1.

Rwnania Maxwella

Rwnania Maxwella s podstawowymi rwnaniami elektromagnetyzmu. Wszystkie rwnania fizyki s
w pewien sposb pikne. Mog to oceni ci, ktrzy je dobrze rozumiej. Takie s rwnania ruchu
Newtona, zasady termodynamiki, teoria wzgldnoci i teorie fizyki kwantowej.

Pierwsze z rwna Maxwella to prawo Gaussa dla elektrycznoci. Dotyczy adunku i pola
elektrycznego. Prawo Gaussa zastosowane do dowolnej powierzchni podaje zwizek pomidzy
strumieniem pola elektrycznego
E
przechodzcym przez t powierzchni i cakowitym adunkiem
zamknitym wewntrz niej. Zwizek ten jest nastpujcy



gdzie
E
oznacza strumie pola elektrycznego,
o
to przenikalno dielektryczna prni (8,85*10
-12

C
2
/Nm
2
), q to adunek elektryczny, E jest nateniem pola elektrycznego, za S to powierzchnia przez
ktr przechodzi strumie pola elektrycznego. Naley zauway, e q w rwnaniach jest adunkiem
wypadkowym, z uwzgldnieniem znaku. Jeeli powierzchnia zawiera adunki rwne co do wielkoci
bezwzgldnej, ale o przeciwnych znakach, to strumie
E
jest rwny zeru.

Prawo Gaussa moe by uyte do wyznaczenia E, jeli rozkad adunkw jest tak symetryczny, e
przez odpowiedni wybr powierzchni Gaussa moemy atwo obliczy cak w rwnaniu. Caka ta,
zwana powierzchniow, oznacza, e rozpatrywan powierzchni, przez ktr przenika strumie pola
elektrycznego, naley podzieli na odpowiedni ilo elementw powierzchniowych dS, z jakiej si
skada caa rozpatrywana powierzchnia. Kko na znaku caki oznacz, e powierzchnia cakowania jest
zamknita.
Z prawa Gaussa mona wyprowadzi prawo Coulomba. Wwczas adunki jednoimienne odpychaj
si, a adunki rnoimienne przycigaj si z si odwrotnie proporcjonaln do kwadratu odlegoci
midzy nimi. adunek umieszczony na izolowanym przewodniku przemieszcza si w kierunku jego
powierzchni zewntrznej.

Drugie z rwna Maxwella to prawo Gaussa dla magnetyzmu. Prawo Gaussa dla pola
magnetycznego bdce jednym z podstawowych rwna elektromagnetyzmu jest formalnym
stwierdzeniem wniosku wypywajcego ze znanych faktw dotyczcych elektromagnetyzmu,
mianowicie wniosku o nieistnieniu izolowanych biegunw magnetycznych.



Prawo to stwierdza, e strumie pola magnetycznego
B
przechodzcy przez dowoln zamknit
powierzchni gaussowsk musi by rwny zeru. Caka jest wzita po caej zamknitej powierzchni.

Trzecie rwnanie Maxwella dotyczy efektu elektrycznego zmieniajcego si pola magnetycznego. Jest
to tzw. prawo indukcji Faradaya. Prawo indukcji Faradaya gosi, e indukowana w obwodzie
elektrycznym SEM rwna jest szybkoci, z jak zmienia si strumie przechodzcy przez ten obwd.
Znak minus dotyczy kierunku indukowanej SEM, przeciwstawiajcej si kierunkowi pyncego w
obwodzie prdu elektrycznego.


Sztabka magnetyczna przesuwana przez zamknity obwd powoduje powstanie prdu w tym
obwodzie.

Ostatnie - czwarte rwnanie Maxwella zwizane jest z prawem Amper'a, ktre zostao rozszerzone
przez Maxwella. Dotyczy ono efektu magnetycznego zmieniajcego si pola elektrycznego.



Prd pyncy w przewodniku wytwarza wok siebie pole magnetyczne. W rwnaniu
o
oznacza
przenikalno magnetyczn prni, dl jest styczn do drogi cakowania, za i jest nateniem
pyncego prdu elektrycznego.

Zakres zastosowa rwna Maxwella jest niezwykle duy, obejmuje on podstawowe zasady dziaania
wszystkich makroskopowych urzdze elektromagnetycznych, takich jak silniki, synchrotrony,
telewizja, radar.


2. Fala elektromagnetyczna
Fala elektromagnetyczna to wzajemnie przenikajce si drgania elektryczne i magnetyczne. Fala taka
powstaje np. wtedy, gdy elektron w atomie traci energi i przeskakuje na orbit bliej jdra atomu.
Powstaj przy tym drgania elektryczne, ktre rozchodz si w przestrzeni w postaci pola
elektrycznego i magnetycznego. Pola te s prostopade do siebie i do kierunku rozchodzenia si fali.
Pierwszym, ktry wprowadzi pojcie pola elektromagnetycznego by fizyk James Clerk Maxwell.

Cech charakterystyczn fal elektromagnetycznych jest ich moliwo rozchodzenia si w prni,
czym w zasadniczy sposb rni si od fal mechanicznych, ktre mog si rozchodzi jedynie w
orodkach sprystych. Rni je take olbrzymia prdko, z jak si poruszaj. S to fale
poprzeczne. Ich dugo dana jest wzorem:

Podzia fal elektromagnetycznych na poszczeglne rodzaje dokonuje si ze wzgldu na sposb ich
wytwarzania. Fale radiowe czy mikrofale s wytwarzane sztucznie za pomoc przyrzdw
elektronicznych. Promieniowanie podczerwone, wietlne i ultrafioletowe powstaje wskutek zmian
energetycznych, zachodzcych w elektronowej powoce wewntrznej atomw lub czsteczek.
Promienie X powstaj przez hamowanie w polu kulombowskim jder sztucznie wytworzonej wizki
rozpdzonych elektronw lub wskutek przej energetycznych, zachodzcych w wewntrznej powoce
elektronowej atomw. Promieniowanie gamma powstaje przy przejciach energetycznych wewntrz
wzbudzonych jder. Promieniowanie kosmiczne powstaje podczas hamowania elektronw lub innych
czstek elementarnych o duej energii w kulombowskim polu jder atomowych.
3. Polaryzacja wiata

wiato to fala elektromagnetyczna, ktra polega na
rozchodzeniu si zmian pola elektrycznego i
magnetycznego. Wektory tych pl s prostopade do
siebie i do kierunku rozchodzenia si. Jest to wic
fala poprzeczna. Do okrelania ogientacji fali
elektromagnetycznej bierz si kierunek drga pola
elektrycznego. Nazywany jest on kierunkiem
polaryzacji. Jeeli drgania pola elektrycznego s w
jednym kierunku to tak fal nazywamy
spolaryzowan liniowo (wiato moe by jeszcze
spolaryzowane koowo lub eliptycznie), jeli drgania
s w rnych kierunkach to niespolaryzowan.
Urzdzenia suce do polaryzacji wiata nazywamy
polaryzatorami. Wykorzystuj one jeden z trzech podstawowych sposobw polaryzacji wiata.
Najpopularniejszymi polaryzatorami s uywane przez fotografw polaroidy, specjalnie w tym celu
wykonane pytki z polimerw. Pod dobrym mikroskopem mona zobaczy, e polaroid zbudowany jest
z dugich wkien tworzcych szczeliny, przez ktre moe przecisn si tylko wiato o odpowiednim
kierunku drga. polaryzator przepuszcza tylko te fale, ktre maj kierunek drga pola
elektromagnetycznego zbliony do kierunku wyznaczanego przez szczeliny polaryzatora, pozostae
fale s zatrzymywane.
Naturalnymi polaryzatorami wystpujcymi w przyrodzie s tak zwane krysztay dwjomne, np.
kalcyt (szpat islandzki), turmalin lub mika. Promie wiata
padajcy na taki kryszta
ulega podwjnemu zaamaniu i rozdziela si na dwa promienie,
zaamujce si pod rnymi ktami zwane promieniem
zwyczajnym i nadzwyczajnym. Obydwa te promienie s
spolaryzowane, ale w paszczyznach do siebie prostopadych.
Wasnoci krysztaw dwujomnych spowodowane s anizotropi,
czyli maj rne waciwoci w zalenoci od kierunku padania
wiata. W praktyce stosuje si ukady pryzmatw wykonanych z
materiaw dwujonych, ktre albo rozdzielaj wizk zwyczajna i
nadzwyczjan (pryzmaty polaryzujce dwuwizkowe) lub
wydzielaj jeden ze spolaryzowanych promieni (pryzmaty
jednowizkowe).
W niektrych krysztaach dwujonych jeden z promieni (zwyczajny
lub nadzwyczajny) jest silniej absorbowany w krysztale. Tkie
krysztay zastosowano jako polaryzatory, na przykad turmalin o
gruboci 1 milimetr pochnia praktycznie w caoci promie
zwyczajny.
wiato ulega take polaryzacji (na og czciowej) przy odbiciu
od powierzchni przezroczystych izolatorw, na przykad szka
lub wody. Cakowita polaryzacja wiata odbitego zachodzi dla
okrelonego kta padania, zwanego ktem Brewstera. Jest to taki
kt padania, przy ktrym promie zaamany tworzy z promieniem
odbitym kt 90. Mona wykaza, e tangens kta Brewstera jest
rwny wspczynnikowi zaamania materiau substanci odbijajcej.
Dla szka kt ten wynosi okoo 55. Przy cakowitej polaryzacji w
wietle odbitym drgania pola elektrycznego odbywaj si w paszczynie prostopadej do rysunku.
Promie zaamany jest rwnie czciowo spolaryzowany, ale nigdy cakowicie.
Polaryzatory liniowe przepuszczaj wiato o kierunku drga pola
elektrycznego tylko w jednym kierunku. Jeli wiato spolaryzowane pada
na drugi polaryzator o innym kierunku
polaryzacji, to cz energii niesiona przez fal zostaje pochonita w
materiale tego polaryzatora, a fala przechodzca jest spolaryzowana
zgodnie z jego kierunkiem polaryzacji. Drugi polaryzator moe wic
zmieni kierunek polaryzacji wiata, ktre na pada. Jeeli paszczyzny
polaryzacji s takie same, to efekt jest taki jak dla jednego polaryzatora. Drugi polaryzator wic moe
odgrywa rol analizatora. Obracajc go, moemy sprawdzi, czy padajce na niego wiato byo

Polaryzacja wiata

Przejcie wiata przy przejciu
przez krysztay dwujomne

Polaryzacja wiata przez
odbicie pod ktem Brewstera
spolaryzowane i w jakiej paszczynie (wiato przechodzi lub zostaje pochonite). Jeeli analizator
zostanie ustawiony prostopadle do polaryzatora to wiato dalej nie przejdzie. Ilo wiata, ktre
przechodzi przez analizator ustawiony pod dowolnym ktem do polaryzatora, podaje prawo Malusa,
ktrego tutaj nie omawiamy.
Naturalne wiato pochodzce ze Soca, arwki lub wietlwki nie jest spolaryzowane. Polazyzacj
otrzymujemy po odbiciu wiata od szyby, tafli wody lub mokrej jezdni. Rwnie wiato rozproszone
przez chmury jest czciowo spolaryzowane. Paszczyzna liniowej polaryzacji wiata rozproszonego
przez atmosfer (niebo) jest prostopada do kierunku, z ktrego wieci Soce. wiato wysyane przez
laser jest cakowicie spolaryzowane, co wida podczas obrotu polaryzatora.
Spolaryzowa mona kad fal poprzeczn, na przykad fal na sznurze. Fali podunej, czyli takiej
dla ktrej drgania s rwnolege do kierunku rozchodzneia si spolaryzowa si nie da. Nie mona
wic spolaryzowa fali dwikowej w powietrzu bo jest to fala poduna.

4. Prawo Malusa dotyczy zmiany natenia wiata przechodzcego prezez analizator, w
zalenoi od kta, jaki tworz paszczyzny transmisji analizatora i polaryzatora. Obserwujc wizk
spolaryzowan liniowo w kierunku pionowym, patrzc wzdu kierunku jej rozchodzenia si w stron, z
ktrej wizka nadbiega. Oznaczmy przez A
1
amplitud tego swiata. wiato pada na analizator,
ktrego paszczyzna transmisji twoy z A
1
kt . eby znale amplitud A
2
wiata przechodzcego,
znajdujemy skadow amplitudy A
1
w ierunku wyznaczonym przez paszczyzn transmisji analizatora.
A
2
=A
1
cos Poniewa natenie wiata jest rwne kwadratowi amplitudy, wobec tego I
2
=I
1
cos
2
.
Kada absorpcja w polaryzatorze wprowadzi do tego rwnania pewn sta, ale nie zmieni to
zalenoi wzgldnego natenie od cos
2
. Prawo Malusa jest speniane cile.
wierfalwka i jej dziaanie
Pytka krystaliczna, ktra wytwarza pomidzy promieniami zywczajnym i nadzwyczajnym
przechodzcymi przez ni rnic fazy /4 lub 3/4. Odpowiada to rnicy drg jednej czwartej lub
trzem czwartym dugoi fali
1
. wierfalwki najczciej wykonane s z miki. wierfalwka daje
rnic fazy rwn /2 promieni o okrelonej dugoci fali; dla innych dugoci fal rnica fazy jest
inna. Najczciej wierfalwki wykonane s tak, aby otrzyma rnic fazy /2 dla barwy
odpowiadajcej tej linii sodowej lub najilniejszym liniom widma rtci. Spord dwch kierunkw
drga rozchodzcych si z wiksz prdkoci nazywamy pierwszym azymutem wierfalwki, za
kierunek drgania rozchodzcego si z prdkoci mniejsz drugim azymutem. Zazwyczaj
ustawiamy wierfalwk w ten sposb, by pierwszy azymut lea w paszczynie pionowej. Jeeli
paszczyzna polaryzacji wiata padajcego na wierfalwk jest rwnolega do jednego z azymutw,
to wiato przechodzce jest nadal spolaryzowane liniowo. Gdy paszczyzna polaryzacji wiata
padajcego na wierfalwk tworzy pewien kt 0 z azymutami, wtedy drganie wiata rozkada si
na dwie skadowe: zwyczajn i nadzwyczajn. Kada z nich rozchodzi si z inn prdkoci
i po przejciu przez pytk powstaje rnica faz /4. Std te obydwie fale nakadajc si daj
w wyniku wiato spolaryzowane wliptycznie. W szeglnym przypadku, gdy paszczyzna polaryzacji
wiata padajcego tworzy z azymutami kt =/4, otrzymujemy wiato spolaryzowane koowo.

5. Dwjomno wymuszona
W orodkach anizotropowych prdko wiata zaley od kierunku. Efekt ten wystpuje w wikszoci
krysztaw, ktre nazywamy dwjomnymi. Wizka wiata, biegnc w orodku dwjomnym, rozdziela
si na dwie wizki spolaryzowane w kierunkach wzajemnie prostopadych. Wizki te poruszaj si z
rnymi prdkociami fazowymi. Zwizana z tymi prdkociami rnica wspczynnikw zaamania:
zki zybszejwi s zki iejszejwi wo
n n n = A
ln

Zjawisko to moe wystpi w ciaach izotropowych pod wpywem czynnikw zewntrznych: pola
elektrycznego, magnetycznego lub przyoonych si.
Skrcenie paszczyzny polaryzacji:
2
lE n n
e o
| = constlB = Ao
6,9,10. Interferencja
to zjawisko nakadania si fal prowadzce do zwikszania lub zmniejszania amplitudy fali
wypadkowej. Interferencja zachodzi dla wszystkich rodzajw fal, we wszystkich orodkach, w ktrych
mog rozchodzi si dane fale. W orodkach nieliniowych oprcz interferencji zachodz te inne
zjawiska wywoane nakadaniem si fal, w orodkach liniowych fale ulegajc interferencji speniaj
zasad superpozycji.
W najprostszym przypadku, aby zasza interferencj
1 2

1
(t)-
2
(t)=const.
Podczas nakadania si wiata pochodzcego z dwch rde nie bdcych laserami lub nawet
pochodzcych z rnych miejsc tego samego rda nie obserwujemy interferencji. Jest to
spowodowane przez emisj wiata przez wzbudzone atomy w postaci skoczonych cigw falowych,
ktrych fazy pocztkowe zmieniaj si niezalenie. Dwie fale nazywamy falami spjnymi jeeli rnica
ich faz nie zaley od czasu. Spjne fale wietlne ze zwykych (nielaserowych) rde otrzymujemy
metod dzielenia wiata pochodzcego z jednego rda na dwie lub wicej wizek. Promieniowanie
w kadej z nich pochodzi od tych samych atomw rda i ze wzgldu na wsplne pochodzenie,
wizki te s spjne. Do podziau wiata na wizki spjne mona wykorzysta zjawiska odbicia lub
zaamania wiata.
Okazuje si jednak, e powysze warunki s zbyt silne i interferencj moemy obserwowa nawet
wtedy, gdy czstoci nakadajcych si fal nie s dokadnie rwne. Rwnie nie musimy uywa
rde o punktowych rozmiarach. W oglnoci, interferujce ze sob fale musz mie spenione tzw.
warunki spjnoci czasowej i przestrzennej.
prki interferencyjne, fiz. na przemian ciemne i jasne, na og barwne (w przypadku wiata
niemonochromatycznego) pasma powstae w wyniku interferencji wizek wiata przebywajcych
rne drogi opt.
interferencja rwnej gruboci i rwnego nachylenia
Przy interferencji wiata zachodzcej dziki wielokrotnemu odbiciu w pytce pasko-rwnolegej
otrzymane prki nazywa si prkami (interferencyjnymi) rwnego nachylenia, przy interferencji
otrzymywanej dziki odbiciom w pytce o innych ksztatach (klinowatej, sferycznej itp.) otrzymuje si
tzw. prki rwnej gruboci.
7. Dowiadczenie Younga - eksperyment polegajcy na przepuszczeniu spjnego wiata
poprzez dwa pobliskie otwory w przesonie i rzutowaniu na ekran. Na ekranie wskutek interferencji
tworz si charakterystyczne prki, tzn. obszary w ktrych wiato jest wygaszone i wzmocnione.
warunek powstania
maksimum
warunek
powstania minimum
gdzie: d jest odlegoci pomidzy podwjnymi szczelinami, - dugo fali a - kt pod jakim
maksimum lub minimum obserwowane jest na ekranie.
Eksperyment ten potwierdzi falow natur wiata i stanowi powany argument przeciwko
korpuskularnej koncepcji wiata, ktrej zwolennikiem by Isaac Newton. Po raz pierwszy eksperyment
ten wykona okoo roku 1805 Thomas Young, fizyk angielski.
Bardziej widowiskowy i atwiejszy sposb wykonania tego dowiadczenia, polega na uyciu siatki
dyfrakcyjnej, czyli pytki ze szka, na ktrej gsto zarysowane s rysy penice rol przeson pomidzy
szczelinami. Obraz interferencyjny widoczny w tym przypadku na ekranie jest znacznie wyraniejszy i
janiejszy ni przy uyciu jedynie dwch szczelin.
Thomasa Younga zainspiroway obserwacje fal na wodzie pochodzcych z dwch rnych rde - ich
wzajemne wzmacnianie si i osabianie. Chcc wykona podobny eksperyment z uyciem wiata,
uy nieprzezroczystego materiau, w ktrym wyci dwie bardzo mae dziurki. Do uzyskania spjnego
wiata Young przepuci wiato wiecy najpierw przez pojedynczy may otwr. wiato to, zgodnie z
Zasad Huygensa rozchodzio si w postaci fali kulistej a nastpnie docierao do dwch szczelin na
kolejnej przesonie. Rnica faz promieni dochodzcych do obu szczelin bya cay czas jednakowa dla
danej czstotliwoci, a zatem byy to fale spjne. Po przejciu przez obie szczeliny, promienie
rozprzestrzeniay si (znw zgodnie z zasad Huygensa) i owietlay ekran tworzc na nim kolorowe
prki interferencyjne.
Dowiadczenie w swojej pierwotnej formie nie budzio wielkich kontrowersji w wiecie fizyki, jednak
pniejsze jego modyfikacje postawiy przed fizykami znaki zapytania. Okazao si bowiem, e nawet
pojedyncze fotony wysyane przez szczeliny w znacznych odstpach czasu, ktre nie miay prawa
wzajemnie ze sob interferowa, tworzyy za szczelinami na wiatoczuym materiale wzr
interferencyjny. Efekt ten bdc jedn z manifestacji kwantowej natury wiata jest czsto uywany do
objaniania podstaw mechaniki kwantowej.
W kwantowo-mechanicznym podejciu efekt interferencji spowodowany jest nakadaniem si funkcji
falowej opisujcej stan fotonu.
8. Koherencja (z ac. oznacza spjno, spoisto, czno), w fizyce koherencja fal (spjno
fal), oznacza zdolno fal (wietlnych, dwikowych itp.) do dawania trwaych efektw
interferencyjnych. Fale s spjne (spjno fal) jeli ich wizki maj t sam czstotliwo i sta w
czasie rnic faz.
Innymi sowy spjno fal jest to wasno np. dwch fal, dziki ktrej ich nakadanie si czyli
interferencja jest stabilne w czasie (np. obraz interferencyjny spjnych fal wietlnych mona
zaobserwowa lub nawet sfotografowa. Dwie fale s spjne tylko wtedy, gdy maj t sam czsto i
sta rnic faz.
wiato spjne (. koherentne)
1. (W znaczeniu szerszym) wiato zdolne do interferencji.
Mwimy, e dwa promienie s spjne, jeli maj t sam dugo fali (. monochromatyczne),
amplitud, sta w czasie rnic faz oraz tak sam paszczyzn polaryzacji, dziki czemu w
wyniku interferencji daj stae obszary wzmocnienia i osabienia w postaci prkw
interferencyjnych, piercieni i in.
2. (W znaczeniu wszym) wiato skadajce si z fotonw zgodnych w fazie.
rda wiata takie jak: Soce, pomie, arwka wytwarzaj wiato niespjne. Nawet, jeeli jest ono
monochromatyczne i ma sta amplitud nie wystpuje zgodno fazowa. Jednak w maej skali
czasowej

rdo emituje pojedynczy spjny cig falowy. Mwimy wwczas o spjnoci czasowej (ograniczonej
w czasie). Cig ten poruszajc si z prdkoci wiata jest w danej chwili czasu spjny na drodze
(spjno przestrzenna)

Dziki istnieniu spjnych cigw falowych, mona uzyskiwa efekty interferencyjne. Jeeli na drodze
wiata umiecimy wsk szczelin, wwczas w danym momencie czasu przejdzie przez ni jeden
cig falowy. Rozprzestrzeniajcy si cig falowy mona przepuci z kolei przez dwie szczeliny
uzyskujc prki interferencyjne Dowiadczenie Younga. Podobnie mona uzyska efekt
interferencyjny w cienkich warstwach, gdy wiato odbite od grnej powierzchni warstwy nakada si
na wiato odbite od dolnej powierzchni warstwy.
wiato o duej spjnoci czasowej i przestrzennej uzyska mona dziki laserom

12,13. Dyfrakcja Fraunhofera
Zasada Huyghensa; kady punkt do ktrego dociera czoo fali staje si rdem nowej fali
elementarnej. Superpozycja wszystkich fal elementarnych daje nowe czoo fali
W oparciu o zasad Huyghensa moemy znale pole fali wietlnej w dowolnym punkcie na ekranie,
cakujc wkady od oscylatorw Huyghensa rozmieszczonych na powierzchni otworu w
nieprzeroczystym ekranie znajdujcym si pomidzy rdem fali pierwotnej i ekranem.
Dyfrakcja Fraunhofera na pojedynczym otworze prostoktnym prowadzi do powstania
charakterystycznego krzya odpowiadajcego naoeniu dwch rozkadw opisanych funkcjami:
( ) ( )
2
2
2
2
sin sin
t|
t|
to
to

Obrazy dyfrakcyjne otworw o wikszej liczbie krawdzi pokazuj rozdzielne zbiory liniowych prkw
rwnolegych do kadej krawdzi. Krawdziom zakrzywionym towarzysz prki o pewnej krzywinie,
rosncej dugoci i szybko malejcym nateniu w miar oddalania si od centrum obrazu
dyfrakcyjnego.

Dyfrakcja Fresnela i zasada Huygensa-Fresnela.
Fresnel przy rozpatrywaniu dyfrakcji wiata opar si na kilku podstawowych prawach przyjtych bez
dowodu i stanowicych tre tzw. Zasady Huygensa zgodnie z ktr kady element powierzchni
falowej stanowi rdo kulistej fali wtrnej (rysunek poniej).
Zasada ta nie pozwala jednak uzyska adnych
informacji o amplitudzie i nateniu fal rozchodzcych
si w rnych kierunkach. Fresnel uzupeni j o pojcie
interferencji fal wtrnych. Uwzgldnienie amplitud i faz
tych fal pozwala obliczy amplitud fali wypadkowej w
dowolnym punkcie przestrzeni (uzupeniona w ten
sposb zasada otrzymaa nazw zasady Huygensa-
Fresnela). Zrealizowanie powyszego zagadnienia w
praktyce bywa jednak niezmiernie trudne. Tu jednak
przychodzi nam z pomoc metoda stref Fresnela. Polega ona mianowicie na rozbiciu powierzchni
falowej na strefy w taki sposb, by odlegoci od skrajw kadej strefy do punktu, w ktrym mierzymy
natenie rniy si o p dugoci fali.
Na przykadzie fali kulistej widzimy jak mona podzieli powierzchnie falow na strefy piercieniowe,
eby drgania pochodzce od ssiednich stref byy w przeciwfazie. Teraz moemy zasoni wszystkie
strefy parzyste lub nieparzyste. Zaobserwujemy silny wzrost natenia (poniewa strefy znajdujce si
w przeciwfazie osabiaj si wzajemnie).
Pytk, ktra zakrywa wszystkie strefy jednego rodzaju nazywamy pytk strefow amplitudow
(rysunek) dziaa ona analogicznie do soczewki skupiajcej. Jeszcze wikszego efektu mona
oczekiwa zmieniajc fazy drga jednego rodzaju stref o sto osiemdziesit stopni (za pomoc pytki
strefowej fazowej).
Dyfrakcja Fresnela to dyfrakcja fal kulistych. Znacznie prociej jest jednak w wielu przypadkach
rozwiza problem dyfrakcji fal paskich, dlatego czasem stosuje si przejcie od dyfrakcji bliskiego
pola (dyfrakcji Fresnela) do dyfrakcji dalekiego pola zwanej te dyfrakcj Fraunhofera. Mona to
zrobi, o ile punkt, w ktrym obserwujemy natenie jest bardzo oddalony od otworu dyfrakcyjnego
lub te fala kulista przychodzi z tak daleka (jej promie jest tak wielki), e moemy j uzna za
lokalnie pask.


14. Zdolno rozdzielcza- Zdolno ukadu optycznego (w przypadku aparatu zestawu:
obiektyw i detektor) do rozrnienia na przykad okrelonej liczby linii na 1 milimetr obrazu przy
optymalnych warunkach nawietlania i obrbki.
Za rozdzielczo optyki odpowiedzialna jest falowa natura wiata, ktra jest przyczyn dyfrakcji, czyli
odchylania si wiata przy brzegu oprawy obiektywu. Efekt ten powoduje, e punktowe rda, ktre
chcemy uwieczni na obrazie nie s ju punkami lecz plamami nazywanymi przez optykw krkami
dyfrakcyjnymi otoczonymi dodatkowymi ciemnymi i jasnymi piercieniami dyfrakcyjnymi. Rozmiar
takiego krka, a co za tym idzie teoretyczna zdolno rozdzielcza naszego instrumentu, zaley tylko
od wiatosiy obiektywu (zastosowanej wartoci przesony) i dugoci fali odbieranego wiata.
Zakadajc dla uproszczenia, e mamy do czynienia z monochromatycznym wiatem o dugoci 550
nanometrw otrzymujemy, i teoretyczna odlego na matrycy pomidzy dwoma punktami, ktr
jestemy w stanie odrni (wyraona w mikrometrach) opisana jest wzorem 1.34*F. Oznacza to, e
przy przesonie 3.5 wynosi ona 4.7 mikrometra, a przy przesonie 11 a 14.8 mikrometra. Oczywicie
to tylko teoria, bo wszelkiego rodzaju wady optyczne, winietowanie oraz straty wiata w szkle i na
powokach antyodbiciowych dodatkowo rozmazuj uzyskiwany obraz, psujc rozdzielczo nawet
kilkukrotnie. Dodatkowo, ze wzgldu na wzrost wad optycznych i winietowania wraz z oddaleniem si
od osi optycznej ukadu, rozdzielczo spada w trakcie przesuwania si do brzegu obrazu.
Staa siatki dyfrakcyjnej okrela jej dyspersj ktow d/d - tj. wielko charakteryzujc zmian
kta ugicia promienia wietlnego na siatce wraz ze zmian dugoci fali wiata - ktra wyraona
jest rwnaniem:

gdzie m (tzw. rzd widma) jest liczb naturaln okrelajc rnic faz interferujcych ze sob
promieni, podan w okresach drga tej fali.
Kryterium Rayleigha - orientacyjne kryterium pozwalajce oceni, czy dwie linie widmowe
wiata s rozdzielone. Lord Rayleigh, najprawdopodobniej autor pojcia "zdolno rozdzielcza", za
warunek rozrnialnoci obrazw dyfrakcyjnych dwch rwnolegych linii widmowych przyj
nastpujce kryterium:
Maksimum jednego obrazu dyfrakcyjnego ley w miejscu minimum drugiego obrazu
[1]
.
Kryterium to stosowane jest do okrelania zdolnoci rozdzielczej elementw i ukadw optycznych. Nie
jest ono cisym prawem i ma charakter jedynie narzdzia pomocniczego. W zalenoci od warunkw
(natenia wiata, braku lub obecnoci wiata rozproszonego, powierzchni ekranu) mona rozrnia
obiekty, ktre nie speniaj cile kryterium Rayleigha. W niesprzyjajcych warunkach, nawet obrazy
speniajce warunek Rayleigha mog pozosta nierozrnialne.
Kryterium Rayleigha, w powyszym sownym sformuowaniu, dotyczy rozdzielczoci liniowej. Okrela
si je rwnie dla rozdzielczoci ktowej, poniewa w rzeczywistych ukadach optycznych promienie
tworzce nakadajce si obrazy dyfrakcyjne nie s cile rwnolege, chocia kt midzy nimi, w
przypadku okrelania rozdzielczoci, pozostaje bardzo may. Dla obrazw dyfrakcyjnych powstaych
po przejciu wiata przez otwr koowy warunek Rayleigha mona zapisa wzorem

gdzie:
- minimalny kt midzy promieniami, ktrych obrazy maj by rozrnialne, czyli inaczej -
ich odlego ktowa;
- dugo fali wiata;
d - rednica otworu.
Poniewa kt jest bardzo may, mona zapisa w przyblieniu:

Zdolno rozdzielcza przyrzdw optycznych
W przypadku soczewki do okrelenia ktowej zdolnoci rozdzielczej stosuje si wzr (2), przy czym d
oznacza tu rednic soczewki. Liniowa zdolno rozdzielcza doskonaej soczewki o ogniskowej f
wyraa si wzorem

przy czym l naley rozumie jako minimaln odlego obiektw, ktre s jeszcze rozrnialne. Wzory
powysze stosuje si rwnie do obiektyww, lecz w tym przypadku d oznacza efektywn rednic
obiektywu, zalen od jego budowy i stosowanej przesony. W przypadku teleskopu przyjmuje si
troch sabsze kryterium zdolnoci rozdzielczej.

15. Ciao doskonale czarne ciao pochaniajce cakowicie padajce na nie promieniowanie
elektromagnetyczne, niezalenie od temperatury tego ciaa, kta padania i widma padajcego
promieniowania.
Plancka prawo promieniowania, prawo opisujce emisj wiata przez ciao doskonale czarne
znajdujce si w danej temperaturze.
Zgodnie z nim emisja (i absorpcja) wiata odbywa si w porcjach (kwantach) o energii h, gdzie h -
staa Plancka, - czstotliwo fali wiata, a zaleno zdolnoci emisyjnej od czstotliwoci fali i
temperatury T wyraona jest wzorem (tzw. wzr Plancka):
gdzie c - prdko wiata, k - staa Boltzmanna.

16. Fotoefekt
Efekt fotoelektryczny, zjawisko fotoelektryczne zjawisko fizyczne polegajce na emisji elektronw
z powierzchni przedmiotu (tzw. efekt zewntrzny) lub na przeniesieniu nonikw adunku
elektrycznego pomidzy pasmami energetycznymi (tzw. efekt wewntrzny), po nawietleniu jej
promieniowaniem elektromagnetycznym (na przykad wiatem widzialnym) o odpowiedniej
czstotliwoci, zalenej od rodzaju przedmiotu. Emitowane w ten sposb elektrony nazywa si
czasem fotoelektronami. Energia kinetyczna fotoelektronw nie zaley od natenia wiata a jedynie
od jego czstotliwoci. Gdy owietlanym orodkiem jest gaz mamy do czynienia z tzw. fotojonizacj.
Odkrycie i wyjanienie efektu fotoelektrycznego przyczynio si do rozwoju korpuskularno-falowej teorii
materii, w ktrej obiektom m


17. Promieniowanie rentgenowskie (w wielu krajach nazywane promieniowaniem X lub
promieniami X) - to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, ktrego dugo fali mieci si w
zakresie od 10 pm do 10 nm. Zakres promieniowania rentgenowskiego znajduje si pomidzy
ultrafioletem i promieniowaniem gamma. Znanym skrtem nazwy jest promieniowanie rtg.
Waciwoci promieni rentgenowskich
1.Rozchodz si prostoliniowo
2.S niewidzialne,ale wywouj fluorescencj
3.Wywouje jonizacj powietrza
4.Przenika przez szko,czrny papier, a nawet przez pytki metalowe
5.Zaczernia klisz fotograficzn
6.S pochaniane bardziej przez pierwiastki o wikszej liczbie porzdkowej Z

Promieniowanie charakterystyczne to zwyczajowa nazwa linii widmowych atomw
pierwiastkw, powstajcych w wyniku wybicia elektronu z dolnych powok elektronowych i przejcia
elektronw "w d". Zwizane jest to z tym, e gdy nastpi wybicie elektronu z niskiej powoki (np. K,
lub L) nastpuje wzbudzenie atomu (atom bez elektronu z powoki K ma wiksz energi ni z), ktre
po pewnym czasie zanika w wyniku kaskadowego przejcia elektronw na nisze powoki (efekt
Augera). Dla pierwiastkw cikich promieniowanie charakterystyczne jest promieniowaniem
Rntgena.
Promieniowanie hamowania, promieniowanie rentgenowskie lub gamma emitowane przez
czstk naadowan podczas jej wnikania do materii. Promieniowanie hamowania powstaje w wyniku
oddziaywania czstki z polami elektrostatycznymi jder i elektronw w materii. Powstawanie
promieniowania hamowania wykorzystuje si do uzyskiwania intensywnych wizek promieniowania
rentgenowskiego w lampach rentgenowskich.

Promieniowanie hamowania powstaje te jako uboczne promieniowanie w lampach kineskopowych
(np. w telewizorze), lecz jego natenie jest mae i rwnie maa jest jego szkodliwo.



18. Foton, kwant pola promieniowania elektromagnetycznego. Masa spoczynkowa fotonu rwna
jest zero (oszacowanie eksperymentalne daje wielko < 10
-48
g), porusza si z prdkoci wiata c,
ma energi E=h, (h - staa Plancka, - czstotliwo odpowiadajcej fali elektromagnetycznej), jest
bozonem, nie posiada momentu magnetycznego ani adunku elektrycznego.

Fotony powstaj w wyniku przejcia ukadu, np. atomu lub jdra atomowego ze stanu wzbudzonego
do stanu o niszej energii, podczas zmiany pdu czstki naadowanej, a take w wyniku anihilacji par
elektron-pozyton.


Zjawisko Comptona polega na zmianie dugoci fali promieniowania rentgenowskiego podczas
rozpraszania tego promieniowania przez substancj zawierajc lekkie atomy.

Promieniowanie rozproszone na elektronie pod ktem w stosunku do kierunku rozchodzenia si tego
promieniowania zmienia dugo (na wiksz) zmiana dugoci rwna jest




Rys. Natenie wizki rozproszonej pod ktem w zalenoci od dugoci fali ( =
1
, '=
2
).

19. Hipoteza de Broglie'a zakada, e wszystkie czstki takie jak protony, elektrony, neutrony
mona traktowa jako fale.
Fale materii, zwane te falami de Broglie'a jest to, alternatywny w stosunku do klasycznego (czyli
korpuskularnego), sposb postrzegania obiektw materialnych. Wedug hipotezy dualizmu
korpuskularno-falowego kady obiekt moe by opisywany na dwa sposoby: jako czstka/obiekt
materialny albo jako fala (materii).
Fale de Broglie, fale materii, jeden z aspektw istnienia materii. Czstki elementarne i inne obiekty
mikrowiata w pewnych warunkach wykazuj waciwoci typowe dla fal (np. ulegaj zjawisku
dyfrakcji). Kadej czstce swobodnej o pdzie p mona przypisa dugo fali = h/p,
Pomys opisu czstek za pomoc fal pochodzi od Louisa de Broglie'a, ktry w 1924 roku uoglni
teori fotonow efektu fotoelektrycznego. W tym czasie wiedziano ju, e na potrzeby opisu niektrych
zjawisk fizycznych, z kad fal elektromagnetyczn mona stowarzyszy pewn czstk - foton.
Podobnie kadej czstce o energii E naley przyporzdkowa inn typow charakterystyk fali, tj.
czstotliwo. Wynosi ona f = E / h.
Korpuskularno-falowa natura materii jest jednym z gwnych wynikw mechaniki kwantowej: kady
obiekt materialny moe przejawia natur falow, co oznacza, e moe podlega zjawiskom dyfrakcji i
interferencji. Na przykad mona obliczy, e dla czowieka o masie 50 kg poruszajcego si z
prdkoci 10 km/h dugo fali materii rwna jest



Heisenberga zasada nieoznaczonoci, fundamentalna zasada fizyki kwantowej mwica o
tym, e iloczyn niepewnoci jednoczesnego poznania pewnych wielkoci (zwanych kanonicznie
sprzonymi w sensie formalizmu hamiltonowskiego: np. chwilowych wartoci pdu p i pooenia x,
energii E i czasu jej pomiaru t, wsprzdnej ktowej lecej w paszczynie xy i skadowej J
z
krtu,
itd.) nie moe by mniejszy od staej Plancka h podzielonej przez podwojon liczb : xph,
Eth, J
z
h, (h=h/2=1,054510
-34
Js).

Maa warto liczbowa staej Plancka powoduje, e zasada nieoznaczonoci jest istotna gwnie dla
mikrowiata, wie si z dualizmem korpuskularno-falowym.



20. Postulaty Bohra:

1. Kiedy elekton kry po jednej z dozwolonych orbit i nie promieniuje energii w postaci fal
elektromagnetycznych. Energia jest emitowana podczas przeskoku elektronu z jednej z dozwolonych
orbit na inn.

2. Dla elektronu krcego wok jdra dozwolone s tylko takie orbity, dla ktrych moment pdu,
zwany inaczej krtem (bdcy iloczynem pdu elektronu i promienia orbity, po ktrej kry), jest
cakowit wielokrotnoci staej Plancka podzielonej przez 2.

Liczby kwantowe:
1) Gwna liczba kwantowa (n)
- przyjmuje wartoci kolejnych liczb naturalnych 1, 2, 3, ... (wg Bhora K, L, M, ...);
- od niej zaley energia danego elektronu;
- decyduje o rozmiarach orbitali - im wiksza warto n, tym wikszy jest orbital;
- maksymalna iloc elektronw w powoce wynosi 2m2 (kwadrat)
1 = K
2 = L
3 = M
4 = N
5 = O
6 = P
7 = Q
2) Poboczna liczba kwantowa (l)
- przyjmuje wartoci liczb cakowitych od 0 do n-1 wcznie;
- precyzuje dokadniej stan energetyczny danej powoki;
- liczba stanw kwantowych wyraa si wzorem 4l + 2
0 = s
1 = p
2 = d
3 = f
4 = g
5 = h
6 = i
3) Magnetyczna liczba kwantowa (m)
- przyjmuje wartoci liczb cakowitych takich, e -1 jest mniejsze bdz rwne n, ktre jest mniejsze
badz rwne +1;
- okrela rzut momentu pdu na wyrniony kierunek;
- decyduje o wzajemnych uoeniu orbitali w przestrzeni
4) Magnetyczna spinowa liczba kwantowa (ms)
- charakteryzuje rut spinu na wyrniony kierunek w przestrzeni;
- moe przyjmowac tylko dwie wartoci +1/2 lub -1/2

Zakaz Pauliego gosi, e w danym stanie kwantowym moe znajdowa si jeden fermion - albo
inaczej, e adne dwa fermiony nie mog w jednej chwili wystpowa w dokadnie tym samym stanie
kwantowym.




21. Dowiadczenie Francka-Hertza wykonane w 1913 roku przez dwch niemieckich fizykw,
ktre po raz pierwszy wykazao istnienie wzbudzonych stanw atomw o niecigych wartociach
energii. Dowiadczenie polegao na przepuszczeniu prdu przez trjelektrodow lamp skadajc si
z anody, katody i siatki. Przy tym rda prdu byy tak podczone, e stae napicie midzy siatk a
anod miao wasnoci hamujce dla elektronw przyspieszanych na drodze od katody do siatki. Przy
zwikszaniu napicia przyspieszajcego midzy katod i siatk okazao si, e prd pyncy przez
rozrzedzony gaz w lampie wykazywa szereg maksimw i minimw. Na gruncie fizyki klasycznej
efektu tego nie mona byo wyjani. Istnienie niecigych poziomw energetycznych w atomach gazu
tumaczy minima prdu I (V) w taki sposb, e przy pewnej wartoci napicia elektrony przyspieszone
uzyskuj energi rwn rnicy energii midzy pierwszym poziomem w atomie a poziomem
podstawowym. S one zatem w stanie wzbudzi atom tracc same energie, co przejawia si
spadkiem natenia prdu pyncego przez lamp (obserwowane minimum funkcji I (V))



22. Funkcja falowa, podstawowa wielko opisujca stan ukadu kwantowego (pooenie czstki
w przestrzeni w danej chwili czasu) w ujciu nierelatywistycznym lub w prostych ukadach
relatywistycznych (np. czstka swobodna lub w sabym polu).
Opis ma charakter probabilistyczny. Kwadrat moduu funkcji falowej dla danych wartoci zmiennych
okrela prawdopodobiestwo znalezienia ukadu w stanie okrelonym przez te zmienne.
Funkcja falowa jest dana funkcj zespolon, okrelona jest z dokadnoci do fazy. W ujciu
nierelatywistycznym funkcja falowa spenia rwnanie Schrdingera (w relatywistycznym, np. rwnanie
Diraca).

Schrdingera rwnanie, podstawowe rwnanie mechaniki kwantowej sformuowane w 1926
przez E. Schrdingera (zgodne z tzw. obrazem Schrdingera). Oglnie Schrdingera rwnanie ma
posta:
gdzie: i - jednostka urojona, h = h/2 (h - staa Plancka), t - czas, H - hamiltonian ukadu,
- funkcja falowa opisujca ten ukad.
Schrdingera rwnanie opisuje ukady kwantowe przy pominiciu ich wasnoci wynikajcych z
uamkowych wartoci spinw czstek oraz efektw relatywistycznych. Stosuje si je do opisu atomu
wodoru, a take (w przyblieniu) bardziej zoonych atomw oraz zjawisk kwantowych w krysztaach.
Schrdingera rwnanie opisujce niezalen od czasu radialn struktur atomu wodoru ma posta:

gdzie:
2
- kwadrat operatora nabla, - masa zredukowana elektronu i jdra atomowego, U - energia
potencjalna elektronu w polu elektromagnetycznym jdra, u - cz funkcji falowej zalena jedynie od
wzajemnego pooenia elektronu i jdra, E - energia ukadu.
Rozwizania tego rwnania, bdce zoeniem wielomianw Laguerre'a (opisujcych zaleno
radialn) i funkcji kulistych (opisujcych zalenoci ktowe), odtwarzaj z dobrym przyblieniem
struktur atomu wodoru (m.in. poziomy energetyczne).

24. Oscylator harmoniczny jest ukadem fizycznym, ktry ma due zastosowanie i znaczenie w
wielu dziaach fizyki.
Jest to ciao o masie m, na ktre dziaa sia proporcjonalna do wychylenia z przeciwnym zwrotem F =
kx. Poniewa sia to ukad opisany jest przez potencja

Jego energia cakowita jest rwna

gdzie pd p = mv. W mechanice kwantowej pd p przechodzi w operator
speniajcy regu komutacyjn . Wygodnie jest
zdefiniowa zamiast x, p dwa operatory


nazywane operatorami anihilacji i kreacji. Std operator pooenia x to



Tunelowy efekt, zjawisko tunelowe, zjawisko kwantowe polegajce na przenikaniu czstki
przez barier potencjau (co wyklucza fizyka klasyczna). Jedno z dopuszczalnych wyjanie efektu
tunelowego polega na odwoaniu si do zasady nieoznaczonoci: pd i energia potencjalna czstki nie
dadz si cile okreli w tym samym czasie, czyli moliwe s fluktuacje energii pozwalajce na
pokonanie bariery potencjau.

Innym, obrazowym wyjanieniem efektu tunelowego jest przedstawienie owej bariery jako tworu
zbudowanego z czstek wirtualnych: oddziaywanie na nie czstki przenikajcej nastpuje wwczas
zgodnie z pewnym skoczonym prawdopodobiestwem.

Efekt tunelowy wyjania wiele procesw fizycznych pozornie tak rnych, jak rozpad alfa czy dziaanie
diody tunelowej.