Sztuczne licie i sosny pene paliwa

Autor: Andrzej Hodys (Polska Energia maj 2012)

Naukowcy szukajcy nowych rde energii prbuj wciela w ycie pomysy, przy ktrych turbiny wiatrowe i tradycyjne ogniwa fotowoltaiczne soneczne to klasyka Jeden z pomysw to poprawienie fotosyntezy w rolinach, aby wicej energii sonecznej zmieniay w chemiczn, a t ostatni w wikszym stopniu wykorzystyway do wytwarzania wglowodorw. Fotosynteza jest bowiem mao wydajna rolinom to wystarcza, ale do produkcji biopaliw to za mao. Dlatego ich wytwarzanie ma tak wiele wad. Roliny energetyczne z prawdziwego zdarzenia trzeba wic dopiero stworzy dziki biotechnologii, co niekoniecznie oznacza od razu manipulacje genetyczne, cho zwykle na kocu i tak si po nie siga.

SOSNOWY NAPD Jeden z takich do futurologicznych projektw realizowany jest przez biotechnologw z Uniwersytetu Florydy. Na pocztku tego roku dostali oni 6 mln dol. na badania nad now odmian sosny, ktrej gwnym zajciem byoby produkowanie terpentyny. Surowiec ten uzyskuje si gwnie z ywicy sosnowej. Terpentyna jest mieszanin zwizkw organicznych zwanych terpenami. Stosuje si j w przemyle chemicznym, na przykad jako rozpuszczalnik do farb, past do podg i innych rodkw czystoci, a take w medycynie do nacierania obolaych miejsc. Ale mona j rwnie wykorzysta jako paliwo. W XIX w. produkowano lampy terpentynowe, a zaraz po II wojnie wiatowej w Japonii, odcitej wtedy od ropy, znany konstruktor Soichiro Honda zbudowa swj pierwszy motocykl z silnikiem spalajcym wanie terpentyn. Do tej tradycji nawizali badacze z Florydy. Ich celem jest wyhodowanie sosny, ktra produkowaaby pi razy wicej terpenw ni obecne jej odmiany. Oczami wyobrani widz wielkie sosnowe plantacje wytwarzajce olbrzymie iloci ywicy zamienianej nastpnie w terpentynowe paliwo do samochodw i samolotw. Przed nimi, jak oceniaj, jeszcze 10-15 lat bada.

FAJKOWY CZY DO DIESLA? Inna placwka naukowa Lawrence Berkeley National Laboratory prbuje z kolei zmodyfikowa tyto. Uzyskane dziki metodom inynierii genetycznej okazy lepiej gospodaruj wiatem sonecznym i wglem. W rezultacie w ich liciach gromadz si wiksze iloci biopaliw. Nie jest to jeszcze to, o czym marz badacze z LBNL, ale oni take dostali spory zastrzyk pienidzy 5 mln dolarw na swoje testy. Tyto to potencjalnie bardzo dobra rolina do takich eksperymentw. Wytarza mnstwo biomasy, szybko ronie, tradycja jego hodowli li-

czy wiele tysicy lat i atwo poddaje si manipulacjom genetycznym. Wglowodory akumulujce si w tytoniowych liciach mona przerobi na benzyn, paliwo lotnicze i diesla.

ZMUTOWANE PROSO Inne badania, prowadzone z kolei na Uniwersytecie Kalifornijskim w Davis i take dofinansowane ostatnio kwot kilku milionw dolarw, maj na celu przeprogramowanie prosa rzgowego popularnej trawy porastajcej prerie pnocnoamerykaskie. T wieloletni, bujnie rosnc nawet w trudnych warunkach rolin prbuje si wykorzystywa jako biopaliwo, ale do tej pory z niezbyt dobrym rezultatem. Naukowcy kalifornijscy chc wyhodowa okazy, ktre bd zawieray mnstwo oleju rolinnego nie tylko w nasionach, ale rwnie w liciach i odygach. Jeden hektar takiego zmutowanego prosa rzgowego, wypenionego paliwem niczym tankowiec, mgby dostarcza rocznie minimum kilkanacie tysicy litrw etanolu, czyli w przyblieniu 3-4 razy wicej ni hektar trzciny cukrowej, i 6-7 razy wicej ni hektar kukurydzy.

KTO ZA TYM STOI Wszystkie trzy wymienione wyej projekty badawcze hojnie finansuje utworzona w 2009 r. amerykaska rzdowa agencja ARPA-E. To akronim jej penej nazwy brzmicej Advanced Research Projects Agency for Energy, czyli Agencja Zaawansowanych Projektw Badawczych nad Energi. Instytucja podlega Departamentowi Energii i obecnie dysponuje funduszem liczcym prawie p miliarda dolarw. W opublikowanym niedawno przez Biay Dom projekcie budetu na rok 2013 na wsparcie ARPA-E przewidziano kolejne 350 mln dolarw. To jedna z ukochanych inicjatyw innowacyjnych obecnego lokatora Biaego Domu. Nawet nazwa agencji nie jest przypadkowa. Wprost nawizuje do innej amerykaskiej instytucji badawczej o nazwie DARPA (od ang. Defense Advanced Research Projects Agency), podlegej Pentagonowi i od ponad p wieku finansujcej badania nad technologiami wojskowymi. Na jej koncie jest wiele spektakularnych sukcesw, z Internetem na czele. Twrcy i szefowie ARPA-E chc, aby ich agencja odegraa rwnie inspirujc rol w badaniach nad energi. W cigu dwch lat jej pracownicy wybrali i wsparli okoo 150 projektw. Dotycz one nowych koncepcji pozyskiwania, przesyania, oszczdzania i magazynowania energii. S to wszystko wiee pomysy, ktre trzeba dopiero przetestowa w laboratoriach i dowiadczalnych instalacjach.

CZAS NA SZTUCZNE LICIE Wrd szalonych z pozoru inicjatyw badawczych, ktre finansuje ARPA-E, jest te projektowanie sztucznych zamiennikw fotosyntezy. Skoro roliny s tak nieefektywne, podpatrzmy je, a nastpnie zrbmy to lepiej ni one. Taka filozofia przywieca midzy innymi eksperymentom, ktre prowadzi Daniel Nocera, profesor MIT w Bostonie. Zbudowa on co, co

umownie nazywa sztucznym liciem. Urzdzenie rozkada czsteczki wody na tlen i wodr. Robi wic to, co kady zwyky li, tyle e znacznie sprawniej. Oczywicie prawdziwa fotosynteza jest o wiele bardziej skomplikowana. Rozbicie czstki wody to tylko jedna z jej pierwszych faz. Nam to jednak wystarczy. Potrzebujemy wodoru, ktry mona przechowa jako paliwo, a w razie potrzeby uy do wytworzenia energii elektrycznej wyjania Nocera. Na pokazach zorganizowanych niedawno w Waszyngtonie naukowiec zaprezentowa zanurzon w wodzie pytk, ktr nastpnie wystawi na wiato soneczne. Kilka sekund pniej z jej powierzchni zaczy si unosi bbelki tlenu i wodoru. Pytka bya zwykym ogniwem fotowoltaicznym, tyle e powleczonym katalizatorami inicjujcymi i przyspieszajcymi reakcje rozbicia wody. Kilka ostatnich lat Nocera i jego wsppracownicy spdzili na poszukiwaniu odpowiednich katalizatorw. Odpowiednich, czyli tanich i dugowiecznych. Dziki nim mieszkacy domw bd sami produkowali sobie wodr, czyli nonik energii, ktry mona zmagazynowa w piwnicy i produkowa z niego prd przez ca dob, take po to, by zasili stojcy w garau samochd elektryczny wyjania Nocera. Jego wizja to budynki samowystarczalne energetycznie dziki sztucznym liciom. Pomys rozwija zaoona przez niego firma Sun Catalytix, ktr dofinansowuje ARPA-E.

W LADY NOCERY Nocera nie jest zreszt jedynym naukowcem pracujcym nad sztuczn fotosyntez. Po naszej stronie Atlantyku podobne badania prowadzi Richard Cogdell z uniwersytetu w Glasgow. A niedawno amerykaski Departament Energii zdecydowa si przeznaczy a 122 mln dolarw na projekt, ktrym kieruje Nate Lewis z California Institute of Technology, kolejnej doskonaej uczelni. Powstao tam centrum koordynujce badania nad duymi moduami, ktre na skal przemysow zamieniayby energi soneczn w wodr. Jeli pomys Nocery przyrwna do posadzenia drzewa przy domu, program Lewisa ma na celu zasadzenie od razu caego lasu. Wodr pozwoliby elektrowniom sonecznym dostarcza prd do sieci take w nocy. Skroplony gaz mona by rwnie przesa rurocigami do stacji tankowania paliw dla samochodw wodorowych. Sztuczne licie, ywicujce sosny, inne zmutowane roliny spragnione wiata, a take to jeszcze jeden niezwyky pomys traktowane prdem bakterie, ktre w wyniku tej stymulacji wydzielaj biopaliwa... To tylko kilka z licznych pomysw, ktre otrzymay od agencji zielone wiato. Ciekawe, ktry z nich wypali? W ARPA-E mwi, e nie wiedz tego dokadnie, bo zajmuj si rzeczami, ktrymi reszta ludzkoci zainteresuje si dopiero za jakie p wieku.