno powoania wyspecjalizowanej Agencji omwiona zostaa w rozdziale 3.2, a formalno-prawne aspekty jej funkcjonowania omwiono w dalszej czci niniejszego rozdziau. Agencja - w cisej wsppracy z odpowiednimi ministerstwami (rodowiska, gospodarki i rolnictwa) - zapewniaby jednoznaczn odpowiedzialno za realizacj Ustawy. Poniej omwiono i uzasadniono najwaniejsze elementy ustawy.
- 182 -
Okrelenie celw ilociowych pozyskania energii ze rde odnawialnych jest kluczowym elementem Ustawy. Bez celw ilociowych, formuowanych przez analogie do dokumentw politycznych i dyrektyw Unii Europejskiej, Ustawa bdzie pustym dokumentem bez moliwoci weryfikacji zapisw i stosowania sankcji za brak ich realizacji i bez realnego wpywu na rozwj sektora energetyki odnawialnej w Polsce. Wprowadzenie celw ilociowych na poziomie kraju pocignie za sob konieczno uruchomienia stosownych programw i narzdzi wsparcia, oraz zobowiza dla wadz lokalnych i przedsibiorstw energetycznych. Okrelanie celw ilociowych w aktach prawnych w Polsce nie jest jak dotychczas powszechnie stosowane, ale dowiadczenia Unii Europejskiej wskazuj na du skuteczno tego rodzaju zapisw. W odniesieniu do OZE taki mechanizm zastosowano w opracowywanej obecnie dyrektywie Unii Europejskiej. Komponent nakadajcy stosowne zobowizania na wadze lokalne mgby zapewni trway rozwj energetyki odnawialnej wpisany w plany rozwoju regionalnego i lokalnego. Istotnym elementem tego obowizku powinna by inwentaryzacja technicznych i ekonomicznych zasobw energii odnawianej w regionie i propozycje dziaa umoliwiajcych osignicie postawionych celw. Proponuje si aby wykonanie inwentaryzacji spoczywao na wadzach samorzdowych szczebla wojewdztwa i powiatu, podczas gdy wadze gminne byyby bezporednim uytkownikiem uzyskanych danych, w ramach przygotowywanych przez nie planw energetycznych. Zbilansowane i zinwentaryzowane, w oparciu o odpowiedni metodyk, dane o potencjale technicznym i ekonomicznym OZE byyby take podstaw tworzenia regionalnych i powiatowych strategii wykorzystania OZE oraz podstaw do formuowania strategicznych planw inwestycyjnych. Profesjonalnie przygotowana inwentaryzacja zasobw OZE dawaaby te samorzdom podstawy merytoryczne do ubiegania si o rodki Unii Europejskiej na rozwj energetyki odnawialnej. Obowizki nakadane na przedsibiorstwa energetyczne powinny zapewni stabilno funkcjonowania niezalenych dostawcw energii ze rde odnawialnych i wzmc zaufanie nowych inwestorw do energetyki odnawianej. Kwestie te naleaoby rozwiza w sposb zgodny z opracowywan obecnie Dyrektyw Unii Europejskiej na ten temat, omwion w rozdziale 8.4. Powinny one okreli udzia energii odnawianej w bilansach obrotu energi w przypadku energii elektrycznej lub wytwarzania energii cieplnej, a ich osignicie powinno by zapisane w umowie koncesyjnej i stanowi warunek przeduenia koncesji.
Z uwagi na rne warunki lokalne pozyskania OZE na terenach obsugiwanych przez przedsibiorstwa energetyczne, proponuje si wprowadzenie moliwoci zakupu brakujcego udziau energii ze rde odnawialnych u innego przedsibiorstwa, posiadajcego nadwyki. Mechanizm ten ma szczeglne znaczenie dla przedsibiorstw wytwarzajcych ciepo, ktre ze wzgldw lokalizacyjnych maj wiksze ograniczenia w dostpie do lokalnych zasobw energii odnawialnej (gwnie biopaliw, jako podstawowego rda energii odnawialnej dla ciepownictwa, oraz geotermii i energii promieniowania sonecznego). Cho teoretycznie kady wytwrca moe w procesach spalania wykorzysta biopaliwa w czystej postaci w odpowiednich kotach lub poprzez ich wspspalanie, to jednak w praktyce powyszy zapis daje preferencje przedsibiorstwom energetycznym wytwarzajcym energi ciepln na obszarach wiejskich. W tym kontekcie zaproponowany mechanizm daje moliwo wsparcia rozwoju obszarw wiejskich i peryferyjnych poprzez stworzenie dodatkowych rde dochodw dla producentw biomasy i obnienia kosztw zaopatrzenia w ciepo. Efektem dodatkowym moe by zmniejszenie luki cywilizacyjnej pomidzy obszarami wiejskimi i zurbanizowanymi oraz wyrwnanie szans rozwoju.
- 183 -
Powysze uwagi nie wyczerpuj wszystkich problemw, ktre mog by objte ustaw, ale te nie koniecznie wszystkie wyej wymienione elementy musz by w niej uwzgldnione. Kluczem do okrelania zakresu ustawy powinna by efektywno wykorzystania przeznaczonych na jej wdroenie rodkw i ilociowy przyrost produkcji energii ze rde odnawianych. W analizach tych naley jednak koniecznie uwzgldni moliwo generowania w oparciu o Ustaw zewntrznych (w stosunku do krajowych rde budetowych i parabudetowych) rodkw prywatnych oraz rodkw Unii Europejskiej na rozwj energetyki odnawialnej w Polsce. Przedstawiona powyej propozycja rodzi te szereg pyta szczegowych. Oparcie osi ustawy na celach ilociowych rodzi pytania o zbieranie i weryfikowanie danych o przyrocie wykorzystania OZE na szczeblu lokalnym, regionalnym i centralnym, oraz monitorowanie caego sektora. Wydaje si, e w tym przypadku naleaoby si oprze na konwencji EuroStat, gdy niezalenie od ustawy, Rzd Polski - po wstpieniu naszego kraju w struktury unijne - i tak zmuszony bdzie raportowa kwestie zwizane z rozwojem sektora energetyki odnawialnej. Zagadnienie to powinno by przedmiotem oddzielnego rozporzdzenia wykonawczego i powinno mieci si w obowizkach Agencji Odnawialnych rde Energii. Innym zagadnieniem wymagajcym dodatkowych rozwaa jest metodologia oceny zasobw ekonomicznych energii odnawialnej i programowanie jej rozwoju zarwno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym. Stosowne narzdzia wspomagajce wadze lokalne w tym zakresie powinny by zdefiniowane w rozporzdzeniu wykonawczym do Ustawy. Ustawa powinna te wyranie okreli odpowiedzialno odpowiedniego ministerstwa za jej realizacj. Wydaje si, e Ministerstwo Gospodarki, we wsppracy z Ministerstwem rodowiska oraz Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, byoby najwaciwszym w tym wzgldzie. Wymagao to by wzmocnienia strukturalnego i kadrowego Ministerstwa i nadzoru nad Agencj realizujc bezporednio postanowienia Ustawy.
Mechanizmy finansowania rozwoju energetyki odnawialnej powinny by rozpatrywane w kontekcie dotychczasowego wykorzystania rodkw dostpnych w kraju, gromadzonych w funduszach ekologicznych, agencjach wspomagajcych rozwj infrastruktury na obszarach wiejskich, oraz - w perspektywie - pozyskania rodkw z funduszy Unii Europejskiej: celowych, przedakcesyjnych a pniej strukturalnych. Wobec szerokiego dostpu do celowych funduszy midzynarodowych na wsparcie energetyki odnawialnej, rodki budetowe mogyby peni jedynie rol katalizatora do pozyskania rodkw zewntrznych. Okrelenie mechanizmw finansowania nie wymaga regulacji ustawowej, nastpuje ono w drodze porozumie zainteresowanych podmiotw i odpowiednich priorytetw w strategii wzrostu wykorzystania OZE. Program badawczo-rozwojowy, demonstracyjny i wdroeniowy powinien by rozwijany w oparciu o moliwoci Komitetu Bada Naukowych, Agencji Techniki i Technologii, oraz programw badawczych i demonstracyjnych Komisji Europejskiej. Komponent edukacyjny i promocyjny adresowany do szk, samorzdw i obywateli take powinien uwzgldnia moliwoci wsparcia ze rodkw europejskich. Komponenty badawcze i edukacyjne nie peni tak krytycznej roli w realizacji zasadniczych elementw ustawy (realizacji celw ilociowych), ale s istotnymi elementami wspomagajcymi. Ta dziaalno powinna nalee do zada Agencji
- 184 -
Propozycja powoania wyspecjalizowanej Agencji Odnawialnych rde Energii zwanej dalej Agencj jest odpowiedzi na niedostosowanie obecnych instytucji i prawa do rozwizywania specyficznych problemw energetyki odnawialnej w Polsce.
Dotychczasowe dziaanie kluczowych w tym zakresie jednostek administracji na szczeblu centralnym, w tym Ministerstwa rodowiska, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi bez wsparcia ze strony wyspecjalizowanych instytucji, s zbyt szcztkowe i nieskoordynowane. Rozproszenie korzyci z wykorzystania odnawialnych rde energii w rnych resortach (ochrona rodowiska, bezpieczestwo energetyczne i zapewnienie warunkw do konkurencji w sektorze, oraz warunkw do wielofunkcyjnego rozwoju obszarw wiejskich), oraz rozproszenie odpowiedzialnoci za rozwj OZE wskazuj na konieczno integracji i koordynacji dziaa rnych podmiotw na szczeblu centralnym. Wyspecjalizowana Agencja mogaby integrowa dziaania poszczeglnych instytucji i wspiera na bieco rodzcy si sektor, jako typowa agencja rozwoju. Poniej, w oparciu o analiz funkcjonowania podobnych instytucji za granic (rozdzia 8.4), zaproponowano zakres jej kompetencji, odpowiedzialnoci i moliwoci dziaania, oraz okrelono odbiorcw usug wiadczonych przez Agencj w istniejcym otoczeniu instytucjonalnym, prawnym i spoecznym. Celem Agencji powinno by zwikszenie zakresu wykorzystania energii odnawialnej w Polsce poprzez wsparcie dziaa instytucji, rodowisk i osb fizycznych zaangaowanych w wykorzystanie OZE. Nie ma innej skutecznej metody prowadzcej do wzrostu wykorzystania energii odnawialnej, jak wdraanie nowych technologii i realizowanie nowych inwestycji. Proces wdraania nowych technologii, a z takimi w przypadku energetyki odnawialnej mamy do czynienia, jest procesem skomplikowanym, wymagajcym pokonania wielu etapw i angaujcym wiele instytucji, takich jak: instytuty naukowo-badawcze, dziay badawczo-rozwojowe przedsibiorstw, firmy developerskie i konsultingowe, dostawcw i sprzedawcw technologii, oraz cae instytucjonalne otoczenie procesu inwestycyjnego: urzdy, wadze lokalne, instytucje finansujce. Poszukujc odpowiedniej formuy Agencji w Polsce warto pamita, e mody sektor energetyki odnawialnej nie ma moliwoci skorzystania z pomocy wyspecjalizowanych instytucji, jak instytuty naukowo-badawcze (jak np. amerykaski NREL), stosownej izby przemysowo-handlowej, regionalnych centrw promocji technologii, orodkw edukacji i doskonalenia zawodowego itp. Funkcje te, w miar swoich skromnych moliwoci, prbuj wypeni istniejce instytucje, gwnie organizacje pozarzdowe (stowarzyszenia) i samorzdy, w mniejszym zakresie szkoy. Mogyby one dziaa efektywniej i realizowa dalekosine cele tylko wtedy, gdyby bya znana spjna wizja rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce i tylko wtedy, gdyby mogy uzyska fachow pomoc merytoryczn. Nie chodzi tu o wyrczenie organizacji obecnie zainteresowanych rozwojem sektora ani dublowanie ich dziaa, ale ich systemowe i konsekwentne wsparcie. Dlatego tak wanym elementem koncepcji Agencji jest zdefiniowanie odbiorcw jej usug. Wydaje si, e w obecnej sytuacji, najwaniejszym klientem i odbiorc prac Agencji powinny by samorzdy. To wanie na poziomie regionalnym i lokalnym najpeniej mona zbilansowa i zdyskontowa wszystkie korzyci zwizane z wykorzystaniem energii odnawialnej (zmniejszenie wydatkw na zakup paliw z zewntrz, tworzenie dodatkowych miejsc pracy i rde dochodw, poprawa stanu rodowiska, zwikszenie atrakcyjnoci ekonomicznej i turystycznej itp.). Szczeglna rola samorzdw w zakresie bilansowania
- 185 -
wasnych potrzeb i moliwoci produkcji energii wynika te z zapisw ustawy Prawo Energetyczne. Konieczno rozwoju rozproszonych rde produkujcych energi elektryczn i ciepo, oraz przyspieszonego wykorzystania lokalnych zasobw energii, gwnie odnawialnej akcentowane s te w nowych Zaoeniach polityki energetycznej Polski do 2020 r. Dziki umiejtnie wiadczonej przez Agencj pomocy, samorzdy uzyskayby dodatkowe wsparcie przy definiowaniu projektw inwestycyjnych i ich przygotowaniu, oraz zwikszyyby szans na pozyskanie rodkw unijnych na rozwj energetyki odnawialnej. Pomocy potrzebuj wszyscy nowi inwestorzy w energetyce odnawialnej, poczwszy od kwestii doboru technologii i dotarcia do dostawcy, poprzez zdefiniowanie niezbdnych procedur prawno-administracyjnych i przygotowanie studium wykonalnoci, a do wskazanie rde finansowania. Rodzcy si przemys energetyki odnawialnej, oparty gwnie na maych i rednich przedsibiorstwach, wymaga systematycznego wsparcia informacyjnego, kontaktw z partnerami krajowymi i zagranicznymi, pomocy w wykonaniu bada rynkowych i w promocji technologii. Kluczowym zagadnieniem jest pomoc agendom rzdowym. Do tej pory zainteresowane ministerstwa bazuj na fragmentarycznych, niepenych i zbieranych okazjonalnie informacjach na temat sektora energetyki odnawialnej w Polsce, a w odniesieniu do wiatowego rozwoju energetyki odnawialnej nie s w stanie przetworzy i wykorzysta dostpnych informacji. Pogbia si luka pomidzy znajomoci zagadnie energetyki odnawialnej w agendach rzdowych pastw Unii Europejskiej i Polski, co moe skutkowa zmniejszeniem szans Polski na udzia w programach midzynarodowych i partycypacj w podziale rodkw dostpnych na te cele. Sektor spoeczny, podejmujcy rne inicjatywy, nie ma na szczeblu centralnym partnera, z ktrym mgby wsplnie realizowa swoje cele. Zamiast wspdziaania w realizacji praktycznych zada, dziaalno trzeciego sektora sprowadza si czsto do lobbingu politycznego w poszczeglnych (nie zawsze wsppracujcych ze sob) ministerstwach. Olbrzymi kapita ludzkiej energii jest marnowany. Ofert Agencji adresowan do caego spoeczestwa i wszystkich zainteresowanych instytucji powinna by powszechna edukacja w zakresie wykorzystania OZE i dziaania na rzecz podniesienia oglnej wiadomoci spoecznej w tym zakresie. Powysza diagnoza potrzeb w jakim sensie okrela rol proponowanej Agencji. Poniej w formie stabelaryzowanej przedstawiono zakres jej dziaania oraz odbiorcw jej usug.
- 186 -
Tabela 9.1. Agencja Odnawialnych rde Energii: jej zakres dziaania, wiadczone usugi i ich odbiorcy
Funkcja, zakres dziaania Zbieranie informacji i obsuga baz danych Usugi podstawowe i zaawansowane Upowszechnianie informacji i edukacja Usugi konsultingowe i pomoc bezporednia dla inwestorw Pomoc dla producentw urzdze i technologii Pomoc wadzom samorzdowym baza adresowa baza zrealizowanych projektw inwestycyjnych baza zrealizowanych projektw badawczych poczenia z midzynarodowymi bazami danych raportowanie informacji o pracach badawczych i projektach w Polsce do midzynarodowych baz danych udostpnianie biecych informacji na danie zainteresowanych dostp do bazy danych wydawanie biuletynu informacyjnego i aktualizacja wasnej strony internetowej, organizacja konferencji prasowych tumaczenie i udostpnianie danych zagranicznych dotyczcych rozwoju technologii, polityki, prawa itp. prowadzenie kampanii informacyjnych i promocyjnych bezpatna informacja o otoczeniu prawnym, finansowym i instytucjonalnym uatwianie kontaktu z profesjonalnymi konsultantami, projektantami, dostawcami technologii (moliwo generowania dodatkowych dochodw dla agencji w dalszej perspektywie) organizacja misji handlowych i wycieczek technicznych promujcych inwestycje w sektorze wiadczenie odpatne usug konsultingowych, pomoc w przygotowaniu projektw inwestycyjnych poszukiwanie partnerw do joint venture udostpnianie informacji nt. rynku dla technologii w ue w polsce oraz europie rodkowej i wschodniej wsppraca przy opracowywaniu norm krajowych i midzynarodowych (UE) i modyfikacji przepisw prawnych pomoc dla samorzdw w opracowaniu regionalnych i lokalnych strategii rozwoju oraz we wprowadzaniu energetyki odnawialnej do lokalnych planw energetycznych organizacje i prowadzenie szkole/seminariw dla pracownikw ministerstw i wadz samorzdowych definiowanie, identyfikacja i pomoc w przygotowaniu projektw inwestycyjnych do sfinansowania przez dostpne dla samorzdw programy przedakcesyjne, strukturalne i celowe na energetyk odnawialn Instytucje wsppracujce Odbiorcy
- Inne bazy GUS danych EC BREC, krajowe i ARE zagraniczne, KBN w tym bazy zwizki uytkownikw danych technologii Komisji - instytucje finansowe Europejskiej dziennikarze EC BREC centra informacyjne WODR instytucje finansowe Parlament Rzd inwestorzy samorzdy szkoy organizacje pozarzdowe instytucje finansujce przemys obywatele inwestorzy developerzy instytucje finansujce
dostawcy technologii firmy konsultingowe instytucje finansujce EC BREC
- zwizki producentw technologii - izby gospodarcze - EC BREC - GIO, PIP, - UDT, PCBC - CEN/CENELEC, ISO - EC BREC - organizacje pozarzdowe - firmy konsultingowe - WODR - regionalne centra OZE - przedsibiorstwa energetyczne - zwizki gmin
- producenci urzdze i technologii
- Samorzdy
- 187 Funkcja, zakres dziaania Pomoc agendom rzdowym i Parlamentowi Wspieranie bada naukowych i wdroe -
Usugi podstawowe i zaawansowane konsultowanie i przygotowywanie dokumentw politycznych i prawnych oraz przygotowywanie strategii wykorzystania poszczeglnych rodzajw OZE. opracowywanie studiw i analiz na zadane przez Rzd tematy przygotowywanie wasnych opracowa i propozycji organizacje i prowadzenie szkole/seminariw dla pracownikw ministerstw i agend centralnych opracowywanie raportw na temat stanu rozwoju technologii i wdroe opracowywanie studiw z zakresu potrzeb badawczo-rozwojowych ocena i opiniowanie nowych programw i projektw badawczych poszukiwanie partnerw/technologii do midzynarodowej wsppracy naukowobadawczej prowadzenie bada wasnych zdobywanie rodkw z Komisji Europejskiej na finansowanie programw i projektw w energetyce odnawialnej koordynowanie i wdraanie programw rzdowych finansowanych przez midzynarodowe instytucje (np. programy Unii Europejskiej) realizacja i wdraanie wasnych projektw, finansowanych z wasnego budetu promocja istniejcych funduszy ekologicznych finansujcych rozwj OZE Identyfikacja technologii OZE, odpowiednich standardw i ich dostawcw oceny techniczne, ekonomiczne i ekologiczne dostpnych technologii identyfikacja i weryfikacja nowych projektw inwestycyjnych pomoc w przygotowywaniu wnioskw grantowych/kredytowych zarzdzanie projektami i reprezentowanie instytucji finansujcych podczas ich realizacji
Instytucje wsppracujce EC BREC ARE KAPE ARiMR Instytuty Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu
Odbiorcy - Rzd, - Parlament
KBN ATT instytuty uczelnie przedsibiorstwa
- Rzd
Koordynacja programw o zasigu krajowym
- Ministerstwa (M, MG, MRiRW) - KBN - Komisja Europejska
- inwestorzy - samorzdy
Wsppraca z instytucjami finansujcymi -
- NFOiGW - EkoFundusz - BO
- instytucje finansujce - inwestorzy - developerzy
Zaproponowany zakres usug i obowizkw Agencji jest najbardziej zbliony do modelu greckiego Centrum Odnawialnych rde Energii (CRES), omwionego w rozdziale 8.4. CRES jest najbardziej uniwersaln z zaprezentowanych wczeniej agencji pastwowych. Najwikszy nacisk w swoim dziaaniu kadzie na kwestie zwizane z udostpnianiem informacji, wspomaganiem rzdu i prowadzeniem prac badawczych (cho nie w tak szerokim zakresie jak amerykaski NREL), oraz obsug programw i funduszy celowych (nie w tak szerokim zakresie jak NREL czy niemieckie FNR). W przedstawionym zakresie usug wiadczonych przez Agencj wanie kwestie koordynacji bada i obsugi programw inwestycyjnych uzna mona za zadania najbardziej zaawansowane. Wymagaj one pewnego komentarza.
- 188 -
Odnoszc si do proponowanego dla Agencji zakresu prowadzenia i koordynowania programw badawczych i wdroe, naley stwierdzi, e przyjty w Komitecie Bada Naukowych schemat finansowania projektw badawczych i rozwojowych nie sprzyja energetyce odnawialnej. Nie ma opracowanej koncepcji finansowania projektw, jak te oglnych priorytetw w zakresie energetyki odnawialnej, uwzgldniajcych aspekty gospodarcze. Skutek jest taki, e Komitet Bada Naukowych praktycznie nie finansuje projektw energetyki odnawialnej. Wnioski grantowe skadane z tego zakresu przegrywaj z wnioskami wpywajcymi z innych sektorw energetycznych. Stoi to w wyranej sprzecznoci z obecn polityk krajw OECD, gdzie na cele rozwoju technologii energetyki odnawialnej przeznaczane jest corocznie 8,3% budetu nauki216. Zaproponowany model Agencji obejmuje te w pewnym zakresie funkcje finansowe, jakie peni dwie inne zaprezentowane wczeniej agencje zagraniczne: niemiecka FNR i indyjska IREDA. Obie z nich peni take rol agencji patniczych, wydatkujcych na inwestycje i badania rodki krajowe i midzynarodowe w ramach koordynowanych przez siebie programw. W warunkach polskich, dziki istniejcemu systemowi finansowania inwestycji proekologicznych, nie ma potrzeby tworzenia struktur dublujcych si, naleaoby tylko lepiej wykorzysta moliwoci istniejcych instytucji finansujcych. One jednak potrzebuj take odpowiedniego wsparcie merytorycznego i organizacyjnego. Z przeprowadzonej w rozdziale 3.4 analizy rde finansowania wynika, e rosn moliwoci pozyskania rodkw na rozwj energetyki odnawialnej w Polsce, zarwno ze rde krajowych, jak i midzynarodowych. Jednake wystpuj trudnoci w zdefiniowaniu priorytetw - spowodowane gwnie brakiem oglnej strategii pastwowej rozwoju sektora energetyki odnawialnej oraz brakiem podstawowych danych statystycznych i penych charakterystyk techniczno-ekonomicznych technologii OZE. Takie jednostkowe podejcie do finansowania energetyki odnawialnej skutkowa moe nieuzasadnionym lub zbyt niskim (mao atrakcyjnym dla inwestora) wsparciem rnych technologii, zmniejszon efektywnoci wydatkowanych rodkw liczon w skali sektora (nie pojedynczego projektu), dublowaniem wydatkw oraz brakiem moliwoci strukturotwrczego oddziaywania na sektor energetyki odnawialnej. Stwierdzono te, e wikszo instytucji finansujcych zainteresowana jest wydatkowaniem rodkw na inwestycje. Tylko cz wspiera dziaania pozainwestycyjne, w tym dziaania na rzecz identyfikacji projektw i przygotowania inwestycji. W zwizku z tym pojawi si problemy z wygenerowaniem wystarczajco duej iloci odpowiednio przygotowanych projektw inwestycji do efektywnego spoytkowania dostpnych rodkw finansowych. Kwestie zmiany priorytetw i sposobw dziaania krajowych funduszy ekologicznych i instytucji finansujcych projekty energetyki odnawialnej poruszane byy wielokrotnie w debatach i dyskusjach na temat barier w rozwoju energetyki odnawialnej. Stanowisko w tej sprawie zaja np. w uchwale z dnia 6 maja 1999 r. m.in. Rada ds. Rozwoju Wykorzystanie Odnawialnych rde Energii, zrzeszajca stowarzyszenia czynne w energetyce odnawialnej i przedstawicieli niektrych instytucji finansujcych. W zakresie stosowanych w Polsce rozwiza finansowych, Rada uwaa, e moliwoci funduszy ekologicznych s niedostatecznie wykorzystane dla aktywnego wspierania rozwoju energetyki odnawialnej. W dalszym cigu w priorytetach instytucji finansujcych dominuj dziaania na rzecz
216
OECD/IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology: A Survey of Eight Technologies, Paris, 1997.
- 189 -
likwidacji ekologicznych skutkw uytkowania konwencjonalnych technologii energetycznych, kosztem dziaa na rzecz likwidacji przyczyn powstawania zanieczyszcze i wprowadzania nowoczesnych i przyszociowych rozwiza.217 Zdaniem Rady, nieuzasadnione jest te wydatkowanie rodkw publicznych zgromadzonych przez fundusze ekologiczne na dotowanie bogatego sektora gazowego, opartego na imporcie i sprzeday gazu ziemnego po wci zanionej cenie urzdowej. Rada uwaa za konieczne opracowanie przez krajowe fundusze ekologiczne - z inspiracji Ministra rodowiska - nowych priorytetw finansowania inwestycji w energetyce odnawialnej. Priorytety powinny odpowiada specyfice sektora opierajcego si na rozwoju maych, zdecentralizowanych instalacji. Rada stwierdza ponadto, e potrzebne jest jednoczesne opracowanie klarownej i wicej strategii wydatkowania rodkw. Przy formuowaniu strategii niezbdne jest zatem ilociowe i czasowe okrelenie wydatkowania rodkw na energetyk odnawialn, co zmobilizuje instytucje finansowe do aktywnego ich wykorzystania i stanie si wyranym sygnaem dla inwestorw. W wietle powyszych uwag, mona sformuowa tez, e istnieje potrzeba skoordynowania dziaa w tym zakresie. Instytucjami finansujcymi wiodcym w tym procesie mog by Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej - ze wzgldu na jego usytuowanie w realizacji polityki ekologicznej i EkoFundusz - z uwagi na jego dotychczasowe dowiadczenia i dalsze plany wsparcia energetyki odnawialnej w Polsce. Dziaania tych instytucji mogyby by wsparte od strony technicznej i logistycznej przez Agencj lub inn suebn wobec instytucji finansujcych organizacj. Taka te idea przywiecaa autorom przy definiowaniu funkcji, jak miaaby do spenienia Agencja we wsppracy z istniejcymi krajowymi instytucjami finansujcymi. Otwarta jest kwestia usytuowania Agencji w systemie instytucji i prawa w Polsce, oraz zwizana z tym kwestia finansowania jej dziaalnoci. Jedynie cze z funkcji usugowych wymienionych w tabeli 9.1 moe przynosi dochd. Agencja sama moe zarabia na wiadczeniu usug konsultingowych inwestorom, na obsudze programw finansowanych przez rzd (dotychczas takich w warunkach krajowych nie byo) i instytucje midzynarodowe, oraz na wykonywaniu prac przygotowujcych projekty inwestycyjne dla krajowych instytucji finansujcych. Mona oczekiwa, ze pozostae funkcje Agencji bd deficytowe. Uznane za deficytowe zadania s obecnie realizowane przez EC BREC/IBMER w ramach programu Komisji Europejskiej OPET. Naley oczekiwa, e rodki na penienie deficytowych zada mona by dalej pozyskiwa w ramach sieci OPET i innych programw Unii Europejskiej. Najwaciwsz zdaniem autorw ekspertyzy drog powoania Agencji do ycia byaby Ustawa. Zapewnia by niezaleno organizacyjn i finansow Agencji, jej stosowne umocowanie w strukturze administracji centralnej i presti. Agencja powinna otrzyma czciowe wsparcie z budetu pastwa (przynajmniej w pocztkowej fazie jej dziaania). Prezes Agencji powinien by powoywany bezporednio przez Premiera. W celu penienia waciwej roli integracyjnej, w ciaach kontrolnych i doradczych Agencji powinni zasiada
Gwny Urzd Statystyczny podaje (Ochrona rodowiska, 1998 r.), e nakady na wykorzystanie OZE stanowiy 0,86% oglnych rodkw wydatkowanych na inwestycje suce ochronie powietrza, natomiast na inwestycje typu koca rury wydano w tym samym roku 72,5% rodkw wasnych inwestorw, krajowych (z budetu centralnego, wojewodw i gmin, funduszy ekologicznych, kredytw bankowych) i zagranicznych.
217
- 190 -
m.in. przedstawiciele Ministerstw Gospodarki, rodowiska, Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Finansw. Alternatywnym rozwizaniem organizacyjnym dla Agencji mogaby by Fundacja Pastwowa lub spka trzech zainteresowanych Ministerstw: Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Gospodarki i rodowiska. Koncepcja Agencji jako fundacji pastwowej zbliaaby Agencj do roli instytucji finansujcej, natomiast koncepcja spki odebraaby Agencji wysok pozycj, niezaleno i moliwo dugofalowej realizacji polityki wykorzystania odnawialnych rde energii, kosztem realizacji doranych zada taktycznych (okrelonych dostpnymi w danym momencie rdami finansowania). Fundacja jako forma organizacyjna Agencji nie pozwoliaby speni stojcych przed ni zada - fundacja jest organizacj stojc poza struktur administracji rzdowej, mogaby wic by jedynie partnerem dziaa a w mniejszym stopniu instytucj odpowiedzialn za realizacj postawionych celw. Porozumienie ministerstw rwnie nie pozwolioby na spenienie zada stojcych przed Agencj - nie miaoby ono praktycznie wikszych kompetencji ani moliwoci dziaania poza uzgadnianiem oglnych programw czy strategii. Wstpny projekt Ustawy o rozwoju wykorzystania energii odnawialnej w Polsce, proponujcy mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej, cznie z powoaniem Agencji Odnawialnych rde Energii, zawarty jest w zaczniku 7 do niniejszej pracy. Wykorzystujc zaangaowanie rodowisk zwizanych z energetyka odnawialn oraz ich wol pracy nad Ustaw, mona liczy na aktywn promocj zaproponowanego projektu. Ostateczna wersja projektu powinna powsta w cisej konsultacji z odpowiednimi ministerstwami, w tym z Ministerstwem Gospodarki, Ministerstwem rodowiska, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi i innymi instytucjami. Podjciu prac zawizanych z przygotowaniem ustawy sprzyja przyzwalajca i wspierajca postawa Parlamentu. Dotychczasowe dziaania Parlamentu, w tym aktywno Komisji Ochrony rodowiska w obu izbach, a take wyartykuowane wczeniej oczekiwania rodowisk i organizacji spoecznych s istotnym sygnaem motywujcym do szybkiego podjcia prac nad przyjciem ustawy.
9.2. Propozycja innych dziaa na rzecz wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.
Przyjcie Ustawy o rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii pozwolioby rozwiza zasadnicze, cho zapewne nie wszystkie problemy energetyki odnawialnej w Polsce. Niezbdnym uzupenieniem jest podjcie innych skutecznych dziaa w ramach obecnie obowizujcych ustaw i mechanizmw. Przykady podanych dziaa organw administracji pastwowej podano poniej. Ustawa Prawo Energetyczne w obecnym ksztacie nie stwarza (poza werbalnymi) realnych moliwoci wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej, a moliwoci jej nowelizacji w podanym kierunku s bardzo ograniczone. Koniecznymi i moliwymi dziaaniami do podjcia w ramach nowelizacji ustawy wydaje si wprowadzenie przez Ministra Gospodarki: - uproszczonego trybu uzyskiwania koncesji na wytwarzanie energii ze rde odnawialnych lub podniesienie progu koncesjonowania, - priorytetu wykorzystania energii odnawialnej w planowaniu energetycznym na szczeblu gminy.
- 191 -
W ramach przepisw i regulacji podatkowych Minister Finansw powinien podj nastpujce dziaania: - zwolnienie z podatku VAT urzdze wykorzystujcych energie ze rde odnawialnych do czasu uzyskania ich penej opacalnoci ekonomicznej, - zwolnienie z podatku VAT obrotu biopaliwami staymi, - zwolnienie z podatku akcyzowego biopaliw pynnych. Gwny Urzd Statystyczny powinien nada numery SWW poszczeglnym urzdzeniom sucym do wykorzystania energii odnawialnej, oraz wszystkim rodzajom biopaliw, umoliwiajc tym samym podjcie ww. dziaa przez Ministra Finansw. Minister rodowiska powinien okreli: - realistyczne limity emisji dla biopaliw oraz zwolni z opat jednostki organizacyjne wprowadzajce substancje zanieczyszczajce do powietrza z procesw spalania biomasy, - priorytety i cele ilociowe w wydatkowaniu rodkw z funduszy ekologicznych na rozwj energetyki odnawialnej, - priorytety dla aktywnego poszukiwania partnerw i projektw sucych wykorzystaniu odnawialnych rde energii w ramach wsplnych dziaa midzypastwowych (mechanizm Joint Implementation, handel emisjami) na rzecz redukcji emisji gazw cieplarnianych objtych Protokoem z Kioto. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wykorzystujc podlege mu struktury przygotuje: - program informacyjny dla rolnikw dotyczcy moliwoci i korzyci z wykorzystania energii ze rde odnawialnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem energetycznego wykorzystania biomasy, - program agregowania niewielkich pojedynczych projektw inwestycyjnych zwizanych gwnie z wykorzystaniem energii biomasy i energii sonecznej w pakiety atrakcyjne ze wzgldu na skale inwestycji dla krajowych i midzynarodowych instytucji finansujcych, - program tworzenia nowych miejsc pracy na wsi w oparciu o produkcj biopaliw i wykorzystanie odnawianych rde energii. Przewodniczcy Komitetu Bada Naukowych powinien sformuowa priorytety dla projektw badawczo-rozwojowych i demonstracyjnych sucych wykorzystaniu odnawialnych rde energii. Wikszoci powyszych dziaa organw administracji pastwowej aktywnego wsparcia udzieli moe proponowana wczeniej Agencja Odnawialnych rde Energii. Mogaby by ona kreatorem polityki i strategii wykorzystania odnawialnych rde energii i poszczeglnych rodzajw technologii OZE, twrc projektw aktw prawnych, oraz odpowiada za ich wdroenie. W sposb naturalny Agencja mogaby te realizowa wdraanie innych (poza energetyczn, ekologiczn i roln) polityk, w tym polityki regionalnej, edukacyjnej i spoecznej - we wsppracy z odpowiednimi ministerstwami i samorzdami. Wydaje si, e w przypadku braku instytucji pastwowej jednoznacznie odpowiedzialnej za cay sektor energetyki odnawialnej oraz za wdraanie stosownych polityk i strategii w tym zakresie, dziaania pojedynczych ministerstw okaza si mog, tak jak dotychczas nieefektownymi i pozornymi.
- 192 -
- 193 -
10. WNIOSKI, I REKOMENDACJE Podsumowanie i wnioski 1. Obecny krajowy potencja techniczny rde energii odnawialnej wynosi ponad 2500 PJ w skali roku, co stanowi 60% krajowego zapotrzebowania na energi pierwotn. Najwaniejsze jego skadniki w zakresie potencjalnej produkcji energii cieplnej to energia promieniowania sonecznego, energia biopaliw staych oraz energia geotermalna. Energetyka wiatrowa, energetyka wodna oraz systemy skojarzonej produkcji energii oparte na biomasie to naturalne rda energii elektrycznej. 2. Udzia energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym w 1997 r. jest rnie oceniany w rnych opracowaniach: - Agencja Rynku Energii szacuje na 185 PJ (4,4%), - Gwny Urzd Statystyczny na 208 PJ (4,8%), - Ministerstwo Gospodarki na 230 PJ (5,1%), - Europejskie Centrum Energii Odnawialnej na 104 PJ (2,5%), przy cznej mocy zainstalowanej w instalacjach wykorzystujcych OZE na poziomie 6600 MW. Sposb prowadzenia krajowej statystyki energetycznej wymaga ujednolicenia i dostosowania do specyfiki sektora energii odnawialnej, opartego na maych i rozproszonych w rnych dziaach gospodarki instalacjach, obecnie w iloci przekraczajcej 100.000 szt. Uatwi to rzeteln ocen stopnia rozwoju energetyki odnawialnej, raportowanie do odpowiednich organizacji europejskich i wiatowych oraz prognozowanie jej rozwoju. 3. Dynamiczny, okoo czterokrotny wzrost wykorzystania odnawialnych rde energii w latach dziewidziesitych odbywa si dziki oddolnym inicjatywom drobnych inwestorw i producentw technologii, wspomaganych przez organizacje pozarzdowe, a w drugiej poowie dekady take przez bardziej aktywn postaw instytucji finansowych i samorzdw. Mniej zaawansowane technicznie technologie OZE, oparte gwnie na wykorzystaniu biopaliw staych w kotach obsugiwanych rcznie, wdraane byy na zasadach komercyjnych, podczas gdy o wdraaniu bardziej zaawansowanych technologii decydoway umiejtnoci pozyskania rodkw zewntrznych na pojedyncz inwestycj. Brak instytucjonalnej odpowiedzialnoci na szczeblu centralnym oraz brak caociowego programu rozwoju sektora i poszczeglnych technologii stanowiy istotn barier rozwojow. 4. Energetyka odnawialna dotychczas nie miaa priorytetu w polityce pastwa ani w politykach szczegowych. Istniejce pojedyncze zapisy na temat energetyki odnawialnej w polityce ekologicznej, rolnej i energetycznej byy przypadkowe, czasami wrcz bagatelizujce znaczenie sektora energetyki odnawialnej nawet w redniej i duszej perspektywie oraz charakteryzoway si brakiem spjnoci. W konsekwencji ich znaczenie byo czsto pozorne, a skuteczno niewielka. 5. Obecnie kilka regulacji prawnych dotyczcych wykorzystania OZE zawartych jest w ustawie Prawo Energetyczne i rozporzdzeniach wykonawczych do niej. W sposb ograniczony mog one stymulowa rozwj energetyki, odnawialnej dziki zapisom, ktre: - zobowizuj przedsibiorstwa zajmujce si obrotem energi do jej zakupu ze rde niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych, - prowadz do zwikszenia stopnia konkurencji i urealnienia cen energii, a wic wyrwnania warunkw rozwoju energetyki odnawialnej i tradycyjnej, - dopuszczaj wczenie w taryfy cen energii wydatkw ponoszonych na rozwj energetyki odnawialnej.
- 194 -
6. Prawo Energetyczne w obecnym brzmieniu nie daje wystarczajcych narzdzi do aktywnego wspierania energetyki odnawialnej w Polsce i nie stanowi stabilnej podstawy jej rozwoju: - kolejne nowelizacje ustawy dziaaj na niekorzy energetyki odnawialnej (np. zniesienie obowizku uwzgldniania OZE w planach energetycznych gmin), - nakada obowizek pokonania skomplikowanej procedury uzyskania koncesji na produkcj energii w niewielkich instalacjach OZE (powyej granicy 1 MW, przy utrzymaniu granicy 50 MW dla energetyki konwencjonalnej), co skutkuje dodatkowymi kosztami transakcyjnymi ponoszonymi przez inwestorw, - w miar rozwoju energetyki odnawialnej i poprawy parametrw technicznoekonomicznych technologii OZE, zapisy ustawy mog si sta barier nie tylko z powodu procedur na uzyskanie koncesji, ale take w zakresie warunkw i kosztw przyczenia instalacji OZE do sieci oraz ze wzgldu na ograniczenie od gry mocy instalacji podlegajcych obowizkowi zakupu energii (do 5 MW) oraz mog blokowa rozwj energetyki wiatrowej (farm wiatrowych) i ciepownictwa opartego o wykorzystanie biomasy, a jeszcze silniej rozwj systemw wytwarzajcych energi elektryczn i ciepln w skojarzeniu, - regulacja obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki jest nieprecyzyjna i nie tworzy stabilnych warunkw do podejmowania decyzji inwestycyjnych przez drobnych inwestorw, gdy nie bdc bezporednio zapisana w ustawie ,moe zosta zmieniona w kadej chwili, - najsilniejszy obecnie nurt rozwoju energetyki odnawialnej, w szczeglnoci wykorzystanie energii promieniowania sonecznego i biopaliw staych na cele grzewcze, odbywa si poza systemem sieciowym i znajduje si poza nawiasem ustawy. 7. Konieczno indywidualnego podejcia do zagadnie finansowania inwestycji, odmiennego od typowych dla przedsiwzi inwestycyjnych w energetyce konwencjonalnej, wynika z nastpujcych cech projektw w energetyce odnawialnej: - wykorzystanie nowych (lub wrcz demonstracyjnych) technologii o zwikszonym stopniu ryzyka, - maa i bardzo maa skala technologii, co zwiksza koszty jednostkowe, - mae pocztkowo zapotrzebowanie na technologie i zwizany z tym podwyszony koszt pierwszych zamwie i opat licencyjnych, - wysokie nakady inwestycyjne przy niskich kosztach eksploatacji, - zwikszone nakady inwestycyjne ze wzgldu na brak dostpnej na miejscu odpowiedniej infrastruktury technicznej (np. przyczenie do sieci), - wysokie koszty przygotowania inwestycji/projektu (np. studium wykonalnoci) w stosunku do wartoci inwestycji oraz brak developerw, agencji wspomagajcych i profesjonalnych firm konsultingowych, - brak finansowego uwzgldnienia kosztw zewntrznych dla konkurencyjnych technologii konwencjonalnych i brak moliwoci penej finansowej wyceny dodatkowych korzyci z tytuu stosowania technologii OZE, - maa konkurencyjno cenowa energetyki odnawialnej z cenami paliw kopalnych, - niewielcy inwestorzy, zazwyczaj osoby fizyczne, samorzdy oraz mae i rednie przedsibiorstwa z niskim poziomem kapitalizacji, brakiem nadwyki finansowej i trudnociami z wykazaniem wkadu wasnego (niska zdolno kredytowa inwestorw). 8. Ocena dostpnoci rodkw oraz efektywnoci ich wydatkowania na rozwj sektora OZE i wspomaganie inwestorw ujawnia potencjalnie rosnce moliwoci (a jednoczenie nie wykorzystane rezerwy) i wskazuje kierunki poprawy skutecznoci ich wykorzystania
- 195 -
poprzez zmian celw, priorytetw i sposobw ich wydatkowania. Potrzeba zdefiniowania spjnej strategii i wsppracy przy wydatkowaniu rodkw poprzez rne instytucje finansowe budetowe i parabudtowe wynika z nastpujcych spostrzee: - Dla adnej z krajowych instytucji finansowych, z wyjtkiem EkoFunduszu, wspomaganie rozwoju energetyki odnawialnej nie jest wewntrznym priorytetem samym w sobie. Z uwagi na zoono i zarazem trudno projektw energetyki odnawialnej (nietypowo, maa skala), mog one w konkurencji z innymi projektami okaza si mniej atrakcyjne ni zadania bardziej standardowe, jak np. inwestycje typu wgiel na gaz/olej. - Wystpujce trudnoci w zdefiniowaniu priorytetw spowodowane s gwnie brakiem oglnej strategii pastwa rozwoju sektora energetyki odnawialnej w Polsce oraz brakiem podstawowych danych statystycznych i penych charakterystyk techniczno-ekonomicznych technologii OZE. Rozpatrywanie finansowania kadego z projektw energetyki odnawialnej oddzielnie skutkowa moe nieuzasadnionym lub zbyt niskim (mao atrakcyjnym dla inwestora) wsparciem rnych technologii, oraz zmniejszon efektywnoci wydatkowanych rodkw liczon w skali sektora, dublowaniem wydatkw oraz brakiem moliwoci strukturotwrczego oddziaywania na sektor energetyki odnawialnej. - Rne s priorytety instytucji finansujcych i kryteria wydatkowania przez nie rodkw. Stosunkowo najwiksza ofert maj samorzdy i przedsibiorstwa. Zazwyczaj gwnym kryterium wydatkowania rodkw na energetyk odnawialn w Polsce jest ograniczenie oddziaywania na rodowisko. Kwestie dodatkowych korzyci, takich jak tworzenie nowych miejsc pracy i promocja technologii OZE, nie s jak dotychczas brane pod uwag w ocenie proponowanych inwestycji. W mieszaninie priorytetw i kryteriw instytucji finansujcych trudno jest doszuka si systemowych dziaa na rzecz racjonalnego wsparcia krajowego przemysu technologii OZE opierajcego si na maych i rednich przedsibiorstwach, oraz dziaa mogcych suy systematycznemu obnieniu kosztw ich produkcji. - Wikszo instytucji finansujcych zainteresowana jest wydatkowaniem rodkw na inwestycje. Tylko cz wspiera dziaania pozainwestycyjne, w tym dziaania na rzecz identyfikacji projektw i przygotowania inwestycji, s to opracowania trudne i kosztowne (np. w przypadku energetyki wiatrowej). W zwizku z tym pojawiaj si problemy z wygenerowaniem wystarczajco duej iloci projektw i inwestycji do efektywnego spoytkowania dostpnych rodkw finansowych, przy powszechnym braku wiedzy i umiejtnoci zwizanych z przygotowaniem studiw przedinwestycyjnych, wysokim ocenianym ryzykiem dla technologii OZE i koniecznoci poniesienia duych nakadw zwizanych z przygotowaniem inwestycji. - Krajowe instytucje finansujce nie s nastawione na finansowanie przygotowywania strategii, programw i planw wykorzystania energii odnawialnej na poziomie regionalnym i lokalnym. Przy braku takich opracowa, istnieje ryzyko podejmowania nietrafionej alokacji rodkw publicznych w skali powiatu i regionu, a take utrudniona jest identyfikacja wikszej liczby projektw inwestycyjnych. - Jak do tej pory instytucje finansujce nie stosuj metody agregowania projektw inwestycyjnych w energetyce odnawialnej (z natury maych) w wiksze pakiety, umoliwiajce zmniejszenie jednostkowych kosztw administracyjnych dla instytucji finansujcej i kosztw transakcyjnych dla inwestora, oraz zmniejszenie ryzyka poprzez rozoenie go na wiksz liczb projektw. Instytucje finansujce (poza maymi wyjtkami) nie nawizay wsppracy z krajowymi partnerami (agencje pastwowe, firmy prywatne i organizacje pozarzdowe), ktre mogyby wiadczy
- 196 -
usugi zwizane z identyfikacj i agregowaniem projektw w wiksze pakiety finansowe. - Pomimo potencjalnie rosncych w ostatnich latach moliwoci pozyskania rodkw zagranicznych (zwaszcza z Unii Europejskiej) oraz rodkw parabudetowych na rozwj energetyki odnawialnej w Polsce, ich udzia w faktycznym wspieraniu inwestycji jest znikomy. Polska ze rodkw publicznych (budetowych, parabudetowych i z zagranicy) wydaje na energetyk odnawialn ponad 50-krotnie mniej ni przecitny kraj czonkowski Unii Europejskiej. Wiele wskazuje na fakt, e nie tylko ograniczona w Polsce poda rodkw jest przyczyn takiego stanu rzeczy, ale take: sabo rynku, brak proaktywnych dziaa instytucji finansujcych na rzecz pozyskania inwestorw, brak umiejtnoci krajowych instytucji w ubieganiu si o dostpne rodki midzynarodowe. - Przy saboci krajowych firm developerskich i konsultingowych, instytucji pastwowych oraz braku przygotowania najwikszego odbiorcy rodkw pomocowych samorzdw, decydujc rol w pozyskiwaniu rodkw midzynarodowych i ustalaniu kierunkw oraz warunkw, odgrywaj firmy zagraniczne. 9. Zrealizowane w ostatnich latach technologie OZE charakteryzuj si wysokimi jednostkowymi nakadami kapitaowymi, zblionymi, a niekiedy nawet przewyszajcymi analogiczne wskaniki w pastwach Unii Europejskiej. Skadaj si na to wysokie koszty zakupu czsto importowanych technologii, opat licencyjnych i podatkw, ale take brak szerszych dowiadcze w realizacji inwestycji, may obrt na rynku technologii i ponoszenie dodatkowych kosztw zwizanych z pionierskim i demonstracyjnym charakterem przynajmniej czci z wdraanych technologii OZE. Brak odpowiedniej polityki naukowej i przemysowej oraz finansowej w stosunku do sektora energetyki odnawialnej i krajowych producentw technologii spowodowa, e na przestrzeni ostatnich 7 lat nie zanotowano istotnego obnienia wysokoci nakadw inwestycyjnych na technologie OZE w Polsce oraz widocznej poprawy parametrw eksploatacyjnych. 10. Przeprowadzona w opracowaniu analiza ekonomiczna wykorzystania technologii OZE pozwala na ich podzia na nastpujce grupy: - Technologie, ktre osigaj wewntrzn stop zwrotu nakadw rwn (lub wysz) od stopy oprocentowania kredytw komercyjnych. Do tej grupy nale: kolektory soneczne do suszenia podw rolnych budowane sposobem gospodarczym oraz koty na drewno i som obsugiwane rcznie (bez moliwoci automatycznego zadawania biopaliwa). - Technologie, dla ktrych stopa zwrotu nakadw jest nisza od stopy oprocentowania kredytw komercyjnych, ale wysza od zera. W tej grupie znajduj si: mae elektrownie wodne zbudowane na istniejcych jazach, instalacje wykorzystujce gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej, kolektory soneczne do podgrzewania wody oraz biogazownie komunalne produkujce w skojarzeniu energi elektryczn i ciepo. Trzy pierwsze technologie z tej grupy maj wewntrzn stop zwrotu wysz od oprocentowania kredytw preferencyjnych (8%). Biogazownie na osad ciekowy (zbudowane w oparciu o technologi zagraniczn) i kolektory soneczne do podgrzewania wody uytkowej wymagaj wsparcia dotacj w wysokoci do 30% nakadw inwestycyjnych (poza lub zamiast kredytu preferencyjnego). - Technologie objte analiz, ktre w celu uzyskania wewntrznej stopy zwrotu nakadw powyej obecnej stopy oprocentowania kredytw inwestycyjnych (18%) wymagaj wsparcia w postaci dotacji sigajcych do 70% nakadw inwestycyjnych. S to: automatyczne ciepownie na som i zrbki drzewne, elektrownie wiatrowe sieciowe oraz mae elektrownie wodne budowane od podstaw wraz ze spitrzeniami.
- 197 -
W tej grupie technologii popraw parametrw ekonomicznych mona uzyska poprzez wyduenie okresu eksploatacji ciepowni na biomas oraz lokalizacj siowni wiatrowych w miejscach o wyszej prdkoci wiatru. - Technologie, ktre mog by realizowane jako projekty demonstracyjne finansowane z zewntrz. Do tej grupy nale: biogazownie rolnicze, ciepownie geotermalne, mae elektrownie wiatrowe sieciowe, systemy fotowoltaiczne. Popraw parametrw ekonomicznych niektrych technologii z tej grupy mona uzyska w warunkach czenia produkcji energii z innymi rodzajami produkcji, np. dla biogazowni rolniczych znaczc popraw wskanikw ekonomicznych daaby produkcja kompostu z przefermentowanej gnojowicy, dla ciepowni geotermalnych zapewnienie odbioru ciepa przez duszy okres w cigu roku rozszerzenie usug energetycznych poza sezonem grzewczym zaopatrzenie w ciep wod, obsuga orodkw rekreacyjnych i sportowych. 11. Oceny ekonomicznej technologii OZE mona te dokona pod ktem tempa zwrotu nakadw inwestycyjnych, dzielc je na: - Technologie, ktre charakteryzuje prosty okres zwrotu nakadw inwestycyjnych rwny lub krtszy ni trzy lata, a zdyskontowany okres zwrotu nie przekracza 5 lat. Do tej grupy nale: kolektor powietrzny do suszenia podw rolnych budowany sposobem gospodarczym, oraz mae koty na drewno i som obsugiwane rcznie. - Technologie, dla ktrych prosty okres zwrotu nakadw mieci si w przedziale od 4 do 7,5 lat, a zdyskontowany okres zwrotu wynosi od 9,5 do 12,5 lat. Do tej grupy nale: mae elektrownie wodne budowane na istniejcych jazach, instalacje wykorzystujce gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej, kolektory soneczne do podgrzewania wody oraz biogazownie komunalne na osad ciekowy produkujce energi elektryczn i ciepln. - Pozostae technologie charakteryzuj si zdyskontowanym okresem zwrotu powyej 20 lat. Do tej grupy zaliczaj si: automatyczne ciepownie na som i zrbki, elektrownie wiatrowe sieciowe, ciepownie geotermalne, biogazownie rolnicze, systemy fotowoltaiczne i mae elektrownie wodne budowane wraz ze spitrzeniami. Okres trwaoci tych ostatnich jest duszy od 20 lat i ich budowa moe by rozwaana jako zasadna przy uwzgldnieniu korzyci wynikajcych z maej retencji wody. 12. Pod wzgldem kosztw produkcji energii technologie OZE mona podzieli na: - Technologie, ktre wykazuj koszty produkcji energii nisze lub porwnywalne z kosztami lub cenami zastpowanych konwencjonalnych nonikw energii. Do tej grupy zaliczaj si: kolektory soneczne powietrzne, mae koty na drewno i som obsugiwane rcznie, automatyczne ciepownie na som, mae elektrownie wodne zbudowane na istniejcych spitrzeniach i instalacje wykorzystujce gaz wysypiskowy do produkcji energii elektrycznej. - Technologie, ktre produkuj energi po kosztach wyszych od rednich krajowych cen, ale mog by konkurencyjne w nastpujcych warunkach: wykorzystanie dostpnych kredytw preferencyjnych i dotacji lub zlokalizowanie w rejonach o najwyszych cenach energii ze rde konwencjonalnych (spowodowanych wyszymi kosztach transportu, przesyu i dystrybucji konwencjonalnych nonikw energii na obszarach wiejskich i peryferyjnych oraz wyszych kosztw dostarczenia energii do odbiorcw rozproszonych). W tej grupie mieszcz si midzy innymi elektrownie wiatrowe sieciowe, ciepownie automatyczne na biomas, a nawet w specjalnych obszarach niszowych technologie fotowoltaiczne (zasilanie znakw wietlnych na morzu).
- 198 -
Pozostae technologie, nawet w przypadku uzyskania dotacji w wysokoci 50% cakowitych nakadw inwestycyjnych nie mog konkurowa nawet z najwyszymi w Polsce cenami energii uzyskiwanymi z instalacjami wykorzystujcymi paliwa kopalne. 13. Dopata do ceny sprzedawanej do sieci energii ze rde odnawialnych, w badanej wysokoci do 35% obowizujcej ceny zakupu energii ze rde odnawialnych lub aktualnej ceny energii ze rde kopalnych, moe by stosowana jako zachta do podejmowania nowych przedsiwzi inwestycyjnych, pod warunkiem, e inwestorzy bd mieli gwarancj utrzymywania tego mechanizmu przez wiele lat. 14. Wprowadzenie mechanizmu konkurencji w ubieganiu si niezalenych dostawcw energii o dopaty do cen energii lub wprowadzenie dla przedsibiorstw energetycznych obowizku zakupu energii ze rde odnawialnych, poczonego z minimalnym poziomem zakupu oraz moliwoci wyboru dostawcy, stymuluje postp w rozwoju technologii, co obnia koszty produkowanej energii. Powyszy efekt mona uzyska dziki mechanizmowi przetargu na dostaw okrelonych iloci energii ze rde odnawialnych lub poprzez wprowadzenie dla przedsibiorstw energetycznych obowizku uzyskania okrelonego udziau energii ze rde odnawialnych w ich bilansach oraz pozostawienie im swobody wyboru pozyskania dostawcy. 15. Porednie mechanizmy wsparcia w postaci ulg podatkowych i przypieszonej amortyzacji same w sobie okazuj si niewystarczajce dla wikszoci technologii OZE w warunkach krajowych i konieczne jest stosowanie bezporednich zacht finansowych w postaci dotacji. 16. Technologie OZE pozwalaj redukowa emisje gazw szklarniowych, a pod wzgldem kosztw (wyraonych jako spoziomowany koszt redukcji emisji w z/ton ekwiwalentu CO2 ) mona je podzieli na trzy kategorie: - najmniejsze (ujemne) koszty wykazuj nastpujce technologie: kolektory soneczne powietrzne i wodne, mae elektrownie budowane na istniejcych spitrzeniach wodnych oraz komunalne instalacje wykorzystujce gaz wysypiskowy i biogaz z osadw ciekowych; - koszty redukcji emisji poniej 30 z/t ekwiwalentu CO2 (akceptowanych w ramach pilotowych projektw Joint Implementation realizowanych w Europie rodkowoWschodniej) wykazuj: ciepownie na som i zrbki, oraz elektrownie wiatrowe; - koszty redukcji emisji poniej ocenianych jako akceptowalne przez prototypowy Wglowy Fundusz Inwestycyjny Banku wiatowego - CIF (20-26 USD/tona ekwiwalentu CO2) wykazuj: mae elektrownie wodne budowane wraz z jazem, mae koty na som i zrbki obsugiwane rcznie, oraz biogazownie rolnicze; - systemy fotowoltaiczne, ze wzgldu na wysokie koszty inwestycyjne technologii, maj wielokrotnie mniej atrakcyjne koszty redukcji emisji gazw szklarniowych od pozostaych technologii OZE. 17. Wykorzystanie OZE powoduje wzrost liczby miejsc pracy, gdy zatrudnienie przy produkcji i obsudze urzdze i linii technologicznych, przy produkcji i przygotowaniu biopaliw, w obsudze przedsibiorstw inwestujcych w OZE daje kilkukrotnie wicej miejsc pracy ni w energetyce tradycyjnej (2-5 krotnie wicej w energetyce opartej na spalaniu paliw kopalnych) i 15 krotnie wicej ni w przypadku energetyki jdrowej. Spalanie biomasy tworzy najwicej miejsc pracy wrd technologii OZE (2 osoby/MW), stosunkowo mniej miejsc pracy generuje maa energetyka wodna i energetyczne wykorzystanie gazu wysypiskowego i biogazu (ok. 1,5 osoby/MW), najmniej miejsc pracy energetyka wiatrowa (0,2 osoby/MW). Podane liczby w nawiasach dotycz zatrudnienia bezporedniego.
- 199 -
18. Energetyce odnawialnej przeszkadza szereg typowych dla nowych kierunkw rozwoju barier: - Politycznych rola energetyki odnawialnej jest niedoceniana w polityce energetycznej pastwa i systemie prawnym, ktrych priorytetami w okresie transformacji s: dywersyfikacja rde energii poprzez wzrost udziau paliw pynnych i gazu ziemnego w bilansie energetycznym, modernizacja sektora wglowego oraz poprawa efektywnoci energetycznej. - Organizacyjnych i instytucjonalnych nowopowstajcy sektor konkuruje z wyposaon w rozbudowan infrastruktur techniczn, instytucjonaln i organizacyjn energetyk konwencjonaln, powsta przy zaangaowaniu olbrzymich rodkw finansowych pastwa. Pastwo subsydiuje te wydobycie paliw kopalnych i produkcj z nich energii, w coraz mniejszym stopniu bezporednio, ale poprzez pokrywanie zewntrznych kosztw funkcjonowania systemu. Obecna struktura instytucjonalna i funkcjonalna na szczeblu administracji centralnej nie zapewnia warunkw do rozwizania problemw efektywnego rozwoju sektora energetyki odnawialnej oraz konsekwentnego rozwoju rynku. - Prawnych zwikszajcych ryzyko inwestorw oraz podnoszcych koszty transakcyjne (opisanych w punktach 5 i 6). - Ekonomiczno-finansowych wysokie pocztkowe nakady inwestycyjne technologii OZE, wysokie koszty przygotowania inwestycji w stosunku do kosztw eksploatacyjnych oraz brak precyzyjnie zdefiniowanych mechanizmw ekonomicznych i podatkowych w budecie pastwa i polityce finansowej oraz strategii, programw i harmonogramu wydatkowania rodkw z funduszy ekologicznych i parabudetowych, zniechcaj inwestorw i utrudniaj stabilny rozwj sektora po najniszych kosztach. - Technicznych technologie OZE charakteryzuj si rnym stopniem rozwoju i komercjalizacji, du rnorodnoci w zakresie mocy, sprawnoci, wydajnoci i awaryjnoci urzdze, oraz znacznym zrnicowaniem wysokoci nakadw inwestycyjnych. Naturaln barier techniczn technologii OZE wynikajc z charakteru wykorzystywanych przez nie rde i struktury kosztw jest czsta konieczno rezerwowania dostaw energii z systemu konwencjonalnego. Z uwagi na wczesne stadium rozwoju technologii OZE, barier jest take brak priorytetw spoeczno-gospodarczych oraz uznania perspektywicznej roli energetyki odnawialnej w polityce naukowej oraz pomijanie energetyki odnawialnej w polityce przemysowej, co skutkuje powolnym spadkiem kosztw technologii i niedostatkiem ich poday na rynku krajowym. Towarzyszy temu brak profesjonalnych organizacji gospodarczych w sektorze energetyki odnawialnej oraz ograniczona wsppraca krajowego przemysu i instytucji badawczo-rozwojowych z partnerami zagranicznymi. - Informacyjnych i edukacyjnych wynikajcych zarwno z braku wiedzy o rozmieszczeniu zasobw, procedurach postpowania przy lokalizacji inwestycji, dostpie do technologii i rde finansowania, jak i z braku znajomoci problematyki wykorzystania OZE na wszystkich szczeblach administracji. 19. W zakresie wsppracy midzynarodowej Rzd Polski nie odpowiedzia jak dotychczas na inicjatyw polityczn Unii Europejskiej zawart w Biaej Ksidze w postaci okrelenia celu ilociowego 12% udziau energii odnawialnej w bilansie paliwowo energetycznym Unii do roku 2010 oraz sformuowania strategii rozwoju tego sektora, cznie z kampani wdroeniow do roku 2003. Przyjte w lutym 2000 r. Zaoenia polityki energetycznej do roku 2020 nie odnosz si do celw zawartych w Biaej Ksidze, przyjmuj pasywny scenariusz rozwoju energetyki odnawialnej i nie przewiduj harmonizacji polityki krajowej z polityk Unii w tym obszarze. Brak aktywnoci w promowaniu energetyki
- 200 -
odnawialnej wywiera negatywne skutki, jeeli chodzi o wczenie polskich przedsibiorstw i instytucji w programy celowe Unii Europejskiej (jak np. ALTENER II) i moe ograniczy moliwoci korzystania ze rodkw pomocowych i przedakcesyjnych. Ograniczy to w perspektywie, po przystpieniu do UE konkurencyjno polskich przedsibiorstw. 20. Poddany obecnie konsultacji w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej projekt Dyrektywy w sprawie wykorzystania odnawialnych rde energii ma by narzdziem wsparcia sektora energetyki odnawialnej na liberalizowanym rynku energii elektrycznej. Zakada konieczno stosowania wobec zagranicznych dostawcw energii odnawialnej tych samych mechanizmw wsparcia, ktre s stosowane dla krajowych producentw po przekroczeniu 5% udziau energii odnawialnej w bilansach przedsibiorstw energetycznych. W przypadku przyjcia Dyrektywy, krajowa strategia wykorzystania OZE powinna zakada silniejsze wsparcie krajowych dostawcw energii ze rde odnawialnych i producentw technologii w okresie zanim uzyskany zostanie puap 5% udziau OZE w bilansach przedsibiorstw energetycznych. 21. Sektor energetyki odnawialnej w krajach Unii Europejskiej na przestrzeni ostatnich 20 lat korzysta z silnego wsparcia finansowego. Ogln tendencj pastw zachodnich w polityce wsparcia energetyki odnawialnej w ostatnim okresie jest stopniowe zmniejszanie bezporednich dotacji do inwestycji i powolne odchodzenie od ustalanych cen na zakup energii ze rde odnawialnych, na rzecz ustalania minimalnych poziomw udziaw energii odnawialnej w bilansach przedsibiorstw energetycznych, konsumentw, regionw i pastw oraz wprowadzania porednich mechanizmw podatkowych i handlu certyfikatami (kredytami) na produkcj zielonej energii ze rde odnawialnych i handlu emisjami, zredukowanymi dziki zastpieniu paliw kopalnych rdami energii odnawialnej. Wybr odpowiednich mechanizmw wsparcia dla krajowego sektora energetyki odnawialnej powinien opiera si na dowiadczeniach i rozwizaniach zagranicznych, ale te uwzgldnia rny obecnie stan rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce i w Unii Europejskiej. 22. rodowiska zwizane z energetyk odnawialn oraz Sejm RP sformuoway potrzeb uchwalenia Ustawy o rozwoju wykorzystania energii odnawialnej w Polsce oraz utworzenia wyspecjalizowanej Agencji Odnawialnych rde Energii, ktra koordynowaaby wdraanie polityki i uatwiaa dziaanie instytucji centralnych w realizacji strategii wykorzystania OZE (ministerstw, agencji rzdowych, instytucji odpowiedzialnych za badania naukowe i rozwj technologii, instytucji finansowych) oraz suya pomoc samorzdom, przedsibiorstwom i osobom prywatnym w przygotowaniu projektw inwestycyjnych.
Zalecenia i rekomendacje 1. Naley zapewni stabilne warunki do wykorzystania energii odnawialnej na mocy Ustawy o rozwoju wykorzystania energii odnawialnej w Polsce. Ustawa powinna okreli niezbdne dziaania naczelnych organw administracji publicznej, samorzdw i przedsibiorstw energetycznych, zapewniajce wzrost wykorzystania energii ze rde odnawialnych w krajowym bilansie zuycia energii pierwotnej. Najwaniejsze elementy proponowanej ustawy to: - zobowizanie wadz pastwowych do dokonania stosownych i spjnych ze sob zapisw na temat rozwoju energetyki odnawianej w politykach szczegowych (ekologicznej, energetycznej, rolnej, transportowej, spoecznej, naukowej i edukacyjnej), przyjcia celw ilociowych oraz stworzenie i aktualizowanie strategii wykorzystania OZE, przygotowania i przyjcia programw rozwoju i wdroe technologii oraz wykorzystania OZE
- 201 -
zobowizanie wadz samorzdowych do inwentaryzacji zasobw energii odnawialnej na ich terenie i okrelenia priorytetw w ich wykorzystaniu - zobowizanie przedsibiorstw energetycznych do uzyskiwania okrelonych udziaw energii ze rde odnawialnych w bilansach produkcji i obrotu energi oraz stworzenie mechanizmu kompensacji w realizacji obowizku - powoanie wyspecjalizowanej Agencji Odnawianych rde Energii ktrej zadaniem bdzie wspieranie administracji centralnej, samorzdw i przedsibiorstw w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce i przejcie odpowiedzialnoci za kreowanie i wdraanie polityki pastwa w zakresie wykorzystania odnawialnych rde energii. 2. W ramach obecnie obowizujcych ustaw i kompetencji organw administracji centralnej naley podj nastpujce dziaania: - Minister Gospodarki dokona przegldu i nowelizacji Ustawy Prawo Energetyczne z punktu widzenia wprowadzenia: ! uproszczonego trybu uzyskiwania koncesji na wytwarzanie energii ze rde odnawialnych lub podniesienie progu koncesjonowania, ! priorytetu wykorzystania energii odnawialnej w planowaniu energetycznym na szczeblu gminy. - Minister Finansw powinien podj dziaania na rzecz: ! zwolnienia z podatku VAT urzdze wykorzystujcych energie ze rde odnawialnych do czasu uzyskania ich penej opacalnoci ekonomicznej, ! zwolnienia z podatku VAT obrotu biopaliwami staymi, ! zwolnienia z podatku akcyzowego biopaliw pynnych. - Minister rodowiska powinien okreli: ! realistyczne limity emisji dla biopaliw oraz zwolnie z opat jednostki organizacyjne wprowadzajce substancje zanieczyszczajce do powietrza z procesw spalania biomasy, ! priorytety i cele ilociowe w wydatkowaniu rodkw z funduszy ekologicznych na rozwj energetyki odnawialnej, ! priorytety dla aktywnego poszukiwania partnerw i projektw sucych wykorzystaniu odnawialnych rde energii w ramach wsplnych dziaa midzypastwowych (mechanizm Joint Implementation, handel emisjami) na rzecz redukcji emisji gazw cieplarnianych objtych Protokoem z Kioto. - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wykorzystujc podlege mu struktury przygotuje: ! program informacyjny dla rolnikw dotyczcy moliwoci i korzyci z wykorzystania energii ze rde odnawialnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem energetycznego wykorzystania biomasy, ! program agregowania niewielkich pojedynczych projektw inwestycyjnych, zwizanych gwnie z wykorzystaniem energii biomasy i energii sonecznej, w pakiety atrakcyjne ze wzgldu na skal inwestycji dla krajowych i midzynarodowych instytucji finansujcych, ! program tworzenia nowych miejsc pracy na wsi w oparciu o produkcj biopaliw i wykorzystanie odnawianych rde energii. - Przewodniczcy Komitetu Bada Naukowych sformuuje priorytety dla projektw badawczo-rozwojowych i demonstracyjnych sucych wykorzystaniu odnawialnych rde energii. - Przewodniczcy Komitetu Integracji Europejskiej we wsppracy z ministrami waciwymi ds. gospodarki, rodowiska, energii podejmie dziaania na rzecz penego uczestnictwa polskich instytucji w programach celowych Unii Europejskiej sucych wykorzystaniu energii odnawialnych.
- 202 -
- 203 -
Bibliografia
1) 2) 3) 4) 5)
ARE: Bilans energii pierwotnej w latach 1988-1998. Warszawa. 1999. BEO: BEO in Ueberblick (BEO, opis dziaalnoci) [on-line]. Strona internetowa organizacji BEO. 1999. Bess M.: Country Profiles: Working Group European Energy Briefing Paper, PHARE BG9307-03-L001. ESD. Beurger-Infromation Neue Energietechniken (BINE). Strona interetowa organizacji. 1999. Bojarski L.: Potencja energetyczny energii odnawialnej wd geotermalnych i jego rozmieszczenie na terenie Polski. Ekspertyza wykonana w ramach Studium Krajowego dla Polski Strategie redukcji emisji gazw cieplarnianych i adaptacji polskiej gospodarki do zmian klimatu. IBMER. 1994. Brigham E. F., Gapenski L. C.: Zarzdzanie finansami. PWE. Warszawa. 2000. Buendnis 90/Die Gruenen- Bundestagsfraktion: Stromeinsspeisungsgesetz: Novelle auf gutem Weg. Online document:. (Faction of the Green Party in Parliament). 1990. Bukowska J., Ejdys J., Poskrobko B.: Prawnoekonomiczne aspekty wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa. 1998. Bundesdeutscher Arbeitskreis fuer Umweltbewusstes Management (BAUM). Strona internetowa organizacji. 1999. Bundesministerium fuer Wirtschaft und Technologie (BMWi) a. Foerderbank des Bundes [on-line]. Strona interentowa Ministerstwa Gospodarki i Technologii. 1999. Bundesministerium fuer Wirtschaft und Technologie c. Richtlinien zur Foerderung von Massnahmen zur Nutzung erneubarer Energien II IA5-02 5143/2. Wytyczne Ministerstwa Gospodarki i Technologii dot. rodkw wspomagajcych rozwj energii odnawialnej z dnia 20 sierpnia 1999. California Energy Comission: Renewable Energy in California. URL: www.energy.ca.gov/renewables/renewables_fact_sheet.html (modyfikowana 6 grudnia 1999). CBT/DEA: Wood for Energy Production. The Centre for Biomass Technology CBT. 1999. COM(95)628, (1996) An Energy Policy for the European Union. White Paper of the European Commission. Luxembourg. 1995. COM(97)599, (1997) Energy for the Future Renewable Energy Sources. White Paper for a Community Strategy and Action Plan. Brussels. 1997. COM(98)167, 16.03.(1998) Directive 96/92 Concerning Rules for the Internal Market in Electricity. 1998. Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999. Czaja S.: Globalne zmiany klimatyczne. Wyd. Ekonomia i rodowisko, Biaystok 1998.
6) 7) 8)
9) 10) 11)
12)
13) 14) 15) 16) 17) 18)
- 204 -
19) 20) 21) 22) 23)
Danish Energy Agency (DEA). The Danish Energy Agency Homepage. URL: www.ens.dk/uk/about.htm (aktualizacja: 6 grudnia 1999). Daugaard N., Lorenzen K.: Report on Electricity Legislation in Denmark. Energy Centre Denmark. 1999. DBU: Bundestiftunggrundlagen (Opis dziaalnoci fundacji) [on-line]. Strona internetowa DBU. 1999. Lorenzen K.: Danish Regulations in the Field of Biomass Production and Use - Sector of Agriculture and Forestry. DEA Danish Energy Agency. 1997. Deutscher Bundestag 14 Wahlperiode. Projekt ustawy Frakcji SDP i Buendnis 90/Die Gruenen z dn. 09.12.99 r. dotyczcej wsparcia dla producentw energii ze rde odnawialnych (Erneubare Energie Gesetz EEG. 1999. Duczkowska-Maysz K.: Rozwj obszarw wiejskich. MRiG. Warszawa. 1996. Dz. U. Nr 13 z 1999 r., poz. 119. Dz. U. Nr 15 z 1999 r., poz. 138. Dz. U. Nr 27 z 1994 r., poz. 96. Dz. U. Nr 49 z 1994 r., poz. 196. Dz. U. Nr 54 z 1997 r., poz. 348. Dz. U. Nr 55 z 1998 r., poz. 355. Dz. U. Nr 89 z 1994 r., poz. 414, 417. Dz. U. Nr 93 z 1998 r., poz. 589. Dz. U. Nr 94 z 1993 r., poz. 431. Dz. U. Nr 96 z 1998 r., poz. 522. Dz. U. Nr 121z 1998 r., poz. 793. Dz. U. Nr 124 z 1998 r., poz. 819. Dz. U. Nr 132 z 1997 r., poz. 877. Dz. U. Nr 162 z 1998 r., poz. 1129, 1121. EC BREC, ETP, LFG, ETSU: Przewodnik dla inwestorw w dziedzinie wykorzystania gazu wysypiskowego. 1999. THERMIE Programme Action DIS-1544-97-GB, Brussels, European Commission. EC BREC: Biomass Energy Strategies for Central & Eastern European Countries Report for the FAIR Program of the European Comission. Warsaw. 1998. ECOFYS: Planning of Wind Energy. ECOFYS. 1998. ECOTEC Research and Consulting Ltd.: Biomass Financing Option. Raport for the Project Market Development Strategy for Bioenergy in Central and Eastern Europe. FAIR Programme of the European Commission. 1999. Employment in the Wind Power Industry. Wind Power Note No 2, 1996. ENEAR/A3/CJ/cp D(99) 230227: Proposal for Directive on the Promotion of Electricity from Renewable Energy Sources in the Internal Electricity Market. DG XVII, Brussels. 1999.
24) 25) 26) 27) 28) 29) 30) 31) 32) 33) 34) 35) 36) 37) 38) 39)
40) 41) 42)
43) 44)
- 205 -
45) 46) 47) 48) 49) 50) 51) 52) 53) 54) 55)
Energy 21: The Danish Government's Action Plan for Energy. Danish Ministry of Environmental and Energy. Copenhagen. 1997. ERBE: Biomass in EC: Summarized Technical State of the Art, Some Policies and EC Programmes. ERBE Regional Biomass Energy Agency. Belgium. 1999. ESD/AEP: Renewables and Liberalisation of the Electricity Energy Market in the United Kingdom. 1999. ETSU/DTI: The 1988 Non Fossil Fuel Obligation Order 5. Harwell. November 1999. European Commision. Directorate General XVII for Energy: :Sun in Action. The Solar Market. A Strategic Plan for Action in Europe. ESIF. 1996. European Commission, Directorate General XVII for Energy: Energy in Europe. Economic Fundation for Energy Policy. Brussels. 1999. European Commission: European Financial Resources Guide Renewable Energy. Utrecht. 1998. Europejski Biuletyn Cenowy Nonikw Energii, nr 5(90) 1999. Agencja Rynku Energii. EVA: Feed-in Tarrifs and Regulations Concerning Renewable Energy Electricity Generation in European Countires. Energieverwertungsagentur E.V.A. Austria. 1998. EWEA: A Blueprint To Achieve 10% of the Worlds Electricity from Wind Power by 2020. WIND FORCE 10, 1998 EWEA: Opinion on Proposal for a Directive on the Promotion of Electricity from Renewable Energy Sources in the Internal Electricity Market. Strona internetowa Danish Wind Turbine Manufacturers Association. FEMOPET EC BREC/LEI: Raport technologiczny. Biogaz. IBMER. Warszawa. 1999. FEWE: Inwentaryzacja emisji gazw cieplarnianych w Polsce. Warszawa. 1996. Galon-Kozakiewicz J.: informacja ustna, luty 2000. Gog W. red.: Konwersja termiczna energii promieniowania sonecznego w warunkach krajowych. Ekspertyza PAN. Wydzia IV Nauk Technicznych. 1994. Grecki W. red: Atlas zasobw energii geotermalnej na Niu Polskim. Towarzystwo Geosynoptykw GEOS. Krakw. 1996. GUS: Ochrona rodowiska. Warszawa. 1999. GUS: Rocznik Statystyczny. 1999. Guzenda R., wigo J.: "Techniczne i ekologiczne aspekty energetycznego wykorzystania drewna i odpadw drzewnych". Gospodarka Paliwami i Energi Nr 1(512), 1997. Halsenaes K., Callaway J.M, Meyer H.J.: Economics of Greenhouse Gas Limitation. Metodological Guidelines. UNEP. Riso National Laboratory. Roskilde. 1999. Hartnell G.: British Landfill Gas Association, informacja ustna. 1999. Hauff J.: CO2 Emissions Permit Trading and the Polish Reality. Budapest. 1999. Study supported by UNEP and World Bank. Warsaw. Poland. Schraiber H.: informacja ustna, luty 2000.
56) 57) 58) 59) 60) 61) 62) 63)
64) 65) 66) 67)
- 206 -
68) 69) 70) 71)
Hille E., Karaczun Z., Winiewski G: Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski. PKE. Warszawa-Krakw. 1997. Hong B.D.: Challenges of Electric Power Industry Restructuring for Fuel Suppliers. Chapter 5: Issues for Renewable Fuels in Competitive Electricity Markets. URL. 1998. IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology. Inernational Energy Agency OECD/IEA. 1997. Increased Use of Renewable Sources in the Baltic Sea States. Possition Paper Prepared by Representatives from Countries in the Baltic Sea Region and the European Commission within the Framework of a Project Renewable Energy Comprehensive Intiative for the Baltic Sea Region. SYNERGY Programme of the European Commission. October 1999. Informationszentrum fuer betrieblichen Umweltschutz (IfbU). 1999 a. ERP-Umwelt und Energiesparprogramm der Deutschen Ausgleichbank [on-line]. Informationszentrum fuer betrieblichen Umweltschutz. 1999 c. Umweltprogramm der kreditanstalt fuer Wiederaubau [on-line]. IP/99.224: Working Paper of the European Commission. Electricity from Renewable Energy Sources and the Internal Electricity Market. DG XVII. Brussels. 1999. IPCC: Drugi raport IPCC oceniajcy zmiany klimatu w 1995 r.. Warszawa. 1997. Jdrysik E.: Wglowy Fundusz Inwestycyjny Banku wiatowego jako mechanizm wspierania realizacji zobowiza wynikajcych z protoku z Kioto. Seminarium naukowo-decyzyjne dotyczce handlu emisjami, 8 wrzenia 1998 r. Warszawa. KERM: Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020. Warszawa. 2000. Komisja Europejska, DG XVII: Sun in Action. The solar market. A strategic plan for action in Europe. ESIF. 1996. Kowalik P.: Aktualny stan i perspektywy wykorzystania energii biomasy w Polsce. Midzynarodowe Seminarium: Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego. EC BREC/IBMER. Warszawa. 1998. Krajowe Studium Zmian Klimatu. IO/IBMiER. Warszawa. 1994. Kreditanstalt fuer Wiedrebau (KfW). Strona internetowa banku. 1999. Krzyanowski J: Kierunki rozwoju energetyki kompleksowej w Polsce do 2010 r.. PAN - Komitet Problemw Energetyki. Warszawa. 1994. Madrid Declaration: Document Adopted at the European Conference An Action Plan for Renewable Energy Source in Europe. Madrid. 16-18 March, 1994. McGuigan M.J.: Greenhouse Gas Emission Reductions Potential from US Landfill Gas Utilization Projects. 21st Annual Landfill Gas Symposium. Austin. Texas. 1998. Mendis M.: Innovative Financing Mechanism for Renewable Energy. Energy No 6, 1999. United Nation. Meyer N: Possibilities and Bariers for Energy Conservation in a Liberalised Electricity Market: Danish Utility Experience. Proceedings of the International Conference Liberalisation of Energy Market. Prague. 6-8 October, 1998. Microsoft Excel 97 pomoc. MP Nr 6 z 1976 r., poz. 32.
72) 73) 74) 75) 76)
77) 78) 79)
80) 81) 82) 83) 84) 85) 86)
87) 88)
- 207 -
89) 90) 91) 92) 93) 94) 95) 96)
MP Nr 18 z 1991 r., poz. 118. MP Nr 18 z 1999 r., poz. 96. Ney R., Sokoowski J.: Wody geotermalne Polski i moliwoci ich wykorzystania. Nauka Polska nr 6. 1987. OECD/IEA: Enhancing the Market Deployment of Energy Technology: A Survey of Eight Technologies. Paris. 1997. OECD/IEA: Common Action for Renewable Electricity Generation. Annex I Expert Group Policies and Measures for Common Action. 1997. OECD: Polityka energetyczna Polska. Przegld sytuacji w 1994 r.. Warszawa. 1995. Official Journal of the European Community. L27, January 1997. Luxembourgh. Pollard V.: Energia odnawialna a tworzenie nowych miejsc pracy. Materiay z Midzynarodowego Seminarium: Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego. EC BREC/IBMER. Warszawa. 1998. Ponikiewski W.: Mechanizmy wspomagajce realizacj zobowiza wynikajcych z protoku z Kioto stanowiska pastw. Seminarium naukowo-decyzyjne dotyczce handlu emisjami, 8 wrzenia 1998 r. Warszawa. Principles for Renewable Energy Directive: Climate Network Europe. Hotspot climate and Energy Policy. Vol. 8, 1999. Przyszo wsi i rolnictwa. Wyzwania i szanse. MRiG. Warszawa. 1998.
97)
98) 99)
100) Ramowa Konwencja Narodw Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu. Nowy Jork 1992.05.09 (Dz. U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238). 101) Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 lipca 1998 r. w sprawie okrelenia szczeglnych rodzajw dzielnoci gospodarczej nie wymagajcej koncesjonowania. (Dz.U. nr 98, poz. 621). 102) SEC(99)504, 9.4: Campaign for Take-Off. DG XVII. Brussels. 1999. 103) Sobolewski M.: Odnawialne rda energii w Polsce stan i perspektywy. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu. Warszawa. 1998. 104) Sowiski A.: Zasoby wodno-energetyczne i ich rozmieszczenie w Polsce. W ramach Opracowanie strategii wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce. Studium SE-7. IBMER. Koordynator IO. Warszawa. 1996. 105) Spjna polityka strukturalna rozwoju obszarw wiejskich i rolnictwa. MRiG. Warszawa. 1999. 106) Statystyka elektroenergetyki polskiej. Agencja Rynku Energii S.A. Roczniki 1995, 1996, 1997, 1998. 107) Strategia redukcji emisji gazw cieplarnianych i adaptacji gospodarki do zmian klimatu. MOZNiL. Warszawa. 1996. 108) Stromeinspeisunggesetz. Ustawa dotyczca dostaw energii elektrycznej pochodzcej ze rde odnawialnych do publicznej sieci energetycznej z dn. 7 grudnia 1990 r. (BGB1. S. 2633), znowelizowana dn. 19.7.1997 r. (BGB1. I S. 1618), oraz 24.4.1998 r. (BGB1. I S. 730, 734).
- 208 -
109) The European Renewable Energy Study - the Prospects for Renewable Energy in 30 European Countries from 1995 to 2020. Poland. TERES II 1996. Raport przygotowany dla programu ALTENER Komisji Europejskiej. 110) The Potential Contribution of Renewable Energy Schemes to Employment Opportunities. ECOTEC Research & Consulting Ltd. May 1995. Raport for ETSU. 111) The Wind Energy Industry - Status and Prospects. EWEA. 1998. 112) The World Energy Council: Survey of Energy Resources. 18TH Edition. London. 1999. 113) Trittin, Juergen: Erneuerbare Energien: Symbol fuer nachhaltige Entwicklung und zukunftsgerichtete Technik. Ministry of the Environment. Online document. URL: http://www.bmu.de/umpolit/editorial_trittin.htm. 114) Ustawa z dn. 10 kwietnia 1997 r. - Prawo Energetyczne (Dz. U. Nr 54, poz. 348). 115) Verband Deutscher Elektrizitaetswerke (VDEW): Stromzahlen/Erneuerbare Energien. Online document. 2000. (VDEW = Association of German Electricity Producers). 116) Walaszek-Pyzio A., Pyzio W.: Prawo Energetyczne. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze. Warszawa. 1999. 117) Wilski T.: Charakterystyka rozwoju MEW w Polsce po 1981 r.. Biuletyn MEW Towarzystwa Rozwoju Maych Elektrowni Wodnych nr 1, 1996. 118) Wind Energy. The Facts. European Wind Energy Association. 1997. Raport dla programu ALTENER Komisji Europejskiej. 119) Wiser R., Stevensen P.: Financing Inwestment in Renewable Energy: the Role of Policy Design and Reconstructing. Berkeley National Laboratory. Berkeley. California. 1997. 120) Winiewski G.: Analiza barier w rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce i propozycje rozwiza systemowych. Materiay z Konferencji: Rozwj energetyki odnawialnej w Polsce. Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu. Konferencje i Seminaria 2(20),1999. 121) Winiewski G., Grzybek A., Rogulska M., Gobiowski S.: Ocena ekonomiczna i prawna wykorzystania energii ze rde odnawialnych wraz z propozycjami systemowych rozwiza prawnych. Ekspertyza dla Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa. IBMER. Warszawa. 1995. 122) Winiewski G., Pisarek M.: Energetyczne wykorzystanie drewna i somy - moliwoci i dowiadczenia praktyczne. Materiay seminaryjne: Wykorzystanie odnawialnych rde energii na szczeblu lokalnym. Pozna-Krakw-Warszawa. 1999. 123) Winiewski G.: Energia soneczna. Przetwarzanie i wykorzystanie energii promieniowania sonecznego. Biblioteka Fundacji Ekologicznej Silesia. Katowice. 1999. 124) World Energy Council: New Renewable Energy Resources. A Guide to the Future. Kogan Page Ltd. London. 1994. 125) Worldwatch. 1999. 126) www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/chg_str_fuel/html/chapter5.html 127) www.ens.dk/pub/EPR/epr99uk.htm 128) www.ens.dk/uk/Statistics/uk98/tab_overblik.htm
- 209 -
129) Zaoenia polityki energetycznej Polski do roku 2020. Urzd Rady Ministrw, Warszawa. 1995. 130) muda K.: Odnawialne rda energii w polityce rolnej w Polsce Materiay z midzynarodowego seminarium: Odnawialne rda energii w strategii rozwoju zrwnowaonego. EC BREC/IBMER. Warszawa. 1998.

Ekonomiczne I Prawne Aspekty Wykorzystania Źródeł Odnawialnych W Polsce

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomiczne I Prawne Aspekty Wykorzystania Źródeł Odnawialnych W Polsce

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Europejskie Centrum Energii Odnawialnej

Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa

Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

- 10 Rzd: Strategia zrwnowaonego rozwoju kraju

Strategia rozwoju energetyki odnawialnej

Identyfikacje barier w rozwoju OZE

Analiza i ocena korzyci ekologicznych i spoecznych

Analiza i ocena ekonomiczna wg modelu OZE-EKO

Rys. 1. Zaoenia metodologiczne realizacji pracy

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

FEMOPET EC BREC/LEI: Raport technologiczny. Biogaz. IBMER Warszawa, 1999.

250 200 150 100 50 0 1983

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

MP, Nr 18 z 1991 r., poz. 118.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Zakres odpowiedzialnoci i moliwoci wsparcia rozwoju OZE

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Art. 32 Prawa Energetycznego.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Dz. U. Nr 93, poz. 589.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Tekst jednolity - Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 z pn. zmianami.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Dz. U. Nr 89, poz.417 z pn. zmianami, 1994.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Dz.U. Nr 162, poz. 1129.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

Tab. 3.5. Szacunkowe dotacje do energetyki odnawialnej w EU na lata 1999-2003

GUS: Ochrona rodowiska 1999. Warszawa, 1999.

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER

EUROPEJSKIE CENTRUM ENERGII ODNAWIALNEJ - EC BREC/IBMER