PRZEWODNIK DLA INWESTORW

ZAINTERESOWANYCH BUDOW BIOGAZOWNI ROLNICZYCH

Prac wykonano na zamwienie: MINISTERSTWA GOSPODARKI

w Instytucie Energetyki Odnawialnej

Instytut Energetyki Odnawialnej

Warszawa, marzec 2011 r.

Opracowanie wykonano na podstawie umowy z Ministerstwem Gospodarki nr II/103/P/75001/10/DE z dnia 29 wrzenia 2010 r.

Fot. Biogazownia w Koczale, rdo: archiwum IEO

Opracowanie przygotowa zesp w skadzie: Andrzej Curkowski Anna Oniszk-Popawska Przemysaw Mroczkowski Magdalena Zowsik Grzegorz Winiewski Adres wykonawcy:

Instytut Energetyki Odnawialnej (EC BREC IEO) 00-641 Warszawa ul. Mokotowska 4/6 tel./fax: (0-22) 825 46 52 e-mail: biuro@ieo.pl

Majc na uwadze zasady zrwnowaonego wykorzystywania dostpnych, krajowych zasobw surowcw, Ministerstwo Gospodarki przywizuje szczegln wag do zapewnienia dynamicznego i stabilnego rozwoju energetyki opartej o rda odnawialne. Wykorzystywanie energetyki odnawialnej postrzegane jest jako trway kierunek rozwoju w ramach polityki energetycznej naszego pastwa, ktrej ramy znalazy wyraz w najwaniejszych dokumentach strategicznych. Okrelaj one sposb postpowania wobec wyzwa stojcych przed Polsk w zwizku z rosncymi cenami surowcw energetycznych, duym uzalenieniem od zewntrznych dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej oraz wzrastajcym zanieczyszczeniem rodowiska naturalnego. Odnawialne rda Energii staj si w tym kontekcie coraz istotniejszym skadnikiem w bilansie energetycznym kraju, stanowic charakterystyczn warto innowacyjnej i perspektywicznej gospodarki. Szczeglna rola w tym procesie przypada energii pozyskiwanej z biogazu w tym biogazu rolniczego. Wyrazem tego jest opracowany przez Ministerstwo Gospodarki, we wsppracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rzdowy program pt: Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, ktry zosta przyjty przez Rad Ministrw w dniu 13 lipca 2010 r. Wdroenie dokumentu jest niezbdnym elementem procesu utworzenia do 2020 roku rednio jednej biogazowni rolniczej w kadej gminie wykorzystujcej biomas pochodzenia rolniczego, przy zaoeniu posiadania przez t gmin odpowiednich warunkw do uruchomienia takiego przedsiwzicia. Realizacja zaoe programu ma na celu umoliwienie wykorzystania realnie dostpnego potencjau surowcowego do produkcji biogazu, ktry jest zawarty w produktach ubocznych rolnictwa i pozostaociach przemysu rolnospoywczego. Potencja ten jest obecnie szacowany na poziomie okoo 1,7 mld m3 moliwego do pozyskania biogazu rolniczego rocznie. W tym kontekcie naley mie na uwadze, i w Polsce zuywa si rocznie okoo 14 mld m3 gazu ziemnego, przy czym odbiorcy indywidualni z terenw wiejskich wykorzystuj okoo 500 mln m3 gazu. Std te, z nieukrywan przyjemnoci przekazuj na Pastwa rce, opracowany na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, praktyczny Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych stanowicy kompendium wiedzy dotyczcej prowadzenia procesu inwestycyjnego. Tre przewodnika zawiera m.in. informacje na temat: potencjau rozwojowego instalacji biogazu w Polsce; dostpnych technologii oraz wymaga dotyczcych substratw do produkcji biogazu rolniczego; charakterystyk poszczeglnych etapw procesu inwestycyjnego; zagadnienia ekonomiczne w tym monta finansowy inwestycji; aspekty prawne zwizane z procesem inwestycyjnym jak rwnie eksploatacyjnym oraz studium przypadku trzech biogazowni rolniczych funkcjonujcych w kraju. Wyraam przekonanie, e przewodnik okae si pomocny tym wszystkim, ktrzy zamierzaj wzbogaci swoj wiedz w zakresie efektywnego, gospodarczego wykorzystania biogazu rolniczego. Wierz, e Przewodnik dla inwestorw zainteresowanych budow biogazowni rolniczych zachci Pastwa do inwestowania w budow biogazowni rolniczych na obszarach wiejskich.

Waldemar Pawlak Wicepremier, Minister Gospodarki

3

Spis treci
WSTP ... 1 POTENCJA ROZWOJOWY SEKTORA BIOGAZOWNI ROLNICZYCH W POLSCE NA TLE WYBRANYCH PASTW EUROPEJSKICH ORAZ KORZYCI PYNCE Z ROZWOJU TEGO SEKTORA .. 7 9

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

WSPARCIE DLA BIOGAZU W WYBRANYCH PASTWACH EUROPEJSKICH 9 STAN OBECNY I POTENCJA WYKORZYSTANIA BIOGAZU ROLNICZEGO W POLSCE 13 KIERUNKI ROZWOJU SEKTORA BIOGAZU W POLSCE 16 ROLA BIOGAZU W POLITYCE PASTWA I KRAJOWYM PLANIE DZIAA NA RZECZ ENERGII Z ODNAWIALNYCH RDE ENERGII 19 KORZYCI Z PRODUKCJI I WYKORZYSTANIA BIOGAZU DLA INWESTORW 21 KORZYCI EKONOMICZNE PRODUKCJI BIOGAZU ROLNICZEGO 22

2 DOSTPNE NA RYNKU TECHNOLOGIE BIOGAZOWE I SUBSTRATY DO PRODUKCJI BIOGAZU.................................................................................................................................................................. 25 2.1 2.2 CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRODUKCJI I WYKORZYSTYWANIA BIOGAZU ROLNICZEGO W
MODUACH KOGENERACYJNYCH

25

CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRODUKCJI I WYKORZYSTYWANIA BIOGAZU ROLNICZEGO PRZY

WTACZANIU OCZYSZCZONEGO BIOMETANU DO SIECI DYSTRYBUCYJNEJ GAZOWEJ I METODY OCZYSZCZANIA BIOGAZU CHARAKTERYSTYKA ELEMENTW CIGU TECHNOLOGICZNEGO PRODUKCJI BIOGAZU ORAZ CHARAKTERYSTYKA PROCESU PRODUKCJI BIOGAZU ROLNICZEGO. SUROWCE DO PRODUKCJI BIOGAZU Z UWZGLDNIENIEM PRODUKTW UBOCZNYCH POCHODZENIA ROLNICZEGO, UPRAW ENERGETYCZNYCH I INNYCH

29 33 38

2.3 2.4 3

ETAPY PROCESU INWESTYCYJNEGO BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZEJ........................... 43 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 IDENTYFIKACJA ZAKRESU PROJEKTU POZYSKANIE NIEZBDNYCH POZWOLE PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI TECHNICZNEJ PROJEKTU POZWOLENIE NA BUDOW BUDOWA I ROZRUCH INSTALACJI UZYSKANIE AKCEPTACJI LOKALNEJ SPOECZNOCI DLA BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZEJ ZAWARCIE NIEZBDNYCH UMW ZWIZANYCH Z BUDOW, PRZYCZENIEM DO SIECI I
ZAPEWNIENIEM SUBSTRATW PROMESA BANKOWA I UMOWA KREDYTOWA HARMONOGRAM REALIZACJI INWESTYCJI WRAZ Z WYKRESEM GANTTA

43 48 51 53 55 59 61 63 64

4 ASPEKTY PRAWNE ZWIZANE Z PROCESEM INWESTYCYJNYM I FUNKCJONOWANIEM BIOGAZOWNI ROLNICZYCH............................................................................................................................. 67 4.1 4.2 4.3 4.4 PRZYCZENIE BIOGAZOWNI DO SIECI ELEKTROENERGETYCZNEJ I MOLIWOCI SPRZEDAY
WYPRODUKOWANEJ ENERGII 67 WYKORZYSTANIE PRODUKTW UBOCZNYCH ROLNICTWA ORAZ Z PRZEMYSU ROLNO - SPOYWCZEGO 69 WYKORZYSTANIE MASY POFERMENTACYJNYCH W CELACH NAWOZOWYCH 71 WYMOGI PRAWNE DO SPENIENIA PRZY UBIEGANIU SI O WSPARCIE EKSPLOATACYJNE I INWESTYCYJNE DLA BIOGAZOWNI ROLNICZYCH 75

5 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH FUNKCJONUJCYCH BIOGAZOWNI ROLNICZYCH STUDIA PRZYPADKU........................................................................................................................................... 77 5.1 5.2 5.3 STUDIUM PRZYPADKU BIOGAZOWNI STUDZIONKA STUDIUM PRZYPADKU BIOGAZOWNI KOCZAA STUDIUM PRZYPADKU BIOGAZOWNI NACAW 77 80 84

6 ZAGADNIENIA EKONOMICZNE ORAZ MONTA FINANSOWY INWESTYCJI W BIOGAZOWNIE ROLNICZE .............................................................................................................................. 88 6.1 RDA FINANSOWANIA I MONTA FINANSOWY DLA INWESTYCJI Z UWZGLDNIENIEM MOLIWOCI WYKORZYSTANIA DOSTPNEGO DOFINANSOWANIA ZE RODKW PUBLICZNYCH, EUROPEJSKICH ORAZ
RDE KOMERCYJNYCH 88 WYBRANE METODY ANALIZY OPACALNOCI REALIZACJI INWESTYCJI 98 JEDNOSTKOWE NAKADY INWESTYCYJNE, KOSZTY OPERACYJNE 102 UPROSZCZONA METODA OBLICZENIOWA KORZYCI RODOWISKOWYCH 111 PRZYKADOWE OBLICZENIA OPACALNOCI EKONOMICZNEJ ORAZ DODATKOWYCH KORZYCI RODOWISKOWYCH DLA REDNIEJ I DUEJ BIOGAZOWNI 112

6.2 6.3 6.4 6.5

LITERATURA ..................................................................................................................................................... 125

4

Spis tabel
Tabela 1 System wsparcia i taryfy zakupu energii elektrycznej z OZE w wybranych krajach UE oraz produkcja energii z biogazu w 2009 r. ................................................................................................................................... 10 Tabela 2 System wsparcia produkcji energii elektr. z biogazu w Niemczech po nowelizacji w 2009 r. ............. 11 Tabela 3 Najwiksze biogazownie z instalacjami do oczyszczania biogazu do jakoci gazu ziemnego na terenie Niemiec (Weiland P. 2010)................................................................................................................................... 12 Tabela 4 Charakterystyka funkcjonujcych biogazowni w Polsce (stan na grudzie 2010 r.)............................. 14 Tabela 5 Porwnanie skadu biogazu i gazu ziemnego. ....................................................................................... 30 Tabela 6 Technologie uszlachetniania biogazu. ................................................................................................... 31 Tabela 7 Warianty opcji technologicznych stosowanych w biogazowniach rolniczych. ..................................... 33 Tabela 8 Lista typowych urzdze, instalacji i budowli wchodzcych w skad instalacji biogazowej. ............... 34 Tabela 9 Charakterystyka wybranych substratw wraz z potencjaem produkcji biogazu. ................................. 39 Tabela 10 Klasyfikacja surowcw do produkcji biogazu rolniczego. .................................................................. 40 Tabela 11 Dane empiryczne dotyczce parametrw surowcw oraz produktywnoci z nich biogazu rolniczego z odchodw zwierzcych. (Schulz H., Eder B. 2001).............................................................................................. 40 Tabela 12 Wymagane zgody i decyzje czstkowe niezbdne do uzyskania pozwolenia na budow................... 54 Tabela 13 Harmonogram realizacji inwestycji w formie wykresu Gantta. .......................................................... 66 Tabela 14 Stan wykorzystania rodkw w programie Operacyjnym Infrastruktura i rodowisko. (Listopad 2010). .................................................................................................................................................................... 89 Tabela 15 Przegld gwnych dziaa w obrbie Regionalnych Programw Operacyjnych, w ramach ktrych istnieje moliwo dofinansowania inwestycji zakresu odnawialnych rde energii.. ........................................ 91 Tabela 16 Rozbicie kategorii nakadw inwestycyjnych na podkategorie......................................................... 105 Tabela 17 Kategorie kosztw operacyjnych dla biogazowni ............................................................................. 110 Tabela 18 Kategorie przychodw biogazowni ................................................................................................... 110

Spis ryrunkw
Rysunek 1 Rozwj biogazowni rolniczych w Niemczech w latach 1999-2009................................................... 11 Rysunek 2 Udziay poszczeglnych rodzajw OZE w zuyciu energii finalnej z OZE w Polsce w 2008 r. ....... 15 Rysunek 3 Rozmieszczenie inwestycji biogazowych na rnych etapach realizacji z podziaem na wojewdztwa, stan na marzec 2010. (Opracowanie wasne IEO). ....................................................................... 18 Rysunek 4 Liczba projektw biogazowych na rnych etapach realizacji z podziaem na wojewdztwa, stan na listopad 2010. (Opracowanie wasne IEO). .......................................................................................................... 19 Rysunek 5 System zobowiza ilociowych sprzedawcw energii elektrycznej w zakresie produkcji energii elektrycznej z odnawialnych rdach energii, wyraony procentowym udziaem zielonej energii w wolumenie sprzeday energii elektrycznej odbiorcom kocowym w poszczeglnych latach................................................. 23 Rysunek 6 Ilo instalacji oczyszczania biogazu w rozbiciu na technologie. ...................................................... 32 Rysunek 7 Cakowita wydajno instalacji oczyszczania biogazu do biometanu w UE...................................... 32 Rysunek 9 Uproszczony schemat blokowy instalacji do produkcji biogazu rolniczego. ..................................... 33 Rysunek 10 Udzia poszczeglnych rodzajw substratw rozwaanych we wsadzie do planowanych biogazowni w 2010 roku. ......................................................................................................................................................... 41 Rysunek 11 Plony biomasy rolin przeznaczonych do kiszenia. ......................................................................... 41 Rysunek 12 Schemat ideowy biogazowni w Studzionce (opracowanie wasne IEO).......................................... 78 Rysunek 13 Schemat ideowy biogazowni w Koczale .......................................................................................... 82 Rysunek 14 Alokacje na dziaania z ktrych mona dofinansowa projekty budowy biogazowni oraz stan wykorzystania rodkw na podstawie kwot wnioskw, ktre przeszy ocen formaln. Stan na listopad 2010. . 92 Rysunek 15 Cakowita alokacja na dziaania zwizane z OZE i kwota podpisanych umw o dofinansowanie. . 93 Rysunek 16 Struktura kategorii nakadw inwestycyjnych dla przykadowej biogazowni opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy o mocy 0,86 MWel......................................................................................................... 103 Rysunek 17 Jednostkowe nakady inwestycyjne w przeliczeniu na 1 kWel mocy zainstalowanej dla biogazowni niemieckich. ........................................................................................................................................................ 106 Rysunek 18 Procentowy udzia nakadw przypadajcy na zasadnicze elementy biogazowi, dane urednione dla biogazowi niemieckich (55-500 kWel). ............................................................................................................... 107 Rysunek 19 Struktura kosztw operacyjnych dla biogazowni o mocy 0,86 MWel opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy............................................................................................................................................................ 109 Rysunek 20 Struktura i wielko nakadw inwestycyjnych dla biogazowni 0,86 MWel przykad 1. ............ 114 Rysunek 21 Struktura rocznych kosztw operacyjnych dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. .................... 115 Rysunek 22 Przewidywany poziom jednostkowego wsparcia dla energii elektrycznej z biogazu w kolejnych 20 latach dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. Oznaczenia: EE energia elektryczna, P- wiadectwa pochodzenia, SP zielone wiadectwa pochodzenia, P te wiadectwa pochodzenia........................... 116 Rysunek 23 Struktura rocznych przychodw dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. .................................... 116 Rysunek 24 Obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1........... 118
5

Rysunek 25 Struktura nakadw inwestycyjnych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. .............................. 119 Rysunek 26 Struktura kosztw operacyjnych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2..................................... 120 Rysunek 27 Przewidywany poziom jednostkowego wsparcia dla energii elektrycznej z biogazu w kolejnych 20 latach funkcjonowania biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. Oznaczenia: EE energia elektryczna, Pwiadectwa pochodzenia, SP zielone wiadectwa pochodzenia, FP fioletowe wiadectwa pochodzenia 121 Rysunek 28 Struktura przychodw dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2..................................................... 122 Rysunek 29 Obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2........... 123

Spis fotografii
Fotografia 1 Ukad do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa w Koczale................................ 28 Fotografia 2 Przykadowa instalacja do oczyszczania biogazu do jakoci gazu ziemnego ................................. 31 Fotografia 3 Widok biogazowni w Studzionce.................................................................................................... 78 Fotografia 4 Widok biogazowni w Koczale. ....................................................................................................... 81 Fotografia 5 Widok biogazowni w Nacawiu. ..................................................................................................... 85

Wstp
Niniejszy poradnik opracowany na zamwienie Ministerstwa Gospodarki, w ramach realizacji zapisw Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku, powsta w odpowiedzi na biece zapotrzebowanie rynku. Skierowany jest gwnie do inwestorw i deweloperw biogazowni rolniczych, a take do wszystkich, ktrzy pragn poszerzy swoj wiedz z zakresu energetycznego wykorzystania biogazu rolniczego. Oficjalne dokumenty oraz niezalene prognozy przewiduj, e biogaz rolniczy w najbliszym 10leciu bdzie si dynamicznie rozwija, w tempie sigajcym kilkudziesiciu procent rocznie. Wiele wskazuje na to, e w cigu najbliszych kilku lat biogaz rolniczy nabierze znaczenia na rynku energii, a tempo wzrostu bdzie jednym z najwyszych w caym zielonym koszyku energetycznym. wiadcz o tym rwnie zauwaalne obecnie tendencje na rynku deweloperskim i inwestorskim. Inwestycje rozwijaj si bardziej dynamicznie gdy dostpne s informacje nt. zweryfikowanych i potwierdzonych praktyk dowiadcze realizacyjnych i eksploatacyjnych, z ktrych pocztkujcy inwestorzy mogliby skorzysta. Sektor biogazu bdzie rozwija si w ramach okrelonych przez istniejce prawo oraz dziki obecnym i planowanym mechanizmom wsparcia. Budowa biogazowni rolniczej to due wyzwanie, natomiast pozytywny klimat polityczny nie przekada si automatycznie na sukcesy inwestorw, zwaszcza gdy niedoceniane jest ryzyko techniczne i ekonomiczne. W tej sytuacji niezwykle wana staje si nie tylko uatwienie dostpu do informacji pojedynczemu inwestorowi ale rwnie zwikszenie wiedzy w tym obszarze caej brany tj. deweloperw, instalatorw czy producentw urzdze. W publikacji opisano oglne ramy i uwarunkowania rozwoju biogazowni oraz technologie produkcji i wykorzystania biogazu. Czytelnik znajdzie tu informacje nt. moliwoci rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, na tle dowiadcze w wybranych krajach Unii Europejskiej (w tym potencjay i mechanizmy wsparcia). Lektura przewodnika dostarczy niezbdnych informacji do oceny moliwoci budowy biogazowni pod ktem prawnym, technicznym i ekonomicznym. Informacje zawarte w przewodniku (rodzaj listy sprawdzajcej) pomog przeprowadzi wstpn analiz prawn przedsiwzicia celem oceny moliwoci spenienia procedur i uzyskania wymaganych dokumentw (decyzji i pozwole). Wykorzystanie informacji zawartych w przewodniku powinno uatwi podjcie optymalnej decyzji inwestycyjnej, moe by rwnie pomocne w okreleniu zaoe do dokumentacji projektowej oraz w przygotowaniu wniosku o dofinansowanie (dotacj) lub kredyt bankowy. Jednoczenie niniejszy przewodnik moe by pomocny dla instytucji finansujcych przy ocenie zaoe przyjtych przez inwestora. Publikacja skierowana jest rwnie do przedstawicieli administracji rzdowej i samorzdowej, ktr czeka okres intensywnego wdraania nowych regulacji w tym zakresie oraz osb dziaajcych w obszarze promocji technologii i edukacji. Sektor biogazu rolniczego obejmuje szeroki zakres technologii z uwagi na rodzaj substratw, przeznaczenie produktw wytworzonych przez biogazownie oraz skal inwestycji. Aspekty technologiczne opisane w rozdziale drugim obejmuj zarwno sposoby wykorzystania biogazu do lokalnej produkcji energii i ciepa jak rwnie technologie do zataczania biometanu do sieci gazu ziemnego. W publikacji szczegln uwag zwrcono na wane, przy kompleksowej ocenie technologii, wskaniki jak np. produktywno biogazu z 1 tony substratu - od niej bowiem zaley wydajno biogazowni, a w konsekwencji rentowno inwestycji. Przygotowanie inwestycji sucej produkcji i wykorzystaniu biogazu to zadanie zoone, jak rwnie wymagajce szerokiej, specjalistycznej wiedzy. Wanym elementem (sowem kluczowym) spinajcym dostpn wiedz o inwestycji i dajcym moliwo rozwaenia rnych wariantw budowy biogazowni jest inwestorskie studium wykonalnoci. Dlatego zagadnieniom zwizanym z rnymi aspektami przygotowania takiego dokumentu (lub choby jego uproszczonej wersji) powicono szczegln uwag. Wiele elementw poradnika stanowi moe wkad w opracowanie indywidualnego studium wykonalnoci, jakie na wasny uytek przygotowuje inwestor. Pokazanie dokadnej cieki uzyskania pozwole formalno-prawnych prowadzcych do uzyskania pozwolenia na budow, a w pniejszym etapie pozwolenia na uytkowanie uatwi
7

inwestorom rozpoczcie przygotowa do inwestycji. Rozdzia trzeci opisuje niezbdne procedury i pozwolenia, ktre deweloper musi pozyska aby uzyska pozwolenie na budow a jego podsumowaniem jest harmonogram dziaa w postaci wykresu Gantta. Rozdzia czwarty zawiera zagadnienia prawne, w szczeglnoci w zakresie wykorzystania odpadw niebezpiecznych oraz wykorzystania materiau pofermentacyjnego jako nawozu. Za niezwykle wane na obecnym etapie rozwoju sektora biogazu w Polsce uznano prawne i finansowe mechanizmy wsparcia dla inwestorw, w tym wspomniane wczeniej wsparcie eksploatacyjne (w postaci wiadectw pochodzenia) oraz rne, dorane i wieloletnie programy dotacji do inwestycji. Informacje na temat dostpnych rde finansowania wraz z przykadami oblicze ekonomicznych i analizami wraliwoci znajduj si w rozdziale szstym. Do oblicze technicznych i ekonomicznych uyto kalkulatora BiogazInwest, opracowanego specjalnie do wstpnych oblicze opacalnoci biogazowni przez Instytut Energetyki Odnawialnej. Korzystanie ze zgromadzonej w przewodniku wiedzy i dowiadcze praktycznych innych inwestorw pomoe zoptymalizowa przedsiwzicie od strony ekonomicznej i obniy ryzyko inwestycyjne. Rozdzia pity opisuje trzy wybrane, przykadowe instalacje zbudowane w Polsce. Jedn z nich jest mikrobiogazownia o mocy 30 kWel, ktr uruchomiono pomimo licznych trudnoci. Dwa inne, wybrane przykady biogazowni redniej i duej skali mog sta si referencyjnymi dla wielu obecnie przygotowywanych inwestycji.

1. Potencja rozwojowy sektora biogazowni rolniczych w Polsce na tle wybranych pastw europejskich oraz korzyci pynce z rozwoju tego sektora
1.1 Wsparcie dla biogazu w wybranych pastwach europejskich

Wytwarzanie energii elektrycznej i ciepa z biogazu oraz pozyskiwanie biometanu o parametrach zblionych do gazu ziemnego stanowi rdo zielonej, przyjaznej rodowisku energii. Jednoczenie ograniczona zostaje emisja do atmosfery metanu, pochodzcego z rozkadu niezagospodarowanej biomasy (a w szczeglnoci odchodw zwierzt). Beztlenowe przetwarzanie substancji organicznych moe rwnie stanowi rdo cennego nawozu dla rolnictwa. Innym powodem wsparcia biogazu przez Uni Europejsk (UE) jest realizacja wiatowej strategii przeciwdziaania zmianom klimatycznym poprzez zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych do atmosfery. System wsparcia dla wytwarzania energii elektrycznej i ciepa z biogazu W Europie Zachodniej biogazownie na skal przemysow budowane s od lat osiemdziesitych, jednak gwatowany wzrost liczby instalacji nastpi dopiero w ostatnim dziesicioleciu. Stao si tak w wyniku podjcia przez kraje UE zobowiza na rzecz redukcji emisji gazw cieplarnianych oraz promocji odnawialnych rde energii (OZE). Uzasadnieniem wsparcia rozwoju OZE jest fakt, e energetyka konwencjonalna nie ponosi wszystkich kosztw swojego rozwoju, w szczeglnoci tzw. kosztw zewntrznych (m.in. tych zwizanych ze zmianami klimatycznymi). Z drugiej strony, rozwj OZE przynosi znacznie wicej korzyci oglnospoecznych (np. lokalnych miejsc pracy), ktre take nie s odzwierciedlone w standardowym rachunku ekonomicznym. Wykorzystanie biogazu jest szeroko rozpowszechnione m.in. w Niemczech, Austrii czy Danii. Kraje UE podjy dziaania na rzecz promocji biogazu poprzez zastosowanie skutecznych mechanizmw ekonomicznych stymulujcych rozwj sektora. Cz krajw wspiera inwestycje poprzez dotacje w fazie budowy instalacji, jednak najbardziej popularne jest wsparcie przez gwarantowanie staych cen zakupu energii elektrycznej, tzw. feed in tariff. Taki system jest szczeglnie korzystny dla maych instalacji, ktre z powodu niszej rentownoci, przy wyszych korzyciach oglnospoecznych, otrzymuj rekompensat w postaci wsparcia na etapie eksploatacji tj. dopat do sprzeday wyprodukowanej zielonej energii elektrycznej. Rzadziej wystpujcy w UE jest funkcjonujcy obecnie w Polsce system kwotowy, tzw. zobowiza ilociowych, nakadanych na przedsibiorstwa sprzedajce energi elektryczn i wymuszajcy na nich posiadanie rosncego z roku na rok udziau energii z OZE w bilansie sprzeday energii elektrycznej. Wysoko opaty zastpczej za brak wywizania si z takiego obowizku wyznacza warto tzw. wiadectwa pochodzenia zielonej energii (potocznie - zielonego certyfikatu). System wsparcia OZE funkcjonujcy w Polsce po ostatnich nowelizacjach Prawa energetycznego promuje wykorzystanie biogazu poprzez przyznanie dodatkowego wsparcia oprcz zielonych certyfikatw i dotacji dla inwestycji, instalacjom wykorzystujcym ciepo w formie certyfikatw za kogeneracj. Preferowane s take mniejsze rda o mocy zainstalowanej mniejszej ni 1 MWel, dla ktrych wsparcie z kogeneracji jest wysze. Naley pamita o tym, e staych cen nie mona bezporednio porwnywa z cenami certyfikatw, poniewa do tych ostatnich doliczana jest cena sprzeday energii elektrycznej. Mechanizm wsparcia w postaci staych cen zakupu energii zazwyczaj nie uwzgldnia inflacji, natomiast przychody w systemie zielonych certyfikatw s wraliwe na wahania cen energii elektrycznej i dynamik zmian (poday energii) na wydzielonym segmencie rynku zielonej energii elektrycznej. Dodatkowo, w niektrych krajach rnicuje si wysoko wsparcia w zalenoci od stosowanych technologii (np. w wikszoci krajw inna jest wysoko wsparcia dla duych i maych biogazowni). Tabela 1 przedstawia jednostkowe przychody z tytuu dostarczenia do sieci elektroenergetycznej 1 kWh energii elektrycznej z biogazowni krajach UE. W niektrych krajach czy si wsparcie dla produkcji zielonej energii elektrycznej ze wsparciem zachcajcym take do wikszego wykorzystania ciepa z biogazowni (premia za wysokosprawn kogeneracj i wykorzystanie
9

ciepa uytkowego). Wysze taryfy stymuluj opacalno biogazowni mniejszych (o wyszych kosztach jednostkowych) i pozwalaj na zastosowanie droszych substratw, w szczeglnoci upraw energetycznych. Tabela 1 System wsparcia i taryfy zakupu energii elektrycznej z OZE w wybranych krajach UE oraz produkcja energii z biogazu w 2009 r.
Produkcja biogazu - energia pierwotna ktoe Niemcy Holandia Austria Belgia Wochy Dania Czechy Francja Hiszpania Portugalia Wgry Luksemburg Sowenia Irlandia Litwa Sowacja Wielka Brytania Estonia Szwecja Polska 3 561,19 179,80 141,23 78,25 77,46 73,37 67,04 38,74 32,87 23,79 17,53 12,32 11,03 4,13 1,19 0,69 0,00 0,00 14,69 4,49 Udzia kraju w produkcji energii pierwotnej z biogazu w UE w 2009 r. 82,0% 4,1% 3,3% 1,8% 1,8% 1,7% 1,5% 0,9% 0,8% 0,5% 0,4% 0,3% 0,3% 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,3% 0,1% Produkcja energii elektrycznej z biogazu GWh 10.756,0 665,0 585,0 283,3 272,1 267,7 262,6 45,1 81,0 83,0 43,4 47,2 26,2 0,0 3,0 3,0 0,0 0,0 1,0 21,7 System wsparcia Aktualne Taryfy c/kWh

staa cena staa cena staa cena certyfikaty staa cena/certyfikaty staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena staa cena certyfikaty certyfikaty

7,8-30,7 15,2-17,7 10,4-18,5 6,5-9,0 18,0-30,0 10,0-15,0 12,9-15,2 8,2-14,0 10,4-18,5 10,2 11,5-12,9 12,0-15,0 14,1-16 7,2 8,6 13,1-14,9 10,4-13,3 7,3 2,4*** 6,5*-9,5**

(Global Feed in Tariffs 2010), (Renewable Energy Sources 2010).

*OZE; ** plus kogeneracja od 2010 r., ***wsparcie gwnie dla biogazu przeznaczonego dla transportu

Tabela 1 pokazuje, ktre kraje s liderami wykorzystania biogazu w Europie - rynek niemiecki w 2009 roku by rynkiem dominujcym (82% cakowitej produkcji biogazu), cho inne kraje o mniejszym obszarze i populacji rwnie intensywnie wspieraj t technologi, czego przykadem jest np. Austria. Rynki krajw, ktrych udzia w europejskim rynku biogazu nie przekracza 1%, mona uzna jako wschodzce. Wielka Brytania dopiero w 2009 r. podwyszya taryfy, zwaszcza dla maych biogazowni. Poudniowy ssiad Polski Czechy, posiadaj ju obecnie dynamicznie rozwijajcy si rynek. W niektrych krajach, np. w Szwecji i Holandii, system wsparcia nastawiony jest na produkcj biometanu zataczanego do sieci lub wykorzystywanego jako paliwo do samochodw. Aktulane taryfy na rok 2010 zostay w wielu krajach podwyszone, co sprzyja bdzie jeszcze bardziej dynamicznemu rozwojowi biogazowni, rwnie poza Niemcami. W Niemczech, ktre posiadaj najwiksz ilo biogazowni w Europie i s wiatowym liderem i eksporterem tej technologii, istnieje ok. 5 000 instalacji o cznej mocy ponad 1.900 MWel Rysunek 1.

10

6000
Powyej 500 kWel Od 70 do 500 kWel

2000 1800 1600 1400 1200 Zainstalowana moc elektryczna [MWel]

5000

Do 70 kWel Moc zainstalowana [MWel]

4000 Liczba biogazowni

3000

1000 800

2000

600 400 200

1000

0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Rysunek 1 Rozwj biogazowni rolniczych w Niemczech w latach 1999-2009. (Witt. J. i in 2010), (Fachverband Biogas e.V. 2010). Polityka, ktrej Niemcy zawdziczaj tak dynamiczny rozwj rynku biogazowego, opiera si na cenach gwarantowanych, okrelajcych sta cen minimaln za wyprodukowan w OZE energi elektryczn przez okres 20 lat oraz na systemie bonusw za wykorzystanie rolin energetycznych, gnojowicy i wyprodukowanego ciepa. Moliwe jest rwnie uzyskanie niskooprocentowanego kredytu. Rnicuje si wysokoci wsparcia w zalenoci od mocy zainstalowanej. Model niemiecki opiera si w wikszoci na wykorzystaniu do produkcji biogazu rolin energetycznych, za ktrych zastosowanie przewidziane s dodatkowe dopaty w postaci bonusw. Wsparcie energetyki odnawialnej w Niemczech reguluje wprowadzona w 2000 roku Ustawa o wsparciu dla odnawialnych rde energii (EEG), ktrej ostatnia nowelizacja z 2009 r. przedstawia szczegowo zrnicowany system taryf za zielon energi elektryczn wytworzon z biogazu w Niemczech. Naley zaznaczy, e system stymuluje budow biogazowni w jak najkrtszym czasie im prdzej jest ona oddana do uytkowania tym wiksza jest podstawowa cena gwarantowana. Jak pokazuje Tabela 2, przedstawiajca wysoko wsparcia w roku 2009, biogazownie oddawane do uytku w kolejnych latach otrzymuj podstawow cen zmniejszon o 1% w porwnaniu do roku poprzedzajcego, natomiast pozostae bonusy nie s zmieniane. Tabela 2 System wsparcia produkcji energii elektr. z biogazu w Niemczech po nowelizacji w 2009 r.
Moc elektryczna instalacji Ceny gwarantowana i bonusy [c/kWhe] Cena gwarantowana podstawowa dla roku 2009 Bonus za wykorzystanie rolin energetycznych (NaWaRo) Bonus za wykorzystanie gnojowicy (min. 30%) Bonus kogeneracyjny Bonus technologiczny Bonus za ochron krajobrazu Bonus formaldehydowy

0 150 11,67 7,00 4,00 kW 150 - 500 9,18 7,00 1,00 kW 500 5 8,25 4,00 000 kW 5 000 7,79 20000 kW Ustawa o wsparciu dla odnawialnych rde energii (EEG 20091)
1

3,00 3,00 3,00 3,00

do 2,00 do 2,00 do 2,00 -

2,00 2,00 -

1,00 1,00 -

Ustawa o wsparciu dla odnawialnych rde energii (Gesetz fr den Vorrang Erneuerbarer Energien: ErneuerbareEnergien-Gesetz EEG 2009), Dz.U. (Bundesanzeiger) 2008 r., Nr 49 wydany w Bonn 31.10.2008, poz. 2074. 11

W Austrii, w ktrej struktura gospodarstw rolnych jest rozdrobniona, istnieje ok. 340 biogazowni zlokalizowanych przy farmach. System wsparcia w modelu austriackim opiera si na Ustawie o zielonej energii (kostromgesetz), ktra wprowadzia m.in. gwarancj staej ceny na 10 lat, oraz utrzymanie w kolejnych dwch latach po upyniciu tego okresu odpowiednio 75% i 50% pierwotnej stawki. Wsparcie udzielane instalacjom w postaci staych cen zaley od wielkoci instalacji i wynosi dla biogazowni o mocy do 250 kWel 18,5 c/kWh, dla instalacji od 250-500 kWel 16,5 c/kWh a dla wikszych od 500 kWel 13,0 c/kWh. Nowelizacja prawa z 2009 r. wprowadza take system bonusw: surowcowy, technologiczny za przetwarzanie gazu na energi elektryczn po wtoczeniu do sieci gazowej, oraz dodatek dla nowych instalacji. Rwnie opacalne jest wtaczanie biogazu po jego oczyszczeniu do sieci gazowej. Obecnie ju ok. 8% gazu zataczanego do sieci gazowej stanowi biometan. W Danii istnieje 20 duych, scentralizowanych biogazowni gminnych o redniej mocy 23 MWel, pozyskujcych substraty z kilkudziesiciu gospodarstw i przemysowe odpady organiczne oraz ok. 80 maych biogazowni, o redniej mocy 340 kWel, zlokalizowanych bezporednio przy farmach. Do produkcji biogazu wykorzystywana jest przede wszystkim gnojowica, oraz odpady z przemysu misnego, rybnego, drobiowego i mleczarskiego. Dania w 2010 r. wdroya program Green Growth, tworzcy nowy system wsparcia dla biogazu, ktry pomoe speni warunki tzw. pakietu klimatyczno-energetycznego UE. Program wyznacza cel przetwarzania na biogaz 50% odpadw zwierzcych do roku 2020 (w tym gnojowicy), z czego na razie przetwarzane jest ok. 6%. Wprowadzone zmiany obejmoway m.in. uatwienia w lokalizacji biogazowni, zastpowanie gazu ziemnego przez biogaz w systemach grzewczych, 20% dotacje inwestycyjne, poyczki od samorzdw pokrywajce 60% nakadw inwestycyjnych, gwarancja staej ceny przez okres 15 lat w wysokoci 1015 c za kWh energii elektrycznej, co stanowi dwukrotno ceny energii konwencjonalnej (Ballerman J. 2009). System wsparcia dla biometanu wtaczanego do sieci Poniej przedstawiono system wsparcia dla biogazu wtaczanego do sieci na przykadzie Niemiec, zgodnie z ktrym produkcja biometanu zastpi 6 mld m3 gazu ziemnego do 2020 roku. W 2009 roku cel ten zosta osignity w 3% (23,750 Nm3/h biogazu). Biogaz moe by wprowadzany do sieci tylko po dokadnym oczyszczeniu. Aby zrealizowa te zaoenia na terenie Niemiec musi powsta okoo 1 000 biogazowni wraz z instalacjami do oczyszczania biogazu (inwestycje rzdu 10 mld Euro). Obecnie dziaa w Niemczech 35 instalacji oczyszczajcych biogaz, a kolejnych 35 jest na etapie projektowania i budowy (Weiland P. 2010). Ponisza tabela przedstawia charakterystyk trzech najwikszych biogazowni z instalacjami do oczyszczania biogazu do jakoci gazu ziemnego eksploatowanych na terenie Niemiec. Tabela 3 Najwiksze biogazownie z instalacjami do oczyszczania biogazu do jakoci gazu ziemnego na terenie Niemiec (Weiland P. 2010)
Aspekt Proces oczyszczania Rozpoczcie pracy Ilo wtaczanego biometanu [m3/h] Cinienie [bar] Wsad substratw [t] Nakady inwestycyjne [mln euro] Knnern Puczka wodna 2007 650 16 51.500 9 Schwardorf PSA 2008 1.060 16 80.000 18 Gstrow Puczka wodna 2009 5.400 25 450.000 100

W Niemczech wsparcie dla biometanu uwarunkowane jest nastpujcymi aktami prawnymi: Rozporzdzeniem o dostpie do sieci gazowych (GasNZV)2 z 2010 r. i Ustaw o wsparciu dla odnawialnych rde energii z 2009 r. (EEG). Dokumenty te reguluj takie kwestie jak: uprzywilejowany dostp do sieci przesyowej gazu ziemnego oraz standardy jakoci biometanu, okrelajce jak maj wyglda pomiary i standaryzowana aparatura pomiarowa dla biometanu wprowadzanego do sieci. Natomiast system staych cen dla biometanu wprowadzonego do sieci
2

Rozporzdzenie o dostpie do sieci gazowych (Verordnung ber den Zugang zu Gasversorgungsnetzen (Gasnetzzugangsverordnung - GasNZV). Bundesgesetzblatt, Nr I, S. 1261 z 3.09.2010. 12

gwarantuje przychody przez 20 lat eksploatacji. Rozporzdzenie GasNZV stwierdza, e dostp dla biometanu jest uprzywilejowany, gdy dugo przycza do sieci nie przekracza 10 km. Na operatorze sieci gazowej spoczywa obowizek dostosowania jakoci biometanu przed wtoczeniem do sieci (liczba Wobbego, cinienie, dezodoryzacja). Natomiast zgodnie z ustaw EEG inwestor ma gwarancj otrzymywania staych cen (feed-in tariffs) przez 20 lat od rozpoczcia eksploatacji instalacji. Biogaz, ktry jest wtaczany do sieci gazu ziemnego musi by oczyszczony do jakoci gazu ziemnego wedug okrelonych standardw i nie moe wpywa na pogorszenie jakoci gazu ziemnego. Tak dynamiczny wzrost iloci instalacji produkujcych biometan w Niemczech moliwy jest dziki stabilnemu otoczeniu prawnemu i gwarancjom dochodu w dugim okresie czasu, co minimalizuje ryzyko inwestycyjne. Wanym czynnikiem jest te istnienie dobrze rozwinitej sieci przesyowej gazu ziemnego. Rwnie w Polsce istnieje potencja wdroenia tej technologii, zwizany z deniami do zwikszenia bezpieczestwa zaopatrzenia w gaz, jednak jego wykorzystanie jest uzalenione od stworzenia stabilnych warunkw legislacyjnych, poczonych z bodcami ekonomicznymi. Polska nie ma jeszcze wdroonego od strony prawnej systemu umoliwiajcego wprowadzenie oczyszczonego biogazu (biometanu) do sieci gazowej, jednak w Ministerstwie Gospodarki trwaj aktualnie prace nad ostatecznym ksztatem Rozporzdzenia w sprawie

szczegowego zakresu obowizku potwierdzania danych dotyczcych wytwarzanego biogazu rolniczego wprowadzonego do sieci dystrybucyjnej gazowej, regulujcego t kwesti. Dokument
po ostatecznych konsultacjach musi zosta jeszcze przekazany do Komisji Europejskiej w celu uzyskania notyfikacji technicznej std wejcie w ycie rozporzdzenia planowane jest na czerwiec 2011 r. Rozporzdzenie, oprcz kwestii technicznych zwizanych z okreleniem wymogw zwizanych z uzyskaniem przycza oraz wyznaczeniem parametrw jakociowych dla wytwarzanego biogazu rolniczego wprowadzonego do sieci dystrybucyjnej gazowej, wyznaczy rwnie mechanizm wsparcia na podstawie ktrego bdzie moliwe uzyskiwanie wiadectwa pochodzenia z tytuu wprowadzania biogazu rolniczego do sieci gazowej. 1.2 Stan obecny i potencja wykorzystania biogazu rolniczego w Polsce

Biogaz pozyskiwany z rolnictwa oraz przetwrstwa odpadw spoywczych posiada w Polsce nadal skromny udzia w bilansie energetycznym kraju. Wedug rejestru przedsibiorstw zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego (stan na dzie 24 luty 2011 r.), prowadzonym przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego (ARR) zarejestrowanych byo 9 biogazowni rolniczych o zadeklarowanej, cznej mocy 9,014 MWel oraz 8,594 MWt. Mimo, e krajowy potencja biogazu rolniczego oceniany na podstawie wielkoci areau uprawnego i dostpnoci odpadw z rolnictwa, porwnywalny jest z niemieckim, produkcja energii pierwotnej w roku 2008 z biogazu ze rde rolniczych wyniosa w Polsce w porwnaniu z Niemcami kilkaset razy mniej (Tabela 1). Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego cakowita produkcja energii pierwotnej z biogazu w Polsce w 2009 r. osigna warto 188 TJ. Produkcja energii elektrycznej z biogazowni w 2009 r. wyniosa 21,7 GWh, natomiast produkcja ciepa - 80 TJ (GUS 2010). Wedug bazy danych inwestycji biogazowych, prowadzonej przez Instytut Energetyki Odnawialnej, do biogazowni rolniczych dotychczas zrealizowanych, mona zaliczy cznie 11 instalacji, z czego 5 obiektw naley do firmy Poldanor S.A. (woj. kujawsko-pomorskie, pomorskie i zachodniopomorskie). Kolejna instalacja w Liszkowie (woj. kujawsko-pomorskie) zostaa zbudowana przez firm Agrogaz i prowadzona przez przedsibiorc Elektrownie Wodne Sp. z o.o. Pozostae biogazownie znajduj si w Kalsku i Niedoradzu (woj. lubuskie), w Kostkowicach (woj. lskie) instalacja zrealizowana przez Zakad Dowiadczalny Instytutu Zootechniki Pastwowego Instytutu Badawczego oraz w Studzionce - mikrobiogazownia eksploatowana przez rolnikw indywidualnych. W tabeli 3 podano charakterystyk dotychczas zrealizowanych biogazowni. Trzy inwestycje, wybrane ze zrealizowanych dotychczas biogazowni, ktre zostay uznane za referencyjne, zostay bardziej szczegowo omwione w dalszej czci poradnika. Dwie z podanych biogazowni, nie s
13

zarejestrowane w rejestrze prowadzonym przez Prezesa ARR, jednak zostay uwzgldnione w poniszej tabeli. Tabela 4 Charakterystyka funkcjonujcych biogazowni w Polsce (stan na grudzie 2010 r.) (Curkowski A. i in. 2009).
Lokalizacja Pawwko Rok oddania 2005 Moc instalacji [MWel/MWt] 0,946 / 1,034 Substraty gnojowica wiska, kiszonki, odpady poprodukcyjne, odpady olejowe gnojowica wiska, kiszonki, odpady olejowe gnojowica wiska Technologia 2 zbiorniki fermentacyjne, zbiornik wstpnego mieszania, 2 zbiorniki pofermentacyjne ziemne, higienizator odpadw kat. III, dwa moduy kogeneracyjne o cznej mocy 946 kWel. Ciepo przesyane jest do zakadowego warsztatu oraz biur. 1 zbiornik fermentacyjny, zbiornik wstpnego mieszania, 1 zbiornik pofermentacyjny ziemny. Modu kogeneracyjny o mocy 625 kWel. Ciepo przesyane jest do pobliskiej fermy.

Paszczyca

2008

0,625 / 0,692

Kujanki

2008

- / 0,330

Koczaa

2009

2,126 /2,2

Liszkowo

2009

2,126 /2,400

Niedoradz

2009

0,252/0,291

Studzionka

2009

0,03 /0,04

Nacaw

2010

0,625/0,690

wielino

2010

0,625/0,686

Laguny peni rol: wstpnego fermentora, komory fermentacyjnej oraz zbiornika pofermentacyjnego. Obecnie produkuje si jedynie ciepo na potrzeby ogrzewania chlewni, planowana jest rwnie produkcja energii elektrycznej. gnojowica wiska, 3 zbiorniki fermentacyjne, zbiornik mieszajcy kiszonki, odpady (wstpny), 2 zbiorniki pofermentacyjne. Dwa moduy olejowe kogeneracyjne o cznej mocy 2,126 MWel. Biogazownia wytwarza w cigu roku ok. 18,0 GWh energii elektrycznej i ok. 18,3 GWh/rok (65,8, TJ/rok) energii cieplnej. Ciepo wykorzystywane jest na potrzeby wasne fermy. odpady z produkcji i Instalacja posiada 2 komory fermentacyjne, zbiornik przetwrstwa pofermentacyjny, odrbne systemy zaadunku substratw dla produktw pynnych oraz dla warzyw, mczka produktw staych; biogaz spalany jest w dwch ziemniaczana, wywar silnikach gazowych o mocy 1,063 MWel kady, produkcja energii elektrycznej przy pracy z pen pogorzelniany, wysodki z burakw moc wynosi 16 GWh. Oprcz energii elektrycznej kady z agregatw wytwarza energi ciepln w postaci cukrowych wody ciepej uytkowej oraz pary, ktre s wykorzystane na potrzeby wasne biogazowni. Planowany jest odbir ciepa przez poblisk gorzelni. gnojowica, pomiot Proces jednostopniowy biogazownia utylizacyjna z kurzy zaadaptowan istniejc infrastruktur w postaci lagun oraz zbiornika wstpnego. Modu kogeneracyjny o mocy 252 kWel i 291 kWt. Roczna produkcja biogazu 870 tys. m3/rok, prdu 2,0 GWh, ciepa 2,4 GWh. Ciepo w wikszoci wykorzystywane do ogrzania substratu. pomiot kurzy, Instalacja skada si z komory fermentacyjnej, gnojowica wiska zbiornika biogazu oraz silnika. Roczna produkcja energii elektrycznej wynosi ok. 200 MWh. Gaz jest spalany w przystosowanym silniku MTZ, zespolonym z generatorem elektrycznym o mocy 30 kWe. Ciepo wykorzystywane jest do ogrzewania budynkw mieszkalnych oraz budynku inwentarskiego prosit. gnojowica, kiszonka Zbiorniki na komponenty, zbiornik wstpny, zbiornik kukurydziana fermentacyjny; zbiornik pofermentacyjny, modu kogeneracyjny o mocy 625 kWel i 680 kWt, kocio grzewczy o mocy 690 kWt, dwukomorowy zbiornik na gnojowic przefermentowan. Roczna produkcja: biogazu 2,3 mln m3, prdu: 5,3, GWh, ciepa 5,0 GWh. Ciepo wykorzystywane jest obecnie na potrzeby fermy trzody chlewnej, w planach jest zaopatrywanie w ciepo osiedla mieszkaniowego, szkoy podstawowej i wiejskiej wietlicy w Nacawiu. gnojowica, kiszonka Zbiorniki: na komponenty, wstpny, fermentacyjny i kukurydziana, , pofermentacyjny; modu kogeneracyjny 625 kWel, produkty i 686 kWt, roczna produkcja biogazu: 2,5 mln m3/rok, pprodukty rolinne prdu: 5,2, GWh/rok, energii cieplnej 5,7 GWh/rok. 14

Lokalizacja

Rok oddania

Moc instalacji [MWel/MWt]

Substraty uywane w produkcji pasz kiszonka kukurydzy, sorgo, gnojowica

Technologia Ciepo wykorzystywane jest do ogrzewania budynkw produkcyjnych i socjalnych. 4 zbiorniki fermentacyjne, 1 zbiornik wstpny, 1 zbiornik pofermentacyjny, l 1aguna, 4 silniki Scania 250 kWel, produkcja biogazu 4 mln m3, produkcja energii 2,0 GWh. Obecnie ciepo nadmiarowe nie jest wykorzystywane. 2 komory fermentacyjne, produkcja prdu 4,8, GWh/rok, produkcja ciepa 5,4 GWh/rok.

Kalsk

2010

1,0/b.d.

Kostkowice

2010

0,6/b.d.

obornik, gnojowica, pozostaoci po produkcji, tuszczy, osadw rzepakowych, resztek poubojowych, gorzelnianych, kuchennych i spoywczych

W 2008 r. biogaz rolniczy stanowi zaledwie 0,05% w zuyciu energii finalnej ze rde odnawialnych w Polsce, a wszystkie rodzaje biogazu razem, cznie z biogazem ciekowym oraz z wysypisk, miay udzia wynoszcy ok. 2,3% (GUS 2009).
Energetyka w odna 3,30% Pompy ciepa 0,26% Bioetanol 2,25% Biodiesel 5,62% Energia geotermalna 0,23% Biogaz w ysypiskow y 0,61%

Energia soneczna 0,02%

Energetyka w iatrow a 1,28%

Inne 2,35%

Biogaz ciekow y 1,69%

Biomasa staa 84,69%

Biogaz pozostay (w tym rolniczy) 0,05%

Rysunek 2 Udziay poszczeglnych rodzajw OZE w zuyciu energii finalnej z OZE w Polsce w 2008 r. Dalszy rozwj biogazu w Polsce bdzie stymulowany poprzez popraw warunkw wsparcia tej technologii. W prognozach rozwoju biogazu przedstawionych w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku (PEP 2030), biogaz jako rdo produkcji ciepa ustpuje biomasie staej, natomiast jako rdo produkcji energii elektrycznej, korzystniej od biogazu wypada energetyka wiatrowa oraz biomasa. W zestawieniu z inwestycjami energetyki wiatrowej, projekty biogazowe s zazwyczaj realizowane w mniejszej skali, przez co rwnie mniej korzystnie pod wzgldem rentownoci. S take trudniejsze w realizacji i eksploatacji, co oznacza, e wymagaj wikszego wsparcia aby sprosta konkurencji ze strony innych OZE.

15

Niezalenie od ww. uwarunkowa rynkowych i regulacyjnych, biogaz dysponuje w Polsce duym potencjaem rozwojowym. Cakowity potencja (teoretyczny, techniczny, ekonomiczny) biogazu w Polsce na 2020 rok zosta oszacowany w rnych dokumentach i opracowaniach: W przyjtym przez Rad Ministrw w 2010 roku dokumencie programowym Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020 potencja teoretyczny oszacowano na 5 mld m3 biogazu rocznie, (osigalny przy rwnoczesnym wykorzystaniu produktw ubocznych rolnictwa oraz wprowadzeniu celowych upraw energetycznych na substraty do biogazowni na powierzchni okoo 700 tys. ha); realny potencja oparty na produktach ubocznych rolnictwa i przemysu rolno spoywczego - 1,7 mld m3 biogazu rocznie (850 ktoe, 35,6 PJ). W przyjtej przez Rad Ministrw w 2009 r. Polityce energetycznej Polski do 2030 roku zapotrzebowanie na energi finaln z biogazu w Polsce do 2020 r. okrelono sumarycznie dla energii elektrycznej i ciepa na 847,6 ktoe (35,5 PJ) - odpowiednik 1,2 % w zuyciu energii finalnej. W ekspertyzie przygotowanej dla Ministerstwa Gospodarki (Winiewski G. (red.) 2007) maksymalny potencja ekonomiczny na 2020 r. oceniono na 204 PJ, w tym kiszonki: 81 PJ oraz odpady 123 PJ (w tym przemysowe: 26 PJ, odpady rolnicze: 45 PJ) razem rwnowarto ok. 6,6 mld m3 biogazu, odpowiednik 4,6% w zuyciu energii finalnej wedug wczesnej prognozy zapotrzebowania kraju na energi finaln. Niezalenie od rozbienoci metodycznych w ocenach potencjaw i prognozach, wszystkie ostatnio wykonane prace wskazuj na znaczcy potencja sektora oraz zapowiadaj jego dynamiczny rozwj do roku 2020 w tempie rzdu kilkudziesiciu procent rocznie. O rzeczywistym wykorzystaniu potencjau biogazu rolniczego w Polsce w tym okresie decydowa bdzie sposb wdroenia w Polsce Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Plan wdroenia dyrektywy sformuowany zosta w tzw. Krajowym planie dziaa na rzecz energii ze rde odnawialnych, najwaniejszym dokumencie dla sektora energetyki odnawialnej. Wiele wskazuje jednak na to, e w najbliszych latach biogaz rolniczy nabierze znacznie wikszego znaczenia na rynku zielonej energii za tempo wzrostu bdzie jednym z najwyszych w caym zielonym koszyku energetycznym. wiadcz o tym take zauwaalne obecnie tendencje na rynku deweloperskim i inwestorskim. 1.3 Kierunki rozwoju sektora biogazu w Polsce

Przyjty w lipcu 2010 r. przez Rad Ministrw dokument pt. Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce na lata 2010-2020 (dalej Kierunki) definiuje ramowe zaoenia dla rozwoju biogazowni w najbliszej dekadzie, ale nie zawiera jeszcze konkretnych instrumentw wsparcia rozwoju rynku. Kierunki rozwoju biogazu w Polsce w najbliszych latach bd cile zwizane z ewolucj i doskonaleniem systemu wsparcia. Docelowy system wsparcia, wynikajcy z Krajowego planu dziaa na rzecz energii ze rde odnawialnych (dalej KPD) oraz sposobu implementacji w Polsce dyrektywy 2009/28/WE okreli, czy na rynku znajd istotne miejsce mae biogazownie rolnicze i mikrobiogazownie gospodarskie oraz, czy moliwa (uzasadniona ekonomicznie) bdzie realizacja inwestycji wykorzystujcych szerzej take, kosztowne w produkcji, celowe uprawy energetyczne. Obecny ksztat systemu wsparcia projektw biogazowych w Polsce, oparty jest na moliwych do sprzeday w obrocie rynkowym, wiadectwach pochodzenia oraz dostpnych dotacjach inwestycyjnych. W tych warunkach preferowane przez inwestorw s instalacje o mocy wytwrczej powyej 1 MWel, wykorzystujce gwnie odpady z rolnictwa oraz rnych gazi przemysu spoywczego i misnego. Jednoczenie istnieje poparcie wielu rodowisk dla stymulacji rozwoju mniejszych instalacji, o charakterze rolniczym, o mocy zainstalowanej dochodzcej do 250 kWe, ktre miayby powsta w wikszoci polskich gmin, dysponujcych lokalnie odpowiednim zasobem odpadw z produkcji rolnej. Dziaanie to, zgodnie Kierunkami, miaoby doprowadzi do realizacji celu wybudowania ok. 2 000 biogazowni do 2020 roku. Istniejcy system wparcia, jak rwnie obowizujce regulacje prawne, dotyczce biogazowni, s poddawane aktualnie istotnym modyfikacjom, zmierzajcym do umoliwienia powstania rwnie takich instalacji.

16

Istotn rol w systemie wsparcia biogazu i ksztatowaniu rynku, peni obecnie dotacje do inwestycji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, w ramach szczegowych dziaa 9.4 (wsparcie dla biogazowni nastawionych na produkcj gwnie energii elektrycznej) oraz 9.1 (wsparcie dla biogazowni w ramach promocji wysokosprawnej kogeneracji). Warunki ww. dotacji, zdecydoway o wielkoci przygotowywanych inwestycji - powyej 1 MWel mocy zainstalowanej. Zgodnie z harmonogramem przewidzianym przez budet UE ww. system dotacji powinien zakoczy funkcjonowanie w 2013 roku, ale w praktyce rodki zgromadzone ulegn praktycznemu wyczerpaniu ju w pierwszej poowie b.r. Nowe moliwoci pozyskania rodkw na finansowanie inwestycji biogazowych stwarza program Mechanizmu Zielonych Inwestycji (GIS), wdraany przez NFOiGW, ktry potrwa do 2012 r. Moliwoci pozyskania finansowania dla mniejszych projektw istniej nadal w ramach niektrych Regionalnych Programw Operacyjnych, np. w wojewdztwach: lubelskim, mazowieckim i dolnolskim, ale one te zostan wyczerpane w 2011 roku. Wicej informacji na ten temat znajduje si w rozdziale 6.1 niniejszego poradnika. Niezbdne jest zatem opracowanie nowego, dugofalowego mechanizmu wsparcia, dajcego inwestorom gwarancj zwrotu poniesionych nakadw, w taki sposb aby osignity zosta cel dla biogazu w ramach zaoe dla OZE na rok 2020. Nowe moliwoci rozwoju biogazowni, opartych na wtaczaniu biometanu do sieci gazu ziemnego, zostay wprowadzone nowelizacj Prawa energetycznego z dn. 1 stycznia 2010 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 215, poz. 1664). Lokalizacja tego typu instalacji bdzie zdeterminowana dostpnoci do sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego. Za biometan wtaczany bezporednio do sieci gazu ziemnego, bdzie mona uzyska dodatkowe wsparcie w postaci tzw. wiadectw pochodzenia biogazu. Rozwj tej technologii jest uzaleniony od ksztatu rozporzdzenia wykonawczego do ustawy Prawo energetyczne, w ktrym zostan okrelone m.in.: sposb przeliczania iloci wytworzonego biogazu rolniczego na ekwiwalentn ilo energii elektrycznej wytworzonej w OZE, oraz warunki techniczne, jakim powinien odpowiada zataczany do sieci biogaz. Te zmiany zadecyduj o opacalnoci ekonomicznej i konkurencyjnoci tej metody w porwnaniu z wytwarzaniem energii i ciepa w kogeneracji. Wejcie w ycie rozporzdzenia planowane jest w czerwcu 2011 r. po uzyskaniu pozytywnej notyfikacji przed Komisj Europejsk. Wikszo, spord istniejcych instalacji do produkcji biogazu rolniczego w Polsce, zostaa zrealizowana metod uczenia si inwestorw na wasnych dowiadczeniach, zbieranych przy realizacji kolejnych instalacji. Praktyka ta moe prowadzi do znacznego obnienia nakadw inwestycyjnych, jednak jest obarczona pewnym ryzykiem technicznym zastosowania niesprawdzonych rozwiza, mogcych wpywa na spadek wydajnoci biogazowni. Ryzyko techniczne ronie wraz z optymalizacj (minimalizacj) systemu wsparcia na wstpnym etapie rozwoju rynku. Pierwsze biogazownie zbudowane w Polsce przez firm Poldanor S.A., zlokalizowane zostay przy duych gospodarstwach hodowlanych, gwnie ze wzgldu na dostpno gnojowicy oraz moliwo wykorzystania energii elektrycznej i ciepa na potrzeby wasne. Obecnie coraz wicej inwestorw planuje lokalizacj instalacji przy zakadach przemysu rolno-spoywczego (przetwrstwo owocowowarzywne, mleczarnie, gorzelnie) oraz misnych (ubojnie, zakady przetwrstwa misnego), co zapewnia wiksz rnorodno substratw przeznaczonych do fermentacji oraz dodatkow moliwo caorocznego odbioru ciepa, wytworzonego w kogeneracji. Tendencj, obserwowan na rynku, jest wzrost planowanych mocy zainstalowanych biogazowni. W miar rozwoju sektora biogazowego ksztatuje si rwnie rynek handlu rozwinitymi projektami inwestycyjnymi, ktrych nabywcami s najczciej przedsibiorstwa energetyczne, zainteresowane produkcj zielonej energii w celu wypenienia wasnych zobowiza. Przykadowo Grupa Energa ogosia program Energa Biogaz, ktrego wynikiem bdzie realizacja inwestycji o sumarycznej mocy 300 MWel mocy zainstalowanej do 2020 roku. Poznaska Enea jest ju wacicielem jednej z najwikszych biogazowni w Polsce w Liszkowie, a Polska Grupa Energetyczna w ramach powoanej w tym celu spki opracowuje projekty inwestycyjne, bd rozwaa zakup kilkunastu gotowych projektw. O tendencjach na rynku i standardach realizowanych projektw decyduj inwestorzy finansowi i korporacje energetyczne oraz szeroko rozumiany sektor agrobiznesu - podmioty te wsplnie ksztatuj polski rynek biogazu. Obecne uwarunkowania prawnoekonomiczne powoduj, e rolnicy, jako gwni dostawcy substratw i odbiorcy masy pofermentacyjnej, odgrywaj istotn rol na rynku nowych projektw inwestycyjnych. Map
17

przygotowywanych projektw inwestycyjnych, biogazowni w Polsce, przedstawia Rysunek 3.

aktualnie

budowanych

oraz zrealizowanych

Rysunek 3 Rozmieszczenie inwestycji biogazowych na rnych etapach realizacji z podziaem na wojewdztwa, stan na marzec 2010. (Opracowanie wasne IEO). Nowe projekty inwestycyjne pojawiaj si na terenie caego kraju (Rysunek 3), ale przoduj wojewdztwa: wielkopolskie, lubelskie, zachodniopomorskie i pomorskie. Wedug monitoringu rynku biogazowni, prowadzonego przez Instytut Energetyki Odnawialnej w okresie od marca do padziernika 2010 roku przygotowano do realizacji 42 nowe projekty biogazowni rolniczych. Obecnie liczba projektw, w przypadku ktrych rozpoczto formalne procedury, zmierzajce do uzyskania pozwolenia na budow wynosi 237, z czego 46 to projekty, ktre uzyskay pozwolenie na budow, bd s w trakcie budowy. Najwikszy wzrost iloci rozwijanych projektw w tym okresie, odnotowano w wojewdztwach wielkopolskim i lubuskim. W najbliszym czasie spodziewane jest zakoczenie budowy kolejnych duych biogazowni rolniczych, spord ktrych najbardziej zaawansowana jest instalacja w Uniechwku wasno firmy Poldanor S.A, oraz instalacja w Uhninie. Natomiast w padzierniku 2010 zakoczono inwestycj w Kostkowicach. Obecnie najwicej projektw rozwijanych jest w wojewdztwie wielkopolskim 35 i lubelskim 25. W roku 2011 spodziewane jest zakoczenie budowy kolejnych 5-8 biogazowni rolniczych. Dane te wiadcz o cigle rosncym zainteresowaniu budow tych instalacji. Wedug danych pochodzcych z rejestru prowadzonego przez Prezesa ARR cakowita elektryczna moc zainstalowana dotychczas zrealizowanych biogazowni rolniczych w Polsce wynosi 9,014 MWel (luty 2011). W planach i realizacji znajduje si obecnie ok. 240 instalacji, ktrych moc wynosi rednio 1,55 MWel Wynika z tego, e budowane s przewanie due instalacje, ktre przy istniejcych uwarunkowaniach charakteryzuj si najwiksz rentownoci. Naley liczy si z tym, e realizacja niektrych ju rozpocztych projektw nie dojdzie do skutku, z uwagi na brak zapewnienia gwarancji dostaw substratw oraz pojawiajce si protesty spoeczne, ktre zazwyczaj towarzysz planom budowy wikszych biogazowni. Istotn barier powstawania nowych instalacji jest niska akceptacja biogazowni budowanych w najbliszym otoczeniu terenw zamieszkanych. W przypadku co trzeciej z realizowanych instalacji, miay miejsce protesty spoeczne, wynikajce z obaw przed rozprzestrzenianiem si odorw, spadkiem wartoci dziaek, zagroeniem wybuchowym oraz wzrostem natenia ruchu koowego i wynikajcym z tego haasem. W celu przekonania mieszkacw i uwzgldnienia ich uwag w procesie inwestycyjnym, organizowane s konsultacje spoeczne, ktrych elementem s czsto spotkania informacyjne z ekspertami oraz wizyty studyjne w dziaajcych obiektach. Sytuacj jeeli chodzi o wiadomo spoeczn moe poprawi przewidziana w Kierunkach oglnopolska kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie budowy i eksploatacji
18

biogazowni rolniczych. Wsparciu w przygotowywaniu projektw inwestycyjnych, zwaszcza przez mniejszych, a w szczeglnoci pocztkujcych inwestorw ma suy rwnie niniejszy przewodnik.

Stopie zaawansowania realizacji projektw biogazowni rolniczych - stan na listopad 2010 Zbudowane
Zaawansowane
45 40 35

Pozostae

Liczba projektw

30 25 20 15 10 5 0

l ub els kie sk o -p om or s k ie

l ub

op

po

ma

m po

w ie

po

Rysunek 4 Liczba projektw biogazowych na rnych etapach realizacji z podziaem na wojewdztwa, stan na listopad 2010. (Opracowanie wasne IEO). Rynek biogazu rolniczego w Polsce obejmuje aktualnie: czterech operatorw funkcjonujcych biogazowni, bdcych jednoczenie deweloperami wasnych projektw inwestycyjnych i ich wacicielami, ok. 100 inwestorw i deweloperw, ok. 30 firm projektowych (g. niemieckich i austriackich), ok. 200 firm oferujcych urzdzenia i komponenty do biogazowi (70% z nich jest produkowane za granic). Trzy pierwsze grupy podmiotw odgrywaj na rynku biogazu rol gwnych graczy, majcych istotny wpyw na kierunki rozwoju sektora. Istnieje te szereg organizacji branowych, starajcych si promowa rozwj biogazu w Polsce, powstaj rwnie inicjatywy naukowo-biznesowe (np. Klaster 3x20). Nie ma jednak dotychczas krajowej agencji, ktra w sposb kompleksowy koordynowaaby rozwj brany i mogaby wyznacza waciwe standardy techniczne, ekonomiczne i prawne dla tego sektora. Nie ma te wiodcej krajowej firmy oferujcej kompleksowe, wasne rozwizania technologiczne, ktre mogyby posuy jako referencyjne. W tej sytuacji na kierunki rozwoju biogazu w Polsce duy wpyw maj dowiadczenia przeniesione z innych krajw UE, wiodcych w tym obszarze, a w szczeglnoci wsppraca z Niemcami, Austri, Szwecj i Dani oraz, w znacznej mierze, zweryfikowane w kraju dowiadczenia firmy Poldanor S.A. Istnieje luka pomidzy oglnymi dokumentami politycznymi i kierunkowymi dokumentami programowymi a wdraajcymi je dokumentami prawnymi; zapleczem organizacyjnym, biznesowym i technologicznym.

ku jaw

za

dl a

ol s

dk

ch

us ki e

zo w ie ck ie

lk o

o rs

ar p ac k ie

od

ki e

sk ie

po

ki e

nio mo po r sk ie

l sk ie

1.4

Rola biogazu w polityce pastwa i Krajowym planie dziaa na rzecz energii z odnawialnych rde energii

Na polityk pastwa w zakresie wykorzystania biogazu rolniczego skada si kilka dokumentw o charakterze strategicznym, przede wszystkim, wymienione ju wczeniej przy innych okazjach: Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (PEP 2030) i Kierunki rozwoju biogazowni
19

rolniczych w Polsce w latach 2010-2020, oraz Krajowy plan dziaania w zakresie energii ze rde odnawialnych" . Rozwj OZE, w tym biogazowni, jest jednym z podstawowych celw wyznaczonych przez PEP 2030, ktrej wdroenie miao suy m.in. zapewnieniu bezpieczestwa energetycznego kraju, podniesieniu efektywnoci energetycznej i zwikszeniu dywersyfikacji rde dostaw energii (w tym poprzez wspieranie rozwoju energetyki rozproszonej) oraz zrnicowaniu technologii jej wytwarzania. W dokumencie tym przewidziano wzrost udziau OZE w finalnym zuyciu energii do 15% i 10% w rynku paliw transportowych do 2020 r., co stanowi realizacj zapisw tzw. Pakietu klimatycznoenergetycznego 3x20% przyjtego przez UE w 2008 r. PEP 2030 w czci dotyczcej OZE wskazuje potrzeb wsparcia instalacji, wykorzystujcych biomas rolinn oraz odpady ulegajce biodegradacji, w tym biogazowni, jako technologii o wysokiej efektywnoci energetycznej i niskiej emisyjnoci, nalecej do rde rozproszonych, ktre szczeglnie wpywaj na zwikszenie stabilnoci pracy systemu elektro-energetycznego. Dokument wyznacza potrzeb opracowania szczegowych zaoe programu rozwoju biogazowni rolniczych, przy zaoeniu powstania do roku 2020 rednio jednej biogazowni w kadej gminie, a take realizacj przyjtych zaoe poprzez usuwanie barier prawnych i popularyzacj wiedzy. W myl realizacji postanowie PEP 2030 Ministerstwo Gospodarki opracowao we wsppracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi dokument Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020, w ktrym przedstawiono szczegowe ramy rozwoju sektora biogazu rolniczego w najbliszych latach. Celem wdroenia dokumentu jest stworzenie warunkw dla realizacji w Polsce do 2020 roku okoo 2 tys. biogazowni rolniczych. Wedug zaoe zapisanych w Kierunkach w wikszoci gmin wiejskich, dysponujcych odpowiedni iloci odpadowej biomasy, moe powsta rednio 1 biogazownia o mocy ok. 0,5-1 MWel, przy zaoeniu, e przedsiwzicia tego typu wyka opacalno mikroekonomiczn. Kierunki wskazuj najistotniejsze bariery o charakterze prawno-administracyjnym oraz przepisy, ktre powinny zosta wprowadzone lub zmienione, aby stworzy dogodne warunki dla rozwoju biogazowni rolniczych. W szczeglnoci dotycz one polityki energetycznej, finansowania, zasad nawozowego wykorzystania masy pofermentacyjnej oraz realizacji projektw badawczych i dziaa edukacyjnych. Koordynacj wprowadzania odpowiednich zmian prawnych, ktre uatwi inwestycje w tym sektorze, zajmuje si Ministerstwo Gospodarki, a waciwe ministerstwa s zobowizane do przygotowania projektw odpowiednich przepisw prawnych i rozpoczcia procedury legislacyjnej w cigu roku od daty przyjcia dokumentu przez Rad Ministrw. W dziaania te wpisuj si rwnie ostatnie nowelizacje Prawa Energetycznego. Ministerstwo Gospodarki w maju 2010 przedstawio projekt tzw. Krajowego planu dziaa w zakresie energii ze rde odnawialnych, stanowicy rzdowy plan wdroenia dyrektywy 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych. Wedug wytycznych dyrektywy, maj w nim by wyszczeglnione udziay poszczeglnych technologii w osigniciu krajowego celu na rok 2020, ich wkad w krajowym bilansie wykorzystania energii, a take sposb osignicia tych celw. Zakadane jest osignicie przez biogazownie (z uwzgldnieniem instalacji na oczyszczalniach ciekw, skadowiskach odpadw oraz biogazowni rolniczych), mocy zainstalowanej 980 MWel i produkcj 4 018 GWh energii elektrycznej rocznie do 2020 r. Biorc pod uwag cele, dotyczce rozwoju biogazu przedstawione w KPD innych krajw, przekazanych dotychczas Komisji Europejskiej, realizacja scenariusza polskiego KPD spowodowaaby, e Polska z 12 miejsca na rynku biogazu w UE w 2009 r. (z udziaem nie przekraczajcym 2%) w 2020 roku awansowaaby na 4 miejsce (przed np. duymi krajami jak Francja i Hiszpania oraz zaawansowanymi w rozwoju rynku i technologii biogazu jak Dania i Austria), z udziaem w rynku biogazu UE sigajcym 12%. Zadanie to jest ambitne, wymaga systemu wsparcia, nie gorszego ni w wiodcych w tym obszarze krajach UE.

20

1.5

Korzyci z produkcji i wykorzystania biogazu dla inwestorw

Spoecznym uzasadnieniem dla wsparcia rozwoju biogazu, w tym dla bezporedniego wsparcia inwestorw, s korzyci spoeczne i gospodarcze. Nie zawsze jednak mona dokadnie je skwantyfikowa. Korzyci te mona wskaza na szczeblu administracji rzdowej jako spenienie priorytetw polityki energetycznej i rolnej. Samorzdy lokalne odnios natomiast korzyci z powstawania nowych miejsc pracy oraz wzrostu przychodw z tytuu podatkw lokalnych. Natomiast przedsibiorcy, zwaszcza z gazi przemysu spoywczego, skorzystaj poprzez zagospodarowanie odpadw, generowanych w procesie produkcyjnym. Najpowszechniejszymi i najatwiej dajcymi si wyceni ilociowo, s szeroko rozumiane korzyci rodowiskowe, ktrych beneficjentem jest cae spoeczestwo. Policzy mona rwnie korzyci dla farmerw i przedsibiorcw rolnych, ktrzy przy odpowiednim wsparciu, staj si pierwszymi beneficjentami i inwestorami. Niniejszy poradnik koncentruje si na korzyciach dla inwestorw, ktre czsto wynikaj z uwzgldnionych w rachunku mikroekonomicznym korzyci rodowiskowych. Korzyci rodowiskowe produkcji biogazu rolniczego Nawozowe wykorzystanie gnojowicy i obornika w postaci nieprzefermentowanej, powoduje emisj znacznych iloci metanu do atmosfery. Metan przyczynia si do ocieplania klimatu 21-krotnie bardziej ni dwutlenek wgla, a ok. 20% wiatowej emisji metanu pochodzi z fermentacji jelitowej zwierzt przeuwajcych i z rozkadu ich odchodw. Uzyskanie metanu na drodze kontrolowanej fermentacji w biogazowni i jego wykorzystanie do produkcji energii, pozwala na uniknicie czci emisji metanu i innych gazw cieplarnianych, pochodzcej z rozkadu odchodw zwierzcych. W wyniku rozkadu odchodw zwierzt gospodarskich uwalniany do atmosfery jest take podtlenek azotu, ktrego wspczynnik ocieplania klimatu jest 310 razy wyszy ni dla dwutlenku wgla. Sumaryczna redukcja emisji gazw: dwutlenku wgla, metanu oraz podtlenku azotu (przemnoonych przez ww. wspczynniki) przedstawiana jest w jednostkach ekwiwalentu dwutlenku wgla CO2-eq. Szczegow ocen redukcji emisji gazw cieplarnianych dla przykadowych biogazowni przedstawiono w rozdziale szstym niniejszego przewodnika. Spalanie biogazu dodatkowo stukrotnie obnia emisj dwutlenku siarki i trzykrotnie nisz emisj tlenkw azotu, ni w przypadku spalania paliw kopalnych, co w efekcie prowadzi do ograniczenia powstawania kwanych deszczy, odpowiedzialnych za niszczenie lasw i korozj materiaw budowlanych. Odpady poddane procesowi fermentacji beztlenowej s znacznie lepszym nawozem, ni gnojowica nie przefermentowana. Powodem jest: brak nasion chwastw, pynna konsystencja oraz zwikszona zawarto dobrze przyswajalnego dla rolin azotu amonowego. Na moliwo zagospodarowania odpadw pofermentacyjnych wpywa dostpno pl uprawnych, ktre powinny by pooone w jak najbliszym ssiedztwie biogazowni. Produkcja biogazu pozwala rwnie na znaczn redukcj emisji odorw, wydzielanych w duych ilociach podczas naturalnego rozkadu odchodw zwierzcych, rozwoonych na polach w formie nawozu naturalnego. Spowodowane jest to wydzielaniem si siarkowodoru oraz innych gazw, ktre powoduj nieprzyjemny zapach. Gazy te s usuwane z biogazu, zwykle przez biologiczne odsiarczanie, przed jego spaleniem w agregacie kogeneracyjnym, gwnie ze wzgldu na ich wysok korozyjno. Odpady organiczne poddawane fermentacji, o ile trafi bezporednio do rodowiska, mog by rwnie rdem patogenw, wywoujcych choroby u ludzi jak i u zwierzt. Wikszo mikroorganizmw chorobotwrczych ginie jednak na skutek poddania ich dziaaniu podwyszonej temperatury, a taka zapewniona jest w komorze fermentacyjnej. W uzasadnionych przypadkach wykorzystania odpadw stwarzajcych ryzyko epidemiologiczne, w celu cakowitego wyeliminowania ryzyka przedostania si patogenw do rodowiska, wprowadzono wymg sanitacji substratw przed poddaniem ich procesowi fermentacji oraz dodatkowo przed wykorzystaniem przefermentowanej masy w charakterze nawozu (szerzej opisane w rozdziale 4). Generalnie budowa biogazowni jest inwestycj o charakterze proekologicznym i jest to najsilniejsze uzasadnienie dla udzielanego wsparcia publicznego, jednak kadorazowo inwestycja
21

powinna by take rozpatrywana pod ktem wpywu na rodowisko, szczeglnie w przypadku lokalizacji biogazowni w pobliu terenw o szczeglnych walorach przyrodniczych lub chronionych. rdami niedogodnoci spowodowanymi budow biogazowni moe by nieprzyjemny zapach oraz haas emitowany w trakcie dowozu substratw do instalacji, czy podczas pracy urzdze. Realizacja inwestycji biogazowej moe spotka si z protestami spoecznoci lokalnej, ktra moe obawia si zmniejszenia walorw przyrodniczych oraz spadku wartoci terenw znajdujcych si w bliskim ssiedztwie biogazowni. Spenienie wymogw przepisw lokalizacyjnych otwiera drog do skorzystania z instrumentw wsparcia przez inwestorw i zapewnienia im bezporednich dodatkowych korzyci z realizacji inwestycji. 1.6 Korzyci ekonomiczne produkcji biogazu rolniczego

Podstawowymi korzyciami ekonomicznymi dla inwestorw biogazowni s przychody z tytuu sprzeday produktw wytworzonych podczas pracy instalacji: - sprzeda wytworzonej energii elektrycznej oraz uzyskanych wiadectw pochodzenia, - sprzeda uzyskanej nadwyki ciepa procesowego (nadwyki ponad potrzeby biogazowni zwizane z realizacj procesw technologicznych), - sprzeda pulpy pofermentacyjnej w formie nawozu, - pobieranie opat z tytuu przyjcia do utylizacji odpadw niebezpiecznych oraz organicznych. Najbardziej obecnie problematyczne jest wprowadzenie do obrotu i sprzeda pulpy pofermentacyjnej w postaci nawozu. W praktyce, w wietle obowizujcych przepisw, jest to do skomplikowane i wymaga uzyskania wielu pozwole (bardziej szczegowe informacje w rozdziale 3). Obecne opracowywane s przepisy prawne, ktre maj spopularyzowa wykorzystanie pulpy pofermentacyjnej jako nawozu i uzyskanie z tego tytuu dodatkowych przychodw. Ponadto, przy zaoeniu, e uytkownicy biogazowni wykazuj zapotrzebowanie na dodatkowe ciepo, ktre powstaje w procesie produkcji energii elektrycznej, a ktrego jest naddatek ponad zapotrzebowanie na podtrzymanie procesw technologicznych (dodatkowe ciepo moe by spoytkowane np. na: ogrzewanie chlewni, pomieszcze gospodarskich i mieszkalnych, suszenie drewna czy ziaren zb) lub posiadaj pola uprawne, ktre wymagaj nawoenia, naley uwzgldni korzyci ekonomiczne, pynce z tytuu: - uniknitych wydatkw na paliwa pierwotne, suce do produkcji ciepa, - uniknitych wydatkw na zakup nawozw mineralnych. Szacujc korzyci ekonomiczne, naley rwnie pamita o innych, trudniej wymiernych korzyciach majcych charakter niematerialny, przez co porednio mog przekada si na ekonomik dziaalnoci. Nale do nich m.in.: - zwikszenie atrakcyjnoci inwestycyjnej regionu, co moe zaowocowa pojawieniem si w pobliu biogazowni przemysu, ktry moe by zainteresowany wykorzystaniem ciepa z instalacji lub dostaw substratw do biogazowni, - zwikszenie bezpieczestwa zapewnienia dostaw paliw i energii oraz nawozw, - promocja firmy jako przyjaznej rodowisku. W obecnych uwarunkowaniach ekonomicznych wszystkie ww. korzyci ekonomiczne (przychody bezporednie) oraz dodatkowe zachty pozaekonomiczne nie s w stanie (co do zasady) pokry wszystkich kosztw budowy i funkcjonowania biogazowni. Dlatego wrd rde przychodw inwestujcy w instalacje do produkcji biogazu musz uwzgldni dodatkowe przychody wynikajce z systemu wsparcia, bdce odzwierciedleniem kosztw zewntrznych i przyjtych priorytetw rozwoju spoeczno-gospodarczego. Z powyej opisanych korzyci ekonomicznych wynikajcych z obowizujcego systemu wsparcia, najwiksze znaczenie ma obecnie system zobowiza ilociowych oraz wiadectw pochodzenia, ktry umoliwia uzyskanie wyszej ceny za wyprodukowan jednostk energii elektrycznej, ni wynikaoby to z relacji rynkowych. Podstaw prawn dla systemu obrotu energi ze rde odnawialnych, w tym biogazu, stanowi Ustawa Prawo energetyczne oraz rozporzdzenia
22

wykonawcze do tej ustawy. Ustawa ta reguluje m.in. zasady sprzeday energii wytworzonej przez przedsibiorstwa energetyczne wykorzystujce OZE oraz wydawanie i obrt wiadectwami pochodzenia (zielonymi certyfikatami), wydawanymi dla energii uzyskanej z rde odnawialnych. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Gospodarki3 przedsibiorstwa zajmujce si obrotem energi elektryczn i sprzedajce t energi do odbiorcw kocowych maj obowizek zakupu energii elektrycznej odnawialnych OZE w okrelonym procencie w danym roku. Zobowizania ilociowe obowizujce prawnie w okresie do 2017 roku, dla sprzedawcw energii, wynikajce z ustawy Prawo Energetyczne, przedstawia Rysunek 5. Przedsibiorstwa energetyczne, zobowizane do sprzeday energii, mog umorzy odpowiednie wiadectwa pochodzenia lub uici opat zastpcz na konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW), ktra zasila pul rodkw przeznaczonych na wspieranie OZE rnymi formami dotacji. W przypadku, gdy przedsibiorstwo energetyczne nie wywie si z obowizku umorzenia wymaganej iloci wiadectw pochodzenia lub wniesienia opaty zastpczej, podlega karze o wartoci nie mniejszej ni 130% opaty zastpczej ustalonej na dany rok przez Prezesa URE, ktra stanowi dochd NFOiGW.
14% 12% 10,4% 10% 8,7% 8% 6% 4% 2% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 7,0% 10,4% 10,4% 11,4% 11,9% 12,4% 12,9%

10,9%

Rysunek 5 System zobowiza ilociowych sprzedawcw energii elektrycznej w zakresie produkcji energii elektrycznej z odnawialnych rdach energii, wyraony procentowym udziaem zielonej energii w wolumenie sprzeday energii elektrycznej odbiorcom kocowym w poszczeglnych latach. Zgodnie z mechanizmem opisanym powyej, wytwarzanie biogazu, zapewnia moliwo uzyskania wpyww ze sprzeday wyprodukowanej energii elektrycznej i ciepa, jak rwnie otrzymania wsparcia ze sprzeday odpowiednich wiadectw pochodzenia (P): zielonych certyfikatw dla OZE oraz dodatkowo wiadectw pochodzenia z kogeneracji, jeli biogazownia spenia warunek wysokosprawnej kogeneracji (w zalenoci od mocy zainstalowanej biogazowni - odpowiednio tych i fioletowych certyfikatw). Przedsibiorstwa energetyczne s zobowizane do odbioru zielonej energii elektrycznej oraz wykazania si odpowiedni iloci P. Zgodnie z regulacj zawart w prawie energetycznym P s zbywalne i stanowi towar giedowy. rednia cena rynkowa sprzeday energii elektrycznej do sieci w 2010 r. wynosi 197,21 z/MWh, natomiast rednia cena rynkowa zielonego P to 275,73 PLN/MWh (TGE 2010). cznie producent zielonej energii elektrycznej moe liczy na przychody w wysokoci rzdu 472,9 z/MWh. Warto tych P za kogeneracj w roku 2010 wynosia rednio 124,61 z/MW (TGE 2010), a przewidywana cena wiadectwa fioletowego dla innych rde wykorzystujcych biogaz wynosi ok. 59,16 z/MWh. W przypadku zielonych P cen jednostkow certyfikatu przemnaa si bezporednio przez ilo wyprodukowanej i potwierdzonej energii elektrycznej, natomiast w przypadku wiadectw kogeneracyjnych (tych lub fioletowych) naley posugiwa si odpowiednimi formuami zawartymi w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki4.
3

Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dn. 14 sierpnia 2008 r. (Dz.U. Nr 156, poz. 969 z pn zm.) w sprawie szczegowego zakresu obowizkw uzyskania i przedstawienia do umorzenia wiadectw pochodzenia, uiszczenia opaty zastpczej, zakupu energii elektrycznej i ciepa wytworzonych w odnawialnych rdach energii oraz obowizku potwierdzania danych dotyczcych iloci energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym rdle energii. 4 Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dn. 26 wrzenia 2007 r. w sprawie sposobu obliczania danych podanych we wniosku o wydanie wiadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegowego zakresu obowizku uzyskania 23

Nowelizacja Prawa Energetycznego wprowadzia ponadto brzowe wiadectwa pochodzenia, przeznaczone dla wytwrcw biogazu rolniczego zainteresowanych jego zataczaniem do sieci dystrybucyjnej gazowej. Ich cena oraz sposb naliczania zostan okrelone przez rozporzdzenie wykonawcze do ustawy Prawo energetyczne. Wedug prognoz dochody uzyskiwane ze sprzeday brzowych wiadectw pochodzenia bd nie nisze, ni te uzyskiwane przez biogazownie, produkujce energi elektryczn i ciepln, co warunkuje konkurencyjno tej instalacji w stosunku do produkcji energii w agregatach kogeneracyjnych. Zarzdzanie korzyciami wynikajcymi ze wsparcia (wynik internalizacji kosztw zewntrznych) na poziomie makro- i przychodami generowanymi bezporednio na poziomie mikronie jest prostym zadaniem. W celu uzyskania minimalnej opacalnoci ekonomicznej i odpowiedniej atrakcyjnoci inwestycyjnej w obecnych uwarunkowaniach gospodarczych i prawnych, wszystkie moliwe strumienie przychodw musz by uwzgldnione.

i przedstawienia do umorzenia tych wiadectw, uiszczania opaty zastpczej i obowizku potwierdzania danych dotyczcych iloci energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji (Dz.U. Nr 185, poz. 1314). 24

2 Dostpne na rynku technologie biogazowe i substraty do produkcji biogazu

2.1

Charakterystyka procesu produkcji i wykorzystywania biogazu rolniczego w moduach kogeneracyjnych

Wytwarzanie biogazu w procesie fermentacji metanowej

Fermentacja metanowa jest procesem rozkadu substancji organicznej. Poniewa realizowana jest przez bakterie, naley stworzy im jak najlepsze warunki bytowania, tj. dostp do odpowiedniej iloci substancji odywczych oraz odpowiedni temperatur. W procesie fermentacji powstaje biogaz oraz pulpa pofermentacyjna, ktra moe by wykorzystana do nawoenia. Sam biogaz jest mieszanin gazow skadajc si w gwnie z metanu i dwutlenku wgla (ponadto niewielkie iloci: siarkowodoru, azotu, tlenu, wodoru), ktra powstaje w procesie fermentacji odpadw organicznych. Fermentacja odbywa si w czterech fazach: hydrolizy, acydofilnej, octanogennej, metanogennej. Na efektywno procesu wpyw maj m.in. nastpujce czynniki: temperatura, odpowiednia dla danego typu bakterii (psychrofilowa, mezofilowa, termofilowa), hydrauliczny czas retencji, wyraajcy si przez stosunek dopywu substratw do pojemnoci komory (wystarczajcy aby zapobiec wymywaniu bakterii oraz nie przetrawionej substancji organicznej ze zbiornika), optymalne obcienie komory adunkiem zanieczyszcze organicznych (zbyt wysokie moe doprowadzi do przecienia ukadu, a zbyt niskie do zaniku procesu), brak inhibitorw procesu takich, jak antybiotyki, czy rodki ochrony rolin, dodawanie opcjonalnie substancji pomocniczych do komory fermentacyjnej, takich jak enzymy (Sholwin F. i in. 2010). Istnieje wiele moliwoci przeprowadzenia procesu fermentacji, przy czym najwaniejszym jest odpowiedni wybr komory fermentacyjnej do okrelonego, zaoonego trybu jej pracy: - temperatura procesu ok. 10-25oC (z uyciem bakterii psychrofilowych), pomidzy 32oC o a 42 C (mezofilny zakres temperatur) oraz pomidzy 50oC a 57oC (z uyciem termofilnych kultur bakterii); - fermentacja mokra lub sucha; - ciga lub porcjami; - jednostopniowa lub z rozdziaem faz procesu. Dla zapewnienia cigego i stabilnego procesu wane jest zachowanie staej, jednorodnej temperatury w caej objtoci zbiornika i nie zmienianie w sposb niekontrolowany zawartoci oraz iloci wsadu, co jest szczeglnie wane w przypadku zastosowania tzw. kofermentacji, czyli wsplnej fermentacji kilku rodzajw substratw. Proces fermentacji naley kontrolowa przy pomocy odpowiednich czujnikw oraz aparatury pomiarowej, poniewa brak monitoringu nie pozwala na precyzyjne sterowanie procesem co w konsekwencji moe doprowadzi do zmniejszenia wydajnoci, a nawet przerwania procesu. Parametry, takie jak hydrauliczny czas retencji (ang. hydraulic retention time - HRT) oraz obcienie komory adunkiem zanieczyszcze, su do optymalnego doboru wielkoci komory fermentacyjnej. Od przyjtego na etapie projektowania HRT zaley dobr wielkoci fermentora. Ze wzgldw ekonomicznych biogazownia, ktra jest instalacj nakierowan na maksymalizacj produkcji biogazu, wymaga optymalizacji HRT, ktry powinien by wystarczajco dugi, aby zapewni rozkad wikszoci substancji organicznych. W praktyce peen rozkad nie jest jednak osigany, poniewa wymagaoby to budowy duego i drogiego zbiornika fermentacyjnego.

25

Podstawowe wskaniki poprawnoci przebiegu procesu produkcji biogazu Temperatura

Wydajno i szybko przebiegu fermentacji jest cile powizana z temperatur procesu. Wyrniamy trzy rodzaje fermentacji w zalenoci od zakresu temperatur: psychrofilowa w temperaturze: 10-25C, mezofilowa w temperaturze: 32-42C, termofilowa w temperaturze: 50-57C. W praktyce produkcja biogazu jest opacalna jedynie dla fermentacji mezofilowej i termofilowej, przy czym w Europie najczciej stosowana jest fermentacja mezofilowa - 85% dziaajcych obecnie instalacji w Niemczech (FNR 2005).

Hydrauliczny czas retencji

Hydrauliczny czas retencji (HRT), czyli czas przebywania substratu w komorze fermentacyjnej, powinien by dostosowany do rodzaju wsadu w taki sposb, aby zapewni jego moliwie peny rozkad. Rne substancje organiczne ulegaj rozkadowi w odmiennym tempie, a czas retencji jest te uzaleniony od temperatury w jakiej przebiega proces fermentacji. W niszej temperaturze, w jakiej zachodzi fermentacja mezofilowa, rozkad substancji organicznych przebiega wolniej. Zazwyczaj hydrauliczny czas retencji wynosi ok. 20 dni dla samej gnojowicy, natomiast przy zastosowaniu rolin energetycznych dochodzi do 60 dni. Substancje organiczne ulegaj rozkadowi w rnym tempie. Najduszy czas retencji wymagany jest w przypadku substratw o podwyszonej zawartoci substancji trudno rozkadalnych takich jak: celuloza, hemiceluloza i lignina. Dla substratw o takich waciwociach, wydajno procesu fermentacji mona zwikszy przez rozdrobnienie wsadu i/lub proces obrbki wstpnej w warunkach wysokiej temperatury i cinienia (hydrolizy cinieniowej). Hydrauliczny czas retencji oblicza si wedug wzoru (FNR 2005): [doby] gdzie: HRT - hydrauliczny czas retencji VR- objto komory fermentacyjnej [m3] V- dobowa objto wsadu zadawanego do komory [m3/dob]

Obcienie komory adunkiem zanieczyszcze

Obcienie komory adunkiem zanieczyszcze wyraa si stosunkiem iloci dostarczanych substancji organicznych do pojemnoci komory. Obcienie komory jest kluczowym wskanikiem przebiegu procesu fermentacji i produkcji biogazu. Produkcja biogazu ronie przy zwikszaniu obcienia do wartoci granicznej, a po osigniciu maksimum, kiedy nastpuje przecienie ukadu, produkcja zaczyna spada. Dlatego konieczne jest rozpoznanie optymalnego zakresu obcienia komory fermentacyjnej (zazwyczaj wynosi ono 3,5-6 kg s.m.o./m3/dob, przy czym wysze wartoci s charakterystyczne dla fermentacji suchej). Obcienie komory adunkiem zanieczyszcze oblicza si wedug wzoru: [kg s.m.o./m3/dob]

gdzie: BR - obcienie komory adunkiem zanieczyszcze organicznych VR - objto komory fermentacyjnej [m3] m - ilo wsadu [kg/dob]
26

c - procentowa zawarto substancji organicznej we wsadzie s.m.o. - zawarto suchej masy organicznej

Mieszanie biomasy
Mieszanie ma na celu zapewnienie jednorodnego przebiegu procesu fermentacji w caej objtoci komory i jest istotne dla utrzymania jednakowej temperatury i konsystencji oraz umoliwia atwiejsze odgazowanie. Ponadto mieszanie zwiksza dostp bakterii do czstek substancji organicznej; zapobiega powstawaniu koucha i spadkowi aktywnoci bakterii; zapewnia rwnomierne rozprowadzenie dopywajcej biomasy w masie fermentujcej, a w konsekwencji przyspiesza proces fermentacji. Jednorodne wymieszanie biomasy w caej objtoci komory, sprawia, e nie powstaj martwe pola, do ktrych dopyw substancji organicznych jest zakcony. W przypadku niedostatecznego mieszania, dochodzi do znacznego ograniczenia kontaktu midzy wsadem a bakteriami, co skutkuje spowolnieniem procesu rozkadu. Zbyt intensywne mieszanie rwnie moe naruszy skupiska bakterii i doprowadzi do cakowitego zatrzymania procesu biologicznego.

Inne wskaniki prawidowoci przebiegu procesu

Bakterie metanogenne do bytowania wymagaj rodowiska o odczynie obojtnym, tj. pH ok. 7 (w przedziale 6,8-7,2). W pierwszym etapie procesu, w przypadku szybkiego rozkadu substancji organicznych do niszych kwasw organicznych, moe wystpowa obnienie odczynu do pH 6,2-6,5, ktre moe spowodowa spowolnienie i zahamowanie procesu. Aby temu zapobiec mona doda wapna, bd wieej gnojowicy w celu podwyszenia odczynu, gdy pH poniej 6,2 ma toksyczny wpyw na bakterie metanowe. Zbyt niskie pH jest czsto rezultatem nadmiernego obcienia substratem i sygnaem nieprawidowej pracy biogazowni. Jednak, gdy dojdzie do znacznego obnienia pH, najczciej jest ju za pno, aby podtrzyma cigo procesu, dlatego wany jest system monitorowania wskanikw fizyko-chemicznych wczesnego ostrzegania, takich jak potencja REDOX (czyli wielko, ktra przy zachowaniu zdefiniowanych warunkw, pozwala na okrelenie iloci substancji utleniajco-redukcyjnych w danym medium), czy pomiar LKT/OWN (test miareczkowy, sucy do okrelenia ilorazu stenia kwasw oraz pojemnoci buforowej w substracie poddanym fermentacji), (wicej: EU Agrobiogas 2010). Dziki monitoringowi procesu mona w odpowiednim czasie rozpozna zakcenia procesu oraz niebezpieczn utrat rwnowagi biologicznego rozkadu adunku fermentacji i przedsiwzi odpowiednie rodki.

Substancje toksyczne inhibitory procesu

Przyczyn zakce w przebiegu procesu fermentacji moe by obecno inhibitorw, czyli substancji, ktre ju w niewielkich ilociach wykazuj dziaanie toksycznie na bakterie, spowalniajc proces rozkadu. Przykadowo przy nadmiarze azotu moe doj do powstania amoniaku (NH3), ktry ju w niewielkich steniach hamuje wzrost bakterii i moe doprowadzi nawet do zniszczenia caej ich populacji. Stenie amoniaku jest istotnym wskanikiem poprawnoci przebiegu procesu. Podczas, gdy amoniak suy wikszoci bakterii jako rdo azotu, to ju w niewielkich steniach dziaa hamujco na mikroorganizmy. Powyej 3.000 g/m3 toksycznie wpywa na bakterie metanowe, natomiast w przedziale 1.500 - 3.000 g/m3 jest inhibitorem procesu. Pozostaymi substancjami zaburzajcymi proces fermentacji s: mied, nikiel, chrom, jeli wystpuj w iloci powyej 100 mg/dm3. Rwnie podwyszona zawarto antybiotykw w odchodach zwierzt moe by przyczyn zaniku procesu fermentacji (FNR 2005). Populacja bakterii, biorcych udzia w fermentacji metanowej, wymaga dostatecznej iloci poywki, aby rosn i rozmnaa si. Z tego wzgldu stosunek wgla do azotu (C:N) w materiale poddawanym procesowi fermentacji nie powinien przekracza 100:3. Wynika to z budowy chemicznej komrek bakteryjnych oraz z faktu, e 15% wgla w substracie jest asymilowane przez bakterie. Jeli jednak w substracie poddawanym fermentacji znajdzie si zbyt duo azotu, akumuluje si on w postaci amoniaku a do stenia, w ktrym staje si on toksyczny dla bakterii metanowych hamujc proces fermentacji. W odchodach zwierzcych wystpuj due stenia azotu amonowego, dlatego zaleca si rozcieczanie wsadu. Innym sposobem moe by dodatek biomasy o wysokiej zawartoci wgla (np. somy) i zwikszenie stosunku C:N we wsadzie.
27

Proces produkcji energii elektrycznej i ciepa w kogeneracji (skojarzeniu)

Kocowymi produktami energetycznymi biogazowni w zalenoci od konfiguracji instalacji mog by: biogaz - gaz o skadzie i parametrach zblionych do gazu ziemnego (po jego oczyszczeniu i obrbce) oraz wytworzone z niego energia elektryczna, ciepo lub/oraz chd. Skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i ciepa jest obecnie najbardziej rozpowszechnion metod wykorzystania biogazu bezporednio w biogazowni. Wytworzona w ukadach kogeneracyjnych energia, wykorzystywana jest na potrzeby procesowe biogazowni oraz sprzeday energii elektrycznej. Nadwyka ciepa moe by sprzedawana lokalnym odbiorcom, natomiast energia elektryczna przekazywana jest w swej zasadniczej czci do sieci elektroenergetycznej. Przy obliczaniu produkcji energii w kogeneracji naley uwzgldni nastpujce parametry: warto kaloryczn metanu zawartego w biogazie, ktra mieci si w granicach 10,2-10,9 kWh/m3; z uwagi na fakt, e udzia metanu w biogazie wynosi rednio ok. 60%, natomiast warto kaloryczna biogazu wynosi ok. 6 kWh/m3; sprawno agregatu; cieplna: 40-44%, elektryczna: 30-40%, w zalenoci od urzdzenia i parametrw jego pracy podanych przez producenta; czas pracy agregatu w cigu roku; 7.500-8.300 h/r, oznacza to dyspozycyjno urzdzenia na poziomie 85-95%, rednio przyjto 8.000 h pracy urzdzenia w cigu roku (FNR 2005); ilo wyprodukowanego ciepa brutto i netto; cakowita produkcja brutto, pomniejszona jest o zuycie na potrzeby wasne (ciepo technologiczne); ilo wyprodukowanej energii elektrycznej brutto i netto; cakowita produkcja brutto pomniejszona jest o zuycie na potrzeby wasne.

Fotografia 1 Ukad do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa w Koczale. (Poldanor S.A). Przyjmuje si, e w skali roku ciepo wykorzystywane na potrzeby wasne to 25-40% cakowitej produkcji ciepa (FNR 2005). Naley jednak zwrci uwag na sezonowe wahania szczeglnie w sezonie zimowym (grzewczym), gdy zapotrzebowanie na ciepo procesowe do ogrzania komory jest wiksze, a tym samym zmniejsza si ilo ciepa moliwego do sprzeday na zewntrz lub do ogrzewania wasnych pomieszcze czy innych procesw technologicznych. Dobrym rozwizaniem jest takie wykorzystanie ciepa, ktre umoliwia odbir jego nadwyki poza sezonem grzewczym
28

przykadowo do: suszenia ziaren, drewna, peletw bd przez zakady przemysu spoywczego. Biogazownia zuywa rwnie rednio ok. 9% wyprodukowanej energii elektrycznej na potrzeby technologiczne takie jak: mieszada, pompy, ukad sterowania, owietlenie, etc. Obecnie moliwo rozszerzenia kogeneracji i zwikszenia wspczynnika skojarzenia stwarza trigeneracja, polegajca na skojarzonym wytwarzaniu energii cieplnej, elektrycznej oraz chodu uytkowego. W systemach ciepowniczych, w okresie letnim, poprawia ekonomik produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepem przy niskim zapotrzebowaniu odbiorcw na energi ciepln i istniejcym zapotrzebowaniu na chd uytkowy. 2.2 Wykorzystanie biogazu rolniczego przy wtaczaniu oczyszczonego biometanu do sieci dystrybucyjnej gazowej i metody oczyszczania biogazu

Alternatywnym sposobem wykorzystania biogazu, poza miejscem jego wytworzenia, jest jego wtaczanie, po uprzednim oczyszczeniu, do sieci gazowej. Poniewa biogazownie budowane s najczciej na terenach rolniczych, bd w znacznym oddaleniu od terenw zabudowanych, moliwoci wykorzystywania ciepa s znacznie ograniczone. Jednym ze sposobw zwikszenia efektywnoci wykorzystania biometanu jest jego przesy sieci gazow do miejsc, gdzie moe by on uytkowany do produkcji energii elektrycznej i ciepa w agregatach kogeneracyjnych, bd wykorzystywany jako paliwo dla samochodw. Zataczanie biometanu do gazocigw jest moliwe dziki technologiom uszlachetniania biogazu, a nastpnie wtaczania uzyskanego czystego biometanu do sieci gazowej. Technologie te stanowi interesujc alternatyw dla dotychczasowych metod wykorzystywania biogazu. Zgodnie z nowelizacj Prawa energetycznego z dnia 8 stycznia 2010 roku za biogaz, ktry zosta wprowadzony do sieci dystrybucyjnej gazowej, mona bdzie uzyska tzw. wiadectwa pochodzenia biogazu rolniczego (potocznie zwane brzowymi certyfikatami), ktrych sposb naliczania i warto rynkowa bd decydujce dla konkurencyjnoci tej technologii. Zgodnie z brzmieniem zapisw ustawy Prawa energetycznego, wiadectwo pochodzenia biogazu rolniczego wydaje Prezes Urzdu Regulacji Energetyki na wniosek wytwrcy biogazu rolniczego. Wniosek taki skada si za porednictwem operatora systemu dystrybucyjnego gazowego, na ktrego obszarze znajduje si przycze. Natomiast art. 9c ust. 6a nakada na operatora systemu dystrybucyjnego gazowego obowizek odbioru biogazu rolniczego, co ma w praktyce uatwi dostp (warunki przyczenia) do sieci gazowych. W 2011 wejdzie w ycie rozporzdzenie wydane przez Ministra Gospodarki, ktre bdzie okrelao: parametry jakociowe biogazu rolniczego wprowadzonego do sieci dystrybucyjnej gazowej, wymagania dotyczce pomiarw, rejestracji i sposobu obliczania iloci wytwarzanego biogazu rolniczego, miejsce dokonywania pomiarw iloci biogazu rolniczego na potrzeby realizacji obowizku potwierdzania danych, sposb przeliczania iloci wytworzonego biogazu rolniczego na ekwiwalentn ilo energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych rdach energii na potrzeby wypenienia obowizku, warunki przyczenia do sieci dystrybucyjnej gazowej instalacji wytwarzania biogazu rolniczego. Biogaz przed uszlachetnianiem, poza metanem i dwutlenkiem wgla, zawiera rwnie niepodane skadniki m.in. siarkowodr (H2S), par wodn i inne substancje (Szczegowe informacje zawiera Tabela 5 umieszczona na nastpnej stronie).

29

Tabela 5 Porwnanie skadu biogazu i gazu ziemnego. (Rapp M. 2010).

Parametr Metan Dwutlenek wgla Azot Tlen Wodr Siarkowodr Amoniak Etan Propan Warto kaloryczna Biogaz 45-75% 28-45% <3% <2% iloci ladowe <10 ppm iloci ladowe rednio 6 kWh/m3 cho w zalenoci od wsadu do biogazowni: 5,5-7,7 kWh/m3 Biometan 94-99% 0,1-4% <3% <1% iloci ladowe <10 ppm iloci ladowe 10,2-10,9 kWh/m3 Gaz ziemny 93-98% 1% 1% <3% <2% ok. 9-11 kWh/m3

Szczeglnie siarkowodr i para wodna musz zosta usunite podczas procesu oczyszczania, gdy dziaaj niekorzystnie na system dystrybucji gazu ziemnego. Z uwagi na to przyjmuje si, i jako biometanu dostarczanego do sieci dystrybucyjnej gazowej nie moe odbiega od parametrw jakociowych innych rodzajw paliw gazowych transportowanych t sieci. W przeciwnym razie jako paliw gazowych w sieci ulegnie pogorszeniu, co moe negatywnie wpyn na ostatecznych odbiorcw, niekorzystnie wpyn na ich bezpieczestwo jak rwnie funkcjonowanie urzdze i instalacji przyczonych do sieci. Dla gazocigw szczeglnie niebezpieczne s zjawiska (Barczyski A. 2009): zniszczenie materiau z ktrego wykonane s elementy sieci gazowej (zjawiska erozji, abrazji i korozji wywoane nadmiern zawartoci pyu, tlenu, siarkowodoru, dwutlenku wgla i pary wodnej), zmniejszenie dronoci gazocigw, armatury i urzdze technologicznych wywoane kondensacj pary wodnej, kondensacj wglowodorw, tworzeniu si hydratw i pyw. W Polsce, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu gazowego (Dz. U. Nr 133, poz. 891) dopuszcza si stosowanie gazu ziemnego zaazotowanego podgrupy: Ls, Lw, Ln i Lm oraz gazu wysokometanowego grupy E. Jako gazu w systemie dystrybucyjnym musi spenia parametry jakociowe wyznaczone treci ww. rozporzdzenia opracowanego m.in. na podstawie polskich norm: PN-C-04750 Paliwa gazowe - Klasyfikacja, oznaczenie i wymagania; PN-C-04751 Gaz ziemny Ocena jakoci; PN-C-04752 Gaz ziemny Jako gazu w sieci gazowej; PN-C-04753 Gaz ziemny jako gazu dostarczanego odbiorcom z sieci rozdzielczej. Technologie uszlachetniania biogazu stosowane w Europie Stenie metanu w surowym biogazie wynosi 45-75% obj. (w zalenoci od zastosowanego substratu), natomiast w procesie uszlachetniania surowego biogazu uzyskuje si tzw. biometan o zawartoci metanu nawet do 99,9% obj. Aby podwyszy warto kaloryczn biometanu i tym samym zbliy si zarwno skadem, jak i jakoci do gazu ziemnego dodaje si czasami do niego skroplony propan butan (ang. LPG), bd powietrze. Konieczne jest rwnie dostosowanie cinienia biometanu do tego panujcego w sieci gazu ziemnego. W procesie uszlachetniania biogazu wyeliminowane zostaj z niego rwnie: siarkowodr, amoniak, woda, zwizki tlenu oraz azotu. Jednak najbardziej wymagajcym pod wzgldem zastosowanej technologii i jednoczenie najdroszym procesem jest oddzielenie dwutlenku wgla od metanu. Przykadow instalacj do uszlachetniania biometanu prezentuje ponisza fotografia.

30

Fotografia 2 Przykadowa instalacja do oczyszczania biogazu do jakoci gazu ziemnego. (archiwum IEO) Znanych jest obecnie kilka technologii uszlachetniania biogazu. Do najczciej stosowanych nale: adsorpcja zmiennocinieniowa (PSA Pressure Swing Adsorption), puczki wodne, puczki z zastosowaniem innych rozpuszczalnikw, separacja membranowa oraz separacja kriogeniczna. Kada z technologii dostpnych na rynku ma swoje wady i zalety. Dlatego te wybr ktrejkolwiek z opcji do uszlachetniania biogazu powinien by poprzedzony szczegowymi analizami. Przegld tych technologii przedstawia Tabela 6. Tabela 6 Technologie uszlachetniania biogazu. (Urban W. i in. 2009).
Technologia Adsorpcja zmiennocinieniowa (PSA) Puczka wodna Chemiczna absorpcja puczka aminowa Fizyczna absorpcja wymywanie z zastosowaniem Selexol-, Rectisol-, Purisol Separacja membranowa Separacja kriogeniczna Efekt Adsorpcja CO2 pod cinieniem na wglu aktywnym Rozpuszczenie CO2 w wodzie pod wysokim cinieniem Chemiczna reakcja CO2 z MEA (monoetanoloamina) Rozpuszczenie CO2 w rozpuszczalniku pod wysokim cinieniem Rna prdko permeacji moleku gazowych Warunki agregacji w zalenoci od temperatury Stenie metanu po procesie > 96% > 96% > 99% Straty metanu 2-4% 1-3% < 0,1%

> 96% > 95% > 99%

ok. 2% ok. 2% -

W Europie najczciej stosowanymi technologiami s adsorpcja zmiennocinieniowa PSA (33 instalacje) oraz puczki wodne (32 instalacje). Pozostae technologie wdroono w pojedynczych obiektach w Europie. Rysunek 6 przedstawia udzia poszczeglnych technologii (Beil M. 2010).

31

Rysunek 6 Ilo instalacji oczyszczania biogazu w rozbiciu na technologie. Kraje w ktrych technologia oczyszczania biogazu znalaza najszersze zastosowanie to Niemcy i Szwecja. Rysunek 8 przedstawia cakowit wydajno instalacji w rozbiciu na kraje (Beil M. 2009).

Rysunek 7 Cakowita wydajno instalacji oczyszczania biogazu do biometanu w UE. Rysunek 7 dowodzi, i nie tylko kraje posiadajce dobrze rozwinit siec przesyow gazu ziemnego maj moliwo przodowania w technologii oczyszczania biometanu. W Niemczech biometan jest w wikszoci przypadkw zataczany do sieci przesyowej gazu ziemnego po czym wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej i ciepa w moduach kogeneracyjnych (CHP), natomiast w Szwecji z uwagi na saby rozwj krajowej sieci przesyowej dominuje wykorzystywanie lokalne, np. jako paliwo dla aut.

32

2.3

Charakterystyka elementw cigu technologicznego produkcji biogazu oraz charakterystyka procesu produkcji biogazu rolniczego.

Charakterystyka elementw cigu technologicznego biogazowni Instalacje do produkcji biogazu rolniczego mog si rni pod wzgldem doboru poszczeglnych elementw cigu technologicznego, w zalenoci od lokalnych uwarunkowa, takich jak rodzaj i waciwoci zastosowanych substratw, sposb wykorzystania biogazu oraz sposb zagospodarowania masy pofermentacyjnej. Konfiguracja biogazowni, ktra odbywa si ju na etapie planowania i projektowania, zaley w pierwszej kolejnoci od dostpnych substratw. Rodzaj, ilo i jako stosowanych substratw (zawarto suchej masy, produktywno metanu, pochodzenie) decyduje o wielkoci produkcji biogazu, a take o objtoci zbiornikw, wielkoci urzdze i instalacji oraz o mocy agregatw do produkcji energii elektrycznej i ciepa. Schemat typowej instalacji biogazowej przedstawia Rysunek 8.
Przetwarzanie substratw Przygotowanie substratw
Komora fermentacji

Przechowywanie pulpy
Biogaz
Wtrna komora fermentacji

Dekanter

Organiczne odpady przemysowe

Frakcja pynna

Masa pofermentacyjna

Odchody zwierzt

Dozownik

Obrbka pulpy

Uprawy energetyczne

Ciepo

Ukad do kogeneracji

Energia elektryczna

Rysunek 8 Uproszczony schemat blokowy instalacji do produkcji biogazu rolniczego. (Xergi AS).

Warianty stosowanych opcji technologicznych przedstawia Tabela 7 zamieszczona na nastpnej stronie.

Tabela 7 Warianty opcji technologicznych stosowanych w biogazowniach rolniczych. (FNR 2005).
Kryterium Liczba etapw procesu technologicznego (rozdzielenie faz fermentacji: hydrolitycznej, acydofilnej, octanogennej, metanogennej) Temperatura procesu technologicznego Opcje technologiczne jednostopniowa (standard) dwustopniowa (odpady tuszczowe) wielostopniowa (substancje trudno rozkadalne) psychrofilowa 10-25C (nie stosuje si) mezofilowa 32-42 C (85% instalacji) termofilowa 50 - 57C niecigy (due znaczenie przy fermentacji suchej) quasi-cigy cigy (standard) fermentacja mokra do 16% s.m. (standard) fermentacja sucha: 16-35% s.m. (technologia w fazie rozwoju)

Tryb zaadunku wsadu

Zawarto suchej masy w substratach

Dwustopniowy proces fermentacji stosuje si, szczeglnie w przypadku dozowania duej iloci odpadw tuszczowych, w trakcie rozkadu ktrych rodowisko bytowania bakterii moe zosta
33

nadmiernie zakwaszone. Fermentacj dwustopniow stosuje si rwnie, jeeli do fermentora dozowane s substancje trudno rozkadalne, takie jak celuloza, hemiceluloza i lignina. Tabela 8 przedstawia klasyfikacj typowych urzdze i elementw, wystpujcych w wikszoci biogazowni. Tabela 8 Lista typowych urzdze, instalacji i budowli wchodzcych w skad instalacji biogazowej.
Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego Zbiorniki magazynujce Pyty, rkawy foliowe lub silosy na kiszonk Silosy na inny wsad Zbiornik buforowy na odpady pynne Zbiornik mieszania Urzdzenie do usuwania piasku z dna zbiornikw -wybierak hydrauliczny Rozdrabniacz do odpadw staych (macerator) Tabor samochodowy do przewoenia i zaadunku substratw Stacja zaadowcza odpadw Podnoniki tamowe/limakowe Waga Dozownik Kraty Sito Ukad do sanitacji (higienizacji/sterylizacji), wymienniki ciepa sterylizatory cinieniowe Komora fermentacyjna, (z blachy stalowej, betonowa lub z tworzywa sztucznego, pionowa lub pozioma) Mieszado lub inny system mieszajcy Detektor i wyapywacz piany Miernik poziomu cieczy w komorze Wziernik Izolacja termiczna komory Zadaszenie komory wraz ze zbiornikiem do przechowywania biogazu System ogrzewania komory Pompy i armatura Rurocigi wodne i ciekowe Przepompownie Studzienki Odwadniacz Filtry do usuwania H2S (zoa biologiczne i chemiczne) Zbiornik na biogaz (nad fermentorem lub wolnostojcy) Cinieniomierz Przerywacz pomienia Pochodnia do spalania nadwyek biogazu Dmuchawy, sprarki Rurocigi ciepownicze Armatura Wymienniki ciepa Rozdzielnia ciepa i rurocigi ciepownicze do odbioru wytworzonego ciepa Koty ciepownicze Stacja transformatorowa, Przycze do GPZ Okablowanie Liczniki pomiarowe Agregatem do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa Urzdzenia do chodzenia generatorw Instalacja elektryczna Instalacja odgromowa Instalacja przeciwprzepiciowa

Komora fermentacyjna

Instalacja wodno-kanalizacyjna

Instalacja gazowa

System grzewczy

Instalacje elektryczne i elektroenergetyczne

Przechowywanie przefermentowanej biomasy (pulpy) Zbiornik na osad pofermentacyjny 34

 Laguny Szczelne przykrycie zbiornikw wtrnych Obrbka pulpy pofermentacyjnej Urzdzenia do suszenia osadu pofermentacyjnego Dekanter Prasa Ukad do filtracji lub odwrconej osmozy

Przygotowywanie i obrbka nawozu Urzdzenie do granulacji nawozu Tabor samochodowy: wtryskiwarka pynnego nawozu do gruntu Inne Budynki (maszynownia, hale, budynek socjalny) Aparatura kontrolno pomiarowa Laboratorium analityczne Infrastruktura (przycza) i drogi.

Instalacje do zataczania biogazu do sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego Instalacja do oczyszczania biogazu do wysokich standardw Rurocigi

Poniej podano opis wybranych, najbardziej istotnych elementw typowego cigu technologicznego biogazowni rolniczej, w tym sposb dziaania najwaniejszych, wchodzcych w jego skad urzdze oraz instalacji. Przechowywanie i przygotowanie materiau wsadowego W zbiorniku wstpnym, sucym do magazynowania surowcw, mog by skadowane odpady organiczne lub odchody zwierzce, ktre dalej podawane s do komory mieszania a nastpnie do komory fermentacji. Niektre substraty o maym uwodnieniu, jak np. kiszonka kukurydzy, skadowane s w pryzmach pod przykryciem foliowym a nastpnie dozowane s do zbiornika mieszania przy pomocy podajnika tamowego. redni okres magazynowa dla kiszonki, np. w rkawie foliowym, to 12 miesicy, zakadajc e zbiory maj miejsce we wrzeniu. Inne odpady o wikszym uwodnieniu, przed zadaniem do komory mieszania, magazynuje si w zbiornikach wstpnych, wykonanych z elbetu (czas gromadzenia odpadw to kilka dni). Zbiorniki, w zalenoci od skadowanego materiau, mog by wykonane z betonu, elbetu, stali lub tworzyw sztucznych oraz mog wystepowa w formie zbiornikw zagbionych lub nie zagbionych. W niektrych biogazowniach stosowany jest tzw. zbiornik wstpnego mieszania gdzie przygotowywana jest mieszanina substratw jako wsad do komory na kolejne 24 godziny i zadawana do komory partiami co 2-3 godziny. Moliwe jest pominicie zbiornika mieszania i zadawanie poszczeglnych substratw bezporednio do komory (np. kiszonki kukurydzy). Jeeli w procesie stosowany jest niejednorodny materia, musi by on przepuszczony przez kraty bd sita oraz macerator (rozdrabniacz). Biomasa przed zastosowaniem w procesie jest rozdrabniana za pomoc maceratora (zwanego te mikserem lub rozdrabniaczem), co prowadzi do ujednolicenia materiau wsadowego, niezbdnego dla poprawnoci przebiegu fermentacji. W przypadku zastosowania odchodw kurzych naley rwnie usuwa piasek z dna komory za pomoc np. wybieraka hydraulicznego. Niektre odpady organiczne stosowane w procesie fermentacji jako substrat (m.in. odpady poubojowe oraz odpady kuchenne) mog stanowi rdo patogenw, stwarzajcych zagroenie chorobotwrcze dla ludzi i zwierzt. Z tego wzgldu odpady te przed wymieszaniem z reszt wsadu naley podda rozdrobnieniu oraz obrbce termiczno-cinieniowej. Zgodnie z procedur sanitacji opisan w rozdziale 4, substraty dla ktrych wymagana jest higienizacja lub sterylizacja trafiaj najpierw do odpowiedniej komory, w ktrej poddawane s obrbce termicznej w temp. 70oC lub 133oC oraz dziaaniu odpowiedniego cinienia w okrelonym przedziale czasowym oraz ewentualnemu rozdrabnianiu w zalenoci od kategorii odpadw.

35

Proces fermentacji Ze zbiornika mieszania biomasa o rnym stopniu uwodnienia przepompowywana jest do komory fermentacyjnej (zwanej te bioreaktorem lub fermentorem), w ktrej zachodzi proces rozkadu materiau wsadowego oraz produkcja biogazu. Aby zapewni prawidowy przebieg procesu, reaktor powinien by szczelny oraz posiada dobr izolacj termiczn, ograniczajc straty ciepa procesowego. Komory fermentacyjne mog by wykonane z blachy, elbetu lub tworzyw sztucznych. Reaktory posiadaj najczciej ksztat cylindryczny, mog by zagbione w ziemi, wolnostojce lub uoone poziomo na fundamentach. Skadaj si z komory z izolacj termiczn, systemu grzewczego, mieszade oraz systemw sucych do wygarniania sedymentw i odprowadzania przefermentowanej biomasy. Ponadto fermentory posiadaj: detektor i wyapywacz piany, ujcie gazu, rurocigi przelewowe, miernik poziomu cieczy oraz zawory bezpieczestwa. W fermentacji suchej stosowane s rwnie zbiorniki garaowe. Wydajno procesu fermentacji podnosi efektywne mieszanie. Ukad mieszania stanowi zazwyczaj mieszada mechaniczne lub pompy hydrauliczne umieszczone wewntrz komory fermentacyjnej, przy czym pompy mog rwnie by zainstalowane na zewntrz komory. Mieszanie hydrauliczne polega na wtaczaniu skompresowanego biogazu do zbiornika, co powoduje powstawanie bbelkw gazu, wymuszajcych mieszanie zawartoci komory fermentacyjnej. Podgrzewanie materiau wsadowego odbywa si za pomoc wymiennikw ciepa i zapewnia odpowiedni i stabiln temperatur procesu. Stosuje si wymienniki zewntrzne i wewntrzne. Wymienniki ciepa mog by rwnie wbudowane w ciany lub dno komory. Jeeli wymagane jest rozcieczenie biomasy, materia wsadowy moe by podgrzewany rwnie przez dodawanie gorcej wody. Niektre surowce do produkcji biogazu, z uwagi na wiksz gsto, wymagaj podgrzewania ju na etapie zbiornika magazynujcego. Zbieranie i przetwarzanie biogazu Wyrniamy dwa podstawowe typy zbiornikw na biogaz: mokre i suche. Zbiorniki mokre, ktre s taszym rozwizaniem, instalowane s bezporednio nad komor fermentacji, gdzie zbierany jest biogaz z biecej produkcji. Natomiast zbiorniki suche stanowi oddzielne konstrukcje, do ktrych przesyany jest biogaz z komory fermentacyjnej i przechowywany do czasu wystpienia zapotrzebowania na odbir paliwa lub energii. Zbiorniki wykonywane s z tworzyw sztucznych, bd gumy i mog mie ksztat balonu, lub poduszki. Zbiornik na biogaz powinien by wyposaony w hydrauliczne i elektryczne zabezpieczenia przed nagymi rnicami cinienia, dmuchaw (sprark) do transportu biogazu ze zbiornika, pochodni do spalania nadwyek biogazu, przerywacz pomienia, ktry zapobiega przedostaniu si ognia do wntrza instalacji, cinieniomierze, oraz licznik gazu do pomiaru iloci wyprodukowanego biogazu. Przed wykorzystaniem na cele energetyczne biogaz musi zosta oczyszczony z domieszek (w szczeglnoci siarkowodoru), ktre mog powodowa korozj i uszkodzenia rurocigw lub urzdze wykorzystujcych biogaz do produkcji energii. Stenie siarkowodoru w biogazie moe osign 3.000 ppm, powodujc korozj urzdze, dlatego naley je zredukowa co najmniej do poziomu 700 ppm. rednie stenie H2S po oczyszczeniu dla biogazowni niemieckich wynosi 200 ppm (FNR 2005). Jedn z powszechnie stosowanych metod odsiarczania jest przepuszczanie biogazu przez zoe biologiczne z dodatkiem powietrza. Innym sposobem jest przepuszczenie biogazu przez zbiornik wypeniony rud darniow. Stosuje si rwnie kolumny filtracyjne ze zwizkami elaza, wgla aktywnego i innych substancji. Biogaz wychodzcy z ogrzanej komory fermentacyjnej zawiera znaczn ilo pary wodnej, ktr mona usun przez zainstalowanie odwadniaczy.

36

Wytwarzanie energii elektrycznej, ciepa i gazu Biogaz wytworzony w komorze fermentacyjnej moe by przetworzony na energi lub oczyszczony do postaci biometanu i wprowadzony do sieci dystrybucyjnej gazowej. Z biogazu mona pozyska: energi elektryczn, ciepo w kotach gazowych, energi elektryczn i ciepo w agregatach kogeneracyjnych, sucych do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa, co jest najpowszechniejsz metod energetycznego wykorzystania biogazu, biogaz z przeznaczeniem do zataczania do sieci dystrybucyjnej gazowej. Zastosowanie agregatu do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa, zapewnia wysz sprawno caego ukadu, pozwalajc na produkcj energii w sposb bardziej ekonomiczny. Sprawno pozyskania energii elektrycznej w najnowszych agregatach mieci si w granicach 30-40% a sprawno odzysku ciepa wynosi 40-44%, co pozwala na uzyskanie cakowitej sprawnoci wykorzystania paliwa rzdu 80-85%. Sprawno agregatu naley do najwaniejszych charakterystyk podawanych przez producenta urzdzenia. Wraz ze wzrostem elektrycznej mocy zainstalowanej instalacji, zwikszaj si take wspczynniki sprawnoci. Rzeczywista sprawno urzdze zainstalowanych w biogazowniach moe by nisza ni podawana przez producenta sprawno urzdze produkowanych z przeznaczeniem do elektrociepowni blokowych, z uwagi na prac przy niepenym obcieniu, oraz zastosowanie biogazu o niszej wartoci opaowej w porwnaniu do gazu ziemnego, jako zasadniczego paliwa, branego pod uwag przez konstruktorw silnikw. Ponadto dokumentacja techniczna urzdze podaje zazwyczaj charakterystyki, opracowane przy zastosowaniu gazu ziemnego w warunkach znormalizowanych, na stanowisku badawczym. Wanym elementem infrastruktury biogazowni jest tzw. trafostacja, umoliwiajca przekazywanie wyprodukowanej energii elektrycznej do gwnego punktu zasilajcego (GPZ), bdcego wasnoci lokalnego operatora systemu dystrybucji energi. Jeeli w najbliszym ssiedztwie biogazowni moliwy jest odbir ciepa, naley rozway moliwo budowy ciepocigu. Jest to rozwizanie kosztowne a opacalno zaley od czynnikw takich jak: wielko sprzeday ciepa oraz odlego od najbliszych odbiorcw. Jeeli odlego od potencjalnych odbiorcw ciepa jest zbyt dua i ciepocig okae si nierentownym, mona biogaz przesya gazocigiem do miejsca lokalnego zapotrzebowania, co jest taszym rozwizaniem umoliwiajcym przetwarzanie biogazu na energi elektryczn i ciepo bezporednio u odbiorcw tych kocowych nonikw energii. Obrbka masy (pulpy) pofermentacyjnej Osad pofermentacyjny moe by wykorzystywany nawozowo tylko w okrelonych przez ustawodawc terminach. W zwizku z tym zachodzi potrzeba jego magazynowania w zbiornikach lub lagunach przez okres do ok. 6 miesicy. W zbiornikach lub lagunach na osad proces fermentacji, cho z mniejsz wydajnoci, zachodzi nadal dlatego powinny by pokryte gazoszczeln membran, dziki czemu mona zwikszy o 3-4 % cakowit produkcj biogazu. Zbiorniki na osad pofermentacyjny, w ktrych jest odzyskiwany dodatkowy biogaz nazywane s komorami wtrnej fermentacji. Nawozy pozyskiwane z osadu pofermentacyjnego mog by stosowane w postaci ppynnej lub staej. Jeeli jednak przy przetwarzaniu znacznej iloci odpadw zachodzi konieczno magazynowania pofermentu, z uwagi na potrzeb zmniejszenia objtoci zbiornikw, niezbdny moe okaza si rozdzia faz na frakcje sta nawz i mokr odciek, ktry jest zazwyczaj zawracany do biogazowni. Rozdzia frakcji moe odbywa si za pomoc metod fizycznych (sedymentacja, suszenie w szklarniach, filtracja membranowa), lub mechanicznych (wirwki, prasy) lub termicznocinieniowych (odparowanie). Zastosowanie nawozu w postaci osadu pofermentacyjnego wymaga odpowiedniego sprztu zapewniajcego jego dozowanie bezporednio do gleby.

37

Sterowanie, kontrola i monitoring procesu Biogazownia jest wyposaona w zintegrowany system automatycznego sterowania, obejmujcy napdy rozdrabniacza, maceratora, podajnika, mieszade w komorze fermentacyjnej, pomp do przepompowywania substratw oraz wody. Ponadto powinna by wyposaona w aparatur kontrolno-pomiarow, umoliwiajc cig kontrol podstawowych wskanikw poprawnoci procesu technologicznego. Monitoring procesu powinien obejmowa: rodzaj oraz iloci materiau wsadowego, temperatur procesu, warto pH, ilo i skad biogazu, poziom napenienia, system wczesnego ostrzegania przed niebezpieczestwem wybuchu. Dodatkowymi parametrami, ktre warto monitorowa, poniewa nale do wskanikw wczesnego ostrzegania o nieprawidowociach pracy biogazowni s: zawarto lotnych kwasw tuszczowych, potencja REDOX oraz zawarto NH3. Monitoring i automatyzacja cigu technologicznego, umoliwia efektywnie zarzdzanie prac biogazowni i kontrol wszystkich procesw. Ukad sterowania instalacj biogazow jest odzwierciedleniem cigu technologicznego biogazowni i jest projektowany oraz wykonywany indywidualnie dla kadej instalacji i moe mie rny stopie zaawansowania (od szafy sterowniczej do penej wizualizacji komputerowej).

2.4

Surowce do produkcji biogazu z uwzgldnieniem produktw ubocznych pochodzenia rolniczego, upraw energetycznych i innych

Biogazownie rolnicze mog przetwarza wsad skadajcy si z mieszaniny odpadw organicznych o rnych waciwociach i pochodzeniu. Jeeli wsad biogazowni to mieszanina kilku substratw mamy do czynienia z tzw. kofermentacj. Zrnicowanie substratw sprzyja zarwno uzyskaniu lepszych parametrw samego procesu, jak rwnie zwiksza bezpieczestwo dostaw surowca dla biogazowni. Nowoczesne biogazownie mog rwnie przetwarza pojedyncze substraty w procesie tzw. monofermentacji, jednak jest to rozwizanie obecnie rzadko stosowane. Substraty do produkcji biogazu powinny by dobierane pod ktem maksymalizacji uzyskw biogazu, jak rwnie stabilnoci procesu fermentacji i moliwoci wykorzystania powstaej masy pofermentacyjnej. W biogazowniach obecnie realizowanych w Polsce najczciej spotykane s instalacje wykorzystujce proces kofermentacji odchodw zwierzcych z produktami ubocznymi pochodzenia rolniczego lub rolinami energetycznymi. Waciwa kompozycja mieszaniny substratw, ktr poprzedzi powinny prby fermentacyjne w skali laboratoryjnej, zapewnia wysokie uzyski biogazu oraz stabilno procesu. Z dowiadcze eksploatacyjnych dotychczas zrealizowanych instalacji wynika, e celowe jest uzupenianie odchodw zwierzcych innymi substratami o wikszej zawartoci suchej masy organicznej w jednostce masy/objtoci odpadw i wysokiej wartoci energetycznej, co wpywa na wzrost produkcji biogazu a zarazem efektywnoci ekonomicznej procesu fermentacji. Tabela 9 przedstawia charakterystyk przykadowych substratw, powszechnie wykorzystywane do produkcji biogazu. Jest to wybr obecnie najbardziej w Polsce popularnych i najczciej rozwaanych przez inwestorw biogazowni, substancji organicznych, pochodzcy z atlasu substratw obejmujcego ok. 200 pozycji, ocenionych pod ktem przydatnoci do pozyskiwania biogazu (EU Agrobiogas 2010).

38

Tabela 9 Charakterystyka wybranych substratw wraz z potencjaem produkcji biogazu.

Procentowa zawarto suchej masy w t substratu % wsadu Gnojowica bydlca Odpady z hodowli zwierzcej Gnojowica wiska Odchody drobiowe mokre ze cik Odchody drobiowe podsuszone Odchody indycze Gnojowica krw mlecznych Gnojwka Osady poflotacyjne z rzeni Odpady poubojowe Zawarto odkw bydlcych Odseparowana tkanka tuszczowa Soma Trawa kiszonka Trawa Siano Ziemniaki licie Kukurydza kiszonka Bb kiszonka Rzepak kiszonka Burak pastewny Burak cukrowy Cebula Odpady i resztki owocw Odpady i pozostaoci warzyw Przetwrstwo spoywcze Melasa Wysodziny browarnicze Wywar pogorzelniany ziemniaczany Odpady z produkcji oleju Serwatka Odpady z produkcji serw Odpady piekarnicze 9,5 6,6 15,1 30,0 15,1 8,5 2,1 14,6 15,0 34,3 87,5 40,3 11,7 87,8 25,0 32,6 24,1 50,8 13,5 23,0 12,9 45,0 13,6 81,7 20,5 13,6 78,8 5,4 79,3 87,7 Procentowa zawarto suchej masy organicznej w zawartoci suchej masy % s.m.o. 77,4 76,1 75,6 72,7 75,6 85,5 60,0 90,6 84,0 49,1 87,0 83,4 88,0 89,6 79,0 90,8 88,6 87,6 85,0 92,5 94,8 61,5 80,2 92,5 81,2 89,5 97,0 86,0 94,0 97,1 Produkcja metanu / t s.m.o. m3/t s.m.o. 222,5 301,0 320,0 230,0 320,0 154,0 222,5 680,0 264,0 700,0 387,5 396,6 587,5 417,9 587,5 317,6 291,0 376,5 546,6 444,0 360,3 400,0 370,0 301,6 545,1 387,7 600,0 383,3 610,2 403,4

Nazwa substratu

Poniej omwiono najwaniejsze z grup dostpnych substratw, szeroko wykorzystywanych w Polsce.

Roliny energetyczne i odpady rolnicze

39

Produkty uboczne i pozostaoci rolnictwa oraz odpady przemysowe Do produkcji biogazu rolniczego, oprcz surowcw rolniczych, mog by stosowane produkty uboczne rolnictwa, pynne lub stae odchody zwierzce, produkty uboczne lub pozostaoci przemysu rolno-spoywczego lub biomasy lenej. Tabela 10 Klasyfikacja surowcw do produkcji biogazu rolniczego (poza surowcami rolniczymi).
Produkty uboczne i pozostaoci rolnictwa: odchody zwierzt odpady z hodowli rolin cinki trawy i odpady ogrodnicze pozostaoci produktw spoywczych Odpady przemysowe: przemysu rolno-spoywczego: - owocowo-warzywnego, - mleczarskiego, - piekarniczego, - cukrowniczego, - gorzelnianego, - misnego.

Gwnym substratem do produkcji biogazu rolniczego jest gnojowica, bdca mieszanin kau i moczu zwierzt gospodarskich wraz z wod. W zalenoci od gatunku zwierzt, sposobu karmienia i iloci zuytej wody gnojowica moe posiada zrnicowane waciwoci. Substancje organiczne charakteryzuj si odmiennym tempem rozkadu i iloci biogazu, powstajcego w wyniku ich rozkadu. Odchody zwierzce charakteryzuj si mniejszym potencjaem produktywnoci biogazu w porwnaniu do odpadw organicznych o pochodzeniu przemysowym i rolin energetycznych. Ponisza tabela przedstawia dane dotyczce produkcji odchodw przez bydo, trzod i drb oraz charakterystyczny dla nich potencja produkcji biogazu. Tabela 11 Dane empiryczne dotyczce parametrw surowcw oraz produktywnoci z nich biogazu rolniczego z odchodw zwierzcych. (Schulz H., Eder B. 2001).
Parametr s.m. s.m.o. s.m.o. / DJP Jednostka t s.m./t odpadw t s.m.o/t s.m. kg s.m.o/DJP/d Obornik 0,237 0,764 Bydo Gnojowica 0,095 0,774 3-5,4 rednio: 4,2 Trzoda chlewna Obornik Gnojowica 0,238 0,799 0,066 0,761 2,5-4 rednio: 3,3 Obornik 0,303 0,727 Drb Gnojowica 0,15 0,756

5,5- 10 rednio: 7,78 230,0 320,0

Produkcja m3/t s.m.o 249,4 225,5 228,0 301,0 biogazu Produkcja 1,5-2,9 0,56-1,5 0,6-1,25 m3/DJP/d biogazu rednio: 2,2 rednio: 1,03 rednio: 0,93 Oznaczenia: DJP - dua jednostka przeliczeniowa inwentarza, odpowiada zwierzciu o masie 500 kg s.m. - zawarto suchej masy s.m.o. - zawarto suchej masy organicznej s.m.o. /DJP - zawarto s.m.o. w przeliczeniu na due jednostki przeliczeniowe

3,5-4,0 rednio: 3,75

Istotn grup wrd substratw w biogazowniach, rozwaanych przez inwestorw w Polsce, stanowi odpady z przetwrstwa misnego i rzeni. O atrakcyjnoci pozyskania odpadw poubojowych do produkcji biogazu decyduje przede wszystkim moliwo bezpatnego ich pozyskania od zakadw misnych i masarni, ktre zobowizane s do ich utylizacji. Obecnie dziaajce zakady przetwrstwa misnego w kraju, ktre nie posiadaj wasnych obiektw utylizacyjnych, mog by zainteresowane utylizacj odpadw w biogazowniach ze wzgldu na niszy koszt takiej usugi w porwnaniu z wyspecjalizowanymi zakadami utylizacyjnymi. Z dowiadcze niemieckich wynika jednak, e wraz ze wzrostem konkurencji na rynku biogazu i substratw do biogazowni, firmy generujce odpady, posiadajce instalacj do higienizacji oraz rozdrabniania substratw mog sprzedawa biogazowni odpady po wstpnej obrbce, ju jako substraty wysokiej
40

jakoci. Ponadto naley pamita, i moliwo wykorzystania w procesie produkcji biogazu odpadw z przetwrstwa misnego i rzeni, nakada obowizek ich sanitacji a wic generuje dodatkowe koszty zwizane z budow specjalistycznej instalacji. Poniszy przedstawia wyniki analiz Instytutu Energetyki Odnawialnej nt. preferencji deweloperw i inwestorw planowanych biogazowni dotyczce substratw. Z analiz wynika, e najwikszym zainteresowaniem cieszy si bd odpady, w tym dochody zwierzce oraz odpady z przemysu rolno-spoywczego.
kiszonka kukurydzy 26% gnojowica wiska bd bydlca odchody kurze 7% odpady poubojowe odpady z gorzelni odpady z przemysu owocowo warzywnego (w tym z cukrowni i gorzelni) z przemysu mleczarskiego

2% 17%

13% 7% 28%

Rysunek 9 Udzia poszczeglnych rodzajw substratw rozwaanych we wsadzie do planowanych biogazowni w 2010 roku - dane wasne IEO. Celowe uprawy energetyczne Obecnie coraz wiksze zastosowanie w produkcji biogazu, w szczeglnoci w Niemczech, znajduj uprawy celowe rolin energetycznych. Najszersze zastosowanie ma w tym przypadku kukurydza pod postaci kiszonki. Ponadto mog by stosowane: trawa, koniczyna, ziemniaki, kukurydza, bb, yto, burak pastewny, buraki cukrowe, cebula, gorczyca, groch, kalarepa, kapusta, kalafior, pszenica, owies, jczmie, sorgo, rzepak, dynia, sonecznik. Roliny te mog by stosowane pod postaci caych rolin; osobno: owocw, bulw lub lici, jak rwnie nasion tych rolin lub te rolin po przetworzeniu w formie kiszonki lub somy. Od strony technologicznej dobre waciwoci i wysok wydajno zapewnia stosowanie kiszonek kukurydzy, sonecznika, trawy oraz Sucrosorgo.
18 16 14 12,4 12 Plon [t s.m./ha] 10 8 6 4 2 0 Kukurydza Lucerna Koniczyna z trawami Trawa sudaska Sucrosorgo 16,8 15,1 14

Rysunek 10 Plony biomasy rolin przeznaczonych do kiszenia. (Syngenta Seeds 2009 ).

41

Wrd gatunkw wykorzystywanych do produkcji biogazu na rynku niemieckim dominuje kukurydza (90% udziau). Kukurydza w postaci kiszonki do produkcji biogazu jest najczciej stosowana z uwagi na nastpujce czynniki: wysok wydajno produkcji biogazu w porwnaniu do innych rolin zboowych, mniejsze koszty pozyskania w porwnaniu z innymi uprawami, brak koniecznoci zmiany dotychczas stosowanej techniki uprawy i zbioru, atwe, dugookresowe magazynowanie. Przy doborze odmiany kukurydzy do produkcji biogazu naley uwzgldni: klas wczesnoci, ktra wpywa na termin zbioru oraz zawarto suchej masy, wysoko plonu suchej masy, wydajno produkcji biogazu. Gwnym kryterium oceny przydatnoci kiszonki z kukurydzy, przeznaczonej na biogaz, jest sucha masa, poniewa nie opracowano jeszcze innych szybkich metod do oceny jakociowej. Waciwy czas zbioru kukurydzy (tzw. wczesno odmiany), wpywa na zawarto suchej masy (s.m.), ktra powinna mieci si w granicach od 28% do 35%. Zawarto s.m. poniej 28% przyczynia si do zwikszonych strat zwizanych z wyciekiem soku, natomiast przy wyranym przekroczeniu zawartoci s.m. powyej 35%, prawidowe ugniecenie w celu duszego przechowywania kiszonki jest niemoliwe. W szczeglnoci: wczesna (dopasowana do rejonu uprawy) odmiana bdzie zbierana przy 33% s.m; pna odmiana bdzie zbierana przy 27,5% s.m., wczesna odmiana daje plon s.m. 16,5 t/ha przy 50 t/ha wieej masy, pna odmiana daje o 4% wicej plonu s.m., tj. 17,2 t/ha przy 62,5 t/ha wieej masy. Planujc produkcj kiszonki na biogaz naley uwzgldni, e dla pniejszych odmian trzeba zabezpieczy o 25% wiksz pojemno na potrzeby zakiszania. Dla pnych odmian wzrastaj te koszty nawozowego wykorzystania produktu pofermentacyjnego o min. 20% z powodu wyszego o min. 20% uwodnienia surowca. Niekorzystn konsekwencj uprawy pnej odmiany s take mniejsze plony nastpnych upraw, ze wzgldu na opnienie zabiegw agrotechnicznych jesieni i due nakady wynikajce z niekorzystnych warunkw glebowych w pniejszych terminach agrotechnicznych. Im dalej na pnoc i im chodniejszy klimat w danej lokalizacji, tym bardziej ujawniaj si zalety odmian wczesnych. Wybr pniej dojrzewajcych odmian nie zapewnia automatycznie wyszych plonw. Wieloletnie dowiadczenia z odmianami kukurydzy na biogaz wykazuj, e najlepsze plony osigane s przez odpowiednio dobrane do stanowiska odmiany, osigajce faz penej dojrzaoci.

42

3 Etapy procesu inwestycyjnego budowy biogazowni rolniczej

Rozdzia poprzedni opisuje technologi produkcji biogazu z wykorzystaniem odpowiednich substratw oraz rozwizania technologiczne, ktre mog zosta wybrane do realizacji konkretnego przedsiwzicia. Rozwijajc projekt biogazowni rolniczej od teorii naley przej do praktyki i identyfikujc zakres projektu wybra najbardziej optymalne dla danej lokalizacji rozwizania. Kolejnym etapem bdzie uzyskanie niezbdnych pozwole, w tym istotnych dla instytucji finansujcych: tytuu prawnego do inwestycji, decyzji rodowiskowej, lokalizacyjnej a w dalszej kolejnoci pozwolenia na budow wraz z uzgodnieniami, podpisanie niezbdnych umw realizacyjnych (bez tych dokumentw nie bdzie moliwe aplikowanie po rodki na budow biogazowni). Wane s rwnie procedury formalno-prawne na etapie budowy, rozruchu i oddania obiektu do uytkowania. Kolejno oraz czas trwania poszczeglnych etapw ujte s na wykresie Gantta na kocu niniejszego rozdziau. Identyfikacja zakresu projektu

Realizacja biogazowni rolniczej przebiega wedug sekwencji okrelanej jako cykl projektu, ktry obejmuje: planowanie, identyfikacj, opracowanie biznes planu, finansowanie oraz wdroenie (budowa i przekazanie w uytkowanie). Na etapie identyfikacji inwestycji naley rozway opcje technologiczne, organizacyjne, form prawn realizacji oraz koncepcj jej finansowania. Przede wszystkim jednak o wyborze wariantu inwestycji zadecyduj kwestie ekonomiczne inwestor, w okrelonych uwarunkowaniach zewntrznych, podejmie si realizacji wariantu najbardziej optymalnego pod wzgldem finansowym i mikroekonomicznym. Na wstpie niezbdna jest analiza rnych dostpnych wariantw/opcji inwestycji a nastpnie dokonanie ostatecznego wyboru takiego zakresu projektu, ktry pozwoli w sposb optymalny osign zakadane efekty. Elementy poprawnie przeprowadzonej identyfikacji to: wybr lokalizacji, analiza opcji technologicznych, analiza ryzyka prawnego, wstpna analiza opacalnoci oraz pene studium wykonalnoci (dla duych projektw). Deweloper zewntrzny dokonuje wyboru lokalizacji ale rolnik w zasadzie nie wybiera tylko ocenia moliwoci realizacji projektu. Lokalizacja w duej mierze decyduje o powodzeniu i opacalnoci inwestycji. Przy ocenie terenu pod biogazowni naley bra pod uwag poniej przedstawione uwarunkowania. Moliwoci pozyskania substratw Identyfikacj zakresu projektu rozpoczynamy od analizy substratw: ich dostpnoci, moliwoci zapewnienia dostaw oraz oceny produktywnoci biogazu. Konieczne jest sprawdzenie iloci lokalnie dostpnych substratw lub moliwoci dowoenia z odlegoci do kilkudziesiciu kilometrw, ustalenie caego acucha zaopatrzenia i obrbki biomasy oraz rodzaju i iloci substratw dostarczanych do biogazowni w podziale na miesice. Korzystne na tym etapie jest podpisywanie umw przedwstpnych lub uzyskanie promesy dostaw. Przy zastosowaniu upraw energetycznych naley okreli dostpny area i klas gruntw przeznaczonych pod ich upraw. W przypadku gdy substraty bd dowoone naley oceni dostpno/koniecznoci rozbudowy lokalnych drg. Typowe biogazownie rolnicze pracuj na mieszance odchodw zwierzcych (gnojowica, ewentualnie obornik) oraz materiaw rolinnych (gwnie kiszonki kukurydzy). Dlatego decydujc si na dan lokalizacj i wykorzystanie dostpnych dla niej substratw, oprcz uwzgldnienia wasnych substratw, warto nawiza kontakty z fermami, lokalnymi przedsibiorcami zainteresowanymi zagospodarowaniem powstaych odpadw przemysowych czy te rolnikami dysponujcymi duym areaem upraw i chtnymi do przeznaczenia czci pl pod uprawy na cele energetyczne lub posiadajcymi produkty uboczne i pozostaoci produkcji rolnej lub przetwrstwa rolno-spoywczego. Zwikszon produkcj biogazu mona uzyska rwnie w przypadku zastosowania jako substratu odpadw, ktre zazwyczaj mona pozyska bezkosztowo, a w okrelonych przypadkach nawet pobiera opaty za ich przyjmowanie (np. utylizacja niektrych grup odpadw poubojowych). Wykorzystanie takich odpadw do fermentacji znacznie poprawia ekonomik biogazowni, poniewa
43

charakteryzuj si one wiksz produktywnoci biogazu. Wstpne plany wykorzystania substratw naley rwnie podda analizie od strony prawnej (np. opcj fermentacji odpadw niebezpiecznych i moliwo ich wykorzystania jako nawozu) oraz dokona porwnawczej oceny kosztw ich pozyskania. Ocena wasnej lub wybr zewntrznej lokalizacji Wane jest usytuowanie ssiednich dziaek oraz wielko niezbdnego terenu (wielko zaley zarwno od mocy biogazowni jak rwnie przyjtych rozwiza technologicznych) z moliwoci ew. poszerzenia poprzez zakup/dzieraw dodatkowych gruntw, odizolowanie dziaki poprzez stworzenie specjalnych pasw zieleni. Naley rwnie pamita, i zgodnie z istniejcymi przepisami biogazownia powinna by ogrodzona. Ponadto, rozmiary dziaki wpywaj rwnie na inne wane elementy realizowanej inwestycji, takie jak wielko zbiornikw do przechowywania substratw oraz zbiornikw do przechowywania masy pofermentacyjnej. Konieczne jest przeprowadzenie analizy prawnej dziaki przeznaczonej pod inwestycj, a take ocena szans na uzyskanie pozytywnej decyzji o uwarunkowaniach rodowiskowych oraz decyzji lokalizacyjnej. Poniej wymieniono wybrane zagadnienia, ktre naley rozway ju na etapie identyfikacji zakresu projektu: Moliwo nabycia praw do terenu (wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz wypis z ksigi wieczystej) i szacunek kosztw z tym zwizanych (wasno, dzierawa). Analiza moliwoci zawarcia umowy na suebno pod infrastruktur liniow gdy przechodzi ona przez inne, nie nalece do inwestora tereny. Ocena moliwoci przyczenia do sieci elektroenergetycznej lub dystrybucyjnej gazowej i wydania warunkw przyczeniowych przez regionalny zakad energetyczny lub operatora gazowego. Identyfikacja odlegoci od gwnego punktu zasilajcego (GPZ) lub gazocigu i moliwoci/uzyskania warunkw przyczenia do sieci. Jeeli nieruchomo przeznaczona pod biogazownie nie posiada zjazdw lub posiada je w miejscach nie speniajcych potrzeb inwestycji musimy wystpi do zarzdcy drogi o pozwolenie na zjazdy z drogi publicznej na dziaki przeznaczone pod inwestycj. Infrastruktura Wana jest przede wszystkim dostpno do sieci elektroenergetycznej, gazowej, sieci wodocigowej i kanalizacyjnej czy komunikacji drogowej. W przypadku braku sieci wod-kan. alternatyw jest wyposaenie inwestycji we wasne ujcie wody oraz wasn instalacj odprowadzajc cieki. Szczeglnie wany jest dostp do sieci energetycznej z moliwoci uzyskania warunkw przyczeniowych. Pierwszy czynnik - to odlego od najbliszego GPZ, stacji transformatorowej, odpowiednich do mocy planowanej biogazowni. Koszt wybudowania kilometra linii redniego napicia (SN) to kilkadziesit tysicy zotych, tymczasem najbliszy GPZ moe znajdowa si kilkanacie kilometrw dalej. Kolejna kwestia to czy operator sieci dystrybucyjnej dysponuje wolnymi mocami przyczeniowymi dla danego GPZ. Wiele z takich punktw byo ju zablokowanych przez planowane inne rda w tym farmy wiatrowe. Przeprowadzona nowelizacja Prawa Energetycznego zakada uwolnienie czci zdolnoci przyczeniowych w zwizku z koniecznoci wniesienia zaliczek, co powinno spowodowa wyonienie si projektw bardziej realistycznych. Efektywno ekonomiczna biogazowni znacznie zwiksza si, gdy istnieje moliwo sprzeday nadmiaru ciepa wyprodukowanego w procesie kogeneracji. Wobec tego kolejnym krokiem bdzie analiza moliwoci odbioru ciepa. Szczeglnie korzystne i jednoczenie trudne w wielu lokalizacjach jest zagwarantowanie odbioru ciepa w okresie letnim przez odbiorc przemysowego (np. mleczarnia) lub rolniczego (np. suszenie drewna czy ziaren zb). Naley rwnie dokona oceny uzbrojenia terenu i ew. istniejcej infrastruktury ciepowniczej oraz moliwoci lokalnego wykorzystania nadwyki wyprodukowanego ciepa (w praktyce opacalne na niewielkich odlegociach).

44

Na terenach poprzemysowych naley przeprowadzi inwentaryzacj istniejcej infrastruktury, ktr mona by zaadaptowa na potrzeby biogazowni, obejmujc m.in. budynki i budowle oraz uzbrojenie terenu (przycza, infrastruktur liniow). Dodatkowym atutem budowy w takiej lokalizacji jest to, e tereny przeznaczone pod inwestycje przemysowe s najlepsze z punktu widzenia przejcia przez procedur uzyskania niezbdnych zezwole. Z uwagi na konieczno dowozu surowcw do biogazowni przez pojazdy o duej adownoci, wymagana jest droga dojazdowa posiadajca nawierzchni dostosowan do ruchu samochodw ciarowych. Dla duych biogazowni wskazane jest, aby nono nawierzchni zapewniaa moliwo przewoenia adunkw o masie powyej 15 t. Dla wielu inwestycji konieczne moe by wybudowanie nowego lub przebudowanie istniejcego odcinka drogi, co wie si z dodatkowymi kosztami. Uwarunkowania rodowiskowe Biogazownie rolnicze powyej 0,5MW zostay zaliczone do przedsiwzi mogcych potencjalnie znaczco oddziaywa na rodowisko, co oznacza dla inwestora konieczno przejcia penej procedury oddziaywania na rodowisko. Na etapie wstpnych decyzji lokalizacyjnych wane jest zatem, aby uwzgldni np. oddalenie od siedlisk ludzkich oraz ograniczenia wynikajce z ochrony rodowiska i przyrody. Aby ograniczy moliwe negatywne oddziaywane biogazowni w postaci emisji: haasu (>40 db), spalin, nieprzyjemnych zapachw oraz z uwagi na konsekwencje moliwych awarii, wymagane jest, aby biogazownia bya zlokalizowana w odlegoci powyej 300 m od siedlisk ludzkich, z uwzgldnieniem wystpowania przewaajcych kierunkw wiatrw, tak eby przez jak najdusz cz roku znajdowaa si po stronie zawietrznej wzgldem obiektw mieszkalnych oraz obszarw chronionych. Wskazane jest rwnie eliminowanie transportu surowcw i odpadw pofermentacyjnych przez tereny zabudowane. Ponadto biogazownie powinny by odizolowane od przylegych terenw zamieszkanych ogrodzeniem systemowym np. metalowym, jak rwnie pasami zieleni rednio- i wysokopiennej (opcjonalnie). Korzystny dla realizacji inwestycji jest brak wikszych skupisk domw mieszkalnych w bezporednim ssiedztwie biogazowni, gdy spoeczno lokalna i organizacje ekologiczne, korzystajc m.in. z prawa o dostpie do informacji, posiadaj obecnie moliwo silnego ingerowania w procedury administracyjne. Ograniczenia lokalizacyjne mog wystpi w parkach krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, otulinach parkw, obszarach sieci Natura 2000, obszarach korytarzy ekologicznych oraz obszarach proponowanych do objcia ochron prawn. W przypadku parkw krajobrazowych i obszarw chronionego krajobrazu naley liczy si z ograniczeniami lub zakazem realizacji inwestycji. Na zagospodarowanie odpadw pofermentacyjnych wpywa dostpno do pl uprawnych, ktre z uwagi na koszty transportowe rozwoenia nawozu, powinny by pooone w najbliszym ssiedztwie biogazowni. rednia biogazownia o mocy 1 MWel, w zalenoci od zastosowanych substratw, potrzebuje na zagospodarowanie masy pofermentacyjnej 1.000-5.000 ha, w innym wypadku naley zaoy koszt transportu za 1 t odpadw plus koszt taboru samochodowego. Przefermentowana biomasa moe by wywoona na pola w postaci ppynnej lub, po wydzieleniu frakcji staej, w postaci osadu. Konieczna jest rwnie analiza moliwoci pozyskania odpowiednich pozwole formalno-prawnych (odzysk odpadw, wykorzystanie nawozowe). Analiza opcji technologicznych Aby okreli parametry poszczeglnych elementw cigu technologicznego instalacji, trzeba w pierwszej kolejnoci dokona szczegowej analizy wsadu/substratw, o czym bya mowa powyej. Nastpnie naley policzy produkcj biogazu powstaego z fermentacji tych substratw oraz energii elektrycznej i ciepa. Kalkulacj mona oprze na publikowanych wskanikach produktywnoci biogazu, wyraonych w m3/ton suchej masy organicznej (zazwyczaj s to wartoci minimalne i maksymalne), jednak z powodu ryzyka przewymiarowania zaleca si przyjmowanie dolnych wartoci z danych literaturowych. O wiele dokadniejsze jest wykonanie prb fermentacyjnych, jednak prby takie mona wykona na dalszych etapach realizacji projektu. Zastosowanie w biogazowni odpadw nalecych do kategorii sanitarno-epidemiologicznych, powodujcych konieczno ich higienizacji, wywiera bezporedni wpyw na technologi, wymuszajc realizacje odpowiednich instalacji do
45

higienizacji. Rwnie rozcieczenie mieszaniny substratw wpywa na gabaryty niektrych elementw biogazowni. Kolejnym krokiem bdzie ocena iloci przefermentowanej biomasy i moliwoci wykorzystania nawozowego gwnie pod ktem identyfikacji przyszych odbiorcw nawozu (w tym rwnie na polach wasnych), obrbki oraz przechowywania i w kocu wyboru wariantw technologicznych dla przefermentowanej biomasy. Wybr i dobr lagun do przechowywania pulpy fermentacyjnej wie si z posiadaniem wikszego obszaru pod inwestycj (dodatkowe 2-3 ha dla biogazowni o mocy 1 MWe), jest natomiast rozwizaniem o wiele mniej kosztownym ni budowa zbiornikw elbetowych. Etapem wieczcym analiz opcji technologicznych bdzie przygotowanie koncepcji technologicznych w kilku wariantach i wyrysowanie cigu technologicznego instalacji przy dostpnej infrastrukturze. Przykady elementw wariantowej analizy: Wykorzystanie substratw wasnych czy zakup substratw na lokalnym rynku. Dobr temperatury lub innych parametrw procesu fermentacji oraz wstpny dobr cigu technologicznego. Produkcja energii elektrycznej i ciepa w skojarzeniu czy zataczanie biogazu do sieci gazu ziemnego. Okrelenie iloci ciepa dostpnego do odsprzeday w podziale na poszczeglne miesice i lokalizacja potencjalnych odbiorcw ciepa (chodu). Szacunkowe (wskanikowe) koszty przewidywanej inwestycji i zakres prac, ktre naley wykona, etc. Wstpny wybr dostawcy technologii. Wybr formy prawnej Z wyczeniem autonomicznych mikrobiogazowni bazujcych na samozaopatrzeniu w surowce i wykorzystaniu energii na wasne potrzeby (tzw. autoproducent), produkcja i wykorzystanie biogazu jest elementem dziaalnoci gospodarczej. Szczegowy opis wszystkich form prowadzenia dziaalnoci gospodarczej znajduje si w Kodeksie Spek Handlowych (KSH). Najbardziej popularn form prawn w przypadku biogazowni jest spka prawa handlowego (najczciej spka z o.o.), ktra umoliwia realizacj i finansowanie przedsiwzicia na zasadzie project finanse, jako spka celowa, ktrej gwnym udziaowcem moe by spka-matka. Przykadowo instalacja moe nalee do zakadu przetwrstwa spoywczego, ktry ca energi elektryczn i ciepo bdzie zuywa na swoje wasne potrzeby. Korzystnym bdzie wcznie do grona udziaowcw (tzw. model duski) dostawcw substratw w celu zagwarantowania dugoterminowych dostaw lub lokalnego zakadu przemysowego w celu zagwarantowania stabilnego odbioru ciepa w cigu roku. Na potrzeby rozwoju projektu mona rwnie zawiza konsorcjum i wyznaczy lidera, ktry bdzie je reprezentowa od strony prawnej. Produkcja biogazu jest dziaalnoci gospodarcz regulowan przepisami ustawy Prawo energetyczne, a w sprawach nieuregulowanych odwouje si do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z pn. zm.). Producent rolny, ktry nie prowadzi dziaalnoci gospodarczej, a wic nie posiada numeru identyfikacji podatkowej NIP (te REGON, ZUS oraz numeru statystycznego GUS i odpowiedniego PKD) moe uzyska wpis do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego, prowadzonego przez Prezesa ARR, nie moe natomiast wystpowa do URE o wydanie wiadectw pochodzenia, ktre umoliwioby mu uzyskanie dodatkowych przychodw poza sprzeda samej energii do sieci. Produkcja biogazu oraz energii elektrycznej w gospodarstwie rolnym nie figuruje w wykazie w dziaach specjalnych produkcji rolnej, co take ogranicza otrzymania wiadectwa pochodzenia-producenta zielonej energii. Std konieczno rejestrowania dziaalnoci gospodarczej przez producentw rolnych zainteresowanych wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego i wprowadzaniem go do sieci lub wprowadzaniem biogazu rolniczego do sieci dystrybucyjnej gazowej.

46

Wstpna analiza opacalnoci Tylko pod warunkiem spenienia wstpnego kryterium opacalnoci wybranego wariantu inwestycji, inwestor powinien si decydowa na ponoszenie dalszych, znaczcych kosztw zwizanych z jego realizacj. Dlatego, bez wzgldu na wielko realizowanej biogazowni, zaleca si wykona uproszczon analiz ekonomiczn wstpne studium przedinwestycyjne. W analizie ekonomicznej (wicej na ten temat w rozdziale 6) naley oszacowa poziom nakadw inwestycyjnych oraz rocznych kosztw eksploatacyjnych biogazowni (zuycia energii, zakupu substratw, personelu, napraw, amortyzacji etc.). Kluczowym elementem takiej analizy bdzie ocena moliwoci i wybr montau finansowego, tzn.: ustalenie poziomu wkadu wasnego, rozeznanie opcji pozyskania kredytu preferencyjnego lub dotacji. Dla biogazowni duych, ju na tym etapie, konieczne bdzie wykonanie penego studium wykonalnoci. Dla maych biogazowni moe okaza si to zbyt duym wydatkiem w strukturze kosztw przedinwestycyjnych. Dlatego dla mikro-biogazowni o mocy do 100 kWel zaleca si opracowanie analizy przy pomocy dostpnych narzdzi, np. kalkulatora on-line (www.biogazinwest.pl). Generalnie w przypadku mikrobiogazowni du rol w ocenie opacalnoci odgrywa kosztorys i parametry techniczne urzdze oferowanych standartowo w pakiecie przez dostawc technologii, podczas gdy koszty duych biogazowni (powyej 1 MWel) silnie zale od konkretnych uwarunkowa w jakich dziaa inwestor, w tym lokalizacyjnych i znajduj odzwierciedlenie w penym studium wykonalnoci. Dokadniejsz analiz finansow, zgodn z ich wymaganiami mog pomc wykona banki udzielajce kredytu na realizacj przedsiwzicia oraz instytucje finansujce udzielajce dotacji i kredytw preferencyjnych. Studium wykonalnoci (dla duych biogazowni) Zwieczeniem fazy koncepcyjnej projektu jest opracowanie studium wykonalnoci, ktre skada si z: analizy rynku, analizy ekonomicznej, analizy technicznej i strategicznej przedsiwzicia. Studium wykonalnoci jest wykonywane zarwno na potrzeby inwestora (ew. udziaowcw) jak i bankw. Do oceny projektu s powszechnie wykorzystywane techniki ilociowe, m.in. analiza kosztw/korzyci (SWOT), czy wskanikowe jak: warto bieca netto, wewntrzna stopa zwrotu, itp. Studium wykonalnoci wymaga rwnie szczegowego odniesienia do analizy finansowej inwestycji, w ktrej naley przedstawi jej efektywno oraz udowodni, e inwestor jest w stanie zrealizowa dan inwestycj przy wybranej opcji montau finansowego. Opracowywaniem studiw wykonalnoci zajmuj si wyspecjalizowane firmy konsultingowe, zazwyczaj rekomendowane przez dostawcw technologii. Ramy niniejszego przewodnika nie pozwalaj na szczegowy opis elementw penego studium wykonalnoci. Dla projektw biogazowych zakres studium wykonalnoci zosta ustandaryzowany poprzez opracowanie szablonu, ktry jest wykorzystywany przy skadaniu wnioskw o dofinansowanie z funduszy europejskich. Przykadowo w Dziaaniu 9.4 Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko zakres informacji jakie powinno znajdowa si w studium wykonalnoci przedstawione zostao poniej: Podstawowe informacje o wnioskodawcy, takie jak: forma prawna i struktura wasnociowa podmiotu, wskazanie podmiotu na ktrym spoczywaj prawa i obowizki. Tytu przedsiwzicia. Opis projektu: lokalizacja, rzeczowy zakres przedsiwzicia i aspekty techniczne oraz biecy stan zaawansowania i przygotowania prac, opis technologii, opis sposobu zarzdzania projektem i etapw jego realizacji. Zgodno projektu z polityk energetyczn i rodowiskow pastwa i regionu. Opis istniejcej infrastruktury technicznej, w tym energetycznej, oraz systemu organizacyjnego inwestora. Analiza popytu na produkty wytwarzane przez biogazowni, uwarunkowania prawne i rynkowe. Ostateczny zakres przedsiwzicia: zakres inwestycji, opis brakw i potrzeb dla istniejcej infrastruktury technicznej i organizacyjnej. Analiza opcji technicznych i rnych wariantw przedsiwzicia, alternatywne rozwizania lokalizacyjne i technologiczne.
47

 Analiza oddziaywania na rodowisko. Plan wdroenia i funkcjonowania projektu w tym harmonogram finansowania i realizacji. Analiza finansowo-ekonomiczna: analiza sytuacji finansowej inwestora za ostanie 3 lata; zaoenia makroekonomiczne do prognoz finansowych; prognoza rachunku zyskw i strat, bilansu, przepyww pieninych, kosztw cakowitych projektu; rda finansowania inwestycji i wskaniki efektywnoci; analiza kosztw i korzyci, ryzyka i wraliwoci. W analizie rynkowej ocenia si poda oraz popyt. Analiza poday w przypadku biogazowni bdzie gwnie obejmowaa substraty wsadowe do biogazowni. Analiza popytu okreli czy istnieje wystarczajce zapotrzebowania na produkty wytwarzane przez biogazowni (energia elektryczna, ciepo (chd), nawz czy biometan wrowadzany do sieci). Jeli potencjalny popyt istnieje, kolejnym etapem bdzie analiza ekonomiczna (wicej rozdzia 6). Studium wykonalnoci powinno zawiera uzasadnienie wyboru konkretnej technologii na potrzeby inwestycji, opartej na porwnaniu preferowanej technologii z innymi rozwizaniami dostpnymi na rynku. Porwnanie naley przeprowadzi biorc pod uwag kryteria takie jak: parametry techniczne, produktywno, nakady inwestycyjne czy koszt eksploatacji. Wanym elementem studium wykonalnoci jest analiza ryzyka i wraliwoci projektu. Naley tutaj okreli jak zmieni si sytuacja inwestora w przypadku zmiany czynnikw ryzyka (np. zmiana poziomu dotacji, wzrost kosztw substratu, zmiana kursu zotwki). Oprcz identyfikacji czynnikw ryzyka naley rwnie okreli prawdopodobiestwo ich wystpienia. W planowaniu realizacji inwestycji naley zwrci uwag na szczegowe opracowanie harmonogramu rzeczowofinansowego, czyli zaoenia dotyczce tego w jakim terminie jaki etap inwestycji bdzie realizowany. 3.1

Pozyskanie niezbdnych pozwole

Decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia Decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia jest jedn z waniejszych decyzji wydawanych w trakcie procesu inwestycyjno-budowlanego. Jej wydanie jest niezbdne do uzyskania Decyzji o warunkach zabudowy oraz Decyzji o pozwoleniu na budow obiektu budowlanego. Tryb postpowania w sprawie sporzdzania oceny oddziaywania na rodowisko (OO) reguluje Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (j.t. Dz.U. Nr 62, poz. 627, z pn. zm.) procedura ta jest niezbdna dla inwestycji mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 9 listopada 2010 r., w sprawie przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397) do przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko zalicza si biogazownie rolnicze o mocy zainstalowanej wikszej ni 500 kWel5 lub wytwarzajce ekwiwalentn ilo biogazu rolniczego wykorzystywanego do celw innych ni produkcja energii elektrycznej. Dokumentacja niezbdna do wystpienia o uzyskanie decyzji rodowiskowej zawiera szereg zacznikw (m.in. wypisy i wyrysy z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, kopie mapki dziaki, itp.). Istotny jest opis parametrw instalacji, zastosowanej technologii, ilo i skad wsadu oraz sposb postpowania z odpadami, czyli gwnie pulp pofermentacyjn. W ramach procedury OO sporzdza si raport o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko, ktry powinien uwzgldnia oddziaywanie na etapach jego realizacji, eksploatacji lub uytkowania oraz likwidacji. Zakres raportu okrelony jest w Ustawie z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenie oddziaywania na rodowisko (j.t. Dz.U. Nr 199, poz. 1227, z pn. zm.). Po uzyskaniu wszelkich wymaganych dokumentw wjt/burmistrz gminy wydaje decyzj o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia. Przedstawiona dokumentacja oraz wykonany raport podlega konsultacjom spoecznym. To wanie jest czsto
do tej kategorii zaliczono umownie w niniejszym przewodniku biogazownie okrelane jako mae, w tym mikro (przyp. autorw).
48
5

krytyczny moment w inwestycji, gdy wejcie w konflikt z czci lokalnej spoecznoci moe wyduy procedur o rok-dwa, a nawet cakowicie zablokowa inwestycj. Decyzja powinna zawiera: rodzaj i miejsce realizacji przedsiwzicia; warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczeglnym uwzgldnieniem koniecznoci ochrony cennych wartoci przyrodniczych, zasobw naturalnych i zabytkw; ograniczenia uciliwoci dla terenw ssiednich; wymagania dotyczce ochrony rodowiska, konieczne do uwzgldnienia w projekcie budowlanym; wymogi w zakresie przeciwdziaania skutkom awarii przemysowych. Jeeli przedsiwzicie moe znaczco negatywnie oddziaywa na obszar Natura 2000 wyznaczony po dniu wydania tych decyzji, uprawniony podmiot powinien zoy, w terminie roku od dnia wyznaczenia tego obszaru, wniosek o wydanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach w zakresie oddziaywania na obszar Natura 2000. Decyzja o warunkach przyczenia do sieci Inwestor skada wniosek do waciwej, regionalnej spki dystrybucyjnej (tzw. operator systemu dystrybucyjnego OSD, potocznie nazywany zakadem energetycznym) o wydanie decyzji o warunkach przyczenia do sieci redniego (ew. niskiego) napicia zgodnie z ustaw Prawo energetyczne z dn. 10 kwietnia 1997 r. (j.t. Dz.U. Nr 54, poz. 348, z pn. zm.). Typowa procedura uzyskania ww. decyzji jest nastpujca: 1. Inwestor, a wic osoba fizyczna prowadzca dziaalno gospodarcz, ew. rolnik lub (zazwyczaj) firma, ktra zamierza wytwarza energi elektryczn w biogazowni skada wniosek o okrelenie warunkw przyczenia, ktry mona pobra ze strony internetowej danego OSD. Do wniosku naley doczy potrzebne dokumenty i zaczniki. 2. W przypadku duych biogazowni o mocy elektrycznej wikszej ni 2 MWe, operator przekazuje inwestorowi formularz wniosku o okrelenie warunkw przyczenia oraz informacji o koniecznoci wykonania ekspertyzy przyczeniowej, czyli wpywu przyczanej instalacji na system elektroenergetyczny, pynno, oglnie rzecz mwic dokument techniczny. Wykonawc ekspertyzy moe by orodek naukowo-badawczy posiadajcy zakres wykonywania tego rodzaju opracowa (mog by to np. instytuty badawcze uczelni technicznych). Wykonawca ekspertyzy wybrany przez inwestora wystpuje z wnioskiem do operatora sieci o przekazanie danych niezbdnych do wykonania oblicze. Ekspertyza jest wykonywana na wasny koszt, okrela ona szczegowy zakres inwestycji i modernizacji systemu energetycznego wymagany ze wzgldu na realizacj konkretnego przedsiwzicia po uzgodnieniu z operatorem sieci. 3. Jeeli operator nie stwierdzi adnych uchybie, inwestor uzyskuje warunki przyczenia. W celu przyczenia obiektu konieczne jest zazwyczaj wybudowanie linii napowietrznej lub kablowej do projektowanej stacji transformatorowej. 4. Podmiot ubiegajcy si o przyczenie rda do sieci elektroenergetycznej o napiciu znamionowym wyszym ni 1 kV wnosi zaliczk na poczet opaty za przyczenie do sieci w wysokoci 30 z za kady kilowat mocy przyczeniowej, wymienionej we wniosku o okrelenie warunkw przyczenia. Wysoko zaliczki nie moe by wysza ni wysoko przewidywanej opaty za przyczenie do sieci i nie wysza ni 3.000.000 z. Warunki przyczenia do sieci precyzuje rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 93, poz. 623, z pn. zm.). Urzdzenia instalowane w elektrociepowni biogazowej nie mog powodowa zakce w pracy sieci elektroenergetycznej i instalacji innych odbiorcw przyczonych do niej, ani te powodowa pogorszenia standardw jakociowych energii elektrycznej. W celu wydania technicznych warunkw przyczenia do sieci przez waciwego miejscowo operatora systemu dystrybucyjnego inwestor musi sporzdzi zestawienie najwaniejszych parametrw technicznych inwestycji. Techniczne warunki przyczenia do sieci s wane 2 lata. Wszystkie istniejce w Polsce biogazownie (rolnicze i pozostae) produkujce energi elektryczn przyczone s do sieci redniego napicia (SN). Operatorzy OSD mog odmwi wydania warunkw przyczenia do sieci. Jako powd odmowy wydania warunkw przyczenia do sieci wskazywane mog by m.in. nastpujce przyczyny: brak rezerwy mocy przyczeniowej, niedotrzymanie poziomw napicia w cigach
49

zasilajcych, przekroczenie kryterium mocy zwarciowej w punkcie przyczenia, przekroczenie dopuszczalnych wskanikw migotania napicia, przekroczenie dopuszczalnego wskanika dynamicznych zmian napicia. W przypadku odmowy operator musi zawiadomi Urzd Regulacji Energetyki, natomiast inwestor ma prawo odwoywania si. Decyzja o warunkach zabudowy Zgodnie z Ustaw o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (j.t. Dz.U. Nr 80, poz. 717, z pn. zm.) dokumentacja zwizana z pozyskaniem decyzji o warunkach zabudowy zaley od tego czy istnieje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) dla obszaru, na ktrym ma by zlokalizowana inwestycja. MPZP ustala przeznaczenie terenu oraz okrela sposoby zagospodarowania i warunki zabudowy. MPZP stanowi bezporedni podstaw do ubiegania si o pozwolenie na budow, bez potrzeby uzyskiwania decyzji. Gdy MPZP istnieje, lecz nie dopuszcza budowy na danym terenie biogazowni, wwczas konieczna jest uprzednia zmiana planu. W przypadku braku MPZP okrelenie sposobw zagospodarowania i warunkw zabudowy terenu nastpuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy (DWZ), potocznie nazywanej wuzetk. DWZ to decyzja ustalajca warunki zmiany sposobu zagospodarowania terenu poprzez budow obiektu budowlanego lub wykonaniu innych robt budowlanych. Decyzja zostaa wprowadzona w 2004 roku, zastpujc wczesn decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Decyzja w obecnej formie jest wydawana tylko dla terenw, na ktrych nie obowizuje MPZP. Decyzja sama w sobie nie rodzi prawa do terenu, ani nie narusza prawa wasnoci. Kady moe zatem wystpi o ustalenie warunkw zabudowy dla dowolnego terenu. Organem samorzdowym wydajcym decyzj o warunkach zabudowy jest wjt, burmistrz lub prezydent miasta. Pierwotnie w zamierzeniu ustawodawcy DWZ miaa by instrumentem pomocniczym, stosowanym jako wyjtek na obszarach gdzie nie ma MPZP, jednake na skutek maej liczby obowizujcych MPZP - DWZ wyrosa na gwny instrument planowania przestrzennego w Polsce. Wniosek o DWZ inwestora zawiera: Opis funkcji i sposb zagospodarowania terenu. Charakterystyk projektowanej zabudowy i zagospodarowania terenu. Zapotrzebowanie na wod, energi i sposb odprowadzania lub oczyszczania ciekw oraz inne potrzeby w zakresie infrastruktury technicznej, a w szczeglnych przypadkach sposoby unieszkodliwiania odpadw. Dane charakteryzujce wpyw przedsiwzicia na rodowisko. Wykazanie dostpu terenu inwestycji do drogi publicznej (w przypadku, kiedy teren inwestycji nie przylega bezporednio do drogi publicznej). Zaczniki: - Mapy: zasadnicza zawierajca okrelenie granicy terenu objtego wnioskiem i najblisze otoczenie tego terenu; z naniesion planowan inwestycj (obiekty, sieci) oraz opisem wasnoci gruntw; mapa z oznaczeniem obrysu inwestycji kolorem czerwonym / w celu uzgodnienia z innymi organami i instytucjami; mapa dla przedsiwzicia mogcego znaczco oddziaywa na rodowisko. - Raport oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko. - Zapewnienia lub warunki techniczne dostawy mediw z zaznaczeniem miejsca przyczenia do sieci miejskich. Podczas zdobywania decyzji lokalizacyjnej o kilka miesicy skrcone mog by procedury formalno-prawne, jeeli inwestor uzyska decyzj o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Polskie prawo dopuszcza wydanie takiej decyzji dla budowy obiektw i urzdze sucych ochronie rodowiska, niestety nie precyzuje, czy do takiej kategorii zaliczaj si biogazownie. Przyja si interpretacja, e co najwyej pozytywnie wpywaj one na rodowisko bd s nieszkodliwe i w zwizku z tym nie mog by realizowane na podstawie decyzji lokalizacji inwestycji celu publicznego. Zaliczenie biogazowni jako inwestycji celu publicznego wymaga nowelizacji Ustawy o gospodarce nieruchomociami oraz Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Obie ustawy s obecnie w trakcie nowelizacji.
50

Pozwolenie wodnoprawne Zgodnie z ustaw Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 1229, z pn. zm.), uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego wymagane jest m.in. na: pobr wd powyej 5 m3/dob (przykadowo biogazownia o mocy 70 kWel z przewag kiszonki kukurydzy potrzebuje wody do rozcieczenia w iloci 5 m3/dob), odprowadzanie ciekw przemysowych; rolnicze wykorzystanie ciekw w zakresie nieobjtym zwykym korzystaniem z wd; gromadzenie ciekw, a take innych materiaw; prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadw. Dla biogazowni oznacza to, e pobr wody, np. do rozcieczania substratw, gromadzenie materiau pofermentacyjnego w formie pynnej, czy w kocu wylewanie przefermentowanej biomasy na pola, bd wizay si z koniecznoci uzyskania takiego pozwolenia. Pozwolenie wodnoprawne wydaje si w drodze decyzji, na czas okrelony. Do wniosku o jego wydanie docza si operat wodnoprawny, podkad geodezyjny z naniesionymi urzdzeniami, kopie umw z odbiorcami ciekw. Pozwolenie wodnoprawne naley uzyska przed rozpoczciem procedury ubiegania si o pozwolenie na budow. Pozwolenie zintegrowane Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, ktrej funkcjonowanie ze wzgldu na rodzaj i skal prowadzonej dziaalnoci moe powodowa znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych lub rodowiska jako caoci i nie jest konieczne dla kadej biogazowni. W Polsce zasady uzyskiwania pozwolenia zintegrowanego reguluj przepisy ustawy Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (j.t. Dz. U. z 2008 r. Nr 152, poz. 1019, z pn. zm.) i rozporzdzenia Ministra rodowiska w sprawie rodzajw instalacji mogcych powodowa znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych albo rodowiska jako caoci z dnia 26 lipca 2002 r. (Dz.U. z 2002 r., Nr 122, poz. 1055). Ustalajc tre pozwolenia zintegrowanego, naley pamita, e ma ono obejmowa cao oddziaywania instalacji na rodowisko, a wic wszystkie emisje, a take pobr wody. Pozwolenie powinno obejmowa wszystkie instalacje funkcjonujce na terenie danego zakadu, ktre takiego pozwolenia wymagaj. Dotyczy to m.in. biogazowni przy duych fermach hodowlanych czy zakadach misnych. W szczeglnoci obowizek uzyskania pozwolenia zintegrowanego obejmuje fermy drobiu posiadajce wicej ni 40.000 stanowisk; fermy trzody z ponad 2.000 stanowisk dla wi o wadze ponad 30 kg; 750 stanowisk dla macior. Ponadto obowizek ten dotyczy instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania padych lub ubitych zwierzt lub odpadowej tkanki zwierzcej o zdolnoci przetwarzania 10 ton na dob. Pozwolenie zintegrowane zastpuje nastpujce decyzje/pozwolenia: na wprowadzanie gazw lub pyw do powietrza, wodnoprawne na wprowadzanie ciekw do wd lub do ziemi (cznie z okreleniem warunkw poboru wody), na wytwarzanie odpadw (wraz z zezwoleniami na odzysk, unieszkodliwianie, transport i gromadzenie odpadw), na emisj haasu, na emisj pola elektromagnetycznego. W kadym z etapw powinny by zastosowane najkorzystniejsze rozwizania z punktu widzenia obowizku eliminowania bd ograniczania emisji. Jeeli planowane przedsiwzicie jest zwizane z uyciem instalacji objtej obowizkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego, raport o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko powinien zawiera porwnanie proponowanej techniki z najlepszymi dostpnymi technikami (tzw. zasada BAT Best Available Technology).

3.2

Przygotowanie dokumentacji technicznej projektu

Faza projektowania technicznego obejmuje dziaania suce opracowaniu dokumentacji wstpnej (inwentaryzacja i projekt technologiczny), dokumentacji zasadniczej (efektem tej fazy jest projekt architektoniczno-budowlany) oraz dokumentacji wykonawczej, sucej m.in.: opracowaniu specyfikacji przetargw, wyborowi wykonawcw i zawieraniu umw. Poniej scharakteryzowano wymagane zakresy i efekty prac w poszczeglnych fazach procesu przygotowania kompletnej dokumentacji technicznej.

51

Faza I Inwentaryzacja, ktra polega na: Lustracji terenu i obiektw znajdujcych si na nim oraz na sporzdzeniu protokou opisujcego istniejce uszkodzenia lub ich brak oraz wykonaniu dokumentacji fotograficznej obiektu. Inwentaryzacji istniejcych uszkodze drg dojazdowych i objazdowych. Inwentaryzacji stanu rnego rodzaju obiektw nietypowych: rurocigw, torowisk, trakcji elektrycznych, zapr, basenw, infrastruktury, itp. Ocenie moliwoci adaptacji istniejcych obiektw na potrzeby budowy biogazowni (np. wykorzystanie istniejcych zbiornikw elbetowych). Faza II - Projekt techniczno-technologiczny ktry w czci technologicznej zawiera: cile okrelony program produkcyjny z zaoon rezerw. Charakterystyk i opis przebiegu procesw produkcyjnych wraz ze schematami technologicznymi. Okrelenie zapotrzebowania na: o surowce, o produkty, o urzdzenia. Okrelenie iloci i rodzajw odpadw oraz sposobu ich zagospodarowania. Zestawienie powierzchni produkcyjnych i pomocniczych. Zapotrzebowanie na czynniki energetyczne i inne media. Wytyczne w zakresie BHP, p-po., sanitarno-higienicznym, ochrony rodowiska. Zestawienia instalacyjne dla podczenia mediw i instalacji technologicznych. Zestawienia maszyn i urzdze stanowicych wyposaenie technologiczne. Szczegowe wytyczne dla projektw branowych i opracowa specjalistycznych (np. w zakresie ochrony rodowiska). Zestawienie zaogi. Faza III - Projekt budowlany Projekt budowlany powinien by zgodny z wymaganiami ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (j.t. Dz.U. z 2006 r., Nr 156, poz. 1118, z pn. zm.), w szczeglnoci z rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie z dnia 12 kwietnia 2002 (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z pn. zm.) oraz z rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie szczegowego zakresu i formy projektu budowlanego z dnia 3 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1133, z pn. zm.). Wydziay architektonicznobudowlane administracji w starostwach stawiaj niekiedy zrnicowane wymagania projektom budowlanym. Projekt budowlany powinien uwzgldnia najbardziej skrajne warunki, jakie wystpi podczas wykonywania robt budowlanych i w okresie eksploatacji, obejmujce midzy innymi najwysze i najnisze poziomy wd, warunki klimatyczne, itp. Szczegowe warunki lokalizacji obiektw biogazowni, w tym komr fermentacyjnych i zbiornikw biogazu, wzgldem innych obiektw budowlanych i dziaek ssiednich oraz wielkoci stref bezpieczestwa z uwagi na zagroenie poarem lub wybuchem okrela rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie z dnia 7 padziernika 1997 r. (Dz. U. Nr 132, poz. 877, z pn. zm.) oraz rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpoarowej budynkw, innych obiektw budowlanych i terenw (Dz.U. Nr 109, poz. 719). Zagadnienia zwizane z lokalizacj biogazowi oraz budynkw nalecych do cigu technologicznego na gruntach rolnych reguluj przepisy ustawy o ochronie gruntw rolnych i lenych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266, t.j.). Dopuszcza si podzia projektu budowlanego na tomy obejmujce: Projekt zagospodarowania dziaki lub terenu. Projekt architektoniczno-budowlany.

52

Projekt budowlany jest opracowany z podziaem na brane, przez projektantw posiadajcych uprawnienia budowlane lub instalacyjne. Kada z bran jest zaopiniowana w zakresie wymaganym przez uprawnionych rzeczoznawcw BHP, p-po i sanitarno-higienicznych. Dodatkowo, inwestor moe wykonywa rne opracowania projektowe, zarwno na etapie poprzedzajcym wykonanie projektu budowlanego (np. koncepcja urbanistycznoarchitektoniczna), w trakcie opracowania projektu (np. projekt technologiczny, projekt ruchu zamiennego) czy w trakcie wykonywania robt budowlanych (projekt wykonawczy). Takie pomocnicze opracowania nie s jednak czci projektu budowlanego i nie mog by przedmiotem zainteresowania organw administracji wydajcych pozwolenie na budow. Rozwiniciem i uzupenieniem projektu budowlanego jest dokumentacja projektowa powszechnie nazywana projektem wykonawczym. Projekt wykonawczy jest jednym z elementw dokumentacji projektowej, sucej do opisu przedmiotu zamwienia na wykonanie robt budowlanych (tzw. SIWZ - specyfikacja istotnych warunkw zamwienia), dla ktrych wymagane jest pozwolenie na budow. Projekty wykonawcze powinny uzupenia i uszczegawia projekt budowlany w zakresie i stopniu niezbdnym do sporzdzenia przedmiaru robt, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty przez wykonawc i realizacji robt budowlanych. Projekty wykonawcze zawieraj rysunki w skali uwzgldniajcej specyfik zamawianych robt wraz z wyjanieniami opisowymi, ktre dotycz: czci obiektu, rozwiza budowlano-konstrukcyjnych i materiaowych, detali architektonicznych oraz urzdze budowlanych, instalacji i wyposaenia technicznego, ktrych odzwierciedlenie na rysunkach projektu budowlanego nie jest wystarczajce dla wykonawcy. Projekt wykonawczy przedstawia szczegowe usytuowanie wszystkich urzdze i elementw robt, ich parametry wymiarowe i techniczne, szczegow specyfikacj (ilociow i jakociow) urzdze i materiaw. Na tym etapie wykona mona take przedmiar robt, ktry powinien zawiera zestawienie przewidywanych do wykonania robt podstawowych w kolejnoci technologicznej ich wykonania wraz z ich szczegowym opisem lub wskazaniem waciwych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robt budowlanych z wyliczeniem i zestawieniem iloci jednostek przedmiarowych robt podstawowych. Przedmiar robt inwestor jest zobowizany przekaza wykonawcom (oferentom), gdy w specyfikacji istotnych warunkw zamwienia i w umowie o wykonanie robt budowlanych, przewiduje wynagrodzenie kosztorysowe wykonawcy, tj. korygowanie na podstawie ksiki obmiarw. Jeeli zamawiajcy przewiduje wynagrodzenie ryczatowe wykonawcy robt budowlanych to nie ma obowizku w ramach dokumentw przetargowych przekazywania wykonawcom (oferentom) przedmiaru robt. Jeeli taki przedmiar robt zamawiajcy przekae, to powinien w specyfikacji istotnych warunkw zamwienia zawrze zapis, e przekazany przedmiar robt naley traktowa jako informacyjny. W umowach z wynagrodzeniem ryczatowym wykonawca sam i na swoj odpowiedzialno, na podstawie przekazanej dokumentacji projektowej, okrela cen za wykonanie przedmiotu zamwienia. Czyli w zamwieniach z ryczatowym wynagrodzeniem wykonawcy nie ma obowizku doczania przedmiaru robt do dokumentacji projektowej. 3.3 Pozwolenie na budow

Uzyskanie pozwolenia na budow koczy proces formalno-prawny przygotowania inwestycji i umoliwia rozpoczcie prac budowlanych. Pozwolenie na budow wane jest przez trzy lata, w tym czasie inwestor musi rozpocz prace budowlane, ktre nie mog zosta przerwane na okres duszy ni trzy lata, gdy wwczas Decyzja o pozwoleniu na budow wygasa. Zgodnie z zasad - wyraon w Prawie budowlanym roboty budowlane mona rozpocz jedynie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budow, ktr wydaje starosta. We wniosku o decyzj o pozwolenie na budow naley scharakteryzowa planowan inwestycj, doczy 4 egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami. Obowizek uzyskania uzgodnie wynika m.in. z przepisw Prawa ochrony rodowiska, ustawy Prawo wodne czy ustawy o drogach publicznych. Dodatkowo wymagane s owiadczenia waciwych jednostek o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepa i gazu, odbioru ciekw oraz o warunkach przyczenia obiektu do sieci wodocigowych, kanalizacyjnych,

53

cieplnych, gazowych, elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych i drg ldowych. Potrzebne te bd badania geologiczne dotyczce posadowienia obiektu budowlanego. Naley pamita e pozwolenie na budow moe by wydane po uprzednim przeprowadzeniu przez inwestora uzgodnie lub uzyskaniu opinii innych organw. W zwizku z powyszym postpowanie zmierzajce do wydania pozwolenia na budow jest sprawdzianem kompletnoci i poprawnoci caego procesu formalno-prawnego przygotowania inwestycji. Tabela 12 zestawia wymagane zgody i decyzje czstkowe niezbdne do uzyskania pozwolenia na budow. Tabela 12 Wymagane zgody i decyzje czstkowe niezbdne do uzyskania pozwolenia na budow.
Dokument Decyzja (lokalizacyjna) o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Decyzja (rodowiskowa) o rodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsiwzicia Decyzja zezwalajca na lokalizacj zjazdu z drogi publicznej Decyzja o wycince drzew i krzeww, pozwole wodno-prawnych, sfer ochrony uj wody, geologii, wydalanych zanieczyszcze do atmosfery Decyzj zatwierdzajca projekt lub dokumentacj geologiczn, hydrogeologiczn i geologiczno- inyniersk Pozwolenie wodno-prawne Uzgodnienia w zakresie wymaga odnonie uzbrojenia terenu, planowania i zagospodarowania terenu (ZUD) Uzgodnienia dotyczce wytwarzanych odpadw, wydalanych zanieczyszcze do atmosfery, stref ochrony uj wody, geologii Zgoda na podczenie obiektu do sieci energetycznej lub dystrybucyjnej gazowej, warunki techniczne podczenia i uzgodnienia rozwiza projektowych Kto wydaje

Urzd gminy

Starostwo powiatowe

Regionalny OSD zakad energetyczny lub operator dystrybucyjny gazowy Uprawnieni rzeczoznawcy Wojewdzki Oddzia Suby Ochrony Zabytkw Powiatowy Inspektor Sanitarny Lokalny zarzdca drg

Opinia geotechniczna/badania geotechniczne Uzgodnienia projektu budowlanego w zakresie wymaga przeciwpoarowych Uzgodnienia w zakresie zachowania przepisw BHP Uzgodnienia w odniesieniu do stref ochrony archeologicznej, obiektw wpisanych do rejestru zabytkw lub obiektw i terenw znajdujcych si w strefach ochrony konserwatorskich wyznaczonych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego Uzgodnienia w zakresie wymaga higieniczno-sanitarnych, oraz ochrony epidemiologicznej Uzgodnienia odnonie zjazdw z drg, placw, sieci i przyczy infrastruktury technicznej, organizacji ruchu na czas budowy Zgoda na podczenie obiektu do sieci wodno-kanalizacyjnej, wydanie warunkw technicznych podczenia i uzgodnienia rozwiza Zgoda na podczenie obiektu do sieci ciepowniczej, wydanie warunkw technicznych podczenia i uzgodnienia rozwiza projektowych Zgoda na podczenie do sieci gazowniczej oraz warunki techniczne podczenia i uzgodnienie rozwiza projektowych

Jednostka zarzdzajca infrastruktur sieciow

W decyzji o pozwolenie na budow starosta okrela w zalenoci od tego, czy w danym przypadku jest to konieczne, m.in.: Szczeglne warunki zabezpieczenia terenu budowy i prowadzenia robt budowlanych. Czas uytkowania tymczasowych obiektw budowlanych. Terminy rozbirki: istniejcych obiektw budowlanych nieprzewidzianych do dalszego uytkowania lub tymczasowych obiektw budowlanych. Szczegowe wymagania dotyczce nadzoru na budowie. Przed rozpoczciem budowy naley sporzdzi plan bezpieczestwa i ochrony zdrowia (BIOZ), obowizek ten jest przypisany kierownikowi budowy. Plan BIOZ nie jest czci projektu budowlanego, nie podlega zatwierdzeniu przez organ i nie moe by wymagany jako zacznik do wniosku. Inwestor jest obowizany zawiadomi waciwy organ oraz projektanta sprawujcego nadzr nad zgodnoci realizacji budowy z projektem o zamierzonym terminie rozpoczcia robt budowlanych, na ktre jest wymagane pozwolenie na budow, co najmniej na 7 dni przed ich rozpoczciem, doczajc na pimie: owiadczenie kierownika budowy stwierdzajce sporzdzenie BIOZ oraz przyjcie obowizku kierowania budow. Kierownik budowy jest obowizany umieci na budowie, w widocznym miejscu, tablic informacyjn oraz ogoszenie zawierajce dane dotyczce bezpieczestwa pracy i ochrony zdrowia.
54

3.4

Budowa i rozruch instalacji

Po przeprowadzeniu, na podstawie projektu wykonawczego i SIWZ, wyboru wykonawcy robt budowlanych rozpoczyna si proces budowy, w ramach ktrego wymagane jest m.in. penienie nadzoru autorskiego, po czym nastpuj odbir kocowy robt budowlanych. Po zakoczeniu robt budowlanych konieczne jest zgoszenie zakoczenia prac oraz uzyskanie decyzji o pozwoleniu na uytkowanie obiektu. Decyzja wydawana jest po przeprowadzeniu przez organ kontroli budowy oraz uprzednim uzyskaniu pozytywnych opinii inspekcji sanitarnej, stray poarnej i inspekcji pracy. Stron postpowania jest jedynie inwestor. Budowa biogazowni trwa zazwyczaj kilka miesicy i jest to zazwyczaj (wyjtek moe stanowi budowa duej skali biogazowni) okres znacznie krtszy ni poprzedzajcy j etap pozyskiwania zezwole, decyzji i wypeniania formalnoci prawnych (w tym umw). Przed oddaniem biogazowni do eksploatacji trzeba jednak przej ponownie szereg kontroli i formalnoci. Kocowym etapem uruchomienia biogazowni, z formalnego punktu widzenia, jest kontrola inspekcji nadzoru budowlanego (kwestie zgodnoci inwestycji z projektem i z prawem budowlanym) oraz inspekcja Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w zakresie ochrony rodowiska, a zwaszcza zgodnoci inwestycji z decyzj rodowiskow. Poniewa budowa dotyczy instalacji gazowej, podlega rwnie kontroli przeprowadzonej przez Stra Poarn i Urzd Dozoru Technicznego. Przepisy prawa budowlanego wyranie okrelaj uczestnikw procesu budowlanego przypisujc im odpowiednie obowizki, s nimi: Inwestor, ktry jest odpowiedzialny za harmonogram prac i prawidowe prowadzenie inwestycji oraz zatrudnienie kompetentnych osb. Do jego obowizkw naley zorganizowanie procesu budowy, z uwzgldnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczestwa i ochrony zdrowia, a w szczeglnoci zapewnienie: opracowania projektu budowlanego; objcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy; opracowania planu bezpieczestwa i ochrony zdrowia (BIOZ); wykonania i odbioru robt budowlanych; nadzoru nad wykonywaniem robt budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Inspektor nadzoru inwestorskiego. Projektant (sprawowanie nadzoru autorskiego). Kierownik budowy lub kierownik robt. Do dokumentw budowy zalicza si nastpujce dokumenty: Pozwolenie na budow. Dokumenty projektowe, w tym: projekt budowlany i projekty wykonawcze. Dziennik budowy/rozbirki jest wymaganym dokumentem urzdowym w okresie od przekazania wykonawcy terenu budowy do koca okresu gwarancyjnego. Dziennik montau. Operaty geodezyjne. Ksika obiektu budowlanego. Ksika obmiarw stanowi dokument pozwalajcy na okrelenie faktycznego postpu kadego z elementw robt. Inne: deklaracje zgodnoci lub certyfikaty zgodnoci materiaw, orzeczenia o jakoci materiaw i kontrolne wyniki bada. Protokoy odbiorw czciowych i kocowych. Dokumentacja powykonawcza jest to dokumentacja budowy z naniesionymi zmianami dokonanymi w toku wykonania robt oraz geodezyjnymi pomiarami powykonawczymi. Program rozruchu zawiera szczegowy zakres, przebieg i wymagania prb kocowych oraz wszystkie niezbdne czynnoci, stosownie do zastosowanej technologii oraz wymaga urzdze i instalacji jak rwnie planowany harmonogram prb. Rozpoczcie prb rozruchowych dla etapu rozruchu powinno by poprzedzone: Zakoczeniem robt budowlanych, zakoczeniem prb montaowych potwierdzonym protokolarnym odbiorem.
55

 Zainstalowaniem urzdze elektrycznych i pomiarowo-kontrolnych. Zakoczeniem prac regulacyjno-pomiarowych ukadw elektrycznych i sterowniczych. Opracowaniem projektu rozruchu, zawierajcego: opis czynnoci rozruchowych, wykaz grup rozruchowych, projekt szkolenia pracownikw. Zabezpieczeniem stanowisk pracy pod wzgldem BHP i p-po. Zabezpieczeniem materiaw eksploatacyjnych niezbdnych do rozruchu. Celem rozruchu oprcz uruchomienia instalacji jest rwnie: Sprawdzenie dziaania zainstalowanych urzdze pod penym obcieniem. Sprawdzenie niezawodnoci dziaania urzdze. Osignicie zaprojektowanych technologicznych i ekonomicznych parametrw pracy. Ustalenie optymalnych parametrw technologicznych pracy urzdze, zapewniajcych ich prawidow, ekonomiczn i niezawodn prac. Rozruch skada si z nastpujcych etapw: Rozruch mechaniczny "na sucho" - bez podania mediw roboczych w trakcie ktrego sprawdzane s wszystkie maszyny, urzdzenia i instalacje w zakresie kompletnoci i czynnoci ruchowych. Szkolenie stanowiskowe zaogi w zakresie BHP, p-po. i zapoznanie uytkownika z procesem technologicznym w biogazowni. Rozruch hydrauliczny, w trakcie ktrego prowadzony jest rozruch z uyciem neutralnego medium wody. Rozruch technologiczny z uyciem waciwego medium, w wyniku ktrego osiga si zaoone parametry technologiczne. Rozruch przeprowadzony powinien by we wsppracy z wyznaczonym przez przyszego uytkownika personelem. Dokumentowanie przebiegu eksploatacji w trakcie kadej z faz rozruchu naley dokumentowa w dzienniku rozruchu. Dokumentami jakie powinny by sporzdzone podczas prb rozruchowych s: dziennik rozruchu, protok zdawczo-odbiorczy, protok wykonanych czynnoci rozruchowych, protok zakoczenia prac rozruchowych, rejestracja parametrw technicznych i technologicznych, wyniki bada laboratoryjnych. Efektem prowadzenia rozruchu powinno by uzyskanie zakadanych w projekcie stabilnych parametrw technologicznych. Instrukcja obsugi i konserwacji powinna by dostatecznie szczegowa, aby podmiot eksploatujcy biogazowni mg eksploatowa i konserwowa urzdzenia. Dla kadego rodzaju urzdze naley dostarczy dokumentacje techniczno-ruchowe (DTR). Instrukcja obsugi i konserwacji powinna zawiera: wyczerpujcy opis zakresu dziaania i moliwoci jakie posiada instalacja i kady z jej elementw skadowych; opis trybu dziaania wszystkich systemw, schemat technologiczny instalacji; plan sytuacyjny przedstawiajcy instalacj po zakoczeniu robt; rysunki przedstawiajce rozmieszczenie urzdze; pen i wyczerpujc instrukcj obsugi instalacji; instrukcje i procedury uruchamiania, eksploatacji; procedury postpowania w sytuacjach awaryjnych; procedury lokalizowania awarii; wykaz dostarczonych czci zamiennych; zalecenia dotyczce czstotliwoci i procedur konserwacji profilaktycznych, jakie maj zosta przyjte dla zapewnienia najbardziej sprawnej eksploatacji instalacji. Podstawowym dokumentem jest protok odbioru ostatecznego robt. Do odbioru ostatecznego naley przygotowa nastpujc dokumentacj powykonawcz, tj. Dokumentacj rozruchow. Protokoy odbiorw czciowych. Protok odbioru kocowego i przekazania do eksploatacji. Ustalenia technologiczne. Dzienniki budowy i ksiki obmiarw. Wyniki pomiarw kontrolnych oraz bada i oznacze laboratoryjnych. Deklaracje zgodnoci lub certyfikaty zgodnoci wbudowanych materiaw.

56

 Rysunki (dokumentacje) na wykonanie robt towarzyszcych (np. na przeoenie linii energetycznej, gazowej) oraz protokoy odbioru i przekazania tych robt wacicielom urzdze. Geodezyjn inwentaryzacj powykonawcz robt i sieci uzbrojenia terenu. Kopi mapy zasadniczej powstaej w wyniku geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej. Protok kontroli obowizkowej zakoczonej budowy obiektu budowlanego. Zawiadomienie o zakoczeniu budowy wraz z kart informacyjn. Dopuszcza si odbiory czciowe dla poszczeglnych elementw instalacji, np. dla sieci ciepowniczej, dla elementw sieci kanalizacyjnej, systemu alarmowego, etc. Pozwolenia przed rozpoczciem uytkowania Pozwolenia emisyjne. Warunki emisji z instalacji do powietrza mog by przedmiotem pozwolenia na wprowadzanie gazw lub pyw do powietrza albo pozwolenia zintegrowanego. Instalacje spalajce biogaz s obecnie zwolnione z pozwolenia, jeeli ich nominalna moc cieplna nie przekracza 15 MW. Jednak bardzo czsto instalacje, ktre nie wymagaj pozwolenia wymagaj natomiast zgoszenia zgodnie z zapisami Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajw instalacji, ktrych eksploatacja wymaga zgoszenia (Dz.U. Nr 283, poz. 2839). W Starostwie skada si wniosek o przyjcie zgoszenia instalacji biogazowej, ktra nie wymaga pozwolenia na wprowadzanie gazw lub pyw do powietrza. Pozwolenie na haas. Obecnie przedsibiorca nie musi ju wystpowa o decyzj dotyczc emisji haasu, jest ona wydawana wycznie z urzdu w przypadku stwierdzenia przez organ waciwy do wydania pozwolenia na emitowanie haasu do rodowiska, i poza zakadem przekroczone s dopuszczalne poziomy haasu. Organ, w drodze postanowienia, wzywa prowadzcego zakad do przedoenia wniosku o wydanie pozwolenia. Firmy przekraczajce normy haasu musz si wic liczy z czstszymi kontrolami. Przeprowadz je inspektorzy ochrony rodowiska i o ewentualnych przekroczeniach informuj starost bd wojewod, ktrzy s uprawnieni do wydania decyzji o dopuszczalnym nateniu poziomu haasu. Organem waciwym do wydawania decyzji w sprawie pozwolenia na emitowanie haasu do rodowiska jest starosta. Zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw (uwzgldniajce wg potrzeby zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie zbierania lub transportu odpadw). Odzysk to szerokie pojcie, ktre zgodnie z Ustaw o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (j.t. Dz. U. z 2007, Nr 39, poz. 251, z pn. zm.) obejmuje wszelkie dziaania nie stwarzajce zagroenia dla ycia, zdrowia ludzi lub dla rodowiska polegajce na wykorzystaniu odpadw w caoci lub w czci lub prowadzce do odzysku z odpadw substancji, materiaw lub energii i ich wykorzystanie. Ustawa okrela rne metody odzysku okrelone symbolami od R1 do R14. W przypadku biogazowni dopuszcza si: R3, tj. recykling lub regeneracja substancji organicznych, jako takie rozumie si metody fermentacji podczas ktrych powstaje biogaz do produkcji energii. R10, tj. rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawoenia lub ulepszania gleby. R14, tj. wykorzystanie odpadowej masy rolinnej lub tkanki zwierzcej. Wydane zezwolenie okrela: rodzaj i ilo odpadw przewidywanych do odzysku lub unieszkodliwiania w okresie roku; miejsce i dopuszczone metody odzysku lub unieszkodliwiania odpadw; dodatkowe warunki prowadzenia dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw, jeeli wymaga tego specyfika odpadw, w szczeglnoci niebezpiecznych; miejsce i sposb magazynowania odpadw oraz czas obowizywania zezwolenia. W celu uzyskania zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw naley napisa wniosek o odzysk odpadu wg danej metody, wraz z opisem technologii. Zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku wskazuje, jakie
57

rodzaje odpadw i w jakich ilociach oraz w jakim procesie odzysku mog by przetwarzane pozwoleniem musz by objte nawet odpady nie uwaane za niebezpieczne, takie jak gnojowica i kiszonka. Nie ma moliwoci poddawania odzyskowi odpadw innych ni te ujte w zezwoleniu. Zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw jest wydawane w drodze decyzji, w przypadku biogazowni przez starost, na czas oznaczony, lecz nie duszy ni 10 lat. Decyzja zezwalajca na eksploatacj urzdze technicznych. Wymagana jest przed uruchomieniem instalacji kotowych, cieczowych lub parowych systemu zamknitego. Przed uruchomieniem tego typu instalacji, przy inwestycjach polegajcych na energetycznym wykorzystaniu biogazu, konieczne bdzie uzyskanie decyzji zezwalajcej na eksploatacj urzdze technicznych, ktrej udziela Urzd Dozoru Technicznego na mocy Ustawy o dozorze technicznym z dnia 21 grudnia 2000 r. (Dz. U. Nr 122, poz. 1321, z pn. zm.) oraz Rozporzdzenia Rady Ministrw w sprawie rodzajw urzdze technicznych podlegajcych dozorowi technicznemu z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr. 120, poz. 1021, z pn. zm.). Prowadzcy zakad o zwikszonym lub o duym ryzyku poarowym na podstawie Rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajw i iloci substancji niebezpiecznych, ktrych znajdowanie si w zakadzie decyduje o zaliczeniu go do zakadu o zwikszonym ryzyku albo zakadu o duym ryzyku wystpienia powanej awarii przemysowej (Dz.U. Nr 58, poz. 535, z pn. zm.) jest obowizany do zgoszenia zakadu waciwemu organowi Pastwowej Stray Poarnej i poinformowania o tym wojewdzkiego inspektora ochrony rodowiska na 30 dni przed uruchomieniem zakadu i zgoszenie zmian dotyczcych produkcji istotnych ze wzgldu na grob powanej awarii na 14 dni przed ich wprowadzeniem. Natomiast obowizki prowadzcego zakad o zwikszonym lub duym ryzyku okrelono Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150, z pn. zm.). Prowadzcy zakad o zwikszonym ryzyku lub o duym ryzyku sporzdza program zapobiegania powanym awariom przemysowym, w ktrym przedstawia system zarzdzania zakadem gwarantujcy ochron ludzi i rodowiska, jest rwnie obowizany do opracowania i wdroenia systemu bezpieczestwa stanowicego element oglnego systemu zarzdzania i organizacji zakadu. Uruchomienie zakadu o zwikszonym ryzyku lub o duym ryzyku moe nastpi po zgoszeniu organowi Pastwowej Stray Poarnej programu zapobiegania awariom. Prowadzcy zakad o duym ryzyku niezwocznie zawiadamia komendanta wojewdzkiego Pastwowej Stray Poarnej oraz wojewdzkiego inspektora ochrony rodowiska o przeprowadzonej analizie wewntrznego planu operacyjno-ratowniczego i o jej rezultatach. W przypadku biogazowni w wyniku zaistnienia stanu awaryjnego o znacznym rozmiarze, moe nastpi uwolnienie nadmiernych iloci biogazu ulatniajcego si do atmosfery i stanowicego zagroenie wybuchem; odpadw (np. ciekw, gnojowicy, odpadw poubojowych) i substratw stosowanych w fermentacji, jak i pozostaoci pofermentacyjnej. Nadzwyczajne zagroenie rodowiska moe by spowodowane m.in. przez pknicie cian zbiornikw komr fermentacyjnych lub zbiornikw magazynowych odpadw uywanych do fermentacji; awari lub nieuwag podczas przeadunku odpadw, substratw lub pozostaoci pofermentacyjnych oraz ich wycieki do gruntu lub na tereny utwardzone obiektu; uszkodzenie, rozszczelnienie dachw komr fermentacyjnych i wydostanie si biogazu bezporednio do atmosfery; wycieki z wozw asenizacyjnych dostarczajcych odpady i substraty; przewidywalne lub nieprzewidywalne zjawiska meteorologiczne i inne nieprzewidywalne zdarzenia. W celu uniknicia i zminimalizowania powyszych zagroe konieczne jest: osignicie i utrzymanie waciwej stabilnoci procesu fermentacji; odpowiednie uszczelnienie urzdze, a w szczeglnoci komr fermentacyjnych m.in. poprzez zastosowanie betonu, materiaw uszczelniajcych oraz zabezpieczajcych cian zbiornikw o odpowiedniej klasie; odpowiednie wykonanie i zapewnienie szczelnoci rurocigw technologicznych; eliminacja lub minimalizacja zastosowania w instalacjach elementw korodujcych; stay monitoring - kontrola stanu technicznego obiektw urzdze wraz z moliwoci natychmiastowego odcicia i zakoczenia pracy wszystkich urzdze; odpowiednie przeszkolenie obsugi w zakresie czynnoci eksploatacyjnych, zasad BHP
58

i przepisw przeciwpoarowych; cisa kontrola osb niezatrudnionych w obiektach; zastosowanie systemu monitoringu skadu powietrza, a w tym szczeglnie w budynkach biogazowni. W celu ograniczenia ewentualnych skutkw awarii biogazowni m.in.: budowane s tereny ochronne okalajce teren obiektw i zabezpieczajcy tereny ssiednie; montowane s systemy sterowania alarmujce o awariach i generujce meldunki o awariach. 3.5

Uzyskanie akceptacji lokalnej spoecznoci dla budowy biogazowni rolniczej

Ju na wstpnym etapie warto zbada przychylno lokalnej spoecznoci dla budowy biogazowni. Realizacja inwestycji o mocy rzdu 1 MWel oznacza w praktyce powstanie duego zakadu przetwrstwa produktw rolnych, jakim jest biogazownia, na terenach na ktrych mieszkacy nie s przyzwyczajeni do zwizanych z tym uciliwoci (np. zwikszenie ruchu koowego na lokalnych drogach przy dostawie substratw). Sprzeciw moe budzi rwnie wykorzystanie jako substratw odpadw niebezpiecznych, czy nie do koca przemylana technologia obrbki i sposb wykorzystania przefermentowanej biomasy, ktrej przechowywanie wie si z rozprzestrzenianiem odorw. Warto te doda, e zlokalizowanie biogazowni na terenach objtych ochron przyrodnicz (w szczeglnoci Sie Natura 2000) komplikuje procedury i wymusza wspprac z organizacjami ekologicznymi. Mimo, i dobrze zaprojektowana i dobrze zlokalizowana biogazownia jest instalacj w peni proekologiczn, zmniejszajc uciliwo odpadw czy odchodw zwierzcych dla rodowiska i ludzi, to jednak naley liczy si z pojawieniem si oponentw. Protesty lokalnej spoecznoci potrafi, ju na etapie deweloperskim, skutecznie zniechci inwestora do budowy biogazowni w danej lokalizacji, nawet w przypadku gdy wstpna analiza wykae zasadno ekonomiczn inwestycji. Bezwzgldnym nakazem jest przestrzeganie prawa i unikanie procedur, na podstawie ktrych wydane ju decyzje mog by skutecznie oprotestowane i zaskarone. Najlepsz strategi wspierajc wydaje si zdobycie przychylnoci wadz lokalnych oraz zaproszenie lokalnych podmiotw, takich jak wytwrcy odpadw, czy odbiorcy nawozu do tworzonego konsorcjum (spki celowej), ktre bdzie realizowa przedsiwzicie. Szczeglnie na pocztkowym etapie realizacji projektu powinna by zapewniona bezporednia komunikacja pomidzy stronami. Tworzc dobre relacje z ssiadami, waciciel biogazowni nie tylko dba o dobre relacje ze spoecznoci lokaln, ale rwnie okazuje gotowo do dialogu. Przed budow biogazowni zaleca si opracowanie planu komunikacji i agodzenia ewentualnych konfliktw. Aby poprawi akceptacj dla inwestycji biogazowej waciciel powinien skupi si na dokadnej identyfikacji korzyci, jakie moe przynie biogazownia. Powinien rwnie rozway ewentualne trudnoci i okreli rodki mogce pomc w ich rozwizywaniu. Wybrane narzdzia, ktre mona wykorzysta w procesie dialogu spoecznego przedstawione s poniej. Kontakt bezporedni. Zaufanie budowane w bezporednich kontaktach moe zosta wykorzystane w procesie konsultacji spoecznych. Zdobycie poparcia spoeczestwa jest trudne, dlatego te potencjalny inwestor powinien jak najwczeniej zabiega o poprawne kontakty ze spoecznoci lokaln i wykorzystywa wszystkie moliwoci poprawienia swojego wizerunku. Rozmowy przy okrgym stole mog by skutecznym rodkiem w budowaniu bliszych relacji z miejscow spoecznoci i nawizywaniu wsppracy z organizacjami pozarzdowymi. W zalenoci od uczestniczcych w rozmowie osb wynikiem tych prac moe by analiza potencjau wykorzystania biogazu w regionie (na przykad w formie analizy SWOT), opracowanie regionalnej strategii, zainicjowanie dziaa promocyjnych, ktre mog podejmowa poszczeglni rozmwcy w zakresie wasnych moliwoci. Podana jest obecno osb z dowiadczeniem praktycznym, ktre mog przesdzi o pozytywnym wyniku spotkania. Jeeli grupa uczestnikw okrgego stou jest bardzo zrnicowana pod wzgldem poziomu posiadanej wiedzy i dowiadcze, wyniki rozmw mog by oglne i nie by uyteczne dla danego obiektu. Ze wzgldw organizacyjnych wskazane jest wybranie odpowiedniego prowadzcego.

59

Zwiedzanie innych biogazowni przybliy osobom z najbliszego otoczenia czym jest biogazownia - jej zwiedzanie, zapoznanie si z zasadami funkcjonowania moe mie duy wpyw na sposb postrzegania zakadu. W trakcie wizyty mona dowiedzie si o rnych aspektach dziaania biogazowni, ekonomice, procesach wytwarzania biogazu. Spotkanie przybliy rwnie prac osb zatrudnionych bezporednio na obiekcie. Kampanie medialne (plakaty, radio, TV, gazety, Internet) mog by wykorzystane w celu przekazania wiedzy na temat biogazu i korzyci pyncych z jego uytkowania. Konferencja prasowa powinna dotyczy biogazowni, ktra jest modernizowana lub, ktrej budowa jest planowana. Dziennikarze powinni zosta poinformowani o ekonomicznych, rodowiskowych i spoecznych korzyciach budowy biogazowni w danym regionie. Wane jest rwnie poruszenie kwestii zwizanych z barierami rozwoju, co pozwoli na uzyskanie peniejszego obrazu tematu. Programy szkolne i wakacyjne unijne projekty naukowo-badawcze wykazay e dobr metod przekazywania i popularyzacji podstawowych wiadomoci na temat biogazu mog by dzieci. Wiedza ta podczas nieformalnych rozmw moe by przekazywana dalej w najbliszym otoczeniu dziecka i powodowa wzrost zainteresowania tematyk biogazu i akceptacji tej technologii. Warto wzi pod uwag list rodzajw organizacji i instytucji, do ktrych mona zwrci si o pomoc w procesie negocjacyjnym: lokalna izba rolnicza; orodek doradztwa rolniczego; towarzystwa branowe; producenci i dostawcy urzdze; zakady energetyczne; spki gazowe; waciciele biogazowni; centra naukowo-badawcze; doradcy techniczni zajmujcy si biomas i biogazem. Powysze dziaania, obejmujce informowanie spoeczestwa prowadzone przez inwestora, nie s wymagane prawem, ale s niewtpliwie korzystne dla projektu inwestycyjnego i przyczyniaj si zwykle do wikszej jego akceptacji przez spoeczestwo. Mog te wpywa na rozwj rozwiza alternatywnych. Ewentualne (istniejce lub potencjalne) konflikty naley zasygnalizowa ju w wymaganym prawem Raporcie OO. Od strony prawnej udzia spoeczestwa zagwarantowany jest w procedurze oceny oddziaywania na rodowisko, podczas uzyskiwania decyzji rodowiskowych. Polska procedura oceny oddziaywania na rodowisko umiejscowia formalne konsultacje spoeczne przedsiwzicia dopiero w momencie, kiedy zosta przygotowany i przedoony raport. W przypadku gdy zostaa przeprowadzona ocena oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko uzasadnienie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach powinno zawiera informacje o przeprowadzonym postpowaniu wymagajcym udziau spoeczestwa oraz o tym, w jaki sposb zostay wzite pod uwag i w jakim zakresie zostay uwzgldnione uwagi i wnioski zgoszone w zwizku z udziaem spoeczestwa W postpowaniu, w sprawie wydania decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, moe uczestniczy spoeczestwo (waciciele, uytkownicy wieczyci lub zarzdcy nieruchomoci znajdujcy si w obszarze oddziaywania obiektu). Udzia spoeczestwa polega na skadaniu uwag i wnioskw, jednak spoecznoci lokalnej nie przysuguje moliwo wniesienia odwoania od wydanej decyzji ani zaskarenia jej do sdu administracyjnego. Organ podaje do publicznej wiadomoci informacj m.in.: o wszczciu postpowania i zoonych dokumentach; moliwoci zapoznania si z dokumentacj; moliwoci, sposobie i miejscu skadania uwag. Nie wszystkie wnioski i uwagi musz by uwzgldnione przez organ ale musz by rozpatrzone a nastpnie omwione w uzasadnieniu do decyzji. Stron w procesie konsultacji spoecznych mog by rwnie organizacje ekologiczne (obecnie brak jest ograniczenia terytorialnego). Organizacji ekologicznej przysuguje prawo uczestnictwa w postpowaniu na prawach strony, wniesienia odwoania od decyzji wydanej w postpowaniu wymagajcym udziau spoeczestwa, take w przypadku, gdy nie braa ona udziau w okrelonym postpowaniu wymagajcym udziau spoeczestwa prowadzonym przez organ
60

pierwszej instancji. Wniesienie odwoania jest rwnoznaczne ze zgoszeniem chci uczestniczenia w takim postpowaniu. 3.6

Zawarcie niezbdnych umw zwizanych z budow, przyczeniem do sieci i zapewnieniem substratw

W trakcie realizacji przedsiwzicia biogazowego istnieje szereg umw, ktre naley zawrze z rnorodnymi podmiotami i na rnym etapie realizacji przedsiwzicia. Ich poprawna konstrukcja prawna pozwala zmniejszy czynniki ryzyka inwestycyjnego. Umowa w sprawie przygotowania i warunkowego nabycia projektu inwestycji wystpuje, gdy projekt rozwija deweloper, ktry pozostaje jego wacicielem nawet do momentu sprzeday projektu i przepisania inwestycji na ostatecznego inwestora. Przepisanie takie moe by dwuetapowe w formie umowy przedwstpnej oraz umowy ostatecznej. Po zawarciu aktu notarialnego notariusz dokonuje odpowiedniego wpisu w ksidze wieczystej. W ramach umowy deweloper zobowizuje si przenie prawa do projektu, w tym uzyskanych pozwole formalno-prawnych i innych dokumentw niezbdnych do prowadzenia budowy i dziaalnoci biogazowni, jak rwnie praw wynikajcych z umw, zezwole, decyzji administracyjnych i innych dokumentw niezbdnych do prowadzenia przedmiotowej dziaalnoci. Patno za takie przeniesienie praw (deweloper otrzymuje wynagrodzenie za przygotowanie projektu do realizacji) nastpuje po ostatecznym przeniesieniu praw wasnoci. Umowy o finansowanie zawierane s z bankami, instytucjami wdraajcymi programy finansujce (np. Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko). Instytucje finansujce d do ograniczenia ryzyka inwestycyjnego, z tego powodu zanim nastpi podpisanie umowy dokadnie sprawdzone zostan umowy zawarte z innymi podmiotami, ktre je zminimalizuj. Wikszo z takich umw zostaa opisana w niniejszym rozdziale. Przykadowo preferuje si aby generalny wykonawca by wybrany w otwartym przetargu zorganizowanym przez konsultanta (np. inwestora zastpczego), ktry w trakcie realizacji procesu budowlanego bdzie monitorowa inwestycj w zakresie kontroli kosztw i jakoci realizacji. Umowa o generalne wykonawstwo zawierana jest z wykonawc pod klucz odpowiedzialnym za cay proces inynieryjno-techniczny, zaopatrzenie oraz realizacj budowy. Taka sytuacja eliminuje konieczno koordynacji przez inwestora czynnoci wykonywanych przez rnych podwykonawcw i dostawcw na rzecz komfortu posiadania jednego podmiotu odpowiedzialnego za projekt. W takiej umowie cae ryzyko realizacji inwestycji zostaje przeniesione na Generalnego Wykonawc (GW). Szczegowy i dobrze zdefiniowany zakres, czy te specyfikacja prac s bardzo wanymi elementami minimalizacji ryzyka sporu z GW. Wszelkie niejasnoci w okreleniu zakresu prac mog okaza si przyczyn kosztownego procesu prawnego w trakcie realizacji inwestycji. Dobrze zdefiniowany zakres prac bdzie wic uatwia negocjacje w zakresie wikszoci precyzyjnych zapisw, dotyczcych treci gwarancji zwizanych z rnymi fazami i aspektami prac. Najwaniejszym i najbardziej newralgicznym momentem dla projektu jest rozruch i pocztkowy okres eksploatacji przedsiwzicia. Zminimalizowa ryzyko w tym okresie mona poprzez przeniesienie odpowiedzialnoci na GW, dostawc oraz operatora. Bardzo bezpiecznym rozwizaniem jest zatem umowa z GW, ktry w ramach kontraktu dostarczy przedsiwzicie, wykona jego rozruch oraz podejmie si zarzdzania i serwisowania w okresie gwarancji, tj. co najmniej dwch lat od zakoczenia inwestycji na warunkach umowy operatorskiej, gwarantujcej kary za brak osignicia zakadanego w projekcjach finansowych poziomu przychodw. Umowy z GW s czsto zawierane nie wedug polskiego prawa, co jest spowodowane importem przez niewyksztacony polski rynek technologii niemieckich, austriackich czy duskich; co pociga za sob szereg komplikacji. Zwaywszy, e prace budowlane s przeprowadzane w Polsce, kontrakty z GW nie mog wyklucza bezwzgldnie obowizujcych przepisw prawa polskiego, na przykad odnonie nadzoru budowlanego, kwestii odpowiedzialnoci cywilnej wobec podwykonawcw, inspektora budowlanego, itd. Uwzgldni naley w szczeglnoci przepisy kodeksu cywilnego w aspekcie umw o roboty budowlane, przepisy polskiego prawa budowlanego jak rwnie polskie normy.

61

Umowy na dostaw substratw s niezbdne przed nabyciem praw do terenu pod budow instalacji. Konieczne jest zapewnienie dostaw surowca do fermentacji przez zawarcie umw przedwstpnych czy te podpisanie listw intencyjnych na dostaw substratw nie pochodzcych bezporednio od inwestora. W umowie okrela si kto paci za transport substratw, bowiem cena substratu moe obejmowa dowiezienie go do biogazowni. W innym przypadku operator biogazowni zakupuje niezbdny tabor samochodowy lub korzysta z usug zewntrznych. W umowie naley rwnie sprecyzowa czstotliwo dostaw - pozwoli to okreli powierzchni niezbdn dla magazynowania takiego substratw. Jeeli dostawc substratw jest duy zakad przetwrstwa rolnospoywczego wane jest aby zbada wiarygodno finansow takiej jednostki i oceni jej stabilno finansow w okresie kolejnych lat. Bankructwo dostawcy lub zmiana waciciela moe spowodowa zmniejszenie dostaw substratw, co z kolei moe oznacza dla biogazowni, w skrajnym przypadku, nawet ryzyko utraty pynnoci finansowej (na skutek wyszych od zakadanych kosztw pozyskiwania substratw). Umowa o dostaw technologii i wykonawstwo inwestycji moe mie mniejszy zakres ni umowa o generalne wykonawstwo i obejmowa jedynie wybrane elementy typowe dla cigu technologicznego biogazowni (komory fermentacyjne, ukad kogeneracyjny, automatyka, instalacje gazowe), inne prace budowlane powierza si wtedy innemu wykonawcy. Dostawc technologii moe by przykadowo firma zagraniczna, natomiast wykonawc prac budowlanych i konstrukcyjnych firma lokalna. Inwestor podpisuje list intencyjny, ew. umow z dostawc rozwiza technologicznych na wykonanie dokumentacji projektowej i budow. Umowa z dostawc obejmuje rwnie rozruch instalacji oraz wymagania odnonie gwarancji na urzdzenia oraz gwarancje zachowania parametrw procesu. Umowa powinna obejmowa cykl szkole w jzyku polskim dla obsugi biogazowni. Naley pamita o tym, e do momentu podpisania protokou odbioru to wdraajcy instalacj winien ponosi odpowiedzialno za sprawny rozruch technologiczny. Umowa dostawy urzdze umoliwia samodzielne zamwienia poszczeglnych urzdze bezporednio u producenta, z pominiciem umowy o generalne wykonawstwo bd umowy o dostaw technologii. W warunkach polskich, gdzie rynek serwisantw, obsugi technicznej dla biogazowni jest niewyksztacony zalecane jest jednak by bazowa na wiedzy dowiadczonych biur projektowo wdroeniowych i korzysta z umowy kompleksowej na dostaw technologii i wykonawstwo inwestycji. Niektre urzdzenia i instalacje nie zwizane bezporednio z cigiem biologicznotechnologicznym, mog by zamwione w ramach odrbnego zamwienia (np. przycza wodnokanalizacyjne czy ciepownicze). Typowe elementy umowy to: przedmiot umowy; miejsce, sposb i termin dostawy; cena i warunki zapaty; przejcie wasnoci przedmiotu dostawy; rkojmia; gwarancja; odstpienie od umowy; kary umowne oraz zaczniki (specyfikacja techniczna, harmonogram dostaw). Jeeli zrealizowany projekt nie gwarantuje oczekiwanego poziomu wykonania i w konsekwencji nie gwarantuje oczekiwanego poziomu produkcji, wykonawca jest formalnie zobowizany do pokrycia szkody. Jeeli wykonanie projektu odbiega od zagwarantowanego minimalnego poziomu, waciciele i poyczkodawcy mog rwnie dodatkowo da (efekt zapisu w umowie) wypaty szkd za prognozowane i utracone przychody jeeli projekt nie jest w stanie osign poziomu gwarantowanego w projekcjach finansowych. Umowa o dostaw i odbir mediw okrela zasady wiadczenia usug w zakresie zaopatrzenia biogazowni w wod i odprowadzania ciekw (sanitarnych, technologicznych i wd opadowych) i porozumienia dotyczce dostawy wody pitnej, oraz wzajemne prawa i obowizki stron. W umowie okrela si dopuszczalne parametry odprowadzanych ciekw, cen za pobr wody oraz odbir ciekw. Umow na sprzeda ciepa wytwarzanego przez biogazowni (po odjciu zuycia na potrzeby technologiczne) z jednostk dostarczajc ciepo do odbiorcw takich jak zakady przemysowe, szkoy, szpitale, obiekty publiczne, hale sportowe, orodki zdrowia; odbiorem ciepa zainteresowane mog by rwnie spdzielnie mieszkaniowe, jak rwnie okoliczne przedsibiorstwa rolne oraz rolnicy indywidualni. Najbardziej korzystny bdzie odbiorca zlokalizowany w odlegoci do 3 km, ktry wykazuje stabilne zapotrzebowanie na ciepo w cigu roku (zakad przemysowy np. mleczarnia czy suszarnia). Najmniej korzystny jest odbiorca ktry wykazuje zapotrzebowania na ciepo tylko w sezonie grzewczym. Do umowy naley zaczy harmonogram odbioru ciepa w rozbiciu na poszczeglne miesice.
62

Umowa na eksploatacj biogazowni - w jej ramach inwestor moe zleci eksploatacj biogazowni zewntrznej firmie, ktra oferuje system obsugi klienta i serwisu, dostosowany do indywidualnych potrzeb. Wgld w codzienno pracy z biogazem przekada si nie tylko na niezawodno dziaania urzdze. Pracownicy firmy zewntrznej mog by obecni na obiekcie ale moliwa jest rwnie opcja sterowania prac urzdze na odlego. Wykwalifikowani i dowiadczeni doradcy oraz czynna przez ca dob infolinia umoliwiaj sprawn i niezawodn obsug 365 dni w roku. Wszystkie procesy biogazowni poczwszy od podawania biomasy, poprzez mieszanie, po produkcj gazu mona kontrolowa zdalnie za pomoc komputera. Dziki temu mona do minimum ograniczy ewentualne przestoje. Eksploatacja biotechnologiczna obejmuje: utrzymanie ruchu instalacji w rygorach energetycznych i biotechnologicznych mierzonych czasem pracy biogazowni (min. 8 000 h), serwis biecy czy przegldy okresowe. Umowy ubezpieczeniowe w trakcie budowy jak i eksploatacji biogazowni konieczna jest ochrona oraz ubezpieczenie obiektu. W trakcie eksploatacji biogazowni niezbdne bdzie podpisanie umw o ochron mienia, naley w tym celu podpisa odpowiednie umowy z firmami zewntrznymi. W trakcie eksploatacji biogazowni naley wykupi polis odpowiedzialnoci cywilnej w zakresie prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, przykadowo naley zabezpieczy si przed odpowiedzialnoci cywiln w sytuacji mniejszej produkcji energii elektrycznej lub ciepa ni to przewiduje umowa z odbiorcami mediw. Dla firmy ubezpieczeniowej znaczenie bdzie miao dowiadczenie firmy eksploatujcej biogazowni oraz konstrukcja umowy z tak firm, w ktrej powinny znale si zapisy o gwarancji jakoci i poziomu produkcji energii. Inne umowy typowe dla projektw budowlanych, ktre ze wzgldu na moliwo pozyskania informacji w innych rdach nie zostay dokadnie rozpisane: Umowa konsorcjum. Umowa na zakup gruntu pod biogazowni/umowa dzierawy. Umowa suebnoci gdy istnieje potrzeba przeprowadzenia infrastruktury liniowej (rurocigi, linie energetyczne) na obcych (nie nalecych do inwestora) gruntach i uzyskania na to zgody od wacicieli. Umowa na kompleksowe wykonanie prac projektowych. Umowa z inwestorem zastpczym (IZ). Umowy budowlane. Umowa gwarancyjna. Umowa na przyczenie do sieci elektroenergetycznej (omwiona w rozdziale 4). 3.7

Promesa bankowa i umowa kredytowa

Biogazowe projekty inwestycyjne bez odpowiedniego montau finansowego, ale te bez zewntrznego wsparcia finansowego posiadaj bardzo ograniczone moliwoci realizacji. Niezbdnym etapem przygotowania inwestycji jest zapewnienie finansowania projektu poprzez kombinacj wkadu wasnego, kredytu preferencyjnego, kredytu komercyjnego czy te dotacji. Zapewnienie rodkw finansowych na realizacj projektu jest nieodzowne podczas procesu ubiegania si o dofinansowanie inwestycji. Najwaniejsze jest dokonanie montau finansowego w taki sposb, aby projekt zamyka si, tj. poszczeglne skadowe rde finansowania powinny sumowa si do 100% nakadw inwestycyjnych. Informacje o preferencyjnych rdach finansowania w tym dostpnych dotacjach, omwione s w rozdziale 6 przewodnika. Na etapie montau finansowego powszechnym i wanym punktem jest promesa kredytowa, po ktrej nastpuje zawarcie umowy kredytowej. Oprcz promesy kredytowej wnioskujcy o dofinansowanie przedstawiaj niekiedy pisemne owiadczenie udziaowcw spki celowej (na realizacj inwestycji) o wniesieniu wkadu wasnego, udziaowcy mog rwnie udzieli poyczki za porednictwem spki matki. Do tej pory udzielenie finansowania (w tym promesy) na inwestycj biogazow przez bank byo stosunkowo trudne. Powodem byy m.in. oglnie niekorzystne warunki proponowane przez banki w zwizku z kryzysem ekonomicznym, a dodatkowo wysoka ocena ryzyka inwestycyjnego projektw.
63

Jedn z przyczyn, dla ktrych banki uznaj biogazownie jako inwestycje wysokiego ryzyka, jest nieprzewidywalna cena sprzeday zielonych certyfikatw (gratyfikacja finansowa za sprzeda zielonej energii elektrycznej) w duszej perspektywie czasowej. A na prognozie przychodw z tego rda przede wszystkim opiera si analiza pynnoci finansowej w caym okresie kredytowania. Kolejnym kluczowym elementem dla bankw jest zapewnienie rda substratw do produkcji biogazu w caym okresie kredytowania. Preferowane inwestycje powinny si opiera na dostpnych substratach, natomiast unika si finansowania biogazowni uzaleniajcych pozyskanie surowcw od realizacji innych projektw (np. od budowy zakadu przemysowego, z ktrego odpady bd wykorzystywane jako substraty, np. gorzelni). Na kredytowanie liczy mog tylko projekty gotowe do realizacji, tj. posiadajce wszystkie wymagane decyzje administracyjne. Uwzgldnia si tylko te rda przychodw, ktre s pewne w momencie podejmowania decyzji o kredytowaniu. Istotn rol odgrywa dowiadczenie inwestora. Sektor biogazowni rolniczych w Polsce jest jednak w pocztkowym stadium rozwoju, trudno wic oczekiwa od kadego inwestora dowiadczenia w tego typu dziaalnoci, wobec tego uwzgldnia si dotychczasow dziaalno kredytobiorcy i jego wiedz o prowadzeniu biznesu lub gospodarstwa rolnego. atwiej zaakceptowa projekt, jeli inwestor jest ju np. dostawc surowcw do produkcji biogazu. Brane jest pod uwag take dowiadczenie jego partnerw, w szczeglnoci dostawcw technologii biogazowych. Oczekuje si, e bd to podmioty z udokumentowan list ju wdroonych projektw, gdy poprawia to bezpieczestwo finansowanej inwestycji. Wiksze szanse na uzyskanie kredytu maj projekty, ktre maj tzw. moduow budow, czyli pozwalajce rozwija przedsiwzicie w przyszoci. Na przykad: projekt zakada uruchomienie inwestycji w mniejszej skali, a w pniejszym okresie przewiduje jej rozwj. Dla instytucji udzielajcej kredytw strukturalnych z dofinansowaniem z Unii Europejskiej, czy te finansowanych z dopatami do oprocentowania z funduszy ochrony rodowiska, promesa kredytowa wystawiona przez wiarygodny bank jest sygnaem, e dokumentacja oraz projekt zostay pozytywnie ocenione przez zewntrznych analitykw, ktrzy zdecydowali si podj ryzyko finansowania inwestycji. Obecnie w Polsce ok. 20 bankw deklaruje finansowanie projektw biogazowych. Z punktu widzenia instytucji odpowiedzialnej za udzielenie dopaty ze rodkw publicznych znacznie zmniejsza to ryzyko niepowodzenia finansowego inwestycji. Umowa na udzielenie kredytu moe by warunkowa, np. pod warunkiem uzyskania dofinansowania z programu operacyjnego. Promesa kredytowa powinna zawiera kwot, na jak jest udzielona, oraz termin do ktrego jest wana. Istotne jest dopicie montau finansowego, a w szczeglnoci pozyskanie finansowania ze rodkw unijnych. Trudnoci pojawiaj si take w zwizku z niestabilnym kursem euro przy zakupie urzdze, co zwiksza ryzyko przekroczenia budetu inwestycji opartych na technologiach wycenionych w tej walucie. Niekiedy przedstawiane s rwnie owiadczenia funduszy inwestycyjnych lub innych podmiotw o udzieleniu promesy poyczki. W rozmowach z bankami, oprcz dokumentw przedstawiajcych wiarygodno inwestora naley rwnie udowodni wiarygodno finansow poyczkodawcy. Dokumentami potwierdzajcymi wiarygodno finansow poyczkodawcy innego ni bank moe by opinia banku o saldzie konta, rachunek zyskw i strat za ostatni dostpny rok oraz inne owiadczenia.

3.8

Harmonogram realizacji inwestycji wraz z wykresem Gantta

W praktyce budowy biogazowni w Polsce czas niezbdny na przygotowanie dokumentacji projektowej, uzyskanie decyzji i pozwole oraz zawarcie umw na faz realizacyjn wynosi ok. 2 lat, podczas gdy sama fizyczna realizacja inwestycji wraz z rozruchem biogazowni i odbiorem trwa okoo roku. Zadania zwizane z realizacj inwestycji przedstawia si zazwyczaj na tzw. wykresie Gantta Tabela 13. Czas trwania niektrych z etapw procesu inwestycyjnego jest bardzo trudny do szacowania a priori. Warto zwrci uwag, e np. w praktyce czas uprawomocnienia si poszczeglnych decyzji
64

zaley od liczby uczestnikw postpowania i iloci wnoszonych przez nich rodkw zaskarenia. Najszerszy krg uczestnikw bierze udzia w postpowaniach rodowiskowych (og spoeczestwa, strony postpowania, organizacje ekologiczne). Kade z pozwole winno by wydane w cigu 2 miesicy (pozwolenie na budow 65 dni). Czsto terminy te s jednak przekraczane, przez co uzyskanie kompletu pozwole zajmuje zwykle co najmniej rok. Wykres Gantta przedstawia kolejne etapy realizacji inwestycji. Kolorami, zgodnie z kolorystyka przyjt poniej, wyrniono najwaniejsze i jednoczenie zajmujce najwicej czasu etapy: Etap I identyfikacja zakresu projektu Etap II uzyskanie niezbdnych pozwole formalno-prawnych Etap III opracowanie dokumentacji technicznej i uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budow Etap IV budowa, rozruch i oddanie do uytkowania Rwnolegle do wymienionych powyej etapw trwa proces pozyskiwania finansowania na realizacj projektu. Wykres Gantta bazuje na wymogach prawnych (terminach obowizujcych organa wydajce decyzje) oraz dotychczasowej praktyce inwestorskiej. Potwierdza on, e proces inwestycyjny w Polsce trwa bardzo dugo (nawet powyej 3 lat) i zasadnym jest, zgodnie z dyrektyw 2009/28/WE o promocji odnawialnych rde energii, aby w ramach systemu wsparcia dla energetyki odnawialnej dokona krytycznego przegldu procedur prawno-administracyjnych na rzecz ich uproszczenia, gdy zdobycie przed budow biogazowni samych pozwole i wymaganych prawnie decyzji zajmuje ok. 1,5 roku.

65

Tabela 13 Harmonogram realizacji inwestycji w formie wykresu Gantta.

ROK 1
VIII VII XII

ROK 2
VIII VII XII IX IV IX IV XI VI XI III III X V X V II II I I

ROK 3
VIII VII XII IX VI XI X

Wyszczeglnienie
IV VI III V II I

Uzyskanie finansowania (tu rodki UE) Wybr lokalizacji, idea i ocena wstpna zakresu projektu Koncepcja projektowa biogazowni: wybr technologii i acucha dostaw Tytu prawny do terenu lokalizacji inwestycji kupno/dzierawa Studium wykonalnoci Monta finansowy (promesa kredytowa) Pozwolenia rodowiskowe ( z OO) Promesa koncesji na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w zakresie produkcji energii (URE) do koca 2010 r. Warunki zabudowy na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji Warunki przyczenia do sieci elektroenergetycznej Umowa na przyczenie do sieci Pozwolenie wodno-prawne Projekt budowlany Decyzje, opinie, uzgodnienia do projektu budowlanego Uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budow Plan BIOZ Budowa Rozruch Pozwolenia i zgoszenia przed rozpoczciem uytkowania Decyzja zezwalajca na eksploatacj urzdze technicznych (UDT) Decyzja o pozwoleniu na odzysk odpadw metod R10 Zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw Odbir i kontrola zgodnoci Decyzja o pozwoleniu na uytkowanie Wpis do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego (ARR) Uruchomienie biogazowni

66

4 Aspekty prawne zwizane z procesem i funkcjonowaniem biogazowni rolniczych

inwestycyjnym

Biogazownie rolnicze s instalacjami przemysowymi, ktre peni trzy podstawowe funkcje: utylizacja produktw ubocznych, produkcja energii elektrycznej i ciepa (chodu), produkcja pozostaoci poprodukcyjnej (np. nawozu naturalnego). Wytwarzanie biogazu z odchodw zwierzcych i produktw ubocznych produkcji rolniczej, nie figuruje w spisie dziaalnoci tak zwanych Dziaw specjalnych produkcji rolnej, std proces fermentacji jest traktowany jako produkcja przemysowa. Wynikiem powyszego jest kwalifikacja masy pofermentacyjnej do odpadw przemysowych, ze wszystkimi tego konsekwencjami. W trakcie projektowania, budowy i eksploatacji musi by spenione wiele warunkw, z ktrych najwaniejsze zawarte s w nastpujcych aktach prawnych (wraz z rozporzdzeniami): Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Prawo budowlane. Prawo ochrony rodowiska. Prawo energetyczne. Ustawa o odpadach. Ustawa o nawozach i nawoeniu. W praktyce trzy ostanie z ww. ustaw najbardziej wpywaj na przebieg procesu inwestycyjnego. Poniej omwiono szerzej problemy prawne spotykane na etapie przygotowania inwestycji i budowy a w dalszej czci rozdziau take specjalne wymogi prawne na etapie uytkowania biogazowni rolniczych, umoliwiajce uzyskanie wsparcia eksploatacyjnego. 4.1

Przyczenie biogazowni do sieci elektroenergetycznej i moliwoci sprzeday wyprodukowanej energii

Przyczenie biogazowni do systemu energetycznego, podobnie jak innych rde odnawialnych, podlega uregulowaniom zawartym w ustawie Prawo energetyczne. Warunki przyczenia do sieci okrela Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dn. 4 maja 2007 r. w sprawie szczegowych warunkw funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. Nr 93, poz. 623, z pn. zm.). Typowa procedura przyczenia do sieci wyglda nastpujco: 1. Zoenie przez inwestora wniosku do operatora sieci elektro-energetycznej o okrelenie warunkw przyczenia. Formularz mona pobra ze strony internetowej danego operatora (patrz rozdzia 3). 2. Zawarcie Umowy Przyczeniowej na podstawie uzyskanych warunkw przyczenia, pomidzy operatorem sieci elektroenergetycznej a inwestorem (wytwrc energii odnawialnej), w ktrej okrelone s: techniczne warunki przyczenia, termin realizacji, koszty oraz: Potwierdzenie zapisw decyzji o warunkach przyczenia do sieci. Lista zada niezbdnych do wykonania w celu dokonania przyczenia (rozbudowa sieci, projekt budowlany dla przycza, wykonanie instalacji odbiorczej, etc.), terminy i zakresy odpowiedzialnoci za ich wykonanie przez strony umowy. Wysoko opaty przyczeniowej. Warunki do spenienia przed rozpoczciem produkcji energii elektrycznej. Okrelenie mocy elektrycznej na potrzeby wasne elektrociepowni. Miejsce rozgraniczenia wasnoci urzdze. Sposb rozliczenia za dostarczanie energii.

67

3. Po oddaniu obiektu do uytkowania, zoenie na podstawie promesy, wniosku o udzielenie koncesji zawierajcego owiadczenie dotyczce zmian w stanie faktycznym i prawnym, podanym we wniosku o wydanie promesy. Zaczniki do wniosku stanowi m.in.: schemat oraz opis sposobu zainstalowania ukadu pomiarowego (potrzebnego do naliczania przez URE przysugujcych wiadectw pochodzenia); decyzja o pozwoleniu na budow; informacja o zakoczeniu budowy; informacja o rozpoczciu eksploatacji urzdze energetycznych wydana przez operatora sieci elektroenergetycznej; zestawienie rocznych planowanych przychodw i kosztw dziaalnoci objtej wnioskiem koncesyjnym na okres minimum trzech lat. Naley pamita, i w obecnym stanie prawnym koncesja wymagana jest jedynie w przypadku zainteresowania produkcj ciepa, w przypadku wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego lub wprowadzania go do sieci dystrybucyjnej gazowej obowizuje wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego. 4. Uzyskanie wpisu do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego, prowadzonego przez Agencj Rynku Rolnego. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne z dn. 10 kwietnia 1997 r. oraz o zmianie niektrych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r., Nr 21, poz. 104), od dnia 1 stycznia 2011 r. dziaalno gospodarcza w zakresie: wytwarzania biogazu rolniczego lub wytwarzania energii elektrycznej z biogazu rolniczego stanowi dziaalno regulowan, w rozumieniu przepisw ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej, wymagajc wpisu do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego prowadzonego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego. Brak rejestracji oznacza dziaalno niedozwolon i podlega karze pieninej. O wpis do ww. rejestru mog ubiega si przedsibiorcy, ktrzy speniaj nastpujce warunki: - s zarejestrowani w Centralnym Rejestrze Przedsibiorcw, administrowanym przez Agencj Rynku Rolnego, - posiadaj tytu prawny do obiektw budowlanych, w ktrych bdzie wykonywana dziaalno gospodarcza, oraz - dysponuj odpowiednimi urzdzeniami technicznymi i obiektami budowlanymi, speniajcymi wymagania okrelone w szczeglnoci w przepisach o ochronie przeciwpoarowej, sanitarnych i o ochronie rodowiska, umoliwiajcymi prawidowe wykonywanie dziaalnoci gospodarczej. Szczegowe warunki dotyczce uzyskania wpisu do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego znajduj si na stronie internetowej Agencji Rynku Rolnego (www.arr.gov.pl). 5. Rejestracja jest rwnie niezbdna przy ubieganiu si o gratyfikacj za wyprodukowan zielon energi elektryczn lub biometan. Przedsibiorstwa wpisane do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem energii elektrycznej z biogazu rolniczego, mog wnioskowa o wydanie wiadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym rdle energii. Po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si wytwarzaniem biogazu rolniczego, moliwe jest uzyskanie odpowiednich wiadectw Pochodzenia (zielone dla energii elektrycznej, brzowe dla biogazu wtaczanego do sieci gazu ziemnego, te/fioletowe dla kogeneracji), okrelajcych rdo, z jakiego zostaa wytworzona energia oraz dat i miejsce produkcji. Dokumenty te mog by przedmiotem obrotu na sesyjnym rynku giedowym Towarowej Giedy Energii (TGE) lub umw bilateralnych. wiadectwa pochodzenia zielonej" energii wystawia Prezes URE po wczeniejszym zoeniu wniosku przez wytwrc biogazu za porednictwem operatora systemu przesyowego.

68

4.2

Wykorzystanie produktw ubocznych rolnictwa oraz z przemysu rolno spoywczego

Prawo energetyczne definiuje biogaz rolniczy, jako paliwo gazowe otrzymywane z surowcw rolniczych, produktw ubocznych rolnictwa, pynnych lub staych odchodw zwierzcych, produktw ubocznych lub pozostaoci przemysu rolno-spoywczego lub biomasy lenej w procesie fermentacji metanowej. Powszechn praktyk w nowoczesnych biogazowniach jest stosownie procesu wspfermentacji odchodw zwierzcych z produktami ubocznymi z przemysu rolno-spoywczego, w zwizku z tym podlegaj one przepisom Ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251, z pn. zm.). Biogazownie rolnicze, przetwarzajce odpady organiczne, naley traktowa jako instalacje do odzysku odpadw co pociga za sob konieczno uzyskania odpowiednich zezwole na prowadzenie dziaalnoci w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw. Operatorzy biogazowni rolniczych s zobowizani do przestrzegania przepisw w zakresie ewidencjonowania odpadw i skadania sprawozda, zgodnie z Ustaw o odpadach. Posiadacz odpadw zajmujcy si ich odzyskiem (w tym przypadku - waciciel biogazowni rolniczej, przetwarzajcej odpady zwierzce lub/i rolinne) jest zobowizany do prowadzenia ewidencji ilociowej i jakociowej przetwarzanych odpadw, ktra musi zawiera m.in. sposoby gospodarowania odpadami oraz dane o pochodzeniu i miejscu ich przeznaczenia zgodnie ze wzorem okrelonym przez Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorw dokumentw stosowanych na potrzeby ewidencji odpadw (Dz.U. Nr 30, poz. 213). Dodatkowo w sprawozdaniu kwartalnym do Prezesa ARR biogazownie rolnicze podaj rodzaje i iloci substratw wykorzystanych do produkcji biogazu. Bodziec ekonomiczny do wykorzystania produktw ubocznych rolnictwa do produkcji biogazu Ustanowienie opat za skadowanie odpadw organicznych stanowi bodziec finansowy dla przemysu i rolnictwa do przetwarzania odpadw w biogazowniach rolniczych. Korzy finansowa pynca z produkcji biogazu jest podwjna: nie trzeba uiszcza opaty za skadowanie takich odpadw a dodatkowo istnieje moliwo produkcji energii. Kady przypadek naley indywidualnie przeanalizowa od strony prawnej i ekonomicznej. Obwieszczenie Ministra rodowiska z dnia 4 padziernika 2010 r., w sprawie wysokoci stawek opat za korzystanie ze rodowiska na rok 2011 (M.P. z 2010 r. Nr 74, poz. 945) podaje jednostkowe stawki i opaty za umieszczenie odpadw na skadowisku, ktrych moe unikn wytwrca, wykorzystujc odpady jako wsad do biogazowni: Odchody zwierzce: 56,30z/t. Odpadowa tkanka zwierzca, zwierzta pade i ubite: 147,85 z/t. Odpadowa masa rolinna: 107,85 z/t. Odpady z przygotowania, przetwrstwa produktw i uywek spoywczych oraz odpady pochodzenia rolinnego w tym m.in. odpady z owocw, warzyw, produktw zboowych, olejw jadalnych, produkcji ekstraktw drodowych przygotowania i fermentacji melasy: 11,32-17,54 z/t. Odpady z przemysu piekarniczego i cukrowniczego: 17,54 z/t. Odpady z przemysu cukrowniczego: 11,32 z/t. Odpady z przemysu mleczarskiego: 17,54 z/t. Odpady z produkcji napojw: 11,32-56,30 z/t. Odpady niebezpieczne i wymg sanitacji Biogazownie wyposaone w systemy do sanitacji (higienizacji lub sterylizacji) mog przej cz zada zakadw utylizacyjnych, co daje jednoczenie szans zwikszenia iloci dostpnych substratw do produkcji biogazu. Przykadem odpadw, ktre mog by stosowane w procesie kofermentacji s niewykorzystane produkty spoywcze oraz mczka misno-kostna, natomiast nie mog one by ju dalej wykorzystywane w celach paszowych i podlegaj utylizacji. Zastosowanie

69

substratw wymagajcych sanitacji wymaga wybudowania systemu do higienizacji/sterylizacji, co moe podwyszy koszty budowy biogazowni nawet o 30%. Jednoczenie odpady np. poubojowe posiadaj wysoki potencja do produkcji biogazu, tak wic ich zastosowanie znaczco podniesie produkcj biogazu, tym samym zwikszajc opacalno przedsiwzicia. O zastosowaniu poszczeglnych rozwiza w instalacji do sanitacji odpadw decyduje rodzaj i waciwoci wsadu. Dziaalno polegajc na zbieraniu, transportowaniu, przechowywaniu, przetwarzaniu lub usuwaniu ubocznych produktw zwierzcych reguluj przepisy Unii Europejskiej zawarte w Rozporzdzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 padziernika 2002 roku ustanawiajce przepisy zdrowotne zwizane z ubocznymi produktami zwierzcymi nie przeznaczonymi do spoycia przez ludzi - rozporzdzenie (WE) Nr 1774/2002. Klasyfikuje ono niejadalne produkty i odpady zwierzce na rne kategorie i okrela sposb ich przetwarzania. Odpady zwierzce, ktre mog zosta wykorzystane w biogazowniach, mona podzieli na trzy kategorie: Kategoria I - obejmuje wszystkie materiay, ktre mog by zakaone gbczastymi przenonymi encefalopatiami (m.in. czaszka byda, owiec i kz w wieku powyej 12 miesicy, jelita przeuwaczy) odpady kuchenne, pochodzce ze rodkw transportu midzynarodowego, materia zwierzcy o czstkach wikszych ni 6 mm z zakadw przetwarzajcych materia kategorii I oraz z oczyszczalni ciekw obsugujcych te zakady. Kategoria II - obejmuje odchody i tre z przewodu pokarmowego zwierzt gospodarskich, zwierzta lub ich czci podejrzewane o skaenie lub mogce przenosi w jakikolwiek inny sposb choroby zwierzce; zwierzta, u ktrych stosowano niedozwolon ilo lekw weterynaryjnych, materia zwierzcy o czstkach wikszych ni 6 mm z zakadw przetwarzajcych materia kategorii II i III oraz z oczyszczalni ciekw obsugujcych te zakady), zwierzta pade. Kategoria III - obejmuje materia zwierzcy ze zwierzt zdrowych, ktre zostay uznane za zdatne do spoycia przez ludzi, ale nie przeznaczone do wprowadzenia na rynek; odpady kuchenne z innego rda ni midzynarodowy transport. Zacznik VI Szczegowe wymagania dla przetwarzania materiau kategorii I i II oraz dla zakadw wytwarzajcych biogaz i kompostowni do ww. rozporzdzenia definiuje szczegowe wymagania dla przetwarzania odpadowych materiaw zwierzcych przez biogazownie podajc krytyczne parametry procesu przerbki tych odpadw, takie jak: rozmiar czstek surowca; temperatur osigan w procesie obrbki termicznej; cinienie (jeli jest wymagane), jakiemu poddawany jest surowiec oraz czas trwania obrbki lub tempo podawania w systemie cigym. Zapisy pracy urzdze musz by przechowywane przez okres co najmniej dwch lat w celu wykazania, e zachowane byy minimalne wartoci dla kadego krytycznego punktu kontroli. W biogazowniach mog by przetwarzane jedynie nastpujce rodzaje ubocznych produktw pochodzenia zwierzcego: Materiay kategorii II - odchody i treci uwolnione z przewodu pokarmowego mog by stosowane bez sanitacji, jeli nie stwarzaj ryzyka rozprzestrzeniania si chorb zakanych wg opinii odpowiednich wadz. Odpady takie, aby mogy by wykorzystane do produkcji biogazu, musz by poddane obrbce metod I (sterylizacji): maksymalny rozmiar czstki przed wprowadzeniem do urzdzenia: 50 mm; minimalna temperatura caoci materiau w urzdzeniu: 133C; minimalny czas przebywania w urzdzeniu bez przerwy: 60 minut, w tym 20 minut pod cinieniem (bezwzgldnym) co najmniej 3 barw wytworzonym przy pomocy nasyconej pary wodnej. Sterylizacj mona stosowa w sposb cigy lub partiami sterylizacji przed lub po procesie fermentacji. Materia kategorii III - moe by wykorzystywany jako surowiec w biogazowniach, wyposaonych w urzdzenia do higienizacji, przy spenieniu nastpujcych minimalnych wymaga: maksymalny rozmiar czstki przed wprowadzeniem do urzdzenia: 12 mm; minimalna temperatura caoci materiau w urzdzeniu: 70C; minimalny czas przebywania w urzdzeniu bez przerwy: 60 minut. Odchody zwierzce oraz zawarto przewodu pokarmowego, cho zaliczone do kategorii II nie musz by poddawane procesowi sterylizacji, jeli nie s uznane za stwarzajce ryzyko rozprzestrzeniania choroby zakanej. W przypadku, jeli przeznaczone s do produkcji nawozu rolniczego na wasny uytek, nie musz by uzdatniane.

70

Generalnie przyjmuje si zasad, e materia kategorii I nie moe by przetwarzany w biogazowni. Wyjtki podaje rozporzdzenie (WE) Nr 92/2005 z dnia 19 stycznia 2005 r., wdraajce rozporzdzenie (WE) Nr 1774/2002 i zmieniajce jego zacznik VI w odniesieniu do przetwarzania biogazu i wytopionych tuszczw. Okrela, e materiay otrzymane w wyniku przetwarzania surowca kategorii I mog by przetwarzane w biogazowni, pod warunkiem e przetwarzanie odbywao si wedug alternatywnej metody (hydroliza zasadowa i wysokocinieniowa). Materia kategorii I moe by przetworzony na biogaz jeeli zwierzta maj mniej ni 24 miesice w momencie uboju lub zwierzta zostay poddane testom laboratoryjnym na wykrycie przenonej encefalopatii gbczastej (TSE) i wynik tych testw by negatywny. Waciwe wadze mog take zatwierdzi t metod w celu przetwarzania i usuwania przetworzonego tuszczu nalecego do kategorii I. Zakady wytwarzajce biogaz musz by wyposaone w nastpujce urzdzenia do higienizacji/sterylizacji: instalacje do monitorowania temperatury wzgldem czasu; urzdzenia rejestrujce do cigego zapisywania wynikw; stosowny system zabezpieczajcy przed niedostatecznym ogrzewaniem; odpowiednie urzdzenia do czyszczenia i dezynfekcji pojazdw oraz kontenerw opuszczajcych zakad wytwarzajcy biogaz. Kady zakad musi posiada wasne laboratorium lub korzysta z usug laboratoriw zewntrznych. Laboratorium musi by wyposaone odpowiednio do potrzeb wykonywania niezbdnych analiz i by zatwierdzone przez waciwe wadze. Uboczne produkty zwierzce powinny by przetwarzane moliwie jak najszybciej po ich dostarczeniu do biogazowni za do momentu obrbki naley zapewni waciwie ich przechowywanie. Kontenery, pojemniki i pojazdy wykorzystywane do transportu nieprzetworzonego materiau musz by czyszczone w wyznaczonym miejscu, ktre powinno zapewnia eliminacj ryzyka zanieczyszczenia przetwarzanych produktw. Naley podejmowa systematycznie dziaania zapobiegawcze przeciwko ptakom, gryzoniom, owadom lub innym szkodnikom. Dla wszystkich czci pomieszcze naley przestrzega odpowiednich procedur utrzymania czystoci przy zapewnieniu odpowiedniego sprztu i rodkw. Operator instalacji powinien take przeprowadza regularne inspekcje otoczenia i sprztu w zakresie kontroli higieny. Instalacje i sprzt musz by utrzymywane w dobrym stanie technicznym a urzdzenia pomiarowe musz by kalibrowane w regularnych odstpach czasu. Pozostaoci po produkcji biogazu naley przechowywa i przetwarza w sposb wykluczajcy ponowne zanieczyszczenie. Wszystkie ww. dziaania podejmowane w celu zapewnienia prawidowego przygotowania i przebiegu procesu z udziaem odpadw ubocznych pochodzenia zwierzcego musz by odpowiednio udokumentowane. W przypadku wystpienia zagroenia dla zdrowia ludzi lub zwierzt, pastwa czonkowskie UE mog zastosowa bardziej rygorystyczne przepisy krajowe dla sposobu stosowania nawozw organicznych i dodatkw do wzbogacania gleby. Rozporzdzenie (WE) Nr 1774/2002 od 4 marca 2011 zostao uchylone rozporzdzeniem (WE) Nr 1069/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 padziernika 2009 r. okrelajcym przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego nie przeznaczonych do spoycia. Gwne zmiany w nowym rozporzdzeniu to: doprecyzowanie definicji kategorii I-III; sposobw usuwania, przetwarzania i stosowania odpadw; zniesienie koniecznoci przetwarzania obornika i gnojowicy w celu ich zastosowania jako nawozu; scedowanie kompetencji do krajw czonkowskich w ustalaniu niektrych procedur na poziomie krajowym a take uproszczanie procedur przeprowadzania sprawozdawczoci oraz identyfikacji i kontroli odpadw. 4.3

Wykorzystanie masy pofermentacyjnej w celach nawozowych

Stosowanie rozwiza na rzecz poprawy opacalnoci ekonomicznej biogazowni wie si nie tylko z wykorzystaniem odpadw jako substratw, ale take z wykorzystaniem masy pofermentacyjnej jako nawozu. W oglnym ujciu, mona stwierdzi e materia pofermentacyjny doskonale nadaje si do zastosowania, jako penowartociowy nawz i takie jego wykorzystanie jest ekonomicznie uzasadnione. W zakresie wykorzystania produktu pofermentacyjnego z biogazowni

71

rolniczych w prawodawstwie UE obowizuje, omwione ju w poprzednim rozdziale, Rozporzdzenie (WE) Nr 1774/2002, natomiast w polskim systemie prawnym ramy legislacyjne stanowi Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (j.t. Dz. U. z 2007 r., Nr 39, poz. 251, z pn. zm.) oraz Ustawa o nawozach i nawoeniu z dnia 10 lipca 2007 r. (Dz.U. Nr 147, poz. 1033). Obecnie (stan na listopad 2010) oba powysze akty jak i rozporzdzenia wykonawcze do nich s na etapie nowelizacji i wprowadzenia udogodnie w zakresie wykorzystania masy pofermentacyjnej z biogazowni jako nawozu. W obecnym stanie prawnym problem wynika z kwalifikacji masy pofermentacyjnej, ktra jest pozostaoci poprodukcyjn z produkcji biogazu. Mimo, e z racji uytych substratw, ma ona zazwyczaj waciwoci nawozu, jest uznawana za odpad i nie moe by przekazywana innym podmiotom do nawoenia pl, chyba e odbywa si to za stosownym pozwoleniem wydawanym przez ministerstwo waciwe ds. rolnictwa, co rodzi biurokratyczn barier. Bez uzyskania pozwolenia biogazownia moe wykorzysta taki nawz tylko na tych polach, do ktrych ma tytu prawny. Niedogodnoci jest brak moliwoci przekazywania przefermentowanej biomasy innym odbiorcom. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajw odpadw, ktre posiadacz odpadw moe przekazywa osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym nie bdcymi przedsibiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75, poz. 527) poza rodzajem odpadu wskazuje rwnie konkretn metod i proces odzysku odpadu. Jednak aby mas pofermentacyjn mona byo uzna jako nawz naley doda do ww. listy odpadw te charakterystyczne dla produkcji biogazu: 19 06 05 - ciecze z beztlenowego rozkadu odpadw zwierzcych i rolinnych, 19 06 06 - przefermentowane odpady z beztlenowego rozkadu odpadw zwierzcych i rolinnych. Przepisy o nawozach i nawoeniu Zasady stosowania odchodw zwierzcych jako nawozw oraz rodkw polepszajcych gleb w agrotechnice s uregulowane przez przepisy Ustawy o nawozach i nawoeniu. Ustawa wprowadza ograniczenia dawek azotu, terminy stosowania nawozw naturalnych oraz determinuje wymogi dotyczce ich przechowywania. Wedug definicji nawz naturalny to obornik, gnojowica lub gnojwka, przeznaczone do rolniczego wykorzystania, bez dodatkw innych substancji. W rozumieniu ustawy pulpa pofermentacyjna z biogazowni nie spenia obecnie tej definicji ani definicji nawozu organicznego (wg definicji jest to nawz wytworzony z substancji organicznej lub mieszanin substancji organicznych), poniewa wytwarzanie pozostaoci pofermentacyjnej w procesie produkcji biogazu nie jest uznawane wedug prawa za produkcj nawozu. Pulpa pofermentacyjna spenia natomiast definicj rodka poprawiajcego waciwoci gleby (s to substancje dodawane do gleby w celu poprawienia jej waciwoci lub jej parametrw chemicznych, fizycznych, fizykochemicznych lub biologicznych). rodki poprawiajce waciwoci gleby mona stosowa na wasnych polach bez pozwolenia, jednak zagospodarowanie pozostaoci pofermentacyjnej z biogazowni 1 MWel wymaga powierzchni w granicach 1 000-5 000 ha, w zalenoci od zastosowanego wsadu. Natomiast sprzeda, zbyt, przekazanie nieodpatne czy wprowadzenie do obrotu podlega regulacjom prawnym. Nawozy naturalne w postaci pynnej (gnojowica i gnojwka), zgodnie z zapisami ustawy, naley przechowywa w szczelnych, zamknitych zbiornikach o pojemnoci umoliwiajcej gromadzenie co najmniej 4 miesicznej produkcji tego nawozu (Ustawa o nawozach i nawoeniu). Dla obszarw szczeglnie naraonych na azotany pochodzenia rolniczego obejmujcych kilka procent powierzchni kraju6 (okrelono wykaz obszarw na lata 2008-2012, opublikowanych w dziennikach urzdowych wojewdztw) istnieje obowizek przechowywania przez okres 6 m-cy, a wic istnieje konieczno zapewnienia szczelnego zbiornika o odpowiedniej wielkoci.

http://www.minrol.gov.pl/pol/content/download/20547/107791/file/zalacznik_U.pdf

72

Ustawa o nawozach i nawoeniu wprowadzia take obowizek uzyskania zezwolenia na wprowadzanie do obrotu nawozw organicznych. Zezwolenie wydaje minister waciwy ds. rolnictwa. Wniosek o wydanie zezwolenia, zgodnie z zapisami Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektrych przepisw ustawy o nawozach i nawoeniu (Dz.U. Nr 119, poz. 765, z pn. zm.), powinien zawiera wyniki badan, opini upowanionej jednostki organizacyjnej oraz projekt instrukcji stosowania i przechowywania nawozu. Warunkiem uzyskania opinii jest przedstawienie wynikw bada potwierdzajcych przydatno do nawoenia rolin, gleb lub do rekultywacji gleb oraz wykazujcych brak szkodliwego oddziaywania na zdrowie ludzi i zwierzt oraz na rodowisko a take brak zawartoci zanieczyszcze powyej wartoci dopuszczalnych. W ww. aktach prawnych okrela si: Jednostki organizacyjne upowanione do przeprowadzania bada lub wydawania opinii. Szczegowy zakres bada. Szczegowy zakres dokumentacji. Wymagania odnonie instrukcji stosowania i przechowywania. Dopuszczalne rodzaje zanieczyszcze. Minimalne wymagania jakociowe. Przed zastosowaniem osadu pofermentacyjnego jako nawozu naley wykona analiz jego skadu chemicznego i badanie sanitarne; zbada waciwoci gleby, na ktrej planuje si stosowanie osadu oraz w oparciu o uzyskane wczeniej wyniki okreli dawk nawozu. Analiza skadu chemicznego obejmuje: zawarto suchej masy, odczyn, zawarto substancji organicznej, zawarto fosforu ogem, zawarto azotu ogem, zawarto wapnia i magnezu, zawarto metali cikich. Badanie sanitarne obejmuje: obecno bakterii chorobotwrczych z rodzaju Salmonella, liczebno ywych jaj pasoytw jelitowych: Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. Badania wykonuje si dla kadej partii przeznaczonej do wykorzystania w rolnictwie. Aby osad pofermentacyjny mg by wykorzystywany na cele nawozowe musi spenia wymagania okrelone w Rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektrych przepisw ustawy o nawozach i nawoeniu (Dz.U. Nr 119, poz. 765, z pn. zm.). Badania waciwoci gleby (gruntu) obejmuj: odczyn, zawarto metali cikich, zawarto przyswajalnego fosforu. Badania wykonuje si na prbce gleby pobranej w sposb reprezentatywny. Jedna prbka gleby reprezentuje powierzchni nie wiksz ni 5 ha o jednorodnej budowie i uytkowaniu. W rolnictwie maksymalna dawka osadu wynosi nie wicej ni 10 ton suchej masy na 1 ha. Tak dawk osadu mona zastosowa jeden raz w okresie 5 lat. W rzeczywistoci dawki osadu okrela si w zalenoci od zawartoci azotu i fosforu w osadzie oraz zasobnoci gleby w przyswajalny fosfor. Maksymalna dawka nawozw naturalnych ustalana jest wedug iloci wprowadzanego do gleby azotu N (170 kgN/ha). Skad mineralny pulpy pofermentacyjnej zaley od rodzaju substratw stosowanych w biogazowni. Przykadowe iloci dla mieszaniny gnojowicy i kiszonki to 0,6% azotu (N), 0,7% fosforu (P2O5), 0,4% potasu (K2O). Ustawa o nawozach i nawoeniu jest obecnie w trakcie nowelizacji. W zaoeniu wejcie w ycie nowelizacji ustawy ma usun zbdne bariery przy wykorzystywaniu do celw nawozowych produktw powstajcych w procesie fermentacji metanowej nawozw naturalnych, biomasy rolinnej pochodzcej z rolnictwa i biomasy lenej, ktre s stosowane jako substrat do produkcji biogazu rolniczego. Przepisy o odpadach Ustawa o odpadach nakada na inwestora obowizek uzyskania pozwolenia na odzysk i wytwarzanie odpadw. Pozwolenie moe by wydane pod warunkiem ustalenia precyzyjnych zasad gospodarowania odpadami w instalacji biogazowni rolniczej. Aby wykorzystanie odpadw jako

73

nawozu byo moliwe, naley speni szereg warunkw okrelonych przez ustawodawc. Wikszo mikroorganizmw chorobotwrczych ginie na skutek poddania ich dziaaniu podwyszonej temperatury panujcej w komorze fermentacyjnej, jednak w celu cakowitego wyeliminowania ryzyka przedostania si ich do rodowiska wprowadzono rwnie wymg higienizacji/sanitacji przefermentowanej masy przed jej wykorzystaniem jako rodka polepszajcego gleb. Zgodnie z definicj zawart w Ustawie o odpadach biogazownie przetwarzajce odpady organiczne, naley traktowa jako instalacje do odzysku odpadw. Warunki rozprowadzania substancji pofermentacyjnych w celu nawoenia lub ulepszenia gleby zostay okrelone w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie procesu odzysku R10 (Dz.U. Nr 228, poz. 1685). W prawodawstwie UE szczegowe kwestie zwizane z wykorzystaniem do produkcji biogazu z odpadw zwierzcych reguluje Rozporzdzenie (WE) Nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiajce przepisy sanitarne, dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego nie przeznaczonych do spoycia przez ludzi; natomiast od 4 marca 2011 zostao ono uchylone Rozporzdzeniem (WE) Nr 1069/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 padziernika 2009 r. okrelajcym przepisy sanitarne dotyczce produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego nie przeznaczonych do spoycia. Gwne zmiany w nowym rozporzdzeniu polegaj m.in. na doprecyzowaniu metody postpowania z nawozami organicznymi i polepszaczami gleby, ktre mog by wprowadzone do obrotu i stosowane, pod warunkiem, e pochodz one z materiau kategorii II lub III oraz, e zostan odpowiednio przygotowane. Nawozy organiczne i dodatki do wzbogacania gleby musz spenia wymogi dotyczce kontroli patogenw oraz pakowania i etykietowania. Rozporzdzenie (WE) z dnia 1 lutego 2006 r. Nr 181/2006 w sprawie wykonania rozporzdzenia (WE) Nr 1774/2002 w odniesieniu do nawozw organicznych i dodatkw do wzbogacania gleby innych ni nawz naturalny oraz zmieniajce to rozporzdzenie przewiduje, e produkty przetworzone pochodzce z procesw obrbki produktw ubocznych pochodzenia zwierzcego w zakadach przetwrczych nie mog by stosowane bezporednio na gruntach, do ktrych mog mie dostp zwierzta hodowlane (chodzi tu o pastwiska). Osoba odpowiedzialna zachowuje przynajmniej przez okres dwch lat dokumentacj dotyczc: a) iloci zastosowanych nawozw organicznych i dodatkw wzbogacajcych gleb; b) dat, kiedy zastosowano nawozy organiczne i dodatki wzbogacajce gleb, a take miejsc, w ktrych to nastpio; c) dat, kiedy wypuszczono zwierzta gospodarskie na pastwisko lub kiedy z gruntw zebrano roliny suce do produkcji pasz. Rozprowadzanie pozostaoci fermentacyjnych na pastwiskach i kach, jest moliwe pod warunkiem, e wypas zwierzt hodowlanych nie bdzie prowadzony przez co najmniej 21 dni po rozprowadzeniu tych substancji. Po przetworzeniu nawozy organiczne i dodatki do wzbogacania gleby, zalenie od przypadku, s odpowiednio przechowywane i przewoone w oznakowanych opakowaniach. Po upywie 21 dni od daty ostatniego zastosowania mona udzieli zezwolenia na wypas lub skoszenie trawy lub zi z przeznaczeniem na pasz, pod warunkiem e waciwy organ nie stwierdzi, e takie dziaania stanowi zagroenie dla zdrowia ludzi lub zwierzt. Waciwy organ moe ustanowi okres duszy, podczas ktrego obowizuje zakaz wypasania z uwagi na zagroenie dla zdrowia ludzi lub zwierzt. Przefermentowana masa moe by stosowana na glebach, na ktrych nie s przekroczone dopuszczalne stenia substancji wymienionych w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 9 wrzenia 2002 r. w sprawie standardw jakoci gleby oraz standardw jakoci ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359). Jej stosowanie nie moe doprowadzi do przekroczenia dopuszczalnych zawartoci m.in. metali cikich. Celem okrelenia dopuszczalnej dawki przefermentowanej masy stosowanej w celach nawozowych wytwrca prowadzi badania w certyfikowanych laboratoriach.

74

4.4

Wymogi prawne do spenienia przy ubieganiu si o wsparcie eksploatacyjne i inwestycyjne dla biogazowni rolniczych

W obecnych uwarunkowaniach na rynku energii, dla rozwoju biogazowni niezbdne jest istnienie mechanizmw wsparcia, w tym finansowych, ktre umoliwiayby zapewnienie odpowiednich korzyci ekonomicznych w stosunku do wysokoci ponoszonych nakadw inwestycyjnych. Bodcem dla inwestycji byy i s jeszcze (cho w ograniczonym zakresie) dostpne dotacje do inwestycji na projekty zwizane z energi odnawialn z funduszy UE na lata 2007-2013 oraz dotacje z krajowych funduszy ekologicznych. Innym instrumentem poprawiajcym ekonomik biogazowni jest wsparcie udzielane na etapie eksploatacji, ktre w Polsce przyjmuje form zbywalnych certyfikatw. Opis moliwoci pozyskania dofinansowania na etapie eksploatacji biogazowni przedstawiony zosta w rozdziale 1.6 poradnika, a praktyczne sposoby jego wykorzystania w postaci strumienia przychodw opisano w rozdziale 6 poradnika. W niniejszym rozdziale omwione s uwarunkowania i wymogi prawne jakie inwestor musi speni aby skorzysta z dostpnego wsparcia w postaci dofinansowania do inwestycji i dopuszczalnej prawem intensywnoci wsparcia w postaci dotacji (ekwiwalentu dotacji) oraz zwrcono uwag na niektre praktyczne aspekty ubiegania si o wsparcie. Intensywno wsparcia regulowana jest oglnymi przepisami UE, dotyczcymi pomocy publicznej. Limit kwalifikowanych wydatkw ze rodkw publicznych, na ktre mona uzyska dofinansowanie wyznacza jednoczenie pozosta brakujc cz wymaganych nakadw, ktr trzeba bdzie wnie wkadem wasnym lub uzyska kredyt zazwyczaj ograniczony tzw. zdolnoci kredytow. Beneficjent skadajcy wniosek o dofinansowanie przedkada owiadczenia o nie ubieganie si o refundacj z innych rodkw publicznych. Standardowe dopuszczalne limity pomocy regionalnej, zgodnie z treci rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia programu pomocowego w zakresie regionalnej pomocy publicznej na niektre inwestycje w ochronie rodowiska (Dz. U. 2006 r., Nr 246, poz. 1795 z pn. zm.), s nastpujce: 50% kosztw kwalifikowanych - na obszarach nalecych do wojewdztw: lubelskiego, podkarpackiego, warmisko-mazurskiego, podlaskiego, witokrzyskiego, opolskiego, maopolskiego, lubuskiego, dzkiego, kujawsko-pomorskiego; 40% kosztw kwalifikowanych (w przeliczeniu na tzw. ekwiwalent dotacji brutto - EDB) na obszarach nalecych do wojewdztw: pomorskiego, zachodniopomorskiego, dolnolskiego, wielkopolskiego, lskiego, a w okresie od dnia 1 stycznia 2007 r., do dnia 31 grudnia 2010 r., na obszarze nalecym do wojewdztwa mazowieckiego, z wyczeniem miasta stoecznego Warszawy; 30% kosztw kwalifikowanych (EDB) - na obszarze nalecym do miasta stoecznego Warszawy oraz w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r., do dnia 31 grudnia 2013 r. - na obszarze nalecym do wojewdztwa mazowieckiego. Pomoc moe by zwikszona o 10 punktw procentowych dla rednich, a o 20 punktw - dla maych i mikro przedsibiorcw. Wana jest rwnie definicja rodkw kwalifikowanych - nie wszystkie wydatki zwizane z inwestycj mona zaliczy do takiej kategorii i pozyska na nie dofinansowanie. Przykadowo jako niekwalifikowane w programach operacyjnych UE na lata 20072013 uznaje si koszty promocji projektu czy rozbudowy linii przesyowych, a cakowite koszty przygotowania projektu nie mog przekracza 10%. Bardziej szczegowe informacje dostpne s w tzw. Krajowych wytycznych, dotyczcych kwalifikowania wydatkw w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci7.

http://www.mrr.gov.pl/fundusze/wytyczne_mrr/obowiazujace/horyzontalne/documents/krajowe_wytyczne_dotyczace_kwali fikowania_wydatkow_4_171208.pdf

75

Opracowanie skutecznego wniosku o dofinansowanie budowy biogazowni z funduszy UE lub krajowych funduszy ekologicznych to zoony i czsto dugotrway proces. Wymaga on wczeniejszego przeprowadzenia szeregu analiz wystpujcych problemw, ktre planowany projekt ma rozwiza. Szczegowe przewodniki po kryteriach, dokumenty programowe, wytyczne przygotowane przez instytucje finansujce pozwalaj przedsibiorcom w wikszym lub mniejszym stopniu odnale si w zawiociach procedur aplikowania. Z ofert do potencjalnych beneficjentw/wnioskodawcw wychodz take firmy doradcze. Zdecydowanie si na firm doradcz oznacza dodatkowe koszty i powinno by poprzedzone analiz szans na uzyskanie dofinansowania z uwagi przede wszystkim na ograniczenia formalne i stopie wpisania si projektu w szczegowe priorytety i kryteria oceny. Opracowanie wniosku o dofinansowanie wymaga kadorazowo dokadnego zapoznania si z regulaminem (wytycznymi) danego konkursu, kryteriami oceny wnioskw oraz niestety dug list wymaganych zacznikw, w szczeglnoci decyzji i pozwole, co w przypadku budowy biogazowni jest procesem dugotrwaym. Zgromadzenie ich jednak w komplecie ju na pierwszym etapie oceny (formalnej) bardzo czsto warunkuje dopuszczenie projektu do oceny waciwej, tj. merytorycznej, podczas ktrej weryfikowany jest np. efekt ekologiczny i wykonalno finansowo-techniczna inwestycji. Miar kompletnoci przygotowania wniosku o dofinansowanie jest sprawdzenie listy posiadanych spord wymaganych zacznikw. Najwaniejszymi kryteriami decydujcymi o uzyskaniu dofinansowana jest zazwyczaj przygotowanie (stan zaawansowania) projektu oraz gotowo techniczno-organizacyjna i prawna beneficjenta/wnioskodawcy do realizacji planowanej przez niego inwestycji. Zazwyczaj projekty nie posiadajce pozwolenia budowlanego (a przynajmniej decyzji rodowiskowej) oraz koncesji na wytwarzanie energii i warunkw przyczenia do sieci (czasami take umowy przyczeniowej) s w praktyce wykluczone z systemu wsparcia dotacjami i kredytami preferencyjnymi. Aplikowanie o pomoc dotacyjn to bardzo zoony proces i jedynie waciwie prowadzony od pocztku do koca, czyli od zidentyfikowania problemw, poprzez ustalenie celw projektu do prawidowego opracowania kompletnej dokumentacji aplikacyjnej, pozwala na zwikszenie szans na pozyskanie wsparcia. Projekty na wstpnym etapie rozwoju, nie do koca przemylane, bazujce jedynie na oglnym zamyle inwestycyjnym z reguy nie kwalifikuj si do dofinansowania.

76

5 Charakterystyka wybranych funkcjonujcych biogazowni rolniczych studia przypadku

5.1

Studium przypadku biogazowni Studzionka

Pierwsza w Polsce biogazownia rolnicza o maej skali (mikrobiogazownia), uruchomiona w listopadzie 2009 roku, powstaa w Studzionce (gmina Pszczyna, wojewdztwo lskie). Biogazownia zrealizowana zostaa sposobem gospodarczym przez rolnikw indywidualnych, prowadzcych 40 hektarowe gospodarstwo rolne, nastawione na hodowl kur niosek oraz trzody chlewnej. Instalacja przetwarza ok. 690 ton odchodw kurzych i 320 ton gnojowicy wiskiej rocznie wraz z substratami dodatkowymi: kiszonk kukurydzy i trawy oraz organicznymi pozostaociami produkcji rolnej z gospodarstwa. Wyprodukowany biogaz przetwarzany jest na energi w agregacie kogeneracyjnym o mocy 30 kWel i ok. 40 MWt (nisza moc elektryczna jest zwizana ma moc agregatu). Energia elektryczna wykorzystywana jest obecnie na potrzeby wasne biogazowni oraz gospodarstwa z powodu braku spenienia niektrych wymaga przyczenia do sieci. Ciepo wykorzystywane jest natomiast do ogrzewania budynkw mieszkalnych oraz budynku inwentarskiego prosit. Przefermentowan gnojowica stosowana jest przez wacicieli gospodarstwa do nawoenia pl. Podstawowe dane techniczne biogazowni w Studzionce: Wykorzystywane substraty: - odchody kurze (nioski): 690 ton/rok, - gnojowica wiska: 320 ton/rok, - kiszonki kukurydzy i trawy: 365 ton/rok, - pozostaoci produkcji rolnej oraz z gospodarstwa domowego, np. zmiotki z myna, suchy chleb. pojemno stalowej komory fermentacyjnej: 60m3 oraz betonowej pofermentacyjnej 350 m3. ukad kogeneracyjny o mocy elektrycznej 30 kWel i cieplnej ok. 40 MWt. zakadana (docelowa) roczna wydajno biogazowni: - biogaz ok. 98 tys. m3, - energia elektryczna ok. 180 MWh/rok, - ciepo ok. 1.000 GJ/rok. Opis biogazowni, technologia Podstawowe elementy instalacji, takie jak komora fermentacyjna i zbiornik biogazu, usytuowano na terenie podwrza za budynkami gospodarczymi, natomiast zbiornik na pulp pofermentacyjn, pomidzy budynkami gospodarczymi i granic dziaki. Przepompownia znalaza si przy istniejcym zbiorniku zrzutowym, a pomieszczenie techniczne (maszynownia) w zaadaptowanym pomieszczeniu w budynku gospodarczym. Podstawow jednostk instalacji jest komora fermentacyjna - izolowana cieplnie cysterna stalowa o rednicy ok. 2,8 m i dugoci 10,3 m (objto 61 m3, zajmowana powierzchnia 40 m2). Pulpa pofermentacyjna gromadzona jest w betonowym zbrojonym zbiorniku okrgym zagbionym w ziemi na okoo 1,5 m; o rednicy 10 m i wysokoci 5 m (objto 350 m3, zajmowana powierzchnia 95,0 m2). Schemat technologiczny biogazowni w Studzionce przedstawia Rysunek 11.

77

Rysunek 11 Schemat ideowy biogazowni w Studzionce 8 (opracowanie wasne IEO)

Fotografia 3 Widok biogazowni w Studzionce (archiwum IEO). Zbiornik biogazu stanowi balon z tworzywa sztucznego o pojemnoci okoo 85,090,0 m3, umieszczony jest w blaszanym silosie zboowym o rednicy okoo 5,0 m i wysokoci okoo 6,0 m, stanowicym oson przed uszkodzeniami mechanicznymi i dziaaniem otwartego ognia. Historia Pomysodawc budowy biogazowni jest Ludwik Latocha. Za wybudowanie pierwszej w Polsce mikrobiogazowni waciciele otrzymali nagrod Fundacji na Rzecz Rozwoju Ekoenergetyki

Deweloper: L. Latocha

78

Zielony Feniks oraz gwn nagrod w konkursie Eurozagroda w 2009 roku, przyznan przez Ministra Rolnictwa (kategoria "inne obiekty zagrodowe i obiekty ochrony rodowiska). Problemy jakie napotka inwestor Obowizujce obecnie przepisy prawne nie uwzgldniaj specyfiki maych biogazowni rolniczych, narzucajc podobne wymogi, jak w przypadku budowy duych instalacji, dlatego inwestor napotyka szereg problemw na wielu etapach przygotowania i budowy biogazowni. W fazie przedinwestycyjnej du trudnoci dla inwestorw biogazowni, prowadzcych na co dzie gospodarstwo rolne, byo uzyskanie wymaganych pozwole, w zwizku z koniecznoci przejcia dugotrwaych i skomplikowanych procedur. W tym celu inwestorzy byli zmuszeni udzieli penomocnictwa deweloperowi na zdobycie odpowiednich pozwole, niezbdnych do uzyskania pozwolenia na budow, co zajo 2,5 roku, z czego p roku trwaa procedura zdobywania pozwole rodowiskowych (najtrudniejsza w ocenie inwestorw). Kolejny problem, ktry pokaza niedostosowanie obowizujcego prawa do specyfiki maych biogazowni, pojawi si na etapie uzgadniania warunkw przyczenia do sieci. Operator sieci zada zainstalowania specjalistycznego urzdzenia do monitorowania mocy biogazowni on-line oraz moliwoci aktywnego bilansowania energii. Koszt takiego urzdzenia okaza si nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do poniesionych nakadw cakowitych (90 tys. zotych). Po negocjacjach z operatorem, udao si uzgodni moliwo zastosowania modemu do transmisji danych, co jest rozwizaniem prawie 10-krotnie taszym. Waciciele biogazowni musieli odby szkolenie energetyczne organizowane przez Stowarzyszenie Elektrykw Polskich, wymagane dla osb, ktre zajmuj si eksploatacj urzdze, instalacji i sieci energetycznych, wykonujcych prace w zakresie obsugi, konserwacji, napraw, montau i kontrolno-pomiarowych. Istniejce przepisy, w tym Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej z dnia 7 padziernika 1997 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877 z pn. zm.), wpyny te na dodatkowe komplikacje przy realizacji projektu technicznego samej biogazowni, powodujc m.in. konieczno wybudowania zbiornika na biogaz poza komor fermentacyjn oraz budowy dodatkowego ogrodzenia dookoa instalacji, pomimo e biogazownia znajduje si na ogrodzonym terenie gospodarstwa. Ekonomika Cakowite nakady inwestycyjne na budow biogazowni wyniosy ok. 400 tys. z. Zamknicie si w tej kwocie byo moliwe jedynie dziki wykonaniu znacznej czci pracy przez wacicieli metod zrb to sam oraz w niektrych przypadkach wykorzystaniu uywanych urzdze, po uprzedniej regeneracji (np. ukad kogeneracyjny). Obnienie nakadw inwestycyjnych byo moliwe rwnie dziki adaptacji elementw majcych wczeniej zupenie inne zastosowanie (np. komora fermentacyjna powstaa z cysterny kolejowej). W warunkach tak prowadzonej inwestycji, najwikszy koszt stanowia komora pofermentacyjna (26%) oraz ukad kogeneracyjny (12%). Budowa instalacji sposobem gospodarczym, nakad pracy wasnej oraz pomoc sponsorw pozwoliy znacznie ograniczy nakady inwestycyjne, ktre wedug wartoci rynkowej dla realizacji projektu tej mocy, mogyby sign nawet ponad 1 mln z. Inwestycja nie uzyskaa adnego dofinansowania. Na nieznaczn cz nakadw (ok. 25%) waciciele uzyskali kredyt bankowy (zacignity na potrzeby gospodarstwa), reszta zostaa pokryta ze rodkw wasnych. Biogazownia nie korzystaa rwnie z systemu wsparcia w postaci wiadectw pochodzenia, jednak w przypadku mikrobiogazowni koszty techniczne i organizacyjne wejcia do tego systemu oraz koszty zwizanej z nim biecej biurokracji s nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do przychodw. Waciciele przeznaczaj 1-1,5 godziny dziennie na biec obsug biogazowni. Miesicznie koszty eksploatacyjne biogazowni Studzionka szacowane s obecnie na poziomie ok. 800 z.

79

Uwarunkowania spoeczne Inwestycja nie spotkaa si ze sprzeciwem spoecznym. Dowiadczenia do wykorzystania Biogazownia w Studzionce to pierwsza prba zrealizowania w polskich warunkach mikrobiogazowni w towarowym, indywidualnym gospodarstwie rolnym. Inwestorzy przechodzc przez poszczeglne etapy realizacji oraz prbujc rwnoway koszty i przychody, zmuszeni zostali do realizacji przedsiwzicia po najniszych moliwych kosztach. Nakady jednostkowe nie odbiegaj od wskanikw jakie uzyskuje si dla obecnie budowanych duych biogazowni. Byo to moliwe jedynie dziki wykorzystaniu metody budowy sposobem gospodarczym, osobistego zaangaowania pomysodawcw, sponsorw i inwestorw oraz w skutek kompromisw technicznych i technologicznych. W tym sensie nie wszystkie rozwizania techniczne s tu modelowe i nadaj si do bezporedniego powielenia. Godne uwagi s przyjte rozwizania organizacyjne, prosta i oszczdna koncepcja technologiczna. Peniejsza ocena moliwoci szerszej replikacji przyjtych rozwiza i zrealizowanych koncepcji bdzie moliwa po 2-3 latach eksploatacji tego unikalnego obecnie obiektu. Bdzie to moliwe w szczeglnoci po zebraniu dowiadcze zwizanych ze sprzeda energii elektrycznej, czy weryfikacji niezawodnoci technicznej caej instalacji w duszym okresie. W celu powielenia dowiadcze unikalna obecnie instalacja powinna by monitorowana a wyniki monitoringu rozpowszechnione.

5.2

Studium przypadku biogazowni Koczaa

Biogazownia w Koczale (gmina Koczaa, wojewdztwo pomorskie) jest najwiksz w Polsce instalacj do produkcji biogazu rolniczego, z ukadem kogeneracyjnym o mocy 2,1 MWel i 2,2 MWt. Naley do spki Poldanor S.A., przedsibiorstwa rolnego zajmujcego si hodowl trzody chlewnej oraz produkcj rolinn na terenie pnocno-zachodniej Polski. W 2001 r. firma rozpocza prace koncepcyjne nad rozwojem biogazowni a w 2005 roku poszerzya swj zakres dziaania o eksploatacj kolejnych biogazowni rolniczych, ktre powstay w oparciu o dowiadczenia duskie. Biogazownia w Koczale jest czwart w kolejnoci instalacj biogazow z obiektw zbudowanych przez Poldanor i jest eksploatowana od kwietnia 2009 roku. Instalacja, ktra powstaa przy fermie o obsadzie 8 tys. macior, przetwarza rocznie w procesie wspfermentacji 58 tys. ton gnojowicy oraz 32 tysice ton kiszonki kukurydzy. Biogaz w iloci 8,7 mln m3 wykorzystywany jest w module kogeneracyjnym do wytwarzania energii elektrycznej i ciepa. Roczna produkcja energii elektrycznej to 18 GWh, co odpowiada zapotrzebowaniu ok. 3-4 tys. gospodarstw domowych. Produkowana energia elektryczna wykorzystywana jest w pierwszej kolejnoci na cele procesowe na potrzeby wasne fermy i mieszalni pasz, a nadwyka sprzedawana jest do sieci, przy czym za cao wyprodukowanej energii uzyskiwane s zielone certyfikaty. Wytworzone w agregacie i kotle gazowym o mocy 2,1 MWel ciepo w iloci 65,8 TJ rocznie w 35% wykorzystane jest na potrzeby wasne fermy. Przefermentowana, pozbawiona odorw gnojowica suy jako nawz organiczny na polach uprawnych Poldanoru. Podstawowe dane techniczne biogazowni w Koczale: Wykorzystywane substraty: - gnojowica: 58 tys. ton/rok, - kiszonka kukurydzy: 32 tys. ton/rok, - gliceryna (obecnie wycofano ze wzgldw prawnych). czna pojemno komr fermentacyjnych i pofermentacyjnych: 17 tys. m3. Ukad kogeneracyjny o mocy elektrycznej 2,1 MWel i 2,2 MWt. Roczna produkcja biogazowni (jeszcze ze wsadem gliceryny): - biogaz ok. 8,7 mln m3,

80

- energia elektryczna ok. 18 GWh/rok, - energia cieplna ok. 18 GWh/rok (65,8 TJ/rok). Opis biogazowni, technologia Biogazownia skada si z dwukomorowego zbiornika na gnojowic, zasobnika na substraty dodatkowe (komponenty), budynku technicznego, mieszalnika gnojwki i dodawanej biomasy, trzech zbiornikw fermentacyjnych i dwch zbiornikw na biogaz. Oglny schemat technologiczny biogazowni w Koczale przedstawia Rysunek 12, natomiast widok ponisze zdjcie.

Fotografia 4 Widok biogazowni w Koczale. Substraty w odpowiednich proporcjach trafiaj nastpnie do mieszalnika, po czym kierowane s do trzech komr fermentacyjnych, gdzie poddawane s fermentacji. Przefermentowana biomasa trafia do dwch zbiornikw pofermentacyjnych, gdzie jest przechowywana od 8 do 12 miesicy (do czasu jej rolniczego wykorzystania) jednoczenie odzyskiwana jest reszta biogazu. Biogaz oczyszczony ze zwizkw siarki przez filtr biologiczny (inwestor przywizuje du wag do jakoci tego procesu jako, e wpywa on na efektywno pracy) przesyany jest do ukadu kogeneracyjnego umieszczonego w budynku technicznym. Energia elektryczna i ciepo w pierwszym rzdzie wykorzystywane s lokalnie we wasnych obiektach, w tym na potrzeby wasne biogazowni oraz w nalecych do inwestora: mieszalni pasz i gospodarstwa. Zasadnicza wyprodukowana energia elektryczna sprzedawana jest do sieci. Prac biogazowni przesteruje automatycznie program komputerowy, rwnoczenie zapewniony jest cigy nadzr przez pracownikw zatrudnionych etatowo.

81

Rysunek 12 Schemat ideowy biogazowni w Koczale Historia Pierwsze zaoenia budowy biogazowni w Koczale powstay ju w 2001 roku, kiedy zosta opracowany projekt techniczny i studium wykonalnoci, jednak w wczesnych uwarunkowaniach ekonomicznych inwestycja okazaa si nieopacalna i Poldanor odstpi od jej realizacji. Kolejne starania na rzecz zbudowania biogazowni w Koczale podjto w 2007 roku, po uruchomieniu przez Poldanor trzech innych, mniejszych biogazowni. Po uzyskaniu warunkw zabudowy i zagospodarowania terenu w maju 2007 r. oraz pozwolenia na budow (rok pniej), spka przystpia do budowy biogazowni w lipcu 2008 r. Otwarcie instalacji w Koczale, najwikszej jak dotychczas w Polsce biogazowni rolniczej, nastpio 15 kwietnia 2009 roku. Problemy jakie napotka inwestor, otoczenie prawne W fazie przedinwestycyjnej najwikszy problem z jakim musia zmierzy si inwestor wystpi na etapie uzyskiwania warunkw przyczenia do sieci. Operator uzna planowan moc za zbyt wysok w stosunku do moliwoci sieci - ze wzgldu na wczeniejsz rezerwacje mocy przez innych inwestorw i z przyczyn technicznych nie zgadza si na przyczenie instalacji. Po wyjanieniach i negocjacjach problem udao si rozwiza. W fazie eksploatacji biogazowni Poldanor napotka na problemy, zwizane z istniejcymi regulacjami prawnymi, ktre utrudniy funkcjonowanie biogazowni i zmuszaj do rewizji pierwotnych zaoe technicznych i ekonomicznych. Jedna z ostatnich nowelizacji Prawa energetycznego, wprowadzajca definicj biogazu rolniczego, doprowadzia do utrudnienia biogazowniom rolniczym przetwarzania odpadw, ktre stosowane byy czsto jako substrat uzupeniajcy, zwikszajcy produkcj biogazu. Obowizujca obecnie definicja biogazu rolniczego, wyklucza moliwo przetwarzania przez biogazowni odpadw pochodzenia nierolniczego. Za taki odpad uchodzi stosowana do niedawna przez Poldanor, gliceryna.

82

W zwizku z tym spka musiaa wycofa si ze stosowania tego dodatkowego (w stosunku do gnojowicy i kiszonki kukurydzy) substratu, ktry zapewnia znaczne zwikszenie produkcji biogazu. Pozostanie przy glicerynie w przypadku biogazowni wizaoby si bowiem z obowizkiem utrzymania koncesji w URE. Obecnie Poldanor rozwaa wykorzystywanie w tym celu innych uzupeniajcych substratw np. zb i mki paszowej. Nowe przepisy wprowadziy wic dodatkowe ograniczenia dla funkcjonujcej ju biogazowni i stworzyy nowe uwarunkowania ekonomiczne. W fazie budowy biogazowni, problemem ktry napotka inwestor bya niejednoznaczna interpretacja przepisw dotyczca przetargw, powodujca brak jasnoci, czy w przypadku skorzystania z pomocy publicznej i zakupu danego urzdzenia objtego dofinansowaniem konieczny jest przetarg publiczny peny, czy te wystarczy procedura uproszona, tj. zapytanie ofertowe. Ekonomika Biogazownia powstaa nakadem 16,5 miliona zotych. Inwestorowi udao si pozyska dofinansowanie w postaci dotacji do inwestycji w wysokoci 15% z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska, ze rodkw krajowych w ramach programu na rzecz wsparcia wysokosprawnej kogeneracji. W strukturze nakadw inwestycyjnych dominujce okazay si koszty budowy/rozbudowy sieci cieplnych, elektrycznych, gazowych oraz sanitarnych (26%), a wrd pozostaych elementw biogazowni znaczc rol odegray ukad kogeneracyjny (22%), komora fermentacyjna (16%), komora wstpna (14%) oraz budynek techniczny (13%). Miesicznie koszty eksploatacyjne biogazowni Koczaa wynosz 500-600 tys. z. Ok. 60% tych kosztw stanowi koszt nabycia (wytworzenia) surowca gwnie kiszonki kukurydzy z wasnych upraw. Stosowana wczeniej gliceryna, jako dodatkowy wysokoenergetyczny substrat, pozyskiwana bya na rynku w cenie od 100 do 800 z/ton. Jednak zarwno od strony technologicznej jak i ekonomicznej bya podanym substratem. Na pozostae koszty skadaj si koszty: paliw, energii elektrycznej, pozostaych usug oraz remontw. Eksploatacja i pena obsuga biogazowni wymaga 6 penoetatowych stanowisk pracy. Uwarunkowania spoeczne Jak dotd budowa biogazowni przez Poldanor nie spotkaa si z powaniejszymi protestami spoecznymi. Zasad, stosowan przez Poldanor przy planowaniu inwestycji jest otwarto i dialog ze spoecznoci lokaln na wczesnym etapie planowania inwestycji. Inwestor spotyka si z lokalnym samorzdem i mieszkacami, przedstawia koncepcj inwestycyjn, pokazuje funkcjonujce biogazownie. Przedstawia korzyci dla lokalnej spoecznoci (np. zaopatrzenie w energi ciepln). Zmniejsza to nieufno wobec tej technologii i planowanych nowych przedsiwzi. Powszechn praktyk inwestora jest te odpowiednia, niekonfliktowa lokalizacja biogazowni. Plany inwestora Spka Poldanor zamierza poszerza zakres stosowanych we wspfermentacji substratw. Planowane jest m.in. wprowadzenie somy jako nowego, dotychczas niestosowanego, zasobnego w due iloci fosforu substratu, ktrego zasoby s niemal nieograniczone. Poddanie somy fermentacji poczone z nawozowym wykorzystaniem pulpy pozwala na powrt fosforu do gleby. Ten kierunek jest rozwaany rwnie ze wzgldw ekonomicznych, poniewa droeje stosowana dotychczas jako gwny substrat do produkcji biogazu kiszonka kukurydzy. Przejcie na surowce ligncelulozowe wymaga zmian w technologii i zwizane jest dodatkowymi nakadami na rzecz rozbudowy instalacji w cigu technologicznym przed komor fermentacyjn. Spka Poldanor planuje w najbliszych trzech latach budow kolejnych biogazowni. Inwestycje te realizowane bd w wojewdztwie pomorskim i zachodniopomorskim. czna moc wszystkich istniejcych i zaplanowanych instalacji biogazowych firmy wyniesie docelowo ok. 13 MWel.

83

Dowiadczenia do wykorzystania Biogazownia w Koczale to najwiksza obecnie funkcjonujca biogazownia rolnicza w Polsce, zbudowana w oparciu o nowoczesne i sprawdzone w praktyce rozwizania technologiczne, z wykorzystaniem wczeniej zdobytych dowiadcze inwestora. Pomimo stosunkowo duej skali, biogazownia moe suy za wzorzec od strony przyjtych rozwiza technicznych. Dotyczy to take koncepcji wspfermentacji pozostaoci produkcyjnych z rolnictwa i przetwrstwa rolnego, uzupenionych celowymi uprawami energetycznymi. Dua skala w przypadku biogazowni Koczaa nie oznacza braku elastycznoci, pozwalajc jednoczenie na eksperymenty eksploatacyjne i cige doskonalenie technologii i procesw z uwagi na czynniki rodowiskowe i ekonomiczne. Pomimo swojej wielkoci inwestycja nie wywoaa protestw spoecznych, nie napotkaa te trudnoci z uzyskaniem decyzji rodowiskowej oraz wymaganych pozwole. Godna polecenia w tym zakresie jest stosowana przez Poldanor polityka otwartych drzwi, ktra powoduje, e praktycznie kady zainteresowany moe obejrze biogazownie, co jednoczenie zmniejsza nieufno spoecznoci lokalnej wobec tej technologii i planowanych nowych przedsiwzi. Warto te skorzysta z zasady starannego wyboru lokalizacji i zachowania rozsdnej, tzn. wikszej ni wymaganej prawnie, odlegoci od obiektw mieszkalnych. Na brak protestw na etapie eksploatacji biogazowni wpywa take to, e pomimo duej skali inwestycji w Koczale, jako substraty stosuje si dostpne lokalnie, wzgldnie bezpieczne rodowiskowo odpady i produkty pochodzce bezporednio z produkcji rolnej. Przykad Poldanoru pokazuje, e w relacjach z operatorami sieci elektroenergetycznej naley korzysta z moliwoci rozmw i negocjacji. Od strony eksploatacyjnej, w szczeglnoci wobec braku dowiadcze w tym zakresie w Polsce, cennym wnioskiem z analizy instalacji eksploatowanych przez Poldanor jest przywizywanie przez inwestora duej wagi do odsiarczania biogazu, gdy wpywa to na obnienie kosztw obsugi (wymiany oleju, przestojw i napraw) najbardziej kosztownego elementu biogazowni jakim jest ukad kogeneracyjny.

5.3

Studium przypadku biogazowni Nacaw

Biogazownia w Nacawiu (gmina Polanw, wojewdztwo zachodniopomorskie) jest jedn z najnowszych z oddanych do uytku przez Polandor S.A. Jej otwarcie nastpio w czerwcu 2010 roku. Jest pit z kolei biogazowni zbudowan przez spk, dziki czemu wykorzystuje dowiadczenia i rozwizania technologiczne sprawdzone w poprzednich instalacjach. Jest to przykad biogazowni redniej skali, o wysokim wspczynniku skojarzenia produkcji energii elektrycznej i ciepa, speniajcym warunki tzw. wysokosprawnej kogeneracji. Wyprodukowane w ukadzie kogeneracyjnym ciepo (625 kWEl / 698 kWt) wykorzystywane jest w czci do ogrzewania fermy oraz pomieszcze biurowych, a cz ok. 30-50% - w najbliszym czasie zasili domy okolicznych mieszkacw i inne obiekty uytecznoci publicznej we wsi Nacaw. Inwestor jest w trakcie budowy sieci ciepowniczej o dugoci 1,5 km, ktra poczy biogazowni z szecioma blokami mieszkalnymi, wietlic i szko podstawow we wsi. cznie biogazownia pokryje zapotrzebowanie na ciepo dla kilkuset mieszkacw Nacawia. Pozwoli to na wyczenie dwch starych kotowni na wgiel i olej opaowy oraz zapewni mieszkacom stabilne dostawy ciepa przez cay rok. Efektem ekologicznym dziaania biogazowni bdzie redukcja emisji gazw cieplarnianych zarwno pochodzcych ze swobodnego rozkadu gnojowicy, jak i z paliw kopalnych, zastpowanych obecnie przez biogaz, a take redukcja typowych dla niskiej emisji zanieczyszcze dwutlenku siarki, tlenkw azotu i popiow. Podstawowe dane techniczne biogazowni w Nacawiu: Wykorzystywane substraty: - gnojowica: 21, 9 tys. ton/rok,

84

- kiszonka kukurydzy: 9,1 tys. ton/rok. Komora fermentacyjna: 1.250 m3, Zbiornik pofermentacyjny o pojemnoci 2.000 m3, Ukad kogeneracyjny o mocy elektrycznej 625 kWel i cieplnej 698 kWt, roczna produkcja biogazowni: - biogaz ok. 2,4 mln m3, - energia elektryczna ok. 5,2 GWh/rok, - energia cieplna ok. 5,7 GWh/rok (20,5 TJ/rok).

Opis biogazowni, technologia Biogazownia przetwarza gnojowic tucznikw wymieszan z substratem uzupeniajcym kiszonk kukurydzy, produkowan specjalnie na potrzeby biogazowni. Substraty te przetwarzane s w komorze fermentacyjnej w warunkach mezofilowych, a nastpnie trafiaj do komory pofermentacyjnej, co zapewnia peen odzysk biogazu. Przefermentowana, pozbawiona odorw gnojowica suy jako nawz na polach uprawnych przedsibiorstwa rolnego Poldanor, gdzie jest aplikowana bezporednio do gleby, dziki czemu nie dochodzi do strat azotu. Ponisza fotografia przedstawia widok biogazowni w Nacawiu.

Fotografia 5 Widok biogazowni w Nacawiu. Biogaz spalany jest w ukadzie kogeneracyjnym o mocy elektrycznej 625 kWel i mocy cieplnej 698 kWt a wyprodukowana energia elektryczna jest w ok. 20% wykorzystywana na potrzeby technologiczne biogazowni i pobliskiej fermy tucznikw. Pozostaa cz trafia do sieci. Ciepo jest wykorzystywane na potrzeby wasne biogazowni oraz pomieszcze biurowych a take docelowo w lokalnym systemie ciepowniczym do ogrzewania m.in. budynkw mieszkalnych.

85

Historia Biogazownia zostaa uruchomiona w czerwcu 2010 roku, po niespena 1,5 roku od chwili podjcia prac przygotowawczych (projektowania, uzyskiwania pozwole, a nastpnie budowy). Pomimo wyduonej procedury uzyskania dostpu do sieci elektroenergetycznej i realizacji inwestycji w okresie zmian prawnych, jest to jeden z najkrtszych procesw realizacji tego typu inwestycji w Polsce. Problemy jakie napotka inwestor i otoczenie prawne Pomimo uruchomienia biogazowni w Nacawiu, rok po opisanej wczeniej biogazowni w Koczale, w pocztkowej fazie jej eksploatacji inwestor napotka na te same problemy zwizane z regulacjami prawnymi, np. problemy czenia przychodw z rnych wiadectw pochodzenia oraz nie objcie, dotychczas stosowanej w biogazowni gliceryny, przez definicj substratu do produkcji biogazu. Realizacja biogazowni w Nacawiu pokazaa te ewolucj podejcia operatorw lokalnej sieci elektroenergetycznej do warunkw przyczania biogazowni do sieci i niejednoznaczno wymaga w tym zakresie u rnych operatorw. Operatorzy ssiednich rejonw Supsk i Koszalin, na terenie ktrych zlokalizowane s pozostae biogazownie Poldanoru, rnie interpretuj przepisy dot. warunkw przyczenia. Dla biogazowni w Nacawiu procedura uzyskania warunkw trwaa duej ni w przypadku innych biogazowni i konieczne byo zastosowanie automatyki zabezpieczajcej przed zakceniami w pracy sieci elektroenergetycznej (urzdzenie wyczajce prac generatora). Spowodowao to opnienie planowanego otwarcia inwestycji o miesic. Ekonomika Biogazownia powstaa nakadem 9,5 miliona zotych, z czego 40% pokry Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej ze rodkw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, dziaanie 9.1 wysokosprawne wytwarzanie energii. Koszty budowy biogazowni uwzgldniaj standardowe (ryczatowe) koszty nabycia technologii, ktrych de facto inwestor nie ponis wykorzystujc wasne rozwizania i wczeniejszy know how, ale nie zawieraj jeszcze penych kosztw rozbudowy systemu ciepowniczego. W takich uwarunkowaniach najwikszy udzia w kosztach maj: ukad kogeneracyjny (17%), sie technologiczna (11%) oraz budowa placu manewrowego wraz z drog dojazdow (11%). Miesicznie koszty eksploatacyjne biogazowni wynosz ok. 160 tys. z, z czego 80% stanowi koszt surowca (kiszonki kukurydzy). Z uwagi na niedawne oddanie obiektu do uytku, nie ma jeszcze danych dotyczcych okresu efektywnego wykorzystania biogazowni w cigu roku. Pomimo niepenych jeszcze nakadw inwestycyjnych i niezweryfikowanych w peni zaoe eksploatacyjnych, ju teraz mona stwierdzi, e projekt pozwoli na znaczn redukcj emisji gazw cieplarnianych, po stosunkowo niskich jednostkowych kosztach redukcji. Jest to zatem atrakcyjny projekt na midzynarodowym rynku handlu jednostkami zredukowanej emisji w ramach Protokou z Kioto i umoliwio to inwestorowi, pomimo stosunkowo niewielkiej jak na tego typu transakcje skali ubiegania si o dodatkowe rodki z funduszy wsplnych wdroe (JI). Uwarunkowania spoeczne Jak dotd budowa biogazowni przez Poldanor nie spotkaa si z powaniejszymi protestami spoecznymi. W przypadku budowy biogazowni w Nacawiu, jedna osoba zgosia sprzeciw wobec inwestycji, jednak po zrealizowaniu biogazowni jest rwnie zainteresowana podczeniem do sieci ciepowniczej dostarczajcej ciepo wyprodukowane z instalacji. Dobre kontakty ze spoecznoci oraz samorzdem lokalnym wynikaj z podejcia inwestora, ktry na etapie inwestycyjnym organizowa spotykania z mieszkacami, podczas ktrych

86

zaprezentowa koncepcj inwestycyjn oraz funkcjonujce ju biogazownie. Dziki temu, przedstawiajc korzyci dla lokalnej spoecznoci, wynikajce m.in. z moliwoci zaopatrzenia w ciepo, inwestor zmniejszy nieufno wobec technologii i planowanych nowych przedsiwzi. Dowiadczenia do wykorzystania Budowa biogazowni w Nacawiu jest przykadem nadania w planowaniu budowy biogazowni redniej skali priorytetu wykorzystania ciepa odpadowego w celu uzyskania korzyci ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych. Korzyci spoeczne wynikaj z moliwoci zaopatrzenia w ciepo okolicznych osiedli i obiektw publicznych, co (przy zaoeniu, e wymagana dugo budowanej sieci ciepowniczej nie stanowi zagroenia dla ekonomicznej opacalnoci inwestycji) nie tylko pozytywnie wpywa na uzyskiwane przychody z biogazowni ale rwnie na pozytywne nastawienie spoecznoci lokalnej do samej inwestycji. Korzyci rodowiskowe polegaj na redukcji emisji gazw cieplarnianych oraz tzw. niskiej emisji pyw, zwizkw siarki i azotu - co wpywa pozytywnie na jako ycia mieszkacw znajdujcych si w najbliszym otoczeniu biogazowni. Korzyci ekonomiczne s zwizane z moliwoci pozyskania dodatkowego wsparcia, zgodnie z polityk promocji wysokosprawnej kogeneracji. Dodatkowo, moliwoci wykorzystania redukcji emisji CO2 po niskim koszcie, mog posuy do ewentualnego ubiegania si o wykorzystanie mechanizmw elastycznoci protokou z Kioto (gwnie wsplnych wdroe Joint Implementation JI oraz Systemu Zielonych Inwestycji Green Investment Scheme GIS) w celu pozyskania dodatkowego dofinansowania. Zwraca te uwag fakt, e przy budowie biogazowni moliwe jest wykorzystanie tzw. efektu uczenia si technologii kolejne realizowane przez inwestora biogazownie mog mie nisze koszty jednostkowe.

87

6 Zagadnienia ekonomiczne oraz monta finansowy inwestycji w biogazownie rolnicze

6.1

rda finansowania i monta finansowy dla inwestycji z uwzgldnieniem moliwoci wykorzystania dostpnego dofinansowania ze rodkw publicznych, europejskich oraz rde komercyjnych

Pierwszym krokiem analizy jest oszacowanie wysokoci cakowitych kosztw inwestycji, zarwno na etapie budowy jak i eksploatacji. Analizy dotyczce przyszoci projektu powinny by wykonywane dla okresu odpowiadajcego jego ekonomicznemu okresowi uytkowania i jednoczenie wystarczajco dugiego, aby uwzgldni jego prawdopodobny wpyw rednio i dugoterminowy. Po ustaleniu horyzontu czasowego, koszty inwestycji klasyfikowane s wedug: nakadw na rodki trwae, kosztw rozruchu, zmian w kapitale obrotowym w caym horyzoncie czasowym. W przypadku inwestycji w biogazownie metoda finansowania i realizowania inwestycji nazywana jest project finance i oznacza sposb finansowania wyodrbnionej jednostki gospodarczej (spki celowej), w ktrym instytucja finansujca (kredytodawca) jest zainteresowany przepywami pieninymi i zyskami generowanymi przez t jednostk jako rdem spaty kredytu i odsetek oraz aktywami tej jednostki jako rdem zabezpieczenia kredytu (Finnerty D. 1996). Cechy charakterystyczne modelu project finance dla biogazowni (Yescombe E.R. 2002): wysoki stopie zoonoci prawnej, organizacyjnej i finansowej projektu wyraa si on przede wszystkim rozlegymi studiami przedinwestycyjnymi (studium celowoci, studium wykonalnoci), dugotrwaymi negocjacjami, obszern i szczegow dokumentacj; dugi okres finansowania wynikajcy ze specyfiki finansowania przedsiwzi finansowanych na zasadach project finance. Inwestycje w biogazownie charakteryzuj si wysok kapitaochonnoci i dugim okresem realizacji - a zatem okres eksploatacji i uzyskiwania korzyci jest odroczony w czasie; wysoki poziom ryzyka poziom ryzyka jest znacznie wyszy ni spotykany w tradycyjnym finansowaniu (corporate finance) i wynika przede wszystkim z wysokiego udziau kapitau dunego (kredytow) oraz dugiego okresu realizacji inwestycji; dua liczba rde finansowania - rodki finansowe pozyskiwane s nie tylko od inwestorw, ale take duej grupy kredytodawcw: partnerw handlowych, bankw, towarzystw leasingowych, funduszy rzdowych i unijnych, midzynarodowych instytucji finansowych zainteresowanych realizacj przedsiwzicia. Sukces przedsiwzicia w duym stopniu zaley od waciwego montau finansowego. Monta finansowy polega na zidentyfikowaniu moliwych rde finansowania i optymalnym ich wykorzystaniu w finansowaniu projektu. Waciwie skonstruowany monta finansowy umoliwia maksymalizacj osignitych efektw ekonomicznych przez wacicieli projektu. Powinien on uwzgldnia optymalne rozoenie ryzyka pomidzy inwestorw, banki i innych dostarczycieli kapitau, bd rodkw trwaych. Zazwyczaj przygotowanie montau rozpoczyna si od okrelenia koniecznych wydatkw zwizanych z projektem oraz wysokoci posiadanych rodkw wasnych. Celem inwestora w biogazownie jest pozyskanie kapitau po najniszym koszcie. Do rde finansowania biogazowni mona zaliczy: dotacje, kredyty i dopaty do kredytw ze rodkw publicznych i UE (rodki publiczne), bankowe kredyty komercyjne, rodki wasne podmiotw realizujcych projekt,

88

 rynek finansowy.

rodki publiczne
W zaoeniu rodki publiczne przyznawane s w przypadku braku opacalnoci finansowej projektu, podczas jego realizacji przez rnych beneficjentw takich jak przedsibiorcy (najczstszy przypadek dla biogazowni rolniczych w Polsce), jednostki samorzdu terytorialnego lub ich grupy zwizki czy stowarzyszenia. Przykadem rda dotacji jest omwiony w rozdziale 5 Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko. Wiele wskazuje na to, e w momencie oddania do druku niniejszego poradnika, wikszo rodkw przeznaczona na biogazownie oraz inwestycje im towarzyszce (np. sieci) bdzie ju wykorzystana. Program dysponuje znaczcym budetem, ale inwestycje w biogazownie musiay w ubiegajc si o rodki konkurowa ze wszystkimi innymi technologiami OZE do wytwarzania energii elektrycznej. Z uwagi na brak moliwoci dofinansowania projektw z POIi w kolejnych latach, inwestorzy zmuszeni s do poszukiwania innych rde kapitau, w tym gwnie funduszy ekologicznych. Istniejcym obecnie trendem, z uwagi na wyczerpywanie si publicznych rodkw dotacyjnych, jest wzrost znaczenia kredytw bankowych oraz ewentualnie giedy. Tabela 14 Stan wykorzystania rodkw w programie Operacyjnym Infrastruktura i rodowisko. (Listopad 2010).
Dostpne rodki i termin naboru dostpne rodki: brak, obecnie trwa ocena projektw z konkursu nr 2 dostpne rodki: brak, trwa ocena merytoryczna II stopnia (ocena projektw z konkursu nr 2) dostpne rodki: 100 %, termin przyjmowania wnioskw nie zosta jeszcze ustalony nabr wnioskw listopad 2010 moliwo skadania wnioskw o dofinansowanie projektw dla brany OZE. Liczba dofinansowanych projektw dot. prod. biogazu Warto podpisanych umw (%) 58% Wkad UE na dziaanie mln PLN

Nazwa dziaania

Dziaanie 9.1 - Wysokosprawne wytwarzanie energii Dziaanie 9.4 - Wytwarzanie energii ze rde odnawialnych Dziaanie 9.6 - Sieci uatwiajce odbir energii ze rde odnawialnych Dziaanie 10.3 - Rozwj przemysu dla OZE

285

10

1 401

18%

149

131

Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Szczeglne moliwoci dofinansowania projektw biogazowych stwarza w najbliszych latach Program Systemu Zielonych Inwestycji, cz 2 biogazownie rolnicze wdraany przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Celem programu jest budowa, rozbudowa lub przebudowa obiektw wytwarzania energii elektrycznej z wykorzystania biogazu na poziomie 40 MWel. Program ten skierowany jest do podmiotw zamierzajcych realizowa przedsiwzicia zwizane z wytwarzaniem energii elektrycznej lub cieplnej z wykorzystaniem biogazu rolniczego oraz z wytwarzaniem biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci

Liczba konkursw 2 1 0

89

dystrybucyjnej gazowej. Inwestor moe zoy tylko jeden wniosek w ramach okrelonego konkursu, co ma szczeglne znaczenie w przypadku wystpowania zalenoci pomidzy podmiotami. Wdraanie programu jest przewidziane na lata 2010-2013. Dofinansowanie mona uzyska w postaci dotacji i poyczek. Cakowita alokacja na dotacje wynosi 200 mln z (przyzwanych ze rodkw pochodzcych z transakcji sprzeday jednostek przyznanej emisji albo innych rodkw NFOiGW), oraz poyczek inwestycyjnych 300 mln z (przyznawanych ze rodkw wasnych NFOiGW). Dofinansowanie w I konkursie, ktrego nabr wnioskw odby si od 30 sierpnia do 28 wrzenia 2010 roku jest udzielane wycznie w formie dotacji ze rodkw zgromadzonych na tzw. rachunku klimatycznym, do 30% kosztw kwalifikowanych przedsiwzicia. Kwota przeznaczona na dotacje wyniosa 36 mln z. Beneficjenci dodatkowo mogli wnioskowa o poyczk do 45% kosztw kwalifikowanych przedsiwzicia. W przypadku, gdy dofinansowanie spenia kryteria pomocy publicznej jest ono udzielane na nastpujcych warunkach: dofinansowanie w czci przeznaczonej na prace przygotowawcze (w tym koncepcje techniczne, studium wykonalnoci, raport o oddziaywaniu na rodowisko) udzielane jest jako pomoc de minimis. Na pozostae koszty przydzielana jest pomoc zrnicowana regionalnie, udzielana zgodnie z warunkami okrelonymi w rozporzdzeniu w sprawie pomocy regionalnej. Do NFOiGW wpyny 62 wnioski o dofinansowanie w formie dotacji bd dotacji z poyczk na czn kwot 573 mln z, co wielokrotnie przekroczyo dostpn alokacj. Nastpne konkursy przewidziane s na lata 2011/2012. Dokadne daty kolejnych naborw nie zostay jeszcze ustalone z uwagi na bardzo du ilo wnioskw do oceny. Naley jednake zwrci uwag, i uruchomienie rodkw w kolejnych latach zaley w duej mierze od kwot pozyskanych ze sprzeday jednostek przyznanej emisji, ktre maj by przeznaczone na realizacj programu. Kolejnym programem priorytetowym w ramach NFOiGW, z ktrego mona dofinansowa biogazownie w formie niskooprocentowanego kredytu jest Program dla przedsiwzi w zakresie odnawialnych rde energii i obiektw wysokosprawnej kogeneracji, tzw. OZE i kogeneracja", cz 1. Wrd wielu rodzajw inwestycji, ktre mog by dofinansowane w ramach programu wymienione s take nastpujce kategorie przedsiwzi: inwestycje, ktrych rezultatem jest wytwarzanie energii elektrycznej lub ciepa z wykorzystaniem biogazu powstaego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ciekw albo rozkadu szcztek rolinnych i zwierzcych, oraz inwestycje dotyczce budowy, rozbudowy lub przebudowy instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzania go do sieci dystrybucyjnej gazowej. Trzeci ju nabr w ramach programu OZE i kogeneracja zosta ogoszony na przeomie roku 2010/2011. Cakowita alokacja na program na lata 2009-2012 zostaa ustalona na 1,5 mld z. Zakoczenie programu i realizacji patnoci ustalono na grudzie 2015 roku. Wsparcie w ramach programu udzielane jest w formie niskooprocentowanej poyczki w wysokoci od 5 do 50 mln z, do wysokoci 75% kosztw kwalifikowanych przedsiwzicia. Dodatkowo istnieje moliwo ewentualnego umorzenia poowy wartoci przyznanej poyczki. Umorzenie poyczki zaley od rentownoci przedsiwzicia, jego prawidowej realizacji i osignicia efektw rodowiskowych przez inwestycj. W dwch przeprowadzonych dotychczas konkursach na licie projektw przeznaczonych do dofinansowania znalazo si 13 projektw budowy elektrowni wiatrowych, 2 elektrownie wodne, 1 instalacja wysokosprawnej kogeneracji i tylko jeden projekt biogazowni (NFOiGW 2010). wiadczy to o trudnych do spenienia kryteriach dla inwestujcych w produkcj biogazu rolniczego. NFOiGW we wsppracy z Wojewdzkimi Funduszami Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej wdraa rwnie Program dla przedsiwzi w zakresie odnawialnych rde energii i obiektw wysokosprawnej kogeneracji, tzw. OZE i kogeneracja, cz 2. Lini demarkacyjn jest cakowity koszt przedsiwzicia, ktry musi zawiera si w kwocie od 1 do 10 mln z. Budet programu na lata 2009-2011 wynosi 560 mln z.

90

Regionalne Programy Operacyjne Inwestycje dotyczce odnawialnych rde energii mona sfinansowa rwnie z 16 Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO). Nie wszystkie wojewdztwa wyodrbniy specjalne dziaania na wsparcie inwestycji z zakresu OZE. W niektrych wojewdztwach istnieje moliwo wsparcia takich projektw z dziaa dotyczcych ochrony rodowiska, w innych w obrbie dziaa inwestycyjnych. Wszystkie regiony stosuj konkursow procedur wyaniania dofinansowywanych operacji dla przedsibiorstw. O wyborze konkretnego RPO decyduje lokalizacja inwestycji. Regionalne programy, co do oglnie przyjtej zasady, wspieraj budow maych i rednich jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepa w skojarzeniu o wartoci do 10 mln z. Dziaania, ktre umoliwiaj dofinansowanie OZE w tym biogazowni przedstawia Tabela 15. Tabela 15 Przegld gwnych dziaa w obrbie Regionalnych Programw Operacyjnych, w ramach ktrych istnieje moliwo dofinansowania inwestycji zakresu odnawialnych rde energii9..
Wojewdztwo Dolnolskie Kujawsko - pomorskie Nazwa dziaania, poddziaania 5.1 Odnawialne rda energii (jedynie odnawialne rda energii oparte o wod, w tym take geotermaln oraz biomas) 2.3. Rozwj infrastruktury w zakresie ochrony rodowiska 2.4. Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku 1.4. Dotacje inwestycyjne w zakresie dostosowania przedsibiorstw do wymogw ochrony rodowiska oraz w zakresie odnawialnych rde energii (schemat B) 6.2. Energia przyjazna rodowisku 3.2 Poprawa jakoci powietrza, efektywnoci energetycznej oraz rozwj i wykorzystanie OZE 2.9 Odnawialne rda energii 7.2 Poprawa jakoci powietrza i zwikszenie wykorzystania OZE 4.3 Ochrona powietrza, energetyka 4.3. Ochrona powietrza, odnawialne rda energii 2.2. Infrastruktura energetyczna 5.1 Rozwj regionalnej infrastruktury ochrony rodowiska 5.2 Rozwj lokalnej infrastruktury ochrony rodowiska 5.4. Rozwj energetyki opartej na rdach odnawialnych 5.5. Infrastruktura energetyczna i poszanowanie energii 5.3. Czyste powietrze i odnawialne rda energii 4.2. Rozwj systemw lokalnej infrastruktury ochrony rodowiska i energetycznej 6.2. Ochrona rodowiska przed zanieczyszczeniami i zniszczeniami 3.7. Zwikszenie wykorzystania odnawialnych zasobw energii 4.1. Energia odnawialna i zarzdzanie energi

Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko mazurskie Wielkopolskie Zachodniopolskie

W wikszoci wojewdztw ogoszono ju konkursy, za wnioski przeszy ocen formaln. Rysunek 13 przedstawia alokacje na dziaania, z ktrych mona byo dofinansowa projekty budowy biogazowni oraz stan ich wykorzystania na podstawie podpisanych umw. Majc na uwadze kwoty podpisanych umw o dofinansowanie przoduj nastpujce wojewdztwa: podkarpackie, pomorskie i wielkopolskie.

Informacje o konkursach zamieszczone na stronach jednostek zajmujcych si wdraaniem wojewdzkich RPO.

91

Rysunek 13 Alokacje na dziaania, z ktrych mona dofinansowa projekty budowy biogazowni oraz stan wykorzystania rodkw na podstawie kwot wnioskw, ktre przeszy ocen formaln. Stan na listopad 2010. Powysze programy oddaj z jednej strony bardziej oglne priorytety wydatkowania funduszy na OZE w poszczeglnych wojewdztwach, z drugiej strony, ich efekty pokazuj jaka jest gotowo inwestorw i dojrzao rynku biogazu. Warto zwrci uwag, e niektre z wojewdztw, nie umieciy w gronie potencjalnych beneficjantw pomocy przedsibiorstw, ograniczajc ich list np. do instytucji samorzdowych i organizacji pozarzdowych. Program Rozwoju Obszarw Wiejskich (PROW) na lata 2007-2013 Dziaanie 121. Modernizacja gospodarstw rolnych Pomoc udzielana w ramach tego dziaania dotyczy inwestycji zwizanych z podjciem lub modernizacj produkcji artykuw rolnych ywnociowych lub nieywnociowych, w tym produktw przeznaczonych na cele energetyczne w tym biogazowni rolniczych. Wsparcie moe by przyznane m.in.: na zakup maszyn i urzdze sucych do uprawy, zbioru, magazynowania, przygotowania do sprzeday produktw rolnych, wykorzystywanych nastpnie jako surowiec energetyczny lub substrat do produkcji materiaw energetycznych. W zakres przedsiwzi mog wchodzi inwestycje w urzdzenia suce wytwarzaniu energii ze rde odnawialnych na potrzeby produkcji rolnej w danym gospodarstwie. Oznacza to, e w ramach tego dziaania pomoc moe by udzielona wycznie na inwestycje, w ktrych produkcja

92

energii cieplnej czy elektrycznej bdzie wykorzystywana do celw wspierania innego rodzaju dziaalnoci rolniczej, czyli na potrzeby wasne gospodarstwa rolnego. Beneficjentem dziaania moe by: - osoba fizyczna (penoletnia, ktra nie osigna wieku emerytalnego), - osoba prawna, - spka osobowa prowadzca dziaalno rolnicz w zakresie produkcji rolinnej lub zwierzcej. Maksymalna wysoko pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno gospodarstwo rolne w ramach dziaania, w okresie realizacji PROW, nie moe przekroczy 300 000 z. Minimalna warto poziomu kosztw kwalifikowanych projektu to 20 000 z.

Rysunek 14. Cakowita alokacja na dziaania zwizane z OZE i kwota podpisanych umw o dofinansowanie. Dziaanie 312. Tworzenie i rozwj mikroprzedsibiorstw Celem dziaania jest podnoszenie konkurencyjnoci obszarw wiejskich oraz zrwnowaonego rozwoju spoeczno-gospodarczego tych terenw, a co si z tym wie - zwikszenie zatrudnienia na obszarach wiejskich. Pomocy udziela si podmiotom z tytuu inwestycji zwizanych z tworzeniem lub rozwojem mikroprzedsibiorstw dziaajcych w zakresie, m.in.: wytwarzania produktw energetycznych z biomasy. Wan kwesti jest fakt, e jednym z kryteriw przyznania pomocy finansowej jest utworzenie, co najmniej jednego miejsca pracy. Beneficjentem pomocy moe by: - osoba fizyczna; - osoba prawna;

93

- jednostka organizacyjna nieposiadajca osobowoci prawnej, ktra prowadzi lub podejmuje dziaalno jako mikroprzedsibiorstwo zatrudniajce poniej dziesiciu osb i majce obrt nieprzekraczajcy rwnowartoci 2 mln z. Pomoc udzielana w ramach tego dziaania ma form zwrotu czci poniesionych kosztw kwalifikowanych. Poziom pomocy nie moe przekroczy 50% wysokoci kosztw kwalifikowalnych i jednoczenie nie moe by wyszy ni: - 100 000 z. jeli biznesplan przewiduje utworzenie od 1 do 2 miejsc pracy, - 200 000 z. jeli biznesplan przewiduje utworzenie powyej 2 i mniej ni 5 miejsc pracy, - 300 000 z. jeli biznesplan przewiduje utworzenie co najmniej 5 miejsc pracy, w przeliczeniu na pene etaty rednioroczne, co uzasadnione jest zakresem rzeczowym operacji. Dziaanie 311 Rnicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej Pomoc skierowana jest do rolnika lub jego domownika, lub maonka rolnika w rozumieniu przepisw o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, ktry: a) jest obywatelem pastwa czonkowskiego Unii Europejskiej, b) jest penoletni i nie ukoczy 60 roku ycia, c) ma miejsce zamieszkania w miejscowoci nalecej do: - gminy wiejskiej, albo - gminy miejsko-wiejskiej, z wyczeniem miast liczcych powyej 5 tys. mieszkacw, albo - gminy miejskiej, z wyczeniem miejscowoci liczcych powyej 5 tys. mieszkacw, d) nie wystpi o przyznanie lub nie przyznano mu renty strukturalnej w ramach Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2004-2006 lub Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013, e) jest nieprzerwanie ubezpieczony w penym zakresie na podstawie przepisw o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, przez okres co najmniej ostatnich 12 miesicy poprzedzajcych miesic zoenia wniosku o przyznanie pomocy, f) nie bdzie realizowa operacji jako wsplnik spki cywilnej. Ponadto warunkiem ubiegania si o pomoc jest przyznanie patnoci do gruntw rolnych wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego rolnika za rok poprzedzajcy rok zoenia wniosku o przyznanie pomocy. Wspierane s dziaalnoci okrelone w zaczniku do rozporzdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 padziernika 2007 r. w sprawie szczegowych warunkw i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dziaania Rnicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej objtego Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz. U. z 2007 r. nr 200, poz. 1442 z pn. zm.), jak rwnie dziaalno agroturystyczna, a take wytwarzanie produktw energetycznych z biomasy. Jest to bardzo szeroki katalog dziaalnoci obejmujcy ok. 400 pozycji, okrelonych kodami Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD). Do kosztw kwalifikowalnych zalicza si koszty: - budowy lub modernizacji obiektw budowlanych (z wyczeniem budowy budynkw mieszkalnych); - zakupu maszyn, urzdze, narzdzi, wyposaenia i sprztu; - zakupu rodkw transportu, z wyczeniem zakupu samochodw osobowych przeznaczonych do przewozu mniej ni 8 osb cznie z kierowc (wysoko tego kosztu kwalifikowalnego uzaleniona jest od wysokoci pozostaych inwestycyjnych kosztw kwalifikowalnych) - koszty oglne, bezporednio zwizane z przygotowaniem i realizacj operacji (w wysokoci nie przekraczajcej 10% pozostaych kosztw kwalifikowalnych).

94

Kosztem kwalifikowalnym w tym dziaaniu nie moe by podatek VAT ani koszt zakupu rzeczy uywanych. Pomoc ma charakter refundacji do 50 % kosztw (tzw. kosztw kwalifikowalnych) poniesionych w zwizku z realizacj inwestycji. Maksymalna wysoko pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi, w okresie realizacji PROW 2007-2013, nie moe przekroczy 100 tys. z lub, po zatwierdzaniu przez KE zmian do PROW 2007-2013, 500 tys. z dla operacji dotyczcych wytwarzania biogazu i energii elektrycznej z biogazu10. Wnioskodawca ubiegajc si o pomoc moe wystpi o zaliczk, ktra od 2011 roku bdzie wynosia do 20% kwoty pomocy. Pomoc jest przyznawana na podstawie umowy zawieranej pomidzy beneficjentem a Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W umowie s okrelone zobowizania beneficjenta, w tym m.in. zobowizanie do utrzymania inwestycji i wykorzystywania ich zgodnie z przeznaczeniem przez 5 lat.

Krajowy Program Restrukturyzacji Kolejnym programem wspierajcym inwestycje biogazowe jest Krajowy Program Restrukturyzacji, ktry realizowany jest w ramach reformy unijnego rynku cukru. Program ten w ramach dziaania Zwikszenie wartoci dodanej podstawowej produkcji rolnej i lenej umoliwia otrzymania dofinansowania na inwestycje ukierunkowane na przetwarzania produktw rolnych na cele energetyczne. Skierowany by gwnie do MSP, ktre zamierzay realizowa przedsiwzicia na terenie gmin objtych procesem restrukturyzacji przemysu cukrowniczego. Przedsibiorstwa z grupy MSP mogy otrzyma dofinansowanie do 50% kosztw kwalifikowanych inwestycji, nie wicej ni 7,5 mln PLN na jednego wnioskodawc. Nabr wnioskw o przyznanie pomocy na ww. przedsiwzicia przeprowadzony by od 5 do 35 stycznia 2010, w trakcie ktrego do ARR wpyno 19 wnioskw dotyczcych budowy biogazowi. Termin realizacji inwestycji upynie w dniu 30 wrzenia 2011 r. Kredyty bankowe Niejednokrotnie nieodzownym elementem montau finansowego jest finansowanie dune w postaci kredytu bankowego. Kredyty bankowe s zazwyczaj niezbdnym uzupenieniem dotacji, a wraz z popraw konkurencyjnoci biogazowni stan si gwnym rdem ich finansowania. Kwestie podziau odpowiedzialnoci za projekt pomidzy inwestorem (sponsorem) a podmiotem finansujcym, jak rwnie mara dla sponsora powinna zosta precyzyjnie okrelona w umowie kredytowej. Sponsor projektu musi umiejtnie okreli ryzyko tkwice w projekcie. Moliwe jest uzalenienie zyskw dla instytucji finansujcej w zalenoci od przychodw generowanych przez inwestycje. Zysk powinien odpowiada kosztom i przychodom generowanym przez projekt. Spata kredytu z reguy trwa krcej ni cykl ycia inwestycji, rednio 5-10 lat w porwnaniu do ok. 20 lat funkcjonowania biogazowni. Niektre banki postanowiy aktywnie wesprze rozwj rynku biogazowni przedstawiajc ofert kredytow uwzgldniajc specyfik inwestycji biogazowych. Przykadem jest Bank BG, ktry zadecydowa o zwikszeniu aktywnoci w tym obszarze. Instytucja finansuje zarwno przedsiwzicia realizowane przy wsparciu rodkw UE (Kredyt Agro Unia i Kredyt BG Unia) oraz inwestycje, ktre nie przewiduj wspfinansowania zewntrznego (Kredyt Zielona Energia). Kolejnym przykadem jest Bank Ochrony rodowiska S.A. BO SA oferuje wieloletnie kredyty inwestycyjne. Dla inwestorw realizujcych przedsiwzicia dofinansowane ze rodkw Unii Europejskiej BO SA stworzy Ofert europejsk, obejmujc kredyty pomostowe (w przypadku

10

Rozszerzenie zakresu pomocy w ramach dziaania do kwoty 500tys z dla inwestycji dotyczcych biogazowni jest obecnie przedmiotem wystpienia Ministra ds. Rolnictwa do Komisji Europejskiej.

95

realizowania inwestycji z udziaem rodkw unijnych) i kredyty uzupeniajce, umoliwiajce domknicie finansowania projektu. Za standardowe (uznane obecnie przez banki za optymalne), z technicznego i finansowego punktu widzenia, uznawane s instalacje o mocy od 0,5 do 2 MWel. Mniejsze w ramach istniejcych w Polsce uwarunkowa prawnych i ekonomicznych, s np. wedug szacunkw BG - nieopacalne, za wiksze s problematyczne, chociaby ze wzgldu na trudnoci logistyczne i rodowiskowe. Wielko kredytu jest standartowo uzaleniona od zdolnoci kredytowej inwestora i poziomu wnoszonego wkadu wasnego. Warunki takie jak okres kredytowania czy koszty kredytu, s kadorazowo ustalane indywidualnie, w zalenoci od oceny konkretnego projektu. W kadym przypadku podstaw oceny moliwoci udzielenia kredytu jest posiadanie zdolnoci kredytowej i moliwoci zabezpieczenia kredytu. Wymagania banku wobec inwestora starajcego si o kredyt, to zbir kryteriw, ktre brane s pod uwag w trakcie podejmowania decyzji o jego przyznaniu, np.: Minimalny kapita wasny: standardowo 15% przy projektach unijnych i 20% - przy projektach wasnych. Wniesienie kapitau moe nastpi w formie prawa do nieruchomoci czy dokumentacji projektowej, bank jednak preferuje gotwk. Zabezpieczenia s typowe jak dla standardowych kredytw i zale od oceny ryzyka kredytowego oraz wielkoci kredytu. Przykady takich zabezpiecze: Cesja wierzytelnoci z umowy sprzeday energii. Blokada rodkw na rachunkach bankowych. Gwarancja bankowa oraz innych podmiotw. Porczenie wedug prawa cywilnego lub wekslowego. Hipoteka. Zastaw rejestrowy i finansowy (udziay, przedsibiorstwo, rzeczy, wierzytelnoci z rachunkw bankowych). Przewaszczenie na zabezpieczenie. Weksel in blanco. Ubezpieczenie kredytu. Przelew wierzytelnoci na zabezpieczenie lub cesja wierzytelnoci z tytuu ubezpieczenia (umowy na sprzeda energii, certyfikatw, umowa dzierawy, umowa budowlana, gwarancje naleytego wykonania, polisy ubezpieczeniowe). Zastaw wedug prawa cywilnego. Penomocnictwo do dysponowania rachunkami. Owiadczenie patronackie. Kaucja. Dobrowolne poddanie si egzekucji. Fundusz Rezerwy Obsugi Zaduenia. Wedug opinii banku jeli projekt spenia ponisze kryteria, to jego szanse na przyznanie kredytu komercyjnego s due: Zapewniona baza substratw. Zagwarantowany odbir prdu i ciepa. Zagwarantowany wkad wasny. Sprawdzona technologia i jej dostawca (obiekty referencyjne i dowiadczenie). Gotowo realizacyjna. Bank ocenia projekt na podstawie nastpujcych informacji (na przykadzie informacji Banku Ochrony rodowiska): Przewidywane koszty.

96

Planowana struktura finansowa (w tym poziom i forma wkadu wasnego). Ewentualne zaangaowanie dotacji unijnej i zaawansowanie w jej pozyskaniu. Planowane przychody (umowy dotyczce sprzeday energii i wiadectw pochodzenia). Stan zaawansowania projektu na podstawie pozyskanych decyzji administracyjnych. Dokument stwierdzajcy prawo do dysponowania nieruchomoci. Raport oceny oddziaywania na rodowisko lub informacja o wpywie na rodowisko. Warunki techniczne przyczenia biogazowni do sieci. Biznes plan inwestycji. Referencje technologii planowanej do zastosowania. Informacje dotyczce parametrw technicznych instalacji na postawie dokumentacji projektowej (substraty, produkcja biogazu, produkcja energii elektrycznej, ciepa, wielkoci komr) wraz z danymi stanowicymi podstaw wylicze. Harmonogram rzeczowo-finansowy wraz z dokumentami potwierdzajcymi aktualne zaawansowanie prac. Umowy na: dostaw substratw, sprzeday praw majtkowych wynikajcych ze wiadectw pochodzenia zawieranych pozagiedowo, sprzeday energii elektrycznej i ciepa, przyczeniowa do sieci elektroenergetycznej, promesa koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, umowy dokumentujce odbir/sprzeda wszystkich uzyskanych pozostaoci podprocesowych. Dokumenty wymagane przed uruchomieniem biogazowni: decyzja na uytkowanie, koncesje URE i wpis do rejestru ARR, decyzje dotyczce gospodarki odpadami, pozwolenie wodnoprawne, pozwolenie na wprowadzanie zanieczyszcze do powietrza. Kontrakty lub inne dokumenty potwierdzajce dostaw i monta biogazowni oraz wykonanie caej infrastruktury niezbdnej do prowadzenia prawidowej eksploatacji biogazowni, w tym gwarancje dobrego wykonania kontraktu, umowy serwisowe, dostp do laboratorium analitycznego. Informacja na temat zagospodarowania odpadw pofermentacyjnych (np. utylizacja poprzez spalanie czy sprzeda jako nawozu) pod warunkiem, e powysze zostao uwzgldnione w prognozowanych kosztach wielkoci realnych. Polisy ubezpieczeniowe realizowanego projektu oraz majtku kredytobiorcy od wszystkich rodzajw ryzyk.

Rynek finansowy W obliczu koczcych si publicznych rodkw finansowania inwestycji biogazowych, w szczeglnoci funduszy strukturalnych w ramach budetu UE 2007-2103, oraz duego zainteresowania tego typu inwestycjami inwestorzy poszukuj nowych rde pozyskania kapitau. Takim obiecujcym rdem uzupeniajcym finansowanie bankowe moe sta si w przyszoci Gieda Papierw Wartociowych (GPW) i jej specjalny segment przeznaczony do finansowania maych i rednich przedsibiorstw (MSP) - New Connect. Zalet New Connect jest relatywnie krtki czas jaki upywa do zaistnienia spki na tej alternatywnej platformie obrotu oraz znacznie mniejszy koszt emisyjny w stosunku do tradycyjnego obrotu giedowego. Mniejsze s take obowizki cice na emitentach. Sporzdzanie prospektu emisyjnego nie jest wymagane. Ponadto raporty kwartalne s nieobowizkowe i nie ma wymogu audytowania raportw procznych. Wprowadzenie na New Connect jest atrakcyjne dla mniejszego przedsibiorstwa posiadajcego sprecyzowan wizj rozwoju i co najmniej kilka dobrze zapowiadajcych si projektw. Natomiast w przypadku planw realizowania przez firm pojedynczych instalacji debiut na New Connect moe nie przynie spce zamierzonych rezultatw. Konieczne jest skorzystanie z tzw. autoryzowanego doradcy, czyli podmiotu majcego akredytacj i odpowiedzialnego za wprowadzenie nowych emisji do obrotu. Przykadem debiutu na New Connect firmy dziaajcej w segmencie OZE jest zarejestrowana w Pradze firma Photon Energy produkujca panele fotowoltaiczne. Kolejnym przykadem debiutu jest czeska firma BGS Energy dziaajca w obszarze OZE, ktra specjalizuje si w budowie biogazowni. Pozyskany na giedzie kapita wystarczy na wkad wasny do kilku kolejnych projektw biogazowni.

97

Formy realizacji inwestycji biogazowych Form realizacji inwestycji biogazowych, ktra jest szeroko stosowana w UE jest partnerstwo publiczno-prywatne (public-private partnership PPP). Partnerstwo publiczno-prywatne to oparta na umowie wsppraca podmiotu publicznego i partnera prywatnego, suca realizacji zadania publicznego. Zaangaowanie partnera prywatnego ma na celu wczenie wiedzy i umiejtnoci (knowhow), oraz kapitaw sektora prywatnego do realizacji zadania publicznego oraz podzia ryzyka zwizanego z jego realizacj. Obecnie wzroso zainteresowanie gmin rozwojem projektw biogazowni rolniczych przy udziale partnera prywatnego. Wci nie jest to popularna forma realizacji inwestycji. Jednak ustawa z dnia 19 grudnia 2008 o partnerstwie-prywatnym (Dz.U. 2009 nr 19 poz. 100 z pn. zm.) precyzuje zasady na jakich maj odbywa si zamwienia publiczne, co powinno ograniczy moliwo bezzasadnego oskarania strony publicznej o naduycia. Prawna forma realizacji inwestycji w formule PPP znajduje najczciej swj wyraz w realizacji inwestycji energetycznych w znanej formule zwanej ESCO (ang. Energy Service Company). ESCO jest wyspecjalizowan organizacj ktra bierze odpowiedzialno caociow za zarzdzanie projektem energetycznym. ESCO zajmuje si zazwyczaj rozwojem projektu, budow, a take finansowaniem oraz eksploatacj np. wytwarzaniem, zaopatrzeniem i sprzeda ciepa i energii elektrycznej z biogazowni. Zarabia zazwyczaj na oszczdnociach w zaopatrzeniu instytucji partnerskiej (np. publicznej) w ciepo i energi elektryczn, ew. moe zarabia take na zmniejszeniu kosztw utylizacji odpadw. Zauwaalnym trendem na rynku jest nawizywanie kooperacji pomidzy sektorem energetycznym a finansowym. W przypadku takiej wsppracy moliwe jest obnienie mary banku w postaci premii za ryzyko. W tym przypadku bardzo wane jest zaangaowanie podmiotw zainteresowanych inwestycj, obejmujce inwestycje kapitaowe, finansowane za pomoc instrumentw kredytowych, jak rwnie wspprac przy zarzdzaniu projektem. Przykadem takiej wsppracy jest kooperacja pomidzy Energ a Bankiem BG. Koncern energetyczny w ramach programu Energa Biogaz zaoy plan realizacji przewidujcy docelowo wybudowanie nawet kilkuset biogazowni. Energa zamierza wspfinansowa inwestycje, jest rwnie zainteresowana doradztwem, prowadzeniem budowy, zarzdzaniem biogazowniami czy zakupem energii elektrycznej i wiadectw pochodzenia od wytwrcw. Bank BG moe dostarczy dla realizowanych projektw kapita w postaci instrumentw dunych. Finansowanie i znajomo sektora rolnego i przetwrstwa spoywczego przez BG jest istotnym atutem tego banku. Mimo, i dowiadczenie banku BG w finansowaniu nowych inwestycji jakimi s biogazownie nie jest due to stanowi to obszar dywersyfikacji dziaalnoci banku. Zainteresowanie sektora bankowoci finansowaniem biogazownie wiadczy poprawiajcym si postrzeganiu tego typu inwestycji. Kolejnym przykadem kooperacji w celu budowy obiektw produkcji biogazu jest wsppraca Krajowej Spki Cukrowej i Polskiej Grupy Energetycznej. Na terenach byych cukrowni maja by budowane biogazownie i biorafinerie. Krajowa Spka Cukrowa moe wnie kapita w postaci nieruchomoci. Polska Grupa Energetyczna jest zainteresowana uzyskiwaniem wiadectw pochodzenia dla energii elektrycznej z powstajcych biogazowni. Dotychczas nie rozwizanym w sposb satysfakcjonujcy problemem jest stworzenie skutecznych i wygodnych dla niezalenych dostawcw energii form mikrofinansowania, w tym majcego potencja replikacyjny, finansowania mikrobiogazowni. Przeszkod do tej pory by w Polsce brak staych taryf na odbir energii elektrycznej z maych instalacji OZE oraz zwizane z tym wysokie ryzyko i niewystarczajca opacalno.

6.2

Wybrane metody analizy opacalnoci realizacji inwestycji

Cech charakterystyczn przedsiwzi inwestycyjnych jest konieczno wczeniejszego wydatkowania rodkw pieninych w celu osigania pozytywnych efektw finansowych w przyszoci. Dodatnimi strumieniami pieninymi s przychody za sprzeda energii elektrycznej,

98

ciepa czy te wiadectw pochodzenia energii. Ujemnymi strumieniami pieninymi s nakady, jakie ponosi inwestor w zwizku z zakupem i montaem instalacji, utrzymaniem instalacji w ruchu i spat czci kapitaowej kredytu. Zasadnicz czci oceny projektu biogazowni jest badanie jego opacalnoci. Polega ona na wyliczeniu wskanikw, ktre pozwol uzyska odpowied na pytanie czy warto jest realizowa projekt z finansowego punktu widzenia. Inaczej mwic, czy przychody wygenerowane przez biogazownie pokryj poniesione nakady wraz z satysfakcjonujc mar zysku. Wyniki bada opacalnoci projektu s istotne nie tylko dla samych inwestorw, ale i dla innych podmiotw zainteresowanych finansowaniem projektu (np. dla bankw przy rozpatrywaniu wniosku kredytowego, funduszy wspomagajcych finansowo inwestycj). W analizie opacalnoci inwestycji wyrnia si dwa rodzaje metod do oceny opacalnoci: metody proste i metody dyskontowe. Metody proste w przeciwiestwie do metod dyskontowych nie uwzgldniaj zmiennoci wartoci pienidza w czasie (Dudycz T., Wrzosek S. 2003). Kolejn rnic jest definiowanie korzyci netto (NCF). W metodach prostych korzyci netto wyraane s zyskiem. Tak wic metody nie uwzgldniajce zmiennoci pienidza w czasie i oparte na zysku jako miary korzyci netto nazywane s metodami prostymi (np. prosta stopa zwrotu), natomiast metody uwzgldniajce zmienno pienidza w czasie i ujmujce korzy netto w kategorii przepywu pieninego netto metodami dyskontowymi (np. NPV i IRR). Za stosowaniem metod prostych w bezwzgldnej ocenie opacalnoci inwestycji przemawia ich nieskomplikowany charakter i atwo posugiwania si. Wykorzystanie tych metod i interpretacja uzyskanych wynikw nie wymaga dogbnej wiedzy ekonomicznej, prowadzenia czasochonnych procesw obliczeniowych, jednak otrzymane wyniki mog suy jedynie jako wstpne, pomocnicze przy ocenie opacalnoci inwestycji. Na zastosowaniu metod prostych nie powinno opiera si decyzji inwestycyjnej. Metoda prostego okresu zwrotu (SPB) Popularn metod wstpnej oceny opacalnoci biogazowni jest prosty okres zwrotu (ang. simple payback period, SPB). Metoda prostego okresu zwrotu szacuje dugo okresu (OZ), jaki jest potrzebny, aby nakady inwestycyjne (I) poniesione na realizacj biogazowni (zaangaowany kapita) zostay w peni pokryte - zrwnowaone korzyciami netto - (KN) generowanymi przez t inwestycj. Mwic oglniej prosty okres zwrotu okrela okres w ktrym nakady inwestycyjne zwrc si z uzyskiwanych korzyci netto, czyli po ilu latach zwrci si inwestycja. Oglna formua prostego okresu zwrotu przedstawia si nastpujco:

I = KN t
t =0

OZ

W tym wzorze okres zwrotu (OZ) jest wielkoci szacowan. Mwic najprociej zysk z inwestycji jest sumowany w kolejnych latach a czna jego warto zrwna si z wartoci nakadw inwestycyjnych na biogazownie. W rezultacie otrzymujemy dugo okresu, liczon w latach, potrzebn na zwrot nakadw inwestycyjnych. Naley mie na uwadze, e formuy zysku wykorzystywane w algorytmie metody SPB s uzalenione od tego, czy liczymy okres zwrotu dla caego kapitau (obcego i wasnego), czy tylko kapitau wasnego. W pierwszym przypadku bdzie to zysk operacyjny opodatkowany, w drugim korzy netto musi by wyraona zyskiem netto. Zysk netto to nadwyka, ktra pozostaje po odjciu wszystkich kosztw. Nakady inwestycyjne na biogazowni mog by ponoszone nie tylko w fazie przedinwestycyjnej (np. studium wykonalnoci) i inwestycyjnej (maszyny i urzdzenia) ale take w fazie operacyjnej i likwidacyjnej (np. utylizacja sprztu). Wszystkie te nakady powinny by ujte we wzorze. Nakady fazy operacyjnej, ktre musz by rwnie uwzgldnione, to take koszty ew.

99

kredytu z ktrego finansowane s biece wydatki zwizane z utrzymaniem biogazowni w ruchu (np. wymiana zuytych elementw biogazowni). W praktyce im okres zwrotu krtszy tym wiksza opacalno inwestycji. Maksymalny dopuszczalny okres zwrotu okrelany jest arbitralnie. Innymi sowy osoba decyzyjna okrela maksymalny okres po jakim musz zwrci si nakady inwestycyjne. Naley mie na uwadze, e dla inwestycji o wysokim poziomie ryzyka (do jakich mona zaliczy biogazownie) oczekiwane s stosunkowo krtkie okresy zwrotu. Wyraenie opacalnoci miar czasu jest atwe w interpretacji. Naley jednak zwrci uwag, e jedynie na podstawie tej metody nie mona podejmowa decyzji inwestycyjnej. Dyskontowe metody bezwzgldnej oceny opacalnoci (NPV i IRR) Metody dyskontowe opieraj si na przepywach pieninych netto (ang. NCF) generowanych przez inwestycj. W cyklu ycia inwestycji pienidz ma warto zmienn, dlatego stosuje si stop dyskontow. Ma to na celu zapewnienie porwnywalnoci przepyww pieninych netto w czasie. Dziki temu uwzgldniony jest aspekt, i wczeniej uzyskane dodatnie przepywy pienine netto maj wiksz warto ni uzyskane w okresach pniejszych. Stopa dyskontowa (stopa kosztu kapitau) to koszt alternatywny kapitau. Koszt alternatywny oznacza, e gdy wykorzystujemy kapita do realizacji jednego projektu, powicamy inny projekt. Dlatego, zuywajc kapita w projekcie inwestycyjnym, ponosimy ukryty koszt: tracimy dochody z innego projektu. Generalnie przyjcie wyszej stopy dyskontowej zwiksza margines bezpieczestwa, gdy maleje ryzyko przeszacowania opacalnoci inwestycji w analizie ekonomicznej. Stop dyskontow najczciej obecnie przyjmowan przez przedsibiorstwa energetyczne przy realizacji projektw biogazowni jest 8,5-9%.

Warto bieca netto NPV pozwala odpowiedzie na pytanie o ile wzronie dzisiejsza warto firmy w wyniku zrealizowania danej inwestycji. W przypadku, gdy inwestycja jest realizowana w formule project finance, NPV okrela dzisiejsz warto spki celowej, gdy inwestycja i firma s tym samym. Naley zauway, e w pierwszych latach realizacji inwestycji saldo kosztw i korzyci jest na og ujemne i osiga wartoci dodatnie dopiero po upywie kilku lat. Wraz ze stopniowym upywem lat ujemnym wartociom z pierwszych lat przypisuje si wiksze wagi ni wartociom dodatnim z pniejszych lat realizacji projektu. Warto stopy dyskontowej i wybr horyzontu czasowego maj zasadnicze znaczenie przy okrelaniu NPV projektu. NPV jest bardzo prostym i dokadnym wskanikiem efektywnoci. W przypadku realizacji inwestycji biogazowej ponoszone s nakady w fazie przedinwestycyjnej. Musz by one uwzgldnione wedug dzisiejszej wartoci. W przypadku gruntw powinno si przyjmowa obecn warto tych gruntw. Z tym przypadku za warto nakadu inwestycyjnego nie mona przyj pierwotnej wartoci zakupu gruntu. Nakady w okresie likwidacji rwnie musz by uwzgldnione (mog mie one warto dodatni, bd ujemn). W najoglniejszej postaci wzr na NPV mona przedstawi nastpujco:

NPV =
t =0

NCFt (1 + k ) t

Przede wszystkim naley zastanowi si dla kogo chcemy wyliczy NPV - dla waciciela, bd wacicieli i firmy czy dla wszystkich stron finansujcych dan inwestycj (wierzycieli, wacicieli i firmy), bo od tego zaley jakie przepywy pienine uwzgldnianie s przy jej szacowaniu. Najczciej stosowan jest klasyczna (standardowa) metoda NPV.

100

Uwzgldnia ona przepywy inwestycyjne oraz operacyjne opierajc korzy na formule FCFF (free cash flow to firm - opacalno inwestycji jest wyliczana dla wszystkich dostawcw kapitau i firmy). W tym przypadku konieczne jest przyjcie stopy dyskontowej na poziomie stopy zwrotu oczekiwanej przez wszystkich dostawcw kapitau. Dodatnia warto NPV (NPV > 0) oznacza, e projekt przynosi korzy netto (poniewa suma waonych przepyww kosztw i korzyci jest dodatnia) i jego realizacja jest zasadniczo podana pod wzgldem finansowym lub ekonomicznym. W przypadku rozwaania rnych moliwoci ranking rozwiza alternatywnych po wzgldem ich NPV wskazuje najlepszy wybr. Metoda wewntrznej stopy zwrotu (IRR i MIRR) Wewntrzna stopa zwrotu informuje w tym przypadku, jaki redni zwrot w okresie ycia inwestycji przynosi 1 z zaangaowanego w inwestycj kapitau. Innymi sowy jeeli zotwka kapitau cakowitego zaangaowanego w dan inwestycje przynosi 20 groszy korzyci netto (IRR= 20%), to aby inwestycja bya opacalna, koszt po jakim moe by zgromadzony kapita na sfinansowanie inwestycji nie moe przekroczy 20%. IRR definiuje si jako stop dyskontow, przy ktrej zaktualizowana warto netto przepyww kosztw i korzyci inwestycji jest rwna 0. Wewntrzna stopa zwrotu wskazuje wzgldn efektywno inwestycji i naley j stosowa ostronie. Jeli znak korzyci netto (korzyci pomniejszonych o koszty) zmienia si w poszczeglnych latach realizacji projektu (np. -, +, -, +, -), dla danego projektu mog istnie wielokrotne IRR. W takim przypadku przy podejmowaniu decyzji nie mona si kierowa IRR. Przykadami takich projektw s kopalnie i elektrownie jdrowe, ktre zazwyczaj notuj znaczne wydatki pienine na kocu projektu wynikajce z kosztw zamknicia. Poniewa rankingi projektw wedug IRR mog by mylce, przy zaoeniu, e wymagania informacyjne dla obliczenia waciwej wartoci NPV i IRR s takie same (z pominiciem stopy dyskontowej), zawsze warto wyliczy NPV projektu. Za kierowaniem si wysokoci NPV przy podejmowaniu decyzji przemawia wiele przesanek. Gdy nie mona stosowa IRR (projekty nietypowe) mona policzy MIRR (zmodyfikowan wewntrzn stop zwrotu), ktra ma tak sam interpretacj jak IRR - stopa dyskontowa dla ktrej NPV jest rwne zero. Oglna formua metody IRR wyraona jest wzorem:

NPV =
t =0

NCFt =O (1 + IRR) t

Wewntrzn stop zwrotu mona oblicza na podstawie algorytmu NPV dla: wszystkich dostawcw kapitau korzy netto jest wyraona formu FCFF (klasyczna standardowa wewntrzna stopa zwrotu), firmy i waciciela korzy netto jest wyraona formu FCFE (wacicielska wewntrzna stopa zwrotu IRRw), waciciela kapitau zakadowego korzy netto jest wyraona dywidend lub wzrostem wartoci firmy. W rozdziale 6.5 przedstawiono obliczenia wskanikw opacalnoci na przykadzie 2 biogazowni rolniczych. Finansowa zaktualizowana warto netto (FNPV) projektu i finansowa wewntrzna stopa zwrotu (FRR)

101

Po zgromadzeniu danych dotyczcych kosztw inwestycji, kosztw i przychodw operacyjnych, nastpnym logicznym krokiem w analizie finansowej jest ewaluacja finansowego zwrotu z inwestycji. Wymagane wskaniki do sprawdzenia efektywnoci finansowej projektu to: finansowa zaktualizowana warto netto (FNPV) projektu, a take finansowa wewntrzna stopa zwrotu (FRR). Konkretniej, finansowa zaktualizowana warto netto FNPV(C) oraz finansowa stopa zwrotu FRR(C) z cakowitych kosztw inwestycji su do mierzenia efektywnoci inwestycji niezalenie od rde lub metod finansowania. Drugi wskanik jest stay w skali projektu. Preferowanym wskanikiem powinna zazwyczaj by zaktualizowana warto netto, poniewa stopa zwrotu moe by mylca, nie zawiera tak uytecznej informacji o wartoci projektu. Wskaniki FNPV/K, FRR/K dotycz kapitau wasnego inwestora, czyli innymi sowy mwi ile zostanie inwestorowi nie tylko po pokryciu nakadw inwestycyjnych i kosztw operacyjnych w caym okresie ycia projektu, ale te po spacie dawcw kapitau obcego (raty kapitaowe kredytu plus odsetki). W przypadku inwestycji typowych, gdy FNPV>0 projekt opacalny, bo generuje wpyw gotwki netto

6.3

Jednostkowe nakady inwestycyjne, koszty operacyjne

Wstpne, przedinwestycyjne analizy ekonomiczne wykonuje si gdy nieznane s jeszcze pene koszty inwestycyjne i eksploatacyjne oraz zweryfikowane przychody z funkcjonujcej ju biogazowni. Punktem wyjciowym dla inwestora jest zaoenie dotyczce zainstalowanej mocy elektrycznej jak chce uzyska. Aby przeprowadzi wstpne analizy ekonomiczne niezbdna jest znajomo referencyjnych nakadw inwestycyjnych, kosztw i przychodw operacyjnych. Dotychczasowe dowiadczenia zagraniczne oraz krajowe (rozdzia 5) wskazuj, e w sektorze biogazowni rolniczych dziaaj zasady ekonomiki skali, tzn. jednostkowe nakady inwestycyjne rosn lub malej wraz ze zmian mocy instalacji. Trudno w chwili obecnej wskaza na technicznoekonomiczne kryteria podziau na mikrobiogazownie (np. poniej 100 kWel mocy elektrycznej), mae biogazownie (np. 100 - 500 kWel), rednie (np. 500-1.000 kWel) i due (np. powyej 1.000 kWel), gdy brak jest wikszej prbki statystycznej zrealizowanych inwestycji w Polsce. Nie wiadomo te do jakiej wielkoci pojedynczej biogazowni dziaa efekt skali, o ktrym decyduj elementy takie jak konieczno rozbudowy niezbdnej infrastruktury, etc. Ronie te rozkadaj si elementy ryzyka w duych i maych obiektach, wpywajc na dziaalno podstawow inwestora. Wyej wymienione zagadnienia musz by zawsze elementem indywidualnej oceny inwestycji. Poniej opisano charakterystyczne wskaniki dla biogazowni maych oraz rednich i duych. Analiz ekonomiczn przeprowadzono przy rozbiciu kosztw na jednostkowe nakady inwestycyjne oraz koszty operacyjne, przy czym te ostatnie w sposb mniej jednoznaczny uzalenione s od wielkoci (skali) inwestycji. rednie i due biogazownie Oglny podzia poszczeglnych kategorii nakadw w rozbiciu na skadniki czstkowe zaley od urzdze wchodzcych w skad cigu technologicznego danej biogazowni, tym niemniej mona wychwyci pewne znaczce i powtarzajce si kategorie nakadw. W kadej z analizowanych biogazowni najwikszy udzia maj 2 podstawowe elementy: budowa komr fermentacyjnych oraz zakup agregatw kogeneracyjnych. Elementy te stanowi ok. 20% nakadw inwestycyjnych kady. Dla przykadowej biogazowni struktur nakadw przedstawia Rysunek 15.

102

Kategorie nakadw inwestycyjnych

Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego, 12% Inne, 16%

rodki transportu, 2% Prace budowlanomontaowe, 13% Komora fermentacyjna, 16% Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej, 6%

Instalacje elektryczne i pomiarowe, 8% System grzewczy, 3% Instalacje (wod/kan/gaz), 7%

Ukad kogeneracyjny, 17%

Rysunek 15 Struktura kategorii nakadw inwestycyjnych dla przykadowej biogazowni opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy o mocy 0,86 MWel. Natomiast procentowy udzia poszczeglnych kategorii zaley od tego jakie opcje technologiczne zostan wybrane. Przykady wyboru opcji technologicznych, ktre mog spowodowa znaczne przesunicia w procentowym udziale poszczeglnych nakadw w kosztach inwestycji zamieszczono poniej: Z powodu braku wystarczajcej powierzchni terenu (dodatkowe kilka ha), zamiast lagun inwestor zdecyduje si na budow zbiornika elbetowego do przechowywania pulpy pofermentacyjnej (rozwizanie kilkukrotnie drosze). Biogazownia bdzie przetwarza odpady niebezpieczne wymagajce obrbki termiczno cinieniowej w temperaturze 1330C, co spowoduje wzrost nakadw inwestycyjnych. Budowa hali i urzdze do sterylizacji moe podwyszy koszty budowy biogazowni nawet o 20%. Jednoczenie odpady takie (np. poubojowe) posiadaj wysoki potencja do produkcji biogazu, tak wic ich zastosowanie znaczco zwikszy opacalno przedsiwzicia. Inwestor bdzie sprzedawa ciepo odbiorcy kocowemu zlokalizowanemu w odlegoci kilku kilometrw od biogazowni, co spowoduje znaczcy wzrost nakadw inwestycyjnych na rozbudow rurocigw ciepowniczych. Tego rodzaju nakady bd miay decydujce znaczenie zwaszcza w przypadku biogazowniach maych, gdzie ich procentowy udzia w strukturze nakadw jest znaczcy. Tabela 16 przedstawia kategorie nakadw inwestycyjnych w rozbiciu na podkategorie, z zaznaczeniem ktre opcje zostay wybrane i przyjte do analizy dla przykadowej biogazowni (podrozdzia 6.5) o mocy 0,86 MWel, opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy, a ktrej struktur nakadw przedstawiono wczeniej - Rysunek 15. Dowiadczenia firmy Poldanor S.A., prekursora na polskim rynku, pokazuj, e biogazownie rolnicze mona budowa przy jednostkowych nakadach 8-12 mln z/MWel mocy zainstalowanej. Natomiast inni deweloperzy, ktrzy wdraaj w Polsce technologie zagraniczne (gwnie niemieckie) podaj nakady inwestycyjne na budow 1 MWel mocy zainstalowanej na poziomie 18-

103

21 mln z/MWel. Wymienione nakady zakadaj brak ryzyka walutowego i obliczone s dla kursu poniej 4 PLN/EUR. Poniewa wikszo komponentw cigu technologicznego biogazowni jest kupowana za granic istnieje prawdopodobiestwo, e zmiana kursu walut odbije si rwnie na poziomie nakadw inwestycyjnych wyraonych w zotwkach. Naley pamita o tym, e przytaczane w niniejszej analizie nakady inwestycyjne netto nie zawieraj podatku od towarw i usug VAT. Aby otrzyma nakady inwestycyjne brutto naley doliczy: podatek VAT od robt budowlanych 8% podatek VAT od zakupu maszyn i urzdze 23% podatek VAT od zakupu rodkw transportu 23% podatek VAT od kosztw oglnych 23% W analizach wstpnych rednio dla caej inwestycji aby otrzyma nakady inwestycyjne brutto do nakadw inwestycyjnych netto naley doliczy 17-19% VAT.

104

Tabela 16 Rozbicie kategorii nakadw inwestycyjnych na podkategorie.

Kategorie Komora fermentacyjna Ukad kogeneracyjny Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego Podkategorie Wraz ze zbiornikiem biogazu, wymiennikiem ciepa, mieszadem i oprzyrzdowaniem Silnik CHP Instalacja do higienizacji 700C Instalacja do sterylizacji 1330C Zbiorniki buforowe/odstojniki na substraty pynne, komora wstpnego mieszania Hala przyj substratw na odpady stae Waga samochodowa Dozownik substratw z systemem rozdrabniajcym Tabor samochodowy do transportu wsadu do biogazowni Tabor samochodowy do rozwoenia substratu na pola wasne adowarka teleskopowa Kocio gazowy Rozdzielnia ciepa i rurocigi ciepownicze Rozbudowa sieci ciepowniczej Instalacje i przycza Instalacja do odsiarczania biogazu Pochodnia do spalania nadwyki biogazu Instalacje elektryczna, odgromowa, przepiciowa Aparatura kontrolno-pomiarowa Stacja Trafo Rozbudowa sieci do GPZ Zbiornik elbetowy Laguny Urzdzenia do ewaporacji (po dekantacji) Urzdzenia do suszenia osadu pofermentacyjnego (soneczne) Dekanter (wirwka) Prasa Urzdzenie do odwrconej osmozy Nadzr budowlany Roboty montaowe Budynek technologiczny Budynek socjalno-biurowy (wyposaenie) Rozbudowa drg Prace ziemne i budowlane (z ogrodzeniem) Dokumentacja projektowa Zakup technologii (licencja) Warto gruntu pod inwestycj Rozruch Opata przyczeniowa Owietlenie obiektu na czas budowy Ubezpieczenie obiektu na czas budowy Rozbudowa przycza Instalacja do oczyszczania gazu do standardw wtaczania do sieci /-- ------------ ------ ------ ------ ------------------------------------------------------ -------------

rodki transportu

System grzewczy

Instalacje (wod/kan/gaz)

Instalacje elektryczne i pomiarowe

Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej Obrbka pulpy pofermentacyjnej

Prace budowlano-montaowe

Inne

Instalacje do zataczania biogazu do sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego

Oznaczenia wybrany nakad wystpuje w przyjtej do dalszej analizy opcji technologicznej ------nie dotyczy analizowanej opcji technologicznej

Mae biogazownie W przypadku mikrobiogazowni i maych biogazowni brak jest wystarczajco wiarygodnych informacji o rynku w Polsce do tej pory powstaa tylko jedna taka biogazownia w miejscowoci Studzionka (rozdzia 5). Z uwagi na pilotaowy charakter obiektu, przyjt metod budowy sposobem gospodarczym oraz brak szerszych dowiadcze eksploatacyjnych, nie mona choby w przyblieniu okreli jak bd si ksztatoway koszty dla takich inwestycji. Nie mona bezporednio przeliczy jednostkowych nakadw z duych na mae biogazownie, poniewa istnieje caa grupa kategorii

105

nakadw (takich jak opata przyczeniowa, zakup technologii, aparatura kontrolno-pomiarowa), ktre s raczej stae i w mniejszym stopniu zale od mocy zainstalowanej. O ile istniej analogiczne warunku przyczenia w danym punkcie, jednostkowe koszty przyczenia do sieci malej wraz ze wzrostem wielkoci instalacji, w warunkach niemieckich dla biogazowni o mocy 100-500 kWel miay one udzia do 8% w cakowitych nakadach inwestycyjnych, natomiast dla instalacji wikszych do 3% nakadw (FNR 2005). Dlatego dla mikrobiogazowni oraz maych biogazowni (poniej 500 kWel) podano jako referencyjne nakady inwestycyjne dla biogazowni niemieckich, w przeliczeniu na 1 kWel mocy zainstalowanej. Jednake trzeba pamita o tym, e nie mona w bezporedni sposb przeoy informacji z rynku niemieckiego, o bardzo rozbudowanym rynku dostawcw, serwisu etc. bezporednio na rynek polski. Poniewa rynek urzdze i usug w brany biogazu rolniczego jest w pocztkowej fazie rozwoju, szacuje si, e dla takiej samej wielkoci maej biogazowni nakady mog by nawet kilkukrotnie wysze ni dla duej. W przypadku maych biogazowni dziaa rwnie ekonomia skali - jednostkowa wysoko nakadw maleje wraz ze zmian wielkoci instalacji - czym wiksza instalacja tym nakady inwestycyjne jednostkowe bd mniejsze, co ilustruje Rysunek 16.
Moc, objto komory 500kWe, 3000m3

330kWe, 2400m3

220kWe, 3300m3

150kWe, 150m3

75kWe, 480m3

55kWe, 420m3

500

1000

1500

2000

2500 EUR/kWe

3000

3500

4000

4500

5000

Rysunek 16. Jednostkowe nakady inwestycyjne w przeliczeniu na 1 kWel mocy zainstalowanej dla biogazowni niemieckich. (FNR 2005).

106

Procentowy udzia poszczeglnych skadnikw nakadw inwestycyjnych przedstawia Rysunek 17

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Komora fermentacyjna

rednio 33,5%

Kogeneracja

rednio 33,6%

Wstpna obrbka i przygotowanie substratw

rednio 6,3 %

55 kWe, 420m3

75 kWe, 480m3

150 kWe, 150m3 Dodatkowe wyposaenie rednio 17,5% 220 kWe, 3300m3

330 kWe, 2400m3 Koszty planowania i uzyskania pozwole rednio 9,1%

500 kWe, 3000m3

Rysunek 17 Procentowy udzia nakadw przypadajcy na zasadnicze elementy biogazowi, dane urednione dla biogazowi niemieckich (55-500 kWel). Dotychczasowe wyniki analiz o charakterze ekonomicznym nie pozwalaj na tak jednoznaczne powizanie jednostkowych kosztw operacyjnych z wielkoci instalacji. Dlatego poniej omwiono struktur i oszacowano wysokoci kosztw (w tym jednostkowych) bez prby ich wyodrbnienia (kategoryzacji) dla poszczeglnych zakresw mocy zainstalowanych biogazowni. Koszty operacyjne zawieraj wszystkie dane dotyczce wydatkw przewidzianych na zakup towarw i usug, ktre nie maj charakteru inwestycyjnego, poniewa ich wielko oblicza si dla rocznego okresu obrachunkowego w warunkach typowej eksploatacji. S to m.in. bezporednie koszty produkcji (zuycie materiaw i urzdze, koszty usug i personelu), wydatki administracyjne, wydatki zwizane z zakupem towarw (m.in. substratw). Oprcz kosztw operacyjnych wystpuj rwnie koszty finansowe zwizane np. ze spat kredytu. Wedug danych niemieckich sumaryczne, roczne koszty operacyjne wynosz od 14,8% (bez kosztw zakupu substratw) do 22,6 - 40,4% (uwzgldniajc koszt zakupu substratw) nakadw inwestycyjnych. W wikszoci biogazowni roczne koszty eksploatacyjne osigaj poziom 20-25% cakowitych nakadw inwestycyjnych. Due znaczenie ma udzia zakupu rolin energetycznych jako substratw i tak dla 62% biogazowni roliny energetyczne stanowi ponad 20% rocznych kosztw eksploatacyjnych (FNR 2005). Koszty pozyskania substratw z transportem Przedzia kosztw jest tu bardzo szeroki. Przykadowo za kiszonk kukurydzy trzeba bdzie zapaci ok. 100 z/t, natomiast za gnojowic od zera do 50 z/t. Oddzieln kwesti jest koszt transportu substratw z miejsca wytwarzania odpadw/upraw do biogazowni. Jeli operator biogazowni opaca transport substratw (koszty transportu mog by rwnie pokrywane przez dostarczajcego) naley doliczy koszty paliwa oraz zakupu i serwisu taboru samochodowego.

107

Utrzymanie, konserwacja i naprawy W warunkach niemieckich usugi remontowe, naprawcze i konserwacyjne wyniosy dla 90% biogazowni ok. 10% rocznych kosztw eksploatacyjnych. Przyjmuje si, e biogazownia na potrzeby procesowe zuyje ok. 9% wyprodukowanej energii elektrycznej oraz 25% wyprodukowanego ciepa. Niekiedy, potrzebny bdzie zakup wody w celu jej zmieszania ze zbyt gstym wsadem. Do prawidowej eksploatacji agregatw kogeneracyjnych niezbdna bdzie regularna wymiana oleju. W warunkach niemieckich dla 70% biogazowni koszty wymiany oleju stanowi 20% rocznych kosztw eksploatacyjnych, a w niektrych przypadkach nawet ok. 40% (FNR 2005). Amortyzacja Roczne stawki amortyzacji przyjmuje si oddzielnie dla kadego komponentu biogazowni. Zgodnie z Zacznikiem nr I Wykaz rocznych stawek amortyzacyjnych do Ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (j.t. Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350, z pn. zm., z pn. zm.) oraz do Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osb prawnych (j.t. Dz.U. 1992 Nr 21 poz. 86, z pn. zm.) wynosz one od 4,5% do 20%. rednio dla caej biogazowni mona przyj stawki amortyzacji na poziomie 10% rocznie. Podatki Dla osb prawnych naley uwzgldni podatek dochodowy w wysokoci 19% od wypracowanego zysku (w zalenoci od przyjtej formy prawnej bdzie to najczciej podatek od osb prawnych, bardzo rzadko podatek od osb fizycznych prowadzcych dziaalno gospodarcz) oraz podatek od nieruchomoci. Zazwyczaj kada gmina podaje obowizujce stawki w PLN/m2 oddzielnie dla gruntw i budowli. Ubezpieczenie Obejmuje np. ubezpieczenie majtku i od odpowiedzialnoci cywilnej (np. przerw w dostawie). Ubezpieczenie instalacji w warunkach niemieckich w 40% badanych biogazowni wynosiy 0,1-0,3% cakowitych nakadw inwestycyjnych, cho przedzia takiego ubezpieczenia waha si od 0 do 1,1 %. Ubezpieczenie od przerw w dostawie podaje si w % od wielkoci produkcji. Koszty wynagrodze Przyjmuje si, e nowobudowana biogazownia wymaga zatrudnienia 2-3 osb w fazie budowy. Do kosztw wynagrodze doliczy naley koszty ubezpieczenia spoecznego. W fazie eksploatacji, wedug danych z monitoringu biogazowni niemieckich, zapotrzebowanie na prac ksztatuje si nastpujco (FNR 2005): obsuga biogazowni (kontrola procesu, drobne naprawy, prowadzenie biura): rednio ok. 500 h rocznie pozyskanie upraw energetycznych: 0,4 h/ ton (gwnie jesieni), wylewanie przefermentowanej pulpy na pola: 1,88 h/ha (w miesicach marzecwrzesie). Przykadowe zatrudnienie na etapie eksploatacji dla biogazowni 0,86 MWel opisanej w rozdziale 6.5, to: 2 osoby do obsugi biogazowni, 10 osb w miesicach jesiennych do pozyskania substratu, 3 osoby w miesicach marzec-wrzesie do rozwoenia nawozu. W przypadku zakupu usug na rynku zewntrznym (zakup gotowej kiszonki, usugi rozwoenia na pole, usugi ochrony obiektu czy usugi monitoringu biologicznego) w biogazowni mog by zatrudnione 2 osoby. Inne koszty Inne koszty to przykadowo ochrona obiektu czy koszty obsugi biura, wykonanie analiz fizyko-chemicznych czy koszt obsugi prawno-finansowej.

108

Rysunek 18 przedstawia przykadow struktur kosztw operacyjnych dla biogazowni o mocy 0,86 MWel opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy, bez amortyzacji.

Kategorie kosztw operaycjnych (bez amortyzacji)

Zakup energii elektrycznej na potrzeby wasne, 3% Koszt rozwoenia pulpy pofermentacyjnej na pola/ki, 23% Eksplotacja przycza e.e.: czynsz dzierawny -stacja TRAFO, 5% Koszt oleju do generatora, 3% Naprawy, zakup czci zamiennych, 3% Podatek od budowli, 1% Podatek od gruntw, 1% Wynagrodzenie pracownikw, 5% Inne, 29% Ubezpieczenie pracownikw, 1% Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej, 1% Ubezpieczenie majtku, 1% Obsuga prawna, 0,3% czny koszt zakupu i przechowywania substratw, 48% Pozostae koszty, 3% Ochrona terenu i budynkw, 0,1% Koszt bhp i szkolenia, 1%

Materiay biurowe, usugi telekomunikacyjne, 2%

Rysunek 18 Struktura kosztw operacyjnych dla biogazowni o mocy 0,86 MWel opartej na kiszonce kukurydzy i gnojowicy. Poszczeglne kategorie kosztw operacyjnych zale rwnie od wybranej opcji technologicznych dla realizowanej inwestycji, przykadowo: Zakup gruntu pod inwestycj spowoduje, e nie pojawi si koszty zwizane z jego dzieraw. Zastosowanie odpowiednich technologii (np. fermentacji suchej) spowoduje brak koniecznoci rozcieczania mieszaniny substratw, w zwizku z tym nie pojawi si koszty zakupu wody technologicznej. Brak koniecznoci higienizacji odpadw niebezpiecznych kategorii II i III czy przerbki masy pofermentacyjnej oznacza brak kosztw zwizanych z eksploatacj urzdze do tego niezbdnych. Brak odpowiedniego ukadu do odsiarczania biogazu powoduje, e ukad kogeneracyjny bdzie wysoce awaryjny i wymaga bdzie czstej wymiany oleju, co wie si z dodatkowymi kosztami.

109

Tabela 17 Kategorie kosztw operacyjnych dla biogazowni

czny koszt zakupu i przechowywania substratw czny koszt transportu substratw (wsadu do biogazowni) Koszt rozwoenia pulpy pofermentacyjnej na pola/ki Dzierawa gruntu (nie dotyczy gdy grunt jest zakupiony w ramach inwestycji) Zakup energii elektrycznej na potrzeby wasne Zuycie wody (nie dotyczy gdy nie ma potrzeby rozcieczania wsadu) Naprawy, zakup czci zamiennych Eksploatacja przycza elektroenergetycznego Koszty operacyjne ewaporacji (po dekantacji) osadu pofermentacyjnego Koszty operacyjne prasy (obrbka osadu pofermentacyjnego) Koszty operacyjne dekantacji (obrbka osadu pofermentacyjnego) Koszt operacyjne odwrconej osmozy (obrbka osadu pofermentacyjnego) Koszty operacyjne ukadu do oczyszczania biogazu (zataczanie do sieci) Utylizacja frakcji staej (spalanie) Utylizacja odcieku (oczyszczalnia) Podatek od budowli Podatek od gruntw Wynagrodzenie pracownikw Ubezpieczenie pracownikw Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej (przeciwko przerwom w dostawie) Ubezpieczenie majtku Obsuga prawna Pozostae koszty Ochrona terenu i budynkw Koszt bhp i szkolenia Materiay biurowe, usugi telekomunikacyjne Amortyzacja Oznaczenia wybrany koszt operacyjny wystpuje w danej, przyjtej do dalszych analiz opcji technologicznej ------nie dotyczy wybranej i analizowanej dalej opcji technologicznej ------ ------ ------------------------------------------

Inwestycje biogazowe generuj wasne przychody ze sprzeday towarw (ew. usug pochodnych), takich jak: energia elektryczna, ciepo, pulpa pofermentacyjna na cele nawozowe. Ne etapie wstpnych analiz ekonomicznych przychody te okrela si mnoc prognozowane iloci wytworzonych produktw przez ich jednostkowe ceny. Tabela 18 przedstawia przykadowe ceny jednostkowe - dla przychodw ze sprzeday produktw i wiadectw pochodzenia (s to dane rednie z rynku, ale nie s cenami gwarantowanymi - kadorazowo podlegaj negocjacji z kupujcym). Tabela 18 Kategorie przychodw biogazowni
Jednostkowe przychody Sprzeda energii elektrycznej Sprzeda zielonych P Sprzeda tych P Sprzeda fioletowych P Sprzeda brzowych P Sprzeda ciepa Odpatno za przyjcie odpadw do utylizacji Nawz (wylewanie na pola wasne) Sprzeda jako nawz/opata za przekazanie 197,21 z/MWh 275,73 z/MWh 124,61 z/MWh 59,16 z/MWh nieznana 34,9 z/GJ* 120 z/t 50 z/t 20 z/t Uwagi rednia cena sprzeday energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym za rok 2009 (URE 2010(a)) rednia cena PMOZE_A z TGE (TGE 2010), negocjacje z OSD rednia cena jednostek PMGM z TGE (TGE 2010), negocjacje z OSD Przewidywana cena na podstawie informacji o opacie zastpczej podawanej przez URE, negocjacje z OSD Negocjacje z PGNIG rednia cena ciepa z OZE (URE 2010(b)) Negocjacje rednia cena gnojowicy z rynku Negocjacje

110

*wskazana oficjalna cena ciepa jest tylko referencyjn; w praktyce lokalnemu operatorowi biogazowni nie udaje si uzyska (wynegocjowa) cen obowizujcym na rynku ciepowniczym i do dalszych analiz przyjto nisze ceny sprzeday ciepa.

Koszty operacyjne dla instalacji oczyszczajcych biogaz Modele biznesowe polegajce na sprzeday oczyszczonego biogazu (biometanu) do sieci (por. rozdzia 2.2) nie s jeszcze sprawdzone w Polsce i wystarczajco rozpowszechnione za granic, aby mona byo zaproponowa rozwizania i koszty referencyjne dla krajowych inwestorw. Jednak wraz z przewidywanym rozwojem regulacji pierwsze tego typu, komercyjne projekty pojawi si take w Polsce, dlatego warto powieci im chwil uwagi. Budowa instalacji do uszlachetniania biogazu do parametrw gazu ziemnego wie si ze znacznymi nakadami. Cakowita wysoko nakadw inwestycyjnych oraz rocznych kosztw operacyjnych zaley przede wszystkim od wielkoci instalacji i rodzaju zastosowanej technologii. Na podstawie analizy obecnie dziaajcych instalacji tego typu w Europie mona oszacowa, i rednie koszty inwestycyjne wahaj si w granicach od 0,5-0,8 miliona EUR w przypadku instalacji biogazowej produkujcej 250 Nm3 biogazu/h (ekwiwalent 500 kWel); do 1,2-1,5 miliona EUR dla instalacji wytwarzajcej 1.000 Nm3/h (ekwiwalent 2 MWel (Beil M. 2010)). Natomiast jednostkowe koszty eksploatacyjne wykorzystania technologii produkcji biometanu s odwrotnie proporcjonalne do wydajnoci instalacji. Im mniejsza jest produkcja biogazu, tym wysze s koszty eksploatacyjne na jednostk produkowanej energii. W instalacjach funkcjonujcych obecnie w Europie koszty te wahaj si od ok. 13-17 EUR/MWh dla instalacji produkujcej 250 Nm3 biogazu/h do 7-13 EUR/MWh przy wydajnoci 1.000 Nm3 biogazu/h. Naley mie na uwadze, i procesowi uszlachetniania biogazu do jakoci gazu ziemnego towarzysz te inne procesy, wymagajce dodatkowych kosztw. Nale do nich m.in. takie procesy jak: odsiarczanie, osuszanie, dostosowanie wartoci opaowej czy cinienia gazu. Przystpujc do wyboru instalacji do oczyszczania biogazu naley wzi pod uwag zapotrzebowanie na energi elektryczn i ciepo poszczeglnych instalacji (Beil M. 2010).

6.4

Uproszczona metoda obliczeniowa korzyci rodowiskowych

W analizach ekonomicznych, do typowych korzyci ekonomicznych (przychodw w bezporednim sensie finansowym) warto doliczy korzyci rodowiskowe takie jak redukcja emisji gazw cieplarnianych. Biogazownia przyczynia si do redukcji emisji poprzez zastpienie kopalnych paliw, ktre inaczej przeznaczone byyby do produkcji ekwiwalentnej iloci energii elektrycznej i/lub ciepa. Wane s rwnie emisje utknite w rolnictwie poprzez nawozowe wykorzystanie odchodw zwierzt oraz zastpienie nawozw sztucznych. Sama biogazownia rwnie moe generowa emisje spowodowane wyciekami biogazu w przypadku nieszczelnych zbiornikw, niepenego spalania w ukadzie do produkcji energii, przy transporcie substratw, rozwoeniu gnojowicy na pola, czy w kocu podczas produkcji rolin energetycznych przeznaczonych jako wsad do biogazowni. Do oceny korzyci ekologicznych na potrzeby instytucji finansujcych nie analizuje si szczegowo ww. emisji, obliczenia dotycz tylko i wycznie redukcji emisji z tytuu produkcji energii (same emisje s wane jako rdo opat rodowiskowych i kar dla energetyki opartej na paliwach kopalnych). Do oceny ekologicznej wnioskw w programach pomocowych oraz w funduszach ochrony rodowiska stosuje si zazwyczaj dynamiczny koszt jednostkowy (DGC). Przykadowo jest to jedno z kryteriw oceny wnioskw do Programu Zielonych Inwestycji (GIS), finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW). DGC pokazuje, jaki jest techniczny koszt uzyskania jednostki efektu ekologicznego (w tym przypadku redukcji emisji 1 tony CO2). Koszt ten jest wyraony w zotwkach na jednostk efektu ekologicznego, w tym przypadku z/t uniknitej emisji CO2. Im nisza jest warto wskanika, tym przedsiwzicie jest bardziej efektywne. Do obliczenia tego wskanika potrzebne bd: nakady inwestycyjne, roczne koszty operacyjne oraz obliczony efekt ekologiczny z tytuu produkcji energii.

111

Na stronie internetowej NFOiGW11 dostpny jest arkusz do automatycznego obliczania takiego wskanika dla inwestycji. Redukcj emisji liczy si jedynie dla wyprodukowanej energii elektrycznej i ciepa uytkowego (potrzeby wasne plus sprzeda), nie uwzgldnia si innych czynnikw. Do prostego rwnania podstawia si jednostkowe wskaniki emisji CO2 dla polskiego systemu elektroenergetycznego oraz paliwa ktre zastpi produkcj ciepa w danej lokalizacji. W rozdziale 6.5 przedstawiono obliczenia korzyci rodowiskowych na przykadzie dwch poddanych analizie przykadowych biogazowni rolniczych.

6.5

Przykadowe obliczenia opacalnoci ekonomicznej oraz dodatkowych korzyci rodowiskowych dla redniej i duej biogazowni

W rozdziale 6.3 podano jednostkowe nakady inwestycyjne oraz koszty operacyjne dla biogazowni. Przykadowe analizy ekonomiczne przeprowadzono dla typowych, obecnie przygotowywanych projektw inwestycyjnych o mocy powyej 500 kWel (wikszo zrealizowanych projektw to due biogazownie, a przygotowywane na rynek polski projekty maj redni moc ok. 1,6 MWel). Uproszczone analizy wykazuj generalnie nisk opacalno mikrobiogazowni i maych biogazowni przy obecnych uwarunkowaniach prawnych (system wsparcia) i finansowych (dostpno do kredytu). Jednak wobec braku wiarygodnych w warunkach krajowych danych ekonomicznych w niniejszym przewodniku nie przedstawiono wynikw oraz nie wykonano analizy ekonomicznej dla biogazowni o mocy poniej 500 kWel, ktre mona by uzna za referencyjne i reprezentatywne. Wybrane dwa przykady - warianty technologiczne rni si zasadniczo nie tylko moc ale substratami: biogazownia oparta na wsadzie z kiszonki kukurydzy i gnojowicy o mocy 0,86 MWel oraz biogazownia utylizacyjna o mocy 1,81 MWel wykorzystujca produkty uboczne z przemysu rolno-spoywczego. Taki wybr przypadkw do analizy ekonomicznej pozwala bada wpyw nowego instrumentu wsparcia jakim jest moliwo czenia przychodw ze sprzeday wiadectw pochodzenia zielonych i kogeneracyjnych. Te ostatnie maj rn cen rynkow, w zalenoci od tego czy moc ukadu kogeneracyjnego jest poniej czy powyej 1 MWel. Przy ocenie ekonomicznej wykorzystano dostosowan do potrzeb ocen biogazowni rolniczych metod i program symulacyjny (kalkulator) Instytutu Energetyki Odnawialnej - BiogazInwest. Prezentacj wynikw analiz ekonomicznych (NPV, IRR, SPBT) poprzedzono szczegowymi zaoeniami technologicznymi (por. rozdzia 2) oraz kalkulacjami wydajnoci . Przykad 1. Biogazownia rolnicza o mocy poniej 1 MWel tj. 0,86 MWel Parametry technologiczne: Fermentacja: mezofilowa, mokra Zapotrzebowanie na wod do rozcieczenia: brak Hydrauliczny czas retencji: 38 dni Sumaryczna objto komr fermentacyjnych: 4,7 tys. m3 Odzysk biogazu w zbiorniku wtrnym (tu laguny pod przykryciem): 3,7% Wsad: Gnojowica wiska: 30.000 t/r , substrat wasny pozyskiwany jako darmowy odpad Kiszonka kukurydzy: 15.000 t/r, pozyskiwana po cenie rynkowej - 100 z/t Produkcja biogazu: 3,2 mln m3/r

11

www.nfosigw.gov.pl/

112

Dostpno urzdze: 91% (8.000 h) Moc zainstalowana: Elektryczna: 0,86 MWel Cieplna: 0,97 MWt Sprawno produkcji energii elektrycznej w kogeneracji: 39% Sprawno produkcji ciepa w kogeneracji: 44% Produkcja energii: Energii elektrycznej: 6,9 GWh/r Ciepa: 28,0 TJ/r Zuycie energii na potrzeby wasne: Energii elektrycznej: 9% Ciepa: 24% Sprzeda energii: Sprzeda energii elektrycznej: 100% wyprodukowanej Sprzeda ciepa uytkowego: 20% nadwyki tj. po odjciu ciepa na potrzeby wasne Pulpa pofermentacyjna: Ilo: 41,2 tys. m3/r Sposb przechowywania: laguny - 2,3 ha Sposb zagospodarowania: wykorzystanie na polach wasnych Wymagana powierzchnia pl do nawoenia: 1,5 tys. ha. Przechowywanie przefermentowanej pulpy: Dla analizowanej biogazowni do przechowywania przefermentowanej biomasy wybrano laguny, co jest rozwizaniem znacznie taszym ni budowa zbiornika elbetowego. Naley jednak pamita, e speniony musi by warunek dostpnoci wystarczajcej iloci terenu pod inwestycj - w tym przypadku 4 ha. Warto gruntu, nawet w przypadku gdy jest to teren nalecy do inwestora, naley uwzgldni w nakadach inwestycyjnych. Struktura finansowania: rodki wasne: 20% Kredyt bankowy: 80%, oprocentowanie w skali roku: 8,5%, okres kredytowania: 12 lat. Na nastpnej stronie podano struktur nakadw inwestycyjnych dla podanych uprzednio zaoe projektowych. Sumaryczne nakady wynios 15,5 mln z, co daje wskanik rezultatu 18,6 mln z/MWel. Najwikszy udzia procentowy w strukturze nakadw maj ukad kogeneracyjny (17%) oraz komora fermentacyjna (16%).

113

Nakady inwestycyjne: 15,5 mln PLN

miliony PLN 0,0 Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego rodki transportu 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

Kategorie nakadw

Komora fermentacyjna Ukad kogeneracyjny System grzewczy Instalacje (wod/kan/gaz) Instalacje elektryczne i pomiarowe Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej Obrbka pulpy pofermentacyjnej Prace budowlano-montaowe Inne

Rysunek 19 Struktura i wielko nakadw inwestycyjnych dla biogazowni 0,86 MWel przykad 1. W strukturze kosztw operacyjnych bez amortyzacji (3,9 mln z) najwikszy udzia ma koszt zakupu i przechowywania substratw. Gnojowica bdzie pozyskiwana bezkosztowo, kiszonka kukurydzy po cenie 100 z/t. Dodatkowo zaoono, e bdzie ona przechowywana w rkawie (+20% do ceny kiszonki). Kolejn znaczc pozycj jest koszt rozwoenia przefermentowanej pulpy na ki.

114

Koszty operacyjne bez amortyzacji: 3,9 mln PLN

miliony PLN 0,00 czny koszt zakupu i przechowywania substratw Zakup energii elektrycznej na potrzeby wasne Eksplotacja przycza e.e.: czynsz dzierawny -stacja TRAFO Koszt oleju do generatora Naprawy, zakup czci zamiennych 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00

Kategorie kosztw

Podatek od budowli Podatek od gruntw Wynagrodzenie pracownikw Ubezpieczenie pracownikw Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej Ubezpieczenie majtku Obsuga prawna Pozostae koszty Ochrona terenu i budynkw Koszt rozwoenia pulpy pofermentacyjnej na pola/ki Koszt bhp i szkolenia Materiay biurowe, usugi telekomunikacyjne

Rysunek 20 Struktura rocznych kosztw operacyjnych dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. Zaoenia, ktre przyjto do obliczenia przychodw dla biogazowni: - cena sprzeday energii elektrycznej: 197,21 z/MWh - cena sprzeday ciepa: 22 z/GJ - cena zielonego wiadectwa pochodzenia: 275,73 z/MWh - cena tego wiadectwa pochodzenia (za kogeneracj o mocy <1 MWel): 124,61 z/MWh Podane powyej dane s danymi rednimi z rynku za ostatni dostpny okres, przepywy finansowe w czasie szacowane s dla nastpujcych zaoe: Stopa kosztu kapitau (stopa dyskonta) Wspczynnik inflacji Roczna zmiana cen: Energii elektrycznej do 2020 roku Energii elektrycznej po 2020 roku Zielonych certyfikatw do 2018 roku tych certyfikatw do 2020 roku Substratu 8,00% 2,50%

5,00% 2,00% 5,00% 5,00% 2,50%

115

 Nawozu Ciepa

2,50% 2,50%

Zaoono, e do roku 2018 jednostkowe przychody z tytuu pozyskania zielonych P oraz do roku 2020 kogeneracyjnych P bd rosy zgodnie z tempem wzrostu cen energii elektrycznej (5%). Nastpnie zaoono utrzymanie obecnego systemu wsparcia, ale zmniejszenie jego intensywnoci i skompensowania wzgldnego spadku cen jednostkowych wiadectw wzrostem cen za sprzedawan energi. Speniony jest tym samym warunek zachowania staego sumarycznego wsparcia dla P i energii elektrycznej, natomiast cena samego P stopniowo maleje (Rysunek 21).
Wsparcie dla energii elektrycznej z biogazu (bez inflacji)

z/MWh
900 800 700

Energia elektryczna

Zielone P 600 500 400 300 200 100 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 Sumaryczne wsparcie EE+ P Sumaryczne wsparcie te P

Sumaryczne wsparcie EE+ZP

Rysunek 21 Przewidywany poziom jednostkowego wsparcia dla energii elektrycznej z biogazu w kolejnych 20 latach dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. Oznaczenia: EE energia elektryczna, P- wiadectwa pochodzenia, SP zielone wiadectwa pochodzenia, P te wiadectwa pochodzenia (opracowanie wasne IEO). Cakowite przychody dla analizowanej biogazowni w pierwszym roku funkcjonowania wynios 5,0 mln z.
Przychody: 5,0 mln PLN
0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

miliony PLN
1,80 2,00

Kategorie przychodw

Sprzeda energii elektrycznej

Sprzeda ciepa

Sprzeda zielonych P

Sprzeda tych P Rekompensata za wykorzystanie pulpy na polach wasnych

Rysunek 22 Struktura rocznych przychodw dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1.

116

Dla opisanego powyej wariantu biogazowni uzyskano nastpujce wyniki analizy przepyww finansowych: NPV: 4,9 mln z IRR: 18% SPBT (prosty okres zwrotu): 6 lat Oglna ocena inwestycji: opacalna. Najwiksz wraliwo na zmian parametrw pracy biogazowni wykazay: Konieczno zakupu gnojowicy po cenie np..50 z/t: gnojowica w porwnaniu z innymi substancjami charakteryzuje si nisz produktywnoci biogazu. W porwnaniu z kiszonk kukurydzy 1 tona gnojowicy wyprodukuje 6-cio krotnie mniej biogazu. Natomiast cena za zakup 1 tony gnojowicy jako substratu jest 2-krotnie nisza. Dlatego te, jeeli za substraty trzeba bdzie paci, lepiej zdecydowa si na materia o wyszej produktywnoci biogazu. Przekazywanie przefermentowanej pulpy za darmo okolicznym rolnikom: analizowana biogazownia wykorzystuje pulp pofermentacyjn na polach wasnych, natomiast w analizie wraliwoci analizowano rwnie inne opcje np. moliwo przekazania okolicznym rolnikom. W taki przypadku gwn przyczyn braku rentownoci biogazowni wykazywanej przy takim zaoeniu jest w tym przypadku brak moliwoci wykazania przychodw (rzdu 15% wszystkich przychodw) z tytuu wykorzystania pulpy jako nawozu na potrzeby wasne. Brak wystarczajcej iloci terenu co powoduje konieczno budowy zbiornika elbetowego zamiast lagun: budowa zbiornika elbetowego do przechowania takiej samej iloci pulpy pofermentacyjnej przez 6 miesicy w roku charakteryzuje si wielokrotnie wyszymi jednostkowymi nakadami inwestycyjnymi. Poniej przedstawiono obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni, ktra wynosi 3,1 tys. ton ekwiwalentu dwutlenku wgla rocznie. Wartoci dodatnie oznaczaj redukcj emisji, od ktrych naley odj emisje wasne biogazowni (wartoci ujemne). Przedstawiono rwnie dwa warianty realizacji biogazowni (A i B), ktre maj wpyw na ogln redukcj emisji. Odlego transportowa dla dowoonych substratw nie wpywa znaczco na redukcj emisji netto, natomiast ogromny wpyw ma szczelne zamknicie zbiornikw do przechowywania masy pofermentacyjnej i wtrny odzysk biogazu. A - odlego transportowa dla wsadu do biogazowni wzrasta o 50 km B - zbiornik do przechowywania pulpy pofermentacyjnej nie jest szczelnie przykryty w zwizku z tym nie nastpuje wtrny odzysk biogazu Pena ocena cyklu ycia biogazowni powinna obejmowa rwnie czynniki takie jak: redukcja emisji z tytuu przetwarzania odchodw zwierzcych, redukcja emisji z tytuu substytucji nawozw, emisje zwizane z produkcj upraw energetycznych po uwzgldnieniu ww. czynnikw cakowita redukcja emisji byaby kilkaset razy wiksza.

117

6 000

Redukcja CO2-eq dla funkcji technicznych biogazowni 3,1 ty ton CO2-eq

4 000

2 000

mln t CO2-eq

A
0

B
niekompletne spalanie w CHP wtrna emisja wycieki gazu

wykorzystanie ciepa uytkowego

produkcja energii elektrycznej

-2 000

-4 000

-6 000

Rysunek 23 Obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni 0,86 MWel - przykad 1. Przykad 2. Biogazownia utylizacyjna o mocy powyej 1 MWel tj. 1,81 MWel Wsad: Odpady przyjte do utylizacji (opata za przyjcie do utylizacji( 70 z/t): Krew 2.000 t/r Tuszcz z odtuszczaczy 3.000 t/r Wntrznoci i czci misne 500 t/r Skratki 2.000 t/r Odpady nabywane po cenie rynkowej (50 z/t): Odpady kuchenne 9.000 t/r Wywar pogorzelniany zboowy 20.000 t/r Odchody drobiowe podsuszone 10.000 t/r Produkcja biogazu: 6,8 mln m3/r Dostpno urzdze: 91% (8.000 h) Moc zainstalowana: Elektryczna: 1,81 MWel Cieplna: 2,04 MWt Sprawno produkcji energii elektrycznej w kogeneracji: 39% Sprawno produkcji ciepa w kogeneracji: 44% Produkcja energii: Energii elektrycznej: 14,5 GWh/r Ciepa: 58,8 TJ/r Zuycie energii na potrzeby wasne: Energii elektrycznej: 9 % Ciepa: 21% (z uwzgldnieniem higienizacji odpadw niebezpiecznych II i III kategorii) Sprzeda energii: Sprzeda energii elektrycznej: 100% wyprodukowanej

transport substratw/wsadu

118

Sprzeda ciepa: 50% nadwyki, tj. po odjciu ciepa na potrzeby wasne Pulpa pofermentacyjna: Ilo: 50,6 tys. t/r Sposb przechowywania: zbiornik Sposb zagospodarowania: wylewanie na ki Parametry technologiczne: Fermentacja mezofilowa, mokra Hydrauliczny czas retencji: 37 dni Sumaryczna objto komr fermentacyjnych: 4,7 tys. m3 Odzysk biogazu w zbiorniku wtrnym: 3,7% Parametry higienizacji odpadw kategorii II: 1330C Parametry higienizacji odpadw kategorii III: 700C Struktura finansowania: rodki wasne: 20% Kredyt bankowy: 80%, oprocentowanie w skali roku - 8,5%, okres kredytowania: 12 lat Poniej podano struktur nakadw inwestycyjnych dla podanych powyej zaoe projektowych. Sumaryczne nakady wynios 37,6 mln z, co daje wskanik rezultatu 21,0 mln z/MWel. Najwikszy udzia procentowy w strukturze nakadw ma zbiornik elbetowy na przechowywanie pulpy pofermentacyjnej (38%).

Nakady inwestycyjne: 37,6 mln PLN

0,0 Skadowanie i obrbka wstpna materiau wsadowego rodki transportu 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0

miliony PLN 14,0

Kategorie nakadw

Komora fermentacyjna Ukad kogeneracyjny System grzewczy Instalacje (wod/kan/gaz) Instalacje elektryczne i pomiarowe Przechowywanie pulpy pofermentacyjnej Obrbka pulpy pofermentacyjnej Prace budowlano-montaowe Inne

Rysunek 24 Struktura nakadw inwestycyjnych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. W strukturze kosztw operacyjnych bez amortyzacji (5,1 mln z) najwikszy udzia ma koszt zakupu i przechowywania substratw. Przyjto, e biogazownia zakupuje sumaryczn ilo wsadu 39 tys. t/r po cenie 50 z/t, oraz przyjmuje odpady poubojowe do utylizacji w iloci 7,5 tys. t/r, pobierajc z tego tytuu rwnie opat utylizacyjn w wysokoci 70 z/t. Moliwe jest uzyskanie zgody na wylewanie pulply pofermentacyjnej na ki pastewne. Szacowana powierzchnia, ktra powinna by

119

dostpna do takiego nawoenia, to ponad 1,4 tys. ha (w tym celu naley uzyska niezbdne pozwolenia). Naley rwnie uwzgldni koszt takiego rozwoenia, ktry jest znaczcy (kilkaset z/ha).

Koszty operacyjne bez amortyzacji: 5,1 mln PLN

0,00 czny koszt zakupu i przechowywania substratw Zakup energii elektrycznej na potrzeby wasne Eksplotacja przycza e.e.: czynsz dzierawny -stacja TRAFO Koszt oleju do generatora Naprawy, zakup czci zamiennych Podatek od budowli Podatek od gruntw Wynagrodzenie pracownikw Ubezpieczenie pracownikw 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60

miliony PLN 1,80 2,00

Kategorie kosztw

Ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej Ubezpieczenie majtku Obsuga prawna Pozostae koszty Ochrona terenu i budynkw Koszt rozwoenia pulpy pofermentacyjnej na pola/ki Koszt bhp i szkolenia Materiay biurowe, usugi telekomunikacyjne

Rysunek 25 Struktura kosztw operacyjnych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. Zaoenia, ktre przyjto do obliczenia przychodw dla biogazowni: - cena sprzeday energii elektrycznej: 197,21 z/MWh - cena sprzeday ciepa 22 z/GJ - cena zielonego wiadectwa pochodzenia: 275,73 z/MWh - cena fioletowego wiadectwa pochodzenia (za kogeneracj o mocy > 1 MWel): 59,16 z/MWh. Podane powyej dane s danymi rednimi z rynku za ostatni dostpny okres, przepywy finansowe w czasie szacowane s dla nastpujcych zaoe: Stopa kosztu kapitau (stopa dyskonta) % Wspczynnik inflacji % 8,00% 2,50%

120

Roczna zmiana cen: Energii elektrycznej do 2020 roku Energii elektrycznej po 2020 roku Zielonych certyfikatw do 2018 roku Fioletowych certyfikatw do 2020 Substratu Wywoenia materiau pofermentacyjnego Ciepa

5,00% 2,00% 5,00% 5,00% 2,50% 2,50% 2,50%

Do roku 2018 jednostkowe przychody z tytuu pozyskania zielonych P oraz do roku 2020 kogeneracyjnych P bd rosy zgodnie z tempem wzrostu cen energii elektrycznej, a nastpnie (podobnie jak w przykadzie 1) zaoono spadek cen jednostkowych. Speniony jest warunek (co do zasady) zachowania systemu wsparcia oraz staego sumarycznego wsparcia dla P i energii elektrycznej, natomiast cena samego P stopniowo maleje (Rysunek 26).
Wsparcie dla energii elektrycznej z biogazu (bez inflacji)

z/MWh

800 700 600 500 400 300 200 100 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 Sumaryczne wsparcie EE+ZP Sumaryczne wsparcie EE+FP Sumaryczne wsparcie Energia elektryczna Zielone P Fioletowe P

Rysunek 26 Przewidywany poziom jednostkowego wsparcia dla energii elektrycznej z biogazu w kolejnych 20 latach funkcjonowania biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. Oznaczenia: EE energia elektryczna, P- wiadectwa pochodzenia, SP zielone wiadectwa pochodzenia, FP fioletowe wiadectwa pochodzenia (opracowanie wasne IEO). Cakowite przychody dla analizowanej biogazowni w pierwszym roku funkcjonowania wynios 8,7 mln z.

121

Przychody: 8,7 mln PLN

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50

miliony PLN

4,00

4,50

Kategorie przychodw

Sprzeda energii elektrycznej

Sprzeda ciepa

Sprzeda zielonych P

Sprzeda fioletowych P Odpatno za przyjcie odpadw do utylizacji

Rysunek 27 Struktura przychodw dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. Dla opisanego powyej wariantu biogazowni uzyskano nastpujce wyniki analizy przepyww finansowych: NPV: 9,8 mln z IRR: 18% SPBT (prosty okres zwrotu): 6 lat Oglna ocena inwestycji: opacalna. Najwiksz wraliwo na zmian parametrw pracy biogazowni wykaza brak moliwoci wylewania pulpy pofermentacyjnej na ki. Dla materiau pofermentacyjnego zawierajcego materia z produkcji przemysowej moliwo taka istnieje, ale po spenieniu okrelonych wymaga prawnych oraz logistycznych. W przypadku braku zgody na takie postpowanie pulp pofermentacyjn naley odwodni poprzez dekantacj a nastpnie ewaporacj. Such mas naley zutylizowa poprzez spalenie w zakadzie utylizacyjnym, natomiast odciek zawrci do zbiornika (co zmniejszy zapotrzebowania na wod do rozcieczania), a nadmiar skierowa do oczyszczalni ciekw. Natomiast koszt spalenia frakcji staej w zakadzie utylizacyjnym wynosi kilkaset zotych, co w praktyce eliminuje moliwo stosowania takiego rozwizania ze wzgldw ekonomicznych. Poniej przedstawiono obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni, ktra wynosi 7,7 tys. ton ekwiwalentu dwutlenku wgla. Przedstawiono rwnie dwa warianty realizacji biogazowni (A i B), ktre maj wpyw na ogln redukcj emisji: A - odlego transportowa dla wsadu do biogazowni wzrasta o 200 km. B - zbiornik do przechowywania pulpy pofermentacyjnej nie jest szczelnie przykryty w zwizku z tym nie nastpuje wtrny odzysk biogazu.

122

14 000 12 000 10 000 8 000

Redukcja CO2-eq dla funkcji technicznych biogoazowni 7,7 ty ton CO2-eq

mln t CO2-eq

6 000 4 000 2 000 0 -2 000

A
niekompletne spalanie w CHP wykorzystanie ciepa uytkowego produkcja energii elektrycznej transport substratw/wsadu wycieki gazu

B
wtrna emisja

-4 000 -6 000

Rysunek 28 Obliczenie redukcji emisji gazw cieplarnianych dla biogazowni 1,81 MWel - przykad 2. Podsumowanie Na opacalno biogazowni wpywa wiele uwarunkowa i zmiennych, ktre musz by kontrolowane w taki sposb, aby na kadym etapie dy do optymalizacji kosztw i przychodw oraz zwikszenia rentownoci caego przedsiwzicia. Wymaga to od inwestora dokadnej analizy popytu i poday. Najkorzystniejszy wariant zwizany jest z wpisaniem inwestycji w szersze ramy dziaalnoci (np. uprawa roli i hodowla zwierzt lub przetwrstwo rolno-spoywcze) prowadzonej przez rolnika lub przedsibiorc i bazowanie na kosztach uniknitych w innym elemencie acucha realizowanych procesw. Konieczne jest maksymalne wykorzystanie wszystkich dostpnych w danym momencie i dla danego typu oraz wielkoci biogazowni - instrumentw wsparcia. W Polsce ma miejsce proces doskonalenia tych mechanizmw, rwnolegle nastpuje spadek kosztw i poprawa wydajnoci dla technologii biogazu rolniczego. Obydwa procesy powinny zapewni popraw parametrw ekonomicznych w okresie ycia inwestycji jednak naley mie na uwag te to, e dotychczas efekty w tym zakresie (badane od 1994 r.) przychodziy wolno (por. G Winiewski (red.) 2000). Przyjte zaoenia i zaprezentowane powyej przykady odpowiadaj dominujcym obecnie w Polsce koncepcjom i typowym kierunkom rozwoju i budowy biogazowni, bazujcym na pozytywnym podejciu do ewolucji instrumentw i stabilnoci uwarunkowa zewntrznych. Nie w kadym realnym przypadku uda si te zachowa optymalne przepywy surowcw, produktw ubocznych, paliw i energii, jakie prbowano uwzgldni w powyszych analizach ekonomicznych. Poniej przedstawiono list czynnikw ktrych zmiany w najwikszym stopniu wpywaj na rentowno biogazowni, a w znacznym zakresie mog by kontrolowane przez samego inwestora: zagadnienia surowcowe: wieloletnia gwarancja dostaw i moliwie najnisza cena zakupu substratw; wykorzystanie jako wsadu surowcw o wysokiej produktywnoci biogazu, oraz bdcych odpadem z innej dziaalnoci produkcyjnej; ograniczenie do minimum odlegoci transportu materiau wsadowego do biogazowni; moliwo zagospodarowania pulpy pofermentacyjnej na polach wasnych lub gwarancja odbioru przez inne podmioty; ograniczenie do minimum odlegoci transportowej dla ostatecznego przeznaczenia pulpy pofermentacyjnej; dokadna analiza moliwoci wykorzystania produktu kocowego w przypadku wykorzystania odpadw niebezpiecznych kategorii II i III;

123

 moliwo uzyskania wsparcia z tytuy wysokosprawnej kogeneracji (te lub fioletowe P) tj. dobr agregatu kogeneracyjnego (sprawno wytwarzania energii, wykorzystanie ciepa uytkowego) w taki sposb, aby speniony by warunek wysokosprawnej kogeneracji; dostpno do odpowiedniej infrastruktury: jak najmniejsze odlegoci do GPZ, odbiorcy ciepa czy sieci wodno-kanalizacyjnej; w szczeglnoci dla maych biogazowni konieczno rozbudowy infrastruktury przyczeniowej o kilka kilometrw moe spowodowa brak rentownoci inwestycji; ograniczenie wielkoci rnych zbiornikw np. komr fermentacyjnych poprzez stosowanie fermentacji suchej; zastosowanie lagun do przechowywania pulpy pofermentacyjnej; wieloletnia gwarancja poziomu produkcji przez dostawc technologii. Czynniki te z jednej strony stanowi elementy ryzyka inwestycyjnego (uwzgldnianego take przez banki i przekadajcym si na warunki kredytowania), ale z drugiej strony stanowi mog motywacj dla inwestora aby w planowaniu wasnej inwestycji powici tym wanie zagadnieniom stosunkowo najwicej uwagi.

124

Literatura
1. Ballerman J. 2009. Experiences and the latest agricultural biogas policies in Denmark (Dowiadczenia i aktulana polityka w zakresie biogazu rolniczego w Danii). Prezentacja wygoszona podczas midzynarodowego seminarium BIOGAZ 2009 "Produkcja i wykorzystanie biogazu rolniczego, Przegld krajowych prac i moliwoci wykorzystania dowiadcze europejskich w Polsce", Warszawa. . Barczyski A. 2009. Wprowadzanie biogazu do sieci dystrybucyjnej szanse i moliwoci. Prezentacja wygoszona podczas Midzynarodowego Kongresu Energii Odnawialnej Green Power. Beil M. 2010. Fraunhoffer-Institute IWES. Biogasmax final workshop, Bruksela. URL: http://www.biogasmax.eu/ Curkowski A., Mroczkowski P., Oniszk-Popawska A., Winiewski G. 2009. Biogaz rolniczy produkcja i wykorzystywanie. Mazowiecka Agencja Energetyczna: Warszawa. Dudycz T., Wrzosek S. 2003. Analiza finansowa problemy metodyczne w ujciu praktycznym. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocawiu: Wrocaw. EurObservER. 2009. The state of renewable energies in Europe (Raport nt. Odnawialnych rde w Europie). 9th EurObservER Report. 2009. ObservER: Paris. ISSN 2101-9622. EU Agrobiogas. 2007-2010. Europejska inicjatywa instytucji badawczo-rozwojowych na rzecz zwikszenia efektywnoci wykorzystania biogazu. Projekt 6 Programu Ramowego Bada i Rozwoju Unii Europejskiej. URL: http://www.eu-agrobiogas.net/ Fachagentur Nachwachsenderohstoffe (FNR). 2005. Handreichung Biogasgewinnung und nutzung Ergebnise des Biogas- Messeprograms (Podrcznik produkcja i wykorzystanie biogazu. Wyniki monitoringu biogazowni). Institut fr Energetik und Umwelt gGmbH; Bundesforschungsanstalt fr Landwirtschaft, Kuratorium fr Technik und Bauwesen in der Landwirtschaft e.V., Fachagentur Nachwachsenderohstoffe.V.: Glzow. ISBN 3-00-01433335. Fachagentur Nachwachsenderohstoffe (FNR). 2005. Handreichung Biogasgewinnung und nutzung Ergabnise des Biogas-Messeprograms (Wyniki monitoringu biogazowni). Institut fr Energetik und Umwelt gGmbH; Bundesforschungsanstalt fr Landwirtschaft, Kuratorium fr Technik und Bauwesen in der Landwirtschaft e.V., Fachagentur Nachwachsenderohstoffe.V.: Glzow. ISBN 3-00-0143333-5. Fachverband Biogas e.V. 2010. Biogas Branchenzahlen 2009 (Dane nt. rynku biogazu w 2009 r.). Feed-In Tariffs Ltd. 2010. Strona internetowa organizacji. URL: http://www.fitariffs.co.uk/ Finnerty. D. 1996. Project financing: asset-based financial engineering (Project finance: inynieria finansowa dla projektw realizowanych w oparciu o spki celowe). John Wiley & Sons, Inc: New York. Gwny Urzd Statystyczny (GUS). 2010. Odnawialne rda energii w 2009 roku. Publikacja: in press. Jadczyszyn T. 2008. Zagospodarowanie pozostaoci po produkcji biogazu w myl przepisw prawa polskiego. Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa PIB w Puawach. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska I Gospodarki Wodnej (NFOiGW). 2010. Strona internetowa organizacji. http://www.nfosigw.gov.pl/ Rapp M. 2010. The role of biogas in the EWEs E3 programme (Rola biogazu w programie E3 firmy EWE). Prezentacja wygoszona podczas II-ego midzynarodowego seminarium BIOGAZ 2010 "Moliwoci rozowju i wyzwania dla sektora biogazu do 2020 r.", Warszawa. Renergiehaus Ltd. 2010. Strona internetowa organizacji. URL http://www.r-energiehaus.de/ Renewable Energy Sources. 2010. Strona internetowa organizacji. URL: http://www.renewable-energy-sources.com/ Sholwin F., Prter, J., Numann D., Nelles M.,Engler N., Mauky E. 2009. Improving process efficiency with fermentation auxiliaries (Zasosowanie substancji pomocniczych do poprawy

2.

3. 4. 5. 6. 7.

8.

9.

10. 11. 12.

13. 14. 15. 16.

17. 18. 19.

125

20.

21. 22.

23.

24. 25.

26. 27.

28. 29.

30.

31.

efektywnoci procesu fermentacji) in: Conference proceedings, 19 Annual Meeting of Fachverband Biogas e.V., s. 59. Schulz H., Eder B. 2001. Biogas Praxis, Grundlagen, Planung, Anlagenbau, Beispiele. (Praktyka biogazu, podstawy, planowanie, budowa, przykady). kobuchverlag: Fryburg. ISBN 3-922964-59-1. Towarowa Gieda Energii (TGE). 2010. Raport Miesiczny- wrzesie 2010. Urban W., Zeidler-Fandrich B. 2009. Technologien und Kosten der Biogasaufbereitung und Einspeisung in das Erdgasnetz. Ergebnisse der Markterhebung 2007-2008 (Technologie i koszty uszlachetniania biogazu przy zataczaniu do sieci gazowej. Rynek w latach 20072008). Weiland P. Experience with grid injection in Germany (Dowiadczenia w zataczniu biogazu do sieci). 2010. IEA Task 37 Workshop Digestate and biogas utilisation practices and perspectives. Weiland P. 2009. Status of Biogas Upgrading In Germany (Stan technologii do uszlachetniania biogazu w Niemczech). . IEA Task 37 Workshop Biogas Upgrading. Witt. J., Hennig Ch., Rensberg N., Schwenker A., Scheftelowitz M., Krautz A., Schaubach K., Thrn D., Scholwin F., Kutne T., Hilse A., Vetter A., Graf T., Reinhold G. 2010. Monitoring zur Wirkung des Erneuerbare-Energien-Gesetz (EEG) auf die Entwicklung der Stromerzeugung aus Biomasse (Monitoring wpywu ustawy OZE (EEG) na produkcj energii elektrycznej z biomasy). Deutsches Biomasse Forschungs Zentrumgemeinntze GmbH, Progress report. Winiewski G. (red.):. Ocena ekonomiczna i prawna wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce . Ekspertyza dla Ministerstwa rodowiska. EC BREC, Warszawa. 2000 r. Winiewski G. (red.): Moliwoci wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce do roku 2020 r. 2007. Ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki, Instytutu Energetyki Odnawialnej (EC BREC IEO), Warszawa. Yescombe E.R. 2002. Principles of Project finance (Zasady project finance). Academic Press: San Diego. Urzd Regulacji Energetyki (URE) (a). 2010. Informacja Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki (nr 3/2010) w sprawie redniej ceny sprzeday energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym za rok 2009 Urzd Regulacji Energetyki (URE) (b). 2010. Informacja Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki (nr 4/2010) w sprawie rednich cen sprzeday energii elektrycznej wytworzonej w wysoko sprawnej kogeneracji oraz rednich ceny sprzeday ciepa za rok 2009. Urzd Regulacji Energetyki (URE). 2010 (a). Informacja Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki (nr 3/2010) w sprawie redniej ceny sprzeday energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym za rok 2009.

126