WYROK z dnia 7 marca 2012 r. Sygn.

akt K 3/10* W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej Trybuna Konstytucyjny w skadzie: Andrzej Rzepliski przewodniczcy Stanisaw Biernat Zbigniew Cielak Maria Gintowt-Jankowicz Mirosaw Granat sprawozdawca Wojciech Hermeliski Adam Jamrz Marek Kotlinowski Teresa Liszcz Magorzata Pyziak-Szafnicka Stanisaw Rymar Piotr Tuleja Sawomira Wronkowska-Jakiewicz Andrzej Wrbel Marek Zubik,
protokolant: Grayna Szaygo,

po rozpoznaniu, z udziaem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 7 marca 2012 r., wniosku Krajowej Rady Radcw Prawnych o zbadanie zgodnoci: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 37, poz. 286), z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 3) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 4) art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1
*

Sentencja zostaa ogoszona dnia 22 marca 2012 r. w Dz. U. z 2012 r. poz. 298.

2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 5) art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 6) art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 7) art. 25 ust. 2 pkt 3 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 8) art. 25 ust. 2 pkt 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 9) art. 312 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 4 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 2 Konstytucji, 10) art. 36 ust. 1, 6 i 12, art. 361 ust. 5 i 16, art. 364art. 366, art. 368 ust. 2 i 14 ustawy z 6 lipca 1982 r. powoanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 18 i 20 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1, z art. 17 ust. 1 Konstytucji, 11) art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy z 20 lutego 2009 r. powoanej w punkcie 1 z art. 2 Konstytucji, o r z e k a: 1. Art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, Nr 47, poz. 278, Nr 200, poz. 1326 i Nr 217, poz. 1429 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 142, poz. 830) jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 3. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 4. Art. 25 ust. 1 pkt 5 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 5. Art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 6. Art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 7. Art. 312 ust. 1 ustawy powoanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2

3 Konstytucji. 8. Art. 36 ust. 1, 6 i 12, art. 361 ust. 5 i 16 oraz art. 368 ust. 2 i 14 ustawy powoanej w punkcie 1 s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 9. Art. 364 art. 366 ustawy powoanej w punkcie 1 nie s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 10. Art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 37, poz. 286) jest zgodny z art. 2 Konstytucji. UZASADNIENIE I 1. Krajowa Rada Radcw Prawnych (dalej: wnioskodawca lub KRRP) wystpia 25 sierpnia 2009 r. do Trybunau Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodnoci: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3, art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 2 pkt 3 w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 2 pkt 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, ze zm.; dalej: u.r.p. albo ustawa), w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 37, poz. 286; dalej: ustawa zmieniajca z 20 lutego 2009 r.), z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 2) art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, 3) art. 312 ust. 1 u.r.p., w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 4 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., z art. 2 Konstytucji, 4) art. 36 ust. 1, 6 i 12, art. 361 ust. 5 i 16, art. 364-366, art. 368 ust. 2 i 14 u.r.p., w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 18 i 20 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., z art. 17 ust. 1 Konstytucji, 5) art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. z art. 2 Konstytucji. Wnioskodawca stoi na stanowisku, e uzasadni swoj legitymacj do wystpienia z wnioskiem. 1.1. Zdaniem wnioskodawcy, art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. wprowadza rozwizanie niespjne systemowo, ktre narusza art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca, odstpujc od wymogu uzyskania odpowiedniego dowiadczenia praktycznego w okresie bezporednio poprzedzajcym ubieganie si o wpis na list, stworzy rozwizanie niekoherentne z pozostaymi regulacjami. Uprzywilejowuje ono osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych. Poddanie weryfikacji aktualnej wiedzy prawniczej osb wskazanych w tym przepisie jest niemoliwe, przez co powstaje niebezpieczestwo dopuszczenia do wykonywania zawodu osb nieprzygotowanych i niedajcych gwarancji naleytego wykonywania zawodu. Samorzd radcowski zostaje pozbawiony moliwoci pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego.

1.2. Norma wynikajca z art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest niespjna. Ustawodawca posuy si, przy okreleniu okresu wymaganej praktyki w zawodzie prawniczym, z jednej strony pojciem zajmowania stanowiska (art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p.), a z drugiej wykonywania pracy (art. 25 ust. 4 u.r.p.). Nie jest jasne, czy dla oceny speniania przesanki wymaganego dowiadczenia praktycznego w zawodzie prawniczym miarodajne jest samo zajmowanie stanowisk wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy, czy efektywne wykonywanie pracy na danych stanowiskach w wymaganych okresach. Wnioskodawca przytoczy argumenty, ktre jego zdaniem wiadcz o tym, e osoby zajmujce stanowiska okrelone w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. nie mog naby praktyki zapewniajcej legitymowanie si odpowiedni praktyk w innym zawodzie prawniczym. Przesdza o tym charakter czynnoci wykonywanych na danych stanowiskach. Kwestionowany przepis umoliwia ubieganie si o wpis na list radcw prawnych przez osoby nieposiadajce odpowiedniej do potrzeb zawodu radcy prawnego praktyki w innym zawodzie prawniczym. Uniemoliwia on samorzdowi radcowskiemu naleyte wywizanie si ze sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Takie rozwizanie jest sprzeczne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 1.3. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. pomija istotne rnice w charakterze i rodzaju czynnoci wykonywanych na wskazanych w tym przepisie stanowiskach. Traktuje on w jednakowy sposb okresy zajmowania danych stanowisk jako przesank uzyskania wpisu na list radcw prawnych bez zoenia egzaminu radcowskiego i odbycia aplikacji radcowskiej. Prowadzi to do jednakowego traktowania niejednakowych sytuacji. Wnioskodawca wskaza, na czym, w jego przekonaniu, polegaj rnice w charakterze i rodzaju czynnoci wykonywanych na stanowiskach asystenta sdziego (w tym asystentw sdw rnych instancji), asystenta prokuratora, referendarza sdowego. Wnioskodawca omwi zadania tych podmiotw, a take porwna je ze sob. Zdaniem wnioskodawcy, przyjte rozwizanie nie mieci si w modelu przepywu osb midzy zawodami prawniczymi. Cech relewantn porwnywan w wypadku osb wymienionych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. nie moe by wykonywanie zawodu prawniczego w ogle, ale tylko w takim zakresie, w jakim wykazuje ono styczno ze stosowaniem prawa w praktyce w zwizku z czynnociami wykonywanymi przez radc prawnego. Pozostae czynnoci, ktre takiego charakteru nie maj, take w sytuacji gdy nale one do czynnoci zawodowych wykonywanych w ramach danego zawodu prawniczego, musz zosta pominite, jako nieistotne z punktu widzenia przepywu osb midzy zawodami prawniczymi. Wnioskodawca stoi na stanowisku, e szczeglnego potraktowania wymaga w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. uwzgldnienie praktyki na stanowiskach aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego oraz aplikanta sdowo-prokuratorskiego. Uznanie zajmowania tych stanowisk za odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym jest wtpliwe. Istnieje niebezpieczestwo dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osb, ktre po zoeniu egzaminw nie wykazuj si odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym. Kwestionowane przepisy, poprzez dopuszczenie z mocy art. 25 ust. 4 u.r.p. do proporcjonalnego wyduenia okresw, o ktrych mowa w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p., w jakich kandydat ubiegajcy si o uzyskanie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego ma wykazywa si praktyk w zawodzie prawniczym, s niezgodne take z art. 17 ust.1 Konstytucji.

5 1.4. Zdaniem wnioskodawcy, art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. nie spenia wymogu dostatecznej okrelonoci prawa. Zawiera on pojcie pomocy prawnej oraz odnosi si do bezporednioci zwizku czynnoci objtych tym przepisem ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata. Na gruncie tych przepisw, nie jest moliwe precyzyjne wyznaczenie zakresu czynnoci mieszczcych si w pojciu pomocy prawnej. Nie jest tym samym moliwe precyzyjne wyznaczenie krgu osb mogcych ubiega si na podstawie kwestionowanego przepisu o wpis na list radcw prawnych. 1.4.1. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. nie okrela zakresu, w jakim wiadczone miayby by czynnoci w nim wskazane (pozwalajc na wiadczenie ich w dowolnym wymiarze). Kwesti t pozornie rozstrzyga art. 25 ust. 4 u.r.p. Przepis ten stwarza niepewno prawa i godzi w zasad poprawnej legislacji z uwagi na swoj nieokrelono. Z kolei jego sprzeczno z art. 17 ust. 1 Konstytucji polega na tym, e dopuszcza on wykadni, zgodnie z ktr, by uzyska wpis na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji radcowskiej i bez zoenia egzaminu, wystarczajce jest wykonywanie czynnoci, o jakich mowa w tym przepisie w symbolicznym wymiarze. Dopuszczenie uzyskania wpisu na list radcw prawnych przez osoby wykazujce si rnym faktycznym staem w zakresie podejmowania czynnoci uznanych przez ustawodawc za miarodajne jako stosowanie prawa godzi rwnie w zasad rwnego traktowania przez wadze publiczne. Powoduje to sprzeczno z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Gdyby utosami pojcie wykonywania pracy w niepenym wymiarze z pojciem zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy, to stosowanie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., w czci dotyczcej wykonywania czynnoci wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. na podstawie umw cywilnoprawnych, jest niewykonalne. Odwoujc si do wykonywania pracy w niepenym wymiarze, ustawodawca pogbia stan niepewnoci prawa. Przepis ten wskazuje, e nie jest miarodajne pozostawanie w zatrudnieniu (czy te w stosunku cywilnoprawnym), ale (faktyczne) wykonywanie pracy w penym wymiarze. 1.4.2. Ustawodawca nie pozostawia samorzdowi odpowiedniego instrumentarium do sprawdzenia, w jakich okresach zatrudnienia praca bya faktycznie wykonywana. Dokumenty przedkadane przez osob ubiegajc si o wpis na list radcw prawnych nie pozwalaj ustali faktycznego okresu rzeczywistego wykonywania pracy przez tak osob. Wykonywanie czynnoci wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. nie stanowi wykonywania zawodu prawniczego w szczeglnoci, a oznacza wykonywanie jakiegokolwiek zawodu w oglnoci. Wykonywanie czynnoci wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. nie moe by uznane za rwnowane z praktyk w zawodach prawniczych przewidzian w art. 25 ust. 1 pkt 2, 3, 4 lit. a i pkt 5 lit. a ustawy. Dopuszczenie do wpisu na list radcw prawnych osb legitymujcych si tego rodzaju praktyczn stycznoci z prawem nie spenia wymogu legitymowania si przez osoby ubiegajce si o dostp do zawodu radcy prawnego odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym. Rodzi to sprzeczno kwestionowanej regulacji z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Skarona regulacja oznacza zrwnanie sytuacji prawnej osb niewykazujcych si praktyk w zawodzie prawniczym z sytuacj osb wykazujcych si tak praktyk, zwizan z instytucjonalnymi gwarancjami prawidowego wykonywania czynnoci zawodowych. Oznacza to rwne traktowanie osb niewykazujcych si t sam cech relewantn. Zarzut sprzecznoci z art. 32 ust. 1 Konstytucji uzasadniony jest take nierwnowanoci takiej stycznoci z praktycznym stosowaniem prawa z aplikacj radcowsk. Ta bowiem powinna stanowi punkt odniesienia zarwno do pozaaplikacyjnych cieek dostpu do egzaminu radcowskiego, jak i do pozaegzaminacyjnego dostpu do zawodu.

1.5. Jeli chodzi o art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., wnioskodawca podnis, e dopuszczenie osb, ktre posiadaj stopie naukowy doktora nauk prawnych oraz wykazuj si wskazan w tym przepisie praktyk zawodow, do wykonywania zawodu prawniczego nie mieci si w modelu dostpu do wykonywania reglamentowanych zawodw prawniczych wypracowanym w dotychczasowym orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego. Wnioskodawca przywoa argumenty, e posiadanie statusu doktora nauk prawnych nie oznacza nabycia uprawnie do wykonywania zawodu prawniczego. W ustawie zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. ustawodawca przewidzia dwie cieki dostpu do zawodu radcy prawnego dla osb posiadajcych stopie naukowy doktora nauk prawnych. Wnioskodawca wskaza na okrelone niespjnoci tej regulacji. Wi si one z tym, e w art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p. oprcz uzyskania stopnia naukowego wymaga si dodatkowej praktyki w wymiarze odpowiadajcym dugoci aplikacji, natomiast w art. 25 ust. 2 pkt 1 u.r.p. oprcz uzyskania stopnia naukowego wymaga si zdania egzaminu zawodowego. Niespjnoci te dyskwalifikuj kwestionowan regulacj i stanowi o jej sprzecznoci z art. 2 Konstytucji. Art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest te niezgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. W odniesieniu do obowizku legitymowania si odpowiedni praktyk, art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. powiela mankamenty art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 1.6. Wnioskodawca zarzuca, e art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. nie zapewnia odpowiedniego praktycznego przygotowania do naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Praktyka na stanowisku asystenta prokuratora nie moe by uznana za adekwatn do potrzeb przygotowania do wykonywania zawodu radcy prawnego. Czynnoci wykonywane na wskazanych w kwestionowanym przepisie stanowiskach charakteryzuje rny stopie stycznoci ze stosowaniem prawa. Kwestionowany przepis nie spenia kryteriw modelu przepywu osb midzy zawodami prawniczymi, gdy stwarza moliwo przystpienia do egzaminu radcowskiego osobom, ktre nie odbyway aplikacji do zawodu prawniczego. Podobnie rzecz przedstawia si w wypadku asystentw sdziw i referendarzy. Przechodz oni szkolenia, ktre s krtkie, co nie gwarantuje zdobycia umiejtnoci teoretycznych i praktycznych do wykonywania zawodu radcy prawnego. 1.7. W ocenie wnioskodawcy, art. 25 ust. 2 pkt 3 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest niekonstytucyjny z uwagi na dopuszczenie do egzaminu zawodowego osb niewykonujcych uprzednio innego zawodu prawniczego i nieodbywajcych aplikacji. Droga dostpu do zawodu radcy prawnego poprzez odbycie aplikacji oraz droga dostpu do zawodu radcy, jaka wynika z art. 25 ust. 2 pkt 3 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. nie s ekwiwalentne co najmniej w kilku zakresach. Wnioskodawca przywoa i omwi te rnice. Dlatego kwestionowany przepis narusza zasad rwnego traktowania. Dopuszczenie do zdawania egzaminu zawodowego osb, ktre nie odbyy aplikacji radcowskiej, stwarza niebezpieczestwo, e do wykonywania zawodu radcy prawnego dopuszczone zostan osoby do tego nieprzygotowane. Samorzd zawodowy radcw prawnych nie ma wpywu na przebieg przygotowania zawodowego osb wskazanych w kwestionowanym przepisie. Wskazanie 10-letniego okresu, z jakiego uwzgldniana jest praktyczna styczno z prawem przewidziana kwestionowanym przepisem, wywouje sprzeczno z art. 17 ust. 1

7 Konstytucji. Kwestionowany przepis nie zapewnia osignicia takiego stanu, w ktrym praktyka i zwizana z tym wiedza prawnicza osoby ubiegajcej si o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego byyby aktualne. 1.8. Wnioskodawca wskaza, e argumentacja dotyczca niekonstytucyjnoci art. 25 ust. 2 pkt 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. odnosi si te do art. 25 ust. 2 pkt 3 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 1.9. Wnioskodawca zarzuci, e art. 312 ust. 1 u.r.p. przez uzalenienie wywoania skutkw prawnych sprzeciwu Ministra Sprawiedliwoci od wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich oraz przez uzalenienie skutecznoci wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich od podpisania sprzeciwu przez Ministra stwarza stan niepewnoci prawnej w zakresie praw ubiegajcego si o wpis. Stan niekonstytucyjnoci pogbia okoliczno, e zgodnie z art. 312 ust. 2 u.r.p. zainteresowanemu oraz organowi samorzdu radcowskiego przysuguje prawo zaskarenia sprzeciwu do sdu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia dorczenia tej decyzji. Zachodzi wic rozdwik midzy momentem ingerencji przez wadz publiczn w sfer uprawnie osoby zainteresowanej a momentem, od ktrego ingerencja ta moe by kwestionowana za pomoc rodkw prawnych. Zdaniem wnioskodawcy, godzi to w zasad pewnoci prawa i zaufania obywateli do pastwa. 1.10. Wnioskodawca zakwestionowa niektre przepisy dotyczce skadania egzaminu radcowskiego. Zdaniem wnioskodawcy, przepisy te nie zapewniaj odpowiedniego wpywu samorzdu radcowskiego na kwestie dotyczce zasad skadania egzaminu radcowskiego. Jest to sprzeczne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 1.10.1. Samorzd zawodowy dopuszczony zosta do wspdecydowania o szczegowym ksztacie i stopniu trudnoci egzaminu radcowskiego przez udzia przedstawicieli samorzdu radcowskiego w zespole do przygotowania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski. Jednake wpyw samorzdu na zasady skadania egzaminu, ktry odbywa si w tym trybie, jest moliwy wycznie w okrelonych przez ustawodawc granicach. Samorzd radcowski, dziaajc przez swoich przedstawicieli, ma wpyw jedynie na pewne szczegowe aspekty dotyczce skadania egzaminu radcowskiego. 1.10.2. Na podstawie ustawy, decydujcy wpyw na zasady przeprowadzenia egzaminu czynnikowi ma czynnik pastwowy, tj. Minister Sprawiedliwoci. W jego kompetencji jest zatwierdzanie wykazu tytuw aktw prawnych obowizujcych na egzaminie. Przygotowany przez zesp wykaz podlega kontroli ministra, ktry moe zatwierdzi go lub odmwi jego zatwierdzenia. Pogbia to nierwnowag znaczenia czynnika pastwowego i czynnika samorzdowego podczas okrelania zasad skadania egzaminu radcowskiego. Ministrowi Sprawiedliwoci, zgodnie z art. 36 ust. 12 u.s.p, powierzone zostao okrelenie w drodze rozporzdzenia szeregu kwestii dotyczcych funkcjonowania zespou przygotowujcego egzamin. Minister wydaje rozporzdzenie po zasigniciu opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych. Z uwagi na istot opinii jako stanowiska niewicego, rozwizanie to nie gwarantuje samorzdowi realnego wpywu na ksztat regulacji stanowionej przez Ministra. 1.10.3. Minister Sprawiedliwoci na mocy art. 361 ust. 16 u.s.p. zosta wyposaony w uprawnienie do okrelenia w rozporzdzeniu kwestii odnoszcych si do zasad skadania i przebiegu egzaminu radcowskiego. Art. 368 ust. 14 u.s.p. upowani ministra do okrelenia spraw dotyczcych powoywania i dziaania komisji odwoawczej, w tym okrelenia trybu i

8 sposobu jej dziaania. Kwestie te powinny by normowane z uwzgldnieniem odpowiedniego wpywu samorzdu radcowskiego na ich uksztatowanie. Przepisy te, nakazujc ministrowi zasiga jedynie opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych, nie zapewniaj samorzdowi takiego wanie wpywu. 1.10.4. Art. 36 ust. 1, art. 361 ust. 5, oraz art. 368 ust. 2 u.r.p. nie odpowiadaj wymogowi samorzdnego ksztatowania reprezentacji samorzdu zawodowego w gremiach realizujcych okrelone funkcje zwizane z przeprowadzeniem egzaminu zawodowego. Ministrowi Sprawiedliwoci przysuguje uprawnienie ostatecznego, rozstrzygajcego ustalenia skadu osobowego tych gremiw. Kwestionowane przepisy mog by rozumiane w ten sposb, e w kompetencji Ministra jest weryfikacja kandydatur zgoszonych przez samorzd i ostateczne rozstrzyganie tego, czy wskazani przez samorzd kandydaci wejd w skad zespou do przygotowania pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski i w skad komisji egzaminacyjnych. Przepisy te, nie zapewniajc odpowiedniego do sprawowanej pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu wpywu samorzdu na okrelenie zasad i przebieg egzaminu radcowskiego, s sprzeczne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 1.10.5. Zdaniem wnioskodawcy, nieadekwatne do charakteru egzaminu radcowskiego jest wprowadzenie jako jednego z zada egzaminacyjnych testu jednokrotnego wyboru. Test jednokrotnego wyboru jako forma sprawdzenia wiedzy teoretycznej nie pozwala na weryfikacj posiadania przez zdajcych wiedzy teoretycznej niezbdnej do naleytego wykonywania zawodu radcy. Wad danego modelu egzaminu radcowskiego jest take brak czci ustnej tego egzaminu. Nie istnieje moliwo weryfikowania takich umiejtnoci i sprawnoci, ktre nie daj si okreli w drodze rozwizania zada pisemnych. 1.11. Zdaniem wnioskodawcy art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. narusza szczegowe zasady wynikajce z art. 2 Konstytucji (w tym przede wszystkim zasady poprawnej legislacji), przez wprowadzenie do systemu prawnego przepisu, ktry jest niekompletny i nie gwarantuje ochrony interesw w toku. Przepis przejciowy nie reguluje w peni sytuacji osb przystpujcych do egzaminu radcowskiego na zasadach okrelonych we wskazanym przepisie i nie chroni naleycie ich interesw wynikajcych z uprawnie aplikanta radcowskiego. Maj one za swoje rdo w przepisach zmienionych, a wic nabytych pod rzdami poprzednio obowizujcych przepisw. Okrelona grupa osb zostaa pozbawiona, przez brak waciwego przepisu w tym zakresie, prawa do skadania egzaminu poprawkowego, ktre gwarantowane zostao osobom zdajcym egzamin na nowych zasadach. 2. Trybuna Konstytucyjny zarzdzeniem z 27 padziernika 2009 r. wezwa do uzupenienia brakw formalnych wniosku Krajowej Rady Radcw Prawnych. 2.1. Krajowa Rada Radcw Prawnych co do art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., wyjania, e rozwizanie przyjte w tym przepisie charakteryzuje niespjno systemowa, gdy nie jest ono koherentne z pozostaymi warunkami ustawowymi. Przepis ten narusza zasady poprawnej legislacji oraz zasad rwnego traktowania podmiotw, od ktrych wymagana jest taka sama znajomo aktualnych przepisw prawnych i ich stosowania, z jednoczesnym zrnicowaniem w zakresie relewantnego w sprawie okresu nabycia tych umiejtnoci. Godzi on rwnie w zasad sprawiedliwoci spoecznej. 2.2. Wnioskodawca wskaza na swoj legitymacj do zoenia wniosku w zakresie badania art. 25 ust. 1 pkt 3 i art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b u.r.p., z uwagi na konstytucyjny zakres dziaania samorzdu zawodowego radcw prawnych, w tym reprezentowanie osb

9 wykonujcych zawd radcy i sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Wywid on swoj legitymacj z art. 17 ust. 1 Konstytucji oraz art. 60 pkt 1 i art. 41 u.r.p. 2.3. Odnoszc si do braku formalnego wniosku wskazanego w punkcie 2 zarzdzenia, wnioskodawca uzupeni wniosek o wskazanie podstawy prawnej swojej zdolnoci wnioskowej w tym zakresie, w postaci art. 17 ust. 1 Konstytucji, a take art. 60 pkt 2 u.r.p. Zgodnie z art. 60 pkt 2 u.r.p. do zakresu dziaania Krajowej Rady Radcw Prawnych naley przedstawianie wnioskw dotyczcych unormowa prawnych. Przepis ten naley, zdaniem wnioskodawcy, interpretowa w zwizku z art. 41 pkt 3 i art. 24 ust. 2 oraz art. 31 ust. 1-2a u.r.p. W ramach sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony mieci si moliwo kwestionowania w formie wniosku do Trybunau Konstytucyjnego tych regulacji ustawowych, ktre naruszaj konstytucyjn zasad rwnoci. Wnioskodawca dostrzeg nierwno midzy podmiotami, o ktrych mowa w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., oraz podmiotami okrelonymi w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b tej ustawy. 2.4. Zdaniem wnioskodawcy, badanie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b oraz art. 25 ust. 2 pkt 2 i 3 u.r.p. z art. 32 ust. 1 Konstytucji mieci si w zakresie dziaania Krajowej Rady Radcw Prawnych. Zarzuty wnioskodawcy sprowadzaj si do tego, e ustawodawca posuy si: 1) innymi pojciami w zakresie tych samych okolicznoci, relewantnych dla oceny spenienia warunkw uprawniajcych do uzyskania wpisu na list radcw prawnych; 2) pojciami nieostrymi, ktrych zdefiniowanie jest znacznie utrudnione, jeli nie niemoliwe; 3) pojciami charakterystycznymi w systemie prawnym dla pewnej kategorii stosunkw prawnych w odniesieniu do takich stosunkw, do ktrych one w ogle nie przystaj i maj zasadniczo rne desygnaty; 4) ustawodawca w nieuzasadniony sposb rnicuje przesanki warunkujce moliwo uzyskania wpisu tej samej kategorii podmiotw wskazanych w ustawie na list radcw prawnych. Uchybienia te naruszaj zasady poprawnej legislacji, ze wzgldu na moliwo ich dowolnej interpretacji lub niemono jej dokonania. 2.5. Wnioskodawca wskaza, e art. 312 ust. 1 u.r.p. przez uzalenienie wywoania skutkw prawnych sprzeciwu Ministra Sprawiedliwoci nie od dorczenia sprzeciwu, ale od jego podpisania przez Ministra, stwarza stan niepewnoci prawnej w zakresie praw ubiegajcego si o wpis oraz stan niepewnoci prawnej w zakresie sytuacji prawnej samorzdu zawodowego radcw prawnych. Po stronie samorzdu zawodowego radcw prawnych powstaje niepewno co do tego, czy dana osoba uzyskaa status czonka samorzdu zawodowego. Zakwestionowane przepisy ustawy przesdzaj, e zoenie wniosku o zbadanie zgodnoci art. 312 ust. 1 u.r.p. z art. 2 Konstytucji w interesie adresatw tego przepisu nieposiadajcych statusu aplikanta radcowskiego mieci si w zakresie dziaania Krajowej Rady Radcw Prawnych. 2.6. Wnioskodawca wyjani, e art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. ustanawia norm o charakterze przejciowym. Delegacja dla KRRP dotyczya tylko okrelenia zasad zdawania egzaminu radcowskiego wskazanej w tej normie grupy aplikantw, z pominiciem podstaw umoliwiajcych przeprowadzenie egzaminu poprawkowego. Interpretacja powoanych przepisw prowadzi do wniosku, e w stosunku do grupy aplikantw, o jakiej w nim mowa, zastosowanie znajdzie art. 369 u.r.p., ktry pozwala na przeprowadzenie ewentualnego egzaminu poprawkowego. W przeciwnym

10 wypadku ta kategoria osb w ogle zostaaby pozbawiona prawa do ponownego zdawania egzaminu. Takie rozwizanie, zdaniem wnioskodawcy, narusza art. 2 Konstytucji. 2.7. W ocenie wnioskodawcy, w wietle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu obejmuje nie tylko sprawy wykonywania zawodu, ale odnosi si take do fazy dopuszczenia do wykonywania zawodu osb ubiegajcych si o uzyskanie statusu radcy prawnego. Samorzd zawodowy, skadajc wniosek o zbadanie zgodnoci z art. 17 ust. 1 Konstytucji niektrych przepisw ustawy, realizuje uprawnienie do reprezentowania osb wykonujcych zawody zaufania publicznego oraz zadanie ochrony interesw zawodowych radcw prawnych i aplikantw radcowskich (art. 41 pkt 2 u.r.p.). Wnioskodawca stwierdzi, e art. 364, art. 365, art. 366 u.r.p. okrelaj zasady skadania egzaminu radcowskiego. W przepisach tych nie zosta przewidziany udzia samorzdu radcowskiego podczas okrelania zasad przeprowadzenia egzaminu. W rezultacie przepisy te pozbawiaj samorzd zawodowy radcw wpywu na ustalenie dziedzin prawa, z zakresu ktrych sprawdzane s w toku egzaminu radcowskiego wiedza prawnicza i umiejtnoci jej zastosowania, z ilu i z jakich czci skada si egzamin radcowski, rodzaju zada podlegajcych rozwizaniu przez zdajcego w toku egzaminu, a przez to rodzaju sprawdzanych umiejtnoci posiadanych przez kandydata. To znaczy, e samorzd zawodowy zosta pozbawiony wpywu na okrelenie poziomu przygotowania do wykonywania zawodu radcy prawnego, ktrego osignicie jest warunkiem uzyskania prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego. Art. 364 ust. 11-13 oraz art. 366 ust. 6 u.r.p. pozbawiaj samorzd zawodowy radcw prawnych wpywu na okrelone tymi przepisami zasady przeprowadzania egzaminu radcowskiego dotyczce trybu przeprowadzania egzaminu, w tym na to, z jakich pomocy zdajcy moe korzysta podczas skadania egzaminu. Nie zmienia tego okoliczno, e samorzd zawodowy radcw prawnych zosta dopuszczony do wspdecydowania o pewnych aspektach przeprowadzania konkretnego egzaminu radcowskiego przez udzia przedstawicieli samorzdu w zespole do przygotowania zestawu pyta testowych oraz zada na ten egzamin. Ma to charakter jedynie uzupeniajcy w stosunku do zasad skadania egzaminu radcowskiego okrelonych kwestionowanymi przez wnioskodawc przepisami. Wnioskodawca podkreli, e wpyw, jaki samorzd radcowski wywiera na ksztat egzaminw radcowskich, jest nieodpowiedni do sprawowanej pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy. 3. Pismem z 28 wrzenia 2010 r. Marszaek Sejmu wnis o stwierdzenie, e: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. s zgodne z art. 2 Konstytucji; 3) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a, pkt 5 lit. a u.r.p. w czci obejmujcej zwrot: asystenta prokuratora oraz aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p. w czci obejmujcej zwrot: lub asystenta prokuratora, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 4) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 5) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. w zakresie, w jakim proporcjonalnemu wydueniu poddaje okres dzielcy wykonywanie pracy w niepenym wymiarze od dnia zoenia wniosku, s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji, a art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji;

11 6) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 2, 3 i 4 u.r.p. w zakresie, w jakim reguluj sytuacj prawn osb tam wskazanych w sposb rny od radcw prawnych oraz aplikantw radcowskich, s zgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji; 7) art. 312 ust. 1 u.r.p. jest zgodny z art. 2 Konstytucji; 8) art. 36 ust. 1, art. 361 ust. 5, art. 368 ust. 2 u.r.p. w zakresie, w jakim reguluj powoywanie w skad zespou do przygotowywania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski, komisji egzaminacyjnych, komisji egzaminacyjnej II stopnia przedstawicieli: a) ministra sprawiedliwoci nie s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; b) Krajowej Rady Radcw Prawnych s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 9) art. 36 ust. 6 i 12, art. 361 ust. 16, art. 368 ust. 14 u.r.p. s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 10) art. 364-art.366 u.r.p. w zakresie, w jakim ksztatuj zasady przeprowadzania egzaminu radcowskiego, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 11) art. 364 ust. 3 u.r.p. w zakresie, w jakim ustanawia jako cz egzaminu radcowskiego rozwizanie testu jednokrotnego wyboru, nie jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 12) art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. jest zgodny z art. 2 Konstytucji. W pozostaym zakresie Marszaek wnis o umorzenie postpowania ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku, a w wypadku nieuwzgldnienia wniosku, wnis o stwierdzenie, e: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest zgodny z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 2, 3 i 4 u.r.p. w zakresie, w jakim w sposb jednakowy reguluj sytuacj prawn osb wskazanych w tych przepisach, oraz art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., a take art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b u.r.p. w zakresie, w jakim reguluje sytuacj prawn doktorw nauk prawnych w sposb rny od osb wymienionych w art. 25 ust. 2 pkt 1 u.r.p., s zgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji. 3.1. Marszaek dokona rekonstrukcji wniosku i stwierdzi, e kontrola zgodnoci z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji bdzie dotyczy tych przepisw ustawy, ktre ustanawiaj warunki skorzystania z dobrodziejstwa regulacji, bez przywoa zwizkowych (art. 25 ust. 4 u.r.p.). Zdaniem Marszaka, art. 25 ust. 1 pkt 4 i 5, ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. bd przedmiotem kontroli z art. 17 ust. 1 Konstytucji, a wobec art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. zostanie przeprowadzona analiza zgodnoci z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z zasad falsa demonstratio non nocet uzna on, e badaniu zgodnoci z art. 17 ust. 1 Konstytucji podlega bdzie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a, pkt 5 lit. a u.r.p., w czci obejmujcej zwrot: asystenta prokuratora oraz aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, a art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p. w czci obejmujcej zwrot: lub asystenta prokuratora. 3.2. Marszaek omwi zagadnienie ograniczonej legitymacji inicjowania kontroli konstytucyjnoci prawa przez Krajow Rad Radcw Prawnych. Zauway, e wskazane przez wnioskodawc grupy podmiotw rnych, ktrych sytuacja prawna zostaa uregulowana w ten sam sposb, skadaj si z osb dopiero ubiegajcych si o wpis na list radcw prawnych albo o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego, bez odbycia aplikacji radcowskiej. Nie s to podmioty reprezentowane przez samorzd radcowski. Podniesienie zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji przez nierwne uregulowanie sytuacji prawnej

12 osb, ktre nie nale do grona osb reprezentowanych przez samorzd radcowski, wykracza poza jej konstytucyjn legitymacj. Marszaek stwierdzi, e naley umorzy postpowanie dotyczce badania zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p., art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 2, 3 i 4 u.r.p. w zakresie, w jakim w jednakowy sposb reguluj sytuacj prawn osb wskazanych w tych przepisach, oraz art. 25 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., a take art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b u.r.p. w zakresie, w jakim reguluj sytuacj prawn doktorw nauk prawnych w inny sposb ni osb wymienionych w art. 25 ust. 2 pkt 1 u.r.p. z art. 32 ust. 1 Konstytucji ze wzgldu na niedopuszczalno wydania wyroku. 3.3. Oceniajc art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, nie mona przyj, e zaskarony przepis stanowi regulacj czciow, a przywrcenie jej zgodnoci z Konstytucj jest moliwe na skutek rozstrzygnicia Trybunau. Ustalenie dugoci okresu wykonywania wskazanych w badanym przepisie zawodw lub zajmowania wyznaczonych tam stanowisk, a take wyznaczenie odpowiedniej daty granicznej, musi nastpi na mocy rozstrzygnicia ustawodawcy. Brak okrelonego przez wnioskodawc uregulowania moe zatem zosta potraktowany jedynie jako potencjalna luka w prawie. Trybuna o konstytucyjnoci luki wypowiada si nie moe, a luka moe by usunita w sposb zgodny z Konstytucj na rne sposoby, tak interpretacyjnie, jak legislacyjnie. 3.4. Marszaek Sejmu przypomnia, e rezygnacja z minimalnego okresu praktyki, ktr musieli wykaza si sdziowie, prokuratorzy, notariusze oraz adwokaci, nastpia wraz ze zmian art. 25 u.r.p. na podstawie ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. Zdaniem Marszaka, modyfikacja modelu przygotowywania do wykonywania zawodu radcy prawnego polegajca na zmniejszeniu jej rygoryzmu mieci si w zakresie swobody normowania ustawodawcy. 3.5. Marszaek, odnoszc si do zarzutu braku wymogu legitymowania si przez osob uprawnion aktualn wiedz prawnicz oraz odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym, stwierdzi, e badany przepis pozwala wyodrbni okrelone grupy uprawnionych. Pierwsz z nich tworz sdziowie, prokuratorzy, adwokaci i notariusze, ktrzy rwnie w stanie prawnym sprzed 10 wrzenia 2005 r. byli uprawnieni do uzyskania wpisu na list radcw prawnych, bez zoenia stosownego egzaminu. Legitymuj si oni dugotrwa (co najmniej trzyletni) praktyk w swoim zawodzie. Ponadto bezporednio przed uzyskaniem wpisu na list radcw prawnych rezygnuj z dalszego wykonywania swojego zawodu. Uyte w badanym przepisie sformuowania wykonywali zawd lub zajmowali stanowisko obejmuj t kategori osb, ktra bezporednio przed wpisem zaprzestaa wykonywa inny zawd prawniczy. W wypadku tej grupy osb uprawnionych problem tzw. daty granicznej nie wystpuje, gdy niezalenie od momentu powoania (wpisania na list adwokatw), wykonywali oni swj zawd take w nowych warunkach. Zdaniem Sejmu, model przepywu pomidzy zawodami prawniczymi dotyczcy sdziw, prokuratorw, notariuszy i adwokatw, ktrzy przez dugi okres wykonywali swoje zawody (zajmowali swoje stanowiska) i zamierzaj skorzysta z uprawnienia wynikajcego z ustawy bezporednio po zakoczeniu wykonywania tych zawodw, spenia wymagania okrelone przez Trybuna Konstytucyjny w wyroku o sygn. K 30/06. Osoby te posiadaj zarwno aktualn wiedz prawnicz (wykonywali zawd prawniczy bezporednio przed wpisem) i odpowiedni (wieloletni) praktyk. Drug grup osb uprawnionych do wpisu na list radcw prawnych tworz sdziowie, prokuratorzy, notariusze i adwokaci, ktrzy zaraz lub w krtkim okresie po

13 rozpoczciu wykonywania zawodu (uzyskaniu nominacji na zajmowane stanowisko) wystpuj z wnioskiem o wpis na list radcw prawnych. Zdaniem wnioskodawcy, nie legitymuj si oni odpowiedni praktyk w zawodzie. Od momentu wydania przez Trybuna Konstytucyjny wyrokw o sygn. K 6/06 i sygn. K 30/06, ustawodawca zmodyfikowa drog do zawodu sdziego i prokuratora. Zdaniem Marszaka Sejmu, wprowadzi, na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157, ze zm.; dalej: ustawa o KSSiP), bardziej rygorystyczne warunki powoania na stanowisko sdziego albo prokuratora. Ustawodawca, na skutek oceny kwalifikacji sdziego i prokuratora, umoliwi przepyw pomidzy zawodami sdziego i prokuratora. Kwalifikacje konieczne do zajmowania stanowiska sdziego s na tyle wysokie, e nie mona kwestionowa ich przydatnoci do wykonywania zawodu radcy prawnego. Ze wzgldu na przyjt przez ustawodawc konstrukcj przepywu pomidzy tymi zawodami, naley uzna, e skoro kwalifikacje prawnicze prokuratora s wystarczajce do zajmowania stanowiska sdziego, to s take dostateczne do wykonywania zawodu radcy prawnego. 3.6. Marszaek Sejmu wskaza, e nominacja Ministra Sprawiedliwoci na stanowisko notariusza jest moliwa dopiero wtedy, gdy osoba ubiegajca si o powoanie wykae, e pracowaa w charakterze asesora notarialnego co najmniej 2 lata. Czym innym jest nabycie prawa do wykonywania zawodu notariusza oraz jego wykonywanie. Wpisanie si na list notariuszy jest moliwe tylko w wypadku faktycznego wykonywania zawodu notariusza. Prawo do wykonywania zawodu notariusza ustaje wraz z momentem odwoania przez Ministra Sprawiedliwoci. Nie jest moliwa rezygnacja notariusza z wykonywania zawodu ze skutkiem natychmiastowym. Zdaniem Marszaka Sejmu, wrd ustawowych warunkw, ktre musz speni osoby ubiegajce si o nominacj na stanowisko sdziego, prokuratora, notariusza, znajduje si wymg legitymowania si wieloletnim okresem praktyki prawniczej. Ustawodawca zaoy, e proces przygotowywania do zajmowania stanowiska sdziego, prokuratora lub notariusza, wymaga duszej praktyki prawniczej przed nominacj na to stanowisko ni proces przygotowywania si do wykonywania zawodu radcy prawnego. Powysze zaoenie znalazo swj wyraz w rezygnacji z koniecznoci legitymowania si trzyletnim okresem praktyki na stanowisku sdziego, prokuratora lub notariusza, aby uzyska wpis na list radcw prawnych, przy utrzymaniu warunku wykazania (co najmniej) trzyletniego okresu wykonywania zawodu radcy prawnego, aby speni przesanki powoania na wyej wskazane stanowiska. Zatem kwestionowana regulacja jest zgodna z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.7. Prawodawca konsekwentnie rezygnuje z ustanowienia okresu, w ktrym wymagany sta zawodowy powinien si odby, lub okrelenia jakiej daty granicznej, od ktrej czas zajmowania wymaganego stanowiska lub wykonywania zawodu nabieraby znaczenia prawnego. Zdaniem Marszaka, rezygnacja z wymogu weryfikacji znajomoci aktualnie obowizujcego stanu prawnego wynika z dwch powodw. Po pierwsze, ustawodawca zakada, e osoby wskazane w badanym przepisie posiadaj najwysze lub co najmniej wystarczajco wysokie kwalifikacje prawnicze, ktre zostay pozytywnie ocenione w trakcie okresu przygotowujcego do wykonywania zawodu sdziego, prokuratora, notariusza albo adwokata. Prawodawca przyj take zaoenie, e uzyskanie tytuu profesora lub stopnia doktora habilitowanego nauk prawnych gwarantuje posiadanie niekwestionowanych kwalifikacji prawniczych. Podobn konstrukcj przyj w

14 stosunku do osb, ktre zajmoway stanowisko starszych radcw Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa. Ich kompetencje, potwierdzone zdanymi egzaminami i dotychczasow drog zawodow uprawdopodabniaj zaoenie, e bd w sposb prawidowy wykonywa zawd radcy prawnego. Trzeba podkreli, e take radca prawny, ktry ubiega si o wpis na list adwokatw, aplikuje o powoanie na stanowisko notariusza albo prokuratora jest zwolniony z obowizku wykazania znajomoci aktualnego stanu prawnego. Po drugie, samorzd radcw prawnych ma instrumenty, ktre umoliwiaj odmow wpisu na list radcw prawnych osb, ktre nie daj rkojmi prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego. Ocena, czy osoba, ktra ju nie zajmuje stanowiska sdziego, prokuratora, notariusza lub ju nie wykonuje zawodu adwokata, daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego, jest jak najbardziej wskazana i konieczna. Rozstrzygnicie organw samorzdu radcowskiego w sprawie wpisu na list radcw prawnych podlega kontroli wewntrzadministracyjnej oraz sdowoadministracyjnej. 3.8. Zdaniem Marszaka Sejmu, utrzymanie warunku legitymowania si okrelonym staem zawodowym w wypadku sdziego, prokuratora, notariusza czy adwokata jest zbdne, gdy te osoby speniaj rygorystyczne wymogi, w tym przesank legitymowania si odpowiedni praktyk prawnicz, w trakcie przygotowywania do wykonywania zawodu sdziego, prokuratora, notariusza, adwokata. Rygoryzm drogi do wykonywania zawodu sdziego, prokuratora, notariusza, adwokata gwarantuje adekwatny poziom kwalifikacji prawniczych, a zatem nie ma potrzeby wprowadzania warunku weryfikacji znajomoci aktualnie obowizujcego prawa. Art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. nie stwarza niebezpieczestwa dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osb nieprzygotowanych i niedajcych gwarancji naleytego wykonywania zawodu. Jest on zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.9. Marszaek Sejmu, odnoszc si do zarzutu korzystniejszego traktowania osb wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. przez odstpienie od wymogu legitymowania si odpowiednim okresem praktyki prawniczej, stwierdzi, e osoby uprawnione na podstawie zakwestionowanego przepisu wymg ten speniaj. Ustawodawca tak uksztatowa proces przygotowania do wykonywania wskazanych w przepisie zawodw, e wymagan praktyk odbywaj oni przed rozpoczciem wykonywania zawodu sdziego, prokuratora, notariusza czy adwokata. 3.10. Marszaek wskaza, odnoszc si do wymogu daty granicznej, e warunek ten dotyczy wycznie osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p. W ocenie Marszaka, zasadno rezygnacji z niektrych przesanek wpisu na list: tzw. daty granicznej oraz weryfikacji znajomoci aktualnego stanu prawnego, jest uzasadniona kwalifikacjami osb wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., ktrych nie maj osoby, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski. Dopiero spenienie ustawowych wymogw pozwala im uzyska porwnywalne kwalifikacje prawnicze. Regulacja rnicujca spenia zatem przesanki relewantnoci oraz proporcjonalnoci. Porwnanie sytuacji prawnej radcw prawnych i aplikantw oraz osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. prowadzi do wniosku, e nie s to podmioty podobne, a ich sytuacja jest uregulowana rnie. W art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. wyodrbniona zostaa bowiem grupa osb dopiero ubiegajcych si o wpis na list. Nie nastpuje zatem naruszenie zasady rwnoci. Aplikanci radcowscy, z jednej strony, i sdziowie, prokuratorzy, notariusze i adwokaci, z drugiej, s podmiotami rnymi, a ich sytuacja prawna nie jest jednakowa.

15 Samorzd radcw prawnych nie jest pozbawiony moliwoci badania, czy konkretna osoba ubiegajca si o wpis na list radcw prawnych jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Marszaek Sejmu nie zgodzi si, e badany przepis wprowadza rozwizanie niespjne systemowo, i uzna, e art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest zgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 3.11. Marszaek stwierdzi, e uyte przez ustawodawc pojcia zajmowa stanowisko lub pozostawa na stanowisku oznaczaj okres suby, a nie rzeczywisty okres pracy. Dopiero przyjcie sformuowania pracowa w charakterze ma oznacza wycznie okres faktycznej pracy. Powszechn technik legislacyjn w wypadku zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy jest proporcjonalne wyduenie okresu zajmowania stanowiska wymaganego do spenienia warunkw ustawowych. Wwczas oba sformuowania zatrudnienie oraz zajmowanie stanowiska oznaczaj czas suby. Podczas rekonstrukcji treci zaskaronych przepisw decydujce znaczenie ma decyzja ustawodawcy o posueniu si pojciem zajmowa stanowisko, a nie pracowa w charakterze. Uzasadnienia uycia w art. 25 ust. 4 u.r.p. sformuowania praca szuka naley w rozstrzygniciu ustawodawcy, aby zakres regulacji art. 25 ust. 4 u.r.p. obj wszystkie rodzaje czynnoci wskazanych w art. 25 ust. 1 i 2 u.r.p., a zatem nie tylko zatrudnienie pracownicze, lecz take prac na podstawie umw cywilnoprawnych. Marszaek Sejmu uzna, e czas praktyki prawniczej, wskazany w badanych przepisach, nie odnosi si wycznie do okresu faktycznego wykonywania wymaganych czynnoci. Tre normy zdekodowanej na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a, pkt 5 lit. a, ust. 2 pkt 2 oraz art. 25 ust. 4 u.r.p., pozwala stwierdzi, e w skad wymaganego okresu zajmowania stanowiska moe wchodzi: czas rzeczywistej pracy we wskazanym charakterze, a take okresy rwnorzdne, lecz jedynie takie, za ktre uprawniony otrzymywa wynagrodzenie. 3.12. Odrbnej analizy wymaga zagadnienie ustalenia stosownego okresu aplikacji sdowej lub prokuratorskiej uksztatowanej na podstawie ustawy o KSSiP. Z uwagi na to, e okres aplikacji do momentu zoenia egzaminu sdziowskiego lub prokuratorskiego nie wie si z zatrudnieniem, nie naley czy okresu zajmowania stanowiska aplikanta z okresem pobierania wynagrodzenia. Pojcie okres zajmowania stanowiska aplikanta sdziowskiego, prokuratorskiego w tym zakresie jest czasem, w ktrym aplikant ma peni praw i obowizkw. Z wymaganego czasu praktyki prawniczej wyczony jest zatem okres zawieszenia aplikanta. Niewaciwe wykonywanie przez aplikanta swoich obowizkw moe prowadzi do skrelenia aplikanta z listy. Okres aplikacji wlicza si do okresw zatrudnienia, od ktrych zale uprawnienia pracownicze, pod warunkiem ukoczenia aplikacji. W ocenie Marszaka Sejmu, przepis ten nie bdzie mia jednak zastosowania w wypadku oceny spenienia warunkw wpisu na list radcw prawnych. Nie jest konieczne ukoczenie aplikacji, aby okres ten mg zosta uznany za wymagany czas praktyki. Moliwo uzyskania wpisu na list radcw prawnych bez zoenia egzaminu radcowskiego nie naley do uprawnie pracowniczych. W tym wypadku samorzd radcowski jest zobowizany do wnikliwej oceny, czy osoba ubiegajca si o wpis na list radcw prawnych daje rkojmi prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego. 3.13. Marszaek Sejmu wyjani, na czym polega wykonywanie zawodu radcy prawnego. Jego zdaniem, nie mona zgodzi si z wnioskodawc, e ustawodawca uy

16 poj nieostrych w kwalifikowany sposb, to jest skutkujcych niekonstytucyjnoci przepisu ustawy. Marszaek stwierdzi, e ta argumentacja jest adekwatna w wypadku oceny art. 25 ust. 2 pkt 4 u.r.p. Uyte w przepisie pojcia wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej oraz pomocy prawnej musz zosta zdefiniowane na podstawie odpowiednich przepisw ustawy. 3.14. Marszaek stwierdzi, e w wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze, okresy, w ktrych osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych lub o przystpienie do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji, wykonyway wyej wskazane czynnoci, musz zosta proporcjonalnie wyduone. Zdaniem Marszaka Sejmu, jedyn dopuszczaln i zgodn z Konstytucj interpretacj art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. jest przyjcie, e rodzajem pracy, o ktrej mowa w art. 25 ust. 4 ustawy, jest wykonywanie wyej wskazanych czynnoci. W wypadku wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego na podstawie umowy o prac, z zaczonych do wniosku dokumentw umowy o prac, zawiadczenia radcy prawnego (adwokata) oraz innych musi wynika okres wiadczonej pracy, wymiar czasu pracy, zakres obowizkw pracownika, a take fakt wykonywania przez ten okres wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Wymagany trzyletni okres odpowiada trzyletniemu zatrudnieniu w penym wymiarze czasu pracy, to jest przy omiogodzinnym czasie pracy na dob i przecitnie czterdziestogodzinnym w przecitnie piciodniowym tygodniu pracy w przyjtym okresie rozliczeniowym. W wypadku zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy okres wiadczenia pracy musi by wyduony, aby w przeliczeniu osign trzyletni okres zatrudnienia w penym wymiarze czasu pracy. Powysze wymagania odnosz si rwnie do osb, ktre wykonyway czynnoci zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy cywilnoprawnej. Z dokumentw zaczonych do wniosku umowy cywilnoprawnej, zawiadczenia, innych doczonych przez dan osob musi wynika okres wykonywania czynnoci, ich intensywno mierzona czasem wykonywania tych czynnoci, ich rodzaj (zakres obowizkw), a w szczeglnoci, e ich wykonywanie wymagao wiedzy prawniczej i byo bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Gdyby czynnoci byy wykonywane w sposb mniej intensywny, to jest przez czas krtszy ni w przyjtym dla umowy o prac okresie rozliczeniowym wynikajcym np. z faktu wykonywania tych czynnoci przez mniej ni osiem godzin dziennie lub czterdzieci godzin w tygodniu, wymagany okres musi by proporcjonalnie wyduony. Pojcie pracy w tej sytuacji obejmuje zatem take zatrudnienie niepracownicze. Przyjcie innej wykadni prowadzioby do zrnicowania sytuacji prawnej osb wykonujcych czynnoci na rnych podstawach, w ten sposb, e osoby zatrudnione na podstawie umowy o prac w niepenym wymiarze czasu pracy, aby skorzysta z dobrodziejstwa ustawy, musiayby przez duszy okres wykonywa okrelone czynnoci, podczas gdy osb wsppracujcych z adwokatem lub radc prawym na podstawie umowy cywilnoprawnej takie obostrzenie by nie objo.

17 3.15. Marszaek nie zgodzi si z wnioskodawc, e art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. narusza zasad poprawnej legislacji przez wprowadzenie przesanki nieweryfikowalnej oraz posuenie si pojciami, ktrych zdefiniowanie jest niemoliwe. Osoba zamierzajca skorzysta z uprawnie unormowanych w ustawie musi przedstawi takie dokumenty, ktre pozwol stwierdzi jednoznacznie, e warunek ustawowy wykonywania czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez wymagany okres zosta speniony. Samorzd radcowski bdzie mg, a nawet powinien, oceni, czy konkretna osoba ubiegajca si o wpis daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego, a przesank oceny winien by m.in. okres wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Powysza argumentacja jest adekwatna w wypadku oceny przesanek, ktrych spenienie umoliwi przystpienie do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji. 3.16. Marszaek przypomnia, e ustawodawca, ustalajc katalog osb uprawnionych do uzyskania wpisu na list radcw prawnych bez koniecznoci skadania egzaminu, uksztatowa go, wziwszy pod uwag spenienie dwch przesanek wskazanych w wyrokach Trybunau Konstytucyjnego z 8 listopada 2006 r. (sygn. K 30/06) oraz 19 kwietnia 2006 r. (sygn. K 6/06). 3.17. Zdaniem Marszaka Sejmu, wymg trzyletniego okresu wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego, odpowiadajcy czasowi trwania aplikacji radcowskiej, zapewnia moliwo zdobycia praktycznego dowiadczenia prawniczego rwnego aplikacji. Aplikanci radcowscy, zgodnie z art. 351 u.r.p. zastpuj radc prawnego, co oznacza, e nie uzyskuj oni statusu penomocnika procesowego, a swoboda aplikanta w wystpowaniu przed sdem jest znacznie ograniczona. W ocenie Marszaka, umoliwienie doktorom nauk prawnych przystpienia do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji radcowskiej nie wprowadza sprzecznych ze sob regulacji. Art. 364 u.r.p. reguluje sposb sprawdzenia umiejtnoci praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu prawa. A w stosunku do doktorw nauk prawnych, uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p., odstpienie od wymogu zoenia egzaminu obwarowane zostao istotnym warunkiem. Aplikujcy do zawodu radcy prawnego doktor nauk prawnych musi legitymowa si trzyletnim dowiadczeniem prawniczym. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b oraz art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. s zgodne z art. 2 Konstytucji. 3.18. Marszaek wskaza, e analiza zada asystenta prokuratora nie potwierdza tezy, i wykonuje on jedynie czynnoci wpadkowe i techniczne. Asystent prokuratora uczestniczy we wszystkich czynnociach procesowych postpowania przygotowawczego. Marszaek nie zgodzi si z ocen wnioskodawcy o nieprzydatnoci dowiadczenia zawodowego zdobytego przez asystenta prokuratora do waciwego wykonywania zawodu radcy prawnego. 3.19. W wypadku aplikantw sdziowskich istnieje konieczno zdobycia praktyki prawniczej take po zoeniu egzaminu sdziowskiego w ramach aplikacji (zajmujc stanowisko aplikanta sdowego). Wykluczona jest w praktyce sytuacja, w ktrej aplikanci sdziowscy oraz prokuratorscy po zoeniu egzaminw mogliby domaga si automatycznego wpisu na list radcw prawnych bez dodatkowej praktyki w zawodzie

18 prawniczym. Marszaek stwierdzi, e art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a, pkt 5 lit. a u.r.p. w czci obejmujcej zwrot: asystenta prokuratora oraz aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, a art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p., w czci obejmujcej zwrot: lub asystenta prokuratora, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.20. Marszaek Sejmu stwierdzi, e czas wykonywania czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata, wymagajcych wiedzy prawniczej, jest okresem, w ktrym osoba uprawniona zdobywa wymagane dowiadczenie prawnicze. Czynnoci te musz by wykonywane w penym zakresie w wymaganym okresie pracy, a przedstawiona wraz z wnioskiem o wpis na list radcw prawnych lub o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego dokumentacja pozwala na jej weryfikacj. Warunki skorzystania z uprawnie uregulowanych w ustawie s cile okrelone i jednakowe dla wszystkich. Nie narusza to prawa samorzdu radcowskiego do sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu. 3.21. Odnoszc si do zarzutu niekonstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., Marszaek podkreli, e zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy pomidzy zakoczeniem wymaganej praktyki, w trakcie ktrej praca bya wykonywana w penym wymiarze, a zoeniem wniosku o wpis mog upyn maksymalnie dwa lata, czego wnioskodawca nie kwestionuje. Tym samym naley przyj, e KRRP uznaje wymg znajomoci aktualnego stanu prawnego za speniony take wwczas, gdy okres, ktry upyn pomidzy ostatnim dniem praktyki prawniczej a momentem zoenia wniosku, nie bdzie duszy ni dwa lata. Marszaek zgodzi si z wnioskodawc, e badane przepisy nie okrelaj expressis verbis maksymalnego czasu, ktry moe upyn pomidzy zakoczeniem okresu praktyki prawniczej a zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych. Nastpstwem takiego rozstrzygnicia ustawodawcy jest moliwo speniania warunkw ustawowych ustanowionych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., gdy pomidzy dniem zakoczenia prawniczego stau zawodowego a momentem zoenia wniosku upynie wiele lat. Wwczas nie mona przyj, e osoba ubiegajca si o wpis bdzie nadal legitymowaa si znajomoci aktualnie obowizujcego prawa. Zatem art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. w zakresie, w jakim proporcjonalnemu wydueniu poddaje okres dzielcy wykonywanie pracy w niepenym wymiarze od dnia zoenia wniosku, s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.22. W odniesieniu do zarzutu dotyczcego naruszenia zasady rwnoci, Marszaek stwierdzi, e ustawodawca jednakowo uregulowa sytuacj prawn podmiotw podobnych. Wspln cech relewantn osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy jest odpowiednio zoenie stosownego egzaminu (sdziowskiego lub prokuratorskiego) albo uzyskanie stopnia doktora nauk prawnych i legitymowanie si waciwym dowiadczeniem prawniczym. Cech relewantn grupy podmiotw uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2, 3 i 4 ustawy jest posiadanie wymaganej praktyki prawniczej. Czas stau jest taki sam dla kadej osoby uprawnionej danej grupy (odpowiednio 3 lub 5 lat). Zdobycie dowiadczenia prawniczego moe nastpi w rny sposb. Ustawodawca wymienia wiele stanowisk, ktrych zajmowanie pozwoli na uzyskanie wymaganej praktyki prawniczej. Dopuszczalne jest take czenie okresw zajmowania rnych stanowisk, wskazanych w zaskaronych przepisach, a w wypadku art. 25 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy take czasu wykonywania czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego (adwokata).

19 3.22.1. Marszaek, analizujc art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b u.r.p. z punktu widzenia zgodnoci z zasad rwnoci, stwierdzi, e status prawny doktorw nauk prawnych, ktrzy nie legitymuj si praktyk prawnicz, jest inny ni sytuacja doktorw posiadajcych dowiadczenie prawnicze. Stosownie do tego ustawodawca zrnicowa take uprawnienia przyznane tym dwm grupom; jedna jest zwolniona z obowizku odbycia aplikacji radcowskiej, a druga z egzaminu radcowskiego. 3.22.2. Odnoszc si do zarzutu KRRP korzystniejszego uksztatowania sytuacji prawnej osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 i5 oraz ust. 2 u.r.p. w stosunku do radcw prawnych lub aplikantw radcowskich, Marszaek uzna, e jest to konsekwencja tego, i radcowie prawni i osoby uprawnione nie maj wsplnej cechy relewantnej. Rnie unormowana, ze wzgldu na brak cechy istotnej, jest rwnie sytuacja aplikantw radcowskich i osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 i 5 u.r.p. Status prawny osb wskazanych w art. 25 ust. 2 pkt 2, 3 i 4 ustawy prowadzi do uzyskania przez podmioty wymienione w tych przepisach i aplikantw radcowskich podobnych kwalifikacji, wystarczajcych, aby przystpi do egzaminu radcowskiego. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b, ust. 2 pkt 2, 3 i 4 ustawy w zakresie, w jakim reguluj sytuacj prawn osb tam wskazanych w sposb rny od radcw prawnych oraz aplikantw radcowskich, s zgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji. 3.23. Marszaek stwierdzi, e art. 364, art. 365, art. 366 u.r.p. tworz ramy egzaminu radcowskiego. Ustawodawca ksztatuje kompetencje samorzdu zawodowego, ale jego swoboda nie oznacza dowolnoci. W formie ustawowej nastpuje wyznaczenie granic dziaalnoci zawodowej czonkw korporacji. Marszaek stwierdzi, e kwestionowana regulacja, w zakresie, w jakim ksztatuje zasady przeprowadzania egzaminu radcowskiego, jest zgodna z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem Marszaka Sejmu, forma egzaminu radcowskiego jest zagadnieniem neutralnym z punktu widzenia sprawowania pieczy przez samorzd zawodowy, o ile ustawodawca zapewni odpowiedni (adekwatny) wpyw samorzdu na ksztat egzaminu w wybranej przez ustawodawc formie. W ocenie Marszaka Sejmu, samorzd radcowski ma wystarczajcy wpyw na przeprowadzany w aktualnej formie pisemny egzamin radcowski, w tym wspksztatuje tre testu. Jest on zatem zgodny z wymogami wskazanymi w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego. Art. 364 ust. 3 ustawy w zakresie, w jakim ustanawia jako cz egzaminu radcowskiego rozwizanie testu jednokrotnego wyboru, nie jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Zaskarone przepisy przewiduj obowizek zasignicia opinii KRRP przed wydaniem aktu wykonawczego. Wobec powyszego kwestionowane regulacje s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Marszaek nie zgodzi si z tez wnioskodawcy, e kompetencja Ministra Sprawiedliwoci okrelona w art. 36 ust. 6 u.r.p. zapewnia czynnikowi pastwowemu dominujcy wpyw na ustalenie zasad skadania egzaminu. Zdaniem Marszaka, nie wystpuje tu dominacja czynnika pastwowego. Kwestionowana regulacja jest zgodna z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.24. Zdaniem Marszaka, art. 36 ust. 1, art. 361 ust. 5, art. 368 ust. 2 u.r.p. w zakresie, w jakim reguluj powoywanie przedstawicieli Ministra Sprawiedliwoci w skad zespou do przygotowywania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski, komisji egzaminacyjnych, komisji egzaminacyjnej II stopnia, nie s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji.

20 Kwestionowane przepisy w zakresie, w jakim reguluj powoywanie przedstawicieli Krajowej Rady Radcw Prawnych w skad zespou do przygotowywania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski, komisji egzaminacyjnych, komisji egzaminacyjnej II stopnia, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 3.25. Marszaek nie zgodzi si z wnioskodawc, e w wypadku art. 312 ust. 1 u.r.p. dochodzi do naruszenia zasady lojalnoci pastwa wobec adresata normy. Minister Sprawiedliwoci wyraa swj sprzeciw w formie decyzji administracyjnej. Jego wyraenie koczy zatem postpowanie w sprawie sprzeciwu, do ktrego maj zastosowanie przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.). Z uwagi na ustawowe okrelenie terminu podjcia decyzji administracyjnej, trudnoci nie powinno nastrcza ustalenie, czy wpis na list zosta dokonany. Natomiast w razie zaniechania dziaa ustalajcych stan rozstrzygnicia sprawy, okres oczekiwania na potwierdzenie prawidowoci i skutecznoci dokonania wpisu ulega ewentualnemu wydueniu jedynie o czas, jaki zajmuje przesanie decyzji ministra podmiotom zainteresowanym. Termin zaskarenia decyzji ministra sprawiedliwoci do sdu administracyjnego rozpoczyna swj bieg od dnia dorczenia tej decyzji. Dopiero zoenie lubowania, ktre nastpuje po wpisie, upowania radc prawnego do wykonywania zawodu. Konstytucyjne gwarancje pewnoci prawa s zatem dochowane. W zwizku z powyszym art. 312 ust. 1 ustawy jest zgodny z art. 2 Konstytucji. 3.26. Zdaniem Marszaka, krg adresatw art. 361 ust. 1 u.r.p w nowym brzmieniu, odnosi si do aplikantw radcowskich wpisanych na list przed 10 wrzenia 2005 r. (przed dniem wejcia w ycie ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r.). Tym samym prawo do zoenia egzaminu zawodowego na dotychczasowych zasadach (rwnie do zoenia egzaminu poprawkowego) nie przysugiwao aplikantom radcowskim, ktry byli adresatami normy zrekonstruowanej na podstawie zaskaronych przepisw. Adresaci zaskaronych przepisw nie zostali pozbawieni moliwoci ponownego zoenia egzaminu radcowskiego, w wypadku uzyskania w roku 2009 negatywnego wyniku egzaminu. Zgodnie bowiem z art. 361 ust. 1 u.r.p. do egzaminu radcowskiego moe przystpi osoba, ktra odbya aplikacj radcowsk i otrzymaa zawiadczenie o jej odbyciu. Art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. jest wic zgodny z art. 2 Konstytucji. 4. Pismem z 13 wrzenia 2010 r. Prokurator Generalny wnis o stwierdzenie, e: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3 i art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc z 20 lutego 2009 r., s zgodne z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b oraz art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p., w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc, s zgodne z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 312 ust. 1 u.r.p., w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc, jest zgodny z art. 2 Konstytucji; 4) art. 36 ust. 1 i 12, art. 361 ust. 16, art. 364 ust. 3 i art. 368 ust. 14 u.r.p., w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 5) art. 36 ust. 6, art. 361 ust. 5, art. 364 ust. 1 i art. 368 ust. 2 u.r.p., w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc, s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 6) art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. jest zgodny z art. 2 Konstytucji.

21 Prokurator wnis o umorzenie postpowania w pozostaym zakresie ze wzgldu na niedopuszczalno wydania orzeczenia. Prokurator wyrazi wtpliwo co do legitymacji KRRP do zoenia wniosku o stwierdzenie niezgodnoci z Konstytucj w okrelonym zakresie zaskaronych przepisw ustawy, dotyczcych dostpu do zawodu radcy prawnego bez odbytej aplikacji i bez zoenia egzaminu radcowskiego (art. 25 ust. 1 u.r.p.) oraz przepisw dotyczcych przystpienia do egzaminu radcowskiego bez odbytej aplikacji radcowskiej (art. 25 ust. 2 u.r.p.). 4.1. Zdaniem Prokuratora, wnioskodawca mg obj wnioskiem interesy tylko tych grup zawodowych, ktre jest kompetentny reprezentowa. Poza zdolnoci wnioskow wnioskodawcy pozostaje ochrona interesw przedstawicieli innych grup zawodowych anieli radcowie prawni i aplikanci radcowscy. Wnioskodawca nie ma legitymacji do wystpowania w trybie art. 191 ust. 2 Konstytucji w interesie podmiotw, okrelonych w art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p., ktre uznaje za traktowane nierwno, w rozumieniu art. 32 ust. 1 Konstytucji, w porwnaniu z podmiotami okrelonymi w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. W tym zakresie sprawa podlega umorzeniu z powodu niedopuszczalnoci orzekania. Podobnie jest w wypadku badania zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b u.r.p. z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Prokurator wskaza, e w zakresie dziaania samorzdu zawodowego radcw prawnych znajduje si ochrona interesw aplikantw radcowskich. Zatem konieczna jest merytoryczna ocena zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 oraz art. 25 ust. 2 pkt 2-4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim przepisy te zwieraj odmienne ni droga aplikacyjna przesanki dostpu do zawodu radcy prawnego. Wnioskodawca niespjno systemow oraz niesprawiedliwo wywodzi z porwnania sytuacji faktycznej osb niebdcych ani radcami prawnymi, ani aplikantami radcowskimi. Ocena konstytucyjnoci normy okrelonej w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. nie ley w interesie ani radcw prawnych, ani te osb majcych status aplikanta radcowskiego. Nie mieci si ona rwnie w zakresie dziaania KRRP. Badanie zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. z art. 2 Konstytucji podlega umorzeniu wobec niedopuszczalnoci orzekania. 4.2. Wnioskodawca w wypadku art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 oraz art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. dopatruje si naruszenia zasady demokratycznego pastwa prawnego przez naruszenie zasady rzetelnej legislacji, w szczeglnoci przez uycie poj nieostrych znaczeniowo i niedookrelonych. Wszystkie wyej wskazane przepisy okrelaj przesanki ubiegania si o wpis na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji radcowskiej i bez koniecznoci przystpienia do egzaminu radcowskiego (art. 25 ust. 1 u.r.p.) oraz przesanki umoliwiajce przystpienie do egzaminu radcowskiego bez koniecznoci odbycia aplikacji radcowskiej (art. 25 ust. 2 u.r.p.). Spenienie tych przesanek jest badane przez samorzd radcowski w procedurze wpisu na list radcw prawnych oraz w procedurze dopuszczenia do egzaminu radcowskiego. Procedury te w efekcie prowadz do dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osb spoza korporacji radcw prawnych. W kontekcie powoanego wzorca konstytucyjnej kontroli, zaskarone w tej grupie przepisy u.r.p. nale zatem do kompetencji samorzdu radcw prawnych. Prokurator stwierdzi, e art. 25 ust. 1 pkt 3, art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4, art. 25 ust. 2 pkt 2-4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. podlegaj kontroli zgodnoci z art. 17 ust. 1 Konstytucji.

22

4.3. Prokurator podnis, e zachodzi zwizek pomidzy badaniem zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. a spraw badania zgodnoci art. 12 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369, ze zm.; dalej: prawo o notariacie), w brzmieniu nadanym ustaw z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 163, poz. 1361; dalej: ustawa zmieniajca z 30 czerwca 2005 r.), w ktrej Trybuna Konstytucyjny wyda wyrok 26 marca 2008 r. (sygn. K 4/07, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 28). Zdaniem Prokuratora, zawarta w tym wyroku argumentacja zostaa uwzgldniona przez ustawodawc, ktry w ustawie zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. przyjmujc nowe rozwizania w ustawach: prawo o adwokaturze, o radcach prawnych oraz prawo o notariacie, uwzgldniajc wyroki TK w sprawach o sygn. K 6/06 (z 19 kwietnia 2006 r., OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 45), sygn. K 30/06 (z 8 listopada 2006 r., OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 149) oraz sygn. K 4/07. Prokurator stwierdzi, e art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.4. Zdaniem Prokuratora, wtpliwoci zwizane z treci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. mona usun w drodze wykadni w zgodzie z Konstytucj. Uycie w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. okrelenia zajmowanie stanowiska jest podyktowane tym, e z wymienionymi w tym przepisie podmiotami (asesorami, referendarzami i starszymi referendarzami sdowymi, aplikantami i asystentami) nawizano stosunek pracy z mianowania, a tego rodzaju stosunki pracy s okrelone odrbnymi przepisami. Uyte w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. pojcie zajmowanie stanowiska oznacza wykonywanie pracy na danym stanowisku. Pojcie to odnosi si do jednego ze skutkw mianowania: do nadania osobie mianowanej kompetencji do wykonywania funkcji zwizanej ze stanowiskiem, na ktre zostaa mianowana. Natomiast uyte w art. 25 ust. 4 u.r.p. pojcie wykonywanie pracy odnosi si do drugiego skutku mianowania nawizania stosunku pracy, a tre normatywna tego przepisu oznacza wycznie sposb sumowania okresw zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy (na tzw. uamkach etatu). Pojcie wykonywanie pracy w niepenym wymiarze nie funkcjonuje na gruncie prawa pracy. Jest to pojcie znane w innych gaziach prawa (np. prawo zabezpieczenia spoecznego). Zdaniem Prokuratora, wymiar czasu pracy powizany jest z danym zawodem (stanowiskiem), nie za z zakresem, w jakim praca faktycznie w danym zawodzie (na danym stanowisku) bya wiadczona. Moliwe jest zrekonstruowanie norm prawnych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a oraz art. 25 ust. 4 u.r.p., z wykorzystaniem powszechnie uznawanych regu wykadni. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny ze standardami wynikajcymi z konstytucyjnej zasady demokratycznego pastwa prawnego. Nie zostaa naruszona zasada okrelonoci prawa. 4.5. W odniesieniu do zarzutu niezgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. z art. 17 ust. 1 Konstytucji, Prokurator wskaza, e kwestionowana regulacja realizuje standard dostpu do zawodu radcy prawnego. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a, w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc z 20 lutego 2009 r., nie stwarza niebezpieczestwa nienaleytego wykonywania zawodu przez okrelone w tym przepisie osoby. Pozostaje on zatem w zgodzie z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten zawiera bowiem wymg legitymowania si przez osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych, bez odbycia aplikacji i egzaminu radcowskiego, zarwno odpowiednim staem zawodowym, jak i

23 aktualn wiedz prawnicz. Regulacja ta nie daje te podstaw do upatrywania jej sprzecznoci z art. 17 ust. 1 Konstytucji, wynikajcej z uznania za odpowiedni, w kontekcie przejcia do innego zawodu prawniczego, praktyki na stanowiskach aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego oraz aplikanta sdowo-prokuratorskiego. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. nie zwalnia osb ubiegajcych si o wpis na list radcw prawnych, wykonujcych prac w niepenym wymiarze, od obowizku wykazania si praktyk w zakresie aktualnie obowizujcego prawa, lecz jedynie proporcjonalnie wydua okresy wykonywania czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Jest to zgodne z intencj ustawodawcy, aby przez cay wymieniony w tym przepisie okres osoba aspirujca do zawodu radcy prawnego wykonywaa wskazane czynnoci. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.6. Zdaniem Prokuratora, z punktu widzenia dopuszczalnoci wniosku podmiotu o szczeglnej zdolnoci wnioskowej Trybuna Konstytucyjny moe jedynie bada t norm w czci, w jakiej jest ona adresowana do KRRP. Wobec tego na pytanie, czy zaskarona norma jest na tyle nieprecyzyjna i niejasna, e stwarza stan niepewnoci prawnej KRRP, Prokurator udzieli odpowiedzi negatywnej. Stwierdzi, e istot zawodu radcy prawnego jest wiadczenie pomocy prawnej. Ustawowa definicja pomocy prawnej jest otwarta. Ustawodawca arbitralnie nie zadecydowa, jakie czynnoci zostan zaliczone do tej kategorii. Nie wprowadzi katalogu zamknitego czynnoci pomocy prawnej. W art. 7 u.r.p. ustawodawca przykadowo wyliczy zakres pomocy prawnej. W art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. ustawodawca wskaza jedynie, jakie czynnoci bezwzgldnie obejmuje pomoc prawna. Na podstawie tej regulacji radcowie prawni uzyskali kompetencje okrelania, jakie czynnoci przez nich wykonywane, a niebdce udzielaniem porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, wchodz w zakres pomocy prawnej. Normy zawartej w kwestionowanym przepisie nie mona interpretowa inaczej, jak tylko w ten sposb, e okrelony w niej okres co najmniej 5-letniej praktyki zawodowej odnosi si wycznie do okresu, w ktrym czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego rzeczywicie byy wykonywane. W ocenie Prokuratora, nie jest zasadne kwestionowanie przez wnioskodawc dostatecznej okrelonoci sformuowania czynnoci bezporednio zwizane. Sformuowanie to doprecyzowuje jedynie okrelone w tym przepisie czynnoci (wskazuje na ich blisko z czynnociami polegajcymi na wiadczeniu pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego). Prokurator stwierdzi, e moliwe jest zrekonstruowanie norm prawnych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p., z wykorzystaniem powszechnie uznawanych regu wykadni. Przesanki wymienione w kwestionowanym przepisie podlegaj weryfikacji przez czonkw samorzdu radcowskiego, a na etapie wystawiania stosownych zawiadcze take adwokackiego. Kwestionowana regulacja jest zgodna z art. 2 Konstytucji. Te same argumenty przemawiaj za zgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.7. Zdaniem Prokuratora, wnioskodawca bdnie odczyta tre art. 25 ust. 1 pkt 5 i art. 25 ust. 2 pkt 1 u.r.p. Art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p., w odrnieniu od art. 25 ust. 2 pkt 1 tej ustawy, nie odnosi si do wszystkich osb, ktre posiadaj tytu naukowy doktora nauk prawnych, lecz jedynie do tych osb z takim tytuem, ktre w okresie 5 lat przed zoeniem

24 wniosku o wpis na list radcw prawnych, cznie przez okres co najmniej 3 lat, zajmoway stanowiska, okrelone w art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a lub wykonyway czynnoci wymienione w art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b u.r.p. Zarzut wewntrznej niespjnoci takiej regulacji jest nietrafny. Uregulowanie art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p. jest take spjne z uregulowaniem art. 25 ust. 1 pkt 4 tej ustawy. Oba te przepisy zawieraj przesanki ubiegania si o wpis na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji i zoenia egzaminu radcowskiego. Przesanki te, odnoszce si do wymienionych w tych przepisach osb, s rwnowane. Prokurator podkreli, e skoro pomidzy art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a i b u.r.p. a art. 25 ust. 2 pkt 1 tej ustawy nie istnieje niespjno, w rozumieniu art. 2 Konstytucji, to w sprzecznoci z tym wzorcem konstytucyjnej kontroli, w omawianym zakresie, nie pozostaj rwnie zaskarone normy, ktre wnioskodawca wywodzi z brzmienia kwestionowanych przepisw, pozostajcych w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. Prokurator stwierdzi, e art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji. Uzna te, e zgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji jest art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. Maj tu zastosowanie te same argumenty, ktre odnosz si do konstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 4.8. Zdaniem Prokuratora, aby oceni konstytucyjno rozwizania dotyczcego asystentw sdziego oraz asystentw prokuratora, decydujce jest to, e praktyczne przygotowanie do zawodu radcy prawnego realizuje si nie przez aplikacj ogln i specjalistyczn w Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury, lecz przez zatrudnienie na stanowisku asystenta sdziego lub asystenta prokuratora przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 8 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego. Teoretyczne i praktyczne przygotowanie wymienionych podmiotw do zawodu radcy prawnego ostatecznie bdzie podlega weryfikacji w trakcie egzaminu radcowskiego, oczywicie o ile wymienione osoby zostan do tego egzaminu dopuszczone. Spenia to konstytucyjny wymg przepywu osb midzy zawodami prawniczymi, o czym orzeka ju Trybuna Konstytucyjny. Zatem art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p. jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. W konsekwencji w zgodzie z art. 17 ust. 1 Konstytucji pozostaje zaskarona norma, ktr wnioskodawca wywodzi z art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 4.9. Prokurator pojcie pomoc prawna wyoy w zgodzie z Konstytucj. Norm zawartych w kwestionowanych przepisach nie mona interpretowa inaczej ni tylko w ten sposb, e okrelony w nich okres co najmniej 5-letniej praktyki zawodowej odnosi si wycznie do okresu, w ktrym czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego rzeczywicie byy wykonywane. Art. 362 ust. 4 pkt 6 i 7 u.r.p., dla wszystkich osb wymienionych w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 tej ustawy, wprowadza obowizek doczenia do wniosku o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego dokumentw zawiadczajcych wskazane w tych przepisach okolicznoci faktyczne. Rozwiniciem tych przepisw s 5 ust. 3 i 4 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 24 wrzenia 2009 r. w sprawie przeprowadzania egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 163, poz. 1302). Zgodnie z 5 ust. 3 powoanego rozporzdzenia, dokumentem, o ktrym mowa w art. 362 ust. 4 pkt 6 u.r.p., jest wiadectwo pracy lub zawiadczenie o zatrudnieniu albo umowy cywilnoprawne, stwierdzajce wskazane w nim fakty wraz z owiadczeniem o zoeniu deklaracji do waciwego urzdu skarbowego oraz zapaceniu podatku wynikajcego z tytuu tych umw. Zgodnie za z 5 ust. 4 powoanego rozporzdzenia, dokumentem, o ktrym mowa w art. 362 ust. 4 pkt 7 u.r.p., jest wiadectwo

25 pracy lub zawiadczenie o zatrudnieniu, stwierdzajce co najmniej 5-letni okres zatrudnienia w urzdach organw wadzy publicznej i wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzdw. Prokurator stwierdzi, e art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.10. Prokurator zbada kwesti cechy wsplnej, ktra nakazuje rwno traktowa w dostpie do zawodu radcy prawnego aplikantw radcowskich i podmioty wymienione w zaskaronych przepisach ustawy. Wnioskodawca tego rodzaju cechy nie wskaza. Zdaniem Prokuratora, za cech t nie mona uzna wymogu aplikacji radcowskiej. W ocenie Prokuratora, sytuacja faktyczna podmiotw wymienionych w zaskaronych przepisach ustawy, w porwnaniu z osobami posiadajcymi status aplikanta radcowskiego jest rna. Zatem zrnicowanie sytuacji prawnej tych grup podmiotw nie narusza zasady wyraonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji, lecz j realizuje. Skarone przepisy reguluj bowiem rne drogi do zawodu radcy. S one zrnicowane, w zalenoci od rnic w przygotowaniu, jakie mona uzyska, wykonujc inn prac lub uzyskujc inny status ni praca i nauka w charakterze aplikanta radcowskiego. Kada z tych drg ma umoliwi dostp do zawodu radcy prawnego. 4.11. Prokurator stwierdzi, e argumenty wnioskodawcy dotyczce niezgodnoci art. 312 ust. 1 u.r.p. z art. 2 Konstytucji s nietrafne. Zarwno w poprzednim stanie prawnym, jak i obecnie, wpis na list radcw prawnych uznaje si za dokonany, jeeli nie sprzeciwi si temu Minister Sprawiedliwoci. W tym kontekcie wyraenie nie podpisze sprzeciwu jest tosame z wyraeniem nie sprzeciwi si, poniewa sprzeciwienie si w formie decyzji administracyjnej oznacza zoenie podpisu pod pisemnym sprzeciwem, a podpisanie to sprzeciwienie si w okrelonej formie (pisemnej). Zdaniem Prokuratora, bdny jest pogld wnioskodawcy, e znowelizowany art. 312 ust. 1 u.r.p. uzalenia skuteczno wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich nie od dorczenia sprzeciwu, ale od jego podpisania przez Ministra Sprawiedliwoci. Prokurator podkreli, e prawnie skuteczna ingerencja w sfer uprawnie osoby zainteresowanej nastpi bowiem dopiero z chwil dorczenia jej decyzji o sprzeciwie. Termin podpisania ewentualnego sprzeciwu wie Ministra Sprawiedliwoci i pozwala na jednoznaczne, precyzyjne stwierdzenie, czy organ ten skorzysta ze swojego prawa do sprzeciwu w ustawowym terminie, zarazem gwarantujc organowi realno tego terminu jako terminu zajcia stanowiska w sposb prawnie wicy. 4.12. Prokurator przypomnia rozwaania Trybunau Konstytucyjnego na temat zasad i przebiegu egzaminu adwokackiego i radcowskiego. Stwierdzi, e zaskarone przez wnioskodawc przepisy ustawy dotyczce egzaminu radcowskiego nie w peni czyni zado wymogom sformuowanym przez Trybuna Konstytucyjny. Zdaniem Prokuratora, art. 36 ust. 6 i art. 364 ust. 1 u.r.p., w kontekcie art. 36 ust. 10 u.r.p., nie gwarantuj organom samorzdu radcowskiego odpowiedniego wpywu na zakres merytoryczny egzaminu radcowskiego, stanowicego sprawdzian umiejtnoci w zakresie wykonywania zawodu radcy. Minister Sprawiedliwoci zatwierdza wykaz tytuw aktw prawnych, z ktrych wybrane stanowi podstaw opracowania pyta testowych na egzamin radcowski, w sytuacji gdy egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystpujcej do egzaminu radcowskiego do samodzielnego i naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego.

26 W ocenie Prokuratora ustawodawca, decydujc e egzamin radcowski pozostanie egzaminem zawodowym, jednoczenie, w art. 364 ust. 1 u.r.p., wprowadzi zamknity katalog objtych tym egzaminem dziedzin prawa. Uniemoliwia to samorzdowi radcw prawnych skuteczn prb modyfikacji tego katalogu. O zakresie przedmiotowym egzaminu radcowskiego w istocie zadecydowao pastwo, a nie samorzd radcw prawnych. Zatem w tym zakresie egzamin radcowski w rzeczywistoci jest egzaminem pastwowym, a nie zawodowym. Prokurator stwierdzi, e niekonsekwencja ustawodawcy w ksztatowaniu zasad egzaminu radcowskiego powoduje, e przepisy art. 36 ust. 6 oraz art. 364 ust. 1 u.r.p. nie gwarantuj samorzdowi radcw prawnych odpowiedniego wpywu na ksztatowanie zakresu merytorycznego egzaminu radcowskiego. Wpyw ten nie moe si te w peni realizowa przez art. 36 ust. 10 u.r.p., ktry wprowadza dla kadej rady okrgowej izby radcw prawnych uprawnienie do zgaszania zespoowi propozycji pyta testowych wraz z wykazem prawidowych odpowiedzi oraz propozycji zada. Uprawnienie to jest bowiem ograniczone wycznie do dziedzin prawa wskazanych przez pastwo w art. 364 ust. 1 u.r.p. Prokurator stwierdzi, e art. 36 ust. 6 oraz art. 364 ust. 1 u.r.p. s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.13. Prokurator nie zgodzi si, e art. 36 ust. 1 u.r.p. narusza art. 17 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem Prokuratora, Minister Sprawiedliwoci nie moe nie powoa w skad zespou radcw prawnych delegowanych przez KRRP. Prokurator stwierdzi, e zasady samorzdnoci nie urzeczywistniaj art. 361 ust. 5 i art. 368 ust. 2 u.r.p. Minister Sprawiedliwoci powouje bowiem komisje egzaminacyjne oraz komisje egzaminacyjne II stopnia (komisje odwoawcze), spord kandydatw na czonkw wskazanych przez Ministra Sprawiedliwoci i KRRP, i to Minister Sprawiedliwoci wyznacza przewodniczcych komisji. Skoro Minister Sprawiedliwoci powouje komisje, to Minister a nie KRRP ostatecznie bdzie ocenia, czy zgoszony przez KRRP kandydat na czonka komisji egzaminacyjnej oraz komisji egzaminacyjnej II stopnia posiada wiedz i dowiadczenie dajce rkojmi prawidowego przebiegu egzaminu oraz rzetelnego rozpoznania odwoa. Prokurator uwaa, e jest rnica pomidzy uregulowaniami art. 361 ust. 5 i art. 368 ust. 2 u.r.p. a uregulowaniem art. 36 ust. 1 tej ustawy. Zakwestionowane przepisy uniemoliwiaj samorzdowi radcowskiemu ksztatowanie swojej reprezentacji w skadach komisji do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego oraz rozpatrywania odwoa od uchway o wyniku egzaminu radcowskiego. W ocenie Prokuratora, procedura wyaniania skadw osobowych obu komisji egzaminacyjnych nie odpowiada wyraonej w art. 17 ust. 1 Konstytucji zasadzie samorzdnoci. 4.14. Prokurator stwierdzi, odnoszc si do zarzutu niekonstytucyjnoci art. 36 ust. 12, art. 361 ust. 16 oraz art. 368 ust. 14 u.r.p., e do wydania przez Ministra Sprawiedliwoci rozporzdze na podstawie delegacji okrelonych w art. 36 ust. 12 oraz art. 361 ust. 16 u.r.p. konieczne jest uprzednie uzyskanie opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych. Natomiast w wypadku rozporzdzenia, o ktrym mowa w art. art. 368 ust. 14 u.r.p., opinia KRRP nie jest wymagana. Prokurator wskaza, z jednej strony, co jest istot opinii, a z drugiej, podkreli, e istot rozporzdzenia jest to, e uszczegawia ono instytucje okrelone w ustawie. Materia regulowana rozporzdzeniem, z punktu widzenia sprawowanej przez samorzd radcw prawnych pieczy, pozostaje wic obojtna. Przepisy rozporzdzenia nie mog okrela

27 zakresu przedmiotowego egzaminu radcowskiego, ktry kompleksowo zosta uregulowany w ustawie. Skoro wyej wskazane rozporzdzenia reguluj kwestie pozostajce poza stanowcz kompetencj samorzdu radcw, wynikajc z art. 17 ust. 1 Konstytucji, to przepisy ustawy, okrelajce sposb wydania tych aktw prawnych, zapewniajcy udzia samorzdu radcowskiego w procesie legislacyjnym, nie pozostaj w sprzecznoci z danym wzorcem kontroli. 4.15. Prokurator, odnoszc si do art. 364 ust. 3, ktry wprowadza w pierwszej czci egzaminu radcowskiego test jednokrotnego wyboru, przypomnia, e kandydat do zawodu radcy prawnego moe wykaza si szerok wiedz prawnicz w kadej z kolejnych czterech czci egzaminu radcowskiego. Przepis ten jest zgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 4.16. Prokurator wnis o umorzenie postpowania dotyczcego zarzutu wnioskodawcy o pominiciu przez ustaw kwestii ustnej formy egzaminu radcowskiego. W tym zakresie wydanie orzeczenia jest niezasadne. 4.17. Prokurator wnis o umorzenie postpowania w zakresie badania art. 364 ust. 4-13, art. 365 oraz art. 366 u.r.p. jako niezgodnych z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Zarzut wnioskodawcy nie zosta dostatecznie uzasadniony. Nie jest jasne, w jaki sposb sprawowanie przez samorzd radcw prawnych pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy jest ograniczone przez art. 364 ust. 4, art. 364 ust. 11 oraz art. 365 ust. 1 u.r.p. 4.18. Prokurator stwierdzi, e do grupy aplikantw radcowskich, o ktrych mowa w art. 16 ust. 1 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., ma zastosowanie art. 36 u.r.p. Aplikanci, ktrzy zdali egzamin konkursowy 10 grudnia 2005 r. i rozpoczli aplikacj przed 1 padziernika 2006 r., po 3 latach trwania aplikacji nabyli prawo do egzaminu radcowskiego. Cz z nich nabya takie prawo przed wejciem w ycie ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. (tj. przed 25 marca 2009 r.), a cz ju po wejciu jej w ycie. Ustawodawca, szanujc zasad rwnoci, wprowadzi dla wszystkich wchodzcych w skad tej grupy aplikantw radcowskich egzamin radcowski w 2009 r. na zasadach okrelonych przez Krajow Rad Radcw Prawnych. Nawiza tym samym do starych zasad egzaminu radcowskiego, obowizujcych jeszcze przed wejciem w ycie ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. Wymieniona w zaskaronym przepisie grupa aplikantw radcowskich nabya prawo do egzaminu poprawkowego dopiero po wejciu w ycie ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. Prawo to powstao dopiero wtedy, gdy cznie zostay spenione dwa warunki: negatywny wynik egzaminu radcowskiego i decyzja samego zainteresowanego o przystpieniu do egzaminu poprawkowego. Prokurator uzna, e skoro egzamin radcowski odby si w 2009 r., a zatem ju po wejciu w ycie ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., bo dopiero ta ustawa okrelia termin egzaminu radcowskiego dla tej grupy aplikantw, to mogy do niego mie zastosowanie wycznie nowe zasady egzaminu poprawkowego, wprowadzone do ustawy przez ustaw zmieniajc z 20 lutego 2009 r. Wobec tego art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. jest zgodny z art. 2 Konstytucji. 5. Krajowa Rada Radcw Prawnych 2 maja 2011 r. zoya pismo ustosunkowujce si do stanowisk Marszaka Sejmu i Prokuratora Generalnego. Wskazaa, e uczestnicy postpowania przed TK prowadz rozwaania polemizujce z zarzutami KRRP, ale te przyznaj czciowo trafno zarzutw wnioskodawcy.

28 Zdaniem KRRP polemika zawarta w pismach obu uczestnikw postpowania nie zawiera tez wymagajcych odparcia now argumentacj. Wnioskodawca zaznaczy, e niekiedy wywody uczestnikw postpowania wiadcz o nadaniu fragmentom uzasadnienia wniosku treci, jakiej on nie mia. Wnioskodawca powtrzy argumenty dotyczce swojej legitymacji do zaskarenia przepisw ustawy wskazanych w stanowiskach uczestnikw postpowania. Odnis si te do kwestii zgodnoci z Konstytucj art. 25 ust. 1 pkt 3, art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a i b, pkt 5 lit. a i b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. oraz art. 36 ust. 6, art. 361 ust. 5, art. 364 ust. 1 i art. 368 ust. 2 u.r.p. W tym zakresie powtrzy swoj argumentacj zawart we wniosku do Trybunau Konstytucyjnego. 6. Trybuna Konstytucyjny 13 grudnia 2011 r. zwrci si do Ministra Sprawiedliwoci o informacje. W pimie z 10 stycznia 2012 r. Minister wskaza, e w okresie od wejcia w ycie art. 312 ust. 1 u.r.p. (od 25 marca 2009 r.) do 31 grudnia 2011 r. Minister Sprawiedliwoci sprzeciwi si wpisowi kandydatw na list radcw prawnych w 13 wypadkach. W tym czasie wpyno 5214 uchwa o wpisie na list radcw prawnych. Niezalenie od tego na podstawie art. 311 ust. 2 u.r.p. Minister zwrci waciwym radom okrgowych izb radcw prawnych uchway o wpisie kandydatw wraz z aktami osobowymi celem ich uzupenienia. W ocenie Ministra Sprawiedliwoci, konstrukcja i istota sprzeciwu okrelona w art. 312 ust. 1 u.r.p. nie ulega zmianie w porwnaniu do stanu prawnego obowizujcego do 24 marca 2009 r. Redakcja poprzednio obowizujca budzia jednak wtpliwoci, czy okrelony w tym przepisie termin do wydania decyzji administracyjnej jest liczony z uwzgldnieniem daty jej podpisania przez uprawniony podmiot, czy te z uwzgldnieniem daty dorczenia uprawnionemu podmiotowi. Art. 312 u.r.p. zosta jedynie nieznacznie zmieniony przez wprowadzenie do jego treci regulacji precyzujcej termin wniesienia sprzeciwu wykluczajcy wtpliwoci interpretacyjne. Minister Sprawiedliwoci korzysta z uprawnie do wniesienia sprzeciwu w nielicznych i wyjtkowych sytuacjach, ze wzgldu na zapewnienie praworzdnoci. 7. Trybuna Konstytucyjny 13 grudnia 2011 r. zwrci si do KRRP o informacje. W pimie z 18 stycznia 2012 r. KRRP przedstawia informacje dotyczce danych liczbowych odnonie do osb, ktre zostay wpisane na list radcw prawnych w inny sposb ni po odbyciu aplikacji radcowskiej. II Na rozprawie wnioskodawca i Marszaek Sejmu podtrzymali swoje stanowiska. Prokurator Generalny zmodyfikowa swoje stanowisko odnonie do zarzutw dotyczcych udziau samorzdu radcw prawnych w organizacji i przeprowadzaniu egzaminu radcowskiego. Wnis o stwierdzenie, e art. 361 ust. 5 i art. 368 ust. 2 u.r.p. s zgodne z Konstytucj. Prokurator podtrzyma swj pogld odnonie do pozostaych kwestionowanych przepisw. Wyjanienia dotyczce instytucji sprzeciwu Ministra Sprawiedliwoci od wpisu na list radcw prawnych zoy przedstawiciel tego Ministra. Stwierdzi, e zakwestionowany przepis gwarantuje Ministrowi Sprawiedliwoci, e jeli w ustawowym terminie zoy sprzeciw, to jest on skuteczny. Przypomniano uchwa siedmiu sdziw NSA, wedle ktrej dla skutecznego wyraenia sprzeciwu od wpisu na list radcw prawnych nie chodzi o zachowanie trzydziestu dni na zoenie sprzeciwu, tylko o dorczenie go zainteresowanej osobie. Zwrci uwag, e Minister Sprawiedliwoci wyraa sprzeciw od wpisu, gdy dana

29 osoba nie daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu. Rkojmi t Minister Sprawiedliwoci czy nie tylko z cechami charakteru okrelonego radcy prawnego, ale te z wymogiem posiadania odpowiedniej wiedzy i umiejtnoci, ktre bd gwarantoway naleyte wykonywanie zawodu. Przedstawiciel Ministra Sprawiedliwoci przedstawi rwnie informacje na temat mechanizmu i sposobu przeprowadzania egzaminw radcowskich. Wskaza, e wol ustawodawcy jest to, aby funkcjonoway rnego rodzaju oczekiwania stawiane wobec kandydatw, ktrzy chc wykonywa zawd radcy prawnego. Drog zasadnicz jest aplikacja. Druga droga polega na dokonywaniu wpisu bez koniecznoci zdawania egzaminu, ale zawsze jest ona zwizana ze zdawaniem innego egzaminu lub z okrelon, poprzedzon egzaminem praktyk zawodow. Tym osobom s rwnie stawiane wysokie wymagania, jeli chodzi o sprawdzenie ich umiejtnoci stosowania prawa. Uczestnicy postpowania wyrazili rne pogldy na temat, czy forma egzaminu (a zatem brak ustnego egzaminu) jest elementem pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Uczestnicy postpowania zgodzili si, e ustawodawca ma swobod kreowania zawodw zaufania publicznego. Samorzdy zrzeszajce osoby wykonujce zawd zaufania publicznego, mimo e reprezentuj swoich czonkw, musz dziaa w granicach i na rzecz interesu publicznego. III Trybuna Konstytucyjnym zway, co nastpuje: Krajowa Rada Radcw Prawnych (dalej: KRRP albo wnioskodawca) wystpia do Trybunau Konstytucyjnego o zbadanie zgodnoci z Konstytucj niektrych przepisw ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm.; dalej: u.r.p. albo ustawa o radcach prawnych) oraz ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 37, poz. 286; dalej: ustawa zmieniajca z 20 lutego 2009 r.). 1. Legitymacja Krajowej Rady Radcw Prawnych do wystpienia z wnioskiem w sprawie kontroli niektrych przepisw ustawy o radcach prawnych. 1.1. Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji legitymacja oglnokrajowych organw zwizkw zawodowych oraz oglnokrajowych wadz organizacji pracodawcw i organizacji zawodowych w zakresie kontroli prawa ma ograniczony charakter. Podmioty wskazane w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji mog wystpi z wnioskiem, jeeli akt normatywny dotyczy spraw objtych zakresem ich dziaania (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji wynika, e przepis ten mia na celu objcie ochron tylko takich interesw wymienionych w nim podmiotw, ktre maj pewien wsplny mianownik. S to odpowiednio interesy pracodawcw w zwizku z zatrudnianiem pracownikw, interesy pracownicze oraz interesy zwizane z wykonywaniem zawodu (por. postanowienia TK z: 17 marca 2003 r., sygn. Tw 63/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 11; 25 lutego 2003 r., sygn. Tw 77/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 163; 19 marca 2003 r., sygn. Tw 73/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 80; 21 maja 2003 r., sygn. Tw 6/03, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 85; 28 stycznia 2004 r., sygn. Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2). 1.2. Trybuna Konstytucyjny podtrzymuje swoje dotychczasowe stanowisko, e legitymacja oglnokrajowych wadz organizacji zawodowych, w tym samorzdw

30 zawodowych zrzeszajcych osoby wykonujce zawd zaufania publicznego, koncentruje si wok spraw dotyczcych wykonywania okrelonego zawodu przez czonkw korporacji, szczeglnie w aspekcie naoonych obowizkw i przyznanych uprawnie (zob. postanowienie TK z 8 stycznia 2008 r., sygn. Tw 39/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 48). Zakres dziaania, o ktrym stanowi art. 191 ust. 2 Konstytucji, musi wynika z Konstytucji, ustawy lub statutu, o ile ustawa zezwala na jego statutowe doprecyzowanie (zob. postanowienie TK z 20 marca 2002 r., sygn. K 42/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 21). 1.3. Zgodnie z art. 41 u.r.p. zadaniem samorzdu zawodowego tej grupy jest: 1) udzia w zapewnianiu warunkw do wykonywania ustawowych zada radcw prawnych; 2) reprezentowanie radcw prawnych i aplikantw radcowskich oraz ochrona ich interesw zawodowych; 3) wspdziaanie w ksztatowaniu i stosowaniu prawa; 4) przygotowywanie aplikantw radcowskich do naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz doskonalenie zawodowe radcw prawnych; 5) nadzr nad naleytym wykonywaniem zawodu przez radcw prawnych i aplikantw radcowskich; 6) prowadzenie bada w zakresie funkcjonowania pomocy prawnej. Ustawa o radcach prawnych okrela zadania poszczeglnych organw wystpujcych w imieniu tego samorzdu zawodowego. Ustawodawca obj zakresem dziaania KRRP reprezentowanie osb wykonujcych zawd radcy prawnego oraz sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji). 1.4. Zgodnie z art. 42 ust. 1 u.r.p. jednym z organw samorzdu zawodowego radcw prawnych jest Krajowa Rada Radcw Prawnych. Na podstawie art. 60 ustawy, do zakresu dziaania Krajowej Rady Radcw Prawnych naley: 1) reprezentowanie samorzdu wobec sdw, organw pastwowych i samorzdowych, instytucji i organizacji; 2) udzielanie opinii o projektach aktw prawnych oraz przedstawianie wnioskw dotyczcych unormowa prawnych; 3) koordynowanie dziaalnoci okrgowych izb radcw prawnych i sprawowanie nadzoru nad ich dziaalnoci; 4) uchwalanie budetu Krajowej Rady Radcw Prawnych i zatwierdzanie sprawozda z jego wykonania oraz rozpatrywanie wnioskw Wyszej Komisji Rewizyjnej; 5) wybr Prezesa Krajowej Rady Radcw Prawnych oraz Gwnego Rzecznika Dyscyplinarnego, jeeli jego mandat wygas w okresie pomidzy Krajowymi Zjazdami Radcw Prawnych; 6) wybr przewodniczcego Krajowego Zespou Wizytatorw, jego zastpcy i czonkw; 7) rozpatrywanie odwoa od uchwa rad okrgowych izb radcw prawnych; 8) koordynowanie doskonalenia zawodowego radcw prawnych; 9) uchwalanie regulaminw; 10) uchylanie sprzecznych z prawem uchwa zgromadzenia okrgowej izby radcw prawnych; 11) tworzenie okrgowych izb radcw prawnych, okrelanie ich liczby oraz terytorialnego zasigu; 12) ustalanie zasad gospodarki finansowej samorzdu; 13) okrelanie wysokoci skadki czonkowskiej i zasad jej podziau oraz wysokoci opat zwizanych z decyzj w sprawie wpisu na list radcw prawnych i aplikantw radcowskich oraz opat manipulacyjnych; 14) uchwalanie zasad zwalniania aplikantw od ponoszenia w caoci lub w czci opaty rocznej, a take odraczania jej patnoci lub rozkadania jej na raty; 15) wykonywanie zada okrelonych w ustawie o wiadczeniu przez prawnikw zagranicznych pomocy prawnej w Polsce; 16) wspdziaanie z Ministrem Sprawiedliwoci w zakresie okrelonym w ustawie. Z punktu widzenia przedmiotu niniejszej sprawy istotne znaczenie ma przede wszystkim umocowanie wnioskodawcy do reprezentowania radcw prawnych (do wystpowania i dziaania w ich imieniu, bycia wyrazicielem ich interesw art. 60 pkt 1 u.r.p.).

31 KRRP uczestniczy w ksztatowaniu skadu komisji egzaminacyjnej na egzamin radcowski (art. 361 ust. 4 u.r.p.). Deleguje te czonkw do komisji kwalifikacyjnej na egzaminy wstpne na aplikacj radcowsk (art. 335 ust. 2 pkt 2 u.r.p.). 1.5. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego, upowanienie do kwestionowania przed Trybunaem aktu normatywnego jako dotyczcego spraw objtych zakresem dziaania organw samorzdu zawodowego wie si z interesem prawnym danego samorzdu oraz z interesem prawnym czonkw tej organizacji, do ktrego reprezentowania dany organ jest powoany (por. postanowienie TK z 24 wrzenia 1996 r., sygn. T 35/96, OTK ZU nr 5/1996, poz. 45). W niniejszej sprawie wnioskodawca skupia si na zagadnieniach wykonywania zawodu radcy prawnego przez czonkw korporacji oraz dostpu do tego zawodu z punktu widzenia odpowiedniego przygotowania merytorycznego kandydatw. Przedmiotem zaskarenia uczyni on przepisy o zwolnieniu okrelonej grupy osb z obowizku odbycia aplikacji radcowskiej lub z obowizku skadania egzaminu radcowskiego, a take przepisy zwizane z udziaem samorzdu zawodowego w przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego. Wnioskodawca kwestionuje rwnie nadzr Ministra Sprawiedliwoci nad samorzdem radcw prawnych. Trybuna stwierdza, e kwestionowane unormowania mieszcz si w ramach umocowania KRRP do reprezentowania interesw radcw prawnych oraz dbaoci o odpowiedni poziom wiedzy i umiejtnoci czonkw korporacji. Weryfikacja przydatnoci do wykonywania zawodu radcy prawnego musi umoliwia wybr osb rzetelnie do tego przygotowanych. Kryteria i forma dopuszczenia do zawodu wpywaj bowiem na wizerunek danej grupy zawodowej, na jej odbir spoeczny oraz na moliwo konkurowania w wiadczeniu usug prawniczych. 1.6. KRRP jest zatem uprawniona do wystpowania z wnioskiem do Trybunau Konstytucyjnego w sprawie reprezentacji samorzdu radcw prawnych i osb wykonujcych zawd radcy prawnego. Odnonie do przesanek art. 25 ustawy, dotyczcych wpisu na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji albo bez skadania egzaminu radcowskiego, Trybuna Konstytucyjny zauway, e przepisy te dotycz rwnie dostpu do zawodu radcy prawnego, a KRRP wystpuje o ich zbadanie, poniewa reprezentuje na zewntrz samorzd, ktrego konstytucyjnym zadaniem jest stanie na stray naleytego wykonywania zawodu. Sprawy uregulowane w kwestionowanych we wniosku przepisach sytuuj si na styku relacji samorzdu radcw prawnych z podmiotami zewntrznymi. Ksztatowanie tej relacji mieci si w dziaalnoci KRRP jako organu reprezentujcego samorzd zawodowy. 1.7. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e skoro tre przepisw kwestionowanych przez wnioskodawc mieci si w pojciu spraw objtych zakresem dziaania Krajowej Rady Radcw Prawnych, to moliwe jest merytoryczne zbadanie tych przepisw. 2. Model dostpu do zawodw prawniczych w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego. 2.1. Cel ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. W niniejszej sprawie wnioskodawca zaskary szereg przepisw ustawy o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym ustaw zmieniajc z 20 lutego 2009 r. Ustawa ta wykonuje wyroki Trybunau Konstytucyjnego: z 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06 (OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 45), 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 149) oraz z 26 marca 2008 r., sygn. K 4/07 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 28).

32 W wyrokach tych Trybuna Konstytucyjny stwierdzi niezgodno z Konstytucj niektrych przepisw ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 118, ze zm., dalej: prawo o adwokaturze) ustawy o radcach prawnych oraz ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm., dalej: prawo o notariacie) i wypracowa zasady ksztatowania modelu dostpu do zawodw prawniczych. 2.2. Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego dotyczce dostpu do zawodw prawniczych. Trybuna Konstytucyjny, przed przystpieniem do oceny konstytucyjnoci zakwestionowanych przez wnioskodawc przepisw, przypomnia swoje ustalenia dotyczce istoty przyjtego przez ustawodawc modelu wykonywania prawniczych zawodw zaufania publicznego i sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem tych zawodw w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2.2.1. Trybuna Konstytucyjny w wyroku w sprawie o sygn. K 6/06 orzek o niezgodnoci z Konstytucj niektrych przepisw ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i niektrych innych ustaw oraz prawa o adwokaturze (Dz. U. z 2005 r. Nr 163, poz. 11361, ze zm.; dalej: ustawa zmieniajca z 30 czerwca 2005 r.), dotyczcych m.in. egzaminu konkursowego na aplikacj adwokack, przystpowania do egzaminu adwokackiego bez odbycia aplikacji adwokackiej, wpisu na list adwokatw bez odbycia aplikacji i skadania egzaminu adwokackiego oraz wiadczenia pomocy prawnej przez osoby z wyszym wyksztaceniem prawniczym niebdce adwokatami. Z kolei w wyroku o sygn. K 30/06 Trybuna Konstytucyjny orzek o niezgodnoci z Konstytucj niektrych przepisw ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. oraz ustawy o radcach prawnych, dotyczcych m.in. wpisu na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji i zdawania egzaminu radcowskiego oraz przystpowania do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji. Trybuna w wyroku o sygn. K 4/07 orzeka w sprawie zgodnoci podobnych regulacji, ale dotyczcych dostpu do zawodu notariusza. W powyszych wyrokach Trybuna Konstytucyjny wskaza zasady ksztatowania modelu dostpu do zawodw prawniczych. Stanowisko dotyczce tego zagadnienia Trybuna Konstytucyjny podtrzymuje rwnie w niniejszej sprawie. 2.2.2. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego na gruncie Konstytucji moliwe jest zastosowanie innych modeli, w tym take modelu stopniowanych pastwowych egzaminw prawniczych. Zawody zaufania publicznego musz by poddane stosownej reglamentacji oraz gwarancjom prawnym, poniewa takiego ochronnego rozwizania wymaga interes publiczny, ochrona interesw podmiotw obsugiwanych przez wiadczcych usugi prawnicze, a w wypadku notariuszy take bezpieczestwo obrotu prawnego. Trybuna, w wyroku z 18 lutego 2004 r. (sygn. P 21/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 9) zaakcentowa, e piecza samorzdw prawniczych wobec zawodw zaufania publicznego powinna by sprawowana w granicach interesu publicznego i jego ochrony. Interes ten nie moe by jednak utosamiany z interesem danej korporacji zawodowej. Wybr modelu naboru do zawodw prawniczych naley do ustawodawcy. Konstytucja nie przesdza bowiem trybu ksztacenia teoretycznego oraz przygotowania praktycznego do wykonywania reglamentowanych zawodw prawniczych. Zarwno dla dobra wymiaru sprawiedliwoci oraz ochrony prawa, jak i dla ochrony interesw podmiotw korzystajcych z pomocy prawnej przygotowanie powinno by wysokiej jakoci i wiarygodne. Konieczna jest te ochrona odbiorcw usug prawniczych, ktre wi si ze szczeglnym ryzykiem.

33 2.2.3. Trybuna Konstytucyjny nie decyduje o rodzajach, zasigu i zasadach wykonywania prawniczych zawodw zaufania publicznego jako zawodw reglamentowanych. Decyzje w tym zakresie podj ustawodawca, ustanawiajc poszczeglne ustawy o prawniczych zawodach zaufania publicznego. W zakresie, w ktrym regulacje te nie pozostaj w kolizji z unormowaniami konstytucyjnymi, Trybuna Konstytucyjny musi je w peni respektowa wraz z przypisanym im domniemaniem ich konstytucyjnoci (por. wyrok o sygn. K 6/06). Nie byo i nie jest funkcj Trybunau ksztatowanie czy te dokonywanie wyboru modelu przygotowania do wykonywania zawodw prawniczych. Modele te mog by rne. W nierwnym stopniu mog te uwzgldnia takie wartoci jak spoeczna dostpno pomocy prawnej, odpowiedzialno za poziom wiadczonej pomocy prawnej, dostpno poszczeglnych zawodw prawniczych dla aspirujcych do ich wykonywania. W ocenie Trybunau, zawody zaufania publicznego wymagaj szczeglnej ochrony odbiorcw wiadczonych w ich ramach usug. Z tego powodu zarwno weryfikacja przygotowania do zawodu, jak i nabr do zawodu nie mog by pozostawione nieograniczonej swobodzie gry rynkowej, bez jakichkolwiek regulacji i wymogw profesjonalnych i etycznych. Okrelenie wymogw naley do ustawodawcy, ktry ponosi spoeczn i polityczn odpowiedzialno za dokonany wybr. 2.2.4. Z woli ustawodawcy utrzymana zostaa wielo reglamentowanych zawodw prawniczych, ktrych przedstawiciele wiadcz kwalifikowane usugi prawnicze. Ustawodawca nie wprowadzi jednolitego systemu pastwowego przygotowania do wykonywania zawodw prawniczych. Ksztacenie to odbywa si w trybie rnych aplikacji i zostao powierzone poszczeglnym samorzdom prawniczym. Organy samorzdu zawodowego zostay wyposaone w uprawnienie do prowadzenia i wspokrelania zasad odbywania odrbnych, waciwych dla danego zawodu prawniczego aplikacji. W wyroku z 18 lutego 2004 r. o sygn. P 21/02, Trybuna Konstytucyjny orzek, e nabr na aplikacj adwokack i radcowsk jest spraw publiczn, dotyczy bowiem korzystania z wolnoci wyboru zawodu. Kwestia ta pozostaje poza zakresem regulacji wewntrzkorporacyjnych i zgodnie z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 1 Konstytucji podlega regulacji ustawowej. Zadaniem ustawodawcy i przedmiotem jego odpowiedzialnoci jest okrelenie optymalnego w danej sytuacji modelu przygotowania i wykonywania zawodu prawnika. Przyjte rozwizania cechowa musi koherencja, rwne traktowanie osb wykonujcych poszczeglne zawody prawnicze lub aspirujcych do ich wykonywania, unikanie rozwiza sprzyjajcych omijaniu prawa, a take przerzucaniu ryzyka niewaciwie wiadczonych usug prawniczych na odbiorcw tych wiadcze (por. wyrok o sygn. K 30/06). 2.2.5. Zgodnie z art. 17 ust. 1 Konstytucji od decyzji ustawodawcy zaley nadanie danemu zawodowi prawniczemu w drodze ustawy statusu zawodu zaufania publicznego i wykreowanie samorzdu tego zawodu. Ustawodawca okreli poszczeglne, odrbne zawody prawnicze zaufania publicznego oraz sprecyzowa zasady ich wykonywania. Potraktowa aplikacje jako stadium przygotowujce do konkretnego, wybranego zawodu prawniczego. W wypadku kadego z zawodw prawniczych przewidziany egzamin uksztatowany zosta jako egzamin o charakterze zawodowym, sprawdzajcy przygotowanie i przydatno do konkretnego zawodu prawniczego. Ustawodawca nie sformuowa, jako zaoenia generalnego, swobodnego przepywu pomidzy poszczeglnymi zawodami prawniczymi. Okolicznoci te dowodz, e ustawodawca dostrzega i zachowuje specyfik poszczeglnych zawodw prawniczych. W tej sytuacji cakowite wyczenie samorzdw zawodowych od ustalania czy te wspustalania zasad egzaminu zawodowego pozostaje w kolizji z przyjtym modelem.

34 Od decyzji ustawodawcy zaley ponadto wyposaenie wykreowanych samorzdw zawodowych w konstytucyjn gesti sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu. 2.2.6. Utrzymanie przez ustawodawc reglamentowanych zawodw prawniczych stanowi wyraz przekonania, e istniej wane spoeczne racje ich wyodrbnienia dla wykonywania kwalifikowanych czynnoci w sferze stosowania prawa. Trybuna wyraa przekonanie take w niniejszej sprawie, e otwarcie zawodw prawniczych i zwikszenie dostpnoci usug prawniczych (take pod wzgldem finansowym i terytorialnym) jest podane. Musi ono jednak nastpowa w drodze rozwiza wewntrznie spjnych, ktre w sposb przejrzysty uksztatuj model prawniczego ksztacenia zawodowego oraz zasady przepywu pomidzy wysoko kwalifikowanymi zawodami prawniczymi. Ustawodawca winien dostrzega potrzeb zagwarantowania waciwego standardu legalnie wykonywanej pomocy prawnej oraz okreli zasady odpowiedzialnoci za nienaleyte jej wiadczenie. 2.2.7. Swoboda ustawodawcy w zakresie ksztatowania modelw zawodw prawniczych sprawia, e kontrola przepisw dotyczcych tego zagadnienia przez Trybuna Konstytucyjny moe polega na zbadaniu ich z odpowiednimi wzorcami kontroli, a nie na ocenie celowoci czy susznoci wyboru danego modelu przez ustawodawc, o ile ten model mieci si w konstytucyjnych ramach. 3. Wzorce kontroli. W zwizku z tym, e wikszo przywoanych wzorcw kontroli jest wsplna dla zarzutw podniesionych przez wnioskodawc, Trybuna Konstytucyjny poddaje je analizie na pocztku swoich rozwaa. 3.1. Zasada ochrony zaufania jednostki do pastwa i stanowionego przez nie prawa a okrelono przepisw prawnych (art. 2 Konstytucji). Wnioskodawca zarzuci, e przyjte przez ustawodawc rozwizania ustawy o radcach prawnych s niespjne i niekoherentne, przez co naruszaj zasady poprawnej legislacji. Jako wzorzec kontroli wskaza art. 2 Konstytucji i wynikajce z niego zasady: ochrony zaufania jednostki do pastwa i stanowionego przez nie prawa, pewnoci prawa oraz okrelono prawa. Trybuna przypomina, e zasada ochrony zaufania obejmuje zakaz tworzenia przez ustawodawc takich konstrukcji normatywnych, ktre s niewykonalne, stanowi zudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozr ochrony tych interesw, ktre s funkcjonalnie zwizane z treci ustanowionego prawa podmiotowego (por. wyrok z 19 grudnia 2002 r., sygn. K 33/02, OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 97). Z kolei wymg okrelonoci regulacji prawnej znajduje sw konstytucyjn podstaw w zasadzie demokratycznego pastwa prawnego. Odnosi si on do wszelkich regulacji (porednio czy bezporednio) ksztatujcych pozycj prawn jednostki (zob. np. wyroki z: 20 listopada 2002 r., sygn. K 41/02, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 83; 3 grudnia 2002 r., sygn. P 13/02, OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 90; 29 padziernika 2003 r., sygn. K 53/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 83; z 9 padziernika 2007 r., sygn. SK 70/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 103). Z orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego wynika, e kady przepis prawny winien by skonstruowany poprawnie z punktu widzenia jzykowego i logicznego. Musi by jasny i precyzyjny (por. wywd o zasadzie okrelonoci prawa w wyroku z 28 padziernika 2009 r., sygn. Kp 3/09, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 138 i przywoane tam orzecznictwo). W ocenie konstytucyjnoci regulacji, ktrej podmiot inicjujcy postpowanie przed Trybunaem stawia zarzut niedookrelonej, nie wystarcza tylko i wycznie abstrakcyjne

35 stwierdzenie nieokrelonoci tekstu prawa. Zdaniem Trybunau, niejasno lub nieprecyzyjno przepisu moe uzasadnia stwierdzenie jego niezgodnoci z Konstytucj, o ile jest tak daleko posunita, e wynikajcych z niej rozbienoci nie da si usun za pomoc zwyczajnych rodkw majcych na celu wyeliminowanie niejednolitoci stosowania prawa. Pozbawienie mocy obowizujcej okrelonego przepisu z powodu jego niejasnoci czy nieprecyzyjnoci powinno by traktowane jako rodek ostateczny, stosowany wtedy, gdy inne metody usuwania wtpliwoci dotyczcych treci przepisu, w szczeglnoci przez jego interpretacj, oka si niewystarczajce (zob. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36, oraz wyroki z 16 grudnia 2003 r., sygn. SK 34/03, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 102; z 28 czerwca 2005 r., sygn. SK 56/04; OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 67; z 15 stycznia 2009 r., sygn. K 45/07, OTK ZU nr 1/A/2009, poz. 3). Reasumujc, nie kady nieprecyzyjny, niejasny lub nielogiczny pod wzgldem jzykowym przepis (lub grupa przypisw) moe by automatycznie uznany za niekonstytucyjny. Posugiwanie si pojciami pozaprawnymi, a nawet nieostrymi, nie narusza samo przez si zasady poprawnej legislacji (wymogu okrelonoci prawa), jeli ich dookrelenie nastpi we wzgldnie jednolitej praktyce orzeczniczej. 3.2. Zasada sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji) a zasada rwnoci (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Wnioskodawca zakwestionowa zgodno niektrych przepisw ustawy o radcach prawnych z zasad rwnoci i zasad sprawiedliwoci spoecznej, przez to, e okrelone w art. 25 u.r.p. podmioty s zrnicowane pod wzgldem moliwoci wpisu na list radcw prawnych. 3.2.1. Trybuna Konstytucyjny zasad rwnoci wobec prawa rozumie w ten sposb, e wszystkie podmioty prawa (adresaci norm prawnych), ktre charakteryzuj si dan cech istotn (relewantn) w rwnym stopniu, maj by traktowane rwno, bez dyskryminowania i faworyzowania (por. orzeczenie z 9 marca 1988 r., sygn. U 7/87, OTK w 1988 r., poz. 1 oraz wyrok z 21 czerwca 2001 r., sygn. SK 6/01, OTK ZU nr 5/2001, poz. 121). Oceniajc regulacj prawn z punktu widzenia zasady rwnoci, naley rozway, czy mona wskaza wspln cech istotn uzasadniajc rwne traktowanie podmiotw prawa, wziwszy pod uwag tre i cel danej regulacji prawnej. Zgodnie z pogldami wyraonymi w doktrynie prawnej, ciar dowodu, e wprowadzone rnicowanie podmiotw majcych wspln cech istotn spenia wymienione wyej wymogi, spoczywa na organie pastwowym, ktry ustanowi zakwestionowany akt prawotwrczy (por. wyrok z 20 padziernika 1998 r., sygn. K 7/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 96). Zasada rwnoci zakada jednoczenie rne traktowanie podmiotw rnych, tj. podmiotw, ktre nie maj wsplnej cechy istotnej. Rwno wobec prawa to zasadno wyboru takiego, a nie innego kryterium rnicowania. Cho zasadnicze znaczenie zasada rwnoci ma w demokratycznym pastwie prawnym, to nie wyklucza si moliwoci uznania za zgodne z Konstytucj odmiennego traktowania podmiotw podobnych. Warunkiem koniecznym wprowadzenia tego rodzaju wyjtkw jest jasno sformuowane kryterium, na podstawie ktrego dokonuje si owego zrnicowania. Kryterium to, w wietle zasad i wartoci konstytucyjnych, musi by uzasadnione odpowiednio przekonujcymi argumentami (por. wyroki z: 16 grudnia 1997 r., sygn. K 8/97, OTK ZU nr 5-6/1997, poz. 70; 24 lutego 1999 r., sygn. SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24). Trybuna Konstytucyjny sformuowa w swoim orzecznictwie warunki, ktrym musz odpowiada ewentualne wyjtki od zasady rwnoci wobec prawa (por. wyrok z 23 kwietnia 2009 r., sygn. K 65/07, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 53).

36 3.2.2. Dla rozpatrywanej sprawy istotne jest przypomnienie pogldu Trybunau na relacj midzy zasad rwnoci a zasad sprawiedliwoci spoecznej. Stanowisko Trybunau w tym wzgldzie polega na tym, e midzy zasad rwnoci wobec prawa a zasad sprawiedliwoci spoecznej istnieje zwizek. Zasada sprawiedliwoci spoecznej nakazuje w szczeglnoci, by rwno traktowa podmioty prawa charakteryzujce si dan istotn cech. Wprowadzanie zrnicowania podmiotw prawa na gruncie zasady rwnoci jest dopuszczalne, jeeli suy realizacji sprawiedliwoci spoecznej. Zatem zakazane jest zrnicowanie niesprawiedliwe (por. orzeczenie z 3 wrzenia 1996 r., sygn. K 10/96, OTK ZU nr 4/1996, poz. 33; wyrok z 28 marca 2007 r., sygn. K 40/04, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 33). 3.3. Sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu zaufania publicznego (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Gwnym argumentem wnioskodawcy przeciwko kwestionowanym przepisom ustawy o radcach prawnych jest to, e naruszaj one konstytucyjny wymg sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego przez samorzd radcw prawnych. 3.3.1. Samorzd zawodowy w wietle pogldw doktrynalnych jest jedn z form decentralizacji administracji publicznej, jak i form partycypacji obywateli w jej sprawowaniu. Tworzc samorzd zawodowy, pastwo powierza pewnej grupie zawodowej realizacj okrelonych zada publicznych i wyposaa j w tym celu w odpowiednie kompetencje wadcze. Samorzd zawodowy nie ma wasnych, niezalenych od prawa uprawnie, ktre mogyby by przeciwstawiane pastwu, ale jest tworzony w drodze ustawy, w wyniku decyzji prawodawcy co do ksztatu systemu wadzy publicznej. Samorzd upodmiotowia okrelon grup zawodow i umoliwia jej samodzielne rozstrzyganie w okrelonych granicach o swoich sprawach. W rezultacie sprawuje on wadztwo publiczne nad sprawami danej grupy zawodowej. Samorzdno zawodowa wykorzystuje energi spoeczn, wiedz fachow i zdolnoci samoregulacyjne poszczeglnych wsplnot dla zapewnienia optymalnej realizacji zada publicznych. Decentralizacja poprzez samorzd zawodowy wzmacnia legitymizacj administracji publicznej oraz zaufanie obywateli do pastwa, umoliwiajc zainteresowanym grupom zawodowym udzia w podejmowaniu rozstrzygni wadczych, ktre ich dotycz. Przedstawiciele danego zawodu maj z reguy najlepsz wiedz fachow dotycz uwarunkowa jego wykonywania. Dziaanie samorzdu zawodowego nie jest jednak wolne od rnego rodzaju problemw. W szczeglnoci moe pojawi si ryzyko wykorzystywania instytucji samorzdowych dla ochrony partykularnych interesw jego czonkw kosztem dobra wsplnego. W takich warunkach podstaw prawidowego funkcjonowania danego samorzdu i jego zdolnoci do samoregulacji jest wysoki poziom etyczny i kultura zawodowa czonkw wsplnoty samorzdowej oraz ich zaangaowanie w realizacj dobra wsplnego. 3.3.2. Konstytucja w art. 17 ust. 1, przewidujc samorzd zawodowy, okrela podstawowe warunki jego tworzenia. W wietle zasady jednoci Konstytucji, wykadnia tego przepisu musi jednak uwzgldnia take i inne normy konstytucyjne. 3.3.3. Prawodawca konstytucyjny, posugujc si w art. 17 ust. 1 formu mona tworzy kadzie nacisk na swobod ustawodawcy wykorzystywania samorzdu zawodowego. Swoboda ustawodawcy w tym zakresie nie jest jednak nieograniczona. Konstytucja zawiera bowiem inne zasady prawa dotyczce funkcjonowania systemu wadzy publicznej i partycypacji obywateli w jej sprawowaniu. Po pierwsze, szczeglnie dokonujc wykadni art. 17 Konstytucji, naley uwzgldnia zasad wyraon w jej art. 1. W myl tego przepisu, Rzeczpospolita Polska jest dobrem wsplnym wszystkich obywateli. Tworzenie i funkcjonowanie samorzdw

37 zawodowych powinno by ukierunkowane na realizacj tej zasady. Ustawodawca, tworzc samorzd zawodowy, musi ustanawia rozwizania zapewniajce ochron przed wykorzystywaniem tej instytucji dla realizacji interesu danej grupy zawodowej kosztem dobra wsplnego. Po drugie, w wietle wstpu do Konstytucji, opiera si ona m.in. na zasadzie pomocniczoci umacniajcej uprawnienia obywateli i ich wsplnot. Zasada ta ma znaczenie dla organizacji systemu wadzy publicznej, normujc rozdzielenie zada publicznych. Pastwo, rozdzielajc w drodze ustaw konkretne zadania publiczne, musi wybiera optymalne podmioty, ktre je zrealizuj. Zasada pomocniczoci zakada samodzielne wykonywanie zada publicznych przez poszczeglne wsplnoty w spoeczestwie. Organy pastwowe nie powinny realizowa zada, ktre mog by wykonywane w sposb bardziej efektywny przez wsplnoty zawodowe. Jednoczenie pastwo nie powinno rezygnowa z bezporedniej realizacji tych zada publicznych, ktrych poszczeglne wsplnoty nie s w stanie realizowa w sposb wystarczajco efektywny, a ktre mog by wykonywane sprawniej przez pastwo. Po trzecie, Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej (art. 2 Konstytucji). Samorzd zawodowy jest, z jednej strony, rodkiem realizacji celw takiego pastwa. Z drugiej strony, z art. 2 Konstytucji wynikaj zasady dziaania tego rodzaju samorzdu. Funkcjonowanie samorzdu zawodowego musi spenia standardy demokratycznego pastwa prawnego, midzy innymi musi by oparte na zasadzie demokracji wewntrznej. Po czwarte, dla okrelenia konstytucyjnej pozycji samorzdu zawodowego znaczenie maj przepisy rozdziau III Konstytucji. Konstytucja przyjmuje zamknity system rde prawa powszechnie obowizujcego. Inaczej ni w wypadku samorzdu terytorialnego, przepisy Konstytucji wykluczaj powierzanie organom samorzdu zawodowego kompetencji w zakresie stanowienia prawa powszechnie obowizujcego. Fakt ten zawa swobod ustawodawcy ksztatowania instrumentw dziaania tych organw. Organy samorzdu zawodowego nie mog uzyska kompetencji w zakresie unormowania spraw dotyczcych statusu jednostki. W szczeglnoci organy te nie mog uzyska kompetencji w zakresie stanowienia regulacji okrelajcych warunki dostpu do zawodw zaufania publicznego. 3.3.4. Konstytucja w art. 17 ust. 1 okrela zadania publiczne samorzdw zawodw zaufania publicznego. S nimi reprezentowanie osb wykonujcych dany zawd oraz sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem danego zawodu. Przedmiotem pieczy jest naleyte wykonywanie danego zawodu, a wic wiadczenie usug odpowiedniej jakoci na rzecz obywateli. Jedynym uzasadnionym celem sprawowanej pieczy jest ochrona interesu publicznego. Interes ten musi by przy tym okrelany z perspektywy dobra wsplnego. Dobro wsplne zakada staranne waenie rozmaitych i niekiedy przeciwstawnych wartoci, stosownie do rangi wartoci konstytucyjnych, ktre znajduj si u ich podstaw. Jednoczenie pojcie interesu publicznego wyznacza granice sprawowanej pieczy. Powierzone przez ustawodawc kompetencje w zakresie sprawowanej pieczy nie mog wykracza poza zakres niezbdny dla zapewnienia interesu publicznego. Z kolei organy samorzdu zawodowego, wykorzystujc przysugujce im luzy decyzyjne, nie mog wykracza poza granice dziaania okrelone przez interes publiczny. 3.3.5. Konstytucyjne pojcie zawodu zaufania publicznego zakada implicite odpowiednie przygotowanie do danego zawodu. Jednoczenie naley zwrci uwag, e okrelenie kryteriw dostpu do zawodu zaufania publicznego, a w szczeglnoci okrelenie wymaganego poziomu wiedzy i umiejtnoci zawodowych oraz sposobu ich weryfikacji, jest w kompetencji ustawodawcy. Ustrojodawca pozostawia przy tym szeroki zakres swobody

38 regulacyjnej w ustawie. Brzmienie art. 17 ust. 1 Konstytucji nie daje podstaw do wyprowadzania jakichkolwiek szczegowych zasad dotyczcych wymaganego przygotowania do wykonywania zawodu, wicych ustawodawc w rozwaanym zakresie. Prawodawca konstytucyjny nie okreli standardw przygotowania zawodowego do poszczeglnych zawodw zaufania publicznego, wiadomie pozostawiajc unormowanie tej kwestii ustawodawcy. Sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu zaufania publicznego zakada pewien wspudzia samorzdu zawodowego w ustalaniu zasad egzaminu zawodowego. Jednoczenie art. 17 ust. 1 Konstytucji nie okrela bliej ani zakresu, ani form tego wspudziau. Ustawodawca, powierzajc waciwemu ministrowi kompetencj w zakresie unormowania w drodze rozporzdzenia zasad egzaminu zawodowego, nie moe pomija wspudziau samorzdu zawodowego. Organy danego samorzdu powinny mie zagwarantowane ustawowo prawo do wyraenia opinii w tej kwestii, tak aby mogy w ten sposb wywiera wpyw na ksztat egzaminu. Skoro art. 17 ust. 1 Konstytucji nie ustanawia zasad dotyczcych dostpu do zawodw zaufania publicznego, stosowanie tego przepisu jako wzorca w procesie kontroli konstytucyjnoci prawa wymaga zachowania szczeglnej powcigliwoci. W swoim dotychczasowym orzecznictwie, Trybuna stwierdza naruszenie przepisu art. 17 ust. 1 Konstytucji, jeli takie naruszenie nie budzio jego wtpliwoci. Stwierdzenie niekonstytucyjnoci przepisw ustawowych okrelajcych kryteria dostpu do zawodu zaufania publicznego jest moliwe tylko w razie dopuszczenia do takiego zawodu osb, ktre s bezspornie nieprzygotowane zawodowo. Jeeli ustawa nie dopuszcza do wykonywania zawodw zaufania publicznego osb, ktre z powodu braku przygotowania zawodowego uniemoliwiaj zapewnienie odpowiedniej jakoci wiadczonych usug, Trybuna Konstytucyjny nie moe stwierdzi niezgodnoci badanej regulacji z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Sd konstytucyjny nie moe zastpowa preferencji ustawodawcy swoimi wasnymi preferencjami ani wkracza w sfer kompetencji zarezerwowanych na mocy Konstytucji dla ustawodawcy. 4. Dostp osb zajmujcych stanowisko sdziego, prokuratora oraz wykonujcych zawd adwokata albo notariusza do zawodu radcy prawnego bez zoenia egzaminu radcowskiego. 4.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., wymg odbycia aplikacji radcowskiej i zoenia egzaminu radcowskiego nie dotyczy osb, ktre zajmoway stanowisko sdziego, prokuratora lub wykonyway zawd adwokata albo notariusza. Zdaniem wnioskodawcy, rozwizanie to jest niespjne systemowo. W pozostaych wypadkach, w ktrych ustawodawca zwalnia osoby ubiegajce si o uzyskanie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego od wymogu odbycia aplikacji lub od odbycia aplikacji i zoenia egzaminu radcowskiego, wprowadzony jest wymg legitymowania si tych osb stycznoci z praktycznym stosowaniem prawa. Wnioskodawca uwaa, e art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest sprzeczny z Konstytucj, gdy odwouje si wycznie do zajmowania okrelonego stanowiska lub wykonywania okrelonego zawodu, bez wymagania pewnego stau pracy na tym stanowisku lub w tym zawodzie. Kwestionowany przepis nie zapewnia tego, aby osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji radcowskiej i bez zoenia egzaminu radcowskiego wykazyway si odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym. Ustawodawca odstpi tu od wymogu uzyskania odpowiedniego dowiadczenia praktycznego w okresie bezporednio poprzedzajcym ubieganie si o wpis na list. W ten

39 sposb powstaa regulacja niekoherentna z pozostaymi rozwizaniami, bezpodstawnie uprzywilejowujca osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych na podstawie kwestionowanego przepisu. Przedmiotem kontroli wnioskodawca czyni brak regulacji, by osoby, ktre zajmoway stanowisko sdziego, prokuratora lub wykonyway zawd adwokata albo notariusza, zwolnione z wymogu odbycia aplikacji radcowskiej i zdania egzaminu radcowskiego, musiay si legitymowa odpowiednim okresem praktyki w zawodzie prawniczym. Wnioskodawca zakwestionowa art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. z art. 2 Konstytucji ze wzgldu na jego niespjno systemow, a z art. 32 ust. 1 Konstytucji z racji uprzywilejowania podmiotw wskazanych w tym przepisie, przez to, e nie musi si legitymowa odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym, z art. 17 ust. 1 Konstytucji, poniewa przepis ustawy o radcach prawnych nie daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego przez osoby uprawnione na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. 4.2. Przydatno przygotowania zawodowego sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy do wykonywania zawodu radcy prawnego. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e ustawodawca zrezygnowa z minimalnego okresu praktyki, ktr musieli wykaza si sdziowie, prokuratorzy, notariusze i adwokaci, ktrzy chcieli wpisa si na list radcw prawnych na podstawie art. 2 ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. Do momentu wejcia w ycie ustawy (czyli do 9 wrzenia 2005 r.), na list radcw prawnych mg wpisa si bez odbywania aplikacji i zdania egzaminu radcowskiego tylko taki sdzia lub prokurator, ktry legitymowa si trzyletnim okresem zajmowania swojego stanowiska, a take notariusz lub adwokat, ktry wykonywa swj zawd. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e to ustawodawca jest odpowiedzialny za ksztat modelu przygotowywania do wykonywania zawodw prawniczych. Zadaniem ustawodawcy i przedmiotem jego odpowiedzialnoci jest okrelenie optymalnego w danej sytuacji modelu przygotowania i wykonywania zawodu prawnika (por. wyrok z 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06). Wobec tego sposb uregulowania kwestii przepywu midzy zawodami prawniczymi i sposobu przygotowania do poszczeglnych zawodw prawniczych mieci si w swobodzie regulacyjnej ustawodawcy. Trybuna Konstytucyjny wypowiada si ju na temat przydatnoci przygotowania zawodowego potwierdzonego zdanym egzaminem sdziowskim, prokuratorskim, notarialnym do zawodu adwokata, a take wzajemnej relacji pomidzy egzaminem adwokackim i radcowskim. 4.2.1. Trybuna Konstytucyjny uzna, e role zawodowe adwokata i radcy prawnego s zblione. Zosta wyduony czas aplikacji radcowskiej. Zatem nie mona kwestionowa przygotowania zawodowego w formie aplikacji radcowskiej potwierdzonej zdanym egzaminem. Zasada wolnoci wyboru i wykonywania zawodu, gwarantowana w art. 65 ust. 1 Konstytucji, mieci moliwo dokonania zmiany zawodu z zachowaniem ogranicze okrelonych w ustawie (por. wyrok z 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06). Zbliony zakres pomocy prawnej wiadczonej przez adwokata i radc prawnego oraz okres aplikacji, zakoczony egzaminem proces ksztacenia i nabywania umiejtnoci praktycznych, umoliwia odstpienie od wymogu legitymowania si okrelonym okresem praktyki w swoim zawodzie. Odbycie aplikacji i zoenie egzaminu radcowskiego jest bowiem take wystarczajcym wymogiem, by uzyska wpis na list radcw prawnych. Trybuna Konstytucyjny pragnie podkreli, e wykonywanie zawodu adwokata polega na wiadczeniu pomocy prawnej. Prawo wykonywania zawodu powstaje po uzyskaniu wpisu na list adwokatw, wyznaczeniu siedziby zawodowej i powiadomieniu o

40 tym waciwej okrgowej rady adwokackiej nie pniej ni w terminie 30 dni przed dniem wyznaczenia siedziby zawodowej (por. art. 69a i art. 70 prawa o adwokaturze), natomiast ustaje po skreleniu adwokata z listy. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e sam wpis na list adwokatw nie stanowi spenienia ustawowego warunku wpisu na list radcw prawnych. Tylko podjcie i faktyczne wykonywanie dziaalnoci zawodowej uprawnia do skorzystania z uprawnienia wynikajcego z art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. Nie jest moliwe spenienie wymogw okrelonych w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. bez zdobycia praktycznego, choby krtkiego dowiadczenia zawodowego w roli adwokata. 4.2.2. W wyroku z 19 kwietnia 2006 r. (sygn. K 6/06) Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e w sytuacji gdy aplikacja i egzamin sdziowski przygotowuje i weryfikuje przydatno konkretnych osb do podjcia wysoce odpowiedzialnej funkcji sdziego nie mona przyjmowa, e zoenie egzaminu sdziowskiego stanowi zbyt niski wymg znajomoci prawa dla przyjcia do korporacji zawodowej adwokatw. W 2009 r. ustawodawca zmodyfikowa drog do zawodu sdziego i prokuratora, wprowadzajc bardziej rygorystyczne warunki powoania na stanowisko sdziego albo prokuratora. 4.2.2.1. Zgodnie w ustaw z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157, ze zm.; dalej: ustawa o KSSiP) przygotowanie do zawodu sdziego albo prokuratora rozpoczyna poprzedzona konkursem 12-miesiczna aplikacja oglna (por. art. 17 i art. 25 ustawy o KSSiP). Podczas aplikacji oglnej aplikanci zdobywaj wiedz teoretyczn oraz odbywaj odpowiednie praktyki w sdach i prokuraturze (por. art. 25 ust. 3 ustawy o KSSiP; 3 i 4 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie odbywania aplikacji oglnej, sdziowskiej oraz prokuratorskiej; Dz. U. Nr 107, poz. 895; dalej: rozporzdzenie z 30 czerwca 2009 r.). Osoby, ktre ukoczyy aplikacj ogln, mog kontynuowa szkolenie na aplikacji sdziowskiej lub prokuratorskiej (art. 28 i art. 29 ustawy o KSSiP). 4.2.2.2. Aplikacja sdziowska trwa 54 miesice. W jej ramach aplikanci odbywaj w cigu 30 miesicy zajcia teoretyczne oraz praktyki w sdach i prokuraturze. Nastpnie przystpuj do egzaminu sdziowskiego. Po zoeniu egzaminu z wynikiem pozytywnym, aplikanci w cigu 24 miesicy odbywaj sta na stanowiskach asystenta sdziego, a nastpnie referendarza sdowego. Odbycie stau umoliwia ukoczenie aplikacji sdziowskiej w Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury. Daje to moliwo powoania na stanowisko sdziego rejonowego sdu powszechnego albo sdw wojskowych (por. art. 61 1 pkt 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych, Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.; art. 22 1 pkt 6 oraz art. 24 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sdw wojskowych, Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1676, ze zm.; dalej: u.s.w.). Przepisy intertemporalne, wprowadzone w zwizku ze zmian modelu ksztacenia sdziw, wrd wymogw powoania na stanowisko sdziego ustanawiaj obowizek odbycia okrelonej praktyki prawniczej na wskazanych w ustawie stanowiskach (por. art. 65 ust. 1-4 ustawy o KSSiP). Warunkiem uzyskania nominacji sdziowskiej przed 5 maja 2009 r. bya praca w charakterze asesora sdowego przez trzy lata. Instytucja ta zostaa zlikwidowana w zwizku z wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego z 24 padziernika 2007 r. (sygn. SK 7/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108). Przesanki powoania na stanowisko sdziego innych sdw powszechnych, administracyjnych, Sdu Najwyszego lub Trybunau Konstytucyjnego s, odpowiednio do pozycji sdu, bardziej rygorystyczne (por. art. 63, art. 64 u.s.p., art. 6 1 pkt 7 oraz art. 7 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sdw administracyjnych, Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.; dalej: u.s.a.; art. 22 1 pkt 6 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie

41 Najwyszym, Dz. U. Nr 240, poz. 2052, ze zm.; dalej u.s.n., art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). 4.2.2.3. Aplikacja prokuratorska trwa 30 miesicy. W jej ramach aplikanci odbywaj zajcia teoretyczne i praktyki w sdach i prokuraturze. Nastpnie przystpuj do egzaminu prokuratorskiego. Ukoczenie aplikacji prokuratorskiej w Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury umoliwia mianowanie na stanowisko asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury albo wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury (por. art. 98 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, Dz. U. z 2011 r. Nr 27a, poz. 1599, ze zm.; dalej: ustawa o prokuraturze; art. 36 ust. 8 ustawy o KSSiP). Objcie stanowiska prokuratora jest moliwe dopiero po rocznym okresie pracy na stanowisku asesora prokuratorskiego. W tym czasie asesor prokuratorski nabywa dowiadczenia potrzebnego do zajmowania stanowiska prokuratora. 4.2.2.4. Trybuna Konstytucyjny podkreli, e uchwalajc ustaw o KSSiP ustawodawca umoliwi przepyw pomidzy zawodami sdziego i prokuratora. Powoanie na stanowisko sdziego moe nastpi po zoeniu egzaminu prokuratorskiego oraz wykazaniu trzyletniej pracy w charakterze asesora prokuratorskiego (por. art. 61 1 pkt 6 i 7 u.s.p.), a na stanowisko prokuratora po zoeniu egzaminu sdziowskiego. Kady sdzia moe zosta prokuratorem (por. art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o prokuraturze), a kady prokurator moe zosta sdzi sdu rejonowego sdownictwa powszechnego bez koniecznoci wykonywania swoich obowizkw przez ustawowo okrelony czas (por. art. 61 2 pkt 2 u.s.p.). Zdaniem Trybunau, kwalifikacje potrzebne do zajmowania stanowiska sdziego s wysokie. Nie mona kwestionowa ich przydatnoci do wykonywania zawodu radcy prawnego. Skoro kwalifikacje prawnicze prokuratora s wystarczajce do zajmowania stanowiska sdziego, to s take dostateczne do wykonywania zawodu radcy prawnego. Mianowanie na stanowisko sdziego lub prokuratora jest poprzedzone 12-miesiczn aplikacj ogln oraz 30-miesiczn aplikacj sdow albo prokuratorsk, a nastpnie odpowiednim staem w sdzie albo w prokuraturze. Nie jest take moliwe ustpienie ze stanowiska sdziego lub prokuratora w dniu powoania, ktrego skutkiem byoby natychmiastowe zaprzestanie wykonywania obowizkw zwizanych z powoaniem na stanowisko sdziego lub prokuratora. Zrzeczenie si urzdu jest skuteczne po upywie trzech miesicy od dnia zoenia owiadczenia przez sdziego, a w wypadku prokuratorw od dorczenia zawiadomienia o odwoaniu (por. art. 68 1 u.s.p. w wypadku sdziw, art. 16 ust. 3 i 4 ustawy o prokuraturze w wypadku prokuratorw). Nie jest moliwe wystpienie z wnioskiem o wpis na list radcw prawnych bez wykazania si jakkolwiek praktyk prawnicz na stanowisku sdziego lub prokuratora. Bdne jest wic stanowisko wnioskodawcy, e sdzia i prokurator nie legitymuj si odpowiedni praktyk, by wykonywa zawd radcy prawnego. W istot tych zawodw wpisane jest praktyczne dowiadczenie zawodowe. Nie ma potrzeby wpisywania tej waciwoci ponownie do ustawy o radcach prawnych. 4.2.3. Dopuszczenie do wykonywania zawodu notariusza jest okrelone w prawie o notariacie. Do wykonywania zawodu notariusza potrzebne jest odbycie aplikacji trwajcej 2 lata i 6 miesicy (por. art. 72 1 prawa o notariacie) i zoenie egzaminu z pozytywnym wynikiem, a nastpnie nominacja Ministra Sprawiedliwoci na stanowisko notariusza. Nominacja taka jest moliwa dopiero wtedy, gdy osoba ubiegajca si o powoanie wykae, e pracowaa w charakterze asesora notarialnego co najmniej 2 lata (por. art. 11 pkt 6 prawa o notariacie). Wpis notariusza na list radcw prawnych jest moliwy tylko wtedy, gdy faktycznie rozpocz on dziaalno zawodow. Trybuna Konstytucyjny podkrela, e prawo do wykonywania zawodu notariusza

42 ustaje wraz z momentem odwoania przez Ministra Sprawiedliwoci. Notariusz nie moe zrezygnowa z wykonywania zawodu ze skutkiem natychmiastowym (por. art. 16 1 prawa o notariacie; por. T. Kuczyski, [w:] Prawo o ustroju sdw administracyjnych. Komentarz, M. Masternak-Kubiak, T. Kuczyski, Warszawa 2009, s. 117). To znaczy, e notariusz moe wpisa si na list radcw prawnych take tylko wtedy, gdy legitymuje si praktyk w zawodzie. Praktykowanie wynika zatem z istoty zawodu notariusza i jest wpisane w tryb powoywania notariusza przez Ministra Sprawiedliwoci. 4.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. 4.3.1. Oceniajc zasadno zarzutw dotyczcych art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., naley zwrci uwag na trzy istotne przesanki. Po pierwsze, e ustawodawca ustanowi bardzo wysokie wymagania w zakresie dostpu na stanowisko sdziego i prokuratora oraz zawodw adwokata i notariusza. Wymienione osoby maj wysokie kwalifikacje prawnicze, pozytywnie zweryfikowane w odpowiednich procedurach. Kompetencje te uzasadniaj zaoenie, e wymienione osoby bd w sposb prawidowy wykonywa zawd radcy prawnego. Dotyczy to rwnie osb, ktre nie zajmoway wymienionych stanowisk ani nie wykonyway wymienionych zawodw bezporednio przed ubieganiem si o wpis na list radcw prawnych. Po drugie, wrd ustawowych warunkw, ktre musz speni osoby ubiegajce si o nominacj na stanowisko sdziego, prokuratora lub notariusza albo o wpis na list adwokatw, znajduje si wymg legitymowania si odpowiednim okresem praktyki prawniczej. Co wicej, w przepisach dotyczcych przygotowania do zajmowania stanowiska sdziego, prokuratora lub notariusza, ustawodawca zdecydowa, by by to proces, ktry wymaga duszej praktyki prawniczej przed nominacj na stanowisko ni proces przygotowywania do wykonywania zawodu radcy prawnego. Po trzecie, przyjte rozwizanie jest spjne z przepisami ustaw normujcych dostp do innych zawodw prawniczych. W wypadku sdziego, prokuratora, adwokata, radcy prawnego, notariusza, (starszego) radcy prawnego Prokuratorii Generalnej ustawodawca co do zasady nie wymaga, aby osoba, ktra zamierza zmieni wykonywany zawd prawniczy, legitymowaa si odpowiednim staem bezporednio poprzedzajcym zmian zawodu. Prawodawca rezygnuje z ustanowienia daty granicznej, od ktrej czas zajmowania wymaganego stanowiska lub wykonywania zawodu nabieraby znaczenia prawnego (por. art. 61 2 pkt 1, 2, 4 i 5 u.s.p., art. 22 1 pkt 6 u.s.n., art. 6 1 pkt 7 i art. 7 1 u.s.a., art. 14 ust. 3 ustawy o prokuraturze, art. 66 ust. 1 pkt 2 i 3 prawa o adwokaturze; art. 12 1 pkt 2, 3 i 4 prawa o notariacie; art. 29 ust. 1 pkt 4 oraz art. 30 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Pastwa, Dz. U. Nr 169, poz. 1417, ze zm.). Trybuna Konstytucyjny przypomina, e radca prawny, ktry ubiega si o wpis na list adwokatw (art. 66 ust. 1 pkt 3 prawa o adwokaturze), aplikuje o powoanie na stanowisko notariusza (art. 12 1 pkt 3 prawa o notariacie) albo prokuratora (art. 14 ust. 3 pkt 3 ustawy o prokuraturze), jest zwolniony z obowizku wykazania znajomoci aktualnego stanu prawnego. Naley doda, e w uzasadnieniu projektu ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. projektodawca wskaza, e przyjty wczeniej model, zgodnie z ktrym wymagana bya 3letnia praktyka zawodowa w okrelonym zawodzie prawniczym, nie znajdowa racjonalnego uzasadnienia, lecz stanowi jedynie sztuczn przeszkod utrudniajc zmian zawodu prawniczego (por. uzasadnienie projektu, druk sejmowy nr 1694, IV kadencja). 4.3.2. W wietle przedstawionych argumentw, nie ulega wtpliwoci, e badane przepisy mieszcz si w szerokim zakresie swobody regulacyjnej wyznaczonym przez prawodawc konstytucyjnego. Analiza zaskaronych regulacji nie uzasadnia w adnym wypadku wniosku, e ustawodawca dopuci do wykonywania zawodu radcy prawnego

43 osoby, ktre nie maj naleytego przygotowania zawodowego. Brak jest dowodw, ktre wykazywayby na obnienie si poziomu usug prawniczych wiadczonych przez radcw prawnych. Nie mona zasadnie twierdzi, e osoby, ktre wykonyway zawd sdziego, prokuratora, notariusza lub adwokata, nie maj odpowiedniego poziomu kwalifikacji prawniczych. Nie ma podstaw do stwierdzenia braku przygotowania zawodowego, ktry uzasadniaby orzeczenie o niezgodnoci badanego przepisu z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Przyjte rozwizanie nie narusza te art. 2 Konstytucji i wynikajcej z niego zasady pewnoci prawa i zasad poprawnej legislacji. 4.3.3. Niezalenie od powyszych ustale Trybuna Konstytucyjny pragnie zwrci uwag, e na gruncie obowizujcych przepisw samorzd moe zweryfikowa, czy osoba aplikujca o wpis na list radcw prawnych ma odpowiednie kwalifikacje, gwarantujce rzetelne wykonywanie zawodu. Z informacji Ministra Sprawiedliwoci przedstawionej podczas rozprawy wynika, e w praktyce przesanka rkojmi naleytego wykonywania zawodu interpretowana jest w taki sposb, e obejmuje nie tylko osobowo kandydata, ale rwnie jego kompetencje. Przedstawiciel Ministra Sprawiedliwoci wskaza na przykady takiego interpretowania danej przesanki przez samorzd radcw prawnych. Minister, wyraajc sprzeciw od wpisu na list radcw prawnych, za brak rkojmi do naleytego wykonywania zawodu uwaa nie tylko brak odpowiednich cech charakteru osoby, ktra chce wykonywa zawd radcy prawnego, ale te niedostateczn wiedz i praktyk do bycia radc prawnym. Taka interpretacja ustawy powoduje, e zarwno waciwy organ samorzdu zawodowego jak i minister mog bada, czy kandydat na radc prawnego bdzie naleycie wykonywa swj zawd, w tym take czy ma aktualn wiedz prawnicz. Samorzd radcw prawnych ma zatem instrumenty, ktre umoliwiaj odmow wpisu na list radcw prawnych osb, ktre nie daj rkojmi prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego. Piecza nad waciwym wykonywaniem zawodu realizowana wobec takich osb wyraa si w odpowiednim i odpowiedzialnym korzystaniu przez samorzd z oceny przesanki rkojmi naleytego wykonywania zawodu przez osoby przystpujce do egzaminu bez aplikacji. 4.3.4. Odrbnego rozwaenia wymaga zarzut naruszenia zasady rwnoci. W ocenie wnioskodawcy przyjte rozwizanie uprzywilejowuje osoby wymienione w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. w stosunku do dwch kategorii osb: 1) osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p., tj. osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz w okresie 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych, cznie przez okres co najmniej 3 lat zajmoway okrelone stanowiska lub wykonyway okrelone czynnoci, 2) aplikantw radcowskich. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, osoby wymienione w art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. oraz osoby, ktre zday egzamin sdziowski i prokuratorski, wymienione w art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p., to podmioty rne, ktre nie maj wsplnej cechy istotnej. Przyznaje to zreszt sam wnioskodawca. Z uzasadnienia projektu ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. wynika, e wiedza prawnicza osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski, zostaa zweryfikowana zdanym egzaminem sdziowskim lub prokuratorskim. W odniesieniu do tej grupy z uwagi na odmienny charakter praktyk wprowadzono wymg zdania egzaminu sdziowskiego albo prokuratorskiego nie wczeniej ni po 1 stycznia 1991 r. (por. uzasadnienie projektu, druk sejmowy nr 1694, IV kadencja). Przyjcie tej cezury wynikao z transformacji ustrojowej oraz z wprowadzenia wwczas porwnywalnego do dzisiejszego zakresu egzaminu sdziowskiego oraz prokuratorskiego, ktre od tego okresu byy przeprowadzane przez sdy i prokuratury apelacyjne. W wypadku art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. rezygnacja z zakrelenia granicznej daty jest uzasadniona kwalifikacjami osb wskazanych w tym przepisie. Tych kwalifikacji nie maj

44 natomiast osoby, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski. Dopiero spenienie ustawowych wymogw pozwala im uzyska porwnywalne kwalifikacje prawnicze. Rwnie porwnanie sytuacji prawnej radcw prawnych i aplikantw oraz osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. prowadzi do wniosku, e nie s to podmioty podobne, majce wspln cech istotn uzasadniajc jednakowe traktowanie w zakresie dostpu do zawodu radcy prawnego. Aplikanci nabywaj odpowiednie kompetencje, biorc udzia w stosownym szkoleniu zorganizowanym przez samorzd radcowski zakoczonym zoeniem egzaminu radcowskiego. Grupa uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p., ze wzgldu na swoje kwalifikacje, jest z tych obowizkw zwolniona. Ustawodawca uksztatowa proces przygotowania do wykonywania wskazanych w przepisie zawodw w taki sposb, e wymagan praktyk osoby te odbywaj przed rozpoczciem wykonywania zawodu sdziego, prokuratora, notariusza czy adwokata. W wietle przedstawionych argumentw nie mona zgodzi si z pogldem, e art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. korzystniej traktuje osoby wskazane w tym przepisie, gdy ustawodawca zrezygnowa z wymogu legitymowania si odpowiednim okresem praktyki prawniczej. Argumenty wnioskodawcy nie znajduj podstaw w treci zakwestionowanych przepisw. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, zarzut dotyczcy tego, e ustawodawca w wypadku sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy, ktrzy chc si wpisa na list radcw prawnych, zrezygnowa z wymogu posiadania aktualnej wiedzy prawniczej, jest niezasadny. Przyjte rozwizania nie rnicuj podmiotw podobnych, a w konsekwencji nie naruszaj art. 32 ust. 1 Konstytucji. 4.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 1 pkt 3 u.r.p. jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 5. Dopuszczenie do zawodu radcy prawnego osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski i wykonyway inne zawody prawnicze. 5.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 5.1.1. Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. wymg odbycia aplikacji radcowskiej i zoenia egzaminu radcowskiego nie dotyczy osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz w cigu 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych, cznie przez co najmniej 3 lata zajmoway stanowisko asesora sdowego, asesora prokuratorskiego, referendarza sdowego, starszego referendarza sdowego, aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, asystenta sdziego, asystenta prokuratora. W wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze okresy te podlegaj proporcjonalnemu wydueniu. 5.1.2. Problem dotyczcy tej regulacji polega na tym, e dla KRRP nie jest jasne, czy dla oceny spenienia przesanki wymaganego dowiadczenia praktycznego w zawodzie prawniczym miarodajne jest zajmowanie stanowisk wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p., czy wykonywanie pracy na tych stanowiskach, o ktrych mowa w art. 25 ust. 4 u.r.p. Ustawodawca przez posuenie si dwoma rnymi pojciami w sposb nie do wyrany wskaza, czy peny etat oznacza zatrudnienie w penym wymiarze czasu pracy bez wzgldu na to, w jakim zakresie praca faktycznie na danym stanowisku bya wiadczona, czy te faktyczne wykonywanie pracy w wymiarze odpowiadajcym penemu wymiarowi czasu pracy. Dopuszczenie z mocy art. 25 ust. 4 u.r.p. do proporcjonalnego wyduenia okresw, o ktrych mowa w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a ustawy o radcach prawnych, w jakich kandydat

45 ubiegajcy si o uzyskanie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego ma wykazywa si praktyk w zawodzie prawniczym, stwarzaj niebezpieczestwo dopuszczenia do wykonywania zawodu osb niewykazujcych si aktualn wiedz prawnicz i praktyk w zawodzie prawniczym uzyskan bezporednio przed ubieganiem si o wpis na list radcw prawnych. Samorzd zawodowy nie zosta wyposaony przez ustawodawc w instrumenty pozwalajce mu na zweryfikowanie zakresu rzeczywistego wykonywania czynnoci na stanowiskach wskazanych w tym przepisie, a to wzmacnia zarzut naruszenia zasad poprawnej legislacji przez stwarzanie rozwiza sprzyjajcych omijaniu prawa (zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji). W ocenie wnioskodawcy, czynnoci wykonywane na wskazanych w kwestionowanym przepisie stanowiskach powoduj, e cecha ta wystpuje w rnym stopniu w wypadku poszczeglnych stanowisk. Przyjte rozwizanie nie mieci si w uksztatowanym w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego modelu przepywu midzy zawodami prawniczymi. Nie moe pozostawa bez znaczenia, jakiego rodzaju czynnoci stosowania prawa podejmowane s w ramach wykonywania danego zawodu prawniczego. Istotny jest zakres stosowanych dziedzin prawa i rodzaj podejmowanych czynnoci stosowania prawa. W ocenie wnioskodawcy, tak okrelone cechy istotne wystpuj w istotnie rnym stopniu u osb zatrudnionych na stanowiskach wyszczeglnionych w kwestionowanym przepisie. Zatem uzasadniony jest zarzut sprzecznoci kwestionowanego przepisu z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Wnioskodawca stoi na stanowisku, e szczeglnego potraktowania wymaga uwzgldnienie w kwestionowanym przepisie praktyki na stanowiskach aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego oraz aplikanta sdowo-prokuratorskiego, poniewa uznanie zajmowania tych stanowisk za odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym budzi wtpliwoci. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego wynika, e praktyczna styczno ze stosowaniem prawa zwizana z odbywaniem aplikacji nie jest dostateczn praktyk w zawodzie prawniczym warunkujc przepyw do innego zawodu prawniczego. Wnioskodawca zakwestionowa zgodno z art. 17 ust. 1 Konstytucji rozwizania polegajcego na uprawnieniu osb legitymujcych si egzaminem sdziowskim, prokuratorskim, adwokackim lub notarialnym do uzyskania wpisu na list radcw prawnych, z uwagi na brak odpowiedniego stau w zawodzie prawniczym. Istnieje niebezpieczestwo dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osb, ktre po zoeniu egzaminw nie wykazuj si odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym. 5.2. Pojcie zajmowania stanowiska a faktyczne wykonywanie zawodu. 5.2.1. W art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. ustawodawca posuguje si pojciem zajmowa stanowisko, a w art. 25 ust. 4 u.r.p., pojciem wykonywa prac na stanowisku. W doktrynie przyjmuje si, e uyte przez ustawodawc pojcia zajmowa stanowisko lub pozostawa na stanowisku oznaczaj okres suby, a nie rzeczywisty okres pracy. Sformuowanie pracowa w charakterze oznacza natomiast wycznie okres faktycznej pracy (por. T. Ereciski, J. Gudowski, J. Iwulski, Prawo o ustroju sdw powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sdownictwa. Komentarz, red. J. Gudowski, Warszawa 2010, s. 217; T. Kuczyski, op. cit., s. 117). Podczas rekonstrukcji treci zaskaronych przepisw zasadnicze znaczenie ma decyzja ustawodawcy o posueniu si pojciem zajmowa stanowisko, a nie pracowa w charakterze. Uzasadnienia uycia w art. 25 ust. 4 u.r.p. sformuowania praca naley szuka w rozstrzygniciu ustawodawcy, aby zakres regulacji art. 25 ust. 4 u.r.p. obj

46 wszystkie rodzaje czynnoci wskazanych w art. 25 ust. 1 i 2 u.r.p., w tym zatrudnienie pracownicze oraz prac na podstawie umw cywilnoprawnych (por. art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b, pkt 5 lit. b, ust. 2 pkt 3 u.r.p.). Czas praktyki prawniczej, wskazany w kwestionowanych przepisach, nie odnosi si wycznie do okresu faktycznego wykonywania wymaganych czynnoci. Z art. 25 ust. 1 pkt 4 oraz art. 25 ust. 4 u.r.p. wynika, e w skad wymaganego okresu zajmowania stanowiska mog wchodzi czas rzeczywistej pracy we wskazanym charakterze, a take okresy rwnorzdne, ale jedynie takie, za ktre uprawniony otrzymywa wynagrodzenie. 5.2.2. W wypadku aplikacji sdowej lub prokuratorskiej, okres aplikacji do momentu zoenia egzaminu sdziowskiego lub prokuratorskiego nie wie si z zatrudnieniem. Wobec tego nie mona czy okresu zajmowania stanowiska aplikanta z okresem pobierania wynagrodzenia. Okres ten jest czasem, w ktrym aplikant ma peni praw i obowizkw. Zgodnie z art. 46 ustawy o KSSiP, okres aplikacji wlicza si do okresw zatrudnienia, od ktrych zale uprawnienia pracownicze, pod warunkiem ukoczenia aplikacji. Przepis ten nie ma zastosowania w wypadku oceny spenienia warunkw wpisu na list radcw prawnych. Nie jest konieczne ukoczenie aplikacji, aby okres ten mg zosta uznany za wymagany przez badane przepisy czas praktyki. Moliwo uzyskania wpisu na list radcw prawnych bez zoenia egzaminu radcowskiego nie naley bowiem do uprawnie pracowniczych. Zawsze samorzd radcowski jest zobowizany do oceny, czy osoba ubiegajca si o wpis na list radcw prawnych daje rkojmi prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego. 5.2.3. Instytucja asystenta prokuratora zostaa wprowadzona do porzdku prawnego ustaw z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959; zob. art. 2 pkt 22 tej ustawy, w ktrym dodano art. 100a-100c ustawy o prokuraturze). Zadania asystenta prokuratora reguluje art. 100a ust. 2 i 3 ustawy o prokuraturze oraz rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 23 marca 2010 r. w sprawie szczegowego zakresu i sposobu wykonywania czynnoci przez asystentw prokuratorw (Dz. U. Nr 49, poz. 293; dalej: rozporzdzenie z 23 marca 2010 r.). Zgodnie z rozporzdzeniem z 23 marca 2010 r., asystent prokuratora wykonuje biece czynnoci nadzoru nad dochodzeniem ( 2), a take samodzielne czynnoci administracyjne ( 3 i 4), w tym gromadzi orzecznictwo i literatur przydatn do prowadzenia postpowania przygotowawczego, a zwaszcza sporzdza projekty decyzji koczcych postpowanie przygotowawcze oraz innych decyzji procesowych zwizanych z prowadzeniem i nadzorowaniem postpowa przygotowawczych. Wobec powyszego, asystent prokuratora, nie tylko wykonuje czynnoci wpadkowe i techniczne, ale te uczestniczy we wszystkich czynnociach procesowych postpowania przygotowawczego. Moe przesuchiwa wiadkw oraz przygotowuje projekty aktw oskarenia. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, nie mona take zgodzi si ze stanowiskiem wnioskodawcy, e w zwizku z zakresem zada asystenta prokuratora, wymagana od asystenta prokuratora znajomo prawa jest zbyt wska. Asystent prokuratora musi ukoczy aplikacj prokuratorsk lub aplikacj ogln, a zatem musi legitymowa si wiedz i zdobyt w trakcie aplikacji praktyk prawnicz z zakresu wszystkich gwnych gazi prawa. Asystenci s zobowizani do staego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Waciwe wykonywanie zawodu prokuratora, ale take jego asystenta, wymaga znajomoci zarwno prawa karnego materialnego i procesowego, jak i prawa cywilnego materialnego i procesowego, administracyjnego, gospodarczego, konstytucyjnego oraz europejskiego (por.

47 45 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 5 wrzenia 2002 r. w sprawie aplikacji sdowej i prokuratorskiej, Dz. U. Nr 154, poz. 1283; dalej: rozporzdzenie z 5 wrzenia 2002 r.). Wymg znajomoci wielu gazi prawa wynika z charakteru prawa karnego, ktrego normy wystpuj w regulacjach prawnych dotyczcych dziedzin ycia spoecznego. W zakresie pomocy prawnej wiadczonej przez radcw prawnych znajduje si take doradztwo w zakresie prawa karnego oraz zastpstwo procesowe w procesie karnym, z wyczeniem wystpowania w roli obrocy. Dlatego na egzaminie radcowskim wymagana jest znajomo prawa karnego materialnego i procesowego. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e asystenci podlegaj okresowym ocenom kwalifikacyjnym. Przepracowanie w charakterze asystenta prokuratora szeciu lat umoliwia bezporednie przystpienie do egzaminu prokuratorskiego. Ustawodawca szeroko zakreli ramy praktycznego dowiadczenia zdobytego na tym stanowisku. Osoby, ktre mog ubiega si o wpis na list radcw prawnych i zajmoway przez wymagany okres stanowisko asystenta prokuratora, zday ju egzamin, kontrolujcy znajomo prawa sdziowski, prokuratorski lub doktorski. Natomiast osoby, ktre legitymuj si jedynie dowiadczeniem zawodowym na stanowisku asystenta prokuratora, musz jeszcze zoy egzamin radcowski. 5.2.4. Odnonie do statusu aplikantw sdziowskich i prokuratorskich Trybuna Konstytucyjny zauwaa, e ustawodawca wprowadzi moliwo zaliczenia okresu zajmowania stanowiska aplikanta sdowego, prokuratorskiego lub sdowo-prokuratorskiego jako czasu wymaganej praktyki, aby uzyska wpis na list radcw prawnych. W wypadku aplikantw sdziowskich istnieje konieczno zdobycia praktyki prawniczej po zoeniu egzaminu sdziowskiego w ramach aplikacji (na stanowisku asystenta sdziego). Zgodnie z art. 35 ustawy o KSSiP, aplikant sdziowski, po zoeniu egzaminu sdziowskiego z wynikiem pozytywnym, zostaje zatrudniony na stanowisku asystenta sdziego, a nastpnie referendarza sdowego. 24-miesiczny sta na wyej wymienionych stanowiskach jest odbywany w ramach aplikacji sdowej. Czas ten moe wic zosta zaliczony do wymaganego badanymi przepisami okresu praktyki prawniczej na stanowisku aplikanta sdowego. Okres aplikacji sdziowskiej lub prokuratorskiej poprzedzajcy zoenie egzaminu nie jest wystarczajcy do wyczerpania przesanki odpowiedniej praktyki w zawodzie. W nowej formule aplikacji sdowej i prokuratorskiej czas zajmowania stanowiska aplikanta sdowego (prokuratorskiego) przed egzaminem sdziowskim (prokuratorskim) ograniczony zosta do 30 miesicy (art. 31 i art. 36 ustawy o KSSiP). Okres uprawniajcy osoby, ktre zday egzamin sdziowski albo prokuratorski, do skorzystania z moliwoci tworzonych przez ustaw o radcach prawnych skadaby si zatem z okresu zajmowania stanowiska aplikanta sdowego lub prokuratorskiego przed egzaminem, uzupenionego okresem aplikacji po egzaminie sdziowskim lub innym dodatkowym czasem praktyki, o ktrym mowa w art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p. Wykluczona jest sytuacja, w ktrej aplikanci sdziowscy oraz prokuratorscy po zoeniu egzaminw mogliby domaga si automatycznego wpisu na list radcw prawnych bez dodatkowej jeszcze praktyki w zawodzie prawniczym. 5.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. 5.3.1. Kwestia ustalenia dugoci praktyki zawodowej wymaganej do wpisu na list radcw prawnych naley do ustawodawcy. Mieci si ona w ramach ksztatowania modelu naboru do zawodw prawniczych. Intencj ustawodawcy byo to, aby do wymaganego trzyletniego okresu praktyki prawniczej mogy by zaliczane okresy praktyki poprzedzajce zdanie egzaminu sdziowskiego lub prokuratorskiego.

48 W aktualnym stanie prawnym aplikanci sdowi lub prokuratorscy musz odby dwunastomiesiczn aplikacj ogln, ktrej czas nie jest zaliczany do wymaganego okresu, mimo e ju na tym etapie aplikant zdobywa dowiadczenie prawnicze. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e ustawodawca, wykonujc wyrok Trybunau Konstytucyjnego o sygn. K 30/06, usun niekonstytucyjno przepisu, wprowadzajc tzw. dat graniczn oraz obowizek legitymowania si staem prawniczym w cigu piciu lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych. Jest to zgodne z art. 2 Konstytucji. 5.3.2. Wnioskodawca stawia zarzut niezgodnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a u.r.p. z zasad rwnoci wobec prawa. Jednake, zdaniem Trybunau, ustawodawca jednakowo uregulowa sytuacj prawn podmiotw podobnych. Wspln cech relewantn osb uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 4 u.r.p. jest zoenie stosownego egzaminu sdziowskiego lub prokuratorskiego i legitymowanie si waciwym dowiadczeniem prawniczym. Czas stau jest taki sam dla kadej osoby uprawnionej z danej grupy. Zdobycie dowiadczenia prawniczego moe nastpi w rny sposb. Ustawodawca wymienia rne stanowiska, ktrych zajmowanie pozwoli na uzyskanie wymaganej praktyki prawniczej. Dopuszczalne jest take czenie okresw zajmowania rnych stanowisk, wskazanych w zaskaronych przepisach. Kade z wymienionych stanowisk moe obj tylko osoba, ktra ukoczya co najmniej aplikacj ogln. Osoby te s zobowizane do staego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych i podlegaj okresowym ocenom pracy. Mimo e zakres zada osb zajmujcych poszczeglne stanowiska jest inny, to kada forma stau prawniczego pozwala na zdobycie wystarczajcego dowiadczenia przez kontakt ze stosowaniem prawa materialnego i procesowego. Zaskarone regulacje umoliwiajce spenienie wymogw skorzystania z uprawnienia wynikajcego z ustawy, pod warunkiem proporcjonalnego wyduenia okresw praktyki prawniczej, gwarantuj tak sam intensywno zdobywania dowiadczenia prawniczego. Jest to zgodne z zasad rwnoci. 5.3.3. Analiza zaskaronych regulacji nie uzasadnia stanowiska wnioskodawcy, e osoby, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski i legitymuj si odpowiedni praktyk, nie maj naleytego przygotowania zawodowego. Brak jest dowodw, ktre wskazywayby na obnienie si poziomu usug prawniczych wiadczonych przez radcw prawnych. W wietle przedstawionych argumentw, nie ma podstaw do stwierdzenia braku przygotowania zawodowego, ktry uzasadniaby orzeczenie o niezgodnoci badanego przepisu z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 5.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 6. Dostp do zawodu radcy prawnego osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski i wykonyway czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. 6.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. W wietle art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p., wymg odbycia aplikacji radcowskiej i zoenia egzaminu radcowskiego nie dotyczy osb, ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz w cigu 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na

49 list radcw prawnych, cznie przez co najmniej 3 lata wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy o prac lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 4a ust. 1 prawa o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 8 ust. 1 u.r.p. W wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze okresy te podlegaj proporcjonalnemu wydueniu. Wnioskodawca kwestionuje zgodno art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. z zasad poprawnej legislacji. W przepisie tym uyte zostay pojcia pomocy prawnej oraz czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej, ktrych zdefiniowanie, zdaniem wnioskodawcy, jest znacznie utrudnione albo niemoliwe. Wnioskodawca wskazuje te na naruszenie zasady rwnoci i gwarancji naleytego sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu zaufania publicznego. 6.2. Pojcie pomocy prawnej oraz czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej. 6.2.1. Zgodnie z art. 4 i art. 6 u.r.p. wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na wiadczeniu pomocy prawnej. W szczeglnoci radca prawny udziela porad prawnych, sporzdza opinie prawne, opracowuje projekty aktw prawnych oraz wystpuje przed urzdami i sdami, z wyjtkiem wystpowania w charakterze obrocy w postpowaniu karnym i w postpowaniu w sprawach o przestpstwo skarbowe. Art. 7 u.r.p. stanowi, e pomoc prawn jest w szczeglnoci udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastpstwo prawne i procesowe. Ustawodawca zdefiniowa pojcie wiadczenie pomocy prawnej w ustawie o radcach prawnych i prawie o adwokaturze, aby usun niekonstytucyjno przepisu, stwierdzon przez Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 8 listopada 2006 r. o sygn. K 30/06 (zob. uzasadnienie projektu ustawy, druk sejmowy nr 953, VI kadencja, s. 13). Zadaniem osb wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. jest wykonywanie wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci faktycznych i prawnych bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. W takim wypadku adwokat lub radca prawny wiadczy pomoc prawn, a podmioty wymienione w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. wykonuj wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci wspierajce (asystenckie). S to czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. Ustawodawca wykluczy z krgu wymaganych czynnoci prace, ktre nie pozwalaj na zdobycie wymaganego dowiadczenia prawniczego. Osoby te nie mog wystpowa w procesie karnym jako penomocnik lub obroca. W pozostaym zakresie mog one na podstawie penomocnictwa substytucyjnego zastpowa adwokata lub radc prawnego przy wiadczeniu przez niego pomocy prawnej, w tym przy udzielaniu porad prawnych, sporzdzaniu opinii prawnych, projektw aktw prawnych, reprezentacji przed urzdami. Osoby takie mog wystpowa przed sdami powszechnymi w sprawach cywilnych oraz przed sdami administracyjnymi w ramach penomocnictw okrelonych przez odpowiednie przepisy (art. 87 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postpowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Osoby wskazane w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. mog wykonywa czynnoci asystenckie. Naley do nich przygotowywanie analizy akt sprawy, wyszukiwanie i gromadzenie orzecznictwa oraz literatury, sporzdzanie ekspertyz prawnych pomocnych w wiadczeniu pomocy prawnej, przygotowywanie projektw pism procesowych oraz czynny

50 udzia przy ustalaniu strategii postpowania, ktra ma doprowadzi do uzyskania korzystnego dla strony rozstrzygnicia. 6.2.2. Zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., w wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze, okresy, w ktrych osoby ubiegajce si o wpis na list radcw prawnych (przystpienie do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji) wykonyway te czynnoci, zostaj proporcjonalnie wyduone. Jest wyduony okres wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata. Zgodn z Konstytucj interpretacj art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. jest przyjcie, e rodzajem pracy, o ktrej mowa w art. 25 ust. 4 u.r.p., jest wykonywanie tych czynnoci. W wypadku wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego na podstawie umowy o prac, z zaczonych do wniosku dokumentw umowy o prac, zawiadczenia radcy prawnego (adwokata) oraz innych musi wynika okres wiadczonej pracy, wymiar czasu pracy, zakres obowizkw pracownika, a take fakt wykonywania przez ten okres wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego (art. 24 ust. 2a u.r.p.). Wymagany przez art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. trzyletni okres odpowiada trzyletniemu zatrudnieniu w penym wymiarze czasu pracy (tzn. przy omiogodzinnym czasie pracy na dob i przecitnie czterdziestogodzinnym w przecitnie piciodniowym tygodniu pracy w przyjtym okresie rozliczeniowym). W wypadku zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy okres wiadczenia pracy zostaje wyduony, aby w przeliczeniu osign trzyletni okres zatrudnienia w penym wymiarze czasu pracy. Powysze wymagania odnosz si rwnie do osb, ktre wykonyway czynnoci zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy cywilnoprawnej. Z dokumentw zaczonych do wniosku umowy cywilnoprawnej, zawiadczenia, innych doczonych przez dan osob musi wynika okres wykonywania tych czynnoci, ich intensywno mierzona czasem wykonywania tych czynnoci, ich rodzaj, zakres obowizkw, a w szczeglnoci, e ich wykonywanie wymagao wiedzy prawniczej i byo bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Gdyby te czynnoci byy wykonywane w sposb mniej intensywny, to jest przez czas krtszy ni w przyjtym dla umowy o prac okresie rozliczeniowym, to zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., wymagany okres zostaje proporcjonalnie wyduony. 6.2.3. Art. 25 ust. 4 u.r.p. ma zastosowanie nie tylko do okresw wykonywania wyej wskazanych czynnoci na podstawie umowy o prac. wiadczy o tym uyte sformuowanie wykonywania pracy w niepenym wymiarze. Prawo pracy posuguje sipojciami zatrudnienia w penym lub niepenym wymiarze czasu pracy. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e pojcie pracy obejmuje take zatrudnienie niepracownicze. Przyjcie innej wykadni prowadzioby do zrnicowania sytuacji prawnej osb wykonujcych czynnoci na rnych podstawach w ten sposb, e osoby zatrudnione na podstawie umowy o prac w niepenym wymiarze czasu pracy, aby skorzysta z dobrodziejstwa ustawy musiayby przez duszy okres wykonywa okrelone czynnoci, podczas gdy osb wsppracujcych z adwokatem (radc prawym) na podstawie umowy cywilnoprawnej takie obostrzenie by nie objo. Ustawodawca zakada, e wpisan na list radcw prawnych moe by tylko osoba, ktra zdobya wystarczajce praktyczne dowiadczenie prawnicze. To znaczy, e przez trzyletni okres wykonywaa okrelone czynnoci, przy zaoonej intensywnoci pracy, ktrej wyznacznikiem jest zatrudnienie w penym wymiarze czasu pracy.

51

6.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. 6.3.1. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e osoba zamierzajca skorzysta z uprawnie wynikajcych z art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. musi przedstawi dokumenty, ktre pozwol stwierdzi, e warunek ustawowy wykonywania czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez wymagany okres zosta speniony. Samorzd radcowski moe oceni, czy okrelona osoba ubiegajca si o wpis daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego, a przesank oceny powinien by okres wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego (por. wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 17 stycznia 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 1656/07, Lex nr 510829). Zgodnie z art. 24 ust. 2c u.r.p., radzie okrgowej radcw prawnych przysuguje prawo wgldu do akt osobowych i dyscyplinarnych ubiegajcego si o wpis. Odmowa wpisu podlega kontroli administracyjnej i sdowej (art. 31 ust. 1-3 u.r.p.). Zawiadczenie, o ktrym mowa w art. 24 ust. 2a pkt 5 u.r.p., wystawia radca prawny (adwokat), to jest czonek korporacji. To on zatem w pierwszej kolejnoci weryfikuje spenienie przesanki ustawowej. Pojcie pomocy prawnej i czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej mona wyinterpretowa z przepisw ustawy o radcach prawnych. Mona bowiem rozpozna, co mieci si w zakresie desygnatw tych poj. Trybuna Konstytucyjny stwierdza zatem, e art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. jest zgodny z zasad poprawnej legislacji, gdy posuguje si pojciami, ktre mog by w jasny sposb wyjanione za pomoc ustawy o radcach prawnych. 6.3.2. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, w wypadku art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. nie mona mwi o naruszeniu zasady rwnoci, gdy osoby w ramach tego przepisu s traktowane rwno i musz spenia te same przesanki, by mc skorzysta z uprawnie wynikajcych z powyszych regulacji. Nie dochodzi do zrnicowania ich sytuacji prawnej. Przeduenie okresu praktyki osobom, ktre pracoway nie w penym wymiarze godzin, realizuje zasad sprawiedliwoci i sprawia, e speniony jest wymg legitymowania si tych osb odpowiedni praktyk prawnicz. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e nie mona porwnywa podmiotw wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. z innymi podmiotami wskazanymi w art. 25, gdy nie maj one cechy wsplnej, ktra umoliwiaby odniesienie sytuacji tych podmiotw do zasady rwnoci. Wobec powyszego zakwestionowany przepis jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. 6.3.3. Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b u.r.p. wniosek o wpis na list radcw prawnych moe by zoony, gdy osoby wymienione w tym przepisie zday egzamin sdziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz w cigu 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych, cznie przez co najmniej 3 lata wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Zatem ustawodawca zakrela graniczn dat, od ktrej naley liczy praktyk zawodow tych podmiotw. Praktyka poprzedzajca wpis na list radcw prawnych nie jest odlega, co pozwala stwierdzi, e osoba ma aktualn wiedz prawn. Daje to rkojmi naleytego wykonywania zawodu. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, czas wykonywania czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej jest okresem, w ktrym osoba uprawniona zdobywa wymagane dowiadczenie prawnicze. Czynnoci te musz by wykonywane w penym zakresie w wymaganym okresie pracy. Czas wykonywanych czynnoci musi by

52 przedstawiony w dokumentacji zaczonej do wniosku o wpis na list radcw prawnych lub o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego. Dokumentacja ma umoliwi weryfikacj przesanek wpisu na list albo dopuszczenia do egzaminu. W wietle przedstawionych argumentw, nie ma podstaw do stwierdzenia braku przygotowania zawodowego osb wskazanych w kwestionowanym przepisie, a wic nie ma uzasadnienia orzeczenia o niezgodnoci badanego przepisu z art.17 ust. 1 Konstytucji. 6.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 7. Dostp do zawodu radcy prawnego osb ze stopniem naukowym doktora nauk prawnych. 7.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 1 pkt 5 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. Na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p., wymg odbycia aplikacji radcowskiej i zoenia egzaminu radcowskiego nie dotyczy osb, ktre posiadaj stopie naukowy doktora nauk prawnych oraz w cigu 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych, cznie przez co najmniej 3 lata zajmoway stanowisko referendarza sdowego, starszego referendarza sdowego, aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, asystenta sdziego, asystenta prokuratora (art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a) lub wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy o prac lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 4a ust. 1 prawa o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 8 ust. 1 u.r.p. (art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b u.r.p.). Zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., w wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze wyej wskazane okresy zostaj proporcjonalnie wyduone. Wnioskodawca stwierdzi, e ustawodawca bdnie zaoy, i doktorzy nauk prawnych s osobami, ktre mimo nieodbycia aplikacji radcowskiej, s odpowiednio przygotowane do przystpienia do zawodowego egzaminu radcowskiego i do wykonywania zawodu radcy prawnego. Zdaniem wnioskodawcy, przedstawiona regulacja jest niespjna, a przez to sprzeczna z art. 2 Konstytucji. Art. 25 ust. 1 pkt 5 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. nie daje gwarancji, e osoby ze stopniem naukowym doktora nauk prawnych bd naleycie wykonywa zawd radcy prawnego. Regulacja ta nierwno traktuje osoby ze stopniem doktora nauk prawnych, ktre maj odpowiedni praktyk zawodow, w porwnaniu z doktorami nauk prawnych, ktre tej praktyki nie maj. W pierwszym wypadku osoby te nie musz zdawa egzaminu radcowskiego, by mc wpisa si na list radcw prawnych. Zatem w ocenie wnioskodawcy kwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 2, art. 17 ust. 1 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. 7.2. Uzyskiwanie stopni naukowych a kwalifikacje do wykonywania zawodu radcy prawnego. 7.2.1. W wyroku z 8 listopada 2006 r. (sygn. K 30/06) Trybuna Konstytucyjny dokona analizy statusu doktora nauk prawnych pod ktem dopuszczalnoci zoenia przez niego egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji. Trybuna stwierdzi wwczas, e naley wzi pod uwag dystynkcj midzy sfer nauki a sfer praktyki. Wykonywanie

53 zawodu radcy prawnego wymaga nie tylko wiedzy teoretycznej, ale take dowiadczenia, w szczeglnoci w sferze stosowania prawa materialnego i procesowego. Trybuna Konstytucyjny zbada procedur uzyskiwania stopnia naukowego doktora uregulowan w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, ze zm.). Uzna, e uksztatowanie procesu uzyskiwania tego stopnia naukowego pozwala podzieli zaoenie ustawodawcy, e doktorzy nauk prawnych s osobami, ktre mimo nieodbycia aplikacji radcowskiej maj odpowiednie przygotowanie, by przystpi do zawodowego egzaminu radcowskiego, a nastpnie do wykonywania zawodu radcy prawnego. Zarzut, e nie wykazuj si odpowiedni praktyk w zawodzie prawniczym, jest nietrafny, gdy doktorzy nauk prawnych musz przystpi do egzaminu, ktry weryfikuje ich przygotowanie w rnych dziedzinach prawa materialnego i procesowego. Trybuna stwierdzi, e piecza samorzdu nad naleytym wykonywaniem zawodu wobec takich osb wyraa si w odpowiednim i odpowiedzialnym korzystaniu przez samorzd z oceny, czy dana osoba daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu. Trybunau Konstytucyjny stanowisko zajte w wyroku z 8 listopada 2006 r. uznaje za aktualne rwnie w rozpoznawanej obecnie sprawie. 7.2.2. Trybuna Konstytucyjny przypomnia, e ustawodawca, ustalajc na nowo katalog osb uprawnionych do uzyskania wpisu na list radcw prawnych bez koniecznoci skadania egzaminu, uksztatowa go wziwszy pod uwag spenienie dwch przesanek wskazanych w wyrokach Trybunau Konstytucyjnego z 8 listopada 2006 r. (sygn. K 30/06) oraz 19 kwietnia 2006 r. (sygn. K 6/06): legitymowanie si odpowiednio wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie nauk prawnych oraz posiadanie praktyki zawodowej w zawodach prawniczych innych ni radca prawny. Przyjte przez prawodawc wymogi odpowiadaj stawianym przez Trybuna warunkom, jakie musi spenia instytucja przepywu midzy zawodami prawniczymi. Doktorzy nauk prawnych, aby uzyska wpis na list radcw prawnych, musz legitymowa si szczeglnie wysokim poziomem wiedzy w zakresie nauk prawnych, ktra zostaa zweryfikowana w czasie egzaminu pastwowego (doktorskiego). 7.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego, przesanki dopuszczalnoci przepywu pomidzy zawodami prawniczymi naley rwnie odnie do doktorw nauk prawnych. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e kryterium dugoci trwania aplikacji i zakresu szkolenia (warunek wiedzy) zosta w wypadku kwestionowanego przepisu speniony. Doktorzy nauk prawnych, o ktrych mowa w art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p., aby speni okrelone przez Trybuna Konstytucyjny warunki dopuszczalnoci przepywu osb midzy zawodami prawniczymi, musz legitymowa si praktycznym dowiadczeniem prawniczym sprofilowanym tak, aby odpowiadao ono umiejtnociom praktycznym nabytym podczas aplikacji. Wymg trzyletniego okresu wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego, odpowiadajcy czasowi trwania aplikacji radcowskiej, zapewnia moliwo zdobycia praktycznego dowiadczenia prawniczego rwnego aplikacji. Naley podkreli, e aplikanci radcowscy zastpuj radc prawnego, a swoboda aplikanta, jeli chodzi o wystpowanie przed sdem, jest ograniczona. A doktorzy nauk prawnych, wykonujc czynnoci asystenckie wobec wystpujcego przed sdem radcy prawnego (adwokata), take zdobywaj wymagane dowiadczenie zawodowe, odpowiadajce aplikanckiemu. 7.3.1. Doktorzy nauk prawnych, ktrzy chc skorzysta z dobrodziejstwa ustawy, mog take legitymowa si cznie trzyletnim okresem zajmowania stanowiska

54 referendarza sdowego, starszego referendarza sdowego, aplikanta sdowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sdowo-prokuratorskiego, asystenta sdziego, asystenta prokuratora. Praca na tych stanowiskach przez wymagany okres ma zapewni doktorom nauk prawnych zdobycie odpowiedniego praktycznego dowiadczenia prawniczego. Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 8 listopada 2006 r. (sygn. K 30/06) wypowiedzia si na temat statusu referendarzy sdowych i asystentw sdziw, jako kategorii osb uprawnionych do przystpienia do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji. Stwierdzi, e zarwno asystenci sdziw, jak i referendarze sdowi, maj kontakt ze stosowaniem prawa materialnego i procesowego. Na podstawie art. 57 i art. 60 ustawy o KSSiP zostay zaostrzone warunki stawiane osobom, ktre mog zosta powoane na stanowisko referendarza, asystenta sdziego oraz asystenta prokuratorskiego. Zgodnie z art. 149 1 pkt 5 i art. 155 1 pkt 5 u.s.p. referendarzem sdowym lub asystentem sdziego moe zosta tylko osoba, ktra ukoczya aplikacj ogln prowadzon przez Krajow Szko Sdownictwa i Prokuratury lub zdaa egzamin sdziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki lub radcowski (por. art. 66 i art. 70 ust. 5 ustawy o KSSiP). Wymg ukoczenia aplikacji prokuratorskiej lub aplikacji oglnej w Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury zosta wprowadzony take wobec asystentw prokuratora (por. art. 100a ust. 5 pkt 5 ustawy o prokuraturze). Osoby zajmujce stanowisko referendarza sdowego, asystenta sdziego lub prokuratora s take zobowizane do staego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych (art. 151b 3, art. 155 8 u.s.p. i art. 100a ust. 12 ustawy o prokuraturze). Podlegaj okresowym ocenom kwalifikacyjnym obejmujcym jako i terminowo wykonywania zada, przestrzegania dyscypliny pracy, efektywno wykorzystania czasu pracy oraz realizacj doskonalenia zawodowego. Zajmowanie stanowisk wskazanych w art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. a u.r.p. pozwala zdoby stosowne dowiadczenie zawodowe. Okrelone przez Trybuna przesanki dopuszczalnoci wpisu doktorw nauk prawnych na list czonkw korporacji bez zoenia egzaminu zostay spenione. Pojcie doktor nauk prawnych jest jednoznacznie zdefiniowane i nie wywouje wtpliwoci interpretacyjnych. Trybuna uzna regulacj dopuszczajc doktorw nauk prawnych do egzaminu zawodowego bez aplikacji za zgodn z wyraon w art. 2 Konstytucji zasad poprawnej legislacji oraz art. 17 ust. 1 Konstytucji. 7.3.2. Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b u.r.p. do ubiegania si o wpis na list radcw prawnych bez odbycia aplikacji i zoenia egzaminu s uprawnione osoby, ktre posiadaj stopie naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie 5 lat przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych cznie przez okres co najmniej 3 lat wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy o prac lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 4a ust. 1 prawa o adwokaturze, lub kancelarii radcy prawnego, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 8 ust. 1 u.r.p. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e pojcie wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej mona wyinterpretowa z ustawy o radcach prawnych. Doktor nauk prawnych wykonujcy te czynnoci daje gwarancje, e ma odpowiedni praktyk do wykonywania zawodu radcy prawnego. Potwierdza to osoba, u ktrej pracowa doktor nauk prawnych. Wystawia ona odpowiednie dokumenty, ktre zainteresowana osoba skada przy aplikowaniu o wpis na list radcw prawnych.

55 Wobec tego Trybuna stwierdzi, e osoba taka daje rkojmi naleytego wykonywania zawodu zaufania publicznego. Moe to by sprawdzone przez radc prawnego, ktry dokonuje wpisu na list radcw prawnych. Zatem kwestionowana regulacja jest zgodna z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 7.3.3. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, umoliwienie doktorom nauk prawnych przystpienia do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji radcowskiej lub wpis na list radcw prawnych, bez jego zoenia, nie wprowadza sprzecznych ze sob regulacji. Zgodnie z art. 364 u.r.p., egzamin radcowski polega take na sprawdzeniu umiejtnoci praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu prawa. W stosunku do doktorw nauk prawnych, uprawnionych na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p., odstpienie od wymogu zoenia egzaminu obwarowane zostao warunkiem, e aplikujcy do zawodu radcy prawnego doktor nauk prawnych musi legitymowa si trzyletnim dowiadczeniem prawniczym. W wypadku gdy dowiadczenia takiego nie ma, musi zoy stosowny egzamin. Stanowi to gwarancj, e kady doktor nauk prawnych, ktry chce wpisa si na list radcw prawnych podlega zostanie zweryfikowany przez samorzd zawodowy. W ten sposb samorzd ten urzeczywistnia swoje zadanie sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego. Art. 25 ust. 1 pkt 5 u.r.p. nie narusza zasady rwnoci. 7.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 1 pkt 5 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 8. Moliwo skadania egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji przez osoby, ktre wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata w okrelonym okresie. 8.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. 8.1.1. Zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 3 u.r.p., do egzaminu radcowskiego skadanego przed komisj, o ktrej mowa w art. 361 u.r.p., bez odbycia aplikacji radcowskiej mog przystpi osoby, ktre po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych przez co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 10 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata w kancelarii radcy prawnego, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 8 ust. 1 u.r.p., lub kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej, o ktrych mowa w art. 4a ust. 1 prawa o adwokaturze, na podstawie umowy o prac lub umowy cywilnoprawnej. Uprawnienie powysze przysuguje w wietle art. 25 ust. 2 pkt 4 u.r.p. take osobom, ktre po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych przez co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 10 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu byy zatrudnione w urzdach organw wadzy publicznej i wykonyway wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzdw. Zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., w wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze, wyej wskazane okresy s proporcjonalnie wyduone. 8.1.2. W ocenie wnioskodawcy, powysza regulacja jest niekonstytucyjna z uwagi na dopuszczenie do egzaminu zawodowego osb niewykonujcych uprzednio innego zawodu prawniczego i nieodbywajcych aplikacji.

56 Odbycie aplikacji nakada na aspirujcych do zawodu radcowskiego o wiele wicej obowizkw i wie si z o wiele wikszym wysikiem oraz nakadami finansowym ni realizacja wskazanego w kwestionowanym przepisie kontaktu z praktycznym stosowaniem prawa. W tym drugim wypadku od osoby aspirujcej do zawodu radcowskiego nie wymaga si niczego wicej ni tylko wiadczenia pracy polegajcej na wykonywaniu czynnoci wymagajcych wiedzy prawniczej bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. Osoby te wolne s od innych obowizkw, ktrym podlegaj aplikanci radcowscy. Zatem kwestionowany przepis narusza zasad rwnego traktowania. Obie drogi dostpu do zawodu radcy prawnego nie s ekwiwalentne w zakresie stopnia przygotowania do naleytego wykonywania zawodu. Osoby dopuszczone do zdawania egzaminu zawodowego bez odbywania aplikacji nie uczestnicz w zajciach majcych na celu pogbianie ich wiedzy teoretycznej i praktycznej ani nie s poddane nadzorowi w zakresie pogbiania tej wiedzy. Rzeczywiste pogbianie wiedzy przez aplikantw weryfikowane jest w drodze kolokwiw, ktre obowizani s zoy w toku aplikacji. Dopuszczenie do zdawania egzaminu zawodowego przez osoby, ktre nie odbyy aplikacji radcowskiej, stwarza niebezpieczestwo, e do wykonywania zawodu dopuszczone zostan osoby nieprzygotowane do naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Wskazanie 10-letniego okresu, z jakiego uwzgldniana jest praktyczna styczno z prawem przewidziana kwestionowanym przepisem, powoduje sprzeczno z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowany przepis nie zapewnia tego, aby praktyka i zwizana z tym wiedza prawnicza osoby ubiegajcej si o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego byy aktualne. Zakwestionowana regulacja nie spenia wymogu dostatecznej okrelonoci prawa, co jest skutkiem odwoania si w tym przepisie do pojcia pomocy prawnej. 8.2. Wykonywanie czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez osoby zatrudnione w kancelariach lub urzdach organw wadzy publicznej. 8.2.1. W kwestionowanym art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. do egzaminu radcowskiego dopuszczone zostay osoby, ktre skoczyy studia prawnicze i odpowiednio dugo pracoway u podmiotw prywatnych lub w urzdach organw wadzy publicznej, wykonujc czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. 8.2.2. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e wiadczenie pomocy prawnej polega midzy innymi na udzielaniu porad prawnych, sporzdzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektw aktw prawnych oraz wystpowaniu przed urzdami i sdami (por. art. 7 u.r.p.). Zadaniem osb wskazanych w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. jest wykonywanie wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci faktycznych i prawnych bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego. W takim wypadku osoby te wykonuj wymagajce wiedzy prawniczej czynnoci wspierajce (asystenckie). S to czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. Ustawodawca wykluczy z krgu wymaganych czynnoci prace, ktre nie pozwalaj na zdobycie wymaganego dowiadczenia prawniczego. Osoby wskazane w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. mog wykonywa czynnoci asystenckie. Naley do nich przygotowywanie analizy akt sprawy, wyszukiwanie i gromadzenie orzecznictwa oraz literatury, sporzdzanie ekspertyz prawnych pomocnych w wiadczeniu pomocy prawnej, przygotowywanie projektw pism procesowych oraz czynny udzia w ustalaniu strategii postpowania, ktra ma doprowadzi do uzyskania korzystnego dla strony rozstrzygnicia. Te czynnoci pozwalaj na zdobycie dowiadczenia w zawodzie prawniczym.

57 8.2.3. Zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., w wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze, okresy, w ktrych osoby ubiegajce si o przystpienie do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji wykonyway te czynnoci, zostaje proporcjonalnie wyduony. Wyduony jest okres wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego lub adwokata. Zgodn z Konstytucj interpretacj art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. jest przyjcie, e rodzajem pracy, o ktrej mowa w art. 25 ust. 4 u.r.p., jest faktyczne wykonywanie tych czynnoci. W wypadku wykonywania wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez radc prawnego na podstawie umowy o prac, z zaczonych do wniosku dokumentw musi wynika okres wiadczonej pracy, wymiar czasu pracy, zakres obowizkw pracownika, a take fakt wykonywania przez ten okres wymagajcych wiedzy prawniczej czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego (art. 24 ust. 2a u.r.p.). Wymagany przez art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. picioletni okres odpowiada picioletniemu zatrudnieniu w penym wymiarze czasu pracy (tzn. przy omiogodzinnym czasie pracy na dob i przecitnie czterdziestogodzinnym w przecitnie piciodniowym tygodniu pracy w przyjtym okresie rozliczeniowym). W wypadku zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu pracy okres wiadczenia pracy zostaje wyduony, aby w przeliczeniu osign picioletni okres zatrudnienia w penym wymiarze czasu pracy. Powysze wymagania odnosz si rwnie do osb, ktre wykonyway czynnoci zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radc prawnego na podstawie umowy cywilnoprawnej. Jeli czynnoci te byyby wykonywane w sposb mniej intensywny, to jest przez czas krtszy ni w przyjtym w umowie o prac okresie rozliczeniowym, to zgodnie z art. 25 ust. 4 u.r.p., wymagany okres zostanie proporcjonalnie wyduony. Ustawodawca zakada bowiem, e wpisan na list radcw prawnych moe by tylko osoba, ktra zdobya wystarczajce praktyczne dowiadczenie prawnicze. Znaczy to, e przez pi lat wykonywaa okrelone czynnoci, przy zaoonej intensywnoci pracy, ktrej wyznacznikiem jest zatrudnienie w penym wymiarze czasu pracy. 8.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. 8.3.1. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e wykonywanie czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej wymagajce wiedzy prawniczej jest cile okrelone w ustawie o radcach prawnych. Daje ono moliwo zdobycia odpowiedniej praktyki i dowiadczenia zawodowego. Inne umiejtnoci takiej osoby s weryfikowane za pomoc egzaminu radcowskiego, na ktry wpyw ma samorzd zawodowy. Negatywny wynik egzaminu jest przeszkod do wpisu na list radcw prawnych. Zatem taka formua umoliwia naleyte sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu, gdy eliminuje osoby, ktre nie zdadz egzaminu, mimo e wykonyway czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. Osoba zamierzajca skorzysta z uprawnie wynikajcych z art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. musi przedstawi dokumenty, ktre pozwol stwierdzi, e warunek ustawowy wykonywania czynnoci zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej przez wymagany okres zosta speniony. Decyduje to o dopuszczeniu jej do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji.

58 Trybuna Konstytucyjny stwierdza zatem, e art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. jest zgodny z zasad poprawnej legislacji, gdy posuguje si pojciami, ktre mog by wyjanione za pomoc ustawy o radcach prawnych. 8.3.2. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, w wypadku osb wskazanych w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. nie mona mwi o naruszeniu zasady rwnoci, gdy osoby w ramach tego przepisu s traktowane rwno i musz spenia te same przesanki, by mc skorzysta z uprawnie wynikajcych z tej regulacji. Nie dochodzi do zrnicowania ich sytuacji prawnej. Przeduenie okresu praktyki osb, ktre pracoway nie w penym wymiarze godzin realizuje zasad sprawiedliwoci i sprawia, e speniony jest wymg legitymowania si przez te osoby odpowiedni praktyk prawnicz. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e nie mona porwnywa podmiotw wskazanych w art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p. z innymi podmiotami wskazanymi w art. 25 tej ustawy, gdy nie maj one cechy wsplnej, ktra umoliwiaby odniesienie sytuacji tych podmiotw do zasady rwnoci. Podmioty te s zobowizane do zoenia egzaminu radcowskiego, gdy wczeniej nie przeszy szkolenia, zapewniajcego im zdobycie odpowiedniej wiedzy teoretycznej (np. nie ukoczyy odpowiedniej aplikacji ani nie skaday egzaminu doktorskiego). Wobec tego brak jest cechy relewantnej, ktra umoliwiaby porwnanie tych podmiotw z podmiotami wskazanymi w art. 25 ust. 1 u.r.p. Trybuna uznaje wobec powyszego, e zakwestionowany przepis jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. 8.3.3. Zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 u.r.p., zoy egzamin radcowski moe osoba wymieniona w tym przepisie, gdy po ukoczeniu wyszych studiw prawniczych przez co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 10 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu, wykonywaa czynnoci bezporednio zwizane ze wiadczeniem pomocy prawnej. Ustawodawca zakrela graniczn dat, od ktrej naley liczy praktyk zawodow tych podmiotw. Praktyka jest okrelona na 5 lat, co daje gwarancje, e w tym czasie dana osoba zdobdzie potrzebne dowiadczenie do wykonywania zawodu radcy prawnego. Praktyka poprzedzajca wpis na list radcw prawnych nie jest odlega, co pozwala stwierdzi, e osoba ma aktualn wiedz prawn. Daje to rkojmi naleytego wykonywania zawodu. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, czas wykonywania czynnoci bezporednio zwizanych ze wiadczeniem pomocy prawnej jest okresem, w ktrym osoba uprawniona zdobywa wymagane dowiadczenie prawnicze. Czynnoci te musz by wykonywane w penym zakresie w wymaganym okresie pracy. Czas wykonywanych czynnoci musi by wskazany we wniosku o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego, tak by moliwa bya jego weryfikacja przez samorzd radcw prawnych. Jest to zgodne z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji. Regulacja umoliwia waciwe sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego. 8.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 9. Dopuszczenie do egzaminu radcowskiego osb zatrudnionych na stanowisku referendarza sdowego, starszego referendarza sdowego, asystenta sdziego lub asystenta prokuratora. 9.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p.

59 Art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p. stanowi, e do egzaminu radcowskiego skadanego przed komisj, o ktrej mowa w art. 361 u.r.p., bez odbycia aplikacji radcowskiej mog przystpi osoby, ktre przez co najmniej 5 lat w okresie nie duszym ni 8 lat przed zoeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu zatrudnione byy na stanowisku referendarza sdowego, starszego referendarza sdowego, asystenta sdziego lub asystenta prokuratora. W wypadku wykonywania pracy w niepenym wymiarze okres ten zostaje proporcjonalnie wyduony. Kwestionowany przepis stwarza moliwo ubiegania si o wpis na list radcw prawnych osobom nieprzygotowanym do naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego i niedajcym gwarancji naleytego wykonywania zawodu. Uniemoliwia to samorzdowi radcowskiemu wywizanie si z konstytucyjnej powinnoci sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Kwestionowany przepis pomija rnice charakteru i rodzaju czynnoci wykonywanych na wskazanych w tym przepisie stanowiskach, traktujc w jednakowy sposb okresy zajmowania tych stanowisk jako przesanki dopuszczenia do skadania egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji radcowskiej. Mimo e osoby, o ktrych tu mowa, przechodz szkolenia, s one krtsze, co nie daje gwarancji zdobycia umiejtnoci teoretycznych i praktycznych do wykonywania zawodu radcy prawnego. W wypadku kwestionowanego przepisu nie zosta zrealizowany postulat spenienia przez osoby dopuszczane do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji wymogw porwnywalnych z wymogami spenianymi przez osoby koczce aplikacj radcowsk, a przez to doszo do naruszenia zasady rwnego traktowania przez wadze publiczne. 9.2. Kwalifikacje referendarzy sdowych oraz asystentw sdziego lub prokuratora do wykonywania zawodu radcy prawnego. 9.2.1. Referendarzem w sdzie rejonowym lub okrgowym moe zosta mianowana osoba, ktra m.in. ukoczya wysze studia prawnicze, jest nieskazitelnego charakteru, a take ukoczya aplikacje ogln lub zdaa egzamin sdziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki lub radcowski (art. 149 u.s.p.). Referendarza sdowego mianuje i rozwizuje z nim stosunek pracy prezes sdu apelacyjnego (por. art. 150 u.s.p.). Po 10 latach pracy referendarz moe by mianowany na stanowisko starszego referendarza sdowego, jeeli w tym okresie uzyskiwa wycznie pozytywne okresowe oceny oraz nie by karany dyscyplinarnie (art. 150 1 u.s.p.) Praca na stanowisku referendarza sdowego daje dowiadczenie potrzebne do wykonywania zawodu radcy prawnego. Referendarze przechodz szkolenia i s poddawani okresowym ocenom. Szkolenie referendarza trwa krcej ni aplikacja radcowska, zatem w celu waciwego sprawdzenia wiedzy takiej osoby, ktra chciaaby wykonywa zawd radcy prawnego, przeprowadza si egzamin radcowski, by zweryfikowa jej kwalifikacje. 9.2.2. Asystent sdziego wykonuje czynnoci z zakresu dziaalnoci administracyjnej oraz czynnoci zmierzajce do przygotowania spraw sdowych do ich rozpoznania (art. 155 1 u.s.p.). Zgodnie z u.s.p., na stanowisku asystenta sdziego moe by zatrudniony ten, kto jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z peni praw cywilnych i obywatelskich, ma nieskazitelny charakter, ukoczy wysze studia prawnicze w Polsce i uzyska tytu magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, ukoczy 24 lata, ukoczy aplikacj ogln prowadzon przez Krajow Szko Sdownictwa i Prokuratury lub zda egzamin sdziowski, prokuratorski, notarialny, adwokacki, radcowski i zoy odpowiedni egzamin (art. 155 2 u.s.p.).

60 Asystent sdziego po przepracowaniu czterech lat na tym stanowisku lub na stanowisku referendarza sdowego moe zgosi do Dyrektora Krajowej Szkoy Sdownictwa i Prokuratury wniosek o dopuszczenie go do egzaminu sdziowskiego na miesic przed przeprowadzeniem egzaminu, jednoczenie uiszczajc wymagan opat (art. 155 7 u.s.p.). Szczegowy zakres i sposb wykonywania czynnoci przez asystentw sdziw okrela Minister Sprawiedliwoci, w drodze rozporzdzenia, majc na uwadze zasady sprawnoci, racjonalnoci, ekonomicznego i szybkiego dziaania, zapewniajc rzetelne wykonywanie powierzonych zada (art. 155 5 u.s.p.). 9.2.3. Zgodnie z art. 100a ust. 1-3 ustawy o prokuraturze, w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury mog by zatrudnieni asystenci prokuratorw. Asystent prokuratora, w zastpstwie i na podstawie pisemnego upowanienia prokuratora, jest uprawniony do: 1) wykonywania biecych czynnoci nadzoru nad dochodzeniem; 2) przeprowadzania w toku postpowania przygotowawczego czynnoci procesowych (przesuchania wiadka, zatrzymania rzeczy i przeszukania, ogldzin, eksperymentu). Asystent prokuratora wykonuje samodzielnie czynnoci administracyjne zwizane z prowadzeniem i nadzorowaniem postpowa przygotowawczych oraz z przygotowaniem decyzji koczcych te postpowania (art. 100a ust. 4 ustawy o prokuraturze). Asystent prokuratora w Prokuraturze Generalnej wykonuje take inne czynnoci, zlecone przez przeoonego. W wietle art. 100a ust. 5 ustawy o prokuraturze na stanowisku asystenta prokuratora moe by zatrudniony ten, kto jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z peni praw cywilnych i obywatelskich, ma nieskazitelny charakter, ukoczy wysze studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyska tytu zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, ukoczy 24 lata, ukoczy aplikacj prokuratorsk lub aplikacj ogln w Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury. Przed zatrudnieniem asystenta prokuratora kierownik danej jednostki organizacyjnej prokuratury zasiga informacji o kandydacie w Krajowym Rejestrze Karnym (art. 100a ust. 6 ustawy o prokuraturze). Asystent prokuratora, ktry ukoczy wysze studia prawnicze i uzyska tytu magistra, po przepracowaniu szeciu lat na tym stanowisku moe zgosi prokuratorowi apelacyjnemu zamiar przystpienia do egzaminu prokuratorskiego (art. 100a ust. 11 ustawy o prokuraturze). 9.2.4. Powysze wymienienie cech referendarzy sdowych oraz asystentw sdziego i prokuratora pozwala stwierdzi, e osoby te na swych stanowiskach zdobywaj potrzebn wiedz praktyczn, ktra umoliwia im skadanie egzaminu bez odbycia aplikacji radcowskiej. 9.3. Ocena konstytucyjnoci art. 25 ust. 2 pkt 2 u.r.p. 9.3.1. Zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, nie mona zgodzi si, e w zwizku z zakresem zada asystenta prokuratora, wymagana od asystenta prokuratora znajomo prawa jest zbyt wska. Asystent prokuratora musi ukoczy aplikacj prokuratorsk lub aplikacj ogln, a zatem musi legitymowa si wiedz i zdobyt w trakcie aplikacji praktyk prawnicz z zakresu wszystkich gwnych gazi prawa. Asystenci s zobowizani do staego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Waciwe wykonywanie zawodu prokuratora, ale take jego asystenta, wymaga znajomoci zarwno prawa karnego materialnego i procesowego, jak i prawa cywilnego materialnego i procesowego, administracyjnego, gospodarczego, konstytucyjnego oraz europejskiego (por. 45 rozporzdzenia z 5 wrzenia 2002 r.). Wymg znajomoci wielu gazi prawa wynika z charakteru prawa karnego, ktre obejmuje wszystkie dziedziny ycia spoecznego.

61 W zakresie pomocy prawnej wiadczonej przez radcw prawnych jest take doradztwo w zakresie prawa karnego oraz zastpstwo procesowe w procesie karnym, z wyczeniem wystpowania w roli obrocy. Dlatego na egzaminie radcowskim wymagana jest znajomo prawa karnego materialnego i procesowego. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e asystenci podlegaj okresowym ocenom kwalifikacyjnym. Przepracowanie w charakterze asystenta prokuratora szeciu lat umoliwia bezporednie przystpienie do egzaminu prokuratorskiego. Ustawodawca szeroko zakreli ramy praktycznego dowiadczenia zdobytego na tym stanowisku. Osoby, ktre legitymuj si jedynie dowiadczeniem zawodowym na stanowisku asystenta prokuratora, musz jeszcze zoy egzamin radcowski, gdy nie zoyy egzaminu sdziowskiego ani prokuratorskiego. Stanowi to rkojmi naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Rozwizanie takie nie narusza rwnie zasady rwnoci, gdy nie mona porwnywa osb, ktre zoyy egzaminy i zdobyy uprawnienia do wykonywania okrelonych zawodw prawniczych, z osobami, ktre wprawdzie odbyy aplikacj, ale nie zoyy egzaminu lub nie zday go. Podmioty te nie maj cechy wsplnej, zatem nie mona ich porwnywa. 9.3.2. W wypadku asystenta sdziego, zakres jego czynnoci jest rozlegy. Wrd wykonywanych czynnoci, asystent midzy innymi sporzdza projekty zarzdze przygotowujcych spraw do rozpoznania z wyczeniem czynnoci zastrzeonych dla sdziw i przewodniczcego wydziau, sporzdza projekty orzecze niekoczcych postpowania w sprawie i ich uzasadnie, dokonuje kontroli sprawnoci, terminowoci i prawidowoci wykonywania zarzdze sdziego przez sekretariat, wystpuje z daniem na polecenie przewodniczcego wydziau lub sdziego informacji niezbdnych do rozstrzygnicia sprawy od wskazanych osb i instytucji, dokonuje wstpnej analizy akt spraw przydzielonych sdziemu do referatu, podejmuje czynnoci sprawdzajce w sprawach zawieszonych oraz przedstawia sdziemu sprawy nierozpoznane, sporzdza projekty uzasadnie zaskaronych orzecze, przygotowuje projekty odpowiedzi na pisma wpywajce do danej sprawy niemajce charakteru wnioskw procesowych, gromadzi orzecznictwo i literatur, przydatne do rozpoznawania spraw sdowych, oraz wykonuje inne czynnoci zwizane z dziaalnoci orzecznicz wynikajc ze specyfiki wydziau. Asystent sdziego wykonuje te inne czynnoci zwizane ze sprawnoci i racjonalnoci postpowania (por. art. 155-155a u.s.p.). Osoby, ktre legitymuj si jedynie dowiadczeniem zawodowym na stanowisku asystenta sdziego, musz jeszcze zoy egzamin radcowski, gdy nie zoyy egzaminu sdziowskiego ani prokuratorskiego. Jest to gwarancj naleytego przygotowania do wykonywania zawodu radcy prawnego i jest zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Rozwizanie takie nie narusza rwnie zasady rwnoci, gdy nie mona porwnywa osb, ktre zoyy egzaminy i zdobyy uprawnienia do wykonywania okrelonych zawodw prawniczych, z osobami, ktre wprawdzie odbyy aplikacj, ale nie zoyy egzaminu lub nie zday go. Podmioty te nie maj cechy wsplnej, zatem nie mona ich porwnywa. 9.3.3. Powysze argumenty maj te zastosowanie do referendarzy sdowych i starszych referendarzy sdowych, ktrzy nie zoyli odpowiednich egzaminw koczcych aplikacj albo uzyskali wynik negatywny (por. przepisy o referendarzach sdowych, art. 149-153a u.s.p.). Dziki picioletniej praktyce w zawodzie mog oni przystpi do egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji, co jest zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji i nie narusza konstytucyjnej zasady rwnoci.

62 9.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 25 ust. 2 pkt 2 w zwizku z art. 25 ust. 4 u.r.p. jest zgodny z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. 10. Regulacje dotyczce egzaminu radcowskiego. 10.1. Kwestie konstytucyjne przedstawione przez wnioskodawc na tle przepisw ustawowych o egzaminie radcowskim. Zarzuty wobec przepisw normujcych przeprowadzanie egzaminu radcowskiego przedstawione przez wnioskodawc dotycz dwch cakowicie rnych kwestii. Po pierwsze, wnioskodawca zarzuca, e przepisy te nie zapewniaj samorzdowi radcw prawnych odpowiedniego wpywu na ustalanie zasad skadania egzaminu radcowskiego. W ocenie wnioskodawcy, ustawodawca samodzielnie i arbitralnie ustali podstawowe zasady skadania egzaminu radcowskiego, w szczeglnoci zakres wiedzy prawniczej podlegajcej sprawdzeniu. Samorzd radcowski, dziaajc przez swoich przedstawicieli, ma wpyw jedynie na pewne szczegowe i drugorzdne aspekty dotyczce skadania egzaminu radcowskiego. Zosta on wyczony od wspokrelania kwestii zasadniczych. W rezultacie doszo do zakcenia proporcji w zakresie udziau w ustalaniu zasad skadania egzaminu radcowskiego midzy czynnikiem pastwowym i samorzdowym, na niekorzy tego ostatniego. Przyjte rozwizanie nie zapewnia samorzdowi zawodowemu radcw prawnych takiego wpywu na ustalanie zasad skadania egzaminu radcowskiego, ktry umoliwiaby mu sprawowanie pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu. W konsekwencji, narusza to art. 17 ust. 1 Konstytucji. Drugi zarzut dotyczy przyjtej formuy egzaminu radcowskiego, a w szczeglnoci wprowadzenie na egzaminie testu jednokrotnego wyboru przy jednoczesnej rezygnacji z egzaminu ustnego. W ocenie wnioskodawcy, przyjty przez ustawodawc model egzaminu radcowskiego nie pozwala na zweryfikowanie wszystkich umiejtnoci i sprawnoci istotnych z punktu widzenia zdolnoci do naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego. Przedmiotem kontroli w zakresie powyszych zarzutw wnioskodawcy s art. 36 ust. 1, 6 i 12, art. 361 ust. 5 i 16, art. 364-366, 368 ust. 2 i 14 u.r.p. 10.2. Zasady egzaminu radcowskiego po nowelizacji z 20 lutego 2009 r. Ustawa zmieniajca z 20 lutego 2009 r. nadaa nowy ksztat egzaminowi radcowskiemu. Zgodnie z art. 36 ust. 1 u.r.p., Minister Sprawiedliwoci powouje kadego roku, w drodze zarzdzenia, zesp do przygotowania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski. Nie pniej ni 90 dni przed terminem egzaminu przewodniczcy zespou podaje do publicznej wiadomoci na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci oraz w Biuletynie Informacji Publicznej ustalony przez zesp wikszoci gosw w obecnoci wszystkich czonkw zespou i zatwierdzony przez Ministra Sprawiedliwoci wykaz tytuw aktw prawnych, wedug stanu prawnego obowizujcego w dniu ogoszenia, z ktrych wybrane stanowi podstaw opracowania pyta testowych na egzamin radcowski (art. 36 ust. 6 u.r.p.). W wietle art. 36 ust. 12, Minister Sprawiedliwoci po zasigniciu opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych okreli w drodze rozporzdzenia midzy innymi: 1) tryb i sposb dziaania zespou; 2) tryb i sposb ustalenia wykazu tytuw aktw prawnych, o ktrym mowa w art. 36 ust. 6 u.r.p.; 3) tryb i sposb zgaszania propozycji pyta testowych i prawidowych odpowiedzi oraz propozycji zada, przygotowania, przechowywania oraz przekazywania komisjom egzaminacyjnym, o ktrych mowa w art. 361 ust. 2 u.r.p., zestawu pyta testowych wraz z kart odpowiedzi i wykazu prawidowych odpowiedzi oraz zada na egzamin radcowski; 4) tryb i sposb zapewnienia zgodnoci wykazu prawidowych

63 odpowiedzi z obowizujcym stanem prawnym; 5) tryb i sposb zapewnienia obsugi administracyjno-biurowej zespou. Minister Sprawiedliwoci powouje, w drodze zarzdzenia, komisje egzaminacyjne na obszarze waciwoci jednej lub kilku okrgowych izb radcw prawnych i zastpcw egzaminatorw z dziedzin prawa objtych egzaminem, a take wskazuje, po zasigniciu opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych, przewodniczcego komisji egzaminacyjnej i jego zastpc (art. 361 ust. 5 u.r.p.). Minister Sprawiedliwoci, po zasigniciu opinii Krajowej Rady Radcw Prawnych, okrela w drodze rozporzdzenia: 1) tryb i termin zgaszania kandydatw na czonkw komisji egzaminacyjnej oraz powoywania i odwoywania czonkw komisji egzaminacyjnej; 2) rodzaj dokumentw, o ktrych mowa w art. 362 ust. 4 pkt 3 i 5-9 u.r.p., 3) wysoko wynagrodzenia przewodniczcego i czonkw komisji egzaminacyjnej, uwzgldniajc liczb osb przystpujcych do egzaminu, zakres i nakad ich pracy zwizanej ze zorganizowaniem i przebiegiem egzaminu radcowskiego oraz tryb wypacania tego wynagrodzenia; 4) szczegowy tryb i sposb przeprowadzania egzaminu radcowskiego w szczeglnoci sposb dziaania komisji egzaminacyjnej, czas trwania poszczeglnych czci egzaminu radcowskiego, sposb zorganizowania obsugi administracyjnej i technicznej komisji egzaminacyjnej przez okrgowe izby radcw prawnych, w tym przekazywania rodkw, sprawowania nadzoru nad ich wydatkowaniem i rozliczania wydatkw zwizanych z t obsug (art. 361 ust. 16 u.r.p.). Zgodnie z art. 364 ust. 1 u.r.p., egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystpujcej do egzaminu radcowskiego, do samodzielnego i naleytego wykonywania zawodu radcy prawnego, w tym wiedzy z zakresu prawa i umiejtnoci jej praktycznego zastosowania z zakresu materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykrocze, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuczego, prawa gospodarczego, spek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpiecze spoecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postpowania sdowoadministracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sdw i prokuratur, samorzdu radcowskiego i innych organw ochrony prawnej dziaajcych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunkw wykonywania zawodu radcy prawnego i etyki tego zawodu. Egzamin radcowski skada si z piciu czci pisemnych. Pierwsza cz egzaminu radcowskiego polega na rozwizaniu testu skadajcego si z zestawu 100 pyta zawierajcych po trzy propozycje odpowiedzi, z ktrych tylko jedna jest prawidowa, oraz z karty odpowiedzi. Zdajcy moe wybra tylko jedn odpowied, ktr zaznacza na karcie odpowiedzi. Za kad prawidow odpowied zdajcy uzyskuje jeden punkt. Prawidowo odpowiedzi ocenia si wedug stanu prawnego obowizujcego w dniu egzaminu radcowskiego. Druga cz egzaminu polega na rozwizaniu zadania z zakresu prawa karnego polegajcego na przygotowaniu aktu oskarenia lub apelacji, albo w wypadku uznania, i brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporzdzeniu opinii prawnej na podstawie opracowanych na potrzeby egzaminu akt lub przedstawionego stanu faktycznego. Trzecia cz egzaminu polega na rozwizaniu zadania z zakresu prawa cywilnego polegajcego na przygotowaniu pozwu lub wniosku albo apelacji, albo w wypadku uznania, i brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporzdzeniu opinii prawnej w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny. Czwarta cz egzaminu radcowskiego polega na rozwizaniu zadania z zakresu prawa gospodarczego polegajcego na przygotowaniu umowy albo pozwu lub wniosku albo apelacji, albo w wypadku uznania, i brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporzdzeniu opinii prawnej na podstawie opracowanych na potrzeby egzaminu akt lub przedstawionego stanu faktycznego.

64 Pita cz egzaminu radcowskiego polega na rozwizaniu zadania z zakresu prawa administracyjnego polegajcego na przygotowaniu skargi do wojewdzkiego sdu administracyjnego lub skargi kasacyjnej do Naczelnego Sdu Administracyjnego, albo w wypadku uznania, i brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporzdzeniu opinii prawnej na podstawie opracowanych na potrzeby egzaminu akt lub przedstawionego stanu faktycznego (art. 364 ust. 2-8 u.r.p.). Zgodnie z art. 365 u.r.p., test z pierwszej czci egzaminu radcowskiego sprawdzaj niezalenie od siebie dwaj egzaminatorzy wyznaczeni przez przewodniczcego komisji egzaminacyjnej, jeden spord wskazanych przez Ministra Sprawiedliwoci, drugi spord wskazanych przez Krajow Rad Radcw Prawnych. Oceny rozwizania kadego z zada z czci drugiej do pitej egzaminu radcowskiego dokonuj niezalenie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, ktrych dotyczy praca pisemna, jeden spord wskazanych przez Ministra Sprawiedliwoci, drugi spord wskazanych przez Krajow Rad Radcw Prawnych. Bior oni pod uwag w szczeglnoci zachowanie wymogw formalnych, waciwo zastosowanych przepisw prawa i umiejtno ich interpretacji, poprawno zaproponowanego przez zdajcego sposobu rozstrzygnicia problemu z uwzgldnieniem interesu strony, ktr zgodnie z zadaniem reprezentuje. Kady z egzaminatorw sprawdzajcych prac pisemn wystawia ocen czstkow, sporzdza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny czstkowej i przekazuje je niezwocznie przewodniczcemu komisji egzaminacyjnej, ktry zacza wszystkie uzasadnienia ocen czstkowych dotyczce prac zdajcego do protokou z przebiegu egzaminu radcowskiego. Ostateczn ocen z pracy pisemnej danego zadania z czci drugiej do pitej egzaminu radcowskiego stanowi rednia ocen czstkowych przyznanych przez kadego z egzaminatorw. Jeeli przynajmniej dwie oceny czstkowe prac pisemnych zdajcego z zada z czci od drugiej do pitej s negatywne, a rednia arytmetyczna wskazuje na pozytywn ostateczn ocen tych prac, komisja egzaminacyjna: odstpuje od wystawienia ostatecznych ocen z tych prac oraz przekazuje komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwoci, o ktrej mowa w art. 368 u.r.p., prace pisemne zdajcego oraz ich oceny czstkowe wraz z uzasadnieniami, w celu ustalenia ostatecznych ocen tych prac. W wypadku, o ktrym mowa w art. 365 ust. 5, komisja egzaminacyjna II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwoci stosuje odpowiednio przepisy art. 366 ust. 1 i 2 oraz art. 368 ust. 11 u.r.p. Zgodnie z art. 368 ust. 2 u.r.p., Minister Sprawiedliwoci powouje komisj egzaminacyjn II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwoci w skadzie 9 czonkw. Minister Sprawiedliwoci okreli, w drodze rozporzdzenia: 1) tryb i termin zgaszania kandydatw na czonkw komisji odwoawczej, 2) termin powoania komisji odwoawczej, 3) wysoko wynagrodzenia przewodniczcego i czonkw komisji odwoawczej, uwzgldniajc zakres i nakad ich pracy oraz tryb jego wypacania, 4) tryb i sposb dziaania komisji odwoawczej, 5) sposb zapewnienia obsugi administracyjnobiurowej komisji odwoawczej (art. 368 ust. 14 u.r.p.). 10.3. Ocena zasadnoci zarzutw dotyczcych udziau samorzdu radcw prawnych w ustalaniu zasad skadania egzaminu radcowskiego. Analiza przepisw ustawy o radcach prawnych prowadzi do wniosku, e ustawodawca przyzna organom samorzdu zawodowego radcw prawych okrelone uprawnienia zwizane z organizacj egzaminu radcowskiego. Po pierwsze, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo delegowa czterech radcw prawnych do omioosobowego zespou do przygotowania zestawu pyta testowych oraz zada na egzamin radcowski.

65 Wymieniony zesp opracowuje samodzielnie wykaz tytuw aktw prawnych stanowicych podstaw pyta testowych, zestaw 100 pyta w formie testu jednokrotnego wyboru oraz zadania drugiej do pitej czci egzaminu radcowskiego. Zgodnie z art. 36 ust. 6 u.r.p., Ministra Sprawiedliwoci ma uprawnienie do zatwierdzenia wymienionych dokumentw. Minister nie moe samodzielnie uksztatowa wykazu aktw prawnych. Po drugie, kada rada okrgowej izby radcw prawnych moe zgasza wymienionemu zespoowi, za porednictwem przewodniczcego zespou, propozycje pyta testowych wraz z wykazem prawidowych odpowiedzi oraz propozycje zada (art. 36 ust. 10 u.r.p.). Po trzecie, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo wskaza poow kandydatw do skadu komisji egzaminacyjnych przeprowadzajcych egzaminy radcowskie: 4 radcw prawnych jako kandydatw na egzaminatorw i 4 radcw prawnych jako kandydatw na zastpcw egzaminatorw. Wymienione osoby musz by specjalistami z dziedziny prawa objtej egzaminem, a ich wiedza i dowiadczenie musz dawa rkojmi prawidowego przebiegu egzaminu (art. 361 ust. 3 u.r.p.). Po czwarte, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo wskaza czterech kandydatw do 9-osobowej komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwoci. W skad tej komisji mona powoa jedynie osoby, ktrych wiedza i dowiadczenie daje rkojmi rzetelnego rozpoznania odwoa. Po pite, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo wyrazi opini co do osoby przewodniczcego komisji egzaminacyjnej i jego zastpcy przed ich powoaniem przez Ministra Sprawiedliwoci. Po szste, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo wyrazi opini co do dodatkowego terminu przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w razie zaistnienia przeszkody uniemoliwiajcej przeprowadzenie egzaminu przez komisj egzaminacyjn w przewidzianym pierwotnie terminie. Po sidme, Krajowa Rada Radcw Prawnych ma prawo opiniowa projekty rozporzdze wydawanych przez Ministra Sprawiedliwoci na podstawie art. 361 ust. 16 i art. 363 ust. 3 ustawy. Po sme, niektre rozstrzygnicia Ministra Sprawiedliwoci wymagaj porozumienia z Krajow Rad Radcw Prawnych. Egzamin radcowski przeprowadza si raz w roku w terminie wyznaczonym przez Ministra Sprawiedliwoci w porozumieniu z Krajow Rad Radcw Prawnych. W terminie do 31 maja kadego roku Minister Sprawiedliwoci w porozumieniu z Krajow Rad Radcw Prawnych zamieszcza w dzienniku o zasigu oglnopolskim i w Biuletynie Informacji Publicznej ogoszenie o egzaminie radcowskim, w ktrym podaje w szczeglnoci: 1) termin zoenia wniosku o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego; 2) waciwo miejscow kadej z komisji egzaminacyjnych i adres jej siedziby, termin przeprowadzenia kadej czci egzaminu radcowskiego; 3) wysoko opaty za egzamin radcowski (art. 362 ust. 1 u.r.p.). Zarzut wnioskodawcy opiera si w swojej istocie na zaoeniu, e podstawowe sprawy zwizane ze sposobem przeprowadzania egzaminu nie mog by normowane w ustawie, ale musz zosta unormowane w innej formie, przy wspudziale samorzdu zawodowego. Przyjmowane przez wnioskodawc zaoenie pozostaje w sprzecznoci z konstytucyjnymi zasadami stanowienia prawa. Zagadnienia zwizane z wykonywaniem praw konstytucyjnych i statusem jednostki musz zosta unormowane w ustawie. Dotyczy to w szczeglnoci wolnoci wykonywania zawodu i dostpu do danego zawodu. Okrelenie formy egzaminu zawodowego warunkuje korzystanie z wolnoci wykonywania zawodu i z tego wzgldu naley do sfery prawa powszechnie obowizujcego. Na gruncie obowizujcych unormowa konstytucyjnych, wymienione zagadnienia w adnym wypadku nie mog by normowane w drodze aktw prawnych stanowionych przez organy samorzdu

66 zawodowego. Naley doda, e ustawa musi unormowa wszystkie sprawy o istotnym znaczeniu z punktu widzenia wolnoci wykonywania zawodu, natomiast sprawy mniejszej wagi mog by normowane w drodze rozporzdze wydawanych na zasadach okrelonych w art. 92 Konstytucji. Trybuna nie zgadza si take z twierdzeniem wnioskodawcy, e materia przekazana do uregulowania w rozporzdzeniach uniemoliwia sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu radcy prawnego przez samorzd radcowski. Te akty normatywne pozostawiaj wystarczajc zespoom przygotowujcym zadania egzaminacyjne oraz komisjom egzaminacyjnym swobod przygotowywania i przeprowadzania egzaminu. Zgodnie z kwestionowanymi przepisami samorzd zawodowy bierze czynny udzia w opracowywaniu i przeprowadzaniu egzaminu radcowskiego. W ocenie Trybunau, nie ma podstaw do twierdzenia, e w procesie przygotowywania egzaminu radcowskiego czynnik pastwowy dominuje nad czynnikiem samorzdowym. Samorzd radcowski ma wystarczajcy wpyw na przeprowadzany w aktualnej formie egzamin radcowski. Badane przepisy w zakresie, w jakim normuj udzia samorzdu radcw prawnych w ustalaniu zasad i przeprowadzaniu egzaminu radcowskiego, s zgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 10.4. Ocena zasadnoci zarzutw dotyczcych przyjtej formuy egzaminu radcowskiego. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca wskazuje jako podstaw kontroli norm konstytucyjn powierzajc samorzdowi zawodowemu sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu. Trybuna Konstytucyjny stwierdza w tym kontekcie, e Konstytucja pozostawia ustawodawcy szeroki zakres swobody regulacyjnej podczas okrelania zasad egzaminu zawodowego. Zakres tej swobody wyznaczaj przede wszystkim trzy podstawowe zasady konstytucyjne: 1) ochrony zaufania jednostki do pastwa i stanowionego przez nie prawa. (Wynika z niej wymg ustanowienia przejrzystych zasad egzaminowania i ogoszenia ich zainteresowanym z odpowiednim wyprzedzeniem, ktre umoliwia przygotowanie si do egzaminw); 2) rwnoci, ktra nakazuje jednakowe traktowanie egzaminowanych oraz 3) sprawiedliwej procedury, ktra nakazuje stworzenie odpowiednich gwarancji formalnych rzetelnoci i prawidowego przebiegu egzaminu zawodowego. Art. 17 ust. 1 Konstytucji, w wietle dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, wyznacza jedynie oglne ramy konstytucyjne dotyczce dostpu do zawodw prawniczych. Ramy te obejmuj oglny wymg odpowiedniego przygotowania zawodowego, a take pewne formy udziau w ustalaniu zasad skadania egzaminu zawodowego. Regulacja konstytucyjna nie zawiera jednak samych zasad skadania egzaminu zawodowego. W tym zakresie ustawodawca posiada szerok swobod regulacyjn. Z oglnych unormowa konstytucyjnych nie jest moliwe wyprowadzenie adnych konkretnych wskaza dotyczcych zasad skadania egzaminu zawodowego, a w szczeglnoci zakresu sprawdzanych umiejtnoci metod egzaminowania. Wymienione zagadnienia pozostaj poza zakresem unormowa konstytucyjnych. Przyjte w polskim systemie prawnym reguy inferencyjne nie daj adnych podstaw do wyprowadzania z art. 17 Konstytucji bardziej precyzyjnych wskazwek dotyczcych wymienionych zagadnie. Ponadto w wypadku bardzo oglnie ujtych unormowa konstytucyjnych Trybuna Konstytucyjny zobowizany jest do przestrzegania zasady powcigliwoci sdziowskiej. Trybuna Konstytucyjny moe stwierdzi niezgodno przepisw ustawowych z takimi regulacjami wtedy, gdy niezgodno taka nie budzi wtpliwoci. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca nie by w stanie obali domniemania zgodnoci zaskaronych przepisw ustawy o radcach prawnych z zasadami wyraonymi w art. 17 ust. 1 Konstytucji. Trybuna zgadza si przy tym ze stanowiskiem Marszaka Sejmu, e forma egzaminu

67 (pisemna, ustna, zakadajca rozwizanie testu jednokrotnego wyboru, wielokrotnego wyboru, zada opisowych) jest zagadnieniem neutralnym z punktu widzenia sprawowania pieczy przez samorzd zawodowy, o ile ustawodawca zapewni odpowiedni (adekwatny) wpyw samorzdu na ksztat egzaminu w wybranej przez ustawodawc formie. Z przestawionych wzgldw art. 17 ust. 1 Konstytucji nie stanowi adekwatnego wzorca dla oceny formy egzaminu zawodowego. Zarzuty wnioskodawcy dotyczce tej kwestii wkraczaj w sfer oceny celowoci regulacji prawnych, co wykracza poza zakres kompetencji Trybunau Konstytucyjnego. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e zakwestionowane przepisy dotyczce formy egzaminu radcowskiego nie s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. 10.5. Wniosek. Art. 17 ust. 1 Konstytucji jest waciwym wzorcem kontroli podczas oceny udziau samorzdu zawodowego w okrelaniu zasad organizacji i przebiegu egzaminu zawodowego. W tym zakresie regulacje ustawowe mieszcz si w granicach swobody regulacyjnej pozostawionej w Konstytucji ustawodawcy zwykemu. Ustawa zapewnia odpowiedni udzia samorzdu radcw prawnych w ksztatowaniu zasad i przeprowadzaniu egzaminu radcowskiego. O ile art. 17 ust. 1 Konstytucji moe stanowi podstaw do wyprowadzania z niego oglnego wymogu zapewnienia odpowiedniej jakoci przygotowania zawodowego, o tyle ustawa zasadnicza nie zawiera adnych unormowa dotyczcych samego przebiegu egzaminw zawodowych, w szczeglnoci metod egzaminacyjnych oraz kryteriw oceny wiedzy i umiejtnoci kandydatw. Z przedstawionych wzgldw art. 17 ust. 1 Konstytucji nie stanowi adekwatnego wzorca oceny szczegowych zasad skadania egzaminw zawodowych. Zarzuty wnioskodawcy dotyczce tych zasad wkraczaj w sfer oceny celowoci regulacji prawnych. Badanie tej sfery nie ley w kompetencji Trybunau Konstytucyjnego. 11. Nadzr Ministra Sprawiedliwoci nad dziaalnoci samorzdu radcw prawnych. 11.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 312 ust. 1 u.r.p. Zgodnie z art. 312 ust. 1 u.r.p., wpis na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich uwaa si za dokonany, jeeli Minister Sprawiedliwoci nie podpisze sprzeciwu od wpisu w terminie 30 dni od dnia dorczenia uchway wraz z aktami osobowymi kandydata. W wypadku, o ktrym mowa w art. 311 ust. 2 u.r.p., bieg tego terminu liczy si wwczas od dnia ponownego dorczenia uchway wraz z aktami osobowymi. Minister Sprawiedliwoci wyraa sprzeciw w formie decyzji administracyjnej. Zdaniem wnioskodawcy, kwestionowany przepis przez uzalenienie wywoania skutkw prawnych sprzeciwu Ministra Sprawiedliwoci od wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich, a przez to uzalenienie skutecznoci wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich nie od dorczenia sprzeciwu, ale od jego podpisania przez Ministra, stwarza stan niepewnoci prawnej w zakresie praw ubiegajcego si o wpis i przez to godzi w zasad pewnoci prawa i zaufania obywateli do pastwa. Stan ten pogbia okoliczno, e zgodnie z art. 312 ust. 2 u.r.p., zainteresowanemu podmiotowi oraz organowi samorzdu radcowskiego przysuguje prawo zaskarenia sprzeciwu do sdu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia dorczenia tej decyzji. Zachodzi rozdwik midzy chwil ingerencji przez wadz publiczn w sfer uprawnie osoby zainteresowanej, a chwil, od ktrej ta ingerencja moe by kwestionowana za pomoc rodkw prawnych, co rwnie naley uzna za godzce w zasad zaufania obywateli do pastwa.

68

11.2. Nadzr Ministra Sprawiedliwoci nad dziaalnoci prawniczych samorzdw zawodowych. 11.2.1. Analizy instytucji nadzoru Ministra Sprawiedliwoci nad dziaalnoci prawniczych samorzdw zawodowych Trybuna Konstytucyjny dokona w wyroku z 1 grudnia 2009 r. (sygn. K 4/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 162 i przywoane tam orzecznictwo). Trybuna stwierdzi, e nadzr nad dziaalnoci samorzdu zawodowego uzasadniony jest potrzeb ochrony wartoci konstytucyjnych, takich jak ochrona praw obywateli oraz bezpieczestwo obrotu prawnego. Ze wzgldu na ochron osb korzystajcych z pomocy prawnej wiadczenie tego rodzaju pomocy nie moe by pozostawione poza okrelon przez ustawodawc kontrol jej formy i jakoci przez organy wadzy pastwowej oraz stosowny samorzd zawodowy. Wnioskodawca wyranie podkreli na rozprawie, e nie neguje koniecznoci istnienia nadzoru nad dziaalnoci samorzdu zawodowego radcw prawnych. Wskaza jedynie, e przepis regulujcy instytucj sprzeciwu budzi wtpliwoci konstytucyjne z punktu widzenia jego okrelonoci. 11.2.2. Instytucja sprzeciwu Ministra Sprawiedliwoci od wpisu na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich naley do instrumentw nadzoru wadzy publicznej nad dziaalnoci samorzdu zawodowego. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sdu Administracyjnego z 31 marca 2009 r. (sygn. akt II GSK 1001/08; Lex nr 570288), adekwatnego take w stosunku do samorzdu radcowskiego: Minister sprawiedliwoci ma prawo do badania, w ramach przyznanego mu w art. 69 ust. 2 Prawa o adwokaturze sprzeciwu od wpisu na list adwokatw, tego wpisu z punktu widzenia wszystkich wymaga okrelonych w art. 65 tej ustawy. Przed wejciem w ycie ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. sprzeciw od wpisu by uregulowany w art. 311 ust. 2 u.r.p. w brzmieniu: Wpis na list radcw prawnych lub aplikantw radcowskich uwaa si za dokonany, jeeli Minister Sprawiedliwoci nie sprzeciwi si wpisowi w terminie 30 dni od dnia otrzymania uchway wraz z aktami osobowymi wpisanego. Minister Sprawiedliwoci wyraa sprzeciw w formie decyzji administracyjnej. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sdu Administracyjnego z 15 padziernika 2008 r. (sygn. akt II GPS 4/08, ONSAiWSA nr 1/2009, poz. 1), termin 30-dniowy wyraenia sprzeciwu przez Ministra Sprawiedliwoci jest terminem dorczenia sprzeciwu okrgowej radzie adwokackiej lub zainteresowanemu. Konstrukcja sprzeciwu zakada, e uchwaa rady okrgowej izby radcw prawnych o wpisie na list (radcw prawnych) aplikantw radcowskich ma charakter uchway podjtej pod warunkiem rozwizujcym wpis uwaa si za dokonany, jeeli Minister Sprawiedliwoci nie sprzeciwi si wpisowi w terminie 30 dni od dnia otrzymania stosownych materiaw. Bezskuteczny upyw terminu oznacza, e wpis zosta dokonany z dniem podjcia odpowiedniej uchway, a skorzystanie z instytucji sprzeciwu powoduje, i taka uchwaa jest niewana od dnia podjcia ex tunc (por. wyroki Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z: 20 wrzenia 2006 r., sygn. akt VI SA/Wa 1150/06, Lex nr 255857; 7 lipca 2006 r., sygn. akt VI SA/Wa 901/06, Lex nr 243767 oraz 21 stycznia 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 1700/07, Lex nr 510824). Prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwil dokonania wpisu na list radcw prawnych i zoenia przez radc, ju po wpisie na list, lubowania (por. art. 23 i art. 27 u.r.p.). Regulacja ta ma odpowiednie zastosowanie do aplikantw radcowskich (art. 312 ust. 3 i art. 33 ust. 5 u.r.p.). Zgodnie z uzasadnieniem projektu, okolicznoci, ktre przemawiay za zmian treci art. 311 u.r.p. oraz dodaniem art. 312 u.r.p., wizay si z dotychczasow praktyk w tym

69 wzgldzie. Okazao si bowiem, e okrgowe rady adwokackie lub okrgowe izby radcw prawnych czsto dokonuj wpisw na list aplikantw na podstawie niekompletnych wnioskw, np. informacja o niekaralnoci z Krajowego Rejestru Karnego jest sporzdzona wczeniej ni miesic przed jej zoeniem, co powoduje, e trudne jest zachowanie ustawowego terminu 30 dni, w ktrym Minister Sprawiedliwoci moe wyrazi sprzeciw. 11.3. Ocena konstytucyjnoci art. 312 ust. 1 u.r.p. 11.3.1. Trybuna stwierdza, e art. 312 ust. 1 u.r.p. naley interpretowa w ten sposb, aby wskazany w badanym przepisie termin 30 dni odnosi si wycznie do podjcia decyzji o wyraeniu sprzeciwu (podpisie sprzeciwu). Jest to zatem termin, ktry wyznacza ramy czasowe wydania decyzji przez Ministra Sprawiedliwoci. 11.3.2. Minister Sprawiedliwoci wyraa sprzeciw w formie decyzji administracyjnej (art. 3a2 ust. 1 zdanie trzecie u.r.p.). Wydanie tej decyzji koczy zatem postpowanie w sprawie sprzeciwu, do ktrego maj zastosowanie przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.; zob. wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z 26 stycznia 1993 r., sygn. akt II SA 930/92; wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 7 lipca 2006 r., sygn. akt VI SA/Wa 901/06). Minister ma obowizek udostpni stronie akta postpowania w kadym jego stadium. Ze wzgldu na ustawowe okrelenie terminu podjcia decyzji administracyjnej, mona ustali, czy wpis na list zosta dokonany. Natomiast w wypadku zaniechania dziaa ustalajcych stan rozstrzygnicia sprawy, okres oczekiwania na potwierdzenie prawidowoci i skutecznoci dokonania wpisu ulega ewentualnemu wydueniu jedynie o czas, jaki zajmuje przesanie decyzji ministra podmiotom zainteresowanym. Ponadto termin zaskarenia decyzji Ministra Sprawiedliwoci do sdu administracyjnego rozpoczyna swj bieg od dnia dorczenia tej decyzji (art. 312 ust. 2 u.r.p.). Trybuna przypomina, e dopiero zoenie lubowania, ktre nastpuje po wpisie, upowania radc prawnego do wykonywania zawodu. Konstytucyjne gwarancje pewnoci prawa s zatem dochowane. Wczeniej bowiem nie mona wykonywa zawodu radcy prawnego. 11.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 312 ust. 1 u.r.p. jest zgodny z art. 2 Konstytucji. 12. Przepis intertemporalny. 12.1. Problem konstytucyjny dotyczcy art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. W wietle art. 16 ust. 1 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r., rady okrgowych izb radcw prawnych w 2009 r. przeprowadzaj egzamin radcowski dla aplikantw radcowskich, ktrzy zdali egzamin konkursowy 10 grudnia 2005 r. i rozpoczli aplikacj przed 1 padziernika 2006 r. Zgodnie z art. 16 ust. 3 tej ustawy, zasady zdawania egzaminu radcowskiego przez wyej wskazanych aplikantw, w szczeglnoci zakres egzaminu, sposb jego przeprowadzenia, sposb oceny oraz sposb przygotowania pyta i zada na egzamin, ustali Krajowa Rada Radcw Prawnych w drodze uchway. Naruszenia Konstytucji wnioskodawca upatruje w tym, e przepis przejciowy nie reguluje w peni sytuacji osb przystpujcych do egzaminu radcowskiego na zasadach okrelonych w tym przepisie i nie chroni naleycie ich interesw wynikajcych z uprawnie aplikanta radcowskiego, majcych rdo w przepisach zmienionych, a wic nabytych pod

70 rzdami poprzednio obowizujcych przepisw. Okrelona grupa osb zostaa pozbawiona, przez brak waciwego przepisu w tym zakresie, prawa do skadania egzaminu poprawkowego, ktre gwarantowane zostao osobom zdajcym egzamin na nowych zasadach. Z kwestionowanych przepisw nie wynika, e osoby objte zakresem podmiotowym, dekodowanej na ich podstawie normy prawnej, maj zdawa egzamin poprawkowy na takich zasadach, jakie zostay przewidziane w znowelizowanym art. 369 u.r.p. Kwestionowany przepis narusza zasady poprawnej legislacji wynikajce z art. 2 Konstytucji. 12.2. Zagadnienie intertemporalne. 12.2.1. Zagadnienie intertemporalne zwizane z przeprowadzaniem egzaminu zawodowego byo przedmiotem wypowiedzi Trybunau Konstytucyjnego w wyroku z 19 kwietnia 2006 r. (sygn. K 6/06). Trybuna stwierdzi wwczas, e ustawodawca ma prawo okreli termin wejcia w ycie ustawy nowelizujcej i moment, od ktrego jest ona stosowana. Zbiorowo aplikantw adwokackich, ktrym termin egzaminu przypad na rok 2005, moe by traktowana jako odmienna od zbiorowoci aplikantw, ktrym termin egzaminu przypada na okres po 31 grudnia 2005 r. Do obu tych grup aplikantw mog by zastosowane zrnicowane zasady przeprowadzania egzaminu. Nawet w wypadku aplikantw rozpoczynajcych aplikacj w okresie obowizywania dotychczasowych zasad trudno byoby uzasadni prawo do zdawania egzaminu w terminie po wejciu w ycie nowych unormowa na zasadach dotychczasowych. Nie wyklucza to susznoci postulatu stabilnoci wspomnianych zasad. W wietle dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, ustawodawca ma du swobod wyboru zasad regulujcych sytuacje midzyczasowe. Swoboda ta nie jest nieograniczona. Ustawodawcy ma obowizek szanowania proceduralnych aspektw zasady demokratycznego pastwa prawnego, a w szczeglnoci zasad rzetelnej legislacji. Zasady te wyraaj si m.in. obowizkiem ustawodawcy ustanawiania odpowiedniej vacatio legis oraz naleytego uregulowania sytuacji intertemporalnych (por. wyrok z 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06). Brak przepisw przejciowych nie przesdza samo przez si o luce w zakresie regulacji intertemporalnej. W kulturze prawnej zostay wyksztacone reguy midzyczasowe, ktre znajduj zastosowanie w procesie stosowania prawa. Jeeli brak jest wyranie wyraonej w tej mierze woli ustawodawcy, sd i inne organy stosujce prawo musz kwesti intertemporaln rozstrzygn na podstawie tych wanie regu, majc wybr midzy zasad dalszego dziaania ustawy dawnej i zasad bezporedniego skutku ustawy nowej. Milczenie ustawodawcy co do reguy intertemporalnej naley uzna za przejaw jego woli bezporedniego dziaania nowego prawa, chyba e przeciw zastosowaniu go przemawiaj wane racje systemowe lub aksjologiczne. Reguy intertemporalne nie s niesporne, w zwizku z tym wysoce podane jest wyrane rozstrzyganie sytuacji midzyczasowych przez ustawodawc. Nie znaczy to jednak, e brak przepisw przejciowych w kadym wypadku mona kwalifikowa jako naruszajcy art. 2 Konstytucji. 12.2.2. Od 1 padziernika 1989 r. do 31 grudnia 2005 r. obowizywa przepis art. 1 36 ust. 1 u.r.p., z ktrego wynikao, e aplikacja radcowska koczy si egzaminem radcowskim, ktry moe by powtrzony, w razie niepomylnego wyniku, jeden raz, w terminie ustalonym przez rad okrgowej izby radcw prawnych. Regulacja ta 1 stycznia 2006 r. zostaa zmieniona przez art. 2 pkt 19 ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. Po zmianie tej regulacji, egzamin radcowski miay przeprowadza komisje egzaminacyjne do spraw aplikacji radcowskiej przy Ministrze Sprawiedliwoci, powoane na obszarze waciwoci jednej lub kilku rad okrgowych izb radcw prawnych.

71 Na skutek wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 8 listopada 2006 r. (sygn. K 30/06) znowelizowany art. 361 ust. 1 u.r.p. zosta uznany za niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji i 31 grudnia 2006 r. utraci moc obowizujc. Wyrok Trybunau nie spowodowa przywrcenia obowizywania art. 361 ust. 1 w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2006 r. (por. wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 26 lutego 2008 r, sygn. akt VI SA/Wa 1978/07, Lex nr 481405 oraz wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z 15 stycznia 2009 r., sygn. akt II GSK 629/08, Lex nr 516965). 12.2.3. Zgodnie z art. 5 ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r., w brzmieniu obowizujcym do 5 wrzenia 2006 r., aplikanci radcowscy, ktrych termin egzaminu przypada na 2005 r., mieli przystpi do egzaminu na dotychczasowych zasadach. Powyszy artyku zosta zmieniony art. 1 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. zmieniajcej ustaw o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze i niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 149, poz. 1075). Po nowelizacji art. 5 ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r. od 6 wrzenia 2006 r. stanowi, e aplikanci adwokaccy, radcowscy i notarialni wpisani na list aplikantw przed dat wejcia w ycie ustawy, przystpuj do egzaminu zawodowego na dotychczasowych zasadach. Ustalajc krg adresatw tego przepisu w nowym brzmieniu, naley stwierdzi, e odnosi si on do aplikantw radcowskich wpisanych na list przed 10 wrzenia 2005 r. (por. art. 10 ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r.). Prawo do zoenia egzaminu zawodowego na dotychczasowych zasadach (rwnie do zoenia egzaminu poprawkowego zgodnie z art. 361 ust. 1 u.r.p., w brzmieniu obowizujcym do 31 grudnia 2005 r.) nie przysugiwao aplikantom radcowskim, ktrzy zdali egzamin na aplikacj 10 grudnia 2005 r. i rozpoczli aplikacj przed 1 padziernika 2006 r. Badane przepisy odnosz si do aplikantw radcowskich, ktrzy rozpoczli aplikacj po 10 grudnia 2005 r., a przed 1 padziernika 2006 r. Trybuna Konstytucyjny przypomina, e zgodnie ze stanem prawnym uksztatowanym przez przepisy ustawy zmieniajcej z 30 czerwca 2005 r., nie przysuguje prawo do zoenia egzaminu poprawkowego (por. wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 26 lutego 2008 r., sygn. akt VI SA/Wa 1978/07, oraz wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z 15 stycznia 2009 r., sygn. akt II GSK 629/08). Aplikanci wskazani przez wnioskodawc nie mogli wic utraci prawa do zoenia egzaminu poprawkowego po wejciu w ycie art. 16 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. 12.3. Ocena konstytucyjnoci art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. Trybuna stwierdza, e procedura egzaminacyjna koczy si zoeniem egzaminu z pozytywnym lub negatywnym wynikiem. Nie naley ju do niej zoenie egzaminu poprawkowego. Nie narusza zatem zasady poprawnej legislacji i ochrony interesw w toku poddanie procedury egzaminacyjnej dziaaniu prawa dawnego, a procedury poprawkowej prawu nowemu. Ustawodawca ma swobod regulacyjn ksztatowania zagadnie intertemporalnych. Adresaci zaskaronych przepisw nie zostali pozbawieni moliwoci ponownego zoenia egzaminu radcowskiego, w wypadku uzyskania w roku 2009 r. negatywnego wyniku egzaminu. Zgodnie z art. 361 ust. 1 u.r.p. do egzaminu radcowskiego moe przystpi osoba, ktra odbya aplikacj radcowsk i otrzymaa zawiadczenie o jej odbyciu. W zwizku z powyszym art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej u.r.p. z 20 lutego 2009 r. jest zgodny z zasadami poprawnej legislacji oraz zasad ochrony interesw w toku.

72

12.4. Wniosek. Trybuna Konstytucyjny stwierdza, e art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniajcej z 20 lutego 2009 r. jest zgodny z art. 2 Konstytucji. Z uwagi na powyej wskazane okolicznoci, Trybuna Konstytucyjny orzek jak w sentencji.

73 Zdanie odrbne Sdziego TK Wojciecha Hermeliskiego do wyroku Trybunau Konstytucyjnego z dnia 7 marca 2012 r., sygn. akt K 3/10 Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) zgaszam zdanie odrbne do punktu 1 i 9 wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 7 marca 2012 r., sygn. K 3/10. Moim zdaniem, naleao orzec, e: 1) art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, ze zm.; dalej: ustawa o radcach prawnych, zaskarona ustawa) w zakresie, w jakim nie przewiduje: a) minimalnej dugoci stau zawodowego w innym zawodzie prawniczym (sdziego, prokuratora, adwokata i notariusza), b) maksymalnej dopuszczalnej przerwy midzy zaprzestaniem penienia funkcji (sdziego, prokuratora) lub wykonywania zawodu (adwokata, notariusza) a zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych. jest niezgodny z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji; postpowanie w zakresie oceny tego przepisu z art. 2 Konstytucji naleao za umorzy; 2) art. 17 ust. 1 Konstytucji jest adekwatnym wzorcem kontroli art. 364 art. 366 ustawy o radcach prawnych w zakresie, w jakim przepisy te pomijaj ustn form egzaminu radcowskiego. Niezalenie od powyszego, mam take pewne zastrzeenia do uzasadnienia pozostaych punktw sentencji wyroku Trybunau Konstytucyjnego. Moje zdanie odrbne uzasadniam nastpujco: 1. Zasady przechodzenia sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy do zawodu radcy prawnego (art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych). 1.1. Analiz zarzutw wnioskodawcy wobec art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych naley rozpocz od ustalenia dopuszczalnego zakresu zaskarenia. Lektura wszystkich (trzech) zoonych w toku postpowania pism procesowych Krajowej Rady Radcw Prawnych (dalej: KRRP, wnioskodawca) prowadzi do wniosku, e zarwno wskazany w nich przedmiot zaskarenia, jak i wzorce kontroli wymagaj istotnej korekty z uwagi na formalne przesanki postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym. Po pierwsze, z uzasadnienia tych pism wyranie wynika, e wnioskodawca nie kwestionuje oglnej moliwoci przejcia do zawodu radcy prawnego z innych zawodw prawniczych, wyraonej w art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych. Jego wtpliwoci budzi natomiast to, e regulacja ta jest nadmiernie liberalna, poniewa otwiera dostp do zawodu radcy prawnego bez wzgldu na skal i aktualno dowiadczenia zawodowego kandydatw. Naley wic przyj, e intencj wnioskodawcy jest zakwestionowanie art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych jedynie w zakresie, w jakim przepis ten pomija: minimaln dugo stau zawodowego w innym zawodzie prawniczym (sdziego, prokuratora, adwokata i notariusza), maksymaln dopuszczaln przerw midzy zaprzestaniem penienia funkcji (sdziego, prokuratora) lub wykonywania zawodu (adwokata, notariusza) a zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych. W takiej sytuacji orzekanie o caoci wskazanego przepisu uwaam za niedopuszczalne nie tylko z powodu wad formalnych wniosku (braku uzasadnienia

74 niekonstytucyjnoci innych elementw art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych ni wskazane wyej por. art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK), ale przede wszystkim ze wzgldu na naruszenie zasady skargowoci (prowadzi to bowiem do orzeczenia ponad granice zaskarenia por. art. 66 ustawy o TK). Po drugie, naley uzna, e wnioskodawca dostatecznie uzasadni zarzuty stawiane zaskaronej regulacji co najwyej w kontekcie art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Natomiast jeeli chodzi o art. 2 Konstytucji, to w pierwotnym wniosku powtarzana bya teza o systemowej niespjnoci zaskaronego przepisu z innymi zasadami dostpu do zawodu radcy prawnego, zawartymi w zakwestionowanej ustawie. Zostaa ona powtrzona w pimie uzupeniajcym braki wniosku, w ktrym dodatkowo podniesiono zarzut naruszenia zasady poprawnej legislacji, zasady sprawiedliwoci spoecznej oraz zasady zaufania obywatela do pastwa i prawa (tak bowiem chyba naley zakwalifikowa wywody dotyczce arbitralnoci i dowolnoci rozstrzygnicia ustawodawczego w postaci zakwestionowanego przepisu). Moim zdaniem, argumenty te s albo niedopuszczalne (zmierzaj do poziomej kontroli wszystkich zasad dostpu do zawodu radcy prawnego por. analiz moliwoci takiej paszczyzny kontroli w wyroku z 19 padziernika 2010 r., sygn. P 10/10, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 78, cz. III, pkt 1.3), albo maj charakter wtrny (ujmuj naruszenie art. 2 Konstytucji jako niemal automatyczn konsekwencj niezgodnoci kontrolowanej regulacji z art. 32 ust. 1 Konstytucji por. omwienie orzecznictwa dotyczcego relacji midzy tymi wzorcami kontroli w wyroku z 18 grudnia 2008 r., sygn. P 16/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 183, cz. III, pkt 1). W rezultacie aden z nich nie spenia wymogu odpowiedniego uzasadnienia zarzutw w rozumieniu art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK. Trybuna Konstytucyjny wielokrotnie podkrela, e przesanka ta nie powinna by traktowana powierzchownie i instrumentalnie, a przytaczane w pimie procesowym argumenty mog by mniej lub bardziej przekonujce, lecz zawsze musz by argumentami nadajcymi si do rozpoznania przez Trybuna Konstytucyjny (por. np. powoany wyrok o sygn. P 10/10, cz. III, pkt 1.3). W wietle za uzasadnienia wniosku, ocena zaskaronej regulacji pod wzgldem zgodnoci z art. 2 Konstytucji byaby czciowo niedopuszczalna, a czciowo zbdna. Na marginesie mona wskaza, e w uzasadnieniu wyroku brak jest jakiegokolwiek wyjanienia zarwno powodw orzekania merytorycznego w tym zakresie, jak i ostatecznego wyniku kontroli (w cz. III, pkt 4.3.2 uzasadnienia wyroku zawarta jest jedynie sucha konkluzja, e sprzeczno zakwestionowanego rozwizania z art. 17 ust. 1 Konstytucji nie zostaa uzasadniona przez wnioskodawc, bezporednio po ktrej wskazano, e nie narusza ono te art. 2 Konstytucji). Nieujawnienie przez Trybuna Konstytucyjny motyww tej decyzji wzmacnia moje wtpliwoci. 1.2. Niezalenie od powyszego, punkt 1 wyroku Trybunau Konstytucyjnego budzi take moje istotne zastrzeenia merytoryczne. Z bardzo oglnikowego uzasadnienia tej czci orzeczenia (por. cz. III, pkt 4.3) wynika, e Trybuna Konstytucyjny uzna, e art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych mieci si w granicach swobody ustawodawcy w zakresie ksztatowania modelu zawodw zaufania publicznego, gdy sdziowie, prokuratorzy, adwokaci i notariusze maj wysokie kwalifikacje, a ponadto odpowiednie przepisy implicite wymagaj posiadania przez nich minimalnego dowiadczenia zawodowego (uzyskiwanego nie tylko w toku szkolenia, ale i po jego zakoczeniu ze wzgldu na odroczone w czasie skutki zrzeczenia si urzdu sdziego lub prokuratora, a w mniejszym stopniu take odwoania notariusza przez Ministra Sprawiedliwoci czy skrelenia adwokata z listy adwokatw argument w kontekcie art. 32 ust. 1 Konstytucji). Trybuna Konstytucyjny podkreli ponadto, e wyjtkowe sytuacje naduywania zakwestionowanego przepisu przez osoby niekompetentne mog (powinny) by wyapywane przez organy samorzdu radcw prawnych lub ministra

75 sprawiedliwoci przy okazji badania rkojmi prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego, a wydane w tym trybie rozstrzygnicia podlegaj kontroli administracyjnej i sdowej (argument w kontekcie art. 17 ust. 1 Konstytucji). Powysze uzasadnienie, stanowice prawie dosowne powtrzenie przedstawionego w sprawie stanowiska Sejmu, nie jest moim zdaniem przekonujce. 1.2.1. Jeeli chodzi o zgodno zakwestionowanej regulacji z art. 32 ust. 1 Konstytucji, to Trybuna Konstytucyjny zdaje si nie dostrzega, e art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych opiera si na fikcyjnym zaoeniu, e co do zasady data przystpienia do egzaminu zawodowego, a take dugo i moment odbycia praktyki zawodowej s czynnikami cakowicie irrelewantnymi z punktu widzenia przydatnoci do wykonywania zawodu radcy prawnego. Tymczasem na skutek tego przepisu bardzo zrnicowana kategoria byych sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy zostaa potraktowana w identyczny sposb do jednego worka wrzucono osoby z dugoletni, nieprzerwan i przypadajc bezporednio przed zoeniem wniosku o wpis na list radcw prawnych praktyk, jak i osoby, ktre zajmoway wskazane stanowiska (wykonyway zawody) sporadycznie (przez kilka miesicy) i w odlegej przeszoci (w tym take przed 1989 r.). Rnica wiedzy i praktycznych umiejtnoci midzy wskazanymi grupami osb jest kolosalna i nie mona jej bagatelizowa. Z punktu widzenia potencjalnych klientw, osoby nalece do drugiej ze wskazanych kategorii (zwaszcza w wypadku zbiegu krtkotrwaego i archaicznego dowiadczenia zawodowego) nie tylko co do zasady daj mniejsze gwarancje prawidowego wykonywania zawodu radcy prawnego ni osoby nalece do pierwszej grupy (ktre po kilku latach wykonywania innego zawodu prawniczego pynnie przechodz do zawodu radcy prawnego), ale paradoksalnie take mog mie znacznie mniejsz wiedz i umiejtnoci ni pozostae osoby wymienione w art. 25 ustawy o radcach prawnych. Osobicie wolabym powierzy wasne sprawy na przykad osobom wskazanym w art. 25 ust. 1 pkt 4 ustawy o radcach prawnych (ktre zday egzamin sdziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. i zdobyway dowiadczenie na stanowiskach prawniczych w okresie wzgldnie bezporednio poprzedzajcym zoenie wniosku o wpis na list radcw prawnych co najmniej przez 3 lata w cigu ostatnich 5 lat) ni byym sdziom, prokuratorom, adwokatom lub notariuszom z kilkumiesicznym staem, ktrych wiedza na temat stanu prawa zatrzymaa si na etapie, gdy w sprawach gospodarczych orzekay komisje arbitraowe, areszt tymczasowy stosowa prokurator, o prawie aski decydowaa Rada Pastwa, a w sprawach wykrocze orzekay organy administracji, zwane kolegiami karno-administracyjnymi. Moim zdaniem, przewidziany w zaskaronym przepisie mechanizm dopuszczania do zawodu radcy prawnego sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy bez jakichkolwiek minimalnych wymogw co do ich stau zawodowego narusza art. 32 ust. 1 Konstytucji poprzez jednakowe potraktowanie rnych kategorii osb zarwno takich, ktre maj odpowiedni wiedz i umiejtnoci praktyczne, jak i takich, ktre s w sposb oczywisty niekompetentne. Zrwnanie modego sdziego z dziesicioletnim staem z adwokatem, ktry praktykowa przez kilka miesicy w latach siedemdziesitych, a nastpnie w ogle nie mia adnego kontaktu z prawem, jest dla mnie drastycznym przykadem naruszenia zasady rwnoci. Nie znajduj adnego powodu, aby rozwizanie to zaakceptowa. Biorc pod uwag liczb osb odbywajcych aplikacje prawnicze, w najbliszej przyszoci wystpi prawdopodobnie nadprodukcja radcw prawnych, czego logiczn konsekwencj powinno by zwikszenie dostpnoci do usug prawniczych. Racjonalne wymogi co do dowiadczenia zawodowego byych sdziw, prokuratorw, adwokatw i notariuszy stanowi take odpowiedni kompromis midzy wolnoci wyboru zawodu przez prawnikw

76 a koniecznoci zapewnienia odpowiedniej jakoci usug przez osoby wykonujce zawody zaufania publicznego. Nie mona ich take postrzega w kategoriach naruszenia zasady zaufania obywateli do pastwa i stanowionego przez nie prawa naley bowiem zwrci uwag, e do 9 wrzenia 2005 r. (tj. do dnia wejcia w ycie nowelizacji ustawy o radcach prawnych z 30 czerwca 2005 r.) w stosunku do sdziw i prokuratorw ubiegajcych si o wpis na list radcw prawnych obowizywa wymg co najmniej trzyletniego stau. 1.2.2. W kontekcie dokonanej przez Trybuna Konstytucyjny oceny zaskaronej regulacji z punktu widzenia art. 17 ust. 1 Konstytucji, naley przede wszystkim zauway, e jest ona czciowo sprzeczna z argumentacj przedstawion w zwizku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skoro (zdaniem wikszoci skadu orzekajcego) zakwestionowane rozwizanie nie otwiera dostpu do zawodu radcy prawnego osobom niekompetentnym (innymi sowy: zapewnia, e kady byy sdzia, prokurator, adwokat i notariusz bez wzgldu na wyksztacenie i sta zawodowy bdzie dobrym radc prawnym), to naleaoby uzna, e samorzdy zawodowe nie powinny mie moliwoci jakiejkolwiek prewencyjnej weryfikacji kandydatur. Logiczn konsekwencj fikcji przyjtej przez ustawodawc (i zaaprobowanej przez Trybuna Konstytucyjny) byoby bowiem zaoenie, e samorzdy powinny niejako na kredyt akceptowa wszystkie wnioski pochodzce od osb wymienionych w art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych, a ingerowa dopiero wtedy, kiedy jakie nieprawidowoci ujawni si po podjciu wykonywania zawodu radcy prawnego (nastpczo, w trybie represyjnym). Moje zastrzeenia budzi te meritum tej argumentacji. Na poziomie oglnym naley zwrci uwag, e odwraca ona uksztatowany w dotychczasowym orzecznictwie rozkad odpowiedzialnoci za prawidowe zasady dostpu do zawodw prawniczych. Trybuna Konstytucyjny dotychczas prezentowa stanowisko, e nabr na aplikacj adwokack i radcowsk jest spraw publiczn, w zwizku z czym musi zosta okrelony w ustawie (a nie w regulacjach wewntrzkorporacyjnych, por. wyrok z 18 lutego 2004 r., sygn. P 21/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 9). Wyraona w niniejszym orzeczeniu akceptacja zakwestionowanej regulacji jest za przejawem diametralnie odmiennego zaoenia e ustawa nie musi zawiera powszechnej gwarancji naleytej selekcji kandydatw do zawodu radcy prawnego, poniewa ich przydatno moe by w wystarczajcy sposb badana przez samorzd zawodowy. Oznacza to ewidentne przerzucenie ciaru naleytego naboru do zawodu radcy prawnego z ustawodawcy na samorzd radcowski i zerwanie z dotychczasowym rozumieniem roli pastwa i samorzdw zawodowych w tej sferze. Na poziomie bardziej szczegowym mam take wtpliwoci co do efektywnoci takiego systemu. Po pierwsze, ze wzgldu na ciar gatunkowy spraw prowadzonych przez radcw prawnych, uwaam, e odpowiedni poziom ich kwalifikacji powinien by gwarantowany w sposb systemowy (przez ustaw), a nie za pomoc aktw indywidualnych samorzdu zawodowego maj to w kocu by osoby wykonujce zawd zaufania publicznego o istotnym znaczeniu spoecznym. Nie trzeba chyba nikogo przekonywa, e dopuszczanie do zawodu osb niekompetentnych moe mie drastyczne i nieodwracalne skutki dla ich klientw. Radcowie prawni prowadz przecie nie tylko sprawy majtkowe, ale take sprawy rodzinne i w coraz szerszym zakresie niektre sprawy karne i karnoskarbowe (por. art. 4 ust. 1 ustawy o radcach prawnych). Po drugie, mam powane wtpliwoci, czy rzeczywicie samorzd radcw prawnych moe skutecznie weryfikowa aktualno wiedzy prawniczej czy sta pracy byych sdziw, prokuratorw, adwokatw czy notariuszy zarwno podczas podejmowania decyzji o ich wpisie na list radcw prawnych, jak i ewentualnie ju po ich przyjciu do samorzdu zawodowego (por. cz. III, pkt 4.3.3 uzasadnienia wyroku).

77 Przede wszystkim naley zwrci uwag, e ustawa o radcach prawnych, wymieniajc przesanki wpisu na list radcw prawnych i skrelania z tej listy, wyranie oddziela przesank wiedzy (por. art. 24 ust. 1 pkt 1 i 6) od przesanki rkojmi naleytego wykonywania zawodu (por. art. 24 ust. 1 pkt 5), czc t ostatni z nieskazitelnym charakterem i dotychczasowym zachowaniem kandydata na radc prawnego (por. wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego dalej: NSA z 5 kwietnia 2001 r., sygn. akt II SA 725/00, Lex nr 53476). W orzecznictwie sdw administracyjnych od kilkunastu lat przyjmuje si, e zwolnienie osb przechodzcych z innych zawodw prawniczych od obowizku ukoczenia aplikacji i zdania egzaminu zawodowego stanowi wyjtek jedynie od pierwszego typu przesanek, a w rezultacie organy samorzdu adwokackiego nie maj podstaw prawnych do kontroli stanu wiedzy kandydata przechodzcego z innego zawodu prawniczego (por. wyrok NSA z 18 marca 1998 r., sygn. akt II SA 42/98; dotyczcy odmowy przyjcia radcy prawnego z prawie dwudziestoletnim staem do samorzdu radcowskiego ze wzgldu m.in. na brak wiedzy kandydatki z zakresu etyki adwokackiej i prawa o adwokaturze; wszystkie powoane niej orzeczenia sdw administracyjnych cytowane w niniejszym zdaniu odrbnym s dostpne w internetowej bazie orzecznictwa http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Kwestia ta bya wielokrotnie wyjaniania w orzecznictwie sdw administracyjnych. Przykadowo Naczelny Sd Administracyjny w wyroku z 8 czerwca 2011 r., sygn. akt II GSK 610/10, podkreli, e pojcie dawania rkojmi naleytego wykonywania zawodu () nie obejmuje swym zakresem elementw wiedzy i umiejtnoci specjalistycznych, waciwych dla nowego zawodu [tego, do ktrego dany kandydat, wykonujcy wczeniej inny zawd prawniczy, aspiruje]. Na pojcie dawania rkojmi naleytego wykonywania zawodu skadaj si bowiem dwa elementy, tj. cechy charakteru i dotychczasowe zachowanie osoby pragncej wykonywa zawd prawniczy. W orzecznictwie przyjmuje si, e o nieskazitelnoci charakteru wiadcz takie przymioty osobiste jak: uczciwo w yciu prywatnym i zawodowym, uczynno, pracowito, poczucie odpowiedzialnoci za wasne sowa i czyny, stanowczo, odwaga cywilna, samokrytycyzm, umiejtno zgodnego wspycia z otoczeniem (), natomiast mwic o umiejtnociach zawodowych naley mie na uwadze jedynie te, ktre kandydat prezentowa wykonujc dotychczasowy zawd prawniczy (por. take inne orzeczenia sdw administracyjnych, np. powoany wyrok o sygn. akt II SA 725/00 i wyrok z NSA z 18 sierpnia 1994 r., sygn. akt II SA 860/93). Podobnie kwestia ta zostaa ujta w wyroku NSA z 8 stycznia 2008 r., sygn. akt II GSK 277/07, w ktrym stwierdzono, e: nie mona w zasadach konstytucyjnych [m.in. art. 17 ust. 1 Konstytucji] doszukiwa si przesanek wykadni zmierzajcej do uznawania, e rkojmia wykonywania nowego zawodu prawniczego zawiera elementy wiedzy i umiejtnoci dalej idce ni naleyte wykonywanie innego zawodu prawniczego przez okrelony przez ustawodawc okres i dajcej podstawy do dodatkowej weryfikacji wiedzy i umiejtnoci uwzgldniajcej specyfik nowego zawodu. Reasumujc, cho w praktyce przesanki wymienione w art. 24 ustawy o radcach prawnych s na og oceniane jako cao (por. np. wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego dalej: WSA w Warszawie z 29 padziernika 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 1614/10 i powoane tam orzecznictwo) i mog by wspzalene (np. brak wiedzy moe powodowa niewaciwe wykonywanie poprzedniego zawodu prawniczego i stanowi podstaw negatywnej prognozy co do profesjonalizmu w nowym zawodzie prawniczym, ale rwnoczenie np. burzliwe ycie osobiste czy brak wiarygodnoci finansowej mog nie mie nic wsplnego z poziomem znajomoci prawa), naley uzna, e moliwo ich kontroli przez samorzd zawodowy zostaa przez ustaw uksztatowana w odmienny sposb. W odniesieniu do osb przechodzcych do zawodu radcy prawnego z innego zawodu prawniczego samorzdy mog bada jedynie kryteria mikkie (wymienione w art. 24 ust.

78 1 pkt 5 ustawy o radcach prawnych), podczas gdy domniemanie posiadania przez te osoby wystarczajcej wiedzy i umiejtnoci wynika bezporednio z zaskaronego przepisu i nie podlega jakiejkolwiek weryfikacji. Powysza konstatacja znajduje take potwierdzenie w praktyce. Niektre samorzdy zawodw prawniczych podejmoway prby uzupenienia ustawowej procedury naboru do zawodu o przesuchania kandydatw przechodzcych z innych zawodw czy danie od nich dodatkowych wyjanie lub dokumentw niewymienionych w ustawach w celu ustalenia ich merytorycznych kompetencji. Takie dziaania byy jednak skutecznie kwestionowane na drodze sdowej ze wzgldu na brak podstawy prawnej do ich prowadzenia. Dotychczas miao to miejsce przede wszystkim na tle przepywu z zawodu radcy prawnego do zawodu notariusza, w kontekcie ktrego sdy administracyjne stwierdzay m.in. e: ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.) wyranie okrela, odnoszce si do sfery wiedzy i umiejtnoci, wymogi dotyczce osb ubiegajcych si o powoanie na stanowisko notariusza wykonujcych wczeniej zawody adwokata i radcy prawnego. () Ustawodawca wyranie ograniczy dopuszczalno sposobw weryfikowania wymienionych przesanek. W szczeglnoci poza zakres dopuszczalnych dziaa w tym zakresie wykracza zbliona do egzaminu forma sprawdzania wiedzy i umiejtnoci w zakresie specjalizacji zawodowej notariusza (powoany wyrok o sygn. akt II GSK 277/07 oraz wyroki NSA z: 19 stycznia 2011 r., sygn. akt II GSK 84/10 i 8 czerwca 2011 r., sygn. akt II GSK 610/10); w sytuacji przepywu midzy zawodami prawniczymi ustawa nie przewiduje adnego egzaminu sprawdzajcego, ktremu zobowizany byby podda si kandydat na notariusza, a do tego miaa sprowadza si rozmowa kwalifikacyjna z wnioskodawczyni (wyroki NSA z: 8 czerwca 2011 r., sygn. akt II GSK 610/10 i 19 stycznia 2011 r., sygn. akt II GSK 84/10 oraz wyroki WSA w Warszawie z: 23 maja 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 2625/10; 17 lutego 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 2427/10; 29 padziernika 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 1614/10; 11 sierpnia 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 1059/10; 8 stycznia 2010 r., sygn. akt VI SA/Wa 1695/09; 21 lipca 2009 r., sygn. akt VI SA/Wa 938/09); rozmowa kwalifikacyjna z kandydatem pochodzcym z innego zawodu prawniczego, ktry ubiega si o powoanie na stanowisko notariusza (), jest niecelowa w zakresie sprawdzenia jego wiadomoci specjalistycznych (wyroki WSA w Warszawie z 11padziernika 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 1571/11 oraz 22 listopada 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 1759/11). 1.3. W uzasadnieniu analizowanego wyroku wikszo skadu orzekajcego stwierdzia, e stwierdzenie niekonstytucyjnoci przepisw ustawowych okrelajcych kryteria dostpu do zawodu zaufania publicznego jest moliwe tylko w razie dopuszczenia do takiego zawodu osb, ktre s bezspornie nieprzygotowane zawodowo (cz. III, pkt 3.3.5 uzasadnienia wyroku). Moim zdaniem, taka wanie sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. 2. Egzamin radcowski (art. 364 art. 366 ustawy o radcach prawnych). 2.1. Ocen punktu 9 sentencji wyroku naley rozpocz od wskazania istotnych niespjnoci midzy ostatecznym wynikiem kontroli, wyraonym w sentencji orzeczenia, a jego uzasadnieniem.

79 Po pierwsze, sentencja dotyczy art. 364 art. 366 ustawy o radcach prawnych w caoci, podczas gdy jak wynika z uzasadnienia wyroku Trybuna Konstytucyjny w praktyce (susznie) bada wskazane przepisy tylko w tej czci, w jakiej dotycz one wnioskodawcy i mog by przez niego skutecznie kwestionowane. Analiza pism wnioskodawcy prowadzi do jednoznacznego stwierdzenia, e podwaa on konstytucyjno przepisw wymienionych w pkt 9 sentencji jedynie w zakresie, w jakim pomijaj one ustn form egzaminu radcowskiego. Zarzut ten zosta najwyraniej sformuowany i najlepiej uzasadniony w odniesieniu do art. 364 ust. 2 ustawy o radcach prawnych (Egzamin radcowski skada si z piciu czci pisemnych). Jest oczywiste, e celem wniosku w adnym wypadku nie bya natomiast likwidacja czci pisemnej egzaminu. Po drugie, w uzasadnieniu brak jest w istocie argumentw uzasadniajcych, e zakwestionowane przepisy nie s niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji. W powiconym bezporednio temu zagadnieniu fragmencie uzasadnienia wyroku (cz. III, pkt 10.4) mona za odnale sformuowania wskazujce na: ogln adekwatno tego wzorca kontroli w odniesieniu do przepisw regulujcych wymg odpowiedniego przygotowania zawodowego, przy czym Trybuna Konstytucyjny bdnie zakada (z nieznanych bliej przyczyn), e forma egzaminu nie ma wpywu na odpowiednio przygotowania zawodowego; zgodno badanych regulacji z art. 17 ust. 1 Konstytucji (poniewa wnioskodawca nie by w stanie obali domniemania zgodnoci zaskaronych przepisw z zasadami wyraonymi w tym wzorcu kontroli); konieczno umorzenia postpowania z powodu niedopuszczalnoci wydania wyroku (gdy skarcy domaga si oceny celowoci regulacji prawnych). 2.2. Uwaam, e dotychczasowe orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego nie daje podstaw do stwierdzenia, e art. 17 ust. 1 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem kontroli przepisw regulujcych zasady udziau samorzdu zawodowego radcw prawnych w ustalaniu zasad przeprowadzania egzaminu radcowskiego. Po pierwsze, naley zwrci uwag, e do egzaminu radcowskiego przystpuj przede wszystkim aplikanci radcowscy, a wic osoby, ktre objte s akcesoryjn i fragmentaryczn piecz samorzdu zawodowego (por. opis relacji midzy aplikantami i samorzdami prawniczymi w wyrokach z: 18 lutego 2004 r., sygn. P 21/02 i 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 45). Nie dostrzegam adnych argumentw pozwalajcych przyj, e piecza powinna by zawieszana na czas midzy zdawaniem przez te osoby egzaminu radcowskiego i uzyskaniem wpisu na list radcw prawnych (por. jednak spory co do statusu tzw. egzaminowanych aplikantw wystpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Sprawiedliwoci z 16 marca 2012 r. w sprawie uregulowania statusu prawnego osoby, ktra uzyskaa zawiadczenie o ukoczeniu aplikacji radcowskiej, a nie przystpia jeszcze do egzaminu radcowskiego, http://www.rpo.gov.pl/index.php? md=8890 oraz postanowienie Sdu Apelacyjnego w Lublinie z 10 listopada 2010 r., sygn. akt II AKzw 959/2010, Lex nr 628250). Po drugie, kwestia adekwatnoci art. 17 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli przepisw regulujcych kocowe egzaminy prawnicze wydaje si w wietle dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego jednoznacznie rozstrzygnita (por. wyroki z: 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 149; 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06; 26 marca 2008 r., sygn. K 4/07, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 28). Nie jest dla mnie jasne, dlaczego Trybuna Konstytucyjny uwzgldni ten pogld w odniesieniu do udziau samorzdw zawodowych w komisjach przygotowujcych pytania i ustalajcych wyniki egzaminu (por. merytoryczne orzeczenie o zgodnoci przepisw wymienionych w pkt 8

80 sentencji z art. 17 ust. 1 Konstytucji), a rwnoczenie uzna, e nie ma on zastosowania w odniesieniu do formy egzaminu. 2.3. Nie mog w szczeglnoci zgodzi si ze stwierdzeniem przyjtym przez wikszo skadu orzekajcego w lad za stanowiskiem Sejmu e forma egzaminu (pisemna, ustna, zakadajca rozwizanie testu jednokrotnego wyboru, wielokrotnego wyboru, zada opisowych) jest zagadnieniem neutralnym z punktu widzenia sprawowania pieczy przez samorzd zawodowy, o ile ustawodawca zapewni odpowiedni (adekwatny) wpyw samorzdu na ksztat egzaminu w wybranej przez ustawodawc formie (cz. III, pkt 10.4 uzasadnienia wyroku). Opiera si ono na bdnym zaoeniu, e ksztat merytoryczny egzaminu (o ktrym zdecydowa jednostronnie ustawodawca) ma znaczenie drugorzdne i nie musi wcale prowadzi do rzetelnego i sprawiedliwego sprawdzenia wiedzy i umiejtnoci kandydatw do zawodu, poniewa wszelkie jego braki s sanowane udziaem samorzdu zawodowego w przeprowadzeniu procedury. Jest to wic teza dokadnie przeciwna do prezentowanej przez wnioskodawc, ktry uwaa, e sprawowanie pieczy nad waciwym wykonywaniem zawodu przez osoby wyonione wprawdzie w prawidowym postpowaniu (z udziaem samorzdw), lecz na podstawie wadliwych kryteriw (bez sprawdzenia niektrych wanych umiejtnoci) nie spenia wymogw Konstytucji. Moim zdaniem, forma egzaminu nie jest neutralna z punktu widzenia art. 17 ust. 1 Konstytucji (por. cz. III, pkt 10.4 uzasadnienia wyroku), lecz ma istotne znaczenie zarwno dla okrelenia, czy wybrane za jej pomoc osoby bd osobami godnymi zaufania publicznego, gwarantujcymi naleyte wykonywanie zawodw prawniczych, jak i dla okrelenia relacji midzy samorzdem zawodowym i jego czonkami. Nieadekwatna forma egzaminu, badajca tylko cz predyspozycji kandydatw do zawodu radcy prawnego, zwiksza bowiem w praktyce obcienie samorzdu. Samorzd zawodowy nie moe bowiem ufa, e tak wyonione osoby daj gwarancj naleytego wykonywania zawodu i to domniemanie obowizuje tak dugo, jak dugo nie zostanie obalone orzeczeniem sdu dyscyplinarnego. Powinien natomiast zasadniczo wprowadzi systematyczne i szczegowe zasady monitoringu prowadzenia spraw przez wieo upieczonych radcw prawnych (pewnego typu dalszy cig patronatu) w celu dokonania odpowiedniej selekcji do zawodu. Niestety ryzyko takiego mechanizmu obcia klientw nie da si bowiem tego robi prewencyjnie (osoby wpisane na list radcw prawnych wykonuj swj zawd samodzielnie, a podjte przez nich decyzje nie wymagaj zatwierdzenia), a szkody wyrzdzone brakiem profesjonalizmu czsto s nie do naprawienia. Jak si wydaje, uznanie przez Trybuna Konstytucyjny nieadekwatnoci art. 17 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli art. 364 art. 366 ustawy o radcach prawnych byo prb ucieczki od ustosunkowania si do meritum problemu. Jak dobitnie wykaza przebieg rozprawy, ustna forma egzaminu radcowskiego budzi liczne kontrowersje. Z jednej strony, wycznie pisemne egzaminy s bardziej zobiektywizowane (jeden zestaw pyta/zada dla wszystkich, rwne warunki ich rozwizywania i oceniania, wiksza anonimowo kandydatw) i atwiejsze do organizacji. Z drugiej strony, niektre umiejtnoci niezbdne do wykonywania zawodu radcy prawnego mog by sprawdzone tylko podczas egzaminu ustnego (np. ustne prezentowanie swoich racji na sali sdowej, umiejtno szybkiego reagowania na sytuacj procesow, zdolno do sprawnej narracji wypowiedzi, posugiwanie si zgromadzon wiedz prawnicz). Nawet bowiem tzw. prawnicy gabinetowi, do ktrych bardzo czsto nale radcowie prawni zatrudnieni do obsugi podmiotw gospodarczych, maj obowizek by penomocnikami w sprawach przydzielanych im z urzdu, w tym take na etapie sdowym (por. art. 1173 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postpowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm. oraz uchway Krajowej Rady Radcw prawnych nr 152/VII/2010 z 15 padziernika 2010 r. i nr 475/VI/2005 z 22

81 listopada 2005 r. w sprawie wyznaczania radcw prawnych do prowadzenia spraw z urzdu). Dodatkowo, cz zarzutw stawianych egzaminom ustnym jest moliwa do przezwycienia (mona wprowadzi np. losowanie pyta, nagrywanie przebiegu egzaminu, punktacj odpowiedzi wedug ustalonych wczeniej kryteriw poprawnoci). 2.4. Ze wskazanych powodw nie podzielam pogldu wikszoci skadu orzekajcego w niniejszej sprawie, e brzmienie art. 17 ust. 1 Konstytucji nie daje podstaw do wyprowadzania jakichkolwiek szczegowych zasad dotyczcych wymaganego przygotowania do wykonywania zawodu, wicych ustawodawc w rozwaanym zakresie [co do formy egzaminu] (cz. III, pkt 3.3.5 uzasadnienia wyroku). Moim zdaniem, z tego przepisu wynikaj co najmniej dwie istotne wytyczne po pierwsze, uksztatowany ustawowo mechanizm naboru do zawodu powinien zapewnia, e osoby go wykonujce bd gwarantoway ochron interesu publicznego i cieszyy si zaufaniem spoecznym, a po drugie, nie moe on stanowi przeszkody dla realizacji konstytucyjnych obowizkw przez samorzdy zawodowe. Ustawodawca powinien wic okreli tak form sprawdzenia kwalifikacji kandydata na radc prawnego, ktra pozwoli na zweryfikowanie nie tylko poziomu wiedzy teoretycznej, ale take umiejtnoci praktycznego jej zastosowania w takich warunkach, jakie s charakterystyczne dla danego zawodu. Jak wskazano wyej, w zawodzie radcy prawnego czsto ma to miejsce ustnie (podobnie jak w zawodzie adwokata, lecz inaczej ni w zawodzie notariusza por. wyrok z 30 listopada 2011 r., sygn. K 1/10, OTK ZU nr 9/A/2011, poz. 99). Na marginesie mona doda, e konieczno ustnej weryfikacji umiejtnoci kandydatw ustawodawca dostrzeg w odniesieniu do sdziw, prokuratorw, komornikw sdowych i doradcw podatkowych (por. art. 33 ust. 1 oraz art. 36 ust. 3 w zwizku z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury, Dz. U. Nr 26, poz. 157, ze zm.; art. 31 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sdowych i egzekucji, Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376; art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym, Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213). Stanowi to dodatkowy argument podwaajcy konstytucyjno zaskaronych przepisw. 3. Uwagi co do uzasadnienia wyroku w pozostaej czci. Niezalenie do powyszego, mam take kilka zastrzee co do uzasadnienia wyroku w pozostaej czci, ktre moim zdaniem s warte krtkiego zasygnalizowania. 3.1. Po pierwsze, mj zdecydowany sprzeciw budzi stwierdzenie wikszoci skadu orzekajcego, e od decyzji ustawodawcy zaley () wyposaenie wykreowanych samorzdw zawodowych w konstytucyjn gesti sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodu (cz. III, pkt 2.2.5 in fine uzasadnienia wyroku). Uwaam, e od decyzji ustawodawcy zaley jedynie powoanie samorzdu zawodowego zawodu zaufania publicznego, przy czym powinien on kierowa si zarwno koniecznoci ochrony interesu publicznego, jak i uwzgldnia pewne minimum treciowe pojcia zawd zaufania publicznego, ugruntowane w doktrynie i orzecznictwie. Tworzenie samorzdw zawodowych zawodw zaufania publicznego jest prawem, a nie obowizkiem ustawodawcy (wskazuje na to sformuowanie mona tworzy, zawarte w art. 17 ust. 1 Konstytucji), wobec czego naley przyj, e Konstytucja dopuszcza istnienie zawodw zaufania publicznego bez samorzdw zawodowych (w obecnym stanie prawnym takim zawodem s np. doradcy inwestycyjni, por. charakterystyka tego zawodu w wyroku z 12 maja 2009 r., sygn. P 66/07, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 65). Jeeli jednak ustawodawca zdecydowa si na stworzenie w drodze ustawy samorzdu zawodu zaufania publicznego, to organizacja ta musi odpowiada warunkom zawartym w art. 17 ust. 1 Konstytucji i by

82 zdolna do speniania zaprogramowanych w tym przepisie funkcji (reprezentowania osb wykonujcych zawody zaufania publicznego i sprawowania pieczy nad naleytym wykonywaniem tych zawodw w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony). Funkcje samorzdw zawodowych zawodw zaufania publicznego zostay przesdzone bezporednio w Konstytucji i nie mog by pozostawione do decyzji ustawodawcy. 3.2. Po drugie, mj niepokj budzi take stwierdzenie, e sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu zaufania publicznego zakada pewien wspudzia samorzdu zawodowego w ustalaniu zasad egzaminu zawodowego. () Organy danego samorzdu powinny mie zagwarantowane ustawowo prawo do wyraenia opinii w tej kwestii, tak aby mogy w ten sposb wywiera wpyw na ksztat egzaminu (cz. III, pkt 3.3.5 uzasadnienia wyroku). Przekonany jestem, e w porwnaniu z dotychczasowym orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego teza ta znacznie deprecjonuje rol samorzdu zawodowego w ksztatowaniu zasad naboru do zawodu. Naley przypomnie, e w powoanym wyroku o sygn. K 6/06 Trybuna Konstytucyjny stwierdzi, e elementem pieczy nad naleytym wykonywaniem zawodw zaufania publicznego jest odpowiednio znaczcy wpyw na zasady odbywania aplikacji adwokackiej (por. podobnie powoany wyrok o sygn. K 30/06, dotyczcy egzaminu na aplikacj radcowsk). A minori ad maius, zasada ta powinna wic tym bardziej odnosi si do egzaminw koczcych aplikacj i przesdzajcych o przyjciu do zawodu radcy prawnego. Wpyw samorzdu zawodowego na te egzaminy nie moe by dowolny (minimalny), ale musi by odpowiednio znaczcy (co nie znaczy, e decydujcy). Na tle niniejszej sprawy nie dostrzegam adnego argumentu przemawiajcego za koniecznoci uznania, e dotychczas okrelona przez Trybuna Konstytucyjny rola samorzdw zawodowych (wspdecydowanie o ksztacie egzaminu zawodowego) wymaga ograniczenia. 3.3. Po trzecie, uzasadnienie orzeczenia odnonie do likwidacji moliwoci przystpienia do poprawkowego egzaminu radcowskiego przez osoby zdajce ten egzamin w 2009 r. (cz. III, pkt 12 uzasadnienia wyroku), zawiera moim zdaniem istotn luk. Brakuje w nim mianowicie rozwaenia istotnej kwestii formalnej, przesdzajcej o dopuszczalnoci wydania wyroku. Art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy o radcach prawnych ma charakter intertemporalny i odnosi si do jednorazowych zasad przeprowadzania egzaminu radcowskiego w 2009 r. Biorc pod uwag, e osoby, ktre nie zday tego egzaminu, mogy prbowa uzyska uprawnienia w kolejnych latach (take przystpujc do egzaminu w 2010 r. i 2011 r.), powstaje wtpliwo, czy regulacja ta w dalszym cigu moe wywiera skutki prawne (a wic jest w momencie wydawania wyroku przepisem obowizujcym w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Jeeli wszystkie te osoby ponownie przystpiy do egzaminu (czego nie udao si ani potwierdzi, ani wykluczy w toku postpowania), naleaoby uzna, e regulacja zawarta w art. 16 ust. 1 w zwizku z art. 16 ust. 3 ustawy o radcach prawnych zostaa ju nieodwracalnie skonsumowana i utracia moc obowizujc (por. analogiczna konkluzja w odniesieniu do przepisw epizodycznych w postanowieniu z 24 marca 2009 r., sygn. U 6/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 37 dotyczcym pomocy ze rodkw unijnych dla gospodarstw niskotowarowych oraz 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42 dotyczcym rodkw na podwyki dla pracownikw samodzielnych zakadw opieki zdrowotnej). Problem ten nie zosta dostrzeony w uzasadnieniu orzeczenia, ktre naley tym samym uzna za niepene.

83

Z powyszych powodw zgoszenie zdania odrbnego uznaem za konieczne.