BIURO BADA I ANALIZ

BIULETYN
Nr 90 (698) 9 czerwca 2010 PISM Redakcja: Jacek Foks (redaktor naczelny), ukasz Adamski, Beata Grka-Winter, Leszek Jesie, ukasz Kulesa, Marek Madej, Ernest Wyciszkiewicz

Strategia bezpieczestwa narodowego USA

Bartosz Winiewski Strategia bezpieczestwa narodowego USA z 27 maja br. jest najpeniejsz wykadni priorytetw midzynarodowych tego pastwa od objcia urzdu przez prezydenta Obam w styczniu 2009 r. Zapowiada odejcie od krytykowanych dziaa administracji Busha, i mimo e podobnie identyfikuje zagroenia, wytycza inne priorytety polityki bezpieczestwa. Wskutek kryzysu gospodarczego i staego wzrostu wagi problemw transnarodowych akcentuje potrzeb zwikszania roli innych pastw oraz instytucji wielostronnych w ksztatowaniu adu midzynarodowego. Strategia bezpieczestwa narodowego USA (National Security Strategy), jako deklaracja intencji administracji amerykaskiej w polityce zagranicznej i bezpieczestwa, jest skierowana przede wszystkim do odbiorcw zewntrznych, m.in. wadz innych pastw oraz opinii publicznej. Przedstawiony przez prezydenta Obam dokument nie dowodzi zmniejszenia si aspiracji Stanw Zjednoczonych do odgrywania wiodcej roli w systemie midzynarodowym, jednak zapowied nadania pierwszestwa odbudowie konkurencyjnoci gospodarki USA moe sygnalizowa ch skupienia si na problemach polityki wewntrznej. Unika konfrontacyjnego tonu, nie odwouje si do terminw wartociujcych, np. Iran i Korea Pnocna, wczeniej okrelane jako pastwa zbjeckie, w nowej strategii zostay scharakteryzowane jako pastwa antagonistyczne. Priorytety polityki bezpieczestwa. Strategia zastpuje dokumenty opracowane w okresie prezydentury G.W. Busha. Odwouje si do podobnego katalogu zagroe, ale rnice dotycz ich hierarchii oraz sposobw przezwyciania. Wczenie do Strategii kwestii bezpieczestwa wewntrznego, stanowi istotn zmian koncepcyjn, ale bdzie miao drugorzdne znaczenie dla midzynarodowej aktywnoci USA. Za najpowaniejsze zagroenia uznano rozprzestrzenianie broni masowego raenia, gwnie broni jdrowej, i ewentualno jej pozyskania przez organizacje terrorystyczne. Wedle nowej strategii obnianiu ryzyka proliferacji maj suy redukcje arsenaw jdrowych, wzmocnienie reimu NPT oraz inicjatyw sucych eliminowaniu nielegalnego obrotu technologiami nuklearnymi. Instrumentami nacisku na Iran oraz Kore Pnocn w zwizku z ich programami nuklearnymi maj by sankcje polityczne i gospodarcze. W odniesieniu do zagroenia terrorystycznego w nowej strategii pooono nacisk raczej na charakterystyk przeciwnika al-Kaidy i powizanych z ni grup terrorystycznych oraz podejmowanych przeciw niemu dziaa, mniej miejsca powicajc analizie rde samego terroryzmu. Nie odwoano si do kluczowej dla poprzedniej administracji koncepcji wojny z terroryzmem, postrzeganej jako nadmiernie upraszczajca obraz wyzwa dla bezpieczestwa USA. Rwnoczenie zachowano zaoenie, e zwalczanie zagroenia powinno nastpowa na moliwie wczesnym etapie. Nad bezporednie zaangaowanie przedkada si natomiast wzmacnianie potencjau wadz zagranicznych partnerw w dziedzinie zapewnienia bezpieczestwa. W tym duchu sformuowano zaoenia polityki wobec Afganistanu i Pakistanu, niezmiennie traktowanych jako priorytetowe teatry dziaa, a take wobec np. Jemenu i Somalii, na ktrych terytorium mogyby powsta bazy terrorystw. W strategii wskazano te wyzwania, na ktre powinna reagowa wiksza liczba pastw, cho zarazem podkrelono, e wymaga tego rwnie proliferacja broni masowego raenia i terroryzm. Wrd tych wyzwa wymieniono m.in. zmiany klimatu (z zastrzeeniem, e pierwszestwo powinny mie autonomiczne dziaania poszczeglnych pastw) i epidemie chorb zakanych czy konflikty

2248

Polski Instytut Spraw Midzynarodowych

zbrojne i stabilizowanie sytuacji po ich zakoczeniu. W kontekcie wsppracy wielostronnej przywoano rwnie interesy USA w Arktyce. Promocja demokracji przez administracj Busha traktowana jako gwny cel oraz rodek polityki bezpieczestwa nie przestaje by priorytetem polityki USA, jednak w strategii zapowiedziano odwoywanie si do innych metod. Odrzucono moliwo narzucania innym pastwom zmian ustroju oraz selektywno poparcia dla rzdw wyonionych w demokratycznych wyborach, w zalenoci od ich stosunku do USA. Zaakcentowano w ten sposb przede wszystkim konieczno odbudowania wiarygodnoci USA jako promotora wartoci demokratycznych i zaoono, e Stany Zjednoczone bd wspiera je mniej ekspansywnie. Uycie siy. W strategii nie odwoano si do doktryny uderzenia wyprzedzajcego. Jeli uycie siy zostanie uznane za konieczne, USA maj zabiega o usankcjonowanie swoich dziaa przez instytucje wielostronne (w tym kontekcie rwnorzdn rol nadano NATO i Radzie Bezpieczestwa ONZ). W odrnieniu od poprzednikw administracja Obamy nie wspomina o uyciu siy wobec pastw podejrzewanych o denie do pozyskania broni masowego raenia. Deklaracjom o wikszym ni dotd umiarze w stosowaniu siy towarzyszy natomiast zastrzeenie, e Stany Zjednoczone rezerwuj sobie prawo do jej jednostronnego uycia w obronie naszego narodu i naszych interesw. Uycie siy uzasadniaaby rwnie groba wystpienia kryzysu humanitarnego. Takie podejcie jest jednak bliskie zaoeniom strategii bezpieczestwa z okresu prezydentury Clintona, nie stanowi wic prostej kontynuacji krytykowanych metod administracji Busha. Rola sojuszy. Sojusze uznano za instrumenty zwikszajce legitymizacj dziaa USA na arenie midzynarodowej i suce mobilizacji dodatkowych zasobw. Podkrelono konieczno umocnienia poczucia bezpieczestwa sojusznikw, z jednej strony poprzez wzmacnianie wysunitych zdolnoci obronnych, a z drugiej poprzez zachowanie przez USA konwencjonalnej przewagi militarnej oraz zdolnoci globalnej projekcji siy umoliwiajcej odstraszanie i przezwycianie rnorodnych zagroe, w tym ze strony potencjalnych rywali regionalnych. Zwikszaniu wiarygodnoci zobowiza sojuszniczych ma suy rwnie amerykaski arsena jdrowy. Stosunki transatlantyckie uznano za fundament aktywnoci USA w wiecie, a NATO za najwaniejszy sojusz wojskowy USA. Zasugerowano jednak, e USA bd przedkada wspprac dwustronn (jako bliskich sojusznikw wymieniono kolejno Wielk Brytani, Francj i Niemcy) nad relacje z Uni Europejsk. Jako przedmiot wsplnoty interesw UE i USA wskazano m.in. wsparcie dla przemian politycznych i gospodarczych w Europie Wschodniej. Znaczenie orodkw wpywu i instytucji wielostronnych. Podkrelaniu trwaoci wizi transatlantyckiej oraz sojuszy azjatyckich (m.in. z Japoni, Kore Poudniow) towarzysz zapowiedzi intensyfikacji wsppracy z kluczowymi orodkami wpywu, do ktrych zaliczono Chiny, Indie i Rosj. Indie jako jedyne w tym gronie nazwano strategicznym partnerem, z ktrym USA czy wsplnota interesw i wartoci. Oprcz zainteresowania kierunkiem rozwoju potencjau wojskowego Chin czy odniesie do kwestii draliwych, takich jak ochrona praw czowieka, podkrelono fundamentaln rol tego pastwa w kontekcie ksztatowania midzynarodowego adu gospodarczego oraz walki ze zmianami klimatu i proliferacj broni masowego raenia. Zapowiedziana zmiana dynamiki relacji gospodarczych USA z zagranic (zwikszenie eksportu, zmniejszenie uzalenienia od zewntrznych rde finansowania deficytu budetowego, nacisk na zwikszenie konsumpcji krajowej na tzw. rynkach wschodzcych), zmiana, ktr uznano za kluczowy warunek wikszej rwnowagi gospodarki wiatowej, wie si bezporednio z istotnymi aspektami relacji z Chinami i wiadczy o ich randze dla USA. Stosunki z Rosj maj za nadal wyznacza z jednej strony wsppraca w dziedzinach istotnych z punktu widzenia interesw USA nieproliferacji broni jdrowej czy stabilizacji Afganistanu, a z drugiej podkrelanie poparcia dla suwerennoci i integralnoci terytorialnej ssiadw Federacji Rosyjskiej1. Ponadto w strategii wskazano na znaczenie wspdziaania z wschodzcymi orodkami wpywu: Indonezj, Brazyli, RPA. W strategii zadeklarowano te wzmocnienie zaangaowania w prace ONZ i denie do zwikszenia skutecznoci tej organizacji, ale za najwaniejsz instytucj wielostronn uznano G-20. Stwierdzono, e skad czonkowski tej grupy waciwie oddaje aktualny midzynarodowy podzia wpyww gospodarczych i politycznych, przez co G-20 moe stanowi nie tylko najbardziej adekwatny mechanizm zarzdzania gospodark wiatow, lecz take forum konsultacji i koordynacji w innych dziedzinach.

R. migielski, B. Winiewski, Nowe otwarcie w stosunkach amerykasko-rosyjskich: bilans i perspektywy, Biuletyn (PISM) z 11 lutego 2010 r.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 0 22 556 80 00, faks 0 22 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl