,-./-01'232-.10(14'567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''?

!"#$%&'()*"+

,-./-01'232-.10(14' 567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1?

1@AB+$C' D%EA' *F@)*"GH%IJ%#' G)' A@H%KJ%L)' I$#%@$' MN351,' O)@$#P' ?QRS TU?T4' +AV@B' F@HBL)A)*"C%#' I"' H&%K%IJ%' N$H%$#' !HA$+J' 9EFVCKH%EI%D' *' ,@"+)*J%W' 9BG"IJ%' H)EA"C)' F)X*JYK)I%' F@HBD%#I)XKJ)#' F)F$&"@IB#' *' F%@EF%+AB*J%' Z@BABDE+JK[' EA$GJV*' +$&A$@)*BK[W' 9' I$#%@H%' HI"&"HCB' EJY' A%+EAB' $HI"IBK[' Z"G"KH%+' EF)H"' 2)&E+J' #WJIW' 1IL%&J' NK0)ZZJ%4' >)+%' \%@#%E4'="]IB'.%#JE[')@"H''#C)GEHBK['Z"G"KHB'^'#WJIW''NJK["C"'_$&J+"W

Istnieje kilka opowie!ci dotycz"cych kultury popularnej. Pierwsza postuluje termin kultury masowej, pos#uguje si$ niezwykle krytycznym j$zykiem odziedziczonym po Szkole Frankfurckiej, dyskredytuje prawie ka%dy popularny artefakt i tekst. Sztuka masowa jest w tym uj$ciu manipulacj" i oszczerstwem, antydemokratyczn" si#" ktra zniewala umys#y zachodnich spo#ecze&stw i kolonizuje coraz to nowe obszary globalnej wioski. Kulturze masowej przeciwstawia si$ sztuk$ z jej intelektualizmem i zdolno!ci" do transgresji. Wolisz Mod$ na sukces zamiast spektaklu wed#ug Sarah Kane? Ju% po Tobie, zaw#adn$#a Tob" masowa papka. Kolejna narracja jest nieco bardziej umiarkowana: kultura popularna ma swoje dobre i z#e strony. Ofiar" takiej perspektywy padaj" zwykle liceali!ci i studenci pierwszego roku, ktrym zleca si$ rozprawki w stylu Wska% zalety i wady kultury masowej. W
?'`@VGC)a'()*"+4'!"#$%&'QTU?TS4',$&A$@"'F)F$&"@I"4'KHB&J'A*V@KH"'IJ%E$Z)@GBI"KD"'Q*aS'MN351,'

O)@$#P'?QRS4'EWb^cW 1

,-./-01'232-.10(14'567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''T

sumie ju% nie wiadomo, co jest gorsze: w!ciek#y atak na przemys# kulturalny, czy rozmi$kczona ambiwalencja. Jest jeszcze jedna, bardziej wsp#czesna wersja tej opowie!ci: niegdysiejsza kultura popularna rzeczywi!cie nie by#a najwy%szych lotw, ale za to teraz jeste!my !wiadkami nowych jako!ci w kulturze masowej. Argumentami na rzecz tej tezy s" zwykle najnowsze seriale telewizyjne zwi"zane z fenomenem tzw. telewizji jako!ciowej (quality TV) kt% z nas nie ogl"da# przynajmniej jednego odcinka Gotowych na wszystko, Zagubionych czy Ally McBeal? C%, trzeba jednak przyzna', %e te trzy narracje z#a kultura masowa, dobraz#a kultura popularna, dobra wsp#czesna popkultura s" b#$dne. Dlaczego? O tym traktuje w#a!nie niniejszy numer MOCAK Forum. Na wszelki wypadek, aby unikn"' oskar%enia o populizm do#"czyli!my tak%e g#osy krytyczne.

Pomys# tego numeru zrodzi# si$ przy okazji projektowania wystawy Sport w sztuce, ktra zosta#a otwarta 18 maja 2012 w MOCAKu. Sport i towarzysz"ce mu praktyki kulturowe stanowi" wa%n" cz$!' wsp#czesnej kultury popularnej najlepiej !wiadczy o tym medialna gor"czka wok# Euro 2012, ktre Polska i Ukraina wsp#organizuj" w czerwcu tego roku. Postanowili!my potraktowa' wystaw$ jako pretekst do przyjrzenia si$ wsp#czesnej popkulturze, oddaj"c tak%e g#os jej krytykom. Za wiod"c" przyj$li!my jednak perspektyw$ Brytyjskich Studiw Kulturowych, szko#y badawczej zainaugurowanej na prze#omie lat 50. i 60 ubieg#ego wieku w Birmingham, ktrej zawdzi$czamy szerokie, pe#ne zdrowego krytycyzmu i optymizmu spojrzenie na przyjemno!ci popularne. Zwi"zani z ni" teoretycy i teoretyczki, pocz"wszy od Richarda Hoggarta, E.P. Thomsona i Raymonda Williamsa docenili kultur$

popularn" z kilku powodw. Po pierwsze, wyda#a si$ ona im du%a bardziej autentyczna ni% sztuka, podlegaj"ca nieustannej instytucjonalizacji i hierarchizacji.

,-./-01'232-.10(14'567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''R

Po drugie, kultura popularna spontanicznie wyra%a to%samo!' spo#ecznych zbiorowo!ci. Po trzecie, kultura popularna jest popularna nie dlatego, %e jako widzowie/konsumenci bezwiednie przyswajamy pewne tre!ci, ale wr$cz przeciwnie, poniewa% stawiamy im opr. Oczywi!cie, wi$kszo!' popularnych artefaktw produkowanych jest na skal$ przemys#ow" w celu przyniesienia zysku. Ludzie s" jednak sprytni i nieustannie kombinuj" jak sprawi', aby produkt masowy mia# dla nich osobisty, indywidualny wymiar. Badacze zwracaj" uwag$ na kilka strategii, dzi$ki ktrym radzimy sobie z przemys#em kulturalnym i wci"% mamy z tego frajd$. Takie taktyki to przede wszystkim omijanie i unikanie. Wdra%amy je kiedy prze#"czamy kana#y w trakcie emisji reklam, kiedy odwiedzamy centrum handlowe i wychodzimy bez zakupw (dzieciaki, ktre ku niezadowoleniu ochrony korzystaj" z galerii handlowych jak z parkw to modelowy przyk#ad), kiedy zamiast garsonki

wk#adamy zwyk#" sportow" bluz$, chocia% okazja czy sprawowany urz"d zobowi"zuje inaczej. Inne strategie to k#usownictwo w popularnych tekstach, kiedy

przechwytujemy interesuj"ce nas fragmenty wbrew intencjom autorw. Kultura popularna jest jak supermarket ze znaczeniami: wchodzimy do niego, a do koszyka wk#adamy, to co wpadnie nam w oko. Poniewa% intuicyjnie znamy popularne konwencje potrafimy odr%ni' telenowel$ od talkshow, program informacyjny od realityshow itd, znamy te% regu#y gry i #atwo dystansujemy si$ do popularnych form.

Jedn" z kluczowych kwestii w kulturze popularnej jest przyjemno!'. Gramy w ulubion" gr$ na PlayStation, czytamy kolorowy magazyn, ksi"%k$, fundujemy sobie nowy gad%et, poniewa% towarzyszy nam uczucie zadowolenia. Ta przyjemno!' mo%e mie' r%ne (rd#a: mo%emy sympatyzowa' z Alexis z Dynastii ktra podwa%a
3

,-./-01'232-.10(14'567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''b

spo#eczne status quo; mo%emy cieszy' si$ z upadku arystokracji, ktra idzie na dno wraz z wrakiem Titanica, czy trzyma' kciuki za ulubionego uczestnika XFactor poniewa% z jakiego! powodu si$ z nim identyfikujemy. Bo w kulturze popularnej chodzi o w#adz$. Paradoksalnie to masowa kultura popularna jest najbardziej dost$pnym narz$dziem do walki o swoj" podmiotowo!'. Popkultura wyra%a relacje w#adzy, st"d odnajdziemy w niej seksizm, homofobi$ i inne uprzedzenia. Jednak to, co dzieje si$ podczas naszego z ni" spotkania, to w#a!nie ten moment kiedy przejmujemy gotowy format i czynimy go w#asnym. Kultura popularna to przestrze&, gdzie mo%emy wyszydzi' wszystkie wysokie warto!ci i regu#y, ktre pono' firmuj" nasz" cywilizacj$: porz"dek, dyscyplin$, opanowanie. C%, poucza nas szko#a z Birmingham, zasady te s#u%" tylko utrzymaniu spo#ecznych podzia#w i zale%no!ci. Dobry smak i kindersztuba to narz$dzia kontroli na ktre popkultura nie tylko nie daje si$ nabra', ale i ktrym pokazuje j$zyk.

Przyjemno!' nie oznacza jednak bezrefleksyjno!ci. Uczestnictwo w kulturze popularnej to ci$%ka harwka. I nie chodzi tylko i wy#"cznie o proces segregacji i doboru tre!ci. To tak%e anga%owanie procesw poznawczych, naszych emocji i nieustanna podzielno!' uwagi jak wtedy kiedy potrafimy jednocze!nie ogl"da' telewizj$, odpisywa' na sms-a, sprawdzi' maila, zje!' kanapk$ i zrobi' sobie jeszcze herbat$. Sprbujcie wykona' te wszystkie czynno!ci w muzeum podczas ogl"dania wystawy, dajmy na to, Damiena Hirsta.

A sztuka? Podobno to w#a!nie jest jedna ze wsp#czesnych aren walki o definiowanie !wiata. Intelektualna lewica lubi karmi' si$ tak" wizj", obsadzaj"c si$ zwykle w roli awangardy: st"d jej s#abo!' do wszelkiego artyzmu, z teatrem i performansem na

,-./-01'232-.10(14'567.8'/9:0561'(8;!-<30=7(15>1'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''c

czele. Jednak sztuka, jakkolwiek mo%e by' interesuj"ca i prowokuj"ca, obs#uguje przede wszystkim w#asne dobre samopoczucie zamkni$ta w eleganckich przestrzeniach muzew i galerii mo%e wi$c gada', co tylko zechce. Czasami zdarza si$ jej jeszcze utrzymywa' resztki symbolicznej w#adzy, ktr" niegdy! posiada#a. Cz$sto artyku#owane marzenie o sztuce jako wehikule spo#ecznej zmiany jest iluzj", utopijnym snem zwykle pozbawionej poczucia humoru i dystansu nowej bur%uazji. Lepiej w#"czcie telewizor lub wpadnijcie do Internetu to tam dzisiaj wa%" si$ losy !wiata, a Wy macie w tym spory udzia#.