1.

MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE 1.1 RODZAJE ZNISZCZENIA KONSTRUKCJI Zniszczenie cakowita (zwykle w bardzo krtkim czasie) utrata spjnoci przez przeamanie na dwie lub wicej czci. Zniszczenie statystyczne (National Instytution of Standards and Technology, USA, 1983): - 80 % oglnej liczby zniszcze to zniszczenia zmczeniowe: oglny koszt zniszcze = 4% produktu narodowego USA, koszt zniszcze, gdzie zmczenie byo decydujce = 3% produktu narodowego USA Przyczyny zniszczenia: wikszo przypadkw: niewykryta wada lub rozwj pknicia (inicjacja: wady lub karby) Bardzo rzadko: nieprzewidywalne przecienie konstrukcji bez wad lub pkni 1.2 MIKROMECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO W METALACH INYNIERSKICH 1.2.1 Struktura metali. Krystaliczne ziarna o wymiarach 1m - 10 mm (krysztay) oddzielone granicami. Defekty krysztaw:

punktowe rys 1.1

Rys. 1.1 Cztery typy defektw punktowych wewntrz ziaren w sieci krystalicznej metalu: atom obcego pierwiastka zamiast atomu waciwego (1) i w niewaciwym miejscu (2); 3 pustka (brak atomu); 4 dodatkowy atom obcego pierwiastka.

1.1

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

dyslokacje a) krawdziowe (rys.1.2 a) b) rubowe (rys.1.2 b) uwaga: zwykle dyslokacje maj charakter kombinowany.

Rys.1.2 Dwa podstawowe typy dyslokacji: a) krawdziowa; b) rubowa 1.2.2. Odksztacenia wewntrz krysztaw Odksztacenia spryste nacignicie, ale nie przerwanie wiza atomowych znika po usuniciu obcienia (makroskopowo: spr 0.001). Odksztacenia plastyczne zerwanie wiza atomowych w wyniku ktrych atomy zyskuj nowych ssiadw. Uwaga: nie wystpuj w caej objtoci krysztau, lecz jako ruch dyslokacji najdogodniej zorientowanych wzgldem max. Konsekwencja: zerwane tylko niektre wizania atomowe. Naprenia do 104 razy nisze, ni konieczne do deformacji plastycznej idealnego krysztau, gdy trzebaby zniszczy wszystkie wizania atomowe. 1.2.3 Inicjacja pkni zmczeniowych Pasma polizgu regiony szczeglnej koncentracji dyslokacji. Pasma polizgu s przedzielone obszarami mniejszej deformacji plastycznej.

1.2

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

Rys. 1.3 Schemat polizgu spowodowanego przez ruch dyslokacji krawdziowej.

Rys. 1.4 Schemat polizgu spowodowanego przez ruch dyslokacji rubowej. a) Metale o duej cigliwoci (niska granica plastycznoci, wyduenie procentowe w prbie rozcigania > 5%) Liczba pasm polizgu ronie wraz z liczb cykli obcienia a do poziomu nasycenia. Od tego stadium rozwj deformacji plastycznych tylko w niektrych pasmach polizgu.
1.3

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

Niektre z pasm polizgu przeksztacaj si w mikropknicia wewntrz ziaren. Wzrost (w paszczyznach max) i czenie si mikropkni a utworz si due, makroskopowo widoczne pknicia (dugo rzdu 10-1 mm). Wzrost makropknicia (w paszczynie prostopadej do obcienia rozcigajcego), a do zniszczenia. b) Metale o niskiej cigliwoci (wysoka wytrzymao) Pasma polizgu nieliczne. Inicjacja mikropkni w miejscach defektw (rys 1.1 i 1.2). Mikropknicia mniej liczne, ni w metalach cigliwych. Wzrost mikropkni w paszczyznach prostopadych do obcienia rozcigajcego (inaczej ni w metalach typu a))i ich czenie si w makropknicia.

1.4

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

1.3 WZROST MAKROPKNICIA ZMCZENIOWEGO

Rys.1.5 Moliwy mechanizm wzrostu pknicia zmczeniowego. A: Na skutek koncentracji napre w wierzchoku pknicia (ostry karb przy odcieniu). Powstaj tam zawsze odksztacenia plastyczne. Konsekwencja: pasma polizgu w kierunku paszczyzn max. B: przyrost pknicia a na skutek pierwszego pasma polizgu C, D: powstanie nowych pasm polizgu powoduje dalszy przyrost pknicia i zaokrglenie jego wierzchoka E: po odcieniu ponownie ostry karb w wierzchoku pknicia , co powoduje przyrost pknicia w kolejnym cyklu obcienia Uwaga : na skutek utlenienia nowopowstaych powierzchni pknicia , proces jest nieodwracalny tzn. przyrost pknicia pozostaje po odcieniu.
1.5

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

1.4 FILOZOFIA PROJEKTOWANIA W wielu konstrukcjach (np. spawanych) nie da si unikn ostrych w ksztacie wad, ktre mog spowodowa wzrost pkni natychmiast po rozpoczciu pracy. Tolerancja uszkodze - zdolno konstrukcji zawierajcych wady lub pknicia do bezpiecznej pracy, a do czasu gdy pknicia te zostan wykryte i naprawione lub te uszkodzone elementy zostan wymienione. Projektowanie metod tolerancji uszkodze umoliwia: dobr materiaw o wysokiej odpornoci na pkanie zapewnienie, e pknicia nie doprowadz do zniszczenia przed zakoczeniem planowanego czasu uytkowania urzdzenia zaplanowanie reimu kontroli na obecno pkni w czasie eksploatacji Matematyczne narzdzie w analizie tolerancji uszkodze: Mechanika pkania, por. rozdziay 10 i 11. 1.5 WSPCZESNE METODY PROJEKTOWANIA KONSTRUKCJI PRACUJCYCH PRZY OBCIENIACH ZMCZENIOWYCH

Nazwa Metoda naprenia nominalnego Metoda odksztacenia lokalnego Mechanika pkania

Gwne * Zmienne S, N , , N , da/dN

Uwzgldniany wpyw plastycznoci nie tak nie

Uwzgldniany wpyw wzrostu pknicia nie nie tak

* S naprenie nominalne naprenie lokalne odksztacenie lokalne liczba cykli obcienia wspczynnik intensywnoci napre

1.6

1. MECHANIZM PKANIA ZMCZENIOWEGO I METODYKA PROJEKTOWANIA URZDZE NARAONYCH NA ZMCZENIE

da/dN prdko wzrostu pknicia

1.7