Rafa Ryszka, Swoboda przemieszczania si sportowcw w Unii Europejskiej, Studia Europejskie, 4/2004, s. 69-86.

Od pocztku XX wieku zwikszaa si rola sportu w yciu publicznym Europy. Jeli do koca lat 50. tego stulecia mona go byo kwalifikowa przede wszystkim w kategoriach wysiku fizycznego i wspzawodnictwa, to druga poowa wieku rozpoczynaa nowy etap w historii sportu. Wida byo coraz wyraniej jego powizania z wieloma rnymi dziedzinami ycia, a take prawem europejskim. Sowo sport nie zostao jednak wymienione ani w Traktacie Rzymskim z 1957 r., Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r., Traktacie z Maastricht z 1992 r., ani te w Traktacie Amsterdamskim z 1997 r. Brak odniesienia do niego w traktatach zaoycielskich jest zrozumiay, gdy jednym z gwnych celw Wsplnot Europejskich byo stworzenie wsplnego rynku, za sportu nie traktowano w kategoriach ekonomicznych, a zarobki wczesnych zawodnikw byy nieporwnywalne do obecnych. Mimo e sport nie wchodzi wprost w zakres kompetencji organw UE, nie oznacza to, i prawo europejskie nie obejmuje go swoimi przepisami. Dzi wraz ze wzrastajcymi zarobkami sportowcw, towarzyszcymi im umowami sponsoringowymi, prawami telewizyjnymi do transmisji itp. sport uleg komercjalizacji i rzdzi si prawami ekonomii.1 Z tych wzgldw podlega zasadom prawa europejskiego i okrelona w Traktacie Rzymskim swoboda przemieszczania si pracownikw znajduje zastosowanie take w odniesieniu do sportu zawodowego. Dzieje si tak pomimo licznych sprzeciww ze strony wadz federacji sportowych, ktre ingerencj prawa wsplnotowego postrzegaj Potrzeba ingerencji prawa europejskiego w sport zawodowy pojawia si na pocztku lat 70., najpierw w odpowiedziach Komisji Europejskiej na pytania parlamentarzystw, pniej w orzeczeniach Europejskiego Trybunau Sprawie-dliwoci. Stanowcze stanowisko ETS byo bardzo istotne w pierwszych latach orzecznictwa w obliczu ostrego sprzeciwu ze strony wadz sportowych nie chccych podporzdkowania prawu europejskiemu zasad rzdzcych sportem. Z kolejnych wyrokw ETS wynikao, e sport zawodowy podlega prawu wsplnotowemu,3 szczeglnie w zakresie swobodnego przepywu pracownikw i wolnej konkurencji: Biorc pod uwag cele Wsplnoty, sport podlega prawu europejskiemu w takim zakresie w jakim stanowi dziaalno ekonomiczn rozumian zgodnie z wymow artykuu 2 Traktatu.4 Pocztkowo konflikt pomidzy reguami prawa europejskiego a opiniami federacji sportowych dotyczy ograniczonej liczby zawodnikw pochodzcych z jednych pastw czonkowskich w klubach sportowych innych krajw. Limity zawodnikw byy podtrzymane przez federacje narodowe i midzynarodowe, pomimo orzecze ETS w sprawie Walrave i Koch5 z 1974 r. i w sprawie Don z 1976 r. stwierdzajcych ich niezgodno z prawem europejskim. Radykalna zmiana nadesza wraz z orzeczeniem w sprawie Bosman z 1995 r. likwidujcym ostatecznie limity zawodnikw pochodzcych z innych pastw czonkowskich w klubach sportowych wszystkich krajw unijnych. Orzeczenie to spotkao si z ostr krytyk grup kierujcych sportem profesjonalnym, opowiadajcych si za zachowaniem tego rodzaju limitw. Wiele kontrowersji na tle swobody przemieszczania si w UE wzbudza kwestia zawodnikw bdcych obywatelami pastw trzecich. Jednake wydane 3 lutego 2000 r. orzeczenie Trybunau Administracyjnego z Nancy w sprawie polskiej koszykarki Lilii Malaji stanowi istotny krok w przyznaniu prawa do swobodnego przemieszczania si w obrbie UE rwnie graczom pochodzcym z krajw trzecich. W uzasadnieniu swojego orzeczenia Trybuna powouje si na Ukad Europejski ustanawiajcy stowarzyszenie midzy Polsk a Wsplnotami Europejskimi i ich pastwami czonkowskimi z 16 grudnia 1991 r.8 zakazujcy dyskryminacji narodowociowej w zakresie warunkw pracy. Wyrok ten zosta uznany przez pras midzynarodow za eksplozj granic sportu w Europie, poniewa Wsplnoty podpisay ukady, podobne jak ten z Polsk, z 24 pastwami Europy rodkowej i Wschodniej oraz krajami Maghrebu. 1. Od swobodnego przemieszczania si pracownikw do obywatelstwa europejskiego Jedna z podstawowych wolnoci gwarantowanych przez prawo wsplnotowe swoboda przepywu pracownikw zostaa wprowadzona na mocy art. 39-42 Traktatu ustanawiajcego Europejska Wsplnot Gospodarcz (Traktat Rzymski). Art. 3 tego Traktatu okrela, i w celu realizacji zada okrelonych w poprzednim artykule dziaalno Wsplnoty obejmuje, na warunkach i zgodnie z harmonogramem przewidzianym w niniejszym Traktacie (...) zniesienie midzy Pastwami Czonkowskimi przeszkd w swobodnym przepywie osb, usug i kapitau. Art. 12 Traktatu wprowadza zasad zakazu dyskryminacji ze wzgldu na narodowo,10 za artyku 39 precyzuje: 1. Zapewnia si swobodny przepyw pracownikw wewntrz Wsplnoty najpniej z dniem upywu okresu przejciowego. 2. Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze wzgldu na przynaleno pastwow midzy pracownikami Pastw Czonkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunkw pracy. 3. Z zastrzeeniem ogranicze uzasadnionych wzgldami porzdku publicznego, bezpieczestwa publicznego i zdrowia publicznego, swoboda ta obejmuje prawo: a) ubiegania si o rzeczywicie oferowane miejsca pracy, b) swobodnego przemieszczania si w tym celu po terytorium Pastw Czonkowskich, c) przebywania w jednym z Pastw Czonkowskich w celu podjcia tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczcymi zatrudniania pracownikw tego Pastwa, d) pozostawania na terytorium Pastwa Czonkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisj w rozporzdzeniach wykonawczych.

Prawo do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej zapewniaj art. 43 i nastpne definiujc, i ograniczenia w zakresie swobody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez obywateli jednego z pastw czonkowskich na terytorium innego spord nich s zakazane. Odnosi si to rwnie do ogranicze w zakadaniu agencji, oddziaw i filii przez obywateli jednego pastwa czonkowskiego dziaajcych na terytorium innego pastwa czonkowskiego (art. 43). Zarazem art. 50 Traktatu precyzuje: Usugami w rozumieniu niniejszego Traktatu s wiadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie s objte postanowieniami o swobodnym przepywie towarw, kapitau i osb. Usugi obejmuj zwaszcza: a) dziaalno o charakterze przemysowym, b) dziaalno o charakterze handlowym, c) dziaalno rzemielnicz, d) wykonywanie wolnych zawodw. W formie przyjtej w Traktacie Rzymskim swoboda przepywu pracownikw rozpatrywana jest pod ktem ekonomicznym jako prawo wykonywania dziaalnoci zawodowej przez obywateli pastw czonkowskich na terenie innego pastwa czonkowskiego. Swobodny przepyw pracownikw, jako jedna z podstawowych wolnoci Wsplnoty, zosta potwierdzony w Jednolitym Akcie Europejskim z lutego 1986 r. Jeli chodzi o prawo wtrne, proces wprowadzania zasady swobodnego przepywu pracownikw, a pniej swobodnego przepywu osb, przebiega etapami. Osoby korzystajce z tej swobody napotykay w pocztkach jej wdraania w ycie liczne przeszkody, co wynikao rwnie z faktu, i niektre pastwa czonkowskie dyy do zachowania regulacji chronicych ich rynki pracy. Stopniowe tworzenie wsplnotowego rynku pracy nastpowao wraz z rozporzdzeniem 38/64 i dyrektyw 64/240 z 25 marca 1964 r.12 Dziki tym aktom przeamany zosta monopol narodowych rynkw pracy, ktre zostay otwarte dla obywateli pastw czonkowskich. Byo to otwarcie czciowe, gdy pastwa czonkowskie zachoway prawo czasowego zawieszenia dostpu do ich rynku pracy w stosunku do obywateli innych pastw czonkowskich. Przeom w otwarciu rynkw pracy dla obywateli pastw UE nastpi wraz z postanowieniami zawartymi w rozporzdzeniu 1612/68 i dyrektywie 68/360 z 15 padziernika 1968 r.13 Te dwa dokumenty okreliy zasady swobodnego przepywu pracownikw w formie istniejcej do dzi.14 Istotna jest zapisana w tych dokumentach swoboda przemieszczania si i rwno traktowania pracownikw. Ta pierwsza jest uznana za podstawow wolno pracownikw pastw czonkowskich i ich rodzin. Dziki tym aktom nabywaj oni prawo do wykonywania dziaalnoci zawodowej, zgodnie z ich uznaniem, w kadym miejscu Wsplnoty. Kolejnym krokiem do uproszczenia zasad przemieszczania si pracownikw byo uregulowanie kwestii ich praw socjalnych w rozporzdzeniu Rady Ministrw z 14 lutego 1971 r. dotyczcym ubezpiecze spoecznych dla pracownikw i ich rodzin przemieszczajcych si po obszarze Wsplnoty. Wraz z upywem czasu nastpowaa ewolucja swobody przemieszczania si osb. Majca na pocztku charakter jedynie ekonomiczny i skierowana do okrelonej grupy spoecznej pracownikw dzi rozszerzona zostaa na inne grupy, stwarzajc moliwo przemieszczania si take osobom nieaktywnym zawodowo. Tak wic dziki wprowadzonym w ycie aktom prawnym i orzeczeniom Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci krg osb uprawnionych do swobodnego przemieszczania znacznie si rozszerzy. Jednake obywatele pastw czonkowskich napotykaj cigle liczne utrudnienia w realizacji tej swobody. Zasadniczo mona wyrni trzy typy ogranicze swobody przemieszczania si na obszarze Wsplnoty. Pierwsze wynika z zagroenia porzdku, bezpieczestwa i zdrowia publicznego. W przypadku zaistnienia takiego ryzyka pastwo moe zabroni wstpu na swoje terytorium lub wydali osob, ktra swoj obecnoci moe stanowi zagroenie. Drugie obejmuje kwestie zatrudnienia. Dotyczy to sektora administracji publicznej, do ktrego dostp, jeli praca jest zwizana z uczestniczeniem w wykonywaniu wadzy publicznej, moe by zarezerwowany wycznie dla obywateli danego pastwa. W tej grupie mona rwnie wymieni ograniczenia zwizane z uznaniem kwalifikacji zawodowych i wyksztacenia. Istotn przeszkod jest tu bariera jzykowa utrudniajca niejednokrotnie danej osobie podjcie pracy odpowiadajcej jej kompetencjom. Mona jeszcze wskaza trzeci rodzaj ogranicze o charakterze socjalnym. Obejmuje ono osoby bezrobotne oraz osoby, ktre nie posiadaj wystarczajcych rde utrzymania, aby mc osiedli si na terenie innego pastwa czonkowskiego. Osiedlanie si tych osb nie jest moliwe w innym pastwie czonkowskim w obawie przed obcieniem organw pomocy spoecznej pastwa przyjmujcego obowizkiem zapewnienia takiej osobie rde utrzymania. W obliczu rozwoju swobody przepywu osb i otwarcia rynkw pracy dla obywateli pastw czonkowskich Wsplnoty widoczny staje si brak wsplnej polityki migracyjnej wobec pastw trzecich. Pastwa czonkowskie chroni wasne rynki pracy prowadzc wasn polityk migracyjn, w nastpstwie ktrej obywatele pastw trzecich nie mog swobodnie przemieszcza si i przebywa na terenie Wsplnoty. Fakt przyjcia obywatela pastwa trzeciego na terytorium pastwa czonkowskiego dotyczy jedynie terytorium danego pastwa i osoba ta nie ma prawa do przebywania na terytorium innego pastwa czonkowskiego ani tym bardziej do osiedlenia si. Polityka migracyjna pastw czonkowskich w odniesieniu do pastw trzecich organizowana jest w formie umw o wsppracy. Co do pryncypiw, pastwa czonkowskie maj swobod w okrelaniu zasad pobytu i pracy w stosunku do obywateli pastw trzecich. Umowy stowarzyszeniowe, a przede wszystkim umowa z Turcj, przytaczana czsto przez ETS, reguluj jedynie sytuacj osb ju przebywajcych legalnie na rynku pracy Pastw Czonkowskich. Obywatele tych pastw trzecich, ktre podpisay umowy stowarzyszeniowe nie mog korzysta z prawa pobytu, maj jednak prawo do powoania si na zapis o zakazie dyskryminacji osb, ktre przebywaj ju legalnie na terenie Wsplnoty. Mog oni rwnie wpywa na prawo do zatrudnienia, jak ma to miejsce w przypadku umowy stowarzyszeniowej z Turcj, na mocy ktrej obywatele tureccy, przebywajcy przez okrelony czas na terenie Wsplnoty i

pracujcy tam, maj bezwarunkowe prawo do poszukiwania i dostpu do dziaalnoci zawodowej. Trybuna Sprawiedliwoci precyzuje rwnie, e prawo obywatela pastwa trzeciego do pracy zawiera w sobie prawo do pobytu. Jednym z wyjtkw od zasady wyczenia obywateli pastw trzecich z korzystania ze swobody przemieszczania si pracownikw na terenie Wsplnoty s, obok rodzin obywateli pastw czonkowskich pochodzenia pozawsplnotowego, obywatele pastw sygnatariuszy umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, ktra wesza w ycie w 1994 r. Dotyczy to przede wszystkim dwch pastw Norwegii i Islandii ktrych obywatele maj prawo do poruszania si w europejskiej strefie swobodnego przemieszczania si pracownikw. Tendencja do zamykania wsplnotowych rynkw pracy zostaa potwierdzona wzmocnieniem okrelonej w Traktacie z Maastricht wsppracy w zakresie polityki migracyjnej z pastwami trzecimi. Traktat Amsterdamski wprowadza ju pojcie wsplnotowej polityki migracyjnej wobec pastw trzecich. Jednake prba przekazania czci uprawnie w tym zakresie na rzecz Wsplnoty zostaa pocztkowo skutecznie zablokowana przez zapisy konstytucji pastw czonkowskich. Stanowczy sprzeciw wyrazia m.in. Francja. Zgodnie z orzeczeniem Francuskiej Rady Konstytucyjnej, przekazanie kompetencji w zakresie polityki migracyjnej organom wsplnotowym mogo wpyn na zachwianie francuskiej suwerennoci narodowej. Po wejciu w ycie Traktatu o Unii Europejskiej niezbdna staa si rewizja niektrych zapisw konstytucyjnych, za ich wprowadzenie stanowi pewien postp w tworzeniu wsplnotowej polityki migracyjnej wobec pastw trzecich. Wprowadzone przez art. 8 Traktatu o Unii Europejskiej pojcie obywatelstwa europejskiego jest bez wtpienia wyzwaniem na przyszo dla UE. Zapis ten potwierdza podstawowy atrybut takiego obywatelstwa, ktrym jest prawo do przemieszczania si i pobytu na terytorium Pastw Czonkowskich. Podtrzymuje jednak wystpujce ograniczenia w zakresie swobodnego przemieszczania si i pobytu na obszarze Wsplnoty oraz nie nadaje tej swobodzie charakteru bezwarunkowego; nie rozcigajc zakresu swobodnego przemieszczania si osb poza granice okrelone przez pierwotne i wtrne prawo wsplnotowe. Niektre elementy tworzce pojcie obywatelstwa europejskiego, w ujciu Traktatu o Unii Europejskiej, mog by analizowane jako pochodne prawa do przemieszczania si i pobytu jest nim choby prawo do gosowania w wyborach samorzdowych i europejskich (art. 8). Pojcie obywatelstwa europejskiego jest, jak uwaaj niektrzy badacze, rezultatem ewolucji ustawodawstwa europejskiego zmierzajcego w kierunku zacieniania integracji, m.in. w ramach Jednolitego Rynku. 2. Definicja pojcia dziaalno sportowa Swoboda przemieszczania si osb obejmuje swym zasigiem sport traktowany jako dziaalno ekonomiczn, co jednoczenie wyklucza jej zastosowanie w przypadku, gdy nie speni on takich warunkw. Europejski Trybuna Sprawiedliwoci przyj tak definicj w wielu orzeczeniach dotyczcych sportu. 2.1. Zastosowanie swobody przemieszczania si w przypadkach kwalifikowania sportu jako dziaalnoci ekonomicznej Pierwszym orzeczeniem ETS dotyczcym zastosowania prawa europejskiego w odniesieniu do sportu byo orzeczenie w sprawie Walrave z 12 grudnia 1974 r. Sprawa dotyczya zgodnoci regulaminu Midzynarodowej Unii Rowerowej z prawem wsplnotowym. Wedug tego regulaminu od 1973 r. trener musi mie t sam narodowo co trenowany przez niego zawodnik, co jest niezgodne z uregulowaniami wynikajcymi z art. 12, 1 oraz art. 39 i 49 Traktatu oraz z rozporzdzeniem Rady 1612/68 z 15 padziernika 1968 r. W swoim orzeczeniu Trybuna stwierdzi, i majc na uwadze cele Wsplnoty, uprawianie sportu podlega prawu wsplnotowemu w zakresie w jakim stanowi on dziaalno ekonomiczn zgodnie z treci art. 2 Traktatu. W sytuacji, gdy taka dziaalno ma charakter wiadczenia pracy lub odpatnego wiadczenia usug, podlega zakresowi zastosowania, w zalenoci od przypadku, art. 48-51 lub art. 59-66 Traktatu. Do zapisw tych stosuje si regu generaln art. 12 Traktatu, zakazujc jakiejkolwiek dyskryminacji opartej na narodowoci w wykonywaniu okrelonych przez artyku dziaalnoci. W zwizku z tym dokadna natura zwizku prawnego, na podstawie ktrej te wiadczenia s wykonane, jest obojtna, gdy regua zakazujca dyskryminacji obejmuje cao wiadcze pracy lub usug. Jednake zakaz ten nie dotyczy skadu druyn sportowych, przede wszystkim za druyn narodowych. Skad tych druyn jest zagadnieniem dotyczcym wycznie sportu i obcym wykonywaniu dziaalnoci ekonomicznej.30 Podobny charakter miao orzeczenie ETS w sprawie Don z 14 lipca 1976 r. dotyczce dwch artykuw regulaminu Woskiej Federacji Sportu, zgodnie z ktrym zawodnicy przyjci do federacji pikarskiej mogli uczestniczy w spotkaniach pikarskich, jednake prawo do przyjcia do tej federacji mieli tylko zawodnicy narodowoci woskiej. W sprawie tej Trybuna potwierdzi stanowisko przyjte w orzeczeniu Walrave w zakresie definicji sportu jako dziaalnoci ekonomicznej oraz precyzowa, e regua ta bdzie miaa zastosowanie w przypadku sportowcw zawodowych lub pzawodowych, ktrzy wykonuj dziaalno zarobkow lub wiadcz odpatne usugi. Dyspozycje te nie zakazuj jednak uregulowa lub praktyk wykluczajcych z powodw nieekonomicznych graczy zagranicznych z uczestnictwa w niektrych spotkaniach wynikajcych z ich charakteru i specyfiki idotyczcych jedynie sportu jako takiego. Mog to by na przykad spotkania pomidzy druynami narodowymi rnych krajw. Syntezy zapisw wynikajcych z orzecze ETS w sprawie Walrave i Don dokona Adwokat Generalny w konkluzjach dotyczcych sprawy Bosman. S one nastpujce: 1. Regulaminy prywatnych stowarzysze sportowych podlegaj rwnie prawu wsplnotowemu; 2. Sport podlega prawu europejskiemu w takim zakresie, w jakim stanowi element ycia ekonomicznego; 3. Dziaalno zawodowych graczy pikarskich, bdc dziaalnoci odpatn, podlega rwnie prawu wsplnotowemu; 4. Dziaalno regulowana jest bd przez art. 39 bd przez art. 49 bez tworzenia adnych rnic;

5. ETS dopuszcza pewne wyjtki od tych zakazw. Gdy w orzeczeniu Walrave Trybuna wprowadzi cakowity zakaz dyskryminacji w przygotowywaniu druyn sportowych, to w orzeczeniu Don dopuszcza ograniczenie uczestnictwa zawodnikw zagranicznych w niektrych spotkaniach. W obu orzeczeniach Trybuna dopuszcza ograniczenia jedynie z powodw nieekonomicznych dotyczcych wycznie sportu.32 Jurysprudencja w sprawie Bosman odpowiada na wtpliwoci rzdu niemieckiego, ktry twierdzi, e w wikszoci przypadkw sport, zwaszcza pika nona, nie ma charakteru dziaalnoci ekonomicznej. Europejski Trybuna Sprawiedliwoci uzna jednak za niezgodne z prawem wyznaczane przez federacje pikarskie limity liczbowe zawodnikw w druynach pikarzy pochodzcych z innego pastwa czonkowskiego oraz opaty transferowe za pikarzy, ktrych kontrakt si koczy. Trybuna stwierdzi, i przypomina si, e majc na uwadze cele Wsplnoty, uprawianie sportu podlega prawu wsplnotowemu w zakresie, w jakim stanowi on dziaalno ekonomiczn zgodnie z treci art. 2 Traktatu. Tak jest w przypadku sportowcw zawodowych lub pzawodowych, ktrzy wykonuj dziaalno zarobkow lub wiadcz odpatne usugi. Naley rwnie zaobserwowa, e w kadym przypadku, aby mc zastosowa prawo wsplnotowe dotyczce swobodnego przepywu osb, nie jest konieczne, aby pracodawca wykaza, i prowadzi przedsibiorstwo, poniewa wystarczy stwierdzenie istnienia stosunku pracy lub woli okrelenia takiej relacji. Zastosowanie art. 39 Traktatu nie jest tym bardziej wyczone, poniewa zasady dotyczce transferw kierowane s bardziej zwizkami ekonomicznymi, ni stosunkami pracy pomidzy klubami i zawodnikami. W efekcie zobowizanie do uregulowania opat transferowych przy okazji zatrudnienia sportowca przez inny klub wpywa na zwikszenie moliwoci sportowcw do poszukiwania pracy oraz na warunki na jakich oferty pracy s proponowane. Jeli chodzi za o rozdzielenie aspektw ekonomicznych i sportowych piki nonej, Trybuna uzna w sprawie Don w punktach 14 i 15, e przepisy wsplnotowe w zakresie swobodnego przepywu osb i usug nie sprzeciwiaj si uregulowaniom czy praktykom usprawiedliwionym nieekonomicznym charakterem sprawy oraz dotyczcym specyfiki i charakteru niektrych spotka. Trybuna podkreli jednak, e to ograniczenie przepisw musi by limitowane do specyficznych przypadkw. Nie mona si na nie powoywa, aby wyczy spod regulacji Traktatu kad inn dziaalno sportow. Podobnie w orzeczeniu w sprawie Delige z 11 kwietnia 2000 r. dotyczcym legalnoci kryteriw selekcji w wietle prawa wsplnotowego oraz w sprawie Lehtonen35 z 13 kwietnia 2000 r. dotyczcym okresw transferu sportowcw, ETS powtrzy definicj sportu jako dziedziny ekonomicznej, ktra podlega jurysdykcji prawa europejskiego, podkrelajc zarazem spoeczny charakter sportu. Trybuna odwoa si przy tym do deklaracji nr 29 dotyczcej sportu, doczonej w aneksie do Traktatu Amsterdamskiego. Deklaracja ta podkrela szczeglnie spoeczny charakter sportu i zachca instytucje UE do zwrcenia wikszej uwagi na sport amatorski. 2.2. Wyczenie swobody przemieszczania si w sytuacji, gdy sport nie stanowi dziaalnoci ekonomicznej Konstruujc definicj sportu jako dziaalnoci ekonomicznej ETS okreli rwnoczenie reguy przemieszczania si sportowcw. Zasadniczo ograniczenia te stosuje si w trzech przypadkach: spotka pomidzy druynami narodowymi, kryteriw selekcji do turniejw midzynarodowych oraz okresw transferowych. a) Spotkania pomidzy druynami narodowymi W takich przypadkach nie ma zastosowania zasada swobody przemieszczania si i zakaz dyskryminacji. ETS podkreli to w orzeczeniu z 12 grudnia 1974 r. w sprawie Walrave i Koch,37 definiujc, e zakaz dyskryminacji oparty na narodowoci, okrelony w art. 7, 48 i 59 Traktatu, nie stosuje si do skadu druyn sportowych, w szczeglnoci druyn narodowych. Skad tych druyn jest zagadnieniem zalenym wycznie od sportu i jako taki jest obcy dziaalnoci ekonomicznej. Podobnie w orzeczeniu Don z 1976 r. Trybuna podkreli, e przepisy dotyczce swobodnego przepywu pracownikw nie przeciwstawiaj si uregulowaniom lub praktykom wykluczajcym z powodw nieekonomicznych zawodnikw cudzoziemskich z uczestnictwa w niektrych spotkaniach wynikajcych ze specyficznego charakteru tych spotka i dotyczcych jedynie sportu jako takiego, jak na przykad spotkania druyn narodowych dwch pastw. Zakaz uczestnictwa sportowcw zagranicznych w druynach narodowych jest sam w sobie oczywisty, poniewa narodowo zawodnikw tworzcych druyn jest jej istot. b) Kryteria selekcji do turniejw midzynarodowych Dyskusja na temat niestosowania zasady swobodnego wiadczenia usug podjta zostaa w zwizku ze spraw belgijskiej zawodniczki judo Christelle Delige, ktra zostaa wykluczona przez Belgijsk Lig Judo z uczestnictwa w niektrych turniejach midzynarodowych kwalifikujcych do igrzysk olimpijskich. Powodem wykluczenia podanym przez wadze Ligi by status zawodniczki w ich interpretacji uprawianie judo pzawodowo czy zawodowo wyklucza z udziau w zawodach, poniewa uprawianie tego sportu w Europie, a szczeglnie w Belgii, odbywa si na poziomie amatorskim. ETS orzek, e kryteria selekcji nie stanowi ograniczenia w swobodzie wiadczenia usug, gdy s one nierozcznie zwizane z organizacj takich zawodw: zasada nakazujca sportowcowi uprawiajcemu sport pzawodowo lub zawodowo czy osobie, ktra zamierza wykonywa w ten sposb sport, posiadanie pozwolenia lub bycie wybranym przez swoj federacj do uczestnictwa w wysokich rang zawodach midzynarodowych (...) nie stanowi ograniczenia w wykonywaniu swobodnego wiadczenia usug zakazanego przez art. 59 Traktatu (obecnie art. 49 TWE).40 c) Okresy transferowe W niektrych sportach zbiorowych istniej okresy, podczas ktrych dokonywanie transferw zawodnikw jest dozwolone i takie, kiedy nie mona ich przeprowadza. Problematyka ta stanowia przedmiot sporu w sprawie fiskiego

koszykarza Jyri Lehtonena, ktry zosta zatrudniony przez klub belgijski po upywie okresu, kiedy mona byo dokona transferu i w zwizku z tym nie mg uczestniczy w rozgrywkach o mistrzostwo Belgii. Orzeczenie ETS w tej sprawie nie byo jednoznaczne. Trybuna wskaza, e przepisy zakazujce sportowcom zawodowym uczestnictwa w zawodach, jeli transfer mia miejsce po przekroczeniu okrelonego terminu transferw, stanowi przeszkod w stosowaniu zasady swobodnego przemieszczania si pracownikw. Wynika to z faktu, e art. 39 Traktatu sprzeciwia si stosowaniu przez organizacje sportowe w Pastwach Czonkowskich regu zakazujcych klubowi koszykarskiemu uczestnictwa w spotkaniach mistrzostw narodowych zawodnikw pochodzcych z innych Pastw Czonkowskich, ktrzy zostali przeniesieni do klubu po upywie daty umoliwiajcej wykonanie transferu. Moliwe jest zastosowanie takiego ograniczenia z przyczyn obiektywnych dotyczcych jedynie sportu jako takiego lub zwizanych z rnicami istniejcymi pomidzy sytuacj sportowcw pochodzcych z federacji nalecej do strefy europejskiej lub zawodnikw pochodzcych z federacji, ktra nie naley do wymienionej strefy. Tym samym decyzja Trybunau potwierdza, e z jednej strony, zakaz zatrudniania graczy po upywie okrelonej daty stanowi przeszkod w realizacji zasady swobodnego przemieszczania si pracownikw, z drugiej za, e zakaz ten jest dopuszczalny z przyczyn nieekonomicznych, dotyczcych sportu jako takiego. 3. Problematyka sportu amatorskiego Europejski Trybuna Sprawiedliwoci nie wycza bezwarunkowo sportu amatorskiego z zakresu przedmiotowego Traktatu. Jednake Komisja Europejska wydaje si waha z postawieniem tezy, zgodnie z ktr sport amatorski mgby by uznawany za dziaalno ekonomiczn. Wedug Komisji, sport podlega jurysdykcji prawa wsplnotowego jeli stanowi dziaalno ekonomiczn, a sportowiec otrzymuje wynagrodzenie za wiadczone usugi. Nagrody, puchary i inne sportowe trofea nie mog by zakwalifikowane do kategorii dochodw. Poniewa sport amatorski nie wypenia powyszych kryteriw, wydaje si by w opinii Komisji wyczony z zakresu przedmiotowego prawa wsplnotowego. W konsekwencji istnieje w sporcie amatorskim wiele przepisw wewntrznych dyskryminujcych zawodnikw w zakresie stosowania swobody przemieszczania si. Warunkiem jest, aby, jak to sprecyzowa Trybuna, przepisy te dotyczyy jedynie sportu jako takiego. Aspekty ekonomiczne wykonywania sportu amatorskiego pojawiy si na arenie prawno-sportowej dopiero niedawno. Wedug niepublikowanego zalecenia Sdu Odwoawczego z Namur z 16 lutego 1996 r. dotyczcego uprawiania judo w ostatnich latach sport przeywa ewolucj polegajc na zacieraniu rnic pomidzy amatorami i zawodowcami. Ta tendencja jest tym istotniejsza, e sport amatorski przeywa wzlot medialny a ci, ktrzy go praktykuj, staj si znani publicznoci i aktorom ekonomicznym i finansowym. Opinia ta bya echem projektu raportu Parlamentu Europejskiego dotyczcego sportu we Wsplnocie Europejskiej z 10 listopada 1993 r. Gwne przesania projektu s nastpujce: Realizacja Jednolitego Rynku pociga istotne konsekwencje dla organizacji sportowych i dla indywidualnych sportowcw. Zarwno aktywne upra-wianie sportu, jak i bierne uczestnictwo w zawodach sportowych zwizane s z aktywnoci ekonomiczn. Parlament Europejski wymaga, aby wszelkie przeszkody na drodze do uprawiania sportu we Wsplnocie Europejskiej wynikajce z narodowoci byy jak najszybciej wyeliminowane. Miliony obywateli Wsplnoty angauj swj czas, fundusze i energi w sport. Poniewa sta si jednym z elementw stymulujcych dziaalno ekonomiczn, podlega on jurysdykcji prawa europejskiego. Dziki sportowi powstaj i rozwijaj si dziedziny ekonomiczne: handel sprztem sportowym, sprzeda biletw, umowy handlowe, reklamowe oraz o pracy. Wszystkie te elementy podlegaj jurysdykcji prawa wsplnotowego. Uprawianie sportu amatorskiego mona rozwaa rwnie w kategoriach przygotowania do zawodowstwa , w zwizku z czym kluby i federacje sportowe zrzeszaj zarwno amatorw, jak i zawodowcw. W orzeczeniu w sprawach Gravier45 i Blaizot46 Trybuna, opierajc si na art. 12 Traktatu, potwierdzi stosowanie zasady rwnoci w dostpie do ksztacenia zawodowego, w tym studiw uniwersyteckich. Zgodnie z Traktatem, wiadczenie usugi musi zawiera w sobie element ekonomiczny. W przypadku sportu warunek ten jest speniony, jeli chodzi o organizatorw zawodw, sportowcw zawodowych lub pzawodowych. Pytanie pozostaje otwarte w przypadku sportowcw-amatorw. Naley zauway, e korzyci finansowe jakie sportowiec uzyskuje uprawiajc sport mona podzieli na powstajce albo w wyniku wiadcze sportowych, albo w wyniku wiadczenia usug reklamowych. Trybuna orzek, e art. 50 Traktatu nie wymaga, aby wykonana usuga bya opacana bezporednio przez beneficjanta.49 Z drugiej strony osoba, dla ktrej wiadczenie jest wykonywane nie musi zajmowa si profesjonalnie dan dziaalnoci.50 Tym samym osoba, dla ktrej przeznaczone jest wiadczenie, powinna mie dostp do wszystkich wiadcze ekonomicznych proponowanych na obszarze kadego pastwa czonkowskiego.51 Jeli art. 50 Traktatu definiuje usugi jako wiadczenia wykonywane tytuem odpatnym, to okoliczno, e w niektrych przypadkach wiadczenie jest wykonywane nieodpatnie nie zmienia jego kwalifikacji jako wiadczenia.52 Tym samym sportowiec korzystajcy z usug oferowanych przez federacje sportowe przy organizacji zawodw powinien by uznany jako beneficjant usug w sensie prawa wsplnotowego i korzysta z ochrony przewidzianej dla tego przypadku.53 4. Zastosowanie zasady swobody przemieszczania si w stosunku do sportowcw 4.1. Sport zawodowy a sport amatorski Analizujc orzeczenia ETS mona jednoznacznie stwierdzi, e prawo do swobody przemieszczania si obejmuje kadego sportowca zawodowego lub pzawodowego, bez wzgldu na dziedzin sportu jak uprawia, pod warunkiem, e ta stanowi dziaalno ekonomiczn w sensie art. 2 i 3 Traktatu. Problematyczna pozostaje wci kwestia sportu amatorskiego.

Sportowiec zawodowy jest osob wykonujc dziaalno w tej dziedzinie w sposb zawodowy odpatnie, bez wzgldu na form relacji prawnej czcej go z pracodawc. Moe to by zarwno osoba zwizana umow o prac, jak i osoba niezalena wiadczca usugi. Status prawny pracodawcy jest przy tym nieistotny: moe to by zarwno przedsibiorstwo handlowe, jak te stowarzyszenie. W przeciwiestwie do sportu zawodowego, osoby uprawiajce sport amatorsko nie otrzymuj wynagrodzenia jako takiego. W zwizku z tym, e takiego uprawiania sportu nie mona zakwalifikowa jako dziaalnoci gospodarczej, Komisja Europejska uznaa, e zapisy Traktatu dotyczce swobodnego prze-mieszczania si osb i wiadcze w tym przypadku nie maj zastosowania. Stan taki jest niezgodny z jurysprudencj ETS w zakresie swobody dostpu do wiadcze o charakterze rozrywkowym. W orzeczeniu w sprawie Komisja Europejska przeciw Francji54 z 7 marca 1996 r. Trybuna orzek, i dostp do wiadcze o charakterze rozrywkowym konstytuuje element swobody prze-mieszczania si gwarantowany kademu obywatelowi, przede wszystkim przez art. 48 Traktatu. (Wspomniana sprawa dotyczya niezgodnoci ustawodawstwa francuskiego, ktre rezerwowao wycznie dla obywateli francuskich prawo do zarejestrowania statku rozrywkowego.) Opierajc si na art. 6, 48 i 52 Traktatu i art. 7 rozporzdzenia 1251/7055 oraz art. 7 dyrektywy 75/3456 Trybuna stwierdzi, e prawo wsplnotowe gwarantuje kademu obywatelowi Pastwa Czonkowskiego wolno udania si do innego Pastwa Czonkowskiego w celu podjcia tam dziaalnoci zawodowej lub samozatrudnienia, jak rwnie prawo do zamieszkania tam po zakoczeniu dziaalnoci. Tym samym dostp do dziaalnoci rozrywkowej oferowanej w tym pastwie stanowi element swobody przemieszczania si. 4.2. Obywatelstwo sportowcw Ze swobody przemieszczania si korzystaj sportowcy zawodowi pastw czonkowskich oraz pozostaych trzech pastw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tj. Norwegii, Islandii, Liechtensteinu. W orzeczeniu w sprawie Bosman Europejski Trybuna Sprawiedliwoci orzek, e zasada swobodnego przemieszczania si pracownikw nie jest stosowana w sytuacjach jednoznacznie wewntrznych, tj. kiedy sportowiec chce si na ni powoa poszukujc pracy w pastwie, ktrego jest obywatelem: jurysprudencja definiuje jasno, e przepisy Traktatu w zakresie swobodnego przemieszczania si pracownikw, a przede wszystkim art. 48, nie mog by stosowane do sytuacji czysto wewntrznych Pastwa Czonkowskiego. Tym samym sportowiec zmieniajcy klub na terenie tego samego pastwa czonkowskiego nie bdzie mg powoa si na regulacje prawa wsplnotowego. Zasada ta zostaa potwierdzona w decyzji wydanej przez Dyrekcj Generaln ds. Konkurencji w sprawie Castiella i Ferragut przeciwko Francuskiej Federacji Koszykwki. Sprawa dotyczya skargi zoonej przez dwie koszykarki hiszpaskie, Reyes Castiella i Marin Ferragut. Podpisay one umow o prac z francuskim klubem BAC Mirande Gers na sezon sportowy 1997-1998. Wkrtce syndyk ogosi upado klubu i koszykarki zostay zaangaowane przez dwa inne kluby. Kluby te, po ogoszeniu zaprzestania dziaalnoci BAC Mirande Gers, zwrciy si do Francuskiej Federacji Koszykwki o wystawienie dokumentw dotyczcych przeniesienia. Wadze Federacji zakazay koszykarkom uczestnictwa w rozgrywkach w nowych klubach na podstawie regulaminu mistrzostw Francji, ktry precyzuje, e gracz moe reprezentowa w sezonie jedynie jedno zrzeszenie sportowe. Umowa z koszykarkami nie zostaa w zwizku z tym zawarta. Odwoujc si od decyzji Federacji koszykarki, po przejciu kolejnych etapw instytucji odwoawczych, zoyy skarg o pogwacenie zasady swobodnego przepywu pracownikw do Komisji Europejskiej. Skarga ta jednak zostaa uznana za bezzasadn i oddalona. Wraz z orzeczeniem ETS w sprawie Bosman kwestia swobodnego przepywu zawodowych sportowcw w obrbie UE zostaa definitywnie uregulowana. W dalszym cigu pozosta jednak aktualny problem zwizany z ograniczeniami w druynach zawodowych liczby sportowcw pochodzcych z pastw trzecich. Prawdziwym przeomem w tej dziedzinie byo wspomniane wczeniej orzeczenie Trybunau Administracyjnego z Nancy z 3 lutego 2000 r. w sprawie polskiej koszykarki Lilii Malaji. Bdc zawodniczk francuskiego klubu RC Strasbourg Basket nie moga ona, w wyniku decyzji Francuskiej Federacji Koszykwki, uczestniczy w rozgrywkach z powodu przekroczenia limitu zawodniczek pochodzcych z pastw trzecich. Trybuna z Nancy, powoujc si na art. 3759 Ukadu Europejskiego zakazujcy dyskryminacji z powodw narodowociowych w zakresie warunkw pracy, uzna za bezzasadn decyzj Federacji. Tym samym rozpoczto dyskusj dotyczc korzystania ze swobody przepywu osb przez sportowcw zawodowych bdcych obywatelami dwudziestu czterech pastw trzecich, ktre w podpisanych ukadach stowarzyszeniowych z UE zawary zapis regulujcy t kwesti. Jeli chodzi o sportowcw zawodowych innych narodowoci mona przytoczy jeszcze jeden dokument zawierajcy podobny zapis. Jest to umowa z Cotonou z 23 czerwca 2000 r. zawarta pomidzy UE a grup pastw Afryki, Karaibw i Pacyfiku. Umowa ta przewiduje w art. 13.3 zakaz dyskryminacji ze wzgldw narodowociowych w zakresie warunkw pracy. Takie porozumienia nie reguluj natomiast sytuacji sportowcw z innych regionw, jak obu Ameryk, Azji i Oceanii. Jedynym rodkiem, jakim dysponuj obywatele tych pastw przeciwko limitom zawodnikw z pastw trzecich jest powoanie si na pogwacenie zasady powszechnego dostpu do zawodw sportowych.