Projekty AVT

Wzmacniacz 100W
2153
Poniszy artyku jest odpowiedzi na liczne pro by Czytelnikw EdW o przedstawienie wzmacnia cza o mocy 100W. Prezentowany wzmacniacz za wiera nowoczesny ukad scalony produkcji firmy SGSThomson o oznaczeniu TDA7294. Wykorzys tanie tej kostki umoliwia wykonanie wzmacnia cza o tak duej mocy i bardzo dobrych paramet rach przy uyciu niewielu elementw i bez ko niecznoci jakiegokolwiek strojenia, regulacji, czy dobierania punktw pracy. Budowy prezentowa nego wzmacniacza moe si podj kady, nawet niezbyt dowiadczony elektronik.
Przedstawiany w artykule wzmacniacz pokazuje, do czego dosza wspczesna technika w dziedzinie monolitycznych wzmacniaczy mocy. Dawniej wzmacniacze o mocach wyjciowych powyej kilku...kil kunastu watw budowane byy z elemen tw dyskretnych (pojedynczych), albo te w postaci ukadw hybrydowych zawieraj cych pojedyncze tranzystory mocy. Przeszkd w zbudowaniu monolitycz nych wzmacniaczy scalonych o wik szych mocach byo kilka. Jedn z nich bya trudno wykonania w monolitycznym ukadzie scalonym tran zystorw o duym napiciu i prdzie pracy i o dobrych parametrach dynamicznych. Inn powan przeszkod byy trudnoci z odprowadzeniem ciepa powstajcego w strukturze w czasie pracy wzmacniacza. W cigu ostatnich kilku lat pojawio si kilka godnych zainteresowania monoli tycznych wzmacniaczy mocy. Zostan one przedstawione Czytelnikom EdW w cigu najbliszych kilku miesicy. W niniejszym artykule przedstawiony jest ukad scalony TDA7294, ktry moe dostarczy do 100W mocy uytecznej. Wielu pocztkujcych elektronikw ma zupenie bdne wyobraenia o wzmacniaczach mocy i zwizanych z ni mi parametrach. Mnstwo osb fascynu je si jedynie moc wzmacniacza czy ko lumn. Przy bliszym zbadaniu sprawy okazuje si czsto, e tani wzmacniacz czy zestaw audio, na ktrym niezbyt uczciwy producent umieci dumny napis 100W, 200W, czy 500W, w rzeczywisto ci ma moc dziesiciokrotnie mniejsz. To samo dotyczy tanich kolumn, ktre po podczeniu graj gorzej ni zwyky go nik wymontowany ze starego telewizora. Wstpna cz artykuu porzdkuje pod stawow wiedz na temat mocy wzmac niaczy i mam nadziej, rozwiewa niektre mity pokutujce od lat wrd amatorw. k odniesienia (STBYGND) jakby was n mas, ktra w zalenoci od potrzeb moe by doczona do gwnej masy wzmacniacza (przy zasilaniu symetrycz nym), albo do minusa zasilania. Ukad aplikacyjny jest bardzo prosty, wymaga zastosowania tylko kilku ele mentw zewntrznych. Gwne dane techniczne podane s w tabeli. Rysunki 2 i 3 pokazuj niektre waniejsze charakterystyki.

Ukad scalony TDA7294

Ukad scalony TDA7294 jest wzmac niaczem audio o mocy wyjciowej do 100W. Jego blokowy schemat wewn trzny oraz podstawowy ukad aplikacyjny pokazany jest na rysunku 1. Jak kady wspczesny wzmacniacz mocy, wypo saony jest w obwody zabezpieczenia termicznego i zwarciowego. Stopie wy jciowy zrealizowany jest z tranzystorami MOSFET, co polepsza parametry dyna miczne oraz ma kilka innych zalet. Ukad ma obwody do zdalnego wyci szania (MUTE) oraz wyczania (STand BY). Dziki temu mona sterowa prac wzmacniacza na drodze elektronicznej i unika si przykrych stukw przy wcza niu i wyczaniu napicia zasilajcego. Is totn zalet jest fakt, e obwody wycisza nia i wyczania maj oddzieln kocw

Krytyczne parametry wzmacniacza mocy

Analiz moliwoci i ogranicze naley rozpocz od napi i prdw zwizanych z gonikiem. W urzdzeniach stacjonarnych (domo wych) stosuje si zestawy gonikowe o opornoci 8. Dla uatwienia oblicze zakadamy, e chodzi tu o rezystancj rwn 8, co jest pewnym niewielkim uproszczeniem, ale dla naszych rozwaa takie uproszczenie nie ma znaczenia. Aby uzyska z gonika upragnion przez wielu zapalonych elektronikw moc, magiczne 100 watw, naley do niego doprowadzi przebieg o odpowiednio du ym napiciu i duym prdzie. W oblicze niach naley skorzysta ze znanego wzoru:

P=

U2 2 = I R R

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97

15

Projekty AVT
a)

b)

Rys. 1. Podstawowy schemat aplikacyjny kostki TDA 7294 Po przeksztaceniach otrzymuje si: natomiast prd szczytowy: Ip = 3,54 A 2 = 3,54141 = 5 A , Zastosowany wzmacniacz musi wic dostarczy do gonika szczytowy prd nie mniejszy ni 5A. W przypadku klasycznego wzmacnia cza (nie mostkowego), cakowite napi cie zasilajce na pewno musi by wik sze ni 80V (40V w przypadku zasilania symetrycznego). Musi by wiksze, bo kady wzmacniacz charakteryzuje si tak zwanym napiciem nasycenia wyno szcym kilka do kilkunastu woltw w za lenoci od konstrukcji wzmacniacza. Dla uzyskania mocy 100W w goniku 8omowym napicie zasilajce musi wic wynosi okoo 90V (45V). Zapamitaj to raz na zawsze: jeli z kla sycznego wzmacniacza chcesz uzyska na opornoci 8 moc 100W, to cakowite napi cie zasilajce musi wynosi minimum 90V! I tu masz pierwsz trudno nawet przy wspczesnej technice nie jest atwo wykona w strukturze ukadu scalonego tranzystory wytrzymujce napicie rzdu 100V i pracujce przy prdach rzdu 5A. Na dodatek popularne tranzystory bipo larne maj nieprzyjemn waciwo przy wystpieniu na nich jednoczenie znacznego napicia i duego prdu wyst puje w nich tak zwane zjawisko drugiego przebicia, podczas ktrego w uamku se kundy ulegaj nieodwracalnemu uszko dzeniu. Tymczasem w warunkach rzeczy wistych, przy obcieniu wzmacniacza ze stawem gonikowym nietrudno o po wstanie takich niesprzyjajcych warun kw. Zwizane to jest z jednej strony z po jemnoci kabla poczeniowego, a z dru giej z indukcyjnoci cewki gonika. Wyjciowe tranzystory we wzmacnia czach mocy musz wic by projektowa ne z odpowiednim zapasem, a dodatko wo ukad musi by wyposaony w sku teczne obwody zabezpieczenia przed wszelkimi zagroeniami, jakie mog wy stpi zarwno podczas pracy wzmacnia cza, jak i przy wyczeniu zasilania. Rys. 2. Moc wyjciowa w funkcji napicia zasilajcego a)

U = P R I= P R

Dla gonika 8omowego moc 100W otrzymuje si przy nastpujcych warto ciach napicia i prdu:

U = 1008 = 800 = 28,28V I= 100 = 12,5 = 3,54A 8

S to wartoci skuteczne napicia i prdu, a wic dla nieznieksztaconego przebiegu sinusoidalnego wartoci szczy towe s 2 razy wiksze, natomiast mi dzyszczytowe: 2 2 razy wiksze. Std midzyszczytowe napicie sinu soidalne na wyjciu wzmacniacza i na goniku wyniesie: Upp = 28,28 V2 2 = 28,282141 = 80 V ,
Tabela 1 Maksymalne napicie zasilajce: 50V Zalecany zakres napi zasilania: 7,5...40V Maksymalny prd wyjciowy: 10A Moc strat (przy temp. obudowy +70 C): 50W Rezystancja termiczna Rthjc: max 1,5K/W Prd spoczynkowy: typ 30mA (20...60mA) Prd polaryzacji wejcia: max 0,5A Ciga moc wyjciowa: 8, 35V: typ 70W 4, 27V: typ 70W Moc muzyczna: 8, 40V: 110W 4, 40V: 180W Zawarto harmonicznych: 5W, 1kHz: typ 0,005% Szybko narastania napicia wyjciowego: typ 10V/s Tumienie ttnie zasilania: typ75dB Napicie szumw wejciowych (krzywa A): typ 1V Prg wczania obwodw MUTE i STBY: 1,5...3,5V powyej napicia nki STBYGND

b)

Rys. 3. Znieksztacenia(zawarto har monicznych) w funkcji mocy wyjciowej W opisanej dalej kostce TDA7294 w stopniu wyjciowym zastosowano tranzystory MOSFET, co znacznie upro cio problem zabezpiecze. Co prawda sprawa tych zabezpiecze to zmartwienie konstruktorw ukadu scalonego, jednak uytkownik wykorzys tujcy taki ukad scalony take napotyka realne ograniczenia. Dla kadego ukadu scalonego produ cent podaje maksymalne napicie zasilaj ce. Dla wspczesnych monolitycznych ukadw scalonych mocy nie przekracza ono 100V (50V). Dla kostki TDA7294 wy nosi wanie 50V. Czyli takie moe by napicie zasilajce w stanie spoczynku. Podczas pracy, gdy ukad oddaje pen moc 100W napicie zasilacza z pewno ci nieco si obniy. Po pierwsze wynika to z opornoci wewntrznej uytego

16

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97

Projekty AVT
transformatora sieciowego, po drugie z ttnie, ktre pojawiaj si wskutek skoczonej pojemnoci kondensatorw filtrujcych w zasilaczu. Przy okazji trzeba tu podkreli, e we wzmacniaczach wikszej mocy stosuje si zasilacze nie stabilizowane nie spotyka si zasilaczy stabilizowanych do kocwek mocy. Napicie niestabilizowanego zasilacza bdzie wic, jak potocznie mwimy przysiada przy obcieniu pen mo c. Ale aby uzyska potrzebn moc na picie to ani na chwil nie moe zmniej szy si poniej obliczonego wczeniej poziomu. Ilustruje to rysunek 4. Przedstawione tu fakty s czsto po mijane przez amatorw w rezultacie rzeczywista maksymalna moc wyjciowa wzmacniacza bywa znacznie mniejsza od przewidywanej, wynikajcej z danych ka talogowych ukadu scalonego. Powtrz to jeszcze raz: aby z kostki TDA7294 uzyska moc wyjciow rwn 100W na opornoci 8, naley zastoso wa odpowiednio sztywny ukad zasi lania, ktry w spoczynku da napicie nie wiksze ni 100V (50V), a przy penym obcieniu nie spadnie poniej 90V (45V). W praktyce oznacza to koniecz no zastosowania transformatora toroi dalnego o odpowiednim napiciu i mocy, oraz kondensatorw filtrujcych o znacz nych pojemnociach, rzdu dziesitkw tysicy mikrofaradw! Kto, kto zetkn si ju z obliczeniami mocy stwierdzi, e potrzebn moc wy jciow 100W, a nawet wiksz mona atwo uzyska przy opornoci obcienia rwnej 4. Spostrzeenie suszne, ale jakby nie do koca. Rzeczywicie z oblicze wynika, i moc 100W na opornoci 4 otrzyma si przy: Ale za to prd wyjciowy musi by wikszy: Nie bd tu przeprowadza szczego wych oblicze, bo nie ma to sensu prak tycznego. Najprociej liczc, wzmacniacz o sprawnoci 66,6% ktry ma oddawa moc cig 100W pobierze z zasilacza moc 150W. Zapamitaj wic, e aby uzyska cig moc wyjciow rwn po wiedzmy 100W, musisz zastosowa transformator o mocy wikszej ni 150W! A transformator 150watowy ma znaczny ciar i wymiary. Ale to nie wszystko! Na rysunku 5a znajdziesz wykres po kazujcy zaleno mocy strat wzmacnia cza z kostk TDA7294 w zalenoci od mocy wyjciowej (przekazywanej do gonika) dla kilku wartoci napicia zasi lajcego i rezystancji obcienia rwnej 8. Przeanalizuj dokadnie ten wykres. I co? Zapewne z przeraeniem stwierdzie, e najwiksza moc jest tracona nie przy penej mocy, tylko przy mocach okoo trzykrotnie mniejszych od mocy maksy malnej. Oznacza to, e sprawno wzmacniacza przy takich mocach spada z wartoci ponad 75% (przy mocy maksy malnej) do wartoci poniej 50%! Jednak nie o liczbow warto spraw noci tu chodzi w praktyce interesuje nas wanie moc tracona, bo od wartoci tej mocy zaley wielko radiatora, jaki bdziemy musieli zastosowa. Popatrz wic jeszcze raz na rysunek 5. Jeli chcesz uzyska moc maksymaln rzdu 100V, to musisz pracowa przy na piciach zasilajcych ponad 80V (40V). A to oznacza du moc strat przy mniej szych mocach wyjciowych. Musisz wic zastosowa skuteczny radiator do odprowadzenia ciepa strat. A to moe by problemem... Jeli jednak pogodzisz si ze zmniej szeniem maksymalnej mocy wyjciowej do 60W, to moesz obniy napicie zasi lajce do wartoci okoo 70V (35V) i wtedy niemal o poow zmniejsz si straty mocy i bdziesz mg zastosowa znacznie mniejszy radiator. Czy zmniejszenie mocy o 40% nie spowoduje radykalnego zmniejszenia gonoci? Nie! Trzeba pamita, e ucho ludzkie ma charakterystyk w przyblieniu loga rytmiczn i takie zmniejszenie mocy wy woa zauwaaln, ale naprawd niezbyt wielk rnic gonoci. Ponadto koniecznie trzeba tu uwzgld ni skuteczno kolumn. Jeli masz mo liwo, to porwnaj, jak bardzo rni si gonoci kolumny i goniki rnego typu i rnych producentw przy tej sa mej mocy dostarczanej. Okae si, e ta nie kolumienki kupowane za grosze na

Isk =

100 = 5A 4

Usk = 1004 = 20 V czyli Upp = 56,4 V

std cakowite napicie zasilajce wynie sie tylko okoo 66...70V.

Rys. 4. Napicia we wzmacniaczu mocy

co daje warto szczytow Ip rwn 7,1A. Ukad TDA7294 ma wedug katalo gu szczytowy prd wyjciowy rwny 10A, wic rzeczywicie przy obcieniu 4 mona uzyska z kostki moc nawet wiksz od 100W. Problem tylko w tym, e typowe do mowe zestawy gonikowe, zwane po tocznie kolumnami, z reguy maj opor no 8, a nie 4... Ale jak by nie byo kostka TDA7294 moe w pewnych warunkach dostarczy mocy uytecznej ponad 100W. Czy mona wic wycisn z niej ponad 100 watw mocy uytecznej? Do tej pory omwiem jedn z waniej szych spraw kwesti napicia zasilania w zalenoci od opornoci obcienia. Drug rwnie wan spraw s moce. I tu znw par sw wyjanienia. Zacznijmy od pewnego mitu, funkcjo nujcego wrd elektronikw. Dochodz mnie wiadomoci, e nawet niektrzy nauczyciele w szkoach rednich ucz, i wzmacniacz mocy musi mie oporno wyjciow (czyli rezystancj wewntr zn) rwn rezystancji obcienia, bo wtedy do tego obcienia moe by i jest przekazywana maksymalna moc. Czyli wzmacniacz wsppracujcy z kolumn 8omow musiaby mie rezystancj wy jciow rwn 8. Taki pogld jest totaln bzdur!!! Owszem dopasowanie rezystancji ma miejsce w wielu ukadach elektronicznych, ale nie we wzmacniaczach mocy! Rezys tancja wyjciowa (wewntrzna) wzmacnia cza mocy wynosi drobny uamek oma. Jeli rezystancja wewntrzna byaby rwna rezystancji obcienia, to wydzie laaby si na niej taka sama moc, jak na obcieniu. Sprawno byaby wic na pewno mniejsza ni 50%. A przecie wia domo, e przyzwoity wzmacniacz mocy klasy AB ma sprawno ponad 60%. Zapomnijmy wic o pojciu zupenie zbdnym w praktyce o rezystancji wy jciowej (wewntrznej) wzmacniacza. Nie moemy natomiast zapomnie o mocach. aden wzmacniacz nie ma sprawnoci rwnej 100%. To znaczy, e jeli wzmacniacz oddaje do gonika moc uyteczn Pu rwn 100W, to pobiera z zasilacza moc zasilania Pzas znacznie wiksz. Rnica tych mocy zamienia si na ciepo jest sto tak zwana moc strat Pstr. Mamy wic: Pzas = Pu +Pstr Sprawno wzmacniacza okrelimy jako: = Pu / Pzas

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97

17

Projekty AVT
jeszcze zaprotestujesz, e prze cie dasz tak duy radiator, jak bdzie trzeba... Ale nawet zwik szanie radiatora w nieskoczo no, czy zastosowanie radiatora chodzonego wod nic tu nie po moe. Doszlimy tu do bardzo wa nej i sabo rozumianej sprawy rezystancji cieplnych. Jeli chcesz, przedstawi ci ten temat dokadnie w jednym ze swoich listw. Dzi powiem ci tylko b) w skrcie, e w kadym scalo nym wzmacniaczu mocy wanie rezystancja cieplna midzy ak tywn struktur, a radiatorem jest niemal dosownie wskim gardem, ktre ogranicza maksy maln moc uyteczn. Chodzi o to, e ciepo wydzie lane w strukturach tranzystorw wyjciowych musi przej przez podoe patek krzemu do me talowej wkadki radiatorowej uka du scalonego i dalej do radiatora. Rys. 5. Moc strat w funkcji mocy wyjciowej Wanie tu ley gwna cz problemu wzmacniaczy mocy. bazarze graj bardzo cicho, nawet w po Choby nie wiem jak zwiksza radiator, rwnaniu z gonikiem wyjtym ze stare nie masz wpywu na wspomniane wskie go radia czy telewizora. Wicej zaro gardo zwizane z przepywem ciepa ze bisz stosujc porzdne kolumny, ni struktury pprzewodnika do radiatora. Wskim gardem nie jest wic radia zwikszajc moc wzmacniacza! Zapa tor. Rzeczywicie mona wykona radia mitaj to raz na zawsze! No tak, ale przypumy, e ju masz tor o rewelacyjnych moliwociach roz estradowe kolumny 4omowe i chcesz praszania ciepa. Zwikszy to troch mo jednak za wszelk cen zrobi wzmac liwoci odprowadzania ciepa, ale tylko do pewnej granicy okrelonej przez niacz o mocy ponad 100W. Z podanych informacji wynika, e wspomniane wskie gardo. A tu wida, z ukadu TDA7294 mona uzyska wicej e wszystko w rkach konstruktorw ukadu scalonego. Staraj si oni jak mo ni 100W mocy. Chcesz wydusi z kostki ile tylko si g, ale i tak nie mog skutecznie zlikwi da. Nie zamierzasz obnia napicia. Do dowa tego wskiego garda. Ze wzgl zasilania uyjesz bardzo sztywnego dw technologicznych dla zmniejszenia transformatora toroidalnego o mocy opornoci cieplnej metalowa wkadka ra 450W i napiciu wyjciowym 2x35V, co diatorowa jest czona z podoem uka po wyprostowaniu i wyfiltrowaniu da ci du, czyli w praktyce z ujemn kocwk 50V. Zakadajc, e uzyskasz na 4omo zasilania. Jest to niezbyt wygodne, bo ra wym goniku napicie midzyszczytowe diator ma potem potencja ujemnego na 80W, planujesz uzyska 200W mocy uy picia zasilajcego i trzeba go odizolowa tecznej. Wszystko si zgadza przelicz, od metalowej obudowy wzmacniacza, jeli nie wierzysz! Upewniasz si jeszcze: ktra zwykle jest poczona z mas. Co szczytowy prd wyjciowy kostki wynosi prawda mona zastosowa mikow czy 10A po krtkim rachunku take ci wy silikonow przekadk izolacyjn midzy chodzi, e uzyskasz moc 200W! W kata ukadem scalonym a radiatorem, ale to logu znajdziesz zreszt wzmiank, e jeszcze bardziej zwzi wspomniane ws maksymalna moc muzyczna przy zasila kie gardo. Jeli wic wemie si pod uwag niu 40V, obcieniu 4 i znieksztace wszystkie rezystancje cieplne midzy z niach 10% wynosi 180W! czem a otoczeniem i dopuszczalne tem Rewelacja! A radiator? Drobiazg. Zastosujesz tak peratury, to okae si, e w aden spo duy, jak bdzie trzeba nie bdziesz a sb nie uda si osign mocy cigej wynikajcych z oblicze opierajcych si owa miejsca... Stop! na napiciach i prdach maksymalnych. Tu popenie bd! Tak jest i w przypadku przedstawianej Pomijasz spraw odprowadzania ciep a strat, a tego nie wolno robi. Moe kostki. Podana w katalogu moc muzycz a) na (110W przy 8 i 180W przy 4) moe by oddawana tylko przez krtk chwil. Jeli nawet zastosujesz odpowiednio po tny zasilacz i radiator, a potem dasz czadu pracujc z mocami od jednej czwartej do penej mocy maksymalnej, to po dosownie kilku sekundach wskutek istnienia wskiego garda w przepywie ciepa, temperatura struktury wzrocie powyej +150C i wzmacniacz...co praw da nie ulegnie uszkodzeniu, ale wyczy si po zadziaaniu obwodu zabezpiecze nia termicznego. Krtko mwic, nie bdziesz mia po ytku z takiego wzmacniacza. Wskutek zwikszenia napicia zasilajce go i zmniejszenia rezystancji obcienia spowodujesz znaczne zwikszenie mocy strat (porwnaj rysunek 5). Dua ilo ciepa nie bdzie w stanie szybko przej przez wskie gardo i wzmacniacz bdzie si wycza. Istnieje wic jaka granica opacalno ci. Z jednej strony w pogoni za moc wy jciow zwikszamy napicie zasilajce, moc zasilacza i rozmiary radiatora. To wszystko zwiksza kwoty. Jednoczenie tym samym zwikszamy iloci wydziela nego ciepa strat, ktre wskutek wskie go garda w przepywie ciepa doprowa dzi w kocu do wyczania si ukadu w czasie pracy, a moe nawet do uszko dzenia ukadu scalonego. Sprawa nie jest wic wcale taka pros ta, jak wygldaoby na pierwszy rzut oka, zwaszcza, gdy chcemy zbudowa estra dowy heavy wzmacniacz, przeznaczo ny do naprawd cikiej pracy. Inaczej jest ze wzmacniaczem na po trzeby domowe. Tu rzeczywicie zado woli nas chwilowa moc wyjciowa rzdu 100W, potrzebna w bardzo nielicznych utworach do wiernego oddania krtkich gonych partii utworu. Przedstawione rozwaania powinny sprowadzi na ziemi wszystkich tych, ktrzy chcieliby z monolitycznych uka dw scalonych uzyskiwa w sposb cig y moce bliskie podawanym w katalogu mocom muzycznym. Nie znaczy to, e kostki takie s nie przydatne. Wprost przeciwnie! Wykorzystanie gotowych ukadw scalonych umoliwia budow wzmacniaczy o znacznej mocy take pocztkujcym i niezbyt zaawanso wanym. Natomiast wbrew pozorom, wy konanie wzmacniacza o dobrych para metrach i mocy powyej 20...30W z ele mentw dyskretnych to zadanie dla do wiadczonego elektronika. Opisany wzmacniacz z kostk TDA7294 mona wic poleci wszyst kim, ktrzy chcieliby bez specjalnego trudu zbudowa wzmacniacz o mocy do 100W.

18

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97

Projekty AVT
Opis wzmacniacza
Proponowany ukad wzmacniacza po kazany jest na rysunku 6. Ukad przezna czony jest do zasilania napiciem symet rycznym 10...40V. Rnice w stosun ku do aplikacji podstawowej z rysunku 1 s niewielkie, dotycz tylko obwodu wy ciszania i wyczania. Wejciem wzmacniacza s kocwki O1, A. Rezystor R1 ustala rezystancj wejciow. Wyjciem s punkty: O2 i C. W standardowych zastosowaniach da wik L1 nie bdzie montowany. Kondensator C6 pracuje w ukadzie bootstrapu, czyli podcigania napicia za silajcego stopie wyjciowy. Elementy R5 i R6 ustalaj wzmocnie nie. Kondensatory C2 C5 i C11, C12 fil truj i odsprzgaj obwody zasilania. Kocwka odniesienia obwodw wy ciszania i wyczania (nka 1) jest do czona do masy wzmacniacza. Ukad wyciszania i wyczania dziaa nastpujco. Po wczeniu zasilania tranzystor T2 jest zatkany. Kondensatory C8 i C9 aduj si przez rezystory R2 R4. Gdy napicia na kocwkach STBY i MUTE (nki 9, 10) s mniejsze ni 1,5V, ukad jest cakowicie wyczony. Wzras tajce napicie na nne STBY budzi kostk, a za chwil wzrost napicia na nce MUTE powoduje jej przejcie ze stanu wyciszenia do normalnej pracy. Czasy okrelone przez wymienione ele menty s wystarczajce, by w doczo nych gonikach nie pojawiy si adne stuki podczas wczania zasilania. W ukadzie przewidziano take dodat kowe obwody sterowania. Punkty E i F doczone s bezpored nio do jednego z uzwoje transformatora sieciowego. W stanie normalnej pracy dioda transoptora wieci, fototranzystor transoptora przewodzi i kondensator C10 jest rozadowany. Poniewa w stanie normalnej pracy przez diod Zenera D2 pynie prd, wic tranzystor T1 przewodzi. Tym samym w czasie normalnej pracy tranzystor T2 jest zatkany. Napicie na je go kolektorze zostao ograniczone przez diod Zenera D5 (w katalogu nie podano, jak wysokie mog by napicia na we jciach MUTE i STBY. Elementy C8,C9 i R2 R4 zapewniaj bezzakceniowe wczenie samego wzmacniacza. Jednak moe si zdarzy, e wsppracujcy przedwzmacniacz du ej budzi si doycia i przez duszy czas (na przykad ponad sekund) wyst puj w nim stany przejciowe, ktre mogyby powodowa stuki lub inne haa sy w goniku. W takim przypadku mona

Wykaz elementw
Rezystory R1,R5,R10: 22k R3,R2: 10k R4: 33k R6: 680 R7: 3,3k R8: 470k R9: 100k Kondensatory C1, C10: 470n C2,C3: 100nF/63V C4, C5,C11,C12: 470F/63V C6: 22F/63V C7,C8,C9: 10F/16V Pprzewodniki D1,D3, D4: 1N4148 D2: dioda Zenera 18V D5: dioda Zenera12V T1,T2: dowolne NPN np. BC548 U1: TDA7294
Radiator nie wchodzi w skad kitu AVT2153.

wykorzysta wejcie oznaczone B. Zwar cie go do masy, czyli punktu O, powodu je wyciszenie wzmacniacza. Wystarczy wic zastosowa dodatkowy prosty uka dzik (tranzystor, kondensator i dwa rezys tory), ktry zwieraby punkty O, B na po trzebny okres czasu.

Rys. 6. Schemat ideowy moduu wzmacniacza

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97

19

Projekty AVT
W momencie gdy wzmacniacz zosta nie wyczony z sieci, przestaje przewo dzi transoptor OPT i napicie na bazie tranzystora T2 ronie. Tranzystor ten si otwiera i rozadowuje kondensatory C8 i C9 przez diod D1 i rezystor R2. Ukad zostaje wyciszony, a nastpnie wyczony dziki takiemu rozwizaniu na pewno podczas wyczania nie pojawi si w goniku adne stuki czy inne mieci. Obwd z diod Zenera D2 rwnie moe suy do wyczania wzmacniacza, jeli tylko napicie zasilajce spadnie po niej ustalonego poziomu. Zarwno obwd z transoptorem, jak i obwd z diod D2 zapewniaj szybkie i niesyszalne wyciszenie i wyczenie wzmacniacza. Jest to bardzo wana zale ta wiadomo, e wiele wzmacniaczy nie ma takich obwodw i zarwno przy ich wczaniu, jak i wycza niu z gonika mona usysze stuki i inne za kcenia. Niektre wzmacnia cze zawieraj specjalny ukad z przekanikiem do opnionego doczania gonikw w przedsta wianym wzmacniaczu bardzo skuteczne wyci szanie zrealizowane jest na drodze elektronicznej. W praktyce nie ma potrzeby stosowa obu obwodw wyczania wystarczy zastosowa diod Zenera D2 o napi ciu odpowiednim do wartoci napicia zasila nia (eby tranzystor T1 zatyka si przy spadku napicia zasilajcego o okoo 7...10V). W typowym zastosowaniu nie trzeba wic stosowa elementw R7, D4, OPT, a zamiast C10 wykona zwor.

Monta i uruchomienie
Ukad mona zmontowa na pytce po kazanej na rysunku 7. Kolejno montau nie jest krytyczna. W wersji podstawowej nie naley sto sowa elementw L1, R7, D4, OPT, a za miast kondensatora C10 wlutowa zwor. Wzmacniacz modelowy, pokazany na fotografii by zasilany z transformatora to roidalnego o mocy 200W i napiciu 2x24V. Zasilacz, oczywicie niestabilizowany, skada si z mostka diodowego o prdzie 20A i dwch kondensatorw 4700F/40V. Przy obcieniu rezystancj 4 wzmacniacz oddawa cig moc wyjcio w rwn 85W przy znieksztaceniach 1% (i napiciu sieci energetycznej rw nym 212V). Zastosowany radiator (patrz fotografia) okaza si wystarczajcy, wszystko wskazuje, e mgby by na wet troch mniejszy. Uzyskane wyniki mona uzna za bar dzo dobre. Przy wykonywaniu wzmacniacza nie wystpiy adne trudnoci, ukad od razu pracowa poprawnie. Piotr Grecki

Rys. 7. Schemat montaowy