TECHNIKI RZEBIARSKIE: 1.

Proces projektowania dziea:

Zawarcie kontraktu pomidzy zleceniodawc a zleceniobiorc. Proces wytwarzania trwa bardzo dugo, poniewa fundator musia zajd si przekazaniem pomysu, funduszy i nim ta czd nie zostaa doprowadzona do kooca artysta nie mg si podjd pracy. Pierwszym zarysem pracy, ktry tworzy artysta byo BOZZETTO czyli wstpne studium projektowe, trjwymiarowe dzieo z nietrwaego materiau, niezawierajce elementw szczegowych takich jak twarze, donie itd. Bozzetto byo wykonywane z wosku, gliny, papier-mache, czy drewna. Bozzetto byo wykonywane osobicie przez artyst. Kolejnym etapem pracy artysty byo MODELLO, czyli kompozycja zmierzajca do nadania rzebie bliszych koocowi cech takich jak np. rysy twarzy. Bya przeznaczona dla klienta, jako wizja dziea, ktre powstanie w fazie koocowej. Modello byo wykonywane z mniej trwaych materiaw, takich jak terakota (wypalona glina), wzbogacane o polichromi i pozacanie. Prac nad modelem zajmowali si uczniowie pod okiem artysty. Koocowa faza, czyli realizacja projektu bya wykonywana w kamieniu bd innym trwaym materiale wybranym przez fundatora. Wykonywali je uczniowie z zaznaczeniem prawa do wykooczenia przez artyst (tzw. LULTIMO MANO- ostatnie poprawy).

2.Rzeba w marmurze. Materiay, narzdzia, technologie.

Kamieniarstwo w staroytnoci byo zawodem rzemielniczym bowiem wizao si z prac fizyczn. Pocztkowo rzeba powstaje w silnym zwizku z architektur (np. kariatydy). Jako taka rzeba wolnostojca rodzi si w Grecji. W jej tworzeniu stosuje si materiay blisko dostpne. W momencie przeomu VII/VIII w pojawia si zjawisko zakadw rzemielniczych. W dalszym okresie koocz si spolia, z ktrych korzystano we wczesnym redniowieczu do wytwarzania rzeb, to powoduje poszukiwanie innych materiaw i daje pocztek prawdziwej rzebie figuralnej, ktrej rozkwit przypada na czasy od pnego romanizmu do kooca gotyku. Rwnie status rzebiarza/ kamieniarza polepsza si. Patronami rzebiarzy s Trzej wici Koronowani. Rzemielnicy zakadaj cechy, ktrych ilod w danym regionie okrela NUMERUS CLAUSUS. Mistrzowie przyjmuj pod swoj opiek uczniw, ktrzy automatycznie staj si czonkami rodziny mistrza. Uczniowie pocztkowo pracuj nad kolumnami i gzymsami, w pniejszym etapie zajmuj si ornamentyk, by na koniec wyrzebid postad ludzk. Prac u mistrza koocz tak zwane WYZWOLINY. Po tym etapie uczeo staje si czeladnikiem- poznaje proces projektowania, wykonuje prace figuralne i ornamentalne. Szkolenie czeladnika na modego mistrza trwa od 2 do 3 lat. Po tym okresie czeladnik zostaje wysany na wdrwk czeladnicz- odbyd j musi kady, kto nie jest synem lub krewnym mistrza. WANDERUNG, czyli rzeczona wdrwka trwa rok i obejmuje najwiksz liczb orodkw i miejsc. Wraz z koocem wdrwki rozpoczyna si RUNDJAHR czyli roczny pobyt i praktyka u swego mistrza. Rundjahr kooczy si egzaminem, na ktry naley wykonad MEISTERSTUCK, czyli dzieo mistrzowskie. Od 2 po XVII w rzebiarze otrzymuj akademickie wyksztacenie- ucz si rysunku, elementw malarstwa- zwaszcza perspektywy, znaj praktyczne informacje na temat rzeby. Wtedy te rzebiarz staje si odrbnym artyst. Wydobycie surowcw rzebiarskich- marmuroom, kamienioom i wyrobisko. W celu wydobycia skay nacina si stok gry i dopiero wtedy mona wydobywad kamieo. Marmur to skaa osadowa, przekrystalizowany wapieo/ rzadziej dolomit lub dolomit z siarczkiem, zalega na miejscach odpowiadajcych dawnemu morzu. Ma wasnoci fizyczne, takie jak: blocznod (najwiksza kubatura bloku), granulacja (wielkod ziarna), kolorystyka, struktura, odpornod na cieranie, misznod. Lekko obrobiony blok marmuru to kubik. Odmiany marmurw i wapieni zbitych: marmur barwny, sarracolin, marmur brekcyjny, brocatelle, zlepieniec wapienny, wapieo/ marmur muszlowy, marmur typu Griotte (zawiera koralowce). Eksploatacja marmuru rozpocza si dopiero w Grecji! Greckie marmury ZAWSZE polichromowano. Rzebiarze wic mieli wpyw jedynie na form rzeby, nigdy na jej kolor, ktrym to zajmowa si malarz rzeb. W II i I w.p.n.e. greckie rzeby byy zwoone do Rzymu, gdzie przerabiano je na rzymsk mod. Gdy wyczerpay si zasoby sztuki greckiej Rzymianie odkryli Massa di Carrara- najlepszy marmur. Wydobywali bloki i opracowywali do kubikw, ktre potem byy zwoone do podgrskich miasteczek, podcinane do odpowiednich rozmiarw i po ocleniu, wysyane do portw. W okresie renesansu, podobnie jak w staroytnej Grecji rwnie polichromowano rzeby. Wtedy rwnie zaczto rozrnienie, jak powinno ogldad si rzeb- vis a vis, kiedy

mamy do czynienia z portretem lub rzeb gabinetow, - z daleka, kiedy jest to rzeba mniej szczegowo opracowana (tj. np. widad lady duta). Taglia pietra- amanie kamienia i przycinanie go. Rzeba bya wykonywana rwnie z kamieni pszlachetnych i ozdobnych, np. krysztau grskiego, jadeitu; jak rwnie z bardzo twardych ska, jak dioryt, granit i gabra. Szczeglna rol odegra porfir- skaa genetycznie pochodzca z granitu, po oszlifowaniu ma pikn purpurow barw, przez co bya przeznaczona tylko dla cesarzy. Od wiekw w rzebie stosowano rwnie czenia kamieni. W po. XVI na terenach Niderlandw, Francji, Rzeszy, Czech i Polski bardzo popularna bya OP NEDERLANDSE MANIERE, tj maniera niderlandzka, ktra polegaa na poczeniu czarnych, czerwonych i biaych marmurw. Czarny kamieo (Noir Belge), czerwony (Vieux de Race/ Rouge Griotte) z Marmo Bianco Statuario Di Carrara lub alabastrem albo innym biaym kamieniem. Byo kilka sposobw na przytwierdzenie kamienia do ciany: Mur ceglany -> okadzina -> pytki marmuru Nawiercona ciana -> przytwierdzenie pytki marmurowej ciana -> strzpina (pozostawiony misz muru) -> nakadanie kamienia Montowanie gotowych cian z kamienia -> wsypywanie gryzu midzy szpary -> montowanie cian wewntrznych (ten sposb zastosowany w kaplicy Zygmuntowskiej)

Jeli chodzi o czenie marmuru z innymi kamieniami to niezwykle wana jest PIETRADURA, czyli inkrustacja marmuru rnymi gatunkami marmuru i kamieni ozdobnych na powierzchni gadkiej i zamknitej. Popularne w antyku, a potem w 1 po. XVI w. Czsto byy stosowane testery marmurowe, czyli obrobione kamienie, ktre szlifowano i wycinano do rozmiaru szkieek w mozaikach.
florencka mozaika, pietra dura, zdobienie g. Pyt stoowych lub pytek przeznaczonych do wprawiania w sprzty > mozaik z wycinanych wg rysunkowego podkadu cienkich tafelek upku, biaego albo czarnego marmuru, rnokolorowych kwarcw, a take pszlachetnych kamieni; tafelki starannie spajane tworzyy paszczyzn, ktr polerowano do poysku; specjalnie dobierane kolory, odcienie i yki podnosiy barwno kompozycji o motywach rol., martwych natur, scen figur, i krajobrazw; zdobienie to wykonywano od po. XVI w. g. we Florencji; charakterystyczne dla baroku (pytki z m.f. wprawiano chtnie w powierzchnie szuflad i drzwiczek> kabinetw), cenione byo w Europie w XVII w.; w XIX i XX w. pyty stoowe zdobione m.f. czsto podrabiano; m.f. naladowano niekiedy malowaniem

W Polsce do dekoracji bardzo czsto uywano alabastru w zastpstwie do marmuru, poniewa ten by bardzo drogi i raczej trudno dostpny (poza niewielkimi zasobami na lsku w Kondratowie Wielkim- dzi. Czechy). Alabaster to uszlachetniony gips. Powstaje wraz z anhydrytem (niezdatnym do obrbki, twardym), ktry jest gipsem bez wody w przeciwieostwie do alabastru. Alabaster z kolei z powodu swej mikkoci i atwoci w obrobieniu nadaje si do pracy przy pomocy narzdzi stolarskich i snycerskich. W Polsce uywano alabastrw ruskich ( Wasiuczyn- miodowo- zoty, pprzezroczysty; urawnobiaawo- szaro- zielonkawy, brekcyjny; Kkolniki- oliwkowo- zielonkawy, warstwowy) lub angielskich (z okolic Nottingham i Rochester).

Rzeba w drewnie. Materiay, narzdzia, technologie.

Drzewo szlachetne w Polsce- db; we Woszech- orzech i oliwka. Drzewa liciaste (db, jesion, grab, czerenia, orzech)wntrza gabinetw. Drzewa uywane cile w snycerstwie- sosna zwyczajna, nadaje si do otarzy, mebli i ram, nie jest wykorzystywana do rzebiarstwa, bo ma za duo skw. wierk pospolity- jako uzupenienie sosny, suy do meblarstwa. Modrzew i joda- ciesielstwo.

Drzewa uywane do rzebienia:

Lipa drobnolistna- wystpuje powszechnie w Europie, poza Itali i Hiszpani. Jasna, mikka, podatna. Wycina si, kiedy jest starsza ni 50- 70 lat. Osiga si kloce drewna o boku od 70- 80 cm. Db szypukowy- szlachetny w rodkowej czci Europy, najlepsze odmiany pochodzce z Polski i Danii. Trudny, twardy, praca przy pomocy narzdzi kamieniarskich. Uywany zwaszcza do stolarki kocielnej. Moliwod uzyskania dbiny czernionej, czyli technika (nie rodzaj drewna!), podczas ktrej wysezonowane drewno zanurza si w silnie zakwaszonej wodzie (bagno, torfowisko), kora i biel, czyli przyrost letni(biel ma dwie odmiany- jasn i ciemn) ulegaj destrukcji, dziki czemu powstaje twardziel; dbina czerniona jasna- soje letnie, czyli jasne podczas rozkadu staway si czarne- 5-10 lat, dbina czerniona czarna- czarne soje si rozkadaj, okres kwaszenia to ok. 30 lat. Dbina czerniona opiera si szkodnikom, bo jest zbyt twarda. Rzeba w tej technice jest z

reguy przeznaczona na zewntrz, bowiem jest bardzo wytrzymaa (np. opiera si cikim warunkom atmosferycznym itd.) Bukszpan- rednica- 15-30 cm, przeznaczony do wyrafinowanej produkcji- rzeba maa gabarytowo, przeznaczona do studiolo. Gatunki stosowane zamiennie z bukszpanem- grusza i czerenia. Gste usojenie, twardod. Bukszpan i jego zamienniki opracowuje si przy pomocy narzdzi kamieniarskich z powodu ich wysokiej twardoci. By otrzymad odblask rzeby wciera si w ni wosk. Heban- wystpuje na poudniu i zachodzie Afryki, Madagaskarze i w Indiach. Drewno fornirowane (czyli zoone z pyt drewna, nie blokw), ma bardzo ciemnobrzowy kolor, najszlachetniejsze odmiany byway czarne. Ebenistastolarz zajmujcy si hebanem.

Rzeb drewnian pokrywa si POKOSTEM, czyli klejem kazeinowym, ktry krystalizuje zapraw. Szkodniki drewna: spuszczel pospolity (dziurki 2-3 mm), koatek domowy (dziurki 1- 1,5 mm), wyschlik grzebykorony, miazgowce- parkietowce (dziurki rne i nieregularne). Sezonowanie drewna- wycinanie koryt. Z drewna naley wycid ski i pknicia, a potem przecid na p, nastpnie mona skleid i drewno nie bdzie si rozchodzio. Spoiwo do drewna zawsze na bazie kazeiny- substancji z gotowanych kopyt, koci, elementw zawierajcych elatyn. Moliwod uzyskania podobnych efektw w drewnie, jak i marmurze, czy innym kamieniu. Np. : NON- FINITO- dzieo nieukooczone, tak jak np. niewolnicy Michaa Anioa, wyania si ROTTO- dzieo zniszczone, czyli prba uszkodzenia starego projektu, na rzecz nowego, np. Pieta Rondanini Michaa Anioa Polichromia drewna ( w XI i XII w polichromia temperowa, pniej zocenia i srebrzenia) Polichromia drewna nastpuje etapami: 1. Klejenie drewna (klej kazeinowy) 2. Gruntowanie rzeby za pomoc kredy zmieszanej z gipsem 3. Szlifowanie 4. Naoenie tempery 5. Opracowanie za pomoc laserunku olejnego

Rzeba w stiuku. Scagliola i marmoryzacja.

Stiuk mieszanina gipsu, wapienia i drobnego piasku lub pyu marmurowego, atwa do formowania, szybko twardniejca. Czsto barwiona na rne kolory, nakadana na podoe, gadzona i polerowana po wyschniciu. Stiuk to rodzaj gipsu szlachetnego. Pojcia stiuku istnieje od staroytnoci. Stiuk mia imitowad dekoracje kamienne. Najstarszy przykad stiuku to Domus Aureus- Zoty Dom Nerona z 50. 60 I w.n.e. W dojrzaym i pnym gotyku dekoracje gipsowo- kredowo- wapienne byy wykonywane przez odlewnikw gipsu. Dekoracje stiukatorskie pojawiaj si z powrotem w XVI w, rozpowszechnione przez Rafaela, ktry zajmowa si konserwacj wtedy odkrytego Domus Aureus. Dekoracje stiukatorskie dziel si na zewntrzne (tj. cementowane, zwane te NARZUTEM) oraz wewntrzne. Nakadanie stiuku na cian: 1. 2. 3. 4. usuwanie tynku usuwanie wierzchniej warstwy cegie umieszczanie kotw, by przytwierdzid stiuk (Ew. uycie cegie ksztatek, ktre pozwalay na przytwierdzenie stiuku od razu)

STIUK TWARDY- cika i gsta zaprawa z czstkami wgla drzewnego dodawanego w celu zapobiegania wysychaniu. Tynk uywany pod stiukiem- przesiany piasek, gips i wapieo. (tzw. Techniczna warstwa stiuku) STIUK MIKKI- warstwa zewntrzna, formowana rkami. Dekoracje typu: ornamenty, motywy kartuszowe, rolinne, czy putta nakadano w nastpujcy sposb: 1. Drut przyczepiano do kotwy

2. 3. 4.

Okadano to pakuami Zalewano stiukiem Nakadano i formowano dekoracje

GIPSATURA- wszystkie elementy, ktre nie zawieraj uszlachetniacza w sobie, nie maj lustrzanego poysku, w przeciwieostwie do prawdziwego stiuku, w ktrym by sproszkowany marmur lub alabaster. Stiukatorzy zajmujcy si rzeb w stiuku dzielili si na dwie grupy: 1. 2. Plasticatori/ statuatori- rzebiarze zajmujcy si rzeb figuraln, byli to najwaniejsi stiukatorzy, mieli wyksztacenie rzebiarskie. Decoratori/ ornamentali- Stiukator ornamentalista.

QUADRI RIPORTATI- obrazy lub freski podtrzymywane lub okalane przez stiukowe dekoracje. STUCCO FINITO- imitacja stiuku- namalowanie go. STUCCO LUSSTRO- stiuk z domieszk zota. Motywy powtarzalne- drewniane profile suce do odlewania- wystarczyo przecignd po mokrym fresku jednym z takich profili i pojawia si np. gzyms. SGRAFFITO- technika czca wiat architektury i detalu. Wielowarstwowy narzut barwny (tynk o podwyszonej wytrzymaoci). sgraffito, graffito: 1) jednaz technik dekor. malarstwaciennego, polegajca na pokryciu muru kilkoma
(najczciej dwiema) warstwamibarwnego tynku i na czciowym zeskrobywaniuwilgotnych warstw grnych za pomoc ostrych narzdzi,w ten sposb w wydrapanych partiach odsaniasi kolor warstwy dolnej i powstaje dwu- lub kilkubarwna kompozycja, oparta najczciej na ornamenciegeom.; stosowana zwykle w dekoracji fasad. w architekturze w. i rodkowoeur. renesansu. OdXVIII w. stosowana tylko sporadycznie;

SCAGLIOLA- masa z mielonego gipsu i rozwodnionego kleju imitujca marmur.

marmoryzowanie: 1) stosowanie do okadzin cian, schodw, kolumn itp. materiau naladujcegomarmur, otrzymywanego z mieszaniny gipsu lubspecjalnych cementw z proszkiem marmurowymitp.; 2) naladowanie ykowa marmuru na papierze (oprawy introligatorskie), w drewnie (meble)oraz w ceramice. manno stucco > stiuk.

Inne rodzaje materiaw rzebiarskich: 1. Rzeba w wosku- suya gwnie do bozzetti i modelli; czsto obkadana pakuami, stosowana do techniki enkaustyki (enkaustyka, ant. technika mai., w ktrej spoiwem nakadano szpachlami ogrzewanymi (cauterium) lub na
gorco pdzlami; farby enkaustyczne cechuje trwao barwy, odporno na wilgo, ulegaj jednak ujemnym wpywom zbyt wysokiej temperatury; technika znana i doprowadzona do doskonaoci (portrety sepulkralne z Fajum) w Egipcie, I i II w. n.e., w Grecji i Rzymie, zarzucona prawie cakowicie w redniowieczu; do malowide ciennych uywana przypuszczalnie rzadko. W sztuce nowo. e. prbowano wskrzesi w renesansie; ponowne prby w krgu encyklopedystw franc. w XVIII w. oraz w XIX w. nie day pomylnych wynikw)

2.

Wosk stosowany te do kamei, portretw (szko + wosk barwiony), w XVII/XVIII otarze domowe z wosku, figury z wosku i naturalnie maski pomiertne od staroytnoci. Tani materia. Rzeba w glinie. Glina podsuszana, wypalana, bd z glazur.
glina, skaa skadajca si z iu, piasku, i wiru, zabarwiona najczciej tlenkami elaza; najczystsz postaci i podstawowym skadnikiem g. jest kaolin. Ugnieciona z wod staje si spoista i piast.; wypalona w temp. ok. 900C traci plastyczno, zyskujc twardo i trwao nadanej formy oraz odporno na zmiany temp.; rwnoczenie zmienia zabarwienie (obecno tlenkw elaza daje kolor czerwony, wapnia - tawy). G. ma szerokie zastosowanie w sztukach piast, bd jako surowa w stanie piast., bd wypalona. W budownictwie suy do wyrobu cegy, dachwek, pyt okadzinowych i posadzkowych; w stanie surowym uywana niekiedy do wypeniania szkieletu drewn. chaupy. W rzebie g. surowa suy jako tworzywo przy modelowaniu pierwowzoru dziea odlewanego w gipsie. Rzeba z koci soniowej. chryzelefantyna, technika rzeb., polegajca na stosowaniu zota i koci soniowej w posgach montowanych na drewn. konstrukcji; zota blacha (np. inkrustowana kamieniami pszlachetnymi, past szklan, polichromowana) stanowia okadzin szat, wosw i akcesoriw, a pytki z koci soniowej - twarzy i obnaonych czci ciaa; rozpowszechniona w staro. Grecji w okresie klas. i stosowana g. w kolosalnych posgach kultowych, prawie zarzucona w 1 w. p.n.e. W redniowieczu i w czasach nowo. ch. stosowano sporadycznie do maych rzeb, niekiedy w wyrobach rzemiosa artystycznego. <gr. chryss 'zoto' + elephaninos 'z koci soniowej'}

3.

Malarstwo monumentalne. Mozaika- mozaika, technika dekor. zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na ukadaniu wzoru z drobnych, rnego
ksztatu barwnych kamieni, szka i ceramiki na odpowiednio przygotowanym podou (wiea zaprawa wapienna, cement, mastyks); poszczeglne pytki m. nazywa si tesserami. M. daje efekty zblione do malarstwa, odznacza si niezwyk trwaoci, dziki czemu znalaza zastosowanie g. jako dekoracja arch.; uywana rwnie do zdobienia wyrobw rzemiosa artyst.; technik zblion do m. jest inkrustacja marmurowa, zw. > florenck mozaik. M. znana bya w czasach staro. w Azji Mn. i w basenie M. rdziemnego; okres penego rozwoju i rozkwitu m. przypada na I w. w Rzymie, gdzie stosowano trzy techniki: opus barbaricum -z naturalnych barwnych kamieni o rnych ksztatach ukadano wzory g. geom. lub rol., uzaleniajc je w duym stopniu od ksztatu kamieni; opus t e s s e l a t u m -z kamieni (a take fajansu lub szka) wycinano szecianki (1 cm3), precyzyjnie szlifowano i ukadano we wzory; opus vermiculatum -z materiau bardzo rnorodnego pod wzgldem koloru i ksztatu (trjkty, szecioboki, walce itp.) dobieranego zalenie od tematu kompozycji; wzory ukadano przewanie w pracowni artysty, po czym przenoszono na miejsce przeznaczenia i nakadano na grunt skadajcy si z masy wapiennej, drobnego piasku kwarcowego, gliny i oleju. Z Rzymu technik mozaikow przeja sztuka wczesnochrzec. do dekoracji zewn. i wewn. budowli sakralnych. Drugi rozkwit sztuki mozaikowej dokonuje si w sztuce bizant. w VI w. i nastpnie m. dociera take na Ru i rozwija si w XI-XII w. W innych krajach Europy, poza Wochami, m. nie odegraa wikszej roli. Ponowne zainteresowanie m. datuje si od XIX w.; w XX w. stosuje si m. monumentaln (g. ceramiczn) w dekoracji budowli reprezentacyjnych. Dekoracj mozaikow w architekturze posugiwaa si czsto sztuka islamu (zw. w Persji); barwione m. znane s rwnie kulturom prekolumbijskim (np. zdobienie masek grobowych),(franc. mosaiue, wi. mosaico(quadro) 'obraz w stylu mozaikowym, przedstawiajcy motywy geom. i rol.')

4 okresy mozaiki- charakter architektoniczny, tkanina ze scenami, obraz, przedstawienie z elementami architektury. Mozaika szklana- tessera zanurzona w zaprawie dziki czemu efekt gbokiego blasku. Przykadem s mozaiki w Bizancjum i Rawennie.

Fresk- fresk, alfresco, buon fresco: 1) technika malarstwa ciennego, polegajca na malowaniu na mokrym tynku, pokrytym kilku
warstwami zaprawy (* intonaco, arriciato), farbami z pigmentw odpornych na alkaliczne dziaanie wapna, rozprowadzonymi wod deszczow; 2) malowido wykonane t technik; spoiwem staje si tu samo podoe na skutek przemiany wapna gaszonego pod wpywem dwutlenku wgla z powietrza w krystaliczny wglan wapnia, ktry wie czsteczki farby; malowido wykonuje si czciami, nakadajc ostatni warstw zaprawy intonaco tylko na tak cz powierzchni, jak mona zamalowa w cigu dnia (tzw. partia dzienna, dniwka, czyli giornata); w przeciwnym razie wyschnita zaprawa nie wie si ju z farb i nie zamalowane partie tynku musz by usuwane. Przeniesienia na cian projektu malowida wykonanego na kartonie dokonywano rysujc siatk uatwiajc powikszanie, lub przez wycinicie konturu na cianie, albo przeproszenie wglem drzewnym poprzez otworki zrobione w kartonie. F. jest technik bardzo trudn, gdy nie pozwala na dokonywanie poprawek i zmian, naley jednak do najtrwalszych rodzajw malarstwa ciennego. F. w XIV w. wystpuje prawie wycznie we Woszech, stosowany i rozpowszechniony przez wielu artystw renesansu i baroku, zosta nastpnie prawie zupenie zarzucony; znany w XVII-XIX w. jako technika mieszana z > al secco. Jako f. niesusznie okrela si kade malowido cienne wykonane inn technik. (z w. (pittura a) fresco 'malowanie na wieym tynku) al secco, technika malarstwa ciennego polegajca na malowaniu na suchym tynku pigmentami zmieszanymi z wod, ktrych spoiwem jest mleko wapienne, kazeina, klej, olej, ywice, woski, jajo cae lub tko; niewaciwie zw. suchym > freskiem, w technice a.s. nie ma, w przeciwiestwie do fresku, podziau na partie dzienne, w fakturze mog wystpowa > impasty. Stosowana powszechnie w staroytnoci; od XV w. zastpiona g. we Woszech przez fresk; od XVIII w. ponownie popularna; uywana czsto do jego wykaczania lub do poprawek autorskich, tzw. pentimento; w XVII-XIX w. czsto stosowano technik mieszan: fresk i al secco. (w. 'na sucho')

Technika malarstwa wielkich przestrzeni. cile wie si z architektur. Technika na mokro i wieo, na cianie, nie na drewnie, bardzo trwaa, bo stiuk przyjmuje pigmenty farby, kiedy schnie, uywa si tylko farb temperowych. Jedynym zagroeniem dla tej techniki jest wilgod. Nastpuje etapami: 1. Projekt rysunku 2. Wykonanie kartonu w skali 1:1 3. Skucie cian by byy porowate 4. Przeprucha, czyli podzielenie kartonu na kwadraty, wykonanie dziurek, w konturach kwadratw, przyoenie kwadratu do ciany i uderzanie pdzlem z sadz w dziurki, dziki czemu tworzy si zarys wzoru 5. Szybkie naoenie tynku (giornata- dniwka, czyli oznaczenie na farb wysychajc w trakcie jednego dnia) 6. Malowanie fresku. FA PRESTO- technika malowania od razu, bez uycia kartonu. EN GRISAILLE- malarstwo monochromatyczne (namalowanie na fresku elementw architektonicznych) LUNITA DELLA ARTI VISIVE- zjednoczenie dekoracji z przedstawieniem, pojawia si w baroku. Scena przechodzi w dekoracje. Murale- monumentalny przykad fresku wykonywanego w czasie rzdu socjalistycznego w Ameryce acioskiej np. przez Diego Rivier za kadencji Bolivareza, czy Juareza. Stosowanie techniki al fresco. Graffiti- technika al secco, ju na gotowym tynku za pomoc akrylu na dwa sposoby- malowanie z szablonu lub z uyciem ruchomej pytki (aby wyrwnywad kontury).

Witra- wraenie kompozycji malarskiej. witra: 1) kompozycja wykonana z barwnego szka okiennego, figur, lub ornament.;
zoona z kawakw szka czonych ramkami oowianymi (zw. dwutwkami) i osadzanych midzy elaznymi sztabami, dzielcymi je na kwatery, stanowi wypenienie otworu okiennego; kolorowe szko otrzymywano barwic je w stanie pynnym barwnikami metal, (elazo, mied itp.); do wyrobu w. uywano szka tzw. antycznego, katedralnego, w czasach nowszych ornamentowego, opaowego; tafle szka przycinano wedug > kartonw, we wczesnym redniowieczu za pomoc obcg, potem diamentu; 2) technika mai. zaliczana do malarstwa monumentalnego. W. znany w staroytnoci, rozpowszechni si w redniowieczu; rozkwit sztuki w. przypada na XIII w. we Francji (Charters, Bourges, Pary); w XV w. wysoki poziom osigna w Strasburgu i w Norymberdze; od XVI w. dziki rozszerzeniu skali farb emaliowych wykonywano na w. barwne malowida; pniej sztuka w. upada, a jej odnowa nastpia w okresie secesji (w Polsce S. Wyspiaski, J. Mehoffer). (franc. vitrage, od vitrer 'oszkli, wstawi szyb/) witrochromia, technika polegajca na malowaniu farbami olejnymi, bd roztwarzalnymi w wodzie, na odwrociu przezroczystego podobrazia (najczciej szyby), za pomoc pdzla lub pirka;

Batik- technika malarska polegajca na pokryciu tkaniny farbami woskowymi. Rozrnia si dwa rodzaje batiku. 1. Batik malarski- malowanie tkaniny pirkiem lub tykw, stosowanie barw tonalnych penych- czerwieo, cieo i bkit (technika najatwiejsza, bo s proste do uzyskania). Technika Alla Prima. Nie koryguje si. 2. Batik wielokrotny- malowanie na bezbarwnym wosku, polega na pokryciu bezbarwnym woskiem, ktry si zamalowywuje, nakada si kolejn warstw wosku, potem wytapia. Synne batiki z Milanwka.
batik, rczna technika zdobienia tkanin (bawenianych, jedwabnych, rzadziej przedmiotw drewn., polegajca na wykonaniu wzorw roztopionym woskiem, a nastpnie zanurzeniu tkaniny w kpieli z naturalnych barwnikw rol.; miejsca pokryte woskiem nie przyjmuj barwnika (cay proces mona powtarza kilkakrotnie, uzyskujc rne kolory wzorw na coraz ciemniejszym tle). B. pochodzi z Jawy, znany by w Afryce i Azji od ok. VIII w., w Europie rozpowszechniony przez importy hol. i wytwarzany od kon. XVII w., szczeglnie popularny w I w. XX w. do zdobienia materiaw i akcesoriw strojw kobiecych oraz tkanin dekoracyjnych.

Malarstwo tablicowe/ sztalugowe.

Malarstwo jako dziedzina sztuk plastycznych operujca lini i barw. Malarstwo sztalugowe wyrniane na podstawie spoiw w farbach bd samych farb. Spoiwem w tym wypadku s substancje organiczne lub mineralne. Maluje si temper, olejem, akrylem i innymi. Obraz od strony technologicznej: 1. PODOBRAZIE/ PTNO Uwagi ad.1.-> jeeli mamy do czynienia z drewnianym podobraziem to soje w nim ukada si naprzemiennie, tak by obraz si nie rozwarstwi (patrz- rzeba drewniana), ponadto uywa si deski do stabilizacji, czy PARKIETAA. W wypadku podobrazia z ptna stosuje si BLEJTRAM- czyli drewnian ram z wysezonowanego drewna, na ktrej rozpina si rozcignite rwnomiernie ptno(ptna si przyczepia!) Blejtram moe byd krzyowy, bd mied tylko jedna desk poziom. Uwagi dotyczce PTNA- musi byd gste, dobrze utkane i pozbawione supekw, sploty w ptnie musza byd rwne i wszdzie takie same. OKA- dziury w ptnie. GRUNT (kreda + jajko z dodatkiem mczki gipsowej, po naoeniu- szlifowane) Obraz musi byd odpowiednio zagruntowany, bowiem w przeciwnym razie widoczne s np. sploty ptna, obraz si niszczy, farba odpada. PODMALWKA (imprimitura, czyli szkic, warstwa z tani farb; charakterystyczne w tej warstwie- orchy i ugry) VERDACCIO- podmalwka o charakterystycznym zielonkawym tonie. (charakterystyczna dla Woch, uywa jej Bellini i Leonardo). W przypadku malowania olejem na ptnie imprimitura nie jest konieczna. Z kolei, gdy maluje si EN GRISAILLE, czy monochromatycznie- wtedy obraz kooczy si jedynie na etapie podmalwki. KOLORY BAZOWE LASERUNEK

2.

3.

4. 5.

PENTIMENTI- przemalwki dokonywane na kadym etapie pracy. IMPASTO- podkrelanie fakturowoci obrazu, dukt pdzla jest widoczny. Wykorzystywane w malarstwie olejnym i akrylowym. Niemoliwe do uzyskania przy uyciu farb temperowych. KONSERWACJA I BADANIE OBRAZU: Ultrafiolet i podczerwieo- badanie obrazu (awers i rewers), tworz dostp do pentimenti; podczerwieo wykrywa wszelkie retusze i naprawy, bowiem one wiec janiej. Przewietlenie obrazu pozwala zbadad cae wntrze. CHIAROSCURO- malarstwo wiatocieniowe. Polega na umiejtnym uywaniu wiata i kontrastw wiatocieniowych. Praca w tej technice nastpuje kolejnymi etapami -> naoenie gruntu -> wykonanie szkicu malarskiego -> malowanie Alla prima/ Fa presto. Tak pracowa np. Caravaggio. * Nurt tenebrystyczny- technika ciemnych barw popularna w Lombardii]

PIGMENTY:
pigment, materia barwicy, drobno sproszkowana substancja barwica, nie rozpuszczalna w spoiwie; wytwarzany z rnych substancji nieorg., naturalnych i sztucznych; umiejtno przygotowania p. znana bya ju w staroytnoci; grudki kolorowych surowcw kruszono, oczyszczano i rcznie ucierano, uzyskujc p. o duej nierwnomiernoci drobin; wyszy stopie jakoci zapewniao dopiero fabryczne mielenie p., wprowadzone po raz pierwszy w XIX w.; stopie utarcia p. w warstwach mai. stanowi dzi jeden ze wskanikw czasu pochodzenia obiektu; stopie zmielenia wpywa na odcie i intensywno barwy, gatunek i warto handlow. Podstawowa paleta barwna, ktr tworz p. i -> barwniki to nastpujce kolory: Biele: 1) biel oowiowa (kremska, cerussa), zasadowy wglan oowiawy, stosowany ju w staro. Egipcie (do XIX w. podstawowy p. biay); ceniona ze wzgldu na du si krycia, szkodliwa jednak dla zdrowia i dla niektrych barwnikw; 2) biel cynkowa (chiska), tlenek cynku, produkowany fabrycznie od ok. 1840; sabiej kryjca (zw. w spoiwie olejnym), o odcieniu chodnym, skonna do pkania w grubszych warstwach, neutralna dla wikszoci p.; 3) litopon, produkowana od 1874 mieszanka zwizkw cynku i baru, stosowana g. do zapraw; 4) biel tytanowa, dwutlenek tytanu, produkowana od ok. 1920, silnie kryjca i trwaa, neutralna dla wikszoci barwnikw, wolno schnca. cienie: 1) aurypigment, siarczek arsenu, wydobywany na Bakanach i w Azji rodk., zw. tak ze wzgldu na odcie imitujcy zoto; znany ju w staro. Egipcie i Chinach, w redniowieczu stosowany zw. w miniaturach, uywany w malarstwie eur. W XV-XVIII w., w czasach pniejszych wyszed z uycia; do legendy przeszy jego waciwoci trujce; 2) cie chromowa, chromian oowiu, produkowany od 1818; w malarstwie stosowany od 1830; najpopularniejszy odtd m.in. dziki szerokiej skali odcieni a po czerwie; p. dobrze kryjcy, trway; 3) gumiguta, otrzymywana na Cejlonie z ywic drzew o nazwie Garcinia, uywana w redniowieczu i w XVII w. we Flandrii, laserunkowa; 4) cie kadmowa, siarczek kadmu, obecna w handlu od 1845-50; kryjca i trwaa, o szerokiej skali odcieni; 5) masykot (massicot, glejta), otrzymywany z bieli oowiowej, jasny i dobrze kryjcy, lecz nietrway, uywany od redniowiecza do koca XVIII w.; 6) cie neapolitaska, antymonian oowiu, nazwa stosowana do rnych odcieni tego barwnika, uywana od staroytnoci do XIX w., silnie kryjca, trujca; 7) szafran, wytwarzany w redniowieczu z kwiatw krokusa, laserunkowy, uywany w iluminatorstwie; 8) cie indyjska, pierwotnie produkowana w Indiach z moczu krw karmionych limi mango, ob. zastpowana barwnikami sztucznymi, np. cienia Hansa; sawna z intensywnoci tonu, laserunkowa, stosowana we wszystkich technikach oprcz ciennych; 9) ugier (ochra), p. kopalny, nalecy do tzw. ziemi, trwaych p. naturalnego pochodzenia dajcych skal barw (zalenie od zawartoci tlenkw elaza) od cieni, zocistej do jasnego brzu; 10) siena naturalna, p. kopalny, o duej olejochonnoci, przez palenie mona uzyska kolor czerwonawy (siena palona). Brzy: 1) umbra naturalna, p. kopalny, skadajcy si g. z tlenkw elaza, w zalenoci od z ma kolor od brzu po odcie zielonkawy, umbra palona - brzowoczerwony, stosowana od staroytnoci; 2) asfalt (bitumcn), wydobywany w pobliu z ropy, ciemnobrzowy, p. stosowany g. W technice olejnej, laserunkowy, dugo schncy i atwo pkajcy (jego naduywanie w XIX w. doprowadzio do zniszczenia wielu obrazw); 3) brz van Dycka (ziemia kasselska), otrzymywany z wgla lub lignitu w okolicach Kassel i Kolonii, od XVII w.; 4) bistr, p. akwarelowy o ciepym odcieniu, z sadzy drzewa bukowego, uywany w Europie od XV w. do czasu wprowadzenia tuszu chin. i sztucznego jako jeden z podstawowych materiaw rysunkowych; 5) sepia, uzyskiwany z suszonej wydzieliny mtwy p. akwarelowy, bledncy w wietle, do odcieni szaro- i fioletowobrzowych, znany w staroytnoci i ponownie uywany od XVIII w. Czerwienie uzyskiwane s czsto z ziem palonych, sztucznie od redniowiecza z siarczanu elazowego: 1) cynober (vennillon), ruda rtciowa, od paleolitu najczciej stosowany p. czerwony; silnie kryjcy, trway, o ognistej barwie; 2) hematyt, uzyskiwany przez praenie naturalnych cieni elazowych, np. umbr, ugrw i sieny, w stanie sproszkowanym stosowany w redniowieczu w malarstwie ciennym i tablicowym; 3) czerwie kadmowa, selenosiarczek kadmu, p. sztuczny, produkowany od pocz. XX w., trway, o duym bogactwie odcieni, wypiera cynober; 4) kraplak (czerwie krapowa), najpopularniejszy karminowy, o odcieniach od jasnorowego do gbokiej czerwieni, uzyskiwany z korzenia marzanny, laserunkowy, najtrwalszy z barwnikw, znany ju w staroytnoci, w Europie czasw nowo. popularny od XVII w., ob. zastpowany przez syntetyczn alizaryn (lazur alizarynowy); 5) minia, orto-oowian oowiawy, p. szkodliwy dla zdrowia, uzyskiwany przez ogrzewanie bieli oowiowej, znany ju w staroytnoci, stosowany w redniow. iluminatorstwie (nazw "minium" odnoszono wwczas take do cynobru), nietrway (z wyjtkiem techniki olejnej); 6) purpura, barwnik uzyskiwany z may w bardzo skomplikowanym procesie produkcji, trway o wielkiej intensywnoci barwy a po odcienie fioletowe; najcenniejszy barwnik w czasach antyku, stosowany jeszcze w Bizancjum do szczeglnie cennych ksig; 7) karmin (kermes) uzyskiwany z owadw czerwca (m.in. wytwarzany w redniowieczu w Polsce o odcieniu karmazynowym), od XVI w. za koszenili, stosowany g. do barwienia tkanin, do XIX w. take w malarstwie temperowym i olejnym; 8) synopia, nazw t obejmuje si szereg barwnikw czerwonych, take jako synonim cynobru lub ugru palonego, zanika w XIV w.; 9) r indyjski. B k i t y : 1) azuryt (bkit grski), minera uzyskiwany z pokadw rudy miedzi, znany ju w staro. Egipcie, w Europie czsto stosowany w XV-XV1I w.; trway; 2) bkit paryski (pruski), szeciocyjanoelazian, najstarszy p. syntetyczny produkowany od po. XVIII w.; laserunkowy, niezbyt trway, odznacza si jednak wielk intensywnoci tonu; 3) ceruleum (bkit nieba), w staroytnoci nazwa odnoszona do zwizkw krzemu, miedzi i wapnia, stosowanych m.in. w ceramice; od pocz. XIX w. produkowany syntetycznie cynian kobaltu o zielonkawym odcieniu, do trway; 4) indygo, barwnik uzyskiwany z lici i odyg indygowca, ob. syntetycznie, stosowany do barwienia tkanin oraz w malarstwie temperowym i olejnym, na Wschodzie take w malarstwie ciennym; o odcieniu ciepym, zblionym do fioletu; 5) bkit kobaltowy, glinian kobaltu, odkryty w 1795, ceniony ze wzgldu na ywo tonu, trwao i szybkie schnicie; 6) smalta, krzemian kobaltu, uzyskiwana ze sproszkowanego szka potasowego, zabarwionego tlenkiem kobaltu, znana ju w Azji od XI w., w Wenecji od XVI w., w XIX w. wysza z uycia; kryjca w grubych warstwach, niezbyt trwaa; 7) ultramaryna, uzyskiwana ju w staroytnoci ze sproszkowanego minerau lazurytu (lapis lazuli), bardzo kosztowna, od ok. 1830 produkowana syntetycznie; kryjca, wraliwa na kwasy, pod wpywem ktrych traci intensywno barwy. Z i e l e n i e : 1) grynszpan, ziele hiszpaska (verdigris), w malarstwie sztalugowym stosowana czsto w XV-XVII w., zasadowy octan miedzi, otrzymywany sztucznie ju w staroytnoci, szeroko stosowany w redniowieczu; wyrnia si agresywnym odcieniem,

nietrway, trujcy; 2) ziele szmaragdowa (zridia), uwodniony tlenek chromu, produkowany na potrzeby malarzy od ok. 1862; trway i tolerancyjny dla wikszoci p. i spoiw; 3) ziele cynkowa, tlenek kobaltu i cynku, produkowany od 1835, kosztowny, laserunkowy; 4) ziele malachitowa (grska), otrzymywana ze sproszkowanego minerau (malachitu) ju we wczesnej staroytnoci, wystpuje w redniow. Malarstwie temperowym i ciennym; po 1800 wypierana ze wzgldu na wysok cen; 5) ziele chromowa (ognista), tlenek chromu, bardzo trwaa i niezwykle intensywna; zastpia ziele malachitow od 1840; 6) ziele szwajnfurcka (Veronese'a), octanoarsenin miedzi, wyprodukowany w 1814 w Schweinfurcie, o ostrym, zimnym bkitnawym tonie, jako silnie trujca wysza z uycia; 7) ziemia zielona (term verte), ze zmielonych mineraw glaukonitu i seladonitu, bardzo trwaa lecz sabo kryjca; wystpuje w staro. Malarstwie ciennym, w czasach nowo. stosowana m.in. do podmalwek > verdaccio. C z e r n i e: 1) czer kostna, uzyskiwana ze spalania w zamkniciu koci zwierzcych; o chodnym odcieniu i intensywnym nasyceniu; znana ju w staroytnoci, podobnie jak jej wariant czer soniowa (z praenia koci soniowej); 2) sadza, otrzymywana ze spalania olejw lub drewna, sadza z pestek uywana jest do wytwarzania tuszu chiskiego; mniej intensywna od kostnej i przewanie cieplejsza w odcieniu; 3) wgiel drzewny, uzyskiwany z suchej destylacji drewna (buk, klon, i in.); sabo kryjcy i niezbyt intensywny, od staroytnoci stosowany w paeczkach do rysowania. Pigmenty dzielimy na naturalne (zwierzce, mineralne, organiczne, rolinne) i syntetyczne (efekty przemysowej obrbki, produkcja zaczta w I po. XIX w.). Dzi, pigmenty naturalne uywane s tylko do konserwacji starych dzie sztuki, faszerstwa, a take w przemyle spoywczym. Pod 50. XX w. powszechnie stosuje si pigmenty syntetyczne. Spoiwa, czyli inaczej media w farbach: kreda, gips + olej/ tko/ guma arabska Pigmenty trudne do otrzymania: Bkit otrzymywany z lapis lazuli, czyli kamienia ozdobnego. Kamieo naleao zetrzed, skruszyd, co dawao niebieski proszek, ktry nastpnie mieszao si ze spoiwem. Zanim wynaleziono pigmenty syntetyczne, ten rodzaj bkitu by zarezerwowany jedyne do przedstawieo Matki Boskiej, w celu uzyskania bkitu nieba, wody, czy czegokolwiek innego stosowano mieszaniny barw- szaroci, zieleni itd., by uzyskad odcienie bkitno-podobne. Purpura otrzymywana ze limaka o nazwie kraplak zamieszkujcego Morze rdziemne, limaka wyciska si, suszy otrzyman wydzielin, ktra potem daje karmin. Nastpnie czy si karmin z niebieskawym pigmentem i otrzymujemy purpur. cieo otrzymywana z szafranu, czyli prcikw krokusa. Prciki suszy si i proszkuje. Gdy redniowieczny malarz dostawa zlecenie na obraz, w jego kontrakcie musiao byd wyranie napisane, ile pienidzy i kiedy fundator przeznacza na rzeczone barwy. Malarze, jako osoby prywatne, nie pozwalali sobie na zakup tych pigmentw, bowiem byy zdecydowanie za drogie. Rodzaje barw: 1. 2. 3. CIENIE: Szafranowa (jw.); teraz zwana ftalow, jest syntetyczna i wykonana z chlorkw Cytrynowa- niegdy uzyskiwana z cynku; teraz syntetyczna- kanarkowa Pomaraocz- zoona z tawej ochry i cynobru (tzw. Barwa zoona) BARWY ZIEMNE: Ochra- glinka wydobywana wraz z glin przeznaczon do produkcji cegie, jest to najprostszy z kolorw, jest przeznaczona do gruntw i malarstwa en grisaille Siena- glinka palona, jej nazwa wzia si prymityww sieneoskich z XIII/ XIV w. Siena palona- ma gsty, palony kolor, ciemniejsza ni zwyka Siena, jest przeznaczona do modelowania en grisaille Ugry- glinki ziemne, wyrniamy kilka typw zalenie od miejsca wydobycia Ziemie czarne- wydobywane z mad rzecznych CZERO: Sadza, ktra skada si z CO, wic z wgla; pigment uzyskiwany te z wgla kamiennego, pniej katalizator wglakadm (ciki, trujcy metal), ktry suy zarwno do czerni, jak i do bieli. BKITY: Kobalt- ciki pierwiastek barwicy na granatowo Indygo- otrzymywane z omiornicy, wydzielin suszy si, co pozwala na otrzymanie pigmentu Bkit paryski- pigment syntetyczny, jasny, pochodzi z XVIII w., wytwarzany z kobaltu z tlenkiem, jako substytut lapis lazuli Bkit pruski- pigment syntetyczny, ciemny i zimny, pochodzi z XVIII w., skada si z kobaltu poczonego z tlenkiem, rwnie jako substytut lapis lazuli Ultramaryna- powstaje z kamienia- lazurytu

4.

5. 6. 7.

POREDNIE MD. BKITEM A CZERWIENI: Fiolet- poczenie kobaltu z tlenkiem elaza ( XIX w. kiedy powstaj syntetyczne fiolety) Szkarat- otrzymywany w podobny sposb, co indygo i purpura, tym razem z duego limaka zamieszkujcego Azj i Ameryk Poudniow Karmin- otrzymywany z koszelin, czyli robakw, ma odcieo czerwieni z domieszk niebieskiego Cynober- otrzymywany z cynobru, czyli materiau z zawartoci siarczku rtci ZIELENIE: Grynszpan- zieleo hiszpaoska, otrzymywane ze sproszkowanego tlenku miedzi, bd z moczu konia poczonego z miedzi. Oliwkowy- otrzymywany z zielonkawej glinki, tj. glinki z glonami lub grzybami zawierajcymi chlorofil Seledyn- ochra z tonem zielonkawym BIEL: Pierwsza biel- oowiowa, XVIII w., tlenek rtci, kreda i gips -> nienobiaa biel (bya niezdrowa, ulatniajc si, trua organizm, std malarze w XVIII uywali jej w bardzo maych ilociach) Cynkowa Kadmowa Tytanowa

Narzdzia malarskie: Do wykonania farby uywa si modzierzy. Pigment wsypuje si do garnuszka, dodaje si spoiwa i za pomoc modzierzy, miesza. W epokach wczeniejszych uywano osobnych modzierzy do kadego koloru. Pozostae narzdzia malarza to take szpachla malarska i naturalnie pdzle. Pdzle paskie su do rozprowadzania farby i nakadania werniksu, natomiast pdzle koliste do nadawania formy, nakadania wiatocienia i dopracowania szczegw. Rozrniamy te dwa rodzaje palet malarskich- te, w pracowniach i kolejne- kasety/ skrzyneczki do przenoszenia. Pojawiy si one w XIX w., zawieraj gotowe pigmenty, ktre suyy do pracy w plenerze. Skaday si z farb syntetycznych. Dziki nim moemy podziwiad malarstwo impresjonistw z XIXw. Tempera a olej: Tempera bya stosowana powszechnie a do XV w. Malarstwo temperowe podlegao cisej recepturze procesu twrczego. Uzyskiwao si obraz bez przejrzystoci, pozbawiony impastw. Malowao si wycznie na dobrze zagruntowanej desce. W XV w. we Woszech pojawia si tzw. Technika mieszana. Polegaa na malowaniu temper do etapu laserunku, a sam laserunek by wykonywany farbami olejnymi. Efekty uzyskiwane dziki tej technice: budowa wikszej gbi, szklana przejrzystod i impasty. Technik powszechnie stosowali wszyscy wielcy malarze woscy wieku XV, za wyjtkiem Sandro Botticellego, std charakterystyczna paskod w jego obrazach. Technika mieszana pozwolia na stopniowe prowadzenie oleju, malarstwo olejne pozwala malowad na wszystkim. Zagroenia dla obrazw i sposoby konserwacji: Obraz ganie, matowieje, szarzeje, blaknie, tzn. e niszczy si werniks. Metod konserwacji takiego obrazu jest odczyszczenie z kurzu, oju itd. za pomoc rodkw chemicznych. Innym sposobem jest te zmycie werniksu, ale w taki sposb, by nie zniszczyd laserunku, a tym samym obrazu. Blejtram lub krosno si rozlunia, czyli nastpuje zapadnicie lub zwiotczenie obrazu, co za tym idzie- mog rwnie pojawid si KRAKELURY, czyli pknicia werniksu i laserunku. (powodem krakelur jest te bardzo czsto zastosowanie zych pigmentw). Aby naprawid obraz dotknity tymi problemami naley zastosowad: 1. Dubla, czyli naklejenie jednego ptna na rozpuszczony wosk pszczeli do drugiego ptna, co da nam efekt trwaego ptna. 2. Transfer- technika pozwalajca na przeniesienie zniszczonego podobrazia na inne podobrazie. W tym wypadku najczciej uywa si ptna. FARBY AKRYLOWE: S pochodnymi od olejnych pod wzgldem struktury. Pigment i spoiwo to ywice polimerowe, czyli s cakowicie syntetyczne. Malarstwo akrylowe wyklucza jakiekolwiek odpryski, czy krakelury. Dzieli si na: 1. Farby emulsyjne/ lateksowe- su do zakrywania powierzchni aktywnych chemicznie, s rozcieoczane terpentyn. Dodatek lateksu 2. Farby akrylowe/ czyste/ bez lateksu- rozcieoczane z wod, dugo stygn, umoliwiaj poprawki.

Collage, assemblage i inne techniki plastyczne.

perspektywa malarska, umiejtno ukazywania trjwymiarowych przedmiotw na paszczynie, zgodnie z prawami widzenia. Przyjmujc jako podstaw prawa rzdzce p.m. wyrniamy: perspektyw linearn, barwn i powietrzn. 1) Perspektywa linearna oparta na zasadzie pozornego zmniejszania si przedmiotw w miar ich oddalania si od oka oraz pozornej zbienoci ku horyzontowi wszelkich linii biegncych w gb oka (zw. take perspektyw geom., zbien lub centraln), tzn. obserwacja powstaego na paszczynie obrazu wywouje iluzj postrzegania takich samych stosunkw przestrzennych jak podczas obserwacji rzeczywistej przestrzeni; obraz perspektywiczny powstaje jak gdyby na skutek przecicia przez paszczyzn obrazu wizki linii czcych oko obserwatora z przedmiotami, jako rzutowanie rozmieszczonych w przestrzeni obiektw na paszczyzn (na podobiestwo rysunku na szybie okiennej z zaznaczeniem widzianych przez ni przedmiotw). Powstay tak obraz perspektywiczny charakteryzuje si nastpujcymi cechami: wszystkie linie rwnolege do paszczyzny obrazu pozostaj rwnolege wobec siebie i w obrazie, natomiast wszystkie linie prostopade do paszczyzny obrazu przecinaj si w "punkcie zbiegu" lub inaczej w "punkcie widzenia", wyznaczonym przez prostopad poprowadzon od oka do paszczyzny obrazu; wszystkie przedmioty ulegaj pomniejszeniu zgodnie z oddalaniem si ich od oka obserwatora; linia pozioma przeprowadzona przez punkt widzenia (oko) nazywa si horyzontem i stanowi "miejsce geometryczne" punktw zbiegu wszystkich prostych rwnolegych do paszczyzny stanowicej "podstaw" przestrzeni przedstawianej, a wic paszczyzny ustawionej prostopadle do paszczyzny obrazu. W zalenoci od pooeni oka wzgldem paszczyzny obrazu rozrnia si odmiany perspektywy: z l o t u ptaka - wysoko w stosunku do obrazu; abia - bardzo nisko; boczna i ukona. Sposb przedstawiania obiektw i postaci w widoku od dou, czsty zw. w iluzjonistycznym malarstwie sklepie, zw. jest w. terminem da sof to in su. W odniesieniu do sztuki redniow., podporzdkowujcej stosunki wielkoci obiektw ich zwizkowi znaczeniowemu, stosuje si termin perspektywy odwrconej: wielko postaci uzaleniona jest od ich znaczenia zgodnie z obowizujcym wczenie wiatopogldem; np. fundator na planie pierwszym jest mniejszy od witego na planie dalszym. 2) Perspektywa barwna, stosowana w malarstwie obok perspektywy linearnej, polega na wykorzystaniu w kompozycji mai. zjawiska, w ktrym zudzenie gbi, wywoane przez rne kolory jednakowo oddalone od obserwatora, jest rozmaite, np. czerwie i cie wydaj si wystpowa ku przodowi, bkit - cofa si w gb. 3) Perspektywa powietrzna uwzgldniajca zjawisko, e z duej odlegoci przedmioty nie tylko malej, ale zmieniaj take kolor; warstwa atmosfery dzielcej dalekie przedmioty od oka sprowadza ich kolor do szaroniebieskiej tonacji; zmiany w kolorze wystpuj przewanie w odniesieniu do barw ciemnych i zimnych, kolory jasne i ciepe zachowuj wiksz widoczno w oddaleniu. W celu wywoania sugestywnego zudzenia gbi pejzau malarze niderl. XVI w. wyksztacili schemat barwny trjplanowy, w ukadzie: pierwszy plan - brunatny,, drugi plan - ciepy zielony, trzeci plan - zimny niebieski.

Pierwszym stadium przygotowania artysty bya nauka optyki i matematyki. Podstawa perspektywy to obserwacja. Chodzi o punkt zbieny, czyli obiekt, w ktry wpatruje si czowiek i z niego przeprowadza si linie. Perspektywa wykrelna/ geometryczna znana przez Rzymian, posugiwali si ni w malarstwie pompejaoskim. Zainteresowanie optyk i matematyk- XV w. Alberti, Filarete, Palladio, Vignola- powicali duo uwagi tematom optyki. W XVII w. dyskutowano o kolorach, barwach i impastach. Temat optyki powrci pod koniec XVII w. Teoretykiem malarstwa wykrelnego by Padre Andrea Pozzo. (perspektywa zbiena) Perspektywa staa si gwnym punktem zainteresowania artystw Quatrocenta Fra Angelico, Mantegna Skupienie si na wedutach- studia, popis wiedz matematyczn i geometryczn. Silne skrty perspektywiczne. Korektura optyczna, skrty stosowane w malarstwie i w rzebie. Potrzeba urzdzenia, ktre zachowywaoby obraz CAMERA OBSCURA *wersja teleskopowa, wersja namiot perspektywiczny- wycznie do malowania panoram + gdyby nie wynalazek camery obscury nie powstaoby malarstwo wedutystyczne.
camera obscura, ciemnia optyczna, skrzynka z otworkiem w przedniej cianie, z matow szyb w tylnej, na ktrej powstaje odwrcony obraz ustawionego przed otworem przedmiotu; znana ju Arystotelesowi, stosowana przez Arabw w X w.; udoskonalona przez Leonarda da Vinci; prototyp aparatu fotograficznego. Co. stosowana bya w XVIII w. przez wielu malarzy i sztycharzy, g. wedutowych, ktrzy posugiwali si ni jako przyrzdem pomocniczym uatwiajcym wierne odtwarzanie widokw (malarz kad papier na szybie odbijajcej widok i przerysowywa go); wmontowywana czsto w stolik do rysowania poczony z krzesem. (ac. 'komora ciemnoci')

Perspektywa optyczna, kolorystyczna ma nie tylko zwizek z wedutami, ale take z pejzaami zimowymi (Peter Brugel St.). Jan van Eyck- perspektywa zbiena. Tycjan, Veronese, Tintoretto- perspektywa powietrzna. Po XVI w. perspektywa zbiena i powietrzna staj si najwaniejszymi elementami obrazu. Czowiek ulega iluzji barwnej. Wraz z odlegoci nastpuje stenie warstw powietrza, ksztaty si rozmazuj, czyli wszystko ulega przekamaniu barwy. Pierwszy plan- normalny, drugi plan- zielonkawy, trzeci plan- niebieski. Perspektywa powietrzna dobrze widoczna w Lecej Venus Giorgione. Zmiana tonw idc w gb obrazu. Doskonale oddana zasada perspektywy powietrznej.

Lucas Cranach Starszy- obraz malowany pod wpywem ewolucji perspektywy, po podry do Wenecji. Albrecht Altdorfer- scena batalistyczna, przekamanie wiata- widoczny, jak w soczewce. Perspektywa rybiego oka. Turner- kolejna postad, ktra dokonaa zdecydowanych odkryd w dziedzinie perspektywy kolorystycznej, optycznej- efekty zachodzcego sooca itd. Cezanne- skupienie na kilku rodzajach scen malarskich- Gra St. Victoire- ukazywana o rnej porze dnia, o rnych porach roku, przez 5 lat. Wniosek niektre barwy, zwaszcza ciepe, ostre, jaskrawe przycigaj wzrok, przez co obiekty w takich kolorach s bardziej uwypuklone. Cezanne uzna wic, e nie trzeba dziaad perspektyw, ale rozkadad akcenty barwne, aby uzyskad efekt zbliony do klasycznej perspektywy powietrznej itd. Pniej z tych zasad korzystali fowici, ekspresjonici, futuryci. Op-artowcy- artyci bawicy si efektami optycznymi, dziaajcy na zasadach matematycznych, przy pomocy zagadnieo z optyki. Formy zakrzywiajce perspektyw. Ujcia przeprowadzane w taki sposb, by oszukad oko. Imitacja trzeciego wymiaru. Wydobycie si ksztatu, zagicie przestrzeni, schodzenie si form. Pop- art- nowa wersja rzeczywistoci. Wykorzystywanie nowych mediw i nowego rodzaju przekazu. Uycie fotografii, uycie przekazu prasowego w charakterze kanwy kompozycji. Poczenie malarstwa monumentalnego z komiksem. Hiperrealizm- drobiazgowe, wierne, ulepszajce rzeczywistod odwzorowanie wiata, cieni, wiata. Gramatura, ziarno kliszy (jeli chodzi obrazy wykonywane na bazie klisz filmowych) Fotohiperrealizm- od 90. Lat w Ameryce Pn. I Europie. Kopiowanie rzeczywistoci ze zdjd. Artysta robi zdjcie w wielkim formacie i potem maluje. Podstaw tego rodzaju sztuki jest fotografia. Przekamanie ostrod, gbokoci widzenia (kwestia aparatu, jego aberracji). Zjawisko Trompe L Oeil *pomyka oka+- obrazy malowane gwnie we Woszech, mae tematy. Np. namalowana rama obrazu z przybitymi ronego rodzaju przedmiotami, obrazki malowane przez uczniw. Imitacje. Oddanie konkretnych wymiarw, std mae rozmiary kompozycji. Koniecznod i chd wyprowadzenia malarstwa poza dwa wymiary. Elementy w redniowieczu- grube gipsatury, ktre imitoway wntrza itd. Malarstwo trjwymiarowe. Pocztki w nurcie Lunita del arte visive. Budowanie kompozycji w poczeniu z dekoracjami stiukatorskimi- to jest wanie malarstwo trjwymiarowe. Malarstwo trjwymiarowe jest przeznaczone do ogldania tylko w jednym miejscu, w przeciwieostwie do kwadratury, ktra chodzi za nami. COLLAGE- od franc. COLLER czyli kleid. To rodzaj przedstawienia, w ktrym naklejone przedmioty maj nadbudowywad obraz. Jednoczenie wpadaj na to Braque i Picasso. Elementy s naklejane pasko. Collage wspczesne czsto s zbudowane jak w pointylizmie, np. ze zdjd.
collage, kola, technika polegajca na zestawieniu na paszczynie wycinkw rnych materiaw w zamierzon cao kompozycyjn za pomoc klejenia, spawania, i in. metod montau. Jako pierwsi zastosowali c. kubici: P. Picasso, G. Braue, J. Gris w formie papier colle; przejli od nich t ide i rozwinli dadaici, zw. K. Schwitters i surrealici, np. M. Ernst. Dalszy rozwj c. prowadzi do przestrzennego rozbudowania. w -> assemblage. (franc. 'naklejanie, oklejanie papierem')

ASSEMBLAGE- obraz, do ktrego zosta doklejony jaki obiekt. Aplikowanie konkretnych, przestrzennych obiektw. Dadaici, surrealici, twrczod Hasiora.

NOWE FORMY MALARSTWA (NOWE TECHNIKI):

ACTION- PAINTING- projektowanie wzoru obrazu za pomoc gestu, ruchu, akcji. Charakter przypadkowy. Performance, Land Art., Instalacje, Konceptualizm