You are on page 1of 13

OS JUEGOS FLORALES DA A.C.A.

SANTA CECILIA (MARN): POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIO FERREIRO E VARIANTES VOLUNTARIAS POSTERIORES
ANA ACUA

(5 profesor Xess Alonso Montero por empurramos a busca-las illas e Ateneo Santa Cecilia por axudarnos a atopalas.

innegable a importancia que os premios literarios teen para a normalizacin dunha cultura, para o espallamento dun idioma, para o coecemenro dun autor2 ou para a sa consagracin. Importancia a pesar do paradoxo que supn o excesivo inzamento de premios e que denuncian certa anormalidade3. Pero, cal non ser o valor dun premio de mbito espaol instaurado en plena posguerra, nunha pequena poboacin galega por unha modesta e dinmica asociacin que conseguiu reunir a tdolos intelectuais e mobilizar instirucins a priori tan conservadoras coma a Escola Naval, os concelos, a deputacin. da poca? Falamos dos Juegos Florales creados pola Asociacin Cultural y Artstica Santa Cecilia con mais folgos ca medios e que na segunda edicin premiou a Celso Emilio Ferreiro dobremenre (en casreln e en galego).
..

Presentaremos nas pxinas seguinres a esta asociacin, s seus Juegos Florales, e poemario gaador. Esperamos que esta pequena aproximacin centrada nos anos 50-60 permita valorar na zusta medida o labor duns homes que le deron a Marn un esplendor cultural non superado no futuro,

A ASOCIACIN CULTURAL E ARTSTICA SANTA CECILIA DE MARN A Asociacin Cultural e Artstica Santa Cecilia de Marn constituluse o 22 de novembro de 1952. As se recolle nos anais da asociacin: En una farmacia marinense, que por muchos y muy honrosos motivos nos hace recordar.4 aquella otra pontevedresa del famosisimo Feijoo se reunen cotidianamente varios amigos delpropietario 119. Flix Mass] msicos, escritores, mdicos, artistas, estudiantes, obreros, etc. gentes que alternan la charla intrascendente con la noble preocupacin por problemas de todo orden que tengan relacin con la prosperidad moral, materialy espiritual de nuestra vi/la (...). Uno de los asiduos concurrentes a la rebotica (...) expuso a los contertuho 5 los msicos la conveniencia de que celebrasen santo de su patrona en Marn 6..). El da 22 de noviembre de 1952 se celebr la fiesta (..). Despus de la Misa se celebr una comida en el Bar Carballins a la cual asistieron
,

Utilizaremos estas siglas para referirnos Asociacin Cultural e Artstica Santa Cecilia dc Marn (o oso agradecemento sen director e secretarias e a Magoya, por todo). 2 Nesre senso parece loable a iniciativa dalgunhas editoriais galegas de publicar obras de escritores noveis. En palabras de Dolores Vilavedra : (..) en la actualidad .4s numerossima nmina de premios y la excesiva dotacin econmica de algunos de ellos, junto con la mediocre calidad de muchos de los textos ganadores. hacen que su eficacia como evaluadores de la salud de nuestra literatura sea sistemticamente puesta en tela de juicio, aunque, (...) nadie discute su funcin socialy en la actualidad est prceica mente asumido por la comunidad literaria e hecho de que san camino de converurse en becas para escritores. (Revista de Lenguas y Literaturas Catalana, Gallega y Vasca, LINED, IV, 1994 y 1995, p. 232).

Refrese 6 coecido farmacutico, musiclogo e tornalista pontevedrs, D. Perfecto Feijoo. A sila botica (centro da inrelecrualiclade pontevedresa) e o seu loro acadaron fama en toda Espaa.

1,1998 (pp. 13-25). Servicio de Publicaciones. Universidad Complutense

ANA ACUA

unos treinta y tantos comensales. Ya la hora de los brindis, que es la hora de las ideas generosas y altruistas, animados todos por los efrctos de la suculenta comida y por la estupenda correccion y camaradera que imperaba en torno a la mesa surgi una voz que luego fue mlt~/e, pidiendo que tan hermosa circunstancia frese apmvechada para la creacin de una sociedad de tipo cultural que entre otras tuviese la misin de celebrar anualmente la fiesta patronal de los msicos (...). Pocos das despus Li nueva entidad social era bautizada con el ttulo de Asociacin de Culturay Arte Santa Cecilia: Se le aadi el subttulo de Santa Cecilia para recordar la circunstacia en que haba sido creada. O primeiro acto transcendente da Comisin organizadora foi o de reuni-la cantidade de 1200 pesetas para inicia-lo Primeiro Ciclo de conferencias inaugurado e clausurado por 19. Ramn Otero Pedrayo. Sen local social, sen socios e sen proteccin, os conferenciantes reciban como retribucin un cadro do recoecido pintor mannense (e primeiro vicepresidente da ACA.) Manuel Torres. De 1952 (ano da sa constitucin) a 1962 (data da celebracin dos derradeiros xogos) a A CA. conseguir mobilizar intelecrualidadedo pas e da vila5. Mostra desta dinamicidade o longo cartel de conferenciantes que acoden ata Marn6 (ou que foron aneciados7) e a ampla oferta de actividades:

Ciclos de Conferencias de Divulgacin Cultural, charlas e coloquios. Cursos de solfexo e debuxo. Actuacins musicais. Recitais de poesa. Concursos de coritos, redaccina, presebes, panxolias. Recuperacin de festas tradicionais: Maios, Enterro da Sardia, Danza das Espadas. Campionaros de axedrez. Creacin dunha coral. Creacin dunha coleccin histrica e den grupo arqueolxico. Celebracin dos Juegos Fo raa

Otero Pedrayo define a A.C.A. como: simptica (...) por las inquietudes de este sector de la villa de Marn que se propone hacer desfilar por la tribuna de la Asociacin Santa Cecilia a los ms caracterizados hombres del movimiento cultural y cientfico de nuestra regin (..) Su dinamismo nos ofrece una pauta para Galicia. Chegando a incluila na sa Gua de Galicia cando fai o seu percortido por Marn: Como ndice de su cultura baste recordar la Asociacin Santa Cecilia que sostiene interesantes y sostenidos Ciclos de conferenciat.

OS JUEGOS FLORALES
Como proba son os 600 socios cos que conos en 1958. Ramn Otero Pedrayo, Xos M Castroviejo (director daquela de El pueblo gallego), Antonio Odriozola, Xos Filgucira Valverde, Domingo Garca Sabel (nesras datas xa famoso mdico cornposteln), Aquilino Iglesia Al vatiSo, Caslos Caba tanda (novelista e comisario de polica), Enrique Otero Aenlle (donror e alcalde de Santiago), Paulino Pedret Casado (presbtero e catedrtico da Universidade de Santiago), Francisco Fernndcz del Riego, Ramn Mara Alen (emocate astrnomo e catedrtico dc astronoma da Universidade de Santiago), Antonio Iglesias Vilarelle, Carlos Alonso del Real (caredrdco da Universidade de Santiago), Carlos Paris Amador (catedrtico da Liniversidade de Compostela), Ramn Lugris Freire (xcracin La Noche), Valentn Paz Andrade, Silvio Santiago Garca, Celso Emilio Ferreiro, Aircdo Garca Aln (secretario do Museo Provincial de Pontevedra), Daro Alvarez Blzquez, Xos Mara Alvarez Blzquez, Alvaro Cunquciro, Antonio Alonso Nez (secrcrario do Club Esperantista), etc. Xess Alonso Montero e Xos Lus Mndez Perno.

Cadrando coas festas de vern, o 2 de agosto de 1958~, a ACA. convoca os 1 juegos Florales de mbito nacional para o mellor poema en casreln sobre o mar0, mellor artigo indito e para a meNor

Gula de Galicia, Galaxia, Vigo, 1954, p. 319. Aloda que xa se vian anunciando desde 1954. Por exemplo, no zoma1 La Noche, pude lerse >Marin prepara sus -1estas de Prnare,a. La Sociedad Cultural Santa Cecilia organiza unos Juegos Florales. Este mesmo xornal, en gallo das estas e dos zogos dedicar un monogrfico a Marn coa seguinse nota la preciosa villa cuyas fiestas culminaron con los brillantes Juegos Florales organizados por Ls Asociacidn de (hueuray Arte Santa (jecilia>. A Marn, a su ma>-y a susjuegos dedica L4 NOCHE este ptero extraordinario, en el colaboran ilustresplumas de/pas. Marn, adianrndose Lisboa do 98, vlosse cara 6 mar,

14

OSJUEGOS FLORALES DAA.C A. SANTA CECILIA (MAR/NY POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIO.,.

composicin musical sobre a letra dun poema de Ramn Cabanillas O mantedor foi o grande amigo da A.C.A. don Ramn Otero Pedrayo, tan ilustre como os demais membros do xurado: en poesa Rvdo 2. Jos Calasanz, Manuel Casado Nieto, Raimundo Garca Domnguez Borob e Fermn Boina Brey Trillo, no artigo Vicente Martnez Risco y Aguero, Jos Mi Castroviejo y Blanco Cicern e Jos Fernndez Mndez, mi composicin musical Rvdo 2. Luis M.a Fernndez e Jess Guridi EjeUna e no conto 2.. ngel Eguren e Francisco Leal Insa. Velaqui as bases que anunciaban os Juegos La Asociacin de Cultura y Arte Santa Cecilia de Marn, cumpliendo los fines para los que ha sido creada, de fomento y divulgacin de toda manifestacin artstica, coincidiendo con las Fiestas de Verano de Marn, convoca sus Primerosfu egos Florales, con sujeccin a la siuientes BASES Podrn concursar a estos PrimerosJuegos Florales todos los poetas escritores y compositores espaoles, que lo deseen, con trabajos inditos: 2. Se concedern los siguientes premios: a) Uno de 5000 pesetas de la Asociacin de Cultura y Arte Santa Cecilia 1 al mejor poema en castellano, de rima y verso libres, sobre el mar, no superior a noventa versos. b) Uno de 4000 pesetas, del Jltmo. Ayuntamiento de Marn, al mejor trabajo periodstico
1. a

Q10~~~~11 tQe
MARN

SANTA CECILIA

UNJO 1.95
;0. .0:

Curiosamente esquecranse de solicira-la aprobacin do poeta de Cambados. Estas son as cartas cruzadas entre a ACA. e R. Cabanillas: Carta da A/LA, a R. Cabarrillas (19 de zuo de 1958): Entre la gran lrica gallega. hemos seleccionado, para ser muscalizado, su poema Era un pinio sin embargo, aunque tasdiamente, nos hemos percatado de la incorreccin en que incurrisnos inadvertidamente, al seleccionar su mentado poema y hacerlo pblico en las bases de estos Juegos Florales, sin contar con su beneplcito (..) ruego de que se sirva aceptar nuestras sinceras excusas por tan inadvertida incorreccin; y a mismo tiempo que comideramos un honor para nosotrospoder hacer uso de tan bello poema. Resposta de R. Cabanillas (22 de zuo de 1958): 4..) estimo un honor la eleccin de una de mis humildes composiciones literarias para uno de los temas de los prximos juegos florales, por cuya iniciativa es felicito cordialmente, autorizndoles plenamente para utilizar afines artsticos cualquier de mis pequeos trabajos..

indito, publicado en prensa nacional con posterioridad a lafecha de esta convocatoria (...). c) Uno de 3.000 pesetas, de la Excma Diputacin Provincial de Pontevedra, a la mejor composicin musical, para contralto, con acompaamiento de violn ypiano, sobre la letra de un poema de Ramn Cahanillas, cuyo texto se enviar para su difusin a todos los centros y organismos de Espaa relacionados o allegados a la msica (...). d) Uno de 2.000 pesetas, del Excmo. Ayuntamiento de Pontevedra, al mejor cuento indito, no superior su extensin a seis folios, a doble espacio, en castellano, inspirado en algn motivo gallego (..). e> Dos accesits de 1.000 pesetas, instituidos por la Escuela Naval Militar de Marn, que seran concedidos a juicio del jurado

15

ANA ACUA

calificador en cualquiera le los premios a otorgar a El jurado calificador estar constituido por relevantes figuras de la letras, cuyos nombres se harn pblicos en el momento delfallo. ste se celebrar en un solemne acto el da 2 de agosto prximo. a Es obligacin de los autores que resultaren premiados venir a Marn para leer personalmente el trabajo galardonado (..). Do material bibliogrfico conservado naA.C.A., podemos deducir que houbo bastantes participantes de Galicia e do resto de Espaa (Burgos, Corua, Santiago, Lugo, Cuenca...). premio optaron, aproximadamente, 82 orixinais na modalidade de poesa, 3] no premio de narrativa e 6 no premio musical. Daquela resultaron gafladores poetas recoecidos no ambiente cultural como Lus Lpez Angla da (pnimeiro premio de poesa) ou Victoriano Gtemer (accsit premio de poesa). Este ltimo motivado por los problemas del momento3 estaba temn da revista leonesa Espadaa (1944), enfrontada nos seus presupostos revista Garcilaso (dirixida por J. Garca Nieto). Represe en que a lingua galega estaba ausente desta primeira edicin (a pesar de que a composicion musical se basease nun poema en galego). Ainda que o idioma dos 1 Juegos Florales fose o casteln, non faltaron contos en galego e que foron, polo tanto, rexeirados. Influira este feito na inclusin do galego como lingua nos 11 Juegos Florales?. En calquera caso, que o casteln sexa a nica
Esta a relacin complera dos premiados e do premios:

lingua desta primeira edicin serve como mostra da situacin idiomtica de Galicia.

OS

II JUEGOS FLORALES

A segunda edicin celebrouse catro anos despois, a pesar e por enniba das dificultades expresadas meses antes pola Xunta Directiva. Ince unha novidade moi significativa dentro do premio de poesa: o premio mellor poema en galego (mantense o premio para o mellon poema en lingua casrel e para o artigo que ensalzase a Marn). Este feito (a creacin dun premio en lingua galega) reflicte o momento de apertura que permita o rxime franquista nos anos 60. Era o momento do Segundo Rexurdimento Cultural ou da Restauracin cultural de Galicia que contaba con algns interesantes froitos: haba dez anos xa, que Galaxia4 a editorial e o grupo intelectual funcionaba entre algunhas minoras dopa>5 Pero tamn amosa a situacin diglsica da nosa lingua fronte casteln. As o percibiu Fermn Bouza Brey (membro do tribunal na primeira edichin): a menor dotacin econmica do premio para o poema en galego provocar a negativa de figurar entre o xurado dos JIJuegos Florales. Nunha carta do 21 de xuo de 1962 explica as sas razon: Agradezco sus amables frases con relacin a mi pasada intervencin; pero por esta vez declino el honor que se me confiere por causas diversas que sera enojoso referir aquL No pienso acudir a la palestra; pero debo confesar que desistira de hacerlo de todas suertes al ver e/pi de desigualdad que confieren las Bases a la poesa castellana y a la gallega en menosprecio de sta, lo que no me parecejusto. A contestacin, non enviada, da A.C.A. recosece: (1) En cuanto a Li supuesta desgualdad de las Bases, permitame expresarle, con igualfran~ A ACA. non allea contexto socio-culrural do pas, za dende a znese mannia contactos cos membros ou colaboradores de Galaxia, El Pueblo gallego, La Noche, Paro de Vigo, ctc. Dende esta perspcctiva, non estrao que rena un xurado relacionado coas institucin> citadas. 5 Prlogo dc Xe.ss Alonso Monrcro 6 Parlamento de las feiras Gallegas, (Edicin dc M Xess Amado Silva,), Ed. do Castro, A Corua, 1995, p. 5.

12

Poesa (5.000 + vieira de ouro): Lus Lpez Anglada (Madrid) poio seu poema titulado Regreso del mar. Accsit (1.000): Victoriano Cremer (Len) poema EI mar. Artigo periodstico (4.000): Jos Lus Lpez Cid (Quren se) polo seu traballo Marn en el recuerdo. Msica (3.000): Luis Rodrguez-Losada Revelln (A Corua). Conro (2.000): Manuel Riob 1-ligorra (Vigo) polo seu conto Retrate, Julin>. Accsit (1.000): LuIs Almazn Lucas (Marn) poo scu tra hallo El premio. 86 a travs dos zornais podemos recupera-lo poema premiado de L. Lpez Anglada uu o artigo, mentres que os resnanres textos premiados son, poo momento, irrecuperables 6 non estaren entre os fondos da ACA. 13 Xess Alonso Montero: Ceko Emilio Ferreiro (estudio), Jcar, Madrid, 1981, p. 82.

16

OSJUEGOS FLORALES DA A. (7 A. SANTA CECILIA (MARN): POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIa..

queza que Vd lo ha hecho, mi disconformidad con su punto de vista. En modo alguno se ha pretendido hacer -ni se hace- menosprecio de nuestra poesa verncula, como lo demuestra el hecho de haber instituido dos premios para ella; pero an cuando me siento tan gallego como elprimeroy en la modesta labor de nuestra Asociacin queremos no desaprovechar ocasin de enaltecer y difundir nuestra cultura, considero que en estos II Juegos Florales que proyectamos, con ambicin y categora nacionales, debe posponerse nuestra poesa gallega a la castellana, so pena de incurrir en una notoria deszua/dad de oportunidades entre los autores gallegos y los de otras regiones que, lgicamente, desconocen nuestra lengua. Tamponco acepta o nomeamento como parte do xurado Victoriano Taibo por problemas de sade, con todo, suxerir algns posibles suplentes para ocupa-lo seu pesto. Reproducmo-la sa carta, que a nica en galego atopada entre o material que pose a ACA. dos Juegos Florales. 6..) Non podo aceptar o atento nomeamento que mefan. Mo non permite a mia saude. Padezo escasez de corrente sanguinea que me afecta cerebro. Ando con citica, teo setenta e sete anos, son unha casa pella, con regular aparencia, e c/$ea de goteiras. Aqui teen a Emilio e Xos M. a Alvarez Blzquez, Daz Jcome, Szkenza, Cunqueiro a Eco. Fernndez del Riego que lepoden servir millor que De todo/os xeitos estimo/les a sa lembranza e fgolles presente o meu agradecemento 6..). Ser o propio Xos M.a Alvarez Blzquez o que faJe con Cunqueiro. En carta do 6 de xuo de 1962: Como veo que encuentran d/icultades para hallar a los otros miembros delJurado, me he permitido hablar hoy en su nombre a Alvaro (un quciro, el cual me dijo que acepta gustoso fo rmarparte de l <1..). Estas son algunhas das bases: Podrn concurrir a estos Ji Juegos Florales todos los poetas espaoles o hispanoamericanos que lo deseen con trabajos inditos. 2. a Se concedern los suientes premios.
a

e
SANTA

(?~ tsa y (k~


CECiLIA

11

JUEGOS FLORALES
DE CARCTER NACIONAL

Ninrin, 4 <b Ass~o i.

a) Poesa castellana Para poemas en castellano no superiores a 100 versos, de rmay verso libres, sobre el tema <EL MAR. Un primer premio, de 5000 pesetas y Flor Natural, establecido por la Asociacin de Cultura y Arte Santa Cecilia. Un segundo premio de 3000 pesetas, concedido por la Escuela Naval Militar b) Poesa gallega Para poemas en gallego, no superiores a 100 versos, de rima y verso libres, sobre el tema EL MAR. Un primer premio de 3000 pesetas y Flor Natural, de la Excma. Dutacin Provincial de Pontevedra. Un segundo premio, de 2000 pesetas, establecidopor e/Excmo. Ayuntamiento de Pontevedra. c) Artculo periodstico Un premio de 4000 pesetas del Jltmo Ayuntamiento de Marn, al mejor trabajo periodstico indito, publicado en Li prensa nacional o hispanoamericana con posterioridad a lafecha de esta convocatoria, que exalte a Marn en cualquiera de sus aspectos.
M~j

17

ANA ACUNA

Es obligacin de los autores que resulten premiados, pers-onarse en Marn para dar lectura a sus trabajos en solemne actopblico, que se celebrar el 4 de agosto prximo, a cuyo fin sern notificados con la suficiente antelacin. a Los trabajos premiados quedarn propiedad de la Asociacin organizadora. Los restantes, podrn ser interesados por sus autores, antes del3l de Diciembre de 1962.
5.a

Tanto o xurado como o mantedor estn na Jia dos 1juegos Florales: en poesa Ramn Otero Pedrayo, Manuel Casado Nieto, Xos M.a Alvarez Blzquez, Alvaro Cunqueiro, Julio Sigtenza Raimundez; para o artigo periodstico Rvdo ngel Eguren Ugarte, Flix Morales Prez, Rafael Landin Carrasco. Como mantedor Xos Filgueira Valverde. Entre os gaadores desta edicin atopmolo protagonista desre artigo (Celso Emilio Ferreiro), que acapara o primeiro premio de poesa nas das linguas con Siete canciones de mar y dos poemas de amor marinero e Busco as illas. O segundo cualificado en poesa galega ser Arcadio LpezCasanova polo poema Cantos co mar fondo e en poesa castel o ferroln Camilo Rodrguez polo poema He venido esta noches>16 (por falta de espacio non reproducmo-los poemas premiados, farmolo nunha prxima oporrunidade). Desgraciadamente, esta ser a derradeira convocatoria dos Juegos Elorales, malia o anuncio aparecido en Pueblo gallego (8-3-62): La asociacin Santa Cecilia proyecta sus [It Juegos Florales de carcter nacional para o que estaba recorrendo s institucons e solicitando apoio moral e econmico As razns desta morre temper deberon ser varas. Entre las, aventuramos ns, as de orde econmica e organizativa (a falta de apoio moral e econmico que apuntaba Pueblo Gallego).
~~ Esta a lista compcra dos premiados: Poesa castel: I~ Celso Emilio Ferreiro, Vigo, polo scu poema Siete canciones de mar y dos poemas de ansor marr nero>. 20 Camilo FerMndez Rodrguez, Ferrol, poo poema He venido esta noche. Poesa Galega: l Celso Emilio, Vigo, polo poema Busco as lilas. 20 Arcadio Lpez-Casanova, Lugo, polo poema <Cantos co mar fondo>. Artigo periodsticoz Gerardo Alvarez Gallego, Vigo, polo scu artigo indimo Exalraci6n de Marn en cuarto tiempos. 17 Represe en que a conra econmica foi idntica nos 1 que nos II Juegos Florales, malia os carro anos dc diferencia.
7

Os Juegos Florales eran unha empresa mor ambiciosa con variedade de premios e modalidades, isro supua numerosas portas s que petar para sufraga-los gastos (escola Naval Militar, concello de Marn, concello de Pontevedra, deputacin de Pontevedra, Goberno Civil...) e que non sempre se franqueaban (a documentacin da A.C.A. mostra o caso do Ministerio de Informacin e Turismo). 1-loxe, trinta anos despois dos 1 juegos Florales, non deixamos de sorprendernos da capacidade de convocatoria.quc no pasado rivo a A.C.A. e da dobre diglosia que operou sobre eles: unha por exclusin do galego (nos primeiros Juegos) e outra por inferioridade do galego (nos segundos)18.

CFLSO EIVIILIO FERREIRO: POEMARIO INDITO E VARIANTES VOLUNTARIAS DITAS Celso Emilio Ferreiro converteuse no gaador absoluto do premio de poesa dos IIJuegos Florales, tanto en lingua castel como en lingua galega. E non poda ser doutro xeiro lendo a carta de Xos M.~ Alvarez Blzquez (membro do tribunal) director da ACA.: Para milo mejor castellano es <iiete canciones de mar y dos poemas de amor rnartnero precisamente el que excede en 8 versos a los 100; pero creo que esto carece de importancia, podra incluso indicarse despus al autor que suprimiese alguna de las cantz~as. Lo mejor de todo, lo que realmente merece el premio es su poema La nia ahogadat magnifico (..). En gallego he tenido menos problema. Lo mejor para mi es el n0 8, <Busco as illas Estamos no ano 1962, Celso Emilio era un punto de referencia dentro do mundo cultural galego. As nolo presenta o xornal Faro de Vigo co gallo do premio: Celso Emilio Ferreiro que acaba de encauzar en su lnea lrica dosprimersimospremios en los Juegos Florales marinenses confirma y reafirma su personalidad potica, tan plena de
~Agradecmo-las observacins fritas nesre senso polo
profesor Alonso Montero.

18

OSJIJEGOS FLORALES DAA.C A. SANTA CECILIA (MARN): POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIO..

inmensidad humana que revierte en un sentido social de todo tiempo. Este poeta gallego, humorista y cazador de pajaros raros para su jaula, en la que todava faltan muchos personajes, que nos ha de dar, y escritor de pura vena galaica, es una de las columnas sobre las que se eleva la Galicia de los cantores actuales. Y no precisa felicitacin, porque sus triunfos son pasos de nuestra poesa hacia la meta de una universalidad Esa presentacin sinala das facetas coecidas de Celso Emilio: a de poeta e a de articulista. Como poeta empezara a sa andaina no ano 1935 con Cartafol de poesa, continuara con Al aire de tu vuelo (1941), Baladas, cantigas e donaires (1948), MusaAlem (1951), Vozy voto (1955), 0 roo sulagado (1954), e Longa noite depedra (1962). Como articulista publicara en Sonata gallega (1941-50), Finisterre (anos 40), Litoral (anos 50), Vieiros, Alba (anos 50), Papeles de Son Armadns, Faro de Vigo... E neste ltimo xornal onde se pechan os paxaros raros. Segundo Bernardino Graa: Celso Emilio publicaba en 1951, 52, SSno Faro de ~o unhas narracins s veces mondantes faiscantes de gracia e de irona baixo o ttulo xenrico de La jaula de los pajaros rarosi Lembro aqueles contos con cario, simpata e admiracin. -Jaber que exumalos salva/os do esquezo. Mesmo, como as personaxes, o anbiente, o ton, son moigalegos, con certos trminos galegos, poderan ser reconvertidos ao galego. Celso Emilio era famoso por aqueles contos. Coido que o propio Camilo Jos Cela fixo ou pensou facer un prlogo para un proxectado libro co ttulo aquel de la jaula de los pjaros raros: ~9 Os poemas que presenta s II Juegos Florales e que recuperaremos a continuacin forman unha cerea unidade e a sa importancia radica en que algns deles sern modificados poo autor e incluidos en libros posteriores (caso de Viaxe ao pas dos ananos, 1968 e Terra de ningures, 1969). A travs da lectura este poemario indito e da Obra Completo?1> poderemos comproba-las filiacins e
20

relacins textuais. Cmpre sinalar que, a pesar da base stima, s puidemos manexar un antigrafo (copia do orixinal aparecida en El pueblo gallego), ya que o orixinal desapareceu de entre o material da A.C.A. (si se conservan os orixinais dos restantes premiados) ou tal vez non foi devolto polo xornal.

gOEMAS EN GALEGO PRESENTADOS OS JUEGOS FLORALES


Celso Emilio enva oua poemas baixo o titulo Vivir non preciso, Navegar, si, titulo que pechar o segundo poema (aumentando a idea de unidade, malia a diferencia de ton entre os dous poemas). Represe en que eses mesmos versos se atopan insertos no poema Ourono 1972 o (Onde o mundo se chama Celanova), pero con algunhas variacins grficas (Vivir non perciso; navgar, sO. Este o primeiro dos poemas: <Vivir non preciso, Navegar, si
1

Marn de maruixa e veiramar prantada ardendo no solpor de cada da. Na ra verdegada, co van cercado de ondas, Tambo, dorna varada. As orzas fondas, as venrureiras brisas, as nubes dondas, as gueivotas sumisas sementan de ronseles as albas indecisas. Erolido en zugameles, cantio ntergullado entre bosques segreles, xurdindo a cada lado, de bandeiras cinguido, de grmpolas izado, arpas de son erguido. Na noite ladran cs ao ceo estrelecido.) O vento trai camps nun balbordo trisreiro de lonxanas cids, meu Marn marieiro, doce xard(n de escuma, rosal albairo que recende e perfuma os sendeiros do mar que o sol aluma. Quen poidera marchar convosco a navegar! Damos a coecer agora o segundo que, como dixemos mis arriba foi recreado e incluido no
19

A nosa terra. A nosa Cultura 11, Vigo, zuo 1989,p. 10.


Edicin a cargo de Xess Alonso Montero, Mal editor,

Madrid, 1975.

ANA ACUA

libro Terra de ningures baixo o ttulo inicial de As illas e dedicado a Basilio Losada, (para favorece-la comparacin reproducimos ramn este ltimo21). II As filas Busco as illas que estn aln do mar. Mis al dos acesoos22 fachos que sinaian as tonas con frgoas que acoitelan a escurada. As filas difanas, ben lavadas e frescas, limpas de brtemas, en ncare labradas. As pombas tecen rendas invisveles de pura xeometra polo aire.
2~

AS ILLAS

A Basilio Losada Busco as illas que estn aln do mar, mis al dos fachos que sinalan as rostas con coirelos de itiz na escurada.

As lIlas difanas
lavadas pola eboiva 1 en nicar construidas. Auga vibrtil, profunda coma un soo baizo un ceo de nubes viaxeiras. Veilen e van, pral, prac, sumisas us escumas do va,, cubrindo coas sas rendas s rochedos. Detrs do osar hai lIlas de nomes morados u areales segredos brilando ao sol da tarde amortecida. As lIlas da erba boa e dos longos solsticios con bosques transparentes de sargazos. Busco as illas das albas perguiceiras, illas das garzas e da nveda, que non estn ilas cartas marifiesras, nos na rosa dos ventos. lIlas de rnais al dos solpores, nais al das marcas, vais al das buxolas e inda asis al dos sere mares.

Unha aperta livin de vento loiro os camelios desfollan e me area. Auga vibraril, viva, profunda como un sono baixo ceos de aputega. Busco as illas. Pralaprac, van, ven, as lenes ondas, van, ven, pralaprac, contra os rochedos. fervendo nas caletas e badas. Detrs do mar hai illas de nomes iorados e de praias segredas brilando ao sol nas tardes solermias. Busco as illas. que recenden a nveda mais al dos solsticios, mais al dos touzales de sargazos. Vento de popa, lvame! Quera ir mais al da finta branca, da canle largasa que hai mais al de rdalas arelas. Verde mar, azur mar das nordesas nunca xamais fendido polas proas, endexamais cercado poJas cruzas. Navegar. Busco as illas da nveda con longos muros de hedra e de couselos donro. As illas da herba ba que non estn nas cartas mariieiras nin na rosa dos ventos. Akn dos periplos, aln dos sete mares, mais al das bincolas, e ajuda mais al dos amaneceres, rguense as filas que o meu corazn busca. lilas de luz vos chamo. Pralaprac, van, ven as ondas tpedas, mecidas nun vaivn de volvoretas, coma un cantar de berce O mar est durmindo, que ningun o despene. Busco as illas E por iso, veleh, vivir no preciso, navegar, si, O primeiro poema, dedicado a Marn, claramente de circunstancias, pero non por iso perde

Canelo atronere estas it/as eeri acopado, ao fin, a via pan-itt


Vigo. 1963 Este erro, por adicin, probablemente sexa autora do xornal e non do autor.
22

20

OSJIJEGOS FLORALES DA AL A. SANTA CECILIA (MARN,), POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIa..

sinceridade nin sentimento. Supn unha escusa, unha evocacin para partir en procura das illas (tema recorrente na potica ferreiriana). Marn a palabra-clave, a chave que abre a porta do mar, das illas (abordaremos mis adiante o seu posible simbolismo). Anda que o lugar de residencia de Celso Emiho por estas datas era Vigo, a recreacin-seguramente in absentia>- que fai de Marn non se alonya da visin que Aquilino Iglesia Alvario reproduce no nmero especial de La Noche dedicado a Marn por mor dos Juegos Flora/e?. Era para m una isla de naranjos: (.9 Todos los gallegosfuimos a Marn desde nios (...) Yo crea que Marn era una isla cercada de olas peltosas, a la que slo se poda arribar en primavera, que es cuando los pajaros llegan a Galicia del otro lado del mar, saltando de isla en isla y de vela en vela. Era para mi una isla de naranjos, encendida de un olor penetrante y habitada por una sirena solitaria y esquiva (.9. 6.) los naranjos (.9 dejan caer una sola naranja al agua. Esta lleva el fuego de su perfume a travs de las olas, y un marinero afortunado, siguiendo la ruta suea arribar de noche a la isla y hartarse del codiciado fruto imposible .9. Algo ms tarde supe del Marn de verdad, mucho ms bello, por vivo y verdadero, que el de la cancio?3. A ollada que Aquilino Iglesia Alvariio, home de terra adentro coma Celso Emilio, tilia de Marn non estar lonxe da do poeta de Celanova: Bajo las primeras luces, hombreyo de tierra adentro, el lago que se iba abriendo ante mis ojos se me antoj un gran sembrado de lino tierno, verdeazul, suavemente movido por la brisa, hmedo de amanecida. A evocacin e descricin de circunstancia que Celso Emilio fai da ra de Marn tan real e sentida
23

como as que escribir da ra de Vigo, segundo conta Xos Sesto (amigo en Galicia e na emigracin) a propsito do limiar que Celso Emilio redaetara para o seu libro A lua esta ehis>: Ambos levamos a duo a mesma crrega de aos e saudade incurbeles, de pesadume de tempos idos, dos cambios andados en comn. E os dous ternos estereotipados nos o//os a imaxe daquelas serns tebedas vividas perante anos, rente a mar de Martn Codax, no areal de Coruxo, frente a beleza increibel do so/por detrs das lilas Ces. (.74. Detrs de cada porto est a posibilidade de procura-las illas. E s illas cantar no segundo poema. Nel, Celso Emilio pon en prctica o que le aconsella a Camilo Jos Cela no citado Ourono 1972: Deixa o peirao, amigo, rube a bordo, olla cnto prodixio; a mar ancha, as illas transparentes, i al lonxe cenrilan as cidades portentosas onde os humes constren formiguciros>. Porque como explica en Outono 1972>: Navigar perciso porque somos tripulantes forzados dunha nau perdida, feita de pedras, mar e selva virxe, rolando poo espacio eternamente. Anos despois Celso Emilio transformar este poema e incluirao en Terra de ningures corno unha variante voluntaria do primeiro: Trtase da variante introducida poo autorpara mellorar ou completar o texto, as corno para adaptalo a novas circunstancia?5. A reactualizacin feita por Celso Emilio non foi un caso aillado, nunha carta a X. Alonso Montero cntalle: El poema Carta a Pap do Ceo lo inclu en el Viaxe despus de retocar/o un poco, porque, siendo muy de mi gusto, pensaba que, prcticamente estaba indito debido a la escassima difusin de Voz y voto, donde, en efecto lo
24 25

Unha das cantigas referentes a Marn di:

Xa fun a Marn za pasei o man


xa coit,ln laranzas

A nosa tema. A nosa cultura II, p. 47. Claudio Rodrguez Fer: Poesagalega. crisica e ,netodolo-

do teu laranxal.

xa, Ed. Xerais, Vigo 1989, p. 17.

21

ANA ACUA

publiqu en castellano aunque su primitiva redaccin fue en gallega26

se pierde en el horizonte. All muy lejos del monte. 5 Una mano oscura tae la dcil arpa del pino. Msico viento salino, vagabundo trovador que estremecido de amor en el pinar gime y plae Que muy bien las arpas tae. 6 Ya la noche es una inmensa ra de ros caudales con fulgentes arenales de nubes y de luceros. Pronto vendrn los remeros del alba, ahora suspensa, a bogar la mar inmensa. 7

POEMAS EN CASThLAN
Os poemas premiados nense baixo o ttulo de Siete canciones de mar y dos poemas de amor marinero, As primeiras sete voltan a ser unha presentacin dun tempo e dun espacio, son un marco ambiental que Ile lembran os dous cantares de amor marieiro.
1

Mientras brilla la ribera en la dulce atardecida y la luz est dormida sobre la cuna del mar; quiero cantar una cancin marinera desde la verde ribera. 2 Mar de estao, en un segundo mar azul, y rojo el viento. Ahora siento una extraa sensacuon: la mar es el corazn del mundo, latiendo cada segundo. 3 Como un encaje, la onda cie la arena delgada. Sosegada, silente, la tarde est. Lenta la paloma va volando sobre la fronda. como la espuma en la onda. A All muy lejos el monte pone su sombra en la estela y la gamela igual que una golondrina, grcil, fina,
26 Xess

Porque yo quuero cantar un cantar de marinero. Todava no hai barquero que me lleve por las olas y me estoy quedando a solas con mi corazn y e mar. Para decir mi cantan Transcribimos agora o primeiro cantar de amor marieiro xunto coa variante27 incluida en

nusa afogada Un bruar de cidade sulagada metuselle nos olIos e baixu pola alba coma un lonzano fume de gueivoas do derradeiro rumbo das chalanas. A Sena est durmiodo un sono longusinbo. Berros na luz. Campanas nas escumas labres de sal e venro. Na boca unha branda dozura. As otitas nubes ornasolan al lonxe as dunas. A sena...

Alonso Montero: Celso Emilio Ferreiro (estudio),

p. 120.

Pxt>se azul o mar. O vento verde levaba las sas nsatis escuras meles

22

OSJUECOS FLORALES DAA.C A. SANTA CECiLIA (MARN POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIO...

Viaxe ao pas dos ananos baixo o titulo de A nena afogada 28 1 Un sueo de ciudades submarinas grabado en caracola, impreso en algas, como algo que se aferra a las pupilas en un ltimo grito por las barcas. La nia est durmiendo un larguisimo sueno. Lejana voz, campanadas sumergidas y una blanda dulzura por los labios impregnados de sal. Las altas brisas tornasolando arenas y tejados. La nia est durmiendo un arguisimo sueno. Se puso azul el agua, acaso verde, so no fue el agua, sino e viento, un viento que llevaba oscuras mieles del cercano pinar en largos ecos. La nia est durmiendo un larguisimo sueno. Le bajaron las trenzas por la espalda, cayndole en dorados borbotones. El cielo se hizo mar. y en la distancia, como una unmensa flor, naci la noche. Un larguisimo sueo sobre el paisaje verde. La nia est durmiendo: que nadie la despierte. O segundo canto, de novo variado para integralo en llaxe ao pas dos ananos co titulo de lIla de Torralla29, di:
de boscos c pinares e de seves. A nena... Fxose o ceo mar e na distancia nacu a noite coma unha frol doenre e vaga. A nena est dormindo un sono longuisimo sobre a paisaxe verde. Que ningun a desperte. Q ttulo non se recolle no poema premiado en Marn e

LA ISLA II Os hablo de una isla coronada de pinos y gaviotas, abrumada de vientos y mareas, con cinco tumbas, cinco huecos tristes msrando, ojos vacos, a las nubes. Os hablo de unos hombres que ya ni polvo son, si fueron algo, en cinco tumbas, cinco caracolas, circundadas de mar por la cintura. Y ahora me pregunto qu se hizo de sus cinco sonrisas, de sus voces, de sus cantos de amor por las colinas? Y qu fue de sus sombras solitarias murindose de vida entre los pinos? Cules eran sus gritos en el cristal templado de la noche? Construyendo su cauce, poco a poco el tiempo fue clavndoles su lanza, penetrndoles muerte silenciosos como un oscuro topo de la nada. Os hablo de una isla. Quiero hablaros de una isla sin nombre, hecha espumas bajo el techo opalino de una tarde

de pinos coroada e de gueivotas, arronibada de venro e de mareas, con cinco tombas, cinco buraquios mirando, olIos valdeiros, cara ceo. Flovos duns honjes que za fin cunza 800, e cncO leitos, cinco ZarOStiXOs, que o mar ten apreixados docemenre. Eu pregunto qu foi das sas cinco voces, dos seos soos, dos seos cantos de amor nas carballeiras. Qu foi ramn das sombras que pasaban tecendo a sa historia nos solpores. Cmo eran os seus berros no calado cristal da noire moma? Labrando a sa canle, xordan,ente, o reropo fol forzudo, vernie escuro, foille espetando morre cada da, como unha longa espada sin piedade. lila do amor. Eu falo dunha illa de escumnas baixo o teiro calado dun ourono frolecido de frautas.

28

divulgado polo zornai. pero seguramente o ria, segundo se deduce das palabras do zurado X. M.~ Alvarez Blzquez. 2) <lIla de Torralla lila do amor, eu lmbrore

23

ANA ACUA

poblada de rumores y de flautas con carretas cantando en contrapunto. Y quiero hablaros ms, quiero deciros que en esta isla fue donde labraron mi corazn los ngeles custodios, los ngeles que haba en la luz moza, cuando todo empezaba y era todo un azat recin nacido. Os hablo de una isla que ha brotado como una flor de pronto en mi ventana. As pois, o cantar 1 aparecer anos mis tarde nunha nova variante voluntaria, esta vez adaptada galego, co titulo de A nena afogada ( Viaxe ao pas dos ananos). O mesmo acontece co canto II que, despois de acurtalo, se insere no mesmo libro co ttulo de Illa de Torralla> Son dous cantos cheos de lembranza, esperajiza e jouvanza a tres voces como o defina en Cancin ( Viaxe aopais dos ananos): O vello cantaba unha lembranza. O mozo cantaba unha esperanza. O neno cantaba unha louvanza.

que non ten sido completamente estudiada: as illas. A illa procurada nos versos galegos e lembrada nos versos castelns comparten un mesmo referente real: a infancia, espacio e tempo da matria31, paraso perdido.32 Na conversa nsantida con Y Freixanes lembra: Celanova a mia patria primordial, o marco das mias primeiras vivencias, a fonte ande abrollu o met inicial conceuto da mundo e tamn o descobrimento, con todas as sas invencins pan tsticas da natureza: terra esgrevia de azes lonxan las e ciot radas luces outonales. Celanova alumeu os meus olIos de
neno con imx-ensfermosas e tenrag33

A lila aparece de speto na vent da lembranza como unho flor, as ocorre en O estranxeiro (Terra de ningures): Un mar de escuma abrolla na fenestra eu petgunto sin voz, patria lonxana calada usao de ensoos cndo e cmo resumiri no peito a ta ausencia coas palabras fermosas do meu pobo, pra nornearre sombra agradecida, doce panal de meles imposbeles, manadeiro de brtemas, e decirehe esta anguria abandonada ensinarche as fondas cicatrices que me sulcan. Estes once versos repiteisse sen variacins en AJan (Onde o mundo se chama Geanova~ cando xa o poeta est no exilio exterior e interior no pas dos ananos>. Dez anos mis tarde, case sen folgos, preguntaralle capitn de fija Flavia,> (Ourono
1972):

CELSO EMILIO EN BUSCA DAS ILIJAS


O tema imposto poos organizadores dos Juegos florales o mar non debeu ser unha pexa para a musa de Celso Emilio, senn a oportunidade de descubrir unha vea intimista no mesmo ano en que a vea comprometida e social-realista acadaba a fama (pnsese que en 1962 sae luz Longa noite de pedra). E, pois, unha mostra mis de que a etiqueta tan manexada de poeta social ou poeta civil non cobre toda a sa obra nin a sa voz.30 Tamn quedara pequena a parte que a crtica ten snalado para a simboloxa dalgunhas palabras. Para ns hai unha palabra-chave que se vn enxergando dende as primeiras pxinas deste artigo e
~ Antes e despois de 1962, existen pxinas anrolxi cas dietadas por musas menos sena//ada, ama da historia... CX. AJon so Montero: Celso Emilioparaos natos, Consellerla de Cultura e Deportes, 1989, p. 44).

E xa que sabes tantas cousas, dime s un da poderei pr proa norde


Rof Carballo sinalou Al no sen suhconsuene o borne sernpre comprendeo dan/sa ,naneira oit doatra que a sa verdadr s se pode arada, despois lun retorno pro/ndas NaS< (Mito e realidade da terra nai, Galaxia, Vigo, 1989, p. 47). O poeta canta o ben perdido da infancia, entendida a nene, corno a verdadeira patria do borne (Alonso Montero, op. cir. 1989, p. 26). V Freixanes: Un/sa dacia degalegos, Galaxia, Vigo, 1982, p. 138.

24

OSJUECOS FLORALES DA A.C. A. SANTA CECILIA (MAR/Nf POEMARIO PREMIADO DE CELSO EMILIO...

buscando a patria do solpor, buscando a terra dos abs, onde quixera bogar pra sempre corazn adentro. E na Postal a Carme Conde dende Ourense (O soo sulagado): Non che ensombriza os olIos unha patria, unha illa no mar dende unha fiestra cun longo ro de estrelas navigando? A illa boa, que o corazn busca igual retomada noutros poemas. Vxase Muller espida con mar ao fondo: Aquelas son as illas miragrosas en ronseles de pxaros labradas, chifros do mar, escuras sinfonas nun ceo de mazas e de laranxas. (Margarida: encaixes fros polas virillas che baixan) Aquelas son as roitas transparentes de las e de estrelas penduradas por onde os meus anceios de outro tempo dcenle adis aos soos e lembranzas. Lonxe daquelourras nas que hai bomes presos A da (Antipoemas) ou mortos (primeira parte do poema presentado nos Juegos La isla). O primeiro di: ALTER El).- Todo fala de paz, pro eu escoito os berros dos que estn presos na illa. Os ltimos versos da segunda cancin de amor marieiro (excluidos da variante galega posterior) premiada nos 1/Juegos Flora/es confrmannos

nosa idea de iguala-lo mar, a illa, a terra e Celanova como terra nal: Y quiero hablaros ms, quiero deciros que en esta isla fue donde labraron mi corazn los ngeles custodios, los ngeles que haba en la luz moza, cuando todo empezaba y era todo un azar recin nacido. Os hablo de una isla que ha brotado corno una flor de pronto en mi ventana. O mesmo que a variante do poema galego premiado e que, posteriormente, tituiou As illas e incluu en Terra de ningures Cando alcontre estas illas teri topado, ao fin, a mia patria. Para concluir, queremos reitera-lo valor do poemario que Celso Emilio presentou s Jijuegos Florales pola sa importancia ecdriea e lrica. O membro do xurado Xos M.a lvarez Blzquez intuu en grande medida a altura do candidato e a coincidencia na identidade do autor de Busco as illas e Siete canciones de mar y dos poemas de amor marinero -ademais de polo papel e o tipo de mquina empregados: Pero ahora, al repasar mis notas, observo que elpoema gallego y el castellanopor m propuestos vienen en el mismo tipo de papel y la misma mquina. Es decir, que al parecerpertenecen al mismo autor Si los dems compaeros de jurado coinciden conmzko, cosa dudosa, es probable que demos los dos premios al mismo poeta. Esto no me repugna, porque demostrar que, en efecto, es poeta de veras.

25

You might also like