Rwnanie Bernoulliego

str
h z
p
g
v
z
p
g
v
+ + + = + +
2
2
2
2
1
1
2
1
2 2

str
p p gz
v
p gz
v
A + + + = + +
2 2
2
2
1 1
2
1
2 2
1
2

,
hstr, Apstr straty tarcia na dugoci i straty tarcia lokalne opory miejscowe

str
sr sr
h z
p
g
v
z
p
g
v
A + + + = + +
2
2
2
2 2
1
1
2
1 1
2 2
o

o
,
o wspczynnik Coriolisa
Wynika ze zjawisk w przekroju normalnym do osi przewodu. W takim przekroju p=const, v=c. Rwnanie Bernouliego, ktre obowizuje dla
linii prdu tu jest odniesione dla caego przekroju przepywu.
Wspczynnik Coriolisa
Wspczynnik Coriolisa uwzgldnia rnic midzy energi kinetyczn rzeczywist, a odniesion do redniej prdkoci przepywu w
rurocigu.

2 2
3 2
sr sr
k
v
A
v
Q E
sr
= =
,
}
=
A
sr
vdA
A
v
1


} }
= =
A
k
dA
v v
vdA E
neu
2 2
3 2



3
3
3
3
1
2
2
sr
A
sr
A
k
k
v
dA v
A
v
A
dA
v
E
E
sr
neu
} }
= = =

o



Rodzaje przepyww lepkich, dowiadczenie Reynoldsa


Przepyw laminarny i turbulentny
Rodzaj przepywu okrela si w oparciu o warto tzw liczby Reynoldsa - Re.
Re=v.d/
W przepywie turbulentnym czsteczka cieczy posiada pulsacje prdkoci. W zasadzie jest to zawsze przepyw 3D. Z turbulencj zwizana
jest tzw. lepko turbulentna.
Liczba Reynoldsa przy ktrej zachodzi zmiana rodzaju ruchu nosi nazw liczby krytycznej Rekr. Nie jest to warto absolutna (cisa).
Szereg czynnikw ubocznych ma wpyw na jej warto:
- wlot do przewodu
- chropowato rury, miejscowe nierwnoci, drgania, zanieczyszczenia cieczy itp.
Czsto mwimy o dolnej i grnej liczbie Reynoldsa.
Rekr d warto, poniej ktrej nie udao si obserwowa ruchu burzliwego jako trwaego.
Rekr d=23002400
Rekr g nie ma mowy o przepywie laminarnym
Generalnie przejcie z laminarnego w turbulentny przy wikszej liczbie Reynoldsa. Z turbulentnego w laminarny przy mniejszej liczbie
Reynoldsa Rekr d.
Przepywy w przyrodzie
Woda t=10
o
C, v=1,31 10
-6
m
2
/s
d
[m]
Rekr=2300
v
kr
[m/s]
50000
v
kr
[m/s]
0,02 0,15 3,26
0,10 0,03 0,652
0,5 0,006 0,1304

W normalnych warunkach przepywy turbulentne s przepywami dominujcymi. Tylko w szczeglnych przypadkach moemy mwi o
przepywach laminarnych. Wystpuj one przy bardzo maych prdkociach i obszarach przepywu (np. szczeliny, oyska lizgowe, itp.).
Szczegowa analiza pola prdkoci w pobliu cianki wykazaa, e rzeczywisty przepyw skada si z podwarstwy laminarnej (gdzie jest
suszny model cieczy newtonowskiej), warstwy przejciowej i rdzenia turbulentnego. W takim modelu o stratach decyduje przede
wszystkim tzw. lepko turbulentna, ktra jest wielokrotnie wiksza od lepkoci przepywu laminarnego.
Przepywy turbulentne
Przy duych liczbach Reynoldsa (przepywy turbulentne), bezporednie rozwizanie rwna N-S wymaga stosowania bardzo gstych siatek,
co prowadzi do olbrzymiej liczby rwna. Ogranicza to stosowanie tego sposobu postpowania do analizy opywu dla bardzo prostych
geometrii. W literaturze do opisu przepyww turbulentnych wykorzystuje si rwnie rwnania Reynoldsa. Opieraj si one na
urednieniu prdkoci w ruchu burzliwym w oparciu o rwnania N-S. Prowadzi to do pojawienia si dodatkowego czonu po prawej stronie
ukadu rwna N-S. Czon ten nosi nazw tensora napre turbulentnych. W kartezjaskim ukadzie wsprzdnych oznacza to pojawienie
si 6 skadowych tensora napre turbulentnych. Rwnania Reynoldsa nie stanowi wic zamknitego ukadu rwna. Brak jest
przesanek fizycznych do okrelenia zwizkw napre turbulentnych z innymi wielkociami charakteryzujcymi pyn. Dla zamknicia
ukadu rwna zbudowano szereg hipotez, wicych naprenia turbulentne z parametrami przepywu i pynw.

Przepywy turbulentne hipotezy
Hipotezy te wykorzystuje si do rozwizania tzw. urednionych rwna N-S. W rwnaniach tych przyjmuje si, e naprenia styczne s
sum napre laminarnych i turbulentnych. Prowadzi to do zaoenia, e wspczynnik lepkoci (dynamiczny lub kinematyczny), mona
przedstawi jako sum dwch wspczynnikw laminarnego i turbulentnego. Rwnanie N-S ma wwczas posta:

V p F
dt
V d
T
2
) ( grad V + + =


Hipotezy dzieli si na:
- algebraiczne (zerorwnaniowe),
- jednorwnaniowe,
- dwurwnaniowe.

Model Prandtla hipoteza drogi mieszania
Dla przepywu trjwymiarowego ma on posta:

2
1
3
1
3
1
2
(
(

c
c
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
=
= =
j
i
i
i
j
i
j i
m T
x
u
x
u
x
u
l


Wskaniki i, j przyjmuj wartoci: 1,2,3 i odpowiadaj w ukadzie kartezjaskim wsprzdnym x,y,z. Wielko lm okrela drog mieszania i
przyjmuje si, e jest ona proporcjonalna do odlegoci od cianki ys. Dla przepywu jednowymiarowego, rwnanie (6.5) przyjmuje posta:

dy
du
y
dy
du
s
T
T
2 2
_
t
= =

Model dwurwnaniowy k-
Lepko burzliw okrela si w oparciu o kinetyczn energi turbulencji k i prdko dysspacji energii turbulencji c:

c


2
k
C
T
=
(1)

Energi i prdko wyznacza si w oparciu o rwnania rniczkowe. Dla przepywu dwuwymiarowego, rwnania te maj posta:
- rwnanie transportu energii:
c v
o
v
v
v
o
+
c
c
|
|
.
|

\
|
+ +
c
c
c
c
=
c
c
+
c
c
|
|
.
|

\
|
c
c
y
V
x
T
k
T T
k
y x
y
k
y
k
y y
k
V
x
k
V
2
2
2
1
(2)

- rwnanie prdkoci dyssypacji energii:

k
C C
k y y y y
V
x
V
y
V
x
T l
T T
y x
2
2
2
2
2
1 c
v
c c
o
v
v
c v
o
c c
c c
c c
+
c
c
|
|
.
|

\
|
+ +
c
c
c
c
=
c
c
+
c
c
|
|
.
|

\
|
c
c
(3)
Model k-
W rwnaniach (1) do (3), wystpuj 5 stae dowiadczalne: C, ok, oc, Ccl, Cc2. Cztery pierwsze stae przyjmuj odpowiednio wartoci: 0.09;
1.0; 1.2 1.3; 1.44. Co do ostatniej staej literatura podaje wartoci znacznie rnice si, w zakresie 1.92 do 0.18.
Model k-c, jest modelem, ktry modeluje przepyw w pewnej odlegoci od opywanej ciany (nie uwzgldnia istnienia podwarstwy
laminarnej). Dlatego warunek brzegowy nie jest stawiany bezporednia na ciance. Skadow styczn prdkoci w warstwie przy cianie
traktuje si jako znan. Najczciej zakada si, e jest to logarytmiczny rozkad prdkoci. Po rozwizaniu rwna (2) i (3) otrzymujemy
rozkad lepkoci turbulentnej w przepywie, co pozwala w nastpnych krokach rozwiza rwnania N-S. Metod najczciej stosowan w
rozwizywaniu tych rwna jest obecnie metoda objtoci skoczonych.
Metoda DNS (Direct Navier-Stocks)
H=0,05 m
l=0,1 m
Re=30000
N=8*10
7

Dt=48000

Metoda DNS, wymagania


Re=10
3
10
4
obliczenia moliwe przy wykorzystaniu superkomputerw

Re=10
7
10
9
- moliwe za ok. 50 lat, przy zaoeniu e co 6 lat istnie bdzie moliwo podwajania wzw siatek numerycznych.

( )
4
9
) (
3
e
l
DNS
R N ~ =
q
Zasada zachowania pdu i momentu pdu.
Rwnanie iloci ruchu reakcja hydrodynamiczna
Zmiana pdu
Rwnanie Eulera z II zasady dynamiki Newtona. Byo to tzw. podejcie rniczkowe. Zajmujemy si II zasad dynamiki Newtona, dla
cieczy, ale w ujciu cakowym chodzi o zasad zachowania pdu (momentu pdu)

pd to wektor v m = H
Zmiana iloci ruchu (pdu) w czasie
dt
dH
( pewnej masy m) rwna jest sumie si zewntrznych dziaajcych na t mas.

( )
i
F v m
dt
d
dt
d
E = =
H

Impuls dH masy dm wynosi:
dV v dm v d

= = H
gdzie: dV element objtoci, przy czym dm= dV

















Masa pynu w obszarze abcd ma impuls dV v d = H
v
2
dt
v
1
dt
h
d
g
c
a
e
f
b

v
1
v
2
}
= H
abcd
dV v

Ten element przemieszcza si w obranym obszarze w czasie t+dt zajmujc nowy obszar efgh.
Po czasie dt impuls ma warto:
( )
}
= + H
efgh
dV v dt t

Zmiana pdu po czasie dt wyniesie
( ) ( )
(
(

+
(
(

+ = H + H = H
} } } }
efcd abef dcgh efcd
dV v dV v dV v dV v t dt t d

jeli dt0, to dla }
2
1
v v dcgh
v v abef

i s to prdkoci stae, i wobec tego:

dt v A v dV v
abef
1 1
1
=
}


dt v A v dV v
abgh
2 2
2
=
}


Zmiana pdu, reakcja hydrodynamiczna
Jeli przepyw nie zmienia si w czasie ( przepyw stacjonarny) to:

( ) ( ) t v dt t v = + , std caki
}
efcd
dV v
s sobie rwne ( w obu nawiasach kwadratowych)
Uwzgldniajc powysze zaoenia upraszczajce zmiana pdu wyniesie:

( )dt v v A v v A d 1
1 1
2
2 2
= H
Jeli A2v2=A1v1=Q rwnanie cigoci, to ostatecznie uzyskuje si:
( ) ( ) 1 2 1 2 v v m v v Q
dt
d
= =
H

( ) F v v Q
dt
d
= =
H
1 2
Reakcja hydrodynamiczna
Sia F to suma wszystkich si ktre wystpuj w danym zjawisku. W naszym przypadku to siy masowe, powierzchniowe normalne
(styczne nie wystpuj bo zaoylimy ciecz idealn), oraz reakcja cian na ciecz. Reakcja ta nosi nazw reakcji hydrodynamicznej.
Wszdzie tam gdzie zachodzi zmiana pdu wystpuje reakcja hydrodynamiczna.


( )
1 2
x x x
v v Q F =


( )
1 2
y y y
v v Q F =

F sia reakcji cian na ciecz
Przepyw w przewodzie o zmiennym przekroju i przy zmianie kierunku
przepywu
1
2
1
2 2 2 1 1
v
A
A
v A v A v = =


( )
2
2
2
1 1 2 2
2
2 1
2
1
2
1
2
1
2
1
v v p p p v p v + = + = +


( ) | | cos cos
1 2 2 2 1 1
v v Q F A p A p x
x
= +


( )
1
sin
sin sin
1
0
2
1 1 1
v
y
v v Q
Qv F A p y
=
=

= +
|
| |

We wzorach powyej Fx, Fy siy dziaajce na ciecz.
Reakcja przewodu na przepywajca ciecz
Nas interesuj siy od cieczy, ktre s reakcj przewodu, przegrody na przepywajc ciecz reakcja hydrodynamiczna. Jest to wielkoci Fx,
Fy, ale ze znakiem przeciwnym.

( ) | | cos cos
1 2 1 1 2 2 1 1
v v v A A p A p F
x
=

| | sin sin
2
1 1 1 1
v A A p F
y
=

Jeli |=t, (A1=A2=C)
( ) 0 2
2
= + =
y x
F v p A F
, lub po pominiciu cinienia zewntrznego:
2
2 v A F
x
=

( ) | cos 1
2
+ = Av F

Zasady przy obliczaniu reakcji hydrodynamicznej
Przy korzystaniu z zasady zachowania pdu naley pamita o pewnych zasadach:
Powierzchnia kontrolna musi otacza obszar przepywu w obrbie ktrego nastpuje zmiana pdu.
Cz powierzchni kontrolnej powinna pokrywa si ze sztywn powierzchni ciany, pozostaa cz pokrywa si z lini
(powierzchni) prdu
Przekroje kontrolne prowadzimy prostopadle do kierunku przepywu.
Reakcja hydrodynamiczna wszdzie tam gdzie zmiana pdu strumienia rwna jest pochodnej pdu po czasie i zwrcona przeciwnie do
zwrotu geometrycznego przyrostu prdkoci

Zasada zachowania krtu
u=er --prdko unoszenia
w -- prdko wzgldna
c -- prdko bezwzgldna
c 2 skadowe
- na kierunek prdkoci unoszenia (prostopada do promienia) , cu
- rwnolega do promienia, cn
Momentu pdu wzgldem osi obrotu jest wynikiem zmiany tylko skadowej prostopadej do promienia. Rami momentu rwne jest
wartoci promienia.
Moment pdu (krt)
Krt jest iloczynem wektorowym pdu i wektora promienia. Wychodzc z tej definicji uzyskujemy:
( )
u
c Qr dt c Qr dt c Qr dt
c r c Qr dt c Q r c m r K
2 2 2 2 2 2 2 2
2 2 2 2 2 2 2 2 2
cos
2
sin
, sin
o o
t

= =
|
.
|

\
|
+ =
= = =


( )
u
c Qr dt c Qr dt c Qr dt
c r c Qr dt c Q r c m r K
1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1
cos
2
sin
, sin
o o
t

= =
|
.
|

\
|
+ =
= = =


Moment pdu, wzr Eulera
dt
K K
M
1 2

=

Wzr Eulera

( ) ( )
u u
c r c r Q c r c r Q M
1 1 2 2 2 1 1 2 2 2
cos cos = = o o


Moc e M N = to w pompie
ale w turbinie wirnik przejmuje energi pynu:
( )
2 2 2 1 1 1
cos cos o o c r c r Q M =


W maszynach roboczych pompach moment na wale powiksza krt przepywajcego pynu.
W silnikach (turbinach) krt pynu zmniejsza si, powodujc powstanie momentu na wale.

Trjkty prdkoci






Trjkty prdkoci maj rn posta. Np. dla pompy odrodkowej zachodzi zaleno: c1=c1u, oraz: c2=c2u. Dla pomp osiowych: u1=u2.
Wzory Carnota:

2
2
2
2
2
2 2 2 2
2
1
2
1
2
1 1 1 1
cos 2
cos 2
w c u c u
w c u c u
+ =
+ =
o
o


Mocnawalemaszynyprzepywowej
Prdkoci unoszenia wynosz odpowiednio:
1 1
u r = e
2 2
u r = e
a std:
( ) ( )
u u u u
c u c u Q c r c r Q M
1 1 2 2 1 1 2 2
1
= =
e


i dalej moc wynosi:
( )
u u
c u c u Q M N
1 1 2 2
= = e

Wykorzystujc wzory Carnota otrzymujemy:

|
|
.
|

\
|

+

=
2 2 2
2
2
2
1
2
1
2
2
2
1
2
2
w w u u c c
Q N

Wykorzystujc zwizek midzy gstoci, a ciarem waciwym: =/g, otrzymuje si z ostatniej zalenoci:

th
QH
g
w w
g
u u
g
c c
Q N =
|
|
.
|

\
|

+

=
2 2 2
2
2
2
1
2
1
2
2
2
1
2
2

w
1
c
1n
c
1
w
1uu
c
1u
u
1
w
2
c
2n
c
2
w
2uu
c
2u
u
2
gdzie: Hth [m] teoretyczna wysoko podnoszenia

|
|
.
|

\
|

g
c c
2
2
1
2
2
- dynamiczna wysoko podnoszenia

g
w w
g
u u
2 2
2
2
2
1
2
1
2
2

+

- potencjalna wysoko podnoszenia

Rwnania dynamiki cieczy newtonowskich
Podstawowe zaoenia rwna dynamiki
Rwnania z zasady zachowania pdu (iloci ruchu), lub bezporednio z drugiej zasady dynamiki Newtona. Zasada ta mwi, e
sia bezwadnoci jest w kadej chwili rwna sumie wszystkich si zewntrznych dziaajcych na dany element pynu. Jest to
sformuowanie dAlamberta. Rwnania wyprowadza bdziemy dla elementu pynu. Obowizywa bd one dla caego
rozpatrywanego obszaru przepywu.
Rwnania te mog mie posta cakow lub rniczkow. Posta cakowa wykorzystywana jest bezporednio do wyprowadzenia
zwizkw wynikajcych z zasady zachowania pdu i momentu pdu. Jeli do wyprowadzenia oglnych rwna wychodzi si
stosujc sformuowanie dAlamberta, otrzymujemy posta rniczkow rwna ruchu.
Na wybrany element pynu dziaaj wszystkie siy, ktre zostay zdefiniowane w czci 1. Te siy to siy masowe, powierzchniowe
normalne i styczne, oraz bezwadnoci. Rwnania zostan wyprowadzone przy zaoeniu, e ciecz jest nieciliwa, newtonowska.
Analizujemy siy wystpujcy na elemencie o wymiarach dxdydz.
Rwnania dynamiki, wyprowadzenie











Siy styczne
Cakowita sia powierzchniowa styczna wynosi:
dT = dT1 + dT2
Uwzgldniajc zalenoci dla si stycznych powierzchniowych cieczy newtonowskich otrzymujemy dla elementarnej powierzchni dxdy:
z
dT
dz

y
x
q
y
dxdy
pdxd
z
v
y
dx
--
dT
1
dy


dxdy dz
z
V
V
z
dxdy
z
V
dT
y
y
y
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
= q q
(1)

Po wykonaniu rniczkowania wyraenia w nawiasie po prawej stronie ostatniej zalenoci i uporzdkowaniu cakowita sia styczna wynosi:

2
2
z
V
dxdydz dT
y
c
c
=q
(2)
Rwnania dynamiki Naviera-Stokesa
Sumujc wszystkie siy dziaajce na analizowany element pynu uzyskujemy:
2
2
z
V
dxdydz dxdydz q dxdz dy
y
p
p pdxdz dxdydz
dt
dV
y
y
y
c
c
+ +
|
|
.
|

\
|
c
c
+ = q

Po wykonaniu mnoenia, uporzdkowaniu i podzieleniu obu stron przez dxdydz otrzymujemy:

2
2
1
z
V
q
y
p
dt
dV
y
y
y
c
c
+ +
c
c
=

(3)
|
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
x
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
x x x
x
x
z
x
y
x
x
x
v

|
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
y
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
y y y
y
y
z
y
y
y
x
y
v

(4)

|
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
z
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
z z z
z
z
z
z
y
z
x
z
v

Wyraenie po lewej stronie przedstawia sum pochodnej lokalnej i konwekcyjnej.
W zapisie wektorowym ostatni ukad rwna ma posta:

( ) V V p q
dt
V d

div grad
3
1
grad
1
2
v v

+ V + =
(5)

Ostatni czon po prawej stronie rwnania (5) odnosi si do przepyww pynw ciliwych. Dla pynw nieciliwych, divV

=0 i czon ten
jest rwny zero. Rwnanie N-S jest bilansem si dziaajcych w cieczach rzeczywistych. W analizie przepywu cieczy rzeczywistych,
przyjmuje si z zasady, e siy masowe s znane. Wobec tego w ukadzie rwna (4) wystpuj cztery niewiadome: 3 skadowe pola
prdkoci i cinienie. Rwnaniem zamykajcym ten ukad rwna jest znane rwnanie cigoci w postaci:

0 =
c
c
+
c
c
+
c
c
z
V
y
V
x
V
z
y
x

Rwnania dynamiki cieczy idealnej, rwnanie Eulera

Dla cieczy idealnych v=0, i wwczas rwnanie N-S przechodzi w znane rwnanie dynamiki cieczy idealnych, ktre nosi nazw rwnania
Eulera. W zapisie wektorowym dla cieczy nieciliwych rwnanie to ma posta:

p q
dt
V d
grad
1

(6)
Rwnaniem zamykajcym rwnanie Eulera jest rwnanie cigoci.

Rwnania hydrostatyki
Jeli teraz zaoymy, e ciecz jest w spoczynku, tzn. wektor prdkoci V=0, otrzymamy rwnania hydrostatyki. Rwnania te w zapisie
skalarnym maja posta:
x
p
q
x
c
c
=

1
y
p
q
y
c
c
=

1 (7)
z
p
q
z
c
c
=

1
lub w postaci wektorowej:


p q grad
1

(8)
Zagadnieniami hydrostatyki zajmiemy si bardziej szczegowo w nastpnych czciach tego opracowania.
W wielu zagadnieniach technicznych pomija si wpyw si masowych. Ma to miejsce np. w hydraulice siowej, gdzie te siy s pomijalnie
mae w stosunku do si cinienia. Lewa strona ukadu rwna (7), przyjmuje wwczas wartoci zerowe. Z otrzymanych rwna
rniczkowych wynika, e cinienie jest stae w caym rozpatrywanym obszarze pynu. Jest to treci znanego prawa Pascala.

Wypr, rwnowaga cia pywajcych
Wypr

Sia wyporu
Moemy zapisa:
}
=
A
zdA n N

}
=
A
zdA n r M

( )
z y x
N N N N , ,

y s y y
x s x x
A z N N
A z N N
y
x
= =
= =

2 1
2 1

Skadowe poziome Nx, Ny=0, bo napr z dwch stron, rzuty ciaa na odpowiednie paszczyzny s takie same, a wielko naporu zaley od
pola rzutu i wsprzdnej rodka geometrycznego pola rzutu.
Sia wyporu hydrostatycznego
1
1
V zdA N
z
= =
}
gdzie V1 objto supa cieczy nad ciaem
2
2
V zdA N
z
= =
}
gdzie V2 = V1+Vciaa
S2 -rzut taki sam dla czci konturu dolnego i grnego
( )
1 2
2 1
V V N N W N
z z z
= = =

gdzie V2 V1=V
V N W
z
= =
- wypr hydrostatyczny
V W =
W - rwna si ciarowi cieczy o objtoci wypartej przez to ciao
Warunki pywalnoci
Na ciao prcz siy wyporu dziaa sia cikoci ciaa G
Sia wypadkowa
W G G =
1
- prawo Archimedesa
c c
V G V W = =

Od wartoci G1 zale warunki pywania:
I G1 = 0; G=W
c c
V V =
V=Vc, =c stan rwnowagi ciao zanurzone na dowolnej gbokoci

II G1>0; G>W
c c
V V <

V V
c
>
>
c
- ciao tonie
III G1<0; G<W
1. < =
c c
V V ciao wynurza si, przy czym trwa to do osignicia stanu rwnowagi tzn. wtedy kiedy G=W,
2.
}
V V
c
c
>
<
ciao czciowo wynurzone (Statki!)
Mwimy, e ciao pywa, gdy jest wynurzone czciowo nad jej powierzchni, lub zanurzone cakowicie utrzymuje okrelone pooenie.
Stateczno cia pywajcych, ciaa zanurzone
Jest to zdolno powrotu ciaa pywajcego do pooenia pierwotnego po uprzednim jego wychyleniu ze stanu rwnowagi. Ma
to zwizek z kierunkami dziaania si.
Siy G i W przechodz przez rodek cikoci zG i rodek wyporu zB
G w rodku cikoci ciaa
W przez punkt bdcy rodkiem wyporu s to wsprzdne rodka objtoci czci ciaa zanurzonego.
Aby bya rwnowaga G=W i musz dziaa wzdu tej samej prostej.
Ale to nie jest warunek wystarczajcy aby ciao zanurzone byo stateczne. O statecznoci decyduje wysoko pooenia rodka
cikoci zG i pooenie rodka wyporu zB
zG>zB brak statecznoci
zG=zB stateczno chwiejna
zG<zB rwnowaga trwaa ciao stateczne

Stateczno cia pywajcych, czciowo wynurzonych







Kryteria statecznoci
W analizie statecznoci zakadamy e: W G = const G =
zmieni si natomiast ksztat ciaa pywajcego, a tym samym pooenie rodka wyporu. Siy wyporu i cikoci nie dziaaj wzdu tej
samej linii (rys.2). Pojawia si moment pary si. Moment ten moe przeciwdziaa dalszemu przechyowi lub go pogbia. Zaley to od
znaku tego momentu.
ci stateczno brak 0
rwnowaga 0
stateczny 0
sin
<
=
>
=
m
m
m
m W M
p

obojtna
Punkt M metacentrum. Jest to punkt przecicia linii dziaania siy wyporu z paszczyzn symetrii ciaa pywajcego. Odlego tego
punktu od wsprzdnej wysokoci rodka cikoci nosi nazw wysokoci metacentrycznej. Gdy kt przechyu zmierza do zera, punkt
M zmierza do punktu M0. Odlego GM0=m0 nosi nazw wysokoci metacentrycznej.
Dla przypadku granicznego, gdy kt przechyu zmierza do 0 wysoko metacentryczna wynosi:


Stateczno
Wielko momentu wzgldem osi o-x wynikajcego z przesunicia si pooenia rodka wyporu:
( )
x B B
M z z W =


Moment ten jest rwnowaony przez moment klina wynurzonego i zanurzonego MX. Elementarny sia wyporu od klina wynurzonego
lub zanurzonego wynosi:

V
I
r z r z GM
x
o G o B
= + =
dA y dW A =
Siy te s rwne co do wartoci lecz przeciwnie skierowane. Moment od tych si ma posta
dA y ydW dM
x
A = =
2
2 2

Wyraenie y(A)dA jest elementarn objtoci klina wynurzonego lub zanurzonego. Moment cakowity wynosi:
x x
I dF y M A = A =
}
2
2


Kryteria statecznoci
Jeli W=V to wwczas otrzymuje si:
V
I
z z I z z V
x
B B x B B


A = A =

IX moment bezwadnoci wodnicy pywania.
Wodnica pywania to powierzchnia utworzona z przecicia paszczyzny swobodnej powierzchni wodnej z powierzchni ciaa
pywajcego czciowo wynurzonego.
Z drugiej strony, dla maych wartoci A w oparciu o rysunek uzyskuje si:
( )

A + = m a z z
B B

V
I
m a
x
= +

0 , 0 , > < < = m a z z a
V
I
m
B G
x
Jeli rodek wyporu jest pooony niej ni rodek cikoci (co ma miejsce w budowie okrtw) tzn :
B G
z z > to znaczy: a>0 to aby ciao (statek ) by stateczny musi zachodzi warunek:
m>0 i
a
V
I
x
>

Rami prostujce.
Zgodnie z rys. zmiana ksztatu powoduje zmian wsprzdnych rodka wyporu (rys. 1), co prowadzi do powstania momentu pary si.
Moment ten okrela zaleno:

u = u V =
u
sin ) ( ) ( GM W l g M

V [m
3
] objto zanurzonej czci kaduba statku,
l [m] rami pary si dziaajcych na przechylony statek (rys. 1).
Ze wzoru wynika, e moment prostujcy jest funkcj kta przechyu, a jego warto zaley od wartoci ramienia momentu pary si
l(u). Rami to zmienia si wraz ze zmian kta przechyu. Przebieg tej zalenoci od kta przechylenia statku decyduje o
bezpieczestwie statku w rzeczywistych warunkach eksploatacji. Dla kadego statku, ktry posiada certyfikat bezpieczestwa, przebieg
tej krzywej musi spenia wymagania instytucji klasyfikacyjnej.

Krzywa ramion prostujcych

Zwizek midzy krzyw ramion, a wysokoci metacentryczn
Istnieje cisa wspzaleno midzy przebiegiem krzywej ramion, a wysokoci metacentryczn. Z rwnania wynika, e:
u = u
u
sin ) ( ) ( GM l

Pochodna krzywej l po kcie przechyu ma posta:
u + u
u
=
u
u
u
u
cos ) ( sin
) ( ) (
GM
d
GM d
d
dl

Jeli kt przechyu zmierza do zera, punkt GMu zmierza do punktu GM0. Warto tej pochodnej dla kta przechyu u=0, wyniesie wic:

0
) 0 (
GM
d
dl
=
u
= u

Styczna do krzywej ramion przy zerowym kcie przechyu pozwala na okrelenie wysokoci metacentrycznej. Zachodzi rwnie
zaleno:
u =
u
= tg
l
rd
GM
1
0
Wykorzystuje si j do analiz statecznoci przy maych ktach przechyu
Napr hydrostatyczny
Napr na ciany paskie









Elementarna si naporu dN na element powierzchni dA wynosi:
zdA n pdA n N d = =
(1)
gdzie: n wersor jednostkowy, prostopady do elemantu powierzchni.
jeli cinienie na zewntrz jest rwne pb to elementarny napr wynosi (przy pominiciu w dalszych rozwaaniach zapisu wektorowego)
( )dA z g p dN
b
+ =
(2)
lub bez uwzgldnienia cinienia atmosferycznego:
zdA g dN = ; (3)
Napr cakowity na powierzchni A wynosi:
}
=
A
zdA g N (4
Caka: A z zdA
s
=
}

okrela moment statyczny powierzchni A, wzgldem osi lecej na powierzchni wody. Mona j zastpi iloczynem pola powierzchni i
odlegoci rodka geometrycznego tej powierzchni od paszczyzny wody:
A z zdA
s
=
}

Uwzgldniajc powysze mona napisa, e napr (bez uwzgldnienia cinienia atmosferycznego) wynosi:
A gz N
s
= (5)
Napr rwny jest wic ciarowi supa cieczy, ktrego podstaw jest dana cian a wysoko gbokoci rodka geometrycznego od
zwierciada cieczy.
Napr na ciany paskie, punkt przyoenia siy naporu
Punkt przyoenia siy naporu nosi nazw rodka naporu.
Poniewa interesuj nas odlego przyoenia siy od osi o-x i o-y to mona zapisa, e:
}
}
=
}
=
A
A
n
A
N
zdA
yzdA
y yzdA N y ;
(8)
}
}
=
}
=
A
A
n
A
N
zdA
xzdA
x xzdA N x ;
(8A)
Punkt przyoenia siy naporu
Uwzgldniajc zwizek geometryczny midzy wielkociami z i y

o sin = y z

z rwnania (8), uzyskujemy:
A y
A y I
A y
I
ydA
dA y
y
s
s os
s
ox
A
A
N

+
= =
}
}
2
2
sin
sin
o
o

czyli ostatecznie otrzymujemy:
A y
I
y y
s
os
s N

+ =
(9) gdzie
s N
y y > !
Podobnie postpujc dla wsprzdnej xN, wykorzystujc rwnanie (8a), otrzymujemy:

A y
I
dA y
dA xy
x
s
xy
A
N
= =
}
}
o
o
sin
sin
gdzie A y x I I
s s y x xy
o o
+ =
i ostatecznie:
A y
I
x x
s
y x
s N
o o
+ =
Ixy biegunowy moment bezwadnoci wzgldem osi xy
o
x y
I
0
- biegunowy moment bezwadnoci wzgldem osi przechodzcej przez rodek geometryczny figury, rwnolegej do osi xy.
Wsprzdna wysokoci punktu przyoenia
Wsprzdn wysokoci zN, okrelimy, wykorzystujc zaleno (9). Jeeli:
o sin
N N
y z =

podstawiajc za yN wyraenie (9) mamy:

A z
I
z
A
z
I
y z
s
os
s
s
os
s N
o
o
o
o
2
sin
sin
sin
sin

+ =

+ =
(10)
Parcie na dno paska ciana
ghA A gz N
s
=
gdzie :
h wysoko supa cieczy.



Paradoks hydrostatyczny
Jeli pole i wysoko supa jest taka sama to parcie nie zmienia si paradoks hydrostatyczny (parcie nie zaley od iloci wody i ksztatu
naczynia).











Napr na powierzchnie zakrzywione








dA gz dN =
x x
zdA zdA dN o = = cos

z z
zdA zdA dN o = = sin

Skadowa pozioma rwnolega do osi x:
x s x
A z N =

Skadowa pionowa:
V dV zdA N
V
z z
= = =
} }
- ciar cieczy nad powierzchni krzyw
Skadowa pozioma rwnolega do osi y:
A A
h
dA
dA
dN
dN

dN
dA
dA

dA
x

z

y s y
A z N =

Skadowe poziome parcia na powierzchnie zakrzywion s rwne parciu na odpowiadajce im pionowe rzuty tej powierzchni. Skadowa
pionowa rwna jest ciarowi cieczy ograniczonej od dou t powierzchnia krzyw.

Punkt przyoenia siy naporu
Punkt przyoenia skadowej poziomej (wsprzdna pionowa) okrela si tak jak w przypadku parcia na cian pask:
z s
s
s N
A z
I
z z

+ =

gdzie:
Is, moment bezwadnoci powierzchni rzutu, wzgldem osi przechodzcej przez rodek geometryczny tej powierzchni rzutu,
zs - wsprzdna rodka geometrycznego tej powierzchni rzutu.
Skadowa pozioma xN okrela si z rwnania momentw:
z
z
N
N
xdN
x
}
=
a std wynika bezporednio:
V
xdV
x
N
}
=

czyli, Nz przechodzi przez p. So, bdcy rodkiem cikoci obszaru cieczy, wywierajcej napr.
Napr ujemny
W praktyce wystpuje bardzo czsto przypadek tzw. naporu ujemnego. Skadowa pionowa ma wwczas zwrot skierowany do gry.
Zachodzi to wwczas, gdy ciecz napiera na cianki naczynia od dou. (dno naczynia ma powierzchni wiksz ni powierzchnia paszczyzny
cieczy w tym naczyniu). Skadow pionow tego naporu okrela si tak, jak gdyby ciecz znajdowaa si nad t powierzchni. Skadowe
poziome maj znak zawsze dodatni.












P
z
Rwnanie cigoci. Zasada zachowania masy
Natenie przepywu










dA n dA V V
n
= = | cos

Ilo cieczy dQ przepywajcej przez element powierzchni ds. wynosi:
dA V dA V dA V dQ
n
= = = | cos

Dla caej powierzchni A:
}
=
A
n
dA V Q

Gdzie:
Vn rozkad skadowej normalnej prdkoci na powierzchni A.
Jeli operujemy prdkoci redni, wwczas objtociowe natenie przepywu moemy wyrazi jako:
}
=
=
A
n
dA V
A
V
gdzie A V Q
1

Natenie masowe strumie masy ( ) t p, =
}
}
}
= =
A
A
n
n
dA
dA V
V dA V M

;

Natenie ciarowe
}
=
A
n
dA v g G















V
t
V

N

t

v
n
A

P

dA

(

= = =
s
N
G
s
kg
M
s
m
Q
Q g gM G Q M
, ,
,
3


Rwnanie cigoci











dxdydzdt
x
V
dydzdt dx
x
V
V dt dydz V
x x
x x
c
c
=
|
.
|

\
|
c
c
+

Uwzgldniajc pozostae kierunki otrzymujemy:
dt dxdydz
y
V
y

c
c
dt dxdydz
x
V
x

c
c

(1)

Suma tych trzech wielkoci musi by rwna zmianie masy zawartej w objtoci prostopadocianu. Zmiana masy moe by wynikiem tylko
zmiany gstoci.
dxdydzdt
dt
d

Po przeniesieniu i uproszczeniu przez dx, dy, dz, dt otrzymujemy:
0 =
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+
z
V
y
V
x
V
dt
d
z y x

(3)
lub w zapisie wektorowym:
( ) 0 div = + V
dt
d

Wykorzystujc pojcie pochodnej lokalnej i unoszenia, pierwsze wyraenie w ostatniej zalenoci mona zapisa inaczej i wwczas:
( ) 0 div grad = + +
c
c
V V
t

jeli =const to mamy pyn nieciliwy i wwczas:




V
x













y
x
z
V
x
dx
dz
dy
dx
x
V
V
x
x
c
c
+

dt dxdydz
z
V
z

c
c

( ) 0 div = V

Rwnanie cigoci, przepyw jednowymiarowy
Dla przepywu jednowymiarowego mona wic zapisa w oparciu o rwnanie (3):
0 =
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
s
A
V
s
V
A
s
AV
t
A


W ostatniej zalenoci wyraenie
s
A
V
c
c

, wynika z faktu, e przekrj A, jest zaleny od od zmiennej kierunkowej s. W formie skrtowej

rwnanie cigoci dla przeplywu jednowymiarowego ma psta:
( )
0 =
c
c
+
c
c
s
VA
t
A


Jeli =const to wwczas mona napisa:
AV=C
czyli e, objtociowe natenie przepywu
C V A Q = =
gdzie V - prdko rednia
Prdko redni mona wyznaczy z zalenoci:
}
= =
A
dA A V
A
V
A
Q
V ) (
1

Przykad wykorzystania:
Jeli mamy przepyw przez rurocig o zmiennym polu przekroju, to z rwnania cigoci bezporednio wana jest zaleno: A1V1=A2V2.
Rwnanie Bernoulliego
Caka rwnania Eulera
Konieczne warunki cakowania rwna dynamiki pynw idealnych (rwna Eulera)
1) Pole si masowych polem potencjalnym

U q grad =

( )
z y x
q q q q , ,

2) Przepyw ustalony
0 =
c
c
=
c
c
=
c
c
t
v
t
v
t
v
z y x

3) Pyn nieciliwy (C staa dla linii prdu)
( ) C p, =
4) Linie prdu pokrywaj si z torami elementu pynu tzn. analizujemy jedn lini prdu
Rwnanie Eulera
x
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
x
x
z
x
y
x
x
x
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c

1

y
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
y
y
z
y
y
y
x
y
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c

1
(4)

z
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
z
z
z
z
y
z
x
z
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c

1

Wyraenie po lewej stronie przedstawia sum pochodnej lokalnej i konwekcyjnej.
W zapisie wektorowym ostatni ukad rwna ma posta:
p q
dt
V d
grad
1

Cakowanie rwna Eulera
dx
x
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
x
x
z
x
y
x
x
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c

1

dy
y
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
y
y
z
y
y
y
x
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c

1

dz
z
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
z
z
z
z
y
z
x
c
c
=
c
c
+
c
c
+
c
c

1
dodajc stronami otrzymujemy:
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
+ + =
= |
.
|

\
|
+
c
c
+
|
|
.
|

\
|
+
c
c
+
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
dz
z
p
dy
y
p
dx
x
p
dz
z
q dy
y
q dx
x
q
dz
x
z
v
x
v dy
x
y
v
x
v dx
z
x
v
z
v
y
x
v
y
v
x
x
v
x
v

1

Cakowanie rwna Eulera
Wykorzystujc rwnanie linii prdu dla przepywu ustalonego:
z
v
dz
y
v
dy
x
v
dx
= =
;
dx v dz v
dz v dy v
dx v dy v
z x
y z
y x
=
=
=

wyraenia w nawiasach lewej strony rwnania (1) mona przeksztaci. Dla pierwszego wyraenia w nawiasie si:
dx
z
v
v
y
v
v
x
v
v
x
z
x
y
x
x |
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
= dx
z
v
dx
dz
v
y
v
dx
dy
v
x
v
v
x
x
x
x
x
x

|
|
.
|

\
|
= =
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
2
2
x
x x
x x x
x
v
d dv v dz
z
v
dy
y
v
dx
x
v
v

i odpowiednio dla pozostaych:

|
|
.
|

\
|
2
2
y
v
d


|
|
.
|

\
|
2
2
z
v
d

Rwnanie Bernoulliego

dp
dU
v v v
d
z y x
=
|
|
.
|

\
| + +
2
2 2 2

2 2 2 2
v v v v
z y x
= + +

lub:
0
2
2
= +
|
|
.
|

\
|

dp
dU
v
d

}
= + const U
dp v
2
2

jeeli:
gz U =
, a =const,
C gz
p v
= + +
2
2

const z
p
g
v
= + +
2
2

C z p
v
= + +

2
2

Rwnanie Bernoulliego dla gazw
W przypadku gazw mona pomin oddziaywanie si cikoci tj.
qx= qy= qz=0 I std rwnanie Bernoulliego ma posta:

}
= + C
dp v
2
2
(2)
lub:

C
dp v
d = +
|
|
.
|

\
|
2
2 (2a)
W przypadku gazw naley uwzgldni zaleno midzy cinieniem, a gstoci.
Jeli zaoymy przepyw z przemian adiabatyczn, to dla tej przemiany zachodzi warunek:
const V p =
_
, lub:
C
p
=
_

Ostatnia posta wynika z rwnania stanu Clapeyrona i uwzgldnieniu zwizku midzy gstoci , a objtoci waciw v. (objto
waciwa jest odwrotnoci gstoci v=1/).
Dla przemiany adiabatycznej uzyskuje si wic:
_
_

p p
=
0
0 , a std :
_
_

=
0
0
p
p

Obliczajc rniczk ostatniego wyraenia, a nastpnie dzielc przez i cakujc otrzymuje si:
C
p
C
p
C
p
d
p dp
+

= +

= +

= =

} }
_
_

_
_

_
_

_
_
_
_
_
_
1 1 1
1 1
0
0 2
0
0
gdzie:
V - objto,
wykadnik adiabaty
Czyli przy wykorzystaniu zalenoci (2), dla przepywu z przemian adiabatyczn rwnanie Bernoulliego ma posta:
C
p v
=

+
_
_
1 2
2

Rwnanie Bernoulliego, zasada zachowania energii
Rwnanie Bernoulliego, jako zasad zachowania energii mona wyprowadzi w znacznie prostszy sposb. Element cieczy o masie m
posiada energi kinetyczn 0,5mv
2
, potencjaln mgz i energi potencjaln cinienia pV. Suma tych trzech postaci energii musi by staa:

C pV mgz
v m
= + +

2
2

Jeli V=mv=m/, to wwczas otrzymujemy:

C
m
p mgz
v m
= + +

2
2

Po podzieleniu ostatniej zalenoci przez mas m, otrzymujemy bezporednio rwnanie Bernoulliego:

C
p
gz
v
= + +
2
2

Rwnanie Bernoulliego,interpretacja
Rwnanie Bernoulliego moe by zapisane w trzech rwnowanych sobie postaciach. Wszystkie one wyraaj ta sam zasad zachowania
energii, ale ta energia wyraona jest w rnych jednostkach: m
2
s
-2
; kg.s
-2
m
-1
(Pa); m.
C p z
V
C p gz
V
= + + = + +

2
;
1
2
2 2

C z
g
p
g
V
= + +
2
2

Jest to suma rnych rodzajw energii (na jednostk masy) poruszajcego si pynu. Mona to te powiedzie, e RB wyraa zasad
zachowania energii w odniesieniu do cieczy idealnych, ruchu ustalonym, wystpuj tylko siy cikoci i cinienia.

Energia
Wysoko
gz potencjalna z pooenia
2
2
1
V - kinetyczna
g
V
2
2
- prdkoci

p
- cinienia (wewntrzna)

p
- cinienia


Zastosowania RB, wypyw przez may otwr








Piszc rwnanie Bernoulliego dla wydzielonej powierzchni kontroln strugi otrzymujemy:
( )
o o
z
p
g
V
H z
p
g
V
+ + = + + +

3
2
3 1
2
1
2 2

przy czym dla przyjtego modelu zachodzi: p1=p3=pb i V1~0 i wobec tego otrzymuje si ostatecznie zaleno na prdko wypywu
cieczy przez may otwr.


gH v 2
3
=

Otrzymana zaleno nosi nazw wzoru Torricellego.
Wypyw ze zbiornika, kontrakcja
W warunkach rzeczywistych przekrj strugi wypywajcej nie jest rwny przekrojowi otworu, a poza tym rozkad prdkoci w strudze
nie jest rozkadem jednorodnym. Aby uwzgldni te zmiany wprowadza si dwa wspczynniki poprawkowe:
| wspczynnik kontrakcji
1
'
s =
A
A
|
okrelany jest dowiadczalnie lub analitycznie rozpatrujc przepyw trjwymiarowy. Powodem przewenia pola
przekroju strugi s siy bezwadnoci. Siy te wystpuj poniewa mamy gwatowne przypieszenie prdkoci przy wypywie przez may
otwr. Zmiana prdkoci i cinienia nie moe odby si w sposb gwatowny. Do zmian potrzebna jest pewna droga.
Wspczynnik kontrakcji jest przede wszystkim funkcj ksztatu otworu.
|=f(ksztatu)
p
b
A
1
H

z
0

h

A
3
p
b
2

0

0

1

1

Wypyw ze zbiornika, wspczynnik wypywu
Poniewa prdko w strudze nie jest prdkoci jednorodn, rzeczywista rednia prdko wypywu jest mniejsza od teoretycznej:
VR=Vt. Oczywistym jest, e VR<Vt i wspczynnik prdkoci wynosi:
1 s =
t
R
V
V
o

Na wielko wspczynnika prdkoci wpywa lepko cieczy, oraz ksztat otworu. Rzeczywiste natenie wypywu wynosi:
t R
Q Q =o|

Iloczyn wspczynnika kontrakcji i prdkoci nosi nazw wspczynnika wypywu
=
Aby zmniejszy straty przy wypywie z zbiornikw stosuje si rne ksztaty otworw. Nosz one nazw przystawek.
Podstawy teorii pl.
Zmienne Eulera i Lagrangea
Pola w mechanice pynw
1. Pole skalarne S - okrela warto, nie zaley od kierunku (cinienie, temperatura, potencja)
S =S(x,y,z) - pole stacjonarne, ustalone
S=const pole jednorodne,
S=s(x,y,z,t) pole niestacjonarne, niejednorodne
3. Pole wektorowe W okrela warto i kierunek dziaania (sia, prdko)

z y x
z y x
W k W j W i W
W W W W

+ + =
) , , (

3. Pole tensorowe okrela warto i orientacj w przestrzeni (naprenia, gradient prdkoci)
Operacje na wektorach i skalarach, pola potencjalne
Operator rniczkowy nabla:
z y x
k j
c
c
+
c
c
+
c
c
V

i

Dziaajc operatorem nabla na pole skalarne otrzymujemy pole wektorowe:
gradS
S
k
S
j
S
S
z y x

c
c
+
c
c
+
c
c
V

i ) (

Gradient skalara to wektor prostopady do powierzchni izoskalarnej (powierzchnia izoskalarna to zbir punktw o staej wartoci skalara).
Stosujc operacj gradientu na wektorze otrzymujemy pole tensorowe.
Pole potencjalne, potencja
Kademu polu skalarnemu mona przyporzdkowa pole wektorowe W. Operacja odwrotna nie zawsze jest moliwa. Aby polu
wektorowemu mona byo przyporzdkowa pole skalarne, pole wektorowe musi posiada potencja.
) , , ( ) , , ( ) , , ( z y x W k z y x W j z y x W i W
z y x

+ + =

Potencja to taka funkcja e zachodz zalenoci:
z z y y x x
W W W czyli
z
k
y
j
x
i grad W
c
c
c
c
c
c
= = =
c
c
+
c
c
+
c
c
= =

; ; :


Warunkiem dostatecznym, aby pole wektorowe byo polem potencjalnym jest:
Warunek konieczny wystpienia potencjau
Aby pole wektorowe byo polem potencjalnym musi wystpi warunek:
0 = V = W W rot


Gdzie:
z y x
z y x
W W W
k j i
W
c
c
c
c
c
c
= V

Iloczyn skalarny operatora nabla i wektora W nosi nazw diwergencji (div).
z
W
y
W
x
W
W W div
z
y
x
c
c
+
c
c
+
c
c
= V =


Zmienne Lagrangea







Biece wsp. punktu elementu pynu zale nie tylko od geometrii przepywu ale i od chwili to.
Matematycznie mona napisa:
( )
( )
( ) t c b a z z
t c b a y y
t c b a x x
, , ,
, , ,
, , ,
=
=
=

Zmienne Lagrangea, skadowe pola prdkoci i przypiesze
Skadowe pola prdkoci maj posta:
( )
,
, , ,
t
t c b a x
V
x
c
c
=

( )
t
t c b a y
V
y
c
c
=
, , ,
, ( )
t
t c b a z
V
z
c
c
=
, , , (1)
a skadowe pola przypiesze :
Z
Y
P
o
(t
o
)
P(t)
V
o

x
y
z
b
X
c
( )
,
, , ,
2
2
t
t c b a x
t
V
a
x
x
c
c
=
c
c
=
( )
,
, , ,
2
2
t
t c b a y
t
V
a
y
y
c
c
=
c
c
=
az=....
Zmienne Eulera
W obszarze pynu, wybieramy punkt M(x,y,z). Przez punkt ten przechodz kolejne elementy pynu (kolejne czsteczki). Prdkoci s funkcj
pooenia tego punktu (x,y,z) i czasu t.
( ) t z y x V V , , , =

( ) t z y x , , , =

( ) t z y x , , , =

Skadowe wektora prdkoci s funkcj pooenia i czasu t:
( )
( )
( ) t z y x V V
t z y x V V
t z y x V V
z z
y y
x x
, , ,
, , ,
, , ,
=
=
=

jeeli x,y,z=c, t=c prdko rnych czsteczek w wybranym punkcie
x,y,z=c, t=c prdko wszystkich czsteczek w czasie t.
Skadowe przypieszenia wynosz:
dt
dv
a
x
x
=
,
dt
dv
a
y
y
=
,
dt
dv
a
z
z
=

Zmienne Eulera, pochodne pola prdkoci
Dla okrelenia przypieszenia dla czsteczki, ktra w danej chwili przepywa przez obrany punkt, naley przyj zmian wsp. x,y,z, bowiem
czsteczka ta zmienia swoje pooenie
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
x x x x
x

c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
y y y y
y

c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
z z z z
z

c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

czyli
z
x
y
x
x
x x
x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

z
y
y
y
x
y y
y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

z
z
y
z
x
z z
z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

W formie wektorowej, ostatnie trzy zalenoci maja posta:
z y x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a
c
c
+
c
c
+
c
c
+
c
c
=

Prawa strona powyszych rwna suma dwu pochodnych
t
V
c
c
- pochodna lokalne, miejscowa. Zmiana prdkoci z czasem w danym punkcie (charakteryzuje niestacjonarnoci przepywu)
z y x
V
z
V
V
y
V
V
x
V

c
c
+
c
c
+
c
c
- pochodna unoszenia (konwekcyjna). Charakteryzuje zmian prdkoci cieczy, zwizanej z
przemieszczeniem si czsteczki. Odnosi si do niejednorodnoci pola.
Suma dwu pochodnych nosi nazw pochodnej wdrownej, materialnej (substancjalna
Linie prdu, tor elementu
Pole prdkoci jest polem wektorowym
k V j V i V V
z y x
+ + =

Z polem wektorowym zwizane jest std pojcie linii prdu
Jest to linia, do ktrej w kadym punkcie jest styczny wektor prdkoci. W zapisie matematycznym ma to posta:
0 = V s d lub:
0 =
z y x
V V V
dz dy dx
k j i

ds. jest to wektor element linii prdu.
Przy ustalonej prdkoci V=const linie prdu pokrywaj si z torem elementu pynu i linie nie mog si przecina (ruch ustalony, tor i
element pokrywaj si).
z y x
V
dz
V
dy
V
dx
= =
- rwnanie rniczkowe linii prdu
dt
V
dz
V
dy
V
dx
z y x
= = =
- rwnanie toru elementu pynu

Rwnanie Naviera-Stokesa, forma bezwymiarowa
Dla wielkoci bezwymiarowych rwnanie N-S przyjmie posta:

|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c

2
2
2
2
2
2
1
y
V
x
V
L
V
x
p
L
p
q g
y
V
V
x
V
V
L
V
t
V
T
V
x x
x
x
y
x
x
x
v


Dzielc ostatnie rwnanie przez
L
V
2

, uzyskujemy:

|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c
=
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
+
c
c

2
2
2
2
2 2
1
y
V
x
V
L V
x
p
V
p
q
V
gL
y
V
V
x
V
V
t
V
T V
L
x x
x
x
y
x
x
x
v

Z rwnania ostatniego wynika, e aby rwnanie bezwymiarowe mogo opisywa dwa porwnywalne przepywy to nastpujce wyraeni a
musz by takie same dla obu przepyww:

Natenie przepywu, prawo Hagena Poiseuillea
Objtociowe natenie przepywu wyniesie

rdr r V dQ t 2 ) ( =

Po wstawieniu zalenoci na prdko i wykonaniu operacji cakowania otrzymujemy:
4
8
R
l
p
Q
q
tA
=
- prawo Hagena Poiseuillea
Dla ruchu laminarnego przepywu pynu nieciliwego, lepkiego natenie przepywu jest wprost proporcjonalne do jednostkowego spadku
cinienia i promienia do 4 potgi
) ( ); (
4
R
l
p A
, a odwrotnie proporcjonalne do lepkoci.
Przy parabolicznym rozkadzie prdkoci, prdko rednia wyniesie:

max
2
1
V V
r
=
maksymalna: 2
max
4
1
R
l
p
V
q
A
=

natenie przepywu:
r
V R Q
2
t =

Porwnujc dwa wzory na natenie przepywu otrzymujemy:
4 2
8
R
l
p
V R
r
q
t
t
A
=

a std wyraenie na spadek cinienia:

2 2
32 8
d
l V
R
l V
p
r r

= = A
q q
lub jeli:
; g h p
str
A = A

;

p
h
str
A
= A

2
d
R =
,
v

q
=
; g = to spadek w jednostkach wysokoci:

2
32
gd
l V
h
r
v
= A

Z prawo Hagena Poiseuillea

2
32
d
l V
p
r

= A
q
lub:
r
r r
V
V
gd
l V
h
2
2
/
32
2

= A
v

;
2
64
2
gd
l V
d V
h
Sr
r

= A
v
przy czym
Re
1
=
d V
r
v
i wobec tego:


d
l
g
V
gd
l V
h
2 2 Re
64
2 2
=

= A

w jednostkach cinienia straty wynios:

g
V
d
l
p
2
2

= A
rwnanie Darcy Weisbacha

wspczynnik strat na tarcie dla ruchu laminarnego
= 64/Re

Straty lokalne
Przewd rozszerzajcy si

Z bada wynika, e na piercieniu o powierzchni A
2
- A
1
(przekrj 1 1), dziaa cinienie

takie
jak w przekroju A
1
, daleko przed rozszerzeniem.

Zasadniczy powd tego to oderwania
przepywu.

Zmiany cinie z powodu:
- spadku E
k
, - powoduje wzrost cinienia,
- cz energii cinienia tracona na zawirowania (ciecz lepka).
-
Do okrelenia strat wykorzystujemy rwnanie Bernoulliego i zasad pdu dla
wydzielonego obszaru cieczy.
Zmiana pdu wynosi:
Zasada zachowania pdu
Zmiana pdu wynosi:
( )
1 2
v v Q

ta zmiana jest rwna sumie si zewntrznych (tylko od cinienia):
( ) ( )
2 2 1 2 1 1 1 1 2
A p A A p A p v v Q + =
( )
2 2 2 1 1 2
A p A p v v Q =

( ) ( )
2 2 2 1 2 1 2
v A Q i v v Q A p p = =
( )
2
2 1 2 2
1 2
A
v v v A
p p

=


( )
2 1 2
1 2
1
v v v
g
p p
=

(a)