Zapa wiatr i pod ziemi!

Autor: Marek Samotyj, Dyrektor techniczny, Electric Power Research Institute (EPRI), USA

Pozyskiwanie energii z wiatru nadal wydaje si by atrakcyjnym tematem zarwno dla potencjalnych wytwrcw jak i konsumentw, natomiast jej magazynowanie interesuje ju znacznie mniejsz grup osb. A szkoda... Magazynowanie energii elektrycznej jest tematem tak starym jak duga jest historia produkcji, przesyu, dystrybucji i uytkowania energii elektrycznej. Niestety, od strony technologicznej postp w zakresie magazynowania energii elektrycznej by znacznie skromniejszy od rozwiza stosowanych w tradycyjnych elementach systemu elektroenergetycznego. Na mniejsz skal to powszechnie znane akumulatory, na wiksz - systemy elektrowni pompowo-szczytowych lub magazynowanie energii w wirujcych masach magnetycznych (supermagnetic energy storage SMES). Nieduo tego, nie odpowiadajce rzeczywistym potrzebom magazynowania duych iloci energii. Kto sieje wiatr..... Kluczowym czynnikiem decydujcym o byznesowym sukcesie farm wiatrowych jest lokalizacja. Innym sowy - znalezienie miejsca gdzie wiatr wieje stale bez wzgldu na por dnia czy roku, moliwie z t sam si, bez nagych poryww i gdzie nie s naruszone naturalne kanay migracji ptactwa. Dotychczasowe prace analityczne meteorologw potwierdziy tylko tyle, i farmy wiatrowe na ldzie dostarczaj najwicej energii noc, kiedy zapotrzebowanie na ni jest niskie, niestety. Z kolei z perspektywy sezonowoci najwiksze zapotrzebowanie na energi latem we wczesnych godzinach popoudniowcyh pochodzi z systemw klimatyzacyjnych, natomiast pogoda w tym okresie ze wzgldu na nage burze lub sztormy jest najmniej stabilna. Duo wiksze nadzieje pokada si w farmach wiatrowych zlokalizowanych na morzu w nieduej odlegoci od wybrzea (z ang. off shore). Te lokalizacje charakteryzuj si na og sta prdkoci wiatru na skutek rnicy temperatur midzy ldem a morzem. Ostatnio naukowy z Uniwersytetu Stanforda sprawdzili model optymizujcy sposb czenia i zarzdzania farmami zlokalizowanymi off-shore w zalenoci od warunkw pogodowych. Model ten jest precyzyjniejszy od poprzednich jednake trudno jest wszystko przeliczy, a kaprysw przyrody przewidzie niesposb. Bo co zrobi kiedy nagle wiatr przestaje wia przez 2-3 dni? Co to oznacza dla waciciela farmy wiatrowej? Niedotrzymanie warunkw umowy zawartej midzy nim a operatorem systemu elektroenergetycznego (przesy lub dystrybucja), a ktra to umowa okrela ile megawatw ma pyn do systemu ze zrde odnawialnych jak np.
1

wiatr. I to nieprzerwanie, bo tak wlanie dziaa system elektroenergetyczny i tego oczekuj odbiorcy. Wraz z rozwojem rde odnawialnych zaczto powanie przyglda si istniejcym technologiom magazynowania energii, ich efektywnoci i zdolnociom regeneracyjnym. Bardzo szybko zrezygnowano z mylenia o wprowadzaniu akumulatorw jak systemowego magazynu (postp osignity w technologii baterii do telefonw komorkowych nie mia swojego zwierciadlanego odbicia na drugim kocu tego spectrum czyli zastosowaniu dla potrzeb wielkosystemowych). Zrezygnowano z innych na tyle ciekawych co egzotycznych rozwiza jak np. wspomniany SMES i na placu boju pozostay elektrownie pompowo-szczytowe oraz..... magazynowanie energii spronego powietrza (z ang. CAES: compressed air energy storage). Jak to dziala? To rozwizanie nie jest niczym nowym. Dwa dziaajce magazyny energii CAES dowiody opacalnoci i zalet tej technologii m.in. w zarzdzaniu obcieniem, rezerwie wirujcej, nadaniu za zmianami obcienia itp. System skada si ze sprarki powietrza, ktra napdzana jest energi ze rde wiatrowych, magazynu powietrza (podziemny lub naziemny), rozprrki uwalniajcej zgromadzone w magazynie powietrze i napdzajcy generator dostarczajcy energi do sieci. Zainteresowanie t technologi zmienio te byznesowe podejcie do energii wiatru. Uznano, e moe najlepszym wykorzystaniem byoby uywanie jej do wspomnianego ju powyej celu czyli magazynowania energii, a nastpnie sprzedawania jej z tych magazynw tylko w czasie szczytowego zapotrzebowania na energie elektryczn, a kiedy to ceny prdu s najwysze. Sprzedajc tani energi w okresie jej najwikszego zapotrzebowania oznacza dobre wyniki finansowe i tym samym w miar szybki zwrot nakadw. W grudniu 1978 roku, magazyn CAES na 290 MW w Huntorf w Nimczech rozpocz dziaalno komercyjn. Dla potrzeb obecnego waciciela, E. ON Kraftwerke, magazyn Huntorf przechowuje sprone powietrze w dwch jaskiniach po oprnionych zoach soli o cznej pojemnoci 310 000 m lecych okoo 650 m pod ziemi. W roku uruchomienia, cinienie w podziemnych jaskiniach wynosio od 624 do 1015 psi. W roku 2008 magazyn ten zosta poddany modyfikacji, dziki ktrej moe obecnie odda do systemu 330MW energii w czasie 4 godzin. Drugi magazyn energii CAES powsta w czerwcu 1991 w McIntosh w stanie Alabama, Wydajno tego magazynu wynosi 110 MW energii uwalnianej w okresie do 26 godzin. Magazyn wykorzystuje jedn podziemn jaskini soln o pojemnoci 555.000 m na gbokoci 460-760 m. Cinienie w jaskini podczas normalnego dziaania wynosi od 650 do 1140 psi. Dodatkowo, magazyn energii w McIntosh jest wyposaony w zaawansowany system odzysku ciepa odzyskujcy energi termiczn co redukuje zuycie paliwa o okoo 25% w porwnaniu do magazynu CAES w Huntorf. Przysze magazyny energii CAES, bdce w trakcie fazy

projektowo-badawczej rokuj uzyskanie nawet wikszej wydajnoci energetycznej tej technologii. Rozmiary magazynw energii CAES s dostosowywane do charakterystyki danej lokacji oraz czynnikw ekonomicznych takich jak dostpno i cena energii pozaszczytowej, koszty paliwa, wymogi zarzdzania obcieniem, wymogi dotyczce energii szczytowej, koszty kapitaowe magazynu oraz rodzaj systemu magazynowania powietrza. Sprone powietrze podziemnego systemu CAES moe by przechowywane w licznych sztucznych lub naturalnych formacjach geologicznych takich jak wyeksploatowane zoa soli wypukane lub wydobyte metod suchej eksploatacji, jaskinie skalne powstae po pracach wydobywczych umiejscowione we wzgldnie twardej i nieprzepuszczalnej skale, naturalne formacje w skale porowatej, takie jak piaskowiec oraz uszczelniony wapie zwizany zazwyczaj ze formacjami wodononymi, wyczerpane zoa gazu lub pola naftowe, a take opuszczone kopalnie. Formacje geologiczne musz mie odpowiedni gboko do utrzymania waciwego cinienia na poziomie 600 do 3000 psi. W przypadku ska porowatych strefa magazynowania musi mie odpowiedni porowato dla zapewnienia wymaganej objtoci oraz wystarczajc przenikalno dla zapewnienia waciwego przepywu powietrza. Jednoczenie, ciany takiej strefy magazynowania musz by wystarczajco nieprzenikalne, aby zapobiec uwalnianiu cinienia na powierzchni Systemy Drugiej Generacji Wiadomo dzi, e ponad 80% powierzchni kontynentalnej USA posiada formacje geologiczne odpowiednie do magazynowania powietrza. Podobne proporcje s przewidywane w skali wiatowej. Naley nadmieni, e odpowiednie dane s dostpne w przemyle magazynowania gazu ziemnego, ktry korzysta z podobnych magazynw pochodzenia geologicznego w USA (i na caym wiecie) od lat 1920-tych. Ponad 100 podziemnych magazynw gazu ziemnego dziaa obecnie w USA, a ponad 100 podobnych na caym wiecie. Zaawansowane konstrukcje CAES stanowi prb rozwizania problemw odkrytych podczas uytkowania istniejcych magazynw w Huntorf i McIntosh, a mianowicie: obnienie kosztw kapitaowych, zwikszenie wydajnoci, redukcja lub eliminacja paliw kopalnych i zwizanej z ich spalaniem emisji zanieczyszcze, oraz wykorzystanie znormalizowanych systemw i komponentw. Projekt magazynu CAES drugiej generacji oferuje szczegln elastyczno wzgldem wielkoci (np. od 10MW do 200MW), poniewa caa instalacja magazynu energii jest opacalna dla rnych wielkoci magazynu z dostosowanym do nich nowoczesnym turbozespoem. W szczeglnoci mniejsze magazyny energii mogyby wykorzystywa naziemny system

magazynowania powietrza umoliwiajcy dziaanie jako zakad produkcji rozproszonej oraz magazyn energii. Naziemny system magazynowania CAES jest nowym opracowaniem, ktre do roku 2009 nie zostao jeszcze rozpatrzone do ewentualnej dziaalnoci komercyjnej. Obecne metody magazynowania spronego powietrza polegaj na korzystaniu z naziemnej instalacji tj. duych rozmiarw zbiornik cinieniowy oraz system rur podobny do rurocigw w przemyle transportu gazu ziemnego. Naziemna instalacja magazynu CAES oznacza zwikszony koszt kilowatogodziny oraz zmniejszon w porwnaniu do instalacji podziemnych pojemno, cho instalacja naziemna daje wiksz swobod wyboru lokalizacji. Czynnikiem ryzyka zwizanym z naziemn instalacj CAES jest korozja zbiornika, ktry w trakcie planowanego 35-letnigo cyklu ycia, poddawany jest cyklicznym zmianom cinienia i temperatury. Gwnym zagroeniem jest jednak korozja kwasowa wynikajca z obecnoci roztworw o niskim steniu kwasu wglowego powstaych na skutek obecnoci CO2 i pary wodnej w magazynowanym powietrzu. Pomimo moliwoci wykorzystania stali nierdzewnej do produkcji zbiornikw i rur, obecnie prowadzone sa badania nad wykorzystaniem do tego celu mniej kosztownych materiaw. Wad systemu naziemnego jest proporcja kosztw inwestycji do ceny kilowatogodziny, ktra jest korzystniejsza w przypadku podziemnego sytemu magazynowania energii, korzystajcego z jaski powstaych z wypukanych z soli, formacji ska porowatych (takich jak wyeksploatowane zoa gazu) lub te z jaski w litej skale. Magazyn CAES oparty o naziemny system magazynowania powietrza jest praktyczny i opacalny w przypadku magazynw energii o moliwociach magazynowania w zakresie 1-4 godzin. Obecnie systemy CAES stanowi jedyn technologi magazynowania energii zapewniajc znaczne moliwoci magazynowania energii w skali tysicy megawatogodzin przy wzgldnie niskich kosztach kapitaowych i kosztach obsugi. Magazyny CAES mog by w atwy sposb zoptymalizowane do pracy w warunkach charakterystycznych dla danej lokalizacji i lokalnych warunkw ekonomicznych. Dodatkowo oferuj one elastyczno zastosowa umoliwiajc znaczne moliwoci zarzdzania obcieniem zarwno w przypadku maej jak i duej skali przedsiwzicia. Magazyny CAES oferuj moliwo szybkiego uruchomienia i osigaj maksymaln zdolno produkcyjn w przecigu kilku minut (np. magazyn CAES w Alabamie moe przej z funkcji zimnego startu do penego obcienia w czasie 7 minut). Czas realizacji inwestycji dla magazynw energii wynosi typowo do trzech lat. W przypadku mniejszych magazynw energii czas ten moe wynie okoo dwch lat. System CAES pierwszej generacji jest sprawdzon technologi, ktrej komponenty mog by dostarczone po konkurencyjnych cenach przez znaczn liczb dostawcw. Szacowany cykl ycia magazynu energii CAES wynosi 35 lat, podczas, gdy systemy oparte o akumulatory wymagaj wymiany wszystkich cel akumulatorw w odstpach 10-15 lat, w zalenoci od technologii.
4

Skoro to takie dobre, to dlaczego..... Nasuwa si pytanie, dlaczego przy wszystkich zaletach i korzyciach, ktre oferuj magazyny energii CAES, istniej tylko dwa takie magazyny na wiecie? Tradycyjnie przemys korzysta z mniej kosztownej turbiny napdzanej tanim gazem ziemnym, w celu wzmocnienia i zrwnowaenia zmiennej produkcji wiatrowej. Jednake przy wikszym udziale energii wiatrowej planowanym w USA, opcje oferowane przez technologi CAES staj si bardziej istotne. Obecnie kilka nowych projektw CEAS jest w fazie planowania. Jednym z nich jest magazyn energii Norton-Haddington, ktry ma powsta w Norton, w stanie Ohio. Magazyn ten bdzie najwikszy na wiecie z wydajnoci rzdu 2700MW po penym zakoczeniu inwestycji. Magazyn ten pomieci 9,6 milionw m spronego powietrza w opuszczonej kopalni wapnia na gbokoci 670 m. Innym projektem CAES jest Ridge Energy Storage, obecnie w fazie opracowania, 540- MW magazyn energii CAES wykorzystujcy jaskini soln w Matagordo w stanie Texas. Obydwa te magazyny bd oparte o unowoczenion konstrukcj CAES pierwszej generacji z 134-MW moduami. California Energy Commission ufundowaa studium opacalnoci systemw CAES drugiej generacji do ewentualnego wykorzystania na terenie Kalifornii. Jeden z potencjalnych projektw to 300MW, 10-godzinny system CAES ktry wykorzysta kawerny po-gazowe. Przyszly wlaciciel, Pacific Gas and Electric pokryje rnice midzy caym kosztem inwestycji ocenianym na $356 milionw a dofinansowaniem $25 milionw z kieszeni Departamentu Energetyki Podobny projekt jest planowany w stanie Nowy Jork, mniejszy, bo na 150 MW, 10-godzinny, a ktrego koszt oceniono na $125 milionw z czego $30 milionow pokryje Departament Energii.Wynika z tego, systemy CAES sa nadal bardzo drogie. Dlatego oba pilotaowe rozwizania s wspierane finansowo przez Departament Energii ( Ministerstwo Energii) czyli rzd. Nawet hszpaska Ibedrola, ktra przecigna GE w iloci zaistalowanych farm wiatrowych i jest #1 w Stanach korzysta z dobrodziejstw dofinasowania oferowanego przez rzd USA w budowie magazynw CAES na terenie Stanw. Oczywicie nie jest to tak, ze rzd amerykaski daje wszystko za darmo. Na ogol 15 - 30% idzie z kieszeniu rzdu (czyli podatnika), czasami udzia ten jest procentowo mniejszy, reszta pochodzi ze rde prywatnych (przemys, inwestorzy). Ten sposb finansowania innowacji pozwala rzdowi na dowolne dysponowanie rezultatami rozwiza pilotaowych, udostpnianiu ich (bezpatnie) innym zainteresowanym zastosowaniem danej technologii do innych aplikacji. Oczywicie pienidze te s zawsze jako powizane z szeroko rozumian strategi w danym obszarze czy zakresie. Rzd amerykaski podobnie jak inne jest zainteresowany rozwojem energii odnawialnej, ale pienidze id na dziaania zmierzajce do likwidacji barier w rozwoju danej strategii. I tak jest z
5

magazynowaniem spronego powietrza. Uznano bowiem brak efektywnego rozwizania w tym zakresie za du barier ograniczajc rozwj energii odnawialnej. Poniewa wikszo inwestorw interesuje si gwnie wiatrakami, rzd podj wyzwanie lepszego ich wykorzystania w sensie dowiadczalnym jak i byznesowym poprzez promowanie technologii magazynowania taniej energii wiatrowej.