INFORMACJA A WADZA

Adam Rogala-Lewicki

INFORMACJA A WADZA.................................................................................................1 Informacja w tytule.............................................................................................................3 Informacja w przestrzeni publicznej..................................................................................15 Informacja w procesie decyzyjnym...................................................................................22 Systemy wspierajce decyzje ............................................................................................26 Zarzdzanie informacj.....................................................................................................29 Decydent te czowiek ......................................................................................................33 W wiecie megazmian ......................................................................................................38 Internet a informacja.........................................................................................................43 Bezpieczestwo informacyjne...........................................................................................48

Informacja w tytule
Jedno z podej ontologicznych reprezentuje pogld, e ycie spoeczne polega na nieustannym informowaniu si nawzajem. Uzalenione jest od obiegu informacji i jej dostpnoci, bdc staym i trwaym procesem spoecznym wynikajcym z ludzkiej potrzeby komunikowania si. Z aktem przekazania informacji mamy do czynienia jeeli spenione s pewne warunki. Wystpuj co najmniej dwa podmioty, z ktrych jeden jest nadawc a drugi odbiorc komunikatu (przekazu). Nadawc komunikatu nie musi by czowiek. Informacja moe pochodzi od przedmiotu np. obrazu, sygnalizatora wietlnego, zegara, fazy ksiyca. Odbiorca natomiast musi by wyposaony w odpowiednie receptory i umiejtnoci analityczno mylowe by mc sygna przyj i go odczyta. Wreszcie midzy nadawc i odbiorc musi zaistnie kontakt, realizowany poprzez kana komunikacyjny1. Uywanie narzdzi mowy jest historycznie pierwotnym i podstawowym mechanizmem komunikacji. Pierwszym odruchem kadego niemowlaka przychodzcego na wiat jest krzyk. Przekazywanie informacji odbywa si w sposb spontaniczny. Dziecko nie kalkuluj, nie zna intryg i podtekstw, reaguj szczerze i widocznie. Z wiekiem uczymy si wykorzystywa informacje w bardziej wyrafinowanych i niecnych formach. Na kadym etapie przekazywania informacji mamy do czynienia ze zjawiskiem komunikacji. W literaturze przedmiotu wyodrbnia si najczciej trzy typy procesw komunikacyjnych: - komunikacj informatywna - polegajc na wyposaaniu odbiorcy w potrzebne informacje, - komunikacj objaniajc (eksplanacyjn) - rozumian jako przekaz dokonujcy uporzdkowania informacji, jej usystematyzowania w zalenoci od potrzeby jej uoglnienia bd uszczegowienia, - komunikacj stymulujc definiowan jako rodek wywoujcy oczekiwane przez nadawc zachowanie u odbiorcy informacji. Trzeba rozrni praktyk mieszczc si w dopuszczalnych ramach etycznych czyli przekonywanie kogo do wasnych racji, wiatopogladu bd przekona oraz wykraczajac poza te ramy czyli manipulacj, indoktrynacj czy propagand2. Patrzc historycznie, ludzko wraz z upywem czasu i rozwojem technik poszerzajcych sposoby komunikacji stale przechodzi od form klasycznie spontanicznych do form zinstytucjonalizowanych i opartych na technice. Komunikacja werbalna jednak nie zanika, pozostajc na stale niezmienionym poziomie ilociowym i jakociowym. To co staje si niezwykle wymowne to zjawisko poszerzania granic przestrzeni informacyjnej. W przeszoci jej obieg zawa sie do krgu osb, rodowiska w ktrym odbywaa si komunikacja spontaniczna bezporednia. Gromadzenie informacji na wasny uytek o szerszym zasigu, obejmujcym wikszy katalog osb i zdarze, byo prerogatyw osb uprzewilejowanych ekonomicznie bd politycznie. Moliwo szerokiego i celowego publikowania informacji stanowia zwykle czynnik zwikszajcy przewag spoeczn, bywaa elementem walki o wadz polityczn. W stopniu i zakresie dostpnoci informacji widzi si

Przekaz komunikacyjny moe by zaburzony poprzez tzw. szum, ktry odczytuj si jako wszystkie zakcenia sygnau podczas przejcia z nadajnika do odbiornika. Szum mona podzieli na ten wytworzony przez czowieka lub wystpujcy bez jego ingerencji. Zob. szerzej: A. M. Rosie, Teoria przesyania informacji, Warszawa 1978, s. 21-35. 2 Przypis

istotny sprawdzian stosunkw politycznych, a take wskanik zainteresowa i kultury politycznej obywateli3. Niezmiennym atrybutem dostpu do informacji, bez wzgldu na okres historyczny, pozostaje atowo przekuwania jej w wymierne korzyci. Aktualnie termin - informacja jest jednym z najczciej odmienianych przez wszytskie przypadki sw. Dostp do wszelkiego typu informacji jest atwiejszy ni kiedykolwiek w historii. Przecitny nastolatek z atwoci moe zebra informacje, czsto wewntrzstrukturalne czy zastrzeone, ktrych poskadanie jeszcze do niedawna zabierao odpowiednio przygotowanym instytucjom miesice. Wiedza o wydarzeniach majacych miejsce w najdalszych zaktkach wiata nie jest ju wiedz trudno dostpn. Nie trzeba organizowa kosztownych wypraw aby pozna sposb ycia czy upodobania kulinarne ludzi zamieszkujcych najdalsze zaktki wiata. Wikszo badaczy opisujcych wspczesny wiat twierdzi e zachodnie spoeczestwa w latach 50 XX wieku weszy w faz postindustrialna, przez wielu nazywan faz spoeczestwa informacyjnego, spoeczestwa technologicznego, poprzemysowego, konsumpcyjnego, wiedzy czy te ryzyka. Pozostaje faktem, e do kanonu jzykowego wtargna nowa terminologia. Zdylimy si ju oswoi z takimi wyraeniami, jak: wiat wirtualny, przestrze cybernetyczna, elektroniczna komunikacja czy multimedialne terminale. Bez wzgldu na stopie trafnoci poszczeglnych okrele, wszystkie te terminy i nazwy czy jedna wsplna cecha opisuj i odnosz si do wymiany i przetwarzania najcenniejszego kruszcu wspczesnych czasw. Bohaterk wok, ktrej toczy si cae zamieszanie jest szlachetna ale bardzo przebiega kobieta. Informacja, bo o niej mowa, w krtkiej chwili staa si najbardziej poszukiwanym towarem, ktremu nadano warto rynkow i cen. Konsekwencji tego zjawiska doszuka si mona niemal w kadej dziedzinie ycia spoecznego. Dla przykadu, w tym samym czasie, w ktrym powstay nowe zawody w sektorze obsugujcym informacje (analityk, doradca, statystyk) inne zawody kojarzone z faz industrialna odeszy do lamusa. Liczba ulicznych aparatw telefonicznych, czy klasycznych listw papierowych nadawanych poczt zmniejszya si kilkukrotnie. Inwazja nowych technologii, ktrych funkcjonowanie opiera si na przetwarzaniu informacji przypieszya zmiany w tempie byskawicznym. Marshall McLuhan, kanadyjski teoretyk komunikacji, czonek Szkoy Komunikacji z Toronto, jeden z prekursorw zapowiadajcych nadejcie wieku informacji i globalnej wioski podzieli histori ludzkoci na 4 fazy. McLuhan przypomnia, e musiao upyn cae 200 tysicy by przej przez okres midzy epok komunikacji werbalnej a pojawieniem si zbioru graficznych znakw mowy. Pniej ponad 10 tys. lat dzielio pierwotne symbole petroglify - od epoki druku, wynalazku Gutenberga a nastpne 400 lat do wynalezienia pierwszego zwiastuna przemysowej epoki elektrycznoci telegrafu. Dalej wszystko potoczyo si ju duo szybciej. Odkrycie telefonu, radia, telewizji, komputera oraz Internetu nastpoway po sobie byskawicznie na przestrzeni ok. 100 lat. Rewolucja informatyczna dokonaa si w czasie nieporwnywalnie szybszym ni jakakolwiek inna wczeniejsza rewolucja cywilizacyjna. Nastpujce po sobie nowe generacje usug internetowych, jak skrzynka pocztowa, komunikatory, sklepy internetowe, bankowo elektroniczna, usenet, czaty, IRC, RSS, radio czy telewizja internetowa, odnotowywano w odstpach kilku bd kilkunastomiesicznych. Aktualizowane wersje oprogramowania do pobrania pojawiaj si co kilka tygodni a nawet dni. Z bada firmy Netcraft wynika, e pod koniec 2008 roku w Sieci funkcjonowao niecae 190 mln witryn internetowych. Jeszcze w lutym 2007 roku ta sama firma doliczya si ok. 110 mln witryn i okoo 3 miliardw stron internetowych4. Statystyki dezaktualizuj si z dnia na
3 4

M. Szulczewski, Polityka informacji, Warszawa 1977, s. 10. Warto odnotowa rnic midzy stron a witryn internetow, ktra jest czsto pomijana w jzyku potocznym. Zbir powizanych tematycznie i umieszczonych na jednym serwerze stron internetowych stanowi serwis internetowy lub witryn internetow.

dzie. Jeeli wzi pod uwag tempo powstawania nowych witryn www, to liczba p miliarda wydaj si by aktualnie precyzyjna. Raymond Kurzweil, amerykaski naukowiec i futurolog a przy tym milioner, ktry w 2009 roku wraz z NASA i Google powoa uczelni przyszoci Singularity University w Dolinie Krzemowej w Kalifornii stawia tez, e nowe, rewolucyjne odkrycia bd oddzielone od siebie coraz krtszymi okresami czasu, a rozwj technologiczny wkrtce drastycznie zmieni oblicze naszego wiata. Jego interdyscyplinarny Uniwersytet zajmuj si przygotowaniem ludzkoci na przypieszon zmian technologiczn... Faktem pozostaje, e informacja wdziera si do naszego ycia coraz brutalniej. Jednoczenie przybiera rone, ciekawe ksztaty. Wystpuj w formie zakamuflowanej bd dosownej, skomercjalizowanej bd wysokich lotw, nachalnej bd dyskretnej. Bez wzgldu na jej charakter, form, krj czy technik przekazu jest jej wszdzie peno. Wylij sms-a a dowiesz si jaka bdzie jutro pogoda; napisz a powiemy tobie jaki partner jest dla ciebie najodpowiedniejszy - to tylko najbardziej trywialne przykady. Jestemy na co dzie atakowani zewszd informacj i eby przetrwa musimy nie mniej informacji z siebie wydoby. Aby y trzeba wiedzie. Wiadomoci docieraj do nas z radia, z telewizji, z billboardu, z ulotki ulicznej, telefonicznie, mailowo, smsowo. Kady kolejny portal spoecznociowy czy komunikator opiera si wanie na wymianie informacji. Mona zaryzykowa stwierdzenie, e wsplnie yjemy by otrzymywa, generowa, przetwarza i wysya informacje. Wydawa by si mogo, e to nic nowego a jednak zmiana, ktra nosi znamiona rewolucji dotyczy proporcji. Nigdy wczeniej czowiek nie musia na co dzie mierzy si z tak iloci danych jak obecnie. Zainteresowanie informacj, jako wartoci sam w sobie, wyraa wiele dyscyplin badawczych. Mimo, e pierwsze teorie o oglnych prawach odbierania, przetwarzania i przesyania wiadomoci, czyli o prawach rzdzcych informacj spotka mona ju w pracach Empedoklesa (V w. p.n.e.), nauce jak do tej pory nie powiodo si wypracowanie jednolitej, usystematyzowanej i w peni wyczerpujcej, definicji informacji. Usysze mona, e informacja to wszystko i nic zarazem. Czsto definiuj si informacj poprzez wyraanie pogldw o tym co informacj nie jest. Niektrzy autorzy przyjmuj, e informacja jest pojciem pierwotnym i dlatego nie wymaga definicji. Inni wiadomie omijaj ten problem. Dla przykadu, David MacKay, swoj ksik Information Theory, Inference and Learning Algorithms niemal w caoci powica zagadnieniu przetwarzania informacji, jednak bez podejmowania prby jej zdefiniowania. Dla MacKaya informacja po prostu istnieje. Fenomen tej niemocy jest najprawdopodobniej rezultatem wyjtkowej specyfiki zjawiska informacji i braku moliwoci przyporzdkowania widocznego desygnatu w sposb bezdyskusyjny. Zjawisko informacji wydaj si by nad wyraz przewrotne. Mimo wszystko, rni naukowcy nie zraajc si trudnociami, od lat prbuj zmierzy si z problemem, jakim jest odpowied na pytanie czym jest informacja. Jako niezwykle ciekawa posta, jawi si na tym tle polski badacz - Marian Mazur, wspzaoyciel polskiej cybernetyki, autor ponadczasowej pracy: Jakociowa teoria informacji, ktra wesza do kanonu literatury i staa si dopenieniem pierwotnej teorii informacji5 Claudea E. Shannona6.
Teoria informacji stworzya podstawow jednostk informacji, ktr jest bit, czyli tak jednostk informacyjn, ktra moe przyjmowa tylko jeden z dwch, alternatywnie wyrniajcych si stanw: tak lub nie; 1 lub 0; + lub - .W oparciu o zasady arytmetyki binarnej istnieje moliwo przedstawienia dowolnej liczby dziesitnej jako cigu cyfr binarnych, czyli jako cigu cyfr 1 i 0. Podobnie za pomoc odpowiedniego zerojedynkowego kodowania liter moemy cigiem zer i jedynek zapisa dowolny wyraz. Zob. Automatyczne przetwarzanie informacji, red. Z. Hellwig, Warszawa 1971, s. 131 i nastpne. 6 Zaledwie na 44 stronach swojego artykuu z 1948 roku zatytuowanego "A Mathematical Theory of Communication" przedstawi najwaniejsze zagadnienia zwizane z teori informacji, wywierajc ogromny wpyw na wspczesne nauki informacyjne. Wprowadzi wzr na entropi, czyli najmniejsza redni ilo
5

Mazur wprowadzi w niej rozrnienie midzy informacjami opisujcymi a informacjami identyfikujcymi oraz udowodni, e tylko liczba informacji identyfikujcych jest tym samym co ilo informacji wyraona wzorem Claude E. Shannona dyskredytujc dotychczasowe przewiadczenie, e wzr odnosi si samej informacji. Mazur pisze: Sam termin ilo informacji sta si przyczyn zamieszania, sugeruj bowiem, e jeeli wiadomo co to jest ilo informacji, to rwnie wiadomo, co to jest informacja7. Mazur by mocno rozczarowany definicjami informacji jakie wczenie napotyka. W jego ocenach czu nawet poirytowanie. Wspczesna Mazurowi literatura najwidoczniej na tyle nie zadawalaa tego badacza, e postanowi sam rozwiza zagadk informacji. O definicjach proponowanych przez swoich kolegw po fachu pisze: Pod wzgldem sposobu traktowania terminu informacja, mona w literaturze z zakresu teorii informacji wyrni trzy grupy publikacji. Jedn z nich stanowi publikacje, w ktrych ilo informacji jest nazywana po prostu informacj, np. w takich wyraeniach jak najwiksza informacja, rednia informacja itp. Budzi to sprzeciwy chocia bowiem nazwa informacja, jako krtsza od nazwy ilo informacji, moe by dogodna dla autorw nie interesujcych si samym pojciem informacji, to jednak trzeba si przecie liczy rwnie z tymi, dla ktrych sprawa nie koczy si na zagadnieniach zwizanych tylko z iloci informacji. (...) Inn grup stanowi publikacje, ktrych autorzy uywaj wyrazu informacja bez adnych wyjanie, w takich wyraeniach jak np. przenoszenie informacji, przekazywanie informacji za pomoc jzyka, informacja zawarta w zbiorze symboli itp., jak gdyby zakadajc, e chodzi o pojcie nie budzce wtpliwoci. I wreszcie s publikacje, ktrych autorzy staraj si jako wyjani czytelnikom, co ich zdaniem naley uwaa za informacj. W skrajnych przypadkach jedni ograniczaj si do paru zda objaniajcych informacje za pomoc innych, o rwnie nieokrelonym znaczeniu, wyrazw jak np. wiadomo, tre itp., inni przeprowadzaj rozlege dyskusje nad rozmaitymi aspektami informacji, analizuj trudnoci sformuowania cisej definicji, porwnuj pogldy rnych autorw, aby w kocu przedstawi spraw jako otwart i pozostawi czytelnikom wyrobienie sobie pogldu w gszczu niejasnoci i kontrowersji8. Sam Mazur podj jednak prb stworzenia spjnego systemu definicyjnego, ktry wyszedby naprzeciw oczekiwaniom. Aby zrozumie czym dla Mazura jest informacja naley uprzednio ugruntowa swoj wiedz matematyczn i logiczn. Autor tumaczy, i informacja jest to transformacja jednego komunikatu asocjacji informacyjnej w drugi komunikat tej asocjacji9. Z kolei komunikat to stan fizyczny rnicy si w okrelony sposb od innego stanu fizycznego. Wszystko ma miejsce na torze sterowniczym, na ktrym rdo oddziaywania (system oddziaujcy na inny system w obwodzie sterowniczym) wywouje zmiany na wejciu odbiornika oddziaywania (system, na ktry oddziauje inny system w obwodzie sterowniczym). By rozszyfrowa definicj trzeba rwnie wiedzie czym jest transformacja oraz asocjacja informacyjna. I tak, autor wyjania transformacje definiujc j, jako proces, jakiemu naley podda jeden z komunikatw asocjacji, aby otrzyma drugi komunikat tej asocjacji, przy tym traktujc asocjacj komunikatw jako nieuporzdkowan par komunikatw wyodrbnionych ze wzdunego lub poprzecznego zbioru komunikatw w procesie sterowniczym. I dalej, zbir poprzeczny komunikatw jest zbiorem komunikatw w
informacji potrzebna do zakodowania faktu zajcia zdarzenia ze zbioru zdarze o danych

prawdopodobiestwach: Dziki niemu wiemy dzi jak mierzy informacj, jak dokonywa jej kompresji i jak j kodowa. Shannon wprowadzajc bit, najmniejsz jednostk informacji potrzebnej do zakodowania uczyni j podstawow kategori przyrodoznawstwa, obok energii, masy czy pola. Co ciekawe, Shannon opracowa take zasady wyspecjalizowanego komputera do gry w szachy na blisko p wieku przed gonym meczem Garriego Kasparowa z komputerem Deep Blue. 7 M. Mazur, Jakociowa teoria informacji, Warszawa 1970, s. 16. 8 M. Mazur, op. cit., Warszawa 1970, s. 18-19. 9 M. Mazur, op. cit., Warszawa 1970, s. 70.

dowolnym miejscu toru sterowniczego a zbir wzduny to zbir komunikatw, ktre powstay z innych komunikatw lub, z ktrych powstay inne komunikaty, przy czym kady z komunikatw tego zbioru naley do innego zbioru poprzecznego komunikatw. Wreszcie asocjacja informacyjna to asocjacja komunikatw z poprzecznego zbioru komunikatw10. Przekadajc powysze rozwaania na jzyk bardziej przystpny, naley uporzdkowa cig mylowy w odpowiedniej kolejnoci. Mazur patrzy na informacj oczami cybernetyka, czyli osoby zajmujcej si nauk o systemach sterowania. Przekaz informacyjny umiejscowi tym samym na torze sterowniczym, na ktrym to wedug niego zachodz procesy oddziaywania systemw: wywoujcego zmiany i tego, w ktrym zmiany s wywoywane. Tor sterowniczy zaczyna si na wyjciu rda oddziaywania, a koczy na wejciu odbiornika oddziaywania. Na oddziaywanie w torze sterowniczym skada si pewna liczba stanw fizycznych, czyli adunkw energomaterialnych inaczej komunikatw. W naturze komunikaty wystpuj najczciej w zbiorach. Aby z komunikatu otrzyma informacje naley dokona procesu transformacji, tak by z jednego z komunikatw asocjacji (zbioru) otrzyma drugi komunikat tej asocjacji. T transformacj jednego komunikatu w drugi komunikat asocjacji, Mazur okrela ju mianem informacji. Mazur niewtpliwie prezentowa podejcie cybernetyczne do zjawiska informacji. Musimy pamita jednak, e w rozwaaniach o informacji stosuj si zrnicowane podejcia badawcze: ilociowe, jakociowe, systemowe, filozoficzne, historyczne, psychologiczne, socjologiczne, komunikacyjne, infologiczne, datalogiczne, funkcjonalne, procesowe11.Dla rozszerzenia perspektywy pojcia warto jeszcze odwoa si rwnie do innych badaczy. Glynn Harmon twierdzi, e informacja jest rodzajem metaenergii, ktra porusza wiksze iloci energii i decyduj o ywioowoci podejmowanych przez czowieka dziaa12. Warren Weaver, dla odmiany zwraca szczegln uwag na wany aspekt, zwizany z odpowiednim przekazywaniem informacji. Warunkiem waciwej transmisji sensu semantycznego informacji jest precyzyjne przekaz w sensie fizycznym. Weaver wyodrbnia trzy aspekty problemu przekazywania informacji: problem techniczny przesyania fizycznego, problem semantyczny przekazywania znaczenia za pomoc nazw przesyanych symboli oraz problem efektywnoci oddziaywania na postpowanie odbiorcy13. Inni prbuj definiowa informacj z perspektywy swoich domen zainteresowania. Wedug Elbiety Niedzielskiej, informacja jest specyficznym czynnikiem, ktry jest w stanie przeobrazi oblicze wielu tradycyjnie zorganizowanych gospodarek wiata. Informacja stanowi si, ktra pozwala krajom o rozwinitych technologiach informacyjnych uzyska i utrzyma przewag polityczn i gospodarcz nad innymi krajami14. Na ciekawy aspekt uwag zwrci Bernard Shaw, mwic, e istnieje pidziesit sposobw wypowiadania sowa tak- i piset sposobw wypowiadania nie-, lecz jest tylko jeden sposb ich napisania15. Osobicie postulowabym by na informacj spoglda tylko w konkretnej relacji do atrybutw interpretacyjnych odbiorcy owej informacji. Czy bowiem informacja nie powstaje w umyl, czyli na etapie przetwarzania rozumowego i nie dotyka tylko tych organizmw wystpujcych w naturze ziemskiej, ktre s wyposaone choby w najskromniejsze narzdzia mylowe. Czy kamie wie co to jest informacja. Sowo kluczem zatem to pojcie
10 11

Wszystkie definicje zostay zaczerpnite z ksiki M. Mazura, Jakociowa teoria informacji, Warszawa 1970 K. Materska, Informacja w organizacjach spoeczestwa wiedzy, Warszawa 2007, s. 24. 12 B. Stefanowicz, Rola informacji, [w:] Informacja w spoeczestwie XXI wieku, red. A. apiska, Olsztyn 2003, s. 68 13 Ch. T. Meadow, Analiza systemw informacyjnych wyszukiwanie, organizacja i przetwarzanie informacji, Warszawa 1972, s. 16. 14 B. Stefanowicz, Rola informacji, [w:] Informacja w spoeczestwie XXI wieku, red. A. apiska, Olsztyn 2003, s. 68. 15 M. Szulczewski, Polityka informacji, Warszawa 1977, s. 19.

inteligencji nie wykluczajc w adnym razie jej sztucznej odmiany wraz z forpoczt w postaci tzw. agentw (wyszukiwaczy) sieciowych, ktrzy maj charakteryzowa si autonomicznoci, samoorganizacj i umiejcych maksymalnie wykorzystywa warunki swojego otoczenia przy zachowaniu minimalnej interwencji, co czyni ich podobnymi do organizmw komrkowych albo kolonii insektw16. Informacja nie musi by nadawana intencjonalnie. Nadawc nieuwiadomionym moe by padajcy nieg, rzucany cie, emitowany kolor, odgos silnika czy dwik spadajcych kamieni. Warunkiem konstytuujcym informacj jest relacja odniesienia czyli poddania jej procesowi analityczno interpretacyjnemu. Wydaj si, e jeeli co moe by interpretowane, to owe co jest ju informacj. Oczywicie kady odbiorca dokona interpretacji informacji w jedyny i niepowtarzalny dla siebie sposb. Ta sama informacja moe by przecie odczytana i zinterpretowana odmiennie przez nastolatka i profesora, przez szympansa i krokodyla przez rolnika i ratownika medycznego, wreszcie przez kobiet i mczyzn. Stopie wiedzy, osobiste umiejtnoci, dowiadczenie yciowe, partykularne odczucie, samopoczucie wszystko wpywa na jako interpretacji informacyjnej. Wydaj si, e potencjalne informacje s nadawane permanentnie. Kwesti do rozstrzygnicia pozostaj decyzja, czy informacja pojawia si dopiero tam, gdzie wkracza odbiorca wyposaony w moliwoci interpretacyjne czy te naley na ni patrze jak na zjawisko samoistne. Dwik kamieni spadajcych z gry jest informacj dla trapera, e moe zaraz spa lawina. Jeeli akurat w tym czasie i w tym miejscu nie bdzie nikogo o umiejtnociach analityczno interpretacyjnych, ten sam odgos kamieni w pierwszym zaoeniu nie bdzie informacj. Nie bdzie bowiem adnego stworzenia ziemskiego (absolutnie nic i nikt) o umiejtnociach mylowych pozwalajcych na odczytanie sygnau. Jeeli jednak przyjmiemy, e brak odbiorcy nie wyklucza istnienia informacji bowiem opatrzno wie, e taka informacja szum spadajcych kamieni, nastpia - to pierwsze zaoenie bdzie musiao ustpi drugiemu. Konsekwencj tego podejcia bdzie jednak nastpujcy warunek. Mianowicie, informacja nie ma swojego pocztku ani koca, wzgldnie pocztek wzia wraz z powstaniem wiata i swj koniec przypiecztuje wraz z ostatecznym jej kocem. Powysz prb zmierzenia si z problemem definicyjnym jaki dotyka informacj naley traktowa w kategoriach osobistego podejcia do tego zagadnienia pewnie rwnie niedoskonaego jak wiele innych. Dlatego nie polecam stosowania go jako jedynego antidotum na dotychczas trwajc bolczk. Na pewno jest to jednak kolejny gos w debacie. Juliusz Lech Kulikowski pisze tak: Pojcie informacji dawno ju wykroczyo poza cise, lecz wskie definicje stao si po prostu kategori filozoficzn niemal tak ogln, jak pojcie materii lub ruchu. Specjalista w kadej dziedzinie dostrzega na og w tym pojciu tylko niektre aspekty, std te nie koczce si spory terminologiczne i odmienno interpretacji tego, co pozornie wydaj si powszechne i oczywiste17. We wspczesnym wiecie informacja jest nierozerwalnie zwizana z technologi. Obie kategorie wystpuj najczciej obok siebie, bdc dla siebie uzupenieniem i dopenieniem. Nie ma technologii bez informacji i odwrotnie. Technologia, z ktrej korzystamy powoduje, e zostawiamy po sobie lady na kadym kroku. Karty kredytowe, telefony komrkowe, Internet, bankowo elektroniczna, monitoring, elektroniczne karty czonkowskie, karty kibica, elektroniczne systemy patnoci za parkowanie czy przejazd komunikacj miejsk razem tworz jedn wielk baz wiedzy o ludziach. Majc dostp do tych informacji bez wikszego problemu mona naszkicowa najbardziej prawdopodobny dzie z ycia obywatela (czym zainteresowane s np. suby specjalne) albo stworzy profil konsumenta (co z kolei bardziej interesuje firmy komercyjne).
16 17

A. Rother, Cybernetyczny porzdek polityczny, Warszawa 2005, s. 68. J. L. Kulikowski, Informacja i wiat w ktrym yjemy, Warszawa 1978, s. 11.

Rynek natychmiast odpowiedzia na wyzwanie popytu. Firmy wykadaj na st bajoskie sumy za precyzyjne i dokadne dane o swojej docelowej grupie klientw. W ten sposb przygotowuj odpowiedni produkt. Znane s przykady osb, ktre ze zdziwieniem otwieray skrzynk mailowa zapchana od reklam produktw sugerujcych ich orientacje seksualn. Nie mogy bowiem przypuszcza ze na podstawie informacji z wypenionych nieopatrznie ankiet o preferencjach i gustach konsumenckich mona tak wiele wyczyta i wywnioskowa. Dostepno do danych generuje coraz wieksz ich ilo. Liczba emitowanych kadego dnia informacji jest tak ogromna, e przekracza nie tylko moliwosci percepcji poszczeglnych osb ale nawet specjalnie do tego powoanych instytucji. Mamy do czynienia ze zjawiskiem boomu informacyjnego. rodki masowego przekazu, karmic si informacj, potguj zjawisko. Wielo publikatorw sprawia, e obniane s jednoczenie wymagania co do poziomu informacji. Dziennikarz potrzebuj coraz mniej istotnych i sprawdzonych danych by spreparowac kolejnego patnego newsa. Tym samym kolejne wiadomoci powstaj niejako na akord. Wspczesna infrastruktura informacyjna pozwala massmediom na korzystanie ze wszystkich sposobw dotarcia do adresata. Tym waniejsza zatem staje si hierarchizacja informacji. Niestety w pastwach wolnorynkowych ta, jak kady inny towar, jest poddana brutalnym prawom rynku. Mankament to stale obniajcy si poziom przekazu informacyjnego. Wyranie widoczna staj si tabloidyzacja18, pogo za tandeta i sensacj, ktre to nie id w parze z kultur przekazu ale za to do dobrze si sprzedaj. Tym samym, dociera do nas wicej tzw. mieci informacyjnych, ktre stymuluj mniejsz wraliwoci kulturow spoeczestwa. Jako musiaa ustpi iloci. Ralf Dahrendorf, znany socjolog, politolog, polityk, w latach 1974-1984 rektor London School of Economics, opisujc to zjawisko w latach 80 pomstowa, e podczas gdy gospodarka nadal opiera si na wydajnoci i racjonalnoci, kultura jest zdominowana przez folgowanie sobie; staje si przede wszystkim hedonistyczna, koncentruje si na zabawie, uciechach, popisywaniu si, rozkoszy (). Jeli klasycznym motorem wzrostu byo oszczdzanie zastpi je kredyt. Kiedy ideaem byo zapracowanie sobie dniem dzisiejszym na rado przyszej zapaty, obecny styl ycia polega na radowaniu si teraz a odpracowywaniu tego w przyszoci19. Baron Dahrendorf nie byby zdziwiony widzc jak aktualna jest jego diagnoza, ktra z powodzeniem mogaby uchodzi rwnie za jedn z przyczyn wybuchu wspczesnego kryzysu finansowego. W nadmiarze i przeadowaniu wiksz warto posiadaj informacje kluczowe. S one najdrosze i najbardziej poszukiwane. Czsto, celowo zwleka si ze sprzeda takiej informacji bd jej opublikowaniem do najbardziej odpowiedniego momentu. Nie przypadkowo, to najczciej przed wyborami dowiadujemy si o sekretach rodzinnych czy majtkowych kandydatw zabiegajcych o urzd. Posiadanie penych, usystematyzowanych i rzetelnych zbiorw danych o osobach to niezwykle cenny kapita. Dla zobrazowania zjawiska, przysuchajmy si rozmowie dwch prawnikw postaci wykreowanych przez Johna Grishama w thrillerze - Prawnik, ktra to toczy si w jednej z najwikszych i najbardziej wpywowych kancelarii prawniczych na Wall Street: [Sdzia] Cafferty chce si pozby tej sprawy powiedzia Peckham, rozprostowujc obolae plecy. My oczywicie, nie godzimy si na to. Ale, prawd mwic wolabym ja
Z obserwacji wspczesnych mediw mona wycign wniosek, e dziennikarze pisz i mwi wicej ni wiedz. Gazeta, bd kana telewizyjny, w ktrym dominuj sensacyjne plotki jest wicej warta w sensie sprzeday rynkowej ni niszowe medium zajmujce si rzetelnym dziennikarstwem. Zasady marketingowe zdominoway zatem take rynek mediw przyczyniajc si do tego, e skandal czy tania sensacja wypenia sens pracy dziennikarzy. 19 Przypis
18

widzie w innej jurysdykcji. S cztery moliwoci: hrabstwo Duval na Florydzie, centrum Memphis, wiejski okrg w Nebrasce, zwany Filmore, lub Des Plaines w stanie Illinois. Twoim zadaniem byoby zebranie informacji o wszystkich czterech. Znw opad na fotel i zacz si koysa. Musz wiedzie, jacy s tam przysigli. Jakie wydaj werdykty. Jak w tych okrgach traktuj si wielkie korporacje. Jest kilka firm, ktre gromadz i sprzedaj informacje o przysigych. Korzystamy z tych danych, ale nie zawsze s zgodne z rzeczywistoci. Tam jest mnstwo liczb, ale niewiele uytecznych wiadomoci. Musisz kopa i kopa. Dzwoni do prawnikw w tych czterech okrgach i znale jakie haki (...)20. Jak wida, tam gdzie efektywno i skuteczno przeliczana jest na konkretne stawki, brutalne, ekonomiczne a czsto take cyniczne podejcie do informacji wystpuj na porzdku dziennym. Bardziej ciekawa konstatacja wypywa jeszcze z innej ale bodaj najwaniejszej obserwacji. Wykorzystywanie informacji, nowa technologia, nowe rodki przekazu, nowe sposoby komunikowania si, razem staj si niezwykle silnym stymulatorem zmian spoecznych, kulturowych i ekonomicznych. Kady na wasne oczy jest w stanie zaobserwowa po sobie zmiany w codziennym rytmie dnia, sposobie ycia czy przyzwyczajeniach. Coraz wicej rzeczy robimy przez Internet. Rozmawiamy, kupujemy, szukamy pracy, a po jej znalezieniu, pracujemy przez Sie. Bez cienia wtpliwoci moemy obwieszcza rewolucj w modelu zachowa spoecznych. Jeeli przyjmiemy ze komunikowanie si jest jednym z najbardziej podstawowych potrzeb ludzkich to z punktu widzenia nauk spoecznych mamy do czynienia ze zmiana paradygmatu komunikacji spoecznej. Naley jednak pamita, e na og technika wyprzedza sfer mentalnoci, ktra dostosowuj si do nowej sytuacji z czasem. Codzienne i masowe poczenie techniki oraz czowieka dao ciekawy rezultat. Okazuj si bowiem, e ludzie zaczli y niejako w symbiozie z rnej maci mechanicznymi urzdzeniami. Wspczesny czowiek niemal oduczy si poruszania po wiecie codziennoci bez pomocy, ktrej udziela technologia. Tym samym sta si czym w rodzaju cyborga kombinacji maszyny i istoty ludzkiej. Sen twrcw gatunku science fiction zaczyna si spenia. Biorc pod uwag to, jak szybko dokadamy komputerom pamici operacyjnej, mona nawet obliczy i przyj perspektyw potencjalnych narodzin sztucznej inteligencji (AI), wskazujc dokadnie moment, w ktrym ewentualnie moe narodzi si machina sapiens. Komputery osign moc przeliczeniow na poziomie odpowiadajcym tej ludzkiej, okoo roku 2020. Pniej intelekt elektronowy zacznie ju tylko przewysza ten ludzki. Antyentuzjaci takiego scenariusza podkrelaj, e komputer zawsze pozostanie nienaturalnym wytworem zaprojektowanym i stworzonym przez czowieka. Powstanie bowiem czysto sztucznej jani jest bardzo mao prawdopodobne. Czowieka nie da si zredukowa do puszki przetwarzajcej informacje. Maszyna ma pomaga tam, gdzie jej czowiek na to pozwoli. Wizja cywilizacji maszyn, robotw wypierajcych ludzi wydaj si by zatem nierealna. Mimo wszystko, wspczenie popularyzujc nowoczesne metody pracy, czsto popeniamy te bd fetyszyzacji techniki. Technika wspczesna otworzya drog do unowoczeniania procesw produkcyjnych, organizacyjnych, nawet do usprawnienia procesw twrczych. Nie znaczy to jednak, e wystarczy zna zasady dziaania maszyny cyfrowej i jzyk jej programowania, aby mc zrozumie istot postpu w kadej dziedzinie21. Technologia jednak nigdy nie jest neutralna. Niektre wynalazki cywilizacyjne pomagaj w codziennym yciu inne przyczyniaj si do skuteczniejszej eliminacji wrogw politycznych czy militarnych. W kontekcie zoonoci najbardziej, jak si wydaje, interesujce jest to, ze technologia nabiera innej mocy, gdy zacieraj si granice miedzy
20 21

J. Grisham, Prawnik, Warszawa 2009, s. 140-141. J. L. Kulikowski, op. cit., s. 13

10

czowiekiem i maszyna, natur i sztucznoci. Technologia w pewnym sensie oywa, podlega bowiem takiemu samemu procesowi samoorganizacji jak inne systemy 22. Digitalizacja wiata nastpia we wszystkich sferach aktywnoci czowieka poczwszy od filmowych efektw specjalnych po inteligentne mieszkania, w ktrych niewidoczna technologia, wbudowana w ciany obcuje z czowiekiem, rozmawia z nim, pomaga mu albo stawia opr na rwni z innymi czonkami rodziny. Rodzi si przy tym wiele pyta i wtpliwoci. Czy czowiek jest elementem tej technosfery, czy jest to naturalne rodowisko dla niego, czy zmiany jakie w nim s wywoywane czyni go lepszym, bardziej otwartym i tolerancyjnym czy wrcz odwrotnie. Czy kady moe dobrowolnie zrezygnowa z tego modelu funkcjonowania, czy bdzie mg znale prace bez numeru konta bankowego i adresu mailowego. Naukowych i paranaukowych prac na temat spoeczestwa informacyjnego, wpywu nowych technologii na ycie czowieka i wikszych grup spoecznych, cybernetyki spoecznej powstao w ostatnich dziesicioleciach wiele. Ambicj autora nie jest analizowanie kulturowo spoecznej kondycji wspczesnych, nowoczesnych spoeczestw. Kady z nas na swj sposb wyczuwa te przeobraenia, ktre go otaczaj. Razem ze wszystkim innym zjawiskami w er spoeczestwa informacyjnego wkroczyo rwnie zagadnienie rzdzenia. Kwesti do rozstrzygnicia, dla autora, pozostaj zatem odpowied na pytanie - jak w nowej galopujcej rzeczywistoci umiaa odnale si wadza polityczna. Czy potrafia si dostosowa do nowych wyzwa. Czy bya w stanie wykorzysta moliwosci, ktre daje nowa technologia. Czy odnalazla skuteczne metody selekcji informacji, jej doboru i wykorzystania. Problem rzdzenia pojawia si zawsze tam, gdzie mamy do czynienia z wiksz struktura bd grup spoeczn. Rzdzenie rozumie mona jako decydowanie spoecznopolityczne. Samo decydowanie bowiem, w przeciwiestwie do rzdzenia, dotyczy moe wycznie podejmujcego decyzje. Rnica dotyczy podmiotw, ktrych dosigaj konsekwencje owych decyzji. Rzdzenie zatem to te hierarchia i podporzdkowanie. Spoeczestwo mona podzieli bowiem na rzdzcych (podejmujcych decyzje polityczne) oraz rzdzonych (adresatw decyzji politycznych). Takiej dychotomii w sukurs idzie teoria konfliktu, autorstwa cytowanego ju barona Dahrendorfa. Konflikt jest nieuchronn konsekwencj nierwnego podziau wadzy midzy organizacjami spoeczestwa. Sytuacja, w ktrej jedna grupa rzdzi, a druga jest rzdzona w teorii konfliktu wystpuje pod nazw zrzeszenie imperatywnie skoordynowane. Jeeli osoby podporzdkowane uwaaj, e s rzdzone sprawiedliwie, uczciwie i rozumnie, to wtedy mona mwi o legitymizacji stosunku zwierzchnictwa. O tym czy wanie tak jest decyduj informacja, ktra do nich dociera. Cay proces informacyjny zachodzcy w przestrzeni publicznej mona porwna z ukadem trawiennym w organimie. Po pierwsze informacja dla decydentow, podobnie jak ywnosc dla organizmu jest elementem niezbdnym do przeycia. Jest wchaniana niejako przy okazji, w trakcie codziennych obowizkw ale absorbuj si j rwnie celowo, w sposb zorganizowany. Dalej trafia do odka, na ktry skadaj si liczne instytucje pastwowe. Tam jest ona identyfikowana, analizowana, przetwarzana, segregowana, uporzdkowywana i przygotowywana, ju jako produkt kocowy, do wykorzystania. Jej najwaniejsza funkcja materializuj si w postaci decyzji politycznej - efektu finalnego wszystkich wysikw, ktry opakowany prawnie i marketingowo wychodzi na zewntrz przestrzeni publicznej. Nie koczc metafory, informacja jest materi i energi, ktra pozwala organizmowi y i przetrwa. Tej jakociowo sabej, zbdnej, nieprzydatnej, organizm si w naturalny sposb pozbywa.
A. Rothert, Technologia i demokracja [w:] Demokracja a nowe rodki komunikacji spoecznej, red. J. Adamowski, Warszawa 2004, s. 46-47.
22

11

W przestrzeni publicznej wystpuj wiele motyww materii, ktre pod wzgldem merytorycznym przyporzdkowa mona do zagadnie relacji midzy wadz a informacj. Decyduj o tym pojemno pojcia. Warto wprowadzi zatem sztuczny podzia dychotomiczny i wyselekcjonowa sfery, w ktrych informacja wystpuj niejako namacalnie. Tak interpretowana, bez maa sensu stricto, swoj obecno ogranicza do rozmiarw dajcych moliwo wskazania. Ze wzgldw na wielko, cz tych dziedzin w tym artykule zostanie jedynie naszkicowana inne bd celowo pominite. Niewtpliwie, sfera informacji w przestrzeni publicznej ukazuj si badaczowi w takich niezalenych, oddzielnych dyscyplinach naukowych, jak: ochrona danych osobowych, ochrona informacji niejawnej, dostp do informacji publicznej, ochrona prywatnoci, bezpieczestwo informacji, teoria decyzji, zarzdzanie informacj i wiele innych. Wszystko odbywa si przynajmniej na czterech paszczyznach wadzy: centralnej wykonawczej (rzd), centralnej ustawodawczej (parlament), lokalnej (samorzd) i sdowniczej. Autor, ktry chc by szczery wobec czytelnika, musi podnie, e analizuj te aspekty, ktre uznaj za potrzebne i uzasadnione w tym artykule. Pena samodzielna teoria informacji w przestrzeni publicznej jeszcze nie powstaa. Nie oznacza to jednak, e nie mona na ten temat pisa. Jak zatem waciwie selekcjonowa dopywajce informacje. Jak odrnia te kluczowe od tych, ktre tworz chaos informacyjny. Jak wypracowywa przewag informacyjn. Jak nie da si wpuci w informacyjny zauek. Wreszcie w jaki sposb uoy sobie relacje informacyjne by efektem byo skuteczne zarzdzanie. Intencj tych pyta jest przede wszystkim zwrcenie uwagi na wany aspekt jakoci informacji w procesie decyzyjnym. Faktem pozostaj, e kada sytuacja decyzyjna wymaga innych relacji informacyjnych. Czy zatem implikacj dla takiego stanowiska jest niemono wypracowania oglnych, szerokich a jednoczenie skutecznych standardw informacyjnych. Zagadnienie wydaj si by duo bardziej skomplikowane i trudno o jednoznaczne odpowiedzi. Informacja jako czynnik i element wykonywania wadzy politycznej towarzyszy jej od zarania. O niezwykym znaczeniu jakie posiada informacja, wadza polityczna dowiedziaa si wraz z rozwojem bada i wyodrbnieniu osobnych dyscyplin w tym zakresie. Wynalazkiem ostatnich dziesicioleci jest zastosowanie osigni naukowych w procesach spoeczno-politycznych i decyzyjnych. Mowa oczywicie o nowych metodach komunikacji midzy wadz a obywatelami jak rwnie o sposobach wiadomego udoskonalania procesw decyzyjnych i wpywania na polityk spoeczn poprzez informacj. Charakter relacji, poziom wymiany, stopie zaangaowania i troski o informacje wiadczy o rozwoju cywilizacyjnym pastwa i spoeczestwa. Panuj powszechne przekonanie, e kraje o najbardziej rozbudowanej infrastrukturze informacyjnej, spoeczestwa, o wysokiej kulturze informacyjnej, czujce si swobodnie w kontakcie z technik i informacj s jednoczenie najbardziej rozwinitymi spoeczestwami. Informacja, procesy informacyjne i systemy informacyjne w spoeczestwie i gospodarce byy i s determinant poziomu rozwoju spoecznego i ekonomicznego oraz jego kierunkw i dynamiki. wiadcz o tym statystyki. W 2008 roku liczba komputerw na wiecie przekroczya 1 miliard. Szacuj si, e liczba ta ronie o okoo 14% rocznie. Najlepiej rozwinite rynki komputerowe, takie jak USA, Japonia oraz Europa zachodnia obejmuj okoo 60% tej wartoci. Jest to jednoczenie zaledwie 15% populacji ludzi na Ziemi. wiat zatem rwnie pod wzgldem technologicznym dzieli si na bogat pnoc i biedne poudnie. Tam gdzie bardziej naglcym problem jest gd, brak szk, bd fatalne warunki higieniczne nikt nie myli poprawieniu szybkoci transferu przesyanych plikw. Dominacj technologiczn bogatej Pnocy moemy okreli wic mianem neokolonializmu XXI wieku (...) Warto

12

zwrci uwag, e grupa G-8 (Stany Zjednoczone, Kanada, Francja, Niemcy, Wochy, Japonia, Wielka Brytania i Rosja) to 20% wiatowej populacji i 80%internetowych hostw23. W Polsce stopie zinformatyzowania rodzin jest, jak atwo si domyle, sprzony z poziomem zamonoci. Zaleno midzy wyposaeniem gospodarstwa domowego w komputer a dochodem domostwa pokazuj dane Urzdu Komunikacji Elektronicznej. W 2008 roku ta proporcja wygldaa nastpujco:
Przecitny miesiczny dochd netto gospodarstwa domowego a wyposaenie gospodarstwa w komputer
100% 90% 80% 71% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% powyej 2600pln 1901 do 2600 pln 1251 do 1900 pln do 1250 pln 29% 48% 89%

rdo: opracowanie wasne na postawie danych Urzdu Komunikacji Elektronicznej za 2008 rok

Jak podaj Urzd Komunikacji Elektronicznej, z analizy Centrum Bada Marketingowych INDICATOR wynika, i w 2009 roku 67 % gospodarstw domowych w Polsce moga pochwali si posiadaniem komputera, z czego a 79,6 proc. z nich posiadaa dostp do Internetu. Jest to niewtpliwy skok w porwnaniu z 2008 roku, w ktrym to komputer osobisty by na wyposaeniu 56.4% gospodarstw domowych (w 2007 roku 50.1% a w 2006 roku 43.7%). Gwny Urzd Statystyczny dodaj, e najlepiej w sprzt ten wyposaone byy gospodarstwa pracujcych na wasny rachunek (odpowiednio 85.9% i 76.5%) oraz gospodarstwa pracownikw (76.0% i 62.5%), przy czym najwiksza poprawa w tym zakresie w stosunku do 2007 r. wystpia w gospodarstwach rolnikw (wzrost odpowiednio o 18.6% i 50.1%)24. Innym wyznacznikiem rozwoju technologicznego spoeczestwa jest odsetek cz Internetowych szerokopasmowych. I tak, wg danych UKE zaledwie jedno na pi jest czem szerokopasmowe, czyli posiada szybko 2 Mb/s i wicej. Mimo, e w porwnaniu do 2006 roku nastpi 6-krotny przyrost, to na tle redniej unijnej (27 krajw), gdzie 63% czy w 2008 roku miao prdko co najmniej 2 Mb/s, wypadamy blado.

A. Bgda-Brzeziska, M. F. Gawrycki, Rola Internetu wobec procesw demokratyzacji w stosunkach midzynarodowych, [w:] Demokracja a nowe rodki komunikacji spoecznej, red. J. Adamowski, Warszawa 2004, s. 99-100. 24 Gwny Urzd Statystyczny, Sytuacja gospodarstw domowych w 2008 r. w wietle wynikw badania budetw gospodarstw domowych, Warszawa 22.05.2009r., s. 9

23

13

Procent cz szerokopasmowych w Polsce powyej 2 Mb/s

20% 18% 16% 14% 14% 12% 10% 8% 8% 6% 4% 2% 0% 2009r. 2008r. 2007r. 2006r. 3% 63% - rednia dla 27 krajw Unii Europejskiej (2008 rok) 19%

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych IDATE (2006-2008) dla Komisji Europejskiej oraz UKE (2009) na podstawie danych operatorw

Stopie zinformatyzowania spoeczestwa niewtpliwie determinuj polityk informacyjn pastwa. Dostp do nowoczesnych kanaw komunikacji przyczynia si do demokratyzacji spoeczestw, aktywizuj poszczeglne jednostki i podnosi ogln wiadomo polityczn. Statystyki unaoczniaj pewien poziom cywilizacyjny i wskazuj aktualny poziom partycypacji informacyjnej obywateli. Na ich podstawie, wadza wie do jakiego stopnia z jednej strony moe szuka poparcia za pomoc tych kanaw, z drugiej strony majc wiadomo ewentualnej partycypacji a take kontroli obywatelskiej na etapie realizacji celw politycznych.

14

Informacja w przestrzeni publicznej

Daniel Kaufmann, Aart Kraay oraz Massimo Mastruzzi, specjalici Banku wiatowego ds. makroekonomii i rozwoju zaproponowali zastosowanie wskanikw badawczych25, za pomoc ktrych dokonuj oceny oraz charakterystyki politycznej i ekonomicznej pastw wiatowych. Definiuj oni akt rzdzenia szeroko, traktujc go jako poczenie instytucji oraz tradycji. Zawiera si w tym model wyaniania wadzy, jej kontroli i wymiany, zdolno rzdu do efektywnego formuowania i realizowania celw politycznych a take szacunek jakim obywatele darz wadz. Kade pastwo wzite pod lup jest oceniane w perspektywie szeciu kategorii: 1. Wolno sowa oraz nadzr i kontrola (Voice and Accountability VA) zawierajca w sobie perspektyw rozmiarw swobody wyraania wasnych przekona, zrzeszania si, partycypacji politycznej obywateli danego kraju a take wolne media; 2. Stabilno polityczna a take brak przemocy i agresji (Political Stability and Absence of Violence PV) oznaczajca podatno systemu wadzy na niekonstytucyjne ruchy destabilizujce, nielegaln agresj, zamachy i przewroty polityczne a take terroryzm; 3. Skuteczno rzdzenia (Government Effectiveness GE) wyraajca efektywno suby cywilnej, jako wiadczonych usug publicznych, skuteczno wdraania w ycie celw politycznych a take poziom obiektywnej niezalenoci zada publicznych; 4. Jako regulacji (Regulatory quality RQ) oznaczajca zdolno wadzy do formuowania i wdraania przepisw uatwiajcych ycie obywatelom, szczeglnie w odniesieniu do sfery administracyjnej i ekonomicznej a take promocja sektora prywatnego. 5. Rzdy prawa (Rule of law RL) rozumiane jako dochowywanie wiernoci przez agencje pastwowe powszechnie obowizujcym przepisom prawnym, w szczeglnoci jako przestrzegania umw, prawa wasnoci a take kondycja policji i sdownictwa. 6. Kontrola Korupcji (Control of Corruption CC) identyfikowana jako wskanik podatnoci sektora publicznego na zachowania korupcjogenne oraz umiejtnoci wypracowywania skutecznych mechanizmw wykrywania i walki z korupcj. Rola informacji i jej jakoci odnosi si do kadego z powyszych kryteriw. Szczeglne jej znaczenie mona jednak dostrzec konfrontujc j ze wskanikiem skutecznoci rzdzenia26. Wydaje si, e owy wskanik moe dla przykadu dobrze ilustrowa matematyczny indeks zrealizowanych zamierze politycznych. Informacja tu wystpuje w roli narzdzia, jednego z wielu czynnikw potrzebnych do podniesienia poziomu efektywnoci rzdzenia.
Mowa tu o tzw. Worldwide Governance Indicators, czyli Oglnowiatowych Wskanikach Rzdowych odnoszcych si do 212 krajw. Wskaniki te maj zastosowanie w rnych wymiarach i kategoriach ycia spoeczno ekonomicznego i czerpi wiedz z ponad 35 rde na bieco aktualizowanych przez 33 rne organizacje wiatowe. WGI jest do powszechnie wykorzystywany jako miarodajny i wiarygodny wskanik rozwoju i miejsca danego terytorium w odniesieniu do innych krajw na mapie wiata. Wicej: D. Kaufmann, A. Kraay, M. Mastruzzi, Governance Matters VIII, Aggregate and Individual Governance Indicators 1996 2008, The World Bank Development Research Group Macroeconomics nad Growth Team, 2009. 26 Przyjmujc tez, e decydentw rozlicza si wycznie na podstawie ich skutecznoci znajdziemy si po stronie wyznawcw makiawelizmu. Polityka podug Machiavellego to sztuka skutecznego dziaania, ktra czasami naley oddzieli od moralnoci. Autor Ksicia usprawiedliwia korzystanie z wszelkich dostpnych rodkw. Wspczeni decydenci musz si wczeniej upewni czy s to legalne rodki.
25

15

Skuteczne rzdzenie w najwikszym uproszczeniu wydaj si by kombinacj osobistych atrybutw decydenta, rodkw ktrymi dysponuje decydent a take sprzyjajcego kontekstu prawno-sytuacyjnego. Wszystkie czynniki musz wystpowa jednoczenie i s od siebie uzalenione. Oznacza to, e nawet najwybitniejszy decydent nie jest w stanie sobie poradzi bez dobrze zorganizowanego zaplecza i odwrotnie, dziaania nawet najsprawniej funkcjonujcego aparatu publicznego mog zosta wykolejone za spraw nieudolnego zarzdcy. Ponadto, dziaanie musi si odbywa w korzystnym ukadzie sytuacyjnym i prawnym. W uproszczonym modelu, akt decyzji politycznej styka si z informacj na trzech paszczyznach. Po pierwsze jakiekolwiek dziaanie zwizane z przygotowaniem dezyji politycznej jest rezultatem wydarze, wobec ktrych niezbdne jest podjcie dziaania politycznego. Kade wydarzenie bowiem niesie ze sob adunek informacyjny. Przenoszc to na poziom fizyki czy nauki o przyrodzie, jest to znane w naturze zjawisko reakcji, w tym wypadku politycznej na akcj, majca rwnie ten sam charakter. Dusze zastanowienie nakazuj nam patrze na wydarzenia polityczne, jak na sta sewkencje reakcji wywoywanych akcjami. Trudno zatem doszuka si dziaa politycznych klasycznie inicjujacych ca spiral nastpstw. Nawet jeeli przyjmiemy bowiem, e okrelony manewr polityczny jest czysto inicjujacy (np. wypowiedzenie wojny pastwu, ktre nie podejmowao adnych militarnych czy dyplomatycznych dziaa zaczepnych) to i tak naley ten manewr umiejscowi w szerszym kontekcie oglnym, np. politycznym czy ekonomicznym uzasadniajcym tak akcje (np. przejcie kontroli nad zoami surowcw mineralnych -wariant ekonomiczny, czy ochrona mniejszoci etnicznych zamieszkujacych dany obszar wariant spoeczno-polityczny). Oczywicie faktyczne uzasadnienie manewru politycznego moe si rozmija z tym podanym do publicznej wiadomoci. Bardzo czsto, okrelone kroki polityczne s podejmowane jedynie w celu kamuflau prawdziwych intencji. Rzeczywisto polityczna jest z reguy do brutalna i wymaga od graczy posiadania oczu dokoa gowy. Egzemplifikacji reakcji struktur pastwowych jest bez liku. Dla przykadu informacja o dramacie mieszkacw Haiti po trzsieniu ziemi w ich stolicy Port-au-Prince pociga za sob cay proces informacyjno decyzyjny w tak odlegym kraju z punktu widzenia Haiti jak Polska. Proces ten obejmuj przeanalizowanie rozmiarw tragedii, wasnych zasobw i moliwoci oraz wybr najbardziej optymalnej ekonomicznie i logistycznie formy pomocy. Skutkiem jest wysanie, samolotem rzdowym, ekipy ratownikw wraz ze specjalistycznym sprztem. Pobudzajc wyobranie czytelnik bez wikszego trudu jest w stanie sobie uzmysowi, e efekt finalny to konglomerat pracy wielu instytucji pastwowych, wsppracujcych ze sob pod presj czasu. Jako informacji jest w tym wypadku decydujca. Decydent musi by wyposaony w dokadn wiedz o najbardziej pilnych potrzebach mieszkacw Haiti, tak by pomoc miaa okaza najbardziej trafna i skuteczna. Jednoczenie musi si doskonale orientowa jakim zasobami dysponuj, czyli na co go sta. Warto zauway, e powyszy przykad odnosi si do sytuacji decydowania w obliczu kryzysu. Ten charakteryzuje si takimi przymiotami, jak: zaskoczenie, negatywny wydwik zakcajcy zaplanowany, naturalny rytm funkcjonowania oraz potrzeba natychmiastowego dziaania, reakcji. Po drugie, informacja jest przedmiotem poszukiwa i obrotu w trakcie wypracowywania zaplecza dla decyzji politycznej. Mowa o stworzeniu szerokiego i wiernego obrazu sytuacji wokdecyzyjnej. Przy zaoeniu wyeliminowania wszystkich czynnikw zakcajcych (np. nieracjonalno decydenta, zakcenia komunikacyjne, niezgodno celw) jako tej informacji bdzie bezporednio skorelowana z jakoci decyzji. A contrario optymalno decyzji bdzie uzaleniona od kondycji i stanu informacji.

16

Po trzecie, informacja jest rezultatem podjtej decyzji. Jest to zinstutucjonalizowana forma przekazu. Informacja wychodzi na zewntrz przestrzeni publicznej. Przekaz informacyjny zawarty w decyzji moe by jasno dookrelony lub ukryty. Decyzje oczywicie mog by wyczekiwane, cieszce si popularnoci spoeczna, ale rwnie takie, ktre bd zaskakiwa a nawet generowa niezadowolenie czy protesty. Komunikat docierajcy do obywateli moe take zamazywa prawdziwy obraz spoeczny, moe mie ukryte intencje, moe manipulowa opini publiczn. Naley zawsze pamita, e informacja o decyzji, jej opis nie jest sam decyzj. Konsekwencje jej s zawsze wieloaspektowe i niejednoznaczne. Przepyw informacji w przestrzeni publicznej mona porwna do relacji i metod pracy jakie zachodz w sferze aktywnoci sub specjalnych. Michael Herman wyrni trzy etapy dziaalnoci wywiadowczej. Wywiad to proces sekwencyjny i midzyinstytucjonalny. Pierwszym etapem pracy wywiadowczej jest zbieranie informacji i danych z pojedynczego rda, zwykle w formie pisemnych meldunkw czy raportw. Drugi etap to analiza danych wywiadowczych ze wszystkich rde (all source analysis), ktry daje analityczny produkt kocowy (finished intelligence). Po tych dwch etapach nastpuje dystrybucja raportw wywiadowczych poza instytucje wywiadowcze, do decydentw i politykw. Pracujcy w wywiadowczym fachu profesjonalici nazywaj ich odbiorcami lub konsumentami27. Warto zauway, e midzy etapem analitycznym a dystrybucj moe wystpowa etap poredni, w ktrym rne resorty i organizacje rzdowe mog przygotowywa swoje oceny, odnonie uzyskanych materiaw wywiadowczych. Jest to te moment (midzyetap), w ktrym najczciej dochodzi do zakce i zamachw informacyjnych. Informacja zatem wkracza do przestrzeni publicznej, wdruje po niej wywoujc okrelone konsekwencj, wreszcie wydostaj si (bd wczeniej umiera) w postaci przetworzonej, bdc produktem informacyjnym spreparowanym na potrzeby wadzy. Kilka zagadnie pozostaj do rozstrzygnicia. Czy chaos informacyjny dziaa na decydenta stymulujc, pobudzajc i wymuszajc wiksz dyscyplin analityczn czy wrcz odwrotnie paraliujc jego poczynania. Czy doszlimy ju do punktu, w ktrym potrzebne s nowe rozwizania systemowe. Wreszcie czy informacja samoistnie i przypadkiem nie wymkna si wadzy spod kontroli. Wykres 1. Obieg cyrkulacyjny informacji

Obiekt cyrkulacyjny informacji

KONTEKST ZEWNTRZNY

PRZEST

rdo: opracowanie wasne

27

M. Herman, Potga wywiadu, Warszawa 2002, s. 46.

17

Wejcie informacji w przestrze publiczn moe nastpi w wieloraki sposb. Moe by ceremoniaem okraszonym wielk pomp bd regularnym obowizkiem jakich na co dzie wiele. Wejcie moe by kompletnym zaskoczeniem dla instytucji publicznych bd oczekiwanym uaskawieniem. Jeeli informacja jest wartociowa pod wzgldem politycznym, prawnym, administracyjnym, dyplomatycznym, ekonomicznym, kadrowym czy innym uruchamia sekwencje zdarze, ktrych aren jest przestrze publiczna. Trudno o szczegowe wyliczenie choby wikszoci przykadw. Do najbardziej klasycznych egzemplifikacji mona zaliczy, wynikajc z prawa, aktywno agencji pastwowych, ktre zbieraj informacje potrzebne do wykonywania zada publicznych. Zasadniczo wyrnia si nastpujce typy rde informacji, z ktrych korzystaj instytucje pastwowe: - rda biae bdce w peni legalnymi rodkami pozyskiwania jawnych, oglnie dostpnych informacji. Mowa tu o prasie, radiu, telewizji, artykuach naukowych, magazynach branowych, wszelkiego typu publikacjach, komentarzach, tekstach rdowych, aktach prawnych - sowem o wszystkim, co potencjalnie moe zawiera potrzebne informacje; - rda szare inaczej nazywane rdami potwartymi. S legalnie acz trudno dostpne. Ich zdobycie wie si najczciej z poniesieniem sporego wysiku i nakadw. - rda czarne najczciej przyporzdkowane do aktywnoci wywiadu szpiegowskiego. Informacje uzyskiwane s albo na pograniczu prawa albo z jego naruszeniem, czsto przy uyciu skrytki, szyfrem, pismem utajonym, drog radiow, pocztow, przez sieci komputerowe. Przekaz odbywa si w oparciu o wiadomoci uzyskane od zaufanego informatora, z podsuchu, czy wykradzionych dokumentw. Ten typ rda jest najbardziej korzystny dla strony - beneficjanta - i najbardziej dotkliwy dla inwigilowanego. Dlatego te szpiegostwo jest, we wszystkich bez wyjtku krajach wiata, jednym z najbardziej dotkliwie karanych przestpstw przeciwko pastwu28. Powysza klasyfikacja, uwzgldnia rda czarne, ktre poprzez swoj specyfik, wymagaj odrbnego podejcia i dotycz, przede wszystkim, niejawnej czci aktywnoci specjalnych struktur pastwowych. Michael Herman pisze: rzd, ktry chce dziaa efektywnie, musi bra pod uwag opini i prognozy wywiadu; dotyczy to rwnie komercyjnych, prywatnych przedsibiorstw, ktre pac niekiedy due pienidze za oceny ryzyka planowanych dziaa. Oczywicie zdarzy si moe, e opracowania i informacje dostarczone przez wywiad oka si niekompletne, niedokadne, czy nawet mylne. Jednak decydentom, ktrzy wykorzystuj je w sposb regularny i planowy, pozwalaj one zawsze lepiej zorientowa si w sytuacji; podobnie jak dane dostarczone przez rzdowe suby statystyczne, ktre mimo wszystkich swych wad umoliwiaj oparcie si na czym wicej, ni tylko na domysach i pobonych yczeniach29.

Szpiegostwo przeciwko Polsce jest penalizowane przez polski kodeks karny poprzez art. 130 1. Podstawowy typ tego przestpstwa zagroony jest kar pozbawienia wolnoci od 1 do 10 lat. Typy kwalifikowane, takie jak: udzielanie obcemu wywiadowi wiadomoci, ktrych przekazanie moe wyrzdzi Polsce szkod (art. 130 2 kk) czy organizowanie dziaalnoci obcego wywiadu lub kierowanie nim (art. 130 4 kk) stanowi zbrodnie i s odpowiednio zagroone karami od 3 do 15 lat pozbawienia wolnoci oraz od 5 do 15 lat pozbawienia wolnoci lub kar 25 lat pozbawienia wolnoci. Kodeks karny przewiduje take inne formy szpiegostwa popenione na etapie przygotowania do popeniania zbrodni (art. 130 3 kk). S nimi gromadzenie lub przechowywanie informacji mogcych wyrzdzi Polsce szkod, wchodzenie do systemu informatycznego celem ich pozyskania a nastpnie przekazania obcemu wywiadowi, take samo zgoszenie gotowoci dziaania na rzecz obcego wywiadu. Za te czyny kodeks przewiduje kar pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. 29 M. Herman, op. cit., s. 145.

28

18

Ten wyjtkowy proceder, ktry jest sprzeczny z demokratycznymi zasadami i winien by napitnowany przez spoeczno midzynarodow, w praktyce znajduj si w specyficznie strefie buforowej, swoistej eksterytorialnoci penalnej. Wynika to z faktu, e dotyczy to wikszoci pastw - graczy midzynarodowych. Co ciekawe, w literaturze przedmiotu panuj powszechne przekonanie, e najwiksza rywalizacja o informacj zachodzi pomidzy pastwami, ktre w powszechnym odczuciu s sojusznikami na arenie midzynarodowej. Szczeglnie dotyczy to informacji przemysowych o znaczeniu ekonomicznym. Obok Japonii i Korei, najliczniejsz siatk agentw przemysowych dysponuje Francja. W tego rodzaju dziaalnoci specjalizuj si wydzia francuskiego DGSE Service 7. We Francji przewaa pogld, e wprawdzie Stany Zjednoczone i Francja s politycznymi i wojskowymi sojusznikami, ale przyja nie dotyczy technologii i gospodarki. W tych dziedzinach oba kraje konkuruj ze sob, tak wic szpiegostwo jest uzasadnione30. Pierre Marion, szef francuskiego wywiadu w latach 1981 1982 konstatuje nastpujco: Wszyscy bierzemy udzia we wspzawodnictwie ekonomicznym (...) Zbieranie informacji wywiadowczych o gospodarce, technologii i przemyle kraju sprzymierzonego (...) nie jest sprzeczne z ide sojuszu31. Najczciej okradanym technologicznie krajem w gospodarce wiatowej s Stany Zjednoczone. Dzieje si tak z kilku powodw a najwaniejsze s dwa. Po pierwsze, USA to jedno z najbardziej rozwinitych ekonomicznie pastw wiata, dysponujce najnowoczeniejszymi technologiami. Po drugie, jest to pastwo wielokulturowe, wieloetniczne, w ktrym widok Azjaty, Europejczyka, Afrykanina, czy przedstawiciela jakiejkolwiek innej rasy nie wzbudza podejrze. Mimo wyjtkowej roli sub specjalnych w systemie informacyjnym pastw, pozyskiwanie i wymiana informacji najczciej odbywa si w sposb mniej efektowny, bdc wyrazem zwyczajnej realizacji przepisw, dobrych praktyk rzdowych czy te administracyjnych. Informacje o wiecie s zbierane na bieco i w wikszoci przypadkw nie wymagaj specjalnych zabiegw i wysikw wyszukiwawczych ze strony instytucji pastwowych. Cay ciar przenoszenia informacji do najdalszych zaktkw wiata bior na siebie media. Na poziomie relacji obywatel a pastwo moemy mwi o 4 typach przepywu informacji: 1. 2. 3. 4. Obywatel >-----------------------< Pastwo Obywatele >-----------------------< Pastwo Obywatel >------------------------< Agencje pastwowe Obywatele >------------------------< Agencje pastwowe

Wszystkie powysze kierunki wyczerpuj katalog realnych moliwoci przepywu informacji i styku midzy pastwem wraz z jego organami a obywatelem. Realizacja powyszych kontaktw urzeczywistnia si za pomoc wielu rnego rodzaju instrumentw prawno-politycznych. Bez przyporzdkowywania tych sytuacji do poszczeglnych kategorii jednostkowych mona jednak stworzy oglny ich katalog. Z penym przekonaniem moemy uzna, e wyranie zarysowany kontakt obywatela z pastwem ma miejsce za pomoc takich kreacji, metod, narzdzi, rodkw, jak: e-administracja, publikowanie informacji w Biuletynie Informacji Publicznej, dziaalno Centrw Informacyjnych Rzdu, portale internetowe organw publicznych (np. rzdowe, ministerialne strony internetowe), elektroniczne petycje, wnioski, skargi, ekspertyzy, rejestry publiczne, procedury administracyjne, publikatory (Dzienniki, Monitory), rzecznicy prasowi, portale spoecznociowe (facebook), e-voting,

P. Schweizer, Szpiedzy wrd przyjaci . Jak sojusznicy wykradaj Amerykanom tajemnice technologiczne, Warszawa 1997, s. 111. 31 Tame, s. 32.

30

19

cyberprotesty, think tanki, prawo wgldu w dokumenty, lobbing, prawo udziau w posiedzeniach kolegialnych i wiele innych. Profesor Dag Wiese Schartum.................. Opis..................................... Spord wymienionego zestawu rodkw, warto wicej uwagi powici zjawisku elektronicznej administracji (e-administarcja; e-gov). W Polsce ePUAP. Gwne funkcje internetowych witryn parlamentarnych, rzdowych bd administracyjnych mona podzieli na te obejmujce czynnoci: - informacyjno-edukacyjne (np. informacje o instytucji, kontakt, prezentacja czonkw, sfery dziaalnoci, dane o dot. budetu , aktywnoci, podjtych uchwaach, informacje o wakatach); - dostarczania usug wspierajcych administracj (np. moliwo zamwienia wybranych publikacji, moliwo pobrania i edycji dokumentu administracyjnego, kontakt z pracownikami okrelonego urzdu); - stymulowania aktywizacji, zaangaowania obywateli i budowania spoeczestwa obywatelskiego. e-gov................................... Mimo trwajcych zabiegw popularyzowania portali e-gov, uruchamiania nowych usug, wdraania nowoczesnych technik, bardzo znikomy odsetek Polakw w wieku 16-74 uywa Internetu do kontaktw z administracj publiczn. Wrd nich: 14% uywa Internetu do otrzymywania informacji ze stron administracji publicznej, 10% do pobierania formularzy, za 5% do odsyania wypenionych formularzy. Sytuacja powinna si zmieni w momencie wejcia w ycie wdraanego przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji projektu pl.ID, przewidujcy wydawanie od 1 stycznia 2011 roku dowodw z elektronicznym chipem, ktre zastpi podpis elektroniczny, ze wszystkimi jego konsekwencjami.
Osoby w wieku 16-74 uywajce internetu do kontaktowania si z administracj publiczn wg celu
16% 14% 14% 12% 10% 8% 6% 6% 4% 2% 0% otrzymywanie informacji ze stron administracji publicznej pobieranie formularzy odsyanie wypenionych formularzy 5% 3%
2008 2005

11% 10%

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat 2005-2008

20

21

Informacja w procesie decyzyjnym

Kady z nas na co dzie dokonuj wyborw yciowych. S to decyzj ksztatujce nasz rzeczywisto i wpywajce na ssiadujce z nami otoczenie. Ci, ktrzy dokonuj tych decyzji na szczeblu zinstytucjonalizowanym tym bardziej znaj smak i ciar odpowiedzialnoci. Czowiek, rozstrzygajc nawet o bahostkach stara si zgromadzi taki zasb informacyjny by efektywno podjtego zamierzenia bya maksymalna. To jest klucz do zagadnienia eliminacja ryzyka towarzyszcego kademu rozstrzygniciu. Jak wiadomo, niepewnoci co do skutkw nie da si cakowicie wyeliminowa, mona natomiast j minimalizowa. Wszystko przemawia za tym, e wiek XXI bdzie czasem, w ktrym to wanie potencja intelektualny uzyska zdolno rozstrzygania o pozycji poszczeglnych osb oraz narodw i pastw32. Kady manewr polityczny ma na celu osigniecie celu, definiowanego w politycznym punkcie wyjcia. Cele mog by powszechnie znane bd utajone, mog by krtko bd dugoterminowe, porednie bd strategiczne. Realizowanie zamierze odbywa si przy udziale i w oparciu o rodki w dyspozycji a take w okrelonym kontekcie uwarunkowa polityczno-partyjnych, prawnych, administracyjnych, finansowych, technicznych, kadrowych oraz informacyjnych. Podstawowym rodkiem realizacji celw s decyzje polityczne, rozumiane na og, jako akt dokonania nielosowego i wiadomego wyboru spord dostpnych rnych alternatyw dziaania. Z kolei, proces podejmowania decyzji bdzie definiowany jako proces wyboru akcji -a- spord dostpnych akcji a1, a2, a3,...., czyli elementw przestrzeni akcji33. Najwaniejszym problemem do rozstrzygnicia w trakcie podejmowania wyborw politycznych jest zmniejszenie ryzyka decyzyjnego. Dwa czynniki odgrywaj w tym procesie kluczowe role. Jest to racjonalno dziaania decydenta oraz funkcja korzyci. Unikajc przekraczania progu szczegowoci teorii decyzji34, rozstrzygnicie polityczne musi by umotywowane intelektualnie i posiada tzw. warto dodan, czyli by spoecznie poyteczne. Trudno spotka decyzje satysfakcjonujce wszystkich jej adresatw. W skrajnych przypadkach decyzji konfliktowych, skutkiem jest zawsze sytuacja gry o wspczynniku zerowym: kto przegrywa, inny wygrywa. Decydent, przed samym aktem rozstrzygnicia musi posiada niezbdny zakres informacji. O jego doposaenie, o czym bya mowa wczeniej, dbaj wsppracujce ze sob organy publiczne. Chodzi o specjalistyczne dane, analizy, statystyki, symulacje scenariuszy, ktre w maksymalny moliwy sposb oddal niebezpieczestwo poraki decyzyjnej. Cel to eliminacja subiektywnego odczucia decydowania po omacku, na wyczucie. Konsekwencje niepewnoci i moliwoci wykraczajcych poza nasz wyobrani s jeszcze bardziej radykalne. Powoduj one, e prawie wszytskie decyzje podejmowane z myl o dugofalowych skutkach stanowi w swej istocie rozmyte ryzyko, a gra czsto toczy si wtedy o wysokie stawki (...) Aby jednak umoliwi rzdom waciwe dziaanie wobec czsto przewaajcej nieokrelonoci i niewyobraalnoci konieczna jest radykalna przebudowa. Rzdzenie musi rozwin: 1. Zdolno rozwaania wyborw pod wzgldem niepewnoci. 2. Tolerancj wobec niejasnoci.
G. Rydlewski, O skutecznym dziaaniu w polityce; Warszawa 2004, s.15. J.R. Benjamin, C.A. Cornell, Rachunek prawdopodobiestwa, statystyka matematyczna i teoria decyzji dla inynierw, Warszawa 1977, s. 434. 34 Momentem przelomowym dla teorii decyzji byo ukazanie si ksiki von Neumanna i Morgensterna Theory of games and Econimic Behavior gdzie ukazano matematyczne podstawy teorii decyzji. Rozumienie decyzji jako samodzielnego aktu, pod wzgldem naukowym czerpie z takich dziedzin, jak: kognitywistyka, matematyka, statystyka, psychologia, socjologia, ekonomia, zarzdzanie, filozofia czy informatyka.
33 32

22

3. Wysoki profesjonalizm pogldowy. 4. Metody decyzyjne zmniejszajce wraliwo na niepewno. 5. Zdolno szybkiego uczenia si. 6. Lepsz zdolno improwizacji i uczenia si35. W natoku informacyjnym wadza musi naby umiejtno szybkiej weryfikacji informacji i oceny jej wartoci. Rzetelno docierajcych komunikatw jest kluczowa. Sownik encyklopedyczny informacji, jzykw i systemw informacyjno-wyszukiwawczych definiuj warto informacji z punktu widzenia jej potencjau, wynikajcego z poddania komunikatu ocenie na podstawie kilka cech dystynktywnych: - prawdziwoci informacji, a wic zgodnoci ze stanem faktycznym tego wycinka rzeczywistoci pozatekstowej, ktr ten komunikat odwzorowuje; - relewancji informacji zawartej w danym komunikacie dla jego odbiorcy; - stopnia prawdopodobiestwa uzyskania danej informacji przez danego odbiorc; - stopnia nowoci danej informacji; - stopnia redundancji komunikatu; - szumu informacyjnego zawartego w danym komunikacie36. Przygotowywanie rzetelnych danych jest zatem wewntrzn obrbk informacyjn i dostosowywania do pastwowych wymogw i potrzeb. Odpowiednie instytucje zajmuj si kojarzeniem faktw, porwnywaniem dowodw, analiz systemow danych. Jest to analityczny proces intelektualny organw publicznych porzdkujcy materia bdcy w ich dyspozycji. Informacja przechodzi tym razem przez struktur wewntrzn wynikajc z umiejscowienia hierarchicznego organw (wertykalnego), merytorycznego (horyzontalnego), funkcji nadzoru i kontroli, czy wreszcie politycznych ekonomicznych bd innych uwarunkowa, w tym rwnie osobistych. Arne F. Leemans, profesor Uniwersytetu w Amsterdamie oraz Szkoy Technicznej w Einhoven, zwraca uwag na zoono kwestii wsppracy rnych organw publicznych w akcie tworzenia polityki rzdzenia (policymaking). Umiejscawia to pojcie w rodowisku interesw organizacyjnych i wysikw budowania konsensusu. Akt rzdzenia opisuj nadajc mu cechy niezwykle skomplikowanego procesu (highly complex process). Leemans pisze, e realizowanie celw politycznych oraz cay proces informacyjny s pod wpywem odrodkowym si poszczeglnych organizacji. Zwraca uwag na trzy waciwoci: 1. W przestrzeni publicznej dominuje wysokie zrnicowanie horyzontalne i dychotomia przedmiotowa. Prowadzi to do powstawania szeregu wyspecjalizowanych jednostek: departamentw, agencji, biur, wydziaw, urzdw, w tym rwnie ppublicznych, ktre poszerzajc swoje wpywy i zagospodarowujc ssiednie przestrzenie czsto rywalizuj ze sob, jednoczenie chronic zazdronie przypisanych im obszarw dziaania. Ponadto dochodzi problem hierarchii organw a take podziau terytorialnego pastwa. W kadym regionie wystpuj osobne instytucje wszystkie ulegajce wyej opisanym pokusom. Proces ksztatowania decyzji politycznej (policymaking) winien uwzgldnia wszystkich aktorw. 2. Organy centralne prowadzce polityk oglnokrajow (np. agencje rzdowe) w swojej aktywnoci musz uwzgldnia interes sektorowy, ktry jest im podporzdkowany i za, ktry odpowiadaj merytorycznie i prawnie. W tym samym czasie, pracujc nad zagadnieniem sektorowym winny te uwzgldnia szerszy kontekst krajowy, oglnospoeczny. Czciej jednak reprezentuj wski interes, zapominajc np. o takich kategoriach, jak zrwnowaony rozwj caego kraju.

35 36

Y. Dror, Zdolno rzdzenia raport Klubu Rzymskiego, Biaystok 2006, s. 55. B. Bojar, Sownik encyklopedyczny informacji, jzykw i systemw informacyjno-wyszukiwawczych, Warszawa 2002, s.290-291.

23

3. Wspczesne spoeczestwa s wysoko zinstytucjonalizowane i podzielone. Niemal kady sektor ycia spoecznego jest pod nadzorem jakie organizacji publicznej, ppublicznej bd w peni non governmental. Te ostatnie czsto s zrzeszone w federacje w celu wzmocnienia siy wpywu (power of influence). Wszystkie jednak w jak najwikszym stopni chc uczestniczy w realizowaniu polityki. Kada bdna decyzja dla politykw moe oznacza utrat poparcia spoecznego, dymisj a nawet mier polityczn. Warunki wspczesnych czasw wymagaj podejmowania szybkich ale i skutecznych rozstrzygni. Rzdzcy nie maj do stracenia ani chwili. Kadencja przypomina maraton, w ktrym kady czonek rzdu prbuje jak najlepiej wypa w oczach wyborcw, by otrzyma w nagrod kolejn szans. Cay aparat dostarczajcy informacji dziaa pod silna presja czasu; terminowo jest warunkiem kategorycznym. Liczy si tylko czas rzeczywisty informacji. Czsto odbija si to negatywnie na jakoci rozstrzygni politycznych Niewtpliwie, proces kreacji decyzji politycznej pozbawiony kontekstu kryzysowego, czy presji czasu przebiega w sposb duo bardziej powcigliwy i przemylany. Najbardziej dugotrwae procesy decyzyjne wystpuj na arenie midzynarodowej. Przykadem moe by kwestia ocieplenia globalnego i zmian klimatycznych. Wielo aktorw i podmiotw zaangaowanych ju od dwch dekad w wypracowanie rozstrzygnicia nie wpywa korzystnie na rozwizanie problemu. Wypracowywanie decyzji na arenie midzynarodowej przypomina godzenie rnych pragnie i osiganie wsplnego punktu, w ktrym podmioty biorce udzia nabywaj wsplnie i jednoczenie uczucie satysfakcji. Zadowolenie najczciej nie jest pene i jednostronne. Kada ze stron, na drodze do decyzji, musi powici cze ze swoich postulatw i pj na ustpstwa. Tre decyzji odpowiada bowiem kompromisowi osignitemu w wyniku konsultacji i rokowa o charakterze przetargowym i ksztatuj si na poziomie najwyszego wsplnego mianownika interesw pastw zgadzajcych si na ni 37. Przyjmujc decyzj organizacji midzynarodowych, za cel oglny z przeprowadzonej analizy wynika, e z punktu widzenia poszczeglnych pastw czonkowskich organizacja midzynarodowa rozpatrywana jest z natury rzeczy jako instytucja majca suy interesom kadego z nich i kade z nich, zabiega powinno o to, aby dziaalno organizacji uczyni dla siebie moliwie jak najbardziej korzystn. (...) w mogcym mie praktyczne znaczenie i sens naukowy deniu do oceny roli, dziaalnoci czy konkretnych decyzji organizacji midzynarodowych za ukad odniesienia naley przyj raczej konkretny interes narodowy poszczeglnych pastw czonkowskich, a nie jaki abstrakcyjny i nieuchwytny interes ogu pastw38. Wyjtkiem okazuj si by Unia Europejska, ktrej konstrukcja ustrojowa, nakazuj chroni znaczenie i interes organizacji samej w sobie. Na stray unijnego interesu stoi przede wszystkim Komisja Europejska wraz z Europejskim Trybunaem Sprawiedliwoci oraz caym rozbudowanym unijnym aparatem administracyjnym. Cao konstruktu wraz z zaangaowanymi biurokratami i politykami po latach aktywnoci w odpowiedniej formule w Brukseli czy Strasburgu , tworz swoisty europejski mechanizm obronny, z wasn racj stan rozumian ponadnarodow i wykraczajc ponad interesy krajowe. Jest to specyficzny fenomen na skal wiatow, pewnego rodzaju imperatyw psychologiczny, szczeglnie jeeli wzi pod uwag, e kada z osb zaangaowanych w machin unijn pochodzi z ktrego z krajw czonkowskich. Midzynarodowy standard wypracowania decyzji obejmuj swoim zasigiem, pocztkowy etap wypracowania decyzji na poziomie krajowym oraz cay proces midzynarodowy. Stanowisko pastwa, jednolita postawa, jest zatem rezultatem wczeniej podjtego trudu krajowego. Midzynarodowe uwarunkowania przyczyniaj si jednak do
37 38

A. Bodnar, W.J. Szczepaski, Decyzje polityczne w systemach spoecznych, Warszawa 1987, s. 386 A. Bodnar, W.J. Szczepaski, op. cit., s. 388-389.

24

tego, e w sprawach szczeglnie wanych, gardowych dla losw danego kraju, rne siy polityczne dziaajce na rynku krajowym s najczciej bardziej skonne do ustpstw. Jednoczenie trzeba pamita, e szerokie podejcie wynikajce z globalnych uwarunkowa wspczesnego wiata karze mie na uwadze, e niemal kadej decyzji krajowej, w ostatecznych rozrachunku mona przypisa efekt ponadnarodowy.

25

Systemy wspierajce decyzje

Wspczenie cay proces, ktrego zwieczeniem jest podjcie dziaania przez organy wadzy, musi uwzgldnia najnowsze osignicia z zakresu takich dziedzin jak: marketing polityczny, zarzdzanie, ekonomia, statystyka, psychologia spoeczna czy inynieria matematyczna, informatyka. Od lat trwaj zaawansowane prace nad udoskonaleniem systemw informatycznych wspierajcych decyzje DSS Decision Support Systems. Cel to opracowanie i zastosowanie metod informatyczno-inynieryjnych, ktre skutecznie bd mogy wypenia zadania zwizane z decyzjami. Antoni Nowakowski i Abdullah Zair z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego zauwaaj, e systemy wspomagania decyzji stanowi najnowszy poziom informatyzacji zarzdzania. W najprostszych sowach jest to podawanie managerowi informacji do podjcia decyzji. Sowo informacja jest tu sowem kluczowym. System powinien podawa informacj, a nie liczby czy daty. Oznacza to, e wspomniane liczby czy terminy powinny by podane w formie zrozumiaej dla podejmujcego decyzj w ilociach niezbdnych do jej podjcia ale bez nadmiaru jak to ma miejsce w przypadku raportw z baz danych39. Historia systemw wspomagania decyzji ewoluowaa wok dwch gwnych orodkw: badania teoretyczne realizowano w Carnegie Institute of Technology natomiast prace techniczne w oparciu o interaktywne systemy komputerowe gwnie w Massachusetts Institute of Technology. Kolejne lata przyniosy nowe rozwizania, ktrych zwieczeniem byo pojawienie si takich systemw, jak: Executive Information Systems (EIS),Group Decision Support Systems (GDSS), czy te Organizational Decision Support Systems (ODSS), ktre wszystkie byy pochodnymi pierwotnego DSS. Analizujc skadniki systemw wspierajcych decyzj, ich elementy naley klasyfikowa nastpujco: 1. Wejcia: Czynniki, liczby i cechy do analizy, 2. Uytkownik wiedzy i dowiadczenia: Wejcia wymagajce obsugi analizy przez uytkownika, 3. Wyjcia: przeksztacenie danych, z ktrych DSS generuje decyzje, 4. Decyzje: Wyniki generowane przez DSS w oparciu o kryteria uytkownika40 Systemy wspomagania decyzji s przed wszystkim oparte na zastosowaniu tzw. sztucznej inteligencji i technologii inteligentnych agentw (wyszukiwaczy). Czsto wykorzystuj si take teori gier. Podstawowe elementy architektury systemw wspierajcych decyzje to: - baza danych (wiedzy), - model (wg kryteriw uytkownika), - iterfejs uytkownika. Po przetworzeniu dane wejciowe, operacyjne i wyjciowe s porwnywane z planami i standardami ustalonymi przez kierownictwo (...) Ptla sprzenia zwrotnego skada si z kanaw informacyjnych, ktre przekazuj przetworzone dane do etapw analizy i podejmowania decyzji oraz z przesyania polece sterujcych w d do poziomw operacyjnych organizacji. Na podstawie analizy odchyle danych zwrotnych od planw i standardw mona si zdecydowa na jedno z nastpujcych typw dziaa:

A. Nowakowski, A. Zair, Metodyka budowy modeli matematycznych w systemach wspomagania decyzji, Konferencja Komputerowo Zintegrowane Zarzdzanie , Zakopane 2010, s. 274 40 Wikipedia

39

26

Zmieni plany i normy aby uwzgldni zmiany, jakie zaszy w podstawowych zaoeniach. 2. Zmieni przebieg procesw wewntrznych aby doprowadzi je z powrotem do zgodnoci z planami i normami. 3. Nie podj adnych dziaa. 4. Powzi decyzje poredni, bdc kombinacj powyszych41. Ponadto, uwzgldniajc charakter celowociowy systemu, metody i stopie przetworzenia informacji w kontekcie okrelonych sytuacji decyzyjnej mona wyrni kilka podtypw. Mianowicie, na rynku wystpuj systemy wyposaajce beneficjanta w informacje czciowe, szczegowe (wyposaone w analiz skutkw wyboru) bd te w modele matematyczne. Te ostatnie oferuj takie instrumenty, jak: symulacja (oferujca alternatywne scenariusze wraz z konsekwencjami), symulacja odwrotna (system wybiera tak decyzj, ktra najbardziej odpowiada ze wzgldu na skutki), optymalizacja (system opracowuj rne scenariusze wraz z konsekwencjami selekcjonuj decyzj pod wzgldem optymalizacji zaoonych celw). Kady system wspomagania decyzji projektuj si i wdraa w odniesieniu do klienta. Kada organizacja jest niepowtarzalna, posiada waciwe sobie zasoby kadrowe, struktur wewntrzn, skadniki organizacji, poziom przepywu informacji. Ta wyjtkowo implikuj okrelone dziaania. Przypomina to szycie garnituru na miar. Dla kadej organizacji konieczne jest opracowanie okrelonej specyfikacji i wymaga w stosunku do systemu. William A. Bocchino wyrni dziesi faz projektowania systemu informacyjnego zarzdzania. Oglnie proces projektowania mona podzieli na nastpujce fazy: Faza 1. Zorganizowanie zespou systemu. Faza 2. Ustalenie celw przedsibiorstwa i zespou projektujcego. Faza 3. Zbadanie potrzeb informacyjnych organizacji. Faza 4. Ustalenie zada zespou projektowania i harmonogramu ich wykonania. Faza 5. Analiza dotychczasowych procedur przetwarzania. Faza 6. Opracowanie wymogw w stosunku do systemu usprawnionego. Faza 7. Zaprojektowanie usprawnionego systemu informacyjnego. Faza 8. Ocena i dobr sprztu przetwarzania danych w warunkach nowego systemu informacyjnego zarzdzania. Faza 9. Opracowanie szczegowej dokumentacji procedur dziaania systemu. Faza 10. Wdroenie nowego systemu informacyjnego zarzdzania42. Kady system musi spenia rne funkcjonalnoci. Wszystkie jednak maj gwarantowa sprawne wyszukiwanie informacji. Ch. T. Meadow podkrela, e informacja ma by efektem finalnym caego procesu, w skad ktrego wchodz takie czynnoci, jak: wyszukiwanie danych, wyszukiwanie faktw i wyszukiwanie dokumentw. Aby obliczeniowe techniki operacyjne cyfrowych maszyn byy precyzyjne, niezwykle wane jest odpowiednio postawione pytanie, ktre wytycza cisa granic pomidzy dobieraniem i wybieraniem informacji43. Bardziej zainteresowanego czytelnika odsyamy do wielu publikacji z tego zakresu44.

1.

W. A. Bocchino, op. cit., s. 18-19. Zob. szerzej: W. A. Bocchino, Systemy informacyjne zarzdzania narzdzia i metody, Warszawa 1975, s. 343 -350 43 Ch. T. Meadow, op. cit., s. 126-127. 44 Na pograniczu teorii informacji, matematyki, inynierii decyzji, informatyki i cybernetyki wystpuje wiele specyficznych teorii, modeli, funkcji i wzorw. Warto wspomnie choby o teorii prawdopodobiestwa, metodach redukcji danych, modelach probalistycznych, Bayesowskiej elementarnej teorii decyzji czy analizie decyzji niezalenych procesw stochastycznych. Zob. szerzej: J.R. Benjamin, C.A. Cornell, Rachunek prawdopodobiestwa, statystyka matematyczna i teoria decyzji dla inynierw, Warszawa 1977. Z punktu
42

41

27

Nie trudno si domyle, e owe systemy s obiektem sporego zainteresowania, szczeglnie na rynku komercyjnym. Firmy, ktre prowadz dziaalno w sektorach narzucajcych wymg podejmowania szybkich decyzji, pod presj czasu i potencjalnych strat, s gotowe zapaci duo. Dla przykadu, systemom wspomagania decyzji przypisuje si znaczne zmniejszenie opnie podry dziki wspomaganiu procesowi zarzdzania operacjami na ziemi. Aktualnie korzysta z niego wiele lotnisk, w tym chociaby midzynarodowe lotnisko O'Hare w Chicago. Inne przykady zastosowania systemw to wspomaganie decyzji klinicznych w diagnostyce medycznej czy weryfikacja kredytowa wnioskodawcy. DSS s take powszechne w gospodarce lenej, co dotyczy wszystkich aspektw zarzdzania lasami i polami uprawnymi, od planowania zbiorw do zrwnowaonego rozwoju i ochrony ekosystemw. W Polsce suby ratownicze (przede wszystkim Pastwowa Stra Poarna) pracuj nad wdroeniem Systemu Wspomagania Podejmowania Decyzji (SWPD) dla sub ratowniczych, korzystajcego z kognitywistycznego modelu decyzyjnego, opartym na rozstrzygniciach na podstawie rozpoznania (Recognition Primed Decision RPD). Niestety, wspomaganie decyzji w przestrzeni publiczno-pastwowej nowoczesnymi metodami, nadal jest sporym polem do zagospodarowania i wyzwaniem na przyszo dla zainteresowanych instytucji. Szeroka analiza zastosowania Decision Supprot Systems pomidzy styczniem 2002 roku i majem 2006 roku, wskazuj e system jest adresowany i wykorzystywany przede wszystkim przez instytucje komercyjne. W sektorze publicznym jego zastosowanie nadal pozostaj niewiele45. Innym niezauwaanym przez sektor publiczny, narzdziem wykorzystywanym do optymalizacji procesw decyzyjnych jest system wczesnego rozpoznania. Przydatno takich systemw zasadza si bardziej na czasie, w ktrym sama informacja jest prezentowana ni na jej iloci. Podstawowym zadaniem takiego systemu jest zasygnalizowanie, z jak najwikszym realnym wyprzedzeniem, o ewentualnym niebezpieczestwie bd nadarzajcych si okazjach do wykorzystania. Niezalenie od obszaru zastosowa zadania systemw wczesnego rozpoznania nie zmieniaj si: s nimi wczesne informowanie o zbliajcych si zagroeniach lub szansach. Wymaga to tworzenia rozwiza wspomagajcych i umoliwiajcych identyfikowanie symptomw, ktre powinny by przekazywane z taki wyprzedzeniem czasowym, aby byo moliwe podjcie najlepszych w danym momencie dziaa. Cech charakterystyczn tych sygnaw jest to, e s identyfikowane w warunkach znacznego ograniczenia wiedzy o moliwociach zajcia konkretnych zagroe. S rozpoznawane raczej jako pewna zapowied majcych nadej zdarze, ni jako nie budzcy wtpliwoci syndrom, ktry wynika nie tylko z ekstrapolacji trendw, ale rwnie zastosowania waciwych metod przetwarzania, analizy i prezentacji informacji 46. Systemy wczesnego rozpoznania najczciej wykorzystywane s przez firmy operujce na rynkach bankowych i finansowych. Analizy finansowe bdce produktem tych systemw czasami decyduj o yciu bd mierci przedsibiorstwa. Niestety, jest to kolejny typ systemw analitycznych wobec, ktrych instytucje publiczne nie wykazuj wikszego zainteresowania. Spogldanie obojtnym okiem, z punktu widzenia skutecznoci dziaa decydentw, na pewno nie przyczynia si do poprawy stanu rzeczy.

widzenia nauk spoecznych wiedza ta znajduj zastosowanie jeeli wkracza w przestrze behawioraln jednostki bd wikszych grup spoecznych np. cybernetyka spoeczna. 45 A. Ranerup, Decision Support Systems for Public Policy Implementation: The case of Pension Reform, [w:] Social Science Computer Review, volume 26, number 4, November 2008, s. 430. 46 H. Dudycz, Uwarunkowania identyfikacji sygnaw w system wczesnego rozpoznania, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, s. 3.

28

Zarzdzanie informacj
Do optymalizowania decyzji ekonomiczno politycznych w sferze publicznej wykorzystywane s nie tylko teorie inynieryjne, wzory matematyczne i najnowsze osignicia informatyki. Zastosowanie maj rwnie biznesowe zasady marketingu i zarzdzania. Prowadzenie pastwa przypomina bowiem zarzdzanie przedsibiorstwem. Decydenci maj do dyspozycji wiele drg i wiele moliwoci dziaania. Musz uwzgldni reguy wolnego rynku i konkurencji a take niedobr czynnikw produkcji. Nigdy nie maj pewnoci, jaki efekt i rezultat przynios ich dziaania. Czasami decyduj si na ryzykowne zagrywki inwestycyjne, nie majc pewnoci, co do opacalnoci przedsiwzicia, tylko po to, by uzyska przewag psychologiczn nad innymi uczestnikami gry rynkowej. Faktem jest, e nowoczesny decydent musi posi umiejtnoci menederskie47. Tak jak wspczeni profesjonalni menederowie pracujcy w firmie na zlecenie i korzy akcjonariuszy, podobnie decydenci winni maksymalizowa zysk spoeczny dziaajc niejako na zlecenie obywateli. Peter F. Drucker ojciec nowoczesnego zarzdzania podkrela znaczenie wiedzy, jako czynnika zasobu wyrniajcego kade przedsibiorstwo. Inne zasoby, na przykad pienidze czy maszyny i urzdzenia, nie s adnym czynnikiem wyrniajcym. Tym, co wyrnia przedsibiorstwo, jego szczeglnym zasobem, jest jego umiejtno wykorzystywania rozmaitych rodzajw wiedzy, od wiedzy przyrodniczej i technicznej do wiedzy spoecznej, ekonomicznej i kierowniczej. Przedsibiorstwo moe si wyrnia tylko pod wzgldem wiedzy, a zatem tylko dziki niej mona wytwarza co, co ma warto na rynku. (...) Dziaalno przedsibiorstwa mona by nawet zdefiniowa jako proces przetwarzajcy zewntrzny zasb, a mianowicie wiedz, w zewntrzne wyniki, a mianowicie w wartoci ekonomiczne48. Przenoszc myl P.F. Druckera na grunt publiczny mona powtrzy, e wartoci dodan, wyrnikiem decydujcym o przewadze i konkurencyjnoci na rynku usug publicznych jest wanie wiedza. Do znudzenia zatem mona przypomina prost formu: decydent musi wiedzie by mg skutecznie zarzdza. Rnica midzy zarzdzaniem w sferze prywatnej i pastwowej polega na konsekwencjach. W najgorszym przypadku, nieumiejtne kierowanie przedsibiorstwem oznacza jego bankructwo. Fatalne zarzdzanie pastwem to bankructwo jego obywateli. Naley jednak zdawa sobie spraw z faktu, e wiedza nie jest synonimem informacji. Termin informacja nie jest ani rwnoznaczny, ani nie implikuje wprost terminu wiedza. Oba pozostaj we wzajemnym powizaniu. Ilociowe okrelenie informacji (miara pojemnoci kanau komunikacji, czy te miara prawdopodobiestwa pojawienia si komunikatu) oraz jakociowe (tre i znaczenie przekazu odbieranego i rozumianego przez czowieka) daj podstaw do sformuowania warunkw, w jakich czowiek tworzy wiedz w oparciu o przyswajan, przetwarzan i komunikowan informacj49. Aby dobrze zobrazowa rnic warto zaufa czytelnikowi i odwoa si do jego intuicji i wyczucia. Wikszo winna zgodzi si ze stanowiskiem, e fraza - wiedza o informacji - nie jest rwnoznaczna ze sformuowaniem - informacja o wiedzy. W uproszczeniu mona przyj bowiem, e wiedza o informacji jest rozbudowanym i
Mimo wszystko naley mie na uwadze, e manaderskie techniki zarzdzania na rynku komercyjnym nie zawsze okazuj si by skuteczne w przestrzeni publicznej i tym samym nie zaleca si ich bezporedniego przekadania bez uwzgldnienia uwarunkowa i specyfiki kierowania w sektorze pastwowym. 48 P.F. Drucker, Skuteczne zarzdzanie, Warszawa 1976, s. 32. 49 M. Hetmaski, Kiedy informacja staj si wiedz w spoeczestwie, analiza epistemologiczno-socjologiczna, [w:] Informacja w spoeczestwie XXI wieku, Olsztyn 2003, s. 335.
47

29

uporzdkowanym systemem teoretycznym podporzdkowanym reguom formalnym opisujcym zjawisko informacji, podczas gdy informacja o wiedzy jest zwykym komunikatem o wystpowaniu w naturze konkretnej wiedzy. Dla zobrazowania rnicy warto posuy si wykresem, na ktrym zarwno informacja, jak i wiedza wystpuj jako etapy analizy rozumowej. Dane, informacja, wiedza, rozumienie, mdro - hierarchia Mdro >>> Rozumienie >>> Wiedza >>> Informacja >>> Dane

rdo: G. Bellinger, D. Castro, A. Millis, Data, Information, Knowledge and Wisdom, 2004, dostpne na http://www.systems-thinking.org

Powyszy schemat oddaj w uproszczony sposb kolejne etapy metamorfozy i przechodzenia od stanu pojedynczej danej, jako zalku procesu mylowo interpretacyjnego do stanu mdroci bdcego zwieczeniem dziea. Wykres przedstawia cay proces w sposb hierarchiczny umiejscawiajc na szczycie mdro ostatni faz racjonalnoci. Botjan Beri (Instytut Prawa Informatycznego Lubjana) oraz Carlisle George (Uniwersytet Middlesex), zajmujcy si wsplnie problematyk semantyki informacyjnej w kontekcie prawnej ochrony danych osobowych w Unii Europejskiej naoyli powyszy schemat na przepisy Dyrektywy 95/46/WE50. Wczeniej przyjli porzdek definicyjny i zasady hierarchiczne, w ktrych dana to element (pozycja) w bazie danych; informacja oznacza dane (rekord) wraz z identyfikacj podmiotu, do ktrego odnosi si dana; wiedza to zbir danych lub caa baza danych; rozumienie to zasady wydedukowane z wiedzy metod indukcji czyli wiedza indukcyjna, ktra wraz z wiedz dedukcyjn (wywnioskowan z faktw uzyskanych z bazy danych) tworzy ostatni kategori51.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 padziernika 1995 r. w sprawie ochrony osb fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych oraz swobodnego przepywu tych danych, Dz.Urz. UE L 281 z 23.11.1995. 51 B. Beri, C. George, Investigating the legal protection of data, information and knowledge under the EU data protection regime, [w:] International review of Law, Computers & Technology, Vol. 23, Nr 3, listopad 2009, s. 190.

50

30

Rezultat okaza si by interesujcy i wiadczy o do lunym podejciu prawodawcy do relacji midzy jzykiem prawnym a rzeczywistoci. Zaobserwowano, e Dyrektywa definiuj poszczeglne kategori nastpujco: dana jest anonimowa (bez moliwoci przyporzdkowania jej do konkretnej osoby fizycznej), informacja pozwala zidentyfikowa okrelonego czowieka, wiedza odnosi si do bazy danych, zgodnie z art. 2 (c) Dyrektywy52. To zatem czy dana osobowa jest informacj zaley od kontekstu sytuacyjno spoecznego. Informacj o charakterze osobowym jest nie tylko taka informacja, ktra dotyczy osoby konkretnej (fr. identifie), ale rwnie takiej, ktrej tosamo mona ustali (fr. identifiable dos. identyfikowalna)53. Pozostawiajc dalsz analiz semantyczn badaczom, warto zwrci uwag na aspekt legislacyjno decyzyjny. Powysza analiza, celowo tutaj zaprezentowana, moe przecie w doskonay sposb posuy jako przykad innego zjawiska na styku informacji i wadzy. Akt tworzenia przepisw prawa, pozostajcy w gestii organw pastwowych (w tym wypadku instytucji europejskich) jest te zamysem informacyjnym. Prawodawca nie tylko musi posiada wiedz ale t wiedz tworzy poprzez stosowanie okrelonych kluczy terminologicznych. Decyzja co do formuy i ostatecznego ksztatu aktu prawnego jest decyzj na wskro informacyjn. Jeeli okrelona ustawa, bd rozporzdzenie jest informacj a usystematyzowany i uporzdkowany zbir tych informacji, poddany analizie rozumowej konstytuujcy dan dziedzin prawa - jest wiedz to prawodawca ponosi pen odpowiedzialno za ksztat i obraz tej wiedzy. Wracajc do kwestii zarzdzania informacj, proces decyzyjny napotyka rwnie inne zagadnienie, aktualnie bardzo modne. Mowa o zarzdzaniu ryzykiem. Definicja........................................ ktre dy do odnoszenia lepszych rezultatw po drodze musi si zmierzy z takim problemem jak prognozowanie, identyfikacja, minimalizowanie i eliminacja ryzyka informacyjnego54. Ryzyko jest najczciej definiowane jako niepewno niezalena od nas i zwizana ze zdarzeniem lub dziaaniem, ktre wpynie na zdolno organizacji do realizacji celw jej dziaalnoci. Ryzyko jest wskanikiem stanu lub zdarzenia ktre moe prowadzi do strat. Wystpuje ono w wielkociach proporcjonalnych do prawdopodobiestwa zajcia tego zdarzenia i do wielkoci strat ktre moe spowodowa. Presja wspczesnej opinii publicznej a take widmo sankcji prawnych powoduj, e aden wspczesny rzd pastw demokratycznych nie moe sobie pozwoli na straty. Jako, e czowiek w naturalny sposb odczuwa dyskomfort utraty zaangaowanego kapitau, jest w stanie powieci duo by mc wiedzie a w konsekwencji uprzedzi negatywne scenariusze. Aby to zrobi musi zna zagroenia newralgiczne punkty kadego przedsiwzicia. Rzecz ma si podobnie rwnie w sektorze prywatnym. Zdajc sobie spraw z wagi zagadnienia rwnie polski rzd, rkoma Ministerstwa Finansw, stworzy podrcznik wdroenia systemu zarzdzania ryzykiem w sektorze publicznym w Polsce. Mowa w nim, i organizacja wadzy musi zapewni odpowiednie zarzdzanie ryzykiem zwizanym ze wiadczeniem usug na rzecz spoeczestwa. Organy publiczne winny opracowa polityk dotyczc zarzdzania ryzykiem, procedury a take roczne raporty w tym zakresie. W dokumencie, podkrela si wag ksztatowania wiadomoci w oparciu o pytania odnonie oceny i prawdopodobiestwa wystpienia czarnego scenariusza, jego skutkw i moliwoci uruchomienia rodkw zaradczych. Ryzyko............................

52 53

B. Beri B, C. George, op. cit., s. 191. A. Mednis, Prawna ochrona danych osobowych, Warszawa 1995, s. 14. 54 W literaturze przedmiotu przyjmuj si, i zarzdzanie ryzykiem skada si z nastpujcych etapw: zrozumienie wykonywanej dziaalnoci, identyfikacja, analiza, ocena punktowa, hierarchizacja ryzyka, zarzdzanie. Przy czym zarzdzanie obejmuj......................

31

Standard przepywu i wykorzystania informacji wydaje si by kwesti kluczow w procesie zarzdzania ryzykiem. Nie chodzi jedynie o wzmocnienie znaczenia i uszczelnienie audytu wewntrznego. Celem powinno by wypracowanie powszechnie przestrzeganych standardw i dobrych praktyk w zakresie czujnoci informacyjnej. Dotyczy to w szczeglnoci systematycznego aktualizowania i analizowania baz danych, raportw, procedur wewntrznych, a take stymulowanie wdraanie mechanizmw motywujcych personel do minimalizowania podatnoci. Chodzi o wyeliminowanie rozrzutnoci, lekkomylnoci podczas obchodzenia si z informacj. Kady czonek personelu publicznego, suby cywilnej winien pamita, e zlekcewaenie informacji relewantnej z punktu widzenia pastwa moe przynie fatalne skutki dla tego sektora. Podobnie jak informacja o podwyszonej temperaturze organizmu powoduj niepokj u kadego i stymuluj do podjcia krokw leczniczych podobnie wana informacja z punktu widzenia publicznego winna by dostarczona do miejsca, w ktrym mona podj rodki zaradcze. W podrczniku dla administracji publicznej wymienia si nastpujce przykady dostpnych informacji, ktre mog wskazywa obszar ryzyka: - skargi, - raporty z audytu i kontroli, - szkody ubezpieczeniowe, - dzienniki wypadkw, - prognozy budetowe i finansowe, - opnienia projektowe/programowe, - ryzyko zgaszane przez organizacje o podobnym profilu, - ankiety, - zmiany populacji, - doniesienia medialne. Tu trzeba co dopisa z zarzdzania .......................................................... .

32

Decydent te czowiek
Sytuacja, w ktrej decydent dysponujc rzetelnymi informacjami, wspierany systemami wspomagajcymi, i opiniami ekspertw podejmuje optymalne rozstrzygnicie jest zamysem docelowym. Jest to sytuacja postulowana i idealna. Rzeczywisto czsto jednak przedstawia si odmiennie. Dane dostarczane decydentom w rny sposb s przez nich w rny sposb wykorzystywane i w rwnie niekonsekwentny wpyw maj na ostateczne decyzje. Za zjawiskiem indywidualnego rozstrzygnicia stoi bowiem nie tylko cay wachlarz aspektw psychologicznych ale rwnie uwarunkowania o nieracjonalnej i gbszej naturze. Wypada stwierdzi, e czasami sam decydent po jakim czasie zupenie nie jest w stanie uzasadni dlaczego podj taki a nie inny wybr. Oprcz tego, naley mie na uwadze to, e sam fakt znalezienia si na stanowisku decyzyjnym powoduj, e nie mona patrze na decydenta inaczej, ni przez pryzmat determinant zdobycia pozycji. Kady decydent wywodzi si z okrelonego rodowiska polityczno-ekonomicznego, czsto partyjnego czy lokalnego i uwikany jest w rnego typu uwarunkowania otoczenia. Na decyzj wpywaj zatem takie czynniki, jak: interes partykularny decydenta, interes partyjny, interes otoczenia, z ktrego si wywodzi, niezomna ideologia, wreszcie interesy karteli lobbingowych. Wydaj si, e w sytuacjach, w ktrych cele indywidualne czy rodowiska decydenta s sprzeczne z celami wynikajcymi z postulatw optymalizacji decyzji, te pierwsze wygrywaj. Wynika to naturalnego instynktu samozachowawczego kadego czowieka. Nastpstwem decyzji sprzecznej z interesem szerszego rodowiska decydenta, od ktrego jest uzaleniony, moe implikowa fakt, e to bdzie jego ostatnia decyzja. W tym wietle warto podkreli, e nie spotyka si tzw. decydentw niezalenych. Nawet powszechnie szanowane opinie i ekspertyzy przygotowywane przez suwerennych ekspertw nosz domieszk subiektywizmu. Szczeglnie to jest widoczne w pastwach niedemokratycznych bd instytucjach zdominowanych przez silne przywdztwo, w ktrych zamys tworzenia ekspertyz ma raczej na celu znalezienie legitymizacji i ugruntowania naukowego, wczeniej ju podjtych decyzji. Ekspertyza w takim wypadku jest robiona niemale jak na zamwienie, niczym garnitur u krawca. Mona si zatem zastanawia, czy nie lepszym rozwizaniem byoby zastosowanie wszechmocnej maszyny obliczeniowej, ktra dysponujc wprowadzonymi danymi, podejmowaaby najlepsze matematycznie rozstrzygnicia. Owy sztuczny decydent miaby najprawdopodobniej jeden feler. W swojej gamie funkcji nie dysponowaby czysto ludzkimi reakcjami, takimi jak: wyczucie chwili, instynkt czy irracjonalna intuicja, ktre razem wzite nie rzadko okazuj si by najlepszymi suflerami. W wielu sytuacjach decydent dysponuje tylko intuicyjnym rozeznaniem odnonie do prawdopodobnego ksztatu relacji () O polityku mwi si niekiedy, ze umie wyczuwa nastroje mas, ma wyczucie tego co moliwe, zna wartoci progowe ryzyka, jakie podejmuje w dziaaniu. Dlatego jest on niekiedy nie rozumiany przez bezporednie otoczenie, ktre zdaje si na jego wadze polityczna i umiejtnoci przewidywania55. Niedoskonao procesu decyzyjnego nie wynika jednak jedynie z uwarunkowa psychologicznych czy socjologicznych. Nawet najbardziej racjonalne decyzje naraone s na nieuchronno bdw. Jest to pewnego rodzaju bdne koo. Dlatego warto przyj, e nawet w najlepszym przypadku, decydent podejmuje najbardziej optymalny i racjonalny wybr jedynie spord rozstrzygni w tym momencie moliwych i jemu wiadomych. Ostatnim etapem obiegu informacji jest jej eksport na zewntrz przestrzeni publicznej.
55

A. Bodnar, W.J. Szczepaski, op. cit., s. 15.

33

Informacja z wektorem zwrconym w kierunku obywateli musi by przygotowana duo bardziej solidnie ni to miao miejsce w historii. Wspczesny konsument informacji jest niezwykle wybredny i oczekuj wysokiej kultury prezentacji wiadomoci. Duo trudniej go przechytrzy, wyczuwa podstp, przemilczenia czy nieprawd. Instytucje publiczne zajmujce si prezentowanie informacji musz by do tej roli doskonale przygotowane. Rozumiejc, e nowoczesne procesy komunikacji wymagaj rozbudowanych form organizacyjnych i wyspecjalizowanych form technicznych, odbiorcy godz si zazwyczaj z wszelkimi nastpstwami tego, przyjmujc je jako oczywiste zo konieczne. A przecie adresat sam decyduj w znacznym stopniu o wartociach, jakie potrafi uzyskac z oferowanej informacji: moe on w razie potrzeby samodzielnie poszukiwa informacji, zawsze dokonuje ostatecznego wyboru, dookrela jej znaczenie i precyzuj wasny do niej stosunek. Aby te zabiegi byy racjonalne, trzeba mie wobec procesw informacji stosunek atywny, oparty na znajomoci spraw okrelajcych informacyjn rzeczywisto, na wiedzy o dziaajcych w tym zakresie mechanizmach i stosowanych reguach56. Rzdowe Centrum Informacyjne... !!!!!!!!!!!!!!Informacja od rzdu do obywateli.............................na zewntrz- z ksiki o decyzjach polityczny s. 225. Badania przeprowadzone na przeomie lat 80. i 90. w USA wykazay, e brak poinformowania o kluczowych kwestiach ycia publicznego kraju zosta uznany przez Amerykanw za najwiksz barier wikszego zainteresowania polityk57. Zwykle czowiek chce by dobrze poinformowany, chce mie swobodny dostp do wszelkich informacji mogcych go zainteresowa, a czsto rwnie chciaby mc powiadamia innych o tym, co uwaa za wane i ciekawe. Informacja nie tylko wpywa na spoeczne samopoczucie jednostki, ale take warunkuj jej aktywno58. Przeomem w relacji informacyjnej midzy obywatelem a pastwem bya w Stanach Zjednoczonych inicjatywa ogoszona przez administracje prezydenta Billa Clintona NII (National Information Infrastructure). Po utworzeniu w Biaym Domu, w roku 1993, specjalnego wydziau do spraw poczty elektronicznej uruchomiono system, dziki ktremu kady Amerykanin mg nie tylko wysa list elektroniczny do prezydenta (i otrzyma grzecznociow odpowied dzikujc za zainteresowanie sprawami publicznymi), ale take otrzymywa poprzez e-mail wszystkie poza tajnymi, dokumenty dotyczce pracy rzdu. Po roku funkcjonowania tego systemu rezultat okaza si zaskakujcy59. Przekazywanie i uodstpnieanie informacji przez wdz nie wynika bynajmniej z jej dobrej woli lecz z przepisw. W Polsce ustawa o dostpie do informacji publicznej obowizuj od ... Wnisek skarga przypis Zmiana podejcia wadzy do sprawy infromowania obywateli o dziaaniach i proces zachodzcych w przestrzeni publicznej wynika z nowego podejcia do tego fenomenu. Rzdzy odkryy, e poinformowane spoeczetwo jest bardziej gotowe na wspprac i wsptworzy szzeroki nurt dziaania na rzecz realizacji pozytywnych wadzy. to do rzd do obywateli Zagadnienie kontroli informacji tracc kontrol nad informacj tracimy atuty w rozgrywce informacyjne. Utrzymujc z kolei kontrole nad informacj moemy np. dokadnie przeledzi jej przepyw poznajc struktur przetwarzania informacji w obcej strukturze pastwowej. Moemy wprowadzi haczyk informacyjny, ktry pozwoli nam zaobserwowa
M. Szulczewski, Polityka informacji, Warszawa 1977, s. 52-53 L. Porbski, Elektroniczne oblicze polityki demokracja, pastwo, instytucje polityczne w okresie rewolucji informacyjnej, Krakw 2004, s. 124. 58 M. Szulczewski, Polityka informacji, Warszawa 1977, s. 51. 59 L. Porbski, Elektroniczne oblicze polityki demokracja, pastwo, instytucje polityczne w okresie rewolucji informacyjnej, Krakw 2004, s. 125.
57 56

34

mechanizm informacyjnego sprzenia zwrotnego. S to rne metody, rozgrywki, sztuczki sub informacyjnych na poznanie metod pracy rywala. Wszystko s to zagadnienia zwizane z odrbn dziedzin bada nad informacj Wspczenie w dobie tak ogromnego nasilenia informacyjnego tego typu mechanizmy trac na znaczeniu z uwagi na pojawiajce si zjawisko braku jakiejkolwiek moliwoci kontroli informacji. Prawo do informacji jako prawo obywatelskie......................................... Prawo do informacji jako podstawowe prawo obywatelskie, powszechnie wystpujce w konstytucjach pastw demokratycznych swj pocztek bierze w cywilizacji aciskiej i chrzecijaskiej z szerszego prawa fundamentalnego prawa do prawdy. Prawo to zostao zaakceptowane i uznane przez wikszo krajw wiata, ktre ratyfikoway Uniwersaln Deklaracj Praw Czowieka, przyjto w 1949 roku przez Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych60. W spoeczestwach o ugruntowanej tradycji demokratycznej nard, ktry jest suwerenem domaga si od wadzy przejrzystoci dziaania. Obywatele, wybierajc rzd spord swoich przedstawicieli zatrudniaj go realizacji wsplnych spoecznie celw. A contrario, rzd dziaa na zlecenie wyborcw, bdc pod ich sta obserwacj i nadzorem. Nawzajem musz sobie ufa. Brak tego zaufania ze strony obywateli koczy si dla rzdu zerwaniem kontraktu i odwoaniem. Demokracja z jednej strony umoliwia oddolnym inicjatywom zrobienie kariery, jednoczenie w razie potrzeby, przywoujc te same oddolne siy do przywrcenia stanu rwnowagi. .......................... (Freedom of Information Act historia) Patrz: Pozarzdowe Centrum Dostpu do Informacji Publicznej.

Artykuy o kontaktach Tuska z obywatelami Sarkozy na facebooku. (w tym ustawa o dostpie do informacji publicznej). Dobrze poinformowane spoeczestwo jest skuteczniej w procesie rzdzenia. W nowoczesnej demokracji opartej na dialogu i komunikacji spoecznej, celem aktywnoci politycznej winien by konsensus midzy wadz a obywatelami, midzy rzdzcymi a rzdzonymi. Wiksze doinformowanie obywateli wpywa bezporednio na wysze poczucie partycypacji politycznej a nawet utosamianie si z decyzjami podejmowanymi przez rzdzcych, nawet jeeli nie s one. Uczucie, e jednak rzdzenie nie odbywa si bez naszego udziau za zamknitymi plecami. Od jakiego czasu zmiana paradygmatu. Wadzy zaley na tym, eby obywatele byli lepiej doinformowani. Dziaania informacyjne stymuluj budowanie spoeczestwa obywatelskiego.

Na kadym etapie wdrwki informacji mog wystpi zjawiska patologiczne. Oznacza to, e jej losy nie zale bezporednio od przepisw powszechnie obowizujcych lecz od innych czynnikw. Ot chociaby, biorc pod uwag obieg wewntrzny informacji w strukturach pastwowych, nie trudno natkn si na takie dysfunkcjonalne mechanizmy deformacji informacji jak, selekcjonowanie, niedopowiedzenia czy przemilczenia. Fenomen wynika z oczywistej konstatacji: struktury pastwowe, rne organy, liderzy instytucji,
Warto mie na uwadze, e nie we wszystkich miejscach na wiecie, prawo do prawdy jest zakorzenione kulturowo. Jak susznie zauwaa Jzef Oleski nie wszystkie systemy cywilizacyjne przyjmuj prawo do prawdy jako fundamentalne, niezbywalne prawo czowieka, jak to ma miejsce w cywilizacji aciskiej i jej rozwiniciu przez chrzecijastwo. W innych modelach cywilizacyjnych prawo to nie jest tak explicite wyraone. W systemach spoecznych, politycznych i ekonomicznych zakorzenionych w innych reguach ni aciska cywilizacja, w grupach spoecznych nie akceptujcych regu cywilizacji aciskiej, prawo czowieka do prawdy nie jest uznawane za prawo niezbywalne i nadrzdne wzgldem prawa stanowionego przez aktualnie posiadajce wadz organy pastwowe. J. Oleski, Spoeczny ad informacyjny w nowoczesnej gospodarce [w:] Informacja w spoeczestwie XXI wieku, red. A. apiska, Olsztyn 2003, s. 11.
60

35

wreszcie poszczeglni ich pracownicy majcy kontakt z informacj maj swoje wasne pogldy, interesy a take oczekiwania, Informacja zatem zawsze wystpuje w okrelonym kontekcie i jest przedmiotem okrelonych uwarunkowa spoeczno-politycznych. W praktyce gospodarczej, podobnie jak w wielu innych obszarach, obok informacji prawdziwej i wiernej zgodnej z intencj nadawcy, funkcjonuj rwnie informacja prawdopodobna, pozorna, informacja faszywa, dezinformacja, pseud- i parainformacja oraz wiele innych61. Musimy mie na uwadze, e informacja to nie tylko element budowania wiedzy i autorozwoju intelektualnego w sensie pozytywnym. Informacja to take, donos, oszczerstwo, kamstwo, pomwienie, czy obelga. Informacja moe przecie suy i by narzdziem w rku przestpcw czy terrorystw. Naley zatem by powcigliwym, przezornym mie odpowiedni dystans i nie ulega bezrefleksyjnemu informacyjnemu optymizmowi. Katarzyna Materska zaklasyfikowaa znieksztacenia informacyjne na wiadome i niewiadome. Do pierwszej kategorii zalicza takie dziaania, jak: manipulacja, dezinformacja (w tym informacje zmylone, zatajone, przeinaczone) oraz pozorowanie. Do kategorii znieksztace niecelowych, niewiadomych zalicza bd, wypowiedzi wieloznaczne oraz pseudoinformacje, 231 Materska ................................. W tym wietle, przestrze publiczna nie zna kategorii informacji czystej, czy przejrzystej. Jeeli zaoymy, e informacja jest zawsze poddawana procesowi refleksji intelektualnej, pniej relacjonowana i odbierana przez osoby o rnym wyksztaceniu, o rnym poziomie rozwoju umysowego, wreszcie z rnym dowiadczeniem yciowych i o rnych charakterach to kady kontakt kolejnej osoby moe wpywa na jej znieksztacenie. Dlatego w zalenoci o rangi informacji powinna ona trafia tylko do organw i osb waciwych, odpowiednio przygotowanych. Tylko w ten sposb aparat pastwowy moe w najwyszym stopniu zredukowa prby zamachw i znieksztace informacyjnych. Produkt jaki otrzymuje decydent winien by przygotowany w dobrej wierze i z poszanowaniem najwyszych standardw obchodzenia si informacj. Mowa oczywicie o elementarnych zasadach kultury informacyjnej w przestrzeni publicznej, w skad ktrej wchodz takie zasady, jak: poufno, dyskrecja, uczciwo. Wana jest rwnie ekonomika informacyjna, ktra postuluje by odpowiednia instancja posiadaa wiadomoci tylko niezbdne do realizacji zada ustawowych. Pastwo musi wyj naprzeciw reguom ekologii informacyjnej i nie moe zamieca posesji wasnych obywateli mieciem informacyjnym. Podobnie jak w przypadku telewizji publicznej, ktra w teorii (i w przeciwiestwie do telewizji komercyjnych nastawionych na rozrywk) ma przyczynia si do krzewienia edukacji i wyszej kultury przekazu, pastwo musi wzi na siebie ciar podnoszenie jakoci przekazu informacji. Komercjalizacja informacji powoduj, e wspczenie niezwykle trudno utrzyma cokolwiek w tajemnicy. Aby pastwo mogo skutecznie prowadzi polityk ideologicznej propagandy musi wpierw wprowadzi instrumenty wszechmocnej cenzury informacyjnej i eliminacji pluralizmu. W praktyce oznacza to odcicie si od globalnej sieci informacyjnej. Ostatnie bastiony wiatowych reimw totalitarnych nadal oddychaj wieym powietrzem tylko dlatego, e ich obywatele odcici s od wiatowych zasobw informacyjnych ze wzgldy na celowe dziaanie przezornych wadz bd ze wzgldu na panujc bied i zacofanie technologiczne. Najczciej jednak oba powody wystpuj jednoczenie. Czy zatem mona zaryzykowa hipotez, goszc definitywny brak moliwoci powrotu systemw totalitarnych w spoeczestwach technologicznych, wysoko rozwinitych, informacyjnych? Postmodernistyczne podejcie nakazuj wtpi i negowa wszelkie definitywne stwierdzenia. Jeszcze w poowie lat 90 wydawao si, e faktycznie zmierzamy
61

K. Materska, Informacja w organizacjach spoeczestwa wiedzy, Warszawa 2007, s. 230.

36

w stron koca historii. Francis Fukuyama i jego poplecznicy uparcie twierdzili, e dalsze rozprzestrzenianie si wartoci i kultury demokracji jest tylko kwesti czasu i nic nowego nas ju nie czeka. Musiao upyn zaledwie kilka lat by ponownie przyzna, e znw yjemy w ciekawych czasach. Pamitajmy jednak, e otwarty dostp do informacji nie jest synonimem pluralizmu. Przepyw wiadomoci jest jedynie sposobem urzeczywistniania nastrojw i pogldw spoecznych. Potencjalnie bowiem mona zaoy sytuacje, w ktrej jedna prawda bdzie w stanie zdominowa rynek myli spoecznych. W tym wypadku rozwinita technologia umoliwiajca dotarcie do kadego bdzie narzdziem z wektorem zwrconym w stron przeciwlega do pluralizmu. Stanie si argumentem w rku nowych mdrcw. Jest to oczywicie sytuacja czysto hipotetyczna, laboratoryjna i wielce nieprawdopodobna. Szczeglnie jeeli wemiemy pod uwag fakt, e wraz z rozwojem spoeczestwa informacyjnego ronie minimum informacyjne obywateli, ktrym jest poziom wiedzy koniecznej do swobodnego poruszania si i funkcjonowania w nowoczesnym spoeczestwie. Wyszy poziom wiedzy z kolei najczciej determinuje postawy wiadomociowe i relatywistyczne. W tym wietle pierwotna hipoteza o ostatecznym upadku systemw totalitarnych w miejscach, w ktrych dokonaa si rewolucja informacyjna moe jednak broni swojej racji bytu.

37

W wiecie megazmian
Analizujc aspekt informacyjny rzdzenia naley mie na uwadze, e wspczesna wadza wykonuj swj mandat w niestabilnych i szybko zmieniajcych si okolicznociach. Boom informacyjny jest tylko jednym z bardzo wielu elementw wywoujcych napicia na szczycie hierarchii politycznej. Grzegorz Rydlewski wspomina o piciu falach zmian: demokratyzacji, globalizacji, rewolucji informatycznej i integracji ponadnarodowej oraz mediatyzacji, ktre cznie tworz zjawisko swoistej, radykalnej w swoich treciach i nastpstwach megazmiany62. Cech charakterystyczn tych zmian jest to, e wystpiy niemal jednoczenie, wywoujc tym samym wraz z innymi podzmianami efekt kumulacji. Wspczesne rzdzenie zatem to mierzenie si z problemem wielokrotnej zoonoci. Na skutek postpujcej globalizacji a take takich zjawisk jak: narastanie rywalizacji ekonomicznej czy pojawianie si nowych wanych graczy na mapie politycznej wiata, rzdy stany przed dylematem sprostania wyzwaniom zaostrzonej konkurencji. Yehezkel Dror, autor raportu dla Klubu Rzymskiego na temat zdolnoci do rzdzenia twierdzi, e dla globalnej przemiany najwaniejsze znaczenie ma dziesi nastpujcych cech: - szybko postpujca nieliniowa zmiana, - rosnca niepewno i niewyobraalno, - globalizacja, - wielokrotna zoono, - potni aktorzy globalni, - rosncy dobrobyt, ktremu towarzyszy pogbianie nierwnoci, - gboka frustracja, trauma, przygnbienie i niepokj, - prawdopodobiestwo nikczemnoci i za, - ogromny adunek konfliktw i przemocy, - wszelkie zmiany prowadzce do mutacji63. Pomimo tego, e teoretycznie nie istnieje aden uniwersalny model rzdzenia wadza na caym wiecie dowiadcza podobnych tendencji. Niewtpliwie presja cica na wspczesnych rzdach jest nieporwnywalnie wiksza ni to miao miejsce jeszcze w nieodlegej historii. Wadza musi pracowa jeszcze bardziej wydajnie by nie wypa na margines najwaniejszych wiatowych trendw. Aby mie moliwo waciwego radzenia sobie z wysokim poziomem wspzalenoci, kompleksowoci zjawisk o wymiarze globalnym, decydent musi wspi si na poziom metazoonoci. To oznacza, e musi znale si w punkcie powyej horyzontu nie tylko spraw ktrymi si zajmuj ale rwnie powyej poziomu zjawiska zoonoci. Musi po prostu rozumie sam fenomen zoonoci, umie si po nim porusza, radzi sobie z nim. Laboratoryjna kreacja nowoczesnego decydenta musiaaby stworzy model niemal doskonay, ucielenienie inteligencji, wiedzy, wyczucia, chodzc alf i omeg a i to mogoby si okaza niewystarczajce. Prawda jest taka, e nawet gdyby wiatem rzdzi platoniczny krlfilozof o wysokiej moralnoci, ktry ma do dyspozycji wszelk obecn ludzk wiedz i zdolno rozumienia, to i tak miaby ogromne trudnoci, by przedstawi praktyczne programy polityczne w wielu kwestiach. Spjrzmy na kilka przykadw: nie zaproponowano jak dotd adnego sensownego rozwizania kwestii brania twardych narkotykw, notorycznego bezrobocia, rozwoju nauki i techniki przy jednoczesnym unikaniu wysokiego ryzyka

62 63

G. Rydlewski, Rzdzenie w wiecie megazmian, Warszawa 2009, s. 29. Y. Dror, op. cit., Biaystok 2006, s. 53.

38

zwizanego z ich zastosowaniem w zych celach, problem u krwawcyh anarchii w Afryce itd64. Kady upywajcy moment pogarsza komfort pracy decydenta. Jego sytuacja zaczyna by coraz bardziej dramatyczna. Zapewne nie bdzie naduyciem stwierdzenie, e w rol Hamleta wspczesnych czasw wcieli si wanie decydent. Kada sytuacja decyzyjna, stawia przed nim trudno tragicznych wyborw. Podobnie jak kade inne zjawisko wystpujce na wiecie, fenomen rzdzenia posiada rwnie swoj natur. Jego urok to jego cechy charakterystyczne immanentnie mu przypisane i wystpujce stale, bez wzgldu na szeroko geograficzn czy czas. G. Rydlewski wylicza pi uniwersalnych dysfunkcji: 1. Napicia zwizane z wyposaaniem podmiotw uczestniczcych w rzdzeniu w informacje oraz trudnoci w zarzdzaniu posiadanymi informacjami, 2. Napicia zwizane z trudnociami w uzgodnieniu celw dziaania oraz przeksztaceniu celw oglnych w spjny plan o charakterze operacyjnym, 3. Napicia wynikajce z faktu, e podmioty uczestniczce w rzdzeniu s poddawane presji wielu naraz zgaszanych da i postulatw, niejednokrotnie rozbienych i przewyszajcych moliwoci realizacji, 4. Napicia spowodowane tym, e w rzdzeniu uczestniczy wiele podmiotw instytucjonalnych i personalnych, 5. Napicia pojawiajce si niezmiennie w relacjach midzy decyzjami i ich celami a praktyk realizacji owych decyzji i ich faktycznymi skutkami65. Najwaniejsz zmiana, z ktr sfera rzdzenia musi si zmierzy, niewtpliwie wie si ze zjawiskiem radykalnej metamorfozy w dziedzinie pozyskiwanie, przetwarzania i zarzdzania informacj. Zjawisko przecienia informacyjnego jest ju faktem. Co kilka lat ludzko podwaja zasoby wiedzy. Stanley Milgram, amerykaski psycholog, ktry podj si prby analizy wpywu tego fenomenu na model ycia ludzi skupionych w duych aglomeracjach miejskich, zidentyfikowa sze wsplnych typw reakcji: - powicanie mniej czasu na poszczeglne wiadomoci (input) (np. zjawisko przeskakiwania po tytuach prasowych), - lekcewaenie wiadomoci o niskim znaczeniu (np. szybka selekcja przychodzcych maili i umieszczanie niektrych z nich w koszu bez otwierania), - przerzucanie obowizkw zawodowych na podwadnych, - redukowanie wiadomoci za pomoc urzdze filtrujcych (inteligentnych agentw), - odmawianie uruchomiania kanaw komunikacyjnych, - tworzenie specjalnych instytucji, ktre absorbujc wiadomoci mog odciy jednostki66. Jednake przyczyn tego fenomenu nie naley si doszukiwa jedynie w iloci informacji. Zapewne problem by nie wystpowa gdyby czowiek dysponowa biologicznie wikszymi moliwociami przetwarzania informacji. Szacuj si, e ludzki mzg jest w stanie wykonywa ok. 10 biliardw operacji na sekund. Jednak z uwagi na fakt, e w praktyce wykorzystujemy ok. 10% naszych moliwoci psychofizycznych realna wielko oscyluje wok 10 milionw operacji na sekund (MIPS-million instructions per second). Nawet biorc pod uwag przypadki, w ktrych naturalna blokada naoona na nasz umys jest wiksza ni 90% to w starciu z porzdnie wyposaonym wspczesnym komputerem, ten drugi nie ma szans. Dzisiejszy komputer osobisty moe si pochwali kilkuset MIPS-ami.
Y. Dror, op. cit., Biaystok 2006, s. 53. G. Rydlewski, Rzdzenie w wiecie megazmian, Warszawa 2009, s. 157-159. 66 G. Giddings, Human versus computers: Differences in their ability to absorb and process information for business decision purposes and the implications for the future, [w:] Business Information Review, Los Angeles, London, New Delhi and Singapore 2008, s. 35.
65 64

39

Warto wszelako mie na uwadze, e w cigu 10 lat liczba ta wzrosa ponad tysickrotnie. Nawet jeeli w szranki pojedynku wystawilibymy teoretycznie najszybszy komputer wiata67, jest on i tak wielokrotnie wolniejszy od naszego mzgu. Dlaczego zatem czowiek tak bezgranicznym zaufaniem obdarza wszelkiego rodzaju maszyny algorytmiczne, zwracajc si w ich stron w poszukiwaniu pomocy. Odpowiedzi trzeba szuka raz jeszcze w naszym umyle. O ile jest on bez wtpienia gigantem obliczeniowym potencjalnie niemal doskona kreacj, to ju biorc pod uwag wielkoci nominalne nie koniecznie sprawniejsz i bardziej wydoln od komputera. Umys ludzki jest najczciej zajty przetwarzaniem wrae zmysowych i innymi operacjami, ktre trudno nawet okreli. Ponadto, nie odnotowano jak do tej pory przypadkw, w ktrych komputer cierpiaby z powodu dekoncentracji, rozkojarzenia, braku zainteresowania, przemczenia, zego nastroju, fobii, uprzedze, autosugestii czy te chorb umysowych. Ludzki umys jest niezwykle skomplikowany i selektywny, zdolny do wytonej koncentracji tylko w ograniczonym przedziale czasowym, wreszcie nadal nie do koca naukowo zeksplorowany. Gary Giddings, dyrektor IRN Research, stoi na stanowisku, e kwestia przecienia informacyjnego to nie jest problem z zalegajc informacj, jest to raczej trudno ujawniajca si przy podejmowaniu decyzji na podstawie tych informacji. Jeeli niewielka ilo danych i wiedzy moe by niebezpieczna, to ich nadmiar moe prowadzi do paraliu. Badania wskazuj na wystpowanie w naturze psychofizycznej czowieka krytycznego punktu relacji pomidzy zasobem informacji otrzymanych a jakoci generowanych decyzji ktrego przekroczenie powoduj, e kolejne dawki aplikowanych informacji wpywaj bd marginalnie bd negatywnie, a nawet mog prowadzi do zaamania i paraliu decyzyjnego w niektrych przypadkach. To oznacza, e doposaenie decydenta w kolejne informacje koreluj pozytywnie z jakoci podejmowanych decyzji ale jedynie do okrelonego punktu. Przekroczenie tej krytycznej granicy skutkuj drastycznym obnieniem efektywnoci decyzyjnej. Punkt przecienia informacyjnego jest momentem, w ktrym poziom jakoci decyzyjnej zaczyna raptownie spada. Z mikroekonomicznego punktu widzenia moemy stwierdzi, e dla decydentw celem pozostaje maksymalizacja pozyskanej informacji, co mona wyrazi funkcj68: I = f(s) gdzie s jest pakietem rde informacyjnych Nie mniej jednak wybr jest ograniczony przez nasze moliwoci percepcyjnoabsorbcyjne (A) (limited attention), co z kolei mona wyrazi funkcj: A = a.s Wg Giddingsa, klucz do bram ludzkiego umysu to forma w jakiej informacja jest prezentowana. Aby wzmc koncentracje, zaangaowanie odbiorcy naley podawa informacj w sposb atrakcyjny dla jej adresata. Wniosek nasuwa si oczywisty. Dopki odpowiednie suby bd dostarcza decydentowi informacje w postaci dla niego interesujcej i przystpnej dopty on bdzie odwdzicza si wysokim poziomem efektywnoci. Punkt optimum informacyjnego oddajcy relacj midzy moliwociami absorpcyjnymi a iloci informacji wyraa nastpujca funkcja.

Jak podaj Wikipedia najszybszy komputer wiata wg rankingu TOP500 to Jaguar XT5 z 2,3 petaflops-a, czyli 2,3 biliardw operacji zmiennoprzecinkowych na sekund (FLOPS - FLoating point Operations Per Second). Era najszybszych komputerw dopiero si zaczyna i nastanie wraz z szerszym zastosowaniem komputerw kwantowych. Obecnie konstruowane przez czowieka maszyny osigny ju moliwoci przetwarzania porwnywalne z owadami. Za kilka lat krzywa mocy procesorw przetnie poziom odpowiadajcy wydolnoci mzgu myszy, a za lat 20-30 zrwna si z moc ludzkiego 68 G. Giddings, Human versus computers..., op., cit., s. 33-34
67

40

Zakadajc, e kady decydent dy do uzyskania optimum decyzyjnego czyli osignicia najwikszych moliwych korzyci w okrelonym kontekcie sytuacyjnym, warto zwrci uwag na jeszcze inny schemat - mianowicie model ograniczonej racjonalnoci H. Simona. Ten ekonomista i socjolog amerykaski, laureat nagrody Turinga i Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii twierdzi, e decydent nie poszukuj rozwizania optymalnego, tj. bezwzgldnie i absolutnie najlepszego, poniewa rozwizanie takie jest poza zasigiem jego moliwoci poznawczych. Wynika to co najmniej z trzech powodw: po pierwsze decyzja optymalna w danej chwili jest zazwyczaj suboptymalna z punktu widzenia dalszych okresw (...) Drugim powodem jest fakt, e prba uzyskania informacji o kadym z moliwych dziaa jest skazana na niepowodzenie. Trzeci powd jest rwnie konsekwencj ogromnej zoonoci wiata ale jednoczenie uomnoci decydenta. Ot, oczywiste jest, e praktycznie niezliczona liczba czynnikw znajduj si poza kontrol decydenta69. W rywalizacji o informacj, rzd ju tylko w niewielkim stopniu moe liczy na handicap w stosunku do obywateli. Zosta bowiem niemale zrwnany w dostpie do wiadomoci z innymi podmiotami. Jeszcze do niedawna wyspecjalizowane dane o sytuacji
69

A. Bodnar, W.J. Szczepaski, op. cit., s. 198-199.

41

wewntrznej czy midzynarodowej zarezerwowane byy dla najwyszych rang decydentw politycznych. Ich biurka byy docelowym i ostatnim miejscem gdzie odnajdowano informacje o najwyszym jakociowo poziomie. By to swego rodzaju monopol informacyjny aparatu politycznego. Uywajc kolokwializmu: Przecitny obywatel nie wiedzia co si w wiecie dziej. Wspczenie owe zjawisko zanika. Bez wtpienia nadal rzdy zabiegaj o to by by wyposaanymi w najlepszej jakoci produkt informacyjny. Wadza nadal ma do dyspozycji ca machin biurokratyczn, ktra w mozolnym trudzie stara si odpowiedzie wyzwaniu informacyjnemu. Zmieniaj si jednak proporcje dysproporcji. Wspczenie, nie jest niczym zaskakujcym to, e spoeczna grupa mionikw infrastruktury transportowej i komunikacji70 udostpnia urzdnikom Ministerstwa Infrastruktury swoje materiay i analizy. Tracc zasb informacyjny na swj wyczny uytek traci si przewag informacyjn. W tym wietle wadza zblia si do obywateli na nieznan wczeniej w historii odlego. Infrastruktura informacyjna, na ktrej budow stawiaj wspczesne pastwa, paradoksalnie redukuj jeszcze bardziej t odlego. Jeeli posiadanie informacji jest potg, to wadza w rozumieniu konwencjonalnym moe czu si zagroona. Tak jak rodzice, ktrzy wyposaeni w dostp do e-dziennikw (najnowszy produkt Ministerstwa Edukacji) uzyskuj moliwo dokadnego i rzetelnego ledzenia wynikw w nauce i weryfikowania prawdy przynoszonej przez dziecko ze szkoy, podobnie obywatelom funduj si moliwo wykonywania spoecznej kontroli nad wadz i administracj. Nowa technologia w tym aspekcie jedynie aktywizuj spoeczestwo do korzystania z lekko zakurzonego prawa, w ktre wyposaeni byli od duszego czasu.

70

Przypadek Stowarzyszenia Integracji Stoecznej Komunikacji SISKOM.

42

Internet a informacja
Decydujcym momentem transformacji spoeczno-politycznej bya chwila, w ktrej na masow skal do uycia wszed Internet71 - najwiksza multimedialna biblioteka wiata. Globalna sie usuna jedno z ostatnich konwencjonalnych barier komunikacyjnych (podre w czasie i przestrzeni dopiero przed nami). Natychmiastowa transmisja informacji zredukowaa przestrze i czas. Internet otworzy szerokim strumieniem nowe moliwoci dostpu do informacji oraz integracji spoecznej. Czynic tak znaczcy postp technologiczny, niewiadomie przenielimy si do innego otoczenia, czsto nazywanego technosfer. Na takie wydarzenia jak inauguracja dziaania projektu ENIAC (pierwszego dajcego si programowa elektronicznego komputera cyfrowego) w 1946, pniejsze wynalezienie tranzystorw czy wreszcie uruchomienie w 1969 r. pierwszej eksperymentalnej sieci ARPANET (majcej w zaoeniu przetrwa atak atomowy) oraz protokow czenia ze sob sieci lokalnych TCP oraz IP i wreszcie uruchomienie sieci NSFNET (na potrzeby amerykaskiego Narodowego Funduszu Nauki) nie mona w adnym razie patrze jedynie w kategoriach technicznych. Pniejsze rozpowszechnienie owej technologii odcisno wyrane pitno spoeczne. Coraz wiksze moliwoci obliczeniowe komputerw oraz powszechny dostp do Internetu wyposayy jednostk z niezwykle mocne argumenty poznawcze i komunikacyjne. Czowiek, znajdujc si w dowolnym miejscu i porze ma do dyspozycji rodek bezporedniej i natychmiastowej komunikacji (tekstowej, dwikowej i wizualnej). Wikszo informacji dostpnych w Internecie charakteryzuje si tym, e wygasy do nich prawa autorskie i znajduj si w tzw. public domain. Corocznie poszerza si zasb ksiek, artyku naukowych, gazet, czasopism, ktre s archiwizowane, katalogowane i udostpniane w wersji elektronicznej. Korzy z tych zabiegw nabiera szczeglnego znaczenia jeeli wemiemy pod uwag trudno dostpne zbiory, biblioteki czy sklepy. Ju teraz spora cz informacji wystpuje wycznie w Sieci. Wikszo osb darzy zaufaniem i wybiera Wikipedi, ktra to istnieje przecie tylko w przestrzeni elektronicznej. Najwiksz popularnoci ciesz si wyszukiwarki internetowe (np. Google), dziki ktrym moemy, w poszukiwaniu informacji, przeszuka zasb rde odpowiadajcy miliarda ksiek. Jest to narzdzie nieporwnywalne z adn inn dostpn metod znan poza Sieci. Unikalno Internetu wynika rwnie z faktu, e raz wprowadzonej i powielonej na kilku stronach informacji, waciwie nie grozi niebezpieczestwo zniszczenia czy ukrycia. Przyj rwnie mona, e najwikszym atutem Internetu, pod wzgldem przestrzennym i objtociowym, jest umoliwienie osobom z niego korzystajcym na wysyanie i odbieranie komunikatw w czasie realnym (rzeczywistym). Dziki temu osobom zaangaowanym w rnego rodzaje projekty, dyskusje, inicjatywy a jednoczenie
Prby stworzenia funkcjonalnych sieci komputerowych nabray tempa w latach 60., a ich najbardziej znaczcym osigniciem w tamtej dekadzie bya sie ARPANET w USA. Pierwsze poczenie pomidzy komputerami w sieci ARPANET nastpio 21 listopada 1969. Od 1978 wszystkie komputery wyposaone w modemy mogy przesya midzy sob dane przez linie telefoniczne, wykorzystujc usug Bulletin Board Services (BBS). 1 stycznia 1983 ARPANET zacz stosowa protokoy TCP/IP i to zdarzenie uznaje si za moment jego transformacji w Internet. W pierwszym midzynarodowym zestawieniu Sieci bray udzia takie kraje, jak USA, Wielka Brytanie oraz Norwegia. Sie w poczeniu z funkcjonalnoci komputera to kolejna rewolucja w technikach komunikacji. W poczeniu z Internetem i peryferiami komputerowymi, takimi jak drukarka, skaner, suchawki i mikrofon, a take z rozwijanymi technologiami, takimi jak elektroniczny papier, komputer wkrtce moe poczy w sobie wszystkie zalety poprzednich sposobw komunikacji. Ju dzi komputer internetowy przej wikszo usug udostpnianych w poprzednich dekadach przez fax i videotext, praktycznie cakowicie wchaniajc dawne sieci, takie jak BBS. Zob. A. Rothert Technologia i demokracja, [w:] Demokracja a nowe rodki komunikacji spoecznej, red. J Adamowski, Warszawa 2004, s. 37-53.
71

43

rozproszonym, stworzono platform wsplnego kontaktu. W tym wietle Internet jawi si rwnie jako doskonae narzdzie do realizacji celw politycznych. Internet posiada pewien potencja racjonalizowania wyborw podejmowanych przez obywateli. Sie nie tyle jednak dostarcza nowych informacji politycznych i wyborczych, ile w znacznym stopniu uatwia dostp do informacji rozproszonych w rnych rdach. Koszty ponoszone przez wyborc realnie zainteresowanego problemami polityki s wic znacznie nisze, gdy korzysta on z sieciowych serwisw wyborczych, ni w wypadku opierania si na tradycyjnych mediach72. Kiedy Bill Clinton i jego administracja ogaszali w 1993 roku wspomniany wczeniej program Narodowej Infrastruktury Informacyjnej, Edward Kennedy by wtedy jedynym kongresmanem posiadajcym wasn stron internetow. Jak wiemy, obecnie nie tylko wszyscy parlamentarzyci w USA ale z pewnoci dominujca wikszo politykw dziaajcych w rnych krajach wiata aktywnie promuj swoje osoby za porednictwem Internetu. Wspczenie, wszystkie powane kampanie wyborcze swj sukces zawdziczaj profesjonalnemu podejciu do budowania wizerunku w Sieci. Mona miao zaryzykowa tez, e Barack Obama zosta wybrany na prezydenta m.in. dlatego, e na portalu Facebook mia 2,4 mln znajomych podczas gdy jego rywal John McCain jedynie 622 tys. przyjaci; e kana Obamy na YouTube subskrybowao 31 tys. uytkownikw, podczas gdy McCaina 2,8 tys. a na MySpace kandydat Demokratw posiada 840 tys. znajomych, a McCain zaledwie 218 tys73. Internet to nie tylko bro do prowadzenia kampanii ale przede wszystkim platforma zapewniajca komunikacj i koordynacj inicjatyw obywatelskich. Dziki Internetowi rnego typu organy spoeczne, takie jak stowarzyszenia czy fundacje, zwikszyy swoje moliwo realnego wpywu i powikszyy grono potencjalnych adresatw mobilizacji politycznej. Mona rzecz, e Internet sta si niezbdnym rodkiem do wzajemnego odnajdywania czonkw. Potencja Sieci drzemie zatem w procesie pozyskiwania zwolennikw, angaowania wolontariuszy. Przyczynia si take do poprawy walorw organizacyjnych i obnienia kosztw przedsiwzicia. Rne grupy aktywistw maj moliwo zbierania informacji, publikowania danych o swoich dziaaniach i celach. Na wzr greckiej Agory, najwaniejszej pod wzgldem gospodarczym, politycznym przestrzeni spoecznej miasta, dziki Internetowi organizacje mog inicjowa dyskusj i dialog pomidzy stronami zaangaowanymi w rozwizanie problemu. W Sieci mona dowiedzie si o nowych kampaniach, o rozmiarach i skutkach demonstracji w odlegych od siebie miejscach, jaka bya reakcja wadz, o zwolennikach i przeciwnikach, a take pozyska informacje potrzebne do oceny perspektyw ruchu. Tania interaktywno pozwala na rozwj nowych wirtualnych spoecznoci, ludzi majcych poczucie przynalenoci bez wzgldu jak daleko s od siebie pooeni74. Nowe kanay komunikacji i mobilizacji obywatelskiej najczciej s wykorzystywane przez ruchy protestu, skupione wok sprawy konstytuujcej ich istnienie. Za pierwszy ruch cyberprzestrzenny uznaje si wydarzenia z 1994 roku, powszechnie znane, jako powstanie Zapatystw Indian ze stanu Chiapas w Meksyku. Ze wzgldu na blokad informacyjn partyzanci i zwolennicy ruchu Zapatystw umiecili swoje deklaracje i komunikaty w Internecie. Umieszczono numery telefonw wysokich przedstawicieli amerykaskich i meksykaskich wadz w celu zachcenia zainteresowanych osb do interweniowania. Na caym wiecie zaczy powstawa grupy wsparcia. Nie liczc popularnych for internetowych i stron prywatnych popierajcych akcj, powstay takie inicjatywy sieciowe, jak: Chiapas Alert
L. Porbski, Elektroniczne oblicze polityki demokracja, pastwo, instytucje polityczne w okresie rewolucji informacyjnej, Krakw 2004, s. 125. 73 Dane za: http://www.benhauer.pl 74 A. Rothert, Technopolis, wirtualne sieci polityczne, Warszawa 2003, s. 61.
72

44

Network, Accion Zapatista, ZAPNET, Zapatistas in Cyberspace75. Agnieszka Rothert pisz: Im bardziej nacisk informacyjny wypiera walk partyzanck tym bardziej struktury organizacyjne ulegay zdecentralizowaniu, a organizacje pozarzdowe stosoway nieprzerwan presj na rzd Meksyku by rozpocz negocjacje, co wreszcie doprowadzio do przerwania operacji wojskowych i otwarcia dialogu (...)76. Sukces Zapatystw sta si powanym przeomem w podejciu do moliwoci organizacji pozarzdowych. Uwierzyy one bowiem, e majc w rku masowy, tani rodek komunikacj s w stanie realnie walczy o swoje cele. Aktualnie korzystaj z niego niemal wszyscy- od ruchw feministycznych, przez alterglobalistyczne, ekologiczne (internetowe akcje Greenpeace), homoseksualne, mniejszociowe, zawodowe. W Polsce nie tak dawno powstaa specjalna strona internetowa, na ktrej mog si rejestrowa kibice niezadowoleni z aktualnych wadz Polskiego Zwizku Piki Nonej. Pod naporem zmasowanego ataku mailowego internautw ugi si jeden z potniejszych koncernw budowlanych i wycofa protest wniesiony, w zwizku z wyborem wykonawcy jednej z autostrad w Polsce. Wszystkie spoeczne inicjatywy maj do dyspozycji gotowe narzdzia w postaci, przygotowanych na t okoliczno portali. Wystarczy wspomnie o takich witrynach, jak: Protest.Net koordynujcy dziaania, APC Association for Progressive Communications globalna sie czca rne organizacje pozarzdowe, EDT Electronic Disturbance Theater czy FloodNet stworzone do wyraania elektronicznego nieposuszestwa obywatelskiego, Direct Action Network skupiajcy antyglobalistw, Ruckus Society szkolcy ochotnikw do prowadzenia kampanii77. Niektre kraje, w zwizku z realn si takich inicjatyw, czuj si zagroone i cenzuruj Sie. Szacuj si, e ok. 45 krajw na wiecie ogranicza bd uniemoliwia dostp do Internetu swoim obywatelom. Dziaania takie podejmuj m.in. Kuba, Chiny, Biaoru. W prostym przeoeniu jest to nic innego, jak zamykanie dostpu do informacji. Mimo tych zabiegw, niektrzy aktywici w tych pastwach s w stanie przeamywa bariery komunikacji transgranicznej. Dla przykadu, chiscy dysydenci wykorzystujc luki i niekonsekwencje cenzorw w kontrolowaniu poczty elektronicznej wychodzcej w tego pastwa, przesyaj na amerykaskie skrzynki pocztowe magazyn Tunnel czy te biuletyn VIP Reference. Z kolei, informacje o faktycznej sytuacji na Biaorusi i przypadkach amania praw czowieka, odnajdziemy chociaby na portalu z polsk domen http://biaorus.pl Internet to take budowanie spoeczestwa obywatelskiego na poziomie lokalnym. Warto posuy si dwoma przykadami z Amsterdamu i ze stanu Minnesota w USA. W obu wypadkach udao si zorganizowa przed wyborami do wadz regionalnych eksperymentalne fora informacyjno-dyskusyjne, dziki ktrym mieszkacy mogli wzi udzia w publicznej debacie. Oba projekty: Cyfrowe Miasto w Amsterdamie oraz Elektroniczna Demokracja w stanie Minnesota okazay si by na tyle duym sukcesem, e przetrway wybory przeksztacajc si w regularne witryny lokalne areny klasyczne ucielenienie demokracji78. Korzyci pynce z Internetu s rozlege i maj niewtpliwe charakter rewolucyjny. Z drugiej strony psycholodzy jednak alarmuj, e im wicej czasu spdzamy przed Internetem tym bardziej tracimy kontakt z realnym rodowiskiem spoecznym. To zjawisko jest
A. Bgda-Brzeziska, M. F. Gawrycki, Rola Internetu wobec procesw demokratyzacji w stosunkach midzynarodowych, [w:] Demokracja a nowe rodki komunikacji spoecznej, red. J. Adamowski, Warszawa 2004, s. 90. 76 A. Rothert, Technopolis, wirtualne sieci polityczne, Warszawa 2003, s. 61. 77 Zob. A. Rothert, Technopolis, wirtualne sieci polityczne, Warszawa 2003. 78 Zob. L. Porbski, Elektroniczne oblicze polityki demokracja, pastwo, instytucje polityczne w okresie rewolucji informacyjnej, Krakw 2004, s. 108-116.
75

45

zauwaalne nawet po 5 godzinach na tydzie spdzonych w Internecie i ronie proporcjonalnie u tych, ktrzy spdzaj przed komputerem jeszcze wicej czasu. Tylko u osb, ktrzy spdzaj 10 godzin tygodniowo w Internecie odnotowano 15% spadek realnej aktywnoci spoecznej. Uytkownicy Internetu, ponadto mniej czasu spdzaj na rozmowach telefonicznych z przyjacimi i rodzin. U tej grupy badanych odnotowano spadek w tym zakresie o 25%79. Innymi ciekawymi zjawiskami s takie zmiany zachowa, jak: wiksza ilo godzin pracy spdzonych w domu lub w biurze, rzadsze wizyty w sklepach i utrata zainteresowania innymi mediami, jak telewizja. Jak wynika z bada Eurostatu, w Polsce w 2009 roku 39% Polakw w wieku 16-74 korzysta z Internetu codziennie lub prawie codziennie. W przypadku modych Polakw odsetek ten jest niemal dwukrotnie wyszy i wynosi 77%. Odsetek Polakw korzystajcych z internetu (lub codziennie prawie codziennie)
90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% osoby w wieku 16-74 osoby w wieku 16-24 39% 77%

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostat 2009

Elektroniczna komunikacja zatem zastpuj systematycznie kontakty face to face. Zastanawiajce s puste place zabaw dla dzieci. Wydaj si, e konsekwentnie zmierzamy w kierunku spoeczestwa on-line, jednostek z laptopami pod pach, podczonych do Sieci, na co dzie godzcych ycie w dwch wymiarach: realnym i wirtualnym. Wypada si zastanowi czy przypadkiem nie wsptworzymy nie tyle e-spoeczestwa co e-stado. Lech W. Zacher pisze: Abstrakcyjnie rozumianej dostpnoci do informacji nie naley wic myli z faktycznym i mdrym jej wykorzystaniem (...) Nie jest jednak oczywiste czy powstaje ze spoeczestwa informacyjnego spoeczestwo wiedzy (czy choby spoecznoci wiedzy) czy te moe jakie e-stado. Nawet gdyby jeszcze poczeka z wizj spoeczestwa wiedzy, to trzeba bada czy powstajce spoeczestwo staje si spoeczestwem bogatym w informacje, a nastpnie spoeczestwem poinformowanym. Mwic o mdrym i aksjologicznie pozytywnym wykorzystaniu informacji, naley te przyjrze si faktycznym trendom w tym zakresie. Internet, symbol Ery Informacji, powsta w zamierzeniu dla celw militarnych, potem si mocno skomercjalizowa (marketing, reklamy, handel), spaszczy (masowa rozrywka i masowa kultura, nie mwic o prymitywnie
79

Wszystkie statystyki za: http://www.stanford.edu

46

poziomie chatw, czsto gupich i wulgarnych) oraz powanie zdegenerowa (porno, terroryzm, szpiegostwo, przestpczo sieciowa, wirusy, hakerstwo itp.) (...) A moe trzeba si pociesza, e handel, porno i kretyskie rozmowy nastolatkw przestan dominowa?80

80

L. W. Zacher, Czowiek informacja: niebezpieczne zwizki [w:] Informacja w spoeczestwie XXI wieku, red. A. apiska, Olsztyn 2003, s. 68.

47

Bezpieczestwo informacyjne
Niepokojce zmiany spoeczne nie s jedynym zagroeniem wypywajcym z cyfrowej rzeczywistoci. O ile redukcj aktywnoci fizycznej czy kontaktw towarzyskospoecznych mona zaklasyfikowa, jako problemy kulturowe, ewentualnie medyczne to ataki informacyjne na poszczeglne kraje s klasycznie politycznym problemem bezpieczestwa narodowego, bd wiatowego. Cao wspczesnej ogromnej machiny informacyjnej rozsianej po wiecie pozwala gangsterom na rozproszenie ich odpowiedzialnoci indywidualnej. W obliczu takiego ryzyka, bezpieczestwo informacji stao si kluczowym zagadnieniem a rynek urzdze kryptograficznych nie pozna znaczenia sowa kryzys. Zagroenia wynikajce z informatyzacji przestrzeni spoecznej narastay stopniowo, wraz z globalnym rozwojem technologicznym. Ruch w sieciach telekomunikacyjnych przekraczajcy granic pastw wzrasta o 17% rocznie w latach 1985-1995. Mimo to pastwa prboway zachowa pewien stopie suwerennej kontroli nad informacjami, jakie przepywaj przez granic. Od dawna porozumienia chroniy dyplomatw i kurierw midzynarodowych, podczas gdy szpiedzy i agenci nielegalnie przekraczali granice, aby dokonywa obserwacji i przekazywa dezinformacje. Rozwj telegrafu i telefonu w XIX wieku wymusi powstanie przepisw International Telecomunication Union (ITA; Midzynarodowa Unia Telekomunikacyjna) dotyczcych przesyania przez granice informacji w postaci elektronicznej. Mimo to cigy postp technik telekomunikacyjnych i informacyjnych sprawi, e zachowanie takiej kontroli stao si trudne81. Internet w bezgranicznym zastosowaniu waciwie wyeliminowa moliwo fizycznej kontroli nad midzynarodowym przepywem informacji. Rozwj technologiczny doprowadzi zatem do powstania nowych, nie znanych dotd, zagroe. W naukach o obronnoci zadebiutowaa jednoczenie nowa kategoria terminologiczna bezpieczestwo informacyjne rozumiane, jako ochrona informacji przed niepodanym (przypadkowym lub wiadomym) ujawnieniem, modyfikacj, zniszczeniem lub uniemoliwieniem jej przetwarzania82. Tym samym, na pole walki wkroczyy dwie kategorie rywali: ci, ktrzy usiuj sforsowa zabezpieczenia i dobra si do zasobw informacyjnych i ci, ktrzy d do storpedowania tych dziaa. Od tej pory, czynnoci przeciwdziaajce atakom musz zmierza do zapewnienia poufnoci i integralnoci informacji. Wszystko odbywa si w scenerii sieciowej, co nadaj tego rodzaju dziaaniom wymiaru globalnego. Krzysztof Liedel opisujc zjawisko wojny informacyjnej odwouj si do definicji amerykaskiego Departamentu Obrony. Ten precyzuj j, jako dziaania podjte w celu osignicia informacyjnej przewagi, wspierajce narodow strategi militarn poprzez oddziaywanie na informacje i systemy informacyjne przeciwnika, przy jednoczesnej ochronie wasnych informacji i systemw informacyjnych83. W literaturze przedmiotu identyfikuj si dwa rodzaje wojny informacyjnej: 1. netwar rozumiany, jako konflikt na wysokim poziomie, ktry toczy si pomidzy spoeczestwami i narodami; jest zwizany z informacjami o nich, a kada prba zniszczenia bd zmodyfikowania informacji przeprowadzana jest w celu zmiany pogldw o pastwie bdcym celem ataku, o jego spoeczestwie lub otoczeniu;
81 82

G. J. Rattray, Wojna strategiczna w cyberprzestrzeni, Warszawa 2004, s. 74. K. Liedel, Bezpieczestwo informacyjne w dobie terrorystycznych i innych zagroe bezpieczestwa narodowego, Toru 2008, s. 19. 83 Zagroenia dla bezpieczestwa informacyjnego pastwa (identyfikacja, analiza zagroe i ryzyka). Raport z bada, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2004, t. II, s. 110.

48

cyberwar utosamiany z prowadzeniem i przygotowaniem dziaa militarnych z wykorzystaniem informacji jako podstawowego elementu sucego uzyskaniu przewagi; oznacza to utrzymanie przewagi pomidzy wiedz i informacj jako naczelnej zasady prowadzenia dziaa84. Najczciej ataki wymierzone s w tzw. infrastruktur krytyczn pastwa, czyli te najbardziej newralgiczne sektory gospodarki o znaczeniu strategicznym. Konflikty rozgrywaj si pomidzy rnymi aktorami i mog angaowa bezporednio rzdy pastw wczonych w konfrontacj z innymi pastwami bd z aktorami niepastwowymi, ktrzy decyduj si na wojn z uwagi na realizacj celw ideologicznych (np. wystpowanie przeciw okrelonej polityce pastwa) bd ze wzgldw przestpczych (np. przemyt narkotykw). Do infrastruktury krytycznej pastwa zalicza si przede wszystkim takie moduy jego krwioobiegu, jak: energetyka, transport, komunikacja, czno, obronno, wadza centralna i lokalna, wodocigi, kanalizacja, media, sektor finansowy i bankowy, system ratowniczy czy suba zdrowia. W duej mierze kolejne elementy tej infrastruktury s ze sob powizane i od siebie zalene. Wywoanie kryzysu w jednej z czci implikuj acuch kolejnych dysfunkcji. Wikszo istotnych sektorw spoeczestwa, w tym sektory o znaczeniu narodowym, s zinformatyzowane i obsugiwane w modelu przynajmniej pautomatycznym. Dla przykadu, w USA sieci elektroniczne FEDWIRE su Bankowi Rezerw Federalnych do przesyania kadego dnia 2 bilionw dolarw. Systemy radiolokacyjne Fedralnej Administracji Lotnictwa (FAA Federal Aviation Administration) s wysoce uzalenione zarwno od komputerw, jak i od publicznej sieci telekomunikacyjnej. Departament Transportu prowadzi w Orlando cyfrow sie monitorowania o zasigu krajowym, opart na danych pochodzcych od przedsibiorstw krajowych w celu nadzorowania sprawnego funkcjonowania i bezpieczestwa ruchu kolejowego w Stanach Zjednoczonych85.W Polsce wszystkie najwaniejsze brane sektorowe s w peni lub czciowo zinformatyzowane i podczone do Sieci, w tym wszystkie urzdy centralne i ministerstwa. W oparciu o analiz sektorw strategicznych dla bezpieczestwa i cigoci niezakconego funkcjonowania pastwa, mona sformuowa przykadowe zagroenia dla integralnoci pastwa. Wystarczy wspomnie o takich grobach, jak: sabota na rynkach finansowych i bankowych, wykradanie bd zmiana danych w krytycznych bazach informacji, zakcanie funkcjonowania systemw nadzoru na sektorem energetycznym, czy uszkodzenia oprogramowania systemw zarzdzania transportem i komunikacj, Wspczesne pastwa zostay zatem zmuszone do podejmowania skutecznych krokw w celu wzmocnienia swoich cyberprzestrzennych tarcz ochronnych i redukcji podatno na ataki informacyjne, w szczeglnoci w zakresie ochrony swojej infrastruktury krytycznej. Ponadto, pastwa musz rwnie wdraa wydajne mechanizmy minimalizujce czas przywrcenia penych funkcjonalnoci newralgicznych systemw. Bezpieczestwo informacyjne to nie tylko bezpieczestwo infrastruktury z ni zwizanej. Naley pamita, e celem cyberatakw s przede wszystkim obiekty fizyczne. Wg Liedela ataki cyberterrorystyczne mona podzieli na takie, ktre maj miejsce cakowicie w cyberprzestrzeni oraz takie, ktre skierowane s fizycznie na systemy informacyjne. Do najwaniejszych metod atakw cyberterrorystycznych nale: - komputerowe wirusy, robaki, bakterie, - bomby logiczne (uruchamiajce dodatkowe funkcje elementu logicznego komputera zakcajc tym samym jego dziaanie), - konie trojaskie (programy wykonujce dziaania niezalenie od woli uytkownika), - chipping (uzyskiwanie dostpu przez doinstalowanie dodatkowych chipw), - tylne drzwi (wejcie do systemu z ominiciem warstwy ochronnej),
84 85

2.

K. Liedel, op., cit. s. 22. G. J. Rattray, op. cit., s. 55.

49

spoofing (podszywanie si), hijacking (przechwytywanie transmisji midzy dwoma systemami), sniffing (ledzenie ruchw w Sieci), receptor van Eycka (podgldanie repliki obrazw wywietlanych na monitorze przy wykorzystani efektu wysyania przez monitor silnego sygnau elektromagnetycznego), - DOS (Denial of Service, odmowa usugi blokowanie pojedynczej usugi sieciowej bd blokowanie pracy caego serwera (...), - bro czstotliwoci radiowej (Radio frequency, RF urzdzenia emitujce promieniowanie elektromagnetyczne nalece do widma radiowego uywane do niszczenia technicznych urzdze elektronicznych oraz zbiorw informatycznych), - flooding (wysyanie do atakowanego komputera takiej iloci da, ktre nie jest on w stanie obsuy), - spamming86. Wizja zmasowanego ataku cybernetycznego moe rzeczywicie przysparza rzdom powany bl gowy. W tradycyjnym podejciu do konfrontacji, wadze s w stanie oszacowa potencja przeciwnika, charakter zagroenia i odpowiednio si do dziaa przygotowa. W przypadku atakw cyberprzestrzennych wrg jest waciwie pocztkowo niewidoczny, trudny do namierzenia i co najwaniejsze, nie musi dysponowa adnym potencjaem militarnym. O jego sile nie decyduje ilo czogw czy lotniskowcw. Natomiast straty, ktre moe wyrzdzi potencjalnie mog okaza si nieproporcjonalnie wiksze ni te, ktre byyby rezultatem starcia konwencjonalnego. Standardowa wojna wymaga ogromnych nakadw, przygotowa, uzaleniona jest od wielu czynnikw, potrzebuj odpowiedniej strategii, podlega procedurom midzynarodowym, niezwykle trudno w niej o element zaskoczenia. Wojn cybernetyczn moe wywoa kilku zapalonych informatykw. Najczciej ataki na domeny i bazy danych najwaniejszych organizacji wiatowych s przeprowadzane przez osoby, ktre czyni t jedynie z pobudek zawodowo-ambicjonalnych. Kilka przykadw: w roku 1984 roku Bill Landreth, znany jako Cracker, zosta skazany za wamanie do systemw komputerowych i zdobycie dostpu do danych komputerowych NASA i Departamentu Obrony; w 1990 roku - Kevin Poulsen wama si do systemu telefonicznego w Los Angeles, dziki czemu wygra Porsche 944 w konkursie radiowym; w 1994 roku Vladimir Levin, rosyjski matematyk, wama si do systemu komputerowego Citybanku i ukrad 10 milionw dolarw; w 1995 - Chris Lamprecht, znany jako "Minor Threat", jako pierwszy w historii otrzyma zakaz dostpu do Internetu.87 W filmie dokumentalnym Web Warriors, hakerzy wypowiadajcy si na amach stacji CBC, jasno deklaruj, e s w stanie sparaliowa okrelone sektory funkcjonowania pastwa. Zanim sytuacja zostanie przywrcona do porzdku i zostan naprawione systemy informacyjne czy te systemy zarzdzania, upywa wystarczajco duo czasu by uderzy i unieruchomi inne miejsca i gazie gospodarki. Kade takie zaamanie, awaria i przestj oznaczaj dla pastwa straty liczone w miliardach dolarw. W sytuacjach ekstremalnych moe doj nawet do skutecznego paraliu kraju. W historii udokumentowano kilka przypadkw prb destabilizacji systemw teleinformatycznych o wysokim stopniu zabezpiecze i zoonoci. Najbardziej znany atak mia miejsce 17 maja 2007 roku a jego ofiara pada Estonia. Parlament estoski, agendy rzdowe, banki i media stay si obiektem zmasowanego ataku. Pierwotnie o zamach oskarono hakerw, podejrzewanych o bycie na usugach rzdu Federacji Rosyjskiej. Ostatecznie ukarano oskaronego o zainicjowanie ataku 20-letniego studenta z Estonii. W

86 87

K. Liedel, op., cit. s. 40. Dane za http://www.viruslist.pl

50

Polsce z kolei, we wrzenia 2009 roku, ABW udaremnia zorganizowany atak na kilka polskich serwerw rzdowych, ktry pochodzi ze strony rosyjskiej88. Wniosek pyncy z tych rozwaa wydaj si by oczywisty. Najwyszy czas by zda sobie spraw e jedynie cakowicie wydzielone systemy mog zapewnia integralno. Trzeba zacz odcza si od Sieci, jeeli chcemy zachowa bezpieczestwo. Nie ma idealnie zabezpieczonego systemu informatycznego, do ktrego nie mona byoby si wama. Pastwa, ktre z mozoem konstruuj nowoczesne rodki bezpieczestwa informacyjnego, musz liczy si z oglnymi obserwacjami i trendami wiatowymi. Krzysztof Liedel zwraca uwag na to, e ich strategie musz uwzgldnia nastpujce obserwacje: - informacja stanowi zasb strategiczny pastw i organizacji XXI wieku, - informacja i wynikajca z niej wiedza oraz technologie informatyczne stan si podstawowym czynnikiem wytwrczym, - wikszo dochodu pastwa zostanie uzyskana z szeroko rozumianego sektora informacyjnego, - procesy decyzyjne w innych sektorach gospodarki i ycia spoecznego uzalenione bd od systemw przetwarzania i przesyania informacji, - zakcenie prawidowoci dziaania systemw informacyjno-sterujcych nie wymaga wysokich nakadw materialnych, - rywalizacja pomidzy przeciwnikami przeniesie si na paszczyzn walki informacyjnej89. Jeeli wemiemy pod uwag, e bezpieczestwo wedug hierarchii A. Maslova jest drug potrzeb ludzk to wspczesne rzdy staj zatem przed nie lada wyzwaniem sprostania wymogom walki z wszelkiego typu intruzami, gangsterami informacyjnymi, ktrzy schowani w najdalszych zaktkach wiata oraz wyposaeni w nowoczesny sprzt komputerowy i Sie mog rzuca wyzwania najpotniejszym pastwom. Najwyszy czas by zredefiniowa pojcie wojny. Walka na naszych oczach przenosi si do wiata wirtualnego. Ten kto opanuj cywilizacj wirtualn bdzie w stanie rzdzi wiatem. Carl von Clausewitz, teoretyk sztuki wojennej mia twierdzi, e pokj jest tylko chwil przerwy miedzy kolejnymi konfliktami. Jeeli konwencjonalne rozumienie konfliktu odoymy na pk, to wydaj si, e nowoczenie rozumiana wojna nie zna adnych przerw. Na koniec warto raz jeszcze odda gos wybitnemu specjalicie od intryg na pograniczu prawa, polityki, sub specjalnych i biznesu by pozby si skrupuw i zarazem nadziei na to, e jakakolwiek informacja kiedykolwiek moe by bezpieczna. John Grisham tak sprowadza na ziemie wsplnikw najwikszej nowojorskiej kancelarii prawniczej: W swojej relacji, panie McAvoy, robi pan aluzj do pewnych spraw dotyczcych zabezpiecze w firmie Scully & Pershing. Czy moe pan powiedzie nam troch wicej. (...) Gdy chodzi o zabezpieczenia... Spotkaem si z tymi bandytami dziesi razy w czasie mojego pobytu w Nowym Jorku.(...) Robiem drobiazgowe notatki daty, miejsca, czas trwania, kto by, co mwi. Mj adwokat ma te notatki, FBI dostao kopi. Trzykrotnie otrzymywaem informacje, ktre mg zna tylko kto z firmy. Myl, e jest tu jeszcze inny szpieg. Bennie, to faszywe imi, wiedzia na przykad o magazynie penym dokumentw, daleko na poudniu. Podczas jednego ze spotka on i Nigel, inne faszywe imi, dali mi do zrozumienia, e zrobili postpy, jeli chodzi o rozpracowywanie zabezpiecze w magazynie. Wiedzieli o tajmy pokoju na siedemnastym pitrze. Bennie zna nazwiska wszystkich wsplnikw i wsppracownikw przydzielonych do sprawy (...) Da mi kopi pism procesowych, wnioskw, orzecze. Mam ponad szeset stron dokumentw z akt sdowych, ktre, jak wiecie, s szczeglnie
88 89

Wikipedia K. Liedel, op., cit. s. 30-31.

51

chronione. Trzy osoby po drugiej stronie stou zamurowao. (...) Informacja o tym, e jeden z modszych wsppracownikw skutecznie forsuj ich hermetyczny system bezpieczestwa, bya przeraajca. A teraz moliwe, e jest jeszcze jeden? (...) Po kilku kopotliwych sekundach Roy wsta, po nim Kyle, Delano i Wingate. aden ze wsplnikw nawet nie drgn, gdy Kyle i jego wita opuszczali sal90.

90

J. Grisham, op. cit., Warszawa 2009, s. 314-315.

52