Tytu oryginau: Spirit-controlled Temperament Przekad: Justyna Przybyowska Redakcja: Beata Kaczmarczyk Korekta: Zesp VOCATIO Redakcja techniczna:

Magorzata Biegaska-Bartosiak Projekt okadki: Radosaw Krawczyk Zdjcie na okadce: www.shutterstock.com (58366339)
Copyright 1973 by Tim LaHaye. All rights reserved. Copyright for the Polish edition 2012 by Oficyna Wydawnicza VOCATIO with permission of Tyndale House. All rights to the Polish edition reserved. Wydanie pierwsze (2012). Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do: Oficyna Wydawnicza VOCATIO 02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1 e-mail: vocatio@vocatio.com.pl Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50, Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78, e-mail: handlowy@vocatio.com.pl Ksigarnia Wysykowa 02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54, tel. (603) 861 952 e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl www.vocatio.com.pl

ISBN 978-83-7492-198-5

Wprowadzenie

Nic tak nie fascynuje w ludziach jak ich temperament! To on nadaje kademu czowiekowi charakterystyczne cechy, ktre sprawiaj, e jest tak wyjtkowy jak kady stworzony przez Boga patek niegu. Temperament to niewidzialna sia kierujca ludzkimi zachowaniami sia, ktra moe zniszczy normalnego, produktywnego czowieka, jeli nie zostanie okieznana i odpowiednio ukierunkowana. Temperamentowi zawdziczamy zarwno nasze mocne, jak i sabe strony. Mimo e mamy tendencj do zauwaania w sobie wycznie zalet, kady z nas ma rwnie wady! Bg da chrzecijanom Ducha witego, ktry moe pomc nam udoskonali nasze zalety i pokona saboci, pod warunkiem e bdziemy z Nim wsppracowa. To najwaniejsze przesanie tej ksiki.

Jak ksika staa si bestsellerem

Chyba nikt nie by tak zaskoczony jak ja, kiedy okazao si, e Temperament a Duch wity sta si bestsellerem. Bya to moja pierwsza ksika, a dotychczas sprzedano ponad milion egzem

plarzy samej tylko wersji anglojzycznej. Ponadto ksik przetumaczono na przeszo dwadziecia jzykw, za co jestem szczeglnie wdziczny. Bycie pisarzem to wyjtkowy przywilej, jako e sowo pisane pozwala jego autorowi dotrze do ludzi z caego wiata, ktrych nigdy nie miaby szansy spotka. Prawd mwic, pocztkowo nic nie wskazywao na to, e ten materia zostanie opublikowany w formie ksiki. Pierwotnie byy to notatki, ktre przygotowaem z myl o cyklu kaza wygaszanych w niedzielne wieczory 19 roku przed moim zgromadzeniem w San Diego. Nauki te miay pomc czonkom wsplnoty zrozumie, jak Duch wity moe przezwyciy ich naturalne saboci. Ten cykl okaza si jednym z najbardziej efektywnych i najlepiej przyjtych spord wszystkich kaza, ktre wygosiem w cigu 2 lat mojej posugi dla tamtejszej wsplnoty. Wielu wiernych z mojej parafii wyznao, e Bg posuy si moimi naukami, by odmieni ich ycie. Zauwayem, e frekwencja bya wysza, kiedy drukowaem tre moich nauk, a przy tym cyklu jednym z pierwszych w mojej karierze pobilimy wszelkie rekordy pod wzgldem liczby suchaczy. Dziki Opatrznoci Boej John Lindscott kierownik ksigarni Campus Crusade w Arrowhead Springs, ktry niegdy nalea do naszej parafii przebywa przypadkiem w San Diego, kiedy wygaszaem ostatnie kazanie z tej serii i mia okazj go wysucha. Przejrzawszy teksty jedenastu nauk, spyta: Moe zoy je pastor w cao i doda okadk, a ja sprbuj sprzeda to w naszej ksigarni?. Zastanawiajc si, czy ktokolwiek poza nasz parafi signby po nie, zapytaem: Ile egzemplarzy mam panu wysa? Trzysta odpowiedzia. Poprosiem moje nastoletnie wwczas dzieci, eby uporzdkoway wydrukowane wczeniej notatki i dokleiy do nich okadki. Tak przygotowane egzemplarze zabraem nastpnie do drukarza, aby odpowiednio je przyci.


Trzy dni pniej zadzwoni John i powiedzia, e chce, bym dostarczy mu kolejne 1200 sztuk! Okazao si, e podarowa jeden z egzemplarzy Halowi Lindseyowi, ktry w tym czasie naucza w Ruchu Campus Crusade1, proszc go, aby ten poleci cykl innym. Hal pooy si wieczorem do ka i zanim zasn, przeczyta wszystko. Nastpnego dnia zabra swj egzemplarz na zajcia i pokazujc go uczniom, powiedzia: Wanie przeczytaem wspania ksieczk. Wy rwnie powinnicie j przeczyta. Pierwszych 300 egzemplarzy rozeszo si ju pierwszego popoudnia. Dlatego te John poprosi o dodatkowe 1200. Wydrukowaem wic wasnym sumptem 3000 sztuk, zakadajc, e tyle wystarczy do koca mojego ycia. Mniej wicej w tym czasie wyjechaem do Phoenix wygosi ten sam cykl kaza. Wywary na tych ludzi identyczny wpyw, jak wczeniej na wiernych z mojej wsplnoty. Szybko rozprzedano 100 egzemplarzy ksiki, ktre wziem ze sob. Trzeba byo przygotowa trzeci parti, a moje dzieci zaczynay mie do skadania ksiek taty. Pewnego dnia, kiedy moja ona, Beverly, odwozia mnie na lotnisko, poniewa wybieraem si do Chicago, gdzie miaem przemawia na konwencji nauczycieli szkek niedzielnych, zatrzymalimy si i pomodlilimy, aby Bg znalaz wydawc dla tej ksieczki. Nie zdawalimy sobie sprawy, e On ju przygotowywa grunt. John Lindscott przekaza egzemplarz Bobowi Hawkinsowi geniuszowi, ktremu swj sukces marketingowy zawdziczao dzieo Kena Taylora The Living Bible2 mwic: Bob, powiniene opublikowa t ksik. Zdaje si, e Hawkins schowa j do teczki i nie zajrza do niej, dopki nie trafia w rce jego

W Polsce Ruch Campus Crusade for Christ zosta zarejestrowany jako Ruch Nowego ycia. Zanim to si stao, CCC wsppracowa przede wszystkim z katolickim Ruchem wiato ycie (Oaza) (przyp. tum.).
1 2

Angielski przekad Biblii bdcy jej parafraz (przyp. tum.).

ony, Shirley, ktra stwierdzia: Bob, Tyndale House powinno wyda t ksik. Majc na uwadze te rekomendacje Johna Lindscotta i Shirley Bob przyjecha do Chicago posucha, jak przemawiam. Kiedy skoczyem, przedstawi si i zaprosi mnie na kolacj do synnej restauracji Steak House Jima Diamonda. To, co powiedzia tamtego wieczoru, odmienio moje ycie: Tyndale House zamierza zacz wydawa ksiki nie tylko Bibli i chcielibymy, aby Temperament a Duch wity by pierwsz z nich. I tak oto moja pierwsza ksika staa si jednoczenie pierwsz ksik opublikowan przez wydawnictwo Tyndale House. Co wane, Temperament a Duch wity ze swoim prostym, praktycznym przesaniem mwicym o sposobach przezwyciania naszych saboci dziki Duchowi witemu odzwierciedla wspaniae dzieo Boga, ktry umocni osoby i instytucje zaangaowane w ten pierwotny projekt. Dzi, wier wieku pniej, Tyndale House uznawane jest za jedno z najbardziej prestiowych wydawnictw chrzecijaskich i moe poszczyci si najlepsz w Ameryce seri niezwykle pomocnych materiaw o tematyce biblijnej; Bob Hawkins zaoy Harvest House wydawnictwo, ktre opublikowao setki znakomitych dzie; ja natomiast napisaem dotychczas 30 ksiek, ktre sprzeday si w nakadzie ponad dziewiciu milionw egzemplarzy na caym wiecie. Gdy po raz pierwszy pracowaem nad tekstem niniejszej ksiki, byem podekscytowany myl o tym, jak bardzo pomocna moe si okaza dla ludzi, ktrzy pragn y peni chrzecijaskiego ycia. Myli w niej zawarte zmieniy moje ycie, a podczas dugoletniej pracy w poradni byem wiadkiem podobnych przemian zachodzcych w yciu wielu innych ludzi. Tysice listw i osobistych zwierze bdcych reakcj na moje oparte na tym materiale kazania, ktre wygosiem na


przeszo 00 seminariach dla rodzin na caym wiecie, utwierdziy mnie w przekonaniu o jego znaczeniu. Dlatego te, kiedy wydawnictwo Tyndale House poprosio o wspprac przy nowym wydaniu tej ksiki, z radoci podjem to wyzwanie.

Krtka historia teorii czterech temperamentw

Teoria dotyczca czterech temperamentw jest niedoskonaa jak kada odnoszca si do ludzkich zachowa. Niemniej jednak jest najstarsz ze znanych nam w tej dziedzinie; jej korzenie sigaj ponad 3000 lat wstecz: w Ksidze Przysw 30,11-14 mdrzec rozrni cztery kategorie ludzi. Mniej wicej pi wiekw pniej Hipokrates o ktrym mwi si, e jest ojcem wspczesnej medycyny nada tym czterem typom nazwy. Z kolei Galen, rzymski lekarz pochodzenia greckiego, opracowa okoo 200 r. n.e. szczegow list zalet i wad czterech temperamentw. Typologia ta przetrwaa wieki w praktycznie niezmienionej formie i jest wci powszechnie uznawana w Europie. Niestety, w XIX wieku do gosu doszed Zygmunt Freud i przewaajcym pogldem w Ameryce stay si jego nienaukowe teorie, zgodnie z ktrymi ludzkie zachowania zalene s w wikszej mierze od otoczenia i dowiadcze z przeszoci ni od wrodzonych tendencji. Interesujc lektur bya natomiast dla mnie ksika Tem perament and the Christian Faith (Temperament i wiara chrzecijaska) autorstwa norweskiego teologa Ole Hallesbyego, ktr przeczytaem, gdy tylko ukazaa si po angielsku. Jego dzieo na temat czterech temperamentw pozwolio mi na nowo zrozumie, dlaczego rni ludzie zmagaj si z rnymi sabociami. Hallesby twierdzi, e rdem naszych naturalnych tendencji do czynienia dobra i za jest nasz temperament.
9

Mj wkad w badania nad czterema temperamentami

Temperament a Duch wity to pierwsza ksika dotyczca temperamentw napisana po angielsku z myl o chrzecijanach. Od czasu jej wydania napisaem rwnie Transformed Temperaments (Temperamenty przemienione) biblijne studium Piotra sangwinika, Pawa choleryka, Mojesza melancholika i Abrahama flegmatyka. Moja ona, Beverly, napisaa na ten temat dwie ksiki: Kobieta i Duch wity oraz How to Develop Your Childs Temperament (Jak wpywa na temperament dziecka). Musz przyzna, e czujemy si wyrnieni faktem, i byo nam dane popularyzowa t staroytn teori w chrzecijaskiej wsplnocie. Mwi si, e naladowanie jest najwysz form pochway. Od czasu ukazania si mojej ksiki rwnie inni pisali na ten temat, dowodzc, e typologia temperamentw jest przydatnym narzdziem. Niektrzy przedstawiali je jako cechy osobowoci, inni w kategoriach cech zwierzcych, a jeszcze inni opracowali testy osobowoci oparte na teorii temperamentw. To bogactwo materiaw potwierdza jedynie jej nieprzemijajc aktualno i wyjtkowy charakter. Przez 2 lat, jakie upyny, odkd napisaem t ksik, teoria zostaa potwierdzona setki razy w gabinetach terapeutycznych, gdzie testowi temperamentu LaHayea poddao si ponad 2 000 osb w tym wielu terapeutw, ktrzy nastpnie zaczli stosowa go w swojej pracy. Mimo e nie stworzyem teorii czterech temperamentw, przyczyniem si do jej rozwoju, wzbogacajc j o trzy aspekty: 1. Kombinacje temperamentw. Niektrzy twierdz, e u kadego czowieka mona zauway cechy typowe przynajmniej dla dwch temperamentw i dlatego odrzucaj t teori. Osobicie uznaj istnienie temperamentw podstawowych i wtrnych. Nowe wydanie zawiera cay rozdzia dotyczcy 12 kombinacji temperamentw.
10

2.

3.

Nasi wrogowie gniew i strach. Kady z nas walczy z jednym z dwch gwnych emocjonalnych wrogw, ktrymi s gniew i strach (wiele osb musi zmaga si z oboma, ze wzgldu na wystpujc u nich kombinacj temperamentw). Jeli stracimy nad nimi kontrol, mog nas znacznie ogranicza w yciu. Dobra wiadomo jest taka, e Duch wity moe pomc chrzecijanom przezwyciy te ograniczajce ich problemy emocjonalne. Przeciwstawne temperamenty przycigaj si w maestwie ale na tym nie koniec. Jeli odpowiednio to wykorzystamy, moemy wiele zyska. W przeciwnym wypadku mio moe przerodzi si w nienawi. Szerzej poruszam ten temat w ksice zatytuowanej Kocham ci, ale dlaczego jestemy tak rni? Jednym z najbardziej fascynujcych odkry, jakich dokonaem jako pastor i terapeuta, jest to, e wrd wymienionych w Licie do Galatw ,22-23 dziewiciu owocw ycia, w ktrych obecny jest Duch wity, odnale mona zalety stanowice przeciwwag dla wszystkich ludzkich saboci. Bez wzgldu na nasz przeszo, mieszank temperamentw czy nawyki Jezus Chrystus poprzez Ducha witego moe pomc nam przezwyciy grzech, ktry nas atwo zwodzi (Hbr 12,1).

Suszna teoria
Teoria temperamentw nie jest odpowiedzi na kade pytanie dotyczce postpowania czowieka i dlatego wiele osb j odrzuca. Jednake spord wszystkich teorii ludzkich zachowa, jakie kiedykolwiek opracowano, ta w moim przekonaniu najtrafniej wyjania, dlaczego ludzie zachowuj si w okrelony sposb oraz jakie s ich najwiksze saboci. Od czasu publikacji pierwszego wydania niniejszej ksiki nic nie zachwiao moj pewnoci co do susznoci tej pradawnej teorii. Wrcz przeciwnie wiele moich dowiadcze utwier11

dzio mnie w przekonaniu, e teoria ta wci najlepiej wyjania ludzk natur. I mimo e Biblia nie mwi o niej w bezporedni sposb, teoria temperamentw o ile rozpatruje si j w odniesieniu do Pisma witego, aby pokaza moc, jak moemy zyska dziki zamieszkujcemu w nas Duchowi witemu stanowi najlepsze narzdzie pozwalajce pomaga ludziom, jakie kiedykolwiek wymylono. Uwaam, e teoria czterech temperamentw pozwala ludziom wykorzysta w peni ich potencja. Wrd wielu rnych teorii zachowa poczwszy od analizy transakcyjnej, przez teorie Freuda, a po 1 typw osobowoci Myers-Briggs (opracowanych przez Katherin Cook Briggs i jej crk Isabel Briggs Myers) teoria temperamentw jest w mojej opinii najlepsz, a take najprostsz w zrozumieniu i stosowaniu do pracy nad sob. Po przeanalizowaniu systemu 1 kategorii Myers-Briggs, stwierdziem, e teoria temperamentw gruje nad nim z trzech powodw. (1) Jest prostsza. Aby posugiwa si teori temperamentw, wystarczy nauczy si zaledwie czterech nazw, ktre definiuj przypisane im zachowania. Dwanacie kombinacji to mieszanki czterech nazw temperamentw. (2) Klucz typologiczny Myers-Briggs, podobnie jak test Taylora-Johnsona, nie oferuje adnych metod zaradczych. Jak si przekonamy, teoria temperamentw pozwala natomiast na skuteczne wprowadzanie zmian dziki wsparciu Ducha witego. (3) System 12 kombinacji temperamentw sprawdza si w yciu. Nie jest rzecz jasna doskonay, jak aden inny stworzony przez czowieka, ale nie jest te sprzeczny z Pismem witym, odzwierciedla kilka biblijnych zasad i pomg ju wielu ludziom, ku chwale Boej. Niektrzy uwaaj, e teoria temperamentw jest nazbyt uproszczona, lecz moe to by take klucz do jej popularnoci; jest zrozumiaa dla ludzi. Byli te tacy, ktrzy prbowali bez powodzenia powiza j ze znakami zodiaku i z horoskopem. Osoby te bardzo myl si w swoich obliczeniach o dziewi miesicy! W jaki sposb? Horoskop bazuje na datach urodze12

nia, ktre w rzeczywistoci nie maj nic wsplnego z temperamentem. Jak si przekonamy, twj temperament zosta ci przypisany w momencie poczcia, a decyduje o nim kombinacja genw twoich rodzicw. Ponadto charakterystyka temperamentw obrazuje biblijn prawd o tym, e zostalimy stworzeni tak cudownie (Ps 139,14) stworzeni zarwno z naszymi zaletami czy talentami, ktre Bg chce wykorzystywa, jak i sabociami, ktre pragnie przezwycia dziki Duchowi witemu. Napisaem t ksik, aby pomc ci zrozumie, jak Duch wity moe umoliwi ci zwalczenie twoich negatywnych cech. Nie stanie si to automatycznie! Musisz wsppracowa z Boym Duchem witym, by w twoim yciu moga nastpi trwaa zmiana.

Kademu to, co mu si naley

Jestem wdziczny wielu osobom, dziki ktrym moliwe byo napisanie tej ksiki. Zapoznaem si z wieloma publikacjami na temat temperamentw i psychologii jako takiej. Wiedz t wzbogaciem wasnymi spostrzeeniami dotyczcymi ludzi, ktrych miaem okazj obserwowa w cigu 33 lat mojej posugi jako pastora i terapeuty. Wiele nauczyem si, suchajc opartych na Biblii wykadw chrzecijaskiego psychologa Henryego Brandta. W duej mierze opieraem si rwnie na ksice Tem perament and the Christian Faith autorstwa nieyjcego ju norweskiego teologa doktora Ole Hallesbyego.

13

Masz to we krwi!

Rozdzia 1

Dlaczego nie jestem w stanie panowa nad sob? Odrniam dobro od za, ale najwyraniej nie potrafi czyni dobra!. Takie rozpaczliwe wyznanie pado z ust uczciwego modego biznesmena, ktry zwrci si do mnie z prob o porad. Nie pierwszy ju raz syszaem tak skarg w tej czy innej formie; odczucie to jest de facto bardzo powszechne. Niewtpliwie to samo czu aposto Pawe, kiedy mwi: atwo przychodzi mi chcie tego, co dobre, ale wykona nie. Nie czyni bowiem dobra, ktrego chc, ale czyni to zo, ktrego nie chc. Jeeli za czyni to, czego nie chc, ju nie ja to czyni, ale grzech, ktry we mnie mieszka (Rz ,1-20). Zauwa, e Pawe rozgraniczy swoje ja od tej wewntrznej, nieposkromionej siy, mwic: ju nie ja to czyni, ale grzech, ktry we mnie mieszka. Ja to osoba Pawa, dusza, wola i rozum czowieka. Grzech, ktry si w nim zagniedzi, jest skutkiem naturalnych ludzkich saboci, ktre Pawowi, tak jak wszystkim ludziom, przekazali rodzice.

14

W momencie poczcia kady z nas odziedziczy podstawowy, zapisany w naszych genach temperament, ktry obejmuje zarwno zalety, jak i wady. W Biblii temperament okrelany jest rnie jako czowiek zmysowy, ciao, dawny czowiek czy te to, co zniszczalne. Jest to podstawowy impuls naszego jestestwa, ktry kae nam dy do speniania pragnie. Aby waciwie zrozumie, w jaki sposb temperament kontroluje nasze dziaania i reakcje, naley zdefiniowa i wyranie rozrni trzy pojcia: temperament, charakter i osobowo.

Temperament
Temperament to zbir wrodzonych cech, ktre podwiadomie wpywaj na wszystkie nasze zachowania. Cechy te, przekazywane z pokolenia na pokolenie, s zdeterminowane genetycznie, a ich kombinacja przypisywana jest jednostce w chwili jej poczcia. Sze osb, poprzez pul genow, przyczynia si do uksztatowania temperamentu dziecka: dwoje rodzicw, dwie babcie i dwch dziadkw. Niektrzy uczeni twierdz, e by moe wicej cech dziedziczymy po naszych dziadkach ni po rodzicach. Ta teoria tumaczyaby, dlaczego dzieci bywaj bardziej podobne do babci lub dziadka ni do ojca czy matki. Zesp cech charakterystycznych dla danego temperamentu, cho niewidoczny, jest rwnie przewidywalny, co kolor oczu, wosw czy wzrost i sylwetka. To temperament czyni ludzi towarzyskimi i ekstrawertycznymi bd te niemiaymi i introwertycznymi. Z pewnoci znasz tak par wrd rodzestwa, ktre ma tych samych rodzicw. Ponadto to temperament sprawia, e niektrzy s wielbicielami sztuki czy muzyki, a inni interesuj si sportem lub biznesem. Prawd mwic, poznaem kilku wybitnych muzykw, ktrych bracia bd siostry byli zupenie pozbawieni suchu muzycznego. Przypomina mi si te pewien zawodnik druyny futbolowej, ktrego brat nigdy jeszcze nie przyszed na
1

jego mecz, poniewa jak mwi nie moe patrze na przemoc.

Charakter
Charakter to twoje prawdziwe ja. W Biblii okrelany jest jako wntrze serca czowieka (1 P 3,4). To poczenie twojego wrodzonego temperamentu, zmodyfikowanego przez wychowanie i edukacj, z podstawowymi pogldami, przekonaniami, zasadami i motywacjami. Czasami nazywa si go dusz danej osoby, na ktr skadaj si rozum, emocje oraz wola. Charakter czy w sobie twj temperament, wychowanie, wartoci moralne, przekonania i nawyki. Jest sum zaangaowania religijnego i wszystkich wpyww odzwierciedlajcych si w twoim yciu. Taki jeste, gdy nikt nie patrzy gdy nie musisz liczy si z tym, e jeste obserwowany. Wyraa ciebie i to, co robisz, kiedy masz swobod wyboru.

Osobowo
Osobowo to zewntrzny obraz jednostki, ktry moe, ale nie musi, by taki sam jak charakter danego czowieka, co zaley od tego, na ile jest on szczery. Nierzadko osobowo oznacza tylko ujmujc fasad, pod ktr kryje si nieprzyjemny lub saby charakter. Wiele osb nie pokazuje dzi, kim s naprawd. Zamiast tego odgrywaj role, starajc si by kim innym, kim jak im si wydaje powinni by. Powoduje to psychiczny i duchowy zamt, a wynika z kierowania si ustalonymi przez ludzi kryteriami postpowania. Pismo wite mwi: czowiek patrzy na to, co widoczne dla oczu, Pan natomiast patrzy na serce (1 Sm 1,), a take: ycie ma tam [w sercu] swoje rdo (Prz 4,23). Zmiany w zachowaniu powinny zachodzi we wntrzu czowieka, nie za na zewntrz.
1

Podsumowanie
Podsumowujc, temperament to zbir cech wrodzonych, charakter jest ucywilizowanym temperamentem, a osobowo to maska, ktr pokazujemy innym. Poniewa temperament dziedziczymy po rodzicach, powinnimy pamita o kilku naturalnych czynnikach, ktre na niego wpywaj. Okrelony temperament warunkuje z reguy konkretna pula genowa. Gdy przebywaem na misji w Meksyku, zauwayem wyrane rnice midzy plemionami, ktre miaem okazj pozna. Indianie ze szczepu Sapotako zrobili na mnie ogromne wraenie. Wiele innych plemion charakteryzowaa gnuno, obojtno i beztroska. Czonkowie plemienia Sapotako byli natomiast niezwykle pracowici, a czsto take inteligentni i pomysowi. Mieszkacy jednego z ich miast, ktre odwiedzilimy, opanowali rzemioso tkackie, a ich poczucie odpowiedzialnoci znacznie rnio si od tego, co obserwowalimy u innych ludw. Umiejtnoci mogy by wyuczone, lecz zdolno przystosowania si do panujcych warunkw i ch uczenia si byy wrd nich tak powszechne, e musiay to by cechy dziedziczne. Pe czowieka take wpywa na jego temperament, szczeglnie w sferze emocji. Kobiety z reguy czciej okazuj uczucia. Nawet najsilniejsze z nich czasami uroni z, podczas gdy niektrzy mczyni nie pacz nigdy. Kobieta i mczyzna mog mie taki sam temperament, a mimo to w rnym stopniu wyraa emocje. Temperament bez wzgldu na to, czy prbujemy na niego wpywa czy te nie jest niezmienny przez cae nasze ycie. Jednake im jestemy starsi, tym agodniejsze i mniej widoczne staj si zwykle nasze wady. Ludzie ucz si, e jeeli chc y w zgodzie z innymi, powinni podkrela swoje naturalne zalety i pokonywa saboci. Wielu osobom udaje si ksztatowa charakter i rozwija osobowo, ale mao prawdopodobne jest, by byli w stanie zmie1

ni swj temperament. Niemniej jednak moliwe jest zmodyfikowanie go na tyle, by mona byo niemal odnie wraenie, i rzeczywicie si zmieni o czym przekonamy si w nastpnym rozdziale.

Pytania do rozdziau 1
Jeli chciaby przeprowadzi zajcia grupowe, zapoznaj si z pytaniami na kocu rozdziau 2.

1

Temperament mona zmodyfikowa!

Rozdzia 2

W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat duo mwio si o modyfikacji zachowa proponowano rne metody, ktre miay na celu zmian ludzkiego postpowania (na lepsze, mam nadziej). Niektre z nich s dobre, inne nie. W moim przekonaniu najbardziej pomocna, a do tego niepocigajca za sob adnych skutkw ubocznych, jest zmiana, ktra dokonuje si, gdy akceptujemy Chrystusa i pozwalamy, by Duch wity odmieni nasze ycie. Niektrzy chrzecijanie bdnie sdz, e ich temperamenty si zmieniy, ale nie jest to moliwe. Jak ju wspomniaem, przychodzimy na wiat z przypisanym nam temperamentem. Duch wity moe jednak zmodyfikowa go na tyle, by wydawao si nam, e istotnie si zmieni. Prawda jest taka, e ekstrawertycy pozostaj ekstrawertykami przez cae ycie. Ale kiedy bezkompromisowa, wymagajca, gniewna osoba staje si wspaniaomylna i dobroduszna, mona odnie wraenie, e jej temperament si odmieni. W rzeczywistoci to Bg przezwyciy jej saboci. Analogicz19

nie, kiedy lkliwi, niemiali ludzie, ktrzy z powodu niewiary nie pozwalaj Bogu posuy si ich yciem, staj si bardziej ufni i odwani, wydaje nam si, e maj inny temperament. A tak naprawd to Bg pokona ich saboci. Bez wtpienia kady z nas potrzebuje tego typu nowego uksztatowania. Aposto Pawe wyrazi rozpaczliwy krzyk serca wszystkich przyzwoitych ludzi, ktrzy bolej nad sabociami swojego temperamentu, w nastpujcych sowach: Nieszczsny ja czowiek! Kt mnie wyzwoli z ciaa, [co wiedzie ku] tej mierci? (Rz ,24). Jego odpowied jest elektryzujca: Dziki niech bd Bogu przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego! (werset 2). Tak, saboci wynikajce z temperamentu mona przezwyciy! Jasno wynika to z Drugiego Listu do Koryntian ,1, w ktrym Pawe mwi: Jeeli wic kto [pozostaje] w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, mino, a oto wszystko stao si nowe. Temperament jest zatem nasz dawn natur, a my potrzebujemy nowej natury. T now natur otrzymujemy, kiedy przyjmujemy Jezusa Chrystusa do naszego ycia poprzez wiar. Z kolei aposto Piotr, rozprawiajc na ten temat, mg opiera si na wasnym dowiadczeniu, poniewa jego temperament zosta w znacznym stopniu odmieniony na lepsze dziki nowej naturze, jakiej mu udzielono. W swoim licie mwi o tych, ktrzy odrodzili si w wierze i stali si uczestnikami boskiej natury, uniknwszy skaenia, jakie na tym wiecie pociga za sob podliwo (2 P 1,4)3. Jedynym sposobem, by uciec od naszego naturalnego temperamentu, jest boska natura, ktra przychodzi do nas poprzez Jezusa Chrystusa, gdy tylko dziki Niemu stajemy si nowymi stworzeniami. Niektrzy potrafi w niewiarygodny sposb panowa nad sob; mona odnie wraenie, e osoby te czciowo zmieniy swj temperament i sposb zachowania, ale nie wyzbyy si
3

Tumaczenie Biblii Warszawskiej.

20

dziki temu wszystkich swoich negatywnych cech. Nawet one cierpi z powodu grzechw, od ktrych nie potrafi si odci. Szatan zna gwne saboci naszego temperamentu i moesz by pewien, e uyje swojej mocy, by nas pokona. W przypadku chrzecijan najwiksz rado sprawia mu, gdy widzi, jak przegrywaj z wasnymi sabociami. Dziki Jezusowi Chrystusowi, ktrego Duch jest w stanie przezwyciy wszystkie nasze wady, moemy jednak osign zwycistwo. Doktor Henry Brandt, jeden z pierwszych chrzecijaskich psychologw opierajcych si w wikszym stopniu na prawach biblijnych ni na teoriach psychologicznych, powiedzia kiedy grupie pastorw, e nie potrafi pomc pacjentom, ktrzy nie akceptuj Jezusa Chrystusa. W krlestwie psychologii nie mg odnale lekarstwa na wszystkie bolczki dotyczce ludzkiego zachowania, znalaz je natomiast w Jezusie Chrystusie. Wyrazem wiary doktora Brandta w moc Jezusa Chrystusa s take nastpujce jego sowa: Swoje obecne zachowanie moesz usprawiedliwia dowiadczeniami z przeszoci jedynie do momentu przyjcia Jezusa Chrystusa jako twojego Pana i Zbawcy. Uczyniwszy to, masz w sobie now si, ktra pozwala ci zmieni sposb twojego postpowania. Jako pastor i terapeuta nie posiadaem si z radoci, kiedy widziaem, jak Boy Duch wity zmienia saby i zdeprawowany temperament w ywy przykad tego, co moe zdziaa potga Jezusa Chrystusa. Niemniej jednak trzeba przyzna, e nie wszyscy chrzecijanie poznaj t moc, ktra odmienia czowieka. Wystarczy zapyta ma lub on nawrconej osoby bd te, w niektrych przypadkach, jej dzieci! Przykro mi to przyzna, ale w rzeczywistoci wikszo chrzecijan nie dowiadcza penej przemiany swoich temperamentw. Powd jest nader oczywisty: w ich yciu brakuje siy pyncej z cigego napeniania si Duchem witym (zob. Ef ,1-21). Nie zmienia to faktu, e przyjmujc Jezusa Chrystusa, otrzymujemy now natur, ktra moe sprawi, e to, co daw21

ne minie i wszystko stanie si nowe. Ta zmiana, czy te modyfikacja sposobu zachowania, nie nastpuje jednak automatycznie; musimy wspdziaa z yjcym w nas Duchem witym, abymy mogli jej dowiadczy. Przekonamy si, e napenienie si Duchem witym jest nie tylko poddaniem si woli Boga (zob. Ef ,1), ale te, e obecno Ducha witego w nas wpywa na nasz natur tak, i naprawd yjemy yciem Chrystusa. Zanim jednak przejdziemy do tego tematu, przyjrzyjmy si gwnym typom temperamentu, abymy wiedzieli, co Duch wity moe zdziaa w naszym przypadku.

Pytania do rozdziau 2
Ponisze pytania odnosz si do materiau omwionego w rozdziaach 1 i 2. 1. Co to jest temperament i jakie jest jego rdo? 2. Skoro temperament pochodzi od Boga, czy podstawowy temperament, nie liczc wpywu grzechu pierworodnego, jest dobry czy zy? 3. Co to jest charakter i w jaki sposb rni si od temperamentu? 4. Czy charakter pochodzi od Boga? . Jak mona zmieni charakter? . W jaki sposb grzech pierworodny wpywa na charakter? . Co to jest osobowo? . Niektrzy ludzie zakadaj maski, ktre odstraszaj innych. Jakie mog by powody rozwinicia si tego typu osobowoci? 9. Niekiedy ludzie zmieniaj osobowo, nie zmieniajc charakteru. Zastanw si dlaczego. 10. Co dzieje si, kiedy kto si odradza? Zastanw si nad tym w wietle trzech fragmentw Pisma witego: (a) Rz ,1-; (b) 2 Kor ,1; (c) 2 P 1,4.
22

11. Jak mylisz, nawrcenie wpywa najbardziej na temperament, charakter czy osobowo czowieka? Wyjanij swoj odpowied. 12. Skoro Duch wity jest w stanie przezwyciy saboci naszego temperamentu, to dlaczego wszyscy chrzecijanie nie dowiadczaj przemiany? 13. Przeczytaj Ewangeli wedug w. Jana 1,1-14, zastanawiajc si nad znaczeniem sw: Trwajcie we Mnie. Co to znaczy trwa w Chrystusie? 14. Na koniec przeczytaj List do Efezjan ,1. Jakie wiato rzuca ten fragment na kwesti trwania w Chrystusie?

23

Poznaj cztery podstawowe typy temperamentw

Rozdzia 3

Prawie cztery wieki przed narodzeniem Chrystusa Hipokrates, wybitny grecki lekarz i filozof, przedstawi teori, zgodnie z ktr istniej cztery podstawowe typy temperamentu. Bdnie sdzi, e s one zalene od przewagi jednego z czterech sokw w organizmie czowieka: krwi, ci, czarnej ci i luzu (flegmy). Od nich wanie pochodz nazwy temperamentw. W ciele sangwinika (ac. sanguis krew), twierdzi filozof, pynie duo ciepej krwi. W organizmie cholerykw (gr. chole ) jest najwyraniej zbyt wiele ci. U melancholikw (gr. melas czarna, chole ) zdaniem Hipokratesa przewaa czarna lub ciemna krew, czyli czarna . Flegmatycy (gr. phlegma luz), w przekonaniu Greka, mieli gst krew, ktr nazywa flegm. Uwaa, e przewaga danego soku wie si z wystpieniem temperamentu charakteryzujcego si oywieniem (sangwinik), aktywnoci (choleryk), melancholi (melancholik) czy te powolnoci (flegmatyk). Wspczesna medycyna odrzuca pogld, jakoby o temperamencie decydowaa przewaga okrelonego pynu w organi24

zmie, niemniej jednak wci powszechnie stosuje si nazewnictwo Hipokratesa. Dzisiejsza psychologia oferuje wiele nowych typologii temperamentw, ale adna z nich nie zyskaa takiej aprobaty wrd chrzecijan jak ta najstarsza teoria ludzkich zachowa. Przypuszczalnie najbardziej znan spord nowych typologii jest wyodrbnienie dwch typw postaw: ekstrawertyka i introwertyka. Nie jest ono jednak wystarczajce choby dlatego, e nie czyni rozrnienia midzy ekstrawertykiem ciepym, radosnym i kochajcym a bezkompromisowym, apodyktycznym i dominujcym. System czterech podstawowych temperamentw jest bliszy prawdzie. Pamitaj, e podzia na cztery typy temperamentu to klasyfikacja podstawowa. Nikt nie moe zosta przyporzdkowany wycznie jednej kategorii. Mamy dwch dziadkw i dwie babcie i geny kadej z tych osb wpywaj na to, jaki jest nasz temperament. Jak przekonamy si w rozdziale 4, kademu czowiekowi mona przypisa kombinacj rnych temperamentw, cho zwykle jeden typ jest dominujcy. Istnieje pewne niebezpieczestwo wynikajce z wiedzy na temat czterech typw temperamentu. Niektrzy mog zechcie analizowa ludzi ze swojego otoczenia, mylc o nich w kategoriach ich typu temperamentu. Byaby to gorszca i niebezpieczna praktyka. Teoria temperamentw nie powinna by wykorzystywana przeciwko naszym bliskim. Nasze studia nad temperamentami powinny wynika wycznie z chci poznania samych siebie, wyjtkowo tylko moemy wykorzysta t wiedz dla lepszego zrozumienia zarwno zalet, jak i wad czy sabych stron innych ludzi. atwiej jest zaakceptowa saboci i specyficzne cechy danej osoby, jeli zdajemy sobie spraw z tego, e wi si one z temperamentem. W niektrych przypadkach moemy nauczy si przewidywa zachowania blinich i stara si unika niepotrzebnych konfliktw. Jeli za chodzi o samoocen, nie naley usprawiedliwia niewaciwych zachowa wrodzonym temperamentem. Zrozu2

mienie poszczeglnych typw moe si natomiast okaza pomocne zwaszcza dla tych osb, ktre maj skonnoci do przesadnego analizowania i skupiania si na wasnych sabociach. Powinny one pamita, e wszyscy maj temperament i wszyscy maj wady. Kategoryzacja temperamentw jest rwnie szczeglnie przydatna w przypadku tych ludzi, ktrzy maj trudnoci z okreleniem swoich mocnych i sabych stron. Moesz zacz rozpoznawa je ju teraz, w tym rozdziale, ale do tematu powrcimy jeszcze w rozdziaach  i , w ktrych zostanie on omwiony szerzej. Pamitaj, e nie ma gorszych i lepszych temperamentw. Kademu z nich przypisane s jakie zalety i wspaniae cechy, ale te wady i braki. Chciabym rwnie, aby nie zapomina, e te cztery temperamenty dotycz obu pci. Niemniej jednak, jak tumacz suchaczom na moich seminariach, jako mczyzna przedstawiam je z mskiego punktu widzenia by moe dlatego, e w gbi duszy jestem tchrzem; wol zmierzy si z mczyzn ni z kobiet. A teraz przejdmy ju do charakterystyki pierwszego typu.

Peen ycia sangwinik

Peen ycia sangwinik to ciepa, pogodna, energiczna osoba o radosnym usposobieniu. Czowiek o takim temperamencie jest z natury otwarty; bodce zewntrzne z atwoci znajduj drog do jego serca, gdzie wywouj intensywne reakcje. Przy podejmowaniu decyzji, zwykle kieruje si uczuciami, nie rozsdkiem. Sangwinik promienieje radoci i zwykle zaraa ni innych. Kiedy wchodzi do pomieszczenia penego ludzi, dziki ywioowej konwersacji z reguy poprawia humor wszystkim obecnym. Opowiada historie z ogromnym zaangaowaniem,
2

poniewa jego ywe, emocjonalne usposobienie sprawia, e w zasadzie na nowo przeywa wydarzenia, ktre opisuje. Peen ycia sangwinik ma zawsze wielu przyjaci. W ksice Temperament and the Christian Faith doktor Hallesby napisa: Jego prostoduszne, spontaniczne, agodne usposobienie sprawia, e ludzie otwieraj przed nim serca i drzwi swoich domw. Sangwinik potrafi szczerze przeywa radoci i smutki nawet kogo, kogo dopiero co pozna, i sprawi, e czuje si on tak wany, jakby nie by nowym znajomym, tylko bliskim przyjacielem, ktrym jest dopki sangwinik nie pozna kogo nowego, komu powici tak sam uwag. Sangwinik zapomina niekiedy o swoich postanowieniach, umwionych spotkaniach i zobowizaniach, cho nie wynika to z jego zej woli. Mylami jest ju przy kolejnej ekscytujcej przygodzie, przez co sprawia wraenie osoby niestaej. Nie lubi te samotnoci woli otacza si ludmi. Najlepiej czuje si wrd przyjaci i jest wtedy prawdziw dusz towarzystwa. Zna niezliczon ilo anegdot, ktre opowiada z takim zaangaowaniem, e staje si ulubiecem zarwno dzieci, jak i dorosych i z atwoci zdobywa zaproszenia na najlepsze imprezy i spotkania towarzyskie. Nigdy nie brakuje mu sw, tyle e czsto mwi co bez zastanowienia. Niemniej jego otwarto i szczero rozbrajaj zwykle rozmwcw, w rezultacie czego poddaj si jego nastrojowi. Swobodny, ekstrawertyczny i jak si wydaje, ekscytujcy sposb bycia sangwinika budzi zazdro ludzi o innych temperamentach.

Nawyki sangwinika
Temperament wpywa na najbardziej podstawowe czynnoci w naszym yciu na przykad na to, jak prowadzimy samochd, dbamy o ogrdek czy jemy. Jakimi kierowcami s sangwinicy? Krtko mwic, nieobliczalnymi. Czasami przekra2

czaj dozwolon prdko, innym razem bez wyranego powodu trac zainteresowanie szybk jazd i zwalniaj. Podrowanie na tylnym siedzeniu samochodu sangwinika moe by bardzo niebezpieczne. S tak skupieni na ludziach, e chc patrze pasaerowi prosto w twarz, kiedy prowadz. A poniewa s gadatliwi, rzadko zerkaj na drog. Co si za tyczy ogrdka, peen ycia sangwinik zrywa si w sobot rano, zamierzajc w nim popracowa. Z ogromnym entuzjazmem ukada narzdzia (ma niemal wszystkie, poniewa brakuje mu asertywnoci w stosunku do sprzedawcw), przygotowujc si do wycinania, podcinania, strzyenia i przycinania. Jednak mija p godziny, a jego ona nadal nie syszy adnego odgosu dobiegajcego z podwrka. Wyglda przez okno i widzi, e jej m rozmawia z ssiadem. Pod koniec dnia sangwinik prosi syna, aby posprzta narzdzia i stwierdza, e zajmie si ogrdkiem za tydzie. Z ca pewnoci na wiecie jest niewielu ludzi, ktrzy tak jak sangwinik potrafi odkada wszystko na pniej. Nawyki ywieniowe? Sangwinicy jedz wszystko, co znajdzie si w zasigu ich wzroku, i zwykle im to smakuje. Bdc w restauracji, do menu zagldaj waciwie dopiero wtedy, gdy do ich stolika podchodzi kelnerka; do tego czasu s zazwyczaj cakowicie pochonici rozmow. Kontrola wydatkw? Sangwinicy czsto nie wiedz nawet, gdzie schowali ksieczk czekow, i nie zawsze pamitaj, by zapisa kwoty we waciwych miejscach lub zbilansowa zestawienia rachunkowe. Nigdy nie poznaem ksigowego o sangwinicznym temperamencie.

Biblijny sangwinik
Aposto Piotr by sangwinikiem. Mwi za kadym razem, gdy pojawia si w Pimie witym. Przeczytaem kiedy powtrnie wszystkie Ewangelie tylko po to, aby zweryfikowa moje przy2

puszczenia, i odkryem, e sangwiniczny Szymon Piotr mwi wicej ni wszyscy pozostali uczniowie razem wzici. Jak twierdzi mj przyjaciel, pastor Ken Poure: Kiedy sangwinik wchodzi do pokoju, najpierw pojawiaj si jego usta. I jak wikszo sangwinikw, Ken Poure jest uwielbiany przez wszystkich. Ich haaliwo, ywioowo i towarzysko sprawiaj, e sangwinicy wydaj si bardziej pewni siebie ni s w rzeczywistoci, a energia i sympatyczne usposobienie pozwalaj im zrcznie kluczy wrd yciowych raf. W efekcie inni przymykaj oko na ich saboci, mwic: Oni tacy ju po prostu s. Wracajc do apostoa Piotra: wszystko, co mwi w Ewangeliach byo niewaciwe poza jego wielkim wyznaniem w kwestii boskoci Chrystusa (zob. Mt 1,1). Jego grzeszna zdrada i atwo, z jak okaza skruch poprzez zy, jest typowa dla sangwinikw. Zawsze auj za, ktre wyrzdzili kiedy zostaj przyapani. Ale na tym jego historia si nie koczy! Piotr sta si silnym, zdecydowanym przywdc wczesnego Kocioa. Wszystko, co powiedzia w Dziejach Apostolskich, byo waciwe poniewa napeni go Duch wity.

Najlepsze zawody dla sangwinika

wiat jest bogatszy dziki radosnym, obdarzonym naturaln charyzm sangwinikom. Zwykle s wietnymi sprzedawcami i wybieraj ten zawd czciej ni ludzie o innych temperamentach. Bez wtpienia syszae kiedy, jak o kim mwiono, e sprzedaby nawet lodwk Eskimosowi. To wanie sangwinik. Jeli chciaby zobaczy go w akcji, wystarczy, e odwiedzisz najbliszy komis samochodowy. Okoo 2/3 jego pracownikw to zapewne osoby o sangwinicznym temperamencie. Sangwinicy s nie tylko doskonaymi sprzedawcami, ale take aktorami, komikami i kaznodziejami (zwaszcza ewangelickimi). Wspaniale sprawdzaj si w roli mistrzw ceremonii, aukcjonerw, a czasami take przywdcw (o ile w ich tempe29

ramencie znajdzie si odpowiednia domieszka innego typu). W rodowiskach politycznych ronie zapotrzebowanie na sangwinikw, poniewa ludzie obdarzeni naturaln charyzm wietnie wypadaj w rodkach masowego przekazu, co dzisiaj ma szczeglne znaczenie. Jeli chodzi o zawody zwizane z niesieniem pomocy innym, sangwinicy wyrniaj si jako pracownicy szpitali. Jeli pytanie o samopoczucie zada pielgniarka o temperamencie sangwinicznym, pacjent zazwyczaj odpowie: Dobrze, podczas gdy melancholijna siostra najprawdopodobniej usyszy pene smutku lamentowanie: Marnie. Moesz sta u progu mierci, blady jak ciana, ale po wizycie doktora Sangwinika od razu nabierzesz rumiecw i poczujesz si znacznie lepiej. Wspczucie, jakie ci okae w odpowiedzi na twoj pen cierpienia relacj, sprawi, e niemal bez alu uregulujesz wystawiony przez niego niebotyczny rachunek (sangwinicy s nieprzecitni pod kadym wzgldem). Sangwinicy powinni wybiera tak ciek kariery, ktra umoliwi im czsty kontakt z ludmi. Wydaje mi si, e ich najwiksz zalet jest umiejtno uszczliwiania blinich. Z pewnoci kto powinien si tym zaj, szczeglnie w tych niepewnych czasach. A teraz poznajmy kolejny typ temperamentu.

Burzliwy choleryk
Burzliwy choleryk to czowiek gorcokrwisty, szybki, aktywny, praktyczny i uparcie dcy do celu. Zwykle jest samodzielny i niezaleny. Bywa zdecydowany i zawzity, i z atwoci podejmuje decyzje zarwno za siebie, jak i za innych. Burzliwy choleryk rozkwita w dziaaniu. Tak naprawd dla niego ycie jest dziaaniem. Nie potrzebuje zewntrznej motywacji. To on stymuluje swoje otoczenie. Nie robi niczego bez celu, poniewa moe pochwali si praktycznym, przenikliwym
30

umysem, ktremu zawdzicza umiejtno natychmiastowego podejmowania rozsdnych decyzji bd te opracowywania opacalnych, dugofalowych projektw. Nie ugina si pod presj innych. Zajmuje jasne stanowisko w kadej sprawie i nierzadko walczy ze spoeczn niesprawiedliwoci i innymi tego typu problemami. Niepowodzenia go nie zniechcaj, wrcz przeciwnie dziaaj na niego motywujco. Cechuje go niezwyka determinacja, dziki ktrej czsto osiga to, co nie udaje si innym nie dlatego, e ma lepszy plan, ale dlatego, e nie ustaje w staraniach, gdy pozostali zdyli si ju zniechci i podda. Jeli w porzekadle Przywdc nie mona si sta, trzeba si nim urodzi jest choby ziarno prawdy, to choleryk rodzi si przywdc. I zawsze spada na cztery apy. Emocjonalno burzliwego choleryka to najmniej rozwinita cze jego temperamentu. Nie jest osob, ktra z atwoci wczuwa si w sytuacj innych ludzi i w naturalny sposb okazuje im wspczucie. Widok ez budzi w nim zakopotanie bd rozdranienie. Nie jest wielkim znawc sztuki; interesuj go gwnie praktyczne aspekty ycia. Jest tak niepoprawnym optymist i tak rzadko dopuszcza do siebie myli o porace, e prawie zawsze odnosi sukces ale nie w domu. Mio nie znajduje si zazwyczaj wysoko na licie jego priorytetw. Szybko zauwaa nadarzajce si okazje i rwnie szybko znajduje najlepszy sposb na ich wykorzystanie. Ma uporzdkowany umys, a nagromadzenie szczegw zwykle go nudzi. Nie analizuje dogbnie sytuacji, lecz ocenia j byskawicznie, niemal intuicyjnie, co oznacza, e zwykle widzi to, do czego dy, nie dostrzegajc potencjalnych trudnoci i przeszkd, na jakie moe natrafi po drodze. Kiedy obierze sobie jaki cel, potrafi i do niego po trupach. Bywa apodyktyczny, czsto narzuca innym swoj wol i nie waha si wykorzystywa ludzi, by osign to, co sobie zamierzy. Czsto postrzegany jest jako osoba, ktra nie cofnie si przed niczym.

31

Samowystarczalno i krnbrno choleryka sprawiaj, e Chrystusowi ciko jest dotrze do niego, gdy doronie. Z tego powodu zachcam nauczycieli szkek niedzielnych: Nie pozwlcie, by choleryczny pitoklasista zakoczy nauk, zanim uzna Chrystusa za swojego Pana i Zbawc. Jest to take dobra rada dla rodzicw. Im bardziej choleryczne s wasze dzieci, tym gortsze powinny by wasze modlitwy w intencji ich nawrcenia, gdy s one uczniami trzeciej, czwartej i pitej klasy, kiedy to nie zatraciy jeszcze wraliwoci na sprawy duchowe.

Nawyki choleryka
Przyjrzyjmy si tym samym nawykom, ktre przeanalizowalimy w przypadku sangwinika. Za kierownic cholerycy to zuchwali maniacy prdkoci, ktrzy dynamicznie wczaj si do ruchu drogowego. Zawsze chc zaatwi wicej spraw, ni jest to moliwe dla zwykego miertelnika i prbuj zyska troch czasu, pdzc na kolejne spotkania. Co ciekawe, tylko sporadycznie dostaj mandaty nie dlatego, e im si nie nale, ale dlatego, e s na tyle przebiegli, by nie da si przyapa policji. Burzliwy choleryk nienawidzi pracy w ogrdku, lecz jeli si do niej zabiera, pracuje w pocie czoa. Z natury nie przepada za technik i nie znosi majsterkowania czy te przycinania rolin, poniewa, prawd mwic, nie jest w tym zbyt dobry. Kiedy ju postanowi zaj si ogrodem, pracuje w szalonym tempie, eby jak najszybciej skoczy, ale nie mona powiedzie, e staranno jest jego znakiem firmowym. Tak naprawd rodzina nie powinna pozwala mu przycina krzeww, drzew czy ywopotw, poniewa choleryk myli wtedy tylko o jednym: Skoro ju musz to robi, rwnie dobrze mog zrobi to tak, eby nie musie do tego wraca przez cay rok!. atwo rozpozna ogrdek choleryka w ssiedztwie. To ten z miniaturowymi ywopotami i karowatymi drzewami.
32

Cholerycy to typowe akomczuchy ich menu jest zwykle identyczne kadego dnia, a kiedy na talerzu pojawia si jedzenie, pochaniaj je duymi ksami, nierzadko rozmawiajc podczas przeuwania. Zwykle te pierwsi kocz. Kontrola wydatkw? Cholerycy nie znosz szczegw, wic zlecaj to komu innemu lub prowadz dwa rachunki przez p roku korzystaj z jednego, a nastpnie zmieniaj go na drugi, dziki czemu nie musz martwi si o czeki bez pokrycia.

Najlepsze zawody dla choleryka

Cholerycy powinni bra pod uwag te profesje, ktre wymagaj zdolnoci przywdczych, determinacji i produktywnoci, nie za dokadnoci i umiejtnoci analitycznego planowania. Wielogodzinne narady i dugofalowe planowanie nu choleryka, ktry woli dziaa. Trudno bdzie ci spotka osob o temperamencie cholerycznym wrd chirurgw, dentystw, filozofw, wynalazcw czy zegarmistrzw. Mimo e rzadko bywaj rkodzielnikami (ich praca wymaga pewnej dozy perfekcjonizmu i sprawnoci, ktra zwykle nie jest osigalna dla cholerykw), czsto ich nadzoruj. Zazwyczaj lubi prace konstrukcyjne, poniewa widz ich efekty, i chtnie zostaj brygadzistami lub kierownikami budowy. Burzliwy choleryk jest urodzonym przedsibiorc budowlanym. Kiedy wyjeda samochodem poza miasto, nie podziela zachwytw swojego pasaera nad przepiknymi pagrkami, gdy oczami wyobrani widzi ju koparki przygotowujce grunt pod drogi i pracownikw budowlanych stawiajcych domy, szkoy i centra handlowe. Wikszo dzisiejszych miast i przedmie powstaa najpierw w wyobrani choleryka. Moesz by jednak pewien, e pomysy te przela na papier zatrudniony przez niego na stanowisku architekta melancholik o analitycznym, a zarazem kreatywnym umyle. Choleryk nie do koca rozumie, dlaczego kil33

ka kresek narysowanych na odwrocie koperty nie wystarczy, by uzyska wymagane do rozpoczcia inwestycji pozwolenie na budow. Nikt nie walczy z wadzami miejskimi bardziej zaciekle ni choleryk, ktry ali si gorzko: Po co komu te wszystkie szczegowe plany? Zrealizowaem ju dostatecznie wiele projektw, by wiedzie, e nawet najlepsze z nich wymagaj wprowadzenia zmian, gdy budowa ju ruszy, wic moe lepiej byoby na bieco podejmowa decyzje dotyczce pomniejszych kwestii? Przecie ja doskonale wiem, jaki efekt chc uzyska!. Mdry choleryk zatrudnia asystenta melancholika lub wchodzi z nim w spk. Wsplnie tworz bezkonkurencyjny zesp. Oczywicie ze wzgldu na to, e kady z nas ma podstawowy i wtrny temperament, od czasu do czasu moesz spotka osob, ktra ma cechy charakterystyczne dla obu tych typw. Wikszo przedsibiorcw to cholerycy. Maj pomysy i do odwagi, by zej z utartych cieek. Ponadto nie opieraj si wycznie na swoich pomysach, ale czasami korzystaj z tego, na co wpadli inni ludzie, ktrzy jednak bali si ryzyka zwizanego z nowatorskim biznesem lub projektem. Nie zmienia to jednak faktu, e kiedy tylko firma odniesie sukces, cholerycy zaczynaj narzeka na nud. Dzieje si tak z dwch powodw. Po pierwsze, im lepiej firma jest rozwinita, tym bardziej mozolnej i systematycznej pracy wymaga. Trzeba skupi si na szczegach. A poniewa cholerycy z natury nie potrafi dzieli si obowizkami (czego jednak mog nauczy si dziki odpowiednim wiczeniom) i lubi szybko widzie owoce swojej pracy, maj skonno do negatywnego oceniania wysikw innych ludzi. W rezultacie prbuj wszystko zrobi sami. Po drugie, kiedy cholerycy odkrywaj, e s zbyt zajci, zaczynaj szuka kogo, kto zechciaby kupi ich przedsibiorstwo. Std prawdopodobne jest, e przecitny choleryk zaoy od czterech do dziesiciu firm lub organizacji w cigu swojego ycia. Jeli choleryk nauczy si delegowa zadania i odkryje, e dziki temu moe osign znacznie wicej, bdzie w stanie
34

wykona ogromn prac. Patrzc na cholerykw, ludzie dziwi si, e potrafi oni angaowa si w tak wiele spraw jednoczenie i nie zwariowa. Jak oni to robi? Poniewa najwaniejsze jest dla nich wykonanie zadania i nie ogranicza ich perfekcjonizm, rozumuj w nastpujcy sposb: Wol zakoczy wiele spraw w 00 procentach ni kilka na 100 procent. Burzliwy choleryk w naturalny sposb motywuje kolegw lub podwadnych do dziaania. Promienieje pewnoci siebie, jest niewiarygodnie skupiony na osigniciu celu i potrafi zaraa innych swoimi pomysami. W rezultacie pracownicy mog sta si bardziej produktywni, gdy kieruje nimi choleryk. Niestety, trudno go zadowoli, a bywa, e kompletnie nie liczy si z innymi osobami, przez co nie jest lubiany jako szef. Gdyby tylko wiedzia, jak bardzo podlegli mu ludzie pragn uznania i zachty z jego strony, czciej poklepywaby ich po plecach, dziki czemu pracowaliby z jeszcze wikszym oddaniem. Jednake cholerykowi wydaje si, e chwaleni i nagradzani pracownicy popadn w samozadowolenie, a ich wydajno spadnie. Ucieka si wic do krytyki, w nadziei, e tym sposobem zmobilizuje ich do wikszego wysiku (niestety, nie ma racji). Cholerycy maj wrodzony talent do promocji i dobrze radz sobie w sprzeday, nauczaniu (ale tylko przedmiotw praktycznych), polityce, subie wojskowej, sporcie i wielu innych dziedzinach. Podobnie jak sangwinik, burzliwy choleryk sprawdza si w roli kaznodziei, bdc jednak znacznie mniej emocjonalnym. Zauwayem, e na czele wielu rzetelnie prowadzonych parafii w Ameryce, stoj cholerycy energiczni gosiciele Sowa Boego, ktrzy mog pochwali si zdolnociami organizacyjnymi, promocyjnymi oraz ogromnym talentem przywdczym. Maj odwag potrzebn do realizacji projektw, a waciwie umotywowani Boym bogosawiestwem zwykle odnosz sukcesy jako pastorzy.
3

Zachodnia cywilizacja wiele zawdzicza burzliwym cholerykom. Cho wiele te przez nich wycierpiaa. Wielcy generaowie, dyktatorzy i gangsterzy to w wikszoci przypadkw cholerycy. Czym rni si midzy sob? Wartociami moralnymi i motywami, jakie stoj za ich dziaaniami. Jeli istniej ludzie skazani na sukces, s nimi cholerycy. Nie znaczy to, e ludzie o tym temperamencie s sprytniejsi od innych, jak mona by w zwizku z tym przypuszcza, ale e ich silna wola i determinacja sprawiaj, i osigaj to, co innym, bardziej utalentowanym osobom wydaje si zbyt trudne.

Biblijny choleryk
Aposto Pawe to w duej mierze choleryk. By gwnym przeladowc wczesnego Kocioa sia groz i dysza dz zabijania (Dz 9,1) dopki nie zosta nawrcony. Walczy ze sob, a wreszcie przemg si i zacz gosi ewangeli caemu wiatu. Kto jak nie choleryk mg wydosta si spod sterty kamieni, a nastpnego dnia przej prawie 20 kilometrw, by gosi ewangeli? Pawe, napeniony Duchem witym, by agodny i peen wspczucia, co nie jest bynajmniej charakterystyczne dla typu cholerycznego. Jednak Duch wity moe wpyn nawet na cholerykw, ktrym, jak si wydaje, najtrudniej zrozumie, co Chrystus mia na myli, mwic: beze Mnie nic nie moecie uczyni (J 1,). Dla choleryka nie ma rzeczy niemoliwych, jeli tylko nauczy si postpowa wedug ducha i trwa w Chrystusie. Teraz chciabym przedstawi trzeci typ temperamentu.

Maestro melancholik
Maestro melancholik czsto okrelany jest jako czarny bd ciemny temperament. W rzeczywistoci jest to jednak obda3

rzony najliczniejszymi zaletami typ temperamentu, gdy melancholik to analityczny, skonny do powice, utalentowany perfekcjonista o bardzo wraliwej, emocjonalnej naturze. Nikt nie czerpie takiej przyjemnoci z obcowania ze sztuk, jak on. Melancholik jest z natury raczej introwertyczny, ale poniewa rzdz nim uczucia, popada w rnego rodzaju nastroje. Czasami wpada w skrajn ekstaz, ktra sprawia, e wykazuje zachowania typowe bardziej dla ekstrawertykw. Kiedy indziej staje si ponury i przygnbiony; wwczas zamyka si w sobie i moe by wrogo nastawiony wobec innych. Maestro melancholik jest niezwykle wiernym przyjacielem, w przeciwiestwie jednak do sangwinika, nie zaprzyjania si atwo. Nie poszukuje nowych znajomoci, raczej czeka na inicjatyw innych osb. Zawsze mona na nim polega, poniewa jego perfekcjonizm nie pozwala mu wykrca si od powierzonych zada lub sprawia zawodu innym. Jego wrodzona powcigliwo w kontaktach spoecznych nie oznacza, e melancholik nie lubi ludzi. Nie tylko ich lubi, ale te pragnie by przez nich kochany, jednak z powodu przykrych dowiadcze z przeszoci ciko mu uwierzy w szczere zamiary innych osb i staje si podejrzliwy, kiedy prbuj nawiza z nim kontakt lub okazuj mu zainteresowanie. Dziki swoim niespotykanym zdolnociom analitycznym potrafi waciwie oceni trudnoci i niebezpieczestwa wice si z kadym przedsiwziciem, w ktrego realizacji bierze udzia. Stanowi wic pod tym wzgldem przeciwiestwo choleryka, ktry nie zaprzta sobie gowy potencjalnymi problemami i przeszkodami, bdc pewnym, e poradzi sobie z nimi, jeli tylko si pojawi. Ta cecha powoduje, e melancholik bywa niechtny nowym projektom lub spiera si z osobami, ktre odwaniej podejmuj wyzwania. Od czasu do czasu, gdy ma wen, zdarza mu si stworzy wielkie dzieo sztuki lub techniki. Po tych okresach geniuszu czsto jednak pogra si w gbokiej depresji. Melancholicy zwykle odnajduj sens ycia dziki osobistemu powiceniu. Mona odnie wraenie, e pragn cierpie,
3

gdy czsto wybieraj zawody wymagajce od nich ogromnych wyrzecze i ofiarnoci. Na og s cakowicie oddani sprawie i niezwykle wytrwali w deniu do obranego celu, wic jest niemal pewne, e osign co wielkiego. Z reguy osoby o tym temperamencie maj najwyszy iloraz inteligencji, najbogatsz wyobrani i s najbardziej kreatywne ze wszystkich typw, jednoczenie bijc innych na gow pod wzgldem rzetelnoci i perfekcjonizmu.

Nawyki melancholika
Kiedy melancholicy wyruszaj w drog, s wietnie przygotowani do podry. Sporo czasu powicili, by przestudiowa tras, i wiedz, jak najatwiej dojecha z punktu A do punktu Z. Ze wszystkich typw temperamentu to ten najprawdopodobniej bdzie systematycznie uzupenia kart pojazdu, skrztnie wpisujc informacje dotyczce zuycia benzyny i oleju oraz napraw auta. Bdc z natury legalistami, czyli osobami cile przestrzegajcymi przepisw prawa, melancholicy rzadko wciskaj gaz do dechy. Zdarza im si natomiast jecha zbyt wolno pasem szybkiego ruchu i z dzik satysfakcj zmusza pozostaych kierowcw do ich wymijania. Jeli dostaj mandat, kara z reguy dotyczy wanie blokowania lewego pasa. Reaguj wwczas wielkim oburzeniem przecie nie przekroczyli dozwolonej prdkoci! Jeeli chodzi o ziele wok domu, maestro melancholik ma rk do rolin i zazwyczaj moe poszczyci si najadniejszym ogrodem w ssiedztwie. Melancholik to ten, ktry z matczyn trosk dba o kwiaty, rozmawia z nimi i ktrego praktycznie w kady weekend spotkasz strzygcego na kolanach trawnik i przycinajcego ywopoty. Melancholicy s bardzo wybredni w jedzeniu. Godzinami namylaj si, co wybra z menu, ale kiedy ich danie pojawia si na stole, delektuj si kadym ksem.
3

Kontrola wydatkw? Melancholicy zwykle wstukuj wszystko do komputera, skrupulatnie kontroluj budet i dokadnie wiedz, ile dana rzecz ich kosztowaa i czy zakup by opacalny.

Najlepsze zawody dla melancholika

Wikszo najlepszych na wiecie kompozytorw, artystw, muzykw, wynalazcw, filozofw, teoretykw, teologw, naukowcw i oddanych swojej pracy nauczycieli to osoby, u ktrych przewaa temperament melancholijny. Wymie sawnego artyst, kompozytora lub dyrygenta, a wskaesz kolejnego genialnego (i czsto ekscentrycznego) melancholika. Wystarczy wspomnie chociaby Rembrandta, van Gogha, Beethovena, Mozarta czy Wagnera. Niemal kady muzyk ma w sobie co z melancholika, bez wzgldu na to, czy jest kompozytorem, kierownikiem chru, artyst scenicznym czy solist. Moe to mie zwizek z typow dla tego typu temperamentu melancholi, ktra tak czsto znajduje ujcie muzyce nie tylko kocielnej. Kiedy wczoraj moja ona i ja jechalimy na lotnisko, usyszelimy w radiu nastrojow (bd te smtn, w zalenoci od punktu widzenia) piosenk country. Spojrzelimy na siebie i zamialimy si, syszc charakterystyczne zawodzenie melancholika. Dzi ten utwr jest ju na szczycie listy przebojw. O tym, w jak ogromnym stopniu temperament wpywa na zdolnoci muzyczne czowieka, przekonaem si kilka lat temu, kiedy w naszej parafii ocenialimy utalentowanego pastora, odpowiedzialnego za muzyk w trakcie naboestw, i jego grajc na fortepianie on, ktra bez wtpienia bya choleryczk. W drodze do domu powiedziaem mojej onie, e nie pojmuj, jak to moliwe, e osoba o temperamencie cholerycznym jest tak wspania pianistk. Beverly odpara: Gra wietnie technicznie dziki silnej woli zmusia si do wicze i nauczya
39

poprawnie gra na swoim instrumencie, ale nie czuje muzyki. Jak si okazao, odegraa utwr w aranacji swojego ma melancholika, a on, cho nie jest pianist, doskonale czuje muzyk. Co ciekawe, zawodem, ktry czsto pociga melancholikw, jest aktorstwo, pomimo e wedug powszechnych wyobrae bardziej pasuje do osoby ekstrawertycznej. Na scenie melancholik moe sta si kim innym (bez wzgldu na to, jak wiele ekstrawertyzmu to wymaga), ale kiedy tylko przedstawienie si koczy, staje si ponownie introwertyczny. Oczywicie nie wszyscy melancholicy wybieraj zawody artystyczne; wielu z nich zostaje wysokiej klasy rzemielnikami stolarzami, murarzami, hydraulikami, tynkarzami, ogrodnikami, mechanikami, inynierami, chtnie te wybieraj profesje, dziki ktrym mog si przysuy ludzkoci. Niemale wszystkie zawody, w ktrych dziaa si na rzecz innych ludzi, budz zainteresowanie melancholika. Przez lata obserwowaem lekarzy i praktycznie kady z nich ma przynajmniej domieszk temperamentu melancholijnego. Mona waciwie powiedzie, e aby przebrn przez Akademi Medyczn, trzeba mie umys melancholika, gdy lekarz musi by perfekcjonist, analitykiem i humanist kierujcym si sercem, w ktrym jest pragnienie niesienia pomocy ludziom. Melancholik wietnie sprawdzi si w kadej profesji, ktra wymaga perfekcjonizmu, powicenia i kreatywnoci. Niemniej jednak osoby o tym typie temperamentu czsto nie wykorzystuj swojego potencjau, poniewa nie doceniaj samych siebie i wyolbrzymiaj przeszkody, jakie mog stan na ich drodze. Melancholik moe chcie zosta kierownikiem budowy, powinien jednak raczej zatrudni kogo, kto bdzie nadzorowa projekt i lepiej poradzi sobie z ludmi. Jego miejsce jest natomiast przy desce krelarskiej. Melancholika frustruj typowe problemy z pracownikami, a z uwagi na swoje nierealistyczne wymagania stwarza ich wicej ni inni.
40

Biblijni melancholicy
aden inny typ temperamentu nie zyskuje tyle naturalnego potencjau przy wsparciu Ducha witego, co melancholicy. Wiele wspaniaych postaci biblijnych wykazywao liczne cechy typowe dla melancholikw; temperament ten mieli wszyscy prorocy, na przykad Salomon czy aposto Jan. Melancholikiem by rwnie Mojesz obdarzony wieloma zaletami introwertyk, ktremu brakowao wiary w siebie, ale ktry w kocu zaufa Bogu i pozwoli Mu uczyni z siebie jednego z najwikszych przywdcw w dziejach ludzkoci. Niestety, nie zdoa zapanowa nad swoim gniewem, przez co Bg nie mg si nim w peni posuy, i w efekcie Mojesz zmar, nie dotarszy do Ziemi Obiecanej. Teraz chciaabym, aby przeanalizowa czwarty typ temperamentu.

artowni flegmatyk
Nazwa flegmatyk nawizuje do obecnego w organizmie, zdaniem Hipokratesa, pynu, ktry odpowiada za spokojny, opanowany, powolny, wyrozumiay, zrwnowaony temperament. W oczach flegmatyka ycie to radosne, przyjemne dowiadczenie, w trakcie ktrego unika zaangaowania w takim stopniu, jak to tylko moliwe. Mona odnie wraenie, e spokojny, wyrozumiay flegmatyk nigdy si nie denerwuje. Trudno wyprowadzi go z rwnowagi, rzadko wybucha gniewem bd miechem, raczej trzyma swoje emocje na wodzy. Osoba o tym temperamencie zachowuje si tak samo za kadym razem, kiedy j spotykasz. artowni flegmatyk jest z reguy dobroduszny i wspczujcy, lecz nieczsto okazuje swoje prawdziwe uczucia. S one o wiele gbsze ni mogoby si wydawa, nic wic dziwnego, e potrafi doceni sztuk oraz to, co pikne w yciu.
41

Flegmatycy nie skar si na brak przyjaci, poniewa lubi ludzi i maj specyficzne poczucie humoru, ktre odpowiada innym. Potrafi rozmieszy wszystkich do ez, sami zachowujc twarz pokerzysty. Maj niespotykan zdolno dostrzegania tego, co zabawne w innych i w tym, co robi, a dziki chonnemu umysowi bywaj wietnymi naladowcami. Uwielbiaj wbija szpile osobom o innym typie temperamentu lub robi sobie z nich arty. Irytuje ich niespoyty entuzjazm sangwinika i czsto prbuj mu si przeciwstawi. Oburza ich i prowokuje do kpin pospny nastrj melancholika, wic chtnie go wymiewaj. Ogromn przyjemno sprawi im take wylanie wiadra zimnej wody na kipic od planw i ambicji gow choleryka. Flegmatycy maj tendencj do przyjmowania pozycji obserwatora i staraj si nie angaowa nadmiernie w ycie innych. Tak naprawd trudno zmotywowa ich do porzucenia codziennej rutyny. Nie znaczy to jednak, e s cakowicie pasywni i nie przeywaj problemw innych osb. Zarwno flegmatyk, jak i choleryk zareaguj na widok niesprawiedliwoci spoecznej, ale ich reakcje bd zgoa odmienne. Waleczny duch choleryka podsunie mu nastpujce sowa: Powoajmy komitet, przeprowadmy kampani i zaradmy temu!. Flegmatyk powie raczej: Warunki, w jakich yj ci ludzie, s straszne! Kto powinien co z tym zrobi. Jednake za fasad spokoju, powcigliwoci i pewnej dozy niemiaoci kryje si niewtpliwie osoba zdolna do dziaania i mogca si pochwali caym wachlarzem talentw, a kiedy ju przystpi do dziaania, okazuje si najbardziej kompetentna i skuteczna w tym, co robi. Flegmatycy z reguy nie sigaj sami po stanowiska przywdcze, jeli jednak zostan im powierzone, prawdopodobnie sprawdz si w tej roli. Nazywam ich niechtnymi przywdcami. W gbi duszy flegmatyk moe liczy na awans w pracy, ale otwarte ubieganie si o wysze stanowisko byoby wbrew jego naturze. Zamiast tego bdzie najprawdopodobniej cierpliwie czeka, a jego co bardziej niekompetentni i nieporadni wsp42

pracownicy narobi baaganu i dopiero wtedy przejmie ich obowizki, ktre zostan mu wwczas przekazane. Niestety, w wielu przypadkach flegmatycy czekaj cae ycie na tak okazj, a ona nigdy nie stuka do ich drzwi, jako e pracodawcy doceniaj umiejtnoci flegmatykw, lecz nie wyobraaj ich sobie w roli szefw. W rezultacie traci na tym zarwno firma, jak i pracownicy. wiat zyska wiele dziki wspaniaej naturze flegmatykw. Potrafi zjednywa sobie ludzi i s urodzonymi rozjemcami. W sobie tylko znany sposb speniaj marzenia innych. S mistrzami we wszystkim, co wymaga anielskiej cierpliwoci i rutyny.

Nawyki flegmatyka
artowni flegmatyk jedzi najwolniej ze wszystkich. Jest ostatni osob, ktra opuszcza skrzyowanie, rzadko zmienia pas, a wjedajc na autostrad, stwarza realne zagroenie dla innych uytkownikw drogi ze wzgldu na swj brak zdecydowania. Flegmatyk stoi w miejscu, mimo e powinien ju wczy si do ruchu. Jest lamazarnym niedzielnym kierowc siedem dni w tygodniu. Dostaje niewiele mandatw i rzadko powoduje wypadki, ale moe by niebezpiecznym uczestnikiem ruchu. Trawnik flegmatyka sugeruje zwykle, e jego waciciel siedzi w domu w sobotnie przedpoudnie i popija trzeci kaw i tak wanie jest. W kocu jednak jego obowizkowo bierze gr nad potrzeb odpoczynku i flegmatyk, ktry naprawd potrafi zadba o traw przed swoim domem, zabiera si do pracy na swojej starej plantacji. Wiele zaley oczywicie od tego, czy ostatnio w jego jadospisie znalazy si kieki i czy regularnie przyjmowa suplementy diety. Flegmatycy jedz najbardziej niespiesznie ze wszystkich i zawsze kocz ostatni. To gwnie z tego powodu rzadko przybieraj na wadze. Dietetycy radz zwykle swoim otyym pa43

cjentom, by jedli powoli, poniewa dopiero po dwudziestu minutach od momentu, gdy jedzenie trafio do naszych ust, znika uczucie godu. I kontrola wydatkw: flegmatycy s skrupulatnymi ksigowymi, wietnie radz sobie z prowadzeniem rejestrw i potrafi zbilansowa zestawienia rachunkowe co do grosza.

Najlepsze zawody dla flegmatyka

Flegmatykw interesuj zawody zwizane z edukacj. Wikszo nauczycieli szk podstawowych to flegmatycy. Kto, jak nie flegmatyk, ma wystarczajco duo cierpliwoci, by nauczy czyta gromadk pierwszoklasistw? Sangwinik przez ca lekcj opowiadaby im rne historyjki. Melancholik krytykowaby maluchy tak czsto, e bayby si otworzy usta. Choleryka w ogle nie potrafi wyobrazi sobie w roli nauczyciela nauczania pocztkowego uczniowie uciekaliby przez okna! agodne usposobienie flegmatyka pozwala mu stworzy idealne warunki do nauki dla dzieci, cho nie tylko. Osoba o tym temperamencie sprawdzi si rwnie na poziomie szkoy redniej i wyszej, zwaszcza jako nauczyciel matematyki, fizyki, gramatyki, literatury i jzykw obcych. Czsto te mona spotka flegmatyka pracujcego na stanowisku administratora szkoy, bibliotekarza, pedagoga szkolnego czy dziekana kierujcego jednym z wydziaw uniwersytetu. Innym polem zainteresowa flegmatykw moe by inynieria. Jako amatorzy planowania i liczenia dobrze radz sobie w takich specjalizacjach jak: mechanika konstrukcji, inspekcja sanitarna, inynieria procesowa, krelarstwo, inynieria mechaniczna i ldowa czy statystyka. Wikszo flegmatykw ma wyjtkowe zdolnoci matematyczne, dziki czemu sprawdzaj si jako mechanicy, technicy budowy maszyn, rzemielnicy, stolarze, elektrycy, tynkarze, wydmuchiwacze szka, zegarmistrzowie i serwisanci sprztu elektronicznego.
44

Obecnie najwikszy problem, z jakim musi si mierzy przemys, dotyczy personelu. Niektrzy specjalici zarabiaj krocie, inni otrzymuj znacznie nisze wynagrodzenie. Te dysproporcje pacowe wpywaj tak demotywujco na pracownikw, e pracodawcy mog straci miliony w wyniku spadku produktywnoci. W ostatnich latach dyrektorzy przedsibiorstw zaczli jednak zauwaa, e dowiadczeni flegmatycy czsto sprawdzaj si jako brygadzici, nadzorcy i kierownicy. Poniewa potrafi wykaza si dyplomacj i staraj si nie rani uczu innych, ich wsppraca z ludmi przebiega bezproblemowo. Objwszy stanowiska kierownicze, wprowadzaj ad i porzdek w swoim miejscu pracy i tworz harmonijn atmosfer sprzyjajc zwikszonej wydajnoci. S dobrze zorganizowani, nigdy nie spniaj si na spotkania i nigdy nie zjawiaj si na nich nieprzygotowani. S wyjtkowo niezawodni i potrafi pracowa pod presj. Flegmatycy zdecydowanie nie lubi ryzyka. Czsto zostaj w jednej firmie przez cae ycie. Rzadko te wykorzystuj w peni swj potencja, ale jednoczenie rwnie rzadko ponosz w yciu porak. Poniewa zwykle zmagaj si z brakiem poczucia bezpieczestwa, mog przyj posad, dziki ktrej nie bd musieli martwi o ubezpieczenie spoeczne i skadki emerytalne. Z tego powodu lubi pracowa w subie cywilnej, wojsku, samorzdach lokalnych lub w innym miejscu, ktre zapewni im bezpieczn, ciep posadk. Tylko nieliczni z nich zakadaj wasne firmy, mimo e idealnie by si do tego nadawali. Zazwyczaj przyczyniaj si do pomnaania majtku innych ludzi, sami za zadawalaj si yciem na przecitnym poziomie.

Biblijny flegmatyk
Jednym z biblijnych flegmatykw jest Abraham. Na jego przykadzie najlepiej wida, jak Bg moe przeku naturalne sabo4

ci czowieka w jego si. Lk, skonno do zamartwiania si i niezdolno do podejmowania decyzji w przypadku Abrahama zamieniy si w zdecydowanie, odwag i aktywno, i to do tego stopnia, e Nowy Testament powica Abrahamowi wicej uwagi ni jakiejkolwiek innej postaci ze Starego Testamentu.

Porwnanie dwch miejsc pracy

Jedno z moich ostatnich dowiadcze doskonale obrazuje rnice pomidzy temperamentami. Niedawno pracowaem z nastolatkami na obozie letnim. Ktrego dnia musiaem wyjecha w poszukiwaniu faksu. Jedyny, jaki znalazem w pobliskim miasteczku, znajdowa si w orodku szkoleniowym. Kiedy tam dotarem, zobaczyem dziewi osb pochonitych swoimi obowizkami. Widzc spokojne, dobrze zorganizowane miejsce pracy i efektywnych pracownikw, doszedem do wniosku, e s to gwnie melancholicy bd flegmatycy. Moje przypuszczenia potwierdziy si, kiedy kierownik dokadnie podliczy mj rachunek, ale odmwi przyjcia pienidzy, poniewa byoby to niezgodne z panujcymi tam zasadami. Zaprowadzi mnie natomiast do skrupulatnego skarbnika, ktry z kolei zabra mnie do ksigowego, a ten do odpowiedniego okienka, gdzie dopilnowano, aby mj 1 dolar i 44 centy trafiy do kasjera, ktry przyj wreszcie te drobne. O wszystkim przesdzia niewielka kasa, ktr ewidentnie zajmowa si perfekcjonista. Przed moimi oczami pitrzyy si starannie uoone stosiki wierdolarwek oraz dziesicio- i piciocentwek. Przygldajc si temu otoczeniu i pracownikom, ktrzy spokojnie, lecz z ogromnym zaangaowaniem zajli si t bah spraw, umiechnem si do siebie, poniewa przypomniaem sobie scen z innego miejsca sklepu, w ktrym kupiem rzutnik. Sprzedawcy i kierownik byli w gwnej mierze ekstrawertycznymi cholerykami lub sangwinikami. Panowa tam totalny rozgardiasz: wszdzie leay porozrzucane papiery, wszyscy
4

obecni mwili do siebie gono i jednoczenie, ale nikt nie odbiera telefonw i nikt nie sta za lad. Wreszcie w tym zgieku usyszaem, jak kierownik dziau sprzeday mwi do pracownikw z desperacj w gosie: Ktrego piknego dnia musimy zaprowadzi tu porzdek!. Te dwie sceny pokazuj, jaki naturalny kontrast tworz cechy dziedziczne ksztatujce ludzkie temperamenty. Stanowi rwnie dowd na to, e wszystkie cztery podstawowe typy s niezbdne, by na tym wiecie panoway rnorodno i ad. Teraz, kiedy znasz ju wszystkie cztery temperamenty, z pewnoci rozumiesz, dlaczego kady czowiek jest inny. Rnice te tworz nie tylko cztery typy temperamentu, ale take ich kombinacje, poczenia i domieszki, ktre dodatkowo je pogbiaj. Niemniej jednak zachowania wikszoci osb sprawiaj, e mona im przypisa jeden podstawowy temperament.

Pytania do rozdziau 3
1. 2. Jakie byo gwne bdne zaoenie teorii czterech temperamentw Hipokratesa? Wymiecie i omwcie cechy charakteru penego ycia sangwinika. Podczas pracy w grupie wykorzystajcie swoj wiedz z zakresu Biblii i wskacie jak najwicej postaci biblijnych wykazujcych cechy sangwinika. Podeprzyjcie si historiami z Pisma witego. W jaki sposb Bg posuy si lub chcia si posuy kad z tych osb? Wymiecie i omwcie cechy burzliwego choleryka. Podczas pracy w grupie wykorzystajcie swoj wiedz z zakresu Biblii i wskacie jak najwicej postaci biblijnych wykazujcych cechy choleryka. Podeprzyjcie si historiami z Pisma witego. W jaki sposb Bg posuy si lub chcia si posuy kad z tych osb?
4

3.

4.

.

.

.

Wymiecie i omwcie cechy maestro melancholika. Podczas pracy w grupie, wykorzystajcie swoj wiedz z zakresu Biblii i wskacie jak najwicej postaci biblijnych wykazujcych cechy melancholika. Podeprzyjcie si historiami z Pisma witego. W jaki sposb Bg posuy si lub chcia si posuy kad z tych osb? Wymiecie i omwcie cechy artownisia flegmatyka. Podczas pracy w grupie, wykorzystajcie swoj wiedz z zakresu Biblii i wskacie jak najwicej postaci biblijnych wykazujcych cechy flegmatyka. Podeprzyjcie si historiami z Pisma witego. W jaki sposb Bg posuy si lub chcia si posuy kad z tych osb? Porwnajcie nawyki charakterystyczne dla kadego z czterech typw temperamentu. Zastanwcie si, w jaki sposb ucz si sangwinik, choleryk, melancholik, a jak flegmatyk? Jakie mog by ich zainteresowania? Jeli dostrzegasz w sobie cechy typowe dla ktrego z czterech temperamentw, podzikuj Bogu za jedn z tych, z ktrych jeste zadowolony (prawdopodobnie atwiej poradzisz sobie z tym zadaniem po przeczytaniu rozdziau 4).

4