Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011

Polityki Energetyczne Panstw MAE
Polska
201 Przegld 1
Polityki Energetyczne P anstw MAE
Polska
2011 Przegld
Tumaczenie na jzyk polski publikacji: Energy Policies of IEA Countries: POLAND, 2011 Review OECD/IEA, 2011
Chocia to MAE jest autorem oryginalnej wersji tej publikacji w jzyku angielskim, MAE nie ponosi odpowiedzialnoci za dokadno i kompletno poniszego tumaczenia. Publikacja zostaa przetumaczona na wyczn odpowiedzialno Ministerstwa Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej.
Spis tre ci
SPIS TRE CI
1. SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE................................................................................................. 9 Synteza ........................................................................................................................................ 9 Kluczowe zalecenia ................................................................................................................... 15
CZ
I: ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ ........................................................................ 17
2. OGLNE ZA O ENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ .................................................................................. 19 Opis kraju .................................................................................................................................. 19 Poda i popyt............................................................................................................................. 20 Instytucje odpowiedzialne za polityk energetyczn ............................................................... 24 Kluczowe strategie .................................................................................................................... 26 Konkurencja i ochrona konsumenta ......................................................................................... 31 Ceny energii i podatki................................................................................................................ 32 Wnioski...................................................................................................................................... 33 Zalecenia ................................................................................................................................... 35 3. ZMIANY KLIMATU ................................................................................................................................. 37 Tendencje i prognozy w zakresie emisji.................................................................................... 37 Potencja obni enia emisji CO2.................................................................................................. 40 Cele i zadania ............................................................................................................................ 42 Strategie dzia ania i rodki ........................................................................................................ 43 Wnioski...................................................................................................................................... 47 Zalecenia ................................................................................................................................... 49 4. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA ........................................................................................................... 51
Energoch onno energetyczna ................................................................................................ 51 Ramy polityczne ........................................................................................................................ 52 Polityki i plany dzia a w podziale na sektory........................................................................... 53 Wnioski...................................................................................................................................... 62 Zalecenia ................................................................................................................................... 64
Spis tre ci
CZ
II: ANALIZA SEKTOROWA ........................................................................................... 67
5. ENERGIA ELEKTRYCZNA, CIEP OWNICTWO I ENERGIA J DROWA....................................................... 69 Popyt i poda w sektorze energii elektrycznej.......................................................................... 69 Potrzeby inwestycyjne .............................................................................................................. 73 Priorytety polityki...................................................................................................................... 74 Program energii j drowej ......................................................................................................... 74 Struktura przemys owa i ramy prawne..................................................................................... 77 Ceny energii elektrycznej .......................................................................................................... 83 Sieci ciep ownicze ..................................................................................................................... 84 Kogeneracja ciep a i energii elektrycznej .................................................................................. 85 Wnioski...................................................................................................................................... 86 Zalecenia ................................................................................................................................... 89 6. W GIEL ................................................................................................................................................. 91 Popyt, poda i handel................................................................................................................ 91 Infrastruktura przemys owa...................................................................................................... 95 Polityka dla przemys u w glowego ......................................................................................... 102 Rozwj i badania technologii przemys u w glowego ............................................................. 105 Wnioski.................................................................................................................................... 105 Zalecenia ................................................................................................................................. 107 7. GAZ ZIEMNY........................................................................................................................................ 109 Poda i popyt........................................................................................................................... 109 Reforma rynku i struktura przemys u ..................................................................................... 113 Infrastruktura .......................................................................................................................... 115 Polityka bezpiecze stwa gazowego ........................................................................................ 118 Ceny i taryfy ............................................................................................................................ 122 Wnioski.................................................................................................................................... 123 Zalecenia ................................................................................................................................. 126 8. ROPA NAFTOWA................................................................................................................................. 127 Popyt i poda ........................................................................................................................... 127 Sektor upstream...................................................................................................................... 129 Infrastruktura .......................................................................................................................... 130 Struktura rynku detalicznego .................................................................................................. 135 Strategia i organizacja reagowania w sytuacjach kryzysowych .............................................. 135 Zapasy interwencyjne ropy naftowej i paliw .......................................................................... 136 Ceny i podatki.......................................................................................................................... 139 Wnioski.................................................................................................................................... 142 Zalecenia ................................................................................................................................. 144
Spis tre ci
9. ODNAWIALNE RD A ENERGII ......................................................................................................... 145 Popyt i poda ........................................................................................................................... 145 Polityki i dzia ania.................................................................................................................... 148 Finansowanie i rozwj projektu .............................................................................................. 155 Wnioski.................................................................................................................................... 156 Zalecenia ................................................................................................................................. 157
CZ
III: TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE ........................................................................... 159
10. TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE I R&D .............................................................................................. 161 Strategia bada i rozwoju sektora energetycznego................................................................ 161 Organizacja instytucjonalna .................................................................................................... 162 Finansowanie bada i rozwoju sektora energetycznego ........................................................ 164 Programy bada i rozwoju sektora energetycznego .............................................................. 165 Wsp praca mi dzynarodowa ................................................................................................ 169 Wnioski.................................................................................................................................... 170 Zalecenia ................................................................................................................................. 172
CZ
IV: ANEKSY............................................................................................................... 173
A. ORGANIZACJA PRZEGL DU ................................................................................................................ 175 B. BILANSE ENERGETYCZNE I KLUCZOWE DANE STATYSTYCZNE............................................................ 179 C. ISTNIEJ CE I PLANOWANE ELETROWNIE OPALANE W GLEM, 2009 ................................................. 185 D. WSPLNE CELE MI DZYNARODOWEJ AGENCJI ENERGETYCZNEJ .................................................. 191 E. GLOSARIUSZ I LISTA SKRTW .......................................................................................................... 193 F. BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................................... 197
Wykresy, mapy, tabele i ramki

WYKRESY
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ca kowita podstawowa poda energii z podzia em na rd a, 19732030. ...................... 21 Finalne zu ycie energii og em w podziale na sektory, 19732030.................................. 21 Finalne zu ycie energii og em z podzia em na rd a, 19732030.................................. 22 Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rd a wed ug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i 450 MAE, 2030 ............... 24 Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009.............................................................................. 33 Emisja CO2 zwi zana z zu yciem energii przypadaj ca na jednostk PKB w Polsce oraz w innych wybranych pa stwach cz onkowskich MAE, 19732008............. 37 Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rd a, 19902008 ....................................... 38 Emisje CO2 ze wzgl du na rodzaje paliwa, 19732008...................................................... 38 Emisje CO2 wed ug sektorw, 19732008 ......................................................................... 39
Spis tre ci
10. Obni enie emisji CO2 pochodz cej ze spalania paliw dla Polski wed ug typw, 20082030 ......................................................................................................................... 40 11. czny wzrost inwestycji i oszcz dno ci CO2 w poszczeglnych sektorach, w Scenariuszu 450 w odniesieniu do Scenariusza Referencyjnego, 20102030 ............... 41 12. Energoch onno w Polsce i w wybranych pa stwach MAE, 19732008 ......................... 51 13. rednie roczne zu ycie energii w budownictwie mieszkaniowym (ciep ownictwie) w Polsce, Niemczech i Szwecji................................................................ 53 14. Polski lekki transport pasa erski wska nik w asno ci ..................................................... 56 15. Konsumpcja energii w podziale na sektory, 19732030.................................................... 69 16. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a, 19732030 ............................... 71 17. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a w rd pa stw MAE, 2008............ 72 18. Rozk ad wieku polskich elektrowni, 2009.......................................................................... 73 19. Struktura rynku energetycznego od 2007 r. ...................................................................... 78 20. Ceny energii elektrycznej w pa stwach MAE, 2009. ......................................................... 84 21. Produkcja w gla kamiennego i brunatnego w Polsce oraz ca kowita liczba osb zatrudnionych w sektorze grniczym, 19452009 ............................................................ 91 22. Import i eksport w gla kamiennego Polski, 19502009.................................................... 92 23. Poda w gla w podziale na sektory, 19732030 ............................................................... 93 24. Pomoc pa stwowa wyp acona do polskiego sektora w gla kamiennego, 19992009 ........ 103 25. Poda gazu ziemnego z podzia em na sektory, 19972030............................................. 110 26. Miesi czna poda , popyt i poziom zapasw.................................................................... 120 27. Ceny gazu ziemnego w pa stwach MAE, 2009................................................................ 123 28. Ca kowita konsumpcja produktw naftowych wed ug gatunkw, 19952009............... 128 29. Konsumpcja ropy naftowej i produktw naftowych wed ug sektorw, 19732030....... 129 30. Struktura w asno ci pojemno ci magazynowych, czerwiec 2010 r. ................................ 131 31. Struktura polskiego rynku detalicznego pod wzgl dem ilo ci stacji paliw w 2009 r. ...... 135 32. Zapasy ropy naftowej i paliw oraz zgodno z 90-dniowym obowi zkiem MAE, lipiec 2000 lipiec 2010................................................................................................... 138 33. Ceny benzyny bezo owiowej i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r. .......... 140 34. Ceny oleju nap dowego i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r. ................. 141 35. Ceny lekkiego oleju nap dowego i podatki dla gospodarstw domowych w pa stwach OECD, drugi kwarta 2010 r........................................................................ 141 36. rednie ceny i podatki w Polsce, 20032009................................................................... 142 37. Odnawialne rd a energii jako procent w TPES, 19932030 ......................................... 145 38. Odnawialne rd a energii jako procent TPES w pa stwach cz onkowskich MAE, 2009...... 146 39. Produkcja energii elektrycznej ze rde odnawialnych i odpadw jako procent ca o ci produkcji energii elektrycznej w rd pa stw MAE, 2009 .................................... 147 40. Struktura instytucjonalna bada i rozwoju w energetyce, z 1 pa dziernika 2010 r. ....... 162
MAPY
1. 2. 3. 4. 5. 6. Polska ................................................................................................................................. 18 Strefy poszczeglnych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego ........................................ 79 Infrastruktura elektryczna.................................................................................................. 82 Infrastruktura w gla kamiennego i brunatnego ................................................................ 95 Polska infrastruktura gazu ziemnego, 2010..................................................................... 115 Infrastruktura naftowa, 2010........................................................................................... 134
Spis tre ci
TABELE
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Prognozowane emisje CO2 zwi zane z produkcj energii do 2030 r. ................................ 40 Dost pne moce wytwrcze w 2008 r. i 2009 r................................................................... 71 Struktura sprzeda y g wnych dostawcw (status z ko ca 2009 r.) ................................. 80 Udzia konsumentw, ktrzy dokonali prze czenia dostawcy, 20062009...................... 81 Kopalnie w gla kamiennego w Polsce, 2009 ..................................................................... 96 Kopalnie w gla brunatnego w Polsce, 2008 ...................................................................... 98 Produkcja, zatrudnienie i wydajno w polskich sektorach kopalnictwa w gla kamiennego i brunatnego, 20052009 ................................................................... 99 Zdolno ci prze adunkowe w gla w polskich portach, 2009 i 2015 .................................. 100 Kontrakty na import gazu PGNiG ..................................................................................... 111 Techniczne i rzeczywiste wielko ci przep ywu gazu ziemnego w punktach wej cia (stycze 2010 r.)............................................................................................................... 116 Projekty gazoci gowe....................................................................................................... 116 Plan rozwoju podziemnych magazynw gazu do 2012 r. (stan na wrzesie 2010 r.) ........ 118 Koncesje naftowe w Polsce, 2009 .................................................................................... 130 Ruroci gi produktowe...................................................................................................... 133 Podatek akcyzowy i op ata paliwowa, stan na 1 stycznia 2010 r..................................... 140 Moc produkcji energii elektrycznej netto ze rde odnawialnych i odpadw, 20002008 ....................................................................................................................... 147 Cele po rednie dotycz ce rde odnawialnych do 2020 r.............................................. 148 Obowi zkowy udzia rde odnawialnych w ca kowitej sprzeda y energii elektrycznej, 20072017 .................................................................................................. 151 Narodowy Cel Wska nikowy dla biopaliw........................................................................ 154
RAMKI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Jako powietrza ................................................................................................................ 44 Zalecenia dotycz ce efektywno ci energetycznej MAE..................................................... 65 T o programu energetyki j drowej .................................................................................... 75 Restrukturyzacja przemys u w gla kamiennego................................................................ 97 Proces restrukturyzacji sektora w glowego w zakresie zatrudnienia ............................. 104 Statystyki dotycz ce gazu: r nice metodologiczne........................................................ 109 Kontrakty gazowe z Rosj ................................................................................................ 111 Reakcja Polski podczas sporu gazowego Rosja-Ukraina w styczniu 2009 ....................... 121 Finalna konsumpcja energii: r nice statystyczne pomi dzy MAE a UE ......................... 149 Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe...................................................................... 163
Spis tre ci
1. Synteza i kluczowe rekomendacje
SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE

SYNTEZA PRZEGL D OGLNY
Energia pozostaje dla Polski zagadnieniem o bardzo wysokim znaczeniu. W ci gu ostatnich lat rz d dokona godnych pochwa y wysi kw dla spe nienia wymaga 1 UE i rozwoju solidnych ram polityki energetycznej. Og oszona w listopadzie 2009 r. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) nakre la przysz e kierunki polskiej polityki energetycznej i jest zgodna z trzema celami polityki MAE, nakierowanymi na osi gni cie bezpiecze stwa energetycznego, ochron rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Ten kompleksowy dokument okre la strategiczne kierunki polityki i konkretne cele oraz proponuje dzia ania w odniesieniu do ka dego z tych celw. Teraz kluczowe jest terminowe wdro enie PEP 2030, w tym Programu Dzia a Wykonawczych na lata 2009 2012. Zapewni to dobre podstawy do stworzenia czystej, m drej i konkurencyjnej przysz o ci energetycznej w Polsce. Zach ca si wi c rz d do jak najszybszego rozwoju i realizacji planowanych dzia a . Niemniej jednak istnieje mo liwo udoskonalenia polityki energetycznej Polski. Po pierwsze, potrzeba bardziej zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej, aby na dobre wprowadzi Polsk na cie k niskoemisyjn przy jednoczesnym zwi kszaniu bezpiecze stwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mog aby k a wi kszy nacisk na promowanie konkurencji, aby uczyni rynki energii bardziej efektywnymi. Dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski b dzie szczeglnie znacz cym wyzwaniem, wymagaj cym ogromnych inwestycji oraz odpowiednich ram politycznych i regulacyjnych. Zintegrowanie strategii energetycznej i klimatycznej u atwi zaprojektowanie efektywnych polityk, aby osi gn podwjny cel w zakresie bezpiecze stwa energetycznego i ochrony rodowiska, bez konfliktu i/lub powielania dzia a . Zaktualizowana wersja Polityki Klimatycznej Polski z 2003 r., odzwierciedlaj ca najnowsze wymogi UE w zakresie energii i klimatu uzupe ni aby szeroki obraz polityki energetycznej zaprezentowany w PEP 2030. Polska tradycyjnie postrzega swoje zasoby krajowe, jako g wny filar polityki bezpiecze stwa energetycznego. Kraj opiera si g wnie na rodzimym w glu. Jego udzia w dostawach energii pierwotnej wynosi 55%, a w produkcji energii elektrycznej 90%.
Polityka energetyczna Polski w du ej mierze determinowana jest dyrektywami i wymaganiami UE. W szczeglno ci Polska musi zliberalizowa rynki gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE. Dodatkowo, jako cz unijnych celw 202020, Polska ma ustalone cele ilo ciowe dla energii odnawialnej (zwi kszenie jej udzia u w finalnej konsumpcji energii o 15%), efektywno ci energetycznej (ograniczenie konsumpcji energii o 20%) i emisji gazw cieplarnianych (ograniczenie ich wzrostu do 14% powy ej poziomu z 2005 r.).
1
Jednak istniej znacz ce wyzwania w zakresie zmian klimatu i ochrony rodowiska zwi zane ze zu yciem w gla, z powodu wysokiej emisji gazw cieplarnianych i czynnikw powoduj cych zanieczyszczenie powietrza. Dalsze uzale nienie od w gla sprawi, e Polsce trudno b dzie wype ni zobowi zania w zakresie ograniczenia emisji gazw cieplarnianych. D enie rz du do zr nicowania swojego bilansu energetycznego poprzez wprowadzenie energii j drowej i zwi kszanie udzia u energii ze rde odnawialnych zas uguje na pochwa i powinno by kontynuowane. Taka dywersyfikacja wraz z popraw efektywno ci energetycznej pomo e Polsce odpowiedzie na wyzwania zarwno w zakresie bezpiecze stwa energetycznego jak i zmian klimatu. Rz d mg by po o y tak e wi kszy nacisk na pozytywn rol , jak gaz ziemny mo e odegra w dekarbonizacji produkcji energii elektrycznej w Polsce, w po czeniu z jednoczesn popraw elastyczno ci systemu elektroenergetycznego.
BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE Ropa i gaz

Bezpiecze stwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polskiej polityki energetycznej. Wynika to w du ej mierze ze znacznego uzale nienia pa stwa od importu w glowodorw. Dla zaspokojenia swojego popytu, Polska jest zmuszona importowa 95% ropy naftowej i ok. 2/3 gazu ziemnego. Ponad 94% ropy naftowej i 80% gazu ziemnego jest importowanych z Rosji. Rz d ma wiadomo ryzyka wynikaj cego z uzale nienia od jednego dostawcy, dlatego prbuje zdywersyfikowa rd a importu i szlaki transportowe. Taka dywersyfikacja nie tylko wzmocni bezpiecze stwo energetyczne, ale rwnie umo liwi Polsce negocjowanie lepszych cen dzi ki presji konkurencyjnej na dostawcw. W sektorze naftowym rz d popiera rozbudow ropoci gu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w P ocku i Gda sku, jako cz ci szerszej inicjatywy regionalnej, maj cej na celu dostawy kaspijskiej ropy naftowej do Europy. W sektorze gazowym kluczowe elementy polityki Polski obejmuj : budow terminalu LNG w winouj ciu dla zdywersyfikowania rde dostaw, zwi kszenie pojemno ci podziemnych magazynw gazu, rozszerzenie systemu przesy u i dystrybucji oraz zwi kszenie krajowego wydobycia gazu ziemnego. Wszystkie te wysi ki powinny by kontynuowane i zintensyfikowane. Rz d powinien powa nie wzi pod uwag spodziewany wzrost popytu na gaz ziemny oraz zagwarantowa , aby przysz e dostawy gazu zaspokoi y ten rosn cy popyt. Maj c to na uwadze, koniecznym b dzie zapewnienie, aby umowa na dostawy gazu ziemnego do 2022 r. podpisana z Rosj w pa dzierniku 2010 r., nie przeszkodzi a polskim staraniom zmierzaj cym do zr nicowania rde dostaw i rozwoju zasobw krajowych. W szczeglno ci budowa terminala LNG musi post powa zgodnie z harmonogramem. Mo e si okaza , e Polska dysponuje znacz cymi zasobami gazu niekonwencjonalnego. Pierwsze prognozy, w oparciu o wiercenia, s spodziewane w ko cu 2011 r. Je eli zasoby te si potwierdz , stworzy to Polsce okazj dla zmniejszenia jej uzale nienia od importu i zmiany bilansu paliw w rednim i d ugim okresie. W krtkim okresie MAE zach ca rz d do kontynuacji wspierania dzia alno ci poszukiwawczej. Jednocze nie je liby potwierdzi o si wyst powanie du ych zasobw gazu niekonwencjonalnego, rz d powinien tak e rozpocz przygotowania przysz ych kierunkw polityki w tym sektorze. Je li Polska ma skorzysta ze swoich potencjalnych zasobw gazu upkowego i gazu
10
zaci ni tego, konieczne b dzie wybudowanie niezb dnej infrastruktury oraz wprowadzenie ram prawnych i regulacyjnych w celu wsparcia produkcji i umo liwienia niedyskryminacyjnego dost pu do infrastruktury przesy owej. rodki te umo liwi tak e konsumentom gazu skorzystanie z konkurencji mi dzy wieloma dostawcami. Podobnie sprzyjaj ce otoczenie jest tak e niezb dne dla poszukiwa i produkcji konwencjonalnych w glowodorw, aby umo liwi jak najbardziej efektywne wykorzystanie polskich zasobw ropy naftowej i gazu ziemnego. Polska ma dobrze przygotowane mechanizmy reagowania kryzysowego, zarwno dla ropy naftowej jak i gazu ziemnego. Kraj spe nia wymogi MAE posiadania 90-dniowych zapasw obowi zkowych od czasu wej cia do tej organizacji w 2008 r. i obecnie dysponuje wystarczaj cymi pojemno ciami magazynowymi dla ropy naftowej i produktw naftowych, aby by w zgodzie z wymaganiami w najbli szej przysz o ci. W d u szej perspektywie rz d planuje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy naftowej, co jest zach caj ce. Przewiduje tak e zmian obowi zuj cego systemu zapasw ropy naftowej poprzez wzmocnienie roli zapasw publicznych. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Gazowy mechanizm reagowania kryzysowego zda egzamin w czasie zak ce w dostawach w styczniu 2009 r. w nast pstwie sporu Rosja-Ukraina. Dostawy rosyjskiego gazu przez Bia oru mog y by zwi kszone. Niemniej jednak, istnieje tu mo liwo poprawy. MAE zach ca rz d do rozwoju rednio- i d ugoterminowej kompleksowej polityki zarz dzania kryzysowego w sektorze gazu ziemnego.
W giel
Bogate zasoby w gla Polski postrzegane s jako g wny gwarant bezpiecze stwa energetycznego. Jednak e zasoby w gla kamiennego nadaj ce si do wydobycia, z ekonomicznego punktu widzenia, dost pne z istniej cych kopalni, zmniejszaj si bardzo szybko. Produkcja w gla kamiennego mo e znacznie zmniejszy si do 2030 r. Rwnie produkcja w gla brunatnego gwa townie spadnie do 2030 r. i nale y spodziewa si niedoborw pocz wszy od 2015 r., chyba e zostan otwarte nowe kopalnie. Jednak sprzeciw opinii publicznej sprawia, e niezwykle trudno jest uzyska pozwolenia dla budowy nowych kopalni. W 2008 r. Polska sta a si po raz pierwszy importerem netto w gla kamiennego, gdy produkcja okaza a si niewystarczaj ca dla zaspokojenia popytu. Wzrs import z Rosji i w 2009 r. stanowi on 70% importu w gla og em. Rz dowe plany maj ce na celu zmniejszenie uzale nienia kraju od w gla s powodem do zadowolenia.
Energia elektryczna
Zwi kszenie bezpiecze stwa zaopatrzenia w sektorach energii elektrycznej i ciep ownictwie wymaga b dzie ogromnych inwestycji w krtkim i rednim okresie. Prawie po owa dzisiejszych mocy wytwrczych energii elektrycznej oraz systemw kogeneracyjnych (CHP) ma ponad 30 lat i b dzie musia a by zast piona w niedalekiej przysz o ci, kiedy przewidziany okres ich ywotno ci osi gnie kres. Podobne wyzwania inwestycyjne dotycz rwnie starzej cych si sieci elektroenergetycznych.
Wyzwania Inwestycyjne
Po latach niedoinwestowania, pilna staje si potrzeba udoskonalenia infrastruktury energetycznej Polski. Dotyczy to nie tylko sektora energii elektrycznej, ale sektora energii jako ca o ci. Polska ma znacz ce rd a finansowania ze rodkw publicznych na rozwj
11
sektora energii, jak na przyk ad Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Jest wa ne, aby zapewni wydatkowanie tych rodkw zgodnie z priorytetami polityki energetycznej. Jednak e finansowanie ze rodkw publicznych mo e by niewystarczaj ce dla sprostania tak znacz cym potrzebom inwestycyjnym. W celu przyci gni cia tak potrzebnego finansowania do sektora energii, jest niezb dne wprowadzenie przejrzystych ram polityki, ktre b d stanowi czytelny sygna dla potencjalnych inwestorw. Obecnie inwestycje s cz sto utrudnione przez wiele barier, w tym z o one procedury planowania i brak spo ecznej akceptacji. Aby umo liwi rozwj projektw energetycznych o znaczeniu narodowym (takich jak nowe kopalnie w gla brunatnego, wytwarzanie energii i infrastruktura przesy owa, podziemne magazyny gazu czy instalacje CCS), konieczne b dzie usprawnienie systemu planowania.
Wsp praca regionalna

Rozwijaj ce si po czenia mi dzy rynkami energii w Europie przyczyniaj si do regionalnego bezpiecze stwa dostaw. MAE zach ca polski rz d do po o enia jeszcze wi kszego nacisku na ten regionalny aspekt przy opracowywaniu i realizacji polityki energetycznej kraju. Obecne plany rozwoju i zwi kszenia transgranicznych po cze elektroenergetycznych i gazowych zas uguj na uznanie. Rz d powinien kontynuowa wspieranie wsp pracy pomi dzy rz dami oraz operatorami systemw przesy owych energii elektrycznej i gazu (TSO) krajw s siaduj cych.
ZMIANY KLIMATU
Ca kowita emisja gazw cieplarnianych sektora energii zmala a od 1989 r., chocia emisja na jednostk produkcji pozostaje wysoka. Krajowa emisja gazw cieplarnianych jest znacznie poni ej celw przyznanych Polsce w ramach z Protoko u z Kioto, co daje krajowi znacz c nadwy k zbywalnych uprawnie do emisji. Rz d Polski zbiera pochwa y za reinwestowanie zyskw, uzyskanych z wykorzystania mechanizmw elastyczno ci Protoko u z Kioto, w projekty w ramach Programu Zielonych Inwestycji nakierowane na dalsze obni enie emisji. Chocia emisje CO2 z sektora energetycznego Polski nadal spadaj dzi ki restrukturyzacji przemys u i poprawie efektywno ci energetycznej, to zgodnie z rz dowymi prognozami oczekuje si , i pocz wszy od 2020 r. nast pi ich wzrost. Nie by aby to cie ka zrwnowa ona. Polska, podobnie jak inne kraje, musi podj kluczowe decyzje w sektorze energii, aby osi gn d ugoterminow stabilizacj gazw cieplarnianych na poziomie 450 cz steczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2, co odpowiada wzrostowi temperatury na wiecie o ok. 2C. Osi gni cie tego celu wymaga b dzie innowacyjnych polityk, odpowiednich ram regulacyjnych i zwi kszenia inwestycji w badania, rozwj i demonstracj technologii w sektorze energii. Decyzje inwestycyjne maj ce by podj te w sektorze energii w ci gu nast pnej dekady b d wp ywa na agodzenie skutkw i kosztw dla Polski przez d ugi czas w przysz o ci. Dotyczy to w szczeglno ci sektora energii elektrycznej, gdzie ryzyko zamkni cia technologicznego (tzw. efektu lock-in) jest najwi ksze. Jest zatem niezwykle istotne, aby zapewni przedsi biorstwom sektora energii zach ty dla d ugoterminowych inwestycji w nowe, niskoemisyjne moce wytwrcze. Jednym ze sposobw mog oby by wskazanie celw i ambicji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. jako obowi zuj cych wymaga , co
12
by oby jasne przes aniem dla sektora energii, e cele polityki energetycznej b d wdra ane. Je li Polska ma kontynuowa zu ywanie du ych ilo ci krajowego w gla, musi poprawi ekologiczno jego wydobycia i wykorzystania. Rz d powinien by oklaskiwany za przewodzenie projektowi czystych technologii w glowych takich jak wychwytywanie i magazynowanie dwutlenku w gla (CCS). Chocia na tym etapie rentowno CCS nie jest pewna, to wa ne b dzie aby kontynuowa badania, prace pilota owe i demonstracyjne w tej dziedzinie. Zaplanowane projekty demonstracyjne, wspierane przez Uni Europejsk , stanowi pierwszy znacz cy krok w tym kontek cie. Jest rwnie wa ne jak najszybsza transpozycja unijnej dyrektywy w sprawie CCS do polskiego porz dku prawnego. Pomo e to zapewni wi cej przejrzysto ci dla inwestorw w sektorze elektroenergetycznym. Rz d b dzie musia rwnie rozwa y jaki poziom wsparcia jest potrzebny dla realizacji projektu demonstracyjnego CCS w Polsce. Dla zapewnienia post pu w rozwoju i upowszechnianiu CCS oraz innych niskoemisyjnych technologii, w tym energii j drowej i odnawialnych rde energii, jest wa ne wzmocnienie wi zi pomi dzy krajow polityk energetyczn i polityk w zakresie bada i rozwoju (R&D). Nale y pochwali polski rz d za rosn ce zainteresowanie badaniami i rozwojem w sektorze energii: energia zosta a jedn z pi ciu priorytetowych dziedzin w Krajowym Programie Bada Naukowych i Prac Rozwojowych. Priorytety badawcze zidentyfikowane w krajowym programie bada i rozwoju s bardzo zbli one do celw przedstawionych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r., co jest bardzo pozytywnym osi gni ciem. Niemniej jednak wi kszo wdro onych, b d cych w toku oraz planowanych projektw z zakresu bada i rozwoju koncentruje si g wnie na jednym rz dowym priorytecie czystszych paliwach kopalnych podczas gdy dwa inne priorytety (efektywno energetyczna i energia odnawialna) maj komparatywnie mniejsze wsparcie rz dowe. Portfolio projektw badawczych i rozwojowych powinno by bardziej zr nicowane w celu lepszego dopasowania do wyznaczonych kierunkw polityki.
STRATEGIA WYGRANY-WYGRANY: EFEKTYWNO I ODNAWIALNE RD A ENERGII
ENERGETYCZNA, ENERGIA J DROWA
Poprawa efektywno ci energetycznej oraz energia j drowa i energia odnawialna pomog Polsce w sprostaniu wyzwaniom wynikaj cym z bezpiecze stwa energetycznego i zmian klimatu jednocze nie. Efektywno energetyczna jest kluczowym instrumentem dla zmniejszenia przez Polsk emisji CO2, zw aszcza w krtkim i rednim okresie. Polska ma znacz cy potencja efektywno ci energetycznej i rz d wyra nie uzna znaczenie efektywno ci energetycznej za kluczowy element swojej strategii energetycznej. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. definiuje dwa nadrz dne cele w tej dziedzinie, a mianowicie zmniejszenie energoch onno ci do redniej 15 starych cz onkw UE oraz osi gni cie zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, to znaczy wzrostu PKB bez zwi kszenia zu ycia energii. Takie wyra ne ambicje polityczne s mile widziane. Patrz c w przysz o , jest wa ne, aby ten silny sygna polityczny by oparty o wymierne cele i zamierzenia oraz jasny plan realizacji. Polska planuje wybudowa do 2030 r. co najmniej trzy bloki j drowe, z ktrych pierwszy ma zacz dzia a do 2022 r. Oznacza to b dzie godn pochwa y dywersyfikacj rde
13
energii kraju. Rz d ma dobrze zorganizowany plan przygotowania si do programu j drowego w tym ustanowienie instytucji i ram prawnych dla regulacji sektora nuklearnego i gospodarowania odpadami radioaktywnymi. O ile b d wystarczaj ce rodki i wola polityczna dla wsparcia krokw w ramach Programu Dzia a Wykonawczych do 2012 r. i dalej, Polska powinna by w stanie i do przodu z zaproponowanym programem nuklearnym. Jednak e dotrzymanie harmonogramu wymaga b dzie terminowej realizacji wszystkich krokw okre lonych w projekcie programu j drowego, co b dzie wymaga o znacz cych nak adw w ci gu najbli szych kilku lat. Utrzymanie politycznego i publicznego wsparcia b dzie zasadniczym warunkiem dla powodzenia programu j drowego. Polski rz d podj godne uznania kroki dla osi gni cia przez kraj celw w sektorze energii odnawialnej: osi gni cia przez ni do 2020 r. 15% udzia u w finalnym zu yciu energii brutto i 10% udzia u w paliwach wykorzystywanych w transporcie. G wnym instrumentem wsparcia energii elektrycznej ze rde odnawialnych jest mechanizm rynkowy system obowi zkowych kwot i zbywalnych zielonych certyfikatw, wprowadzony w 2005 r. Okaza si on do skuteczny w pobudzaniu inwestycji w najbardziej rozwini tych i najbardziej atrakcyjnych ekonomicznie technologiach odnawialnych rde energii, jak biomasa. Niemniej jednak obecny bilans odnawialnych rde energii jest w Polsce niezrwnowa ony: jest zdominowany przez biomas , a prawie 90% ca ej energii odnawialnej jest zu ywana do ogrzewania. Musz zosta wprowadzone dodatkowe programy i rodki wsparcia, w szczeglno ci w sektorze energii elektrycznej. Udzia energii odnawialnych w energii elektrycznej plasuje Polsk na drugim do ko ca miejscu spo rd wszystkich 28 pa stw cz onkowskich MAE. Rz d s usznie d y do zr nicowania rde energii odnawialnej, wspieraj c technologie wiatrowe (w tym farmy morskie), ogrzewanie s oneczne i pozosta e technologie.
REFORMY RYNKOWE
Dobrze funkcjonuj ce rynki s kluczow podstaw dla zapewnienia bezpiecze stwa dostaw i poprawy efektywno ci oraz jako ci us ug. W ostatnich latach Polska poczyni a post py w kierunku zliberalizowanych rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednak e liberalizacja jest procesem ci g ym i jak ma to miejsce w przypadku innych krajw, wiele jeszcze musi by zrobione zanim wy oni si w pe ni funkcjonuj cy konkurencyjny rynek. Rynki energii elektrycznej i gazu nadal s zdominowane przez od dawna obecne na rynku przedsi biorstwa, a konkurencja jest ograniczona, zw aszcza na rynku gazu ziemnego. PGNiG S.A. b d ca praktycznie jedynym importerem gazu ziemnego z Rosji i najwi kszym krajowym producentem gazu, faktycznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest tak e w a cicielem sze ciu regionalnych operatorw systemw dystrybucyjnych. Co wa niejsze, PGNiG jest jedynym w a cicielem i wyznaczonym operatorem wszystkich polskich podziemnych magazynw gazu ziemnego. Ze wzgl du na rygorystyczne przepisy dotycz ce utrzymywania obowi zkowych zapasw gazu w Polsce, potencjalni konkurenci nie mog wej na polski rynek gazu i nie maj dost pu do pojemno ci magazynowych. Nic wi c dziwnego, e PGNiG dominuje na rynku detalicznym: udzia w rynku nowych podmiotw wynosi tylko 2%. Rz d powinien czyni dalsze wysi ki dla ustanowienia jasnych i skutecznych zasad, ktre zapewni niedyskryminacyjny dost p to podziemnych magazynw gazu poprzez na przyk ad utworzenie niezale nego operatora systemu magazynowego. Powinien tak e kontynuowa swj plan korekty obowi zuj cego systemu obowi zkowych zapasw gazu
14
w celu nadania mu wi kszej elastyczno ci dla nowych uczestnikw rynku, na przyk ad poprzez umo liwienie im utrzymywania zapasw obowi zkowych poza terytorium Polski. Dost p do zdolno ci przesy owych jest kluczowym elementem dobrze funkcjonuj cego rynku i szczeglnie istotnym warunkiem wst pnym dla rozwoju niekonwencjonalnych zasobw gazu w Polsce, o ile te si potwierdz . Brak dost pu strony trzeciej (TPA) w odniesieniu do ruroci gu Jama , przez ktry jest przesy any tranzytem gaz przez Polsk do Europy Zachodniej, jeszcze do niedawna stanowi istotna barier konkurencyjn . Jest bardzo pozytywne, e nowe porozumienie podpisane w pa dzierniku 2010 r. wyznacza, nale ce do pa stwa przedsi biorstwo przesy owe, GAZ-SYSTEM, na operatora systemowego gazoci gu jamalskiego. Jest bardzo istotnym aby zapewni , i GAZ-SYSTEM zapewni zasad TPA w odniesieniu do ruroci gu jamalskiego na niedyskryminacyjnych warunkach. Post p w zakresie konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej. Liczba konsumentw zmieniaj cych dostawc stale ro nie chocia wci jest do niska, zw aszcza w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym jest utrudniona przez wiele czynnikw, w tym brak konkurencyjnych ofert, co w du ej mierze t umaczy si regulowanymi cenami dla gospodarstw domowych, a co wa niejsze brakiem prawdziwej konkurencji na rynku hurtowym. Rozwj konkurencyjnych rynkw jest jednym z g wnych celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. Program Dzia a Wykonawczych do Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. przewiduje szereg rodkw w celu zwi kszenia konkurencji na rynkach energii elektrycznej i gazu w krtkim okresie. rodki te powinny by wdra ane bezzw ocznie. Szczeglnie wa ne jest opracowanie i wdro enie mapy drogowej dla ustanowienia konkurencyjnego rynku gazu, jak okre lono w Programie Dzia a Wykonawczych. Ministerstwo Skarbu Pa stwa aktywnie kontynuuje swoje plany prywatyzacji pe nej lub cz ciowej kilku przedsi biorstw sektora energetycznego. Prywatyzacja sama w sobie nie wp ywa na zwi kszenie konkurencji, ale mo e przyczyni si do powstania bardziej konkurencyjnego otoczenia, je li jest zaprojektowana i prowadzona z my l o tym celu.
KLUCZOWE ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Kontynuowa dalsze wdra anie strategii zawartych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i Programie Dzia a Wykonawczych na lata 20092012. Kontynuowa zwi kszanie bezpiecze stwa energetycznego, w szczeglno ci poprzez: i) promowanie dywersyfikacji rde i szlakw dostaw ropy naftowej i gazu oraz ii) wspieranie po cze elektroenergetycznych i gazowych z krajami s siednimi. Rozwija zintegrowane podej cie do polityki energetycznej i klimatycznej oraz uczyni z efektywno ci energetycznej jeszcze bardziej istotny element tej polityki. Wzmc wysi ki na rzecz poprawy efektywno ci energetycznej, zapewni skuteczn i terminow realizacj zaplanowanych dzia a . Udoskonala ramy polityczne i prawne dla przyci gni cia tak bardzo potrzebnych inwestycji w sektorze energetycznym. Kontynuowa wprowadzanie konkurencji na rynku gazu i energii elektrycznej.
15
16
CZ I ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ
17
Mapa 1. Polska
2. Oglne za o enia polityki energetycznej
Granice, nazwy i oznaczenia uj te w mapkach za czonych do niniejszej publikacji nie s oficjalnym stanowiskiem MAE.
rd o: MAE.
18
2. OGLNE ZA O ENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

OPIS KRAJU
Polska jest pa stwem rodkowoeuropejskim, po o onym nad Morzem Ba tyckim, granicz cym z Niemcami, Republikami Czesk i S owack , Ukrain , Bia orusi , Litw i rosyjsk eksklaw Obwodem Kaliningradzkim. Jest cz onkiem Unii Europejskiej od 2004 r., cz onkiem Organizacji Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) od 1996 r. i Mi dzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) od 2008 r. W listopadzie 2010 r. Polska sta si tak e cz onkiem afiliowanej przy OECD Agencji Energii Nuklearnej (NEA). Z powierzchni 312 679 kilometrw kwadratowych, Polska jest dziewi tym co do wielko ci krajem w Europie. W 2009 r. ludno Polski szacowana by a na 38,1 mln mieszka cw, co czyni j szstym pod wzgl dem zaludnienia zaraz po Hiszpanii pa stwem cz onkowskim Unii Europejskiej. Ludno Polski stanowi prawie jedn dziesi t ludno ci Unii. Polska jest pa stwem demokratycznym, gdzie g ow pa stwa jest prezydent, natomiast w adz wykonawcz sprawuje Rada Ministrw pod przewodnictwem premiera. Polscy wyborcy wybieraj dwuizbowy parlament sk adaj cy si z 460- osobowej izby ni szej (Sejmu) i 100- osobowej izby wy szej (Senatu). Polska dzieli si administracyjnie na wojewdztwa; wojewdztwa s podzielone na powiaty (cz sto s okre lane w j zyku angielskim jako odpowiednik hrabstw), z kolei te dziel si dalej na gminy. Wi ksze miasta zwykle posiadaj podwjny status gminy i powiatu. Obecnie w Polsce jest 16 wojewdztw, 379 powiatw (w tym 65 miast na prawach powiatu) i 2 478 gmin. Pod wzgl dem parytetu si y nabywczej (PPP) Polska gospodarka plasuje si dosy wysoko na wiecie (23 miejsce), w OECD (14 miejsce) i w Unii Europejskiej (6 miejsce). PKB Polski osi gn warto prawie 670 mld USD w 2008 r. (mierzonych w cenach i parytecie si y nabywczej z 2008 r.) co stanowi o dwukrotno w stosunku do poziomu z 1990 r. Polska dogania inne gospodarki Unii Europejskiej i OECD. W latach 20062007 gospodarka Polski zanotowa a najlepsze wyniki od lat dziewi dziesi tych, rosn c w tempie odpowiednio 6,2% i 6,8% rocznie. By y to jedne z najwy szych wzrostw zanotowanych w OECD i Unii Europejskiej. Wzrost by stymulowany wy szym poziomem prywatnych inwestycji i wzmo on prywatn konsumpcj . Wydatki konsumenckie by y z kolei stymulowane szybkim wzrostem p ac, zatrudnienia i znacznych przekazw z zagranicy oraz, do samego ko ca okresu, efektem maj tkowym zwi zanym z aprecjacj cen nieruchomo ci i kapita w2. Polska gospodarka nie zosta a dotkni ta wiatowym kryzysem finansowo-gospodarczym w stopniu tak dotkliwym jak inne pa stwa. Osi gn a ona wzrost o 4,9% w 2008 r. i ok. 1,7% w nast pnym roku, pomimo tendencji spadkowej w 2009 r. obserwowanej
2
OECD, 2008.
19
w wi kszo ci pa stw europejskich3. Przyczyny obserwowanej ci g o ci wzrostu w Polsce to m.in.: agodzenie polityki monetarnej, deprecjacja kursu wymiany, wzgl dnie niska zale no od handlu mi dzynarodowego, zdrowy system bankowy i stabilny sektor prywatny, ci cia podatkowe i inne posuni cia fiskalne oraz inwestycje infrastrukturalne zwi zane z transferami z Unii Europejskiej i Euro 20124. Dochd na g ow wynis 17 500 USD w 2008 r., co stanowi o trzeci od ko ca pozycj w Unii Europejskiej, po Rumunii i Bu garii. Jest to mniej ni 60% przeci tnego dochodu obywatela UE i mniej ni po owa przeci tnej wysoko ci w OECD. Niemniej jednak, dochd na g ow szybko wzrs w ostatnich latach, zwi kszaj c si o prawie 40% pomi dzy 2000 r. a 2008 r.
PODA I POPYT PODA PIERWOTNA

Poda energii pierwotnej w Polsce wynios a prawie 95 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (Mtoe) w 2009 r.5, to jest znacznie mniej ni warto szczytowa w wysoko ci 133 Mtoe osi gni ta w 1987 r. Znacz cy spadek nast pi w latach dziewi dziesi tych w wyniku redukcji aktywno ci gospodarczej w pierwszej po owie dekady, lecz tak e w wyniku zmian strukturalnych w gospodarce i znacz cej poprawy efektywno ci energetycznej, jako e kraj przeszed z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. rednie ca kowite zapotrzebowanie na energi pierwotn spada o o 1,2% rocznie w latach 19902002. Spadek nast pi g wnie w sektorze energii elektrycznej, podczas gdy finalne zu ycie og em (TFC), g wnie w sektorze transportowym, nieznacznie wzros o. Od 2002 r. tendencje spadkowe w ca kowitym zapotrzebowaniu na energi finaln uleg y odwrceniu w zwi zku z utrzymuj cym si silnym wzrostem gospodarczym, podczas gdy coraz mniejsze by y mo liwo ci modernizacji starszych, nieefektywnych energetycznie sk adnikw gospodarki. W latach 20022006 przy przeci tnym wzro cie rocznym 2,4%, zapotrzebowanie na energi pierwotn wzros o o 9 Mtoe. W 2009 r. poda spad a o 3% w porwnaniu z poziomem z lat 20062008. Przeci tna stopa wzrostu zapotrzebowania na energi w Polsce pomi dzy latami 2000 a 2007 by a prawie dwukrotnie wi ksza od tej w OECD i UE, g wnie w rezultacie szybkiego wzrostu ekonomicznego (Wykres 1). W 2009 r. 93% poda y energii pierwotnej w Polsce pochodzi a z paliw kopalnych, podczas gdy wi kszo pozosta ej cz ci stanowi a biomasa. Podczas gdy dominacja w gla w krajowym bilansie paliw znacznie os ab a z 76% w 1990 r. do 56% w 2008 r., udzia paliw kopalnych cznie spad jedynie z 98% do 93% w tym samym okresie, w zwi zku ze wzrostem znaczenia ropy naftowej i gazu ziemnego. Historycznie ropa naftowa jest drugim pod wzgl dem znaczenia najwa niejszym paliwem i od 1990 r. jej udzia prawie si podwoi , by osi gn 25% w 2009 r. Udzia gazu i biomasy wzrs o 4 punkty procentowe w ostatnich trzech dekadach, osi gaj c poziom odpowiednio 13% i 6% w 2008 r. Rola energii wodnej i innych rodzajw energii pochodz cych ze rde odnawialnych, jest marginalna.
G wny Urz d Statystyczny, 2010. OECD, 2009. 5 W tym raporcie, dane za 2009 r. maj charakter wst pny.
4
20
Wykres 1. Ca kowita podstawowa poda energii z podzia em na rd a, 19732030
* Wyra enie Pozosta e obejmuje energi wodn , wiatrow , geotermaln i s oneczn . Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
ZU YCIE FINALNE
Struktura finalnego zu ycia energii zmieni a si w ci gu ostatnich dziesi cioleci. Najbardziej znacz cym dowodem rozwoju jest spadek udzia u przemys u i wzrost udzia u transportu w finalnym zu yciu energii. W przeciwie stwie do zanotowanego spadku o 5,3 Mtoe w latach 19902002, ca kowite zu ycie energii Polski (TFC) w ostatnich 7 latach wzros o o 8,3 Mtoe, by osi gn poziom 65 Mtoe w 2009 r. Prawie 3/4 z tej ostatniej fali wzrostowej finalnego zu ycia energii pochodzi z sektora transportu, podczas gdy pozosta y popyt pochodzi w jednakowym stopniu z budownictwa i przemys u.
Wykres 2. Finalne zu ycie energii og em w podziale na sektory, 19732030
* Wyra enie Pozosta e obejmuje sektory handlowy, us ug publicznych, rolniczy, rybo wstwa i inne niewyszczeglnione. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, oraz dane przekazane przez pa stwo.
21
Trend ten odzwierciedla okres o ywionej dzia alno ci gospodarczej, podczas ktrej PKB rs przeci tnie o 4,9% rocznie, a PKB na g ow w kategoriach parytetu si y nabywczej (PPP) wzrs o 39% w latach 20022009. Wraz ze wzrostem dobrobytu wzrs i popyt na mobilno ludno ci i podnoszenie standardw yciowych. W latach osiemdziesi tych sektor przemys owy konsumowa wi cej ni sektor budowlany, jednak obecnie na ten drugi przypada prawie 45% finalnego zu ycia energii, wobec 31% dla przemys u. W 2009 r. popyt w polskim sektorze transportowym si gn 16 Mtoe co odpowiada o 25% finalnego zu ycia energii (Wykres 2).
Wykres 3. Finalne zu ycie energii og em z podzia em na rd a, 19732030
* Wyra enie Pozosta e obejmuje energi geotermaln i s oneczn (znaczenie marginalne). Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
Poniewa sektor transportowy opiera si g wnie na ropie, nast pi wzrost udzia u tego paliwa kopalnego w finalnym zu yciu energii do poziomu 34% w 2009 r. W giel stanowi 18%, gaz ziemny i energia elektryczna po ok. 15% TFC, reszta przypad a na sektor ciep owniczy i biomas (odpowiednio 10% i 8%); inne odnawialne rd a energii mia y bardzo niewielki udzia w finalnej konsumpcji energii (Wykres 3).
PROGNOZY I SCENARIUSZE
Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. zawiera za cznik Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi do 2030 r. Prognoza ta zosta a przygotowana przez Agencj Rynku Energii przy za o eniu, e podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej, w czaj c w to wymogi Unii Europejskiej, zostan wdro one oraz, e krajowe zasoby w gla kamiennego i brunatnego pozostan wa nymi filarami bezpiecze stwa energetycznego Polski6. Wed ug niej zapotrzebowanie na energi pierwotn wzro nie o 22% w latach 20062030, aby osi gn 118,5 Mtoe w 2030 r. Wi kszo tego wzrostu dokona si po 2020 r.
6
W celu zapoznania si z bardziej szczeg owymi za o eniami i projekcjami, patrz: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r.
22
W maju 2010 r. Biuro G wnego Ekonomisty MAE opracowa o prognoz polityki energetycznej dla Polski w formie roboczego dokumentu pod tytu em Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland. Pierwsza cz tego raportu przedstawia Scenariusz Referencyjny, b d cy schematem stosowanym przez MAE od lat, zw aszcza w jej sztandarowej publikacji World Energy Outlook (WEO). Przedstawia on, co mo e si wydarzy , je eli nie by oby nowych inicjatyw w energetyce, poza tymi, ktre ju zosta y przyj te w Polsce do pierwszego kwarta u 2010 r. Co wa ne, Scenariusz Referencyjny nie zawiera potencjalnych zmian polityki energetycznej w przysz o ci. Zatem Scenariusz Referencyjny nie mo e by potraktowany jako prognoza prawdopodobnych wydarze : jest to raczej oglny szkic tego, jak sektor energetyczny w Polsce mg by ewoluowa je eli trendy le ce u podstaw popytu i poda y w energetyce nie ulegn zmianie. Wed ug Scenariusza Referencyjnego zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce osi gnie do 2030 r. wielko zbli on do 115 Mtoe czyli o ok. jedn pi t wi cej ni w 2008 r. Prognozowany wzrost jest nap dzany g wnie przez sektor transportowy (10 Mtoe) i wytwarzanie energii elektrycznej (8 Mtoe). Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland zawiera szczeg owe wyniki Druga cz dla Scenariusza 450, zgodne z ramami polityki przyj tej w World Energy Outlook 2009 dla Unii Europejskiej, w ktrym zak ada si , e Polska przyjmie stosowne zobowi zania wsplnie z innymi pa stwami regionu OECD+7 na rzecz ograniczenia d ugoterminowej koncentracji gazw cieplarnianych w atmosferze na poziomie 450 cz steczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2 w ramach polityki klimatycznej, odpowiadaj cemu ograniczeniu wzrostu temperatury do 20C. Scenariusz 450 jest oparty na hybrydowych ramach polityki klimatycznej, odzwierciedlaj cych prawdopodobne zestawienie mog cych wyst pi strategii kombinacji cap-and-trade, porozumie sektorowych i polityk narodowych. Celem jest pokazanie jak mo e ewoluowa pochodz ca ze spalania paliw emisja dwutlenku w gla w Polsce w ramach danego zbioru za o e zgodnych z oglnym celem stabilizacyjnym. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce w Scenariuszu 450 w wysoko ci 104 Mtoe do 2030 r. jest o 9% ni sze ni przewiduje Scenariusz Referencyjny. Wykres 4 przedstawia zapotrzebowanie na energi pierwotn wed ug rodzaju paliwa w 2030 r. wed ug scenariusza PEP 2030 i dwch scenariuszy MAE. Rozdzia 3 dotycz cy zmian klimatycznych omawia w sposb bardziej szczeg owy polski potencja obni enia emisji dwutlenku w gla wed ug Scenariusza 450 oraz zwi zane z tym wymogi inwestycyjne. Rozdzia 5 omawiaj cy zagadnienia energii elektrycznej tak e podkre la, e sektor energii elektrycznej mo e stan wobec wyzwa zwi zanych ze zwi kszeniem poziomu inwestycji potrzebnych do zaspokojenia wzrastaj cego popytu i zast pienia starzej cych si elektrowni. We wszystkich trzech scenariuszach maleje udzia w gla, co jest rezultatem znacz cych zmian w bilansie wytwarzania energii elektrycznej. Je eli chodzi o rop naftow , to pozostaje ona drugim pod wzgl dem znaczenia paliwem w Polsce we wszystkich scenariuszach ze wzgl du na rosn ca ilo pojazdw i brak alternatywy dla ropy w sektorze transportu. W obydwu scenariuszach MAE prognozuje si bardziej wyra ny wzrost udzia u gazu ziemnego ni w rz dowym dokumencie PEP 2030. W Scenariuszu Referencyjnym MAE wytwarzanie energii elektrycznej w elektrowniach gazowych ma wzrosn prawie sze ciokrotnie do 2030 r., w powa nym stopniu zast puj c w giel.
7
W World Energy Outlook 2009, region OECD+ obejmuje pa stwa cz onkowskie OECD oraz pa stwa UE nie b d ce cz onkami OECD.
23
W Scenariuszu 450 przedstawia si podobny poziom udzia u gazu w wytwarzaniu energii elektrycznej, ktry ma si gn 11% do 2030 r. Zabezpieczenie wymaganego poziomu dostaw gazu ziemnego, zarwno poprzez ruroci gi jak te import LNG oraz krajow konwencjonaln i niekonwencjonaln produkcj , b dzie mia o znaczenie decyduj ce. Wed ug Scenariusza 450 popyt na energi odnawialn znacz co ro nie, ponad poziomy okre lone w PEP 2030 i Scenariuszu Referencyjnym MAE, w przeciwie stwie do ropy naftowej, gazu ziemnego a szczeglnie w gla. Energia j drowa ma swj udzia w bilansie energetycznym we wszystkich trzech scenariuszach, przy czym jej najmniejszy udzia zak ada Scenariusz Referencyjny MAE (Wykres 4).
Wykres 4. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rd a wed ug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i Scenariusza 450 MAE, 2030
Uwaga: Prognoza PEP 2030 jest scenariuszem polityki energetycznej, ktry zak ada wdro enie istniej cych polityk. Scenariusz Referencyjny MAE jest scenariuszem podstawowym, tak e bior cym pod uwag bie ce polityki i rodki. Ca kowity poziom zapotrzebowania na energi pierwotn r ni si nieznacznie w tych dwch scenariuszach, g wnie z powodu r nic metodologicznych, za o eniach co do wzrostu PKB i cen paliw kopalnych na rynku mi dzynarodowym. rd o: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Za cznik 2; Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYK ENERGETYCZN

Ministerstwo Gospodarki jest instytucj odpowiedzialn za polityk energetyczn , w tym bezpiecze stwo energetyczne. W swojej strukturze ma Podsekretarza Stanu odpowiedzialnego za zagadnienia energetyczne oraz szereg departamentw zajmuj cych si poszczeglnymi aspektami polityki energetycznej: Departament Energetyki (energia elektryczna, kogeneracja, odnawialne rd a energii, efektywno energetyczna); Departament Ropy i Gazu; Departament Grnictwa (w giel); Departament Energii J drowej; oraz Departament Rozwoju Gospodarki (zajmuj cy si m.in. zagadnieniami emisji CO2). Pe nomocnik Rz du ds. Energetyki J drowej jest odpowiedzialny za rozwj i wdra anie strategii w zakresie energetyki j drowej. Funkcj t sprawuje Podsekretarz Stanu
24
w Ministerstwie Gospodarki, ktry nadzoruje Departament Energii J drowej w tym resorcie. Urz d Regulacji Energetyki (URE) jest organem regulacyjnym polskiej energetyki. Podlega on Ministrowi Gospodarki, ale jest niezale ny w podejmowaniu decyzji. Prezes URE jest powo ywany przez Prezesa Rady Ministrw na wniosek Ministra Gospodarki. Obowi zki URE obejmuj : Udzielanie koncesji na produkcj energii elektrycznej i ciep a; przesy i dystrybucj gazu i energii elektrycznej; magazynowanie gazu, skraplanie i regazyfikacj gazu; oraz handel paliwami i energi elektryczn . Wyznaczanie operatorw systemw przesy owych i dystrybucyjnych; zatwierdzanie ich planw inwestycyjnych i kodeksw sieciowych; Zatwierdzanie taryf za przesy i dystrybucj ; zatwierdzanie ostatecznych taryf za energi elektryczn dla odbiorcw indywidualnych i taryf gazowych dla wszystkich klientw; Wydawanie certyfikatw pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej ze rde odnawialnych i w kogeneracji; Monitorowanie rynkw energii i paliw oraz promocja konkurencyjno ci.
Ministerstwo Skarbu Pa stwa reprezentuje rz d jako w a ciciela przedsi biorstw nale cych w ca o ci lub cz ciowo do pa stwa. Formu uje i wdra a strategie prywatyzacyjne. Ministerstwo rodowiska jest odpowiedzialne za aspekty rodowiskowe sektora energetycznego, w tym za emisj CO2 i innych gazw cieplarnianych oraz op aty ekologiczne. Udziela tak e koncesji na poszukiwanie i wydobycie surowcw. Ministerstwo Infrastruktury jest odpowiedzialne za polityk transportow , jak rwnie zagadnienia zagospodarowania przestrzennego, budownictwa i mieszkalnictwa. Odgrywa zatem wa n rol w projektowaniu i wdra aniu narz dzi efektywno ci energetycznej w tych sektorach. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przygotowuje i wdra a narodowe strategie rozwoju oraz pe ni role zwi zane z zarz dzaniem funduszami pomocowymi z Unii Europejskiej. Pa stwowa Agencja Atomistyki, ustanowiona przez Ministra rodowiska, zajmuje si tematyk zwi zan z bezpiecze stwem j drowym i ochron radiologiczn . Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumentw jest urz dem centralnym administracji pa stwowej podleg ym bezpo rednio Prezesowi Rady Ministrw. Prezes Urz du, powo ywany przez Premiera, jest odpowiedzialny za kszta towanie polityki antymonopolowej i oraz polityki ochron konsumenta. Agencja Rezerw Materia owych, nadzorowana przez Ministerstwo Gospodarki, utrzymuje pa stwowe zapasy ropy naftowej i produktw ropopochodnych oraz nadzoruje rezerwy obowi zkowe utrzymywane przez sektor. G wny Urz d Statystyczny gromadzi i przedk ada statystyki zawieraj ce dane o produkcji i zu yciu energii, jak te sumaryczne dane dotycz ce emisji gazw cieplarnianych oraz zanieczyszcze powietrza.
25
Agencja Rynku Energii jest sp k akcyjn dostarczaj c informacje na temat sektora energetyki i rodowiska dla rz du, organizacji mi dzynarodowych, w tym MAE, instytucji naukowych, uczelni wy szych oraz firm, na podstawie umowy z Ministerstwem Gospodarki, ktre odpowiada za dane w zakresie energii w Polsce. Przygotowuje rwnie , na zlecenie rz du, prognozy dla sektora energii. Fundusze rodowiskowe. Polska ma system funduszy rodowiskowych o czteropoziomowej strukturze. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW) pod nadzorem Ministerstwa rodowiska finansuje zadania dotycz ce ochrony rodowiska naturalnego, w rd ktrych od niedawna priorytetowo traktowane s inwestycje w zakresie efektywno ci energetycznej i energii odnawialnej. W Polsce funkcjonuje rwnie 16 Regionalnych Funduszy Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, b d cych niezale nymi strukturami prawnymi oraz fundusze rodowiskowe w powiatach i gminach, ktre podlegaj w adzom lokalnym. Polska ma rwnie EkoFundusz i Funduszem Termomodernizacyjnym (patrz Rozdzia 4). Rz d planuje powo a mi dzyresortowy zesp dla poprawy koordynacji zagadnie energetycznych pomi dzy r nymi instytucjami.
KLUCZOWE STRATEGIE CELE POLITYKI

Polska polityka energetyczna w znacznym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. W szczeglno ci Polska musi zliberalizowa rynek gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE (szczeg y w Rozdziale 5 na temat energii elektrycznej i w Rozdziale 7 na temat gazu ziemnego). Ponadto w ramach unijnych celw 2020208, dla Polski okre lono nast puj ce cele do osi gni cia do 2020 r.: ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w sektorach nie obj tych systemem handlu emisjami w UE (EU ETS) do 14% powy ej poziomu z 2005 r. (wi ce); redukcja zu ycia energii o 20% dla prognozowanych na 2020 r. poziomw (niewi ce); oraz zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii do 15% finalnego zu ycia energii brutto, w tym zwi kszenie zu ycia energii odnawialnej w transporcie do 10% (wi ce). Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na kszta t polityki energetycznej Polski jest wysoka zale no od importu z Rosji. W 2007 r. 97% zapotrzebowania na rop naftow i 68% zapotrzebowania na gaz ziemny Polski pochodzi o z importu. Ponad dwie trzecie importowanego przez Polsk gazu ziemnego i prawie ca o zakupionej za granic przez Polsk ropy naftowej pochodz z Rosji. W wyniku tego bezpiecze stwo energetyczne jest jednym z dominuj cych zagadnie w polskiej polityce energetycznej. Polska jest zainteresowana zmniejszeniem swojego uzale nienia od Rosji i dywersyfikacj rde energii oraz drg dostawy. Do tej pory taka dywersyfikacja okazuje si dosy trudna,
202020 na poziomie UE: redukcja emisji gazw cieplarnianych o 20% wzgl dem poziomu z 1990 r., redukcja zu ycia energii o 20% wzgl dem przewidywanych poziomw na 2020 r. i zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii do 20% ca kowitej konsumpcji energii.
26
dlatego Polska k adzie nacisk na maksymalne wykorzystanie krajowych zasobw energetycznych. Kluczowym aspektem bezpiecze stwa energetycznego jest dywersyfikacja paliw i technologii. Chocia rz d spodziewa si , e w giel pozostanie g wnym paliwem, to stara si tak e wspiera prby rozwoju czystszych technologii oraz produkcji paliw p ynnych i gazowych z w gla. Wsparcie to dotyczy rozwoju krajowej produkcji gazu ziemnego, budowy terminalu LNG i zwi kszania pojemno ci magazynowych gazu ziemnego. Obejmuje ono tak e zwi kszanie pojemno ci magazynowania ropy naftowej i wspieranie polskich firm poszukuj cych ropy naftowej na Morzu Ba tyckim i poza granicami Polski. Jednocze nie Polska jest zainteresowana zachowaniem swej roli kraju tranzytowego dla rosyjskiego gazu ziemnego i ropy naftowej oraz stanowczo sprzeciwia si alternatywnym trasom przesy u, takim jak Nord Stream w odniesieniu do gazu ziemnego i BTS-2 dla ropy naftowej.
POLITYKA ENERGETYCZNA DO 2030 ROKU

Kluczowym dokumentem jest w Polsce Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030), przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki oraz przyj ta przez rz d w listopadzie 2009 r. G wny cel polityki energetycznej to wzrost bezpiecze stwa energetycznego kraju, przy zachowaniu zasady zrwnowa onego rozwoju. Podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej s : poprawa efektywno ci energetycznej; wzrost bezpiecze stwa dostaw paliw i energii; dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j drowej; rozwj wykorzystania odnawialnych rde energii, w tym biopaliw; rozwj konkurencyjnych rynkw paliw i energii; oraz ograniczenie oddzia ywania przemys u elektroenergetycznego na naturalne. rodowisko
Jako Za cznik do PEP 2030 rz d przyj Program Dzia a Wykonawczych na lata 2009 2012, okre laj cy rodki potrzebne do osi gni cia celw polityki energetycznej. Kolejny Program Dzia a Wykonawczych na lata 20132016 zostanie opracowany w 2012 r. Jeden z za cznikw PEP 2030 ocenia stan wdro enia poprzedniej polityki energetycznej, przyj tej w 2005 r. Identyfikuje on post p osi gni ty w dochodzeniu do celw polityki, a tak e kwestie, ktre wymagaj dalszego dzia ania.
PROGRAM ENERGETYKI J DROWEJ

Wprowadzenie energetyki j drowej stanowi g wny cel polskiej polityki energetycznej, okre lony w PEP 2030. Uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej jest planowane na 2022 r. Poza tym, plan rz du zak ada osi gni cie 4 500 MWe do 2030 r. W celu wdro enia swej polityki j drowej, rz d przygotowa harmonogram dzia a obejmuj cy okres do uruchomienia pierwszej elektrowni. Harmonogram ten zosta w czony do PEP 2030 jako cz Programu Dzia a Wykonawczych na lata 20092012. Ministerstwo
27
Gospodarki przygotowa o rwnie bardziej szczeg owy projekt pod nazw Program Polskiej Energetyki J drowej, maj cy by przedstawiony do zatwierdzenia przez rz d w ko cu 2010 r. Rz d wyznaczy PGE SA, najwi ksz firm energetyczn w kraju, na wiod cego inwestora do realizacji proponowanych elektrowni j drowych. Rozdzia 5 przedstawia wi cej szczeg w dotycz cych polskiego programu energetyki j drowej.
FINANSOWANIE
Polska ma znacz c liczb publicznych rde finansowania swojego sektora energetycznego, takich jak Fundusz Termomodernizacyjny i Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (patrz Rozdzia 4: Efektywno Energetyczna). G wn instytucj zarz dzaj c funduszami publicznymi jest Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW), pozyskuj cy rodki zarwno ze rde krajowych, jak i unijnych oraz mi dzynarodowych. W Polsce rd em pozyskiwania funduszy s rodki z koncesji rodowiskowych i na wydobycie zasobw naturalnych, jak te z op at utylizacyjnych, grzywien za amanie przepisw o ochronie rodowiska, sprzeda y jednostek przyznanej ilo ci emisji (AAUs) oraz op at zast pczych i kar wynikaj cych z systemu zielonych certyfikatw. Narodowy Fundusz jest rwnie najwi ksz polsk instytucj zarz dzaj c zagranicznymi rodkami finansowymi, ktrych przeznaczeniem jest wspieranie ochrony rodowiska. Na przyk ad zajmowa si on koordynacj 88 projektw inwestycyjnych, na ktre w ramach funduszu ISPA (Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej) oraz Funduszu Konwergencji otrzyma kwot 2 850 mld EUR (12 340 mld PLN)9 wsparcia z Komisji Europejskiej w latach 20002006. NFO iGW jest rwnie instytucj wdra aj c pi priorytetw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko oraz odpowiedzialn za absorpcj kwoty 5 035 mld EUR (21 800 mld PLN) w latach 20072013. Po yczki i granty, jak te inne formy wsp finansowania dostarczone przez Fundusz Narodowy, przeznaczone s przede wszystkim do wsp finansowania du ych narodowych i ponadregionalnych projektw inwestycyjnych w zakresie kontroli zanieczyszcze wody, powietrza i gleby. Granty s rwnie przyznawane na cele zwi zane z geologi i kopalnictwem, monitoringiem rodowiska, zapobieganiem zagro eniom rodowiskowym, ochron przyrody i lasw, promocj wiadomo ci ekologicznej. W ostatnich latach priorytetowe inwestycje dotycz efektywno ci energetycznej i rde odnawialnych. Na lata 20102015 NFO iGW dysponuje kwot 2,7 mld PLN (ok. 620 mln EUR) na efektywno energetyczn i 2,5 mld PLN (ok. 580 mln EUR) na rd a odnawialne. Metody alokacji funduszy i kryteria selekcji projektw nie zawsze by y jasne dla potencjalnych beneficjentw. Narodowy Fundusz og osi , e od 2009 r. wprowadzono nowe, bardziej przejrzyste metody dzia ania. Opublikowa dokumenty przedstawiaj ce priorytetowe programy Funduszu, zasady wsp finansowania projektw i kryteria selekcji dla projektw. Zwrci rwnie wi cej uwagi na szkolenia aplikantw i przysz ych beneficjentw.
BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE

Jak ju wcze niej wspomniano, bezpiecze stwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polityki energetycznej Polski. Celem rz du jest wzrost bezpiecze stwa dostaw wszystkich rde energii, w czaj c w to w giel (wi cej szczeg w w Rozdziale 6), rop naftow (Rozdzia 8), gaz ziemny (Rozdzia 7) i energi elektryczn (Rozdzia 5).
9
W ca ym raporcie, dane na podstawie redniego kursu walut z 2009 r., PLN 1 = EUR 0,231.
28
ROPA NAFTOWA
Polska jest zale na w 95% od importu dla zaspokojenia swojego zapotrzebowania na rop naftow i ponad 94% tego importu przypada na Rosj , sk d surowiec sprowadzany jest ruroci giem Przyja . Polska jest rwnie importerem netto produktw naftowych, natomiast rd a importu tych produktw s wzgl dnie dobrze zdywersyfikowane. Rz d polski jest wiadom ryzyka zale no ci od tylko jednego dostawcy ropy naftowej i dlatego podejmuje starania dla zdywersyfikowania rde importu i szlakw przesy owych. W szczeglno ci popiera rozbudow ruroci gu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w P ocku i Gda sku, jako cz ci szerszej inicjatywy maj cej na celu umo liwi przesy kaspijskiej ropy do Europy. Oglnie rzecz bior c Polska ma solidn polityk reagowania kryzysowego. Kraj wype nia wymogi MAE w zakresie utrzymywania 90-dniowych zapasw obowi zkowych i posiada obecnie wystarczaj ce pojemno ci magazynowe dla ropy i nie ma zagro enia dla wype niania zobowi za MAE w najbli szej przysz o ci. Jednak e w dalszej perspektywie niezb dne b dzie zwi kszenie tych pojemno ci magazynowych i rz d przewiduje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy. Rz d jest w trakcie zmiany obowi zuj cych zasad utrzymywania zapasw obowi zkowych. Projekt zak ada zwi kszenie roli zapasw publicznych poprzez przeniesienie obowi zku ich utrzymywania ze zobowi zanych do ich przechowywania przedsi biorstw do Agencji Rezerw Materia owych.
GAZ ZIEMNY
Polska importuje ok. dwch trzecich swojego zapotrzebowania na gaz i ponad 80% importu gazu pochodzi z Rosji. Rz d chce zmniejszy to uzale nienie. Dywersyfikacja rde i szlakw dostaw, rozwj infrastruktury gazu ziemnego dla realizacji tej dywersyfikacji (terminal LNG), rozbudowa podziemnych pojemno ci magazynowych, rozbudowa systemu przesy u i dystrybucji, wzrost krajowej produkcji gazu i rozwj z gazu poza terytorium Polski s kluczowymi elementami polityki bezpiecze stwa gazowego Polski. Wszystkie firmy importuj ce gaz do Polski, albo zajmuj ce si obrotem gazu zobligowane s utrzymywa obowi zkowe zapasy gazu na terytorium Polski, w instalacjach po czonych z systemem gazowym10. Te zapasy obowi zkowe musz by stopniowo zwi kszane do 30 dni przywozu do 1 pa dziernika 2012 r. Jako e pojemno ci magazynowe s ograniczone i nale do obecnego na rynku przedsi biorstwa, rygorystyczne zasady odnosz ce si do zapasw obowi zkowych stanowi istotn barier dla wej cia na polski rynek gazowy, co w powa ny sposb ogranicza konkurencj . Co wi cej, wymogi przechowywania zapasw na terenie Polski mog sta w sprzeczno ci z dyrektywami UE dotycz cymi wsplnego rynku gazowego i bezpiecze stwa dostaw gazu. Maj c to na wzgl dzie polski rz d planuje dokona rewizji istniej cego systemu. Polska dysponuje do dobrze zaprojektowanym mechanizmem reagowania kryzysowego. Spe ni on skutecznie swoj rol podczas zak ce na rynku gazowym w styczniu 2009 r., powsta ych w wyniku sporu Rosja-Ukraina. Niemniej jednak brak jest wci kompleksowego mechanizmu reagowania kryzysowego w perspektywie rednio- i d ugoterminowej.
10
Minister Gospodarki mo e zwolni od tego obowi zku firmy importuj ce mniej ni 50 mln m gazu zimnego rocznie oraz posiadaj ce mniej ni 100 000 odbiorcw.
29
Obecnie polski system przesy u gazu jest wci stosunkowo odizolowany od innych systemw. Co wi cej, infrastruktura przesy owa i dystrybucyjna starzeje si i potrzebuje modernizacji oraz rozwoju. Operator przesy owy OGP GAZ-SYSTEM wdra a obecnie wiele projektw inwestycyjnych dla poprawy tej sytuacji. Polska mo e dysponowa du ymi zasobami gazu ze z niekonwencjonalnych. Pierwsze prognozy w oparciu o wiercenia oczekiwane s w ko cu 2011 r. Je eli te z o a si potwierdz i zacznie si ich eksploatacja, mo e to zmniejszy zale no Polski od importu w rednio- i d ugoterminowej perspektywie. Obecnie istnieje zbyt wiele barier dla op acalnego pozyskiwania gazu niekonwencjonalnego, a nawet jego fizycznej eksploatacji. Je eli Polska chce wykorzysta swoje ewentualne zasoby gazu upkowego i gazu zamkni tego, musi stworzy niezb dn infrastruktur oraz odpowiednie ramy prawne i przepisy dla wsparcia produkcji.
ENERGIA ELEKTRYCZNA
Rz d ma na celu zwi kszenie bezpiecze stwa dostaw energii elektrycznej, poprzez: Kontynuacj u ycia w gla jako g wnego paliwa w wytwarzaniu energii elektrycznej; Budow nowych mocy wytwrczych (w tym elektrowni j drowych i nowych, wysokowydajnych elektrowni kogeneracyjnych); Rozwj i modernizacj krajowego systemu przesy owego; Rozwijanie po cze transgranicznych, w celu wymiany ekwiwalentu 25% energii elektrycznej zu ywanej w Polsce, do 2030 r.; Modernizacj i rozszerzenie sieci dystrybucyjnej. Rozwj odnawialnych rde energii i zwi kszenie efektywno ci energetycznej rwnie w znacznym stopniu wp yn na zwi kszenie poziomu bezpiecze stwa dostaw energii elektrycznej. Obecnie polski sektor energii elektrycznej charakteryzuje si przestarza infrastruktur . Prawie po owa dzisiejszych mocy wytwrczych ma ponad 30 lat, co pokazuje konieczno realizacji nowych znacz cych inwestycji w krtkim i rednim okresie dla zaspokojenia popytu na energi elektryczn i ciep o (Rozdzia 5). Sieci elektryczne stanowi podobne wyzwania inwestycyjne: prawie 80% z linii 400 kilowoltowych (kV) i 99% z linii 220 kV ma ju ponad 20 lat.
RAMY INWESTYCYJNE
Znacz ce potrzeby b d wymaga jasnych ram polityki, co da oby w a ciwy sygna . Aktualnie inwestycje w sektorze energetycznym utrudniaj r ne bariery, w tym z o one procedury lokalizacyjne i zwi zane z udzielaniem zezwole . Silny opr spo eczny nap dzany przez konflikty dotycz ce u ytkowania gruntw oraz kwestii rodowiskowych szczeglnie utrudnia, czy wr cz uniemo liwia, realizacj wielkich projektw takich jak kopalnie w gla, elektrownie, podziemne magazyny gazu ziemnego oraz sk adowanie CO2. W adze lokalne, kierowane interesami w asnej spo eczno ci s niekiedy niech tne do udzielania zezwole dla takich projektw, nawet je eli s one w interesie kraju.
30
KONKURENCJA I OCHRONA KONSUMENTA REFORMY RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGO

W ostatnich latach Polska poczyni a post py w liberalizacji rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednak e liberalizacja jest procesem ci g ym i podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych pa stw, jest jeszcze wiele do zrobienia, zanim powstan w pe ni funkcjonuj ce, konkurencyjne rynki. Post p w rozwoju wolnej konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej ni w sektorze gazowym. Polski rynek energii elektrycznej otworzy si ca kowicie na konkurencj w segmencie sprzeda y detalicznej z dniem 1 lipca 2007 r. zgodnie z dyrektywami UE. Wobec wi kszej elastyczno ci rynku stale rosn cym trendem jest zjawisko zmiany dostawcy przez konsumentw, chocia jego tempo jest nadal niskie szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym napotyka na ro ne przeszkody, takie jak brak prawdziwie konkurencyjnego rynku hurtowego (wi cej szczeg w w Rozdziale 5). Rynek hurtowy jest zdominowany przez umowy dwustronne podpisane mi dzy firmami cz sto nale cymi do tych samych pionowo zintegrowanych grup kapita owych. Nowe przepisy wymagaj ce od elektrowni oferowania 15% wytworzonej przez nich energii elektrycznej na Gie dzie Energii lub na rynku regulowanym maj zwi kszy konkurencj na rynku hurtowym. Polska wprowadzi a rozdzia w asno ciowy operatorw systemu przesy owego (TSO) energii elektrycznej. Jednak operatorzy systemu dystrybucyjnego (DSO), aczkolwiek prawnie rozdzieleni, nadal pozostaj cz ci pionowo zintegrowanych grup, ktre prowadz zarwno dzia alno wytwrcz , jak i dostawcz . Grupy te dzia aj na odr bnych terenach kraju i obserwuje si niewielk konkurencj pomi dzy nimi, szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Rozpocz a si rwnie restrukturyzacja sektora gazowego, obejmuj ca ustanowienie niezale nego, pa stwowego Operatora Systemu Przesy owego OGP GAZ-SYSTEM. Niezale nie jednak od tych dzia a , rynek gazu jest nadal silnie zmonopolizowany. PGNiG S.A. (73,50% w asno Skarbu Pa stwa) dzier y dominuj c pozycj w sektorach produkcji i sprzeda y. B d c praktycznie jedynym importerem gazu rosyjskiego oraz najwi kszym producentem na rynku krajowym, skutecznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest w a cicielem sze ciu regionalnych operatorw dystrybucyjnych. Fakt ten ma rwnie wp yw na jej dominacj na rynku detalicznym: na rynek wkroczy o wiele innych firm, ale ich ca kowity udzia wynosi ok. 2%. PGNiG jest rwnie jedynym w a cicielem i wyznaczonym operatorem podziemnych magazynw gazu. Rozdzia 7 zawiera bardziej szczeg owe informacje o rynku gazowym w Polsce. Rozwj konkurencyjnych rynkw to jeden z celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. PEP 2030 i jej Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 przewiduj szereg krtkoterminowych dzia a maj cych podnie konkurencyjno na rynkach energii elektrycznej i gazu ziemnego.
OCHRONA KONSUMENTW
Zagadnieniem ochrony konsumentw w Polsce zajmuje si kilka instytucji. Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKiK), centralny urz d pa stwowy podlegaj cy
31
bezpo rednio Prezesowi Rady Ministrw, jest odpowiedzialny za rozwj oraz wdra anie polityki antymonopolowej i ochrony konsumentw. Inicjuje on procedury administracyjne dotycz ce narusze zbiorowych interesw konsumentw. Z drugiej strony, indywidualny konsument mo e otrzyma darmow pomoc prawn ze strony lokalnego rzecznika konsumentw lub pozarz dowej organizacji konsumenckiej11, wybra drog mediacji, arbitra u lub s dow . Rzecznik Odbiorcw Paliw i Energii zosta powo any w strukturach Urz du Regulacji Energetyki (URE) dla poprawy jako ci us ug. Rzecznik ten doradza konsumentom wnosz cym reklamacje w kwestii ich praw, na drodze rozstrzygania sporw oraz reprezentowania ich w odpowiednich instytucjach, w a ciwych kompetencyjnie do za atwienia okre lonych spraw. W marcu 2010 r. UOKiK opublikowa raport zatytu owany Kierunki Rozwoju Konkurencji i Ochrony Konsumentw w Polskim Sektorze Energetycznym. Zawiera on konkluzj , e istniej ca struktura rynku energii elektrycznej w Polsce nie stymulowa a konkurencji oraz uwag , e dodatkowe rodki regulacyjne mog yby poprawi sytuacj . Wed ug UOKiK do kluczowych spraw, ktrymi nale y si zaj nale : rwnowaga poda y i popytu, p ynno rynku hurtowego i integracja polskiego sytemu elektroenergetycznego z systemami pa stw s siednich. Inne wa ne kwestie dotycz ce konsumentw obejmuj niski poziom wiadomo ci na temat istniej cych ofert i mo liwo ci zmiany dostawcy energii elektrycznej, skomplikowane procedury zmiany, niezrozumia e rachunki za energi i nieefektywny system obs ugi reklamacji i rozstrzygania sporw. Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 PEP 2030 zak ada stworzenie systemu b d cego cz ci systemu ubezpieczenia spo ecznego, w celu ochrony najbiedniejszych konsumentw energii elektrycznej przed nag ymi podwy kami cen.
CENY ENERGII I PODATKI

Ceny w gla, ropy naftowej i produktw naftowych ustalane s przez rynek; nie s one ani regulowane ani dotowane. Ceny energii elektrycznej dla u ytkownikw ko cowych nie s regulowane poza taryfami dla gospodarstw domowych, ktre musza by zatwierdzane przez Urz d Regulacji Energetyki (URE). Rz d planuje stopniowe ca kowite wyeliminowanie regulowania cen energii elektrycznej. Je eli chodzi o taryfy gazowe dla u ytkownikw ko cowych, URE nadal reguluje te ceny dla wszystkich grup konsumentw. URE zatwierdza rwnie taryfy dla dzia alno ci sieciowej przesy u i dystrybucji energii elektrycznej oraz gazu. Finalne ceny paliw w Polsce zawieraj 22% podatku VAT. Ceny produktw naftowych dodatkowo obci one s podatkiem akcyzowym i podatkiem drogowym. Akcyza ma wp yw na ostateczn cen paliwa i wp ywa na struktur konsumpcji paliw w Polsce (patrz Rozdzia 8 dotycz cy ropy naftowej). Ni sza stawka podatku dla gazu p ynnego (LPG) i oleju nap dowego w porwnaniu do benzyny to jeden z najwa niejszych czynnikw wp ywaj cych na wzrost konsumpcji LPG i oleju nap dowego.
11
Na przyk ad, Polska Federacja Konsumentw jest organizacj indywidualnego konsumenta.
pozarz dow , ktrej g wnym celem jest ochrona
32
Wykres 5. Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009 Przemys
Gospodarstwa domowe
rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD, Paris 2010.
WNIOSKI
Polityka energetyczna Polski w du ym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. Kolejnym czynnikiem wp ywaj cym na jej kszta t jest du a zale no Polski od importu no nikw energii z Rosji. W rezultacie bezpiecze stwo energetyczne jest dominuj cym motywem polskiej polityki energetycznej. Rola w gla w utrzymaniu bezpiecze stwa energetycznego Polski jest bardzo wa na. W giel zwi ksza bezpiecze stwo energetyczne Polski, ale te stwarza wyzwania w obszarze zmian klimatu i rodowiska ze wzgl du na wysok emisj gazw cieplarnianych i zanieczyszcze powietrza. Ostatnie posuni cia rz du maj ce na celu dywersyfikacj rde energii zas uguj na pochwa .
33
Polska planuje zbudowa przynajmniej trzy instalacje atomowe do 2030 r., z ktrych pierwsza ma by uruchomiona do 2022 r. Dla wykonania tych planw konieczna b dzie terminowa realizacja dzia a uj tych w Polskim Programie Energetyki J drowej. Ponadto Polska planuje zdywersyfikowa rd a energii i szlaki dostaw oraz kontynuuje zwi kszanie udzia u gazu i odnawialnych rde energii. Powy sze inicjatywy rz du zas uguj na pochwa . Kluczowe b dzie zapewnienie potrzebnych dostaw gazu, czy to za po rednictwem ruroci gw, czy w drodze importu LNG i/lub poprzez krajow produkcj gazu z zasobw konwencjonalnych lub niekonwencjonalnych (wi cej w Rozdziale 7). Energoch onno Polski w ostatnich latach uleg a zmniejszeniu, nadal jednak jest wy sza ni przeci tna w Unii Europejskiej. Zamierzenia rz du w zakresie poprawy energoch onno ci s godne pochwa y. Rz d polski zas uguje rwnie na pochwa za og oszenie w listopadzie 2009 r. dokumentu dotycz cego polityki energetycznej kraju pod tytu em Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Ten kompleksowy dokument nakre la ramy przysz ych kierunkw polityki energetycznej rz du, b d cej zasadniczo zgodnym z celami polityki MAE, jakimi s : bezpiecze stwo energetyczne, ochrona rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Jednak polityka k adzie wi kszy nacisk na bezpiecze stwo energetyczne, mniejszy za na efektywno gospodarcz i rodowisko. Kolejnym elementem polityki energetycznej, ktry nale y wzmocni jest promocja konkurencji na rynku energii. PEP 2030 pokazuje, e rz d jest wysoce wiadomy wyzwa przed ktrymi stoi sektor energetyczny. Okre la on kierunki polityki, konkretne cele i w pewnej mierze sugeruje dzia ania odno nie ka dego z tych celw. Dodatkowo Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012, stanowi cy za cznik do PEP 2030, nakre la szereg celw krtkoterminowych. Zwa ywszy, e PEP 2030 i Program Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 zawieraj wiele znacz cych celw i rodkw, pomocnym by oby ich wi ksze uszczeg owienie i przedstawienie ilo ciowe. Ponadto cenny by by d ugoterminowy program dzia ania dla zwi kszenia zaufania inwestorw. rd a koniecznego wsparcia finansowego dla konkretnych dzia a wymagaj doprecyzowania. Restrukturyzacja i prywatyzacja na rynku energii post puj . Jednak rynki energii elektrycznej i gazu s wci zdominowane przez przedsi biorstwa od lat obecne na rynku i konkurencja jest ograniczona, szczeglnie na rynku gazu. Rz d powinien kontynuowa usuwanie barier ograniczaj cych konkurencj , podczas gdy regulatorowi rynku powinno pozostawi swobod w jego monitorowaniu. W krtkim okresie mo e to by trudne, jednak zaowocuje to konkurencyjnymi cenami w d ugiej perspektywie. Nale y kontynuowa rozwijanie rz dowego planu dzia a socjalnych dla ochrony wra liwych konsumentw w drodze reformy sektora energii. Istotnie, gospodarstwa domowe o niskich dochodach s lepiej chronione przez skuteczne rozwi zania w ramach polityki spo ecznej ni w drodze kontroli cen ze wzgl dw spo ecznych. Kolejne lata niedoinwestowania sprawi y, e potrzeba unowocze nienia polskiej infrastruktury energetycznej sta a si kwesti pal c . Inwestycje s cz sto utrudniane przez liczne bariery, w tym skomplikowane procedury zagospodarowana przestrzennego i brak akceptacji spo ecznej. By umo liwi rozwj projektom energetycznym celu publicznego (takim jak nowe kopalnie w gla brunatnego, infrastruktura wytwrcza i przesy owa, podziemne magazyny gazu lub sk adowanie dwutlenku w gla) koniecznym b dzie usprawnienie i u atwienie systemu planowania. Rwnie dla budowy zaufania inwestorw potrzebne s przejrzyste ramy prawne przysz ej polityki w krtkim, rednim i d ugim okresie.
34
Rosn ce zwi zki pomi dzy rynkami energii w Europie wnosz znacz cy wk ad w regionalne bezpiecze stwo dostaw. Polski rz d powinien silniej koncentrowa si na wymiarze regionalnym podczas wdra ania i rozwoju krajowej polityki energetycznej. Godne pochwa y s plany Polski dotycz ce po cze linii energetycznych i gazowych z s siednimi pa stwami. Rz d powinien kontynuowa wspieranie wsp pracy pomi dzy rz dami oraz operatorami systemw przesy owych energii elektrycznej i gazu z pa stw s siaduj cych. Instytucje z obszaru energetyki w Polsce stoj przed okresem pe nym wyzwa i realizacj celw okre lonych w PEP 2030. Dalsze rodki powinny by przyznane kluczowym organizacjom rz dowym i agencjom, szczeglnie pi ciu departamentom Ministerstwa Gospodarki zajmuj cym si zagadnieniami energetycznymi, gdzie stan liczebny pracownikw wydaje si by do niski. Oprcz Ministerstwa Gospodarki, rwnie inne ministerstwa, agencje i w adze lokalne ponosz odpowiedzialno za kwestie zwi zane z energi , w tym Ministerstwa Skarbu Pa stwa, rodowiska i Infrastruktury. Rz d jest wiadomy wagi konieczno ci zapewnienia skutecznej koordynacji pomi dzy wszystkimi stronami i jest w trakcie przygotowa do powo ania do ycia mi dzyresortowego zespo u dla zapewnienia realizacji tego celu. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Rola regulatora energii jest szczeglnie istotna dla kontynuowania reform sektora energetycznego. W Polsce regulacj rynkw energii i paliw zajmuje si Urz d Regulacji Energetyki, do ktrego zada nale y tak e promocja konkurencji na tych rynkach. Podlega on Ministrowi Gospodarki, ktry jest odpowiedzialny za kwestie energetyczne. Jest wa ne zapewnienie niezale no ci URE od Ministerstwa w zakresie procesu podejmowania decyzji. Pe na niezale no regulatora zarwno od interesariuszy jak i naciskw politycznych jest podstawowym warunkiem efektywnego rynku. Polska dysponuje kilkoma istotnymi rd ami finansowania ze rodkw publicznych, s u cymi rozwojowi sektora energetycznego. Jest wa ne zapewnienie wydatkowania tych funduszy w sposb zgodny z priorytetami polityki energetycznej.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Kontynuowa wdra anie strategii nakre lonych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i Programie Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 przy jednoczesnym rozwoju d ugoterminowych planw dzia ania, dla budowy zaufania inwestorw. Doskonali wsp prac pomi dzy wszystkimi odpowiednimi ministerstwami, agencjami, w adzami lokalnymi i instytucjami finansowymi. Kontynuowa promocj dywersyfikacji rde i szlakw dostawy ropy i gazu do Polski. Kontynuowa wysi ki zmierzaj ce do zwi kszenia ilo ci po cze energetycznych i gazowych z pa stwami s siednimi. elektro-
Kontynuowa wdra anie konkurencji w sektorach gazowym i energii elektrycznej zapewniaj c, aby regulator dysponowa pe n niezale no ci i rodkami umo liwiaj cymi mu skuteczn realizacj zada . Usprawni system planowania w taki sposb, aby projekty energetyczne realizowane by y we w a ciwym czasie. Zapewni , aby pa stwowe instytucje finansowe zapewnia y finansowanie w zgodzie z priorytetami polityki energetycznej.
35
36
3. Zmiany klimatu
3. ZMIANY KLIMATU
TENDENCJE I PROGNOZY W ZAKRESIE EMISJI INTENSYWNO EMISJI CO2
Chocia intensywno emisji CO2 w Polsce stosunek emisji CO2 zwi zanych ze zu yciem energii na jednostk PKB drastycznie spad a od 1991 r., to dalsze opieranie gospodarki Polski na w glu sprawia, e pozostaje ona gospodark wysokoemisyjn w porwnaniu ze redni w europejskich krajach MAE (Wykres 6).
Wykres 6. Emisja CO2 zwi zana z zu yciem energii przypadaj ca na jednostk PKB w Polsce oraz w innych wybranych pa stwach cz onkowskich MAE, 19732008
rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2009 i National Accounts of OECD Countries, OECD Paris, 2009.
EMISJE GAZW CIEPLARNIANYCH

Ca kowite emisje gazw cieplarnianych w Polsce, poza sektorami u ytkowania gruntw, zmian w u ytkowaniu gruntw i le nictwa (LULUCF), zmala y w latach 19882002. Jednak e pomi dzy latami 2002 i 2006, emisje gazw cieplarnianych zacz y ponownie rosn . W 2008 r. emisje gazw cieplarnianych wynios y 397 Mt ekwiwalentu CO2, a emisje zwi zane ze zu yciem energii si gn y ponad 80% ca o ci. Wi cej ni trzy czwarte emisji gazw cieplarnianych to emisje CO2 pochodz ce ze spalania paliw kopalnych (Wykres 7). Podkre la to wag sektora energetycznego w polskich wysi kach zmierzaj cych do redukcji emisji gazw cieplarnianych.
37
3. Zmiany klimatu
Wykres 7. Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rd a, 19902008
* Znaczenie marginalne. rd o: Polands National Inventory Report submitted to the UNFCCC, 2010.
EMISJE CO2 ZE SPALANIA PALIW Historyczne emisje

W 2008 r. emisje CO2 pochodz ce ze spalania paliw reprezentowa y 92% ca o ci emisji CO2 oraz ponad 80% ca o ci emisji gazw cieplarnianych w Polsce. Emisje te utrzymywa y si w podobnej tendencji, jak ca kowita emisja gazw cieplarnianych; emisje spada y w latach 19882002 oraz ros y w latach 20022007 (Wykres 8 i Wykres 9). W uj ciu oglnym, w latach 19882008 emisje CO2 pochodz ce ze spalania paliw zmniejszy y si o prawie 30%. Wykres 8. Emisje CO2 ze wzgl du na rodzaje paliwa*, 19732008
* Oszacowano na podstawie IPCC Sectoral Approach. ** Wyra enie Pozosta e obejmuje odpady przemys owe i nieodnawialne odpady komunalne (znaczenie marginalne). rd o: CO2 Emissions from Fuel Combustion, IEA/OECD, Paris, 2009.
38
3. Zmiany klimatu
W giel, na ktry przypada 70% ca o ci emisji CO2 zwi zanych ze zu yciem energii, pozostaje dominuj cym rd em emisji CO2. Jednak to ropa odnotowa a najwi kszy wzrost udzia u w emisji CO2, stanowi c 21% w 2008 r., w zwi zku z gwa townym wzrostem ilo ci floty lekkich samochodw u ytkowych w ostatnich latach. Trzecim co do wielko ci rd em emisji CO2 jest gaz, ktrego udzia w emisjach og em rwnie wzrs w ostatnich kilku latach (Wykres 8). W emisjach CO2 pochodz cych ze spalania paliw, w podziale na sektory, najwi kszy udzia przypada na energi elektryczn i ciep o (Wykres 9). W 2008 r. sektor ten odpowiada za 53% emisji, utrzymuj c udzia na wzgl dnie sta ym poziomie od 1988 r. Najwi kszy wzrost w ostatnich latach odnotowa sektor transportowy, stanowi c 15% ca o ci emisji w 2008 r. Udzia sektora produkcji wnis 13% ca o ci emisji w 2008 r.
Wykres 9. Emisje CO2 wed ug sektorw*, 19732008
* Oszacowane na podstawie IPCC Sectoral Approach. ** Wyra enie Pozosta e obejmuje emisje z sektora us ug handlowych i publicznych, rolnictwa/le nictwa i rybo wstwa. rd o: CO2 Emissions from Fuel Combustion, IEA/OECD, Paris, 2009.
Prognozy emisji
Polski Pi ty Raport Rz dowy dla Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) zawiera prognozy emisji CO2 do 2030 r. Zgodnie z tymi szacunkami emisje CO2 zwi zane ze zu yciem energii maj spa z poziomu dzisiejszego do 266 Mt CO2 w 2020 r. W okresie od 2020 r. do 2030 r. emisje maj wzrosn o ok. 7% do 286 Mt CO2 (Tabela 1).
39
3. Zmiany klimatu
Tabela 1. Prognozowane emisje CO2 zwi zane z produkcj energii do 2030 r.

Emisje dwutlenku w gla z podzia em na lata (Mt) Kategoria rd a 1988 Spalanie paliw 1. Przemys energetyczny 2. Przemys wytwrczy i budowlany 3. Transport 4. Pozosta e sektory Lotne emisje z paliw 1. Paliwa sta e 2. Ropa naftowa i gaz ziemny Energia ca kowita
rd o: Polands Fifth National Communication to the UNFCCC, February 2010.
2007 302,63 181,99 34,66 38,21 47,76 198,46 1,57 196,89 302,82
2015 278,85 157,36 27,69 42,52 51,28 534,94 1,31 533,62 279,38
2020 266,34 141,18 29,66 45,46 50,05 508,70 1,34 507,35 266,85
2030 286,27 149,71 33,16 55,56 47,84 429,71 1,48 428,23 286,70
440,39 268,29 42,54 21,85 107,71 48,08 2,17 45,91 440,44
POTENCJA OBNI ENIA EMISJI CO2

W maju 2010 r. Biuro G wnego Ekonomisty MAE w swoim dokumencie roboczym12 dokona o analizy scenariuszy rynku energii i emisji CO2 dla Polski do 2030 r., ktre zosta y bardziej szczeg owo omwione w Rozdziale 2.
Wykres 10. Obni enie emisji CO2 pochodz cej ze spalania paliw dla Polski wed ug typw, 20082030
rd o: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
Analiza ta obejmuje Scenariusz Referencyjny do 2030 r., jak te Scenariusz 450, odzwierciedlaj cy starania na rzecz wprowadzenia globalnej emisji gazw cieplarnianych na cie k stabilizacji 450 cz steczek na milion ekwiwalentu CO2. W Scenariuszu Referencyjnym polskie emisje CO2 zwi zane ze zu yciem energii nieznacznie wzrastaj
12
Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
40
3. Zmiany klimatu
w stosunku do poziomu z 2008 r. by osi gn 302 Mt CO2 w 2030 r. W Scenariuszu 450, bior c pod uwag dodatkowe rodki ograniczania emisji ponad te ju wdro one13, spadek emisji CO2 zwi zany ze zu yciem energii wyniesie 35% do 2030 r. w porwnaniu do Scenariusza Referencyjnego, z emisjami na poziomie 196 Mt CO2 w owym roku. Szacuje si , e najwi ksze mo liwo ci ograniczenia emisji w Scenariuszu 450 do 2030 r. znajduj si w efektywno ci energetycznej zu ycia ko cowego, a nast pnie odpowiednio rd om odnawialnym, wychwytywaniu i sk adowaniu CO2 (CCS) oraz energii j drowej (patrz Wykres 10).
POTRZEBY INWESTYCYJNE
Redukcja 106 Mt emisji CO2 pochodz cych ze spalania paliw do 2030 r. wskazana w Scenariuszu Referencyjnym wymaga dodatkowych skumulowanych inwestycji w cznej wysoko ci 113 mld EUR (489 mld PLN) w latach 2010-2030; 70% lub 79 mld EUR (342 mld PLN) tych dodatkowych inwestycji jest wymagane w sektorze transportowym, g wnie poprzez nabywanie pojazdw o bardziej efektywnym spalaniu i nap dzie hybrydowym. Kolejne kwoty s potrzebne dla elektrowni (16 mld EUR lub 69 mld PLN) i sektora budynkw (12 mld EUR lub 52 mld PLN), a pozosta a inwestycje dodatkowe wymagane s dla przemys u i sektora biopaliw.
Wykres 11. czny wzrost inwestycji i oszcz dno ci CO2 w poszczeglnych sektorach w Scenariuszu 450 w odniesieniu do Scenariusza Referencyjnego, 20102030
rd o: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
Dwie trzecie tych inwestycji b dzie potrzebnych w latach 20212030, kiedy nast pi wi kszo redukcji CO2. Do 2030 r. roczny wzrost inwestycji osi gnie 1,2% spodziewanego PKB lub 8,9 mld EUR (38,5 mld PLN). Koszt dodatkowych inwestycji jest pokrywany przez zyski gospodarcze, z obszaru ochrony zdrowia i wynikaj ce z bezpiecze stwa energetycznego. Istotnym jest fakt, e rachunki za energi dla przemys u, budownictwa i transportu s ni sze o 132 mld EUR (572 mld PLN) ni w Scenariuszu Referencyjnym, wp ywaj c na znaczn redukcj wydatkw na import ropy i gazu.
Strategie przyj te w tym kontek cie s spjne z przyj tymi do wdro enia przez Uni Europejsk w World Energy Outlook 2009.
13
41
3. Zmiany klimatu
ROLA SEKTORA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Oba scenariusze MAE podkre laj wysokie potrzeby inwestycyjne polskiego sektora energii elektrycznej, ktry charakteryzuje si starzej c si infrastruktur . Jak to omwiono w Rozdziale 5, prawie po owa dzisiejszych jednostek produkcyjnych ma ponad 30 lat, starzej si rwnie sieci przesy owe i dystrybucyjne. Stanowi to rednio i d ugookresowe wyzwania w zakresie nowych potrzeb inwestycyjnych, ale tak e mo liwo ci redukcji intensywno ci emisji CO2 jednostek generacji energii elektrycznej. Inwestycje poczynione w sektorze wytwrczym energii elektrycznej dzisiaj zamkn mo liwo kolejnych inwestycji na wiele lat, wi c wybr technologii zdeterminuje koszty i zakres ograniczenia emisji CO2 w d ugim okresie. W przypadku zast pienia zamykanych kopalni w glowych nowymi, bardziej wydajnymi, intensywno emisji w pewien sposb si zmniejszy ze wzgl du na popraw efektywno ci, niemniej pozostanie na wzgl dnie wysokim poziomie. Je eli jednak nowe inwestycje zostan przekierowane na technologie niskoemisyjne, takie jak energia j drowa, rd a odnawialne oraz pewnym stopniu, gaz ziemny, to poziom emisji CO2 w sektorze wytwrczym energii elektrycznej mo e ulec znacznemu zmniejszeniu.
CELE I ZADANIA
Polska jest sygnatariuszem Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) oraz stron Protoko u z Kioto. Ma swj indywidualny cel w zredukowaniu emisji gazw cieplarnianych do redniego poziomu 6% poni ej warto ci z 1988 r. w latach 20082012. Polska nie jest stron EU Burden-Sharing Agrement dotycz cego zobowi zania w pierwszym okresie w ramach Protoko u z Kioto. Jak wiele innych gospodarek przej ciowych, Polska osi gn a redukcje emisji przekraczaj c wyznaczony cel. W 2007 r., ca kowita emisja gazw cieplarnianych, wy czaj c LULUCF, wynios a 30% poni ej poziomu roku bazowego. Dzi ki temu Polska dysponuje nadmiarem Jednostek Przyznanej Emisji (AAU) na ok. 500 mln ton ekwiwalentu CO2, co stanowi trzeci co do wielko ci ilo , tu po Rosji i Ukrainie. Oczekuje si , e Polska nadal b dzie powy ej celu Protoko u z Kioto do 2012 r. Jako kraj cz onkowski UE, Polska bierze udzia w Europejskim Systemie Handlu Emisjami (EU ETS) i musi przestrzega pakietu energetyczno-klimatycznego UE. Pakiet zosta przyj ty przez Parlament Europejski i Rad w grudniu 2008 r. i sta si obowi zuj cym prawem w czerwcu 2009 r. jako zintegrowane podej cie do polityki energetycznoklimatycznej, zmierzaj cej do jak najbardziej op acalnych rozwi za dla z agodzenia zmian klimatu i wzrostu bezpiecze stwa energetycznego UE. Pakiet energetyczno-klimatyczny wyznacza tzw. cele 202020 dla ca ej UE zak adaj ce: redukcj emisji gazw cieplarnianych o 20% (lub nawet o 30% je eli inne rozwini te kraje zobowi si do podobnych krokw w ramach nowego porozumienia mi dzynarodowych dotycz cego zmian klimatu), wzrost udzia u rde odnawialnych w poda y energii o 20% oraz zwi kszenie efektywno ci energetycznej o 20% do 2020 r. Powy sze przek ada si na nast puj ce cele Polski: ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w sektorach nie obj tych przez System Handlu Emisjami UE do 14% powy ej poziomu z 2005 r.; zredukowanie zu ycia energii o 20% poni ej prognozowanego poziomu na 2020 r.; zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii do 15% w finalnym zu yciu energii og em.
42
3. Zmiany klimatu
Oprcz tego potrjnego celu, pakiet energetyczny i klimatyczny UE zak ada rewizj i wzmocnienie ram prawnych Systemu Handlu Emisjami UE, w celu promocji rozwoju bezpiecznego wychwytywania i sk adowania dwutlenku w gla (CCS).
STRATEGIE DZIA ANIA I RODKI INSTYTUCJE

Ministerstwo rodowiska odpowiada za realizacj zada wynikaj cych z UNFCCC i Protoko u z Kioto. Ministerstwo koordynuje dzia ania z zakresu ochrony rodowiska, w czaj c w to sprawy zwi zane ze zmianami klimatycznymi i mechanizmami handlu emisjami. Odpowiedzialno ministerstwa obejmuje rwnie takie aspekty rodowiskowe jak jako powietrza (patrz Ramka 1). Dzia aj cy w strukturze Ministerstwa rodowiska, Departament Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery dokonuje ewaluacji polityk i programw klimatycznych, przygotowuje regu y handlu emisjami i Projekty Wsplnych Wdro e (Joint Implementation JI) oraz przygotowuje zasady alokacji zezwole na emisj . Ministerstwo Gospodarki wspiera Ministerstwo rodowiska w realizacji polityki klimatycznej i zwi zanych z tym zada wynikaj cych z UNFCCC dla sektorw energii elektrycznej, ciep ownictwa i przemys u. Ponadto Ministerstwo Infrastruktury odpowiada za polityki dotycz ce klimatu i rodowiska w obszarach powi zanych z sektorem transportowym i budowlanym. Istnieje szereg agencji rz dowych podlegaj cych nadzorowi Ministerstwa rodowiska, ktre s bezpo rednio zaanga owane w rozwj i wdra anie polityk klimatycznych. Instytut Ochrony rodowiska jest odpowiedzialny za zadania administracyjne i techniczne, wynikaj ce z UNFCCC. Instytut ten nadzoruje dzia anie Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE) oraz Krajowego O rodka Bilansowania i Zarz dzania Emisjami (KOBIZE) a tak e, poza innymi zadaniami, prowadzi krajowy rachunek inwentaryzacyjny emisji gazw cieplarnianych i krajowy rejestr jednostek Kioto. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW) finansuje zadania zwi zane z ochron rodowiska. Jest to jednostka operacyjna Systemu Zielonych Inwestycji (GIS) w Polsce. Rozdzia 2 zawiera dalsze szczeg y dotycz ce Funduszu oraz innych instytucji zaanga owanych w zmiany klimatyczne i polityk rodowiskow .
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) okre la g wne cele i rodki zmniejszaj ce wp yw na rodowisko sektora elektroenergetyki, podniesienie efektywno ci energetycznej, wprowadzenie energii j drowej oraz rozwj energii ze rde odnawialnych i biopaliw. Dal sektora elektroenergetyki dokument okre la ca o ciowy cel redukcji intensywno ci emisji CO2 w produkcji energii elektrycznej z poziomu 2007 r. w wysoko ci 0,95 t CO2/MWh do 0,70 t CO2/MWh do 2030 r. Dla porwnania, rednia intensywno emisji CO2 w pa stwach UE/MAE wynosi 0,45 t CO2/MWh. PEP 2030 w dalszej cz ci odnosi si do zobowi za w nowej dyrektywie UE dotycz cej Systemu Handlu Emisjami i przedstawia list r nych rodkw potrzebnych do spe nienia tych zobowi za . rodki te zawieraj sporz dzenie planu redukcji CO2 dla obiektw, ktrym przyznawane s bezp atne pozwolenia emisyjne w latach 20142019, rozwijanie planw inwestycyjnych wspomagaj cych redukcj emisji CO2 w sektorze wytwarzania energii elektrycznej oraz u ycie przychodu z aukcji
43
3. Zmiany klimatu
pozwole na emisje do wsparcia dzia a zmniejszaj cych emisje gazw cieplarnianych. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. wyznacza tak e strategi rozpocz cia wychwytywania i sk adowania dwutlenku w gla (CCS), obejmuj c wprowadzanie standardw gotowo ci CCS w nowych elektrowniach, aktywny udzia w inicjatywie KE zbudowania w Polsce du ych obiektw demonstracyjnych CCS oraz intensyfikacj bada i rozwoju technologii CCS. Inne rodki zawarte w PEP 2030 obejmuj promowanie wysokowydajnych zamkni tych cykli ch odzenia w elektrowniach oraz w elektrociep owniach, jak te zwi kszenie zu ycia w gla odpadowego w przemy le.
Ramka 1. Jako
powietrza
W 1988 r. zanieczyszczenie powietrza w Polsce by o jednym z najwy szych w Europie. Znacz cy post p zanotowano w latach 19902007, z redukcj o 65% tlenkw siarki (SOx), o 65% tlenku w gla (CO) i o 31% tlenkw azotu (NOx). W zakresie cz stek sta ych w okresie od 2000 do 2007 r. emisje spad y o 4% i 5% dla odpowiednio PM10 i PM2.514. W Polsce zagadnieniem jako ci powietrza zajmuje si Ministerstwo rodowiska, ktre normuje poziom nast puj cych substancji: benzenu, tlenkw azotu, dwutlenku siarki, cz stek sta ych i tlenku w gla. Polska rednia koncentracja tych substancji mie ci si w standardach UE za wyj tkiem cz stek sta ych PM10. Na obszarach gdzie przekraczane s warto ci graniczne rozwijane s programy ochrony powietrza. W Polsce jest obecnie 69 wdro onych programw ochrony powietrza. Zagadnieniami ochrony powietrza, ktre musz zosta podj te, jest spalanie substancji niekoonwencjonalnych w celach grzewczych na obszarach wiejskich oraz zanieczyszczenie powietrza przez grnictwo i przemys w glowy.
ISTNIEJ CE POLITYKI
Podejmuj c wysi ki dla spe nienia zobowi za wynikaj cych z ustawodawstwa UE, Polska wdro y a szereg sektorowych i mi dzysektorowych polityk. Istniej ce polityki energetyczne rz du maj ce bezpo redni lub po redni wp yw na zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych obejmuj : systemy zbywalnych certyfikatw promuj cych energi odnawialn i kogeneracj . d ugoterminowy program promocji biopaliw, zawieraj cy zwolnienie z podatku akcyzowego, ulgi w podatku dochodowym CIT, wspieranie upraw ro lin energetycznych, wsparcie inwestycyjne, obni enie op at ekologicznych i preferencyjne traktowanie pojazdw nap dzanych biopaliwem; zwolnienie z podatku akcyzowego, obni ona op ata za pod czenie do sieci oraz obowi zek nabycia energii elektrycznej produkowanej ze rde odnawialnych; plan dzia a dla efektywno ci energetycznej wraz z systemem ewaluacji energetycznej budynkw, fundusz termomodernizacyjny, program oszcz dnego zu ycia energii w sektorze publicznym, promocja przedsi biorstw us ug energetycznych (ESCO) i promocja zrwnowa onych systemw transportowych;
14
European Community Emission Inventory Report 19902007 under the UNECE Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution (LRTAP), European Environment Agency, 2009. Europejska Agencja rodowiska (EEA) dla emisji cz stek sta ych PM10 i PM2.5 zgromadzi a dane jedynie dla lat 20002007.
44
3. Zmiany klimatu
bezpo rednie wsparcie inwestycyjne dla energii ze rde odnawialnych, wysokowydajnych obiektw kogeneracyjnych i efektywno ci energetycznej (przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej). Polityki i rodki wspieraj ce odnawialne rd a energii oraz ich rodki omawiane s w Rozdziale 9, a polityki efektywno ci energetycznej w Rozdziale 4. Rz d pracuje obecnie tak e nad now narodow strategi redukcji emisji gazw cieplarnianych, maj c zast pi pochodz cy z 2003 r. dokument w sprawie polityki klimatycznej (Polityka Klimatyczna: Strategie Redukcji Emisji Gazw Cieplarnianych dla Polski do 2020 r.) i uzupe ni ostatni PEP 2030.
SYSTEM HANDLU EMISJAMI UE (EU ETS)

EU ETS ustanowiony w 2003 r. Dyrektyw 2003/87/EC jest obowi zkowym systemem ogranicz-i-handluj (cap-and-trade) obejmuj cym emisje CO2 z instalacji w dziewi ciu energoch onnych sektorach: instalacjach spalania, procesach rafineryjnych, piecach koksowych, rudach metali, stali, cementu, szk a, ceramicznym oraz celulozy i papieru. EU-ETS zosta zainicjowany w 2005 r., a pierwszy okres zobowi za trwa do ko ca 2007 r. Druga faza obejmuje lata 20082012. Instalacje w ramach EU-ETS mog spe ni swoje zobowi zania zarwno poprzez wprowadzanie rodkw redukcji emisji na w asn r k , poprzez nabywanie uprawnie emisyjnych od innych instalacji obj tych systemem EU-ETS, lub poprzez nabywanie punktw kredytowych elastycznego mechanizmu Protoko u z Kioto (mechanizm wsplnych wdro e lub czystego rozwoju). W ci gu ostatnich kilku lat Polska toczy a spr prawny z Komisj Europejsk dotycz cy Krajowego Planu Rozdzia u Uprawnie (NAP), zwi zanego ze zobowi zaniami drugiego okresu 20082012. Spr ten zosta rozstrzygni ty w kwietniu 2010 r., gdy Polska po anulowaniu przez S d Pierwszej Instancji pierwszej decyzji Unii Europejskiej w sprawie NAP, zg osi a nowy NAP z ilo ci uprawnie zgodn z pierwotn decyzj KE. Na lata 20082012 Polska mo e rozdzieli 208,5 Mt CO2 uprawnie rocznie dla ok. 900 instalacji znajduj cych si w systemie EU-ETS. Te uprawnienia mo na zestawi z emisjami z sektorw obj tych EU-ETS w Polsce na poziomie ok. 204 Mt CO2 i 191 Mt CO2 odpowiednio w 2008 i 2009 r. Ca kowite emisje Polski w sektorach obj tych EU-ETS si gaj ok. 64% ca o ci emisji CO2 kraju. Od 2013 r. zostan wprowadzone nowe zasady systemu handlu emisjami EU-ETS. Przyk adowo, wszystkie uprawnienia dla sektora energii elektrycznej b d musia y by wystawiane na aukcje, podczas gdy przemys wytwrczy mo e wci otrzymywa cz swoich pozwole za darmo na podstawie surowych progw obowi zuj cych w ca ej UE. Jednak niektre kraje, w tym Polska, b d dysponowa czasowymi zwolnieniami od obowi zku aukcyjnego w sektorze energii elektrycznej. Zak adaj c, e takie odst pstwo zostanie zaakceptowane, w 2013 r. Polska b dzie mog a alokowa do 70% uprawnie dla producentw energii za darmo. W latach 20142019 ilo darmowych uprawnie stopniowo b dzie spada , w zale no ci od decyzji rz du. Celem jest stopniowe podnoszenie ilo ci bezp atnych uprawnie wystawianych na aukcjach, tak aby wprowadzi pe n aukcyjno w 2020 r., w celu zminimalizowania wzrostu cen energii elektrycznej zwi zanego z kosztami CO2 uj tymi w cenie energii elektrycznej. Ten przej ciowy okres stwarza rwnie mo liwo weryfikacji u ycia na szerok skal technologii handlowych CCS. Polska negocjuje obecnie z Komisj Europejsk mo liwo wprowadzenia krajowego systemu kryteriw, opartego na najefektywniejszych instalacjach dla danego paliwa, w celu okre lenia darmowego rozdzia u uprawnie dla sektora elektroenergetycznego po 2013 r.
45
3. Zmiany klimatu
KRAJOWE RODKI POZA SYSTEMEM EU-ETS

Wa nymi sektorami b d cymi poza EU-ETS w zakresie agodzenia potencja u emisji gazw cieplarnianych s budownictwo i transport. Istniej pewne rodki mog ce poprawi efektywno energetyczn sektora budowlanego, w czaj c system oceny energetycznej budynkw, fundusz termomodernizacyjny, promocj produktw energooszcz dnych i rozwijanie systemw zarz dzania energi i systemw audytu energetycznego dla przemys u. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej finansuje tak e projekty z zakresu efektywno ci energetycznej w technologiach grzewczych (pompy ciep a) i modernizacji istniej cych sieci przesy u ciep a. Wybiegaj c w przysz o , PEP 2030 okre la r ne rodki maj ce podnie efektywno energetyczn budynkw. Dodatkowo, projekt ustawy o efektywno ci energetycznej proponuje wprowadzenie systemu bia ych certyfikatw dla zach cenia do realizacji inwestycji efektywno ciowych. Jak pokazuje Wykres 10, istnieje znacz cy potencja dla poprawy efektywno ci energetycznej zu ycia ko cowego, przy czym poprawa tej efektywno ci w sektorze budowlanym przedstawia spor cz tego potencja u. Sektor stawiaj cy du e wyzwania to sektor transportowy. Udzia w a cicieli lekkich pojazdw u ytkowych w Polsce wzrs od nieco poni ej 200 pojazdw na tysi c mieszka cw w 2003 r. do ponad 400 w 2009 r. W wyniku tego, sektor transportowy stanowi prawie trzy czwarte wzrostu ca kowitej konsumpcji energii ko cowej w ci gu ostatnich siedmiu lat oraz sta si drugim co do wielko ci sektorem emisji CO2 w 2008 r. Co wi cej, obecnie 95% popytu na energi w transporcie w Polsce przypada na sektor transportu drogowego, w porwnaniu z poziomem 70% w 1980 r. Bez adnych dalszych rodkw politycznych, jest spodziewany wzrost popytu na energi w sektorze transportowym o przesz o 60% do 2030 r. w porwnaniu z poziomem z 2008 r.15. Liczby te podkre laj wag i wyzwania zwi zane z redukcj emisji CO2 w tym sektorze. Pomijaj c polityki promuj ce biopaliwa oraz promocj systemw zrwnowa onego zarz dzania transportem, istniej jedynie ograniczone strategie podejmuj ce szybko rosn cy poziom emisji w sektorze transportowym. Polska podlega nowym przepisom Komisji Europejskiej w zakresie standardw dotycz cych nowych samochodw osobowych16, ktre ograniczaj emisj CO2 dla nowych pojazdw zarejestrowanych do 2020 r. PEP 2030 okre la rodki dla dalszej promocji biopaliw, nie wskazuje jednak innych rodkw mog cych podnie efektywno i zredukowa emisje w sektorze transportowym.
SYSTEM ZIELONYCH INWESTYCJI I PROJEKTY WSPLNYCH WDRO E

Jak ju wy ej wskazano, Polska spodziewa si nadwy ki jednostek emisji (AAU) w ilo ci ok. 500 mln ton ekwiwalentu CO2 w lata 2008-2012. Polska stworzy a ramy, znane jako System Zielonych Inwestycji (GIS), dla inwestowania przychodw ze sprzeda y jednostek emisji w dzia ania ograniczaj ce emisj gazw cieplarnianych. Przychody te uzupe niane s rodkami z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, b d cego tak e jednostk zarz dzaj c GIS. W rd typw programw i projektw finansowanych poprzez GIS s dzia ania wspieraj ce efektywno energetyczn w r nych sektorach, projekty w zakresie substytucji paliw (fuel switching), rozwijaj ce OZE i redukuj ce emisj metanu. Pierwszy kontrakt handlowy na sprzeda jednostek emisji poprzez GIS na kwot 25 mln EUR (108 mln PLN) zosta podpisany z Hiszpani
15 16
MAE, 2010. EC No 443/2009.
46
3. Zmiany klimatu
w listopadzie 2009 r. P niejsze umowy zosta y podpisane z firmami japo skimi na kwot 42 mln EUR (182 mln PLN) i Irlandi na 15 mln EUR (65 mln PLN). Do czerwca 2010 r., zatwierdzono 14 wsplnych projektw wdro eniowych (JI) w Polsce, ktre przedstawiaj czn oczekiwan redukcj emisji o ok. 11 Mt CO2eq. Zale nie od rozwoju rynku jednostek emisji CO2 w przysz o ci oraz kategoryczno ci celw klimatycznych dla Polski po 2012 r., mo e by znacz cy potencja rozwoju projektw JI tak e w przysz o ci. Projekty JI mog by u ywane do gromadzenia funduszy wspieraj cych wdra anie programw ograniczaj cych emisj gazw cieplarnianych.
WNIOSKI
Ca kowita emisja gazw cieplarnianych Polski oraz innych zanieczyszcze powietrza z sektora energetycznego zmniejszy a si od 1989 r., cho intensywno emisji na jednostk produkcji pozostaje wysoka. W wyniku transformacji politycznej i gospodarczej maj cej miejsce od 1990 r., krajowa emisja gazw cieplarnianych jest o wiele ni sza, ni docelowa dla Polski wed ug Protoko u z Kioto, daj c pa stwu znacz cy nadwy k zbywalnych uprawnie emisyjnych. Te redukcje emisji zosta y osi gni te w znacznym stopniu poprzez restrukturyzacj przemys u i podniesienie efektywno ci energetycznej. Rz d polski jest chwalony za reinwestowanie zyskw pochodz cych z realizacji projektw elastycznych mechanizmw Protoko u z Kioto w projekty Systemu Zielonych Inwestycji nakierowanych na dalsze redukcje emisji. PEP 2030 nakre la ambitne cele zwi zane z efektywno ci energetyczn i obni eniem emisji gazw cieplarnianych. Polska przyj a rozwi zania rynkowe (zbywalne certyfikaty), wprowadzaj ce systemy zach t dla rozwoju odnawialnych rde energii i kogeneracji i rozwija podobne metody wsparcia w obszarze efektywno ci energetycznej. Istnieje tak e strategia zwi kszenia produkcji i zu ycia zarwno biopaliw jak i biomasy, jak te czynione s wysi ki w celu podniesienia efektywno ci energetycznej i ustanowienia standardw energetycznych dla budynkw. Jednak PEP 2030 wydaje si k a wi kszy nacisk na bezpiecze stwo energetyczne ni na zrwnowa enie rodowiska i zmiany klimatyczne. Zaktualizowana wersja polityki klimatycznej z 2003 r., uwzgl dniaj ca ostatnie zobowi zania UE w zakresie energii i klimatu, pomog aby w czy polityk klimatyczn w szerszy obraz polityki energetycznej uj tej w PEP 2030. Integracja polityki klimatycznej i energetycznej u atwia projektowanie ca o ciowych polityk nakierowanych na osi gni cie podwjnego celu bezpiecze stwa energetycznego i zrwnowa onego rodowiska oraz unikni cie konfliktw i/lub nak adania si na siebie poszczeglnych polityk. Co wi cej, efektywne podj cie zagadnie emisji GHG wymaga fundamentalnych zmian w systemie energetycznym, ktre mog mie miejsce tylko w sytuacji zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej. W polskim Pi tym Raporcie Rz dowym dla UNFCCC (Fifth National Communication to the UNFCCC) prognozuje si , e emisje CO2 zwi zane ze zu yciem energii spadn do 2020 r. nieznacznie z obecnego poziomu, mi dzywale potem mi dzy 2020 a 2030 r. wzrosn . Chocia Polska mo e by w stanie stopniowo wprowadzi system aukcji dla sprzeda y uprawnie w trzeciej fazie EU-ETS mi dzy 2013 r. a 2020 r., to osi gni cie docelowej emisji na 2020 r. w sektorach obj tych EU-ETS, jak i poza nim, mo e okaza si nie atwym wyzwaniem. Ca kowity cel UE na 2020 r. mo e rwnie ulec zmianie i zatrzyma si na poziomie 30%; dyskutowane s tak e g bsze ci cia emisji w UE
47
3. Zmiany klimatu
w perspektywie do 2050 r. Jest zatem mo liwe, e przewidziane trendy emisyjne b d w rozbie no ci z mo liwymi, przysz ymi zobowi zaniami dotycz cymi obni enia emisji, w szczeglno ci w d u szej perspektywie, poza 2030 r. Uzupe nienie tego obrazu stanowi starzej ce si elektrownie i wynikaj ce z tego faktu potrzeby inwestycyjne w najbli szej przysz o ci. Zwa ywszy na to wida jasno, e decyzje inwestycyjne jakie zostan podj te w najbli szej dekadzie mog wyznaczy wyzwania emisyjne i koszty dla Polski na d ugi czas w przysz o ci. Szczeglnie dotyczy to sektora wytwarzania energii elektrycznej, gdzie ryzyko zamkni cia technologicznego jest najwi ksze. Jest zatem istotne aby zapewni przedsi biorstwom sektora energetycznego zach ty do d ugoterminowego inwestowania w niskoemisyjne moce wytwrcze. Jednym ze sposobw mog oby by przetransponowanie celw i aspiracji okre lonych w PEP 2030 jako obowi zuj cych wymogw, co b dzie sygna em dla sektora energii, e cele polityki energetycznej zostan wdro one. Polska posiada znaczny potencja efektywno ci energetycznej. Zwa ywszy na wielorakie korzy ci efektywno ci energetycznej w zakresie bezpiecze stwa energetycznego, emisji gazw cieplarnianych i cz sto niskie b d ujemne koszty tych dzia a , uwolnienie potencja u efektywno ciowego powinno sta si priorytetem. Bez czerpania korzy ci z efektywno ci energetycznej koszty redukcji emisji gazw cieplarnianych oraz zapewnienia bezpiecze stwa energetycznego wzrosn . Punktem wyj cia mog aby by identyfikacja g wnych ekonomicznych i pozaekonomicznych przeszkd dla wdro enia projektw z zakresu efektywno ci energetycznej. Opieraj c si na tym, cele i zaproponowane rodki polityki energetycznej powinny by zaadaptowane do szczeg owych i wymiernych posuni dla ka dego z sektorw. Jako e w giel wydaje si pozostawa wa nym rd em energii, Polska powinna kontynuowa pozyskiwanie czystych technologii w glowych, jak wychwytywanie i sk adowanie dwutlenku w gla (CCS), dla realizacji przysz ych zobowi za zwi zanych z ograniczeniami emisji gazw cieplarnianych. Podczas gdy op acalno ekonomiczna CCS jest niepewna na tym etapie, wa nym b dzie kontynuowanie bada i prac pilota owych w tym zakresie. Planowane projekty demonstracyjne wspierane przez UE stanowi wa ny, pierwszy krok w tym kontek cie. Wa na b dzie tak e jak najszybsza transpozycja dyrektyw UE dotycz cych CCS do polskiego systemu prawnego. Pomo e to zapewni klarowno dla inwestorw sektora wytwarzania energii elektrycznej. Polska ma okre lony cel na 2020 r. pozwalaj cy na 14% wzrost emisji gazw cieplarnianych w sektorach poza EU-ETS. Cel ten mo e by trudny do osi gni cia. Ostatnie tendencje i potencjalny wzrost emisji w sektorze transportowym czyni to szczeglnie trudnym wyzwaniem. Dlatego dla ka dego z tych sektorw jest wymagany szczeg owy plan dzia a i celw tymczasowych. Bez zaj cia si problemem rosn cych emisji w sektorze transportowym, krajowi b dzie bardzo trudno wykona swoje zobowi zania wobec UE w sektorach nie obj tych systemem EU-ETS. Scenariusz Referencyjny i Scenariusz 450 Mi dzynarodowej Agencji Energetycznej prowadz do jednego zasadniczego wniosku, e Polska, podobnie jak inne pa stwa musi podj kluczowe decyzje w sektorze energetycznym, w celu osi gni cia globalnej, d ugoterminowej stabilizacji koncentracji gazw cieplarnianych na poziomie 450 cz steczek na milion ekwiwalentu CO2, odpowiadaj cego globalnemu wzrostowi temperatury o ok. 2C. Osi gni cie tego celu b dzie wymaga innowacyjnych polityk, w a ciwych ram prawnych, szybkiego rozwoju globalnego rynku emisji oraz zwi kszonych inwestycji w badania, rozwj i demonstracje. Efektywno energetyczna jest kluczowym instrumentem redukcji emisji CO2 przez Polsk , szczeglnie w krtkim- i rednim okresie.
48
3. Zmiany klimatu
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Wypracowa zintegrowane podej cie do polityk energetycznej i klimatycznej. Uczyni z efektywno ci energetycznej wa ny element ca o ciowej polityki energetycznej i klimatycznej. Uwzgl dni d ugoterminowe implikacje decyzji inwestycyjnych podejmowanych w sektorze energetycznym w ci gu kilku nast pnych lat ze wzgl du na fakt, e polskie zobowi zania w zakresie redukcji emisji gazw cieplarnianych po 2020 r. stan si bardziej dotkliwe.
49
4. Efektywno
energetyczna
50
4. Efektywno
energetyczna
4. EFEKTYWNO
ENERGOCH ONNO ENERGETYCZNA
ENERGETYCZNA
Energoch onno polskiej gospodarki17 uleg a znacznej poprawie od pocz tku lat dziewi dziesi tych, b d c wwczas dwukrotnie wi ksz od redniej europejskich pa stw MAE. Wraz z odej ciem Polski od gospodarki centralnie planowanej, energoch onno polepszy a si o 40% w latach 19902000. Po up ywie o miu lat od 2000 r. tempo spadku energoch onno ci wynosi o rednio 3% rocznie, co oznacza o zwolnienie tempa o 5% w porwnaniu z poprzedni dekad , jednak e trend w kierunku zbie no ci z poziomem energoch onno ci w Unii Europejskiej i OECD jest zachowany. W 2008 r. energoch onno w Polsce by a o 30% wy sza ni rednia w rd europejskich pa stw MAE. Wed ug wst pnych danych, w 2009 r. uleg a ona znacznemu spadkowi do poziomu wy szego od redniej dla europejskich pa stw MAE o jedynie 22,5%.
Wykres 12. Energoch onno
w Polsce i w wybranych pa stwach MAE, 19732008*
(toe na tysi c USD w cenach i parytetach si y nabywczej z 2000 r.)
* Dane szacunkowe dla 2009 r. rd a: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 i National Accounts of OECD Countries, OECD Paris, 2010.
17
TPES (Ca kowita Poda Energii Pierwotnej) na jednostk PKB (wyra ona w warto ciach USD z 2008 r. przy rynkowym kursie wymiany)
51
4. Efektywno
energetyczna
RAMY POLITYCZNE CELE I KIERUNKI DZIA ANIA

Dyrektywa UE w sprawie efektywno ci zu ycia ko cowego energii i us ug energetycznych (2006/32/EC) wyznacza cel wska nikowy dla Polski zak adaj cy osi gni cie 9% oszcz dno ci energii18 do 2016 r. w sektorach nie obj tych Europejskim Systemem Handlu Emisjami EU-ETS. W celu spe nienia wymogw dyrektywy, Ministerstwo Gospodarki przygotowa o w 2007 r. Krajowy Plan Dzia a dotycz cy efektywno ci energetycznej (EEAP). Ustala on przej ciowy cel rz du 2% do osi gni cia w 2010 r. oraz zakre la istniej ce i planowane rodki stymuluj ce podniesienie poziomu efektywno ci. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) wskazuje efektywno jako priorytet okre laj c dwa g wne cele: energetyczn
osi gni cie zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, tj. wzrostu gospodarczego bez dodatkowego zapotrzebowania na energi pierwotn oraz redukcj energoch onno ci polskiej gospodarki do poziomu UE-15.
RAMY INSTYTUCJONALNE
Ministerstwo Gospodarki odpowiada ca o ciowo za polityk efektywno ci energetycznej. Ministerstwo Infrastruktury, jak te w adze lokalne i regionalne, jest odpowiedzialne za sektor transportowy i budowlany. Ministerstwo rodowiska zajmuje si polityk klimatyczn oraz gospodark odpadami przemys owymi i komunalnymi. Istnieje pewna liczba instytucji zaanga owanych we wdra anie polityk efektywno ci energetycznej, do ktrych nale y zaliczy Krajow Agencj Poszanowania Energii (KAPE), Narodow Agencj Poszanowania Energii (NAPE), polsk Fundacj na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE), Agencj Rynku Energii (ARE) oraz PolskoJapo skie Centrum Efektywno ci Energetycznej (PJCEE). Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej i fundusze wojewdzkie udzielaj pomocy finansowej dla projektw z dziedziny efektywno ci energetycznej.
KLUCZOWE KIERUNKI POLITYKI

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okre la efektywno energetyczn jako najwy szy priorytet. Aby osi gn g wne cele polityki (zeroenergetyczny wzrost gospodarczy oraz redukcja energoch onno ci do poziomu UE-15), PEP 2030 zarysowuje szczeg owe dzia ania dla sektora energetycznego (patrz: sekcja Przemys i Sektor Us ug) i przewiduje zwi kszenie efektywno ci wykorzystania energii przez odbiorcw ko cowych. PEP 2030 zak ada stworzenie ram prawnych na rzecz efektywno ci energetycznej. Ministerstwo Gospodarki przygotowa o wst pny projekt ustawy o efektywno ci energetycznej w 2008 r. Projekt ustawy zosta zatwierdzony przez Rad Ministrw w dniu 12 pa dziernika 2009 r. a nast pnie przekazany do Sejmu RP celem podj cia dalszych prac. W listopadzie 2010 r. w dalszym ci gu by rozpatrywany przez Sejm. Projekt definiuje krajowy cel w zakresie oszcz dnego gospodarowania energi , wskazuje dzia ania zapewniaj ce implementacj dyrektyw efektywno ci energetycznej UE i dalsze
Oszcz dno 9% rocznej redniej wielko ci ko cowego zu ycia energii z okresu 20012005 do 2016 r. (tj. do 53,452 GWh) zapisana w Krajowym Planie Dzia a dotycz cy efektywno ci energetycznej przyj tym przez Komitet Europejski Rady Ministrw w dniu 31 lipca 2007 r., zaakceptowanym przez Komisj Europejsk .
18
52
4. Efektywno
energetyczna
wspieranie procesu monitoringu, wdra ania oraz zgodno ci z wymogami efektywno ci energetycznej. Jednym z kluczowych rodkw zaleconych w projekcie ustawy jest system bia ych certyfikatw (patrz: sekcja Dzia ania Cross-cutting). PEP 2030 przewiduje wsparcie dzia a badawczo-rozwojowych w zakresie technologii ograniczaj cych zu ycie energii.
POLITYKI I PLANY DZIA A W PODZIALE NA SEKTORY

Wykres 3 w Rozdziale 2 wskazuje, i do g wnych konsumentw energii nale sektory przemys u, budownictwa i transportu. Polska opracowa a odpowiednie polityki i plany dzia a dotycz ce osi gni cia celw w ww. sektorach oraz liczb dzia a o charakterze cross-cutting (wdra aj cych plan i cele poboczne).
Trendy
Popyt na energi w sektorze budownictwa (obejmuj cy popyt sektora mieszkaniowego i us ug) wynis 30 Mtoe w 2009 r., co sprawia, i jest on najwi kszym ko cowym u ytkownikiem energii, ktrego udzia w zu ycia wynosi ok. 45%. Popyt sektora budownictwa wyprzedzi popyt sektora przemys u we wczesnych latach osiemdziesi tych i osi gn swj szczyt rz du 40 Mtoe w 1987 r. Wwczas, w ci gu kolejnych lat odnotowa spadek o 40% do poziomu 27 Mtoe w 2000 r., co by o wynikiem wzrostu inwestycji w izolacje termiczne budynkw oraz wprowadzenia wydajniejszych systemw grzewczych19. Od 2000 r. popyt wzrasta rednio o 1,3% rocznie w wyniku zwi kszenia zapotrzebowania sektora budownictwa komercyjnego, na ktry przypada y dwie trzecie wzrostu. Skutkiem tego, do 2009 r., na budynki komercyjne przypada o ok. 30% ca kowitego popytu sektora budowlanego.
Wykres 13. rednie roczne zu ycie energii w budownictwie mieszkaniowym (ciep ownictwie) w Polsce, Niemczech i Szwecji (kWh/m2)
rd o: Ministerstwo Infrastruktury.
19
G wny Urz d Statystyczny, 2009.
53
4. Efektywno
energetyczna
Bilans energetyczny paliw u ywanych w budownictwie uleg zasadniczym zmianom w ci gu ostatnich dekad, g wnie z uwagi na rezygnacj z wykorzystania w gla, ktrego zu ycie w latach 19902009 spad o o rednio 1%. Niemniej jednak w 2009 r. w giel wci by dominuj cym paliwem w sektorze budownictwa, a jego udzia si ga 26% ko cowego zu ycia energii, g wnie do podgrzewania wody i centralnego ogrzewania. Na gaz i sieci grzewcze przypada o po 16,5%, energii elektryczn 20%, rop naftow i rd a odnawialne (g wnie biomasa) 20%, a odpady 10%. Najwi kszy udzia zu ycia energii w budownictwie ma obecnie ciep ownictwo i podgrzewanie wody: 57% i 25% w budownictwie mieszkaniowym oraz 52% i 9% w budownictwie u ytkowym20. Pomimo znacznego post pu dokonanego w ostatnich 20 latach, wci mo liwe jest usprawnienie efektywno ci energetycznej: budynki nadal charakteryzuj si wysokim wska nikiem utraty ciep a z uwagi na s ab izolacj termiczn , nisk wydajno rde ciep a, niedobr miernikw ciep a w mieszkaniach, co poci ga za sob brak czynnikw zach caj cych do oszcz dzania ciep a. rednie zu ycie energii w polskim budownictwie w ci gu ostatnich lat jest znacznie ni sze ni w poprzedzaj cych okresach, wci jednak wy sze ni w niektrych pa stwach Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, czy Szwecja (Wykres 13).
Polityki i rodki ich wdra ania

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw (2002/91/EC) wyznacza wymogi efektywno ci energetycznej, ktre powinny by uwzgl dnione w przepisach budowlanych, cznie z minimalnymi standardami jako ci i certyfikatami energetycznymi. W celu rozszerzenia zakresu i wzmocnienia oddzia ywania dyrektywy z 2002 r. UE przyj a zmienion dyrektyw , ktra wesz a w ycie w dniu 8 lipca 2010 r. Nowa dyrektywa budowlana 2010/31/EC b dzie wdra ana stopniowo, przy czym pierwszym terminem transpozycji jest dzie 9 lipca 2012 r. a ostatnim dzie 9 lipca 2013 r. Nowe budynki b d musia y powstawa na zasadzie zeroenergetycznej do ko ca 2020 r., co oznacza zaspokojenie popytu na energi przy u yciu rde dost pnych na miejscu. Z kolei nowe budynki u ytkowe b d musia y spe nia te wymogi do ko ca 2018 r. Pa stwa cz onkowskie, w tym Polska, powinny okre li plany narodowe zak adaj ce wzrost ilo ci budynkw zeroenergetycznych do dnia 30 czerwca 2011 r. Polska wprowadzi a nowe, bardziej rygorystyczne przepisy budowlane w 2008 r. Od stycznia 2009 r. nowopowsta e budynki musz spe nia wymogi techniczne, zgodnie z ktrymi instalacje podgrzewania wody, wn trz, ch odzenia i wentylacji powinny by zaprojektowane i zainstalowane w sposb zapewniaj cy racjonalnie niski poziom zu ycia ciep a i energii elektrycznej. Niemniej jednak, nowe budynki stanowi jedynie ma y udzia w ca ym sektorze, zatem ich wp yw na podniesienie poziomu efektywno ci energetycznej jest nadal ograniczony. Zgodnie z prawem, przepisy budowlane musz rwnie by stosowane w odniesieniu do budynkw podlegaj cych generalnym remontom, jednak e nie zawsze ma to odzwierciedlenie w praktyce. Wed ug Programu Dzia a Wykonawczych na lata 20092012 do Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., minimalne standardy dotycz ce efektywno ci energetycznej w budownictwie maj by podniesione w latach 20102011. Co wi cej, w celu zgodno ci z dyrektyw UE, do stycznia 2009 r. wszystkie nowopowsta e budynki, budynki podlegaj ce generalnym remontom, sprzedawane b d wynajmowane
20
Ministerstwo Infrastruktury.
54
4. Efektywno
energetyczna
musz posiada certyfikat energetyczny. Jednak e certyfikaty energetyczne budynkw nie okaza y si by decyduj cym czynnikiem w podejmowaniu decyzji odno nie nabywania b d wynajmowania mieszka . Jako i rzetelno informacji, ktre zawieraj certyfikaty powinny zosta ulepszone oraz nale y zwi kszy wiadomo spo eczn ich wykorzystywania. Finansowe wsparcie inwestycji sta o si kluczowym elementem stymuluj cym efektywno energetyczn budynkw ju istniej cych. Fundusz Termomdernizacyjny ustanowiony zosta w 1998 r. Ustaw o wspieraniu przedsi wzi termomdernizacyjnych. Prawo okre la zasady wsparcia finansowego dla w a cicieli lub administratorw budynkw, zgodnie z ktrym przys uguje im premia na sp at wykorzystanej kwoty kredytu zaci gni tego na przedsi wzi cie termomodernizacyjne wynosz ca co najmniej 20%. W latach 19992009 dzi ki funduszowi zrealizowano ponad 16 000 inwestycji o cznej warto ci ponad 920 mln PLN (212 mln EUR).
TRANSPORT Trendy
W ci gu kilku ostatnich lat waga sektora transportowego dla polskiej polityki energetycznej znacznie wzros a. W 2008 r. przy poziomie popytu rz du 16 Mtoe, prawie jedna czwarta ca kowitego zu ycia energii przypada a na sektor transportowy. Od 2002 r. popyt uleg niemal podwojeniu w wyniku redniego wzrostu rz du 9% rocznie. Na sektor transportowy przypada y prawie trzy czwarte wzrostu ko cowego zu ycia energii w latach 20022009, co nap dzane by o g wnie poprzez wzrost drogowego transportu pasa erskiego i towarowego. W wyniku tego, po raz pierwszy w historii, popyt w transporcie wyprzedzi popyt w przemy le staj c si drugim najwa niejszym sektorem w ca kowitym zu yciu energii w 2008 r. Wykres 14 ukazuje silny wzrost ilo ci pojazdw lekkiego transportu pasa erskiego, w szczeglno ci od 2004 r. Wska nik w asno ci pojazdw pasa erskich w Polsce w ci gu sze ciu lat wzrs od poni ej 200 pojazdw na tysi c osb do ok. 430 w 2009 r. Wraz ze zwi kszeniem dochodu per capita, wzrost ilo ci pojazdw by spowodowany importem tanich, u ywanych samochodw. Emisje CO2, lokalne zanieczyszczenia powietrza oraz bezpiecze stwo energetyczne to obszary, na ktre negatywnie wp ywa mo e wiek sprowadzanych samochodw oraz w konsekwencji ich wydajno . W obecnej chwili 95% popytu na energi polskiego sektora transportowego pochodzi z transportu drogowego w porwnaniu do 70% w 1980 r. W wyniku przestawienia transportu szynowego na drogowy, na kolej przypada dzi jedynie 3% (mniej ni 0,5 Mtoe) ca kowitego popytu na energi w sektorze w 2008 r., czyli ok. dziesi razy mniej ni w 1980 r. Pozosta y popyt na energi w sektorze transportowym konsumowany jest w ramach przesy u ruroci gami, gdy Polska importuje i jest krajem tranzytowym dla rosyjskiego gazu ziemnego i ropy naftowej, dystrybuuj c je rwnie wewn trz kraju. W ostatnich latach (przed kryzysem finansowym) nast pi znacz cy wzrost w transporcie powietrznym: od przyst pienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., popyt na przeloty mi dzynarodowe uleg niemal podwojeniu ze wzgl du na
55
4. Efektywno
energetyczna
migracj zarobkow i cele turystyczne. Wska nik eglugi morskiej i rdl dowej ustabilizowa si na bardzo niskim poziomie, z zaobserwowanym nieznacznym wzrostem w ostatnich kilku latach. Udzia transportu publicznego w transporcie lokalnym w wi kszo ci miast uleg zmniejszeniu. Wykres 14. Polski lekki transport pasa erski wska nik w asno ci
rd o: CEPiK, 2010.
Transport drogowy, na ktry przypada lwia cz zapotrzebowania na energi w sektorze by pokrywany przez rop naftow i biopaliwa na poziomie kolejno 93% i 2,8% ca kowitego popytu na energi w transporcie 2009 r. Pozosta y popyt zaspokajany jest g wnie gazem ziemnym, u ywanym w sieciach ruroci gowych oraz energi elektryczn do nap du lokomotyw.
Polityki i rodki realizacji

Krajowy Plan Dzia a dotycz cy efektywno ci energetycznej (EEAP) przyj ty w 2007 r. zawiera rodki dzia ania na rzecz sektora transportowego, na ktre sk adaj si g wnie programy finansowane ze rodkw UE. W celu podniesienia poziomu efektywno ci energetycznej w sektorze transportowym, dzia ania podejmowane przez Ministerstwo Infrastruktury skupiaj si na: i) wdro eniu systemw zarz dzania ruchem drogowym i infrastruktur transportow oraz ii) promocji zrwnowa onego systemu transportowego oraz wydajnych metod u ytkowania paliw. Systemy zarz dzania ruchem drogowym i infrastruktura transportowa wprowadzane s poprzez nast puj ce rodki: wspieranie inteligentnych systemw transportowych (140 mln EUR lub 600 mln PLN), w tym dzia ania w nast puj cych obszarach: zarz dzanie ruchem drogowym, gromadzenie op at drog elektroniczn , zarz dzanie flot pojazdw, zarz dzanie kryzysowe, zarz dzanie danymi, logistyk , bezpiecze stwem na drogach oraz informacj dla podr nych; podniesienie poziomu wykorzystania transportu kolejowego, zawieraj ce kroki na rzecz wsparcia finansowego z funduszy publicznych w ramach Programu
56
4. Efektywno
energetyczna
Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 20072013 (4,9 mld EUR lub 21 mld PLN) dla projektw modernizacyjnych i rozszerzaj cych infrastruktur kolejow ; promocj transportu mi dzymodalnego, w tym wsparcie ze rodkw publicznych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 20072013 (111,26 mln EUR lub 482 mln PLN) dla projektw budowy i rozszerzenia infrastruktury wok kolei lub terminali morskich, czy centrw logistycznych. Promocja zrwnowa onego systemu transportowego (przej cie w kierunku modelu mniej zanieczyszczaj cego rodowisko) i wydajne zu ycie paliwa jest wdra ane przez nast puj ce dzia ania: przygotowanie planw zrwnowa onego transportu miejskiego; oferowanie alternatywnych rodkw transportu, integracja transportu publicznego z opcjami typu park & ride (uk adem parkingw na obrze ach miasta); podnoszenie poziomu bezpiecze stwa pieszych i rowerzystw; szkolenia kierowcw z zakresie jazdy proekologicznej; stymulowanie akcji carpooling (wzajemnego podwo enia) i stylu opartego na transporcie samochodowym; promocja kontroli stanu ci nienia w oponach. Inne metody u ywane w Polsce dla stymulowania wyboru rodka transportu: opodatkowanie paliw (szczeg y w Rozdziale 2: Oglna Polityka Energetyczna); opodatkowanie pojazdw w chwili nabycia; obowi zkowe standardy dla pojazdw; limity pr dko ci; Informacje/szkolenia. ycia mniej
PRZEMYS I PRZEDSI BIORSTWA Trendy

Od wczesnych lat osiemdziesi tych, przemys pozostawa najwi kszym sektorem o ca kowitym zu yciu energii rz du 40%, zanim zosta wyprzedzony przez popyt w ramach sektora budownictwa. Poza pewnymi przej ciowymi stadiami wzrostu w latach 1998 i 1996, popyt na energi w sektorze przemys u ulega spadkowi osi gaj c historyczne minimum rz du 18,8 Mtoe w 2002 r. Zmniejszenie popytu na energi by o wynikiem spadku produkcji, modernizacji zak adw produkcyjnych oraz stopniowej liberalizacji cen energii. W 2008 r. 24% ca kowitego popytu w sektorze zwi zane by o z przemys em chemicznym i petrochemicznym, 17% z sektorem materia w niemetalicznych (takich jak cement, szk o i ceramika), 14% z produkcj stali i eliwa, 8% z produkcj papiernicz i drukarstwem a 37% z innymi sektorami. Polski przemys przeszed fundamentaln transformacj w zakresie poziomu produktywno ci, zrwnowa enia podsektorowego, procesw prywatyzacyjnych, zamiany zastosowanych paliw (fuel switching) i pozbycia si
57
4. Efektywno
energetyczna
spu cizny w postaci energoch onnego sprz tu. Tytu em przyk adu, wyeliminowana zosta a mokra metoda produkcji w energoch onnym i przestarza ym przemy le cementowym. Jednakowo, w sektorze hutniczym i odlewniczym, zak ady w ktrych stosowa o si nieekonomiczne i energoch onne metody otwartego pieca (proces martenowski) zosta y zamkni te do 2002 r. Bilans paliwowy w przemy le rwnie ulega znacznej zmianie pod aj c za transformacj w sektorze. Popyt na w giel si gn najwy szego poziomu rz du 12,5 Mtoe w 1996 r. i od tego momentu zmniejszy si o 70% do wielko ci 3,7 Mtoe w 2009 r. W rezultacie udzia w gla w ca kowitym popycie na energi w przemy le zmniejszy si z 47% w 1996 r. do 20% w 2009 r., a w 2005 r. w giel sta si drugim w kolejno ci paliwem wykorzystywanym w przemy le, ust puj c miejsca gazowi ziemnemu. Na energi elektryczn przypada o 18% ca kowitego popytu w przemy le w 2009 r. przy poziomie 15% w 1996 r. Udzia gazu ziemnego powi kszy si od 15% w 1996 r. do 24% w 2009 r. Podczas gdy popyt na energi ciepln rz du 1,4 Mtoe w 2009 r. osi gn 7,6% udzia , jej zu ycie drastycznie spad o we wczesnych latach dziewi dziesi tych ze wzgl du na zamian zastosowanych paliw i od 1996 r. pozostaje na relatywnie niskim poziomie. W okresie gdy konsumpcja ropy naftowej w przemy le znacznie si zmniejsza a ze wzgl du na wzrost notowa surowca, wykorzystanie biomasy i odpadw wzrasta o osi gaj c 1,4 Mtoe w 2009 r.
Polityki i rodki realizacji

System Handlu Emisjami UE (EU ETS), omawiany w Rozdziale 3, wywiera po redni lecz silny wp yw na efektywno energetyczn w przemy le ci kim oraz w sektorach elektroenergetyki i ciep ownictwie. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. skupia si g wnie na podniesieniu poziomu efektywno ci energetycznej sektora energetycznego. Wymienia przy tym nast puj ce cele: zwi kszenie sprawno ci wytwarzania energii elektrycznej poprzez budow wysokosprawnych jednostek wytwrczych; osi gni cie dwukrotnego wzrostu do 2020 r. produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji, w porwnaniu do produkcji w 2006 r.; zmniejszenie wska nika strat sieciowych w przesyle i dystrybucji, poprzez m.in. modernizacj obecnych i budow nowych sieci, wymian transformatorw o niskiej sprawno ci oraz rozwj generacji rozproszonej; Zwi kszenie stosunku rocznego zapotrzebowania na energi elektryczn do maksymalnego zapotrzebowania na moc w szczycie obci enia, co pozwala zmniejszy ca kowite koszty zaspokojenia popytu na energi elektryczn . Dla celu realizacji spjno ci z Dyrektyw 2004/8/EC w sprawie wspierania kogeneracji, do polskiego Prawa Energetycznego wniesiono poprawki wprowadzaj ce system certyfikatw pochodzenia energii wyprodukowanej poprzez kogeneracj (tzw. czerwone
58
4. Efektywno
energetyczna
i te certyfikaty). PEP 2030 planuje dalsz stymulacj kogeneracji poprzez mechanizmy wsparcia bior c pod uwag kogeneracj ze rde do 1 MW oraz odpowiedni polityk samorz dow (wi cej szczeg w w Rozdziale 5: Energia elektryczna, Ciep ownictwo i Energia J drowa). Szereg projektw podnosz cych wydajno energetyczn w przemy le by o wdra anych za pomoc wsparcia finansowego z UE i wielostronnych organizacji funduszowych (np. GEF/UNDP). W 2004 r. stworzono Polsko-Japo skie Centrum Efektywno ci Energetycznej (PJCEE) dla promowania energooszcz dnych technologii, wiadczenia us ug konsultacyjnych sektorowi przemys u i organizacji szkole . PJCEE przeprowadza , mi dzy innymi, audyty energetyczne zak adw przemys owych oraz rozpowszechnia informacje dotycz ce efektywno ci energetycznej. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej przeprowadza wiele dzia a na rzecz sektora przemys owego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, szczeglnie w osi priorytetowej: Dostosowywanie przedsi biorstw do wymogw ochrony rodowiska. W celu realizacji poni szych dzia a przeznaczono w ramach Programu 90 mln EUR (390 mln PLN), co ma przyczyni si do oszcz dno ci rwnych 173 000 MWh/rocznie: racjonalizacja wykorzystania naturalnych zasobw oraz gospodarki odpadami w przedsi biorstwach; wspieranie przedsi biorstw we wdra aniu najlepszych dost pnych technologii (BAT). Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej planuje rwnie wdro y program Efektywne wykorzystanie energii w przedsi biorstwie produkcyjnym. Program b dzie posiada dwa kierunki: wsp finansowanie audytw energetycznych w przedsi biorstwach przemys owych (dotacje). Z bud etem si gaj cym 0,1 mld PLN (23 mln EUR), fundusz planuje sfinansowa setk z o onych audytw energetycznych w zak adach przemys owych o minimalnym rednim zu ycia energii 50 000 MWh/rocznie; wsp finansowanie projektw inwestycyjnych prowadz cych do podniesienia wydajno ci energetycznej w zak adach przemys owych (mi kkie po yczki). Z bud etem 1,4 mld PLN (323 mln EUR), fundusz planuje zmodernizowa 150 instalacji przemys owych. Projekt ustawy o efektywno ci energetycznej przewiduje rodki stymuluj ce oszcz dno ci energetyczne w firmach z obszaru us ug energetycznych (ESCO).
URZ DZENIA I PRODUKTY ZWI ZANE Z ENERGETYK

Polska, zgodnie z dyrektywami UE, musi wprowadzi wymg stosowania etykiet na produktach, informuj cych potencjalnych konsumentw o ich zu yciu energii. Dyrektywa 92/75/EEC z 22 wrze nia 1992 r. wprowadza obowi zkowe etykiety na urz dzenia typu lampy, piecyki, lodwki, zamra arki, pralki, suszarki b bnowe i zmywarki. Nowa Dyrektywa 2010/30/EU z 19 maja 2010 r. rozszerza spektrum obowi zkowego stosowania etykiet do produktw zwi zanych z energetyk , maj cych znacz cy bezpo redni lub po redni wp yw na zu ycie energii lub, w stosownych przypadkach,
59
4. Efektywno
energetyczna
zu ycie podstawowych zasobw w czasie ich u ytkowania21. Zmieniona dyrektywa reguluj ca obowi zek stosowania etykiet, b dzie musia a by wdro ona do prawa krajowego do 20 lipca 2011 r. Komisja Europejska dokona jej przegl du do 31 grudnia 2014 r. Urz dzenia i produkty zwi zane z energetyk podlegaj klasyfikacji od A do G, przy czym A oznacza najwy szy poziom efektywno ci energetycznej. Ponadto, zostan dodane trzy klasy dodatkowe, A+, A++ i A+++ reprezentuj ce jeszcze wy szy poziom efektywno ci w porwnaniu do klasy A. Wdro enie Dyrektywy UE Ecodesign 2009/125/EC22, b dzie wymaga o od Polski zastosowania minimalnych standardw efektywno ci energetycznej dla nowo produkowanych i sprzedawanych urz dze elektrycznych. Standardy te okre lane s przez przepisy UE oparte na Dyrektywie Ecodesign. Od jesieni 2008 r., Komisja Europejska stopniowo proponuje takie standardy dla r nych grup produktowych. Dyrektywa Eco-Design podniesie efektywno energetyczn dla wszystkich nowych produktw spoza sektora transportowego. Oprcz stymulowanych przez UE rodkw opisanych powy ej, Program Dzia a Wykonawczych dla PEP 2030 wymaga od Ministerstwa Gospodarki analizy, i o ile to mo liwe, wprowadzenia systemu zach t dla u ytkownikw ko cowych do kupowania produktw wydajnych energetycznie w latach 20112012. Ministerstwo Gospodarki naby o 54 500 energooszcz dnych arwek (CFLS) w celu przekazania ich gminom. Wed ug Ministerstwa Gospodarki, arwka energooszcz dna stanowi jedynie 2,5% udzia w rdle o wietlenia w gospodarstwach domowych w Polsce, co jest wska nikiem najni szym w Unii Europejskiej. Je li tylko jedna tradycyjna arwka zostanie wymieniona na energooszcz dn , mo liwe b dzie zaoszcz dzenie 26 PLN rocznie (6 EUR) rocznie oraz redukcja emisji CO2 o 62 kg. Wymiana arwek w 13 milionach polskich gospodarstwach domowych ( rednio 5 rde o wietlenia) skutkowa b dzie oszcz dno ciami rz du 4 TWh, co stanowi wi cej ni 3,5% polskiej rocznej konsumpcji energii23.
DZIA ANIA CROSS-CUTTING Zarz dzanie stron popytow

Program Dzia a Wykonawczych PEP 2030 k adzie nacisk na zastosowanie technik zarz dzania popytem (DSM). W celu zach cenia konsumentw energii elektrycznej do oszcz dzania energii, szczeglnie w godzinach szczytu, Ministerstwo Gospodarki, Urz d Regulacji Energii i inne odpowiednie instytucje powinny:
Na o y na operatora systemu przesy owego energii elektrycznej obowi zek wdro enia architektury nowego modelu rynku energii elektrycznej, w tym wprowadzenie rynku dnia bie cego (2010 r.);
21 22
Nie odnosi si to do produktw u ywanych, ani rodkw transportowych. Dyrektywa 2009/125/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 pa dziernika 2009 r. ustalaj ca ramy ustale wymogw ecodesign dla produktw zwi zanych z energetyk wraz ze zmieniaj cymi j Dyrektywami 92/42/EEC, 96/57/EC, 2000/55/EC i 2005/32/EC. 23 Ministerstwo Gospodarki, 2009.
60
4. Efektywno
energetyczna
Stopniowo wprowadza obowi zek stosowania licznikw elektronicznych umo liwiaj cych przekazywanie sygna w cenowych odbiorcom energii (od 2011 r.); Stwarza mo liwo ci zastosowania systemu bod cw do racjonalizacji zu ycia energii elektrycznej poprzez taryfy dystrybucyjne (2011 r.); oraz Wprowadzenie standardu cyfrowej czno ci zapewniaj cego stworzenie warunkw do budowy jednolitego, oglnokrajowego systemu czno ci radiowej dla potrzeb energetyki, gwarantuj cego realizacj funkcji czno ci g osowej i transmisji danych zarwno w stanach normalnych, jak i w sytuacjach kryzysowych (2011 r.). Program Dzia a Wykonawczych PEP 2030 zak ada rwnie , e przedsi biorstwa handlowe i dystrybucyjne b d stosowa y techniki zarz dzania popytem na bie co.
Lokalne plany energetyczne

Polskie Prawo Energetyczne z 1997 r. wymaga od spo eczno ci lokalnych rozwijania lokalnych planw energetycznych okre laj cych najmniej kosztowne formy wiadczenia us ug energetycznych dla gospodarstw domowych, w czaj c w to dostawy ciep a, energii elektrycznej i paliw gazowych, jak te stosowanie technik zarz dzania popytem dla zredukowania konsumpcji energii. Obowi zek nie zosta prawid owo wprowadzony, gdy kilka tylko gmin posiada tego typu plany. Poprawki do Prawa Energetycznego, wprowadzone w marcu 2010 r. okre laj , e plany takie musz by sporz dzone na okres 15 lat i aktualizowane co najmniej raz na 3 lata.
Bia e certyfikaty: propozycja legislacyjna

Projekt ustawy o efektywno ci energetycznej wprowadza system bia ych certyfikatw, ktrych planowanym zadaniem jest stymulacja efektywno ci energetycznej ca ej gospodarki. System ten nak ada na dostawcw pr du, gazu i ciep a obowi zek oszcz dno ci energii we w asnych przedsi biorstwach, jak te u u ytkownikw ko cowych. System zawiera szczeg ow list rodkw maj cych prowadzi do bardziej wydajnego zu ycia energii przez producentw dla ich w asnych celw (10%), redukcji strat w dystrybucji i przesyle energii (10%) oraz oszcz dno ci energii przez u ytkownikw ko cowych (80%). Instytucje administruj ce bia ymi certyfikatami to m.in.: Ministerstwo Gospodarki, URE oraz TGE SA. Proponuje si organizacj przetargw na oszcz dno ci energetyczne oraz wydawanie bia ych certyfikatw zwyci zcom tych przetargw. By przyst pi do procedury przetargowej, wymagane b dzie minimum oszcz dno ci na poziomie 10 toe. W celu zredukowania kosztw transakcyjnych i administracyjnych udost pniono katalog konkretne, wymierne wyniki. Audyt oszcz dno ci rodkw pomagaj cych osi gn energetycznych jest obowi zkowy. W przypadku niedotrzymania obowi zku, dostawca energii poniesie kar pieni n .
wiadomo
spo eczna
Od 2007 r. Ministerstwo Gospodarki prowadzi oglnokrajow kampani informacyjn cznie z dystrybucj broszur i instrukcji promuj cych produkty efektywne energetycznie, celem rozpowszechniania racjonalnych i efektywnych kosztowo metod u ycia energii. Program Dzia a Wykonawczych do PEP 2030 przewiduje dalsze kroki w tym obszarze w latach 20092012.
61
4. Efektywno
energetyczna
Wsparcie inwestycji
Dzi ki Programom Operacyjnym z lat 20072013 (Infrastruktura i rodowisko oraz regionalne programy operacyjne), zarezerwowano fundusze na projekty wspierania efektywno ci energetycznej, w szczeglno ci najlepszych dost pnych technologii w przemy le, wysokowydajnej kogeneracj , redukcji strat w sieci przesy owej oraz termomodernizacji budownictwa. Zgodnie z PEP 2030 planowana jest kontynuacja inwestycji w zakresie oszcz dno ci energetycznych poprzez po yczki preferencyjne i dotacje z funduszy europejskich i rodkw w asnych.
Efektywno
energetyczna w sektorze publicznym
W zgodzie z dyrektywami Komisji Europejskiej, sektor publiczny powinien gra rol przoduj ca w zakresie stosowania oszcz dno ci energetycznych. Plan Prac PEP 2030 dokonuje spisu rodkw zmierzaj cych do osi gni cia tego celu, w tym: wprowadzenie obowi zku dla jednostek sektora publicznego do dokonywania oszcz dno ci energii i informowania opinii publicznej o realizowanych rodkach wzrostu efektywno ci energetycznej; monitorowanie stanu wykonywania tego obowi zku; promocj rozwi za energooszcz dnych w gminach; rozpowszechnianie najlepszych dost pnych praktyk w zakresie wzorcowej roli jednostek sektora publicznego z innych krajw UE dostosowanie budynku g wnego Ministerstwa Gospodarki do pe nienia wzorcowej roli w zakresie efektywno ci energetycznej. Projekt ustawy o efektywno ci energetycznej postulowa wyznaczenie celu oszcz dno ciowego sektora publicznego na 1%, lecz w listopadzie 2010 r. propozycja zosta a usuni ta z projektu ustawy. Brak wyznaczenia takiego celu utrudni sektorowi publicznemu pe nienie wiod cej roli w zakresie podniesienia poziomu efektywno ci energetycznej.
WNIOSKI
W ci gu ostatniej dekady energoch onno w Polsce zmala a o 30%. Pozostaje ona jednak e znacznie wy sza w stosunku do redniej europejskich cz onkw MAE. Nie ulega w tpliwo ci, i wci istniej potencjalne obszary poszukiwania oszcz dno ci, co mo e z kolei przyczyni si do wzrostu poziomu bezpiecze stwa energetycznego poprzez redukcj emisji i wzrost konkurencyjno ci sektora. Ponadto, legislacja UE nak ada na Polsk obowi zek osi gni cia poziomu oszcz dno ci energii rz du 9% ca kowitego zu ycia energii do 2016 r. Podczas gdy zmiany strukturalne w polskiej gospodarce wnios y du y wk ad w zmniejszenie poziomu energoch onno ci, kroki poczynione przez rz d rwnie mia y w tym obszarze istotne znaczenie. W szczeglno ci nale y podkre li rol inicjatyw podnosz cych efektywno energetyczn w budownictwie (np. bardziej rygorystyczne przepisy budowlane). Jest to niezwykle wa ne, zw aszcza e 46% ca kowitego zu ycia energii w Polsce przypada na ten sektor, g wnie na cele grzewcze. W celu uchwycenia potencja u efektywno ci energetycznej w budownictwie, egzekwowanie obligatoryjnych minimalnych standardw efektywno ci powinno zosta wzmocnione a system certyfikatw energetycznych usprawniony.
62
4. Efektywno
energetyczna
Rwnie warte odnotowania s rodki podnosz ce wydajno energetyczn urz dze oraz maj ce stymulowa wzrost poziomu kogeneracji (w tym system certyfikatw). Co wi cej, Polska dysponuje pewn grup funduszy pa stwowych oraz zidentyfikowa a szanse zabezpieczenia finansowania w ramach wykorzystania funduszy europejskich celem wspierania procesu implementacji. Inicjatywy te powinny by stale i konsekwentnie kontynuowane. Rz d RP dostrzeg istotno podejmowania dalszego podnoszenia poziomi efektywno ci energetycznej b d cej kluczowym elementem strategii bezpiecze stwa energetycznego. PEP 2030 zawiera dwa najistotniejsze cele w tym obszarze, czyli redukcj nominalnej energoch onno ci do poziomu redniej UE-15 do 2030 r. oraz osi gni cie zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego. Tego typu przejrzyste ambicje polityczne s godne odnotowania. Patrz c w przysz o , istotne jest by silnym sygna om politycznym towarzyszy y mierzalne cele, kierunki dzia ania oraz przejrzyste plany realizacji (co mia o ju miejsce w pewnych przypadkach). Tytu em przyk adu, PEP 2030 wskazuje rodki na rzecz dalszej poprawy poziomu efektywno ci w budownictwie (szczeglnie w istniej cych budynkach). Pozostaj jednak e pewne obszary, w ktrych brak jest dostatecznej ilo ci informacji, co uniemo liwia zdobycie zaufania inwestorw oraz dostarczenie im realnych podstaw do szacowania prawdopodobnego poziomu efektywno ci. Planowana ustawa o efektywno ci energetycznej przedstawi znacznie wi cej szczeg w w tym zakresie (w czaj c w to flagowy projekt horyzontalny, czyli system bia ych certyfikatw). Uchwalenie ustawy uleg o niestety op nieniu. Przy za o eniu w a ciwej implementacji, bia e certyfikaty mog sta si efektywnym sposobem stymulacji oszcz dno ci w energetyce. W zwi zku z powy szym, oczekuje si od Polski kontynuacji tej inicjatywy. Co prawda wszelkie op nienia dotycz ce uchwalenia ustawy wywo uj ryzyko os abienia wiarygodno ci obranych celw, niemniej jednak daje to szans opracowania prawdziwie skutecznego prawodawstwa. Sektorem wymagaj cym po wi cenia nieco wi kszej uwagi jest transport, w ktrym konsumpcja paliw wzrasta a w rednim tempie 4,7% rocznie w latach 19982008. Pomimo wyra nego planowania pewnych rozwi za , istnieje niewiele jasno wyznaczonych celw b d ram czasowych w tym zakresie. Ograniczenie konsumpcji energii w sektorze transportowym stanowi szczeglnie wyzwanie dla wszystkich pa stw cz onkowskich MAE. Rz d polski powinien zintensyfikowa wysi ki w tym kierunku, zapewniaj c efektywn wsp prac pomi dzy r nymi organami rz dowymi odpowiedzialnymi za rozmaite aspekty polityki energetycznej i transportowej. W przemy le i w sektorze przedsi biorstw zosta poczyniony znaczny post p (tytu em przyk adu nale y wskaza wysi ki promuj ce kogeneracj ), jednak w tym zakresie konieczne jest podejmowanie kolejnych krokw. Nale y w dalszym ci gu opracowywa priorytety dla sektora badawczo rozwojowego, na przyk ad rozwj systemu inteligentnego opomiarowania wspieraj cego cele zwi zane z zarz dzaniem popytem. Wdro enie tak szerokiej gamy rodkw stanowi z pewno ci du e wyzwanie. PEP 2030 identyfikuje jednostki odpowiedzialne za realizacj poszczeglnych dzia a , a czyni c to, wyznacza standardow liczb partnerw zaanga owanych w osi gni cie odpowiedniego poziomu efektywno ci energetycznej. Rz d powinien wyposa y w a ciwe instytucje w niezb dne zasoby oraz zagwarantowa obecno odpowiednich struktur zarz dzaj cych. Nale y przeprowadzi audyt bie cych zasobw w rz dzie. W adze regionalne i lokalne b d odgrywa w tym procesie rwnie ywotn rol (np.
63
4. Efektywno
energetyczna
w tworzeniu lokalnych planw energetycznych), nale y zatem jasno okre li ich wk ad oraz zapewni aktywn partycypacj (np. poprzez obowi zki statutowe). Jest wa ne, aby zarwno rz d, jak i w adze regionalne odgrywa y wiod c rol w podnoszeniu poziomu efektywno ci energetycznej stanowi c przyk ad do na ladowania dla pozosta ych uczestnikw procesu. PEP 2030 s usznie zaznacza potrzeb dokonywania regularnych ocen i przegl dw, co jest szczeglnie wa ne w odniesieniu do wydajno ci energetycznej, zwa ywszy na bie cy brak danych (szczeglnie ilo ciowych) dotycz cych efektywno ci zrealizowanych polityk. Bior c pod uwag powy sze, du o istotniejsze znaczenie b d mie rodki bardziej mierzalne, wsparte dok adnym ogl dem sytuacji co do oczekiwanych krokw i ram czasowych ich zastosowania. Wa nym b dzie tak e rozwj rzetelnej metodologii w obszarach, w ktrych nie zosta a ona jeszcze opracowana. Reasumuj c, rodki te powinny pomc w przekazywaniu informacji i aktualizowaniu PEP 2030 oraz zabezpieczeniu warto ci pieni dza w czasie. W celu wzmocnienia efektywno ci energetycznej MAE nak ania rz d do kontynuacji prac nad spjno ci strategii krajowych i UE w kszta cie zalecanym w ramach rekomendacji polityk efektywno ci energetycznej MAE przed o onych pa stwom Grupy G8. Ministrowie ds. energii pa stw MAE zaaprobowali wst pne 16 dzia a w tym zakresie w 2007 r. Od tego czasu opracowano dziewi nowych rekomendacji (Ramka 2). Polska poczyni a post p we wdra aniu niektrych z tych zalece , niemniej jednak w swoim opracowaniu z 2009 r. MAE wytkn o pewne braki w procesie ich wdra ania w sektorze budownictwa i transportu24. Przyk adowo, w sektorze budownictwa, Polska powinna zadba o rozwj polityk wspieraj cych domy pasywne energetycznie i zeroenergetyczne budownictwo, jak te oszklenie efektywne energetycznie. W kwestii urz dze , raczej brak jest obszarw nieuregulowanych prawodawstwem UE. Pomimo istnienia obowi zkowych standardw wydajno ci energetycznej, podobnie jak w przypadku programu etykietowania sprz tu gospodarstwa domowego, ich rygorystyczno nie zawsze jest zachowana. Post p w zakresie przegl du i rozwoju standardw testowania i protoko w pomiarowych z pewno ci pomo e w osi gni ciu celw zwi zanych w efektywno ci energetyczn .
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Wzmc wysi ki w kierunku wzmocnienia efektywno ci energetycznej, zapewniaj c sprawne i terminowe wdra anie ju zarysowanych dzia a . Rozwija ca o ciowe podej cie do zjawiska efektywno ci energetycznej, bior c pod uwag potencjalny wk ad wszystkich sektorw, w szczeglno ci budownictwa i transportu. Zapewni sprawn wsp prac pomi dzy ministerstwami, agencjami i w adzami lokalnymi zaanga owanymi we wdro enie. Usprawni monitoring i system oceniania sprawno ci dzia a efektywno energetyczn .
24
wdra aj cych
IEA, 2009.
64
4. Efektywno
energetyczna
Ramka 2. Zalecenia dotycz ce efektywno ci energetycznej MAE

MAE przygotowa a zestaw zalece dotycz cych efektywno ci energetycznej obejmuj cych 25 pl dzia ania w siedmiu priorytetowych obszarach: aktywno ci mi dzysektorowej, budownictwie, urz dzeniach, o wietleniu, transporcie i zak adach energetycznych. Pola dzia a okre lone s poni ej. 1. MAE zaleca podj cie dzia a na rzecz podniesienia wydajno ci energetycznej we wszystkich sektorach. W szczeglno ci MAE wzywa do dzia ania w zakresie: Realizacji rodkw energetycznej. podnosz cych inwestycje w dziedzinie efektywno ci
Stworzenia celw i strategii efektywno ci energetycznej na etapie krajowym. Kontroli zgodno ci, monitoringu, intensyfikacji i szacowania rodkw osi gni cia efektywno ci energetycznej. Wska nikw efektywno ci energetycznej. Monitoringu i raportowania post pw wobec zalece MAE dotycz cych efektywno ci energetycznej. 2. Na sektor budownictwa przypada ok. 40% energii u ywanej w wi kszo ci pa stw. Celem zaoszcz dzenia znacznej cz ci energii, MAE zaleca dzia ania w zakresie: Prawa budowlanego dotycz cego nowych budynkw. Domw pasywnych energetycznie i budynkw zeroenergetycznych. pakietw strategii promuj cych wydajno energetyczn w istniej cych budynkach.
Tworzenia systemw certyfikacji budynkw. usprawnie efektywno ci energetycznej w stolarce okiennej. 3. Urz dzenia i wyposa enie charakteryzuj si jednym z najszybciej rosn cych ob o e energetycznych w wi kszo ci krajw. MAE zaleca dzia ania w zakresie: Obowi zkowych wymogw dotycz cych wydajno ci energetycznej umieszczanych na etykietach. Trybw niskonapi ciowych, w czaj c w to warto elektronicznych i wyposa enia sieciowego. Dostosowania telewizorw i dekoderw. Protoko w testowych wydajno ci i pomiarowych. 4. Oszcz dzanie energii przez zastosowanie wydajnych technologii o wietleniowych jest wysoce efektywne. MAE zaleca dzia ania w zakresie: O wietlenia zgodnie z najlepszymi dost pnymi praktykami i eliminowanie tradycyjnych arwek. Zapewnienia najbardziej oszcz dnego o wietlenia w budynkach niemieszkalnych i wycofywanie niewydajnego o wietlenia opartego na paliwach. 5. Oko o 60% wiatowej konsumpcji ropy jest wykorzystywana w sektorze transportowym. By osi gn znaczne oszcz dno ci w tym sektorze, MAE zaleca dzia ania w zakresie: Paliwooszcz dnych opon. postojow , dla urz dze
65
4. Efektywno
energetyczna
Obowi zkowych niskotona owych.
standardw
zakresie
wydajno ci
paliwowej
pojazdw
Oszcz dno ci paliwowych pojazdw wysokotona owych. Eco-drivingu. 6. W celu podniesienia efektywno ci energetycznej w przemy le, potrzebne s dzia ania w zakresie: Zbierania danych dotycz cych efektywno ci energetycznej w przemy le. Wydajno ci energetycznej silnikw elektrycznych. Pomocy w rozwijaniu zarz dzania energi . Pakietw promocji przedsi biorstwach. efektywno ci energetycznej w ma ych i rednich
7. Zak ady energetyczne mog gra wa n rol energetycznej. Potrzebne s dzia ania promuj ce: Systemy ko cowego zu ycia energii w zak adach.
w promowaniu efektywno ci
Wdra anie zalece wydajno ci energetycznej MAE mo e doprowadzi do ogromnych oszcz dno ci energii i emisji CO2. MAE ocenia, e je eli natychmiast wdro onoby te dzia ania globalnie, oszcz dno si gn aby ok. 8,2 Gt CO2/rok do 2030 r. Rwnoznaczne jest to jednej pi tej energii globalnej i emisji CO2 zwi zanej z jej produkcj w 2030 r., wed ug Scenariusza Referencyjnego MAE, gdzie nie wdra a si , ani nie adoptuje adnych nowych polityk. Wzi te razem, rodki te wyznaczaj ambitn tras do ulepszenia efektywno ci energetycznej na skal globaln . MAE opublikowa swoj ocen realizacji strategii przez wszystkie pa stwa cz onkowskie, w tym Polsk , w 2009 r. (dost pne na www.iea.org/w/bookshop/add.aspx?id=368).
66
CZ II ANALIZA SEKTOROWA
67
68
5. Energia elektryczna, ciep ownictwo i energia j drowa
ROZDZIA 5. ENERGIA ELEKTRYCZNA, CIEP OWNICTWO I ENERGIA J DROWA

POPYT I PODA W SEKTORZE ENERGII ELEKTRYCZNEJ POPYT
Popyt na energi elektryczn zwi ksza si w Polsce od po owy lat dziewi dziesi tych pod aj c stopniowo za trendem wzrostu gospodarczego. W latach 20002009 wzrost wynis rednio 2,2% rocznie a w tym samym czasie popyt w sektorze us ug ukszta towa si na poziomie 5,1% rocznie gwa townie narastaj c. W obecnej chwili na sektor us ug przypada ponad jedna trzecia polskiego popytu na energi elektryczn . Popyt na energi elektryczn w gospodarstwach domowych rwnie wzrs relatywnie szybko wraz z przyrostem dochodw obywateli pozwalaj cym konsumentom nabywa wi cej urz dze elektrycznych. W tym samym czasie polscy konsumenci mieli dost p do bardziej wydajnych produktw, ktre nieco wyhamowa y ca kowity wzrost popytu. Popyt na energi elektryczn w gospodarstwach domowych rs rednio o 3,2% rocznie od 2000 r. i w 2009 r. osi gn poziom mniejszy ni czwarta cz ca kowitego popytu na t energi .
Wykres 15. Konsumpcja energii w podziale na sektory, 19732030
* Wyra enie Pozosta e obejmuje sektory: handlowy, us ug publicznych, rolniczy, rybo wstwa i inne niewyszczeglnione. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
69
Zapotrzebowanie na energi elektryczn w przemy le uleg o zwi kszeniu w latach 2000 2008 w niewielkim stopniu rz du 1,1% rocznie, co by o rezultatem przestawienia z przemys u ci kiego na sektor us ug i wprowadzenia bardziej wydajnych procesw produkcyjnych. W 2009 r. popyt uleg spadkowi o 10% w wyniku kryzysu ekonomicznego. Energia elektryczna zast pi a tym zakresie w znacznym stopniu w giel i rop naftow powoduj c w rezultacie wzrost jej udzia u w zapotrzebowaniu na energi w przemy le z 16% w 2000 r. do 18% w 2009 r. Popyt na energi elektryczn per capita osi gn warto ok. 3733 kWh w 2009 r., znacznie ni sz ni rednia w europejskich krajach OECD, gdzie wska nik ten wynosi 6287 kWh. Zapotrzebowanie na energi elektryczn jest wy sze w okresie zimowym, a ni sze wiosn i latem. Maksymalne zapotrzebowanie osi gn o szczytowy poziom rz du 25 120 MW w styczniu 2008 r. i 24 593 MW w 2009 r. Najni sze zapotrzebowanie rz du 10 703 MW zanotowano 17 sierpnia 2008 r.
PODA
W 2009 r. produkcja energii elektrycznej w Polsce si gn a poziomu 151 TWh. Od 2000 r. wzrasta a ona jedynie w niewielkim stopniu rz du 1% rocznie, mniejszym ni po owa tempa popytu na energi elektryczn . Kraj zwi kszy import energii elektrycznej, ktry uleg niemal potrjnemu wzrostowi w latach 20002009 (pomimo tego Polska pozostaje nadal eksporterem energii elektrycznej). Ponadto, w tym samym okresie, Polska zdo a a zredukowa straty sieciowe z 10% do 8%, niemniej jednak wska nik ten pozostaje na poziomie wy szym ni w rd pa stw OECD (6%). Zu ycie energii elektrycznej w elektrowniach zosta o rwnie zredukowane zarwno w warto ciach bezwzgl dnych oraz jako udzia w ca kowitej wielko ci wygenerowanej energii elektrycznej. Udzia ten pozostaje pomimo tego na bardzo wysokim poziomie 15%, podwjnie przewy szaj c redni w OECD. Ca kowita zainstalowana moc si ga a 35,6 GW w 2009 r., z czego 31,6 GW pochodzi o ze spalania w gla (patrz: Aneks C szczeg owa lista elektrowni opalanych w glem brunatnym). Pozosta e moce przypada y na elektrownie wodne (2,3 GW), gazowe (0,9 GW), biomas (0,6 GW), rop naftow (0,5 GW) i farmy wiatrowe (0,4 GW) (Tabela 2). Oko o 10 GW elektrowni w glowych produkuje energi elektryczn i ciep o. Polska jest jednym z niewielu pa stw wiata wykorzystuj cym w tak intensywnym stopniu kogeneracj energii elektrycznej i ciep a (CHP).
70
Tabela 2. Dost pne moce wytwrcze w 2008 r. i 2009 r.

Grudzie Wyszczeglnienie Elektrownie * w giel kamienny w giel brunatny gaz ziemny energia wodna: szczytowo-pompowe ** elektrownie wodne Producenci energii elektrycznej na w asne potrzeby w giel kamienny gaz ziemny biogaz biomasa energia wodna Pozosta e, elektrownie niezale ne energia wodna energia wiatrowa biogaz biomasa cznie
* Elektrownie i niezale ne ciep ownie. ** Elektrownie szczytowo-pompowe obejmuj nast puj ce jednostki: ar, arnowiec, ydowo. rd o: Agencja Rynku Energii.
2008 (w MW) 33 022,8 20 828,8 9 053,0 874,3 2 260,5 1 406,0 854,5 1 644,5 1 551,3 60,5 1,2 31,5 0,0 678,8 78,3 544,2 45,6 10,6 35 346,0
2009 33 075,2 20 920,6 9 013,0 874,3 2 261,0 1 406,0 855,0 1 691,8 1 573,3 83,9 1,2 33,4 0,0 870,9 80,9 720,4 54,6 14,8 35 637,8
Indeks dynamiczny (w %) 100,2 100,4 99,6 100,0 100,0 100,0 100,1 102,9 101,4 138,6 100,0 106,0 0,0 128,3 103,4 132,4 119,9 139,9 100,8
Wykres 16. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a, 19732030
* Znaczenie marginalne. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
71
Produkcja energii elektrycznej w Polsce jest zdominowana przez w giel: zgodnie z danymi za 2009 r., 90% energii elektrycznej pochodzi o z elektrowni w glowych. Produkcja energii elektrycznej przez elektrownie opalane gazem ziemnym si ga 2%, wzrastaj c znacznie w ostatniej dekadzie i osi gaj c poziom ponad 3 TWh w 2009 r. W ostatnich latach mia miejsce wzgl dnie szybki przyrost udzia u biomasy, ktrej wska nik generacji energii elektrycznej wynis niemal 5,5 TWh w 2009 r. Wykorzystanie elektrowni wodnych jest marginalne ze wzgl du na ograniczony potencja w tym zakresie. Elektrownie wiatrowe zaczynaj wkracza na polski rynek energii elektrycznej z udzia em rz du jedynie 0,7% w 2009 r., istnieje jednak e mo liwo dalszego potencja u wzrostowego. Produkcja energii elektrycznej na bazie ropy naftowej powoli lecz systematycznie spada a od 2004 r. z powodu wzrostu notowa surowca. Rz d zamierza zmniejszy udzia w gla w wytwarzaniu energii elektrycznej wprowadzaj c plan rozwoju energii j drowej oraz uwzgl dniaj c rosn c rol rde odnawialnych (Wykres 16). Spadek udzia u w gla w produkcji energii elektrycznej ju si rozpocz , jednak e przebiega w powolnym tempie. W 1990 r., 97% produkcji energii elektrycznej pochodzi o ze spalania w gla. Udzia ten spad do 96% w 2000 r. i 90% w 2009 r. W ostatnich latach poczyniono post p w zmniejszeniu uzale nienia od w gla, co odzwierciedla wysi ki zmierzaj ce do dostosowania si do wymogw Systemu Handlu Emisjami Unii Europejskiej (EU ETS) i celu UE zak adaj cego wzrost udzia u energii wiatrowej i rde odnawialnych. Rozdzia 6 i Aneks C dostarczaj wi kszej ilo ci informacji o elektrowniach w glowych. Wykres 17. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgl du na rd a w rd pa stw MAE, 2008
* Wyra enie Pozosta e obejmuje energi geotermaln , s oneczn , wiatrow i towarzysz c produkcj ciepln . rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Wydajno
elektrowni
Rekonstrukcja elektrowni i modernizacja kot w dokonana w ci gu ostatnich dwudziestu lat znacznie podnios a wydajno i zmniejszy a oddzia ywanie elektrowni na rodowisko (lista elektrowni w glowych znajduje si w Aneksie C). W 2007 r. rednia wydajno w polskiej elektrowni w glowej, wliczaj c w to elektrociep ownie, wynios a 41%25. Liczba
Przy ni szym poziomie zu ycia paliwa, na podstawie produkcji energii brutto. Kalkulacja przy u yciu metodologii z Dyrektywy UE 2004/8/EC o promocji kogeneracji opartej na popycie na energi ciepln na wewn trznym rynku energetycznym (Oficjalny Dziennik Urz dowy Unii Europejskiej, OJ L 52, 21 stycznia 2004, pp. 50-60). Zharmonizowane warto ci efektywno ci r nych rde produkcji energii elektrycznej i ciep a zosta y uj te w tabel w Decyzji Komisji 2007/74/EC (OJ L 32, 6 luty 2007, s. 183-188), z dalsz instrukcj szczeg ow w Decyzji Komisji 2008/952/EC (OJ L 338, 17 grudnia 2008, s. 55-61).
25
72
ta jest wy sza ni rednia wydajno rz du 37% po rd krajw OECD. Powd tak wysokiej efektywno ci to powszechno u ycia kogenereacji energii elektrycznej i ciep a w Polsce26. redni wiek elektrowni w glowych w Polsce to 30 lat (na podstawie mocy wytwrczych) co sugeruje, e dalsze usprawnienia efektywno ci mog by dokonywane poprzez renowacj najstarszych zak adw. Jednak e, je li oznacza mia oby to zamian ma ych elektrociep owni CHP na wi ksze elektrownie (bez CHP), wwczas ca kowita efektywno energetyczna mo e spa .
POTRZEBY INWESTYCYJNE
Prawie po owa dzisiejszych mocy wytwrczych jest starsza ni 30 lat, co podkre la potrzeb podj cia fundamentalnych inwestycji w okresach krtko- i rednioterminowym dla zapewnienia zaspokojenia popytu na ciep o i energi elektryczn (Wykres 18). Sieci elektryczne stawiaj podobne wyzwania inwestycyjne: prawie 80% z 400 kV linii i 99% linii 220 kV jest starsza ni 20 lat. Uszkodzenia sieci maj ce miejsce w 2009 r. wywo ane skrajnie niekorzystnymi warunkami pogodowymi podkre laj konieczno doinwestowania w zakresie utrzymania i modernizacji sieci. W Scenariuszu Referencyjnym MAE27, ca kowity poziom inwestycji w polskim sektorze elektroenergetycznym w okresie 2010-2030 si ga 195 mld EUR (844 mld PLN). Ponad dwie trzecie tej kwoty 134 mld EUR (580 mld PLN) jest potrzebne do stworzenia 92 GW nowych mocy wytwrczych. Pozosta e 61 mld EUR (264 mld PLN) jest wymagane w sektorze dystrybucji (75%) i przesy u (25%). Koszty przesy u zawieraj rwnie koszty zwi zane z pod czeniem elektrowni wiatrowych do sieci. Ca kowita warto inwestycji jest szacowana na 1,3% PKB w skali rocznej.
Wykres 18. Rozk ad wieku polskich elektrowni, 2009
rd o pierwotne: Platts, World Electric Power Plants Database, dane dost pne na http://www.platts.com, 1 kwarta 2010. rd o: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
26 27
Przy za o eniu, e ciep o jest w Polsce u ytkowane wydajnie, co nie ma miejsca w praktyce. Patrz Rozdzia y 2 i 3 dla szczeg owej analizy scenariuszy MAE.
73
W Scenariuszu 450 MAE, poziom inwestycji jedynie w elektrownie wynosi ok. 141 mld EUR (610 mld PLN) w latach 2010203028, co jest kwot o 16 mld EUR wi ksz ni w Scenariuszu Referencyjnym, g wnie z uwagi na fakt, i inwestycje s przeznaczane na bardziej intensywne kapita owo technologie. Wi kszo inwestycji jest przekazywanych na rzecz rde odnawialnych (116 mld EUR, ponad 80% ca o ci). Inwestycje w energi nuklearn si gaj 8 mld EUR (35 mld PLN, 6% ca o ci) a technologie wychwytywania i sk adowania dwutlenku w gla (CCS) 9 mld EUR (39 mld PLN lub 6% ca o ci). Pozosta e rodki inwestycyjne przeznaczone b d g wnie na rzecz elektrowni w glowych i gazowych bez technologii CCS. Wynikiem nagromadzonego do wiadczenia, koszt nowych technologii w za o eniach ma spada , w szczeglno ci koszt rde odnawialnych a w mniejszym stopniu technologii CCS. Wysokie potrzeby inwestycyjne uwydatnione przez oba scenariusze b d wymaga y przejrzystych ram politycznych stwarzaj cych stosowne sygna y dla inwestorw.
PRIORYTETY POLITYKI
Sektor energii elektrycznej napotyka wiele wyzwa zwi zanych z kwestiami rodowiskowymi, g wnie ze wzgl du na szerokie wykorzystywanie w gla i zwi zanej z tym emisji gazw cieplarnianych oraz zanieczyszcze lokalnych (patrz Rozdzia y 3 i 6). W celu sprostania wyzwaniom zwi zanym ze zmianami klimatu i wymogami UE w tym zakresie, kluczowym celem rz du w sektorze elektroenergetyki jest zmniejszenie uzale nienia od w gla poprzez rozwj energii j drowej (patrz sekcja Program Energii J drowej poni ej) oraz podniesienie udzia u wykorzystania rde odnawialnych (Rozdzia 9). Zgodnie z wykresem 16, rz d oczekuje, i sektor j drowy wygeneruje prawie 16% mocy w 2030 r., przy czym udzia w gla kamiennego i brunatnego spadnie z poziomu 90% w 2009 r. do 57% w 2030 r. W tym samym czasie, Polska odegra wiod c rol w rozwijaniu CCS. Tematy zwi zane z wychwytywaniem i sk adowaniem dwutlenku w gla zosta y szczeg owo omwione w Rozdziale 6 dotycz cym w gla. Pozosta e cele polityki dotycz : stymulacji bezpiecze stwa dostaw energii elektrycznej; minimalizacji oddzia ywania na rodowisko przemys u elektroenergetycznego; oraz rozwijania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej.
Rz d planuje podnie bezpiecze stwo dostaw energii elektrycznej poprzez nast puj ce dzia ania: i) budowanie nowych mocy wytwrczych; ii) rozwj i modernizacj sieci przesy owej i dystrybucyjnej; iii) rozwj po cze transgranicznych, iv) efektywno i v) inteligentne sieci.
PROGRAM ENERGII J DROWEJ

Polska obecnie nie posiada adnych mocy wytwrczych pochodz cych z wykorzystania energii j drowej, jednak e jednym z wyznaczonych przez PEP 2030 celw priorytetowych jest zr nicowanie rde wytwarzania energii poprzez wprowadzenie energetyki j drowej. Od sierpnia 2010 r. rz d planowa rozpocz cie dzia a zwi zanych z realizacj
28
Wy czaj c inwestycje w panele s oneczne na budynkach.
74
projektu pierwszej elektrowni atomowej maj cej powsta do ko ca 2022 r. Dzia anie to jest spjne ze scenariuszem referencyjnym MAE dla Polski, ktry przewiduje uruchomienie pierwszej elektrowni nuklearnej na 2025 r.29. Ponadto, plan rz du obejmuje osi gni cie poziomu przynajmniej 4 500 MWe mocy wytwrczych uzyskiwanych z energii j drowej do 2030 r. Dok adna moc i liczba elektrowni zale e b dzie od wybranej technologii konstrukcji reaktora (rozwa anych jest kilka opcji). Zgodnie z prognozami rz du, wykorzystana energii j drowej dostarczy ok. 7% energii elektrycznej do 2022 r. wzrastaj c do 16% w 2030 r.
Ramka 3. T o programu energetyki j drowej

Polska nie jest nowicjuszem w zakresie energii j drowej. Konstrukcja czterech blokw energetycznych w oparciu o radzieck technologi w arnowcu (podobnych do budowanych w krajach Europy Wschodniej), nieopodal Gdyni i w s siedztwie Morza Ba tyckiego rozpocz a si w 1984 r. Sprzeciw wobec powstania elektrowni wzrs gwa townie po katastrofie w Czarnobylu w 1986 r. a jej budowa zosta a wstrzymana w 1990 r. po upadku rz du komunistycznego w Polsce. arnowiec pomimo tego jest obecnie kandydatem na lokalizacj budowy nowej elektrowni j drowej (cho rozwa a si tak e inne miejsca budowy elektrowni). Polska posiada rwnie instytut naukowo-badawczy wraz z j drowym reaktorem badawczym, eksploatowanym przez Instytut Energii Atomowej (Polatom) w Otwockuwierku, 30 km na po udniowy wschd od Warszawy. Dzia ania naukowe w dziedzinie energii j drowej s prowadzone przez r ne instytucje w ca ym kraju. Dwa inne projekty j drowe w s siednich krajach mog yby potencjalnie dostarcza cz swojej produkcji do Polski, jednak e nie s zawarte adne wi ce porozumienia z krajami o ciennymi w zakresie polskiego uczestnictwa w tych projektach, a w obecnej chwili istnieje ma e prawdopodobie stwo aby mog y one wp yn na rozwj krajowego programu nuklearnego. Po zamkni ciu elektrowni j drowej w Ignaline wybudowanej w oparciu o sowieck technologi , Litwa planuje budow nowej elektrowni w Wisagini najprawdopodobniej we wsp pracy z pa stwami o ciennymi. Zgodnie z najnowszymi ustaleniami trzy pa stwa ba tyckie i Polska b d bra udzia w projekcie o docelowej mocy 3 400 MWe. Niemniej jednak eksport energii elektrycznej do Polski wymaga b dzie zbudowania nowego cza przesy owego, a Polska argumentuje, i b dzie to op acalne przy za o eniu udzia u rz du 1 000 MWe w mocy elektrowni Wisagini. Do chwili obecnej nie osi gni to porozumienia w sprawie. W mi dzyczasie Rosja poinformowa a o rozpocz ciu prac budowlanych w zakresie uruchomienia elektrowni j drowej w Kaliningradzie o mocy 2 400 MWe. Zagraniczni inwestorzy i dostawcy zostali zaproszeni do udzia u w projekcie, ktry wyra nie uzale niony zostanie od rynku eksportu. Dotyczy on b dzie krajw Ba tyckich i Bia orusi po czonych z Kaliningradem liniami przesy owymi, ale rwnie potencjalnie Polski, jednak e eksport energii elektrycznej w tym ostatnim kierunku wymaga b dzie powstania nowego cza przesy owego.
29
IEA, 2010.
75
Celem implementacji polityki j drowej powo ano Pe nomocnika Rz du ds. Polskiej Energetyki J drowej w randze Podsekretarza Stanu nadzoruj cego prace Departamentu Energetyki J drowej w Ministerstwie Gospodarki. Przygotowano program dzia a dotycz cy okresu do momentu uruchomienia pierwszej elektrowni j drowej. Pierwsza cz tych dzia a zosta a w czona do PEP 2030 jako cz Programu Dzia a Wykonawczych na lata 20092012. Zawiera ona: stworzenie niezb dnych ram prawnych i instytucjonalnych,; przygotowanie Pa stwowej Agencji Atomistyki do pe nienia roli regulatora energetyki j drowej; organizacj publicznych konsultacji i przeprowadzenie kampanii edukacyjnych, szkolenie personelu; analizy lokalizacyjne dla elektrowni j drowych; analizy lokalizacyjne dla sk adowiska odpadw promieniotwrczych; zwi kszanie zakresu bada i rozwoju; przygotowanie udzia u polskiego przemys u w programie energetyki j drowej; przygotowanie planw dostosowania sieci przesy owej; rozpoznawanie zasobw uranu na terytorium Polski.
Pakiet legislacyjny reguluj cy wdro enie programu (mi dzy innymi Ustawa Prawo Atomowe) w wielu aspektach, mia zosta przes any do Sejmu do ko ca 2010 r., zak adaj c planowane wej cie w ycie do czerwca 2011 r. Ustanowi on w szczeglno ci Agencj Energetyki J drowej podleg Ministerstwu Gospodarki, ktrej zadaniem b dzie realizacja programu. Zostan rwnie utworzone inne, nowe instytucje zajmuj ce si gospodark odpadami radioaktywnymi. Ministerstwo jest pewne wsparcia udzielanego przez wszystkie stronnictwa w Sejmie RP dla programu j drowego. Ponadto, Ministerstwo Gospodarki przygotowuje uszczeg owiony dokument polityczny Program Polskiej Energetyki J drowej, ktrej projekt zosta opublikowany i przes any do pozosta ych ministerstw w ramach konsultacji mi dzyresortowych w sierpniu 2010 r. Wyznacza ona pi stadiw programowych: 1. Przyj cie Programu Polskiej Energetyki J drowej przez Rad Ministrw do ko ca 2010 r. oraz wej cie w ycie przepisw prawnych do czerwca 2011 r. 2. Ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budow pierwszej elektrowni j drowej do ko ca 2013 r. 3. Wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem uzgodnie do ko ca 2015 r. 4. Pozwolenie na budow i budowa pierwszego bloku pierwszej elektrowni j drowej, rozpocz cie budowy kolejnych blokw/elektrowni j drowych do ko ca 2022 r. 5. Budowa kolejnych blokw elektrowni j drowej po 2023 r. Oczekuje si , i do 2030 r. wybudowane zostan co najmniej dwa bloki. Rz d planuje podj cie publicznej kampanii informacyjn wyja niaj cej zasady programu j drowego, a tak e zamierza zorganizowa debat na tematy zwi zane z energetyk j drow .
76
Polska jest zainteresowana przej ciem technologii j drowych od Francji, Japonii, Korei Po udniowej i Stanw Zjednoczonych oraz podpisa a lub negocjuje warunki wsp pracy z tymi krajami. Ostateczny wybr technologii zostanie dokonany przez konsorcjum buduj ce elektrowni , lecz rz d ju dokona specyfikacji projektw Generacja III lub III+ spe niaj cych wymogi certyfikacji w UE. W powy szej kwestii, rz d zasi ga porad Mi dzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA) prosz c o organizacj z jej strony misji Przegl du Mi dzynarodowej Infrastruktury Nuklearnej (INIR). Wst pna wizyta zwi zana z przegl dem IAEA mia a miejsce w kwietniu 2010 r. Polska z o y a rwnie wniosek o cz onkostwo w Agencji Energii J drowej OECD. Rz d desygnowa PGE, najwi ksze polskie przedsi biorstwo, jako wiod cego inwestora dla projektu budowy elektrowni atomowej. PGE ze swej strony poinformowa a o planach realizacji dwch elektrowni j drowych o mocy wytwrczej rz du 3 000 MWe ka da. Przewiduje si , e PGE zachowa wi kszo ciowy udzia rz du 51% w elektrowni, podczas gdy jeden lub wi ksza ilo partnerw (zgodnie z oczekiwaniami sp ki zagraniczne) uzyska pozosta cze udzia w.
STRUKTURA PRZEMYS OWA I RAMY PRAWNE STRUKTURA RYNKU

Polski rynek energii elektrycznej stopniowo otwiera si na konkurencj od 1998 r. a do ca kowitego otwarcia z dniem 1 lipca 2007 r., zgodnie z dyrektywami UE. Wszyscy konsumenci maj w obecnej chwili mo liwo wyboru dostawcy. Polska implementowa a regulacje UE dotycz ce liberalizacji rynku i bezpiecze stwa dostaw relatywnie szybko w porwnaniu do innych krajw w ktrych procesy transformacyjne mia y miejsce wcze niej. Liberalizacja wci trwa i oczekuje si jej dalszej kontynuacji w Polsce. Do 2007 r. produkcja energii elektrycznej realizowana by a przez pa stwow firm Polskie Sieci Energetyczne SA (PSE) oraz grup niezale nych prywatnych producentw. Firmy te sprzedawa y energi elektryczn do PSE na podstawie d ugoterminowych umw. Praktyka ta zosta a zaprzestana w 2008 r. w ramach procesu liberalizacji polskiego rynku energii elektrycznej oraz podzia u PSE. System rekompensat zosta wprowadzony dla z agodzenia skutkw rozwi zania d ugoterminowych umw na dostawy od prywatnych producentw (PPAs). Niemniej jednak eliminacja d ugoterminowych umw nie przynios a wszystkich spodziewanych rezultatw w zakresie zwi kszenia konkurencji na rynku hurtowym i p ynno ci rynkowej (patrz sekcja Rynek Hurtowy). Bie ca struktura rynku energii elektrycznej jest pokazana na wykresie 19. Istnieje ponad 100 sp ek posiadaj cych licencj na produkcj energii elektrycznej i ok. 310 firm z licencj na dostawy energii do odbiorcw ko cowych, cho wielu z nich nie jest aktywnych. Okre lone dzia ania przesy i dystrybucja zosta y prawnie oddzielone od konkurencyjnych segmentw rynku wytwarzania i handlu/dostaw do odbiorcw ko cowych. Polska sie przesy owa jest obs ugiwana przez sp k Skarbu Pa stwa PSE Operator S.A. b d c pod nadzorem Ministerstwa Gospodarki. Polska ma czternastu operatorw systemowych przesy owych (DSO) oddzielonych na podstawie przepisw prawa od poprzednich firm dystrybucyjnych, podobnie jak sze tak zwanych lokalnych operatorw dystrybucyjnych nie podlegaj cych procedurze oddzielenia (unbundlingu).
77
Czterech kluczowych graczy Polska Grupa Energetyczna (PGE), Tauron Polska Energia, Energa i Enea zosta o stworzonych w 2007 r. w procesie restrukturyzacji i konsolidacji zgodnie z rz dowym Programem dla Sektora Elektrycznego przyj tym w 2006 r. S to grupy zintegrowane pionowo pod k tem bran wytwrstwa, dystrybucji i dostaw.
Wykres 19. Struktura rynku energetycznego od 2007 r.
rd o: Dane przekazane przez pa stwo.
Grupy te oraz dwie zagraniczne firmy (Vattenfall i RWE) s w a cicielami polskiego systemu dystrybucji w sze ciu wydzielonych regionach geograficznych (Mapa 2). Zwa ywszy, e wi kszo z DSO dzia a w ramach zintegrowanych pionowo grup b d cych w posiadaniu jednostek wytwrczych i dostawczych, proces osi gni cia rzeczywistej i ca kowitej niezale no ci by procesem powolnym, jednak e formalne i prawne wymogi niezale no ci DSO zosta y spe nione. Ga odpowiedzialna za dostawy w ka dej z grup sprzedaje wi kszo energii do klientw pod czonych do sieci dystrybucyjnej tej grupy. Urz d Regulacji Energetyki podkre la jednak e wa ny post p osi gni ty przez DSO w 2009 r. opieraj cy si na jednakowych warunkach wed ug jakich traktowani s wszyscy u ytkownicy w systemie i na oferowaniu rwnego dost pu do sieci dystrybucyjnych dla stron trzecich. Konkurencja poza ramami stref dzia ania ka dego z DSO stopniowo wzrasta, aczkolwiek w wolnym tempie ze wzgl du na zbli one oferty potencjalnych konkurentw. Urz d Regulacji Energii, udziela i cofa licencje oraz przydziela taryfy przesy owe i dystrybucyjne dla gospodarstw rolnych (patrz Rozdzia 2 wi cej szczeg w dotycz cych URE).
78
Mapa 2. Strefy poszczeglnych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego
RYNEK HURTOWY
Segment wytwrczy i hurtowy rynek energii elektrycznej ma charakter skoncentrowany. Na trzech g wnych wytwrcw PGE, Tauron i Enea przypada a ponad po owa zainstalowanej mocy oraz ponad 75% obrotw na rynku hurtowym w 2009 r. Samo PGE osi gn o poziom 36% wytworzonej mocy i prawie po ow obrotw rynku hurtowego. W 2009 r., ponad 90% ca kowitej wygenerowanej w Polsce energii elektrycznej zosta o sprzedanych do firm handlowych na podstawie umw dwustronnych. Co wi cej, ponad 58% ca o ci sprzeda y hurtowej mia o miejsce w ramach grup pionowo zintegrowanych. Dominacja umw dwustronnych i koncentracja handlu w ramach grup kapita owych ma wp yw na zani enie p ynno ci rynku hurtowego i powoduje brak przejrzysto ci polityki cenowej. Pozosta a energia elektryczna jest sprzedawana rynku bilansuj cym (9,1 TWh lub 6,6% produkcji) i w mniejszym stopniu na rynkach spot (Towarowa Gie da Energii lub Internetowa Platforma Obrotu Energi Elektryczn ). Obrt na polskiej Towarowej Gie dzie Energii (TGE SA) si gn poziomu 3 TWh, jedynie 2 % konsumpcji energii elektrycznej w 2009 r., niemniej jednak oznacza to wzrost o 45% w porwnaniu do poprzedniego roku. Kolejne 4,36 TWh, czyli 2,93% krajowej konsumpcji energii elektrycznej zosta o sprzedane poprzez Internetow Platformy Obrotu Energi Elektryczn (IPPT), rynek zorganizowany przez jednego z uczestnikw rynku energii elektrycznej.
79
Od sierpnia 2010 r., wszyscy producenci podlegaj prawnemu obowi zkowi sprzeda y 15% energii elektrycznej poprzez gie d energii, w ramach przetargw, zawierania umw z odbiorcami ko cowymi przy wykorzystaniu platformach handlowych na przejrzystych i nie dyskryminacyjnych zasadach. Krok ten ma na celu zwi kszenie p ynno rynku hurtowego.
RYNEK DETALICZNY
Na kszta t popyt polskiego rynku detalicznych odbiorcw energii elektrycznej sk ada si 16 mln odbiorcw ko cowych, z czego 85% stanowi gospodarstwa domowe. Poziom sprzeda y energii elektrycznej dla gospodarstw domowych obejmuje ok. 24% ca o ci sprzedawanej energii elektrycznej. Istnieje 310 przedsi biorstw dysponuj cych zezwoleniem na sprzeda energii. Dwudziestu dostawcw posiada zwi zki kapita owe z DSO. W 2009 r. najwy szy udzia w sprzeda y energii elektrycznej zosta osi gni ty przez 14 dostawcw ustanowionych na bazie poprzednich systemowych operatorw dystrybucyjnych. S oni sta ymi dostawcami dla odbiorcw w gospodarstwach domowych, ktrzy nie zdecydowali si na prze czenie na innego dostawc . Tabela 3 pokazuje udzia y w sprzeda y energii elektrycznej pi ciu wiod cych dostawcw.
Tabela 3. Struktura sprzeda y g wnych dostawcw (status z ko ca 2009 r.)

Udzia w sprzeda y energii elektrycznej do odbiorcw ko cowych (w %) Dostawcy 2 GWh ENERGA Obrt SA ENEA SA ENION Energia Sp. z o.o. EnergiaPro Gigawat Sp. z o.o. RWE Polska SA Vattenfall Sales Poland SA
rd o: Urz d Regulacji Energetyki.
50 MWh -2 GWh 20,2 18,1 9,9 11,1 8,6 5,9
50 MWh 18,3 12,4 14,2 9,7 5,0 6,5
9,2 12,5 11,9 10,7 5,3 4,9
Od momentu otwarcia rynku na klientw zewn trznych w 2004 r. oraz na wszystkich konsumentw w 2007 r., stopa prze cze klientw wzros a, pozostaj c jednak wci na niskim poziomie. Ponad 1060 lokalnych klientw (w strefie danego dostawcy) zmieni o dostawc . W 2008 r. liczba ta wynosi a 905, w 2007 r. 541. Udzia prze cze zewn trznych klientw (mierzony poprzez konsumpcj energetyczn ) by o wiele wy szy ni u klientw domowych (Tabela 4). Wzrastaj ca liczba firm zmieniaj cych dostawcw w 2009 r. w porwnaniu do lat poprzednich wywo ana by a dekoniunktur w gospodarce sk aniaj c firmy do poszukiwania atrakcyjniejszych ofert. W 2008 r. uproszczono i skrcono procedur administracyjn prze czenia dostawcy. Pomimo tego usprawnienia wci pozostawa y bariery o innym charakterze. Nadal brak jest wystarczaj cej ilo ci ofert konkurencyjnych, co t umaczy niskie zainteresowanie konsumentw. W rd odbiorcw mieszkaniowych t umaczone jest to regulacj taryf dla gospodarstw domowych, ktre pozostaj na bardzo zbli onym poziomie niezale nie od
80
dostawcy. Wed ug URE, do pozosta ych barier dla wolnego prze czania nale y zaliczy d ugotrwa y proces podpisywania umw o wiadczenie us ug dystrybucyjnych i niesprawiedliwe modyfikacje dotycz ce wiadczenia us ug po skorzystaniu przez konsumenta z prawa do prze czenia dostawcy. Ponadto, brak jest wiedzy na temat mo liwo ci i procedur prze czenia, szczeglnie po rd gospodarstw domowych co dodatkowo hamuje rozwj konkurencji. Silna i niezale na regulator jest w stanie zabezpieczy konkurencj na rynku (patrz Rozdzia 2 opisuj cy Urz d Regulacji Energetyki). URE rozpocz kampani edukacyjn , umieszczaj c na swej stronie internetowej odpowiednie informacje oraz uruchamiaj c centrum informacyjne po wi cone tematyce prze cze dostawcw.
Tabela 4. Udzia konsumentw, ktrzy dokonali prze czenia dostawcy, 20062009

Udzia konsumentw, ktrzy dokonali prze czenia dostawcy, wed ug konsumpcji energii (%) Wielcy konsumenci przemys owi 15,84 16,95 15,95 22,39 redni przemys owi i handlowi konsumenci 0,012 0,128 0,309 1,150 Mali odbiorcy firmowi i indywidualni 0 0,001 0,005 0,03 Ilo renegocjowanych umw* 47 44 Brak danych Brak danych
Rok
2006 2007 2008 2009
* renegocjacja umowy oznacza modyfikacj warunkw umowy z poprzednim dostawc . rd o: Urz d Regulacji Energetyki.
SIECI ELEKTRYCZNE
Polska sie elektryczna sk ada si z 45 700 km linii wysokiego napi cia, 300 500 km linii redniego napi cia i 423 900 km linii niskiego napi cia (Mapa 3). Jak wcze niej wspomniano, infrastruktura przesy owa i dystrybucyjna starzeje si i wymaga modernizacji. Sieci dystrybucyjne w obszarach wiejskich s do przestarza e, a straty energii w trakcie dystrybucji si gaj ok. 9% dostaw, co oznacza w przybli eniu poziom o jedn trzeci wy szy ni rednia w rd europejskich pa stw OECD. Brak zdolno ci w zakresie dystrybucji ma miejsce przede wszystkim na p nocy kraju. Ograniczono budow nowych linii dystrybucyjnych i przesy owych, co hamuje proces rozwoju nowych rde energii, szczeglnie odnawialnych. Na p nocy Polski ilo instalacji opartych na rd ach odnawialnych pod czonych do sieci znacznie przewy sza jej wydolno dystrybucyjn . Brak dzia a w tym obszarze poskutkuje spadkiem inwestycji w niskoemisyjn produkcj energii i spowolni post p w zakresie polskich rd ach odnawialnych. Operator sieci przesy owych (TSO), PSE, jest odpowiedzialny za utrzymanie i rozwj infrastruktury przesy owej oraz po cze transgranicznych, jak tez za bezpiecze stwo operacyjne sieci. Operatorzy systemu dystrybucyjnego (DSO) odpowiedzialni s za utrzymanie i rozwj sieci dystrybucyjnych. Obie grupy operatorw maj prawny obowi zek przygotowywania planw rozwojowych (na 15 lat dla TSO i 3 lata dla DSO). W planach tych musz wyrazi preferowane lokalizacje nowych mocy wytwrczych, jak te i koszty ich przy czenia. TSO i DSO koordynuj rozwj sieci przesy owej i sieci dystrybucyjnych.
81
Mapa 3. Infrastruktura elektryczna
rd o: MAE.
SIE PO
CZE TRANSGRANICZNYCH I HANDEL

Polska sie przesy owa jest po czona z sieci szwedzk , niemieck , czesk , s owack , ukrai sk i bia orusk , z czego dwa ostatnie po czenia nie s wykorzystywane. Budowa 400 kV linii na Litw , nowej linii do Niemiec oraz wzmocnienie sieci w punktach po cze z Republik Czesk i S owack maj planowo podnie wydajno systemu. Planowany most elektryczny pomi dzy Polsk i Litw ma by wa nym elementem tzw. Pier cienia Ba tyckiego, na ktry sk ada si b d systemy elektryczne krajw basenu Morza Ba tyckiego. Nadano mu rang priorytetu w ramach transeuropejskiej sieci energetycznej (TEN-E). Wdro enie projektu poprawi poziom bezpiecze stwa energetycznego nie tylko Polski i Litwy, ale rwnie ca ego regionu. Polska zapewni a fundusze na rozwj sieci i po cze mi dzypa stwowych z Unii Europejskiej (Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko), b d jednak e potrzebne znaczne dodatkowe nak ady inwestycyjne dla realizacji zaplanowanych celw wymiany przynajmniej 15% u ywanej energii elektrycznej w Polsce do 2015 r., 20% do 2020 r., 25% do 2030 r., wyznaczonych w PEP 2030. Ze wzgl du na ograniczon przepustowo po cze z krajami s siednimi, transgraniczny obrt energi jest relatywnie niski. Ponadto, przep ywy p tlowe w dostawach energii ze rde wiatrowych z p nocy Niemiec stwarzaj coraz wi ksze problemy dla polskiej sieci. Dost pno mo liwo ci importowania i eksportowania energii jest administrowana przez operatora PSE SA w ramach rocznych, miesi cznych, czy dziennych aukcji. adne moce przesy owe nie by y oferowane na aukcjach rocznych. By o to spowodowane znacznym Marginesem Bezpiecze stwa Przesy u (TRM) wynikaj cym, mi dzy innymi ze znacznych skokw przesy u z Niemiec (ang. loop flows). Brak jest szczeg owych przepisw mog cych regulowa podobne problemy w przesyle mi dzynarodowym.
82
ELASTYCZNO
SYSTEMU
Stymulowanie oglnej elastyczno ci systemw elektroenergetycznych staje si konieczno ci , szczeglnie bior c pod uwag planowany udzia energii j drowej i rosn cy procent uczestnictwa rde odnawialnych. Tematy zwi zane z pod czeniem rde odnawialnych do sieci omwione s w Rozdziale 9 dotycz cym rde odnawialnych. Zarz dzanie Stron Popytow (DSM) jest oszcz dnym sposobem redukowania obci enia szczytowego (patrz Rozdzia 4 o Efektywno ci energetycznej dla bardziej szczeg owych danych o DSM). Inteligentne sieci i mierniki energii mog odegra wa n rol w zarz dzaniu popytem i uelastycznieniu systemu. URE aktywnie promuje inteligentne mierniki energii celem dostarczenia konsumentom informacji o ich bie cej konsumpcji energii w czasie prawie rzeczywistym. Formy wykorzystuj ce elastyczne tryby produkcji (takie jak elektrownie gazowe) oraz technologie magazynowania energii elektrycznej, takie jak pompy wodne, czy Magazynowanie Energii z Pomoc Spr onego Powietrza (CAES) to kolejne wa ne narz dzia, ktrych u ycie warto rozwa y wraz ze wzmocnieniem czno ci z krajami s siednimi. Bie ca i potencjalna rola gazu ziemnego w wytwarzaniu energii elektrycznej omawiana jest w Rozdziale 7.
PRYWATYZACJA
Ministerstwo Skarbu jest odpowiedzialne za prywatyzacj w asno ci pa stwowej, w tym rwnie sp ek sektora energetycznego. W latach dziewi dziesi tych i na pocz tku XXI wieku dokonano wielu inwestycji. W 2006 r. Polska zawiesi a proces prywatyzacyjny sektora elektroenergetycznego, tworz c tzw. krajowych liderw zintegrowanych pionowo: PGE, Tauron, Enea i Energa. Enea trafi a na Warszawsk Gie d (WSE) w listopadzie 2008 r., (Grupa PGE obecna jest na gie dzie od listopada 2009 r. a Grupa Tauron od czerwca 2010 r.). W lipcu 2009 r. rz d przedstawi przyspieszony program prywatyzacyjny sektora w celu uzyskania dodatkowych wp yww do bud etu pa stwa na tle rosn cego deficytu. Rz d planuje utrzyma pakiet kontrolny w PGE i sprywatyzowa cz ciowo lub ca kowicie wi kszo firm sektora elektrycznego w latach 20102011. W pa dzierniku 2010 r., Ministerstwo Skarbu utrzymywa o bezpo rednio 85% udzia w Grupy PGE, 36,17% udzia w Grupy Tauron, 60,43% udzia w w Enea i 85,45% udzia w w Energa. Spodziewana jest kontynuacja procesw prywatyzacyjnych. We wrze niu 2010 r. Ministerstwo Skarbu Pa stwa zgodzi o si sprzeda PGE 84,19% udzia w sp ki Energa za kwot 7,53 mld PLN (1,74 mld EUR). By umo liwi t transakcj , rz d polski w wnis poprawki do PEP 2030. Rz d argumentuje konieczno fuzji potrzeb stworzenia firmy b d cej w stanie poradzi sobie z finansowaniem i kwestiami technologicznymi zwi zanymi z budowaniem elektrowni j drowych w Polsce, dodatkowo argumentuj c, i ca kowita warto obu sp ek nie ulegnie zmianom. Do ko ca pa dziernika 2010 r. polski Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumenta (UOKiK) nie zaakceptowa transakcji.
CENY ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Ceny energii elektrycznej dla odbiorcw ko cowych nie s regulowane za wyj tkiem taryf dla gospodarstw domowych (oraz innych drobnych u ytkownikw, takich jak rolnicy), ktre nadal s zatwierdzane przez URE. Wykres 20 przedstawia polskie ceny energii elektrycznej dla przemys u i gospodarstw domowych w porwnaniu z innymi pa stwami MAE.
83
Wykres 20. Ceny energii elektrycznej w pa stwach MAE, 2009 Sektor przemys owy
Uwaga: Brak dost pnych danych dotycz cych opodatkowania w Korei i Stanach Zjednoczonych. Dane niedost pne dla Australii, Austrii, Belgii, Kanady, Niemiec i Nowej Zelandii.
Sektor gospodarstw domowych
Uwaga: Brak dost pnych danych dotycz cych opodatkowania w Korei i Stanach Zjednoczonych. Dane niedost pne dla Australii, Kanady i Niemiec. rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
SIECI CIEP OWNICZE

Ze wzgl du na relatywnie ch odny klimat, znaczny udzia procent polskiego ca kowitego zu ycia energii przeznaczany jest na cele grzewcze. Wed ug ostatnich sonda y przeprowadzonych w 2002 r. na ogrzewanie i gor c wod przypada najwi kszy udzia w zu yciu energii w gospodarstwach domowych (kolejno 71% i 15%). Wa n cech Polski jest wysokie znaczenie przyznawane sieciom ciep owniczym, podobnie jak w wi kszo ci
84
pa stw by ego bloku wschodniego. Polska dysponuje 19 000 km linii ciep owniczych, b d cych w posiadaniu ponad 460 licencjonowanych przedsi biorcw. Zainstalowana moc grzewcza w 2008 r. dochodzi a do 60 000 MWth30. Wed ug bada z 2002 r., 40% gospodarstw domowych jest ogrzewanych w ramach sieci, 21% poprzez kot ownie, 36% poprzez indywidualne ogrzewanie oraz 3% z innych rde 31. Wed ug ostatnich opinii ekspertw, ogrzewanie sieciowe zajmuje 50-60% ogrzewania w mieszkalnictwie i do 75%80% w obszarach miejskich32. Ze wzgl du na natur lokaln ogrzewania poprzez sieci, nie istnieje rynek oglnokrajowy dla tego rodzaju us ug grzewczych. Wyst puj znaczne r nice pomi dzy lokalnymi rynkami us ug grzewczych w zakresie w asno ci infrastruktury i us ug operatorskich, ilo ci pod czonych klientw i ich zag szczenia, dost pno ci r nych rde ciep a, presji konkurencyjnej w zwi zku z innymi formami ogrzewania (indywidualne bojlery gazowe) i innych czynnikw. W wi kszo ci przypadkw przedsi biorstwa obs uguj ce sieci ciep ownicze s zintegrowane pionowo oraz dysponuj licencjami dla r nych dzia a wytwarzania ciep a, przesy u i/lub dostaw. G wnym paliwem u ywanym do generacji ciep a jest w giel (76% w 2008 r.) jednak jego udzia stopniowo si zmniejsza w ci gu ostatnich lat, podczas gdy udzia biomasy w tym samym czasie wzrasta . Urz d Regulacji Energetyki (URE) ma dziewi regionalnych biur, ktrych g wnym zaj ciem jest przyznawanie licencji na produkcj ciep a, przesy , dystrybucj i lokaln taryfikacj sprzeda y ciep a. URE zatwierdza taryfy lokalne sprzeda y ciep a wed ug metodologii naliczania mar y, zgodnie z ktr taryfa pokrywa wszystkie uzasadnione koszty. System ten nie dostarcza wielu pomocnych rodkw dla redukcji kosztw i podniesienia wydajno ci dla firm grzewczych. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okre la regulacje reform taryf ciep a silniej osadzaj c je w rynku. Lokalne spo eczno ci (gminy) s zobowi zane przepisami prawa do tworzenia lokalnych planw energetycznych, okre laj cych najta sze mo liwe opcje realizacji us ug energetycznych dla gospodarstw domowych, w czaj c w to ciep o, energi elektryczn i gaz (patrz Rozdzia 4 opisuj cy efektywno energetyczn ). Wymaga si te od nich zwracania specjalnej uwagi na kogeneracj oraz wykorzystanie ciep a ze spalania odpadw. Obowi zek ten nie zosta w a ciwie wdro ony, gdy niewiele spo rd gmin stworzy o takie plany. Polska poczyni a wiele krokw na rzecz modernizacji swoich lokalnych sieci ciep owniczych, dotycz cych instalacji miernikw ciep a i usprawnienia obs ugi klienta, niemniej jednak wci pozostaje wiele wyzwa , ktrym nale y sprosta . Emisje CO2 pochodz ce z sektora ciep owniczego osi gaj do wysoki poziom ze wzgl du na przewa aj ce wykorzystanie w gla. W wielu gminach sieci dystrybucji ciep a s wci do niskiej jako ci a straty ciep a wysokie. Rz d planuje zredukowa emisje gazw cieplarnianych w sieciach ciep owniczych dzi ki u yciu kogeneracji ciep a i energii elektrycznej (CHP).
KOGENERACJA CIEP A I ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Kogeneracja ciep a i energii elektrycznej (CHP) jest technologi wzgl dnie dobrze rozwini t w Polsce. Ponad 15% ca o ci produkowanej energii elektrycznej i ponad 60% ciep a pochodzi z kogeneracji33. Zgonie z opini rz du oraz sektora przemys u, istnieje
Dla instalacji o ca o ci mocy zainstalowanej poni ej 5 MW nie jest wymagana licencja. G wny Urz d Statystyczny, 2003. 32 Patrz dla przyk adu, Choromanski, P., Current State of Heating and Cooling Market in Poland, 2009, RES-H Policy. 33 Wed ug URE. Eksperci przemys owi ustalaj udzia ciep a produkowanego w kogeneracji na poziomie 5565%.
31 30
85
potencja dla dalszego rozwijania u ycia kogeneracji w Polsce. Nieefektywne kot y dostarczaj ce ponad jedn trzeci ciep a w sieciach ciep owniczych mog by w wielu przypadkach zast pione wydajniejszymi systemami kogeneracyjnymi. Polska wspiera kogeneracj post puj c zgodnie z Dyrektyw UE o CHP. Istnieje wymg prawny dla dostawcw energii, aby pewna cz energii elektrycznej dostarczanej na rynek pochodzi a z kogeneracji (przynajmniej 13,7% w 2005 r. i 16% w 2010 r.). Dostawcy powinni przedstawi wymagan ilo certyfikatw pochodzenia CHP (tzw. czerwono/br zowych certyfikatw) do Urz du Regulacji Energetyki, lub ui ci op at zast pcz . Mog oni otrzyma certyfikaty pochodzenia, produkuj c w asn kogeneracj lub kupuj c je na rynku certyfikatw. System ten jest zbli ony do systemu zbywalnych zielonych certyfikatw dotycz cych energii odnawialnej, szerzej omawianych w Rozdziale 9. Dodatkowo, dostawcy ciep a maj obowi zek nabywania go ze rde kogeneracyjnych w ilo ci nie przekraczaj cej poziomu popytu konsumentw pod czonych do sieci. Istniej ce mechanizmy okaza y si niezbyt wydajne i nie pomog y w stymulacji znacz cych inwestycji w nowe jednostki kogeneracyjne. Od 2009 r., URE na o y obowi zek na producentw ciep a dotycz cy publikowania informacji o kosztach produkowanego ciep a poprzez CHP i bez u ycia tej technologii. Dzia anie to ma pos u y dodatkowemu zach ceniu do szerszego wykorzystania kogeneracji jako ta szej metody produkcji ciep a. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. wyznacza cel podwojenia produkcji energii elektrycznej drog wysokowydajnej kogeneracji do 2020 r. W celu implementacji tych ambitnych celw, rz d przyj Program Rozwoju Kogeneracji w Polsce do 2030 r. Program ten ma na celu okre lenie potencja u i rozwini cie nowych mechanizmw wsparcia CHP.
WNIOSKI ENERGIA ELEKTRYCZNA

Polska w ostatnich latach poczyni a znaczny post p w kwestii liberalizacji rynku elektrycznego. Przyj a wszystkie przepisy europejskie odnosz ce si do tego rynku i dostaw energii. Liberalizacja jest jednak e procesem ci g ym i tak jak w przypadku innych pa stw pozostaje du o do zrobienia zanim wy oni si w pe ni konkurencyjny, wolny rynek. Sektor produkcji i hurtowy pozostaj nadal w stadium silnej koncentracji. Wi kszo wygenerowanej energii elektrycznej (90%) jest sprzedawana na podstawie umw dwustronnych, udzia energii sprzedawanej na rynku spot jest nadal niski, pomimo wzrostu zaobserwowanego w 2009 r. Dominacja umw dwustronnych i koncentracja handlu w ramach grup kapita owych wp ywa na obni enie p ynno ci na rynku hurtowym oraz brak przejrzysto ci w ustalaniu cen. Otwarty i w pe ni funkcjonuj cy rynek hurtowy jest kluczem do prawdziwej konkurencyjno ci. Nowe regulacje wymagaj ce od producentw oferowania 15% ich energii elektrycznej na gie dzie energetycznej lub na rynku regulowanym ma zwi kszy poziom konkurencji na etapie hurtowym. By usun jednak bariery prawdziwej konkurencji w hurcie potrzebne b dzie podj cie wi kszych wysi kw.
86
Nale y podkre li wdro enie przez Polsk separacji systemowego operatora przesy owego (TSO). Sie przesy owa jest obs ugiwana i nale y do operatora PSE, b d cego sp k skarbu pa stwa, jednak e polscy operatorzy sieci dystrybucyjnych (DSO), mimo prawnego oddzielenia, s wci cz ci pionowo zintegrowanych grup, do ktrych nale y produkcja i na ktre przypada 83% sprzeda y energii elektrycznej. Operatorzy DSO poczynili znaczny post p w zakresie zapewnienia osobom trzecim dost pu do sieci. Mimo to, obecna struktura w asno ciowa mo e ogranicza ich pe n niezale no ze wzgl du na potencjalne konflikty interesw dotycz ce celw ich grup kapita owych, dlatego jest potrzebny sta y monitoring rynku dla zapewnienia rwnego traktowania wszystkich jego uczestnikw. Pomimo ca kowitego otwarcia rynku energii elektrycznej w Polsce dla konkurencji detalicznej od 1 lipca 2007 r. zgodnie z Dyrektywami UE, prze czanie konsumentw jest nadal ograniczone. Dzieje si tak przede wszystkim z braku alternatywnych, atrakcyjnych ofert dla konsumentw z rynku mieszkaniowego, co t umaczy si do pewnego stopnia regulowanymi taryfami, ustanowionymi na podobnym poziomie. Mo e to zosta cz ciowo usprawnione poprzez podniesienie p ynno ci rynku hurtowego. Mimo to, rz d i regulatorzy rynku powinni dzia a w sposb zapewniaj cy warunki uczestnictwa dla wszystkich graczy na warunkach ca kowitej konkurencji. Ponadto, podnoszenie poziomu wiadomo ci spo ecznej i u atwianie dost pu do informacji zach ci konsumentw do zmieniania dostawcw. Docelowo, silny i niezale ny regulator to klucz do osi gni cia prawdziwie konkurencyjnego rynku. Ministerstwo Skarbu Pa stwa planuje sprywatyzowa cz ciowo lub ca kowicie pewn liczb sp ek sektora energetycznego, utrzymuj c swj pakiet kontrolny w PGE. Prywatyzacja sama w sobie niekoniecznie podniesie konkurencj , mo e jednak wnie wi cej znamion wolnej konkurencji, je eli wprowadzana b dzie z takim zamierzeniem. Mimo to, polski plan prywatyzacyjny nie wydaje si w pe ni odzwierciedla priorytetw zakre lonych w PEP 2030. W szczeglno ci dotyczy to pionowo zintegrowanych grup maj tkowych, takich jak operatorzy DSO. Gdyby ich w asno zosta a wyodr bniona przed prywatyzacj , proces ten znacznie przyspieszy by podniesienie poziomu konkurencyjno ci. Inny obszar wymagaj cy po wi cenia przez rz du uwagi to ca o ciowa efektywno systemu elektroenergetycznego w Polsce. Infrastruktura elektryczna jest coraz bardziej przestarza a i pilnie potrzebuje inwestycji w modernizacj i/lub wymian sieci. Poprawa efektywno ci mo e prowadzi do obni enia kosztw i cen energii elektrycznej. Sieci przesy owe i dystrybucyjne powinny zosta rozwini te i zmodernizowane w celu redukcji strat. Wy szym priorytetem powinno zosta opatrzone podniesienie elastyczno ci systemw energetycznych, w szczeglno ci bior c pod uwag planowan budow elektrowni j drowej i rosn cy udzia energii ze rde odnawialnych. Elastyczno mo na stymulowa rwnie poprzez sterowanie popytem, elastyczne jednostki generacyjne (takie jak elektrownie gazowe), mi dzysystemowe przy czenia i magazynowanie. Rola potencja u gazu ziemnego dla maksymalizacji bezpiecze stwa systemu nie mo e by niedoceniana. Mi dzysystemowe przy czenia s istotne dla efektywnego i konkurencyjnego rynku, gwarantuj c bezpiecze stwo dostaw. Pozytywnym czynnikiem jest fakt koncentracji rz du na ww. przy czeniach w PEP 2030 oraz wyznaczenie celu wymiany z innymi krajami przynajmniej 25% energii elektrycznej do 2030 r. By ten cel osi gn , potrzebne jednak b d znaczne, dodatkowe inwestycje.
87
CIEP OWNICTWO
Polska posiada jedn z najwi kszych sieci ciep owniczych w Europie. Ogrzewanie w sieciach ciep owniczych daje unikaln mo liwo dalszego rozwijania kogeneracji CHP, jak te u ywania ciep a z r nych rde , takich jak spalanie odpadw przemys owych czy wykorzystanie spalarni mieci. Jedynie ok. 60% ciep a w sieciach pochodzi z kogeneracji CHP. Istnieje zatem potencja wymiany jednostek ciep owniczych produkuj cych jedynie ciep o na nowoczesne i wydajne kogeneracyjne jednostki. By ca kowicie wykorzysta korzy ci rodowiskowe i wynikaj ce ze wzrostu efektywno ci energetycznej zwi zane z kogeneracj , ca y system musi by bardziej efektywny. Oglnie, jednostki ciep ownicze s przestarza e i nieefektywne. Sieci dystrybucji ciep a s rwnie wiekowe, co podnosi straty ciep a. Nie tylko podkopuje to ogln efektywno kogeneracji, ale rwnie winduje ceny ciep a i obni a jako us ug, zmniejszaj c tym samym atrakcyjno sieci ciep owniczych w oczach konsumentw ostatecznych. Rz d poczyni ju kroki w kierunku modernizacji sieci ciep owniczych w Polsce, wci jednak mo na zrobi tu wi cej w tym zakresie. Plan rz du wprowadzenia przepisw poprawiaj cych taryfy cieplne budzi optymizm i z pewno ci powinien zosta wprowadzony w celu wprowadzenia efektywniejszych opcji realizacji dostaw ciep a. Oglnie rzecz bior c, rz d powinien silniej promowa ogrzewanie w zakresie spraw b d cych cz ci bie co realizowanych strategii, pami taj c, e jest to wa ny element ca o ciowego zu ycia energii. Bior c pod uwag warunki klimatyczne Polski, pewny tani i przyjazny dla rodowiska system ciep owniczy stanowi wa ny czynnik dobrobytu spo ecze stwa i rozwoju kraju. Podczas gdy sieci ciep ownicze wraz z kogeneracyjn metod wytwarzania ciep a mog by wysoce sensownymi rozwi zaniami pod wzgl dem ekonomicznym i ekologicznym w rodowiskach miejskich, inne rozwi zania mog mie lepsze zastosowanie w obszarach o mniejszym zasiedleniu. Obowi zek gmin kreowania w asnych lokalnych planw energetycznych mo e stanowi wa ny krok ku zapewnieniu optymalnego ogrzewania, dostosowanego do warunkw lokalnych.
PROGRAM J DROWY
Zgodnie z tre ci PEP 2030, g wnym celem polityki energetycznej jest zr nicowanie rde energii elektrycznej poprzez wdro enie energii j drowej. Zr nicowanie to b dzie mile widziane, podnosz c bezpiecze stwo dostaw i pozwalaj c na obni enie emisji CO2. Wydaje si , i rz d posiada rzetelny plan dotycz cy energii j drowej, w czaj c w to tworzenie instytucji i ram prawnych oraz sk adowanie odpadw radioaktywnych. Polityczna wola oraz dostateczne zasoby b d w stanie wesprze dzia ania zawarte w Programie Dzia a Wykonawczych, przez co Polska b dzie mog a kontynuowa rozwj realizacji programu nuklearnego. Trzeba jednak pami ta , e uruchomienie pierwszej elektrowni j drowej do 2022 r. b dzie wymaga o aktualnego wdro enia wszystkich krokw wyodr bnionych w programie. Dokonanie wszystkich koniecznych czynno ci wymaga b dzie znacznych zasobw finansowych i ludzkich w ci gu kilku kolejnych lat. Szczeglnie wa ne b dzie proces zwi kszania kompetencji, edukacja i szkolenia dla kadry in ynierskiej i technicznej. Wsp praca mi dzynarodowa i do wiadczenia innych pa stw mog przynie po ytek, ktry zaowocuje skutecznym wdro eniu programu.
88
Rz d wyznaczy PGE, najwi kszy zak ad w kraju, na czo owego inwestora planowanej elektrowni j drowej. PGE b dzie musia zastosowa kryteria ekonomiczne w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, podobnie zreszt jak inne zaanga owane instytucje finansowe i inwestorzy. Elektrownia j drowa to znaczna inwestycja, gwarantuj ca swj zwrot poprzez produkcj energii w obci eniu podszczytowym. Niejasnym pozostaje, czy dzisiejszy rynek hurtowy wesprze inwestycje handlowe w elektrownie j drowe. Utrzymywanie politycznego i publicznego wsparcia jest konieczne dla skutecznego wdro enia programu j drowego, zarwno w wymiarze oglnokrajowym, jak te lokalnym. Planowana kampania informacyjna i debaty publiczne b d mile widzianymi rodkami oddzia ywania, wa nymi w utrzymywaniu konsensusu wok tematu programu j drowego w rd partii politycznych i pozyskiwaniu wsparcia spo ecznego dla jego wdro enia.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Energia elektryczna Kontynuowa elektrycznej. wysi ki na rzecz podnoszenia konkurencyjno ci rynku energii
Stworzy przejrzyst , dobrze funkcjonuj c i p ynn struktur rynku hurtowego. Wprowadzi rozdzia w asno ciowy operatorw systemu dystrybucyjnego (DSO) Okre li i przeciwdzia a barierom dla konkurencji detalicznej. Usun taryfy regulowane dla gospodarstw domowych wraz ze wzrostem poziomu konkurencji. Zapewni wsparcie prywatyzacji dla wzrostu konkurencji na rynku energii elektrycznej. Podnie poziom integracji z krajami s siednimi poprzez zwi kszenie przepustowo ci po cze mi dzysystemowych i redukcj przeszkd w handlu mi dzynarodowym, np. loop flows. Ciep ownictwo Obj wy szym priorytetem kwestie ciep ownictwa w polityce energetycznej.
Kontynuowa wysi ki zach caj ce do modernizacji systemu dostaw ciep a oraz wybra najefektywniejsze rozwi zania. Upewni si , by system wsparcia kogeneracji bra pod uwag ca o ciow efektywno systemw ciep owniczych i dostaw energii elektrycznej do odbiorcw ostatecznych.
89
Program j drowy Kontynuowa w trybie pilnym przygotowania do wdro enia programu j drowego, zapewniaj c odpowiednie zasoby ludzkie i finansowe oraz potrzebne zaplecze ustawowe. Przeprowadzi oglnokrajow debat dla podniesienia wiadomo ci spo ecznej co do roli, jak odgrywa ma energia j drowa w oglnej strategii kraju. Konsultowa si z potencjalnymi inwestorami, rozwa aj c opcje dla finansowania proponowanych elektrowni j drowych oraz co do mo liwej pewno ci op acalno ci inwestycji wobec wdra anych operacji rynkowych.
90
6. W giel
6. W GIEL
POPYT, PODA I HANDEL PRODUKCJA
Krajowa produkcja zaspokaja wi kszo zapotrzebowania na w giel kamienny i ca kowity popyt na w giel brunatny. Produkcja w gla kamiennego uleg a znacznemu obni eniu od szczytu produkcji w 1979 r. na poziomie 201 mln ton (Wykres 21). W 2009 r. produkcja wynios a 77,4 mln ton (spadek w porwnaniu z 2008 r. z poziomu 83,4 mln ton) i odzwierciedla nie tylko spadek zapotrzebowania na w giel, ale cz sto rwnie niewielk op acalno wydobycia w gla z kopalni g binowych. Mimo to, Polska wci pozostaje dziewi tym najwi kszym wiatowym producentem w gla kamiennego. Poziom produkcji si ga 62% ca o ci produkcji w gla w UE (jedynymi poza Polsk producentami w gla kamiennego w Unii Europejskiej s Republika Czeska, Niemcy, Hiszpania, Rumunia i Wielka Brytania). Od lat dziewi dziesi tych liczba i wydajno instalacji oczyszczania w gla w Polsce uleg a zwi kszeniu. Wi kszo w gla jest obecnie oczyszczona w celu zredukowania ilo ci popio u i siarki przed dostarczeniem na rynek, nadaj c mu jako zbli on do gatunkw w gli w obrocie mi dzynarodowym. Wykres 21. Produkcja w gla kamiennego i brunatnego w Polsce oraz ca kowita liczba osb zatrudnionych w sektorze grniczym, 19452009
rd a: Produkcja w gla kamiennego 1945-1957: NCB (1958); produkcja w gla brunatnego 1945-1959: Kasztelewicz (2006); dane dotycz ce produkcji i eksportu 1960-2009: baza danych MAE (World Coal Statistics.ivt dost pne na http://data.iea.org) i Ministerstwo Gospodarki; dane w zakresie zatrudnienia: Piekorz (2004); Roczny Przegl d Grniczy (2000-2007); Kasztelewicz (2006) i Ministerstwo Gospodarki.
91
6. W giel
W ci gu dwch ostatnich dekad produkcja w gla brunatnego pozostawa a na porwnywalnym poziomie i wynosi a 60 mln ton rocznie. Polska jest trzecim co do wielko ci producentem w gla brunatnego w UE, po Niemczech i Grecji. W 2009 r. wydobyto 57.1 mln ton w gla brunatnego. Od 2008 r. spadek produkcji o 4,3% odzwierciedla wp yw wiatowego kryzysu finansowego na zapotrzebowanie na energi elektryczn pozyskiwan z polskich elektrowni opalanych w glem brunatnym.
IMPORT I EKSPORT
W drugiej po owie lat siedemdziesi tych Polska eksportowa a ok. 40 mln ton w gla kamiennego rocznie. Eksport na krtko ponownie si gn szczytu w 1984 r. z wielko ci 43 mln ton po czym spad (Wykres 22). Przez wiele lat import w gla nie odgrywa istotnej roli, a jego wielko wynosi a ok. 1 mln ton rocznie. Jednak e od 1995 r. jest zauwa alny wzrost importu. W latach 1999-2001 zosta y wprowadzone kwoty eksportowe celem ograniczenia importu w gla energetycznego z Rosji i Republiki Czeskiej. Mimo niewielkiego wsparcia, wprowadzone kwoty pozwoli y w pewnym stopniu ochroni krajowych producentw w gla. Ostatnio import z Rosji, Republiki Czeskiej i Ukrainy wzrs ze wzgl du na ich konkurencyjno w porwnaniu z krajow produkcj . Polska importuje rwnie niewielkie ilo ci w gla ze Stanw Zjednoczonych, Kazachstanu, Kolumbii, Chin i Republiki Po udniowej Afryki. W 2007 r. rz d Polski wyra a obawy, e poda krajowego w gla mo e przewy szy popyt wewn trzny, co doprowadzi oby do obni enia cen w przypadku braku mo liwo ci wyeksportowania nadmiaru produkcji. Rzeczywisto okaza a si by inna. W 2008 r. Polska po raz pierwszy sta a si importerem netto w gla kamiennego. Krajowa produkcja by a niewystarczaj ca, aby zaspokoi krajowe zapotrzebowanie. Import z Rosji si gn 70% ca o ci importu w gla w 2009 r.
Wykres 22. Import i eksport w gla kamiennego Polski, 19502009
rd a: Eksport w gla kamiennego 19451955: NCB (1958); bazy danych MAE (World Coal Statistics dost pne na http://data.iea.org) i Ministerstwo Gospodarki.
92
6. W giel
POPYT
Ponad 70% ca o ci poda y w gla (kamiennego i brunatnego) jest u ywane do produkcji energii elektrycznej. W przypadku w gla brunatnego ponad 99% tego surowca jest u ywane w zak adach dostarczaj cych energi elektryczn oraz ciep o. Sektor przemys owy zu ywa 8%, a sektor mieszkaniowy 9% w gla (Wykres 23). Spo rd konsumentw przemys owych do najwi kszych nale y zaliczy koksownie; sektor hutniczy i metalurgiczny; chemiczny i petrochemiczny; obrbki niemetali; ywno ciowy, tytoniowy i produkcji napojw oraz sektor rolniczy. Aneks C wyszczeglnia najwi ksze elektrownie w Polsce opalane w glem, ktrych ca kowite moce wynosz 30 GW. Istnieje wiele mniejszych jednostek, nie uwzgl dnionych w aneksie o dodatkowych mocach ok. 3 GW. Aneks C wymienia rwnie elektrownie w glowe (19,5 GW) b d ce w budowie lub ktre zosta y ostatnio og oszone, g wnie du e jednostki do 1 000 MW. Nie wszystkie z planowanych elektrowni zostan zbudowane, w szczeglno ci uwzgl dniaj c ostatni kryzys finansowy, a tak e nowy System Handlu Emisjami UE (EU-ETS), ktry wejdzie w ycie w 2013 r. wprowadzaj cy aukcyjn zbywalno uprawnie do emisji CO2. Wykres 23. Poda w gla w podziale na sektory*, 19732030
* TPES w podziale na sektory konsumenckie. Inne zawieraj inne sektory konsumpcji energii. Inne zawieraj konsumpcj sektorw energetycznego i transformacyjnego. Przemys zawiera te u ycie nieenergetyczne. Handel zawiera te mieszkalnictwo, handel, us ugi publiczne, rolnictwo/le nictwo, rybo wstwo i inne rodzaje konsumpcji. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20102030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
Popyt na energi uleg znacznemu obni eniu we wczesnych latach dziewi dziesi tych ze wzgl du na spadek produkcji przemys owej, jednak e wzrs w miar rozwoju gospodarczego kraju. Przyst pienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. wymusi o konieczno wprowadzenia bardziej rygorystycznych kontroli emisji w odniesieniu do du ych elektrowni w glowych, co ma do dzi wp yw na rozwj czystych technologii w glowych pe ne przyj cie i wdro enie Dyrektywy LCP (2001/80/EC) jest wymagane do 2017 r., wraz z dok adnymi datami ustalonymi dla poszczeglnych urz dze i emitentw
93
6. W giel
zanieczyszcze . Prywatyzacja polskiego przetwrstwa stali umo liwi a przeprowadzenie du ych programw modernizacyjnych w tym sektorze, co przyczyni o si do obni enia popytu na w giel koksuj cy.
ZASOBY I REZERWY
Zasoby w gla w Polsce s bardzo du e, najwi ksze w Europie oraz przyt aczaj ce wobec niewielkich zasobw ropy naftowej i gazu ziemnego. Z o a w gla kamiennego zlokalizowane s w trzech zag biach (Mapa 4): Grno l skie Zag bie W glowe (GZW); Dolno l skie Zag bie W glowe (DZW) i Lubelskie Zag bie W glowe (LZW). Rezerwy w gla kamiennego szacowane s na 12,65 mld ton, z kolejnymi 164,66 mld ton zasobw34. Szacowane rezerwy w gla brunatnego si gaj 3,79 mld ton oraz dodatkowo 219,65 mld ton zasobw35. Uwzgl dniaj c wielko zasobw na jednego mieszka ca, rezerwy w gla w Polsce stanowi po ow tych w Stanach Zjednoczonych, gdzie znajduj si najwi ksze wiatowe rezerwy. Ze wzgl du na d ug eksploatacj , rezerwy w glowe w Polsce mog y wystarczy na dwie cie lat wydobycia przy bie cej wielko ci produkcji. Jednak e, rezerwy w gla, ktre s ekonomicznie wydobywane w istniej cych kopalniach s znacznie mniejsze ni sugeruj dane statystyczne. Na koniec 2008 r. rezerwy w gla kamiennego si ga y wielko ci 4,17 mld ton, co stanowi o ilo wystarczaj c na ok. 32 lata wydobycia (Tabela 5). Mimo tego, dalsza eksploatacja wielu z tych kopal mo e by nieop acalna i jest bardzo prawdopodobne, e produkcja w gla kamiennego spadnie z 77,4 mln ton w 2009 r. do 40 mln ton w 2030 r. i do mniej ni 30 mln ton w 2050 r., z perspektyw zatapiania nowych szybw poza zag biem lubelskim. Uwzgl dniaj c indywidualne plany rozwojowe kopal oraz b d cy w toku proces restrukturyzacji przemys u, wed ug szacunkw Ministerstwa Gospodarki, rezerwy w gla kamiennego mog spa do 2,83 mld ton do ko ca 2015 r. Rezerwy w gla brunatnego w regionach grniczych to obecnie 1,53 mld ton, jednak e produkcja mo e gwa townie ulec obni eniu przed 2030 r. Je eli nowe kopalnie nie zostan oddane do u ytku, rezerwy w gla mog wystarczy na 25 lat, uwzgl dniaj c obecny poziom rocznej produkcji si gaj cy ok. 60 mln ton (Tabela 6). Mimo tego, sprzeciw spo eczny mo e mie wp yw na postaw w adz lokalnych, ktre mog nie chcie udziela pozwole na nowe kopalnie odkrywkowe, pomimo wyra nego zapotrzebowania na w giel brunatny, je eli uda si unikn brakw w dostawach od 2015 r. W Polsce istnieje powszechne przekonanie, e krajowy w giel stanowi bezpieczne rd o paliwa na przysz o . Jednak e, oszacowane rezerwy w gla kamiennego, ktre s pod wzgl dem ekonomicznym op acalne w wydobyciu, w dzia aj cych kopalniach i z o a w gla brunatnego b d ce obecnie w eksploatacji wskazuj , ze Polska mo e znale si w sytuacji niedoboru w gla w nast pnej dekadzie. Okre lenie dzia a zaradczych w chwili obecnej, pomog oby ci lej okre li dost pno z w gla. Pomog oby to unikn przysz ych nieporozumie na tle zagospodarowania przestrzennego oraz sk oni oby gremia przemys owe do tworzenia projektw pozwalaj cych ju dzi uzyska odpowiednie licencje i pozwolenia.
rd o: BGR, 2009. Raporty Pa stwowego Instytutu Geologicznego wskazuj na rezerwy ekonomiczne w wielko ci 43.2 mld ton, z ktrych 17.0 mld ton jest zmierzonych, a pozosta e 24.5 mld ton to rezerwy nieop acalne w wydobyciu (PGI, 2009). 35 rd o: ibid. Raporty Pa stwowego Instytutu Geologicznego wskazuj na rezerwy w gla brunatnego w wielko ci 40.15 mld ton, wliczaj c nast puj ce z o a: Be chatw (2.44 mld ton), Konin (1.05), Legnica (14.43), d (0.77), P nocno-Zachodnie (0.94), Radom (0.10), Zachodnie (6.12), Wielkopolska (14.23) oraz inne z o a (0.04) (PGI, 2009). Porozumienie Producentw W gla Brunatnego podaje, e potwierdzone wydobywalne rezerwy w gla brunatnego wynosz 14 mld ton.
34
94
6. W giel
Mapa 4. Infrastruktura w gla kamiennego i brunatnego
rd a: Walker (2000), PPWB: Porozumienie Producentw W gla Brunatnego (PPWB) i analizy MAE.
INFRASTRUKTURA PRZEMYS OWA

Od 1989 r., gdy rozpocz a si transformacja gospodarcza Polski, wydajno przemys u w gla znacznie si podnios a. Zrealizowano inwestycje maj ce na celu zmodernizowa zak ady produkcyjne i podj to zagadnienie nadmiernego zatrudnienia. Ponad 330 000 etatw zosta o zlikwidowanych w trakcie restrukturyzacji, a spo eczne skutki zosta y opanowane przez rz d. Dzi ok. 115 000 osb jest zatrudnionych bezpo rednio w sektorze grniczym. Pozostali s zatrudnieni w dobrze rozwini tym w Polsce sektorze produkuj cym wyposa enie dla grnictwa.
PRZEMYS W GLA KAMIENNEGO

Polski przemys w gla kamiennego przeszed istotne zmiany od lat dziewi dziesi tych (Ramka 4). Dzi , przemys ten obejmuje 27 kopalni i jest zdominowany przez trzy przedsi biorstwa pa stwowe, dzia aj ce na Grnym l sku Kompania W glowa S.A., Katowicki Holding W glowy S.A. i Jastrz bska Sp ka W glowa S.A. Poza tymi trzema grupami kapita owymi, Po udniowy Koncern W glowy S.A., rwnie firma pa stwowa, obs uguje kopalni w gla energetycznego niedaleko elektrowni Jaworzno, ktr zaopatruje. Na Dolnym l sku nie dzia aj ju kopalnie, natomiast w Zag biu Lubelskim funkcjonuje jedna kopalnia, b d ca w asno ci firmy Lubelski W giel Bogdanka S.A. Pa stwo zmniejszy o swj wi kszo ciowy udzia w sp ce w marcu 2010 r., w drugiej ofercie publicznej, b d cej kontynuacj sukcesu pierwszej publicznej oferty z czerwca 2009 r. Druga prywatna firma, KWK Siltech Sp. z o.o., wydobywa w giel energetyczny w Bytomiu niedaleko Katowic, produkuj c ok. 100 000 ton rocznie. W glokoks S.A. jest pa stwow firm handlow zajmuj c si eksportem w gla od 1952 r. Mimo, e od 1990 r. poszczeglne kompanie w glowe mog y prowadzi dzia alno eksportow samodzielnie, W glokoks S.A. nadal odgrywa dominuj c rol na rynku eksportowym tego surowca, co spotyka si z cich aprobat polskich producentw pragn cych unikn konkurowania mi dzy sob na rynkach mi dzynarodowych.
95
6. W giel
Utworzona w 2000 r. pa stwowa firma, Sp ka Restrukturyzacji Kopal S.A. odpowiada za zamykanie nieproduktywnych kopal oraz zarz dzanie w inne aspekty rz dowego programu restrukturyzacji wdra anego przez Ministerstwo Gospodarki36. Proces restrukturyzacji jest monitorowany przez katowick fili Agencji Rozwoju Przemys u S.A. (ARP). W 2009 r. koszty restrukturyzacji poniesione przez pa stwo si gn y poziomu 386 mln PLN (89 mln EUR). Tabela 5. Kopalnie w gla kamiennego w Polsce, 2009
Kopalnia PRZEDSI BIORSTWO KWK Bobrek-Centrum ZG Piekary KWK Boles aw mia y KWK Knurw-Szczyg owice KWK So nica-Makoszowy KWK Brzeszcze-Silesia KWK Piast KWK Ziemowit KWK Halemba-Wirek KWK Pokj KWK Bielszowice KWK Chwa owice KWK Jankowice KWK Marcel KWK Rydu towy-Anna KOMPANIA W GLOWA S.A. KWK Murcki-Staszic KWK Mys owice-Weso a KWK Wieczorek KWK Wujek KWK Kazimierz-Juliusz sp. z o. o. KATOWICKA GRUPA KAPITA OWA KWK Budryk KWK Borynia KWK Jas-Mos KWK Krupi ski KWK Pniwek KWK Zofiwka JASTRZ BSKA SP KA W GLOWA S.A. ZG Sobieski ZG Janina PO UDNIOWY KONCERN W GLOWY S.A. Lubelski W giel Bogdanka S.A. SILTECH sp. z o.o. CZNIE
Uwaga: ywotno
Wydobycie w 2009 r., Mt Rezerwy przemys owe, Mt 2,339 1,880 1,582 4,216 4,173 2,046 4,705 4,288 2,335 1,478 2,490 2,430 3,056 2,613 2,562 42,199 4,774 3,333 1,701 3,075 0,608 13,493 2,810 1,550 1,305 1,790 2,696 1,246 11,400 3,088 1,850 4,938 5,236 0,216 72,031 137,974 41,791 51,431 225,999 209,141 168,036 265,785 120,902 320,000 35,523 280,445 228,497 201,904 64,455 84,857 2 436,740 197,607 129,848 37,909 88,820 8,888 463,072 71,095 25,757 70,383 38,043 67,817 28,583 301,678 250,178 372,848 623,026 335,332 6,916 4 166,764
ywotno 33 16 18 33 32 55 42 17 77 13 83 66 46 15 19 37 25 25 16 17 8 21 10 8 25 13 13 7 12 46 107 70 44 19 32
z , lata
z zak ada, e 60% rezerw przemys owych jest mo liwych do wydobycia.
rd a: Ministerstwo Gospodarki i Pa stwowy Instytut Geologiczny.

36
Aktywno drugiego przedsi biorstwa, Bytomskiej Sp ki Restrukturyzacji Kopal Sp. z o.o. zosta y skonsolidowane w Sp k Restrukturyzacji Kopal SA (SRK SA) w 2009 r. W tym samym okresie, Centralny Zak ad Odwadniania Kopal (CZOK) zosta oddzielony od SRK SA w celu monitorowania bezpiecze stwa zwi zanego z wodami kopalnianymi w zamkni tych zak adach. W 2007 r. szacowany koszt wypompowania wd z zamkni tych kopal wynis 166 mln PLN (38 mln EUR).
96
6. W giel
Ramka 4. Restrukturyzacja przemys u w gla kamiennego

Podobnie jak w innych pa stwach by ego bloku wschodniego, polski przemys w glowy by centralnie sterowany przez pa stwo od p nych lat czterdziestych a do reform gospodarczych na pocz tku lat dziewi dziesi tych. Pa stwo zachowa o znaczn w asno sektora grniczego od tamtego czasu. W 1989 r. odpowiedzialno za kopalnie w gla kamiennego zosta a przekazana z Ministerstwa Grnictwa do Pa stwowej Agencji Restrukturyzacji Grnictwa (PARG). W tamtym okresie, produkcja w gla kamiennego pochodzi a g wnie z 71 kopalni g binowych zlokalizowanych na Grnym l sku, Dolnym l sku i Zag biu Lubelskim (Mapa 4). Pierwsze rz dowe prby restrukturyzacji przemys u w celu podniesienia produktywno ci mia y miejsce we wrze niu 1991 wraz z zamkni ciem kopal i redukcj zatrudnienia, ktre p niej uzupe niono, w maju 1992. W 1993 r. produkcja w gla kamiennego na Grnym l sku najwa niejszy region wydobycia w gla w Polsce przesz a w r ce siedmiu najwi kszych kompanii w glowych (Bytomskiej, Gliwickiej, Jastrz bskiej, Nadwi la skiej, Rudzkiej i Rybnickiej oraz Katowickiego Holdingu W glowego)37. Przekazany maj tek nie obejmowa wielu kopalni przeznaczonych do zamkni cia. Wspomniane sp ki przej y kontrol nad 60 kopalniami, z ktrych jedena cie wesz o w sk ad Katowickiego Holdingu W glowego. Kolejnych czterech operatorw ustanowiono jako odr bne firmy. Od 1989 r. zamkni to pi kopal , w rd 66 wci dzia aj cych, 63 znajduje si na Grnym l sku. Mimo restrukturyzacji, sektor w glowy jako ca o wci przynosi straty, ktrych szczyt nast pi w 1998 r. z poziomem 1,6 mld USD (ok. 14 USD za ton ). G wna inicjatywa rz dowa w 1998 r., w czaj c w to ustaw sejmow z listopada, ktr wspar y zwi zki zawodowe zarysowa a nowy cel restrukturyzacyjny w ci gu kolejnych czterech lat: zmniejszy liczb kopalni z 65 do 53 w 1998 r., zamykaj c kolejnych dwana cie do 2002 r. Ostatni etap restrukturyzacji zosta przeprowadzony przez ustaw o Restrukturyzacji Grnictwa W gla Kamiennego z 2003 r., ktra przygotowywa a Polsk do cz onkostwa w Unii Europejskiej38. Ruch ten pozwoli na znaczne redukcje zobowi za producentw w gla, odchodz c od modelu przedsi biorstwa o czonej odpowiedzialno ci produkcyjnej i spo ecznej39. Zad u enie w wysoko ci 18,1 mld PLN (wed ug wczesnego kursu 4,5 mld USD) powsta e do wrze nia 2003 r. zosta o umorzone, inne zobowi zania w sumie 2,5 mld PLN (575 mln USD) zosta y odroczone oraz utworzono pakiety pomocowe dla zwalnianych grnikw. Ustawa okre li a dwa plany dzia ania: zmniejszenie poziomu rocznej produkcji do 88,6 lub 94,8 mln ton do ko ca 2006 r. Pod wzgl dem administracyjnym, przemys zosta skonsolidowany w trzech sp kach pa stwowych: Kompania W glowa S.A., ktra obj a aktywno pi ciu poprzednich sp ek, przez co sta a si najwi ksz firm w przemy le w glowym w Europie; Katowicki Holding W glowy S.A. i Jastrz bska Sp ka W glowa S.A.
PRZEMYS W GLA BRUNATNEGO

Przemys w gla brunatnego zosta w mniejszym stopniu ni przemys w gla kamiennego dotkni ty restrukturyzacj . Dostarcza on konkurencyjne paliwo do produkcji energii elektrycznej. W giel brunatny jest wydobywany w kopalniach odkrywkowych
Restrukturyzacja zosta a przeprowadzone w oparciu o przepisy ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekszta ceniach w asno ciowych niektrych przedsi biorstw pa stwowych o szczeglnym znaczeniu dla Gospodarki pa stwa. 38 Dziennik Ustaw z 2003 r., Nr 210, poz. 2037. 39 Dla przyk adu, przed restrukturyzacj , zakres obowi zkw przedsi biorstwa w glowego mg zawiera zapewnienie lokalu mieszkalnego, opieki zdrowotnej, opieki spo ecznej, placwki szkolnej, zaplecza sportowego i o rodkw wypoczynkowych dla pracownikw i ich rodzin.
37
97
6. W giel
w czterech g wnych regionach grniczych zlokalizowanych w centralnej i zachodniej Polsce: Adamw, Be chatw, Konin i Turw (Tabela 6). Te cztery kopalnie zasilaj zale ne od nich elektrownie dostarczaj ce 40% ca o ci energii elektrycznej i pozostaj konkurencyjne. W gla brunatnego do produkcji energii elektrycznej u ywaj dwie pionowo zintegrowane grupy kapita owe: PGE S.A. i PAK S.A. Dominuj c rol w sektorze odgrywa cz ciowo sprywatyzowana PGE, b d ca w a cicielem dwch kopal , ktrych produkcja wynios a 73% ca o ci produkcji kraju w 2008 r. Dwie pozosta e pa stwowe kopalnie w gla brunatnego, KWB Adamw i KWB Konin, stanowi cz pakietu przygotowywanego przez Ministerstwo Skarbu Pa stwa do sprzeda y, wraz z zak adami produkcji energii elektrycznej i ciep a grupy PAK40.
Tabela 6. Kopalnie w gla brunatnego w Polsce, 2008

Kopalnia PRZEDSI BIORSTWO Adamw Ko min Ko min Po udnie W adys aww KWB ADAMW w TURKU S.A. Be chatw Szczercw PGE KWB BE CHATW S.A. Drzewce J win I B J win II Lubstw KWB KONIN w KLECZEWIE S.A. PGE KWB TURW S.A. Sieniawa CZNIE
Uwaga: ywotno
Wydobycie w 2008 r., Mt 3,125 0,239 0,543 0,524 4,431 32,606 32,906 1,592 2,655 3,932 1,352 12,111 12,104 0,133 61,685
Rezerwy handlowe, Mt
ywotno z , lata
52
12
1 005
31
101 376 1 534
8 31 25
z zak ada, e 90% rezerw handlowych jest mo liwych do wydobycia.
rd o: Polski Instytutu Geologiczny i Porozumienie Producentw W gla Brunatnego (PPWB).
W celu utrzymania w a ciwego poziomu produkcji w gla brunatnego b d musia y zosta uruchomione rezerwy w innych regionach kraju. Dwa obiecuj ce z o a zlokalizowane s w rejonie Legnicy i Gubina-Mostw. Mo liwe do eksploatacji rezerwy w pi ciu potencjalnych regionach wydobycia (Legnica Zachd, Legnica Wschd, Legnica P noc, cinawa i Ruja) wynosz 4,135 mld ton i mog yby wesprze krajow produkcj wielko ci ok. 40 mln ton rocznie. W Be chatowie jest mo liwe zwi kszenie wydobycia w gla brunatnego poprzez eksploatacj zasobw w wysoko ci 485 mln ton ze z o a Z oczew, znajduj cego si 60 km od obecnej kopalni i elektrowni. Jednak e transport w gla na tak odleg o mo e stanowi wyzwanie natury ekonomicznej, co mo e mie wp yw na budow nowej elektrowni, np. w Legnicy czy Gubinie. Zanim jakiekolwiek nowe projekty kopalni w gla brunatnego b d mog y si rozpocz nale y wzi pod uwag silny sprzeciw spo eczny podczas procesu uzyskiwania niezb dnych zezwole .
40
O wiadczenie Ministerstwa Skarbu Pa stwa, 4 lutego 2010 r.
98
6. W giel
WYDAJNO
redni poziom wydajno ci polskich kopal w gla kamiennego jest raczej niski ok. 645 ton na zatrudnionego rocznie, w porwnaniu do 3 400 ton w kopalniach w gla brunatnego. Dla porwnania, roczna wydajno pracy grnika w Australii i Stanach Zjednoczonych wynosi 8 00010 000 ton. Poziom wydajno ci kopal w gla jest generalnie ni szy w Europie ni u najwi kszych pa stw eksporterw w gla, takich jak Australia, Kolumbia, Indonezja i Republika Po udniowej Afryki. G wne powody tak niskiej wydajno ci to mniejsza ilo kopal odkrywkowych w gla kamiennego i trudniejsze warunki geologiczne w kopalniach g binowych.
Tabela 7. Produkcja, zatrudnienie i wydajno 20052009

Sektor w gla kamiennego Rok Produkcja (mln ton) 97,0 94,3 87,2 83,4 72,6 Liczba zatrudnionych osb 122 700 118 900 115 000 115 100 112 600
w polskich sektorach w gla kamiennego i brunatnego,

Sektor w gla brunatnego Produkcja (mln ton) 61,6 60,8 57,5 61,7 56,8 Liczba zatrudnionych osb 20 608 18 844 18 230 17 392 16 629 Wydajno (tony na jednego grnika) 2 989 3 226 3 154 3 548 3 416
Wydajno (tony na jednego grnika) 790,5 793,1 758,3 724,6 644,8
2005 2006 2007 2008 2009
rd o: Ministerstwo Gospodarki, Porozumienie Producentw W gla Brunatnego (PPWB) i analizy MAE.
Producenci w gla kamiennego w Polsce planuj podnie wydajno w przysz o ci, g wnie poprzez zach ty finansowe, zwi kszenie profesjonalizmu i zmniejszenie rozgranicze pomi dzy pracownikami a zak adami (koszt pracy si ga 40% ca o ci kosztw). Dodatkowo, istnieje wiele innych obszarw gdzie mo na dokona usprawnie . Przyk adowo, poprzez centralizacj us ug wspieraj cych, podzlecaj c niektre z dzia a , upraszczaj c struktury nadzorcze i funkcje (w czaj c w to te, ktre podlegaj uregulowaniom prawnym), eliminuj c nieproduktywne elementy zak adw i podnosz c automatyzacj . Wska niki poziomu efektywno ci zamieszczone w Tabeli 7 zawieraj dane odnosz ce si do wysoce efektywnych kopal . Dla przyk adu sp ka Lubelski W giel Bogdanka S.A., osi ga poziom wydajno ci, ktry jest dwukrotnie wi kszy ni rednia krajowa z jednej tylko kopalni z Zag bia Lubelskiego, pomimo trudnych warunkw hydrogeologicznych i wzgl dnie cienkich pok adw w gla. Do 2014 r. sp ka planuje zwi kszy dwukrotnie poziom produkcji do 11,1 mln ton rocznie i przygotowuje w tym celu dwa nowe szyby w z o u Stefanw, aby osi gn zak adany cel41.
TRANSPORT W GLA
Przemys w glowy korzysta z dobrze rozwini tej infrastruktury transportowej, obejmuj cej po czenia kolejowe z krajami s siednimi (Niemcy, Republika Czeska,
41
Podczas budowy w 1989 r. zaniechano doko czenia dwch szybw 993 m i 1020 m.
99
6. W giel
Republika S owacka, Ukraina, Bia oru , Litwa i Rosja) oraz po czenia z portami ba tyckimi. Transport w gla drog kolejow wewn trz kraju jest zdominowany przez pa stwow firm PKP Cargo. W 2003 r. firma posiada a 96% udzia w w rynku przewozowym. Mimo, e dwa mniejsze przedsi biorstwa, CTL Logistics S.A. i DB Schenker Rail Polska S.A. (ktry naby PCC Logistics i PTK Holding S.A.), rozpocz y rywalizacj , PKP Cargo wci kontrolowa o ponad 70% rynku przewozowego w 2008 r. Stawki za przewz w gla nie s konkurencyjne, w porwnaniu ze stawkami w innych pa stwach b d cych du ymi producentami w gla. Przyk adowo, rednia stawka transportu w gla z kopalni do portu w pierwszej po owie 2006 r. wynios a 15 EUR za ton (65 PLN)42. Do przewozu w gla u ywa si rwnie barek rzecznych. Obecna i przysz a zdolno prze adunkowa polskich portw w zakresie w gla zosta a przedstawiona w Tabela 8. Jedynie port w Gda sku posiada mo liwo ci prze adunkowe umo liwiaj ce przyjmowanie du ych okr tw handlowych. Dwa mniejsze porty, Ustka i Ko obrzeg, posiadaj zdolno ci prze adunkowe dla okr tw rednich rozmiarw. Roczna zdolno prze adunkowa portw mo e ulec zwi kszeniu do 19 mln ton przy niewielkich pracach modernizacyjnych urz dze , ktre wcze niej s u y y do celw eksportowych. Polska posiada przewag konkurencyjn na rynku ba tyckim/skandynawskim z uwagi na blisko portw ba tyckich, z ktrych wi kszo nie mo e obs ugiwa masowcw. Eksportowany za pomoc mniejszych statkw w giel z Polski unika prze adunkw po rednich w porwnaniu z mi dzynarodowym prze adunkiem w g wnych centrach handlu tym surowcem.
Tabela 8. Zdolno ci prze adunkowe w gla w polskich portach, 2009 i 2015

Port Gda sk Gdynia winouj cie Szczecin cznie
rd o: Ministerstwo Gospodarki.
Obecna roczna zdolno eksportowa Obecna roczna zdolno importowa (przysz e mo liwo ci w 2015 r.), Mt (przysz e mo liwo ci w 2015 r.), Mt 10 (5) 1 (1) 5 (5) 4 (4) 20 (15) 0 (10) 2 (2) 3 (5) 2 (2) 7 (19)
PROGNOZA
Przysz o polskiego przemys u w glowego jest trudna do okre lenia. Trwaj ce prace zmierzaj ce do zwi kszenia efektywno ci oznaczaj , e wiele kopal w gla kamiennego funkcjonuj cych w sektorze prywatnym mo e spodziewa si zyskw w przysz o ci, zaspokajaj c cz spodziewanego popytu w 2030 r. Rwnowaga mo e zosta osi gni ta poprzez import oraz istniej ce zdolno ci prze adunkowe portw, ktre zapewni dost p do rynkw mi dzynarodowych oraz import kolejowy z Rosji, Ukrainy, Republiki Czeskiej i Kazachstanu.
rednia odleg o dla transportu kolejowego dla wszystkich przewozw w gla kamiennego w Polsce wynios a 240 km w 2008, w czaj c w to elektrownie i drog do (z) portw, przy rednim koszcie 25 PLN (6 EUR) na ton (Ministerstwo Gospodarki).
42
100
6. W giel
W sektorze w gla brunatnego, pionowo zintegrowane przedsi biorstwa dostarczaj ce w giel bezpo rednio do po o onych przy nich elektrowni s bardzo konkurencyjne na podstawowym poziomie produkcji energii elektrycznej. Chocia PGE S.A. odgrywa wsp cze nie dominuj c rol w sektorze w gla brunatnego, nowi uczestnicy mogliby zosta zach ceni poprzez konkurencyjne rundy licencyjne wraz z wyeliminowaniem konieczno ci gromadzenia koncesji wydobywczych. Udzia nowych uczestnikw rynku mia by du warto dodan , poniewa zwi kszy by tak potrzebn konkurencj w sektorze elektroenergetycznym. Potrzeby kapita owe dla projektw rozbudowy kopal w gla kamiennego oraz budowy nowych kopal w gla brunatnego mog zosta pozyskane poprzez kana y komercyjne, pomimo decyzji Polski z 2007 r. oferowania wsparcia inwestycyjnego dla przemys u w gla kamiennego. Najbardziej nagl cym zagadnieniem sektora w gla brunatnego s procedury pozyskiwania zezwole na budow nowych kopal . Nawet je eli proponowane przedsi wzi cia le w interesie narodowym, sprzeciw lokalnych spo eczno ci i brak wsparcia lokalnych i regionalnych w adz powoduje, e uzyskanie pozwole jest niezwykle trudnym zadaniem. Przemys w glowy jako ca o napotyka wiele wyzwa w zakresie ochrony rodowiska. Dyrektywa LCPD Unii Europejskiej (ang. Large Combustion Plants Directive) i zwi zana z ni zintegrowana dyrektywa kontroli i przeciwdzia ania zanieczyszcze (ang. Integrated Pollution and Control Directive), wymagaj od Polski ograniczenia emisji zanieczyszcze zwyk ych. Polska podlega rwnie mi dzynarodowym zobowi zaniom ograniczenia emisji CO2 ze spalania paliw (np. wcze niej wspomniany System Handlu Emisjami EU- ETS). Chocia Polska w ramach Traktatu Akcesyjnego, uzyska a pewne okresy przej ciowe, okres ich obowi zywania nied ugo si sko czy. Polska jako cz onek Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE) jest sygnatariuszem Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza (ang. Long-Range Transboundary Air Pollution Convention) oraz Drugiego Protoko u Siarkowego UNECE. Na podstawie tych traktatw, Polska musi ograniczy emisj dwutlenku siarki do 1,397 mln ton w 2010 r., co oznacza redukcj o 56% w stosunku do 1980 r.43. Poniewa metan jest uwa any za silny gaz cieplarniany, ktry nie mo e podlega wymianie handlowej w ramach EU-ETS, to na rz dzie ci y obowi zek zapewnienia przepisw reguluj cych emisj metanu z kopal w gla. Szacuje si je na 10,3% ca o ci emitowanych przez Polsk gazw cieplarnianych. Starannie skonstruowane systemy motywacyjne mog yby zach ca do wychwytywania i ponownego u ycia metanu kopalnianego, obejmuj cego rwnie metan z powietrza wentylacyjnego. Kolejnym wyzwaniem jest osiadanie gruntw i sk adowanie odpadw grniczych. W Polsce wi kszo odpadw grniczych zamiast sk adowania na wysypiskach jest ponownie umieszczana w podziemnych wyrobiskach b d u ywana do rekultywacji terenw, prac in ynieryjnych i budowlanych. Wreszcie, kolejn wa n kwesti dla zdobywania akceptacji spo ecznej jest, restauracja. Polska posiada szereg przepisw z zakresu rekultywacji pogrniczej44.
43 44
W 2008, polska emisja SO2 si gn a 1.131 Mt, co stanowi 65% redukcji w stosunku do 1990 r. (EEA, 2009). Prawo Geologiczne i Grnicze z 1994 r., w tek cie jednolitym z poprawkami Dz. U. 2005 Nr. 228, poz. 1947 i Ustawa o ochronie gruntw rolnych i le nych z 1995 r., w tek cie jednolitym z poprawkami Dz. U. 2004 Nr. 191, poz. 1266.
101
6. W giel
POLITYKA DLA PRZEMYS U W GLOWEGO

Celem Polityki energetycznej Polski do 2030 r. jest racjonalne i efektywne gospodarowanie z o ami w gla. W giel jest traktowany jako g wne paliwo dla elektroenergetyki i obejmuje nast puj ce cele: zapewnienia bezpiecze stwa energetycznego kraju poprzez zaspokojenie krajowego zapotrzebowania na w giel, zagwarantowanie stabilnych dostaw do odbiorcw i wymaganych parametrw jako ciowych; zastosowanie efektywnych i niskoemisyjnych technologii w zu yciu w gla w przemy le energetycznym, w tym zagazowania w gla oraz przerobu na paliwa ciek e i gazowe; wykorzystanie nowoczesnych technologii w sektorze grnictwa w gla dla zwi kszenia konkurencyjno ci, bezpiecze stwa pracy i ochrony rodowiska oraz stworzenia podstaw rozwoju technologicznego i naukowego; maksymalne zagospodarowanie metanu uwalnianego przy eksploatacji w gla w kopalniach. Cele te zosta y omwione bardziej szczeg owo w dokumencie Strategia dla grnictwa w gla kamiennego w Polsce w latach 20072015 (dalej: Strategia), ktry zosta przyj ty przez Rad Ministrw 31 lipca 2007 r.45. Strategia zosta a oparta na wcze niejszym dokumencie, Restrukturyzacja Grnictwa W gla Kamiennego w latach 20042006 oraz Strategia na lata 20072010, przyj tym przez Rad Ministrw 27 kwietnia 2004 r. Strategia dla sektora w glowego oparta jest na za o eniu, e d ugoterminowe stabilne dostawy w gla o wysokiej jako ci s istotne dla bezpiecze stwa energetycznego Polski. Utrzymanie produkcji w gla energetycznego i koksuj cego b dzie wymaga o budowy nowych kopal i modernizacji sprz tu i metod wydobycia. Zgodnie ze Strategi , nadmiar produkcji, po zaspokojeniu krajowego zapotrzebowania, mo e zosta wyeksportowany. Kluczowymi elementami s u cymi do osi gni cia celw strategicznych b dzie konkurencyjno cenowa, bezpiecze stwo zatrudnienia, ochrona rodowiska i rozwj technologiczny. Strategia okre la nowe mo liwo ci zu ycia w gla. Udoskonalenie surowca, bardziej efektywne technologie spalania i nowe technologie przetwarzania w gla w paliwa p ynne, syntetyczny gaz ziemny i metanol mog zapewni bezpiecze stwo rodowiskowe i bezpiecze stwo energetyczne pa stwa. Zwi zane z tym zaawansowane i czyste technologie w glowe takie jak wychwytywanie i przechowywanie dwutlenku w gla (CCS), s niezwykle wa ne nie tylko dla Polski. Planowane s poprawki do Prawa geologicznego i grniczego, uwzgl dniaj ce wymogi Dyrektywy UE w zakresie CCS. W celu udoskonalenia d ugoterminowych planw w odniesieniu do sektora grnictwa, rz d wspiera badania i rozwj (R&D) w ramach programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2007-2013). Nowe technologie maj na celu podnie konkurencyjno tego tradycyjnego sektora gospodarki. Rz d planuje kontynuacj procesu prywatyzacji sp ek w glowych; planuje sprzeda mniejszo ciowe udzia y w sp kach Katowicki Holding W glowy S.A. oraz Jastrz bska Sp ka W glowa S.A., a firmy te b d mog y emitowa obligacje dla sfinansowania
45
www.mg.gov.pl/english/economy/coal+mining+sector/
102
6. W giel
swoich inwestycji. W przypadku Kompanii W glowej S.A., dalszy proces restrukturyzacji i oddzielanie zobowi za powsta ych w przesz o ci jest konieczno ci a plany prywatyzacyjne zosta y przesuni te na okres p niejszy do 2011 r. z uwagi na wiatowy kryzys finansowy.
SUBSYDIOWANIE PRZEMYS U W GLOWEGO

Ceny krajowego w gla energetycznego, koksuj cego i w gla brunatnego s w Polsce swobodnie negocjowane i konkurencyjne wzgl dem importu drog morsk oraz l dow . Sprzeda w gla nie jest dotowana przez pa stwo, ktre dodatkowo nie udziela wsparcia finansowego zarwno w zakresie kosztw operacyjnych jak i utrzymania dost pu do ju eksploatowanych zasobw w gla.
Wykres 24. Pomoc pa stwowa wyp acona do polskiego sektora w gla kamiennego, 19992009
rd o: Ministerstwo Gospodarki.
G wny ci ar restrukturyzacji polskiego przemys u w glowego zosta poniesiony przez pa stwo (Wykres 24). Odk d Polska sta a si cz onkiem Unii Europejskiej w 2004 r., Komisja Europejska podj a szereg decyzji dotycz cych zgodno ci planw w zakresie restrukturyzacji z funkcjonowaniem wsplnego rynku oraz aprobaty pomocy pa stwa dla przemys u w gla kamiennego46. Oglnie rzecz bior c, koszty powi zane s z obci eniami historycznymi takimi jak prawo emerytowanych grnikw do darmowego w gla, koszty likwidacji kopal , odszkodowania dla zwalnianych grnikw, zarz dzanie ryzykiem zwi zanym zagro eniami wodnym, metanowym i po arowym w zamkni tych kopalniach oraz odbudowa i uporz dkowanie szkd grniczych. Ca kowite nak ady finansowe z krajowego bud etu na pokrycie wspominanych zobowi za w latach 2008 2015 szacowane s na 2,7 mld PLN (0,62 mld EUR), w tym 152 mln PLN (35 mln EUR) z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW). Koszt zwi zane z zamykaniem kopal po 31 grudnia 2006 r. pokryte zosta y przez specjalny fundusz, ustanowiony w tym celu przez sp ki grnicze.
46
Przepisy Rady Europy 1407/2002 zak adaj pomoc pa stwa dla przemys u w glowego, podczas gdy Decyzja Nr K(2005)1796 na lata 2004-2006 odnosi si w tej kwestii szczeglnie do Polski; podobnie jak Decyzja Nr K(2007)1943 na 2007 r.
103
6. W giel
Polski rz d mo e udzieli dodatkowego wsparcia finansowego w zakresie restrukturyzacji na poziomie do 30% poczynionych przez funkcjonuj ce kopalnie inwestycji, na co zezwala prawo UE. W 2010 r. rz d udzieli wsparcia finansowego z bud etu w wysoko ci 400 mln PLN (92 mln EUR).
POLITYKA ZATRUDNIENIA W PRZEMY LE W GLOWYM

Polityka rz du w zakresie zatrudnienia podczas procesu restrukturyzacji przemys u w glowego skupi a si na zapewnieniu alternatywnych rozwi za dla zwalnianych grnikw oraz zaoferowaniu wsparcia spo ecznego dla osb pozostaj cych bez pracy47. Polityka osi gn a sukces, poniewa zdo ano unikn niepokojw spo ecznych i przemocy, wywo anych restrukturyzacj tak jak to mia o miejsce w innych pa stwach. Jednak e tak prowadzona polityka okaza a si by kosztowna. Ramka 5 zawiera wi cej szczeg w dotycz cych procesu restrukturyzacji sektora w glowego w zakresie zatrudnienia.
Ramka 5. Proces restrukturyzacji sektora w glowego w zakresie zatrudnienia

W 1993 r. stworzono w Polsce baz prawn maj c na celu wsparcie zwalnianych pracownikw oraz udzielenie pomocy spo ecznej osobom dotkni tym zamykaniem kopal . P niejszy program restrukturyzacji grnictwa przeprowadzony w latach 1996 2000 doprowadzi do redukcji zatrudnienia drog dobrowolnych odej , urlopw grniczych (alternatywna forma przej cia na wcze niejsz emerytur ), przechodzenie do innych przedsi biorstw utworzonych z maj tkw wcze niejszych przedsi biorstw grniczych oraz preferencyjne stawki podatkowe dla nowopowstaj cych firm lub tych zatrudniaj cych by ych grnikw. Grniczy Pakiet Socjalny (GPS) zawiera o wiele szerszy zakres korzy ci, ni poprzednio. W 2003 r. zapocz tkowano na l sku program maj cy zminimalizowa negatywny wp yw restrukturyzacji przemys u w glowego, ktrego inicjatorem by a Fundacja l ska. Wsparcia finansowego w postaci po yczki dla pierwszego etapu programu udzieli Europejski Bank Rozwoju. Program polega na wzmocnieniu miejscowego zaplecza biznesowego oraz udzielaniu po yczek dla ma ych i rednich przedsi biorstw, w celu stworzenia nowych d ugoterminowych miejsc pracy. W 2003 r. wesz a w ycie ustawa o restrukturyzacji grnictwa w gla kamiennego, ktra wprowadzi a nowe rodki pomocy. Na przyk ad, gwarancje zatrudnienia dla osb osi gaj cych wiek emerytalny przed 2007 r. z zachowaniem pe nego prawa do emerytury. Dost pne by y rwnie granty dla osb chc cych si przekwalifikowa zawodowo oraz kredyty dla osb pragn cych rozpocz w asn dzia alno gospodarcz . W latach 19942003 Polski rz d wyda na restrukturyzacj zatrudnienia w przemy le w gla kamiennego 1,6 mld USD. Najwi ksza cz tej kwoty zosta a wydatkowana w latach 19982002. Uzyskane z Banku wiatowego wsparcie finansowe w wysoko ci ok. 1 mld USD poprzez kredyty, dotacje i inwestycje Mi dzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC), zosta y przeznaczone na zamykanie najmniej zyskownych kopal , racjonalizacj zatrudnienia po 2003 r., napraw szkd grniczych i tworzenie nowych miejsc pracy. W latach 20042006 ze Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej przeznaczono sum 11,4 mld EUR (15,1 mld USD wg warto ci z 2005 r.) na rozwj zasobw ludzkich, popraw konkurencyjno ci i zintegrowany program rozwoju regionalnego.
47
ARP, 2004.
104
6. W giel
Oparcie si Polski na w glu jako g wnym rdle energii oznacza, e rz d jest zobowi zany do d ugoterminowego kszta towania przysz o ci okrojonego przemys u. Pomog o to utrzyma sektor zaopatrzenia grniczego, jak te wprowadzi wi ksze bezpiecze stwo zatrudnienia dla kadry grniczej. Patrz c w przysz o , polityka dalszych redukcji zatrudnienia poprzez naturalne odej cia (tj. emerytury) doprowadzi do starzenia si si y roboczej. Wyzwaniem zatem pozostaje utrzymanie sta ego poziomu wyszkolenia, koniecznego do bezpiecznej obs ugi kopal , poprzez zatrudnianie m odych kadr i ich szkolenie.
ROZWJ I BADANIA TECHNOLOGII PRZEMYS U W GLOWEGO

Polska posiada d ug tradycj w zakresie rozwoju technologii zwi zanych z przemys em w glowym i utrzymuje wiele szanowanych centrw badawczych, co zosta o szerzej uj te w rozdziale 10: Technologie Energetyczne oraz R&D. Nowe technologie w zakresie wydobycia, wysoka wydajno sprz tu grniczego, podziemna gazyfikacja w gla, wydobycie metanu ze z w glowych, technologie przetwrstwa w gla oraz wyposa enie elektrowni s przedmiotem prowadzonych bada i rozwoju, czasami s wdra ane na skal przemys ow . Dla zapewnienia zgodno ci sposobw wykorzystania w gla z krajowymi i mi dzynarodowymi celami w zakresie zrwnowa onego rozwoju, Polska musi kontynuowa dzia ania zmierzaj ce do uwzgl dniania ekologicznego aspektu procesu wydobycia i wykorzystania w gla. Polska mo e odgrywa istotn rol w rozwoju i demonstracji czystych technologii w glowych. W szczeglno ci, priorytetem zwi zanym z wymogami UE jest wprowadzenie oszcz dnej metody wychwytywania i przechowywania CO2 pochodz cego z elektrowni opalanych w glem. Do 2015 r. jest spodziewana realizacja dwch projektw w zakresie CCS, ktre stanowi cz wi kszego programu na poziomie UE (Rozdzia 10). W Scenariuszu 450 MAE, omawianym w rozdzia ach 2 i 3, CCS stanowi 23% ca kowitej redukcji emisji CO2 do 2030 r. w porwnaniu ze scenariuszem referencyjnym. Osi gni cie tego wyniku jest uzale nione od wsparcia spo ecznego dla technologii CCS oraz od rozwoju tej technologii. Rozdzia 10 dokonuje oceny projektw w zakresie CCS dla Polski.
WNIOSKI
Przemys w glowy w Polsce przeszed wielkie zmiany strukturalne od wyboru pierwszego demokratycznego rz du w 1989 r. Wydajno uleg a znaczn cejj poprawie, przeprowadzono inwestycje w celu modernizacji kopal oraz rozwi zano problem nadmiernego zatrudnienia. Implikacje spo eczne restrukturyzacji by y z wyczuciem prowadzone przez rz d co jest godnym pochwa y osi gni ciem zwa ywszy na redukcj 330 000 miejsc pracy. W giel odgrywa dominuj c rol w bilansie energii i odpowiada za 55% produkcji energii pierwotnej i 90% energii elektrycznej. Dost pno krajowego w gla zapewnia bezpiecze stwo poda y, rwnowa c siln zale no Polski od importu ropy naftowej i gazu ziemnego. Istniej jednak pewne ryzyka. Prawdopodobnie do najwi kszych zagro e mo na zaliczy potencjalne przerwy dostawy energii elektrycznej w sytuacji przerw w dostawach w gla, b d cych konsekwencj , na przyk ad, protestw grniczych lub w transporcie kolejowym. Zatem po dane by oby wi ksze zr nicowanie sektora elektroenergetycznego.
105
6. W giel
Produkcja w gla kamiennego w Polsce uleg a zmniejszeniu od szczytu produkcji w 1989 r. Produkcja na poziomie 77,4 mln ton w 2009 r. odzwierciedla nie tylko spadek zapotrzebowania na w giel, ale tak e trudn sytuacj ekonomiczn kopal g binowych powsta ych kilkadziesi t lat temu. Z drugiej strony, produkcja w gla brunatnego, zapewnia Polsce dostawy konkurencyjnego rd a energii. Ceny krajowego w gla energetycznego oraz koksuj cego s wolne i konkurencyjne w porwnaniu do w gla importowanego drog morsk . Sprzeda w gla nie jest dotowana. Polskie zasoby w gla w porwnaniu z niewielkimi zasobami ropy naftowej i gazu ziemnego mog yby by eksploatowane przez setki lat uwzgl dniaj c obecny poziom produkcji. Jednak zasoby wydobywane w gla kamiennego w istniej cych kopalniach nie rokuj zbyt d ugiego okresu wydobycia. Przy braku perspektyw zatapiania nowych kopal , jest spodziewany spadek produkcji w gla kamiennego do 2030 r. Produkcja w gla brunatnego rwnie ulegnie zmniejszeniu je eli nie zostan oddane do eksploatacji nowe kopalnie. Sprzeciw spo eczny wobec sektora w glowego powoduje, e w adze lokalne niech tnie udzielaj koncesji na budow nowych kopal , pomimo krajowych potrzeb wzrostu produkcji w gla brunatnego, je eli ma unikn si brakw w dost pie do w gla po 2015 r. Uzyskiwanie pozwole na budow nowych kopal jest najbardziej nagl cym zagadnieniem dla sektora w gla brunatnego. Polska powinna zbada jak inne pa stwa cz onkowskie MAE poradzi y sobie z t sytuacj . Nie istniej rozwi zania, ktre zadowoli yby wszystkich zainteresowanych jednak uzasadnione dania tych, ktrzy zostali dotkni ci efektami dzia alno ci grniczej powinny by wzi te pod uwag . Bardziej skuteczny system planowania pozwoli by zrealizowa projekty energetyczne, ktre s w interesie narodowym. Nie dalej jak w 2007 r. rz d Polski wyra a obawy, e wewn trzna produkcja mo e przewy szy popyt wewn trzny. Rzeczywisto okaza a si by inna. W 2008 r. Polska po raz pierwszy sta a si importerem w gla kamiennego netto jako e krajowa produkcja by a niewystarczaj ca, aby zaspokoi krajowe zapotrzebowanie. Import z Rosji si gn 70% ca o ci importu w gla w 2009 r. Przemys w gla kamiennego, z o ony z 27 kopal jest zdominowany przez cztery sp ki pa stwowe, z ktrych najwi ksz jest Kompania W glow S.A. W glokoks S.A. jest pa stwow firm handlow , ktra dominuje w Polsce w zakresie eksportu w gla. Lubelski W giel Bogdanka S.A., ktra jest w a cicielem i eksploatuje du kopalni w gla kamiennego we wschodniej Polsce zosta a sprywatyzowana w 2010 r., w efekcie pierwszej oferty publicznej (IPO) przeprowadzonej w 2009 r. Przemys w gla brunatnego obejmuje cztery kopalnie: Adamw, Be chatw, Konin i Turw. Dwie pionowo zintegrowane elektrownie u ywaj w gla brunatnegodo produkcji energii elektrycznej: PGE S.A. i PAK S.A. Pa stwowa sp ka jest odpowiedzialna za zamykanie nieproduktywnych kopal i zarz dzanie innymi aspektami rz dowego programu restrukturyzacji. O ile w a ciwym jest taki podzia zada Skarbu Pa stwa to nale y zapewni aby rodki publiczne by y wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem. Mo e to by osi gni te poprzez powierzenie tycch zada organowi, ktry by by bezpo rednio odpowiedzialny przed Parlamentem. Przysz o polskiego przemys u w glowego jest dwojaka. Post puj ce zwi kszanie wydajno ci sprawia, e szereg kopal w gla kamiennego b dzie osi ga a w przysz o ci zyski zaspokajaj c w cz ci spodziewany popyt. Rwnowaga mo e zosta osi gni ta poprzez import a w tym zakresie istniej wystarczaj ce zdolno ci transportowe
106
6. W giel
i prze adunkowe. W sektorze w gla brunatnego, pionowo zintegrowane przedsi biorstwa dostarczaj ce w giel bezpo rednio do elektrowni przy nich zlokalizowanych powinny pozosta konkurencyjne na podstawowym poziomie produkcji energii elektrycznej. Rz d powinien zach ci nowych uczestnikw do udzia u w rynku poprzez konkurencyjne rundy licencyjne. Potrzeby kapita owe dla projektw rozbudowy kopal w gla kamiennego oraz budowy nowych kopal w gla brunatnego mog zosta pozyskane poprzez kana y komercyjne, pomimo decyzji Polski z 2007 r. oferowania wsparcia inwestycyjnego dla przemys u w gla kamiennego. Przemys w glowy jako ca o napotyka wiele wyzwa w zakresie ochrony rodowiska. Zanieczyszczenia pochodz ce z wykorzystania w gla musz zosta ograniczone podobnie jak zobowi zania pa stwa w zakresie ograniczenia emisji CO2 zgodnie z dyrektywami UE. Chocia Polska, w ramach Traktatu Akcesyjnego, uzyska a pewne okresy przej ciowe w odniesieniu do dyrektyw rodowiskowych, okres ich obowi zywania nied ugo si sko czy. Rz d musi zatem wprowadzi przejrzysty i wiarygodny plan zmierzaj cy do spe nienia wymaga dyrektywy LCPD Unii Europejskiej (ang. Large Combustion Plants Directive) i zwi zanej z ni zintegrowan dyrektyw kontroli i przeciwdzia ania zanieczyszcze (ang. Integrated Pollution and Control Directive). Poniewa metan jest uwa any za silny gaz cieplarniany, ktry nie mo e podlega wymianie handlowej w ramach EU-ETS, rz d musi poradzi sobie z emisjami tego gazu z kopal w gla. Dok adnie opracowane systemy motywacyjne mog yby zach ci do wychwytywania i ponownego u ycia metanu kopalnianego, w czaj c tak e gaz z powietrza wentylacyjnego. Wreszcie, je eli budowa nowych kopal ma zyska akceptacj spo eczn , nale y zadba aby restauracja kopal przeprowadzana by a wed ug najwy szych standardw. Istniej ce przepisy reguluj ce rekultywacj terenw pogrniczych musz by ci le przestrzegane. Podsumowuj c, je eli Polska planuje kontynuowa wykorzystanie znacz cych ilo ci krajowego w gla oraz cieszy si wynikaj cymi z tego korzy ciami w zakresie bezpiecze stwa energetycznego, kraj musi kontynuowa dzia ania zmierzaj ce do obni enia negatywnego wp ywu wydobycia i zu ycia w gla na rodowisko.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Ponownie oszacowa i zewidencjonowa op acalne do wydobycia rezerwy w gla kamiennego i brunatnego w celu okre lenia przysz ego rozwoju polityki energetycznej. Kontynuowa polityk maj c na celu stworzenie silnego i konkurencyjnego prywatnego sektora grniczego. Wsp pracowa z przemys em celem stworzenia strumienia projektw rozwojowych, w czaj c w to zabezpieczenie odpowiednich licencji i zezwole . Zagwarantowa finansowanie i konieczn legislacj niezb dne dla realizacji projektw demonstracyjnych CCS, tak aby technologia ta by a dost pna jako opcja ograniczenia emisji CO2 do 2020 r.
107
6. W giel
108
7. Gaz ziemny
7. GAZ ZIEMNY
PODA I POPYT POPYT
Zapotrzebowanie na gaz ziemny wzrasta o stopniowo od 13,3 mld m3 w 2000 r. do 16,4 mld m3 w 2009 r. (wed ug metodologii MAE patrz Ramka 6), z rocznym wzrostem wynosz cym 2,3%. W Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. prognozuje si , e w porwnaniu do poziomu z 2009 r., popyt na gaz wzro nie o 28% w 2020 r. i o 52% w 2030 r. Dzienna konsumpcja gazu ziemnego w 2009 r. waha a si pomi dzy 30,2 mln m3 w sierpniu do 62,2 mln m3 w styczniu48. rednia dzienna konsumpcja gazu ziemnego w styczniu 2010 r. wynios a 71,2 mln m3 .
Ramka 6. Statystyki dotycz ce gazu: r nice metodologiczne

Dane dotycz ce produkcji i konsumpcji gazu ziemnego w publikacjach MAE r ni si od polskich rde pod wzgl dem metodologicznym. Przyk adowo, krajowe wydobycie gazu raportowane z polskich rde si gn o 4,1 mld m w 2009 r. w porwnaniu do podawanych przez MAE warto ci 5,8 mld m. Dane przekazane przez Agencj Rynku Energii do MAE to suma danych dotycz cych gazu ziemnego r nych rodzajw (gaz wysokometanowy, gaz niskometanowy oraz metan pochodz cy z kopal ), w warunkach standardowych, bez podawania nominalnej warto ci kalorycznej brutto (GCV). W danych polskich niskometanowy gaz ziemny jest przeliczany pod wzgl dem warto ci kalorycznej brutto na gaz wysokometanowy. Poza r nicami metodologicznymi, podczas przeprowadzania pomiaru wolumenu gazu ziemnego nale y rwnie pami ta w jakiej temperaturze i w jakim ci nieniu gaz ziemny jest mierzony. Istnieje wiele definicji co do tego, jakie s standardowe warunki temperatury i ci nienia. Dla MAE warunki standardowe to 15 C i 760 mm s upa rt ci (mm Hg); w Polsce normalne warunki pomiarowe to temperatura 0 C i ci nienie 760 mm Hg; podczas gdy w Rosji standard pa stwowy GOST 2939-63 Gazy. Warunki okre lania obj to ci okre la warunki standardowe na temperatur 20 C i ci nienie 760 mm Hg. Ta r nica nie jest niczym wyj tkowym u ywa si tak e wielu innych zestaww warunkw, na przyk ad Mi dzynarodowa Organizacja Standaryzacji (ISO) posiada wi cej ni jedn definicj warunkw standardowych. Jest zatem wa ne, aby wspomnie jako e gaz ziemny jest surowcem bardzo spr alnym w zwi zku z tym r nice w jego pomiarze mog by znaczne. Najwi kszym konsumentem gazu ziemnego jest przemys , odpowiadaj cy za 37% z ca kowitego popytu na gaz w 2009 r., zgodnie ze wst pnymi danymi MAE. Tu za nim plasuje si sektor mieszkaniowy i us ug, odpowiednio 26% i 13%. Sektor ciep owniczy
48
Powy sze dane stanowi miesi czn
redni we wspomnianych dwch miesi cach, na podstawie IEA Montlhly Oil statistics.
109
7. Gaz ziemny
i energii elektrycznej reprezentowa jedynie 10% ca kowitego zu ycia gazu ziemnego w 2009 r. Poniewa produkcja energii elektrycznej bazuje g wnie na w glu, udzia gazu ziemnego jako paliwa do jej produkcji ukszta towa si na poziomie tylko 2% w 2009 r. Mo e on ulec zwi kszeniu ze wzgl du na starzej c si infrastruktur opart na w glu, ktra b dzie nale a o zast pi innymi typami elektrowni. Elektrownie gazowe s drugimi co do szybko ci w budowie tu po elektrowniach wiatrowych, s te mniej nara one na sprzeciw spo eczny (syndrom NIMBY Not In My Backyard) ni elektrownie w glowe czy wiatrowe.
Wykres 25. Poda gazu ziemnego z podzia em na sektory*, 19972030
* TPES wed ug sektorw konsumpcyjnych. Pozosta e zawieraj sektor przetwrczy i energetyczny. Przemys zawiera u ycie pozaenergetyczne. Handel zawiera handel, us ugi publiczne, rolnictwo/le nictwo, rybo wstwo i inna konsumpcj finaln . Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20202030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
PODA
Udzia gazu ziemnego w ca kowitej poda y energii pierwotnej (TPES) Polski wynis 13% w 2008 r., co stanowi wzrost o dwa punkty procentowe w stosunku do poziomu z 2000 r. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) przewiduje nieznaczne zwi kszenie udzia u gazu ziemnego do 14,5% w 2030 r. Oko o jednej trzeciej ca kowitej poda y gazu ziemnego pochodzi z krajowego wydobycia, natomiast reszta z importu. Ca kowity import gazu ziemnego w Polsce w 2009 r. wynis 10 mld m3, podczas gdy saldo i eksport osi gn y odpowiednio 580 mln m3 i 40 mln m3. Obecnie praktycznie ca y importowany gaz ziemny jest dostarczany ruroci gami do Polski przez PGNiG, poza niewielkimi ilo ciami gazu skroplonego (LNG) przesy anego przez konkurentw PGNiG drog l dow (22,5 tys. ton w 2008 r. i 14 tys. ton w 2009 r.). Jak pokazuje Tabela 9, Rosja jest g wnym rd em importu gazu ziemnego. W 2009 r. udzia gazu rosyjskiego w imporcie wynis 82%, podczas gdy import z Niemiec 11%. W pa dzierniku 2010 r., po d ugich polsko-rosyjskich negocjacjach (patrz Ramka 7), zawarto nowy, d ugoletni kontrakt pomi dzy PGNiG i rosyjskim Gazpromem.
110
7. Gaz ziemny
Tabela 9. Kontrakty na import gazu PGNiG

Nabywca PGNiG Dostawca OOO Gazprom (Rosja) VNG-Verbundnetz Gas AG (Niemcy) VNG-Verbundnetz Gas AG (Niemcy) NAK Naftogaz (Ukraina) RosUkrEnergo AG Pocz tek 29 pa dziernika 2010 Data ko cowa 2022 Obj to /Uwagi 3 2010: 9 mld m /rok 3 2011: 9.8 mld m /rok 3 20122022: 10,25 mld m /rok 0,4 mld m /rok
3
PGNiG
17 sierpnia 2006
1 pa dziernika 2016
PGNiG PGNiG
29 wrze nia 2008 2004
1 pa dziernika 2011 2020
0,5 mld m /rok 0,005 mld m /rok * 2,5 mld m /rok ; Od 1 stycznia 2009, RosUkrEnergo nie wykonuje swoich obowi zkw umownych.
3 3
PGNiG
2007
2010
* obj to ci s podane dla warunkw normalnych - 0 C. ** PGNiG oczekuje podniesienia importu z Ukrainy od 2011 roku. rd o: Polska administracja.
Ramka 7. Kontrakty gazowe z Rosj

Umowy na dostawy gazu ziemnego z Rosji do jej wschodnio- i rodkowo-europejskich s siadw zwykle s zawierane na dwch poziomach pomi dzy rz dami krajw i pomi dzy pa stwowymi sp kami gazowymi. Zwykle podpisywane s w pakietach z umowami dotycz cymi przesy u gazu rosyjskiego przez kraj importera. Polska podpisa a z Rosj umow mi dzyrz dow w 1993 r., ktr zmieniano w latach 1996 i 2003. Strony renegocjowa y j w 2009 r. jednak nowe porozumienie zosta o zawetowane przez Komisj Europejsk , jako e narusza o ono zasady rynku wewn trznego UE. Komisja naciska a, aby Polska udost pni a stronom trzecim dost p do ruroci gu Jama i pozwoli a, aby gaz ziemny p yn w obu kierunkach pomi dzy Polsk i Niemcami. Chcia a rwnie wykre lenia tzw. klauzuli przeznaczenia, czyli zakazu dalszej sprzeda y gazu rosyjskiego do innych pa stw. W pa dzierniku 2010 r., rz dy rosyjski i polski, podobnie jak Gazprom i PGNiG, zgodzi y si co do nast puj cych warunkw: Gazprom dostarczy 9,7 mld m w 2010 r. zwi kszaj c dostawy do 10,5 mld m w 2011 r. i 11 mld m w 2012 r. wg standardu GOST (odpowiada to 9,03 mld m, 9,77 mld m i 10,24 mld m wed ug polskiej metodologii). Kontrakt ko czy si w 2022 r., zamiast pierwotnie planowanego 2037 r. Klauzula przeznaczenia zosta a usuni ta z umowy. Umowa tranzytowa podpisana w pa dzierniku 2010 r. ko czy si w 2019 r. zamiast, jak pierwotnie planowano, w 2045 r. Strony zdecydowa y si przedyskutowa rozszerzenie umowy tranzytowej dotycz cej 28 mld m gazu rocznie do 2045 r. GAZ-SYSTEM i EuRoPol Gaz zgodzi y si by GAZ-SYSTEM przej zarz dzanie cz ci ruroci gu Jama Europa przypisanej EuRoPolGaz. Na pocz tku listopada 2010 r. Komisja Europejska zatwierdzi a umow rosyjsko-polsk , podkre li a jednak potrzeb zapewnienia efektywnego dost pu stron trzecich do ruroci gu Jama . Wed ug BP Statistical Review of World Energy 2010, Polska dysponowa a w ko cu 2009 r. 100 mld m3 udokumentowanych rezerw gazu ziemnego, co mo na przeliczy na ok. 27 lat bie cego wydobycia. Ministerstwo rodowiska udziela koncesji na poszukiwanie i wydobycie gazu ziemnego oraz ropy naftowej. Wed ug stanu na dzie
111
7. Gaz ziemny
1 pa dziernika 2010 r., koncesjami na poszukiwanie dysponowa o 15 firm, a 4 firmy dysponowa y koncesjami na wydobycie z naturalnych w glowodorw. Dodatkowo istnieje kilkadziesi t innych firm, krajowych i zagranicznych, zaanga owanych w planowanie wydobycia i poszukiwanie gazu niekonwencjonalnego. W 2009 r. wydobyto w Polsce 5,8 mld m3 gazu ziemnego (lub 4,27 mld m3 wed ug polskiej metodologii omawianej w Ramce 6), co odpowiada o oko o jednej trzeciej krajowego zapotrzebowania. Oko o 98% tego gazu stanowi o wydobycie PGNiG. Firma planuje podnie poziom wydobycia gazu konwencjonalnego w krtkim czasie. Wi cej szczeg w o polskim sektorze wydobywczym w glowodorw zawiera Rozdzia 8, dotycz cy ropy naftowej.
PERSPEKTYWY DLA GAZU NIEKONWENCJONALNEGO49

Wst pne szacunki wskazuj , e Polska mo e dysponowa od 1,4 do 3 bln m3 gazu niekonwencjonalnego; jednak mo e zaj to od pi ciu do dziesi ciu lat zanim mo liwa b dzie kompletna ocena jego handlowego zastosowania na podstawie pierwszych odwiertw poszukiwawczych, w 2010 r. Pa stwowy Instytut Geologiczny planuje opublikowa swoje oceny dotycz ce z gazu niekonwecjonalnego do ko ca 2011 r. Wiele du ych i niezale nych ameryka skich firm naftowych i gazowych (w tym ExxonMobil, ConocoPhillips, Chevron i Marathon) szuka obecnie mo liwo ci eksploatowania gazu upkowego w Polsce. Ministerstwo rodowiska przyzna o do pa dziernika 2010 r. ponad 70 koncesji na poszukiwanie gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Polska mo e rwnie mie rezerwy gazu zaci ni tego (ang. tight gas), jak te zasoby metanu w z o ach w gla (ang. coal-bed-methane, CBM). Je eli z o a gazu upkowego si potwierdz , to skala ich eksploatacji mo e teoretycznie zmieni krajobraz energetyczny nie tylko Polski, ale i Europy. W praktyce jednak wydobycie gazu niekonwencjonalnego mo e napotka na ci kie ograniczenia w postaci fizycznie utrudnionego dost pu do z . Spo eczno ci gmin o wysokim zaludnieniu lub o obszarze g sto podzielonym w asno ciowo mog niech tnie zgadza si na odwierty na wielk skal , g wnie ze wzgl du na wywo ane tym zak cenia oraz gwa towny wzrost lokalnego zapotrzebowania infrastrukturalnego, g wnie w sferze transportu. Du barier mog by rwnie przepisy o ochronie rodowiska, jako e charakter prac wiertniczych i spora ilo potrzebnych do zbudowania szybw mo e by czynnikiem negatywnie wp ywaj cym na miejscowy krajobraz. Gromadzenie du ej ilo ci wody potrzebnej do odwiertw mo e rwnie kolidowa z przepisami o ochronie rodowiska oraz stanowi spory koszt operacyjny. Barier mo e by rwnie dost p do du ych zasobw wodnych chocia post p technologiczny przyczynia si do redukcji ilo ci potrzebnych do odwiertw. Otrzymywanie zezwole rodowiskowych b dzie najtrudniejsze na terenach ekologicznie wra liwych, a czas potrzebny do otrzymania zezwole i licencji na wiercenia i powi zane z nimi czynno ci mo e komplikowa projekty rozwojowe. Wyzwania techniczne i gospodarcze mog rwnie wynika z geologicznej charakterystyki z . Niektre zag bia s niewielkie i koncentracja zasobw mo e by niska. Z o ono i koszt wiercenia, czynnik wystarczaj cej upliwo ci pod o a u atwiaj cy szczelinowanie oraz blisko ruroci gw to rwnie czynniki kluczowe.
49
Sekcja ta oparta jest na danych z dokumentu roboczego Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, 2010.
112
7. Gaz ziemny
Zwa ywszy na wszystkie te elementy widzimy, e wydobycie gazu niekonwencjonalnego w Polsce mo e si rozpocz nie wcze niej ni na pocz tku lat 20. XXI w. By to si jednak mog o sta , jest potrzebna polityka wspieraj ca oraz odpowiednie ramy prawne.
REFORMA RYNKU I STRUKTURA PRZEMYS U REFORMA RYNKU

Zgodnie z Dyrektyw UE 2003/55/WE o rynkach gazowych, Polska rozpocz a proces wielofazowej liberalizacji krajowego rynku gazu ziemnego. R ne kategorie odbiorcw stopniowo nabywa y prawo do wyboru dostawcy. Konsumenci o rocznym zu yciu gazu wy szym ni 15 mln m3 uzyskali je w styczniu 2004 r., natomiast konsumenci spoza sektora mieszkaniowego w styczniu 2005 r. Wszyscy odbiorcy ko cowi gazu ziemnego zostali uwolnieni w styczniu 2006 r. wyprzedzaj c wymagania dyrektywy UE, aby osi gn c pe n otwarto rynku przed lipcem 2007 r. Pomimo otwarcia rynku, konkurencja wzrasta powoli, a rynek gazowy jest wci silnie zmonopolizowany (o czym mowa poni ej). Rz d przyznaje, e konkurencja praktycznie nie istnieje. Jednym z celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. jest rozwj konkurencyjnych rynkw gazowych. PEP 2030 i Program Dzia a Wykonawczych zak ada przyj cie mechanizmw stymuluj cych w tym zakresie. Ministerstwo Gospodarki oraz regulator powinni rozwija i wprowadza na celu stopniow liberalizacj rynku gazowego, w tym: Zasady efektywnego dost pu do infrastruktury gazowej; Model wej cia-wyj cia; Ide wirtualnych punktw sprzeda y gazu; Model rynku oddzielaj cego przep yw fizyczny od handlowego; Zasada rwnowa enia rynku; Model rynku pozwalaj cego efektywnie zmienia dostawcw. Urz d Regulacji Energetyki ma dostosowa ramy prawne do wspomnianych powy ej warunkw oraz przygotowa przepisy dla stopniowego wyeliminowania taryf regulowanych. PEP 2030 wymaga rwnie od Ministerstwa Gospodarki i URE stworzenia mapy drogowej pomagaj cej wdro y konkurencyjny rynek gazowy, bior cej pod uwag nast puj ce problemy: Warunki infrastrukturalne rozwoju konkurencji, w czaj c w to rozszerzenie i modernizacj sieci przesy u i dystrybucji oraz infrastruktury magazynowania gazu uwzgl dniaj cej zasad TPA (dost pu stron trzecich); Zapewnienie dost pu do infrastruktury gazowej; Okre lenie za o e dla regulacji pozwalaj cych wdra a zasady konkurencyjno ci; Wdro enie zasady wyboru dostawcy; Rozszerzanie dost pu do rde gazu dla podmiotw dzia aj cych na rynku. rodki maj ce
113
7. Gaz ziemny
STRUKTURA RYNKU
Jako cz reformy rynkowej wyodr bniono pod wzgl dem w asno ciowym dzia alno zwi zan z przesy em gazu ziemnego, b d c pierwotnie cz ci PGNiG. W 2004 r. w ramach PGNiG utworzono ca kowicie niezale n , pa stwow jednostk , operatora systemu przesy owego (TSO) OGP GAZ-SYSTEM oraz przekazano j pod kontrol pa stwa w 2005 r. W czerwcu 2007 r., wyodr bniono z PGNiG, pod wzgl dem prawnym, sze sp ek dystrybucyjnych, ktrym URE przyzna o status operatora systemu dystrybucyjnego (DSO). DSO s ca kowit w asno ci grupy PGNiG. PGNiG (72,5% w asno Skarbu Pa stwa, 12,7% w akcjonariacie pracowniczym, reszta w wolnym obrocie) ma dominuj c pozycj w sektorach upstream i downstream. Jest to praktycznie jedyny importer gazu zarezerwowa prawie 100% zdolno ci przesy owej na wszystkich punktach wej cia50. B d c rwnie najwi kszym krajowym wydobywc gazu (98% krajowego wydobycia), PGNiG skutecznie kontroluje hurtowy rynek gazu ziemnego. Gaz sprzedawany jest jedynie w ramach umw dwustronnych. Brak jest gie d gazu oraz hubw gazowych. PGNiG dominuje rwnie na rynku detalicznym. Wiele innych firm (G.EN Gaz Energia, CP Energia, EWE Polska, Enesta SA i KRI S.A.) wesz o na rynek, jednak ich ca kowity udzia to oko o 2% w 2009 r. Ze wzgl du na to, e nie maj one bezpo redniego dost pu do zasobw z gazu ziemnego, kupuj gaz od PGNiG, aby odsprzedawa go konsumentom ostatecznym, cz sto poprzez w asne lokalne sieci dystrybucyjne. Wyj tkiem jest EWE Polska, ktra rwnie importuje gaz ziemny z zachodu, poprzez w asn sie , za pomoc systemu przesy owego UE. W 2009 r. EWE Polska importowa a z Niemiec ok. 35,65 mln m3 gazu ziemnego na podstawie umowy z EWE AG. Niektrzy mniejsi gracze importuj niewielkie ilo ci gazu LNG w cysternach. Z uwagi na fakt, i ich ilo ci handlowe s niewielkie, dostawcy niezale ni wobec PGNiG nie maj obowi zku udzielania dost pu stronom trzecim do ich sieci dystrybucyjnych, cho formalnie rzecz bior c, konsument mo e bezp atnie zmieni dostawc dwukrotnie w ci gu roku. Ponadto, PGNiG jest jedynym w a cicielem i operatorem systemu magazynowania. Regulator zatwierdzi PGNiG na operatora systemu magazynowania na okres 17 lat w 2008 r. Czynna pojemno magazynowa wynosi 1,63 mld m3 (12% rocznego zapotrzebowania na gaz ziemny). PGNiG planuje podnie j do 2,7 mld m3 do 2012 r. Istniej przepisy zobowi zuj ce operatora systemu magazynowego do publikowania danych o dost pnych pojemno ciach magazynowych i do niedyskryminacyjnego traktowania u ytkownikw instalacji magazynowych. Jednak w praktyce PGNiG jest ich jedynym u ytkownikiem51. Jest to kolejny czynnik hamuj cy konkurencj , poniewa dostawcy gazu ziemnego s zobowi zani przez prawo do utrzymywania zapasw obowi zkowych (patrz sekcja Organizacja i Dzia ania w Sytuacjach Krytycznych). Bez dost pu do zapasw nie mog oni tego obowi zku wype nia , zatem i dzia a na polskim rynku.
50
W 2008 r. tylko jeden, poza PGNiG, importer gazu otrzyma dost p do pojedynczego punktu wej cia o przepustowo ci 25m3 na godzin . 51 Dostarcza 50 mln m do operatora systemu przesy owego na podstawie umowy dwustronnej.
114
7. Gaz ziemny
INFRASTRUKTURA RUROCI GI
Polski system gazowy jest pod czony do europejskiej sieci gazowej, g wnie jednak w kierunku wschodnio-zachodnim (Rysunek 30). Istniej cztery g wne punkty wej cia, przez ktre gaz ziemny jest wprowadzany do polskiego systemu przesy owego: Lasw (z Niemiec), Drozdowicze (z Ukrainy), Wysokoje (z Bia orusi) i Kondratki (z Bia orusi; ruroci g Jama ) (Tabela 10). PGNiG zarezerwowa prawie 100% dost pnych zdolno ci przesy owych na tych wszystkich punktach wej cia52. Mapa 5. Polska infrastruktura gazu ziemnego, 2010
rd o: Natural Gas Information, IEA/OECD Paris, 2010.
Polski system przesy owy gazu obejmuje obecnie 9 709 km ruroci gw, 14 t oczni i 833 stacje gazowe. OGP GAZ-SYSTEM jest wyznaczonym przez URE operatorem systemu przesy owego (TSO). Polska jest kluczowym pa stwem tranzytowym dla rosyjskiego gazu ziemnego do pa stw zachodnich, poprzez ruroci g Jama . Pragnie zachowa t rol w przysz o ci. EuRoPol Gaz S.A. jest w a cicielem polskiego odcinka ruroci gu Jama -Europa i by jego operatorem do ko ca 2010 r. EuRoPol Gaz jest w asno ci Gazpromu i PGNiG (48% dla ka dej ze stron) i polskiej firmy Gas-Trading S.A (4%)53. Firma ta wiadczy a us ugi przesy owe jedynie dla PGNiG i Gazprom Export, firmy b d cej w asno ci koncernu OAO Gazprom. Dokona przesy u oko o 28 mld m3 dla Gazpromu w 2009 r. (o 9% mniej ni w 2008 r.) i przetransportowa 2,65 mld m3 dla PGNiG w tym samym roku. Stopie wykorzystania ruroci gu wynis 89% jego zdolno ci technicznej.
52 53
Moc przesy owa jest zarezerwowana przez Gazprom Export, patrz poni ej. Gazprom ma 15.88% udzia w w Gas-Trading S.A.
115
7. Gaz ziemny
Brak jest dost pu stron trzecich do ruroci gu Jama , co ju spotka o si ze sprzeciwem UE. Zach caj co wygl da fakt, i nowym operatorem gazoci gu Jama w Polsce, wed ug nowej umowy tranzytowej podpisanej pa dzierniku 2010 r., sta si OGP GAZ-SYSTEM (patrz Ramka 7). Komisja Europejska zatwierdzaj c t umow podkre li a jednak potrzeb sprawiedliwego i rwnego wiadczenia przez GAZ-SYSTEM dost pu dla stron trzecich do ruroci gu Jama . Obecnie przep yw gazu ziemnego przez ten ruroci g mo liwy jest jedynie w kierunku wschd-zachd.
Tabela 10. Techniczne i rzeczywiste wielko ci przep ywu gazu ziemnego w punktach wej cia (stycze 2010 r.)
Punkt wej cia Lasw (z Niemiec) Drozdowicze (z Ukrainy) Wysokoje (z Bia orusi) Kondratki (ruroci g Jama ; z Bia orusi do Niemiec) Maksymalna przepustowo 3,2 mlnm /d 16,46 mln m /d 15,8 mln m /d 88,8 mln m /d
3 3 3 3
Wielko przep ywu gazu przez punkt wej cia w styczniu 2010 3,35 mln m /d 12,4 mln m /d 11,86 mln m /d 86,6 mln m /d
3 3 3 3
Wolna przepustowo w styczniu 2010 -0,15 mln m /d 4,06 mln m /d 3,94 mln m /d 2,2 mln m /d
3 3 3 3
* warto ci mocy przep ywowych podane s dla warunkw standardowych: 15 stopni i 760 mmHg. rd o: MAE.
Wynikiem braku inwestycji w rozwj systemu jest deficyt dost pnych przepustowo ci. Co wi cej, infrastruktura si starzeje, co wymusza konieczno kolejnych inwestycji. W 2009 r., 60% ruroci gw przesy owych mia a ponad 25 lat, a kolejne 8% osi gn o wiek pomi dzy 21 i 25 lat. Ograniczenia sieciowe s cz st sytuacj w niektrych cz ciach systemu. W wyniku tego w wielu przypadkach spotykane s odmowy przy czenia do sieci przesy owej i dystrybucyjnej.
Tabela 11. Projekty gazoci gowe

Projekt Po czenie czesko-polskie (Moravia) Rozszerzenie systemu przesy u gazu NiemcyPolska (Lasw) Opis projektu Budowa nowego, 22 km ruroci gu (polski odcinek) Podniesienie wydolno ci odbiorczej punktu Lasw Budowa nowego, dwukierunkowego, 140160 km ruroci gu i dwch nowych t oczni Budowa nowych morskich i naziemnych ruroci gw (polski odcinek) Zdolno
3
przesy owa
Status projektu W budowie, planowana realizacja inwestycji 2011 r.

3
0,5 mld m rocznie 3 (do 1,6 mln m /d w wypadkach nag ych) Rozbudowa do 1,5 mld m 3 (4,1 mln m /d)
W budowie, do oddania w ko cu 2011 r. Zezwolenie na budow polskiego odcinka zosta o wydane. Budowa ma by zako czona do ko ca roku 2012 Wst pna faza inwestycyjna jest w trakcje realizacji, w celu zapewnienia bezpiecznej lokalizacji projektu.
Po czenie Niemcy-Polska (Brnicke Police)
3 mld m rocznie 3 (8,2 mln m /d)
Ruroci g Ba tycki (Dania-Polska)

rd o: Polska administracja.
3 mld m 3 (8,2 mln m /d)
W celu zwi kszenia dost pnych zdolno ci przesy owych i importowych OGP GAZ-SYSTEM realizuje wiele projektw inwestycyjnych Tabela 11. W 2009 r., OGP GAZ-SYSTEM og osi procedur Open Season dla po cze Polska-Dania i Polska-Litwa, jednak oferta ta nie spotka a si z zainteresowaniem.
116
7. Gaz ziemny
Polska sie dystrybucyjna sk ada si z 115 800 km ruroci gw. Za obs ug systemw oraz za ich utrzymanie i rozwj odpowiedzialnych jest sze ciu operatorw systemw dystrybucyjnych (DSO): Dolno l ska Sp ka Gazownictwa (DSG), 7800 km Grno l ska Sp ka Gazownictwa (GSG), 20 700 km Karpacka Sp ka Gazownictwa (KSG), 44 300 km Mazowiecka Sp ka Gazownictwa (MSG), 18 600 km Pomorska Sp ka Gazownictwa (PSG), 9 400 km Wielkopolska Sp ka Gazownictwa (WSG), 15 200 km.
TERMINAL LNG
Planuje si budow pierwszego w Polsce terminalu LNG w winouj ciu. Polskie LNG S.A., w ktrym 100% udzia u posiada OGP GAZ-SYSTEM S.A. (TSO), ma zbudowa oraz by w a cicielem i operatorem terminal LNG. W pierwszym stadium operacji terminal LNG umo liwi regazyfikacj 2,5 mld m3 rocznie (6,8 mln m3 dziennie) gazu ziemnego. Planowana jest budowa dwch standardowych zbiornikw o pojemno ci 160 000 m3 ka dy. W kolejnych etapach b dzie mo liwe podniesienie zdolno ci roz adunkowej do 5 mld m3 rocznie (13,7 mln m3 dziennie) a nawet do 7,5 mld m3 (20,5 mln m3 dziennie) w zale no ci od zapotrzebowania na gaz, bez konieczno ci rozszerzania obszaru, na ktrym znajdowa si b dzie terminal. W czerwcu 2009 r., Qatargas i PGNiG podpisa y Umow (ang. Sales and Purchase Agrement, SPA) na dostawy LNG z Kataru do Polski. Zgodnie z warunkami SPA, Qatargas dostarczy dla PGNiG, na podstawie uzgodnionego 20-letniego kontraktu, 1,5 mld m3 LNG rocznie, rozpoczynaj c od 2014 r. W marcu 2010 r., PGNiG podpisa o umow na us ugi regazyfikacyjne z firm Polskie LNG, wed ug ktrej Polskie LNG b dzie wiadczy PGNiG us ugi regazyfikacyjne w okresie 20 lat, pocz wszy od lipca 2014 r. Operator terminalu LNG, Polskie LNG, ma wiadczy us ugi dostarczania gazu ziemnego dla wszystkich podmiotw na rynku.
MAGAZYNY
Istnieje osiem podziemnych magazynw gazu ziemnego funkcjonuj cych w Polsce. Ich pe na pojemno (1 830 mln m3) jest rwna 41 dniom redniego zapotrzebowania na gaz ziemny w 2009 r. i 67 dniom redniego importu gazu w 2009 r. Pe na pojemno jest rwna rwnie 26 dniom redniego dziennego zapotrzebowania ze stycznia 2010 r.54. Maksymalny poziom poboru z tych zasobw to 35 mln m3 dziennie, co pokrywa 78% redniego zapotrzebowania na gaz ziemny z 2009 r. i 49% redniego dziennego zapotrzebowania ze stycznia 2010 r. W grudniu 2008 r. Urz d Regulacji Energetyki ustanowi PGNiG operatorem systemu magazynowania (OSM) na okres 27 lat, do ko ca 2035 r. PGNiG jest w a cicielem wszystkich podziemnych magazynw gazu ziemnego. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo Energetyczne, ktre wesz y w ycie w maju 2005 r., PGNiG jako OSM ma
Liczone s 3 dni redniego popytu na gaz w 2009 i styczniu 2010 jak te bazuj c na danych MOS dostarczonych przez polsk administracj .
54
rednie ilo ci dziennie importowanego gazu w 2009,
117
7. Gaz ziemny
obowi zek publikowa dane o dost pnych pojemno ciach i zapewni niedyskryminacyjne traktowanie wszystkich u ytkownikw systemu. Jednak e, poza pewnym udzia em (50 mln m3) udost pnionym dla OGP GAZ-SYSTEM (TSO), PGNiG jest wy cznym u ytkownikiem instalacji magazynowych w Polsce. W praktyce inne podmioty, poza PGNiG, nie uzyska y dost pu do pojemno ci magazynowych, pomimo, i PGNiG przeprowadzi procedur Open Season. Zgodnie z Ustaw z 16 lutego 2007 r., dost p do instalacji magazynowych jest warunkiem wst pnym zawarcia umowy przesy owej, jak te do otrzymania koncesji na obrt gazem ziemnym z zagranic lub na dostawy do Polski. Brak dost pu do magazynw jest zatem znaczn barier dla nowych graczy na polskim rynku gazowym. PGNiG planuje rozszerzy pojemno ci magazynowe do 2,7 mld m3 do 2012 r. i do 3,8 mld m3 do 2015 r. (Tabela 12 pokazuje szczeg y planu rozwoju podziemnych magazynw gazu).
Tabela 12. Plan rozwoju podziemnych magazynw gazu do 2012 r. (stan na wrzesie 2010 r.)
Stan obecny PMG Rodzaj gazu Pojemno operacyjna, 3 mln m 370 575 350 150 90 65 0 200 30 1 830 Maksymalny pobr dzienny 3 mln m 20,64 4,80 5,76 1,50 1,00 0,93 0,00 2,40 0,38 37,41 Pojemno operacyjna, 3 mln m 396 1 200 350 330 90 65 0 200 30 2 661 2012 Maksymalny pobr dzienny 3 mln m 20,64 14,40 5,76 3,85 1,00 0,93 0,00 2,40 0,38 49,36
KPMG Mogilno PMG Wierzchowice PMG Husw PMG Strachocina PMG Swarzw PMG Brze nica KPMG Kosakowo PMG Bonikowo PMG Daszewo
wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy niskometanowy niskometanowy cznie
rd o: PGNiG.
POLITYKA BEZPIECZE STWA GAZOWEGO

Dywersyfikacja rde i drg dostaw, rozwj infrastruktury gazu ziemnego w sposb dostosowany do tej dywersyfikacji, zwi kszenie podziemnych pojemno ci magazynowych, rozbudowa systemu przesy u i dystrybucji, podniesienie krajowego wydobycia oraz rozwijanie dost pu do rde znajduj cych si poza granicami kraju, to kluczowe elementy polskiej polityki bezpiecze stwa gazowego. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. i Program Dzia a Wykonawczych nakre la nast puj ce rodki maj ce na celu zwi kszenie bezpiecze stwa gazowego: W a ciwe polityki taryfowe przyci gaj ce inwestycje w infrastruktur ruroci gow ; Budowa terminalu mog cego odbiera gaz p ynny (LNG) i zawieranie umw na dostawy gazu LNG;
118
7. Gaz ziemny
Ustanowienie zrwnowa onej polityki zarz dzania zasobami krajowymi gazu, pozwalaj cej na rozszerzenie rezerw gazu ziemnego na terytorium Polski; Inwestycje pozwalaj ce podnie wydobycie gazu ziemnego w Polsce;
Dywersyfikacja dostaw poprzez budow systemw przesy owych gazu ziemnego z p nocy, zachodu i po udnia, jak te budowanie po cze pozwalaj cych j zrealizowa ; Zach canie firm polskich do uzyskiwania dost pu do zasobw gazu znajduj cych si poza terytorium kraju; Wsparcie inwestycji w infrastruktur , z wykorzystaniem rodkw europejskich; Usprawnienie mechanizmw reagowania w sytuacjach kryzysowych; Zabezpieczenie interesw pa stwa w firmach strategicznie wa nych dla sektora gazowego; Tworzenie zach t inwestycyjnych dla rozbudowy pojemno ci magazynowych (poprzez odpowiedni struktur taryf i zapewniaj c zwrot zainwestowanego kapita u); Dzia ania legislacyjne nakierowane na usuwanie barier inwestycyjnych, szczeglnie w odniesieniu do du ych projektw inwestycyjnych w infrastruktur (magazyny, infrastruktura LNG, t ocznie itd.) oraz inwestycje liniowe; Dalsze prace pilota owe nad wykorzystaniem metanu ze z w gla kamiennego.
STRATEGIA DZIA ANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

Zgodnie z ustaw z 16 lutego 2007 r., przedsi biorstwa gazowe dokonuj ce mi dzynarodowych transakcji gazowych lub importerzy s zobowi zani do utrzymywania zapasw na terytorium Polski, w instalacjach magazynuj cych pod czonych do systemu gazowego. Ustawa okre la stopniowy wzrost obowi zkowych zapasw, poprzez okre lenie liczby dni pomno onych przez ilo sprowadzanego dziennie gazu ziemnego do Polski, w ramach nabycia wewn trzwsplnotowego lub importu wed ug nast puj cego systemu: Od kwietnia 2007 do 30 wrze nia 2009 r. Od 1 pa dziernika 2009 do 30 wrze nia 2010 r. Od 1 pa dziernika 2010 do 30 wrze nia 2012 r. Od 1 pa dziernika 2012 r. 11 dni 15 dni 20 dni 30 dni
Zapasy obowi zkowe gazu ziemnego musz by przechowywane w instalacjach umo liwiaj cych ich dostarczenie do systemu przesy owego w ci gu 40 dni. Ilo obowi zkowych zapasw gazu ziemnego jest kontrolowana przez Prezesa Urz du Regulacji Energetyki na podstawie szacunkw transportowych na najbli szy rok. Koszty poniesione przez przedsi biorcw/importerw w celu wype nienia tego obowi zku s uznawane za uzasadnione koszty dzia alno ci i mog by wliczane w taryfy.
119
7. Gaz ziemny
Wykres 26. Miesi czna poda , popyt i poziom zapasw
* Zapotrzebowanie oznacza dostawy do kraju brutto (odnotowane) raportowane w Monthly Oil Statistics MAE. rd o: MAE.
W 2009 r. PGNiG by jedyn firm utrzymuj c zapasy gazu w ilo ci okre lonej przez Prezesa URE i spe niaj c wymogi prawne w tym zakresie. Inne firmy z sektora energetycznego nie musia y utrzymywa takich rezerw, jako e nie handlowa y gazem ziemnym z innymi pa stwami lub te korzysta y z prawa zwolnienia z obowi zku utrzymywania zapasw55 na podstawie decyzji Ministra Gospodarki. Obowi zkowe zapasy gazu utrzymywane s w dyspozycji Ministra Gospodarki. Mog by one u yte przez operatora systemu przesy owego lub przez system dystrybucji tu po otrzymaniu pozwolenia Ministra Gospodarki. Przedsi biorstwa handlowe i importerzy s zobowi zani do przygotowania odpowiedniej procedury na wypadek zagro enia przerwania ci g o ci dostaw oraz powiadomienia operatora systemu przesy owego o takim zagro eniu odpowiednio wcze niej. Nowi gracze postrzegaj rygorystyczne regu y dotycz ce utrzymywania zapasw obowi zkowych jako barier dla wej cia na polski rynek gazowy. Ponadto konieczno utrzymywania tych zapasw na terytorium Polski stoi w sprzeczno ci z Dyrektywami UE 2003/55/WE i 2004/64/WE o wsplnym rynku gazowym i bezpiecze stwie dostaw gazu. By otworzy polski rynek gazowy na konkurencj i dostosowa polski system do dyrektyw unijnych, rz d polski planuje dokona nast puj cych zmian Ustawy: Zezwolenia na utrzymywanie obowi zkowych zapasw gazu poza terytorium Polski w innych krajach UE, takich jak Niemcy; Podniesienia progu pozwalaj cego wnioskowa do Ministra Gospodarki o udzielenie prawa zwolnienia z obowi zku utrzymywania zapasw obowi zkowych; Przyznania prawa do aplikowania o udzielenie zwolnienia od obowi zku utrzymywania zapasw obowi zkowych firmom, ktre dopiero planuj importowa gaz. Spodziewa si , e nowelizacja Ustawy ma by zatwierdzona przez Parlament do ko ca 2010 r.
55
Zwolnienie mo e by udzielone przedsi biorcom posiadaj cym mniej, ni 100 000 klientw oraz sprowadzaj cych rocznie mniej ni 50 mln m gazu ziemnego.
120
7. Gaz ziemny
MECHANIZM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

W przypadku zak ce w dostawach gazu do systemu przesy owego lub nieoczekiwanego wzrostu konsumpcji gazu ziemnego w Polsce, przewidziane s nast puj ce procedury w podziale na fazy. W pocz tkowej fazie sytuacji kryzysowej (Faza I), przedsi biorstwa handlowe i/lub importerzy musza zapewni dodatkowe dostawy gazu ziemnego z innych rde na zasadach komercyjnych i/lub zredukowa dostawy gazu do najwi kszych odbiorcw,zgodnie z kontraktami. PGNiG ma zawarte umowy z konsumentami gazu ziemnego pozwalaj ce stosowa restrykcje z powodw komercyjnych. Tego rodzaju przerywalna umowa posiada rwnie wymg powiadomienia klienta przynajmniej z 8-godzinnym wyprzedzeniem o wprowadzeniu uzgodnionych restrykcyjnych poziomw dostaw.
Ramka 8. Reakcja Polski podczas sporu gazowego Rosja-Ukraina w styczniu 2009

Kryzys gazowy ze stycznia 2009 r. podkre li s abe punkty odizolowanego polskiego systemu przesy owego w postaci niewystarczaj cej przepustowo ci istniej cych po cze mi dzysystemowych. Jednocze nie kryzys gazowy pokaza , e polskie mechanizmy awaryjne dzia aj w a ciwie i efektywnie. Poni ej znajduje si skrcona chronologia dzia a podj tych przez PGNiG i GAZ-SYSTEM (TSO) w okresie kryzysu. 2 stycznia: W zwi zku ze znacznym spadkiem ci nienia na wej ciu w Drozdowiczach, na granicy polsko-ukrai skiej, PGNiG rozpocz negocjowanie wzrostu dostaw gazu ziemnego na wej ciu w Wysokoje, na granicy polsko-bia oruskiej. PGNiG rozpocz rwnie uzupe nianie brakw w poda y gazu ziemnego z podziemnych magazynw. 6 stycznia: odci te zosta y dostaw gazu zakontraktowanego przez PGNiG od RosUkrEnergo. Dostawy z Ukrainy przez Drozdowicze (14 mln m dziennie) zosta y ca kowicie zatrzymane w okresie od 6 do 20 stycznia 2009 r. W tym okresie import gazu z kierunku wschodniego do Polski spad o 18%. GAZ-SYSTEM wnis do Ministerstwa Gospodarki wniosek o zastosowanie ogranicze w poborze i konsumpcji gazu. 7 stycznia: GAZ-SYSTEM wnis do PGNiG wniosek o wprowadzenie restrykcji handlowych. PGNiG zredukowa dostawy gazu ziemnego do swoich dwch najwi kszych odbiorcw, PKN Orlen i Zak adw Azotowych Pu awy, na okres dwch tygodni. Poniewa dostawy gazu ziemnego do PKN Orlen zosta y obni one o 25%, PKN Orlen przestawi si z u ywania gazu ziemnego na olej opa owy. 8 stycznia: Dostawy gazu ziemnego zosta y ustabilizowane. Niedobory w bilansie gazowym zosta y uzupe nione wy szymi o 5 mln m dziennie dostawami gazu ziemnego sprowadzanego przez punkt wej cia w Wysokoje, na granicy z Bia orusi . Wzros y rwnie dostawy z podziemnych magazynw gazu. 21 stycznia: Dostawy gazu ziemnego na wej ciu w Drozdowiczach zosta y ponownie uruchomione, jednak w mniejszej ilo ci. Tylko dostawy wynikaj ce z kontraktu jamalskiego z Gazpromem by y wykonywane; dostawy wynikaj ce z kontraktu z RosUkrEnergo (7 mln m3 dziennie) nie by y realizowane (vide: Tabela 9).
rd o: dane przekazane przez pa stwo.
121
7. Gaz ziemny
Je eli TSO przyjmie, e rodki zastosowane w Fazie I s niewystarczaj ce, to aby za egna niebezpiecze stwo gro ce bezpiecze stwu dostaw gazu zimnego w Polsce, Minister Gospodarki decyduje o u yciu zapasw obowi zkowych (Faza II). Operator systemu przesy owego jest odpowiedzialny za udost pnienie zapasw gazu w porozumieniu z operatorem systemu magazynowego. Zapasy gazu ziemnego maj by uzupe nione przez firmy handluj ce gazem lub importerw gazu, w ci gu 4 miesi cy od ostatniego dnia miesi ca, w ktrym zapasy te zosta y podj te. Okres uzupe nienia mo e zosta przed u ony do 8 miesi cy w drodze decyzji Ministra Gospodarki. Je eli kroki podj te w Fazie I i II nie s w stanie przywrci bezpiecze stwa dostaw gazu, TSO powiadamia Ministra Gospodarki o konieczno ci wprowadzenia restrykcji w zu yciu gazu ziemnego (Faza III). Wed ug Rozporz dzenia Rady Ministrw z 19 wrze nia 2007 r. dotycz cego sposobu i trybu wprowadzania ogranicze w poborze gazu ziemnego, gospodarstwa domowe i inni klienci o ca kowitym poborze z punktw wyj ciowych mniejszym ni 417 m/h nie podlegaj restrykcjom. Restrykcje b d zastosowane na podstawie planw opracowanych przez TSO, DSO i przedsi biorstwa pe ni ce rol operatorw sieciowych i musza zosta zatwierdzone przez Prezesa URE. Je eli posuni cia zastosowane w Fazach od I do III oka si nieskuteczne, Rada Ministrw powiadamia Przewodnicz cego Grupy Koordynacyjnej ds. Gazu i sk ada wniosek do Komisji Europejskiej o zwo anie Grupy Koordynacyjnej ds. Gazu. Rada Ministrw mo e rwnie w czy zapasy handlowe znajduj ce si w magazynach wewn trz kraju do zapasw obowi zkowych (Faza IV). Polska administracja nie posiada adnych ram prawnych ani polityki zdolnej promowa przestawienie si na paliwa inne ni gaz ziemny w sytuacji awaryjnej. Elektrownie gazowe nie s zobowi zane do utrzymywania zapasw paliwowych. Zwi kszenie wydobycia gazu ziemnego nie jest uwa ane za efektywne posuni cie w sytuacji kryzysu gazowego, w zwi zku z jego ograniczonymi mo liwo ciami.
CENY I TARYFY
Taryfy gazowe dla wszystkich grup konsumenckich, w tym dla przemys u, s regulowane przez Urz d Regulacji Energetyki. Taryfy regulowane maj pokry koszty dostaw gazu ziemnego lub jego produkcji, transportu i magazynowania. W rezultacie taryfy ko cowe kalkulowane przez URE zawieraj wliczony redni koszt importowanego i produkowanego w kraju gazu ziemnego. Od marca 2008 r. spr ony gaz ziemny (CNG) u ywany w sektorze transportowym jest wy czony z obowi zku zatwierdzania taryf. PEP 2030 okre la kontynuacj regulacji w obszarach charakteryzuj cych si naturalnym monopolem, w sposb zapewniaj cy zrwnowa enie interesw wszystkich uczestnikw rynku. Zmierza to do zredukowania regulacji tam, gdzie rynek jest bardziej konkurencyjny. Brak jest prospo ecznych taryf gazowych dla konsumentw wra liwych; rz d prbuje odnie si do problematyki ubstwa energetycznego poprzez odpowiednio ukierunkowan polityk socjaln (Rozdzia 2). W porwnaniu z innymi pa stwami MAE ceny gazu dla gospodarstw domowych w Polsce zarwno przed jak i po opodatkowaniu s jednymi z ni szych (Wykres 32). Informacje dotycz ce podatku wliczanego w cen gazu ziemnego dla u ytkownikw przemys owych nie s dost pne w statystykach MAE, jednak mo na stwierdzi , e ceny netto dla przemys u s na rednim poziomie w rd pa stw MAE.
122
7. Gaz ziemny
Wykres 27. Ceny gazu ziemnego w pa stwach MAE, 2009 Przemys
Uwaga: niedost pn s informacje o podatkach wliczonych w cen dla Polski, Hiszpanii i USA. Dane s niedost pne dla Australii, Austrii, Kanady, Niemiec, Japonii, Nowej Zelandii i Norwegii.
Gospodarstwa domowe
Uwaga: niedost pn s informacje o podatkach wliczonych w cen dla Polski, Hiszpanii i USA. Dane s niedost pne dla Australii, Austrii, Kanady, Niemiec, Japonii, Nowej Zelandii i Norwegii. rd o: Energy Proces and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
WNIOSKI
PEP 2030 i Program Dzia a Wykonawczych zawieraj zestaw celw wa nych dla rozwoju fundamentw dobrze funkcjonuj cego rynku gazowego. Zalecane jest, by do tych celw zaliczy przede wszystkim bezpiecze stwo dostaw gazu i konkurencyjno rynku gazowego. Rz d mg by silniej koncentrowa si na pozytywnej roli, jak mo e odegra
123
7. Gaz ziemny
gaz w dekarbonizacji sektora produkcji energii elektrycznej, przez co pomc Polsce spe ni jej zobowi zania rodowiskowe i klimatyczne. Elektrownie gazowe s , tu po farmach wiatrowych, najszybciej budowanymi jednostkami wytwrczymi energii elektrycznej, jednocze nie wywo uj najmniejszy sprzeciw spo eczny. Stanowi rwnie zaplecze mocy dla elektrowni wiatrowych, jako e zak cenia sta o ci dostaw mocy z ba tyckich farm wiatrowych s dzi rosn cym problemem dla polskiego operatora systemu przesy owego. Rz d powinien kontynuowa wysi ki w celu zr nicowania rde i szlakw przesy owych gazu ziemnego, jak te wdro y inne zaplanowane rodki w celu podniesienia bezpiecze stwa energetycznego, w szczeglno ci budow terminalu LNG w winouj ciu, ktrej realizacja powinna by przeprowadzona w terminie. Polski system reagowania w sytuacjach kryzysowych wydaje si by dobrze zaplanowany. Sprawdzi si podczas zak ce w dostawach gazu ziemnego w styczniu 2009 r. powsta ych w wyniku sporu mi dzy Rosj i Ukrain . Nadal jednak mog by wprowadzone pewne usprawnienia. Rz d powinien rozwin rednio- i d ugoterminow ca o ciow polityk kryzysow , w czaj c w ni wspieranie mechanizmw prze czenia na inny rodzaj paliwa (ang. fuel switching) oraz ustali ramy prawne obliguj ce elektrownie gazowe do utrzymywania rezerw obowi zkowych gazu na terenie zak adu. Rz d powinien te przygotowa instrukcj opisuj c struktur NESO dla gazu ziemnego, strategie kryzysowe i zwi zane z tym procedury. Powinien rwnie stale prowadzi oglnokrajowe wiczenia stosowania procedur kryzysowych. Wreszcie rz d powinien przeprowadzi badania okre laj ce zasoby innych paliw na wypadek wdra ania procedur prze czenia w przypadku zak ce w dostawach gazu ziemnego. Z drugiej strony dobrze dzia aj cy rynek to najlepszy sposb zapewnienia bezpiecze stwa dostaw. Zatem oczekuje si od rz du, e b dzie promowa konkurencyjny rynek gazowy. Podsumowuj c, wdro enie PEP 2030 by oby jednym z wa nych krokw w kierunku odpowiedzi na istniej c sytuacj i przyspieszenia liberalizacji rynku. Szczeglnie wa ne jest, aby nakre li i wdro y map drogow dla stworzenia konkurencyjnego rynku gazu, tak jak to przewiduje Program Dzia a Wykonawczych. Restrukturyzacja sektora gazowego rozpocz si , w czaj c w to utworzenia struktur przewidzianych przez drugi pakiet liberalizacyjny UE: niezale nego i pa stwowego operatora systemu przesy owego (TSO) i sze ciu operatorw systemw dystrybucyjnych (DSO). Pomimo tych wysi kw, rynek gazowy pozostaje nadal silnie zmonopolizowany. PGNiG S.A. utrzymuje dominuj c pozycj w sektorach upstream i downstream. B d c prawie jedynym importerem i krajowym wydobywc gazu, efektywnie kontroluje rynek hurtowy. PGNiG dominuje tak e na rynku detalicznym. Udzia innych firm w rynku wynosi razem oko o 2%. Ze wzgl du na zmonopolizowan struktur rynku gazowego, regulator rynku energetycznego wci ustala taryfy dla odbiorcw ko cowych. Ma to na celu unikni cie nadmiernych podwy ek cen, ktre przy braku regulacji i konkurencji mog yby si pojawi . Presja zwy kowa cen dla gospodarstw domowych stanowi szczeglny problem. W jej wyniku ceny s w sztuczny sposb utrzymywane na niskim poziomie. Sztuczno regulacji niskich cen stanowi jednak dodatkow barier dla konkurencji, nie jest to bowiem zach ta dla potencjalnych inwestorw. Jest to b dne ko o, gdy nie mo na wycofa regulowanych taryf dopki brak konkurencji, a konkurencja jest niska ze wzgl du na brak cen rynkowych. Istniej jednak jeszcze inne bariery dla konkurencji i rz d, wraz z regulatorem, mog powzi odpowiednie kroki w celu ich zniesienia.
124
7. Gaz ziemny
Jedn z kluczowych barier jest ograniczony dost p do zasobw gazu ziemnego dla nowych uczestnikw. Poniewa PGNiG zarezerwowa o praktycznie ca ilo importowanego gazu ziemnego oraz pozostaje najwi kszym w kraju wydobywc , inne firmy mog g wnie odkupywa gaz ziemny od PGNiG. Ograniczony dost p do podziemnych magazynw to kolejna bariera dla rozwoju konkurencji. PGNiG to jedyny w a ciciel i wskazany operator podziemnych pojemno ci magazynowych i praktycznie jedyny ich u ytkownik. Budzi nadziej fakt, e PGNiG posiada plany inwestycyjne zwi kszenia pojemno ci magazynowych. Jednak w obecnej sytuacji i przy regulowanym rynku, zwi kszenie pojemno ci magazynowych mog oby nawet jeszcze bardziej skonsolidowa dominuj c pozycj tej firmy na rynku. Potrzebne s jasne i efektywne zasady zapewniaj ce rwny dost p do pojemno ci magazynowych dla wszystkich graczy, ktre powinny by rygorystycznie stosowane. Niezale ny operator systemu magazynowania mg by stanowi najlepsz opcj dla zapewnienia niedyskryminacyjnego dost pu stron trzecich do pojemno ci magazynowych. Kolejnym czynnikiem wstrzymuj cym potencjalnych konkurentw od wej cia na rynek s rygorystyczne zasady dotycz ce utrzymywania obowi zkowych zapasw gazu. Plany rz du maj ce zmieni te zasady, wprowadzaj c bardziej elastyczne warianty dla nowych uczestnikw, jest bardzo potrzebny. Kolejny oczywisty krok w stron konkurencyjnego rynku gazu to ulepszenie po cze z krajami s siednimi, w czym Polska czyni godne pochwa y post py. Dzisiejszy system przesy owy gazu w Polsce jest nadal wzgl dnie odizolowany od innych pa stw. Pozwala on jedynie na jednokierunkowy przep yw (wschd-zachd). OGP GAZ-SYSTEM planuje wdro y szereg projektw inwestycyjnych w latach 20092014, maj cych radykalnie zmieni t sytuacj . D ugoterminowa umowa bierz lub p a na dostawy gazu pomi dzy PGNiG i Gazpromem, jak te brak dost pu stron trzecich (TPA) do ruroci gu Jama , stanowi powa n przeszkod dla rozwoju konkurencji. Pozytywnym jest fakt, i nowa umowa na dostawy i przesy z pa dziernika 2010 r. ustanowi a GAZ-SYSTEM operatorem ruroci gu Jama oraz wyeliminowa a klauzul przeznaczenia zakazuj c odsprzeda y rosyjskiego gazu do innych pa stw. Koniecznym b dzie zapewnienie, aby GAZ-SYSTEM umo liwi dost p stron trzecich do ruroci gu Jama na niedyskryminayjnych zasadach. Wa nym b dzie te , aby kontrakt na dostawy z Rosji nie zagrozi polskim wysi kom dotycz cym dywersyfikacji rde dostaw, poprzez budow terminalu LNG, jak te rozwini cia krajowych konwencjonalnych i niekonwencjonalnych zasobw gazu. Mo liwe spore zasoby gazu niekonwencjonalnego w Polsce je eli potwierdzi si ich obecno i zaczn by wydobywane mog znacznie odmieni obraz sytuacji w redniej i d u szej perspektywie, redukuj c zale no Polski od importu oraz da sposobno zmiany obecnego bilansu paliwowego zdominowanego przez w giel. Ma to oczywisty wp yw na ogln polityk energetyczn i klimatyczn . Je eli du e zasoby gazu niekonwencjonalnego si potwierdz , rz d powinien kontynuowa wspieranie poszukiwa i zacz przygotowywa przysz e kierunki strategii w tym zakresie. Istnieje dzi zbyt wiele przeszkd, aby eksploatacja gazu niekonwencjonalnego by a nie tylko ekonomicznie op acalna ale nawet fizycznie mo liwa. Je eli Polska ma zamiar wykorzyta swoje zasoby gazw upkowych i zaci ni tych, konieczno ci stanie si stworzenie niezb dnej infrastruktury i w a ciwych ram prawnych dla wsparcia produkcji. Podobnie przyjazny klimat jest potrzebny dla podniesienia efektywno ci wykorzystania polskich zasobw gazu konwencjonalnego, co jest omwione szerzej w poni szym rozdziale.
125
7. Gaz ziemny
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Stworzy i wdro y map drogow w celu stworzenia prawdziwie konkurencyjnego rynku gazu ziemnego. Ustanowi ramy prawne zapewniaj ce efektywny i niedyskryminacyjny dost p do sieci przesy owej oraz ustanowi niezale nego operatora magazynowego. Stopniowo wycofywa taryfy regulowane, rozpoczynaj c od sektora przemys u, w miar wzrostu konkurencji. Kontynuowa wysi ki w kierunku podniesienia ilo ci po cze z krajami s siednimi i pracowa nad umo liwieniem dwustronnego przep ywu dla wszystkich po cze . Rozwin rednio- i d ugoterminow polityk kryzysow , w czaj c w ni mechanizmy substytucji paliw pomi dzy gazem ziemnym a innymi rodzajami paliw i ustanowienie ram prawnych nak adaj cych na elektrownie gazowe obowi zek utrzymywania pewnego poziomu zapasw obowi zkowych przy instalacjach.
126
8. Ropa naftowa
8. ROPA NAFTOWA
POPYT I PODA PODA
Ropa naftowa pozostaje drugim co do wielko ci rd em energii w Polsce a jej udzia w ca kowitej poda y energii pierwotnej (TPES) stabilnie rs od 12% w 1988 r. do 25% w 2008 r., ze stopniowym spadkiem udzia u w gla w TPES z 79% w 1988 r. do 56% w 2008 r. Prognozy polskiej administracji wskazuj , e udzia ropy pozostanie na tym samym poziomie w ci gu nadchodz cych 20 lat. W 2009 r. Polska wyprodukowa a ok. 1,6 mln ton (Mt), tj. 25 tysi cy bary ek dziennie (kb/d), produktw naftowych (0,7 Mt ropy naftowej i 0,9 Mt innych produktw56), co pokry o ok. 5% ca o ci popytu w Polsce. Polski import produktw naftowych w 2009 r. wynis 26,7 Mt (558 kb/d), na co z o y o si 407 kb/d ropy naftowej, 26 kb/d kondensatu gazu ziemnego (NGL) i surowcw do dalszej produkcji przemys owej oraz 125 kb/d produktw gotowych. Rosja jest najwi kszym rd em importu ropy naftowej, sk d dostarczono ok. 94% ca o ci tego surowca dla Polski w 2009 r. Import ropy naftowej z Rosji jest realizowany przez ruroci g Przyja . W 2009 r. pozosta e ilo ci ropy importowane by y g wnie z Algierii (ok. 2% ca o ci), Wielkiej Brytanii i Norwegii (ok. 1% ca o ci). Ropa naftowa importowana jest przez rafinerie g wnie na podstawie d ugoterminowych kontraktw. W ci gu pierwszych o miu miesi cy 2010 r., PKN Orlen, najwi ksza rafineria w Polsce, zabezpieczy a 85% dostaw ropy naftowej poprzez kontrakty d ugoterminowe, podczas gdy pozosta ych 15% dostarczono w ramach kontraktw spotowych. W tym samym okresie, 96% ropy importowanej przez t firm dostarczonych zosta o ruroci giem Przyja . Druga co do wielko ci rafineria, Grupa LOTOS, importuje w przybli eniu 70% ropy naftowej na podstawie kontraktw d ugoterminowych. W 2009 r. ok. 60% importu produktw gotowych pochodzi o z by ego ZSRR, czyli Rosji (20%), Litwy (13%), Kazachstanu (8%) i Bia orusi (6%), podczas gdy ok. 40% pochodzi o z europejskich pa stw OECD, w tym Niemiec (30%), Republiki S owackiej (9%) i Republiki Czeskiej (3%). Polska wyeksportowa a w 2009 r. ok. 50 kb/d produktw naftowych z czego 5 kb/d to ropa naftowa, a 45 kb/d produkty gotowe. Wi kszo wyeksportowanej ropy naftowej trafi a do Niemiec, podczas gdy ok. 70% produktw gotowych zosta o wyeksportowane do europejskich pa stw OECD takich jak Dania, Niemcy i Republika Czeska.
56
W czaj c rop naftow i paliwa niekonwencjonalne, takie jak biopaliwa.
127
8. Ropa naftowa
POPYT
Popyt na rop naftow w Polsce wzrs z 19,1 Mt (411 kb/d) w 2000 r. do 24,5 Mt (533 kb/d) w 2009 r., przy redniej rocznej stopie wzrostu na poziomie 2,9%. Popyt jest zdominowany przez rednie destylaty (olej nap dowy i opa owy), ktre stanowi w przybli eniu 50% ca o ci (Wykres 28). W okresie pomi dzy rokiem 2000 a 2009, popyt na olej nap dowy w sektorze transportowym wzrs o 110% (z 5,1 Mt w 2000 r. do 10,8 Mt w 2009 r.), a popyt na olej nap dowy i opa owy cznie wzrs o 65% (z 7,2 Mt w 2000 r. do 11,9 Mt w 2009 r.). W tym samym okresie, konsumpcja benzyn spad a o 14% (z 5,0 Mt w 2000 r. do 4,3 Mt w 2009 r.). W ostatnim dziesi cioleciu konsumpcja gazu p ynnego (LPG) w sektorze transportowym wzros a ze wzgl du na bardziej konkurencyjne ceny w stosunku do benzyny. Jednak e popyt na LPG osi gn szczyt w 2008, a jego atrakcyjno cenowa przesta a by tak silnym czynnikiem wzi wszy pod uwag wzrost cen dostosowania silnikw benzynowych do zasilania LPG. Popyt na benzyn mia trend odwrotny, spadaj c stopniowo na rzecz LPG w pierwszych 10 latach XXI w., w porwnaniu do szczytw sprzeda y w ko cwce lat dziewi dziesi tych, rosn c jednak znowu od 2008 r., jako e zr nicowanie cen zacz o by mniej korzystne dla LPG. W ci gu kilku ostatnich lat popyt na olej opa owy spad zosta on zast piony alternatywnymi rd ami energii takimi jak gaz ziemny co wp yn o na spadek importu. Tymczasem popyt na ci ki olej opa owy, wykorzystywany g wnie do produkcji energii elektrycznej, rwnie spad , ze wzgl du na zast pienie tego surowca innym paliwem, chocia cz tego spadku w ostatnim okresie wynika tak e z obni eniem si zapotrzebowania na energi elektryczn w wyniku spowolnienia gospodarczego.
Wykres 28. Ca kowita konsumpcja produktw naftowych wed ug gatunkw, 19952009
rd o: Energy Statistics of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Spodziewa si , e wzrost popytu na produkty naftowe w rednim okresie b dzie g wnie nap dzany przez popyt na olej nap dowy w zwi zku z post puj c dieselizacj floty pojazdw. Niemniej, popyt na olej nap dowy mo e nie rosn ju tak znacz co jak w ostatnich latach, cz ciowo ze wzgl du na globaln recesj , wy sz efektywno i stopniow stabilizacj poziomu sprzeda y pojazdw po osi gni ciu poziomu porwnywalnego do innych pa stwach europejskich.
128
8. Ropa naftowa
Udzia sektora transportowego w ca kowitym zu yciu ropy naftowej w Polsce stanowi ok. 60% w 2009 r. Jego udzia w ca o ci konsumpcji ropy naftowej wzrs o ok. 10% w ostatnim dziesi cioleciu, podczas gdy udzia przemys u oraz handlu i rolnictwa w tej konsumpcji spad o ok. 5% (Wykres 29).
Wykres 29. Konsumpcja ropy naftowej i produktw naftowych wed ug sektorw, 19732030
* Wyra enie Pozosta e obejmuje inny przerb i konsumpcj sektora energetycznego. rd o: Energy Statistics of OECD Countries, IEA/OECD, Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
SEKTOR UPSTREAM ZASOBY

Polska posiada z o a ropy na terenach nizinnych (76,4% zasobw narodowych), na Morzu Ba tyckim (18,6%), na Pogrzu Karpackim (1,6%) i w samych Karpatach (1,5%). Wed ug stanu na koniec 2009 r., udokumentowane zasoby ropy naftowej zosta y ocenione na 25,9 mln ton. Mo liwo zwi kszenia wielko ci zasobw w Polsce jest ograniczona. Wzrost taki jest mo liwy g wnie na nizinach, na Morzu Ba tyckim i w Karpatach, gdzie trwaj obecnie prace eksploracyjne.
POSZUKIWANIE I WYDOBYCIE
Zgodnie z Prawem Geologicznym i Grniczym z 1994 r. koncesji na poszukiwanie i wydobycie z w glowodorw udziela Ministerstwo rodowiska. Przed udzieleniem koncesji Ministerstwo musi zasi gn opinii Ministerstwa Gospodarki i odpowiednich w adz lokalnych. W 2009 r. wi kszo koncesji poszukiwawczych znajdowa o si w r kach 6 firm, podczas gdy wi kszo koncesji na wydobycie nale a o do jedynie dwch firm (Tabela 13). Polskie Grnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) i LOTOS Petrobaltic (sp ka zale na Grupy LOTOS) to dwaj g wni producenci ropy naftowej w Polsce; pierwszy z nich wydobywa rop z pl l dowych, podczas gdy drugi ze z na Morzu Ba tyckim.
129
8. Ropa naftowa
Na pocz tku 2010 r. w eksploatacji znajdowa o si 85 pl naftowych. Oko o 85% ropy naftowej produkowano na terenach nizinnych, a 11% w obszarze polskiej wy cznej strefy ekonomicznej na Morzu Ba tyckim. W 2009 r. ca kowita produkcja ropy naftowej w Polsce wynios a 679 tysi cy ton, z czego LOTOS Petrobaltic wydoby 175 tysi cy ton, a PGNiG 504 tysi ce ton. PGNiG planuje zwi kszy wydobycie ropy naftowej do 1miliona ton w 2013 r. rozwijaj c i rozpoczynaj c wydobycie ze z Lubiatw-Miedzychd-Grotw (LMG), znajduj cych si w zachodniej cz ci Polski.
Tabela 13. Koncesje naftowe w Polsce, 2009

Koncesje na poszukiwanie Przedsi biorstwo PGNiG FX Energy RWE Dea AG LOTOS Petrobaltic Lane Energy Poland PKN Orlen Pozosta e Koncesje na wydobycie Przedsi biorstwo PGNiG LOTOS Petrobaltic Pozosta e
Liczba udzielonych koncesji 74 24 14 8 6 5 20
Liczba udzielonych koncesji 219 4 4
INFRASTRUKTURA RAFINACJA
W Polsce znajduje si sze rafinerii o zdolno ci przerobowej ok. 580 kb/d (28 Mt rocznie). Dwie grupy kapita owe, PKN Orlen i Grupa LOTOS, stanowi ca y polski przemys rafineryjny. Rafineria w P ocku, b d ca w asno ci PKN Orlen i umiejscowiona w centralnej cz ci kraju, ma zdolno przerobow rz du 355 kb/d. Grupa LOTOS jest w a cicielem rafinerii w Gda sku, drugiej co do wielko ci w Polsce. Te dwie najwi ksze rafinerie stanowi ponad 98% ca kowitych zdolno ci przerobowych rafinerii w kraju. Obie przetwarzaj g wnie rop typu REBCO (Russian Export Blend Crude Oil). Rafineria gda ska znajduje si w ostatnim stadium procesu podnoszenia zdolno ci przerobowej do 10,5 Mt rocznie (216 kb/d) poprzez wdro enie nowych instalacji destylacyjnych do destylacji atmosferycznej i pr niowej (CDU/VDU) w ramach Programu 10+, ktry ma by uko czony na pocz tku 2011 r. W ko cu 2010 r. PKN ORLEN odda do u ytku now instalacj (VII instalacja hydrorafinacji oleju nap dowego HON VII), ktra zwi kszy o ok. 1 mln ton roczn produkcj oleju nap dowego w g wnej rafinerii w P ocku.
130
8. Ropa naftowa
Pozosta e cztery rafinerie znajduj si na po udniu Polski i dysponuj niewielk zdolno ci przerobow . Dwie z nich (Jas o i Czechowice) przetwarzaj oleje przepracowane i koncentruj si na magazynowaniu i dystrybucji paliw. W 2009 r. cztery czynne rafinerie (P ock, Gda sk, Jedlicze i Trzebinia) przerobi y cznie ok. 467 kb/d ropy naftowej, wliczaj c w to kondensat gazu ziemnego (NGL) i wsady (ang. feedstocks). W 2009 r. rafinerie te produkowa y: benzyny (22%), olej nap dowy/opa owy (30%), ci ki olej opa owy (24%) i LPG (5%). W 2009 r. deficyt Polski w zakresie oleju nap dowego wynis 35 kb/d. Oko o 20% ca kowitej konsumpcji oleju nap dowego w 2009 r. zosta o zaspokojone importem. W zakresie LPG deficyt w 2009 r. wynis 61 kb/d. Jednak wdra ane w a nie projekty podnoszenia wydajno ci rafinerii maj pomc w redukcji tych deficytw. Mimo to, w d ugoterminowej perspektywie, kraj nadal pozostanie importerem oleju nap dowego.
MAGAZYNY
Polska, jak wszystkie inne pa stwa cz onkowskie MAE, ma obowi zek utrzymywania zapasw ropy naftowej i produktw naftowych w wysoko ci co najmniej 90 dni importu netto z roku poprzedniego (wi cej szczeg w poni ej w podrozdziale Zapasy interwencyjne ropy naftowej i paliw). Zgodnie z metodologi MAE w,zakresie obliczania zapasw obowi zkowych, dzienny import Polski w 2009 wynis 455 kb. W 2010 r., aby spe ni wymg 90-dniowych zapasw, opolska musia a utrzymywa 3848 mln bary ek zapasw, co stanowi rwnowarto 67,5 mln m3 pojemno ci magazynowej57. Na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywa a zapasy w wysoko ci ok. 63,5 mln bary ek, co rwna o si 126 dniom importu netto w 2009 r.
Wykres 30. Struktura w asno ci pojemno ci magazynowych, czerwiec 2010 r.
57
Poziom zapasw wynikaj cy z 90-dniowego obowi zku zmienia si w zale no ci od rodzaju zapasw. Dane liczbowe w tek cie (3848 milionw bary ek) pokazuj teoretyczn r nic w dwch skrajnych sytuacjach kiedy wszystkie zapasy s utrzymywane albo tylko w formie produktw gotowych albo tylko w formie surowej ropy naftowej. Podstawa dla kalkulacji 90-dniowego obowi zku czyli import netto poddawany jest weryfikacji i zmienia si ka dego roku.
131
8. Ropa naftowa
W czerwcu 2010 r. Polska dysponowa a pojemno ci magazynow wynosz c 72,7 mln bary ek (11,6 mln metrw3). Oko o 60% pojemno ci wykorzystuje si do magazynowania ropy naftowej. Te pojemno ci magazynowe stanowi w asno i s obs ugiwane przez PKN Orlen, Grup LOTOS i Grup PERN (Wykres 30). Grupa PERN jest przedsi biorstwem strategicznym, w ca o ci b d cym w asno ci Skarbu Pa stwa, dzia aj cym na rynku logistyki ropy naftowej i produktw naftowych. Do Grupy PERN nale y tak e OLPP najwi kszy dostawca us ug magazynowania produktw naftowych w Polsce. Fuzja przedsi biorstw mia a miejsce w 2009 r. PKN Orlen, poprzez sp k zale n IKS Solino, jest w a cicielem i operatorem najwi kszych w Polsce magazynw podziemnych (kawern solnych), o ca kowitej pojemno ci magazynowej dla ropy naftowej i produktw naftowych w wysoko ci 5,1 mln m3 (32,1 mln bary ek). Magazyny te s bezpo rednio po czone z ruroci giem Przyja i maj zdolno poboru rz du 107 kb/d. Kawerny s tak e po czone ruroci giem produktowym z rafineri w P ocku. PERN planuje zwi kszenie swojej ca kowitej pojemno ci magazynowej do ok. 3,8 mln m3 do 2013 r. poprzez budow dodatkowych zbiornikw w P ocku, Gda sku i Adamowie. OLPP dysponuje 22 obiektami magazynowymi dla produktw naftowych umiejscowionymi na terenie ca ego kraju. Pi najwa niejszych z nich ktre s po czone ruroci giem z rafineri w P ocku mie ci si w Koluszkach, Nowej Wsi Wielkiej, Boronowie, Rejowcu Pozna skim i Emilianowie. W odpowiedzi na spodziewany wzrost zapotrzebowania na pojemno ci magazynowe, PERN i Grupa LOTOS rozwa aj budow kawern solnych dla ropy i paliw w regionie pomorskim, niedaleko Gda ska. Kawerny te maj mie ca kowit pojemno rz du 6 mln m3 (ok. 38 mln bary ek).
RUROCI GI
Istniej ce ruroci gi Ruroci g Przyja i Ruroci g Pomorski s g wnymi ruroci gami transportuj cymi rop naftow w Polsce. Te dwa ruroci gi dostarczaj rosyjsk rop naftow bezpo rednio do rafinerii w Gda sku i P ocku oraz dalej do Niemiec, do rafinerii w Schwedt i Spergau. Polski odcinek ruroci gu Przyja sk ada si z dwch g wnych cz ci. Wschodnia rozci ga si od bia oruskiej granicy w Adamowie do P ocka, dysponuj c nominaln moc przesy ow ok. 870 kb/d (43 Mt/r). Grupa PERN u ywa obecnie substancji redukuj cej opory tarcia, co pozwala pompowa wi cej ropy naftowej ni zosta o to okre lone w projekcie technicznym ruroci gu. Jest obecnie budowana trzecia nitka wschodniej sekcji ruroci gu co ma podnie jej nominaln moc przesy ow do ponad 1mb/d (50 Mt/r) do ko ca 2012 r. Grupa PERN rozwa a mo liwo zmiany przeznaczenia pierwszej nitki wschodniej cz ci ruroci gu Przyja na ruroci g produktowy. Jednak do ko ca listopada 2010 r. nie podj to jeszcze adnych ostatecznych decyzji w tej sprawie. Zachodnia sekcja ruroci gu Przyja czy P ock z niemieck granic w Schwedt; jej zdolno przesy owa si ga 545 kb/d (27 Mt/r). Ruroci g Pomorski mo e by u ywany do przesy u ropy naftowej w dwch kierunkach pomi dzy Gda skiem i P ockiem. W kierunku P ocka, ruroci g ma moc przesy ow 0,6 mb/d (30 Mt/r), podczas gdy w kierunku przeciwnym 0,45 mb/d (22 Mt/r). Jest to
132
8. Ropa naftowa
trasa przeznaczona do transportu rosyjskiej ropy naftowej do rafinerii w Gda sku jak rwnie na eksport poprzez Naftoport. Rz d polski jest zaniepokojony decyzj Rosji o budowie Systemu Ruroci gw Ba tyckich-2 (ang. Balic Pipeline System-2, BPS-2). Projekt ten pozwoli by Rosji dostarcza rop do jej portw na Morzu Ba tyckim, omijaj c szereg krajw tranzytowych. W rezultacie, wolumeny ropy naftowej przesy anej ruroci giem Przyja mog spa . W zwi zku z tym, rz d polski za konieczno uwa a podniesienie zdolno ci przesy owych Ruroci gu Pomorskiego, na przyk ad poprzez budow drugiej nitki. Pozwoli oby to zwi kszy transport ropy naftowej z terminalu w Gda sku do rafinerii p ockiej i rafinerii niemieckich ulokowanych na ruroci gu Przyja . Istniej cztery g wne ruroci gi produktowe magazynowymi (Tabela 14). cz ce P ock z r nymi bazami
Tabela 14. Ruroci gi produktowe

Pocz tek ruroci gu P ock Nowa Wie Wielka P ock P ock Koluszki P ock Ostrw Wielkopolski*
* Operacyjny od stycznia 2011 r. rd o: Polska administracja.
Koniec ruroci gu Nowa Wie Wielka Rejowiec Emilianw Koluszki Boronw Ostrw Wielkopolski Wroc aw
Zdolno
przesy owa (kb/d) 42 28 20 76 20 54 20
Ruroci g Odessa-Brody-P ock-Gda sk Istnieje plan rozbudowy ukrai skiego ruroci gu Odessa-Brody do P ocka lub Adamowa (decyzja o wyborze punktu pod czenia do tej pory nie zosta a podj ta) i dalej do Gda ska, w celu zmniejszenia zale no ci od importu ropy z Rosji i dywersyfikacji rde i drg dostaw. Ruroci g Odessa-Brody zbudowany zosta pierwotnie do przesy u ropy kaspijskiej na zachd, jednak w 2004 r. ukrai ski rz d zdecydowa o odwrceniu kierunku przep ywu, umo liwiaj c transfer rosyjskiej ropy w kierunku po udniowym na Morze Czarne, a stamt d do innych destynacji. Rozbudowa i ponowne odwrcenie kierunku ruroci gu da oby mo liwo zbudowania innej ni rosyjska trasy przesy u ropy kaspijskiej do Europy. Ruroci g Odessa-Brody-P ock/Adamowo-Gda sk, ktry sta by si cz ci Euroazjatyckiego Korytarza Transportu Ropy Naftowej (EAOTC), zak ada ponowne otwarcie trasy przesy owej z azerskiego portu w Baku do czarnomorskiego portu Supsa w Gruzji, a stamt d tankowcem do ukrai skiego portu w Odessie. Z Odessy ropa naftowa mia aby by transportowana ruroci giem do Brodw na Ukrainie i dalej do Polski. Projekt ten jest negocjowany na szczytach energetycznych od 2007 r. Na pierwszym szczycie w Krakowie, w maju 2007 r. prezydenci Polski, Ukrainy, Litwy, Gruzji i Azerbejd anu oraz specjalny wys annik Prezydenta Kazachstanu zgodzili si na przed u enie ruroci gu Odessa-Brody do Polski. Na kolejnym szczycie, w pa dzierniku
133
8. Ropa naftowa
2007 r. w Wilnie, prezydenci Polski, Ukrainy, Litwy, Gruzji i Azerbejd anu podpisali umow formuj c konsorcjum ruroci gowe (MPR Sarmatia). Projekt budowy polskiego odcinka ruroci gu Brody-P ock jest wpisany na list priorytetow Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko. W ramach Programu alokowano na ten cel ok. 495 mln PLN (ok. 120 mln EUR), jednak aby utrzyma finansowanie ca y projekt musi zosta uko czony nie p niej ni w 2014 r.
PORTY
W Polsce istniej trzy terminale naftowe. G wny terminal naftowy w Gda sku (Naftoport) dysponuje moc prze adunkow ok. 700 kb/d (34 Mt/r). Naftoport ma cztery stanowiska za adunkowe w Porcie Gda skim. Oko o 67% udzia w Naftoportu jest w r kach Grupy PERN. Pozosta a cz jest w dyspozycji PKN Orlen (ok. 18%), Grupy LOTOS (ok. 9%) i innych. W 2009 r. prze adowano na stanowiskach Naftoportu w Porcie Gda skim ponad 7,1 mln ton ropy naftowej i paliw ( cznie odbir i za adunek), z czego 6,1 Mt stanowi a ropa naftowa. Port Gda ski jest u ywany g wnie do eksportu rosyjskiej ropy naftowej. Istniej dwa ma e terminale naftowe s u ce do importu produktw naftowych; Port w Gdyni (o zdolno ci prze adunkowej 3,5 Mt/r lub 70 kb/d) i Port Szczeci ski (1,5 Mt/r lub 30 kb/d).
Mapa 6. Infrastruktura naftowa, 2010
rd o: Oil Information, IEA/OECD Paris, 2010.
134
8. Ropa naftowa
STRUKTURA RYNKU DETALICZNEGO

Polska ma g st sie stacji paliw b d cych w asno ci firm polskich PKN Orlen i Grupy LOTOS oraz stacji nale cych do firm zagranicznych, takich jak BP, Shell, Statoil i Lukoil. Ca kowita ilo stacji paliw wynios a ok. 6700 w 2009 r., z czego ok. 3200 by o w asno ci niezale nych operatorw. W ko cu 2009 r. udzia PKN Orlen w ca kowitej ilo ci stacji paliw w Polsce wynis 26%, podczas gdy udzia Grupy LOTOS osi gn 5%. W ci gu ostatnich dwch lat ok. 190 stacji paliw zosta o zamkni tych przez du e firmy i niezale nych operatorw z powodu braku rentowno ci lub technicznego wyeksploatowania stacji. Wykres 31. Struktura polskiego rynku detalicznego pod wzgl dem ilo ci stacji paliw w 2009 r.
STRATEGIA I ORGANIZACJA REAGOWANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH MECHANIZM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

Rz dowy dokument Polityka Energetyczna Polski do 2030 (PEP 2030) z 2009 r. ustali d ugoterminow strategi dla sektora energetycznego. Dokument wyszczeglnia sze podstawowych kierunkw rozwoju polskiego sektora energetycznego, w czaj c podniesienie bezpiecze stwa dostaw paliw i energii. Zgodnie z PEP 2030, przewiduje si , e bezpiecze stwo dostaw ropy naftowej i paliw ma zosta podniesione poprzez dalsz dywersyfikacj rde dostaw ropy naftowej i paliw p ynnych, jak rwnie przez rozbudow pojemno ci magazynowych. U ycie zapasw interwencyjnych ropy naftowej i paliw stanowi podstaw mechanizmu reagowania kryzysowego Polski. Ograniczenie popytu jest dzia aniem pomocniczym, ktre mo e zosta wdro one w przypadku d ugotrwa ego i powa nego kryzysu. Ustawa z 16 lutego 2007 r. tworzy ramy prawne dla organizacji systemu zapasw interwencyjnych i zarz dzania kryzysowego w Polsce. Ustawa okre la trzy oglne poziomy dzia a kryzysowych na rynku naftowym. Na poziomie 2 (kryzys wewn trzny)
135
8. Ropa naftowa
i poziomie 3 (kryzys mi dzynarodowy) jest przewidziane uwolnienie zapasw utrzymywanych przez przedsi biorcw lub sprzeda zapasw pa stwowych, w zale no ci od charakteru zak ce i potrzeb rynku. Administracja uwa a u ycie zapasw obowi zkowych utrzymywanych przez przedsi biorcw jako najbardziej prawdopodobn pierwsz reakcj na zak cenia z uwagi na ich lokalizacj w systemie logistycznym.
ORGANIZACJA DZIA A W SYSTUACJACH KRYZYSOWYCH

Minister Gospodarki jest odpowiedzialny za polsk polityk bezpiecze stwa energetycznego, w czaj c w to mechanizm reagowania kryzysowego na rynku naftowym. Rz dowy zesp bezpiecze stwa energetycznego stanowi rdze National Emergency Sharing Organisation (NESO) w Polsce. Zesp jest cia em doradczym Ministra Gospodarki i nie posiada adnych szczeglnych uprawnie decyzyjnych w kwestii wykorzystania zapasw czy ograniczenia popytu. Jego g wn rol jest doradzanie Ministrowi Gospodarki w zakresie powzi cia odpowiednich dzia a . Zespo owi przewodniczy wiceminister Gospodarki odpowiedzialny za sektor ropy i gazu, a w jego sk ad wchodz przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewn trznych i Administracji, Transportu, Skarbu Pa stwa oraz Urz du Regulacji Energetyki i Agencji Rezerw Materia owych. Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki pe ni rol Sekretariatu polskiego NESO. Departament ten (Sekretariat NESO) jest odpowiedzialny za przygotowywanie dzia a Ministra Gospodarki, konsultacje z sektorem naftowym, i poszczeglnymi instytucjami (takimi jak Agencja Rezerw Materia owych czy Agencja Rynku Energii) oraz wdro enie dzia a antykryzysowych. W czasie sytuacji kryzysowej, Minister Gospodarki podejmuje polityczn decyzj w zakresie uczestnictwa w dzia aniach kolektywnych MAE oraz w zakresie dzia a antykryzysowych. Procedura decyzyjna przy ograniczeniach popytu mo e by bardziej d ugotrwa a i z o ona, jako e wdro enie tych restrykcji musi zosta zatwierdzone przez Rad Ministrw.
ZAPASY INTERWENCYJNE ROPY NAFTOWEJ I PALIW SYSTEM ZAPASW INTERWENCYJNYCH

Polska spe nia wymogi wobec MAE i UE utrzymuj c 14- dniowe zapasy pa stwowe (liczone na podstawie redniej dziennej konsumpcji) oraz nak adaj c obowi zek utrzymywania zapasw na przedsi biorcw sektora naftowego. Obowi zki przedsi biorcw w zakresie zapasw wzrasta y stopniowo przygotowuj c Polsk do cz onkostwa w MAE (co nast pi o we wrze niu 2008 r.), rosn c z z 66 dni wymaganych na koniec 2006 r. do 76 dni na koniec 2008 r. Wszyscy producenci i importerzy paliw p ynnych zobowi zani s utrzymywa minimalne zapasy w zale no ci od wolumenw produkcji b d przywozu w poprzednim roku kalendarzowym. Oko o 130 firm podlega o temu obowi zkowi w ko cu 2009 r. Zapasami pa stwowymi ropy naftowej i paliw pod kierownictwem Ministerstwa Gospodarki zarz dza Agencja Rezerw Materia owych (ARM), ktra tak e monitoruje przestrzeganie obowi zku utrzymywania zapasw przez przedsi biorcw. ARM jest zobligowana do utrzymywania zapasw pa stwowych ropy naftowej i paliw na poziomie nie ni szym ni 14 dni redniej dziennej konsumpcji wewn trznej. Je eli z jakichkolwiek powodw czne zapasy pa stwowe i zapasy utrzymywane przez przedsi biorcw
136
8. Ropa naftowa
spadn poni ej minimalnych poziomw, zapasy pa stwowe zostan o niezb dne ilo ci.
powi kszone
Przedsi biorcy utrzymuj zapasy przewy szaj ce rzeczywiste zobowi zania, tym samym zapewniaj c dodatkowy bufor w spe nianiu 90-dniowego obowi zku. Co wi cej, Ustawa z 16 lutego 2007 r. zobowi zuje producentw i handlowcw do stopniowego powi kszania ich zapasw obowi zkowych gazu p ynnego (LPG) do poziomw odpowiadaj cych przynajmniej 3 dniom produkcji/importu do ko ca 2007 r., 20 dniom do ko ca 2010 r. i 30 dniom do ko ca 2011 r.
REWIZJA OBECNEGO SYSTEMU ZAPASW INTERWENCYJNYCH

Zgodnie z dokumentami rz dowymi (Polityka Rz du RP dla Przemys u Naftowego w Polsce z 6 lutego 2007 oraz Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. przyj ta przez Rad Ministrw w listopadzie 2009 r.), Minister Gospodarki jest zobowi zany przed o y propozycj legislacyjn modyfikuj c system zapasw interwencyjnych. Administracja rozwa a wprowadzenie zwolnienia producentw i handlowcw z obowi zku fizycznego utrzymywania zapasw w zamian za op at celow przeznaczon na finansowanie zapasw w ca o ci utrzymywanych przez Agencj Rezerw Materia owych. Za o enia do nowej ustawy o zapasach zosta y opracowane w Departamencie Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki i przekazane do konsultacji spo ecznych i mi dzyresortowych w czerwcu 2010 r. Wyniki konsultacji s w trakcie opracowywania i przewiduje si , e projekt za o e do nowej ustawy o zapasach zostanie przekazany do zatwierdzenia Radzie Ministrw na pocz tku 2011 r. Nowe prawo ma przyczyni si do obni enia kosztw wej cia ponoszonych przez nowych uczestnikw rynku naftowego oraz do eliminacji ryzyka finansowego a tym samym rozwoju konkurencji na rynku krajowym.
LOKALIZACJA, JAKO
ROPY NAFTOWEJ I RODZAJE PRODUKTW
Polska nie ma zawartych umw dwustronnych na magazynowanie zapasw z innymi pa stwami. Zapasy interwencyjne s w ca o ci utrzymywane na terytorium kraju. Wed ug stanu na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywa a ok. 63,5 mln bary ek zapasw, co rwna o si 126 dniom importu netto z 2009 r. Oko o 59% zapasw utrzymywano w formie ropy naftowej, reszt w paliwach. Agencja Rezerw Materia owych utrzymywa a (wed ug stanu na koniec lipca 2010 r.) ok. 8,2 mln bary ek zapasw pa stwowych, co stanowi o rwnowarto 13% ca kowitych zapasw kraju (16 dni importu netto z 2009 r.). 87% zapasw pa stwowych utrzymywano w formie ropy naftowej, natomiast reszt w formie rednich destylatw (12%) i benzyn (1%). Zapasy pa stwowe ropy naftowej przechowywane s g wnie w zbiornikach magazynowych wynajmowanych od Grupy PERN oraz w pewnej ilo ci w kawernach solnych PKN Orlen. Zapasy benzyn i oleju nap dowego magazynowane s w zbiornikach wynajmowanych od OLPP. Zapasy pa stwowe ropy naftowej i paliw mog by przechowywane tylko na terytorium Polski. Zapasy obowi zkowe (utrzymywane przez przedsi biorcw) wynosi y na koniec lipca 2010 r. ok. 55,3 mln bary ek co stanowi o 87% ca kowitych zapasw kraju (110 dni importu netto z 2009 r.). 55% ca o ci zapasw obowi zkowych stanowi a ropa naftowa, podczas gdy reszt utrzymywano w formie rednich destylatw (28%), benzyn
137
8. Ropa naftowa
silnikowych (12%) i ci kiego oleju opa owego (1%). Maksymalnie 55% zapasw obowi zkowych mo e by utrzymywane w formie ropy naftowej. W 2010 r. poziom ten zosta obni ony do 50%, co oznacza wymg posiadania po owy zapasw obowi zkowych utrzymywanych przez przedsi biorcw w postaci produktw gotowych. Zapasy obowi zkowe mog by mieszane z zapasami operacyjnymi i handlowymi przedsi biorcw, a obowi zek zapasowy mo e by tak e spe niany w systemie biletowym, z limitem 5% mo liwo ci utrzymywania poza granicami Polski. W zakresie LPG, na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywa a 0,9 miliona bary ek (75 tysi cy ton) zapasw LPG, co stanowi o 25 dni krajowej konsumpcji gazu p ynnego. W 2009 r. istnia o w obrocie 9 umw na magazynowanie zapasw obowi zkowych ropy naftowej i produktw naftowych. Ca kowita ilo zapasw obj tych tymi umowami w 2009 r. wynios a 13 mln bary ek, co stanowi o rwnowarto 20% ca o ci zapasw w kraju. W Polsce istnieje rynek umw biletowych. W 2009 r. zawarto 32 umowy biletowe, w ramach ktrych utrzymywano 1,5 tys. bary ek ropy naftowej i 1 mln bary ek produktw naftowych.
DNI POKRYCIA
Polska spe nia wymg utrzymywania 90-dniowych zapasw nieprzerwanie odk d pa stwo sta o si cz onkiem MAE we wrze niu 2008 r. Przez ca y czas od pa dziernika 2007 r. zapasy Polski w przeliczeniu na ilo dni importu netto wynosi y ponad 110 dni a przez wi kszo okresu od sierpnia 2008 r. przewy szaj 120 dni (Wykres 32). Wykres 32. Zapasy ropy naftowej i paliw oraz zgodno lipiec 2010 z 90-dniowym obowi zkiem MAE, lipiec 2000
rd o: MAE.
URUCHOMIENIE ZAPASW
Minister Gospodarki ma prawo decyzji w zakresie uwolnienia zapasw pa stwowym lub zapasw obowi zkowych przedsi biorcw. Zapasy pa stwowe mog zosta udost pnione przemys owi naftowemu na kilka sposobw, w czaj c w to aukcje, przetargi publiczne lub sprzeda okre lonym podmiotom. W przypadku uwolnienia zapasw pa stwowych ropy naftowej, rafinerie mog otrzyma nakaz przetwarzania ropy zgodnie z instrukcj Ministerstwa.
138
8. Ropa naftowa
Zapasy obowi zkowe przedsi biorcw mog by udost pnione zarwno poprzez obni enie minimalnego poziomu zapasw jak i obowi zkowe ich uwolnienie. W czasie zak ce dostaw ropy naftowej ruroci giem Przyja w styczniu 2007 r., administracja polska obni y a obowi zkowy poziom zapasw dla rafinerii w P ocku, pozwalaj c na wydanie ok. 130 kb/d ropy naftowej na okres 11 dni. Zapasy przedsi biorcw mog by udost pnione na podstawie rozporz dzenia lub decyzji administracyjnej Ministra Gospodarki. Wybr rodkw zale y od rodzaju kryzysu. W przypadku obni enia poziomu zapasw obowi zkowych przedsi biorcw w drodze rozporz dzenia, Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki (Sekretariat NESO) przygotowuje projekt rozporz dzenia, zatwierdzany potem przez Ministra Gospodarki i poddawany konsultacjom spo ecznym i mi dzyresortowym. Oczekiwany okres wydania rozporz dzenia to jeden tydzie licz c od dnia powiadomienia o aktywacji z MAE (ang. Notice of Activation). Rozporz dzenie okre la ilo i typ ropy lub paliw do uwolnienia z zapasw oraz okres ich uzupe nienia. Decyzja administracyjna Ministra Gospodarki jest bardziej prawdopodobnym narz dziem w przypadku decyzji o uwolnieniu wolumenw ropy naftowej jako odpowiedzi na zak cenia dostaw. W szczeglnie pilnych przypadkach, czas potrzebny do przygotowania i podpisania decyzji przez ministra mo e by ograniczony nawet do kilku godzin. W przypadku zagro enia bezpiecze stwa naftowego Polski, Rada Ministrw, na wniosek Ministra Gospodarki, mo e w drodze rozporz dzenia w czy zapasy handlowe producentw i handlowcw do ich zapasw obowi zkowych. Zapasy handlowe szacowane s na poziomie ok. 10-12 dni krajowej konsumpcji.
FINANSOWANIE I KOSZTY MAGAZYNOWANIA

Zapasy pa stwowe finansowane s z bud etu pa stwa. redni koszt utrzymania tych zapasw (8 mln bary ek) w 2009 r. wynis 3,4 EUR za bary k (15 PLN). Nie udzielana jest adna pomoc finansowa lub finansowanie ze rodkw publicznych zapasw utrzymywanych przez przedsi biorcw. redni koszt utrzymywania zapasw obowi zkowych (ok. 40 mln bary ek) w 2009 r. oceniono w przybli eniu na 7 EUR za bary k (30 PLN).
CENY I PODATKI
Ceny ko cowe produktw naftowych zawieraj nast puj ce sk adniki: Cen hurtow , Podatek akcyzowy, Op at paliwow , Mar dystrybucyjn
Podatek od warto ci dodanej (VAT) Ceny hurtowe, ustalane przez rafinerie i importerw, nie s regulowane ani przez rz d ani Urz d Regulacji Energetyki. Odzwierciedlaj one koszty oraz zyski rafinerii i importerw, a zale ne s od wiatowych cen ropy naftowej i produktw naftowych. Mar a dystrybucyjna rwnie nie jest regulowana.
139
8. Ropa naftowa
Tabela 15. Podatek akcyzowy i op ata paliwowa, stan na 1 stycznia 2010 r.

Produkt Benzyny silnikowe Olej nap dowy LPG Lekki olej opa owy, mazut Ci ki olej opa owy Podatek akcyzowy (PLN) 1 565/1 000 L 1 048/1 000 L 695/1 000 kg 232/1 000 L 64/1 000 kg Podatek akcyzowy* (EUR) 397/1 000 L 266/1 000 L 176/1 000 kg 58/1 000 L 16/1 000 L Op ata paliwowa (PLN) 92.87/1 000 L 233.99/1 000 L 119.82/1 000 kg Op ata paliwowa* (EUR) 23/1 000 L 59/1 000 L 30/1 000 kg -
* Dane pochodz z Europejskiego Banku Centralnego, zagraniczne kursy wymiany EUR, 1 pa dziernika: 1 EUR = PLN 3,9370. rd o: Dane przekazane przez pa stwo.
Warto ci akcyzy i op aty paliwowej s ustalane przez Parlament i/lub rz d. Podatek akcyzowy jest nak adany na wiele produktw naftowych, g wnie na paliwa silnikowe i olej opa owy. Op ata paliwowa jest stosowana jedynie do paliw silnikowych (benzyny, olej nap dowy i LPG). Dochody z op aty paliwowej wykorzystywane s na budow autostrad poprzez Krajowy Fundusz Drogowy. Warto ci podatku akcyzowego i op aty paliwowej ukazane s w Tabeli 15.
Wykres 33. Ceny benzyny bezo owiowej i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r.
rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
140
8. Ropa naftowa
Wykres 34. Ceny oleju nap dowego i podatki w pa stwach MAE, drugi kwarta 2010 r.
Uwaga: Brak danych dla Kanady. rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
Wykres 35. Ceny lekkiego oleju nap dowego i podatki dla gospodarstw domowych w pa stwach OECD, drugi kwarta 2010 r.
Uwaga: Brak danych dla Australii, W gier, Holandii, Nowej Zelandii i Republiki S owackiej. rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
Stawki podatkw dla LPG w latach 20052009 kszta towa y si rednio na poziomie jednej trzeciej w stosunku do stawek dla benzyn. Ze wzgl du na t r nic opodatkowania pomi dzy dwoma produktami naftowymi, cena LPG jest o 4550% ni sza od ceny benzyny, co podnios o konsumpcj LPG w sektorze transportowym. W tym samym okresie, stawki podatku dla oleju nap dowego waha y si pomi dzy 75% a 90% stawek dla benzyn, co utrzyma o cen tego paliwa na poziomie od 2%12% ni szym od cen benzyny.
141
8. Ropa naftowa
Wykres 36. rednie ceny i podatki w Polsce, 20032009
rd o: Energy Prices and Taxes, 2 Kwarta 2010.
WNIOSKI
Post p Polski w podnoszeniu bezpiecze stwa naftowego zas uguje na pochwa . Rz d polski jest wiadom ryzyka wynikaj cego z pozostawania w zale no ci od jedynie kilku rde dostaw oraz czyni znaczne wysi ki na rzecz dywersyfikacji rde i szlakw dostaw ropy naftowej. Powinien on kontynuowa projekty podnosz ce zdolno przesy ow ruroci gw ropy i produktw naftowych, w tym projekt ruroci gu OdessaBrodyP ock Gda sk, ze wzgl du na ekonomiczn op acalno oraz strategiczne znaczenie tego projektu dla bezpiecze stwa energetycznego kraju. W celu poczynienia dalszych post pw w dywersyfikacji rde dostaw, rz d powinien zbada tak e mo liwo ci nabywania ropy drog morsk co pozwoli oby skorzysta z szerokiej oferty dostawcw wiatowych. Polska dysponuje solidn polityk antykryzysow . Kraj spe nia wymogi MAE w zakresie utrzymywania 90-dniowych zapasw i ma wystarczaj ce pojemno ci magazynowe aby tak e w bliskiej przysz o ci podo a temu zobowi zaniu. Jednak spodziewany wzrost popytu na rop naftow i paliwa w Polsce i spodziewana realizacja projektu ruroci gu OdessaBrodyP ockGda sk wymaga aby rozbudowy pojemno ci magazynowych w d ugim okresie. W tym zakresie efektywnym rozwi zaniem mog aby by planowana rozbudowa podziemnych pojemno ci magazynowych. Rz d powinien czyni dalsze wysi ki zmierzaj ce do u atwienia nowym uczestnikom rynku dost pu do nowo budowanych magazynw. W celu poprawy stanu gotowo ci kraju do dzia a w sytuacji kryzysowej, rz d powinien rozwa y i oceni negatywny wp yw mo liwie najgorszych scenariuszy zak ce dostaw tak na poziomie krajowym jak i wiatowym oraz przygotowa plany dzia ania w sytuacji przerw w dostawach trwaj cych d u ej ni kilka tygodni. MAE zach ca rwnie rz d do przeorganizowania struktury operacyjnej NESO na tak , ktra by by zdolna do szybszego procesu decyzyjnego w sytuacjach kryzysowych; opracowania podr cznika dzia a kryzysowych obejmuj cego struktury organizacyjne, mechanizmy kryzysowe i procedury; oraz do przeprowadzania regularnych wicze gotowo ci kryzysowej.
142
8. Ropa naftowa
Dobrze przygotowana strategia medialna ma kluczowe znaczenie dla dzia a w sytuacji kryzysowej. Polska powinna przygotowa tak strategi medialn i w przypadku kryzysu krajowego,skoordynowa j z MAE, KE i krajami s siednimi dla zmaksymalizowania jej efektw dla rynku naftowego. MAE wspiera rz d w jego wysi kach d cych do rewizji istniej cego systemu zapasw, wzmacniaj c rol zapasw pa stwowych poprzez przeniesienie zapasw posiadanych przez zobowi zanych do tego przedsi biorcw do Agencji Rezerw Materia owych. Okres przej cia do nowego systemu powinien by jak najkrtszy ze wzgl du na ograniczenia bud etowe. Dalej, rz d powinien przeprowadzi studium okre laj ce minimalne wymagania operacyjne (MOR) g wnych rafinerii i oceni odpowiedni poziom zapasw jakie te rafinerie powinny dobrowolnie lub obowi zkowo utrzymywa . Wreszcie, MAE zach ca rz d do przeprowadzania studium wykonalno ci utrzymywania zapasw interwencyjnych biokomponentw w ilo ci proporcjonalnej do ich udzia u w paliwach trakcyjnych lub w inny sposb podj problem rosn cego udzia u biokomponentw w paliwach wykorzystywanych w transporcie. Innym wa nym zagadnieniem do rozwa enia przez rz d jest rosn cy popyt na paliwa, ktry od 2000 r. wzrs prawie o jedn trzeci . Jest on zdominowany przez rednie destylaty, ktre si gaj ok. 50% ca o ci popytu. Wysoki popyt na LPG, wynikaj cy g wnie z du ej r nicy opodatkowania w porwnaniu do benzyn, to kolejny fakt wart zauwa enia. Polska w du ym stopniu opiera si na imporcie LPG. Polskie rafinerie poczyni y inwestycje by dostosowa ich wydajno i ofert do rosn cego popytu na olej nap dowy. Mimo tych inwestycji, wci konieczny b dzie import oleju nap dowego jednak w stosunkowo niewielkich ilo ciach. Rosn cy popyt na produkty naftowe nap dzany jest przez sektor transportowy z uwagi na rosn c ilo pojazdw i odej cie od transportu kolejowego na rzecz drogowego (opisuje czym by a mowa w Rozdziale 4 o efektywno ci energetycznej). Podobnie jak w innych pa stwach, wzrost popytu w sektorze transportowym jest bardzo trudny do kontrolowania. Rz d powinien zatem to wyzwanie uczyni jednym z priorytetw swojej polityki. Instrumenty reagowania na popyt s bardzo wa n cz ci polityki bezpiecze stwa energetycznego. Rz d powinien wykona badania pozwalaj ce oceni ilo ciowe efekty dost pnych rodkw ograniczenia popytu, przystosowanych do warunkw rynku polskiego. Wa nym jest rwnie dokonywanie regularnej wymiany informacji o dost pnych rodkach ograniczenia popytu w sektorze transportowym i procedurach wdro eniowych z krajami s siednimi, w celu u atwienia regionalnej koordynacji, je eli taka uwa ana jest za mo liw . Rz d powinien tak e zbada potencja substytucji paliw (ang. fuel switching). Krajowa produkcja ropy naftowej i gazu to kolejny obszar, w ktrym jest potrzebne dzia anie rz du. Przewa a pogl d, e mo liwo zwi kszenia zasobw ropy naftowej w Polsce jest ograniczona. Bazuj c na badaniach geologicznych i dzia aniach poszukiwawczych jakie mia y miejsce do tej pory, opinia ta mo e by uzasadniona. Jednakowo , do wiadczenie z innych regionw naftowych wskazuj , e nie koniecznie. Bior c pod uwag rozwj technologiczny, prawdopodobie stwo wzrostu cen ropy w zwi zku z rosn cym popytem na energi w skali globalnej oraz nowe modele biznesowe ograniczaj ce koszty, taka dynamika mo e zmieni obraz sytuacji. Mo na zatem uzna , e aktywne podej cie do zarz dzania zasobami mo e pomc przesun to, co obecnie jest postrzegane jako absolutne granice.
143
8. Ropa naftowa
W celu poprawy dynamiki sektora, rz d polski podj godne pochwa y wysi ki w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji przemys u naftowego. Istnieje jednak ograniczona liczba firm dysponuj cych koncesjami na poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej, z ktrych wi ksza cz znajduje si w r kach PGNiG i LOTOS Petrobaltic. W celu wzmocnienia konkurencji, r norodno ci i innowacji w sektorze wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, Ministerstwo rodowiska i Ministerstwo Gospodarki powinny promowa ten sektor aktywniej i tak zorganizowa obecny system udzielania koncesji aby polepszy warunki brzegowe wej cia na rynek nowych podmiotw. Kwestia ta jest szczeglnie istotna, gdy Polska mo e mie znaczne zasoby gazu upkowego (o czym mowa jest wcze niej w Rozdziale 7). Dla prac poszukiwawczych w zakresie tych z wa nym uzupe nieniem ju istniej cych uczestnikw rynku mog by kompetencje i kapita du ych, mi dzynarodowych przedsi biorstw naftowych i serwisowych. Jednak rz d powinien tak e skorzysta z tej sposobno ci aby zaanga owa te wielkie przedsi biorstwa w regularne dzia ania poszukiwawcze na l dzie i morzu. Zgodnie z t filozofi , rz d powinien zapewni odpowiedni system zach t dla wsp pracy w zakresie bada i rozwoju (R&D) w sektorze wydobywczym. Nawet je eli sektor upstream jest wzgl dnie niewielki, posiada on potencja skorzystania ze znacz cej renty zasobowej. St d, powinno zach ca si do rozwijania wsp pracy pomi dzy przedsi biorstwami i instytucjami badawczymi w innych sektorach polskiej energetyki. Wa ne jednak, aby wysi ki te by y oparte na potrzebach sektora przemys owego i aby uwydatnia y korzy ci konkurencyjne polskich instytucji badawczych. Za o ywszy, e rz d odniesie sukces w takiej organizacji sektora poszukiwa i rozwoju, ktry by by atrakcyjny dla nowych graczy z rynku mi dzynarodowego, wsp praca w zakresie R&D nie powinna by ograniczona tylko do podmiotw krajowych. Potencjalny rozwj sektora gazu upkowego powinien by brany pod uwag przy opracowywaniu priorytetw badawczo-rozwojowych, jako e polityki w zakresie R&D winny by realizowane na podstawie dalekosi nych strategii.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Kontynuowa promowanie dywersyfikacji rde i drg dostaw ropy naftowej i paliw do Polski, np. poprzez budow korytarza OdessaBrodyP ockGda sk dla transportu ropy kaspijskiej do Europy.; Kontynuowa wysi ki w celu zwi kszenia pojemno ci magazynowych i zdolno ci przesy owych, np. buduj c drug nitk Ruroci gu Pomorskiego. Kontynuowa wysi ki zmierzaj ce do rewizji obecnego systemu obowi zkowych poprzez podnoszenie roli zapasw pa stwowych. zapasw
Usprawnia krajowy sektor poszukiwa i wydobycia poprzez przyci ganie nowych uczestnikw rynku i przez to wzmocni konkurencj i innowacyjno . Promowa wsp prac w zakresie bada i rozwoju (R&D) pomi dzy instytucjami badawczymi i przedsi biorstwami, zw aszcza w obszarach, ktre mog odblokowa pe ny potencja zasobowy i uwydatni rozwj przemys u. Wzmc wysi ki w kierunku obni enia popytu na paliwa, zw aszcza w sektorze transportowym.
144
9. Odnawialne rd a energii
9. ODNAWIALNE RD A ENERGII
POPYT I PODA
Udzia odnawialnych rde energii i odpadw w ca kowitej poda y energii pierwotnej (TPES) wzrasta w sposb rwnomierny w ci gu ostatnich lat, z poziomu 5,1% w 2003 r. do 7,3% (6,95 Mtoe) w 2009 r. (Wykres 37). Plasuje to Polsk na szesnastej pozycji po rd 28 pa stw cz onkowskich MAE bior c pod uwag procentowy udzia TPES pochodz cej z odnawialnych rde energii i odpadw (Wykres 38). Miejsce Polski w rankingu jest porwnywalne do W gier, natomiast pozycja Polski jest wy sza ni pa stw s siaduj cych Republiki Czeskiej i S owacji. W zakresie produkcji energii elektrycznej z OZE, Polska zajmuje trzeci najni sz pozycj spo rd 28 pa stw cz onkowskich MAE (Wykres 39), przed Kore oraz Republik Czesk . Dzieje si tak poniewa , wi kszo odnawialnych rde energii jest wykorzystywana do ogrzewania, o czym mowa poni ej. Wykres 37. Odnawialne rd a energii jako procent TPES, 19932030
Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rz dowe na lata 20202030. rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pa stwo.
W 2009 r. 95,7% poda y energii odnawialnej pochodzi o z biomasy i odpadw58, a mniejsze ilo ci z elektrowni wodnych (2,9%) i wiatrowych (1,3%), natomiast udzia energii geotermalnej i s onecznej by nieznacz cy. Udzia biomasy rs rocznie rednio na poziomie 4,5% w latach 1998200959. W przybli eniu po owa ca o ci biomasy u ywana
Biomasa, odpady przemys owe, odnawialne i nieodnawialne odpady komunalne. Udzia biogazu i biopaliw w ca o ci biomasy i odpadw wzrs z 0,5% do prawie 10% w latach 19982008, ze szczeglnie wysokim wzrostem w latach 20072008.
59 58
145
jest w sektorze mieszkaniowym, co w wi kszo ci obejmuje tradycyjne wykorzystanie biomasy w sposb konwencjonalny o niskiej efektywno ci i z wysokim poziomem emisji cz stek sta ych60. Rz d oczekuje znacz cego wzrostu produkcji energii ze rde odnawialnych w najbli szych latach. Jej udzia w TPES ma ulec podwojeniu przed 2020 r. a nast pnie si ustabilizowa (13,8% w 2030 r.). Najwi kszy wzrost jest spodziewany w odniesieniu do biomasy, zwi kszaj c jej udzia o 6,4 Mtoe w latach 20092020. Przewiduje si , e wykorzystanie kolektorw s onecznych do ogrzewania osi gnie relatywnie najwi kszy wzrost z powodu bardzo niskiego udzia u wcze niej.
Wykres 38. Odnawialne rd a energii jako procent TPES w pa stwach cz onkowskich MAE, 2009*
* Dane szacunkowe. ** Wyra enie Pozosta e obejmuje energi p yww i fal morskich, jak te ciep o towarzysz ce wykorzystaniu pomp ciep a (znaczenie marginalne). rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Oko o 26% poda y energii ze rde odnawialnych jest wykorzystywany w sektorze przetwrczym do produkcji ciep a i energii elektrycznej. Kolejne 35% wykorzystywane jest bezpo rednio w sektorze mieszkaniowym (g wnie poprzez tradycyjne wykorzystanie biomasy do celw grzewczych), a kolejne 20% w przemy le, g wnie celulozowym, papierniczym i drzewnym. Wed ug polskich danych, w 2006 r. ok. 90% ca o ci energii ze rde odnawialnych w Polsce zu yto do celw grzewczych, 8% do produkcji energii elektrycznej i 2% w sektorze transportowym (biopaliwa). Rz d zak ada, e do 2030 r. udzia sektorw energii elektrycznej i transportowego wzro nie odpowiednio do 26% i 15% , podczas, gdy udzia ciep ownictwa spadnie do 59% ca kowitego zapotrzebowania na energi odnawialn .
Tradycyjne u ycie biomasy charakteryzuje si niskoefektywnym spalaniem i zanieczyszczeniem powietrza i nie jest zalecane przez MAE jako zrwnowa ony sposb zu ycia energii odnawialnej.
60
146
PRODUKCJA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

W 2009 r. produkcja energii elektrycznej z biomasy, energii s onecznej, wiatrowej i wodnej wynios a 8,9 TWh, tj. 5,9% ca ej wyprodukowanej energii elektrycznej w kraju. Jest to trzeci najni szy wska nik udzia u energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych rde energii spo rd 28 pa stw cz onkowskich MAE (Wykres 45).
Wykres 39. Produkcja energii elektrycznej ze rde odnawialnych i odpadw jako procent ca o ci produkcji energii elektrycznej w rd pa stw MAE, 2009
* Dane szacunkowe. ** Wyra enie Pozosta e obejmuje energi p yww i fal morskich, jak te ciep o towarzysz ce wykorzystaniu pomp ciep a (znaczenie marginalne). rd o: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Tabela 16. Moc produkcji energii elektrycznej netto ze rde odnawialnych i odpadw, 20002008
Zainstalowane moce wytwrcze (MW) Technologia 2000 Energia wodna z czego elektrownie szczytowo-pompowe Energia wiatrowa Odpady przemys owe Sta biomasa 2 183 1 366 4 3 0 9 2 199 2002 2 207 1 366 32 7 0 14 2 260 2004 2 282 1 406 40 3 24 24 2 373 2006 2 331 1 406 172 3 25 32 2 563 2008 2 335 1 406 526 3 40 52 2 956 Roczna rednia zmiana procentowa 0,9% 0,4% 107,7% 6,4% 11,5% 24,9% 3,8%
Biogaz cznie
rd o: Renewables Information, IEA/OECD, Paris, 2010.
147
Ca kowita zainstalowana moc wytwrcza z odnawialnych rde energii i odpadw wynios a w 2008 r. 2956 MW (w czaj c w to wodne elektrownie szczytowo-pompowe), z poziomu 1 977 MW w 1990 r. i 2 199 MW w 2000 r. (Tabela 16). Moce produkcyjne w energii wiatrowej wzros y w znacz cym stopniu ( rednia roczna stopa zmiany wynios a 107,7%).
OGRZEWANIE S ONECZNE
Podobnie jak w innych pa stwach, dosy trudno jest zebra dane dotycz ce ma ych, zdecentralizowanych systemw produkcji energii ze rde odnawialnych. W szczeglno ci informacje na temat wykorzystania energii s onecznej do ogrzewania nie s uwzgl dniane w krajowych statystykach poniewa dane statystyczne s zbierane wy cznie w odniesieniu do przemys u i przedsi biorstw us ugowych, podczas gdy wed ug Instytutu Energii Odnawialnej kolektory s oneczne s wykorzystywane rwnie w indywidualnych gospodarstwach domowych i osiedlach mieszkalnych. W 2007 r. ca kowita zg oszona powierzchnia kolektorw s onecznych wynosi a 236 000 m2, o ca kowitej mocy 165 MWth61. Wed ug ostatnio opublikowanych bada 62 moce kolektorw s onecznych wynosi y w 2008 r. 249,3 MWth i 357 MWth w 2009 r., co pokazuje wzrost o 100 MWth w 2009 r. w porwnaniu do 2008 r.
POLITYKI I DZIA ANIA CELE

Polska polityka energetyczna w zakresie odnawialnych rde energii jest coraz bardziej zale na od wymaga UE. Dyrektywa UE 2009/28/EC63 okre li a obowi zkowy poziom udzia u odnawialnych rde energii do 15% w finalnej konsumpcji energii brutto w Polsce (z 7,2% w 2005 r.) i zestaw celw po rednich (Tabela 17). Okre lony zosta rwnie wsplny cel dla wszystkich pa stw cz onkowskich UE na poziomie 20% do 2020 r. Dyrektywa okre li a rwnie jednostkowy cel dla sektora transportowego: 10% wykorzystywanej energii w tym sektorze musi pochodzi do 2020 r. z biopaliw lub innych odnawialnych rde energii. W Dyrektywie 2001/77/EC zosta rwnie wyznaczony Polsce cel jednostkowy w zakresie udzia u odnawialnych rde energii w bilansie energii elektrycznej na poziomie 7,5% w 2010 r. Tabela 17. Cele po rednie dotycz ce rde odnawialnych do 2020 r.
Rok 2010 2012 2014 2016 2018 2020
Udzia odnawialnych rde energii w ca kowitym zu yciu energii, % 7,5 8,76 9,36 10,44 11,88 15
Przeliczono przy wsp czynniku 0,7 kWhth/m2 powierzchni kolektorw s onecznych, tak jak szacowane przez IEA Solar Heating and Cooling Programme. 62 IEA SHC, 2010 i ESTIF, 2010. 63 Dyrektywa 2009/28/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych oraz nowelizuj ce j Dyrektywy 2001/77/EC i 2003/30/EC.
61
148
Polska jest na dobrej drodze do osi gni cia wyznaczonych celw: udzia odnawialnych rde energii w ca kowitej finalnej konsumpcji energii brutto w 2008 r. osi gn wielko 7,9%. Szczeg owy cel dla energii elektrycznej jest bardziej ambitny: w 2008 r. jedynie 4,2% produkowanej energii elektrycznej pochodzi o ze rde odnawialnych, a w 2009 r. by to poziom 5,8%. Mimo tego, rz d oczekuje, e w nadchodz cych latach udzia odnawialnych rde energii ulegnie zwi kszeniu z uwagi na co raz wi ksze do wiadczenie w zakresie mechanizmw wsparcia. Eurostat, unijna agencja statystyczna, corocznie przedstawia raporty na temat post pw pa stw cz onkowskich w zakresie realizacji celw. Dane statystyczne na temat udzia u odnawialnych rde energii w finalnej konsumpcji energii brutto nie s dost pne w statystykach MAE ze wzgl du na r nice metodologiczne (Ramka 9).
Ramka 9. Finalna konsumpcja energii: r nice statystyczne pomi dzy MAE a UE

Dyrektywa UE 2009/28/EC okre li a dla wszystkich pa stw cz onkowskich Unii Europejskiej cel zak adaj cy zwi kszenie udzia u odnawialnych rde energii na poziomie 20% w finalnej konsumpcji energii do 2020 r. Dodatkowo okre li a zestaw obowi zuj cych celw szczeg owych dla ka dego z pa stw cz onkowskich. Podczas gdy MAE publikuje corocznie szczeg owe opracowania statystyczne w zakresie statystyki energetycznej oraz bilansw energetycznych dla wszystkich pa stw cz onkowskich UE, stosuje odmienn metodologi statystyczn od okre lonej w Dyrektywach UE. Publikacje MAE, w czaj c niniejsz , podaj dane netto ca kowitej finalnej konsumpcji energii (TFC). Dlatego te udzia odnawialnych rde energii w finalnej konsumpcji energii brutto nie jest bezpo rednio dost pny w opracowaniach MAE. Wed ug definicji dyrektywy ca kowita konsumpcja energii brutto oznacza towary energetyczne dostarczone do celw energetycznych dla przemys u, transportu, gospodarstw domowych, us ug w czaj c us ugi publiczne, rolnictwa, le nictwa i rybo wstwa, wraz z konsumpcj energii elektrycznej i ciep a przez sektor energetyczny do produkcji energii elektrycznej i ciep a w czaj c straty przesy owe i dystrybucyjne. Dla odmiany, definicja TFC stosowana przez MAE nie obejmuje strat w sieciach przesy owych i dystrybucyjnych oraz w asnego zu ycia energii elektrycznej oraz ciep a w sektorze, jak rwnie konsumpcji w lotnictwie mi dzynarodowym. Z drugiej strony, obejmuje zu ycie do celw nie-energetycznych. Wi cej informacji o statystykach MAE mo na znale na stronie internetowej http://www.iea.org/stats/index.asp.
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) ma stymulowa rozwj technologii w odniesieniu do odnawialnych rde energii, ze szczeglnym uwzgl dnieniem biomasy. Polityka okre la identyczne cele dla odnawialnych rde energii co dyrektywa UE (15% w ca kowitej konsumpcji energii, w tym 10% w sektorze transportowym do 2020 r.) oraz okre la dalszy wzrost udzia u odnawialnych rde energii w latach kolejnych. W dokumencie PEP 2030 podkre lono potrzeb ochrony lasw i wykorzystania obszarw rolniczych w sposb zrwnowa ony. W dokumencie podkre lono korzy ci zwi zane z produkcj energii elektrycznej opartej na lokalnie dost pnych rd ach. Jednocze nie wskazuje na istotno rozwi za zapewniaj cych stabilno systemu elektroenergetycznego, bior c pod uwag dynamiczny rozwj odnawialnych rde energii. Zgodnie z dokumentem PEP 2030 istniej ce mechanizmy wsparcia dla sektora elektroenergetycznego i transportowego (takie jak certyfikaty pochodzenia, zobowi zania
149
biopaliwowe i zwolnienia z podatku akcyzowego), zostan zachowane. W tym samym czasie planowane s dodatkowe instrumenty wsparcia celem rozwoju odnawialnych rde ogrzewania i ch odzenia. Dokument okre la rwnie plany w zakresie wsparcia biogazowi rolniczych, morskich farmy wiatrowych i wykorzystania odpadw biodegradowalnych oraz oceny mo liwo ci produkcji energii elektrycznej w istniej cych zaporach wodnych. Obejmuje rwnie plany maj ce na celu pobudzenie polskiego przemys u produkuj cego urz dzenia wykorzystywane w produkcji energii ze rde odnawialnych, takich jak turbiny wodne, czy kolektory s oneczne. Rz d uwa a, e udzielenie wsparcia publicznego mo e pobudzi rozwj przemys u w zakresie OZE. Na przyk ad, du a si a wiatru oraz wzgl dnie du a powierzchnia kraju powoduje, e Polska mo e sta si atrakcyjnym rynkiem dla rozwoju technologii wiatrowych. PEP 2030 okre la wsparcie finansowe dla projektw w zakresie odnawialnych rde energii z funduszy europejskich oraz funduszy przeznaczonych na ochron rodowiska.
PLAN DZIA A W ZAKRESIE ODNAWIALNYCH RDE ENERGII

W celu wdro enia Dyrektywy UE w zakresie odnawialnych rde energii, Polska musia a przed o y Komisji Europejskiej Plan Dzia a w zakresie Odnawialnych rde Energii do ko ca czerwca 2010 r. Plan nie zosta przed o ony do ko ca pa dziernika ze wzgl du na z o ony proces przygotowania i zatwierdzenia. Projekt Planu Dzia a zosta przed o ony do konsultacji spo ecznych w maju 2010 r. Plan okre la istniej ce rodki w odniesieniu do r nych sektorw elektroenergetycznego, ciep owniczego i ch odniczego oraz transportowego i przewiduje wsparcie finansowe w zakresie odnawialnych rde energii oraz wysoko efektywnych projektw dotycz cych kogeneracji. Projekt Planu zak ada, e 15,5% w ca kowitej konsumpcji energii brutto do 2020 r. b dzie pochodzi z odnawialnych rde energii, nieznacznie przewy szaj c cel przewidziany dla Polski. Podczas gdy przewiduje si , e biomasa b dzie g wnym odnawialnym rd em energii, najwi kszy wzrost przewiduje si w rd energii wiatrowej i s onecznej dla celw grzewczych.
ENERGIA ELEKTRYCZNA
G wnym narz dziem wsparcia wykorzystania odnawialnych rde energii w elektroenergetyce jest system kwot obowi zkowych ze zbywalnymi certyfikatami pochodzenia tzw. zielonymi certyfikatami. Zosta y wprowadzone w pa dzierniku 2005 r. Wszyscy dostawcy energii elektrycznej musz zapewni , e cz energii elektrycznej sprzedawanej odbiorcom ko cowym b dzie pochodzi z odnawialnych rde energii (Tabela 18). Jest to podobny system do systemu w zakresie certyfikatw dla elektrociep owni omwionych w rozdziale 5. W celu spe nienia na o onego obowi zku, firmy mog albo kupowa certyfikaty pochodzenia (zielone certyfikaty) na Towarowej Gie dzie Energii lub wnosi op at kompensacyjn . W wyniku tak zorganizowanego systemu, producenci energii elektrycznej produkuj cy j z odnawialnych rde energii posiadaj dwa rd a dochodw: ze sprzeda y energii elektrycznej po cenach gwarantowanych, ktre s rwne rednim cenom rynkowym w roku poprzedzaj cym oraz poprzez sprzeda zielonych certyfikatw. rednia cena zielonych certyfikatw wynios a w 2009 r. 250 PLN za MWh (ok. 58 EUR).
150
Tabela 18. Obowi zkowy udzia rde odnawialnych w ca kowitej sprzeda y energii elektrycznej, 20072017
Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Udzia odnawialnych rde energiiw sprzeda y energii elektrycznej, % 5,1 7 8,7 10,4 10,4 10,4 10,9 11,4 11,9 12,4 12,9
Poziom op aty substytucyjnej ustalany jest raz na rok przez regulatora rynku energii. Zwykle jest to kwota, ktra si ga wysoko ci maksymalnej ceny zielonego certyfikatu na dany rok. Kwota ta w 2009 r. wynios a 258,89 PLN za MWh (ok. 60 EUR), a cena gwarantowana wynios a 155.44 PLN (ok. 36 EUR) za MWh. Na przedsi biorstwa energetyczne, ktre nie wype niaj swoich zobowi za nabywania zielonych certyfikatw lub uiszczania op aty substutucyjnej nak adane s kary finansowe. rodki finansowe z op at i kar przekazywane s na konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Do ko ca 2009 r. uzyskiwane rodki finansowe mog y by wydatkowane jedynie na wsparcie inwestycji w zakresie odnawialnych rde energii, lecz od 2010 r. mog rwnie by przeznaczane na inne cele. Jak okre lono w Programie Dzia a Wykonawczych Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Ministerstwo Gospodarki jest zobowi zane monitorowa efektywno systemu zielonych certyfikatw, aby Polska mog a zrealizowa na o one cele zwi zane z energi odnawialn . Ministerstwu powierzono zadanie analizy efektywno ci kosztowej mechanizmu wsparcia, ze szczeglnym uwzgl dnieniem formu y op ty substytucyjnej przy jednoczesnym zapewnieniu stabilno ci mechanizmu. Mo liwe zmiany systemu, je li w ogle, przewidziane s w 2012 r.
Inne mechanizmy wsparcia obejmuj : Obowi zek zakupu ca ej energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych rde energii przy czonych do sieci po cenie gwarantowanej, ktra jest rwna redniej cenie rynkowej w roku poprzedzaj cym; 50% kosztw zwi zanych z przy czeniem do sieci odnawialnych rde energii jest subsydiowana; Instalacje oparte na energii ze rde odnawialnych o mocy do 5 MW korzystaj z darmowych koncesji na przy czenie do sieci; Zasady rwnowa ce dotycz ce elektrowni wiatrowych r ni si od tych, ktre obejmuj pozosta e elektrownie; Po yczki i granty przeznaczone na inwestycje w projekty odnawialnych rde energii z r nych funduszy (wi cej informacji zawartych jest w cz ci dotycz cej Finansowania i Rozwoju Projektw).
151
Program Dzia a Wykonawczych PEP 2030 obejmuje list rodkw u atwiaj cych decyzje inwestycyjne w zakresie budowy morskich farm wiatrowych. Zawiera tak e zadania dla kilku ministerstw, ktre dotycz rozwoju mo liwo ci wykorzystania istniej cych zapr wodnych dla budowy elektrowni wodnych.
INTEGRACJA SIECI
Podobnie jak w wielu pa stwach, g wne bariery inwestycyjne zwi zane z odnawialnymi rd ami energii s zwi zane z przy czaniem i integracj sieciow instalacji generacji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Do kluczowych problemw nale y zaliczy 64: Niski stan infrastruktury oraz brak planw dotycz cych rozwoju sieci, co skutkuje brakiem informacji na temat bie cych i przysz ych mocy przesy owych i dystrybucyjnych; Brak jasnych odpowiedzi dotycz cych warunkw i kosztw przy czenia w istniej cych przepisach prawnych; w szczeglno ci, brakuje oficjalnej metodologii mog cej zdefiniowa koszt bezpo redniego pod czenia nowej jednostki oraz ktre zwi zane s z rozbudow sieci, ktra i tak musi nast pi ; Uci liwa i droga procedura administracyjna zwi zana z procesem przy czenia do sieci: w szczeglno ci, wytwrca musi wp aci depozyt podczas sk adania wniosku o przy czenie, ktry nie jest zwracany w przypadku niezrealizowania projektu z jakiegokolwiek powodu; Brak szczeg owych bada w zakresie ilo ci energii z niestabilnych rde odnawialnych, ktra mo e zosta przy czona do polskiej sieci elektroenergetycznej bez spowodowania zagra ania dla jej bezpiecze stwa65; Niewystarczaj ca liczba po cze mi dzysystemowych (interkolektorw) z innymi pa stwami; Polska posiada kilka po cze mi dzysystemowych oraz s planowane kolejne (zobacz rozdzia 5 dotycz cy energii elektrycznej).
OGRZEWANIE I CH ODZENIE
Operatorzy sieci ciep owniczych s zobowi zani prawem do kupowania ciep a z instalacji opartych na odnawialnych rd ach energii, ktre s po czone z systemem ciep owniczym w ilo ci, ktra nie przekracza zapotrzebowania odbiorcw przy czonych do tej sieci. Rz d planuje wprowadzi dzia ania maj ce na celu zwi kszenie wykorzystania energii geotermalnej, w tym pomp ciep a oraz systemw kolektorw s onecznych. Planuje rwnie przeanalizowa i by mo e wdro y dodatkowe narz dzia stymuluj ce rozwj sieci centralnego ogrzewania i ch odzenia wykorzystuj cych odnawialne rd a energii, co zosta o okre lone w Programie Dzia a Wykonawczych do PEP 2030. Program nak ada rwnie na Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo rodowiska obowi zek wydania przepisw technicznych dotycz cych kwalifikacji odpadw komunalnych jako odnawialnych rde energii.
64
Na podstawie danych: Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej; dane przekazane przez pa stwo; oraz Polskie Stowarzyszenie Energii Wiatrowej. 65 Polskie Stowarzyszenie Energii Wiatrowej szacuje, e sie w Polsce mo e zintegrowa 13 600 MW mocy pochodz cej z elektrowni wiatrowych do 2020 r.
152
W marcu 2010 r. Ministerstwo rodowiska zaproponowa o poprawki do ustawy Prawo Geologiczne i Grnicze. Je eli zaproponowane poprawki zostan przyj te przez Parlament, przewiduje si , e pobudz rozwj technologii geotermalnej w Polsce, poprzez: zniesienie koncesji na poszukiwanie wd geotermalnych; zmniejszenie czasu procedur koncesyjnych; zerowe stawki op at; przekazanie kompetencji w zakresie udzielania koncesji na wydobycie wd geotermalnych z Ministerstwa rodowiska do wojewodw. Ministerstwo rodowiska przewiduje, e eksploatacja zasobw geotermalnych jest mo liwa jest w kilku regionach Polski, szczeglnie w Karpatach. Do 1 marca 2010 r., udzielono osiem koncesji na eksploatacj oraz 20 na poszukiwanie wd geotermalnych. W Polsce funkcjonuje pi ciep owni zasilanych energi geotermaln . Projekt Programu dzia a wykonawczych w zakresie odnawialnych rde energii zak ada udzielanie wsparcia podmiotom, ktre s w stanie pokry do 45% ca o ci kosztw inwestycyjnych zwi zanych z instalacj kolektorw s onecznych. Co ciekawe, rynek kolektorw s onecznych w Polsce rozwija si stabilnie nawet bez wsparcia finansowego ze wzgl du na wzgl dnie niski koszt instalacji urz dze i stosunkowo szybki okres zwrotu poniesionych kosztw (zobacz cz dotycz c Ogrzewanie S oneczne powy ej)66. Wed ug Polskiej Izby Biomasy, istnieje potencja gospodarczy dla dalszego wzrostu w obszarze u ycia biomasy do ogrzewania i kogeneracji w ma ych, efektywnych instalacjach (co nie anga uje wysokich kosztw transportowych w systemach lokalnych).
TRANSPORT
W lipcu 2007 r. w Polsce zosta przyj ty ca o ciowy dokument Wieloletni Program Promocji Biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 20082014. Jego celem jest usprawnienie konkurencyjno ci rynku biopaliw, poprzez rodki obejmuj ce ca y a cuchu produkcji, od upraw poprzez przetwrstwo, dystrybucj i konsumpcj . Wsp cze nie, kluczowe instrumenty s u ce promocji biopaliw obejmuj dzia ania poda owe. Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciek ych z 25 sierpnia 2006 r. wprowadzi a obowi zek dla wszystkich dostawcw paliw producentw i importerw zapewnienia udzia u sprzeda y paliw ze rde odnawialnych od 2008 r. Udzia ten Narodowy Cel Wska nikowy stopniowo wzrasta (Tabela 19). Kary za nieprzestrzeganie obowi zku zasilaj konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz s wydawane wy cznie na cele zwi zane z biopaliwami i biokomponentami. Wed ug ustawy o kontroli jako ci paliw i biopaliw, producenci paliw mog doda do 5% biokomponentw do paliw tradycyjnych. Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciek ych pozwala rolnikom produkowa biopaliwa na w asny u ytek. Wed ug Ustawy o kontroli jako ci paliw biopaliwa produkowane przez rolnikw na w asne potrzeby musz spe nia minimalne wymogi jako ciowe, konieczne dla zachowania norm ochrony rodowiska. Roczny limit produkcji na w asny u ytek to 100 litrw na jeden hektar u ytkw rolnych.
66
ESTIF, 2010.
153
Tabela 19. Narodowy Cel Wska nikowy dla biopaliw

Jednostka % warto ci energetycznej % zawarto ci FAME w ON % zawarto ci etanolu w benzynie Wsp czynnik konwersji z % warto ci energetycznej 1 1,0772 1,5088 2008 3,45 3,7162 5,2053 Narodowy Cel Wska nikowy dla Polski, % 2009 2010 2011 2012 2013 4,60 4,9549 6,9403 5,75 6,1936 8,6754 6,20 6,6784 9,3544 6,65 7,1631 10,0333 7,10 7,6478 10,7123 2014 7,55
FAMEs: estry metylowe kwasw t uszczowych. rd o: Polska Organizacja Przemys u i Handlu Naftowego.
Udzia biopaliw w transporcie w ostatnich latach by bardzo ma y: wzrs z 0,35% w 2000 r. do 0,68% w 2007 r. (wed ug warto ci energetycznej). Od momentu wprowadzenia obowi zku udzia biopaliw wzrs do 3,66% w 2008 r. i 4,63% w 2009 r., czyli przekroczy cel67. Jednak e, wed ug Polskiej Organizacji Przemys u i Handlu Naftowego cele w kolejnych latach b d trudne do osi gni cia ze wzgl du na niewielkie zapotrzebowanie na biopaliwa, ktre mog by sprzedawane na polskim rynku B100, B20 i E8568. Stowarzyszenie optuje za wprowadzeniem B7 do sprzeda y co u atwi oby osi gni cie NCW. Inne rodki maj ce na celu wsparcie wykorzystania odnawialnych rde energii w transporcie obejmuj zwolnienia i obni ki stawek podatkowych, w tym akcyzy dla biopaliw i paliw tradycyjnych z biokomponentami. Jak wskazano wcze niej, Wieloletni Program Promocji Biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 20082014 obejmuje rwnie rodki w zakresie popytu, takie jak zwolnienia z op at parkingowych oraz nak ada na administracj rz dow obowi zek wykorzystywania biopaliw. Jednak na pocz tku 2010 r. wdro enie wspomnianych dzia a nie wystarcza o do znacznego zwi kszenia popytu na biopaliwa w Polsce.
BIOGAZ
Znowelizowane Prawo Energetyczne wprowadza podstaw prawn do pod czenia biogazu rolniczego do gazowej sieci dystrybucyjnej gazu. Operator systemu gazowego jest prawnie zobowi zany do zakupu biometanu pochodzenia rolniczego, przy czym nie zosta a okre lona gwarantowana cena minimalna. Dostawca biometanu jest zobowi zany spe ni wymogi jako ciowe dla gazu wprowadzanego na sieci. Od stycznia 2011 r. ka da ilo biometanu wprowadzona do sieci b dzie przeliczana na ekwiwalent energii elektrycznej i b dzie wwczas przedmiotem wsparcia z mechanizmu zielonych certyfikatw (metodologia przeliczania biometanu na ekwiwalent energii elektrycznej nie zosta a jeszcze przyj ta w momencie pisania tego opracowania). Program Dzia a Wykonawczych do PEP 2030 okre la nast puj ce rodki dzia ania: przyj cie przez Rad Ministrw dokumentu Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce (dokument zosta przyj ty w lipcu 2010 r.);
67
Od 2010 r. cel przekracza 5% jest zatem niemo liwe osi gni cie go tylko poprzez dodawania biokomponentw do paliw tradycyjnych (5%). 68 Niski popyt jest cz ciowo t umaczony tym, e niektrzy producenci samochodw nie daj gwarancji na u ywanie takich mieszanek. Gdyby producenci byli zobligowani do utrzymania gwarancji przynajmniej przy stosowaniu B20, mog oby to podnie popyt i by oby stosunkowo tanim rozwi zaniem.
154
usuwanie barier rozwoju biogazowni rolniczych zidentyfikowanych w Programie (od 2009 r.); sporz dzenie przewodnika dla inwestorw zainteresowanych realizacj budowy biogazowni rolniczych, zawieraj cego m.in. przyk adowe projekty biogazowni (2010 r.); przeprowadzenie, we wsp pracy z samorz dami lokalnymi, kampanii informacyjnej przekazuj cej pe n i precyzyjn informacj na temat korzy ci wynikaj cych z budowy biogazowni (2010 r.); Monitorowanie wdra ania programu.
FINANSOWANIE I ROZWJ PROJEKTU

Program Dzia a Wykonawczych do PEP 2030 ma na celu wsparcie projektw w zakresie odnawialnych rde energii, podobnie jak rozwj infrastruktury niezb dnej do ich przy czenia, poprzez wykorzystanie rodkw publicznych, w tym: Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko na lata 20072013; Regionalnych Programw Operacyjnych na lata 20072013; Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFO iGW).
Wsp cze nie, Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej jest kluczow instytucj finansuj c projekty w zakresie odnawialnych rde energii w Polsce. W latach 19892009 wsp finansowa 647 projektw poprzez wsparcie finansowe wynosz ce 914,7 mln PLN (211 mln EUR) lub 32,2% kosztw. Ca kowita warto wszystkich projektw wynios a 2,8 mld PLN (0,65 mld EUR). Fundusz oprzeznaczy 1 500 mln PLN (346 mln EUR) na zrealizowanie projektw w zakresie odnawialnych rde energii i wysokoefektywnych projektw kogeneracyjnych w latach 20092012 (biomasa, energia wiatrowa i geotermalna). Dodatkowa suma 560 mln PLN (129 mln EUR) ma zosta wydatkowana w szerszym zakresie na technologie w zakresie odnawialnych rde energii w latach 20092011 poprzez Regionalne Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Narodowy Fundusz planuje tak e przeznaczy 300 mln PLN (69 mln EUR) na gospodarstwa domowe i w a cicieli wsplnot mieszkaniowych w celu instalacji kolektorw s onecznych w 20102014. Program Dzia a Wykonawczych do PEP 2030 podkre la rwnie potrzeb opracowania potencjalnych rozwi za u atwiaj cych dost p do krajowych i zagranicznych funduszy poprzez likwidacj rygorystycznych ogranicze i wymogw. Cho dost p do rodkw finansowych pozostaje najwa niejszy, kolejnym wa nym zagadnieniem w odniesieniu do odnawialnych rde energii s d ugie i skomplikowane procedury. W zale no ci od uwarunkowa technologicznych, uzyskanie zezwole na realizacj projektw w zakresie odnawialnych rde energii w Polsce obejmuje kilka etapw (ok. 68) r ni cych si mi dzy sob w zale no ci od regionu. Koordynacja wszystkich etapw rozwoju projektu jest w gestii odpowiedzialno ci inwestora, oprcz ustale dotycz cych oddzia ywania na rodowisko, gdzie to cia o decyzyjne koordynuje ca o procedury. W Polsce nie ma mo liwo ci obs ugi projektw w zakresie odnawialnych rde energii przy jednym okienku (zintegrowana procedura pozyskiwania zezwole ).
155
WNIOSKI
Poda energii ze rde odnawialnych w Polsce wzrasta rwnomiernie w ci gu ostatnich lat, g wnie dzi ki systemowi zielonych certyfikatw i zach tom dla inwestorw. Jednak, je eli pa stwo ma spe ni zobowi zania mi dzynarodowe oraz cele krajowe, nale y uruchomi dodatkowe dzia ania i odpowiednie rodki wsparcia, szczeglnie w sektorze elektroenergetycznym. Udzia odnawialnych rde energii w produkcji energii elektrycznej stawia Polsk na trzecim miejscu od ko ca w rd 28 pa stw cz onkowskich MAE. W 2009 r. 5,9% produkowanej energii elektrycznej pochodzi o z odnawialnych rde energii, co jest nadal s abym wynikiem bior c pod uwag szybko zbli aj cy si termin do osi gni cia poziomu 7,5% w 2010 r. W przeciwie stwie do niektrych pa stw cz onkowskich MAE, Polska posiada znaczne zasoby energii odnawialnej, w szczeglno ci w zakresie biomasy i energii wiatrowej. Badania za sugeruj , e ich potencja ekonomiczny mo e by wy szy, ni wi cy Polsk cel w zakresie odnawialnych rde energii na poziomie 15% ostatecznej konsumpcji energii brutto do 2020 r. W celu wykorzystania ca kowitego potencja u potrzebne s bardziej efektywne dzia ania. Rz d Polski rozpocz dzia ania zmierzaj ce do osi gni cia tych celw, takie jak przyj cie zobowi za w zakresie zakupu energii elektrycznej i ciep a z odnawialnych rde energii oraz udzielania wsparcia dla projektw dotycz cych odnawialnych rde energii. G wnym narz dziem wsparcia dla produkcji energii elektrycznej z odnawialnych rde energii jest mechanizm rynkowy system kwot obowi zkowych, wraz z systemem zielonych certyfikatw, ktry zosta wprowadzony w 2005 r. Okaza si on by raczej skuteczny w stymulowaniu inwestycji w najbardziej rozwini te i ekonomicznie atrakcyjne technologie zwi zane z energi odnawialn , takie jak biomasa, pozwalaj c Polsce zwi kszy udzia odnawialnych rde energii w bilansie energetycznym w najbardziej efektywny kosztowo sposb. Mimo to, bilans odnawialnych rde energii w Polsce nie jest zrwnowa ony: poda jest zdominowana przez biomas , podczas gdy niemal e 90% ca o energii odnawialnej wykorzystywane jest do celw grzewczych. Rz d s usznie planuje zr nicowa udzia odnawialnych rde energii poprzez wspieranie budowy farm wiatrowych (w tym morskich) oraz innych technologii. Kluczowy mechanizm wsparcia system zielonych certyfikatw mo e by efektywny w zakresie stymulowaniu rozwoju l dowych farm wiatrowych, je eli rwnolegle rozwi zane zostan ograniczenia prawne i regulacyjne. Jednak nie pobudzi on rozwoju dro szych technologii w zakresie odnawialnych rde energii. To rynkowe podej cie jest w a ciwe tylko je eli dzia ania w zakresie odnawialnych rde energii nap dzane s g wnie trosk o zmiany klimatyczne oraz celami w zakresie maksymalizacji redukcji emisji gazw cieplarnianych przy jak najni szych kosztach. Jednak e, w wielu pa stwach inne wzgl dy oddzia uj na polityki w zakresie OZE. Odnawialne rd a energii mog wp ywa na popraw jako powietrza, tworzenie nowych miejsc pracy, przyspieszy rozwj gospodarczy regionw oraz przyczyni si do rozwoju krajowej bazy badawczej i przemys owej. Je eli dodatkowo, poza celami w zakresie zmian klimatu, rz d Polski pragnie wykorzysta na wi ksz skal potencja ca ego koszyka technologii w zakresie OZE oraz skorzysta z p yn cych z nich korzy ci rodowiskowych i spo ecznych, mo e rozwa y wprowadzenie wi kszego wsparcia dla mniej rozwini tych, a przez to dro nych technologii.
156
Rz d powinien kontynuowa wysi ki zmierzaj ce do usuni cia barier, ktre utrudniaj rozwj odnawialnych rde energii w Polsce, takich jak utrudniony dost p do uzyskania rodkw finansowych, brak wiadomo ci spo ecznej, syndrom NIMBY (ang. not in my backyard, byle nie na moim podwrku) oraz ogranicze w zakresie mo liwo ci przy czenia systemw OZE do sieci. Jedn kluczow barier jest ma o wydajna i stara sie przesy owa oraz dystrybucyjna. Integracja du ych ilo ci r nego rodzaju energii odnawialnej do sieci elektroenergetycznej mo e stanowi wyzwanie i kreowa dodatkowe koszty. Po czenia mi dzysystemowe zwi kszaj elastyczno systemu oraz mog stanowi efektywn kosztowo form urozmaicenia oferty, pomijaj c u atwienia dla eksportu i podniesienie bezpiecze stwa dostaw. Brak jasnych ram regulacyjnych warunkw i kosztw przy czenia jest kolejn barier uniemo liwiaj c wzrost udzia u energii elektrycznej z niestabilnych rde , w tym przede wszystkim energii wiatrowej. Rz d zdaje sobie spraw z tych problemw i prbuje je rozwi za , jednak dalsze wysi ki w tym zakresie s wci niezb dne. Dla przyk adu, Polska mo e rozpatrzy wprowadzenie u atwie w postaci jednego okienka dla udzielania pozwole dla projektw w zakresie odnawialnych rde energii, jak to ma miejsce w Danii. Du ski Urz d Regulacji Energetyki wprowadzi uproszczon procedur w postaci jednego okienka dla uzyskania pozwole na lokalizacj , okre lenia oddzia ywania inwestycji na rodowisko, uzyskania zezwole budowlanych i eksploatacji oraz licencji na produkcj energii elektrycznej. Bior c pod uwag du y udzia ciep a w ca kowitym bilansie energetycznym Polski, wa ne jest po o enie wi kszej uwagi na produkcj ciep a z odnawialnych rde energii w celu zrealizowania celw wytyczonych przez Dyrektyw UE o odnawialnych rd ach energii. Ukierunkowane polityki, ktre zach caj do u ycia nowoczesnych, wysoce wydajnych technologii ogrzewania i ch odzenia, nie tylko pomog Polsce zwi kszy udzia odnawialnych rde energii w bilansie energetycznym, ale tak e podnios jako ycia mieszka cw. Obecnie, ponad po owa biomasy jest wykorzystywana bezpo rednio w sektorze mieszkaniowym, w du ym zakresie w tradycyjnej formie, przy niskiej efektywno ci i wysokich emisjach cz stek sta ych. Nowoczesne wykorzystanie biomasy w mieszkalnictwie podniesie zatem efektywno energetyczn i zmniejszy negatywny wp yw jej zastosowania na zdrowie ludzi. Wi kszo rodkw wsparcia w Polsce jest skierowanych na sektory elektroenergetyczny i biopaliwa. Godne pochwa y s dzia ania rz du, ktre obejmuj analiz mo liwo ci wprowadzenia dodatkowych narz dzi s u cych rozwojowi sieci ciep owniczych centralnego ogrzewania i ch odzenia opartych na odnawialnych rd ach energii. Przekszta cenie elektrociep owni opalanych w glem na wykorzystywanie biomasy albo biodegradowalnych odpadw komunalnych przyczyni si do realizacji celw w zakresie odnawialnej energii elektrycznej i ciep a. Plany zmierzaj ce do wykorzystania w szerszym zakresie energii geotermalnej, w czaj c pompy ciep a, jak rwnie kolektorw s onecznych oraz odnawialnych odpadw komunalnych powinny by rwnie kontynuowane.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Zapewni terminow i efektywn implementacj rodkw i dzia a okre lonych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i w Krajowym Planie Dzia a dla energii ze rde odnawialnychw celu realizacji pe nego potencja u rde odnawialnych w elektroenergetyce, ciep ownictwie i transporcie.
157
Stworzy ramy dla inwestycji w modernizacj i rozbudow sieci przesy owych i dystrybucyjnych energii elektrycznej, celem umo liwienia terminowego przy czenia niestabilnych rde energii elektrycznej. Kontynuowa realizacj planw promuj cych u ycie odnawialnych rde energii do ogrzewania i ch odzenia, w szczeglno ci skupiaj c si na: stymulacji u ycia nowoczesnych, wysokoefektywnych technologii w zakresie biomasy w sektorze mieszkaniowym; oraz popodnoszeniu zrwnowa onego wykorzystywania biomasy i odpadw komunalnych w istniej cych elektrociep owniach i systemach centralnego ogrzewania. Rozwa y wprowadzenie dodatkowych mechanizmw wsparcia dla mniej dojrza ych technologii energii odnawialnej (takich jak morskie farmy wiatrowe), ktrych nie stymuluje obecny system zielonych certyfikatw. Zredukowa bariery administracyjne dla projektw z zakresu energetyki odnawialnej.
158
CZ III TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE
159
160
10. Technologie energetyczne i R&D
10. TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE I R&D

STRATEGIA BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO
Rozwj wiadomo ci technologicznej oraz innowacji, rwnie w sektorze energii, jest jednym z celw rz dowych zawartych w Strategii Rozwoju Kraju 20072015 i w Strategicznych Ramach Odniesienia 20072013. We wrze niu 2008 r., rz d przyj Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych (KPBNiPR). Definiuje on priorytetowe obszary bada na okres od 5 do 10 lat, a tak e strategiczne programy badawczo-rozwojowe na okres od 3 do 5 lat. Energia i Infrastruktura jest jednym z pi ciu priorytetw KPBNiPR. Po raz pierwszy rz d zdefiniowa energi jako strategiczny kierunek bada i rozwoju R&D. W przesz o ci problem ten by rozproszony w rd r nych innych projektw i programw i mia niewielkie znaczenie strategiczne. Obszar bada Energii i infrastruktury obejmuje nast puj ce priorytety badawcze: Redukcja konsumpcji energii poprzez rozwj i wdra anie energooszcz dnych rozwi za w przemy le, sektorze us ug i gospodarstwach domowych; Efektywne i przyjazne rodowisku u ycie narodowych zasobw paliw kopalnych; Rozwj alternatywnych rde energii i ich no nikw ( rd a odnawialne, energia nuklearna i technologie wodorowe). Te priorytety badawcze zgodne s z g wnymi kierunkami polityki energetycznej Polski, ktre zmierzaj do poprawy efektywno ci energetycznej, wprowadzenia energii j drowej i podniesienia udzia u rde odnawialnych, staraj c si wykorzysta maksymalnie krajowe zasoby w gla (patrz Rozdzia 2 o oglnej polityce energetycznej). Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okre la zr nicowanie technologiczne jako narz dzie zwi kszenia bezpiecze stwa energetycznego. Dokument podkre la potrzeb wdra ania nowoczesnych technologii do sektora elektrycznego i intensyfikacji wysi kw zwi zanych z innowacyjno ci w wi kszo ci sektorw od gazu ziemnego i sieci ciep owniczych po efektywno energetyczn . Stworzony zostaje wymg wsparcia dla bada i rozwoju nowych technologii oraz rozwi za w obszarze efektywno ci energetycznej, rde odnawialnych i czystego w gla, w czaj c mechanizmy CCS (wychwytywania i sk adowania CO2). Cho istniej pewne punkty wsplne pomi dzy polsk polityk badawczo-rozwojow a ogln polityk energetyczn (w szczeglno ci odno nie zmian klimatycznych i celw dotycz cych bezpiecze stwa energetycznego), Polska, pki co, nie rozwin a spjnej strategii badawczo-rozwojowej, o jasno sprecyzowanych celach, z d ugoterminowym finansowaniem i monitoringiem oraz ocen wynikw. Nowy pakiet prawodawczy, przyj ty w kwietniu 2010 r. wywrze wp yw na polityk bada i rozwoju, w tym na jej przysz y kszta t.
161
Aneks 1 do PEP 2030 oceniaj cy wdro enie poprzedniej polityki energetycznej (2005 r.) podkre la, e Polska, kierowana trosk o bezpiecze stwo energetyczne i zapobieganie zmianom klimatycznym, poczyni a post py we wspieraniu bada i rozwoju od 2005 r. Powy szy dokument wyra a jednak opini , e zastosowane dzia ania nie przyspieszy y zbyt znacznie post pu w zakresie bada i rozwoju w energetyce, przez co op nieniu uleg a modernizacja tego sektora. Wdro enie Krajowego Programu Bada Naukowych i Prac Rozwojowych (KPBNiPR) z aktywnym udzia em przemys u energetycznego ma t sytuacj poprawi . Rz d stwierdza, e powy szy program oraz szczeg owe programy strategiczne odnosz ce si do poszczeglnych celw w energetyce b d monitorowane i oceniane (w trakcje realizacji oraz po ich zako czeniu)69.
ORGANIZACJA INSTYTUCJONALNA
Polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego ponosi g wn odpowiedzialno za polityk w zakresie bada naukowych, podczas, gdy sektorowe ministerstwa (Gospodarki, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rodowiska) odpowiadaj za wdro enie projektw i wprowadzanie nowych technologii w odpowiednich obszarach. Wykres 40 ukazuje r ne instytucje zaanga owane we wdra anie bada i rozwoju w energetyce.
Wykres 40. Struktura instytucjonalna bada i rozwoju w energetyce, z 1 pa dziernika 2010 r.
rd o: MAE na podstawie danych przekazanych przez pa stwowo.
69
Analiza ex-ante potrzeb dotycz cych strategii badawczo-rozwojowych dla energetyki zosta a po czona z projektem prognostycznym G wnego Instytutu Grnictwa w Katowicach (projekt zako czony w 2007 r.).
162
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego odpowiada za rozwj, prowadzanie i ca o ciow koordynacj polityki badawczej, fundusze na badania70 i promocj wsp pracy mi dzynarodowej w obszarze bada . W 2005 r. utworzono cia o doradcze Ministra Rad Naukow . Departamenty Ministerstwa Gospodarki zajmuj ce si problematyk energetyczn odpowiadaj za wdra anie projektw demonstracyjnych (takich jak CCS) i za oglne wprowadzanie nowych technologii (takich jak rd a odnawialne). Ministerstwo Gospodarki nadzoruje jednostki badawczo-rozwojowe b d ce instytucjami pa stwowymi dzia aj cymi jako osobne podmioty, o w asnej strukturze organizacyjnej i mechanizmach finansowania, prowadz cymi konkretnie ukierunkowane prace badawczo-rozwojowe. Bud ety tych instytucji s ustalane na dwa sposoby. Jednostki badawczo-rozwojowe otrzymuj wsparcie finansowe na swe dzia ania statutowe (oparte na ocenie ich prac wykonywanej co cztery lata). Drugi nurt wsparcia finansowego to rodki przeznaczane z bud etu na zasadzie konkurencyjno ci. Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) zosta o utworzone w lipcu 2007 r. w celu zarz dzania i wdra ania strategii naukowych bada i rozwoju (w tym zwi zanych z energetyk ), przek adaj cych si bezpo rednio na rozwj innowacji. Zadania NCBiR zawieraj w sobie wsparcie dla wprowadzania nowych technologii. Centrum finansowane jest z bud etu pa stwa. Od pa dziernika 2010 r., zgodnie z nowym prawem przyj tym w kwietniu 2010 r.71, NCBiR ma wi ksz niezale no w otrzymywaniu rodkw finansowych i zarz dzaniu swoim bud etem na cele badawcze, a tak e w rozwijaniu programw strategicznych i projektw.
Ramka 10. Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe

W Polsce istnieje szereg szanowanych, specjalistycznych instytucji badawczorozwojowych, w szczeglno ci zajmuj cych si w glem i innymi paliwami kopalnymi. G wny Instytut Grnictwa w Katowicach, za o ony w 1945 r., jest organizacj badawczo-rozwojow pod nadzorem Ministra Gospodarki. S u y on przemys owi grniczemu szerokim zakresem udost pnianych mo liwo ci naukowych i in ynieryjnych, w czaj c w to szkolenia specjalistw i certyfikacje produktw. Sk adaj c si z dwudziestu wydzia w, pokrywa on wszystkie aspekty dzia alno ci grniczej, od mechanizmw pracy z warstwami skalnymi i projektowania kopal , poprzez bezpiecze stwo technik eksplozyjnych i wentylacj kopal , do rekultywacji terenu i gospodarowania odpadami. Eksperymentalna kopalnia w gla Barbara w Miko owie, otwarta w 1925 r. nadal oferuje unikaln przestrze dla dzia alno ci badawczej na g boko ci 30 i 45 m, na 5 km powierzchni roboczej. Obecne badania i rozwj obejmuj techniki usprawniaj ce odzysk w gla i wsp prac z Ukrain w zakresie wydobycia cienkich pok adw w gla. Inne w glowe centra badawczo-rozwojowe to: Instytut Chemicznej Przerbki W gla w Zabrzu; Instytut Chemii Organicznej i Instytut In ynierii Chemicznej Polskiej Akademii Nauk; Instytut In ynierii Elektrycznej (Warszawa); POLTEGOR projekt Sp. z o.o. (Wroc aw); AGH (Krakw); Politechnika Cz stochowska; Politechnika Gda ska; Politechnika Krakowska; Politechnika dzka; Politechnika l ska ( Katowice); Politechnika Warszawska; oraz Politechnika Wroc awska.
70 71
Poza funduszami na rozwj i badania w sektorze wojskowym. Ustawa o Krajowym Centrum Bada i Rozwoju.
163
Instytucje szkolnictwa wy szego odgrywaj wa n rol w obszarze bada . Nauczaniem i badaniami w zakresie energetyki zajmuje si 14 polskich uniwersytetw. Historycznie by y one prowadzone w dziedzinach in ynierii mechanicznej i elektrycznej, a g wny przedmiot zainteresowania dotyczy wydobycia i przetwrstwa paliw kopalnych. W latach 20042005, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego zatwierdzi o nowy obszar studiw energia i technologie energetyczne. W chwili obecnej, fakultety energetyki i technologii energetycznych znajduj si na czterech polskich uniwersytetach, gdzie mo liwe jest ich studiowanie, prowadzenie bada i rozwijanie technologii. Jednostki rozwojowe s jednostkami dzia alno ci gospodarczej prowadz cymi eksperymentalne dzia ania rozwojowe, nakierowane na praktyczne zastosowanie wynikw bada . Krajowe Centrum Bada Naukowych to nowa instytucja stworzona przez ustaw przyj t 30 kwietnia 2010 r. Jest to agencja rz dowa, mieszcz ca si w Krakowie, przejmuj ca zadania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego z zakresu finansowania bada podstawowych. Centrum Technologii Czystego W gla (CCTW), uruchomione w 2009 r., jest wsplnym projektem G wnego Instytutu Grnictwa i Instytutu Chemicznej Przerbki W gla (ICHPW)72. Jego praca skupia si na komercjalizacji technologii innowacyjnych czystego w gla, takich jak ci nieniowa gazyfikacja w gla, tlenowe spalanie w gla i podziemna gazyfikacja w gla. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wsp finansuje kwot ok. 38 mln EUR (ok. 165 mln PLN) ca kowity koszt ustanowienia tego centrum 45 mln EUR (205 mln PLN). W Polu 10 wymienione zosta y inne instytucje badawczo-rozwojowe.
FINANSOWANIE BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO

G wne rd a finansowania bada i rozwoju w energetyce, rwnie dla celw demonstracyjnych, to jedno z zada bud etu pa stwa, funduszy UE i Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Do 1 pa dziernika 2010 r. wi kszo z funduszy pochodzi o bezpo rednio z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego73. Jedynie niektre projekty finansowa o Krajowe Centrum Bada i Rozwoju, miedzy innymi program Zaawansowane Technologie w Produkcji Energii. 1 pa dziernika 2010 r. MNiSW przej o odpowiedzialno za przeznaczanie rodkw bud etowych, monitoring i nadzr nad dzia aniami badawczo-rozwojowymi. Kieruje ono fundusze na badania przemys owe i projekty jednostek badawczo-rozwojowych, uniwersytetw i innych beneficjentw (w tym przemys owych). Przyznaje rwnie fundusze na kluczowe badania. Demonstracyjne projekty technologii energetycznych finansowane s przez fundusze UE oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, a koordynowane przez Ministerstwo Gospodarki. Rz d polski nie wymaga scentralizowanej metody zbierania danych dotycz cych finansowania bada i rozwoju w energetyce. Poniewa rodki te pochodz z r nych
www.gig.eu i www.cctw.gig.eu Poza projektami rozwojowo-badawczymi w wojskowo ci finansowanymi poprzez bezpo rednie zasilenia z Ministerstw Finansw i Obrony Narodowej.
73 72
164
rde i s kierowane przez r ne instytucje, trudno jest okre li kwoty ca o ciowe wydawane ze rodkw publicznych, w szczeglno ci przed 2008 r. Do 2008 r., kiedy to przyj to Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych, nauka w Polsce finansowana by a w sposb nie uwzgl dniaj cy podzia u tematycznego poszczeglnych dziedzin bada i rozwoju. Wnioski dla projektw (dla bada stosowanych i przemys owych) by y rozpatrywane w p aszczy nie horyzontalnej, a fundusze przyznawane by y dla wielu dziedzin nauki i bada interdyscyplinarnych. W zwi zku z tym tak trudno okre li dok adn kwot rodkw bud etowych na projekty badawcze. Ca o rodkw przeznaczonych z bud etu pa stwa na badania energetyczne nie przekroczy a 10% wszystkich nak adw na finansowanie projektw (cho kwota ta r ni a si w r nych wypadkach i czasami by a znacznie ni sza). Rz d informuje, e w ci gu ostatnich kilku lat, nawet w sytuacji kryzysu globalnego, wszystkie przeznaczone na badania i rozwj rodki zosta y wydane w sposb efektywny.
PROGRAMY BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO

Wi kszo z wprowadzanych, trwaj cych i planowanych programw oraz projektw badawczo-rozwojowych opiera si na wiedzy i d ugoletnim do wiadczeniu technologicznym w polskim grnictwie i przetwrstwie. Polska ma d ugoletni histori rozwoju technologii w glowych. Nowe techniki grnicze, wysoka wydajno sprz tu grniczego, podziemna gazyfikacja w gla (szczeglnie Eksperymentalna Kopalnia Mars w lata sze dziesi tych), wydobycie metanu ze z w gla, techniki obrbki w gla (kruszenie, suszenie i podawanie), technologie przetwrstwa w gla (do form paliw p ynnych, gazowych i chemicznych) oraz wyposa enie do wytwarzania energii elektrycznej wszystko to jest wynikiem bada i rozwoju, a czasem rwnie komercjalizacji na terenie Polski. Rosn ca presja w kierunku redukcji emisji gazw cieplarnianych zmusza Polsk do poszukiwania drg obni enia emisji dwutlenku w gla z procesu u ycia w gla. W celu zapewnienia wykorzystania w gla zgodne z mi dzynarodowymi i krajowymi celami zrwnowa onej gospodarki, Polska k adzie szczeglny nacisk na nowe, czyste technologie jego wydobycia i przetwrstwa, jak te wychwytywania i magazynowania dwutlenku w gla (CCS). Polska nie posiada jednak adnych szczeglnych programw badawczych zwi zanych z energi .
ZAAWANSOWANE TECHNOLOGIE WYTWARZANIA ENERGII

Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) wdra a program strategiczny Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii, zlecony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego w ramach Krajowego Programu Bada Naukowych i Prac Rozwojowych. Program ten jest zaprojektowany, aby wspiera konsolidacj zespo w badawczych i integracj rodowisk naukowych i biznesowych. Bud et programu strategicznego wynosi 300 mln PLN (69 mln EUR) na okres 5 lat (2010 2015) oraz dodatkowe 63 mln PLN (14,5 mln EUR) pochodz ce z przemys u. Program skupia si na technologiach o najwi kszym potencjale zastosowa komercyjnych w nast puj cych obszarach:
165
Wysokoefektywna produkcja energii elektrycznej z zatrzymywaniem emisji CO2 (70 mln PLN lub 16 mln EUR); Tlenowe spalanie py u w glowego i kot y do spalania up ynnionego w gla z zatrzymywaniem CO2 (80 mln PLN lub 18,5 mln EUR); Gazyfikacja w gla w celu produkcji paliw i energii elektrycznej (80 mln PLN lub 18,5 mln EUR); Produkcja energii elektrycznej i paliw z biomasy, odpadw rolniczych i innych produktw, ktre mog by poddane recyclingowi (70 mln PLN lub 16 mln EUR).
Pocz tek realizacji celw badawczych zosta og oszony w czerwcu 2009 r. i wiosn 2010 r. podpisano umowy. W sektorach energetycznym i chemicznym firmy takie jak PGE Elektrownia Turw SA, Tauron Polska Energia SA, Eurol Innovative Technology Solutions Sp. z o.o., Energa SA, Po udniowy Koncern Energetyczny SA oraz ZAK SA, jak te firmy produkuj ce oprzyrz dowanie (Rafako SA, Foster Wheeler Energia Polska Sp. z o.o.) i kopalnie (KGHM Polska Mied SA, Katowicki Holding W glowy SA, Po udniowy Koncern W glowy SA) wsp finansuj oraz bior udzia w zespole wdr aj cym ten program. NCBiR monitoruje i ocenia wdra anie ca o ci.
WYDOBYCIE I PRZETWRSTWO W GLA

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego finansuje lub finansowa o nast puj ce projekty badawcze: Optymalizacja wp yww ekonomicznych i rodowiskowych procesu wydobycia oraz u ycia w gla kamiennego do 2020 r. (koordynowana przez G wny Instytut Grnictwa, do 2004 r.); Materia y i technologie w gospodarce wodnej (koordynowane przez G wny Instytut Grnictwa, zako czone w 2009 r.); Chemia perspektywicznych procesw przetwrstwa w gla (koordynowane przez Instytut Chemicznej Przerbki W gla, planowane uko czenie w 2010 r.); Superkrytyczne elektrownie w glowe (koordynowane przez Politechnik planowane zako czenie w 2010 r.). l sk ,
Technologie dost pne w grnictwie w glowym b d si rozwija z uwagi na wsp zawodnictwo rynkowe firm produkuj cych sprz t grniczy. R ne technologie daj mo liwo ci wydobywania w gla w sposb czystszy i bezpieczniejszy; wsparcie rz du dla bada i rozwoju ma rol decyduj c . Program ulepsze redukuj cych emisj konwencjonalnych zanieczyszcze powietrza w Polsce przyczyni si do post pw w modernizacji procesu odsiarczania spalin kominowych (FGD) w wielu elektrowniach i wyposa ania innych w nowoczesne kot y spalania fluidyzacyjnego (CFBC). Rz d polski wspiera technologie przetwrstwa chemicznego, up ynniania w gla oraz zwi zane z jego gazyfikacj g wnie ze wzgl du na bezpiecze stwo energetyczne. Oznacza to, e je li te technologie wejd na rynek, b d mia y odpowiedni potencja do zredukowania polskiego zapotrzebowania na importowany gaz i rop w przysz o ci. Szereg projektw zwi zanych z przetwrstwem w gla juz zosta o w Polsce wdro onych. Przyk adowo, w kwietniu 2010 r., jako cz EU HUGE (podziemnej gazyfikacji w gla
166
ukierunkowanej na produkcj wodoru w Europie), programu koordynowanego przez GIG, zrealizowano jedena cie partnerskich projektw podziemnej gazyfikacji w gla w kopalni Barbara.
WYCHWYTYWANIE I SK ADOWANIE DWUTLENKU W GLA (CCS)

Inicjatywy rz dowe to przede wszystkim Krajowy Program Geologicznego Magazynowania CO2, prowadzony przez Ministerstwo rodowiska oraz Program Czystego W gla w Energetyce prowadzony przez Ministerstwo Gospodarki, zawieraj cy przyk ady rozwi za CCS. Do 2015 r., w Polsce, dwa demonstracyjne projekty CCS maj wej w ycie jako cz szerszego unijnego programu demonstracyjnego. W Polskiej Grupie Energetycznej SA (PGE) zaproponowano dla elektrowni Be chatw zastosowanie p uczek wie owych dla CO2 wydalanego w wyniku spalania (MEA), maj cych pracowa na budowanej w a nie jednostce o mocy 858 MW. Oko o jedna trzecia CO2 emitowanego lub 1,8 Mt CO2 rocznie zostanie w ten sposb przechwycona z tej jednostki opalanej w glem brunatnym, skompresowana do stanu p ynnego i przetransportowana 60140 km do zasolonych, g binowych wodnych zbiornikw magazynuj cych. Ca kowity koszt inwestycji wynosi 600 mln EUR (2,6 mld PLN), z czego 30% (180 mln EUR lub 780 mln PLN) b dzie pochodzi z Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej. Podobnie jak zbiorowe inwestycje, inne fundusze mog pochodzi z pozosta ych rezerw w ramach systemu handlu emisjami UE, Polskiego Systemu Zielonych Inwestycji, Krajowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej i poprzez EEA i dotacje z Funduszu Norweskiego74. Drugi projekt demonstracyjny CCS dotycz cy emisji przed spalaniem jest planowany dla Zak adw Azotowych K dzierzyn SA (ZAK) w proponowanej elektrowni poligeneracyjnej w Zak adach Chemicznych w K dzierzynie Ko lu, we wsp pracy z Po udniowym Koncernem Energetycznym SA (PKE). Unowocze nienie poprzez wprowadzenie cyklu zintegrowanego zgazowania paliwa (IGCC) w s siedniej elektrowni PKE Blachownia pozwoli produkowa energi elektryczn (309 MW), ciep o (137 MW), metanol (0,529 Mtpa) i gaz syntetyczny (0,703 Mtpa) z u yciem dwch gazogeneratorw, z mo liwo ci produkcji wodoru. W zwi zku z u yciem paliw, w gla kamiennego i biomasy, celem elektrowni pozostaje przechwycenie 2,8 Mt CO2 rocznie, (zak adaj c skuteczno wielko ci 90%). Podobne elektrownie poligeneracyjne s drogie i K dzierzyn ma wyda na to oko o 1,4 mld EUR (6 mld PLN), z terminem zako czenia na 2015 r. Mo liwe jest jednak, e projekt dostarczy zyskw pozwalaj cych ten koszt zamortyzowa . Elektrownia zast pi stare i nieefektywne jednostki w zak adzie w Blachowni i dostarczy ciep o dla ca ego K dzierzyna. Produkcja metanolu zredukuje zale no sektora chemicznego od importu z Bia orusi. W d u szej perspektywie, projekt ten mg by usprawni bezpiecze stwo energetyczne Polski poprzez obni enie popytu na gaz importowany, rop i paliwa p ynne. Podobny wynik zale y od tego, czy osi gni te zostan za o one progi redukcji kosztw tej technologii. Pa stwowy Instytut Geologiczny wraz z Akademi Grniczo-Hutnicz wspomagaj G wny Instytut Grnictwa w tworzeniu geologicznej mapy Polski, ktra pozwoli na okre lenie potencja u magazynowania CO2. Jest to potrzebne jako narz dzie pomocnicze do podejmowania decyzji w kwestii lokalizacji nowych bezemisyjnych elektrowni, bior c pod uwag rwnie dwie wspomniane ju , demonstracyjne elektrownie u ywaj ce CCS.
74
www.eeagrants.org
167
Wed ug wst pnych szacunkw Pa stwowego Instytutu Geologicznego, w Polsce zdolno do magazynowania CO2 wynosi 6-7 Gt CO2, przede wszystkim wliczaj c w to zasolone g binowe zbiorniki wodne. Opr nione zbiorniki na gaz i rop w zachodniej i po udniowo-wschodniej Polsce posiadaj ograniczon zdolno do magazynowania. Wspieranie odzysku w glowodorw z u yciem CO2 mo e jednak t opcj uczyni atrakcyjn finansowo w Borz cinie, Kamieniu Pomorskim oraz mo liwie na Morzu Ba tyckim. Mo liwo przechowywania CO2 w wyrobiskach kopalnianych, gdzie zast pi by metan, jest rwnie interesuj ca, jednak koliduje z wydobyciem w gla, zarwno w tradycyjnej technologii, jak te poprzez podziemn gazyfikacj .
RD A ODNAWIALNE
Poza badaniami dotycz cymi biomasy i odpadw w ramach programu Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii (patrz wy ej), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego finansuje projekt wykorzystania biomasy i odpadw biodegradowalnych do produkcji energii elektrycznej i biogazu (koordynowane przez Instytut In ynierii Energetycznej, planowane zako czenie w 2010 r.). D ugoterminowy program Promocji Biopaliw i Innych Odnawialnych rde Energii na lata 20082014 (Rozdzia 9) wspiera badania i rozwj zaawansowanych technologii produkcji biopaliw. Polska Platforma Technologiczna Biopaliw i Biokomponentw, koordynowana przez Instytut Paliw i Energii Odnawialnej, pod egid Ministra Gospodarki, zosta a utworzona w 2006 r.75. W 2008 r., wdra anych by o jedena cie projektw badawczych dotycz cych biopaliw, o ca kowitym koszcie 2,3 mln PLN oraz szesna cie projektw rozwojowych zwi zanych z biopaliwami o ca kowitym koszcie 13,4 mln PLN (3,1 mln EUR). Jeden z zako czonych ju projektw rozwojowych (9,892 mln PLN lub 2,3 mln EUR), dotycz cy przetwrstwa biomasy i biodegradowalnych odpadw w paliwo gazowe, wdro ono w 2008 r. Technologiczna inicjatywa Instalacja zasobnika do produkcji estrw t uszczowych z odpadw t uszczowych otrzyma a nagrod w wysoko ci 2,6 mln PLN (0,6 mln EUR). Jeden z programw Eureka: Rozwj technologii produkcji biopaliw z olejw ro linnych i t uszczw zwierz cych z pomoc oleju lnicznikowego jako nowego surowca otrzyma ponad 2 mln PLN (0,46 mln EUR) w latach 2007201176.
EFEKTYWNO
ENERGETYCZNA
NCBiR wdra a projekt strategiczny Zintegrowany System Obni enia Konsumpcji Energii w U ytkowaniu Budynkw z bud etem 30 mln PLN (6,9 mln EUR) w okresie 20102013. NCBiR zarz dza 10 innymi projektami dotycz cymi efektywno ci energetycznej w ramach posiadanych narz dzi finansowych.
ENERGIA J DROWA
Tematyka bada i rozwoju w obszarze energii j drowej jest omawiana w Rozdziale 5. W czerwcu 2010 r. NCBiR rozpocz przygotowania do strategicznego projektu dotycz cego energii nuklearnej o bud ecie 50 mln PLN (11,5 mln EUR). Informacje powinny si ukaza w ko cu 2010 r.
75 76
http://www.pptbib.pl/eng/news.html Rada Ministrw, 2009.
168
WSP PRACA MI DZYNARODOWA

Wst pienie Polski do Unii Europejskiej podnios o intensywno uczestnictwa polskich naukowcw w wielu mi dzynarodowych programach badawczych. Przyk adowo, Polska jest cz onkiem Wieloletniego Ramowego Programu Europejskiej Wsplnoty Energii Atomowej, Europejskiej Fundacji Naukowej i inicjatywy Eureka (w szczeglno ci w klastrze EUROGIA+ koncentruj cym si na technologiach o niskiej emisji dwutlenku w gla). W ramach mi dzynarodowej wsp pracy Polska gromadzi fundusze na szereg programw badawczych Komisji Europejskiej. Uczestnicz c w tych dzia aniach, udost pnia ona w asn ekspertyz i sie badawcz , ktre w d u szej perspektywie przyczyni si do zbudowania narodowej zdolno ci badawczej Polski. Polscy naukowcy uczestniczyli aktywnie w projektach unijnych i wspieranych przez Europejski Fundusz W gla i Stali, w tym RECOPOL (testy pilotuj ce wprowadzenie CO2 do pok adw w glowych dla podniesienia produkcji metanu), C3CAPTURE (sucha metoda przechwytywania CO2 z u yciem nowatorskiej metody kalcynacji-karbonizacji wapienia), ISCC (innowacyjna metoda przechwytywania CO2 z gazyfikacji w gla z pomoc regenerowalnych sorbentw), CO2REMOVE (monitoring, pomiar i sprawdzenie miejsc magazynowania CO2), MOVECBM (rozszerzenie RECOPOL z dalsz analiz ), MINTOS (bezpieczniejszy i czystszy podziemny transport w kopalniach) i HUGE (gazyfikacja w gla w celu otrzymywania wodoru)77. NCBiR bierze udzia w dwch projektach ERA-NET odnosz cych si do energii: ERA-NET BIOENERGY i ERA-NET FENCO (Koalicja Energii ze rde Kopalnych). W ramach tych projektw NCBiR jest zaanga owany w wymian informacji dotycz cych polityk badawczo-rozwojowych w krajach partnerskich, jak te w zg aszanie zapotrzebowania na propozycje badawczo-rozwojowe og aszane przez ERA-NET. W wyniku zg osze zapotrzebowania zorganizowanych przez ERA-NET BIOENERGY Czyste Spalanie Biomasy od 2009 r. sfinansowano dwa mi dzynarodowe projekty badawczo-rozwojowe z polskim uczestnictwem (NCBiR). Aby zapewni efektywn wsp prac mi dzy badaczami w 1998 r. ustanowiono Wspln Inicjatyw dla Czystego W gla (Polsk Platform Technologii Czystego W gla), w celu stworzenia mo liwo ci tworzenia sieci wsp pracy, z po czeniem z europejskimi sieciami o podobnym charakterze. Polska jest cz ci Wsplnoty Wiedzy i Innowacji InnoEnergy (KIC-InnoEnergy)78, ustanowionej przez Europejski Instytut Innowacji i Technologii, w celu rozwini cia zrwnowa onych technologii energetycznych. Jedno z sze ciu Centrw Kolokacyjnych KIC-InnoEnergy znajduje si w Polsce i jest koordynowane przez Akademi Grniczo-Hutnicz . Centrum to koordynuje prac nad technologiami czystego w gla, wykonywan we wsp pracy z instytucjami badawczymi, firmami, sektorem bankowym oraz w adzami lokalnymi i pa stwowymi.
77 78
Szczeg y tych projektw s do znalezienia na stronie Komisji Europejskiej CORDIS (http://cordis.europa.eu). www.innoenergy-initiative.com
169
Polska uczestniczy w czterech wielostronnych inicjatywach technologicznych MAE, lub Umowach Wdra aj cych (IA) dotycz cych w gla i zachowania energii w sektorze budowlanym79: Budynki i systemy komunalne; Magazynowanie energii ; Przetwarzanie z fluidalnych; oraz Czysty w giel. Polskie zespo y badawcze rwnie prowadz badania dla firm zagranicznych; uniwersytety i instytuty naukowe wdra aj umowy dwustronne z partnerami zagranicznymi.
WNIOSKI
Rz d polski s usznie skupi si na badaniach i rozwoju w energetyce. Jako pozytywny nale y uzna fakt, i Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Badawczych okre li Energi i Infrastruktur jako jeden z pi ciu priorytetowych obszarw badawczych. Jest to pewien rodzaj strategicznego ukierunkowania, ktry stanowi wa ny element skutecznego programu bada i rozwoju energetyki. Priorytety badawcze okre lone przez krajowy program badawczo-rozwojowy (redukcja zu ycia energii, efektywne i przyjazne rodowisku u ycie energii z paliw kopalnych i rozwj alternatywnych rde energii) s spjne z celami okre lonymi w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. Podkre la to zwi zek pomi dzy polityk energetyczn a strategi badawczo-rozwojow . Wi zy takie powinny by wzmacniane, s bowiem wa ne dla zapewnienia post pu we wsp czesnej technologii w ca ym a cuchu badawczo-rozwojowym: od rozpocz cia bada , poprzez demonstracj , a do jej komercyjnego wykorzystania. Jednak e wi kszo z wdra anych, prowadzonych i planowanych projektw badawczorozwojowych skupia si g wnie na priorytetach rz dowych czystych paliwach kopalnych podczas gdy pozosta e dwa priorytety (efektywno energetyczna i rd a odnawialne) korzystaj z mniejszego wsparcia rz dowego. Wachlarz projektw badawczo-rozwojowych powinien zosta urozmaicony tak, aby lepiej wsp gra z ustalonymi kierunkami polityki. Polskie sukcesy w zastosowaniu czystych technologii w glowych spotykaj si z uznaniem, co mo e mie du e znaczenie dla kraju. Je eli Polska ma zamiar kontynuowa u ycie du ych ilo ci rodzimego w gla oraz cieszy si wynikaj cymi z tego korzy ciami dla bezpiecze stwa energetycznego, musi kontynuowa ulepszanie wydobycia i wykorzystania w gla, ktre jest przyjazne rodowisku. Polska ma imponuj c histori rozwoju technologicznego zwi zanego z w glem. Technologie grnicze, wysoka wydajno sprz tu grniczego, podziemna gazyfikacja w gla, wydobycie metanu ze z w gla, technologie przetwrstwa w gla i wyposa enie produkcji energii elektrycznej na bazie w gla wszystko to rozwin o si w Polsce.
Wdra ane umowy s umowami prawnymi pod egid Framework for International Energy Technology Co-operation MAE wspieraj cych badania, rozwj oraz rozmieszczenie poszczeglnych technologii. Wi cej informacji na http://www.iea.org/techno/index.asp
79
170
Potrzeba teraz nowych technologii, mog cych zapewni u ycie w gla w sposb zgodny z narodowymi celami dotycz cymi zrwnowa onej gospodarki. W szczeglno ci istnieje potrzeba demonstracji oszcz dnej metody wychwytywania i magazynowania CO2. W zwi zku z tym niezwykle mile widziany jest proponowany obecnie projekt zwi zany z elektrowni Be chatw. Rz d powinien zapewni fundusze pozwalaj ce na jego kontynuacj . Wydobycie energii z obszernych zasobw w gla w Polsce, z u yciem technologii niekonwencjonalnych, mog oby zmieni obraz energetyczny kraju. Trwaj ce badania w tym obszarze powinny by nadal wspierane. Mniej jasny pozostaje sens wspierania przetwrstwa w gla. Zwa ywszy na to, e rynek mi dzynarodowy oferuje dzi ta sze rd a metanolu, elektrownia poligeneracyjna w K dzierzynie wydaje si by ma o oszcz dnym wariantem. Szerzej ujmuj c, wsparcie rz du dla technologii przetwrstwa chemicznego, up ynniania i gazyfikacji w gla, oparte na zamierzeniach zwi zanych z zachowaniem bezpiecze stwa energetycznego, mo e zosta zakwestionowane, jako e sektor grnictwa w glowego czeka walka o zaspokojenie prognozowanego popytu z innych sektorw, w czaj c w to produkcj energii elektrycznej (tak jak to omawia Rozdzia 6). Zak ady przetwrstwa chemicznego, up ynniania i gazyfikacji w gla nie stanowi dzi konkurencji dla alternatywnych rde substancji chemicznych czy paliw. Zastosowanie tych technologii w przesz o ci podlega o innym, wyj tkowym warunkom, z braku wcze nie alternatywnych rde . W przypadku posiadania bogatych i d ugoletnich zasobw w gla, ktre mog by wydobywane bardzo niskim kosztem, mo e istnie ekonomiczne uzasadnienie dla wielomiliardowej inwestycji koniecznej, aby mc przetwarza w giel w atwiej przesy any i bardziej warto ciowy produkt. Podczas gdy na polskiej scenie bada i rozwoju poczyniono znaczny post p, pozosta o nadal wiele wyzwa . Poniewa r ne stadia rozwoju technologicznego od bada naukowych do komercjalizacji s finansowane i nadzorowane przez r ne instytucje, potrzebna b dzie silniejsza koordynacja pomi dzy odpowiednimi jednostkami, w celu szybszego rozpowszechnienia nowych technologii energetycznych. W szczeglno ci rz d powinien mie ca o ciow strategi rozwojowo-badawcz dotycz c przeznaczenia rodkw finansowych z r nych rde , zgodnie z priorytetami pa stwa w zakresie bada i rozwoju. Wzrasta powi zanie kwestii energetycznych z innymi obszarami polityki takimi jak transport, czy rozwj regionalny. Badania i rozwj w tych sektorach b d wymaga y bardziej multidyscyplinarnego podej cia i konieczna stanie si bli sza wsp praca mi dzy r nymi ministerstwami i laboratoriami badawczymi. Bior c pod uwag ograniczon ilo rodkw publicznych na badania, rozwj i demonstracj w energetyce, oszcz dno programw rozwojowo-badawczych powinna by czynnikiem akcentowanym. Najwi ksz przeszkod dla skutecznej analizy kosztw oraz ostatecznej optymalizacji programw badawczo-rozwojowych, jest brak wiarygodnych danych dotycz cych tego rodzaju dzia a , funduszy i rodkw pochodz cych z tych funduszy. Rz d powinien usprawni zakres danych dotycz cych bada i rozwoju oraz metod przegl du strategii badawczo-rozwojowych i wydatkw na nie przeznaczonych, w celu zapewnienia oszcz dno ci projektw oraz ich spjno ci z ca o ciow polityk energetyczn . Jako pozytywny nale y uzna fakt, e Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych oraz inne strategiczne programy i projekty finansowane przez NCBR s monitorowane i oceniane. Inne programy badawczo-rozwojowe oraz fundusze powinny rwnie podlega starannej ocenie.
171
Za pozytywne rwnie nale y uzna to, e przemys energetyczny jest obecny w programach badawczych. Rz d powinien w dalszym ci gu anga owa przemys w obszar bada i rozwoju energetyki, z uwzgl dnieniem wzrostu poziomu inwestycji, udost pnianiem informacji i komercjalizacji wynikw bada . Polska od dawna kszta ci in ynierw, g wnie w dziedzinie produkcji i przetwrstwa paliw kopalnych. Dzi Polska stoi przed nowymi wyzwaniami w energetyce i polityce klimatycznej. By im sprosta , rz d potrzebuje wykorzysta wszystkie dost pne rodki, szczeglnie technologie niskiej emisji CO2. Zaleca si stworzenie nowej dyscypliny naukowej na polskich uczelniach energia i technologie energetyczne. Rz d powinien przyspieszy rozwj zasobw ludzkich w sektorach energii i technologii energetycznych. Polska aktywnie poszukuje mo liwo ci uczestnictwa w mi dzynarodowej wsp pracy w ramach dwustronnych i wielostronnych programw, szczeglnie na polu technologii czystego w gla. Jest to bardzo pomocne i powinno by dalej wspierane. Polska mo e rozwa y mo liwo ci uczestnictwa w wi kszej ilo ci umw wdra anych przez MAE i innych inicjatywach mi dzynarodowych, b d cych w zgodno ci z jej priorytetami badawczo-rozwojowymi. Mi dzynarodowa wsp praca mo e pomc Polsce naby i zaadaptowa najlepsze dost pne technologie, pasuj ce do warunkw panuj cych w kraju. Na przyk ad, rz d mg by skorzysta z bada przeprowadzanych przez GHG IA80 i sieci badawczej GHG IA oraz bra udzia w Forum Przywdztwa na rzecz Sekwestracji W gla, jak te innych mi dzynarodowych formach wsp pracy. Polska mo e tak e zwielokrotni istniej cy zakres bada , przenosz c ci ar w wi kszym stopniu na biomas i biopaliwa, uczestnicz c w Bioenergy IA81, Advanced Motor Fuels IA82 i Global Bioenergy Partnership.
ZALECENIA
Rz d Polski powinien: Kontynuowa integracj polityk energetycznej i klimatycznej oraz strategii badawczorozwojowych; po o y wi kszy nacisk na efektywno energetyczn i OZE w portfolio projektw badawczo-rozwojowych w celu lepszego dopasowania do ustanowionych kierunkw strategicznych; Wzmc monitoring oraz ocen post pw w badaniach i rozwoju sektora energetycznego w celu maksymalizacji efektywno ci kosztowej wydatkw publicznych; Stymulowa zwi kszon aktywno badawczo-rozwojow w przemy le, tak e poprzez zach ty podatkowe i partnerstwo pomi dzy rz dem, przemys em i o rodkami naukowymi. Zwi ksza wysi ki w zakresie edukacji energetycznej w celu zaspokojenia przysz ego zapotrzebowania na naukowcw i in ynierw
Wdra anie umowy dotycz cej Programu Wsp pracy w Technologiach ograniczenia emisji Gazw Cieplarnianych pochodz cych z U ycia Paliw Kopalnych. 81 Wdra anie umowy dotycz cej Programu Badawczego, Rozwojowego i Demonstracyjnego zwi zanego z Bioenergi . 82 Wdra anie umowy dotycz cej Programu Badawczego, Rozwojowego i Demonstracyjnego zwi zanego z Zaawansowanymi Paliwami Silnikowymi.
80
172
CZ IV ANEKSY
173
174
Ankesy
ANEKS A: ORGANIZACJA PRZEGL DU

KRYTERIA PRZEGL DU
Wsplne cele pa stw MAE, przyj te przez Ministrw MAE 4 czerwca 1993 r. na spotkaniu paryskim, realizowane s za pomoc wprowadzonych wwczas kryteriw w zakresie ca o ciowych (In-Depth) przegl dw przeprowadzanych przez MAE. Wsplne Cele s wymienione w Aneksie D.
ZESP PRZEGL DOWY

Zesp Przegl dowy odwiedzi Warszaw w dniach od 29 marca do 2 kwietnia 2010 r. Zesp spotka si z przedstawicielami rz du, firmami energetycznymi, grupami interesu i wieloma innymi organizacjami. Wst pny raport zosta opracowany na bazie tych spotka , odpowiedzi rz du na pytania zawarte w kwestionariuszach MAE dotycz cych polityki energetycznej i innych informacji. Zesp wyra a wdzi czno za wsp prac i pomoc wielu osobom w trakcie wizyty. Dzi ki go cinno ci i ch tnemu udost pnianiu informacji przez gospodarzy, wizyta okaza a si wysoce wydajna i przyjemna. Zesp pragnie w sposb szczeglny gor co i serdecznie podzi kowa Panu Mi oszowi Karpi skiemu, Naczelnikowi w Departamencie Ropy i Gazu, Panu Leszkowi Banaszakowi, Radcy Ministra w Departamencie Energetyki, i wszystkim ich kolegom, w tym Pani El biecie Piskorz i Panu Micha owi Paszkowskiemu za ich niezawodn pomoc, po wi cenie i entuzjazm w przygotowaniu i przeprowadzaniu wizyty. Zesp pragnie tak e wyrazi swoj wdzi czno Pani Hannie Trojanowskiej, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki, za jej go cinno i osobiste zaanga owanie w przedstawieniu zespo owi problemw polityki energetycznej oraz Panu Maciejowi Kaliskiemu, Dyrektorowi Departamentu Ropy i Gazu, za udzielone wsparcie i zasoby w organizacji Przegl du. Cz onkowie Zespo u: Brian McSharry, Department of Communications, Energy and Natural Resources, Irlandia (Kierownik zespo u) Bess Coleman, Department for Energy and Climate Change, Wielka Brytania Pavel Gebauer, Ministry of Industry and Trade, Republika Czeska Torgeir Knutsen, Ministry of Petroleum and Energy, Norwegia ztrk Selvitop, Ministry of Energy and Natural Resources, Turcja Chris Bolesta, Directorate General for Energy, Komisja Europejska Martin Taylor, Agencja Energii J drowej Andr Aasrud, Mi dzynarodowa Agencja Energetyczna
175
Aneksy
Shinji Fujino, Mi dzynarodowa Agencja Energetyczna Brian Ricketts, Mi dzynarodowa Agencja Energetyczna Elena Merle-Beral, Mi dzynarodowa Agencja Energetyczna (desk officer). Elena Merle-Beral zorganizowa a i zarz dza a wizyt zespo u oraz sporz dzi a wst pny raport, za wyj tkiem: Rozdzia u 3 dotycz cego zmian klimatycznych, ktry napisa Andr Aasrud, Rozdzia u 6 o W glu, napisanego przez Brian Ricketts oraz wi kszo ci Rozdzia w 7 i 8 dotycz cych Gazu ziemnego i Ropy naftowej, napisanych przez Akihiro Tonai z Emergency Preparedness Division MAE. Martin Tailor sporz dzi tekst sekcji dotycz cej Energii j drowej w Rozdziale 5. Raport zawiera rwnie cz informacji z dokumentu roboczego Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, przygotowanego przez Biuro G wnego Ekonomisty MAE w maju 2010 r. W raporcie wykorzystano rwnie komentarze wielu ekspertw z MAE: Rob Arnot, Milou Beerepoot, Ulrich Benterbusch, Aad van Bohemen, Toril Bosoni, Georg Bussmann, Anne-Sophie Corbeau, Iana Cronshaw, Rebecca Gaghen, Hiroshie Hashimoto, Didier Houssin, Tom Kerr, Eduardo Lopez, Franois Nguyena, Pawe Olejarnik, Samantha Olz, Carrie Pottinger, Martina Repikova, Lisa Ryan, Michael Waldron i Julius Walker, jak te komentarze Chris Bolesta i innych cz onkw zespo u. Monica Petit, Georg Bussmann i Bertrand Sadin przygotowali dane liczbowe. Georg Bussmann, Alex Blackburn i Karen Treanton zajmowali si wsparciem i dostarczali statystyk. Viviane Consoli stanowi a pomoc edytorsk .
ODWIEDZONE ORGANIZACJE
Zesp przeprowadzi rozmowy z nast puj cymi jednostkami zajmuj cymi si tematyk energetyki i ochrony rodowiska: Agencjami rz dowymi i w adzami wykonawczymi Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo rodowiska Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Skarbu Pa stwa Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego Urz d Regulacji Energetyki (URE) Urz d Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKIK) Agencja Rynku Energii S.A. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
176
Ankesy
Przedsi biorstwa, instytuty badawcze, organizacje pozarz dowe oraz inni uczestnicy Akademia Grniczo-Hutnicza (AGH) Porozumienie Producentw W gla Brunatnego (PPWB) G wny Instytut Grnictwa (GIG) Koalicja Klimatyczna (Porozumienie Organizacji Pozarz dowych) CP Energia Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie Enea S.A Energa S.A EWE Polska Forum Odbiorcw Energii Elektrycznej i Gazu Gaz-System S.A. Instytut Energii Odnawialnej Instytut na rzecz Ekorozwoju Instytut Ochrony rodowiska Katowicki Holding W glowy S.A. Grupa LOTOS S.A. Lubelski W giel Bogdanka S.A. Narodowe Centrum Bada i Rozwoju OLPP (Operator Logistyczny Paliw P ynnych) Grupa PERN PGE S.A. PGNiG S.A. PKN Orlen S.A. Polskie Towarzystwo Elektrociep owni Zawodowych Polska Izba Biomasy Polska Izba Przemys u Chemicznego (PIPC) Federacja Konsumentw Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej Fundacja na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) Pa stwowy Instytut Geologiczny (PIG) Polska Organizacja Gazu P ynnego Krajowa Agencja Poszanowania Energii (KAPE)
177
Aneksy
Polska Organizacja Przemys u i Handlu Naftowego Polskie Towarzystwo Przesy u i Rozdzia u Energii Elektrycznej Hutnicza Izba Przemys owo Handlowa (HIPH) Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej Vis Venti PSE Operator S.A. RWE Rzecznik Odbiorcw Paliw i Energii (w Urz dzie Regulacji Energetyki) Tauron Polska Energia S.A Vattenfall
178
Ankesy
ANEKS B: BILANSE ENERGETYCZNE I KLUCZOWE DANE STATYSTYCZNE
179
Aneksy
Jednostka: Mtoe
PODA PRODUKCJA CA KOWITA W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia j drowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia s oneczna CA KOWITY IMPORT NETTO W giel Eksport Import Import netto Ropa naftowa Eksport Import Bunkier morski i lotniczy Import netto Gaz ziemny Eksport Import Import netto Energia elektryczna Eksport Import Import netto R NICA PODA CA KOWITA (TPES) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia j drowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia s oneczna Wymiana handlowa w zakr. Energii elektrycznej Udzia (%) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia j drowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia s oneczna Wymiana handlowa w zakr. Energii elektrycznej 0 nieistotne, - b.d., brak danych. 2009P dane wst pne. 80,4 11,5 6,7 1,4 0,1 -0,2 76,5 12,6 8,7 2,2 0,1 -0,1 63,2 21,5 11,2 4,6 0,2 -0,6 55,9 25,1 12,8 6,0 0,2 0,1 -0,1 54,6 25,4 12,9 7,0 0,2 0,1 -0,2 43,6 26,1 14,3 11,3 2,9 0,3 1,2 0,3 0,1 39,1 25,3 14,4 11,8 7,4 0,2 1,3 0,4 0,1 4 1 3 2 1
1973 107,41 100,73 0,39 4,87 1,29 0,13 -13,89 26,98 0,82 -26,17 1,12 12,87 -0,71 11,04 1,39 1,39 0,32 0,17 -0,15 -0,64 92,88 74,70 10,68 6,26 1,27 0,13 -0,15
1990 103,87 98,97 0,18 2,38 2,23 0,12 0,25 20,51 0,39 -20,12 1,48 15,79 -0,62 13,68 0,00 6,78 6,78 0,99 0,90 -0,09 -1,02 103,11 78,87 13,04 8,94 2,23 0,12 -0,09
2000 79,59 71,30 0,72 3,31 4,07 0,18 0,00 9,02 17,33 1,02 -16,31 1,92 21,74 -0,56 19,27 0,03 6,64 6,61 0,83 0,28 -0,55 0,52 89,12 56,30 19,16 9,96 4,07 0,18 0,00 -0,55
2008 71,39 60,91 0,79 3,69 5,74 0,19 0,07 0,01 0,00 29,48 10,07 6,49 -3,58 3,27 27,96 -0,81 23,88 0,03 9,15 9,12 0,83 0,73 -0,11 -2,99 97,88 54,75 24,54 12,54 5,89 0,19 0,07 0,01 0,00 -0,11
2009P 67,52 56,43 0,70 3,68 6,42 0,20 0,09 29,80 8,91 6,55 -2,36 2,74 27,47 -0,74 23,99 0,03 8,16 8,12 0,83 0,64 -0,19 -2,35 94,98 51,84 24,10 12,28 6,66 0,20 0,09 -0,19
2020 74,28 51,89 1,99 4,16 11,42 2,92 0,27 1,18 0,31 0,13 27,12 10,53 2,86 -7,67 8,06 33,66 -1,16 24,44 0,09 10,44 10,34 0,43 0,43 101,40 44,22 26,44 14,51 11,42 2,92 0,27 1,18 0,31 0,13 -
2030 80,52 49,44 1,70 4,17 14,01 8,76 0,28 1,53 0,50 0,14 38,55 5,80 2,96 -2,85 7,39 37,51 -1,72 28,40 0,09 13,08 12,99 0,43 0,43 119,07 46,60 30,10 17,16 14,01 8,76 0,28 1,53 0,50 0,14 -
180
Ankesy
Jednostka: Mtoe ZAPOTRZEBOWANIE OSTATECZNA KONSUMPCJA (SEKTORY) TFC (Ca kowita konsumpcja finalna) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo Udzia (%) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo PRZEMYS CZNIE5 W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo Udzia (%) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo TRANSPORT3 INNE SEKTORY CZNIE6 W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo Udzia (%) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia s oneczna Energia elektryczna Ciep ownictwo 1973 60,55 27,99 8,96 5,45 0,81 5,01 12,33 46,2 14,8 9,0 1,3 8,3 20,4 29,46 10,15 2,92 4,65 0,17 3,28 8,30 34,4 9,9 15,8 0,6 11,1 28,2 8,97 22,13 14,19 1,03 0,80 0,65 1,43 4,03 64,1 4,7 3,6 2,9 6,5 18,2 1990 61,83 17,39 11,07 7,90 1,63 8,28 15,56 28,1 17,9 12,8 2,6 13,4 25,2 27,47 6,87 3,04 4,56 0,68 3,68 8,64 25,0 11,1 16,6 2,5 13,4 31,4 7,27 27,09 10,34 1,41 3,34 0,95 4,13 6,92 38,2 5,2 12,3 3,5 15,2 25,6 2000 58,21 13,30 17,51 8,15 3,89 0,00 8,48 6,89 22,8 30,1 14,0 6,7 14,6 11,8 21,89 7,60 4,27 4,10 0,99 3,48 1,45 34,7 19,5 18,7 4,5 15,9 6,6 9,51 26,81 5,69 4,19 3,99 2,90 0,00 4,60 5,44 21,2 15,6 14,9 10,8 17,2 20,3 2008 65,52 12,00 22,00 10,21 4,78 0,01 0,00 10,13 6,39 18,3 33,6 15,6 7,3 15,5 9,7 20,44 4,62 4,17 5,00 1,26 3,81 1,58 22,6 20,4 24,5 6,2 18,6 7,7 15,67 29,41 7,38 3,23 4,87 3,08 0,01 0,00 6,02 4,81 25,1 11,0 16,6 10,5 20,5 16,4 2009P 64,86 11,59 22,25 9,82 5,13 9,69 6,38 17,9 34,3 15,1 7,9 14,9 9,8 18,79 3,70 4,39 4,50 1,37 3,42 1,42 19,7 23,4 23,9 7,3 18,2 7,6 15,98 30,08 7,89 3,09 5,05 3,09 5,99 4,96 26,2 10,3 16,8 10,3 19,9 16,5 2020 72,88 10,49 24,29 11,14 6,39 0,13 0,13 11,25 9,07 14,4 33,3 15,3 8,8 0,2 0,2 15,4 12,4 21,60 3,90 4,80 4,51 1,56 0,01 4,24 2,57 18,1 22,2 20,9 7,2 0,1 19,6 11,9 18,39 32,89 6,09 3,78 6,25 3,39 0,12 0,13 6,65 6,49 18,5 11,5 19,0 10,3 0,4 0,4 20,2 19,7 2030 84,62 10,72 27,89 12,86 7,53 0,20 0,14 14,75 10,54 12,7 33,0 15,2 8,9 0,2 0,2 17,4 12,5 24,73 4,61 5,29 5,03 1,80 0,02 5,02 2,96 18,6 21,4 20,3 7,3 0,1 20,3 12,0 23,00 36,89 5,11 3,41 7,42 3,85 0,18 0,14 9,21 7,58 13,9 9,2 20,1 10,4 0,5 0,4 25,0 20,5
181
Aneksy
Jednostka: Mtoe
POPYT TRANSFORMACJA ENERGII I STRATY WYTWARZANIE ENERGII INPUT (Mtoe) OUTPUT (Mtoe) (TWh gross) Udzia produkcji (%) W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia j drowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia s oneczna STRATY CA KOWITE z czego: Wytwarzanie energii elektrycznej i ciep a8 Inna transformacja Zu ycie w asne i straty9 R nice statystyczne WSKA NIKI PKB (mld USD w warto ciach z 2000 r.) Ludno (miliony) TPES/PKB10 Produkcja energii/TPES TPES per capita11 Poda ropy/PKB10 TFC/PKB10 TFC per capita11 Emisje CO2 zwi zane ze zu yciem energii (Mt CO2)12 Emisje CO2 przy bunkrowaniu (Mt CO2) WSKA NIKI WZROSTU (% rocznie) TPES W giel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia j drowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia s oneczna TFC (Ca kowita konsumpcja finalna) Konsumpcja energii Produkcja energii Import netto ropy naftowej PKB Wzrost wska nika TPES/PKB Wzrost wsla nika TFC/PKB 18,21 4,02 6,73 3,38 1973 102,82 33,37 0,90 1,16 2,78 0,10 0,59 1,81 312,1 2,2 73-79 5,2 4,9 7,6 5,4 -1,9 3,7 3,9 5,9 3,9 7,2 2,4 2,7 1,4 25,94 3,73 7,91 3,69 1990 118,17 38,03 0,87 1,01 2,71 0,11 0,52 1,63 343,8 1,9 79-90 -1,8 -2,1 -2,1 0,4 6,4 -2,2 -1,9 1,4 -2,4 -1,8 -0,0 -1,8 -1,8 20,34 3,12 8,34 -0,89 2000 171,28 38,26 0,52 0,89 2,33 0,11 0,34 1,52 291,4 1,7 90-00 -1,4 -3,3 3,9 1,1 6,2 4,0 -0,6 0,2 -2,6 3,5 3,8 -5,0 -4,2 20,73 2,43 7,56 1,65 2008 237,47 38,12 0,41 0,73 2,57 0,10 0,28 1,72 298,7 2,5 00-08 1,2 -0,4 3,1 2,9 4,7 0,3 20,1 1,5 2,2 -1,3 2,7 4,2 -2,9 -2,6 20,10 1,87 7,18 0,97 2009P 237,89 38,17 0,40 0,71 2,49 0,10 0,27 1,70 .. .. 08-09 -3,0 -5,3 -1,8 -2,1 13,0 10,3 29,2 -100,0 -100,0 -1,0 -4,4 -5,4 0,5 0,2 -3,2 -1,1 17,66 3,95 6,91 2020 428,71 37,83 0,24 0,73 2,68 0,06 0,17 1,93 .. .. 09-20 0,6 -1,4 0,8 1,5 5,0 2,6 26,0 1,1 1,4 0,9 0,2 5,5 -4,6 -4,2 21,76 5,02 7,67 2030 705,00 36,80 0,17 0,68 3,24 0,04 0,12 2,30 .. .. 20-30 1,6 0,5 1,3 1,7 2,1 11,6 0,2 2,6 4,7 1,0 1,5 2,7 0,8 1,5 5,1 -3,3 -3,4 93,9 2,3 1,7 0,4 1,7 28,95 97,5 1,2 0,1 0,2 1,1 37,58 96,2 1,3 0,6 0,4 1,5 31,80 92,2 1,5 2,0 2,4 1,4 0,5 30,71 90,4 1,5 2,1 3,7 1,6 0,7 29,15 67,5 1,7 5,1 9,0 6,7 1,9 8,1 28,52 58,1 1,4 6,4 8,9 15,5 1,5 8,2 34,45
7
1973
1990
2000
2008
2009P
2020
2030
39,67 7,22 83,91
55,17 11,56 134,42
40,79 12,31 143,17
41,58 13,38 155,58
40,55 13,00 151,12
42,31 14,47 168,28
52,08 18,62 216,47
Uwaga: Zaokr glenia mog powodowa r nice sum ca kowitych od sumy poszczeglnych danych.
182
Ankesy
Przypisy do bilansu energetycznego i podstawowych danych statystycznych

1. OZE i odpady przeznaczone do spalania zawieraj biomas sta , biomas p ynn , biogaz oraz odpady komunalne. Dane s cz sto oparte na cz stkowych badaniach i mog by trudne do porwnania z danymi innych krajw. 2. Oprcz w gla, ropy naftowej, gazu i energii elektrycznej, ca kowity import netto obejmuje rwnie OZE przeznaczone do spalania. 3. Poza mi dzynarodowymi bunkrami morskimi i mi dzynarodowymi bunkrami lotniczymi. 4. Ca o poda y energii elektrycznej przedstawia sprzeda netto. Ujemna liczba TPES wskazuje na to, e eksport przewy sza import. 5. Przemys zawiera wykorzystanie nieenergetyczne. 6. Inne sektory obejmuj sektor mieszkaniowy, handlowy, us ug publicznych, rolnictwa, le nictwa, rybo wstwa i inne niewyszczeglnione sektory. 7. Wsad paliw do produkcji energii elektrycznej zawiera wsad do produkcji energii elektrycznej, kogeneracji (CHP) i ciep owni. Produkcja odnosi si tylko do wytworzenia energii elektrycznej. 8. Straty w produkcji energii elektrycznej i ciep a w punktach g wnej dzia alno ci producenta i jednostkach produkcji autonomicznej. Przy produkcji energii elektrycznej z paliw niekopalnych, teoretyczne straty s przedstawiane w oparciu o 100%-w wydajno elektrowni wodnych i wiatrowych. 9. Dane na temat strat dla prognozowanych lat, cz sto zawieraj du e rozbie no ci statystyczne dotycz ce r nic pomi dzy spodziewan poda oraz popytem i najcz ciej nie odzwierciedlaj rzeczywistych oczekiwa co do zyskw i strat przetwarzania. 10. Toe na tysi c dolarw ameryka skich w cenach i kursach wymiany walut w 2000 r. 11. Toe na osob . 12. Emisja CO zwi zana z produkcj energii zosta a oszacowana dzi ki Sektorowej Analizie IPCC Tier i zweryfikowanych Wytycznych 1996 IPCC. Zgodnie z metodologi IPCC, emisje z mi dzynarodowych morskich i lotniczych bunkrw nie s wliczone w warto ci krajowe og em. Przewidywany poziom emisji CO z ropy i gazu zosta ustalony w wyniku wyliczenia wsp czynnika emisji CO przy produkcji energii na 2008 rok i u ycia tego wsp czynnika w prognozie zaopatrzenia w energi . Przysz e emisje zwi zane z w glem s oparte na projekcjach poda y poszczeglnych produktw i obliczone s za pomoc metodologii i czynnikw emisyjnych IPCC/OECD.
183
Aneksy
184
Ankesy
ANEKS C: ISTNIEJ CE I PLANOWANE ELEKTROWNIE OPALANE W GLEM, 2009
185
186
W a ciciel (struktura akcjonariatu) Elektrociep ownia Rodzaj paliwa Uwagi Y Y 80 1 x 80 (1978) W giel kamienny 600 5 x 120 (196466) W giel brunatny/ biomasa Jednostka, MW (zakontraktowany) 4440 12 x 370 (198288) W giel brunatny FGD (Jednostki 8 i 10 (1995); Jednostki 11 i 12 (1996); Jednostki 5 i 6 (2000); Jednostki 7 i 9 (2003); Jednostki 3 i 4 (2007); Jednostki 1 i 2 (2012) SC, FGD, CCS gotowy (30% wychwytu od 2015) 858 1 x 858 (2011) W giel brunatny Y 173 1 x 63 (1978) 2 x 55 (1981/91) 1 x 230 (----) p W giel kamienny Y 135 W giel kamienny CFBC W giel kamienny 2 x 25 (1965) 1 x 30 (1970) 1 x 55 (1997) 1 x 50 (2013) p 4 x 55 (1957-60) 1d 1 x 29 (1968) d 1 x 32 (1968) d 1 x 900 (----) p Y 165 Y 227 1 x 50 (1971) 1 x 35 (1971) 2 x 55 (1976/99) 1 x 32 (1983) 1 x 190 (2018) p 226 132 2 x 113 (2003) 1 x 32 (1961) 2 x 50 (1982/83) Y 1 x 800 (2015) p Y Y Y Y 1 x 64 (2010) c 1600 8 x 200 (1974-77) 49 242 2 x 12 (1955) 1 x 25 (1957) 1 x 22 (1971) 4 x 55 (197394) W giel kamienny Y W giel kamienny CFBC W giel kamienny W giel kamienny W giel kamienny/ biomasa W giel kamienny W giel kamienny CFBC FGD (Jednostki 7 & 8 (2002)) W giel kamienny
Nazwa elektrowni
Lokalizacja
Moc wytwrcza, MW
Adamw
Turek, Konin
Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pa stwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny)
B dzin
Sosnowiec, Katowice
Elektrociep ownia B dzin SA Mitteldeutsche Energieversorung AG (MEAG)
Be chatw
Be chatw
PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia Elektrownia Be chatw
Be chatw
Be chatw
PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia Elektrownia Be chatw
Bia ystok
Bia ystok
Elektrociep ownia Bia ystok SA Socit Nationale d'Electricit et de Thermique (SNET)
Bielsko-Bia a
Bytom, Katowice PKE Zesp Elektrociep owni Bielsko-Bia a SA
Blachownia
K dzierzyn Ko le
PKE Elektrownia Blachownia
Bydgoszcz II
Bydgoszcz
Zesp Elektrociep owni Bydgoszcz SA
Chorzw II
Chorzw, Katowice
CEZ AS (75%) Elektrociep ownia Chorzw SA (25%)
Czechnica
Wroc aw
Zesp Elektrociep owni Wroc aw SA
Czeczott
Wola, Pszczyna
RWE Elektrownia Czeczott
Cz stochowa
Cz stochowa
Fortum Cz stochowa SA
Dolna Odra
Gryfino Szczecin Zesp Elektrowni Dolna Odra SA
Elbl g
Elbl g, Gda sk
Elbl skie Zak ady Energetyczne SA Elektrociep ownia Elbl g Sp. z o.o.
Aneksy
Gda sk II
Gda sk
Elektrociep owni Wybrze e SA (45% udzia w EDF)
Ankesy
Nazwa elektrowni W a ciciel (struktura akcjonariatu) Y 110 2 x 55 (1990) W giel kamienny Rodzaj paliwa Uwagi
Lokalizacja
Elektrociep ownia
Moc wytwrcza, MW Jednostka, MW (zakontraktowany)
Gdynia III
Gdynia, Gda sk
Elektrociep owni Wybrze e SA (45% udzia w EDF) Y 2 x 1000 (2018) p Y 190 Y Y 1 x 300 (2015) p 135 1 x 135 (2000) 1345 5 x 225 (197778) 1 x 220 (1978) 4 x 50 (195455) 3d 3 x 50 (1962) 3d 2 x 70 (1999) W giel kamienny CFBC W giel kamienny FGD (1996) FGD (1996) 100 4 x 50 (196263) 2d 1 x 440 (2012) p W giel kamienny W giel brunatny 73 1 x 5 (1958) 1 x 6 (1971) 1 x 32 (1978) 1 x 30 (1977) W giel kamienny
Gorzw
Gorzw
PGE Elektrociep ownia Gorzw SA
Gubin
Lubuskie
Gubin Power Project JV
Halemba
Ruda l ska
PKE SA Elektrownia Halemba
Jaworzno II
Jaworzno, Katowice
PKE S.A. Elektrownia Jaworzno III SA
Jaworzno III
Jaworzno, Katowice
PKE Elektrownia Jaworzno III SA
Katowice
Katowice, Silesia PKE Elektrociep ownia Katowice SA
W giel kamienny CFBC / mia w glowy W giel kamienny/ biomasa IGCC z CCS
Kedzierzyn Polygeneration
K dzierzyn Ko le
Po udniowy Koncern Energetyczny SA Zak ady Azotowe K dzierzyn SA
Konin
Konin
Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pa stwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny) Y 193
1 x 28 (1961) 1 x 55 (1961) d 1 x 65 (1994) 4 x 50 (195859) 2d 2 x 120 (1963) 2d 8 x 200 (197275) 2 x 500 (197879) 2 x 1000 (2015/16) c
W giel brunatny/ FGD (1997) biomasa
Kozienice Y Y 460 1060
Kozienice, Radom Y 2600
Elektrownia Kozienice SA
FGD (Jednostki 48 W giel kamienny (2007)) FGD (2001) 2 x 120 (1977/78) 2 x 110 (1984/85) 4 x 120 (196369) 2d 3 x 120 (196970) 1 x 460 (2009) W giel kamienny W giel kamienny FGD (dry) (1998) SC CFBC
Krakw
Krakw
Electricit de France EDF (66%) Elektrociep ownia Krakw SA (33%)
agisza
B dzin, Katowice Y
PKE SA Elektrownia agisza
aziska
aziska Grne, Silesia
PKE Elektrownia aziska SA (85%) akcjonariat pracowniczy (15%)
1155
2 x 125 (1967) 3 x 225 (197172) 1 x 230 (1970) Y 181 3 x 26 (1958) 2 x 25 (1959/60) 1 x 20 (1960) 1 x 33 (1967) Y Y 199 215 1 x 34 (1969) 3 x 55 (197177) 2 x 55 (1977/78) 1 x 105 (1993) 2 x 800 (2016) p
FGD (1996) W giel kamienny FGD (19992000) FGD (1999) W giel kamienny
d II
Zesp Elektrociep owni d SA
d III
W giel kamienny W giel kamienny FGD (2003) W giel kamienny
d IV
187
Lublin Bogdanka
Lubelskie
Polska Grupa Energetyczna
188
W a ciciel (struktura akcjonariatu) Rodzaj paliwa W giel kamienny W giel kamienny W giel kamienny FGD (199397) Uwagi Y 2 x 800 (----) p 2160 6 x 360 (199397) 2 x 800 (2015) p 1 x 25 (1958) 1 x 17 (1958) 1 x 6.9 (1961) 1 x 26 (1967) 2 x 226 (1972) 1 x 200 (1972) W giel kamienny W giel kamienny BFBC (1997) 110 2 x 55 (1953/86) Elektrociep ownia Jednostka, MW (zakontraktowany) Y 75 Y 652 Y 1 x 1000 (2015) p W giel / biomasa / odpady poprodukcyjne przemys u papierniczego / osad W giel brunatny CFBC 800 6 x 200 (196769) 2d 2 x 200 (1973/74) 2d 1 x 464 (2008) 2 x 800 (----) p Y Y Y 120 155 1800 8 x 225 (197983) 2 x 60 (1960) 1 x 55 (1984) 1 x 100 (1990) 1720 3 x 225 (197274) 3 x 215 (197378) 2 x 200 (1978) 1 x 800 (----) p Y W giel kamienny/ biomasa W giel kamienny W giel kamienny FGD (Jednostki 14 (2008); Jednostki 58 (1998)) FGD (elektronoligrafia) (2002) FGD (dry) FGD (dry) (1998) W giel kamienny FGD (dry) (1991) FGD (dry) (1992) FGD (2008) 464 W giel brunatny SC + FGD (2008) Y 490 4 x 30 (1962) 4d 1 x 50 (2002) 3 x 105 (197478) 1 x 125 (1975) 1 x 480 (2013) p Y Y 796 490 2 x 130 (1962) 1d 4 x 120 (1969-70) 1d 2 x 153 (2001/03) 1 x 50 (1961) 4 x 110 (195860) W giel kamienny CFBC FGD (2002) W giel kamienny FGD (1998) CFBC W giel kamienny FGD (1993)
Nazwa elektrowni
Lokalizacja
Moc wytwrcza, MW
Miechowice
Bytom, Katowice Zesp Elektrowni Bytom SA
Opalenie
Pomorskie
Vattenfall AB
Opole
Opole
Zak ad Energetyczny Opole SA
Ostro ka A
Ostro ka
Zesp Elektrowni Ostro ka SA
Ostro ka B
Ostro ka
Zesp Elektrowni Ostro ka SA
Ostro ka C
Ostro ka
Stora Enso Poland SA
P tnw I
Konin
P tnw II
Konin
Pelplin Kulczyk
Pomorskie
Kulczyk Holdings
Po aniec
Staszw, Tarnobrzeg
Elektrownia im. Tadeusza Ko ciuszki SA (1%) Electrabel SA (99%)
Pomorzany
Gryfino, Szczecin
Zesp Elektrowni Dolna Odra SA
Pozna Karolin
Pozna
Dalkia Pozna ZEC SA Zesp Elektrociep owni Pozna skich SA
Rybnik
Rybnik
Electricit de France EDF(56.67%) EnBW (28.33%) akcjonariat pracowniczy (15%)
Siekierki
Warszawa
Elektrociep ownie Warszawskie SA (31%) Vattenfall AB (69%)
Siersza
Trzebinia
PKE Elektrownia Siersza SA
Aneksy
Skawina
Skawina, Krakw
CEZ AS (75%) Elektrownia Skawina SA (25%)
Ankesy
Nazwa elektrowni W a ciciel (struktura akcjonariatu) Rodzaj paliwa Uwagi
Lokalizacja
Elektrociep ownia
Moc wytwrcza, MW Jednostka, MW (zakontraktowany)
Stalowa Wola
Stalowa Wola, Tarnobrzeg Y W giel kamienny
Elektrownia Stalowa Wola SA
1 x 35 (1954) d 1 x 10 (1957) d 350 2 x 125 (1966) 1 x 60 (1982) 1 x 40 (1982)
Turw
Bogatynia, Dolny PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna l sk S.A. Oddzia Elektrownia Turw Y W giel brunatny
3 x 235 (19982000) 3 x 261 (200304) 2106 1 x 200 (1964) d 3 x 206 (197071) 1 x 460 (2016) p
CFBC jednostki zmodernizowane 13 CFBC jednostki zmodernizowane 46 Jednostek 7 zamkni tych w 2004 FGD (dry) (1994) , FGD (20102012)
Tychy II 1 x 800 (2015) p 255 1 x 55 (1972) 2 x 100 (1984/87) 1 x 25 (1976) 1 x 35 (1953) 1 x 32 (1997) 1 x 11 (1953)
Tychy
Elektrociep ownia Tychy SA
40 1 x 40 (2002)
W giel kamienny CFBC / torf / drewno W giel kamienny
Wola
Piast Ruch, Wola
RWE Power(75%) Kompania W glowa (25%)
Wroc aw
Wroc aw
Zesp Elektrociep owni Wroc aw SA
Zabrze
Zabrze, Katowice Y 103
Elektrociep ownia Zabrze SA
W giel kamienny
FGD (dry) (1997) FGD (dry) (1997) FGD (dry) (1997) FGD (dry) (1997) W giel kamienny/ gaz ziemny
Zamo
Zamo
ZKE Zak ad Energetyczny Zamo SA (51%) Southern Energy Inc (USA) (49%) Y
80 1 x 80 (1999) 1 x 800 (----) p
arnowiec STEAG Y
Pomorskie
Polish Power
era
Warszawa
Elektrociep ownie Warszawskie SA (31%) Vattenfall AB (69%)
8 x 25 (195458) 250 1 x 35 (1963) 1 x 15 (1969) 29 959
W giel kamienny
CFBC (19972001, 3 jednostki)
cznie
189
Aneksy
Notes: i) Total capacity listed in the table includes 9 461 MW of lignite-fired generation capacity. ii) In addition to the units listed, there are a further 342 small power generation units in Poland with a total capacity of approximately 3 000 MWe. They range in size from 0.5 MWe to 60 MWe, with just 13 units above 30 MWe. Most are located on or near industrial sites and supply heat as well as power. Abbreviations: BFBC: bubbling fluidised bed combustor; c: under construction; CEZ: CEZ Group (Czech Republic); CHP: combined heat and power; CFBC: circulating fluidised bed combustor; d: decommissioned; FGD: flue gas desulphurisation; IGCC: integrated gasification combined cycle; LCPD: EU Large Combustion Plants Directive; p: planned; PAK: P tnw Adamw Konin SA; PGE: Polska Grupa Energetyczna SA; PKE: Poludniowy Koncern Energetyczny SA; SC: supercritical. Sources: IEA Clean Coal Centre CoalPower5 database, Ministry of Economy, Platts UDI World Electric Power Plants Database 2009 and IEA analysis.
190
Aneksy
ANEKS D: WSPLNE CELE MI DZYNARODOWEJ AGENCJI ENERGETYCZNEJ

Pa stwa cz onkowskie* Mi dzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) zmierzaj do stworzenia warunkw, w ktrych sektory energetyczne ich gospodarek mog yby wnosi mo liwie najpe niejszy wk ad w zrwnowa ony rozwj gospodarczy i dobrobyt obywateli oraz w stan rodowiska. Ustanowienie wolnych i otwartych rynkw jest zasadniczym punktem wyj cia w formu owaniu polityki energetycznej, przy po o eniu przez rz dy szczeglnego nacisku na bezpiecze stwo energetyczne i ochron rodowiska. Pa stwa MAE maj wiadomo rosn cej wsp zale no ci energetycznej w wymiarze globalnym. D zatem do wspierania skutecznego funkcjonowania mi dzynarodowych rynkw energetycznych i zach cania do dialogu z wszystkimi jego uczestnikami. W celu zapewnienia realizacji tych zamierze , kraje cz onkowskie chc stworzy ramy polityki zgodne z poni szymi celami: 1. Zr nicowanie, efektywno i elastyczno sektora energetycznego to podstawowe warunki d ugoterminowego bezpiecze stwa energetycznego: paliwa u ywane wewn trz oraz pomi dzy sektorami powinny by tak zr nicowane, jak tylko jest to w praktyce mo liwe. Paliwa niekopalne, szczeglnie energia j drowa i wodna, wnosz znaczny wk ad do zr nicowania poda y energii w grupie pa stw MAE. 2. Systemy energetyczne powinny mie zdolno jak najszybszej i najelastyczniejszej reakcji w sytuacjach kryzysowych. W niektrych wypadkach wymaga to mechanizmw reagowania zbiorowego: pa stwa MAE wsp pracuj w ramach Agencji, organizuj c wsplnie dzia ania kryzysowe w razie problemw z poda ropy. 3. Zrwnowa one dostawy i u ycie energii s podstaw dla osi gni cia wsplnych celw. Decydenci powinni d y do minimalizacji negatywnego wp ywu energetyki na rodowisko, podobnie jak decyzje dotycz ce rodowiska powinny uwzgl dnia konsekwencje energetyczne. Interwencje rz dowe powinny szanowa Zasad Zanieczyszczaj cy P aci tam, gdzie jest to wykonalne. 4. rd a energii przyja niejsze rodowisku powinny by promowane i rozwijane. Podstaw jest czyste zu ycie paliw kopalnych. Kolejnym priorytetem jest rozwj rde niekopalnych pod wzgl dem gospodarczym. Cz cz onkw MAE pragnie w przysz o ci wdra a i ulepsza opcj nuklearn , z zachowaniem najwy szych standardw bezpiecze stwa, ze wzgl du na to, e energia j drowa nie powoduje emisji dwutlenku w gla. rd a odnawialne b d rwnie mia y coraz wi ksze znaczenie. 5. Podniesienie efektywno ci energetycznej mo e sprzyja zarwno ochronie rodowiska jak i bezpiecze stwu energetycznemu, z zachowaniem oszcz dnych rozwi za . Istotne mo liwo ci zwi kszenia efektywno ci energetycznej istniej na ka dym stadium cyklu energetycznego, od produkcji energii do jej konsumowania. Do zrealizowania tych mo liwo ci potrzebne s wysi ki rz dw i wszystkich u ytkownikw energii. 6. Niezb dny wk ad do realizacji wyznaczonych powy ej zamierze wnosz rwnie nieprzerwane badania, rozwj i umieszczanie na rynku nowych, ulepszonych technologii energetycznych. Polityki technologii energetycznych powinny w szerszym
191
Aneksy
stopniu uzupe nia polityki energetyczne. Mi dzynarodowa wsp praca w rozwoju i rozpowszechnianiu technologii energetycznych, w tym udzia przemys u i wsp praca z krajami niecz onkowskimi, powinna by wspierana. 7. Odpowiednio ukszta towane ceny energii pozwalaj rynkom skutecznie funkcjonowa . Ceny energii nie powinny by sztucznie utrzymywane poni ej kosztw dostaw, w celu promowania celw spo ecznych i przemys owych. Koszty wp ywu produkcji energii na rodowisko powinny znale odzwierciedlenie w cenach energii. 8. Wolny i otwarty handel oraz bezpieczne ramy inwestycyjne stanowi wk ad w efektywny rynek energii i bezpiecze stwo energetyczne. Nale y przeciwdzia a zak ceniom w handlu i inwestycjach w energetyce. 9. Wsp praca wszystkich uczestnikw rynku energii przyczynia si do podnoszenia poziomu wiadomo ci informacyjnej, a tak e zach ca do rozwoju efektywnych i w a ciwych pod wzgl dem ekologicznym oraz elastycznych systemw energetycznych i rynkw na ca ym wiecie. Jest to potrzebne we wspieraniu inwestycji, handlu i zaufania koniecznego do osi gni cia globalnego bezpiecze stwa energetycznego i ochrony rodowiska. (Wsplne Cele zosta y przyj te przez Ministrw MAE na spotkaniu paryskim 4 czerwca 1993 r.)
_____________________________ *Australia, Austria, Belgia, Kanada, Republika Czeska, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, W gry, Irlandia, W ochy, Japonia, Korea, Luksemburg, Holandia, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika S owacka, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone.
192
Aneksy
ANEKS E: GLOSARIUSZ I LISTA SKRTW

W niniejszym raporcie u yto skrtw stosowanych przez Mi dzynarodow Agencj Energetyczn . Mimo, i skrty te by y wyja niane w tek cie podczas ich pierwszego u ycia, poni szy glosariusz oferuje szybki i ujednolicony przegl d dla ca ego ich zbioru. AAU Bcm CCS CDM CHP CNG CO2 CO2-eq DSM DSO EC ERO ESCO ETS EU FAME GCV GDP GHG GWh IEA IPCC JI kb/d LCPD LNG assigned amount units (jednostki przyznanej energii) billion cubic metres (miliard metrw sze ciennych) carbon capture and storage (wychwytywanie i sk adowanie CO2) clean development mechanism (under the Kyoto Protocol) mechanism czystego rozwoju (w ramach Protoko u z Kioto) combined heat and power (Kogeneracja energii elektrycznej i ciep a) compressed natural gas (spr ony gaz ziemny) carbon dioxide (dwutlenek w gla) carbon dioxide equivalent (rwnowarto dwutlenku w gla)
demand-side management (zarz dzanie stron popytow ) distribution system operator (operator systemu dystrybucyjnego) European Commission (Komisja Europejska) Energy Regulatory Office (Urz d Regulacji Energetyki) energy services company (przedsi biorstwo us ug energetycznych) Emissions Trading Scheme (European Union) (System Handlu Emisjami UE) European Union (Unia Europejska) fatty acid methyl ester (estry metylowe kwasw t uszczowych) gross calorific value (ciep o spalania) gross domestic product (Produkt Krajowy Brutto) greenhouse gas (gaz cieplarniany) gigawatt-hour (gigawat na godzin ) International Energy Agency (Mi dzynarodowa Agencja Energetyczna) Intergovernmental Panel of Climate Change (Mi dzynarodowy Zesp . ds. Zmian Klimatu) joint implementation (under the Kyoto Protcol) wsplne wdro enia (w ramach Protoko u z Kioto) thousand barrels per day (tysi c bary ek dziennie) Large Combustion Plant Directive (European Commission) liquefied natural gas (skroplony gaz ziemny)
193
Aneksy
LPG mb mcm Mt Mtoe MW NAP NEEAP NESO NGO NIMBY OECD PPA ppm PPP
liquefied petroleum gas (propan butan) million barrels (milion bary ek) million cubic metres (milion metrw sze ciennych) million tonnes (milion ton) million tonnes of oil equivalent (milion ton ekwiwalentu ropy naftowej) megawatt (megawaty) National Allocation Plan (Krajowy Plan Rozdzia u Uprawnie ) National Energy Efficiency Action Plan (Krajowy Plan Dzia a dotycz cy efektywno ci energetycznej) National Emergency Sharing Organisation (Rz dowa Grupa ds. Reagowania Kryzysowego) non-governmental organisation (organizacje pozarz dowe) not in my backyard (byle nie na moim podwrku) Organisation for Economic Cooperation and Development (Organizacja Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju) power purchasing agreement (umowa na zakup energii) parts per million (cz steczka na milion) purchasing power parity: the rate of currency conversion that equalises the purchasing power of different currencies, i.e. estimates the differences in price levels between countries si a warto ci nabywczej: kurs wymiany waluty, ktry zrwnuje si nabywcz poszczeglnych walut, tj. Szacuje ro nice poziomw cen pomi dzy krajami photovoltaic (fotowoltaniczny) research and development (badania i rozwj) small and medium-sized enterprises (ma e i rednie przedsi biorstwa) storage system operator (operator systemu magazynowania) total final consumption of energy (Finalna konsumpcja energii) terajoules (terad ul) tonne of oil equivalent (ekwiwalent tony ropy naftowej) third-party access (dost p stron trzecich) total primary energy supply (bilans energii pierwotnej) transmission system operator (operator systemu przesy owego) United Nations Framework Convention on Climate Change (Ramowa Konwencja ONZ w sprawie Zmian Kliamatu) United Nations Economic Commission for Europe (Komisja Gospodarcza ONZ ds. Europy) United States dollars (dolar ameryka ski) value-added tax (podatek VAT)
PV R&D SME SSO TFC TJ toe TPA TPES TSO UNFCCC UNECE USD VAT
194
Aneksy
Polskie skrty CCTW: ICHPW: DZW: GIG: GZW: LZW: NFO iGW: PARG: PKP: PPWB: Centrum Czystych Technologii W glowych - Clean Coal Technologies Center Instytut Chemicznej Przerbki W gla at Zabrze Institute for Chemical Processing of Coal Dolno l skie Zag bie W glowe Lower Silesian coal basin G wny Instytut Grnictwa The Central Mining Institute Grno l skie Zag bie W glowe Upper Silesian coal basin Lubelskie Zag bie W glowe - Lublin coal basin Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej National Fund for Environmental Protection and Water Management Pa stwowa Agencja Restrukturyzacji Grnictwa W gla Kamiennego State Hard Coal Restructuring Agency Polskie Koleje Pa stwowe SA Polish State Railways Porozumienie Producentw W gla Brunatnego Association of Brown Coal Producers
195
Aneksy
196
Aneksy
ANEKS F: BIBLIOGRAFIA
ARP (Agencja Rozwoju Przemys u SA Industrial Development Agency) (2004), Response to Questionnaire: Economic and Social Aspects of Coal Industry Restructuring in Transition Economies, ARP, Katowice, Polska. BGR (Bundesanstalt fr Geowissenschaften und Rohstoffe Federal Institute for Geosciences and Natural Resources) (2009), Reserves, Resources and Availability of Energy Resources Annual Report 2009, BGR, Hannover, Germany, www.bgr.bund.de. EEA (European Environment Agency) (2009), European Community Emission Inventory Report 19902007 under the UNECE Convention on Long-range Transboundary Air Pollution (LRTAP), Technical Report No. 8/2009, EEA, Copenhagen, Denmark. ESTIF (European Solar Thermal Industry Federation) (2010) Solar Thermal Markets in Europe: Trends and Markets Statistics, ESTIF, Brussels. URE (Urz d Regulacji Energetyki) (2010) Krajowy Raport dla Komisji Europejskiej, Czerwiec 2010, Warszawa. Global Insight (2010) Country Summary Poland, IHS, Global Insight Inc. Raport dla Komisji Europejskiej za 2008 rok na podstawie artyku u 4(1) Dyrektywy 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania u ycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, Sierpie 2009, Warszawa. G wny Urz d Statystyczny (2009) Efektywno 2007, GUS, Warszawa. Wykorzystania Energii w latach 1997 s dost pne na stronie
G wny Urz d Statystyczny (2010), informacje http://www.stat.gov.pl, dost p, I Kwarta 2010.
CEPiK (Centralna Ewidencja Pojazdw i Kierowcw) (2010), informacje s dost pne na stronie http://www.cepik.gov.pl, dost p, I Kwarta 2010. IEA (2009) Implementing Energy Efficiency Policies -- Are IEA Member Countries on Track?, IEA/OECD Paris. IEA (2010) Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, working paper, IEA, Paris. IEA SHC (IEA Solar Heating and Cooling Programme) (2010) Solar Heat Worldwide: Markets and Contribution to the Energy Supply 2008, IEA SHC, Gleisdorf, Austria. Kasztelewicz, Z. (2006), W giel brunatny: optymalna oferta energetyczna dla Polski (Lignite: Optimal Energy for Poland), PPWB w Bogatynia, redakcja Grnictwa Odkrywkowego, Bogatynia, Wroc aw, Polska. Mining Annual Review (1989-2007), Mining Annual Review, various years, The Mining Journal Ltd. / Mining Communications Ltd., London.
197
Aneksy
Ministerstwo Gospodarki (2007), Strategia dla grnictwa w gla kamiennego w Polsce w latach 20072015, przyj ta przez Rad Ministrw w dniu 31 lipca 2007 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, Polska, www.mg.gov.pl/english/economy/coal+mining+sector/. Ministerstwo Gospodarki (2009), Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., przyj ta przez Rad Ministrw w dniu 10 listopada 2009, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, Polska. NCB (National Coal Board) (1958), Coal Mining in Poland: The Report of the Technical Mission of the National Coal Board, National Coal Board, London. OECD (2008) Economic Survey of Poland, OECD, Paris. OECD (2009) OECD Economic Outlook No. 85, June, OECD, Paris. PARG (Pa stwowa Agencja Restrukturyzacji Grnictwa W gla Kamiennego State Hard Coal Restructuring Agency) (2001), Restructuring Process of the Polish Hard Coal Industry in 19982000, paper presented to Ad-hoc Group of Experts on Coal and Thermal Power, 1920 November 2001, ENERGY/GE.1/2001/4/Add.2, UNECE, Geneva, Switzerland. PGI (Polish Geological Institute Pa stwowy Instytut Geologiczny) (2009), Bilans Zasobw Kopalin i Wd Podziemnych w Polsce (Mineral and Groundwater Resources of Poland), PIG, Warszawa, Polska, www.pgi.gov.pl. Piekorz, J. (2004), Restructuring of the Polish Hard Coal Industry, paper presented to Ad-hoc Group of Experts on Coal in Sustainable Development, UNECE, Geneva, Switzerland, 78 December, www.unece.org/ie/se/pp/csddec.html, accessed 15 July 2008. Polish Economic Chamber for Renewable Energy, REPAP2020 Renewable Energy Policy Action: Paving the Way Towards 2020. Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Ocena mo liwo ci rozwoju i potencja u energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Warszawa. Walker, S. (2000), Major Coalfields of the World, 2nd edition, CCC/32, IEA Coal Research, London.
198
Key World Energy
STATISTICS
A wealth of
ENERGY STATS
at your fingertips
IEA ENERGY STATS: free download to your iPhone on iTunes and AppShopper
www.iea.org
IEA PUBLICATIONS, 9, rue de la Fdration, 75739 PARIS CEDEX 15 PRINTED IN FRANCE BY SOREGRAPH, FEBRUARY 2011 (612011041P1) ISBN: 9789264098183
Obecny dokument by oryginalnie opublikowany przez MAE w j zyku angielskim. Pomimo i ten tekst zosta przet umaczony mo liwie najdok adniej dzi ki wsp pracy z Departamentem Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej, mog istnie drobne r nice w przek adzie.
Polityki Energetyczne Panstw MAE
Polska
Polska dokonaa godnych pochway wysikw w rozwoju solidnych ram polityki energetycznej w ostatnich latach. Jako e bezpieczestwo energetyczne stanowi jeden z gwnych priorytetw polityki pastwa, kraj zwiksza bezpieczestwo dostaw gazu ziemnego poprzez budow terminalu LNG, zwiksza pojemno podziemnych magazynw gazu i zwiksza krajow produkcj gazu. Take polskie plany w zakresie rozwoju transgranicznych pocze energetycznych i gazowych przyczyni si do bezpieczestwa dostaw w regionie. Ponadto, rzd ogosi ambitny program atomowy do 2030 r., przewidujcy uruchomienie pierwszego bloku elektrowni jdrowej przed rokiem 2022. Inne przedsiwzicia obejmuj zmniejszenie energochonnoci, zwikszanie udziau odnawialnych rde energii oraz pooenie wikszego nacisku na badania i rozwj w sektorze energii (R&D). Pomimo tych pozytywnych zmian, moliwa jest dalsza poprawa strategii energetycznej Polski. Po pierwsze, potrzebna jest bardziej zintegrowana polityka energetyczno-klimatyczna aby w sposb stabilny wprowadzi Polsk na ciek niskoemisyjn przy jednoczesnym zwikszaniu bezpieczestwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mogaby pooy wikszy nacisk na promowanie konkurencji dla wikszej efektywnoci rynkw energetycznych. Szczeglnym wyzwaniem bdzie dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski, co wymaga bdzie ogromnych inwestycji. Wgiel stanowi 55% pierwotnej poday energii Polski i 92% produkcji energii elektrycznej, podnoszc istotne wyzwania zwizane ze zmianami klimatu i ochron rodowiska. W tym kontekcie wysiki Polski w celu poprawy efektywnoci energetycznej i zrnicowania bilansu energetycznego kraju s godne pochway i powinny by kontynuowane. Zachcajce jest take zwrcenie uwagi rzdu na badania i rozwj w obszarze czystych technologii wglowych, w tym wychwytywania i magazynowania dwutlenku wgla (CCS). Rzd mgby bardziej skupi si na pozytywnej roli jak moe odegra gaz ziemny w dekarbonizacji bilansu energii elektrycznej, zwaszcza jeeli potwierdziyby si potencjalne zasoby gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Dla skorzystania z tych zasobw niezbdne jest przygotowanie niezbdnych ram prawnych i regulacyjnych. Ten caociowy Przegld analizuje wyzwania energetyczne, przed ktrymi stoi Polska i przedstawia oceny oraz formuuje rekomendacje dla dalszego udoskonalania strategii energetycznej. Przegld ma na celu pomc krajowi w dochodzeniu do bardziej bezpiecznej i zrwnowaonej przyszoci energetycznej.

Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polityki Energetyczne Panstw MAE Przeglad Polska 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Polityki Energetyczne Panstw MAE

Polityki Energetyczne P anstw MAE

I: ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ ........................................................................ 17

II: ANALIZA SEKTOROWA ........................................................................................... 67

III: TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE ........................................................................... 159

IV: ANEKSY............................................................................................................... 173

Wykresy, mapy, tabele i ramki

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE Ropa i gaz

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

Wsp praca regionalna

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

STRATEGIA WYGRANY-WYGRANY: EFEKTYWNO I ODNAWIALNE RD A ENERGII

ENERGETYCZNA, ENERGIA J DROWA

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

CZ I ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. OGLNE ZA O ENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

PODA I POPYT PODA PIERWOTNA

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

Wykres 1. Ca kowita podstawowa poda energii z podzia em na rd a, 19732030

Wykres 2. Finalne zu ycie energii og em w podziale na sektory, 19732030

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

Wykres 3. Finalne zu ycie energii og em z podzia em na rd a, 19732030

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYK ENERGETYCZN

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

KLUCZOWE STRATEGIE CELE POLITYKI

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

POLITYKA ENERGETYCZNA DO 2030 ROKU

PROGRAM ENERGETYKI J DROWEJ

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

BEZPIECZE STWO ENERGETYCZNE

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

KONKURENCJA I OCHRONA KONSUMENTA REFORMY RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGO

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

CENY ENERGII I PODATKI

Na przyk ad, Polska Federacja Konsumentw jest organizacj indywidualnego konsumenta.

pozarz dow , ktrej g wnym celem jest ochrona

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

Wykres 5. Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009 Przemys

rd o: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD, Paris 2010.

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

2. Oglne za o enia polityki energetycznej

EMISJE GAZW CIEPLARNIANYCH

Wykres 7. Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rd a, 19902008

EMISJE CO2 ZE SPALANIA PALIW Historyczne emisje

Wykres 9. Emisje CO2 wed ug sektorw*, 19732008

Tabela 1. Prognozowane emisje CO2 zwi zane z produkcj energii do 2030 r.

440,39 268,29 42,54 21,85 107,71 48,08 2,17 45,91 440,44

POTENCJA OBNI ENIA EMISJI CO2

ROLA SEKTORA ENERGII ELEKTRYCZNEJ