Turystyka Osób Niepełnosprawnych W PTTK Zarys Historyczny

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami. Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.
Nr 3/2009
Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym
SPIS TRECI
Leszek Ploch W krgu kultury osb niepenosprawnych Czesaw lusarczyk Technologie informacyjne szans dla niepenosprawnych Volker Sieger Brak barier w dziedzinie budownictwa i transportu w Niemczech w wietle Konwencji ONZ Praw Osb Niepenosprawnych Krzysztof Kaperczak Niepenosprawni w transporcie miejskim Maria Maranda Turystyka osb z niepenosprawnoci skupionych wok Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii Turystyka bez barier - dla wszystkich w Niemczech Anna Amanowicz-Sktas Sport jest dla wszystkich Inga Bergmann Integracja przez sport w Monachium. Sport dla osb z niepenosprawnoci Beata Gulati Integracyjny system edukacji w Akademii Podlaskiej. Centrum Ksztacenia i Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych Martin Spiewak SZKOA INTEGRACYJNA: Wydzieleni. Miejsce wikszoci dzieci z niepenosprawnoci jest w normalnych szkoach. Tylko Niemcy jeszcze tego nie zrozumiay.
2 4 8 12 15 17 21 23 26 29
Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami
Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.
W krgu kultury osb niepenosprawnych

Leszek Ploch ostp osb niepenosprawnych do udziau w kulturze bez barier w twrczym jej rozwoju, jest zjawiskiem coraz czciej powszechnie akceptowanym i nie postrzega si go dzi wycznie jako elementu terapii zajciowej. Teoretyczne refleksje i badania empiryczne pedagogw specjalnych, socjologw i pracownikw socjalnych pozwoliy zgromadzi w ostatnich kilkunastu latach wiele interesujcych danych, wiadczcych o istnieniu bogatego zasobu kultury osb niepenosprawnych w Polsce.1 Dzieje si tak dlatego, e zarwno szkoy, instytucje wspomagania i rehabilitacji spoecznej, warsztaty terapii zajciowej, orodki kultury i sztuki, jak rwnie inne organizacje samorzdowe i pozarzdowe coraz aktywniej wczaj si do dziaa sprzyjajcych krzewieniu i promocji kultury tej grupy osb. Dla oceny sytuacji osb niepenosprawnych w ich aktywnym udziale w yciu kultury i sztuki wana jest odpowied na pytanie, na ile system powszechnego wczania realizuje postulat promocji i integracji tej grupy osb w szerokim rodowisku spoecznym. Nie bez znaczenia pozostaje tu jednak fakt, e ich uczestnictwo w kulturze i sztuce warunkuj zarwno cechy demograficzno-spoeczne (np. dostp do owiaty, wsparcie socjalne, bariery architektoniczne), indywidualne (pe, wiek, wyksztacenie, warunki materialne), jak i stopie niepenosprawnoci (fizyczny, psychiczny, zaradnoci yciowej i spoecznej). W ostatnim dziesicioleciu obserwujemy, e coraz czciej imprezy artystyczne i inicjatywy kulturalne dla osb niepenosprawnych i z ich udziaem, przybieraj charakter przedsiwzi oglnospoecznych,
1. Cenne informacje w omawianym zakresie prezentuj publikacje wynikw bada: Sekcji Pracy Socjalnej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych zob. Wydawnictwa Edukacyjne AKAPIT oraz Wydawnictwa IPiSS.
integracyjnych oraz, e ich organizacja i przebieg speniaj wymogi profesjonalizmu, troski i dojrzaego szacunku dla niepenosprawnoci. Wymiar tych imprez obejmuje najczciej rodowiska lokalne, ale coraz powszechniejszym zjawiskiem staj si te wydarzenia midzyregionalne. W kalendarzu imprez kulturalnych stopniowo zagszczaj si coroczne inicjatywy realizowane na szczeblu oglnopolskim i midzynarodowym. Z du doz optymizmu dostrzegamy, e dzi nie jest ju faktem odosobnionym, popularyzacja osb niepenosprawnych, szczeglnie uzdolnionych artystycznie, wrd profesjonalnych twrcw, artystw, muzykw, ludzi kultury i sztuki. Z radoci odnotowujemy w wybranych regionach kraju zjawisko wyraania penej akceptacji dla uczestnictwa artystw niepenosprawnych w rozwoju ycia kultury i sztuki rodowiska. Coraz czciej jestemy wiadkami publicznego nagradzania i uznania szczeglnie wyrniajcych si twrcw niepenosprawnych za ich dorobek artystyczny, aktywno zawodow, spoeczn, wkad twrczy, wyjtkowe osignicia np. w kulturze lub sporcie. Opierajc si na badaniach, sukcesywnie prowadzonych przez Fundacj Krzewienia Kultury Artystycznej Osb Niepenosprawnych w Warszawie, mona stwierdzi, e zakres form oraz czstotliwo zorganizowanego udziau w kulturze i sztuce omawianej grupy osb s uzalenione w pierwszej kolejnoci od miejsca ich zamieszkania (miasto, wie). Pomimo tego, obfito imprez i inicjatyw kulturalnych w minionej dekadzie organizowanych w Polsce jest imponujca. Najczstszymi czynnikami aktywizujcymi rodowiska osb niepenosprawnych s: muzyka, piew, taniec, ekspresja plastyczna, zabawy ruchowe, choreoterapia, zajcia konstrukcyjne, sport, turystyka. Wrd najczciej wystpujcych kategorii w kalendarzu wydarze na szczeblu lokalnym (21,4%), regionalnym (25,7%), wojewdzkim (31,3%), oglnopolskim (19,1%) i midzynarodowym (2,5%), od-
2
notowujemy m.in. najwiksz ilo festiwali teatralnych, filmowych, muzycznych (15,9%); warsztatw tematycznych 20,3% (teatralne, muzyczne, taneczne, aktorskie, chralne, sportowe itp.); konkursw literackich, plastycznych, fotograficznych; plenerw malarskich; konkursw taca sportowego i taca na wzkach; warsztatw muzycznych i teatralnych; wystaw i galerii sztuki; wernisay malarstwa, fotografii, rzeby, paskorzeby, twrczoci uytkowej, haftw, szkicw i rysunkw; przegldw twrczoci artystycznej; festynw kulturalnych; imprez estradowych z udziaem artystw, aktorw, piosenkarzy, muzykw zawodowych; przegldw zespow muzycznych, tanecznych, wokalnych; kabaretw; sztuk audiowizualnych i cyrkowych.2 Charakteryzujc rozwj wydarze w zakresie intensywnoci uczestnictwa w kulturze osb niepenosprawnych w minionej dekadzie, warto zda sobie spraw z faktu, e wzrost zainteresowania zagadnieniem jest istotnie znaczcy zarwno ze strony rodowiska, jak i samych zainteresowanych. Dziki temu twrczo, jako naturalna dno do uwewntrznienia wiata i uzewntrznienia wasnych przey, nieodzownie staje si jedn z najwaniejszych form angaowania si osb niepenosprawnych w zbiorowe ycie kulturalne i spoeczne. Problematyka dostpu tej grupy osb do tworzenia kultury i sztuki stopniowo zaczyna nabiera charakteru systematycznego upowszechniania i wspdecydowania. Obecny stan dorobku kulturalnego osb niepenosprawnych zajmujcych si aktywnoci twrcz jest imponujcy (szczeglnie w niektrych regionach naszego kraju). Analizujc inicjatywy organizacji pozarzdowych, wsppracujcych na rzecz osb niepenosprawnych w Polsce, atwo zauwaa si, e cho nie wszystkie czyni to regularnie i na najwyszym poziomie wykonawstwa - w wikszoci przypadkw przyczyniaj si do umoliwienia swoim podopiecznym czynne2. rdo: Opracowanie Fundacji Krzewienia Kultury Artystycznej Osb Niepenosprawnych w Warszawie na podstawie fragmentarycznych bada ankietowych przeprowadzonych za okres 1999 - 2008 roku.
go uczestnictwa w kulturze rodowiska lokalnego. Z radoci daje si zaobserwowa rozwj wci nowych i tych ju istniejcych inicjatyw kulturalnych. Jako przykad mog posuy tu innowacyjne dziaania midzy innymi: Zarzdu Gwnego Polskiego Zwizku Niewidomych, Stowarzyszenia Na Rzecz Twrcw Niepenosprawnych NIKE (Biaystok); Stowarzyszenia Przyjaci Niewidomych i Sabowidzcych (Pozna); Centrum Rehabilitacji (Grudzidz); Stowarzyszenia Rehabilitacji i Taca Integracyjnego; Artystw Malujcych Ustami i Nogami (Gdask); Centrum Sztuki Osb Niepenosprawnych (Krakw); Centrum Ekspresji Dziecicej (Katowice); Oglnopolskie Prezentacje Dorobku Artystycznego Warsztatw Terapii Zajciowej (Bydgoszcz); Integracyjnego Klubu Animatorw (Lublin); Ciechociskich Impresji Artystycznych, Tarnobrzeskiego Domu Kultury, Towarzystwa Rodzicw Specjalnej Troski (Brodnica) ,,Naszej Galerii oraz Stowarzyszenia Studio Integracji (d); Polskiego Stowarzyszenia Modzie Sprawna Inaczej; Stowarzyszenia Na Rzecz Szkolnictwa Specjalnego (Tczew); Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osb z Upoledzeniem Umysowym (Koo w Bytomiu) oraz wiele innych w caym kraju. Do bardzo ciekawych inicjatyw w zakresie staej promocji kultury artystw niepenosprawnych mona zaliczy propozycje Fundacji Krzewienia Kultury Artystycznej Osb Niepenosprawnych w Warszawie, ktra od 1995 roku sprawuje opiek nad stuosobowym Integracyjnym Zespoem Pieni i Taca MAZOWIACY, w 2002 roku powoaa do ycia Oglnopolski Teatr Niepenosprawnych przy Pastwowym Teatrze ATENEUM w Warszawie, w 2006 roku Integracyjne Studio Pantomimy, a w 2008 roku Oglnopolsk Scen Muzyka Niepenosprawnego przy Filharmonii Narodowej w Warszawie. Aktualny stan, jako efekt uczestnictwa osb niepenosprawnych w kulturze, nie moe jednak oznacza zatrzymania si na poziomie spontanicznego rozwoju rodowisko musi stymulowa jego poziom i ten eksponowa. Organizujc doskonalenie miejsc i rodkw aktywizacji twrczej, rodowisko winno wdraa omawian grup do systematycznego pog3
biania tego, co przyczynia si do rozwoju powszech- pojtej integracji z powodzeniem wnosi wasne, nego krgu kultury rodowiska lokalnego i szersze- cenne propozycje kulturalne, spoeczne i twrcze. go. Chodzi tu o preferencje twrczego dziaania, a nie biernego reprodukowania i wypracowywania stereotypw. Twrczy udzia osb niepenosprawnych ma dawa moliwoci penego wyraania siebie, odtwarzania i przekazywania wiedzy o wiecie, dr Leszek Ploch Prezes Fundacji Krzewienia Kultury Artystycznej Osb Niepenosprawnych uwiadamiajc rodowisku, e w swojej aktywnoci s w stanie bardzo dobrze rozumie otaczajcy wiat, aktywnie wcza si w jego rytm ycia i w szeroko
Technologie informacyjne szans dla niepenosprawnych

Czesaw lusarczyk
1. Kilka uwag o spoeczestwie informacyjnym

W dziejach ludzkoci informacja zawsze odgrywaa istotn rol, ale w ostatnich kilkudziesiciu latach jej waga i znaczenie wzrosy niepomiernie. Informacja to dzi kluczowy czynnik rozwoju spoeczno-ekonomicznego, to stymulator przemian cywilizacyjnych, to najwaniejsza przesanka ksztatowania si spoeczestwa informacyjnego. Drug, rwnie wan, przesank tworzenia si spoeczestwa informacyjnego jest niezwykle dynamiczny rozwj technologii informacyjnych. Najnowsze osignicia informatyki, elektroniki i telekomunikacji szybko znajduj praktyczne zastosowanie. Wida to szczeglnie w dziedzinie rodkw przekazu informacji. Telewizja satelitarna, telefonia komrkowa, sieci komputerowe (przede wszystkim Internet), to najwaniejsze czynniki przeobrae nie tylko w dziedzinie przekazu informacji, ale w ogle w sferze przemian spoeczno-ekonomicznych.
Nowoczesne osignicia technologii informacyjnych stay si nieodcznym elementem wspczesnego ycia. Komputery, nowe media telewizyjne i telekomunikacyjne wykorzystywane s w zakadach pracy, w szkoach, w domach, w miejscach wypoczynku, a take podczas podry rozmaitymi rodkami transportu. Coraz wicej usug oferowanych jest drog elektroniczn (przede wszystkim za porednictwem Internetu). Pozwala to na zmian organizacji pracy i nauki oraz na efektywne i szybkie korzystanie z usug instytucji komercyjnych i publicznych. W wymiarze indywidualnym, przynaleno do spoeczestwa informacyjnego zaley od spenienia dwch zasadniczych warunkw: posiadania moliwoci swobodnego dostpu do sieci komputerowych, opanowania przynajmniej podstawowych umiejtnoci w zakresie ich wykorzystania. Okazuje si, i spenienie wymienionych warunkw wcale nie jest proste. Naley wic podejmowa rozmaite dziaania, ktre mogyby uatwi ich realizacj, majc wiadomo istniejcych zagroe. Jednym z najwikszych zagroe jest tworzenie si grup spoecznych, nie majcych dostpu do informacji. Chodzi tu o tzw. grupy wykluczenia cyfrowego,
4
ktre skadaj si z osb pozbawionych swobodnego dostpu do informacji i technologii informacyjnych. Podkreli trzeba, i wykluczenie cyfrowe moe prowadzi do wykluczenia spoecznego i marginalizacji znacznej czci spoeczestwa. Istota przedstawionego problemu polega na niebezpieczestwie pozbawienia bardzo wielu osb moliwoci korzystania z dbr i szans, jakie daje rozwj technologii informacyjnych. Przyczyny powstawania grup wykluczenia s bardzo rne. Mog do nich nalee ludzie niewyksztaceni, osoby o niskim statusie materialnym, tzn. nie posiadajce rodkw na zakup komputerw i opacenie korzystania z Internetu, bezrobotni, ludzie w podeszym wieku oraz osoby niepenosprawne.
2. Przez technologie informacyjne do rehabilitacji i integracji

Jedn z dziedzin, w ktrych informacja stanowi obecnie gwny czynnik wszelkiego rodzaju przemian, jest rehabilitacja osb niepenosprawnych. Zmiany te maj charakter - rzec mona - rewolucyjny. Stwierdzenie to odnosi si przede wszystkim do rehabilitacji spoecznej i zawodowej. Dzieje si tak po pierwsze dlatego, e od pewnego czasu nastpuje ogromny wzrost iloci informacji z zakresu szeroko rozumianej rehabilitacji, a po drugie ze wzgldu na niezwyky rozwj technologii informacyjnych, ktrego efektem jest pojawianie si coraz lepszych urzdze oraz metod udostpniania i pozyskiwania informacji przez ludzi niepenosprawnych. Kady rodzaj niepenosprawnoci stwarza odmienne problemy. Dla osb niesyszcych lub niedosyszcych najwaniejszym problemem s bariery w komunikacji z innymi ludmi. Bariery te uniemoliwiaj, a w kadym razie bardzo powanie utrudniaj im dostp do informacji. Likwidacja, czy przynajmniej wyrane ograniczenie owych barier jest wic niezbdnym warunkiem rehabilitacji oraz integracji ze spoeczestwem osb z dysfunkcj suchu.
Niewyobraalne do niedawna moliwoci likwidacji barier komunikacyjnych, istniejcych pomidzy ludmi niesyszcymi a reszt spoeczestwa, stwarza rozwj techniki komputerowej, informatyki i telekomunikacji. Przykadem mog tu by niezwykle szybko rozwijajce si sieci komputerowe (lokalne, regionalne i globalne), ktre czy ze sob Internet. Przeznaczone s one dla wszystkich ludzi, ale wanie dla osb niesyszcych okazuj si szczeglnie cenne. Za porednictwem sieci komputerowych osoby te mog przesya teksty pisane i grafik do jednego lub wielu odbiorcw, ktrzy w krtkim czasie maj moliwo zapoznania si z otrzymanymi materiaami. Bardzo przydatne dla niesyszcych s take tzw. komunikatory np. Gadu-Gadu, Skype oraz inne tego typu programy interaktywne. Pozwalaj one bowiem na prowadzenie zainteresowanym pisemnej konwersacji. Peni wic rol podobn do telefonu w kontaktach ludzi normalnie syszcych. Bardzo cenne dla osb niedosyszcych s tzw. przenone systemy FM. S to niewielkie urzdzenia nadawczo-odbiorcze, ktre uatwiaj osobom z uszkodzonym suchem odbir informacji gosowych np. podczas lekcji, wykadu czy konferencji. Natomiast dla osb cakowicie niesyszcych pomocne mog by, cho jeszcze nie w Polsce z uwagi na brak polskiej wersji jzykowej, systemy rozpoznajce mow. Wyniki rozpoznania, systemy te wywietlaj na ekranie, dziki czemu osoba niesyszca moe zapozna si z treci wypowiedzi jakiego mwcy (np. podczas konferencji). Przykadem takiego systemu moe by Voice Dictate, ktry rozpoznaje mow angielsk. Wikszo trudnoci, jakie wystpuj w yciu ludzi niewidomych i niedowidzcych, wynika z ogranicze w zakresie dostpu do informacji. Dla ludzi widzcych najwiksze znaczenie ma informacja wizualna. Ocenia si bowiem, i udzia wzroku w odbieraniu informacji przez w peni sprawnego czowieka wynosi okoo 82%, a jedynie okoo 18% informacji dociera do czowieka za porednictwem pozostaych zmysw. Na szczcie jednak funkcje 5
brakujcego lub uszkodzonego zmysu mog by rekompensowane w pewnym stopniu przez inne zmysy. W przypadku osb niewidomych dotyczy to przede wszystkim suchu i dotyku. Jeszcze wier wieku temu rodki techniczne, z jakich mogli korzysta niewidomi przy przeamywaniu barier w dostpie do informacji, byy bardzo skromne. Najwiksze znaczenie w tym zakresie miay magnetofony i maszyny do pisania. Najwaniejsz jednak rol peni lektor wsppracujcy z osob niewidom. W ostatnich latach sytuacja pod tym wzgldem zmienia si radykalnie. Ogromnie wzroso znaczenie rodkw technicznych, natomiast istotnie ograniczona zostaa rola lektora. Powstao ju i powstaje nadal wiele urzdze, ktre pomagaj osobom z uszkodzonym wzrokiem. Do najwaniejszych zaliczy mona: komputery mwice, czyli komputery wyposaone w syntezatory mowy i programy odczytujce informacje ekranowe (tzw. screen readery), programy powikszajce znaki na ekranie, powikszalniki elektroniczne (stacjonarne i przenone), uatwiajce czytanie osobom sabowidzcym, skanery i programy do rozpoznawania druku (tzw. OCR-y).
nicznych, ktre wystpuj w bardzo wielu miejscach (np. w szkoach, w urzdach, w zakadach pracy, na ulicach, w rodkach transportu publicznego itd.). Bariery te stanowi podstawow przyczyn trudnoci, jakie maj osoby niepenosprawne ruchowo w dostpie do informacji. Likwidacja barier architektonicznych i dostosowanie rodowiska do potrzeb ludzi niepenosprawnych jest procesem bardzo kosztownym i dugotrwaym, ktry potrwa z pewnoci jeszcze wiele lat. W tej sytuacji niezwykle cenne dla osb niesprawnych ruchowo okazuj si osignicia technologii informacyjnych, takie jak komputery wyposaone w rnorodny sprzt towarzyszcy oraz media telekomunikacyjne, w tym zwaszcza Internet. Pozwalaj one osobom niepenosprawnym omija w pewnym sensie istniejce bariery architektoniczne i umoliwiaj dostp do informacji. Dziki temu osobom niepenosprawnym udaje si zrealizowa to, co zamierzaj bez koniecznoci dotarcia do okrelonego miejsca. Due znaczenie z punktu widzenia moliwoci pozyskiwania informacji przez osoby niepenosprawne maj rozmaite witryny internetowe, ktre adresowane s do tych wanie osb. Witryny te zakadane s przede wszystkim przez instytucje pastwowe, organizacje pozarzdowe i firmy komercyjne, zajmujce si problemami osb niepenosprawnych. Zagldajc na strony okrelonej witryny, mona na przykad: znale potrzebne informacje, pobra interesujce materiay, zapozna si z uregulowaniami prawnymi dotyczcymi niepenosprawnych, dowiedzie si, jakie dziaania s podejmowane na rzecz rnych grup niepenosprawnych, pozna podstawowe dane odnonie sprztu specjalistycznego i oprogramowania oraz uzyska wiele innych informacji, ktrych tutaj nie sposb wyliczy.
Podczony do sieci mwicy komputer znakomicie uatwia niewidomym prowadzenie korespondencji, umoliwia realizacj zakupw i elektronicznych operacji bankowych, uatwia nawizywanie kontaktw, a przede wszystkim daje dostp do informacji i wiedzy, czyli w konsekwencji do edukacji. Taki komputer, wyposaony ponadto w skaner oraz program typu OCR, pozwala niewidomym na samodzielne czytanie ksiek, podrcznikw i rnego rodzaju materiaw drukowanych. Trzeba jednak zaznaczy, e skanowanie ksiek jest czasochonne, a zeskanowane dokumenty czsto zawieraj bdy, co utrudnia ich czytanie. Rozwaajc kwestie dostpu do informacji osb niepenosprawnych, warto jeszcze wspomnie o listach Jak wiadomo, podstawowe trudnoci, jakie napoty- dyskusyjnych. Przykadem takiego przedsiwzicia kaj w yciu osoby z niepenosprawnociami rucho- moe by lista Typhlos, ktra prowadzona jest przez wymi, dotycz ich przemieszczania si w przestrzeni dziaajce na Uniwersytecie Warszawskim Centrum oraz pokonywania rnorodnych barier architekto- Komputerowe dla Studentw Niewidomych i Niedo6
widzcych. Lista ta przeznaczona jest dla niewidomych i sabowidzcych uytkownikw komputerw i w ogle sprztu elektronicznego. Na licie poruszane s zatem przede wszystkim kwestie zwizane ze stosowaniem wspomnianego sprztu oraz specjalistycznego oprogramowania. Lista ta jest forum wymiany informacji i samopomocy jej uczestnikw w zakresie rozwizywania problemw dotyczcych wykorzystania elektronicznych pomocy rehabilitacyjnych. Peni wic istotn rol edukacyjn. Inne wane dla ludzi z dysfunkcj wzroku listy mailingowe to lista Polskiego Zwizku Niewidomych oraz lista prowadzona przez Fundacj Polskich Niewidomych i Sabowidzcych Trakt, ktrych uytkownicy poruszaj rne kwestie rehabilitacyjne, kulturalne i dotyczce ycia codziennego osb z dysfunkcj wzroku. Oglnie mona powiedzie, i nowe technologie informacyjne maj dla niepenosprawnych wieloaspektowe znaczenie rehabilitacyjne. Uatwiaj rehabilitacj psychiczn, spoeczn i zawodow. Ich rola w tym zakresie jest nie do przecenienia. Rozwj elektroniki i informatyki, a zwaszcza sieci komputerowych, daje niepenosprawnym ogromne moliwo-
ci zwikszenia dostpu do informacji i wiedzy. To za jest niezbdnym warunkiem penego ich udziau w yciu spoecznym i zawodowym. Biorc pod uwag, e znajdujemy si obecnie w fazie budowania spoeczestwa informacyjnego, trzeba jednoznacznie stwierdzi, i informacja i technologie informacyjne powinny stanowi gwne czynniki rehabilitacji spoecznej i zawodowej osb niepenosprawnych. Brak tych czynnikw lub uwzgldnianie ich w stopniu niedostatecznym w procesie rehabilitacji grozi marginalizacj licznej grupy ludzi niepenosprawnych. Podkreli trzeba, i zachodzi take zaleno odwrotna, tzn. im lepiej zrehabilitowana jest osoba niepenosprawna, tym ma ona wiksze szanse na uzyskanie szerokiego i swobodnego dostpu do informacji i wiedzy.
dr Czesaw lusarczyk Penomocnik rektora ds. osb niepenosprawnych w Szkole Gwnej Handlowej w Warszawie
Brak barier w dziedzinie budownictwa i transportu w Niemczech w wietle Konwencji ONZ Praw Osb Niepenosprawnych
przez jakiekolwiek osoby, organizacje lub przedsibiorstwa prywatne. Poniewa regulacje w zakresie budownictwa i transonwencja ONZ Praw Osb Niepenosprawnych portu w Niemczech czsto le w gestii krajw zawiera liczne postanowienia dotyczce braku zwizkowych, chciabym dodatkowo podkreli, barier i dostpnoci. e postanowienia Konwencji obowizuj co jest w niej wyranie zaznaczone we wszystkich czSygnatariusze Konwencji zobowizuj si do podciach pastw federalnych, bez adnych ogranicze jcia stosownych krokw w celu zapewnienia osolub wyjtkw. bom z niepenosprawnoci dostpu do rodowiska fizycznego na rwnych zasadach z innymi obywaW konsekwencji tego o czym wanie mwiem na telami. Aby osign ten cel, naley zdefiniowa temat przyjtego na mocy Konwencji ONZ zoboi usun bariery utrudniajce ten dostp. Zgodnie wizania do aktywnego dziaania na poziomie paz Konwencj na rodowisko fizyczne skadaj si stwowym, naley w moim mniemaniu podda konmidzy innymi budynki, ulice, rodki transportu troli wszystkie istniejce w Niemczech instrumenty oraz inne obiekty znajdujce si w budynkach i poza prawne i inne narzdzia, suce do usuwania barier nimi - w tym szkoy, domy mieszkalne, orodki mew dziedzinach, w ktrych odpowiednie postanowiedyczne i miejsca pracy. nia Unii Europejskiej s dla Niemiec wice. Naturalnie wic rwnie w dziedzinie budownictwa Pastwa bdce stronami umowy same decyduj i transportu. Trzeba si przy tym zastanowi, czy czym s stosowne kroki. Zobowizane s one jedinstrumenty te pojedynczo bd wszystkie razem nak do wprowadzania ich poprzez celowe dziaania wystarcz do zapewnienia osobom niepenosprawna poziomie pastwowym. nym, rwnouprawnionego dostpu do rodowiska W artykule 4 Konwencji strony zobowizuj si przyfizycznego. Konwencja zakada przecie w artykule j wszystkie stosowne legislacyjne, administracyj3 efektywn partycypacj. Naley take wyjani, ne i inne rodki celem zapewnienia wymienionych czy i ewentualnie w jakich dziedzinach, efektywpraw oraz podj odpowiednie kroki, w tym leginy z zaoenia instrument prawny staje si ze wzglslacyjne, w celu zniesienia lub modyfikacji istniedu na istniejce zwyczaje i praktyki - stosujc tu jcych praw, regulacji, zwyczajw i praktyk, ktre terminologi Konwencji - cakowicie lub czciowo dyskryminuj osoby niepenosprawne. Zgodnie nieefektywny. z Konwencj naley take zrezygnowa z czynnoci i praktyk z ni niezgodnych oraz zagwarantowa Jak wyglda wic na tym tle sytuacja budownictwa odpowiadajce jej dziaanie wadz pastwowych bez barier i mobilnoci osb z niepenosprawnoci i instytucji publicznych. Ponadto w Konwencji w Niemczech? mowa jest o zobowizaniu pastw do podejmowania wszelkich stosownych rodkw celem wyelimiBudownictwo ley u nas w kompetencjach krajw nowania dyskryminacji osb niepenosprawnych zwizkowych. Miarodajne s przepisy budowlane Volker Sieger 8
krajw zwizkowych oraz wprowadzone w danym kraju techniczne regulacje budowlane. W najlepszym przypadku lista tych regulacji zawiera odpowiednie normy DIN dotyczce budownictwa bez barier. Poniewa zwykle tak jest, mona zaoy, e nie s potrzebne tu adne dziaania. Wspomniaem jednak na wstpie, e na mocy Konwencji ONZ naley rwnie usuwa zwyczaje i praktyki, ktre nie s zgodne z jej postanowieniami. Ponadto artyku 9 wyranie wymaga nie tylko podwyszenia poziomu standardw minimalnych, ktra to zmiana w Niemczech z pewnoci miaa miejsce, ale te kontrol ich przestrzegania. Po przeanalizowaniu stosowanych metod nadzoru budowlanego stwierdzamy, e kwestia dostpnoci obiektw dla osb z niepenosprawnoci nie podlega w ogle adnej kontroli, chyba e dany problem ma bezporedni zwizek z bezpieczestwem. Organy nadzoru budowlanego nadal mog interweniowa, kiedy otrzymaj informacje o uchybieniach. Ze wzgldu na uproszczon procedur uzyskiwania zezwolenia na budow oraz personalne moliwoci organw nadzoru budowlanego, we wszystkich krajach zwizkowych przyjte zostay jednak zwyczaje i praktyki, ktre s mao korzystne z punktu widzenia celu dostpnoci i tym samym nie wypeniaj zobowiza naoonych przez Konwencj ONZ. W Niemczech wymg szeroko pojtej dostpnoci czsto ograniczany jest do budynkw nowych oraz istotnej przebudowy budynkw istniejcych. Z punktu widzenia wzgldnoci oraz ochrony wasnoci moe istnie kilka argumentw przemawiajcych za takim rozwizaniem. Jednak z mojej perspektywy jest to przynajmniej czciowo niezgodne z Konwencj ONZ. Przy tej stosowanej obecnie w Niemczech praktyce, odpowiednia liczba mieszka dostosowanych do potrzeb osb z niepenosprawnoci nie powstanie nawet przez kilka kolejnych dekad. Sytuacja faktyczna wyglda bowiem tak, e buduje si o wiele mniej nowych mieszka czynszowych, ni remontuje mieszka starych. Wprawdzie znaczne i kosztowne remonty mieszka istniejcych
zasadniczo rwnie objte s regulacjami przepisw budowlanych danego kraju zwizkowego, jednak gszcz moliwoci w poczeniu ze zmniejszon rol nadzoru budowlanego oraz uproszczonymi procedurami pozyskiwania pozwolenia na budow doprowadzi do tego, e podczas remontowania istniejcych mieszka w praktyce nie trzeba uwzgldni wszystkich aspektw dostpnoci. To, e rozpoczynajcy si 1 kwietnia program wsparcia Grupy Bankowej KfW, dotyczcy remontw zmniejszajcych bariery ma cokolwiek zmieni, jest nawet przy najlepszej wierze nieprawdopodobne. W tym punkcie istniej jednak nie tylko sprzecznoci pod wzgldem zobowiza do zapewnienia dostpnoci wynikajcych z artykuu 9 Konwencji ONZ. W artykule 19 sygnatariusze umowy zobowizuj si rwnie do zagwarantowania osobom z niepenosprawnoci moliwoci wyboru miejsca pobytu oraz podjcia decyzji, gdzie chc y, na rwni z innymi obywatelami. Oczywicie postanowienie to przede wszystkim dotyczy formy i miejsca zamieszkania. Po dokadnej analizie oznacza to take, i za pomoc odpowiednich rodkw naley zmieni istniejc sytuacj, w ktrej za oczywiste uchodzi, e osoba z niepenosprawnoci rezygnuje z marzenia o yciu i mieszkaniu nawet w starym mieszkaniu w wysokim bloku. Jednak budownictwo bez barier to nie tylko budownictwo naziemne. Rwnie w przypadku budownictwa podziemnego nasuwa si pytanie, czy Niemcy w sposb odpowiedni i wystarczajcy wywizuj si z zobowiza wynikajcych z Konwencji ONZ. Na pewno naley pozytywnie oceni fakt, e w razie przeprowadzania dziaa zwizanych z budow drg konieczna jest konsultacja z przedstawicielami osb niepenosprawnych oraz, e w praktyce konsultacje takie s przeprowadzane. Zgodnie z artykuem 9 Konwencji pastwa bdce stronami umowy podejmuj take odpowiednie dziaania celem wypracowania minimum standardw i wytycznych w dziedzinie dostpnoci. Trudno znale 9
u nas odpowiednie minimalne standardy i wytyczne dotyczce budowania pozbawionych barier drg publicznych. Oprcz przestarzaej normy, ktrej postanowie planici komunikacyjni bynajmniej nie uznaj za oglnie uznane regulacje techniczne, w Niemczech istnieje tylko garstka zalece i prac naukowych na ten temat. Te z kolei w adnym wypadku nie zastpi wymaganych standardw minimalnych oraz wytycznych. Z tego co wiem, wyjtek stanowi Hesja, ktra posiada wytyczne rysunkowe, wice podczas planowania pozbawionej barier przestrzeni komunikacyjnej. Z tego wzgldu kilka zwizkw osb z niepenosprawnoci zwrcio si niedawno do federalnego ministra transportu, by jak najszybciej zrealizowa zoon przez jego resort obietnic zlecenia Niemieckiemu Instytutowi Norm DIN opracowania normy dotyczcej przestrzeni komunikacyjnej bez barier. Na razie zwizki nie otrzymay odpowiedzi.
w mniejszym lub wikszym stopniu reguluje rynek. Tym samym przedsibiorstwo komunikacji kolejowej, ktre rzeczywicie chciaoby usuwa bariery, z reguy gra w przetargach sabszymi kartami, poniewa oferowane przez nie wyposaenie jest produktem specjalnym, robionym na zamwienie, wic take droszym. Kto chce argumentowa, e standardy zostay ujednolicone w ramach ustalonych na poziomie europejskim technicznych specyfikacji dostpnoci pocigw, zwanych w skrcie TSI PRM, ten uzyska informacj, e pojawiy si one bez rwnouprawnionego, a tym samym odpowiedniego udziau europejskich zwizkw osb z niepenosprawnoci. Jest to wic oczywiste zamanie zasady Nic o nas bez nas!, o ktrej jeszcze w trakcie Europejskiego Roku Osb z Niepenosprawnoci 2003 byo tak gono. Niemniej wana jest niekonsekwencja, jaka cechuje wprowadzone w midzyczasie, wice rwnie w Europie i w Niemczech regulacje dotyczce rwnego dostpu osb z niepenosprawnoci do transportu lotniczego. Odpowiednie rozporzdzenie regulujce t dziedzin take pozostaje daleko w tyle za zobowizaniem Konwencji ONZ, ktra, jak ju wczeniej wspomniaem, w sposb prosty i zdecydowany nakada na pastwa bdce sygnatariuszami obowizek podejmowania stosownych krokw w celu zapewnienia osobom z niepenosprawnoci dostpu do rodkw transportu. Poniewa europejskie rozporzdzenie w sprawie praw osb niepenosprawnych podrujcych drog lotnicz praktycznie nie ingeruje w kwestie sposobu projektowania i wyposaenia samolotw, w dalszym cigu prowadzi ono do uniemoliwienia licznej grupie osb z niepenosprawnoci podrowania drog lotnicz oraz do dyskryminujcej praktyki przewozowej - poczwszy od dostpu do samolotw po brak moliwoci skorzystania z toalety na pokadzie.
Porwnywaln sytuacj, przynajmniej pod wzgldem zaoe, mamy w miejskim kolejowym transporcie publicznym. Ustawa o rwnym statusie osb niepenosprawnych zobowizaa wprawdzie przedsibiorstwa kolejowe do przygotowania programw zagwarantowania moliwie najszerszej dostpnoci, ktre ze wzgldu na swj charakter musiayby zawiera rwnie opis wolnego od barier wyposaenia pocigw. Do dzisiaj jednak z zobowizania tego wywizao si tylko kilka spek. Nawet gdybymy w najbliszej przyszoci uzyskali pod tym wzgldem stuprocentowe wyniki, trzeba stwierdzi, e mechanizmy przetargw w dziedzinie miejskiego transportu kolejowego funkcjonuj w taki sposb, e jeszcze w dugiej perspektywie skazani bdziemy na pojazdy, ktre tylko z zaoenia pozbawione s barier. Konwencja ONZ wymaga by minimalne standardy i wytyczne w zakresie wyposaenia pojazdw formuoway podmioty zamawiajce wiadczenia transportowe w komunikacji kolejowej, czyli kraje zwizkowe, uwzgldniajc przy tym specjalistyczn wiedz osb z niepenosprawnoci lub Artyku 30 Konwencji ONZ nosi tytu Uczestnictwo zwizkw takich osb. W praktyce jako wypo- w yciu kulturalnym, rekreacji, zajciach sportowych saenia zapewniajcego odpowiedni dostpno, i innych formach wypoczynku. Fakt, e do takiego 10
uczestnictwa zalicza si rwnie dostp do teatrw, muzew, kin, bibliotek i orodkw sportowych, jest oczywisty i wynika take bezporednio z wymogw w zakresie dostpnoci, podanych w artykule 9. Ponadto w artykule 30 sygnatariusze zobowizuj si te do podejmowania stosownych rodkw w celu umoliwienia osobom z niepenosprawnoci dostpu do usug turystycznych, a wic usug zawartych w ofertach rekreacyjnych, hobbistycznych i turystycznych oraz rwnouprawnionego uczestnictwa w imprezach rozrywkowych, jak i dostpu do orodkw rekreacyjnych i turystycznych. Przeanalizujmy w tym wietle aktualn sytuacj dostpnoci pozbawionej barier turystyki w Niemczech. Mimo e liczne zwizki osb z niepenosprawnoci realizuj od ponad 35 lat odpowiednie dziaania, mimo e rwnie Bundestag i jego komisje od wielu lat zajmuje si tym obszarem z perspektywy politycznej, mimo e na zlecenie rzdu federalnego opracowano wiele studiw na ten temat, trzeba stwierdzi, e sytuacja w tej dziedzinie wprawdzie si polepszya, jednak nadal nie jest w peni zadowalajca. Bdc osob z niepenosprawnoci, nie mog Pastwo nawet w 2009 roku po prostu wybra jakiego celu podry lecego w granicach Niemiec i zaoy, e dotr tam Pastwo publicznymi rodkami transportu, e bd mogli Pastwo wybiera spord rnych rodzajw zakwaterowania oferowanych w rnych cenach, e na miejscu dotr Pastwo do atrakcji turystycznych inaczej ni samochodem, nie mwic w ogle o szerokim z nich korzystaniu bez jakichkolwiek utrudnie. Oczywicie ograniczenia te dotycz take usug gastronomicznych w miejscu wypoczynku i moliwociach spdzania wolnego czasu. W obliczu tej sytuacji nasuwa si pytanie, czy w dziedzinie turystyki bez barier rzeczywicie podjto ju wszelkie stosowne dziaania. Chciabym tu jeszcze raz zaznaczy, e Konwencja ONZ wymaga od stron umowy nie tylko podejmowania krokw - wymaga ona wszystkich stosownych krokw w celu faktycznej poprawy sytuacji. Biorc pod uwag liczne zainteresowane strony, zaangaowane w poszcze-
glne etapy od planowania podry, przez pobyt na miejscu, a po powrt z urlopu, moim zdaniem nie polepszymy tej sytuacji za pomoc pojedynczych dziaa i samego tylko uwraliwiania na ten problem podmiotw oferujcych noclegi i wszelkie inne usugi turystyczne. Uwaam, e by wywiza si przynajmniej pod wzgldem zaoe ze zobowiza Konwencji ONZ, konieczne s midzyresortowe wysiki na paszczynie pastwowej w postaci odpowiednich wytycznych prawnych sformuowanych przez Federacj i kraje zwizkowe oraz udostpnienia rodkw finansowych. Tylko z takim, mona by rzec, planem dziaa na rzecz niemieckiej turystyki bez barier bdziemy mogli wywiza si ze zobowiza Konwencji ONZ. Podsumowujc nie tylko obszar budownictwa i mobilnoci, ale cay temat dostpnoci, chciabym powiedzie, e we wszystkich dziedzinach, w ktrych w wietle wymogw Konwencji ONZ konieczne s dziaania, oprcz krokw ustawodawczych i innych musimy pamita o zapewnieniu cigoci wszelkich realizowanych rodkw. Mwic o zapewnianiu cigoci, mam na myli przede wszystkim sytuacj, w ktrej zwyczaje i praktyki, jak to ujmuje Konwencja, nie torpeduj pozytywnych, prawnych, finansowych i innych warunkw ramowych i dziaa. Uwaam, e istotnym przeciwdziaajcym temu elementem, byoby zintegrowanie w planach nauczania i regulaminach egzaminacyjnych szk wyszych i zawodowych, tematu dostpnoci, projektowania dla wszystkich czy uniwersalnego designu. Nie moe przecie by tak, e prawnych i technicznych wymogw zrealizowania celu dostpnoci bez barier nie mona w wielu przypadkach speni dlatego, e architekci, inynierowie, projektanci stron internetowych, instalatorzy sanitarni, specjalici z brany turystycznej czy eksperci hotelowi, by wymieni tylko kilka grup zawodowych, podczas zdobywania swego wyksztacenia nigdy nie syszeli o usuwaniu barier dla osb z niepenosprawnoci. Jestem zdania, e niezwoczna zmiana takiego stanu rzeczy byaby bez wtpienia wanym, stosownym krokiem 11
realizujcym postanowienia Konwencji ONZ. Nie powinnimy jednak dziaa tak, jakbymy o dostpnoci bez barier wiedzieli ju wszystko. Poniewa tak wanie nie jest, onwencja ONZ w wielu miejscach wyranie nakazuje krajom bdcym stronami umowy, prowadzenie i wspieranie bada i rozwoju w tej dziedzinie.
dr Volker Sieger Instytut pozbawionego Barier Planowania i Mobilnoci (niem. Institut fr barrierefreie Gestaltung und Mobilitt), Moguncja
(referat przygotowany na specjalistyczn konferencj all inclusive, ktra zorganizowana przez Zwizek Socjalny Sozialverband VdK Niemcy, odbya si 18 marca 2009 r. w Moguncji)
Niepenosprawni w transporcie miejskim

Krzysztof Kaperczak
atrzc na piramid potrzeb, opracowan przez Abrahama Maslowa1 mona si zastanowi czy naprawd jest ona kompletna. Czy pi wyszczeglnionych potrzeb nie naleaoby uzupeni o jeszcze jedn - potrzeb przemieszczania si. W przeszoci z racji prymitywizmu rodkw transportu bya ona upiona lub realizowana w sposb ograniczony, do najbliszej okolicy, pobliskiego miejsca wymiany dbr i usug. Dopiero dynamiczny rozwj cywilizacji, a wraz z nim rodkw transportu, uaktywni i umoliwi realizacj tej potrzeby w szerszym zakresie. Ponadto rozrost aglomeracji miejskich sprawi, e staa si ona koniecznoci pokonywania, coraz wikszych odlegoci zwizanych z edukacj (dom-szkoa-dom), prac zawodow (dom-praca-dom), bytem (dom-sklep-dom) czy rekreacj (dom-orodek wypoczynkowy-dom). Stae udoskonalanie rodkw transportu pozwolio upowszechni komunikacj na tyle, e staa si nie1. Strona internetowa: http://pl.wikipedia.org/wiki/Hierarchia_potrzeb
odcznym elementem ycia czowieka. Niestety nadal nie kady w rwnym stopniu moe z niej korzysta, czego przykadem s osoby niepenosprawne, ktre z racji swoich dysfunkcji maj utrudniony do niej dostp. Nowoczesna komunikacja zwaszcza ta najbardziej istotna - miejska musi uwzgldnia zatem take ich potrzeby.
Prawo
Do przeomowego roku 1989 problem przewozu osb niepenosprawnych nie by szczeglnie istotny. Wizao si to z brakiem wiadomoci spoecznej, co do samej potrzeby ich przewozu. Niepenosprawny siedzia w domu, gdy bariery architektoniczno urbanistyczno - transportowe skutecznie uniemoliwiay mu poruszanie si. Poniewa si nie porusza - nie widziano potrzeby w dostosowaniu czego z czego nie korzysta. Brak dostpu do najnowszych rozwiza i nowoczesnych technologii, a tym bardziej do moliwoci importu (dewizy), wymusi podjcie prb poszukania
12
wasnych rozwiza. Niestety szczupo rodkw oraz brak wyranej potrzeby, skutecznie spowalniay te poszukiwania. Jeli wic nawet co powstawao, to na zasadzie przypadkowoci pojedynczych inicjatyw, pojedynczych osb. Wytworzyo si bdne koo niemonoci. Wprowadzane zatem przepisy dotyczce transportu osb niepenosprawnych w praktyce pozostaway martwe. Dopiero zmiana systemu spoeczno-gospodarczego moga i spowodowaa istotne zmiany. Dlatego te od tego czasu mg zosta powanie uwzgldniony podstawowy przepis regulujcy przewz osb niepenosprawnych, wprowadzony ustaw z dnia 15 listopada 1984r. Prawo przewozowe (Art. 14 ust. 2.), zgodnie z ktrym Przewonik powinien podejmowa dziaania uatwiajce korzystanie ze rodkw transportowych, punktw odprawy, przystankw i peronw osobom niepenosprawnym, w tym rwnie poruszajcym si na wzkach inwalidzkich. Jego realizacja wymagaa opracowania i przyjcia caego szeregu rozporzdze, regulujcych w sposb szczegowy na czym maj polega te dziaania. Nastpio to dopiero w 1994 roku w wyniku zmiany ustawy Prawo budowlane (Art. 5 ust. 1 pkt 4). Obiekt budowlany wraz ze zwizanymi z nim urzdzeniami budowlanymi naley, biorc pod uwag przewidywany okres uytkowania, projektowa i budowa w sposb okrelony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniajc niezbdne warunki do korzystania z obiektw uytecznoci publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepenosprawne, w szczeglnoci poruszajce si na wzkach inwalidzkich.2 Przyjcie tej ustawy wraz z szeregiem rozporzdze wykonawczych, pozwolio rozpocz dostosowywanie, obok rodkw transportu - pojazdw i umiejtnoci osb ich obsugujcych - take infrastruktury towarzyszcej - czyli peronw, dworcw, przej podziemnych i nadziemnych, kadek, chodnikw,
2. System informacji prawnej Lex 3. Strona internetowa Stowarzyszenia Przyjaci Integracji: http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/7567?query_id=11309
placw, mostw, wiaduktw itd. Po kilku latach okazao si jednak, e przepisy s zbyt oglnikowe i stale pojawiaj si problemy z ich interpretacj oraz wyborem rozwiza optymalnych. Zajy si tym niektre organizacje pozarzdowe, tworzc szereg publikacji interpretujcych poszczeglne zapisy oraz podajcych przykady zrealizowanych, sprawdzonych rozwiza.3 Mimo e zrobiono w tym kierunku naprawd wiele i wydawa by si mogo, e mona ju by spokojnym, pomimo upywu lat, korzystanie z komunikacji publicznej wci nastrcza wiele trudnoci. Ze wzgldu na ograniczon ilo rodkw finansowych tylko niewielki procent taboru i infrastruktury zosta dostosowany, za uytkowanie ich czsto sprawia trudnoci osobom niepenosprawnym.
Praktyka
Pierwsz przeszkod jak trzeba pokona, aby porusza si sprawnie komunikacj miejsk jest waciwa informacja. Dopki wszystkie dworce, przystanki bd pojazdy nie bd dostosowane do potrzeb osb niepenosprawnych, dopty musi istnie moliwo uzyskania informacji, ktre s, a ktre nie s dostosowane. Informacja taka pozwala osobie niepenosprawnej (np. ruchowo, niewidomej i niedowidzcej, niedosyszcej) dowiedzie si, czy dany dworzec, przystanek czy pojazd mog by przez ni uytkowane w sposb najmoliwiej samodzielny. Realizuje si to poprzez odpowiednie piktogramy umieszczane obok nazw poszczeglnych dworcw i przystankw, na planach komunikacji, na rozkadach jazdy, przy kasach, toaletach itp. oraz poszczeglnych pojazdach, (np. symbol wzka inwalidzkiego, symbol idcej osoby z lask, symbol ucha). Jeli z danego dworca odjeda kilka rodzajw pojazdw na rnych poziomach, a nie wszystkie s dostosowane, tak informacj naley dodatkowo poda. Czsto dobrym rozwizaniem staje si szczegowy plan dworca (take w wersji dla osb niewidomych i niedowidzcych) z zaznaczonymi wejciami, schodami,
13
windami, peronami, kasami czy toaletami. Taka informacja jest szczeglnie przydatna turystom. Powinna by umieszczana na stronach internetowych lub rozdawana w punktach informacji turystycznej. W Polsce jak dotd informacja taka pozostawia duo do yczenia. W tej chwili ju rzadko wejcie na dworzec/stacj (PKP, SKM, Metro) lub przystanek komunikacji miejskiej (autobus, trolejbus, tramwaj) jest niedostosowane. Zwykle poprowadzone jest na jednym poziomie z otaczajcym chodnikiem. Podobnie dojcie do kasy. Jednak ju wejcie na peron czsto prowadzi po schodach (PKP, SKM), ktre podobnie jak korytarze i perony nie s w peni dostosowane do potrzeb osb niewidomych i niedowidzcych, gdy nie maj pasw prowadzco-informacyjnych i pasw ostrzegawczych4 umoliwiajcych samodzielne poruszanie si i unikanie niebezpieczestw np. dostania si pod pocig. Moliwo wejcia do pojazdu uzaleniona jest od rodzaju pojazdu, a ten od okresu w ktrym zosta wyprodukowany. Generalnie mona przyj, e pojazd wyprodukowany od poowy lat 90-tych spenia podstawowy warunek jakim jest niska podoga. To, w poczeniu z wysuwan (rcznie bd elektrycznie) ramp/podnonikiem, pozwala osobie poruszajcej si na wzku inwalidzkim bd o balkoniku wej do pojazdu. Korzystnym rozwizaniem w tym wzgldzie byoby ujednolicenie wysokoci wszystkich peronw. Umoliwioby to zakup taboru o zblionej wysokoci podogi i uatwiaoby wejcie czci osb poruszajcych si na wzkach inwalidzkich bez uywania ramp/podnonikw. Niestety, jak dotd nie udao si tego pomysu przeforsowa. Podobnie samo poruszanie si pojazdem. Dopiero pojazdy wyprodukowane w ostatnich latach zaczy mie wydzielone miejsca (tzw. deski do prasowania), umoliwiajce bezpieczne unieruchomienie - przy4. K. Kaperczak Nawierzchnie dotykowe (pasy prowadzco-informacyjne i ostrzegawcze) w szynowej komunikacji publicznej, ,, Przegld Komunikacyjny Nr 4/2009
picie wzka inwalidzkiego. Pojazdy te zaczy take wywietla, nazwy stacji/przystankw wraz z podaniem ich w formie dwikowej (dla osb niewidomych i niedowidzcych). Nie zapomniano te o przystosowaniu toalety. Zaczto rwnie przygotowywa personel na przyjcie takich osb. Przeprowadzono szereg szkole, ktre nauczyy sposobu postpowania z osobami niepenosprawnymi oraz umiejtnoci obsugi urzdze (klkanie pojazdu - autobus, trolejbus; rozkadanie rampy - autobus, trolejbus, tramwaj, obsuga podnonikw - pocig). Niestety nie ustrzeono si bdw takich jak ciasne kabiny WC ze le rozmieszczonymi porczami, czy strome pochylnie przy bocznych zamknitych drzwiach. Nierozwizywalnym problemem jest nadal wandalizm. Dotyka on urzdze najbardziej wraliwych, jak windy czy podnoniki. To dodatkowo zniechca i sprawia, e niepenosprawni wci preferuj transport indywidualny - samochd osobowy bd przystosowan do przewozu osb niepenosprawnych takswk.
Podsumowanie
Mimo e zrobiono ju wiele, niestety nadal nie mona powiedzie, e podrowanie osoby niepenosprawnej komunikacj miejsk jest atwe. W porwnaniu z krajami Europy Zachodniej (zwaszcza ssiednimi Niemcami, a szczeglnie miastem Berlin) jestemy daleko w tyle. Proces dostosowywania przestrzeni publicznej, w tym komunikacji, jest ukadem bardzo wraliwym. Wystarczy, e ktry z elementw nie spenia wymogw i cay ukad nie funkcjonuje. Dowiadczenie wskazuje, e nawet najlepsze prawo nie wystarcza. Pojawia si pytanie czy liberalizacja midzynarodowych przewozw pasaerskich planowana od 2010r., ktra uwzgldnia uatwienia w podrach osb niepenosprawnych, zmieni z dnia na dzie istniejcy stan?5 Czy intensywniej bd stosowane i egzekwowane zapisy dotyczce praw i obowizkw pa5. Strona internetowa: http://www.kow.com.pl/kraj/80-kraj/1034-jakiksztalt-liberalizacji- przewozow-pasazerskich.html
14
saerw w ruchu kolejowym, gdzie zwraca si uwag na moliwo podrowania przez osoby niepenosprawne jako penoprawnych obywateli Wsplnoty?6 Z przykroci trzeba przyzna, e czciowo same osoby niepenosprawne przyczyniaj si do braku dziaa zwizanych z dostosowaniem transportu do ich potrzeb. Ch posiadania wasnego samochodu i dojedania nim wszdzie za wszelk cen take w miecie powoduje, e ilo osb niepenosprawnych poruszajcych si w komunikacj miejsk jest niewielka. A szkoda, bo w wielu miastach Polski taki przejazd wraz z jednym opiekunem jest bezpatny (np. Warszawa, Gdynia). Wskutek tego, nacisk spoeczny zwizany z koniecznoci jak najszybszego dostosowania jest mniejszy ni mgby by. Ponadto, rnego typu szkolenia personelu obsugujcego pojazdy przeprowadzane z myl o osobach niepe-
nosprawnych, nie charakteryzuj si jednolitoci. Szkole samych osb niepenosprawnych, uczcych jak maj si zachowywa chcc odby podr, nie przeprowadza nikt (autor si z nimi nie spotka). To powoduje niezrozumienie pomidzy partnerami (niepenosprawny pasaer-kierowca) i utrudnia podrowanie.
mgr in. Krzysztof Kaperczak Grupa Robocza Widziane z chodnika Polskiego Zwizku Niewidomych
Turystyka osb z niepenosprawnoci skupionych wok Polskiego Towarzystwa TurystycznoKrajoznawczego

Maria Maranda
udzie rozmiowani w wdrowaniu po ojczystej ziemi z pewnoci znaj histori powstaego w 1873 roku Towarzystwa Tatrzaskiego, a potem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906). Szanowanie ideowych przesa obu tych Towarzystw i aktywne realizowanie pasji turystycznokrajoznawczych jest wyzwaniem zwizanym z przynalenoci do Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, ktre od 1950 roku kontynuuje wspaniae dokonania swoich prekursorw. Swoj trwa fascynacj fundamentalnymi prawda- W PTTK uparcie skupiamy si na moliwociach, mi PTTK poznaj Ojczyzn, pokochaj, su wpro- a nie na upoledzeniach osb niepenosprawnych. Dziaalno w tym zakresie prowadzona jest ju od 6. Strona internetowa: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. lat pidziesitych, poczynajc od wsppracy mido?uri=CELEX:32007R1371:PL:NOT
wadzaam w ycie organizujc liczne przedsiwzicia. Ostatnie dwadziecia lat natomiast powiciam pracy razem i wrd osb z niepenosprawnoci. Trzeba przyzna, e wrd istniejcej w Polsce sporej liczby organizacji spoecznych niewiele z nich posiada statutow ofert dotyczc dziaalnoci turystycznokrajoznawczej, dla osb z wrodzon czy nabyt niepenosprawnoci, przejciowymi kopotami zdrowotnymi czy zblianiem si do starszego wieku.
15
dzy Zarzdem Gwnym PTTK, a Polskim Zwizkiem Guchych, Polskim Zwizkiem Rencistw, Emerytw i Inwalidw oraz Polskim Zwizkiem Niewidomych. Przy Zarzdzie Gwnym PTTK powstaa Rada ds. Turystyki Osb Niepenosprawnych, ktra inicjowaa imprezy, seminaria, szkolenia, skierowane przede wszystkim do rodowisk dzieci i modziey niepenosprawnej. Opracowywano apele i stanowiska, kierowane do caej spoecznoci PTTK, a take zachcano do powoywania stosownych Rad w terenie i wsppracy z innymi organizacjami. Z czasem przekonywano si, e uprawianie aktywnej turystyki i krajoznawstwa przez osoby z niepenosprawnoci przynosi im odnow si yciowych, zdecydowanie zwiksza samodzielno, uatwia znalezienie przyjaci, uczy wielu nowych umiejtnoci, uatrakcyjnia proces rehabilitacji, a w konsekwencji wywiera wpyw na popraw jakoci ich ycia. Czsto pomaga te w dokonywanych wyborach kierunku studiw czy zawodu. Te i jeszcze inne atuty krajoznawstwa i turystyki osb niepenosprawnych s obecnie bardzo mocno akcentowane przez naukowcw, potwierdzane przez badania, zwaszcza w zakresie aktywnego wykorzystania czasu wolnego oraz rzeczywistej integracji spoecznej. Do bardzo wanych dziaa w PTTK w minionym okresie naley zaliczy wydanie Turystycznego sownika jzyka migowego (1982) i Informatora po Warszawie dla osb z dysfunkcj narzdu ruchu (1984), ktre to publikacje utoroway drog podobnym wydawnictwom w skali regionalnej i krajowej. Naley podkreli, i ostatnio znaczco poprawia si ilo i jako wydawnictw krajoznawczo-turystycznych dla osb ze specjalnymi potrzebami. Dzi moemy te korzysta z bogatej informacji i internetowej oferty turystycznej. Wszystko to wci jednak nie wyczerpuje moliwoci rozszerzenia rynku publikacji, dogodnych osobom z rnymi rodzajami niepenosprawnoci. Wysikiem kadry programowej PTTK realizowano w Polsce dotychczas seminaria, sympozja, konferencje, sejmiki czsto w poczeniu z imprezami turystycznokrajoznawczymi dla osb niepenospraw16
nych. Wydarzenia te organizowane byy na szerok skal zasigu i oddziaywania spoecznego. Obejmoway dzieci, modzie, osoby dorose z rnymi dysfunkcjami zdrowotnymi, osoby w podeszym wieku i walczce ze swoj czasow niepenosprawnoci. Ostatni spis powszechny (z 2002 roku), jak te najnowsze badania wskazuj, e obecnie w Polsce mieszka blisko 6 milionw niepenosprawnych obywateli. Niepenosprawni turyci, chc by dostrzegani i szanowani przez wszystkie ogniwa sektora turystyki, a zwaszcza takie organizacje jak PTTK. Naley podkreli, e w skali kraju nie obserwuje si nadmiaru propozycji w zakresie turystyki osb niepenosprawnych. Zapewnienie wic przyjaznej przestrzeni turystycznej osobom z niepenosprawnoci, naszym bliskim i znajomym czy nam samym jest duym wyzwaniem na przyszo. W tym kontekcie naley odpowiedzie na pytania: - jak znie bariery mentalne aby niwelowa izolacj osb niepenosprawnych w spoeczestwie i osign pen ich akceptacj; - jak zdecydowanie poprawi dostp do skarbw ojczystej przyrody, obiektw dziedzictwa kulturowego przez osoby niepenosprawne; - jak podejmowa dziaania pomagajce osobom niepenosprawnym przeamywa swoj sabo. Unia Europejska stoi na stanowisku, i bariery rodowiskowe stanowi duo wiksz przeszkod w spoecznej integracji osb z uszczerbkami zdrowotnymi ni funkcjonalne ograniczenia. Tote usuwanie tych barier, poprzez zmian przepisw prawnych, edukacj spoeczestwa, przystosowanie infrastruktury turystycznej wedug zasady dostpne dla wszystkich, uatwienia finansowe i inne podejmowane rodki mog stanowi klucz do wyrwnywania yciowych szans osb z niepenosprawnoci. Biorc pod uwag bogate dowiadczenia PTTK i dotychczasowe opracowania programowe, potwierdzajce cigle rosnc rol turystyki i krajoznawstwa w procesie rehabilitacji spoecznej i leczniczej osb niepenosprawnych oraz wpyw tych form aktywnoci na ksztatowanie si podstaw spoecznej integra-
cji, przed Towarzystwem stoj nastpujce zadania: - przeamywanie barier mentalnych wrd czonkw i sympatykw PTTK; - powszechna promocja turystyki i aktywnego krajoznawstwa wrd osb niepenosprawnych - zapewnienie rzetelnej informacji turystycznej, ktra umoliwi stworzenie kalendarza imprez turystycznych w skali kraju; - poprawa rozwiza funkcjonalnych w zarzdzanej przez PTTK infrastrukturze turystycznej; - podnoszenie kwalifikacji kadry programowej PTTK, a zwaszcza przewodnikw, pilotw, asystentw spoecznych w zakresie ruchu krajoznawczo-turystycznego osb z niepenosprawnoci; - stae rozszerzanie oferty, podnoszenie poziomu usug oraz podejmowanie przez PTTK-owskie biura podry, inicjatyw programowych dla osb niepenosprawnych; - bardziej zdecydowane korzystanie ze rodkw pomocowych Unii Europejskiej, PFRON, we wsppracy z jednostkami samorzdowymi i w ramach partnerstwa publicznoprywatnego; - wzmocnienie Public Relations na rzecz turystyki i krajoznawstwa osb z niepenosprawnoci zarwno wewntrz PTTK, jak i we wsppracy z mediami;
- wspieranie szczeglnie tych oddziaw PTTK, ktre stanowi wzr dziaa w zakresie turystyki i krajoznawstwa osb niepenosprawnych. Koniecznoci jest, aby faktycznie wyrwna szanse osobom z niepenosprawnoci w kadym wymiarze ich spoecznego ycia. Niepenosprawno jest zawsze kwesti przypadku i moe dotkn kadego z nas. Na szlaku natomiast atwiej sobie radzi ze swymi sabociami. Przystpienie Polski do Unii Europejskiej zwiksza moliwoci kontaktw i obfitszego korzystania z dobrych wzorw i rozwiza infrastruktury turystycznej, spotykanych w pastwach zachodnioeuropejskich. W PTTK jestemy otwarci na tworzenie atrakcyjnych ofert dla turysty niepenosprawnego z kraju i zza granicy.
Maria Maranda Przewodniczca Rady ds. Turystyki Osb Niepenosprawnych Zarzdu Gwnego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego
Turystyka bez barier dla wszystkich w Niemczech

Niniejszy tekst dotyczy turystyki dla wszystkich w Niemczech. Redakcja czasopisma SOCIUS zebraa zwizane z tym tematem informacje pochodzce z opublikowanego w 2008 r. badania pt. Turystyka bez barier dla wszystkich w Niemczech czynniki warunkujce sukces i sposoby podnoszenia jakoci, finansowanego przez Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii (niem. BMWiT). Badanie zostao przeprowadzone przez Instytut Geografii Westfalskiego Uniwersytetu Wilhelma w Mnster we wsppracy ze spk PROJEKT M GmbH na zlecenie Ministerstwa. Wyniki badania opieraj si na obszernych danych empirycznych oraz analizie popytu i poday w Niemczech.
Oglne informacje Rzdu Federalnego na temat polityki turystycznej

Na paszczynie federalnej prowadzenie polityki turystycznej ley w kompetencjach Federalnego
Ministerstwa Gospodarki i Technologii. Obszar ten, bdc zadaniem przekrojowym, naley rwnie do zakresu obowizkw innych resortw, np. resortu finansw, edukacji i bada, pracy i spraw socjalnych, 17
budownictwa i transportu, rodowiska, kultury i spraw zewntrznych. W celu lepszej koordynacji dziaa zwizanych z polityk turystyczn i ich rozwijania koncepcyjnego, w roku 2005 utworzony zosta Urzd Penomocnika Rzdu Federalnego ds. Turystyki. W dziedzinie polityki turystycznej, do zada Rzdu Federalnego naley zwikszanie odpowiedzialnoci wasnej przedsibiorcw oraz polepszanie warunkw ramowych majcych na celu zwikszenie konkurencyjnoci przedsibiorstw. Do kompetencji federalnych zalicza si take udostpnianie turystyce potrzebnej infrastruktury we wsppracy z krajami zwizkowymi i gminami. Rzd Federalny wspiera ponadto projekty zwizane z pozbawion barier turystyk dla wszystkich. Z ramienia rzdu i przy jego finansowym wsparciu za midzynarodowy marketing i promocj wizerunku Niemiec jako celu turystycznego odpowiedzialna jest Niemiecka Centrala Turystyki. Konkretne planowanie, rozwj i bezporednie wsparcie turystyki ley natomiast w kompetencjach krajw zwizkowych (por. raport Rzdu Federalnego na temat polityki turystycznej 2008).
barier w dziedzinie budownictwa, transportu, komunikacji, korzystania z mediw elektronicznych, wyborw i szkolnictwa wyszego. W swoich wytycznych ustawa kieruje si przejt od organizacji ochrony konsumentw zasad mwic, e poprzez prawa proceduralne mona wypracowa elastyczne metody dostosowywania otoczenia do potrzeb osb niepenosprawnych. W takim kontekcie naley te postrzega instrument porozumie celowych, ktry odgrywa w ustawie du rol. Porozumienia celowe to w rozumieniu 5 BGG zobowizania prywatnoprawne, ktrych podmioty gospodarcze lub zwizki takich podmiotw powinny podejmowa si w porozumieniu ze zwizkami osb niepenosprawnych w celu usunicia barier. Istnieje publiczno-prawny obowizek negocjacyjny, ktry nie jest jednak zobowizaniem do zawarcia porozumienia. Pierwsze w Niemczech i dotychczas jedyne na terenie federacji porozumienie celowe w rozumieniu BGG zawarte zostao z okazji ITB 2005 w celu zbierania, oceniania i prezentowania oferty pozbawionych barier lokali hotelarsko-gastronomicznych. Partnerem w negocjacjach by Zwizek Federalny DEHOGA i Niemiecki Zwizek Hotelarski ze strony przedsibiorcw oraz Zwizek Socjalny VdK Deutschland, Samopomoc BAG, Niemiecki Zwizek Niesyszcych, Niemiecki Zwizek Osb Niewidzcych i Niedowidzcych oraz przedstawicielstwo interesw Samostanowienie o swoim yciu. Porozumienie zostao zawarte w kontekcie dotychczasowego braku w Niemczech jednolitoci w zakresie stosowania terminw takich, jak np. dostosowany do wzkw inwalidzkich, odpowiedni dla osb niepenosprawnych, bez barier, warunkowo bez barier, przyjazny dla osb niepenosprawnych oraz odpowiadajcych im piktogramw i symboli. Prowadzio to podrnych, skazanych na ofert turystyki bez barier, do wielu niejasnoci co do faktycznej sytuacji na miejscu.
Ustawa o rwnym statusie osb niepenosprawnych oraz instrument porozumienia celowego

Usunicie barier w moliwie wielu dziedzinach ycia jest jednym z najwaniejszych celw ustawy o rwnym statusie osb niepenosprawnych (niem. BGG), ktra wesza w ycie dn. 01.05.2002 r. Ustawa ta reguluje rwnie zadania penomocnika Rzdu Federalnego ds. rwnego statusu osb niepenosprawnych. Penomocnik wpywa na decyzje polityczne i procesy ustawodawcze, ktre zwizane s z osobami o ograniczonej mobilnoci i/lub aktywnoci.
Oprcz zobowizania podmiotw wadzy publicznej do usuwania barier i zapewniania rwnego statusu, ustawa zawiera przede wszystkim regulacje dotycz- Celem tego porozumienia byo ustalenie obowizuce procedur, ktre maj doprowadzi do usunicia jcych na terenie caej federacji, jednolitych minimalnych standardw oceny placwek noclegowych 18
Ocenia si, e na paszczynie wykonawczej poroZacznik do porozumienia celowego zawiera li- zumienie celowe - niezalenie od jego bez wtpienia st kontroln z kryteriami podzielonymi wedug przeomowego charakteru - nie doprowadzio dowymienionych wyej kategorii, ktra umoliwia tychczas w Niemczech do zauwaalnych w szerszej samoocen placwkom hotelowym i gastronomicz- perspektywie ulepsze w dziedzinie pozbawionej nym. Jeli placwka spenia wszystkie wymienione barier turystyki dla wszystkich. na licie wymogi, ma prawo do korzystania ze specjalnego piktogramu bez barier w danej kategorii. Moliwoci finansowego wsparcia Ponadto zostaje ona wprowadzona do Niemieckiego turystyki bez barier dla wszystkich Przewodnika Hotelowego i pojawia si na stronach portalw internetowych www.hotelguide.de oraz Z przeprowadzonej w krajach zwizkowych ankiewww.hotellerie.de jako placwka pozbawiona ba- ty wynika, e szczeglnie czsto wymienian przerier. Zaangaowane zwizki gospodarcze dobro- szkod w pozbywaniu si barier s pono wysokie wolnie wprowadziy kryteria placwki bez barier, koszty. W zwizku z tym nierzadko pojawiaj si rwnie do kolejnych wyda Niemieckiej Klasyfika- opinie o braku odpowiedniego, przede wszystkim cji Hoteli. dugoterminowego finansowania (wsparcia finansowego). Jest to o tyle istotne, e kraje zwizkowe same Dane podawane przez hotele nie s z reguy kon- odpowiadaj za ramy finansowe turystycznych protrolowane (wyjtkiem jest tutaj np. kraj zwizkowy jektw i programw wsparcia, w zwizku z czym, Badenia-Wirtembergia). Z odpowiedniego instru- aby zmieni sytuacj, ktra si im nie podoba mog mentarium zrezygnowano ze wzgldu na kosztowne si aktywizowa samodzielnie. i czasochonne zbieranie danych. Instancj kontroln jest jednak system zarzdzania skargami. Gocie Jednak aden kraj nie ma specjalnych programw mog zoy skarg na hotel, ktry korzysta z okre- wsparcia turystyki bez barier. Mimo tego, w wielu lonych piktogramw, nie speniajc przy tym wy- przypadkach istnieje moliwo wsparcia projektw maganych kryteriw. zwizanych z tak form turystyki z puli rodkw pomocowych skierowanych nie tylko do sektora 19
i gastronomicznych dostpnych bez barier. Konkretnie porozumienie celowe ustalio nastpujce kategorie kryteriw i standardw oceny placwek noclegowych i gastronomicznych bez barier: 1. brak barier dla goci z trudnociami w poruszaniu si, ktrzy czasem musz uywa niezmotoryzowanego wzka lub urzdzenia wspomagajcego chodzenie; 2. brak barier dla goci, ktrzy nie mog chodzi i s cay czas zdani na wzek inwalidzki; 3. brak barier dla goci niedowidzcych lub niewidzcych; 4. brak barier dla goci niedosyszcych lub niesyszcych; 5. brak barier dla wszystkich goci z ograniczeniami fizycznymi lub sensorycznymi (kategorie 1-4).
Brak kontroli informacji wasnych, przekazywanych na stronach zwizkw osb niepenosprawnych, jak i zwizkw turystycznych jest zjawiskiem negatywnym, poniewa podawane przez oferentw informacje czsto s nieprawidowe. Ponadto z empirycznych bada tego studium wynika, e istniej nastpujce problemy: - ustalone w porozumieniu celowym standardy minimalne nie s znane ani podmiotom wiadczcym usugi turystyczne ani gociom z trudnociami z mobilnoci lub aktywnoci; - w praktyce podmioty wiadczce usugi turystyczne postrzegaj minimalne standardy jako zbyt surowe i rzadko je rzeczywicie speniaj.
turystycznego. I tak w regionach strukturalnie sabych mona skorzysta ze rodkw przeznaczonych na realizacj zadania federalnokrajowo-gminnego Polepszanie regionalnej struktury gospodarczej (niem. GA). Dotyczy to wszystkich nowych krajw i wybranych regionw ze starych krajw zwizkowych. Ponadto na obszarach wiejskich istnieje moliwo skadania wnioskw o dofinansowanie ze rodkw inicjatywy wsplnotowej UE LEADER lub z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich (ELER), ktre to rodki w wielu ju miejscach byy wykorzystywane w celu znoszenia barier. Czsto brak wiedzy rwnie na temat obowizujcego w ramach funduszy strukturalnych UE od 2006 r. postanowienia (rozporzdzenie (WE) nr 1083/2006, art. 16), ktre suy usuwaniu barier i zapewnianiu dostpu dla osb z niepenosprawnoci. Wytyczna ta jest cile zwizana z nowymi dyrektywami UE 2004/17/WE i 2004/18/WE, ktre umoliwiaj zintegrowanie w prawie przetargowym kryteriw sucych projektowaniu dla wszystkich. Oznacza to konkretnie, e w opisach wiadcze bdcych przedmiotem przetargw publicznych oraz podczas przyznawania zlece oraz koncesji naley wszdzie, gdzie to moliwe, uwzgldnia kwestie dostpnoci dla osb z niepenosprawnoci lub zasad projektowania dla wszystkich. [] Tym samym spenione zostan rwnie wymogi turystyki bez barier (raport Rzdu Federalnego na temat polityki turystycznej 2008, s. 46).
Na paszczynie krajw zwizkowych, oferty wyjazdw turystycznych bez barier reklamowane s przede wszystkim za porednictwem mediw drukowanych i mediw online. Mimo e Internet coraz bardziej zyskuje na znaczeniu jako rodek informacyjny i narzdzie rezerwacji, to wane s rwnie katalogi podry. Wszystkie organizacje marketingowe krajw zwizkowych maj wasne strony internetowe, z ktrych wikszo w midzyczasie kieruje si wymogami aktualnie obowizujcego rozporzdzenia w sprawie dostpnych dla wszystkich technologii informacyjnych (niem. BITV). W porwnaniu do roku 2002, cel pozbycia si barier w turystyce niemieckiej przybra ogromnie na znaczeniu. Temat turystyki bez barier dla wszystkich staje si dla decydentw i usugodawcw turystycznych coraz istotniejszy - szczeglnie w wietle zmian demograficznych. W kontekcie konkurencyjnoci niemieckich orodkw urlopowych i przedsibiorstw turystycznych, jednym z najwikszych wyzwa dla tego rynku bdzie w najbliszych latach dostosowanie oferty i usug do zmieniajcych si wymogw i potrzeb. Usuwanie barier staje si zadaniem coraz bardziej interdyscyplinarnym i przekrojowym, a take wskanikiem jakoci ofert i usug turystycznych.
Marketing w turystyce bez barier dla wszystkich

Niemiecka Centrala Turystyki, odpowiedzialna za prezentowanie za granic Niemiec jako kraju urlopowo-turystycznego, powica pozbawionej barier turystyce dla wszystkich, dzia Turystyka bez barier na oficjalnym portalu internetowym turystyki niemieckiej www.deutschland-tourismus.de. Znale tu mona oferty usug bez barier, take rady dotyczce organizacji podry. 20
rdo: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii, badanie Turystyka bez barier dla wszystkich w Niemczech czynniki warunkujce sukces i sposoby podnoszenia jakoci (2008)
Sport jest dla wszystkich

Anna Amanowicz-Sktas
ultura fizyczna jest w Polsce czci kultury narodowej, chronionej przez prawo (Ustawa z dnia 18.01.1996 r. o kulturze fizycznej.) Obywatele bez wzgldu na wiek, pe, wyznanie, ras oraz stopie i rodzaj niepenosprawnoci maj rwny dostp do rnych jej form, a wic take do sportu. Ten natomiast jest w naszym kraju czci kompleksowego systemu rehabilitacji osb z rnorakimi dysfunkcjami. Uprawianie sportu, zarwno w sposb rekreacyjny, jak i wyczynowy, jest integraln czci procesu ich psychicznego i fizycznego usprawniania.
Pocztki sportu osb niepenosprawnych w Polsce sigaj lat 50-tych ubiegego wieku. (Wyjtkiem jest sport guchych i niedosyszcych, ktry zacz si rozwija ju w latach dwudziestych). Wwczas to kilku znakomitych profesorw z dziedziny medycyny i sportu podjo pionierskie przedsiwzicia w tym zakresie. Profesorowi Wiktorowi Dedze, poznaskiemu lekarzowi - ortopedzie, udao si utworzy w Akademii Medycznej pierwsz na wiecie Katedr Medycyny Rehabilitacyjnej. Jan Dziedzic, profesor obecnej Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, zacz organizowa dla niewidomych wiolarstwo jazd konn i biwaki sportowo-rekreacyjne, a profesor Aleksander Kabsch prowadzi obozy narciarskie dla osb niepenosprawnych ruchowo. Rok 1961 wyznacza pocztek pracy sportowo-rehabilitacyjnej dla osb niepenosprawnych, zatrudnionych w spdzielniach inwalidw. Wyzwanie podjo Zrzeszenie Sportowe Start, dziaajce w rodowisku spdzielczoci pracy. Z jego inicjatywy powstaa w Poznaniu, przy Radzie Wojewdzkiej tego Zrzeszenia, pierwsza w kraju Komisja Sportu i Turystyki Inwalidw. Opracowany przez ni program obejmowa gimnastyk lecznicz, wiczenia
rekreacyjne podczas przerw w pracy, turnusy rehabilitacyjne, obozy sportowe, treningi w sekcjach rnych dyscyplin sportowych, zawody krajowe i midzynarodowe. W 1994 r. Zrzeszenie Start przeksztacio si w Polski Zwizek Sportu Niepenosprawnych Start, ktry jest obecnie najwiksz w Polsce wielodyscyplinow organizacj zajmujc si szkoleniem sportowcw niepenosprawnych. PZSN Start reprezentuje polski sport niepenosprawnych na arenie wiatowej, bdc m.in. czonkiem nastpujcych midzynarodowych organizacji sportu inwalidw: IBSA (niewidomi), CP-ISRA (poraenia mzgowe), IWAS (schorzenia narzdu ruchu), IWBF (koszykwka na wzkach), WOVD (pika siatkowa dla niepenosprawnych). Czonkostwo to umoliwia reprezentowanie Polski i uczestnictwo polskich sportowcw w najwaniejszych imprezach sportowych Europy, wiata i w paraolimpiadach. Poza PZSN Start, sportem osb z dysfunkcjami w Polsce zajmuj si rwnie inne organizacje, do ktrych naley zaliczy przede wszystkim: - Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki Niewidomych i Sabowidzcych Cross, - Fundacj Aktywnej Rehabilitacji, - Polski Zwizek Tenisa na Wzkach, - Polskie Towarzystwo Spoeczno-Sportowe, Sprawni Razem - Polski Zwizek Sportowy Guchych, - Zwizek Kultury Fizycznej Olimp, - Olimpiady Specjalne Polska. W 1998 r. powsta Polski Komitet Paraolimpijski, ktry cele sportowe realizuje poprzez propagowanie idei olimpizmu. Wspdziaa w organizowaniu i inspirowaniu sportu paraolimpijskiego w Polsce, reprezentuje go na arenie midzynarodowej, zgasza i zabezpiecza uczestnictwo polskiej reprezentacji w Igrzyskach, a take pozyskuje rodki finansowe na prowadzenia dziaalnoci. Polski Komitet Paraolim21
pijski jest czonkiem Midzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego i Europejskiego Komitetu Paraolimpijskiego oraz Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Wsppracuje z innymi narodowymi komitetami paraolimpijskimi oraz komitetami organizacyjnymi igrzysk paraolimpijskich. Wan rol w finansowaniu sportu niepenosprawnych w Polsce odgrywa Ministerstwo Sportu i Turystyki. To gwnie ten resort stwarza w kraju warunki do udziau niepenosprawnych w sporcie, angaujc do tego celu rodki z dopat do stawek w grach liczbowych (Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej). Sport dofinansowywany jest take z Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych (PFRON). Jedn z najprniej dziaajcych organizacji sportowych w rodowisku osb niepenosprawnych jest powstae w 1992 r. Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki Niewidomych i Sabowidzcych Cross. Jego wspzaoycielem i pierwszym prezesem by Tadeusz Milewski, twrca podstaw pracy tej organizacji. W 1999 r. na jego czele stan Piotr Dukaczewski, najlepszy szachista wrd osb z dysfunkcj wzroku, znany z duej pomysowoci, wyobrani i odwagi. Dla nowego prezesa sport by i jest czym wicej ni yciow pasj, jest sposobem na ycie. Od czasu jego prezesury organizacja bardzo si rozwina i ustawicznie pnie si w gr. Podwoia si liczba czonkw, z 2 do 4 tysicy. Powstay nowe kluby dzi jest ich ju 36, a w programie pracy Stowarzyszenia pojawiy si nowe dyscypliny. Dzi niewidomi i sabowidzcy uprawiaj 16 dyscyplin sportowych i cigle ambitnie poszukuj nowych (showdown, szermierka, ucznictwo). Rozwina si wsppraca z organizacjami krajowymi i zagranicznymi. Cross sta si czonkiem Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego. Jego zawodnicy zdobywaj medale na midzynarodowych imprezach, gwnie w kolarstwie tandemowym (ju pod egid Olimpu zoty medal paraolimpijski w Pekinie zdoby tandem Andrzej Zajc - Dariusz Flak), szachach i krglach klasycznych. W 2008 r. po dziewicioletniej przerwie reaktywowany zosta miesicznik CROSS pe22
riodyk informacyjno-szkoleniowy Stowarzyszenia, ktry spenia w rodowisku funkcj informacyjn, rehabilitacyjn i promocyjn. Stowarzyszenie nie ogranicza jednak swojej dziaalnoci tylko do sportu i turystyki. Idzie w kierunku szeroko rozumianej rehabilitacji i edukacji, co pozwala na realizowanie take celw oglnospoecznych, daje moliwo pozyskiwania unijnego dofinansowania. Stworzony zosta system rnorodnych szkole, m.in. doradztwo zawodowe i poradnictwo psychologiczne, nauka obsugi komputera, nauka jzykw obcych, szkolenie instruktorw sportowych. Ciekawym projektem realizowanym przez Cross ze rodkw unijnych by Aktywny start (czcy trzy cele: sport, turystyk i edukacj), w ktrym uczestniczyo 140 uczniw z orodkw szkolno-wychowawczych dla dzieci niewidomych i sabowidzcych. Cieszy si tak ogromnym uznaniem, e po zakoczeniu programu, przy wsparciu PFRON uruchomiono jego kontynuacj pod nazw Teraz wy. Polskim organizacjom sportu osb niepenosprawnych zawsze towarzyszyo haso: niepenosprawno bez barier, a tym samym odejcie od stereotypw, wyznaczajcych osobom kalekim ycie we wasnym wiecie. Sport wyznacza nowe cele i dodaje wiary we wasne moliwoci mwi uprawiajcy go niepenosprawni - usprawnia i rozwija. Dziki temu dochodzimy do siebie zarwno psychicznie jak i fizycznie. W krgu sportowym atwiej jest o motywacj do wikszego wysiku i przeamanie swoich saboci. Gdyby nie sport, wielu z nas siedziaoby w czterech cianach domu z pilotem TV w rku. A tak, dziki uprawianiu rnych dyscyplin, ciekawie spdzamy czas, poznajemy wielu wspaniaych ludzi, zawizujemy przyjanie, zwiedzamy kraj i wiat. Sport dodaje pewnoci siebie i hartu ducha. W wodzie, na stadionach, boiskach, halach i na turystycznych szlakach czujemy si jak normalni ludzie. Wielu niepenosprawnych oddaje si uprawianym dyscyplinom z pen pasj. W kilkunastu, z powodzeniem rywalizuj ze sportowcami zdrowymi (np. niepenosprawna Natalia Partyka tenis stoowy - jest zot medalistk olimpiady i paraolimpiady
w Pekinie). I cho dzi ich imponujcy dorobek sportowy cigle jeszcze paradoksalnie pozostaje w cieniu mniejszych osigni zdrowych sportowcw, jest nadzieja, e powoli i to si zmieni. (Znamiennym przykadem jest synna aleja gwiazd w Sydney. Obok siebie znajduj si tam gwiazdy naszych multimedalistw: Roberta Korzeniowskiego - chodziarza i Marty Wyrzykowskiej - szermierz na wzku). Od kilku lat polepsza si w Polsce klimat wok sportu osb niepenosprawnych. Coraz wicej wagi przykada si do jego promowania, wycigajc go z cienia (np. akcje bilboardowe, uliczne i w metrze warszawskim). Dobr prognoz jest, i w ubiegym roku po raz pierwszy w naszym kraju nastpio finansowa-
nie sportu wyczynowego inwalidw ze rodkw budetowych. Zwikszyy si kwoty przeznaczone na stypendia dla tych najlepszych, ktre nie s o wiele mniejsze od tych, jakie otrzymuj olimpijczycy. Jest wic nadzieja, e w niedugim czasie z pen powag powiemy - sport w Polsce jest jeden.
Anna Amanowicz-Sktas Stowarzyszenie Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki Osb Niewidomych i Sabowidzcych CROSS
Integracja przez sport w Monachium. Sport dla osb z niepenosprawnoci
Najwaniejsze jest, by sport integracyjny uprawiay osoby o rnych warunkach, w szczeglnoci osoby z niepenosprawnoci, niezalenie od jej stopnia, edug danych statystycznych w Monachium wsplnie z osobami sprawnymi, przy uwzgldniamieszka ok. 134.500 osb z niepenospraw- niu indywidualnych uwarunkowa. Jedno jest pewnociami najrniejszego rodzaju, co odpowiada ne: sport stymuluje rozwj osobisty, umacnia wiar niemieckiej redniej wynoszcej 10,3% cakowitej w siebie i uczy takich wartoci, jak szacunek i toleliczby ludnoci. Dla wszystkich ludzi, czy to z niepe- rancja w kontaktach z innymi. W przypadku osb nosprawnoci czy bez, wany jest aktywny udzia z niepenosprawnoci jest wic rwnie wany dla w yciu spoecznym i wysoki stopie samostanowie- rehabilitacji, co integracji spoecznej. nia. Due znaczenie przypisuje si przy tym sportowi. Oprcz rehabilitacji, to ruch umoliwia rado Sport dla osb z niepenosprawnoci dzieli si na z ycia, pozytywnie wpywa na rozwj psychiczny sport wyczynowy, amatorski oraz uregulowany i fizyczny i czy ludzi yjcych z niepenosprawno- ustawowo sport rehabilitacyjny (w tym wiczenia ci ze sprawnymi. Sport jest dobrym sposobem na fizyczne osb z niepenosprawnoci fizyczn). Sport wyjcie z depresji i wynikajcej z niej izolacji i, mimo wyczynowy zwiksza akceptacj i powaanie osb wikszej lub mniejszej niesprawnoci, pozwala do- niepenosprawnych w spoeczestwie. Mimo e nie strzec now szans na ycie . Wsplnota daje si. naley to do priorytetw stolicy kraju zwizkowego Inga Bergmann Sport moe by wartociowym wkadem w integracj. Sport integracyjny rni si od sportu tradycyjnego, wyczynowego i trenowanego. Rwnie inne s zaoenia rehabilitacyjne i terapeutyczne.
Monachium, organizuje ona corocznie gal sportow, aby doceni atletw i atletki, ktrzy swoimi osigniciami dodaj odwagi i pokazuj, co mona osign bdc osob niepenosprawn. Wyrniani s pochodzcy z Monachium zwycizcy paraolimpiady, 23
mistrzowie wiata, Europy i Niemiec. Z monachijskich zwizkw sportowych pochodz nastpujce osobowoci sportu dla niepenosprawnych (lista nie jest wyczerpana): - BSV Mnchen: C. Hengst, M. Teuber, D. Arnold, G. Pamler - USC Rollstuhlbasketball: F. Fischer, M. Haberkorn (koszykwka na wzkach inwalidzkich) - USC Rollstuhltanzsport: M. Quell (R) i C. Lenz, S. Schffer (R) i H. Rausch (taniec na wzkach inwalidzkich) - TSV Forstenried/E-Rollstuhl-Hockey: R. Utz, S. Utz, A. Vogt, M. Koch - PSV Mnchen: V. Bentele, H. Brem Sukcesy sportowe mog by dla innych niepenosprawnych zacht do uprawiania sportu. Poprzez takie wanie dobre przykady dy si do zwikszenia liczby sportowcw-amatorw. Sport amatorski w Monachium: - w Monachium i okolicach 3.100 czonkw (osb z niepenosprawnoci) jest zrzeszonych w 26 zwizkach; - najwikszym zwizkiem jest Zwizek Sportowy Niepenosprawnych Monachium, ktry liczy 575 czonkw i ma zrnicowan ofert; - oferta zwizkw i oferta sportowa skierowana do amatorw przedstawiona jest w starannie i regularnie aktualizowanej bazie danych na stronie www.sport-muenchen.de. Oferta sportowa dla osb z niepenosprawnoci jest bogata: do wyboru jest ok. 250 dyscyplin i form wysiku fizycznego, od piki nonej i lekkoatletyki przez trening siowy, sporty walki i gimnastyk po modne sporty, jak wspinaczka czy Nordic Walking. Poza szkoami, zwizkami i organizacjami, w sferze niezorganizowanego sportu istnieje problem braku reprezentacji interesw, tj. brak centralnego zarzdzania. Brak ankiet czy bada na temat zainteresowa i moliwoci sportowo-ruchowych. Pewne jest jednak, e rwnie w strefie niezrzeszonego sportu dla osb niepenosprawnych zauwaa si znaczny wzrost zainteresowania np. Nordic Walking czy Aqua Sportem. Starania stolicy kraju zwizkowego 24
Monachium w dziedzinie sportu niezrzeszonego mona podsumowa w nastpujcy sposb: - program sportu rekreacyjnego i wakacyjnego Urzdu Sportu - sport rekreacyjny; - Integracyjny Wz Zabaw (od 2002 r.); - dostosowanie obiektw sportowych do potrzeb osb niepenosprawnych; - ogrd linowy, rwnie dla osb z niepenosprawnoci; - imprezy - jako impuls i inspiracja. Dziki poczeniu planowego wspierania sportu z organizacj tematycznych imprez i programw sportowych, Urzd Sportu w Monachium znacznie przyczynia si do aktywnej integracji osb niepenosprawnych. Pomaga podmiotom odpowiedzialnym za wiadczenia na rzecz tej grupy w publicznym prezentowaniu swojej oferty. Rola Urzdu to przy tym gwnie rola inspiratora oraz partnera i inicjatora dziaa, i imprez w dziedzinie sportu dla niepenosprawnych i integracji, jak np.:
Wsplny sport wsplna rado na Marienplatz

Impreza przycigajca ok. 30.000 zwiedzajcych i widzw, odbya si ju po raz drugi. Odbywa si w rytmie dwuletnim. Kady znajdzie co dla siebie: ponad 150 sportowcw niepenosprawnych i sprawnych prezentuje swoje umiejtnoci i zachca do wspuczestnictwa w imprezie. W integracyjnym programie ramowym przewidziany jest te aktywny udzia gwnych zainteresowanych: mog wyprbowa parkur dla wzkw, sprbowa swoich si we wspinaczce, w grze w boccia, tenisie stoowym lub strzelaniu z broni laserowej. Scena, teren rozrywkowy i stoiska informacyjne s bardzo tumnie odwiedzane, a sportowcy maj okazj zaprezentowa zwiedzajcym na Marienplatz swoje imponujce umiejtnoci. Integracyjny charakter imprezy urzeczywistnia si dziki ywemu udziaowi publicznoci w zrnicowanej ofercie sportowej i wsplnych akcjach. Na Marienplatz osoby z niepenosprawnoci i oso-
by sprawne spotykaj si w lunej, niezobowizuj- do osb z niepenosprawnoci oraz prezentowanie zebranych ofert w formie broszury i w Internecie, cej atmosferze. - regularna aktualizacja kalendarza wydarze i imSportowo - rekreacyjna impreza Urzdu prez, - bieca obsuga bazy danych Sport w Monachium, Sportu - sport rekreacyjny dzia Sport dla osb z niepenosprawnoci, z integracyjnym wozem zabaw - organizacja odbywajcej si co dwa lata imprezy inspirujcej do dziaania, gdzie parytetowo repreZakupiony w 2002 r. w ramach projektu Miasto zentowane s rne rodzaje niepenosprawnoci, np. sportu 2000, integracyjny wz zabaw jest wyko- impreza integracyjna: Wsplny sport wsplna rarzystywany przez ponad 100 dni w roku, m.in. w r- do na Marienplatz , nych zwizkach, szkoach, parkach, na imprezach - integracja osb z niepenosprawnoci na duych czy w Parku Olimpijskim. Dziki wzkom inwalidz- imprezach sportowych, jak np. wiat sportu Mokim, rowerkom wodnym, przeszkodom i rnym nachium (kontynuacja imprezy Duga Noc Sportu) innym akcesoriom osoby sprawne mog poprzez lub podczas imprezy Altstadtringfest organizowazabaw, prbujc si odpowiednio porusza, spraw- nej z okazji 850 urodzin miasta, dzi na wasnej skrze, jak osoby z rnymi nie- - doroczna gala sportu, gdzie odznaczani s w takim penosprawnociami musz walczy ze swoim oto- samym stopniu sportowcy sprawni i niepenosprawczeniem. Urzdzenia zostay zaprojektowane przy ni, wybierani wedug porwnywalnych, transpauwzgldnieniu aspektw terapeutycznych i psycho- rentnych kryteriw motorycznych. - wczenie do oferty sportu wakacyjnego dla niepenosprawnych, dzieci i modziey Celem Urzdu Sportu Miasta Monachium jest roz- - wspieranie projektw szerzanie sieci angaujcej wszystkich partnerw - planowanie rozwoju sportu: badanie zapotrzebowazajmujcych si sportem dla osb z niepenospraw- nia w Monachium (ankiety na temat potrzeb osb noci, tworzenie czy ulepszanie systemw infor- niepenosprawnych) macyjnych (Internet, broszury, materiay audio) i inspirowanie do dziaalnoci operacyjnej. Kroki Integracja przez sport sport dla osb z niepezmierzajce do zrealizowania tych celw to: nosprawnoci jest i bdzie dynamicznie rozwi- dalsze rozbudowywanie sieci zaangaowanych or- jajcym si procesem, w ramach ktrego wszyscy, ganizacji poza sfer zorganizowanego sportu (wy- a zwaszcza miasto Monachium, wadze, zwizki dziay miejskie, jak np. Wydzia Spraw Socjalnych, i stowarzyszenia sportowe, zachcani s do wsplnej Wydzia Zdrowia i rodowiska) oraz tworzenie pracy nad przyszociowym rozwojem sportu. Ponad organw doradczych, jak np. rada osb niepeno- 10,3% mieszkacw Monachium to osoby z mniej sprawnych, seniorw, cudzoziemcw, zwizkw, lub bardziej cikim stopniem niepenosprawnoci. stowarzysze, szk, szk wyszych, kociow, kas Sport moe im pomc w pozytywnym kreowaniu chorych, otwartej pracy z osobami z niepenospraw- ycia, zyskaniu poczucia uznania w spoeczestwie noci, inicjatyw... i poczucia integracji mimo niepenosprawnoci. - bezpatne doradztwo dla powszechnych stowa- Sport dla osb z niepenosprawnoci musi mie rzysze sportowych i inspirowanie do poszerzania miejsce nie tylko w przeznaczonych dla nich zwizgrupy odbiorcw, o osoby z niepenosprawnoci kach sportowych, aby ta integracja si powioda. oraz tworzenie specjalnej oferty dla osb z niepe- Std skierowane do wszystkich zwizkw wezwanosprawnoci, nie takiego wykreowania lub zmiany swojej oferty, - aktualizacja istniejcej oferty sportowej skierowanej by wsplne uprawianie sportu przez osoby sprawne
25
i niepenosprawne nie byo zjawiskiem marginalnym. Tym waniejsza bdzie w przyszoci, oprcz dalszego rozwijania infrastruktury i wsparcia finansowego, intensywniejsza wymiana dowiadcze, uczenie si od siebie wzajemnie na podstawie przykadw dobrych praktyk i szukanie coraz to nowych sposobw na aktywn integracj w naszym miecie.
Inga Bergmann, mgr nauk sportowych, Miasto Monachium
Integracyjny system edukacji w Akademii Podlaskiej. Centrum Ksztacenia i Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych
Beata Gulati
am przyjemno prezentowa uczelni, ktra 20 lat temu jako pierwsza w Polsce podja prb ksztacenia osb niepenosprawnych na poziomie wyszym. Studenci niepenosprawni w Akademii Podlaskiej tworz wyjtkowy klimat przezwyciania stereotypw i uprzedze akademickich. Bdc ekspertami w dziedzinie wasnego studiowania ucz nas wraliwoci i jednoczenie wpywaj na sta ewaluacj programu oraz podnoszenie jakoci ksztacenia w naszej Uczelni. Integracyjny system ksztacenia w Akademii Podlaskiej przez cay czas jest dopracowywany z uwzgldnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych studentw. Celem naszym jest, aby zdobyli oni wyksztacenie na najwyszym poziomie i stali si atrakcyjni dla potencjalnych pracodawcw. Obecnie studiuje u nas ju prawie 300 studentw niepenosprawnych na rnych kierunkach i specjalnociach. Midzy nimi a 103 osoby s niepenosprawne ruchowo, 103 to osoby z dysfunkcj narzdu suchu, 24 osoby z dysfunkcj narzdu wzroku
i 68 osb z dysfunkcjami zwizanymi z oglnym stanem zdrowia. Koordynowaniem procesu ksztacenia studentw niepenosprawnych w Akademii Podlaskiej zajmuje si Centrum Ksztacenia i Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych. Powstao ono na drodze porozumienia pomidzy Ministerstwem Edukacji Narodowej i Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej Rzeczypospolitej Polskiej w lipcu 1994 roku. CKiRON jako jednostka oglnouczelniana obejmuje swoim oddziaywaniem wszystkich studentw niepenosprawnych. Dziaa na trzech etapach: diagnozy (pre-student); studiw (student) i absolwenta (poststudent). Na pierwszym etapie - diagnozy dla potencjalnych kandydatw, CKiRON organizuje Drzwi Otwarte, a dla nowo przyjtych osb Dni Adaptacyjne. Celem tego przedsiwzicia jest zapoznanie nowych studentw z funkcjonowaniem Uczelni oraz ofert dla osb niepenosprawnych. Wanym punktem Dni Adaptacyjnych jest przeprowadzenie wywiadu z kadym nowoprzyjtym studentem, celem ustalenia niezbdnych dostosowa w procesie edukacyjnym w zalenoci od indywidualnych potrzeb.
26
Na podstawie tej rozmowy sporzdzany jest raport poufny, dotyczcy studentw niepenosprawnych, przekazywany wykadowcom. Dziki temu nauczyciele akademiccy s w stanie lepiej przygotowa si do zaj, stosujc odpowiednie pomoce dydaktyczne i metody, majc na uwadze obecno w grupie osoby np. z problemami wzrokowymi, nie piszcej lub osoby, ktra nie mwi. W czasie Dni Adaptacyjnych przeprowadzane s take zajcia w formie treningu interpersonalnego oraz warsztaty psychologiczne, dotyczce akceptacji wasnej osoby oraz poczucia wasnej wartoci. Na etapie studiw CKiRON ma oczywicie najszersze oddziaywanie, gdy koordynuje szeroko rozumiany dostp do nauki. Mamy tu na myli dostp do obiektw uczelni, dostp do pracowni, dostp do materiaw dydaktycznych i zaj, dostp do wiedzy, wsparcie finansowe i zaopatrzenie w odpowiedni sprzt oraz niezbdne wsparcie osobowe (np. zapewnienie tumaczy jzyka migowego). A wszystko to celem zwikszenia samodzielnoci studentw w procesie dydaktycznym, zapewniajce im wyrwnanie szans z zaznaczeniem nie obniania poziomu wymaga. W Akademii Podlaskiej specjalna oferta wspomagajca proces ksztacenia i wczenia w spoeczno akademick, kierowana jest do poszczeglnych grup studentw niepenosprawnych. Studentom z dysfunkcj narzdu ruchu oferujemy, cakowicie lub czciowo, przystosowane budynki uczelni i pokoje w dwch Domach Studenta oraz transport na zajcia dydaktyczne, przystosowanym samochodem. Ponadto - zamian zaj z wychowania fizycznego na zajcia z rehabilitacji. Proces ten poprzedzaj badania przeprowadzane przez lekarzy rehabilitantw w celu ustalenia indywidualnego programu wicze. Osoby z dysfunkcj ruchu mog korzysta z wypoyczalni znajdujcej si w Centrum, gdzie znajduje si niezbdny sprzt: wzki inwalidzkie, balkoniki, kule itp. Dla studentw z dysfunkcj narzdu suchu, CKiRON zapewnia udzia tumaczy jzyka migowego w zajciach dydaktycznych oraz pomoc przy zaatwianiu spraw formalnych w uczelni (obecnie zatrudniamy siedmiu tumaczy jzyka migowe-
go). Studenci niesyszcy i niedosyszcy korzystaj z indywidualnej terapii logopedycznej i lektoratu jzyka polskiego w Orodku Logopedycznym. Ponadto CKiRON oferuje lektorat jzyka angielskiego dla niesyszcych i osb z problemami komunikacyjnymi z wykorzystaniem tablicy interaktywnej. W Centrum istnieje moliwo wypoyczenia czujnikw dzwonka i dymu, a take urzdze FM wspomagajcych syszenie. Studenci z dysfunkcj suchu mog w biurze CKiRON bezpatnie kserowa notatki i materiay niezbdne na zajcia. Studenci z dysfunkcj narzdu wzroku uczszczaj na zajcia z Tyfloinformatyki i Zaawansowanych technik informatycznych, prowadzone przez dwch niewidomych doktorw. Pracownia Tyfloinformatyki jest wspaniale wyposaona w komputery z syntezatorami mowy, drukarki i monitory brajlowskie. Proces studiowania osb niewidomych i niedowidzcych wspomagany jest przez pracownikw Biblioteki Gwnej w tym Czytelni Zbiorw Specjalnych. Studenci w Czytelni Zbiorw Specjalnych mog zeskanowa potrzebne materiay, nagra je na noniki lub wydrukowa w brajlu. W Czytelni Zbiorw Specjalnych zatrudniony jest midzy innymi, niewidomy absolwent Akademii Podlaskiej. Tam przygotowywane s materiay alternatywne dla studentw niewidomych. Korzystanie ze zbiorw bibliotecznych umoliwia znajdujcy si na poszczeglnych dziaach biblioteki, specjalistyczny sprzt: Smart Nav, Zy Fuse, Plextalk, Kajetek, Twinkle Bright, drukarki i linijki Brajlowskie, Big Keys, Trackball, Twinkle Spektrum. Poza tym osoby z dysfunkcj wzroku mog wypoyczy w CKiRON: maszyny brajlowskie, laptopy z oprogramowaniem Jaws i Magic Plus, powikszalniki miniaturowe (MonoMouse, Compact Plus), Milestone 311 Daisy (urzdzenie zawierajce dyktafon i odtwarzacz MP3). Maj rwnie zapewniony transport na zajcia dydaktyczne, przystosowanym samochodem i moliwo odbycia kursu orientacji w przestrzeni. Dla studentw z niepenosprawnoci ze wzgldu na oglny stan zdrowia (problemy psychiczne, zesp Aspergera i inne) oraz trudnociami w uczeniu si (dysleksja, dysgrafia, dysortografia), CKiRON 27
proponuje uwzgldnienie podczas procesu edukacji, indywidualnych trudnoci w nauce oraz porady psychologiczne i pedagogiczne. Przez cay rok CKiRON umoliwia studentom udzia w szkoleniach, warsztatach, imprezach integracyjnych. Najwikszym witem organizowanym przez Centrum s coroczne Dni Integracji. Ich gwnym celem jest wymiana dowiadcze w zakresie ksztacenia osb niepenosprawnych, pomidzy integracyjnymi placwkami oraz uczelniami wyszymi w kraju i za granic. Staym punktem jest konferencja naukowa, podczas ktrej dochodzi do spotkania wielu twrczych ludzi nauki. Dniom Integracji towarzyszy przegld dziaalnoci artystycznej i sportowej osb niepenosprawnych oraz Targi Aktywizacji Zawodowej Osb Niepenosprawnych. Na etapie absolwent, Centrum na bieco monitoruje losy studentw koczcych nasz uczelni oraz wsppracuje z potencjalnymi pracodawcami osb niepenosprawnych. Niepenosprawni znajduj rwnie zatrudnienie w naszej uczelni na stanowiskach technicznych, administracyjnych, ale rwnie jako nauczyciele akademiccy. Na podstawie informacji uzyskanych od absolwentw naszej Uczelni okazuje si, e 60% z nich zdobywa zatrudnienie na Otwartym Rynku Pracy. Warto jednak podkreli, i sukces naszej uczelni to nie tylko dobra wola Rektora, wadz uczelni i rodowiska akademickiego, ale to rwnie stae wsparcie finansowe, bez ktrego realizacja wielu przedsiwzi nie byaby moliwa. Otrzymujemy pienidze w ramach programw Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych, Miejskiego Orodka Pomocy Rodzinie, Mazowieckiego Centrum Polityki Spoecznej, z funduszw europejskich oraz od 2007 r. w ramach dotacji na zadania zwizane z ksztaceniem i rehabilitacj lecznicz studentw niepenosprawnych, przyznawanej uczelniom przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Jest to wielki przeom w podejciu do ksztacenia osb niepenosprawnych i dostrzeenie tego, i wyksztacenie na poziomie wyszym zmie28
nia diametralnie sytuacj osb niepenosprawnych, z biorcw wiadcze - na zarabiajcych na wasne ycie wartociowych pracownikw. Nasi absolwenci niepenosprawni (285 absolwentw) z sukcesem podejmuj prac w swoich macierzystych placwkach, w szkoach, orodkach szkolno-wychowawczych, w firmach, biurach. Mamy wrd nich najlepszych wychowawcw roku w konkursach szkolnych, psychologw, pracownikw naukowych. Niesyszca absolwentka, obecnie samodzielny pracownik naukowy, obronia doktorat z wyrnieniem w dziedzinie chemii, a wiele innych osb podejmuje studia doktoranckie. Za caoksztat dziaalnoci na rzecz osb niepenosprawnych Uczelnia otrzymaa statuetk Motyla w imieniu Fundacji Porozumienie bez barier oraz zdobya prestiow nagrod w konkursie Lodoamacze 2008r. w kategorii Pracodawca-Przedsibiorca. Jak lodoamacze, na co dzie ulepszamy i ewaluujemy program i jak motyle mamy marzenie, by w peni przystosowan uczelni, gdzie funkcjonowanie osb niepenosprawnych w roli studentw stanie si codziennoci zgodnie z ide edukacji wczajcej.
Beata Gulati Penomocnik rektora ds. osb niepenosprawnych w Akademii Podlaskiej
SZKOA INTEGRACYJNA: Wydzieleni.

Miejsce wikszoci dzieci z niepenosprawnoci jest w normalnych szkoach. Tylko Niemcy jeszcze tego nie zrozumiay.
Martin Spiewak nego wsparcia, jak si to adnie nazywa w jzyku pedagogiki. S to midzy innymi dzieci z trudnociami spoecznymi, dzieci ekstremalnie jkajce si, dzieci z zespoem Downa, chopcy z problemami w nauce. Na lekcjach siedz obok innych dzieci, czsto wsplnie odgrywaj teatrzyk, bo to jedno z najwaniejszych instrumentw integracji w szkole im. Eriki Mann. - W teatrze kady ucze zauwaa, e jest wany dla obrazu caoci - mwi dyrektor szkoy Karin Babbe. W najbliszy poniedziaek dyrektor i jej zespoowi przyznana zostanie, obok dwch innych szk, nagroda im. Jakoba Mutha. Fundacja Bertelsmanna, Federalna Penomocnik ds. Niepenosprawnych i niemiecka Komisja UNESCO wyrniaj tym odznaczeniem szkoy, ktre angauj si we wspln nauk uczniw niepenosprawnych i sprawnych. Nagroda, nazwana nazwiskiem pioniera integracji, przychodzi w sam por. Od marca tego roku rwnie w Niemczech obowizuje Konwencja ONZ Praw Osb Niepenosprawnych. Gwarantuje ona wszystkim uczniom z niepenosprawnoci umysow lub fizyczn, prawo do wsplnej nauki ze zdrowymi rwienikami. Porozumienie to podwaa wic zasadno dotychczasowego systemu szk specjalnych. W wietle konwencji ONZ izolowanie w specjalnych placwkach dzieci, ktre nie wpasowuj si w raster normalnoci, jawi si jako nad wyraz wtpliwe.
iedy Martina Siebenhaar* rok temu zobaczya swego syna po raz pierwszy na scenie, przestraszona pomylaa: Moe podjlimy jednak z decyzj. Wysa chopca z zespoem Aspergera, czyli rodzajem autyzmu, wanie do szkoy o profilu teatralnym! Zachca swego Simona do pokazania si setce nieznanych ludzi, kiedy nawet na co dzie trudno mu nawiza kontakt z rwienikami! Wtedy upora si ze swoj krtk rol, stojc sztywno, schowany za mask. Rok pniej wydaje si, e na scenie stoi inny Simon. Tym razem chopak przyj gwn rol - dobrowolnie. Gadko wchodzi za pomoc sceny w rol zbja. Bez jkania wygasza swoj kwesti i cieszy si aplauzem. Pniej mwiono, e by jednym z najlepszych aktorw.
W szkole im. Eriki Mann mona usysze wiele takich maych opowieci sukcesu. O mutystycznej dziewczynce, ktra na pocztku z nikim nie rozmawiaa, a teraz wygasza referat przed klas. O uczniu ze szkoy specjalnej, ktremu udao si pj do szkoy realnej, czy o chopcu z duymi trudnociami w czytaniu i ortografii, ktry wkrtce idzie do liceum. Berliska szkoa podstawowa oddaje si integracji niepenosprawnych dzieci od dziesiciu lat. Osiem procent tutejszych uczniw wymaga specjal*Nazwisko zmienione przez redakcj.
29
Ponad osiemdziesit procent wszystkich niepenosprawnych dzieci w Niemczech chodzi do szk specjalnych. Przy tym wiele problemw niemieckiego systemu edukacji wida na przykadzie szk dla dzieci z trudnociami w nauce i dzieci niepenosprawnych fizycznie lub psychicznie w ostrzejszym wietle: ekstremalne rozproszenie federalne, rne szanse rozwoju uczniw w zalenoci od ich miejsca zamieszkania, nierwno spoeczna, utrzymujcy si przez dekady, brak chci politycznej do reform. Na arenie midzynarodowej, Niemcy uchodz od dawna za przypadek szczeglny. Jeli chodzi o integracj, to jestemy na szarym kocu - twierdzi berliska specjalistka nauk pedagogicznych Jutta Schler, jedna z inicjatorw nagrody im. Jakoba Mutha. Podczas gdy np. Wosi zlikwidowali szkoy specjalne ju przed trzydziestu laty, a w krajach takich, jak Wielka Brytania, Norwegia czy Szwecja tylko jeden procent wszystkich uczniw chodzi do szk specjalnych, u nas poziom nauczania w tych szkoach wynosi ponad pi procent. W obliczu tej liczby, zamiast o trzyczciowym systemie edukacji trzeba w tej sytuacji mwi o systemie czteroczciowym. Wiosn 2006 r. specjalny sprawozdawca ONZ Vernor Muoz wystawi w swoim raporcie Republice Federalnej Niemiec ze wiadectwo. Jego krytyka wczesnego podziau uczniw w zalenoci od ich osigni, na szkoy gwne, realne i gimnazja, wywoaa ywe dyskusje. Duo ostrzejsza bya jednak nagana, dyskryminujcego charakteru szkoy specjalnej. Zapomniane dzieci - tak uczniw szk specjalnych susznie nazywa hamburski profesor pedagogiki nauczania osb niepenosprawnych Karl-Heinz Wocken. Nawet badanie PISA, zwykle dobre rdo w przypadku kadej gorcej debaty na temat naszego systemu edukacyjnego, niewiele w tej kwestii zmienio. Nic dziwnego szkoy wspierajce osoby z niepenosprawnoci w ogle si nie pojawiy w tym porwnaniu wynikw nauczania. W Niemczech nadal uchodzi na normalne, e: 30
we wszystkich krajach zwizkowych dzieci mona zapisa do szkoy specjalnej, nawet jeli rodzice tego nie chc, dzieci imigrantw trafiaj do tych szk dwa razy czciej ni ich rwienicy, uczniowie niewidomi, niepenosprawni fizycznie czy niesyszcy, ktrzy jednak mog si zupenie normalnie rozwija, rzadko zdaj matur, poniewa prawie nie ma specjalnych szk rednich. aden inny kraj na wiecie nie ma tak bardzo zrnicowanego systemu edukacji specjalnej jak Republika Federalna Niemiec. Statystyka konferencji ministrw edukacji uwzgldnia osiem rnych kategorii: od wsparcia ukierunkowanego na nauk przez suchanie, patrzenie i mwienie a po wsparcie ukierunkowane na rozwj socjalny czyli problemy z zachowaniem. Dla prawie kadego rodzaju niepenosprawnoci istniej szkoy z wasnymi planami nauczania, specjalnymi pedagogami, dla ksztacenia ktrych istniej oddzielne kierunki, obsadzone oddzielnymi profesurami. Pierwotne przyczyny stworzenia systemu oddzielnego nauczania byy bardzo zacne. Po morderczej polityce eutanazji wykonywanej przez nazistw, drogi system edukacji specjalnej naleao interpretowa jako cz zadouczynienia osobom niepenosprawnym. W dziedzinie ortopedagogiki Niemcy s do dzisiaj krajem wiodcym. Niemcy wci rozbudowyway swoje szkoy specjalne rwnie wtedy, gdy gdzie indziej od dawna ju postulowano integrowanie. - W naszym kraju jestemy bowiem zawsze lepsi w oddzielaniu ludzi ni w integracji - mwi niemiecka penomocnik federalna ds. osb z niepenosprawnoci Karin Evers-Meyer. Dzi mniejsza cz zwykych szk, wiadomie decyduje si odrzuci t pedagogik odsuwania niepenosprawnych, a tylko nieliczne robi to tak zdecydowanie, jak szkoa im. Eriki Mann. W tej berliskiej szkole z newralgicznej dzielnicy Wedding, trzy czwarte wszystkich chopcw i dziewczt pochodzi
z rodzin imigranckich. Poniewa tu kade dziecko jest troch inne, dzieci z niepenosprawnoci prawie si nie wyrniaj. - Wszystkie dzieci potrzebuj wsparcia - wyjania dyrektor szkoy Babbe, jej filozofi-niektre troch wicej, niektre troch mniej. Oczywisto, jak jest w szkole im. Eriki Mann wsplna nauka, zrobia na jury przyznajcym nagrod im. Jakoba Mutha szczeglne wraenie. I tak na lekcji angielskiego w klasie 6C trzeba si dokadnie przyjrze, by dostrzec czterech uczniw z trudnociami w nauce i w zachowaniu, czy te dziecko z autyzmem. W pokoju smokw, czyli pomieszczeniu z rwniami pochyymi i krzywymi miejscami do siedzenia, dzieci wsplnie ucz si w trzyosobowych grupach, przedstawia si w jzyku obcym. Podczas gdy niektre prezentuj si uywajc urozmaiconego sownictwa, inne ograniczaj si do kilku tylko sw. Na klaswkach nauczyciele rozdaj kartki z zadaniami o rnych stopniach trudnoci. Rnicowanie wewntrzne- tak nazywa si pedagogiczna metoda wyboru: kady z uczniw uczy si zgodnie ze swoimi zdolnociami i zainteresowaniami. Nauczyciele, ktrzy opanowali t technik nauczania, atwiej sobie radz z uczniami specjalnymi, niezalenie od tego, czy ucz si oni wolniej czy szybciej, czy s niepenosprawni czy te penosprawni. Simon na przykad ma problem z wypowiadaniem si na forum grupy. Jednak w liczeniu naley, podobnie jak wiele dzieci z syndromem Aspergera, do czowki i rozwizuje zadania dla drugoklasistw. W pobliu Simona przez wikszo czasu przebywa pedagog specjalna. W integracji uczniw z niepenosprawnociami kadr nauczycielsk wspiera piciu dodatkowych nauczycieli, posiadajcych specjalne wyksztacenie. W pierwszych dwch klasach, na wszystkich lekcjach jest dwch nauczycieli. Tak zwani szkolni asystenci pomagaj uczniom z trudnociami, jeli zachodzi taka potrzeba, w ubieraniu si i jedzeniu, lub id z nimi do innego pomieszczenia, kiedy czasem dzieci, tak jak Simon, potrzebuj odetchn od klasowego rozgardiaszu. Martina Siebenhaar moga zapisa syna do szkoy
specjalnej lub innej szkoy podstawowej, w ktrej wszystkie autystyczne dzieci chodz do jednej klasy. Odrzucia obie te moliwoci. Chciaabym, eby Simon sprawdzi si wrd normalnych dzieci - mwi matka - pniej w yciu te bdzie musia sobie radzi. Matka ma szczcie, e mieszka w Berlinie. Szanse, e ucze wymagajcy wsparcia bdzie chodzi do normalnej szkoy, s bowiem bardzo rne w rnych krajach zwizkowych. Podczas gdy poziom integracji w Berlinie, Bremie czy Szlezwiku Holsztynie wynosi ponad trzydzieci procent, to w Dolnej Saksonii czy Saksonii Anhalt jest to tylko pi procent. Szczeglnie kraje, ktre wygray w tecie PISA, czyli Saksonia i Bawaria, postuluj zdecydowany rozdzia nauczania. Nazwy wprawdzie zmieniy si wszdzie: szkoa pomocnicza staa si szko specjaln, a potem wspierajc, pedagogika izolowania pozostaa jednak bez zmian. Czsto same tylko wzgldy geograficzne decydoway o tym, czy dany ucze w ogle by przypadkiem wymagajcym wsparcia. W Hesji pi procent wszystkich dzieci uchodzi za uczniw specjalnych, w Meklemburgii-Pomorzu Przednim i Turyngii liczba ta jest dwa razy wysza, mimo e udzia osb z niepenosprawnoci w czci wschodniej obiektywnie nie moe by wyszy ni na zachodzie kraju. Federalnego baaganu dopenia analiza poszczeglnych obszarw wsparcia. Brandenburgia integruje dzieci wymagajce wsparcia w rozwoju fizycznym w okoo osiemdziesiciu procentach, Nadrenia Palatynat prawie cakowicie z tego rezygnuje. W Szlezwiku Holsztynie wszystkie dzieci niewidome chodz do zwykej szkoy, w ssiednim Hamburgu - tylko dwanacie procent. Przy czym w zasadzie wszdzie w Niemczech przewidziana jest wsplna nauka. Niektre kraje zwizkowe wrcz oficjalnie przyznaj integracji pierwszestwo przed nauk w szkoach specjalnych. Jednak obietnica integracji obowizuje tylko ,,w ramach moliwoci, jak to formuuje si w wikszoci ustaw o szkolnictwie. A ramy te s wskie. Przede wszystkim trudno znale zwyk szko31
, ktra gotowa byaby przyj dzieci z trudnociami w nauce lub niepenosprawne fizycznie, po ukoczeniu szkoy podstawowej. A to pomieszczenia s za mae, a to budynek szkoy nie jest dostosowany do osb niepenosprawnych, a to brakuje nauczycieli o profilu pedagogiki specjalnej. Wszdzie brakuje pienidzy, eby co zmieni. - Prawo wyboru przez rodzicw obowizuje tylko na papierze - krytykuje Sibylle Hausmanns z Federalnej Wsplnoty Roboczej Wsplnie y - wsplnie si uczy - prawie wszdzie rodzice musz walczy o swoje prawo. Przez wiele lat walka ta bya walk samotn. Dziki konwencji ONZ poplecznicy integracji poczuli ju wiatr w aglach. To haniebne, e impuls do zmiany znowu nadchodzi z zewntrz. Zwizki rodzicw i ministerstwa owiaty cigle jeszcze kc si o to, co dokadnie rzd niemiecki podpisa. Prawie nikt jednak nie wtpi, e niezgodna z duchem midzynarodowego porozumienia jest sytuacja, w ktrej ponad osiemdziesit procent wszystkich niepenosprawnych dzieci chodzi do szk specjalnych. Kilka krajw zwizkowych zareagowao. Brema planuje zlikwidowa wszystkie szkoy wspierajce dzieci z trudnociami w nauce i niepenosprawnoci jzykow, Szlezwik Holsztyn chce podwoi liczb uczniw niepenosprawnych, uczszczajcych do zwykych szk. Za modelowe pod wzgldem pomagania swoim uczniom w zwykych szkoach mog uchodzi centra wsparcia dla niewidomych w poudniowych Niemczech, ktrymi zachwyceni s pedagodzy specjalni. Nawet na konserwatywnym poudniu urzdy edukacyjne nie opary si trendowi i pod przymusem coraz chtniej eksperymentuj. I tak po wieloletniej ktni zezwolono szkole waldorfskiej w badeskim Emmendingen, na wspln nauk uczniw niepenosprawnych i penosprawnych. Jednoczenie szkoy takie, jak gimnazjum im. Wernera von Siemensa w Bad Harzburgu, udowadniaj, e mona zrobi duo wicej ni dotychczas zakadano. Od dwch lat ta szkoa rednia integruje na co dzie trjk dzieci z zespoem Downa i jedn dziewczynk z wieloma niepenosprawnociami. Na lekcjach uczniowie niepenosprawni najczciej sie32
dz ze swoimi kolegami z klasy w jednym pomieszczeniu. Programy lekcji s do siebie, na ile to moliwe, dostosowane. Na pocztku wielu nauczycieli byo nastawionych sceptycznie. - To nie jest nasz obowizek - mwili - mamy wystarczajco duo pracy. Dzi szkoa jest dumna z tej prby. Nauczyciele i rodzice z caych Niemiec chc wiedzie, jak sprawdza si ta integracja. - Gimnazjom atwiej jest zintegrowa uczniw niepenosprawnych umysowo ni na przykad rednim szkoom gwnym, ktre borykaj si z duo wikszymi problemami socjalnymi - mwi zastpca dyrektora Wilfried Eberts. Jednak nie tylko zwyke szkoy trzeba przekonywa do zalet integracji. Rwnie wielu pedagogw specjalnych patrzy na wspln nauk sceptycznie. Obawiaj si, e trzeba bdzie oszczdza, likwidujc etaty nauczycieli wspierajcych i e zwyke szkoy bd si koniec kocw gorzej opiekowa ich uczniami, ni ma to miejsce dzi. Jednoczenie wielu z nich obawia si pracy w normalnej szkole, gdzie zamiast 10 dzieci, jak w szkole wspierajcej, nagle w jednej klasie sieci 25 uczniw, a atmosfera jest czsto surowsza. Ullrich Reuter, kierownik norymberskiej szkoy im. Jakoba Mutha, nazywa szko wspierajc ,,gniazdem, ktre nie kady nauczyciel chtnie opuszcza. Od przyszego roku szkoa Reutera idzie w przeciwnym kierunku. Zamiast, jak dotychczas, tworzy w norymberskich podstawwkach oddzielne klasy, szkoa chce utworzy dwie klasy dla zwykych uczniw i prowadzi dla nich zajcia w budynku szkoy. Nie jest jeszcze przewidziana wsplna nauka, na razie tylko jak najwicej wsppracy. W Bawarii to jest ju postp. Szkoy wspierajce staj si szkoami dla wszystkich to, co jest marzeniem Reutera, w brandenburskim Birkenwerder stao si ju rzeczywistoci. Jedyna szkoa specjalna dla niepenosprawnych fizycznie poczya si tam ze zwyk szko i oferuje nauk od szkoy redniej po matur. W kadej klasie jest trzech do czterech uczniw z niepenosprawnoci, niektrzy z nich maj najciszy stopie niepenosprawnoci i jed na wzkach. Szkoa im. Reginy
Hildebrandt, odznaczona wieloma nagrodami, uchodzi za przykad udanej integracji dwch systemw szkolnych. Model ten wydaje si szczeglnie podoba rodzicom z regionu, rwnie dlatego, e szkoa ma mniejsze klasy i zapewnia opiek popoudniow. Rok rocznie dyrekcja musi odrzuca wicej chtnych, ni moe przyj. Berlin czy Bad Harzburg, Norymberga czy Birkenwerder specjalista nauk pedagogicznych Jutta Schler diagnozuje ,,wielkie przebudzenie. Trudno w tej chwili oceni, czy szkoy specjalne ostatecznie oka si w Niemczech zupenie niepotrzebne. Przykad innych krajw pokazuje, e zwykle przez dugi okres przejciowy funkcjonuj obok siebie dwa systemy, ktre si coraz bardziej integruj. Przy tym nacisk na polityk bdzie coraz wikszy. - Kiedy rodzice maj prawdziwy wybr, wikszo z nich chce dla swoich dzieci integracji - mwi Jutta Schler. Jednoczenie Niemcy s teraz pod midzynarodow obserwacj. Za trzy lata rzd federalny musi zoy raport Narodom Zjednoczonym. Byoby enujce, gdyby nie mg przekaza adnych informacji o postpach.
Wicej informacji: - szczegowe ekspertyzy na temat szk specjalnych w Bremie - strona internetowa nagrody im. Jakoba Mutha - dokumentacja postpw krajw zwizkowych pod wzgldem inkluzji
Martin Spiewak
Tekst ten jest artykuem pochodzcym z DIE ZEIT, nr 36 z dn. 27 sierpnia 2009 r., opublikowanym w czasopismie SOCIUS za przyjacielsk zgod autora i DIE ZEIT. W Internecie tekst opublikowany jest na stronie: http://www.zeit.de/2009/36/B-Integration
33
34
Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami Redakcja: Wsplnota Robocza Zwizkw Organizacji Socjalnych Biuro: ul. Nowy wiat 49, 00-042 Warszawa tel./fax 0048/22/826 52 46 e-mail: wrzos@wrzos.org.pl www.wrzos.org.pl oraz Stowarzyszenie Niemiecko-Polskiej Wsppracy Socjalnej Biuro: Marienbruchstrasse 61-63, D - 38226 Salzgitter tel. 0049 5341 179673 fax 0049 5341 841194 e-mail: k.balon@depolsozial.de Redakcja niniejszego numeru: Agnieszka Krawczyk, Elbieta Bugajska,Katarzyna Gierczycka, Izabela Czuba, Krzysztof Balon, Ludwig Wyszkowski Przekad: Maja Lebiedziska Ukad graficzny, skad: Ro To Co www.rotoco.pl Druk:
Ro co
ISBN: 978-83-929874-1-3
Wszelkie prawa zastrzeone. Przedruki, rwnie fragmentw, wymagaj pisemnej zgody. Teksty autorskie nie zawsze odzwierciedlaj stanowisko redakcji. Projekt wspierany jest ze rodkw ,,Akcji Czowiek.
To

Turystyka Osób Niepełnosprawnych W PTTK Zarys Historyczny

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turystyka Osób Niepełnosprawnych W PTTK Zarys Historyczny

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami. Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

W krgu kultury osb niepenosprawnych

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Technologie informacyjne szans dla niepenosprawnych

1. Kilka uwag o spoeczestwie informacyjnym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

2. Przez technologie informacyjne do rehabilitacji i integracji

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Niepenosprawni w transporcie miejskim

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Turystyka osb z niepenosprawnoci skupionych wok Polskiego Towarzystwa TurystycznoKrajoznawczego

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Turystyka bez barier dla wszystkich w Niemczech

Oglne informacje Rzdu Federalnego na temat polityki turystycznej

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Ustawa o rwnym statusie osb niepenosprawnych oraz instrument porozumienia celowego

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Marketing w turystyce bez barier dla wszystkich

Polsko-niemieckie pismo o osobach z niepenosprawnociami

Menschen mit Behinderungen. Eine deutsch-polnische Zeitschrift.

Sport jest dla wszystkich

Udzia osb niepenosprawnych w yciu spoecznym, kulturalnym oraz politycznym