OPIATY

Mak lekarski Opium Heroina

SUBSTANCJA AKTYWNA Morfina (1803 r.) Heroina (1874 r.) Kodeina Narkotyna papaweryna

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE Anestezja Leki antystresowe

DZIAANIE FIZJOLOGICZNE Zwenie renic Zmniejszenie aknienia Osabienie Potliwo Obnienie cinienia Ble brzucha Impotencja dziaanie : 8 - 12 eodz.

FORMY WYSTPOWANIA Opium

ciemnobrzowy proszek lub bryki morfina

przeroczyste krysztaki roztwr w ampukac kodeina

>.y*'> c

iMtl tosclim:'; biay proszek heroina

proszek w kolorze od biaego do brzoweg "polska heroina"

pyn, lekko oleisty, w kolorze: od brzowe do somkowego WACIWOCI UZALENIAJCE ZEWNTRZNE OZNAKI UYCIA NIEBEZPIECZESTWA

 uzalenienie osvchiczne wystpuje po kilkukrotnym uyciu

uzalenienie fizyczne wystpuje b. Szybko, nie zalenie od rodzaju rodka i sposobu jego uywania.
i

Euforia Zwenie renic Zwilgotnienie oczu Opadanie powiek Uczucie swdzenia skry Senno Zawroty gowy Przesunicie granicy blu Pytki oddech Obnienie cinienia krwi

przedawkowanie

Zimna i wilgotna skra Niskie cinienie krwi Wolne i nieregularne ttno piczka Stupor miertelno powodem mierci iest z reguy uduszenie z powodu zatrzymania pracy mini klatki piersiowej lub zawa serca

Potliwo Zwikszenie ,*wydalania moczu K | Nieregularne ttno

ODCZUCIASUBIEKTYWNE "POZYTYWNE"
Uczucie odprenia Poczucie wewntrznego zadowolenia i spokoju euforia "NEGATYWNE" zmniejszenie czynnikw motywacyjnych apatia postawa obronna i wycofujca

Grzegorz Wodowski OPIATY Do opiatw zalicza si substancje otrzymywane z przetworw maku lekarskiego, jak rwnie syntetyczne rodki, dziaajce na receptor opiatowy. Substancje te, a zwaszcza heroin, uwaa si z najsilniejsze i najbardziej uzaleniajce znane czowiekowi narkotyki. HISTORIA RODKW OPIATOWYCH Od zarania dziejw ludzie poszukiwali sposobw na umierzanie blu. Przeciwblowe waciwoci prepatatw mleczka makowego znane byy ju pi tysicy lat temu, a nawet, wedug niektrych badaczy wczeniej. OPIUM Opium, stanowice podstawowy narkotyk z tej grupy zawiera okoo 25 alkaloidw, z ktrych tylko niektre znaj duj zastosowanie w dzisiejszej medycynie. Zbir surowego opium po raz pierwszy opisa Discorides: "A to stosowne dla tych, robi opium... naci dookoa gwiazdki noem...i na bokach gwki wykona proste nacicia, i zbiera wypywajce krople na yk, i po pewnym czasie powrci ponownie znajdujc krople, i jeszcze raz nastpnego dnia ".

Metoda przez niego przedstawiona jest nadal stosowana - zbieranie wieego mleczka, ktre wypywa po naciciu gwki maku Papaver somniferum. Alkaloidy wystpujce w surowym opium, to: morfina (3-23%); kodeina (0,3-2%); tebaina (0,2-1%); narkotyna (do 10%) i papaweryna (0,5-1%). Pozostae wystpuj w nieznacznych, ladowych ilociach. Zastosowanie opium jako leku przeciwblowego spopularyzowa w XVI wieku Paracelsus, ktry wprowadzi je do uytku pod nazw_laudanum. W Wielkiej Brytanii (gdzie zrobio ogromn furor) opium wprowadzi Sydenham, a jego ucze Dover opracowa ceniony nader specyfik (Proszek Dover 'a) zawierajcy, oprcz opium lukrecj, saletr potasow oraz Ipecocuanhe - rodek przeciwwymiotny pozwalajcy stosowa opium w wikszych ilociach. W tym czasie i jeszcze dugo pniej, farmaceuci przecigali si w wymylaniu rodkw zawierajcych opium i jego pochodne, a lekarze chtnie przepisywali je pacjentom na rozmaite dolegliwoci. Dziwne byy natomiast losy opium w Chinach. Zainteresowanie tym rodkiem powstao poniekd z powodu wydanego pod koniec panowania dynastii Ming, a wic w XVII wieku, zakazu palenia tytoniu. Nag palenia tytoniu przybra w Chinach takie rozmiary, e cesarz Tsung Chen zakaza jego palenia, co z kolei spowodowao powszechne palenie opium. Do palenia uywany by preparat z wysuszonego mleczka makowego, a samo palenie odbywao si ze specjalnie skonstruowanych fajek wodnych. Pod koniec siedemnastego wieku 1/4 populacji Chiczykw palia ten narkotyk, a miejscowe uprawy maku nie zapewniay zapotrzebowania ich na opium. Brytyjscy handlowcy widzc to zapotrzebowanie starali mu si sprosta do tego stopnia, e w latach trzydziestych XIX wieku dostarczali (przemycali) do Chin nielegalne opium o wartoci 1 miliona funtw rocznie. Reakcje chiskiego rzdu byy coraz bardziej zdecydowane, a zamieszki, do ktrych doprowadzio zamknicie dla Anglikw portu w Kantonie przyczyniy si do wybuchu w roku 1939 pierwszej Wojny Opiumowej. Trwaa ona trzy lata i zakoczya si oddaniem Koronie Brytyjskiej w wieczne wadanie Hongkongu (ktry powrci z powrotem do Chin w 1997 roku) i kontrybucjami, o ktrych mona przemilcze. Dostawy opium do Chin zostay wznowione. 'Wojny opiumowe trway do roku 1860. Rzd i parlament brytyjski co pewien czas byy miotane dyskusjami na temat moralnych aspektw handlu opium. Znajdowano jednak wymylne usprawiedliwienia w rodzaju: "Jeeli dostawy indyjskiego opium zostan nagle wstrzymane, mogoby to spowodowa straszliwe nieszczcia. Mona stwierdzi, e 1/3 dorosej ludnoci Chin umaraby z braku opium" (cytat z raportu Komisji Krlewskiej "Rozwizanie Sprawy Opium - 1882). Dostarczane do Chin opium, pochodzio z tak zwanego "zotego trjkta" (Birma, Laos i Tajlandia). Ponadto ogromnymi producentami tego surowca byy Indie, Pakistan, Afganistan i Turcja. Zmagania na kontynencie azjatyckim, nie przeszkadzay w tym, aby stosowanie i uzalenienie od opium stao si plag w innych rejonach wiata. Paradoksem byo to, e w Europie najwicej uzalenionych od laudanum mieszkao wanie w Anglii. Cz z uzalenionych stanowili ludzie uzdolnieni i artyci. Pisarz Tomas de Quincey po raz pierwszy sprbowa opium z powodu kopotw z zbami i blw reumatycznych, a nastpnie popad w nag. Jego nastawienie do narkotyku byo jednak entuzjastyczne:

"O sprawiedliwe, subtelne i niezwycione opium!... Opraw i cnotliwe opium! Ty, ktre przynosisz sny dla triumfu rozpaczliwej niewinnoci, zdradliwych wiadectw... i, z anarchii marze sennych, przywoujesz na wiato soca twarze dawno pochowanych piknoci... i to ty masz klucze do Raju, o sprawiedliwe, delikatne i potne zarazem opium ". Quincey wyda ksik pod tytuem Wyznania angielskiego zjadacza opium (Confession ofan English Opium Eater), w ktrej zamieci wspomnienia z lat zaywania tego narkotyku. Z osob Quincey 'a zwizane jest do charakterystyczne wydarzenie. Ot zwrci si on do jednego z lekarzy z prob o pomoc w wyleczeniu z naogu. Efekt by taki, e w lekarz rwnie uzaleni si od opium. MORFINA W latach 1803-1806 niemiecki farmaceuta Sertiirner wyizolowa podstawowy alkaloid opium i nazwa go morfin (od greckiego boga snw i marze sennych Morfeusza). Jeszcze silniej ni laudanum znosia ona bl. I to wanie zastosowanie przyczynio si do ogromnej popularnoci jej w prowadzonych w XIX wieku wojnach. Znoszenie uczucia blu przez morfin byo o tyle skuteczniejsze, e w roku 1853 zostaa wynaleziona strzykawka i mona byo dokonywa podskrnych zastrzykw. Powody, dla ktrych uzalenienie od opiatw nazwano "chorob oniersk" lub "zaraz wojskow" tkwiy w szerokim stosowaniu morfiny i opium w czasie prowadzenia dziaa wojennych. Zarwno wojna krymska, jak i amerykaska wojna secesyjna przyczyniy si do nasilenia naduywania opiatw. W Ameryce, podczas wojny secesyjnej onierze mieli wolny dostp do narkotykw, ktre nosili ze sob, aby przynie ulg rannym wsptowarzyszom. Po wojnie morfina bya nadal dostpnym legalnie rodkiem w Ameryce, a wielu lekarzy zachcao onierzy do zakupu strzykawek, aby sami mogli sobie robi zastrzyki. Uzalenionych od opiatw byo w tym czasie ponad 200 tysicy Amerykanw, a ilo importowanego rocznie opium wynosia 350 ton (z czego zaledwie 10% na potrzeby medyczne). Oprcz onierzy, morfinistami zostawali gwnie ludzie chorzy, ktrzy podczas pobytu w szpitalu zostali uzalenieni z powodu niekontrolowanego stosowania morfiny (morfinici medyczni). Czsto do uzalenienia dochodzio wrd przedstawicieli personelu medycznego, ktrych zachciy obserwacje przyjemnych efektw u pacjentw. Na przeomie XIX i XX wieku morfinomania trafia do salonw. Zarwno w USA, jak i w Europie w niektrych rodowiskach, szczeglnie artystycznych, morfina staa si bardzo modnym narkotykiem. Uywano jej czsto przy pomocy luksusowych strzykawek, majcych wygld biuterii. Morfina staa si tematem wielu wczesnych powieci (m.in. Comedie du Diable pira Balzaka): mona byo mwi o "zakaeniu" przez ksik. A oto, co o pierwszych objawach dziaania tego narkotyku po zayciu podskrnym, pisze Micha Buhakow, przedstawiajc w opowiadaniu Morfina pamitnik uzalenionego lekarza, ktry po roku tkwienia w naogu popenia samobjstwo:

"W pierwszej chwili czuje si co jakby lekki dotyk w okolicy karku. Dotyk ten jest coraz cieplejszy, szerzy si, rozrasta. W nastpnej chwili przez mzg przepywa niespodziewanie chodna fala, poczym nadchodzi niebywaa jasno umysu i wybuch aktywnoci. Ustpuj absolutnie wszystkie przykre odczucia. Oto najwyszy punkt przejawu si duchowych czowieka. Gdyby nie wyksztacenie medyczne, powiedziabym, e pracowa naprawd mona dopiero po zastrzyku morfiny. Rzeczywicie: c jest wart czowiek, ktrego byle newralgia potrafi wytrci z ycia? " HEROINA W roku 1874 w St. Mary 's Hospital w Londynie Adler Wright przy pomocy reakcji chemicznych otrzyma nowy narkotyk opium, analog morfiny - dwuacetylomorfin (diacetylomorjin). rodek ten zosta w kilka lat pniej wprowadzony na rynek przez niemieck firm Bayer. Uwaano, e nowy preparat mimo, e jest 10-ciokrotnie silniejszy od morfiny, bdzie zdecydowanie bezpieczniejszy i nie powodujcy przyzwyczajenia. Nowy lek mia by (i by) stosowany w leczeniu osb uzalenionych od morfiny! Jak si pniej okazao, jego waciwoci uzaleniajce byy nieporwnywalnie silniejsze. Wszyscy leczeni z uzalenienia od morfiny szybko "przerzucili" si na heroin. Potoczna nazwa, jak nadano preparatowi odzwierciedlaa wysokie oczekiwania, jakie mu stawiano. SYNTETYCZNE ANALOGI OPIATW Kolejnym przeomem w dziejach rodkw dziaajcych na receptory opiatowe okaza si okres II Wojny wiatowej. W tym czasie niemieccy chemicy wyprodukowali w peni syntetyczny rodek o dziaaniu zblionym do preparatw opium. Pocztkowo na cze Adolfa Hitlera nazwano go dolofin, a po wojnie rodek ten uzyska now nazw metadon. Pierwotnie, metadon mia by stosowany zamiast morfiny, gdy jest od niej sabszy i nie posiada niektrych niepodanych jej waciwoci. rodek ten wykazywa podobne dziaanie do opiatw i z uwagi na pewne waciwoci jest wspczenie stosowany w terapii narkomanw opiatowych, co bdzie opisane w dalszej czci rozdziau. Innym, znanym analogiem morfiny jest petydyna, stosowana w medycynie jako rodek przeciwblowy. DZIAANIE OPIATW Opiaty dziaaj przeciwblowo, zmniej szaj lk i depresj towarzyszc blowi, daj uczucie wewntrznego spokoju, a w wikszych dawkach powoduj eufori (bogostan). Z medycznego punktu widzenia maj gwnie zastosowanie przy likwidowaniu blu. Gwne narkotyki opium: morfina i heroina, maj podobne dziaanie, z t rnic, e ta druga jest wielokrotnie silniejsza i bardziej uzaleniajca. Przy stosowaniu przez narkomanw morfiny i heroiny w wikszych dawkach, za pomoc szybkich iniekcji doylnych - pierwszym, prawie natychmiastowym efektem jest tzw. kop. Stan ten jest trudny do opisania i najczciej trafiaj si porwnania do bardzo intensywnego orgazmu. Kiedy mija kop, a dzieje si to ju po kilkunastu sekundach nastpuje uczucie oderwania, sennego marzenia i osob odurzon ogarnia niesamowity spokj.

Opiaty zmmejszaj rowmez reaktywno na czynniki motywacyjne: nastpuje zmniejszenie uczucia godu, koniecznoci obrony i potrzeb seksualnych. U osb wieloletnie stosujcych opiaty zwykle aktywno seksualna spada do zera. Jednoczenie zadowolenie z otaczajcej rzeczywistoci jakie powoduj opiaty zwalnia z koniecznoci podejmowania jakichkolwiek ukierunkowanych wysikw. Reakcj organizmu na dziaanie rodkw opiatowych jest wyrane zwenie renic (szpileczkowate renice) i osabienie ich reakcji na wiato. Nastpuj zaparcia, rozszerzenie naczy obwodowych obnia si cinienie krwi, jak rwnie w nieznacznym stopniu temperatura ciaa (a osoby bdce pod wpywem opiatow paradoksalnie odczuwaj ciepo). Narkomani, pojmujcy przewlekle wysokie dawki opiatw s tu po zayciu rodka spowolniali i podsypiajcy. Nieatwo jest z nimi nawiza kontakt, poruszaj si z wyranym trudem i niezdarnie co jest przyczyn czstych urazw. ""*, w FIZJOLOGICZNE ASPEKTY DZIAANIA OPIATW NA ORGANIZM CZOWIEKA Nie jest jasne, w jakim stopniu waciwo likwidowania blu przez opiaty zaley od fizjologicznych a wjakim stopniu od psychicznych efektw. Jeli chcemy sprawdzi skutki dziaania narkotykw na ' znoszenie blu, stosujemy metod polegajc na zaaplikowaniu niewielkiego bodca cieplnego na skr Zwikszajc temperatur moemy zauway kiedy osobnik poddany eksperymentowi zacznie odczuwa Okazuje si, e po zayciu morfiny prg blu jest tylko nieznacznie przesunity. Gossop prowadzi do wniosku, iz rodki takie, jak morfina czy heroina likwiduj przede wszystkim strach i niepokoi spowodowane przez bl. Gdyby bra pod uwag jedynie ich efekty fizjologiczne - nie byyby one przydatne jako rodki znieczulajce. Mechanizm dziaania opiatw na mzg czowieka nie jest do koca poznany. Rozpoznane zostay jednak miejsca w mzgu, w ktrych opiaty ujawniaj swoje dziaanie przeciwblowe i euforyczne Wi si one z receptorami w mzgu i innych czciach ciaa. Receptory te nazwano receptorami opiatowymi. ^ Dziki badaniom przeprowadzonym w roku 1975 na Uniwersytecie Johna Hopkinsa w Baltimore wiemy, e najwicej receptorw opiatowych znajduje si znajduje si w obszarach mzgu, ktre bior udzia w odbieraniu wrae blowych, istocie galaretowatej i wzgrzu, jak rwnie w obszarze ssiadujcym z kor mzgow okrelonym jako ukad limbiczny. Dziaanie opiatw na receptory w ukadzie limbicznym, ktry ma poczenie z podwzgrzem potwierdza poprzedni tez o dziaaniu tych rodkw w zakresie sterowania emocjami. Inne receptory z ktrymi wi si opiaty znajduj si w jelitach, co wyjania uspokajajce dziaanie tych rodkw na przewd y pokarmowy. Istnienie w organizmie ludzkim receptorw rolinnych alkaloidw byo zagadnieniem dosy dziwnym dla wielu specjalistw. Wyjanieniem mg by fakt, i mzg sam wytwarza endogenne substancje o podobnym dziaaniu do opiatw. Hughes i Korterlitz z Uniwersytetu Aberdee w roku 1975 udowodnili ich istnienie. Wyodrbnili substancje produkowane przez mzg, ktre wi si z receptorami opiatowymi i dziaaj przeciwblowo, take podwyszajc nastrj psychiczny. Obecnie substancje te znane sjako endorfiny, a ich produkcja uzaleniona jest od indywidualnych cech organizmu jak rwnie sytuacji i stanw, w jakich znajduje si czowiek.

POSTACIE I SPOSOBY ZAYWANIA OPIATW Opiaty zaywane s w najrozmaitszy sposb: w zalenoci, czy jest to opium, morfina czy heroina i w jakich s postaciach. Mog by palone, przyjmowane doustnie, doylnie, dominiowo, podskrnie, wcigane przez nos i zaywane doodbytniczo. Sposobw jest tak duo, e trudno byoby tu wszystkie wyliczy. Krtka charakterystyka postaci, w jakich wystpuj bdzie wyglda nastpujco: O p i u m - ciemnobrzowy proszek lub bryki; M o r f i n a - krysztaki, tabletki lub pyn najczciej w ampukach; K o d e i n a - biay proszek - (uywanie kodeiny w celu odurzenia naley raczej do rzadkoci, prawdopodobnie dlatego, e rodek ten powoduje sab eufori); H e r o i n a - proszek w kolorze od biaego do brzowego; lusarczyk opisuje zwyczaje zaywania opium w Azji. Stosuje sieje poprzez palenie lub poykanie. Do palenia dochodzi zazwyczaj w specjalnych wodnych fajkach. Opium palone jest na og w towarzystwie. Jako, e palenie jest mniej skuteczne (i ekonomiczne), gdy narkotyk jest trudniej dostpny wwczas bywa zaywany drog pokarmow. Sposoby zaywania heroiny uwarunkowane s czynnikami regionalnymi i ekonomicznymi. "Polowanie na smoka" {chasing the dragon) to sposb polegajcy na wdychaniu oparw podgrzewanej na metalu heroiny; jest on rozpowszechniony w Azji. Stron ujemn jest jego "nieekonomiczno" i na Zachodzie pozwalaj sobie na niego narkomani majcy dobry dostp do heroiny. Heroinisci w Ameryce i w Europie stosujprzede wszystkim iniekcje doylne. Odrbnie zostan opisane opiaty, stosowane przez narkomanw w Polsce, produkowane zazwyczaj w warunkach domowych. WACIWOCI UZALENIAJCE Dzisiaj nie ma ju adnych wtpliwoci co do uzaleniajcych waciwoci wszystkich opiatw. Stosowanie ich niesie uzalenienie zarwno psychiczne, jak i somatyczne. atwo powstawania fizycznej zalenoci od rodkw z tej grupy opisuje Kiljan na przykadzie morfiny: "Przecitnie zaleno powstaje w cigu 10 - 14 dni podawania 15-20 mg morfiny trzy razy dziennie". Przy systematycznym uywaniu rozwija si zjawisko tolerancji organizmu i wywoanie kolejnej euforii zwizane jest ze stopniowym powikszaniem dawki, gdy uzaleniony organizm coraz sabiej reaguje na mae iloci narkotyku. Najsilniej tolerancj wytwarza stosowanie heroiny. Z pogldem tym polemizuje Gossop uwaajc, i tendencja do zwikszania przez narkomanw dawki jest kwesti speniania pewnych potrzeb psychicznych, a nie odzwierciedleniem potrzeb fizycznych. Nie mniej jednak pozostae rda podkrelaj, i opiaty, takie jak morfina, heroina czy syntetyczny metadon wywoujpowikszajcsi tolerancj organizmu na te rodki u osb systematycznie je

przyjmujcych. Powstaa w ten sposb tolerancja sprawia, i osoby uzalenione od opiatw przyjmuj bardzo czsto dawki narkotyku, ktre u innych wywoayby zgon z powodu przedawkowania. Z drugiej strony znane s przypadki narkomanw utrzymujcych przez wiele miesicy czy nawet lat t sam dawk narkotyku doznajc za kadym razem podobnego efektu jego dziaania. Podsumowujc: narkomani chcc wywoa coraz wikszy efekt psychiczny powikszaj regularnie ilo przyjmowanego narkotyku; to z kolei powoduje bezwzgldny rozwj tolerancji organizmu i wpywa na to, e dawka zostaje zwikszana (znw dla wywoania wikszego efektu psychicznego). Z reguy rozwj tolerancji na jeden z opiatw pociga za sob wzrost tolerancji na inne rodki z tej grupy prowadzc do tzw. tolerancji krzyowej. Jednak rozwj tolerancji nie obejmuje wszystkich dziaa farmakologicznych tej grupy narkotykowej. Objawy abstynencji towarzyszce uzalenieniu od opiatw to szereg przede wszystkim fizycznych dolegliwoci, ktre czsto bywaj porwnywane z objawami grypy, ale o wikszym nasileniu. Natenie objaww abstynencji, ktre pojawiaj si po odstawieniu opiatw zaley wielu czynnikw, najwaniejsze z nich to: rodzaj rodka opiatowego, dugo okresu systematycznego przyjmowania, wielko dawek narkotyku. Zesp abstynencyjny cechuje si pewn dynamik: pocztek nastpuje od 8 do 12 godzin po przyjciu ostatniej dawki; jego szczyt przypada w 3-4 dobie; nastpnie dolegliwoci stopniowo ustpuj, lecz jeszcze przez wiele tygodni mog utrzymywa si rne odchylenia od stanu fizjologicznego. Mona, poprzez podanie ktrego z antagonistycznych lekw morfiny (nalokson lub nalorfind) wywoa objawy abstynencji, ktre pojawi si wtedy w przecigu kilku minut, a swoje nasilenie osign ju po p godzinie. rodki te stosuje si przy ratowaniu osb, ktre przedawkoway opiaty. Chmielewska i Baran-Furga wymieniaj szereg objaww towarzyszcych odstawieniu przewlekego zaywania opiatw: zawienie oczu, wysik z nosa, ziewanie, kichanie; rozszerzenie renic; nudnoci i wymioty; obnienie cinienia krwi; ble brzuch, biegunka; dolegliwoci blowe, zwaszcza koczyn dolnych i krgosupa; zaburzenia snu; zmiany nastroju (od przygnbienia, apatii do draliwoci i napadw zoci; panika prowadzca do poszukiwania i denia do zaycia opiatw; Objawy pobudzenia orodkowego ukadu nerwowego mog wystpowa w postaci orgazmu u kobiet lub

ejakulacji u mczyzn. Znaczna utrata wody z powodu wymiotw, obfitego pocenia i biegunki, z rwnoczesnym nieprzyjmowaniem pynw i pokarmu, powoduje utrat ciaru ciaa i odwodnienip organizmu. Niekiedy dochodzi do zapaci kreniowej. Zgony przy nagym odstawieniu przez osoby uzalenione opiatw nale do rzadkoci, ale jeli wystpuj, to zazwyczaj spowodowane s zazwyczaj ostrym zawaem minia sercowego. PRZEDAWKOWANIA I WYNISZCZAJCE DZIAANIE OPIATW Zgony wrd narkomanw uywajcych opiatw, a szczeglnie heroiny s nieporwnywalnie wiksze anieli w przypadku innych uzalenie narkotykowych. Przypadki mierci w tej grupie wynikaj najczciej z: niebezpieczestw zwizanych z bezporednim dziaaniem opiatw na organizm; schorze wynikajcych z przyjmowania narkotyku drog iniekcji (a jest to najbardziej rozpowszechniony sposb zaywania heroiny) za pomoc niesterylnej igy i strzykawki; trybu i warunkw ycia osb silnie uzalenionych; Chruciel, Kubikowski i Gumuka pisz, e nage zgony, z powodu przedawkowania stanowi okoo poowy zgonw w grupie uzalenionych od opiatw. Zwizane s one najczciej z obrzkiem puc lub ostr niewydolnoci oddechow. Zaburzenia wywoane przez opiaty s czsto przyczyn niewydolnoci krenia. Opiaty zmniejszaj aktywno orodka kaszlu, co grozi zachyniciem. Drugi rodzaj przyczyn zgonw, da osobie zna szczeglnie w ostatnich latach. Zwyczaj korzystania przez wielu narkomanw ze wsplnej igy i strzykawki spowodowa, e narkomani szczeglnie heroinowi stali si grup zwikszonego ryzyka zakae wirusem HIV, ktry prowadzi do zachorowa na AIDS, w wyniku czego dochodzi czsto do mierci. Wykres nr 3.1 Procentowy udzia osb uzalenionych (gwnie od opiatw zaywanych drog iniekcji) we wszystkich stwierdzonych zakaeniach wirusem HIV w Polsce (dane do 31 maja 1997)

Wykres nr 3.2 Liczba stwierdzonych wrd narkomanw zakae wirusem HIV w stosunku do wszystkich przebadanych narkomanw w roku 1995

Rwnie i inne zakaenia, na przykad wirusem zapalenia wtroby typu B i typu C pojawiaj si szczeglnie wrd konsumentw heroiny przyjmowanej za pomoc iniekcji. Wirusy te s o wiele bardziej odporne i trwae ni wirus HIV, a take atwiej dochodzi do zakaenia. Wielokrotne uywanie tej samej igy i strzykawki oraz niehigieniczne warunki, w ktrych przygotowywany jest narkotyk do wstrzyknicia stanowi w konsekwencji ryzyko powika o charakterze bakteryjnym, prowadzc do powstawania ropni i ropowic. Stany te kocz si nierzad amputacj koczyn i kalectwem. Odrbnym, ale jake istotnym problemem, bdcym niekiedy przyczyn mierci osb uzalenionych od opiatw (szczeglnie w przypadku uytkownikw heroiny) s zanieczyszczenia znajdujce si w sprzedawanym nielegalnie narkotyku. Przeprowadzone przez Instytut Psychiatrii i Neurologii badania zgonw narkomanw w latach 1983-92 w Warszawie potwierdzaj opini, e przyjmowanie opiatw prowadzi do mierci w o wiele wikszym stopniu, ni uywanie innych narkotykw. W badanej grupie narkomanw (656 osb) zmary 82 (12,5%). Wszystkie przypadki mierci dotyczyy narkomanw stosujcych opiaty wyprodukowane domowym sposobem. Grupa naukowcw z Zakadu Chemii Fizjologicznej Akademii Medycznej w Lublinie przeprowadzia badania wpywu morfiny na zmiany procesw metabolicznych. Do bada wykorzystano biae myszy, ktre podzielono na dwie grupy (w kadej 10 osobnikw). Pierwsza grupa zwierzt otrzymywaa dootrzewnowo morfin przez okres piciu dni; druga grupa (kontrolna) t sam drog otrzymywaa sl fizjologiczn. Wyniki tych bada doprowadziy do nastpujcego wniosku: wyniszczenie organizmu nastpujce w wyniku naduywania opiatw przez narkomanw wie si nie tylko z niedostatecznym zwykle odywianiem, ale rwnie z zaburzonym procesem przyswajania poywienia przez organizm. Powanym powikaniem zwizanym z przewlekym przyjmowaniem opiatw jest u kobiet zaburzenie miesiczkowania, a do jego zaniku.

SPOYWANIE OPIUM NA WIECIE Konsumpcja opium, w spojrzeniu globalnym, ma charakter regionalny. S to kraje rodkowego Wschodu, Azji Poudniowej i Zachodniego Pacyfiku. Dotyczy to przede wszystkim tych krajw, ktre wykazuj si wysok produkcj opium i duym, nielegalnym jego "eksportem"; wanie tam, w rejonach upraw maku opiumowego naduywanie opium osiga maksymalne rozmiary. Wykres nr 3.3 Liczba konsumentw opium na jeden tysic mieszkacw

rodkowego Wschodu i Azji Poudniowej

N krajach

Rwnie w krajach ssiadujcych z producentami opium, jego spoycie jest dosy wysokie. Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia najwysza liczba konsumentw opium notowana jest w Iranie, bo a 800 tysicy osb (23 osoby na jeden tysic mieszkacw)! Nastpne w kolejnoci s: Afganistan, Birma, Laos, Macao, Pakistan, Singapur, Sri Lanka, Tajlandia i Wietnam. Z wyjtkiem wyliczonych rejonw uywanie i konsumpcja opium jest na wiecie minimalna. Uzalenieniem od opium dotknici s najbardziej mczyni mieszkajcy w strefach uprawy maku opiumowego; wielu z nich to analfabeci. Brak podstawowej opieki medycznej i trudnoci w uzyskaniu lekw - to dodatkowy czynnik wpywajcy na tak wysokie spoycie opium w tych rejonach wiata. Oprcz konsumpcji opium duy odsetek mieszkacw tych krajw zaczyna stosowa heroin. Wspczenie wiatowe centrum nielegalnej produkcji opium, a take przerabiania go na heroin znajduje si na obszarze tzw. Zotego Trjkta (przygraniczne tereny Tajlandii, Laosu i Birmy). Coraz

wicej sygnaw o uprawach maku dochodzi z Ameryki Poudniowej, gdzie istniej dobre warunk? klimatyczne dla wegetacji tej roliny, a take istnieje ogromna "infrastruktura" do produkcji i przeu ^rn^^B gotowej heroiny. Wie si to rwnie z powracajc w latach dziewidziesitych "mod" na heroj po kilkuletniej regresie w spoywaniu tego narkotyku spowodowanego m.in. strachem przed AIDS ogromnym powodzeniem kokainy. STOSOWANIE HEROINY Heroina jest jednym z najsilniej uzaleniajcym znanym czowiekowi rodkiem odurzajcym. Idea zastosowania heroiny w leczeniu uzalenienia od morfiny nie do, e okazaa si zupenie pozbawiona sensu, to na dodatek heroina niemal zupenie w poowie tego wieku zastpia morfin w zastosowaniu niemedycznym. W latach pidziesitych okrzyknito heroin najpopularniejszym, a zarazem najbardziej mierciononym narkotykiem w USA. Szacowano, e 92% wszystkich narkomanw to heroinici. I rzeczywicie heroina bya bezporednio lub porednio przyczyn ogromnej liczby zgonw. W samym Nowym Jorku, w roku 1970 odnotowano 1100 przypadkw mierci w zwizku z uywaniem tego narkotyku. Obecnie heroina nie ma adnego zastosowania w medycynie. Uwaana jest przez wszystkich specjalistw za najgroniejszy i najbardziej uzaleniajcy narkotyk. Mitem jest stwierdzenie, e mona przyzwyczai si do niej po ju jednym zayciu. Nie mniej jednak, ju po kilku dniach zaywania heroiny mog pojawi si objawy abstynencji, co znamionuje uzalenienie fizyczne. Na czarnym rynku istniej dwa rodzaje nielegalnej heroiny: 1. Brown Sugar, ktra ma posta brzowych bd rowych granulek lub proszku; jest ona rafinowana w Azji. 2. Biaa heroina, otrzymywana z morfiny ma posta drobnego, biaego proszku; Kolor sprzedawanej na ulicy heroiny zaley take od domieszek innych narkotykw lub substancji majcych po prostu zwikszy jej wag i objto. ZASTOSOWANIA SUBSTYTUCJI METADONOWEJ Metadon jest, jak to zostao wczeniej wspomniane syntetycznym rodkiem narkotycznym o dziaaniu zblionym do morfiny. Po wojnie dziaanie jego byo badane w Stanach Zjednoczonych (w Lexington w stanie Kentucky). Wyniki tych bada wykazay przeciwblowe dziaanie metadonu, a take agodzenie objaww odstawienia heroiny - czy si z tymi samymi receptorami i blokuje oznaki godu narkotycznego. W odrnieniu od rolinnych opiatw efekt dziaania metadonu jest dugotrway: przy stosowaniu doustnym odpowiednia dawka wystarcza na 24 do 36 godzin i nie wywouje objaww euforii, spowolnienia i sennoci. Istniej dwa modele stosowania metadonu w terapii narkomanw: 1. Podawanie krtkotrwae. Metadon ma by rodkiem agodzcym skutki odstawienia heroiny. Podawany jest tylko w fazie ostrego kryzysu odstawienia heroiny, co najwyej dwadziecia dni. Jako, e metadon jest narkotykiem rwnie uzaleniajcym - osoba poddana takiej terapii musi

zosta "wyzerowana" (po kilku dniach podawane sjej coraz nisze dawki metadonu, a do Tranirnalnej - zerowej); 2. Podawanie dugotrwae. W tym przypadku metadon stanowi trway substytut nielegalnego rodka opiatowego; osoba uzaleniona przez okres kilku lat lub duej, w systemie ambulatoryjnym, otrzymuje metadon, co ma jej zapewni ycie bez innych narkotykw. W tym czasie przewidywana jest praca nad rozwojem osobistym i spoecznym zwizanym z samodzielnym funkcjonowaniem. Wiele na to wskazuje, e programy te s przede wszystkim skutecznym ograniczeniem kryminalizacji wrd narkomanw, a w dobie AIDS s jednym z czynnikw profilaktycznych. A tak opisuje jeden z programw metadonowych w Amsterdamie Giel van Brussel z tamtejszego Wydziau ds. Narkotykw Miejskiej Suby Zdrowia: "Kadego dnia okoo 75 pacjentw otrzymuje metadon w dawkach od 40 do 130 miligramw. Wikszo pacjentw musi odwiedza klinik pi razy w tygodniu, od poniedziaku do pitku. Na soboty i niedziele otrzymuj na wynos buteleczk z metadonem. Pacjenci, u ktrych badanie moczu wykazuje sta zawarto metadonu, posiadaj przywilej rzadszego odwiedzania kliniki. Otrzymuj oni wikszy zapas metadonu, na wicej dni. Osoby taki stanowi ok. 25%pacjentw kliniki". Jednym ze wskaza zastosowania metadonu jako substytutu heroiny jest cia narkomanki, ktra nie chce zrezygnowa w tym okresie z jej uywania. W sytuacji, gdy niemoliwa jest cakowita abstynencja od substancji nielegalnej wielu specjalistw zaleca terapi substytucyjn. Uwaa si, e ze wzgldu na matk i dziecko najwaniejsze jest, aby pomc kobiecie znormalizowa i ustabilizowa jej spoeczne funkcjonowanie. UZALENIENIA OPIATOWE W POLSCE Pierwsze dokumenty opisujce zjawisko narkomanii opiatowej w Polsce pojawiy si w okresie midzywojennym: Dane statystyczne z roku 1933 podaway, e przypadao w tym okresie 0,3 narkomana na 100 tysicy ludnoci, co mogo by zanione, gdy cz naogowcw moga leczy si prywatnie, a cz wcale. W roku 1938 byo kilka tysicy morfinistw, co i tak byo niewielk liczb w porwnaniu z dziesitkami tysicy osb pijcych eter. Na pocztku lat siedemdziesitych pierwszymi rodkami przyjmowanymi w celu odurzania si byy przede wszystkim leki wywoujce halucynacje (gwnie Parkopa) i uspakajajce, przewanie z grupy benzodwuazepiny oraz niemedyczne rodki wziewne. Udzia opiatw by niewielki i wynosi zaledwie kilka procent. Uywane byy przez narkomanw tzw. krople Inoziemcowa; po odpowiedniej obrbce preparat rozpuszczano w wodzie i podawano doylnie. Zawiera on kilka alkaloidw opium. Gwnym rdem narkotykw byy w owym czasie apteki, a gwnym sposobem zdobywania narkotykw byo faszowanie recept i wamania do aptek. Kubikowski i Gumuka charakteryzujc grupy osb uzalenionych od opiatw w latach siedemdziesitych wspominaj o osobach rekrutujcych si z personelu medycznego i farmaceutycznego, ktrzy ulegli naogowi m.in. z racji atwego dostpu do legalnych rodkw opiatowych, szczeglnie do syntetycznego analogu opiatw -petydyny. Uywanie jej pyno rwnie z bdnego mniemania, i rodek ten ma sabsze waciwoci uzaleniajce anieli morfina. Stosowane wwczas przez narkomanw z subkulturowych grup, a zwaszcza hipisw preparaty opium

sprowadzay si do dwch form opisanych przez Chmielewsk i Baran-Furg: m a k i w a r a - zwana te zup. By to wywar ze somy makowej przyjmowany doustnie, przecitnie okoo 2 litrw na dob; z i e l o n e - substancja uzyskiwana z mleczka makowego, ktra po poddaniu krtkiej i prymitywnej obrbce bya zaywana doylnie; Wydarzeniem, ktre otworzyo nowy etap w historii polskiej narkomanii - byo opracowanie w roku 1976 przez studenta chemii z Gdaska technologii otrzymywania w stosunkowo prosty sposb i w krtkim czasie ( 3 - 5 godzin) specyfiku zawierajcego alkaloidy opium z przewag morfiny i heroiny. Substancja otrzymywana na bazie somy makowej zostaa nazwana przez rodzimych narkomanw kompotem. Narkotyk ten ma posta pynu w kolorze od jasno- do ciemnobrzowego (w zalenoci od stenia i rodzajw uytych odczynnikw chemicznych). Kompot by i jest rodkiem przyjmowanym w formie iniekcji, zazwyczaj doylnej. Pod koniec lat siedemdziesitych stosowane przez modzie w celu odurzania si, wedug przeprowadzonych bada, byy w 50-ciu procentach opiaty: gwnie morfina i heroina (kompot). Zwraca uwag fakt, i rodki te byy przede wszystkim przyjmowane doylnie. Analizujc rwnie dane dotyczce leczenia w tym okresie osb uzalenionych mona zauway tendencj do rozwoju w naszym kraju narkomanii opiatowej: udzia w korzystaniu z placwek psychiatrycznych przez osoby przyjmujce pochodne opium w roku 1974 wynosi 34%, natomiast w roku 1979 osoby te stanowiy 69% leczonych. O tak duym udziale w leczeniu narkomanw opiatowych decyduje nie tylko ich liczba, a take rodzaj i rozmiar negatywnych konsekwencji pyncych z uzalenienia od preparatw opium, co powoduje czasami niemale przymus leczenia. W roku 1994 osoby uzalenione od opiatw lub innych rodkw mieszanych z opiatami stanowiy ponai 70% wszystkich leczonych. Tabela nr 3. Uzalenieni, leczeni stacjonarnie w 1994 roku wedug typw uzalenienia:

Typ uzalenienia Opiaty Mieszane z opiatami Uspokajajce i nasenne Kokaina Konopie indyjskie Amfetamina Halucynogeny Wziewne Mieszane bez opiatw Brak danych Ogem .:>/%

Liczba osb 1717 1792 79 1 15 60

6 ;,.:.

Odsetek 36,7 38,3 1,7 0,0 0,3 1,3 0,1 8,9 2,2 10,3 100,0

1 1
)

1
| !

415 104 484 4673

i 1 1 1

rdo: Sierosawski Uzalenienia od rodkw odurzajcych i psychotropowych w 1994 roku - dane statystyczne lecznictwa psychiatrycznego (1995) Obecnie rwnie na polskim rynku narkotykowym mona bez problemu kupi tureck heroin brown sugar. Narkotyk ten trafi do Polski na szersz skal stosunkowo niedawno; pocztkowo stosowany przez zamoniejszych narkomanw, z uwagi na wysok cen - teraz "rywalizuje" z kompotem w sprzeday ulicznej. Oprcz procesw ekonomiczno-politycznych, na stosowanie brown sugar w Polsce wpyw ma strach przed zakaeniem wirusem HIV. W odrnieniu od kompotu, heroin brown sugar mona bez wikszych problemw pali, poyka lub wciga do nosa (snif), co wyklucza ryzyko zakaenia HIV. Jednak "ekonomiczno" takiego przyjmowania jest stosunkowo maa i w zwizku z tym, przy rozwinitej tolerancji i potrzebie zaywania duej iloci heroiny, narkomani rozpuszczaj j w wodzie i wstrzykuj doylnie bd dominiowo. OPIATY A REGULACJE PRAWNE W 1909 roku powoano Midzynarodow Komisj do spraw opium, a w 1914 roku na ograniczenie produkcji i importu opium zgodziy si 34 pastwa. Po I Wojnie wiatowej w roku 1924 do wprowadzenia pewnych rodkw kontroli w obrocie opium chtnych byo ju 62 kraje. Nadzorem nad dystrybucj opium i innych narkotykw zaja si Liga Narodw. Pastwa, sygnatariusze ukadu zobowizay si do wprowadzenia "skutecznych przepisw prawnych i ustaw ograniczajcych produkcj, import, sprzeda, handel, eksport i stosowanie rodkw odurzajcych wycznie dla celw medycznych i naukowych" W Stanach Zjednoczonych handel opium i pochodnymi mu narkotykami nie by kontrolowany jednak a do roku 1914, kiedy to uchwalono Harrison Narcotic Act. Od tej pory narkotyki te w obrocie poza medycznym s nielegalne. W roku 1932 Narodowa Republika Czang Kai Szeka podja przedsiwzicia majce na celu

opanowanie epidemii palenia opium. Ustalone kary byy tak wysokie, e np. za handel opium grozia kara mierci. W cigu dwch lat stracono 263 handlarzy. Rzdy Meksyku i Turcji, a wic krajw - potentatw w dziedzinie produkcji opium zakazay upraw maku wysokomorfinowego, poza iloci niezbdn do produkcji fermaceutykw. Niektre pastwa rodkowego Wschodu, takie jak Iran i Pakistan - zalegalizoway handel opium i osoby zarejestrowane jako uzalenione mog kupowa ten rodek i stosowa na wasne potrzeby. W Polsce, ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziaaniu narkomanii, podobnie, jak poprzednia szczegowo reguluje wszelkie kwestie zwizane z rodkami z grupy opiatw. W wykazie rodkw odurzajcych znalazy si wszystkie pochodne opium, i jeli niektre zostay dopuszczone do obrotu, to tylko pod cis kontrol organw pastwowych. W wykazach tych znalazy si rwnie niektre prekursory do potrzebne do produkcji kompotu. Ustawa obejmuje cis kontrol uprawy maku wysokomorfinowego, ktre mog by prowadzone tylko na potrzeby przemysu farmaceutycznego. Rwnie uprawy maku niskomorfinowego, w myl ustawy maj by pod kontrol wadz lokalnych. Podobnie, jak w przypadku innych narkotykw wyszczeglnionych w ustawie - zabronione s czynnoci zwizane z produkcj preparatw opium, ich przywozem zza granicy, udzielaniem i handlowaniem, a take posiadaniem. Ustawa przewiduje jedynie moliwo posiadania pewnej (maej) iloci narkotykw na wasny uytek.

POWRT

SUBSTANCJA AKTYWNA

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

DZIAANIE FIZJOLOGICZNE

FORMY WYSTPOWANIA

WACIWOCI UZALENIAJCE

ZEWNTRZNE OZNAKI UYCIA

NIEBEZPIECZESTWA

ODCZUCIASUBIEKTYWNE "POZYTYWNE" "NEGATYWNE"

Zainteresowanie LSD, jako rodkiem bojowym wykazaa armia amerykaska. Zakupiona przez CIA od firmy Sandoz pewna ilo rodka bya wykorzystywana w latach szedziesitych do rnego rodzaju eksperymentw. Jak pniej okazao si, LSD podawano rekrutom i pacjentom szpitali psychiatrycznych bez ich wiedzy. Prby wykorzystania LSD miay cile okrelony cel: zastosowanie narkotyku do kontrolowania umysw. Finansowane przez CIA badania zostay w roku 1975 zdekonspirowane, a raport Komisji Rockefellera zosta opublikowany. Spoeczestwo amerykaskie dowiedziao si o spowodowaniu w trakcie eksperymentw, dwch przypadkw mierci osb, ktrym podano specyfik bez ich wiedzy. ALKALOIDY SPORYSZOWE W PRZESZOCI W napisanej wsplnie z greckim uczonym Carlem Ruck'iem, ksice "Droga do Eleusis" Hofmann i Wasson, przedstawili wyjanienia niektrych obrzdw religijnych praktykowanych w Grecji 4000 lat temu. W czasie obrzdw tych stosowane byo wino zaprawiane ziarnem zb zanieczyszczonych przez alkaloidy sporyszowe pochodzce z grzybw, ktre zakaziy yto. Powodowao to silne halucynacje uczestnikw obrzdw, tumaczone kontaktem z bogami. W redniowieczu znane byy przypadki zatru po spoyciu chleba skaonego sporyszem, pasoytujcym najczciej na ziarnach yta i pszenicy, po ktrych pojawiay si konwulsje i majaczenia. Wwczas te stany okrelano jako "wity ogie" lub "ogie w. Antoniego", gdy przedmioty widziane po zatruciu sporyszem wydaway si byszcze, tak jakby si paliy. DZIAANIE LSD I JEGO OBJAWY Wywoywane przez LSD, pod wzgldem psychicznym, objawy s bardzo rnorodne. Nie mniej jednak do najczciej pojawiajcych si mona zaliczy - zmian poczucia ksztatw i barw, niewyrane widzenie caoci i ostrzejsze widzenie kontrastw, wyostrzenie suchu, poczucie obcoci wasnego ciaa, omamy, zudzenia i wizje wzrokowe, zmiany nastroju i eufori, subiektywne poczucie wolniejszego upywu czasu, gonitw myli i zmniejszenie zdolnoci krytycznego osdu. Czasem pojawia si uczucie lekkoci, bd przeciwnie - ociaoci. Jednak, zarwno rodzaj halucynacji, jak i ich tre s uzalenione od nastawienia osoby zaywajcej rodek, od atmosfery, w ktrej dochodzi do jego uycia. Pojanienie szaroci widzianej po zanikniciu oczu jest jednym z pierwszych objaww; pniej pojawiaj si rnobarwne jaskrawe plamy o formach geometrycznych, ktre staj si coraz bardziej zoone. Przedmioty widziane po otwarciu oczu zwykle zdaj si byszcze, a nawet najprostsze z nich nabieraj niezwykego znaczenia symbolicznego. Kolory staj si gbsze i intensywniejsze. Pojawiaj si halucynacje, a waciwie pseudohalucynacje, gdy osoba bdca pod wpywem LSD zwykle potrafi zda sobie spraw, e nie jest to rzeczywisto, a tylko przejaw dziaania narkotyku. Przy stosowaniu zbyt duych dawek mog jednak, w zderzeniu z osobowoci biorcego pojawi si powane urojenia, ktre zagro bezpieczestwu tej osoby, gdy moe ona wtedy podj dziaania niebezpieczne dla ycia lub zdrowia. Literatura opisuje przypadki "prb latania", kiedy to pod wpywem silnej dawki LSD skakano z okna. Osoby te byy przewiadczone, e umiej lata. Do powszechn reakcj na LSD jest depersonalizacja, charakteryzujca si przesuniciem poczucia niezalenej tosamoci w kierunku odczuwania jednoci ze wiatem. Odurzeni mog czu si, jakby

opucili wasne ciaa. Jedni reaguj na to radoci i eufori zwizan z mistycznym lub religijnym objawieniem, inni s przeraeni, co w argonie nazywane jest z podr (bad trip). Szereg dowiadcze osb, ktre bray LSD wykazuje odmienny i bardzo indywidualny przebieg odurzenia. Zwykle dziaanie LSD, jak rwnie innych podobnych halucynogenw okrela si jako "psychodeliczne". Wiksza dawka raczej powoduje wzrost efektu dziaania, anieli wydua czas trwania odurzenia. Uwaa si, e ogromna liczba zmian w odbiorze wrae czuciowych, wywoana przez rodek, spowodowana jest przerwaniem przez niego przepywu informacji pomidzy neuronami w rdmzgowiu. Cigle jest jednak nieznany mechanizm dziaania LSD na funkcje mzgu. Wiadomo, e tylko 1% zaytej substancji dociera do mzgu. Zayciu LSD towarzysz zazwyczaj rwnie objawy somatyczne. Mog to by zawroty gowy, drenie miniowe, osabienie i nudnoci. Wystpuje te koatanie serca. Wzrost cinienia krwi, rozszerzenie renic i silne poty to dodatkowe objawy fizyczne pojawiajce si przy zatruciu LSD. Nie zaobserwowano, oprcz uczucia ospaoci i czasem przygnbienia, adnych objaww abstynencji po odstawieniu LSD. Trudna jest do oszacowania miertelna dawka LSD. Gossop pisze o 2 mg/kg masy ciaa, lub okoo 150 tysicy mikrogramw dla przecitnego czowieka. Nikt ze specjalistw, nawet zdecydowanych przeciwnikw LSD nie przytacza adnego przypadku mierci spowodowanego bezporednim dziaaniem rodka. Nie odnotowano rwnie adnego przypadku ataku serca sprowokowanego przez LSD. Niebezpieczestwo dla ycia i zdrowia moe wynika z nieracjonalnego zachowania si osoby odurzonej. Ale i tych przypadkw byo w pidziesicioletniej historii specyfiku niewiele. Jeli wzi pod uwag iloci wagowe, to LSD jest najsilniej dziaajcym znanym czowiekowi narkotykiem. Gdy inne narkotyki waone s w miligramach - dawki LSD waone s w mikrogramach. a wic jednej milionowej czci grama. Zauwaono, e czste uywanie LSD powoduje nieznaczny wzrost tolerancji. Wzrost ten waha si w granicach od 15 do 25%. Szczeglnie u osb z uszkodzon wtrob (narkomani, alkoholicy) ilo uytego rodka musi by dwukrotnie wiksza do wywoania podanego efektu. Prdko dziaania LSD jest zalena od sposobu przyjcia rodka. I tak, brany doustnie przynosi efekty dopiero po ponad czterdziestu minutach (u osb szczeglnie wraliwych wczeniej, nawet po pitnastu). Wstrzykiwany, ju po kilku minutach daje objawy dziaania. LSD moe by wchaniane rwnie przez dzisa (wkadanie pod jzyk), take woone pod powiek oka, co jest szczeglnie niebezpieczne. Efekty zale od iloci uytego LSD i osigaj szczyt w przecigu okresu od jednej do trzech godzin po zayciu rodka. ZASTOSOWANIA MEDYCZNE LSD znajdowao w przeszoci zastosowanie w leczeniu choroby alkoholowej. Tego typu prby miay miejsce w Kanadzie, ale wiarygodno wynikw takiego leczenia alkoholizmu jest wtpliwa i nie warta dalszego opisu.

Najpowaniejsze prby medycznego stosowania LSD dotyczyy psychiatrii, a dokadnie leczenia schizofrenikw. Niestety trudno znale w literaturze wiarygodne opisy efektw terapeutycznych LSD w tym ujciu, mimo i w latach pidziesitych i szedziesitych opublikowano ponad tysic bada dotyczcych okoo 40 tysicy pacjentw. Psychiatrzy mieli nadziej, i zrozumienie dziaania LSD na mzg pomoe w wyjanieniu niezwykych stanw wiadomoci w schizofrenii, a nastpnie w skuteczniejszym jej leczeniu. Niektrzy stanowczo porwnywali stan po LSD do objaww schizofrenii. Okazao si to jednak bdem. Halucynacje u chorych na schizofreni maj przede wszystkim odniesienie do zmysu suchu, podczas gdy u odurzonych LSD przewaaj halucynacje wzrokowe. Psychoterapeuci, a szczeglnie nastawieni psychoanalitycznie freudyci prbowali przy uyciu LSD przeama w pacjentach wewntrzne blokady i wpyn na popraw samopoczucia. Zastosowanie LSD w psychoterapii czsto czono i dawano temu teoretyczn podbudow prac Abrahama Masowa nad szczytem dozna. Dziaanie LSD miao dostarczy pacjentom z zaburzeniami psychicznymi - chwil, w ktrych dana osoba wolna jest od wszystkich normalnych wtpliwoci, niepokojw i napi, w ktrych traci poczucie samowiadomoci. Jednak brak jakichkolwiek danych, co do skutecznoci tej metody leczenia mimo, i w samej Europie byo w latach szedziesitych 18 orodkw leczniczych stosujcych LSD w terapii schorze. UBOCZNE SKUTKI Petrovi dopatruje si niebezpiecznego wpywu LSD na wyzwalanie wrd osb stosujcych go, stanw psychotycznych. Wychodzi z zaoenia, e jedna na kade sto osb balansuje pomidzy stanem zdrowia psychicznego, a chorob psychiczn i wystarczy jedno dowiadczenie z LSD, aby rozwina si w tych przypadkach wyrana psychoza. Innym problemem, z kolei na poziomie genetycznym, ktry sygnalizuj specjalici w kontekcie uywania LSD jest teza, e stosowanie tego rodka powoduje rozpad chromosomw. Artyku, pira Maimon 'a Cohen 'a, amerykaskiego genetyka, przedstawiajcy powikania genetyczne u osb uywajcych LSD ukaza si w czasopimie Science i wzbudzi prawdziw panik i krucjat antynarkotyczn przeciw psychodelikowi. Gossop uwaa jednak, i zarwno przedstawione w Science wyniki bada, jak i wywoana negatywna kampania w mass-mediach byy grubo przesadzone. Powodowane przez LSD aberracje chromosomw nie s wiksze anieli te, ktre nastpuj w wyniku stosowania kofeiny, aspiryny czy antybiotykw. "CHEMICZNA FILOZOFIA" W latach szedziesitych Timothy Leary, wykadowca psychologii klinicznej na uniwersytecie Harvard'a, badacz i wieloletni konsument LSD, a zarazem jego entuzjasta, spopularyzowa mit, e LSD umoliwia wniknicie w swoje uduchowione wntrze. Mimo usunicia go z uniwersytetu, nie zaprzesta propagowania uywania psychodeliku i w roku 1963 zaoy w Meksyku Przymierze Poszukiwa Duchowych (League ofSpiritual Discovery). Zaywanie narkotyku uwaa za rodzaj sakramentu porwnywalnego z Eucharysti kocioa rzymsko-katolickiego. Cho rzd Stanw Zjednoczonych, z uwagi na wywrotowe hasa goszone przez Leary 'ego uwaa ruch stworzony przez niego za nielegalny, to LSD dziki staraniom Leary'ego stao si niezwykle popularne wrd modziey, a szczeglnie tej, ktra tworzya subkulturowy ruch hippie. Do roku 1967 uywane przez kontestujc modzie LSD byo w USA w peni legalne. Psychodeliczna rewolucja ogarniaa nie tylko kontynent amerykaski, bardzo szybko rozprzestrzeniaa si na cay wiat, a jej podstawowym

zaoeniem byo stworzenie bezkonfliktowego spoeczestwa. Metod do osignicia tego celu miao sta si niemal telepatyczne porozumienie midzy ludmi w oparciu o LSD. Narkotyk ten traktowano tak powanie, e kryy w rodowisku sugestie, aby dostarcza go do mieszka wraz z wod pitn, co wymusioby wiadomo powszechnej jednoci. Liczono, e dziki LSD bdzie mutowa si wyszy poziom wiadomoci. Organizowano grupowe sesje sakramentalnego przyjmowania psychodeliku, a haso, e kraje powinny by rzdzone wycznie przez politykw uywajcych LSD byo niezwykle popularne. Hipisi gosili z niezwykym przekonaniem hasa pacyfistyczne. Masowo tego ruchu, si i determinacj jego czonkw odczu na wasnej skrze prezydent USA Johnson, ktry tumic przy pomocy policji i wojska jedn z manifestacji antywojennych straci poparcie swojej partii na kandydowanie do drugiej kadencji. MUZYKA I LSD Mimo delegalizacji LSD, w roku 1971 oceniano, e narkotyku sprbowao okoo piciu milionw Amerykanw. Dowiadczenia zwizane z uywaniem LSD prowadziy do powstania nowych kanonw w muzyce pop. Nagrania Jimi Hendrbc 'a, Grateful Dead i Cream wiroway i migotay w wiadomoci suchaczy j ak namiastka narkotyku. Piosenka Beatles 'w "Lucy in the Sky with Diamond''' z jej "mandarynkowymi drzewami i marmoladowym nieboskonem" bya prawdopodobnie jednym z najbardziej znanych wytworw podry po LSD. Symbolem subkultury hipisw, a zarazem najwiksz manifestacj pro-halucynogennego i antywojennego ruchu "dzieci-kwiatw" sta si festiwal rock'owy w Woodstock w roku 1969. Zgromadzi on p miliona modych ludzi, a porzdku nie pilnowaa adna suba bezpieczestwa. Mimo wszystko obyo si bez wikszych problemw, ktrych mona byoby spodziewa si przy takim nagromadzeniu ludzi i braku udogodnie. Waciciel gruntw, na ktrych odby si festiwal powiedzia: "Jeeli to s dzieci, ktre odziedzicz wiat, to nie lkam si o niego". Rwnoczenie wzrastao zainteresowanie religiami Wschodu, szczeglnie hinduizmem. Dla modych, biaych mieszkacw Zachodu religie te byy wystarczajco tajemnicze, egzotyczne i obce, aby stay si modne. Urzeczeni byli prostot hinduskiego ycia i tkwicym w hinduizmie antymaterializmem. Istnieje pogld, e gdyby nie byo LSD, nie doszoby do tak masowego zainteresowania niezrozumiaymi wczeniej i obcymi kulturowo naukami religijnymi Wschodu. Jeden z Beatles 'w, George Harrison powiedzia: " Kwas (LSD) by kluczem, ktry otworzy te drzwi. Od chwili, gdy go otrzymaem, chciaem go mie przez cay czas - te myli o joginach, Himalajach i muzyce Ravi Shankara". Timothy Leary utrzymywa, e LSD to "zachodnia joga", aAldous Huxley inerpretujc w "Drzwiach percepcjT odloty po LSD mwi o "mistycyzmie biochemicznym. Powoli przychodzio jednak rozczarowanie. Religia oparta na LSD nie wytrzymywaa prby czasu. John Lennon stwierdzi, e przez zaywanie halucynogenu straci wiar w siebie: "(...) Zniszczyem mojja i przestaem wierzy, e mog cokolwiek zrobi. Pozwalaem ludziom robi ze mn co chcieli. Byem niczym". LSD, coraz czciej (rwnie za spraw rozmaitych zanieczyszcze i domieszek) zamiast do nieba, wysyao do pieka. Wiele osb przeyo za spraw LSD fascynacje zem. Wyzwalao one tumione lki i ze wspomnienia, lub te uszkadzao mechanizmy, za pomoc ktrych wiadomo broni si przed inwazj zych si. Twierdzenie, e ludzko otrzymaa lekarstwo na grzech okazao si nieprawd. W

czasie wielkiego koncertu grupy rock'owej The Rolling Stones w Kaliforni, zanieczyszczone LSD sprowokowao agresywne zachowania wrd publicznoci i si porzdkowych zoonych z czonkw motocyklowych gangw Heli 's Angels. Efektem byo spektakularne morderstwo nastolatka, ktry zosta kilkakrotnie ugodzony noem przez "pilnujcego" porzdku motocyklist. I tak dobiega zmierzch wielkich idei, opartych o now religi, ktrej osiowym elementem miao by LSD. Ruch hippie nada rozprzestrzenia si na caym wiecie (rwnie w Polsce), a swoj stymulacj czerpa z coraz to silniejszych, i nie tylko psychodelicznych narkotykw. Wspczenie najbardziej identyfikowany jest z uywaniem heroiny. LSD W POLSCE Napyw LSD do Polski, przez uszczelnione granice by w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych ladowy. Polscy hipisi stosowali w tym czasie inne, zastpcze rodki o dziaaniu halucynogennym i psychodelicznym. Byy to w wikszoci leki uywane w psychiatrii, przy leczeniu zaburze schizofrenicznych. rodki takie, jak Parkopan (stosowany w chorobie Parkinsona), czy Polmesilat miay poprzez dziaanie wywoujce halucynacje zastpowa brak w nielegalnym obrocie LSD. Jaboski opisujc istniejce na pocztku lat osiemdziesitych grupy subkulturowe wspomina o fakcie zaywania LSD przez rodzimych hipisw. Porusza take moliwo nielegalnej produkcji tego rodka w Polsce. , Sjednak autorzy, ktrzy twierdzili, e w Polsce rodek ten by w owym czasie niedostpny. Mona to jednak wytumaczy faktem, i wiele danych opierao si na podstawie statystyk medycznych osb zgaszajcych si do leczenia. Uywanie LSD nie powodujc silnego uzalenienia - nie pocigao za sob tak gwatownych procesw degradacji, aeby osoby uywajce go podejmoway prby leczenia. Dopiero w latach dziewidziesitych w wyniku otwarcia granic, a take w wyniku renesansu pewnych treci ruchu hipisowskiego pod szyldem kultury techno - LSD w wikszych ilociach dotaro do Polski. Najczstsz form tego psychodeliku s w nielegalnej dystrybucji kolorowe papierowe znaczki przedstawiajce rne postacie (Batmana, smoka, motyla, itd.), nasczone LSD. Stosowane s one doustnie (ssanie lub woenie pod jzyk); zawieraj ok. 0,003 g LSD. Dystrybucja, ze wzgldu na niski wiek uytkownikw odbywa si na terenie szk, w dyskotekach proponujcych muzyk techno i w lokalach gastronomicznych, do ktrych przychodzi modzie. PRAWO Po zapocztkowanej przez wspomniany wczeniej artyku Cohena w Science, zdelegalizowano rodek ten w USA. Nastpnie podpisano Midzynarodow Konwencje w Wiedniu zakazujcej szerokiego dostpu do LSD. Polska ratyfikowaa ustalenia konwencji wiedeskiej, ale dopiero w nowej ustawie o przeciwdziaaniu narkomanii wprowadzono restrykcje wynikajce z czynu posiadania LSD* (wyczajc ma dawk na wasny uytek). rodek ten znajduje si w wykazie substancji psychotropowych I-P, a wic dopuszczonych tylko do wykorzystania w celach bada naukowych.

POWRT

KOKAINA
Kokaina (licie krzewu ) Kokaina - proszek Kokaina - "crack" Kokaina Kokaina - pasta

SUBSTANCJAAKTYWNA Wycig alkaloidw IzJsciTp ki zew u \Ervthroxvlon Coca% 1860 r

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE Prec\zvjne z ^c/uTJmf

DZIAANIE FIZJOLOGICZNE

FORMY WYSTPOWANIA

Okuhsljka Otolanneologii

oroi nerwowego pobudzenie orodka przyjemnoci mzgu rozszerzenie renica wzrost cinienia krw przypieszeni oddechu zaburzenie pracy sej w zrost temperatury ciaa drenie mini '. - poraenie receptoiw lakowych

ps

mielone licie ] k kokainowego + ~' !^*^ parafina, kwas siarkowy i i n n e ^ , ,

ta.

WACIWOCI UZALENIAJCE

ZEWNTRZNE OZNAKI UYCIA

NIEBEZPIECZESTWA

ODCZUCIASUBIEKTYWNE "POZYTYWNE" "NEGATYWNE"

Grzegorz Wodowski KOKAINA Kokaina jest alkaloidem otrzymywanym z lici roliny o nazwie Erythroxylon coca (koka). Po raz pierwszy rolina ta prawdopodobnie bya uprawiana w rodkowej Amazonii, natomiast wspczenie najwiksze uprawy koki znajduj si u podnua Andw, w Peru i Boliwii. Najlepiej ronie ona w ciepych i wilgotnych dolinach pooonych na wysokoci od 1500 do 6000 metrw nad poziomem morza. HISTORIA LICI KOKA Pobudzajce dziaanie Erythroxylon coca znane byo ju okoo 500 roku naszej ery. Dowodem na to s badania mumii peruwiaskiego arystokraty, pochodzcej z tego okresu, przy ktrej znaleziono kilka woreczkw zawierajcych licie koki. S oczywicie i inne wiadectwa z przeszoci dowodzce

uywania od bardzo dawna lici koki. Inkowie wierzyli, e kok podarowali ludziom bogowie, aby zaspokajaa gd, dodawaa si i pozwalaa zapomnie o ndzy. Rolin otaczano czci, wprowadzajc do obrzdw religijnych i rnych ceremonii inicjacji. Konkwistadorzy, ktrzy w XV wieku podbili imperium Inkw byli pod wraeniem pobudzajcych waciwoci koki. O ile przed upadkiem imperium ucie lici koka byo zastrzeone dla uprzywilejowanych warstw spoeczestwa Inkw, o tyle Hiszpanie propagowali spoywanie lici i wykorzystywali ich wzmacniajce dziaanie w kopalniach srebra, gdzie pracowali Indianie. Rwnie i wspczenie wielu Indian, zwaszcza w Peru i Boliwii (szacuje si, e ok. 8 milionw), a take w Kolumbii i Wenezueli idc do pracy zabiera ze sob kok. Indianie tworz kulki z suchych lici Erythroxylon coca zmieszanych z popioem, ktre uj caymi godzinami, zwykle dla pokonania godu, zmczenia, a nawet zimna. W jednej "kulce" z lici mieci si ok. 4 mg czystej kokainy. Inne rda (m.in. Gossop) podaj, e zazwyczaj licie koki ute s wraz z proszkiem wapiennym (wapnem z pokruszonych muszli), ktry pomaga wydoby kokain i pochodne alkaloidy z lici. Indianie stosuj kok rwnie w celu zagodzenia blw reumatycznych i blw gowy oraz jako rodka pobudzajcego erotycznie i agodzcego objawy astmy. Niestety, istnieje niewiele dowodw potwierdzajcych jej skuteczno. Do Europy koka dotara wraz z powracajcymi konkwistadorami. Pniej, w roku 1814, w Gentelman 's Magazine ukaza si artyku Humphrey 'a Davy, czoowego naukowca tamtych czasw, w ktrym wysun teori, i koka moe stanowi "substytut poywienia tak, e ludzie mogliby y przez miesic nic innego nie jedzc". Na temat lici Erythroxylon coca rozpowszechniano wwczas o wiele przesadzone opinie. Sporzdzano wtedy wiele rodkw oglnie dostpnych, majcych w skadzie preparaty z lici koka. Na uwag zasuguj Peruwiaskie Wino Koka, ktre zdobyo wielk popularno w USA i Nalewka Marianiego, ktrej lecznicze waciwoci uzna oficjalnie Watykan za panowania Leona XIII. Spord rnych substancji powstaych na bazie lici koka, najwiksz saw zdoby, opracowany przez amerykaskiego aptekarza Johna S. Pembertona, napj o nazwie Francuskie Wino Koka Pempertona. Zawiera on rwnie ekstrakt z orzeszkw Cola nitida oraz wino. Po wprowadzeniu w roku 1886 w USA prohibicji, Pemperton zastpi wino sodkim syropem, a nowy napj zyska now nazw: Coca Cola i przydomek: "napj abstynentw"! Z kolei w 1904 roku usunito ze skadu Coca Coli rwnie ekstrakty koki - z obawy przed ich uzaleniajcymi waciwociami. KOKAINA I JEJ ZASTOSOWANIA W MEDYCYNIE Istniej pewne wtpliwoci, co do tego, kto pierwszy otrzyma z Erythroxylon coca alkaloid o nazwie kokaina. Wikszo rde podaje jednak, e jako pierwszy w 1860 Niemann wyizolowa kokain z lici koki. Pierwszym naukowcem eksperymentujcym z czyst kokain by Sigmund Freud, ktry entuzjastyczne wyniki swych bada opublikowa w pracy zatytuowanej "Uber Coca". W roku 1884 asystent Sigmund'a Freud'a - Karol Kller wykaza przydatno kokainy jako rodka znieczulajcego miejscowo, a nastpnie bada jej zastosowanie; czasami sam na sobie. Znieczulajce dziaanie kokainy potwierdzi wkraplajc sobie roztwr kokainy do oczu, a nastpnie dotykajc rogwki

oka szpilk. Obecnie, ze wzgldu na uboczne toksyczne skutki, kokaina jest zastpowana do celw znieczulania miejscowego przez nowe, syntetyczne i mniej szkodliwe rodki. Jednak, w okulistyce i otorynolaryngologii jest nadal stosowana jako miejscowy rodek znieczulajcy. Najpopularniejszym i najbardziej powszechnym zastosowaniem kokainy we wspczesnym wiecie nie s bynajmniej potrzeby medyczne. Zajmuje ona jedno z najwaniejszych miejsc wrd substancji chemicznych uywanych w celu wywoania odurzenia. DZIAANIE KOKAINY Kokaina przynosi silne i mocne poczucie euforii. Pobudza orodkowy ukad nerwowy, wywoujc poczucie siy fizycznej i umysowej, pobudzenie ruchowe i podniecenie seksualne. Obnia take aknienie. Opnia objawy zmczenia, zmniejsza potrzeb odywiania si i snu. Do efektw dziaania nale te miech i gadatliwo, a take wiksza towarzysko. Pojawia si poczucie siy i wyszoci; czas reakcji psychicznej ulega skrceniu - przyspieszeniu ulegaj procesy mylowe. Zanika zdolno reagowania na przykre wraenia. Po dawce jednorazowo przyjtej euforia i stan podwyszonego samopoczucia trwa do 30 minut, rzadko duej. Po zaniku przyjemnych efektw dziaania kokainy nastpuje okres pewnej depresji, zaamania i niepokoju. Tak wic utrzymanie dobrego samopoczucia wymaga staego podsycania tj. przyjmowania kolejnych dawek rodka. Uwaa si, e farmakologiczne dziaanie kokainy polega na blokowaniu wychwytu neurotransmitera, jakim jest dopamina w mzgu. Poprzez hamowanie wychwytu nadmiaru dopaminy kokaina potguje jej oddziaywanie na neurony orodkw przyjemnoci. Zaycie kokainy powoduje silne rozszerzenie renic, wzrost cinienia krwi i przyspieszenie oddech. W pierwszej fazie dziaania nastpuje zwolnienie, a nastpnie przyspieszenie akcji serca. Wiksze dawki mog spowodowa drenie miniowe i wzrost temperatury ciaa. PRZEDAWKOWANIA Trudno okreli, kiedy nastpuje przedawkowanie kokainy, z powodu szerokiego zakresu rnic indywidualnych pod wzgldem wraliwoci ni. Objawy ostrego zatrucia wystpuj w cigu kilkudziesiciu minut od przyjcia zbyt duej dawki kokainy. Charakteryzuj si one silnym lkiem poczonym z urojeniami i zaburzeniami wiadomoci, oraz wybitnie nasilonym pobudzeniem ruchowym (od miotania si do konwulsji). Towarzyszy temu wysokie cinienie krwi i pytki przyspieszony oddech. U niektrych szczeglnie wraliwych osb nawet stosunkowo niewielka ilo kokainy moe spowodowa przedawkowanie. Zdarzaj si take tzw. zatrucia piorunujce, z gwatownym spadkiem cinienia krwi, zaburzeniami rytmu serca, ktre mog doprowadzi do mierci w cigu kilku minut. PSYCHOZA POKOKAINOWA Wrd nieprzyjemnych, a nawet drastycznych czasami skutkw uywania kokainy w sferze psychicznego, a take spoecznego funkcjonowania Gossop wymienia pewne dugotrwae zmiany w zachowaniu. Postpowanie uytkownika tego narkotyku staje si z czasem irracjonalne i dziwaczne;

dochodzi do stanw, w ktrych osoba taka czuje si przeladowana i inwigilowana wykazujc bardzo wiele cech charakterystycznych dla psychozy. W roku 1988 Michael Sherer przeprowadzi badania, ktre wykazay, e przeycia paranoidalne ju po jednej czterogodzinnej dawce kokainy. A oto ich opis: (...) W czasie nastpnej godziny, jego obawy skupiy si na osobach z personelu pielgniarskiego. Mwi ze strachem, e kto kradnie mu jego wynagrodzenie i e przyznana mu stawka za udzia w badaniu jest form kary. W trzeciej godzinie dziaania kokainy wyszed z azienki, majc ca twarz wymazan kremem do golenia. Twierdzi, e jego twarz ulega znieksztaceniu. Oskara o to personel groc jednoczenie spraw w sdzie. Ogldziny nie wykazay adnego znieksztacenia twarzy. Innym, bardziej majcym odniesienie do ciaa symptomem nieumiarkowanego uywania kokainy jest efekt mrowienia. Polega on na wraeniu przebywania pod skr mrwek i innych owadw. Czsto pod wpywem tych dozna, a take "energii" dostarczanej przez narkotyk - osoba powica wiele czasu i wysikw zmierzajcych do wydobycia spod skry wyimaginowane robaki, drapic i tworzc otwarte rany. Podobny stan dotyczy niektrych osb naduywajcych amfetaminy. FORMY WYSTPOWANIA I SPOSOBY ZAYWANIA Kokaina wystpuje zasadniczo jako krystaliczny biay proszek i rwnie w takiej postaci sprzedawana (zazwyczaj chlorowodorek kokainy) jest na czarnym rynku, przewanie dodatkowo osabiona domieszkami. Dobrze rozpuszcza si j w wodzie, ale roztwory takie s bardzo nietrwae. Kokaina przyjmowana jest zazwyczaj wziewnie do nosa, gdzie jest wchaniana przez luzwk i niemal natychmiast wywouje wpyw na orodki przyjemnoci w mzgu. Niestety, ten rodzaj przyjmowania kokainy powoduje w niedugim czasie uszkodzenie przegrody nosa, martwic, prowadzc czasem do jej zupenego zaniku. Przygotowana do takiego zaywania dziaka kokainy to waeczek (cieka) proszku o dugoci mniej wicej 5 centymetrw i szerokoci p centymetra usypany na lusterku lub kawaku szka. Kokaina bywa te wcierana w dzisa lub w rodek maowiny usznej. Podawana doustnie dziaa znacznie sabiej, jednoczenie znieczulajc bon luzow odka i znoszc w ten sposb uczucie godu. Stosowana na bon luzow jzyka powoduje poraenie zakocze smakowych: najpierw zanika zdolno odczuwania smaku gorzkiego, pniej smaku sodkiego i kwanego. Zdolno odczuwania smaku sonego pozostaje prawie nie zaburzona. Innym, rwnie popularnym sposobem zaywania kokainy jest wprowadzenie jej za pomoc doylnego zastrzyku. Sposb ten, pomijajc ryzyko rnorodnych infekcji (HIV, hepatitis B i C, zakaenia bakteryjne) jest o tyle niefortunny, e biorc pod uwag stosunkowo krtki okres dziaania kokainy, zaywajcy j kuj si nieraz po kilkanacie razy dziennie, szybko doprowadzajc do ran i zaniku y. Specyficzn mieszank kokainy podawanej doylnie jest zwany w slangu narkomaskim speedball, roztwr kokainy i heroiny, ktrego uywanie powoduje oczywist zaleno psychiczn i somatyczn, a tolerancja organizmu wzrasta gwatownie z kadym wstrzykniciem. Kokaina jest take palona poprzez dodanie jej do papierosw lub do skrtw z marihuany.

POCHODNE KOKAINY Oprcz kokainy, na bazie preparatw otrzymywanych z Erythroxylon coca wytwarzane s te inne rodki o podobnym dziaaniu, ktrych jednak gwnym skadnikiem pozostaje kokaina. CRACK Crack (rock) jest krystaliczn form kokainy. Powstaje poprzez mieszanie proszku kokainowego z eterem i rnymi aktywatorami chemicznymi oraz z wod. Mieszank podgrzewa si, a gdy wytworzona w ten sposb masa zastygnie, kroi si j na kawaeczki przypominajce patki mydlane. Moe mie rwnie posta jasnobrzowych kuleczek lub te "kamykw" pakowanych w fiolki. Crack zaywa si poprzez dodanie go do papierosa zawierajcego tyto lub marihuan; mona pali go w fajce wodnej, specjalnie wydronych tulejkach albo podgrzewa na yce lub kawaku folii aluminiowej wdychajc ulatniajce si opary. Temperatura spalenia specyfiku wynosi 180 stopni Celsjusza. Crack jest od 20 do 30 razy silniejszy ni bdca w nielegalnym handlu kokaina. Dziaa podobnie, lecz o wiele bardziej intensywnie. Efekt palenia cracku przypomina nieco doylne stosowanie kokainy stenie we krwi wzrasta rwnie szybko, jeeli nie szybciej. Wywouje odurzenie i doprowadza do silnej euforii w cigu kilku sekund; stan odurzenia trwa zaledwie kilka do kilkunastu minut, po czym zazwyczaj nastpuje depresja wywoujca bardzo siln psychiczn potrzeb ponownego zaycia narkotyku. Dugotrwae i intensywne palenie cracku doprowadza w krtkim czasie do mierci wskutek wyczerpania organizmu. Wedug amerykaskiego psychofarmakologa Arnolda Washtona, crack daje najsilniejsze dziaanie uzaleniajce spord wszystkich dostpnych narkotykw. PASTA KOKAINOWA Kolejn, stosowan od niedawna modyfikacj kokainy jest pasta kokainowa. rodek ten jest pierwotnym produktem w procesie otrzymywania kokainy z lici koki. Licie s gniecione i mieszane z substancjami chemicznymi, takimi jak kwas siarkowy i parafina. Zawarto kokainy w pacie waha si od 40 do 90%. rodek ten jest zaywany wycznie poprzez palenie, a zawarte w nim substancje wykorzystywane w procesie przetwarzania lici, mog w powanym stopniu uszkodzi puca. WACIWOCI UZALENIAJCE KOKAINY I JEJ POCHODNYCH Nikt z autorw nie kwestionuje duego niebezpieczestwa powstania zalenoci psychicznej w zwizku z uywaniem kokainy i jej preparatw, takich jak crack. Zaleno taka powstaje bardzo szybko z uwagi na atrakcyjne przeycia towarzyszce dziaaniu kokainy na psychik czowieka - z jednej strony, i ze samopoczucie po tym, gdy narkotyk przestaje dziaa. Obydwie te cechy wpywaj na ch ponownego zaycia kokainy. Rwnie uczucie zmczenia pojawiajce si przecie niemal codziennie poczone ze wiadomoci pobudzenia, jakie daje narkotyk sprzyjaj kontynuowaniu uywania kokainy. W ten sposb dochodzi do wytworzenia cyklu naogowego, ktry zasadniczo rni si od naogu zwizanego z uywanie alkoholu, czy opiatw. Objawy abstynencji po zaywaniu alkoholu i opiatw pojawiaj si z reguy po kilkunastu godzinach od przyjcia ostatniej dawki. Uczucie zmczenia, apatia i depresja zwizana z osabieniem dziaania kokainy, pojawia si ju nieraz po kilkunastu minutach od zaycia ostatniej dawki tego rodka. Rzadko zdarza si, aby czowiek mg ograniczy ilo uywanej

przez siebie kokainy, majc rodek pod rk. Najczciej zuywa od razu ca zakupion ilo kokainy. Nie zauwaono powstawania i rozwoju zjawiska tolerancji w wyniku uywania kokainy. To, e wielu jej uytkownikw zwiksza dawki i ich czstotliwo wynika, jak sdzi Chmielewska i Baran-Furga z chci nasilenia dozna euforycznych i przeduenia czasu ich trwania. Kontrowersje pojawiaj si przy ocenie uywania kokainy, a szczeglnie cracku pod ktem powodowania zalenoci fizycznej. Gossop, porwnujc kokain i jej pochodne ze rodkami z grupy opiatw, stanowczo sprzeciwia si nawet okrelaniu kokainy mianem narkotyku. Wychodzc z zaoenia, i narkotykami s tylko substancje powodujce zaleno fizyczn nie widzi on powodu, dla ktrego w tym samym szeregu stawiana ma by kokaina. Kontestacja Gossopa oparta jest o twierdzenie, e osoba uzaleniona od opiatw w duej mierze siga po nie w lku przed objawami abstynencji, a osoba uywajca kokainy powodowana jest chci przeycia atrakcyjnych stanw. W wywodzie tym, aczkolwiek dosy logicznym Gossop stawia jednak pewien znak rwnoci, gdy kady z nich chce poprawi swj stan psychofizyczny opierajc si o chemiczne rdo poprawy samopoczucia, co stanowi pewien wsplny mianownik i odsania osiowe znaczenie narkotykw dla osb od nich uzalenionych. STOSOWANIE KOKAINY NA WIECIE Kokaina jest obecnie jednym z najpopularniejszych narkotykw na wiecie. Popularno, mimo wysokiej ceny zawdzicza kilku cechom, z ktrych mona wymieni m.in.: dziaanie o charakterze stymulujcym (przynosi dodatkow "porcj energii"); mona uywa jej poprzez tzw. sniffa (wchanie), co zmniejsza ryzyko zakaenia HIV. Przeprowadzone ju w 1985 roku badania przez National Institute on DrugAbuse i National Household Survey on Drugs, wykazay, e jedna czwarta modych dorosych Amerykanw prbowaa kokainy. Z kolei mniej wicej poowa wszystkich osb zaywajcych kokain bd crack mieci si w przedziale wieku midzy dwanacie a dwadziecia sze lat. Jednak ze wzgldu na do wysok cen kokaina nadal w gruncie rzeczy pozostaje narkotykiem dla "wyszych sfer" produkt ten z upodobaniem stosuj rodowiska dziennikarskie, intelektualne i show-businessu. Czsto w tych sferach organizowane s"kokainowe bale", podczas ktrych rodek ten zaywany jest bez przerwy, na przykad przez klika dni a do wyczerpania zapasw lub zaywajcego. Gossop pisze o badaniach przeprowadzonych w latach osiemdziesitych na losowej prbie dzwonicych do telefonu zaufania. Sda wykaza, e przecitnie wydawali oni na kokain ok. 630 dolarw tygodniowo. Poniewa cena cracku jest stosunkowo niska w porwnaniu z cen kokainy - narkotyk ten jest obecnie bardzo popularny, szczeglnie wrd modziey w Ameryce Pnocnej i w krajach Europy Zachodniej. Niektrzy, ze wzgldu na cen cracku nazywaj go narkotykiem dla biednych. Nawet bardzo maa dawka jest skuteczna i przynosi niezwyke efekty psychiczne. Palenie pasty kokainowej jest przede wszystkim praktykowane przez narkomanw w Ameryce Poudniowej, aczkolwiek ta forma zaywania kokainy trafia rwnie do USA. KOKAINA W POLSCE

W Polsce, jak na razie dostp do cracku jest niewielki, ale biorc pod uwag, to jak w naszym kraju wrd modych osb ciesz si popularnoci narkotyki psychostymulujce i jak niska jest cena dawki tego rodka - zapewne w niedugiej przyszoci bdziemy mieli do czynienia ze skutkami jego uywania. Ju pierwsze sygnay o jego pojawieniu si w Polsce docieraj z Wybrzea - przede wszystkim z Gdaska i Szczecina. Uzalenienia od kokainy stanowi tylko niewielki procent ogu osb uzalenionych. Jak na razie, na kokain mog sobie pozwoli tylko nieliczni, gdy jej cena w odrnieniu od cracku jest zdecydowanie wiksza. Podobnie, jak w Europie Zachodniej i USA jest to narkotyk dla bogatych. W ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r. regulujcej problemy zwizane z narkomani kokaina i jej pochodne znajduj si w wykazie rodkw odurzajcych, co oznacza, e s one nielegalne wyczajc jedynie cele medyczne, przemysowe i bada naukowych.

POWRT

KONOPIE
Konopie ( krzew )

1g

Konopie (licie )

Marihuana ( susz z lici)

Haszysz

SUBSTANCJA AKTYWNA Kanabinole tetrahydrokanabinol

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE Bezsenno Delirium tremens Neurastenia Histeria

DZIAANIE FIZJOLOGICZNE Substancje aktywne pobudzaj wspczukiy ukad nerwowy Dziaanie znieczulajce Dziaanie uspakajajce dziaanie : 1 - 3 godz.

FORMY WYSTPOWANIA Haszysz - ywica krzewu konopi 2%- 19%THC Marihuana - susz z lici konopi 0,5% - 5% THC Olej haszyszowy - ywica konopi rozpuszczana np. eterem 10%-30%THC\

WACIWOCI UZALENIAJCE uzalenienie psychiczne wystpuje po kilkukrotnym uyciu uzalenienie fizyczne nie wystpuje

ZEWNTRZNE OZNAKI UYCIA Zaburzenie koordynacji ruchowej Gadatliwo Kaszel Zaburzenie orientacji prze - strzennej Drenie mini Oglne podniecenie Nadczynno psychoruchowa Biegunka Niezbome tiki

NIEBEZPIECZESTWA indukcj schorze psychiatrycznych mania przeladowcza schizofrenia paranoidama psychozy ("psychozy amfetaminowe") przedawkowanie jest niemoliwe

 Rozszerzenie renicy wiatowstrt

ODCZUCIASUBIEKTYWNE "POZYTYWNE" euforia halucynacje wzrokowe i suchowe wzrost wraliwoci oglnej zaostrzenie zmysu poznawczego brak krytycyzmu co do wasnych moliwoci i zachowa uspokojenie odsunicie poczucia lku "NEGATYWNE" niepokj i napicie apatia lki przemczenie bezsenno urojenia tendencje samobjcze spowolnienie psychoruchowe zawenie wiadomoci zaburzenia pamici trudnoci w podejmowaniu decyzji utrata wydolnoci seksualnej

Grzegorz Wodowski KONOPIE "Marihuana, haszysz, ziele, czaj, maryka, trawka, bhang, gandzia - to zaledwie kilka z rnych okrele preparatw pochodzcych z roliny Cannabis sativa L, inaczej zwan konopi indyjsk. Narkotyk ten mona je, pi, lub jak to si najczciej czyni w Europie i Ameryce, pali". Istniej dwa typy konopi, ktre rni si waciwociami i zastosowaniem: typ wknisty, wykorzystywany gwnie do wytwarzania lin i sznurka, w ktrym zawarto substancji psychoaktywnych jest niewielka oraz typ narkotykowy zawierajcy znaczne iloci substancji o dziaaniu psychotropowym. Ten drugi rodzaj konopi znalaz zastosowanie, nazywane niekiedy eufemistycznie "rekreacyjnym", polegajce na wywoywaniu euforycznego samopoczucia, ktremu jednak towarzysz objawy toksyczne i groba uzalenienia. Zastosowanie to jest rdem zej sawy konopi indyjskich. Ma to oddwik w staraniach organizacji midzynarodowych i rzdw wielu pastw, by ograniczy zasig szkd spoecznych spowodowanych przez naduywanie preparatw z konopi indyjskich. Znajduj si one na pierwszej licie substancji pozostajcych pod kontroJ midzynarodow, ktra grupuje zwizki o duym potencjale uzaleniajcym bez zastosowania medycznego. HISTORIA KANNABIS Konopie rosn zarwno w stanie dzikim, jak i w uprawach. Rolina ta jest tak ywotna, e znajduje si w stanie dzikim w krajach, gdzie od lat prowadzone s systematyczne wysiki zmierzajce do jej wyeliminowania. Konopie byy jedn z pierwszych rolin uprawianych przez czowieka nie ze wzgldu na waciwoci ywieniowe i uwaa si, e pierwotnie pochodziy z Azji. Najwczeniejsze hinduskie Wedy, sprzed 1400 r. p.n.e., wymieniaj chemiczne waciwoci konopi, a osoby czczce boga Sziw stosoway bhang w celach religijnych.

Bhang, surowy ekstrakt z konopi by przedmiotem czci. Obecnie sowo bhang okrela preparat sporzdzony z roztartych zielonych lici zmieszanych z mlekiem lub z wod z dodatkiem przypraw i moemy przypuszcza, e "wity nektar" Indii z okresu wedyjskiego by czym bardzo podobnym. Jak podaj rda, hinduski bg Sziwa domaga si, aby sowo Bhang byo monotonnie intonowane przez rolnikw w czasie prac polowych. Do Europy konopie dotary ponad tysic lat temu w nastpstwie podbojw Hiszpanii przez Maurw. Dopiero jednak w XIX wieku rolin t zainteresowao si rodowisko medyczne, a nastpnie rodowisko artystyczne. Grupa pisarzy, malarzy i intelektualistw zacza w XIX - wiecznej Francji uywa preparatw konopi do wywoywania euforyczno - halucynogennych stanw. Spoywali oni haszysz w postaci "zielonych cukierkw wielkoci orzecha i wyjtkowo wstrtnych" {Charles Baudelaire). Wikszo z nich, jak sami twierdzili - zaywaa haszysz dla poprawienia artystycznego wyrazu swoich prac. Ju wtedy francuski psychiatra Moreau eksperymentowa z haszyszem w bardziej naukowy sposb, a take bada ludowe zwyczaje zwizane z tym narkotykiem w Egipcie i na rodkowym Wschodzie. Uwaa on, i haszysz zawiera zwizki wywoujce stan umysu przypominajcy objawy towarzyszce rnorodnym psychozom. Moreau przedstawi pierwsz (pseudo-) naukow klasyfikacj reakcji wywoanych przez haszysz. Podzieli je na osiem kategorii: euforia, utrata zdolnoci koncentracji, zaburzenia percepcji czasu i przestrzeni, wyostrzenie suchu, zudzenia, podniecenie emocjonalne, impulsywno oraz halucynacje. W Ameryce Pnocnej uprawa konopi zostaa wprowadzona w roku 1906 przez aptekarza Louisa Heberta. Poza narkotykiem rolina dawaa rwnie wkno, uywane do wyrobu agli i takielunku dla statkw. Od 1930 roku marihuana staa si w Ameryce substancj przyjmowan nagminnie. Zwyczaj palenia marihuany zosta wprowadzony w USA w latach dwudziestych tego stulecia przez imigrantw meksykaskich. PREPARATY KANNABIS Z narkotycznej odmiany konopi otrzymuje si wiele produktw o rnej zawartoci substancji psychoaktywnych. Najwaniejsze z nich to marihuana, haszysz i olej haszyszowy, sprzedawane nielegalnie na czarnym rynku. Ich najistotniejszym psychoaktywnym skadnikiem jest ?9-tetrahydrokannabinol(?9-THChxbTHQ. Nazw m a r i h u a n a - okrela si ususzone - kwitnce i owocujce wierzchoki oraz licie konopi. Najczciej jest to mieszanina suchych lici i kwiatostanw eskich osobnikw roliny, wygldem przypominajca nieco suszonnatk pietruszki. H a s z y s z , czyli ywica kannabis to produkt wytworzony poprzez mcenie materiau rolinnego w celu oddzielenia wytwarzajcych ywic czci rolin od elementw balastowych. Po oddzieleniu nasion i drobnych czci wknistych otrzymuje si produkt o duej zawartoci ywicy. Materia formowany jest w pyty. Ten sposb wytwarzania haszyszu pochodzi z Krajw rdziemnomorskich. Na subkontynencie indyjskim metoda zbierania ywicy polega na rozcieraniu kwitncych i owocujcych wierzchokw roliny w rkach, na ktrych pozostaje ywica zbierana nastpnie za pomoc specjalnego metalowego urzdzenia. Inna metoda polega na zanurzaniu pozbawionego odyg materiau rolinnego we wrzcej wodzie, co powoduje oddzielenie si ywicy, ktra po ochodzeniu tworzy na powierzchni

wody sta mas. Dodaje si j do ywnoci lub pali w fajce. O l e j h a s z y s z o w y -jest to cieky ekstrakt materiau rolinnego lub ywicy otrzymany za pomoc rozpuszczalnikw organicznych, takich jak alkohol, benzyna czy eter naftowy. Posta pynna lepiej nadaje si do przemytu, gdy w szczelnie zamknitych butelkach nie moe by wykryta nawet przez specjalnie tresowane psy. Rozcieczony olej przyjmuje barw zielon lub brzow, zalenie od nascza si tyto papierosowy dwoma lub trzema kroplami oleju haszyszowego i w ten sposb uywanie wyglda "legalnie". Nie ma dwch identycznych prbek preparatw narkotycznych otrzymywanych z konopi: otrzymuje si je z rnego materiau rolinnego, przerabia rnymi metodami, wzbogaca i zagszcza przy uyciu rnych technik. Przecitna zawarto THC w rnych produktach kannabis wynosi: *4 marihuana: 0,5 - 5%; haszysz: 2 - 1 9 % ; olej haszyszowy: 10-30% Stenie najwaniejszego rodka psychoaktywnego Cannabis sativa L. czyli tetrahydrokannabinolu decyduje o narkotycznej sile preparatu. Jego zawarto w materiale rolinnym zaley m.in. od genetycznych waciwoci roliny, warunkw jej wegetacji, sposobu zbierania, wieku roliny, rodzaju gleby i klimatu. Dobierajc odpowiednie warunki mona doprowadzi do wzrostu zawartoci THC. Na przykad marihuana produkowana w latach 1979 - 1982 zawieraa ok. 3% THC, podczas gdy produkowana obecnie - 6 -10% THC. Najlepszjakociowo marihuan wyprodukowali Holendrzy. Tzw. holenderski skun jest odmian konopi accapulco gold i moe zawiera nawet do 15% THC. Rnice pomidzy poszczeglnymi gatunkami haszyszu, wynikajce z pochodzenia geograficznego, s dobrze znane osobom stale stosujcym ten preparat. W celu bardziej precyzyjnego okrelenia haszyszu pod wzgldem jakoci i mocy, czsto nadawane s nazwy kraju, z ktrego pochodzi - afgan, nepalczyk, itp. Znawcy twierdz, e najlepszy (najsilniejszy) haszysz pochodzi z Afganistanu. Moliwe jest rwnie syntetyczne wyprodukowanie THC. Jest ono jednak uywane wycznie w laboratoriach w celach badawczych. Otrzymanie syntetycznego THC jest bardzo kosztowne, a do celw bada eksperymentalnych podawane jest ono w 20 mg kapsukach. SPOSOBY UYWANIA KONOPI Wchanianie THC przebiega odmiennie przy rnych drogach zaywania preparatw konopi. Najczciej w celu wywoania euforii stosuje si palenie papierosw z marihuany, a wic wprowadza zwizek aktywny przez drogi oddechowe. Znacznie rzadziej przyjmuje si preparaty kannabis doustnie. THC bywa rwnie czasami przyjmowany przy pomocy iniekcji, z uwagi jednak na sab rozpuszczalno w wodzie przygotowanie roztworw iniekcyjnych jest trudne i kopotliwe: wymaga w uycia pewnych iloci alkoholu lub roztworw biaka.
dojrzaoci m a t e r i a u rolinnego, z ktrego zosta otrzymany, a take charakteru rozpuszczalnika. Czsto

Podczas palenia nastpuje rozkad pewnej czci THC i do puc palacza dostaje si tylko 20-70% aktywnego zwizku zawartego w marihuanie. Jego zawarto w dymie zaley w duej mierze od sposobu palenia: wiksza jest wtedy, gdy palacz wciga dym rzadziej (raz na minut i zatrzymuje go w pucach duej, np. przez 5 sekund); mniejsza wwczas, gdy zaciga si dymem czciej, poniewa wicej zwizku ulega termicznej destrukcji. " " Szacuje si, e w celu wywoania stanu euforii do organizmu musi przedosta si przez puca okoo 20 do 50 mikrogramw THC na kilogram masy ciaa lub 50 do 200 mikrogramw na kilogram masy ciaa, przez przewd pokarmowy. DZIAANIE TETRAHYDROKANNABINOLU Wedug osb uywajcych konopi, a take wedug wielu ekspertw, preparaty kannabis s wyjtkowym narkotykiem. Trudno jest zatem je dokadnie farmakologicznie sklasyfikowa, poniewa ich dziaanie jest tak rne. W zalenoci od warunkw mog one dziaa jako rodek pobudzajcy, uspokajajcy, znieczulajcy lub lekko halucynogenny. Opisywanie subiektywnego dziaaniajakiegokolwiek narkotyku jest nieco ryzykownym przedsiwziciem. Stwierdzenie to dotyczy w szczeglnoci konopi, ktrych dziaanie jest bardziej zmienne ni dziaanie innych substancji psychotropowych. Chmielewska i Baran-Furga wyrniaj cztery fazy dziaania THC, midzy ktrymi wystpuj okresy uspokojenia i "wyciszenia psychicznego": faza dobrego samopoczucia i euforii z wielomwnociaj faza nadwraliwoci zmysowej; faza ekstatyczna; faza snu i przebudzenia; Najpowszechniej wystpujcym efektem jest uczucie odprenia i spokoju w poczeniu z podwyszon wraliwoci zmysw. Wszystkie zmysy wydaj si by bardziej wyostrzone - wiele osb uywajcych konopi twierdzi, e suchanie muzyki daje szczeglnie intensywne i przyjemne przeycia pod wpywem wanie tego narkotyku. Wikszo z nich odczuwa eufori i stwierdza, e najbardziej nawet przyziemne wydarzenia czy przedmioty staj si rdem znacznej przyjemnoci. Inne powszechnie wystpujce przeycia to zmiana poczucia mijajcego czasu; jest on okrelany jako rozcignity i mijajcy wolniej. Wpyw otoczenia na efekty dziaania konopi opisywa ju w XIX wieku Moreau. W trakcie bankietw, w ktrych uczestniczy, a gdzie spoywano haszysz, zauway on pewn zaleno: kiedy w trakcie palenia haszyszu gocie suchali lekkiej muzyki - ogarniaa ich wesoo i uczucie radoci. Gdy muzyka stawaa si przygnbiajca i smutna (np. marsz aobny), wtedy dziaanie haszyszu potgowao melancholijny nastrj uczestnikw bankietw. Czsto zdarzaj si rwnie zwikszone odczucia przyjemnoci seksualnych i narkotyk by nierzadko stosowany do wspomagania wyobrani i fantazji. Oglnie mona powiedzie, i konopie wykorzystywane s do intensyfikowania przyjemnoci, co sprzyja okreleniu ich mianem narkotyku "rekreacyjnego". Rzadko natomiast stosowane s one w czasie powanych czynnoci zwizanych z prac- wikszo osb uywajcych kannabis zauwaa, e narkotyk ten le dziaa w takich sytuacjach. Efekty s wtedy

bardzo nieprzyjemne: zagubienie, nieracjonalne myli, zwikszone napicie, pogorszenie pamici, przyspieszone ttno, zawroty gowy - to tylko niektre, najczciej wymieniane. Konopie maj pozornie wsplne cechy z innymi narkotykami, ale oglnie rzecz biorc, rnice pomidzy konopiami, a innymi narkotykami s bardziej uderzajce ni podobiestwa. Preparaty kannabis zaliczano dawniej do rodkw halucynogennych, gdy po ich przyjciu wystpuj niektre objawy - typowe dla LSD, silnego rodka halucynogennego; zaburzenia percepcji rnych czci ciaa, zaburzenie poczucia czasu i przestrzeni, depersonalizacja, wzmoona wraliwo na dwiki, skonno do ulegania sugestiom, poczucie wyrazistego mylenia, a take niepokj czy wrcz reakcje paranoidalne wystpuj zarwno po halucynogenach, jak i preparatach konopi. Jednake te ostatnie, w przeciwiestwie do LSD i innych halucynogenw nie wywouj dugich okresw bezsennoci i niepokoju ruchowego. Ponadto preparaty kannabis w odrnieniu od LSD nie powoduj rozszerzenia renic, wzrostu cinienia krwi, zniesienia odruchw i podwyszenia temperatury ciaa. Nie posiadaj wreszcie, waciwych LSD, pejotlowi, meskalinie i psylocybinie - zdolnoci wywoywania zmian wiadomoci. Wszystkie wymienione cechy dziaania konopi nie daj podstaw do zaliczenia ich do halucynogenw. Symptomy uywania preparatw kannabis bardziej zblione s do obserwowanych po alkoholu ni po halucynogenach. SYNDROM AMOTYWACYJNY Niektrzy specjalici, jak na przykad Maxwell twierdz, i prawdopodobnie najbardziej szkodliwym efektem ubocznym THC, wynikajcym z regularnego uywania konopi jest syndrom amotywacyjny, objawiajcy si apati, zobojtnieniem, zaniedbaniem wasnego wygldu i niemonoci skupienia si na jakichkolwiek celach. Dimoffi Carper rwnie wspominaj o stanie zwizanym z dugotrwaym przyjmowaniem konopi, a zwizanym ze zmniejszon energi, zmniejszon dnoci do osigni, apati, skrconym czasem skupienia uwagi, nieadekwatn ocen sytuacji, a przede wszystkim z upoledzon zdolnoci do komunikowania si z innymi. Chruciel pisze o zespole amotywacyjnym objawiajcym si tym, e osoba dugotrwale pozostajca pod dziaaniem kannabis traci ochot do podejmowania jakichkolwiek dziaa psychicznych i fizycznych. Stan ten nazywa wypaleniem; dotyczy ono rwnie sfery emocjonalnej. TEORIA ESKALACJI Do popularny jest sd, i palenie marihuany bd spoywanie innych preparatw konopi, stosunkowo nieszkodliwych, doprowadza w efekcie do sigania po coraz to silniejsze i bardziej szkodliwe i uzaleniajce narkotyki. Innymi sowy uywanie konopi to pierwszy krok do pogrenia si w narkotykowym naogu. Markiewicz powoujc si na dziesi lat amerykaskich bada naukowych wysuwa twierdzenie, i marihuana i inne preparaty kannabis s furtk do silniej uzaleniajcych narkotykw. Wedug tych bada spord palaczy marihuany 60% siga (pniej) po inne, bardziej toksyczne narkotyki. Z pogldem tym polemizuje Gossop: "Jeli na chwil pominiemy kwesti legalnoci, to wikszo osb uzalenionych od heroiny i innych "cikich" narkotykw rozpoczynao od alkoholu czy tytoniu (lub nawet herbaty lub kawy). Niewielu skonnych byoby twierdzi, e palenie papierosw czy picie

alkoholu prowadzi do uzalenienia od heroiny". Twierdzi on, e teoria eskalacji naszpikowana jest bdami - zarwno logicznymi, jak i faktycznymi, a duo osb wierzy w ni, poniewa sami bardzo chc, aby bya prawdziwa. Gossop rwnie podpiera swoje pogldy wynikami bada obejmujcych stosowanie konopi w Wielkiej Brytanii przez osoby pochodzce z Wielkich Antyli, wrd ktrych pomimo do powszechnego spoywania kannabis nie istnieje problem uzalenienia od heroiny.

ZALENO PSYCHICZNA OD KONOPI

Dyskusyjny jest problem wywoywania uzalenienia przez preparaty konopi. Wikszo specjalistw twierdzi, e uywanie konopi powoduje wystpienie zalenoci psychicznej. Chmielewska i Baran-Furga twierdzi, e oprcz tego moe wystpi rwnie saba zaleno fizyczna objawiajca si zaburzeniami snu, draliwoci i lkiem spowodowanymi odstawieniem konopi. ZAYWANIE KONOPI A ZJAWISKO TOLERANCJI Szukalski pisze, e po dugotrwaym stosowaniu duych dawek moe rozwin si tolerancja, jednake jej stopie wykazuje "znaczne rnice osobnicze". Niektre natomiast prace zawieraj informacj na temat tzw. tolerancji odwrotnej - oznacza to, e przy systematycznym przyjmowaniu THC dochodzi do nadwraliwoci na ten zwizek. Co do objaww odstawienia, a wic kluczowej cechy uzalenienia fizycznego - nie ma dowodw na to, aby byy na tyle silne, by zmusi stosujcych preparaty kannabis do kontynuacji przyjmowania. Rosenhan i Seligman twierdz, e mona zaobserwowa tolerancj na przetwory konopi u osb stale ich uywajcych. Po dugim czasie uywania marihuany pojawiaj si rwnie objawy abstynencyjne takie, jak: osabiony apetyt, draliwo, nudnoci oraz biegunka. Nie budzi natomiast w nikim wtpliwoci stwierdzenie, i jeli chodzi o dawk mierteln, to konopie s wyjtkowo bezpiecznym narkotykiem. Dowodem jest rnica pomidzy dawk efektywn a dawk mierteln. W przypadku barbituranw, na przykad, jest ona niewielka i std bardzo atwo o przedawkowanie tych rodkw. Nie wydaje si praktycznie moliwe spoycie miertelnej dawki preparatw kannabis. Szacuje si, e miertelna dawka jest czterdziestotysickrotnie wysza od dawki efektywnej. Nie ma opublikowanych dowodw, aby ktokolwiek zmar w wyniku przedawkowania THC. Rwnie ostre zatrucie konopiami nie stanowi na og zagroenia dla zdrowia i ycia. Somatyczne objawy zatrucia s podobne jak przy zatruciu substancjami halucynogennymi (z wyjtkiem rozszerzenia renic), tylko o agodniejszym przebiegu. INNE SKUTKI UBOCZNE Aspekt wpywu stosowania preparatw konopi na organizm ludzki na innych ni uzalenienie paszczyznach budzi wrd specjalistw kontrowersje i jest przyczyn wielu rozbienoci. Jak wiadomo najczciej stosowan form przyjmowania produktw kannabis jest powstajcy podczas ich leczenia dym, z ktrego aktywne skadniki docieraj atwo i szybko przez drogi oddechowe do krwioobiegu, a z krwi do mzgu. Ukad oddechowy i ukad krenia s wic najbardziej naraone na

dziaanie kannabis. Dym marihuany dziaa szkodliwie na cay ukad oddechowy - od nosa przez drzewo oskrzelowe do najgbszych zachykw puc. Przy dugotrwaym i systematycznym paleniu zwiksza si ilo wydzieliny z nosa, powstaje zgrubienie bony luzowej w zatokach, pojawiaj si nawracajce stany zapalne nosa i garda, uporczywy kaszel. Moe powsta rwnie ryzyko przewlekego zapalenia oskrzeli i rozedmy puc. Nie bez znaczenia jest fakt, i uytkownicy kannabis zacigaj si zwykle gbiej ni palacze tytoniu i duej zatrzymuj dym w pucach. Badania przeprowadzone przez Wydzia Medyczny Kalifornijskiego Uniwersytetu w Los Angeles wskazuj e wysoka zawarto substancji rakotwrczych w dymie spalanej marihuany sytuuje jej palaczy w grupie najbardziej naraonej na raka puc. Lansowana czsto opinia, e konopie bezpieczniej jest pali ni papierosy, nie znalaza potwierdzenia w wietle tych bada. Z kolei Gossop powoujc si na wyniki bada chronicznych palaczy konopi z Kostaryki, twierdzi, jakoby palacze konopi palcy rwnie tyto, mieli zdrowsze drogi oddechowe ni osoby palce wycznie papierosy. Sugeruje on, e palenie konopi chroni w pewnym sensie przed szkodliwym wpywem dymu tytoniowego. THC pozostaje w organizmie przez okres ok. 30 dni po zayciu przecitnej dawki kannabis. Substancja ta dosy atwo rozpuszcza si w tuszczach i zostaje zmagazynowana gwnie przez tkank tuszczow. Niewiele dotd wiadomo na temat skutkw tak dugiej obecnoci THC w organizmie czowieka. Mechanizm dziaania produktw konopi na ukad krenia te nie zosta dotychczas ostatecznie wyjaniony i wprawdzie niewielkie dawki kannabis stosowane przez krtkie okresy czasu nie wywouj zwykle widocznych zakce pracy serca u osb zupenie zdrowych, to jednak wyranie pogarszaj stan pacjentw cierpicych na chorob wiecow, zwikszajc prawdopodobiestwo wystpienia zawau serca. Niewtpliwy jest negatywny wpyw kannabis na zaburzenia cyklu miesicznego u kobiet, co w rezultacie powoduje m.in. niemoliwe do przewidzenia okresy podnoci. Szukalski przytacza wyniki bada grupy kobiet (cakowicie zdrowych), ktrych po p roku palenia marihuany (3 razy w tygodniu) stwierdzono zaburzenia cyklu miesicznego (38%). Dla porwnania, w grupie kontrolnej zaburzenia dotyczyy tylko 12% kobiet. Badania w dziedzinie oddziaywania konopi na komrkow struktur organizmu wykazuj, e THC bezporednio wpywa na system odpornociowy czowieka, uszkadzajc jeden z elementw obronnego systemu biaych ciaek krwi. Tetrahydrokanabinol modyfikuje czynno rnych komrek ukadu immunologicznego, zwikszajc aktywno jednych, a obniajc innych. Mona powiedzie, e kannabis zmniejsza wydolno i skuteczno ukadu immunologicznego. Dotyczy to jednak tylko dugotrwaego uywania konopi. KONOPIE A SEKS Wiele osb chwali si, e konopie dziaajc na nich zwikszaj ich podanie seksualne i wzmagaj przeycia; s afrodyzjakiem nasilajcym doznania seksualne. Niektrzy twierdz, i marihuana moe przeduy orgazm i zwikszy skurcze mini. Jednak badania prowadzone w Indiach nad ludmi, zaywajcymi przez duszy czas haszysz sugeruj, e bardzo due dawki tego narkotyku mog zmniejszy podanie seksualne i zaburzy zdolno mczyzny do osignicia erekcji. Podobne badania stwierdzaj, e THC zmniejsza poziom krenia testosteronu, gwnego mskiego hormonu pciowego.
Si'

Z kolei australijskie badania, wykonane na 500 palaczach marihuany w wieku od 18 do 30 lat, wykazay, e im czstsze stosowanie kannabis, tym rzadsze kontakty seksualne i niniejsza czstotliwo wystpowania orgazmu. Stwierdzono rwnoczenie u mczyzn, ktrzy przez dugi okres czasu palili marihuan, wysoki procent przypadkw impotencji, znaczne obnienie liczby oraz ruchliwoci plemnikw, a take wzrost ich nieprawidowych postaci. LECZNICZE WACIWOCI KANNABIS Cannabis sativa L jest bez wtpienia rwnie rolin ktra posiada waciwoci lecznicze. Publikacja angielskiego lekarza 0'Shaughnessy'ego w roku 1839 opisywaa znieczulajce, przeciwdrgawkowe i rozkurczowe dziaanie kannabis. Wspczenie potwierdzono przede wszystkim dziaanie THC powodujce obnienie cinienie rdgakowe w jaskrze, dziaanie przeciwwymiotne i przeciwdrgawkowe. Preparaty zawierajce kannabis s pomocne w przezwycianiu najbardziej przykrych skutkw ubocznych lekw stosowanych w leczeniu raka, ktre powoduj mdoci i wymioty. Ju obecnie w wielu krajach zezwala si na medyczne wykorzystywanie konopi i ich aktywnego skadnika THC. STOSOWANIE KONOPI NA WIECIE RUCH RASTAFARIAN Ruchem spoecznym, ktry na caym wiecie rozpropagowa przyjmowanie konopi, a szczeglnie palenie marihuany bynajmniej nie w celach medycznych, by rastafarianizm. Korzenie tego ruchu sigaj roku 1914, kiedy to jamajski dziaacz spoeczny Marcus Garvey zaoy Stowarzyszenie Powszechnego Samodoskonalenia i Ocalenia Murzynw {Universal Negro Improvement and Consewation Association). Rastafaanie lansowali pogld, i kolebk cywilizacji jest Etiopia. Opierajc si na wybranych fragmentach Bibli i doktrynie wyszoci czarnych - Garyey, a nastpnie Leonard Howell - prbowali dowie, e Bg i wszyscy jego prorocy byli czarni. Bob Marley, najsynniejszy piosenkarz reagge, przy pomocy hipnotycznego rytmu tej muzyki, niczym afrykaski czarownik z gitar elektryczn, wylansowa religi rastafariask, a wraz z ni marihuan na cay wiat. "Ziele (konopie) - czsto powtarza Marley -jest uzdrowicielem narodw". "Politycy to diaby, ktre przywodz do zepsucia. Nie pal ziela, poniewa sieje ono zgod midzy ludmi, a oni nie chc zgody" - dodawa. Podobnie, jak dla wikszoci rastafariaskich wierze, rwnie dla palenia marihuany znajdowano uzasadnienia w rozmaitych fragmentach Pisma witego. Ksiga Rodzaju: "Oto daj wam wszelk rolin przynoszc ziarno". Ksiga Apokalipsy: "A licie drzewa ycia su do leczenia narodw". Komercyjny sukces muzyki reagge (w szczeglnoci twrczoci Marley 'a) w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych przyczyni si do spopularyzowania wrd modziey mody na palenie marihuany, a take innych preparatw kannabis.

WIAT - DANE STATYSTYCZNE Jak ocenia wiatowa Organizacja Zdrowia (1986) preparaty konopi s najbardziej rozpowszechnion substancj odurzajc na wiecie.

Wykres nr 4.1 Procentowe porwnanie spoycia preparatw konopi

w stosunku do innych narkotykw Dane dowodz, e wiatowa proporcja konsumentw kannahis wynosi 7 osb na jeden tysic mieszkacw. Niektre rda przytaczaj liczb 200 do 250 milionw osb palcych marihuan. Najwicej uywajcych tego rodka jest w Senegalu: 95 do 151 osb na tysic mieszkacw i w Stanach Zjednoczonych - 103 osoby. W roku 1982 w USA 60 milionw amerykanw uywao kannahis, a wic 32% populacji. Spord dwunastu krajw o najwikszym spoyciu konopi, a sze to kraje europejskie. 80% spoycia konopi w Europie przypada na Wochy. SPOYCIE KONOPI W POLSCE Na przeomie lat siedemdziesitych i osiemdziesitych zaobserwowano wzrost uywania przetworw konopi (gwnie marihuana i haszysz) w postaci papierosw pochodzcych coraz czciej z nielegalnych upraw prowadzonych coraz czciej w Polsce. Obecnie konopie z ca pewnoci s najbardziej rozpowszechnionym w Polsce nielegalnym narkotykiem. Spoywane s przez przedstawicieli rnych rodowisk spoecznych, rnych grup wiekowych, ale przewaaj osoby mode, wrd ktrych rodek ten uchodzi za niewinn uywk. Czsto nie posiadaj oni podstawowych informacji na temat zagroe pyncych z uywania kannahis. O tym, jak popularne s wrd studentw przetwory konopi, a w szczeglnoci marihuana wiadcz przeprowadzone w roku 1994 badania przez Zakad Bada nad Alkoholizmem i Toksykomaniami Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Programem bada objto studentw jednej z warszawskich uczelni humanistycznych. Spord nielegalnych uywek, marihuana jest tak popularna, e ponad poowa badanych studentw ujawnia, i prbowaa tego narkotyku. Co trzeci student przyzna si do mniej lub bardziej regularnego jej palenia. Tabela nr 4.1 Procentowy rozkad odpowiedzi studentw na pytanie:

"Czy i jak czsto Pan(i) uywa(a) nastpujcych rodkw psychoaktywnych?" Rodzaj rodka Marihuana Amfetamina LSD, grzyby Klej, rozpuszczalniki j Kokaina, crack Heroina, inne opiaty ; Nigdy 46% 77% 79% 89% 93% 92% Jeden, dwa 1 Okazjonalnie Regularnie razy | 23% 18% 11% 9% 3% 6% |~~ | [_ j | | 29% 4% 8% 1% 4% 1% 2% 1% 2% 1%
-

Trudno powiedzie \
i

f
i

1%

rdo: Antoni Zieliski Studenci a rodki psychoaktywne 1996 (str. 314) Uywanie marihuany przez studentw zwizane jest take z pewnym wyrnieniem tego rodka z pozostaych narkotykw przy badaniu ich oceny moralnej okazjonalnego uywania narkotykw. Tabela nr 4.2 Procentowy rozkad odpowiedzi studentw na pytanie: "Jakie odczucia wzbudza w Panu(i) to, gdy kto w Pana(i) wieku robi nastpujce rzeczy?" Rodzaj rodka Pali marihuan Bierze amfetamin Zaywa LSD Zaywa kokain Zaywa heroina i Zdecydowanie Raczej potpiam potpiam 14% 39% 47% 54% 60% 23% 36% 25% 29% 26% 1 i | \ Raczej nie potpiam 40% 16% 16% 10% 9% Zdecydowanie Trudno nie potpiam powiedzie 21% 6% 7% 4% 4% 2% 3% 5% 3% 1%

rdo: Antoni Zieliski Studenci a rodki psychoaktywne 1996 (str.315) Okazjonalne palenie marihuany potpia tylko 37%, podczas gdy okazjonalne zaywanie pozostaych rodkw potpia wyrana wikszo badanych. Bardzo dokadne badania uczniw szk podstawowych, rednich licealnych i zawodowych pod ktem ich kontaktw z uywkami i narkotykami odbyy si w Krakowie z inicjatywy Kuratorium Owiaty i Urzdu Miasta. Z bogatego materiau, jakiego dostarczyy badania wynika, e w tych grupach uczniw najwicej kontaktw z marihuana mieli licealici. Do palenia marihuany przyznao si 17% uczniw III

klas licew oglnoksztaccych. O tym, jak powszechne jest w Polsce uywanie konopi najlepiej wiadcz dane dotyczce iloci skonfiskowanych przez Policj i inne suby narkotykw.

Wykres nr 4.2 Ilo narkotykw ujawnionych i zabezpieczonych

roku (dane w kg).

iw Polsce w 1995

Preparaty kannabis stanowiy w roku 1995 ponad 96% zarekwirowanych narkotykw. KONOPIE - LEGALIZOWA CZY NIE? Osob ktra odegraa istotn rol w procesie delegalizacji produktw konopi by komisarz amerykaskiego Biura ds. Narkotykw Henry J. Anslinger. W latach trzydziestych prowadzi on bardzo intensywn kampani na rzecz penalizacji posiadania, uywania i handlu kannabis. Metody, ktrymi posugiwa si Anslinger byy prawdziw propagandow burz i nawanic strasznych informacji na temat dziaania THC, ktre miay niewiele wsplnego z rzeczywistymi zagroeniami, jakie niesie ten narkotyk. Uwieczeniem jego dziaalnoci bya ustawa Kongresu USA wprowadzajca za te czyny kary pozbawienia wolnoci od 5 do 20 lat. Niejako nastpstwem tej ustawy i zaostrzenia traktowania konopi w innych krajach byo porozumienie midzynarodowe Uniform Drug Convention (1961 rok), gdzie ok. 60 pastw deklarowao wyeliminowanie uywania kannabis w cigu 25 lat. Wbrew tym tendencjom, w latach siedemdziesitych prawodawstwo wielu krajw coraz liberalniej zaczynao traktowa konopie i otrzymywane z nich preparaty. Paradoksalnie, jako pierwsze zezwoliy na posiadanie niewielkiej iloci konopi wadze niektrych stanw USA (m.in. Alaska. Kalifornia i Kolorado).

Nastpnie podobne regulacje dokonay si w systemach prawnych w Europie. Dania i Holandia zalegalizoway posiadanie (w maych ilociach) i uywanie preparatw kannabis. Szczeglnie ciekawie problem uywania konopi zosta rozwizany w Holandii. Wprowadzono tam podzia i rnic w traktowaniu narkotykw tzw. "mikkich" (soft drugs) i "twardych" (hard drugs). Do tych pierwszych zaliczono wanie marihuan i haszysz. Podzia ten opiera si o zaoenie, e co prawda uywanie wszystkich narkotykw (rwnie konopi) rodzi okrelone niebezpieczestwa, ale w przypadku narkotykw "mikkich" jest ono relatywnie mniejsze. Odpowiednie artykuy ustaw okrelaj iloci narkotykw, jakie mona posiada na wasny uytek i nie bdzie to wchodzeniem w konflikt z prawem. Oprcz ustaw prawnych, w Holandii, a take w Niemczech i w wikszoci krajw Europy Zachodniej, sprawy zatrzymywania i cigania osb posiadajcych konopie w ilociach wikszych ni dawka na wasny uytek lub nimi handlujcych - s poza zasigiem zainteresowa organw cigania. Na terenie samej Holandii dziaa ok. 1500 tzw. coffee shop (kofiehuis), w ktrych prowadzony jest detaliczny handel marihuan i haszyszem. Polityka tego pastwa, dy zdecydowanie do penej legalizacji rodkw mikkich, co ma prawdopodobnie na celu eskalacj dziaa nakierowanych na ograniczenie handlu heroin i innymi twardymi narkotykami. Polskie ustawodawstwo prawne regulujce problemy narkomani (Ustawa z dn. 24 kwietnia 1997) nie przewiduje karania osb posiadajcych rodki odurzajce w maych ilociach wskazujcych na wasne potrzeby. Dotyczy to rwnie przetworw konopi. Ustawa nie okrela jednak adnych precyzyjnych wskazwek co do iloci narkotyku, ktrych posiadanie nie byoby karane. Ustawa ta, podobnie jak poprzednia precyzuje i cile okrela zasady uprawy konopi, co w konsekwencji uniemoliwia hodowanie tej roliny na potrzeby produkcji preparatw odurzajcych.

POWRT -

MDMA - EKSTAZA

SUBSTANCJA AKTYWNA Metaamfetamina 1914 r.

. !

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE Tumienie aknienia |

DZIAANIE FIZJOLOGICZNE Podwyszenie cinienia Zaburzenie pracy serca Wzrost temperatury ciaa Odwodnienie Zaburzenie pracy nerek Zaburzenie pracy wtroby dziaanie : 3 - 6 eodz.

FORMY WYSTPOWANIA piguki kapsuki tabletki

"

i *

<*

WACIWOCI UZALENIAJCE

ZEWNTRZNE OZNAKI UYCIA

NIEBEZPIECZESTWA indukcia schorze psychiatrycznych mania przeladowcza schizofrenia paranoidalna psychozy ("psychozy amfetamino we") przedawkowanie zaburzenie pracy serca biegunka (odwodnienie) dreszcze omamy drenie mini miertelno krwotok, zator naczyniowy ostra niewydolno serca

uzalenienie psychiczne wzmoona aktywno wystpuje po kilkukrotnym uyciu uzalenienie fizyczne nie wystpuje podwyszenie nastroju euforia agresywno zaburzenia snu brak apetytu omdlenie wymioty
2

wysoka temperatura ciaa > >* *w"-;*'"** odwodnienie (b. gwatowne )

ODCZUCIASUBIEKTYWNE "NEGATYWNE"
niepokj i napicie apatia lki przemczenie bezsenno "psychoza amfetaminowa" urojenia myli samobjcze spowolnienie psychiczne impotencja zawenie wiadomoci zaburzenia pamici

"POZYTYWNE"
intensywne poczucie mocy wewntrznej euforia brak krytycyzmu co do wasnych moliwoci i zachowa odczuwanie zwikszenia wydajnoci fizycznej organizmu halucynacje odsunicie poczucia lku

....,..,

Grzegorz Wodowski MDMA - EKSTAZA W latach szedziesitych i siedemdziesitych - w okresie ruchu hipisw bardzo popularnym narkotykiem halucynogennym syntetyzowanym w nielegalnych laboratoriach, by rodek o nazwie DOM. W latach osiemdziesitych i dziewidziesitych du popularno wrd modziey zdobyo MDMA, czyli ekstaza (ecstasy). Budowa chemiczna obydwu narkotykw jest niezbyt skomplikowana, przez co s one moliwe do szybkiego wyprodukowania w do prymitywnych warunkach. Wbrew powszechnym i obiegowym opiniom ekstaza nie jest nowym narkotykiem. Ju w 1914 roku zostaa wyprodukowana i opatentowana w Niemczech jako synteza molekularnych skadnikw metyloamfetaminy oraz pewnych substancji zawartych w gace muszkatoowej. Miaa by rodkiem hamujcym apetyt, ale nigdy nie pojawia si w tym znaczeniu na rynku. WACIWOCI MDMA Wrd specjalistw s podzielone zdania, co do tego w jakiej grupie narkotykw umieci ekstaz. Jedni stawiaj j w rzdzie halucynogenw, inni wrd rodkw stymulujcych. Jeszcze inni, jak na przykad Gossop pisz o tym, i MDMA nie powoduje halucynacji. Jego zdaniem zmiany wiadomoci, nastpujce po spoyciu ekstazy dotycz wycznie stanw emocjonalnych. Powouje si on na zwierzenia konsumentw tego rodka, ktrzy doznania po jego zayciu opisuj jako "bardzo zmysowe". Dawka ekstazy, wynoszca zazwyczaj od 75 do 150 mg i zaywana doustnie - zaczyna dziaa po okresie okoo jednej godziny, a po upyniciu dwch jej dziaanie koczy si. ,,. A oto jak jedna z osb opisuje swoje wraenia po zayciu ekstazy:

"(...) Potem, niepostrzeenie, stopniowo si rozluniem, wtopiem w to wszystko, wiedziaem, e jestem tego czci, (tumu osb taczcych w dyskotece - przyp. GW) Ju nie musiaem czu si skrpowany; nie miaem wtpliwoci, e jestem akceptowany: cokolwiek bym zrobi - byoby na miejscu, poniewa wszyscy inni byli po prostu sob jakby celebrowali wolno od represyjnoci i neurotycznoci spoeczestwa. (...) Jednak, mimo pewnej obietnicy zawartej w nazwie nie zawsze ekstaza okazywaa si dla wszystkich przyjemnym przeyciem. MDMA wywouje czsto niepokj i palpitacje serca, a nawet przypadki uroje paranoidalnych. ~ Zawsze, po zayciu ekstazy wyranie wzrasta temperatura ciaa, co w poczeniu z nadmiernym wysikiem (np. w dyskotece techno) prowadzi do odwodnienia, ktrego skutkiem moe by nawet zgon. Stosowanie tego narkotyku jest na pewno niebezpieczne dla osb majcych problemy z ukadem krenia, chorych na cukrzyc, a take cierpicych na padaczk. ZJAWISKO RA VEI EKSTAZA Pod koniec lat osiemdziesitych nastpi wrd ruchw modzieowych zwrot w stron narkotykowego utopizmu i psychodelicznej atmosfery, ktra panowaa na przeomie lat szedziesitych i siedemdziesitych. czyo si to z powstaniem muzyki techno wykorzystujcej syntezatory i v* elektroniczn perkusj, brzmicej mechanicznie (technologicznie) i bdcej ogromnym przeomem estetycznym w muzyce. Powrcono do starych hipisowskich hase mwicych o mioci i wzajemnym porozumieniu; powrcono do organizowania wielkich festiwali - tym razem w formie wielotysicznych, a nawet kilkumilionowych parad ulicznych. Psychodeliczn funkcj, jak LSD penio w subkulturze hippie, w rave - przeja ekstaza. To wanie ekstaza w poczeniu z rytmiczn muzyk techno (140 -160 uderze na minut), wprowadza modzie w stan transu przypominajcego obrzdy i rytuay religijne pogaskich plemion. A zabawa jest wtedy udana, gdy narkotyk i muzyka pomog kademu jej uczestnikowi uzyska poczucie, e jest czci jednego pulsujcego organizmu. Zamazujc rnice pomidzy ja a oni. Funkcjonuje obecnie wiele nazw slangowych ekstazy; niektre z nich to: XTC, MDM, Adam. EKSTAZA W POLSCE Wraz z ruchem rave pojawia si w naszym kraju rwnie ekstaza jako nieodczny atrybut i jest obecnie jednym z najbardziej popularnych wrd modziey narkotykw. W sprzeday wystpuj w postaci kolorowych piguek, z wytoczonymi najprzerniejszymi wizerunkami (np. ptaka, kota, ryby, logo Rolling Stones 'w). O tym, e ekstaza produkowana jest rwnie w Polsce wiadcz doniesienia prasowe dotyczce ujawniania przez policj nielegalnych laboratoriw na terenie naszego kraju. Spektakularne byo odkrycie takiej wytwrni MDMA na jednym z wydziaw Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zatrzymane osoby, pracownicy Collegium Chemicum produkowali zarwno ekstaz, jak i amfetamin w wietnie wyposaonym laboratorium uniwersyteckim.

W ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziaaniu narkomanii ekstaza (MDMA) znajduje si w wykazie substancji psychotropowych objtych kontrol pastwa, mogcych by tylko w uyciu w celu prowadzenia bada naukowych. Posiadanie tego rodka w ilociach wikszych ni na wasny uytek, jego produkcja, handel i przemyt spenalizowane przez odpowiednie artykuy ustawy, odnoszce si rwnie do pozostaych rodkw wymienionych w ustawie.

POWRT AMFETAMINA

Grzegorz Wodowski AMFETAMINA Amfetaminy to caa grupa rodkw psychostymulujcych pochodnyhfenylopropylanu. rodki te, w odrnieniu od kokainy powoduj dugotrwae pobudzenie. W cigu ostatnich stu lat byy one wykorzystywane w rnorodny sposb: od zastosowa leczniczych w medycynie, poprzez stosowanie ich jako rodki odchudzajce przez osoby otye; byy rwnie powszechne wrd sportowcw jako tzw. koks (doping) w sporcie; obecnie pozostaj przede wszystkim rodkami odurzajcymi stosowanymi przez narkomanw. PIERWSZE AMFETAMINY Historia amfetamin na swj pocztek w roku 1887, kiedy to w USA po raz pierwszy uzyskano ten syntetyczny rodek o nieco skomplikowanej chemicznej nazwie: fenyloizopropyloamina. Nie znalaz on medycznego zastosowania a do roku 1910, kiedy to Baker i Dale opisli amfetamin zaliczajc j do medykamentw pobudzajcych wspczulny ukad nerwowy. W cigu nastpnych lat wyprodukowano wiele rodkw nalecych do grupy amfetamin majcych jako wsplny mianownik dziaanie pobudzajce centralny ukad nerwowy. I tak, w roku 1927 amerykaski farmakolog Alles zsyntetyzowa siarczan amfetaminy, ktry pod nazw Benzedrine zosta pi lat pniej wprowadzony do produkcji masowej.

"NARKOTYK WALKI Amfetamina zyskaa powszechne zastosowanie w czasie II Wojny wiatowej. Najpopularniejsza bya wrd onierzy niemieckich: okrelana jako "bardzo przydatna w obecnych warunkach walki podczas zmasowanych atakw". Pono nierealistyczny optymizm Adolfa Hitlera bra si midzy innymi z tego, e on sam regularnie otrzymywa zastrzyki z metedryny (rodzaj amfetaminy). Amfetamina stosowana bya w tym czasie rwnie przez inne armie: wrd onierzy brytyjskich rozprowadzono ok. 72 milionw tabletek; wojska japoskie zuyy jej prawdopodobnie jeszcze wicej. Istnieje due prawdopodobiestwo, i armia amerykaska stosowaa amfetaminjeszcze w latach szedziesitych (gwnie deksydryn pod nazwEnergy Tablet). Rola amfetaminy w takim zastosowaniu bya jasna - powodowaa ona przejciowy wzrost poziomu energii, czujnoci i pewnoci siebie, pozwalaa na wikszy poziom agresji. Ale prawdziwy szczyt epidemii "amfetaminomanii" wybuch po wojnie w Japonii, gdzie jak podaj rne rda stosowao amfetamin lub miao z ni kontakt okoo dwch milionw osb, z czego jedn czwart stanowili uzalenieni od tego rodka. Istniej dowody na to, e amfetamina bya w okresie wojennym wykorzystywana przez rzdy wielu krajw (w tym Zwizku Radzieckiego) do celw zwikszenia produkcji w zakadach zbrojeniowych i innych o strategicznym znaczeniu. Dajc j robotnikom mona byo liczy na lepsz i wydajniejsz prac, gdy pozwalaa ona zwalczy zmczenie i radykalnie ograniczy potrzeb snu. Ale nie tylko siy militarne i zwizane z nimi potrzeby byy konsumentami amfetaminy. Kolejne zastosowanie jakie zyskay pochodne amfetaminy tkwio w sporcie wyczynowym. Preparaty te stanowiy doskonae rodki dopingujce, a polepszenie wynikw nastpowao bez wzgldu na to, czy sportowiec by zmczony czy te nie. Ciarowcy po zayciu amfetaminy wykazywali przyrost siy nawet do 4%. Niektre sporty, takie jak kolarstwo, zostay zdominowane przez sportowcw, ktrzy osigali wyniki dziki stymulacji amfetamin. Odnotowane s przypadki mierci kolarzy, ktrych organizm nie wytrzyma nadmiaru wysiku po zastosowaniu amfetaminy. Po wojnie, a do lat szedziesitych amfetamina bya do powszechnym lekiem na otyo. Lekarze, szczeglnie w Stanach Zjednoczonych, bardzo chtnie przepisywali rne specyfiki na bazie amfetamin osobom cierpicym na nadwag, a take gospodyniom domowym, jako lek na depresj. ZASTOSOWANIA MEDYCZNE Wspczenie amfetamina jest stosowana w medycynie kilku krajw tylko w leczeniu niektrych schorze. Jedno z kontrowersyjnych zastosowa amfetaminy - to leczenie nadpobudliwoci (hiperkinezy) u maych dzieci. Z niezrozumiaych przyczyn, amfetamina (i inne stymulanty) obniaj poziom niepokoju u tych dzieci, uspokajaj je i pozwalaj im si skoncentrowa. Nie zawsze jednak nadpobudliwo u dzieci wie si z problemem medycznym i wtedy podawanie amfetaminy, tylko dlatego, e jest to trudne dziecko - mija si zupenie z celem. DZIAANIE AMFETAMINY Wszystkie rodzaje amfetamin (Benzedrine, Fenmetrazine, Dexedrine, Methedrine, Metamfetamine i inne), mimo i rni si nieco struktur chemiczn- daj podobny efekt, nie rnicy si wieloma szczegami. Jest to ogromny przypyw energii i bardzo wyrane podwyszenie nastroju a do euforii.

Osoby, bdce pod wpywem amfetaminy przeywaj intensywne (subiektywne) poczucie mocy, wykazuj wzmoon aktywno, ktrej towarzyszy bezsenno. Osoby takie wydaj si bardziej przedsibiorcze z rwnoczesnym brakiem krytycyzmu wasnego postpowania. Zayciu amfetaminy towarzyszy brak aknienia, rozszerzenie renic, przyspieszona akcja serca i szybki oddech, a take podwyszone cinienie krwi i zwikszone wydalanie moczu. Dziaanie amfetaminy jest wielogodzinne, w odrnieniu od kokainy majcej podobne dziaanie. W zalenoci od spoytej dawki pobudzenie trwa 2-3 godziny, a nawet duej. Mechanizm psychoaktywnego dziaania amfetamin jest zbliony do tego, ktry wystpuje przy zayciu kokainy (hamowanie zwrotnego wychwytu dopaminy). SKUTKI DUTRWAEGO STOSOWANIA AMFETAMINY Przedawkowanie amfetaminy wie si przede wszystkim ze znacznym pobudzeniem ruchowym; dochodzi do zaburze rytmu serca, biegunek i wymiotw. Do rzadkoci natomiast naley mier z powodu przedawkowania amfetaminy. Bezporedni przyczyn mierci jest wtedy krwotok lub zator naczy mzgowych, ostra niewydolno krenia, bardzo wysoka temperatura ciaa. Przy przewlekym stosowaniu amfetaminy zawsze pojawia si pewien rodzaj zaburze psychicznych objawiajcych si jako mania przeladowcza, bardzo przypominajcych pewne symptomy wystpujce przy schizofrenii paranoidalnej. Nawet przez wiele lat przypadki psychozy amfetaminowej byy faszywie i bdnie diagnozowane jako rodzaj schizofrenii, a do 1958 roku, kidy to Connell zidentyfikowa i okreli ten stan toksyczny. Dolegliwoci te pojawiaj si ju po 24 godzinach od ostatniego zaycia amfetaminy i charakteryzuj si intensywnym lkiem, ktremu czasami towarzysz urojenia i halucynacje (wzrokowe i dotykowe); cierpicym wydaje si, e s zagroeni ze strony innych osb i odczuwaj wzmoony strach. Stan ten moe prowadzi do pojawiania si myli samobjczych, a te niekiedy do desperackich czynw. Wedug Gossopa nie wymaga to specjalnego leczenia, gdy objawy psychozy ustpuj w cigu kilku dni od odstawienia narkotyku. Amfetaminy, ktre wystpuj w postaci piguek, tabletek i kapsuek - przyjmowane s zazwyczaj doustnie. Popularna, szczeglnie w Polsce metamfetamina to przede wszystkim biay proszek, ale mog to by rwnie kostki o wygldzie parafiny i krysztaki do wchania (sniff) i wstrzykiwania. WACIWOCI UZALENIAJCE Pocztkujcy narkomani przewanie przyjmuj od 20 do 50 mg amfetaminy w zalenoci od jej rodzaju i stenia. Zdarzaj si jednak przypadki zaywania od kilku do kilkunastu gramw rodka w cigu doby. I tutaj pojawiaj si kontrowersje: czy w przypadku amfetaminy wystpuje zjawisko tolerancji organizmu - czy organizm przyzwyczaja si i aby wywoa ten sam efekt naley zwiksza dawki narkotyku? Petrovi twierdzi, e zdecydowanie tak. W wyniku rozwijajcej si tolerancji w niektrych przypadkach dawki s (musz) by zwikszane nawet kilkaset razy. Z kolei Gossop powoujc si na przykad osb leczonych amfetamin z narkolepsji, u ktrych dawka

przez wiele lat pozostaje niezmieniona - uwaa, e zjawisko tolerancji przy stosowaniu tego rodka, nie ma miejsca. Przekonuje do tego, e to psychiczne oczekiwania narkomanw chronicznie przyzwyczajonych do amfetaminy prowadz do niezadowolenia z efektw dziaania danej dawki. Powd zaywania przez nich amfetaminy jest skrajnie rny od tego, dla ktrego biorj chorzy na narkolepsj - ci pierwsi chc jak najwikszego odurzenia. I tu, wedug Gossopa naley upatrywa przyczyn tak duych dawek uywanych przez narkomanw, bo gdybymy mieli do czynienia z prawdziw tolerancj, wtedy i jedni i drudzy musieliby zwikszy dawk. Zaleno psychiczna pojawiajca si na skutek zaywania amfetaminy jest podobna do tej, ktra jest spowodowana przez kokain. Wywouje j atrakcyjny i euforyczny przebieg dziaania specyfiku, wzmacniany z kolei przez przykre dolegliwoci zwizane z jego odstawieniem (ze samopoczucie, spowolnienie psychiczne, uczucie zmczenia i apatii), ktre obserwuje si ju po 12 godzinach od zaycia amfetaminy. Symptomy zalenoci fizycznej s znikome lub wcale nie wystpuj. Jedynie przeduony czas snu po tzw. cigu amfetaminowym, nawet do kilku dni, jest przez niektrych specjalistw klasyfikowany jako objaw uzalenienia fizycznego. ROZMIARY AMFETAMINOMANII W POLSCE Polska, od niedawna naley do wiatowej czowki nielegalnych producentw amfetaminy. Z podziemnych laboratoriw na terenie naszego kraju, jak si ocenia, pochodzi okoo 14% zaopatrzenia czarnego rynku Europy Zachodniej. Potwierdza to na amach tygodnika "Polityka" Tomasz Gorzelewski z Komendy Stoecznej Policji. Twierdzi on, e spora cz tej nielegalnej produkcji amfetaminy trafia na polski rynek. Jego zdaniem amfetamina "wyprzedzia" w spoyciu kompot i marihuan: "Poowa sprzedawanych w Polsce narkotykw - to amfetamina. Jest ona najpopularniejszym rodkiem odurzajcym. Amfetaminici trafiaj si w rnych rodowiskach, poczwszy od uczniw szk podstawowych, na elicie skoczywszy. Jest bardzo modna wrd studentw". W tym samych artykule dr Andrzej Giza z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego dopatruje si przyczyn tak ogromnej popularnoci tego rodka w przemianach kulturowo-ustrojowych w Polsce. Jego zdaniem, powody coraz czstszego sigania po amfetamin tkwi w zbyt szybkim sukcesie materialnym modych osb. Osoby te nie potrafi udwign stresu i napi zwizanych z penieniem odpowiedzialnych rl spoecznych. Gwny kraj, do ktrego "eksportowana" jest polska amfetamina - to Szwecja. Mimo, e wykrywalno przemytu narkotykw nie przekracza kilkunastu procent, w roku 1994 policja szwedzka przechwycia 55 kg amfetaminy pochodzcej z polskich laboratoriw. Jak podaje sztokholmski dziennik Expressen, Polacy sprzedaj w Szwecji amfetamin po "cenach dumpingowych", a policja zidentyfikowaa okoo 400 osb z naszego kraju zajmujcych si tym procederem. Szwedzi martwi si o to, e tania amfetamina z Polski sprzyja rozwojowi narkomanii w ich kraju.* UWARUNKOWANIA PRAWNE Najwczeniej, bo ju w roku 1938, problem uzalenienia od amfetaminy dostrzeono w Szwecji i umieszczono ten specyfik w wykazie rodkw objtych kontrol prawn. W Polsce amfetamina i jej wszystkie pochodne s zupenie wykrelone z lekospisu; nie uywa si ich