POPKULTURA JEST POLITYCZNA

Z Richardem Dyerem* rozmawia Samuel Nowak

Swoj karier naukow rozpoczynae w latach 70. XX w Centre for the Contemporary Cultural Studies w Brimingham, orodku ktry wyspecjalizowa si w czeniu dziaalnoci akademickiej i politycznej. Tak, byem uczniem Stuarta Halla i wci myl o swoich pracach politycznie. Moe poza ksik o Nino Rocie . Ale ju moja najnowsza ksika powicona seryjnym mordercom w kinie take bdzie miaa polityczny wymiar. Takie zreszt byo zaoenie Centrum, aby nie oddziela si od zwykych ludzi, zwaszcza klasy robotniczej...

Co czasami miao nieco romantyczno-utopijny charakter... Tak, niektrzy z nas nieustannie powtarzali, e trzeba wyj ze swoj prac na zewntrz, cho za bardzo nie wiedzielimy si jak si za to zabra. Jednym ze sposobw bya gazetka, ktr publikowalimy z misj dzielenia si akademick wiedz w przystpny sposb. Nacisk na kategori klasy wynika take z tego, e czulimy si ju czci innych spoecznoci - feministycznych, LGBT, co dawao impuls do politycznego zaangaowania. Robilimy nawet szkoy letnie wsplnie z parti komunistyczn i angaowalimy si w edukacj dorosych. Z drugiej strony, kiedy przykadowo mylaem o swojej mamie , ktra bya wspania, lecz

niespecjalnie wyksztacon kobiet, nie miaem zudze, e po przeczytaniu jakiego mojego artykuu zacznie gosowa na laburzystw.

W CCCS toczyy si take dyskusje jak traktowa teori.

* Richard Dyer: Popkultura jest polityczna. Rozm. przepr. Samuel Nowak. W: MOCAK Forum 1/2012 [3]. s. 48-50.

Byy dwa obozy: naley pisa bardzo bezporednio i atwo oraz naley odzyska teori na uytek politycznego projektu studiw kulturowych. Wic nieustannie prbowalimy przekada teoretyczn surwk na jzyk zrozumiay poza uniwersytetem. Wane jest rwnie to, e pokolenie badaczek takich jak Angela McRobbie, Janice Winship czy Charlotte Brunsdon wnioso perspektyw feministyczn. Do czasu ich pojawiania si o feminizmie w CCCS mwio si duo, ale nie zawsze wizao si z to publikacjami. To by zreszt bardzo trudny moment dla ruchu feministyczngo ze wzgldu na wrogo, z ktr si spotyka.

Zaangaowanie polityczne wynikao te rwnie z waszego rozumienia kultury Tak, zajmowalimy si kultur w bardzo szerokim rozumieniu, ktra ju uprzednio istniaa poza akademi i ze swojej natury bya polityczna. Std te moje wczesne zainteresowanie kampem, bo bya to najczystsza forma czca polityk i kultur, chocia jestem pewien e w tamtym okresie wikszo osb z CCCS nigdy nie zgodziaby si z takim stwierdzeniem. Opublikowaem nawet na ten temat artyku w magazynie pornograficznym, co wydawao si idealn realizacj postulatw studiw kulturowych - naukowa wiedza dla klasy pracujcej w przystpnej formie i medium .

To wanie kultura popularna staa si gwnym obszarem bada studiw kulturowych, co byo istotnym novum na uniwersytecie w tamtych czasach Swj doktorat powiciem wartociom spoecznym i rozrywce. Szczeglnie interesoway mnie dwie popularne opinie zbywajce przemys rozrywkowy: e wycza umys i e jest ucieczk od rzeczywistoci. Koniec kocw skupiem si na kinie, zwaszcza musicalu, gdy atwiej byo je analizowa ni np. spektakle i rewie teatralne czy telewizj, ktrej nie mona byo wtedy nagrywa. Ale nawet wielokrotne

ogldanie filmw w kinie byo karkoomnym wysikiem, chodziem wtedy po kilka razy na ten sam seans i z notatnikiem w rku robiem notatki, Bg jeden wie co myleli widzowie w fotelach obok . Pasowao to do zaoe Centrum - zajmowaem si przemysowo produkowan rozrywk dla masowej publicznoci. Oczywicie mona byo bada elitarna kultur ale interesowao nas w jaki sposb wyraa ona pewne wartoci swojej grupy i towarzyszce im relacje wadzy.

Std take pniejszy zwrot antropologiczno-etnograficzny w studiach kulturowych Tak, kiedy ju odszedem, w badaniach zaczto ka nacisk na sposoby w jakie wsplnoty si organizuj, jak ludzie wchodz w interakcj z kultur, jak wyglda ich codzienne ycie, jak przekazuje si wartoci. Jednake z drugiej strony myl, i wiem, e Stuart Hall myli to samo, albo raczej ja myl podobnie jak Stuart , e takie podejcie jest do problematyczne we wspczesnych zmediatyzowanych spoeczestwach. To pokazuje te pewn konieczno analizy tekstualnej jako metody, koniec kocw traktuje si pewne praktyki (to co ludzie, robi, mwi) jako teksty. Tym wanie byy wtedy i w duej mierze nadal s studia kulturowe: analiz tekstualn wraliw na kwestie moralnoci, etycznoci, politycznoci i estetycznych wyborw zwizanych z rnymi grupami spoecznymi.

Od jakiego czasu studia kulturowe krytykowane s za swj nacisk na kategori oporu, ktry miaby pojawia si wszdzie w kulturze popularnej. Skutkuje to oskareniami o populizm, a czarnym charakterem tych zarzutw jest zwykle John Fiske. Jak sam sytuujesz si w tej dyskusji? Te zarzuty brzmi a nadto znajomo . Pojawiay si ju wtedy, kiedy badacze z CCCS zajli si subkulturami modzieowymi oraz telewizj. Myl, jednak, e nie zgadza si

* Richard Dyer: Popkultura jest polityczna. Rozm. przepr. Samuel Nowak. W: MOCAK Forum 1/2012 [3]. s. 48-50.

to z jednym zaoe studiw kulturowych, zwaszcza koncepcj Richarda Hoggarta, fundatora brytyjskiego kulturoznawstwa. Jest rnica w traktowaniu kultury popularnej powanie oraz w jej wysawianiu. Zawsze uwaaem, e wszelkie artefakty kulturowe, a zwaszcza popkulturowe byy aren walki pomidzy znaczeniami progresywnymi, wywrotowymi a konserwatywnymi. I wci myl, e w popularnych tekstach nieustannie odbywa si pewna walka. Przejawia si tutaj oczywicie pewien ukryty Marksizm, chocia nie tylko, ktry zachca do stawiania pyta, co w istniejcych ju kulturowych tradycjach moe by wywrotowe. By taki moment, kiedy kady popularny tekst uznawalimy za dowd istniejcego oporu - przykadowo kiedy rozpoczy si badania nad operami mydlanymi, pisze o tym wietnie Charlotte Brunsdon, uznano, e skoro kobiety lubi ten gatunek, to musi by on dobry i postpowy. Nikt nie pyta jednak jakiego rodzaju afirmacj podporzdkowania kobiet moe by opera mydlana . To samo z tekstami popularnymi wrd gejowskiej publicznoci - niekoniecznie musiay by one dobre i wywrotowe, tylko dlatego e lubili je geje. To jednak zagadnienie bardziej skomplikowane, potrzebna jest tutaj zdrowa ambiwalencja. Richard Hoggart zawsze stawia krytycyzm na pierwszym miejscu, ale nie w negatywnym sensie. Chodzio raczej o uszanowanie kultury popularnej poprzez bycie krytycznym wobec niej, o pewien krytycyzm estetycznopolityczny... Czasem lubi pomyle, e to dwie identyczne kwestie .

Zwrcie uwag na kwesti kategori subwersji, pojcie ktre odsya nas do teorii queer. Naleysz do fundatorw studiw gejowsko-lesbijskich jako odrbnej dyscypliny badawczej. Pomidzy teori queer a studiami gej-les istnieje nieustanne napicie. Jak postrzegasz ten burzliwy zwizek obecnie? Myl, e problem w teorii queer jest teoria, a nie queer . Bywa przeteoretyzowana, dlatego te bliej mi do studiw kulturowych. To napicie jest jednak bardzo twrcze i

wartociowe. Pod koniec pracy nad ksik Now you see it powiconej kinu lesbijsko-gejowskiemu zdaem sobie spraw, e caa ta kategoria zaamaa si. Pojawio si mnstwo pyta czy to rzeczywicie by film stworzony przez lesbijk, geja czy dany film by wystarczajco gejowski, lesbijski skoro nakrcia go osoba heterseksualna etc. Taka perspektywa czasami zbyt mocno upraszczaa problem, zawajc wszystko do kolejnych stereotypw i szablonw. Jednak z drugiej strony, to bya i jest pewna konieczno, nie bylibymy tu gdzie jestemy bez tego typu przedsiwzi. W yciu bym nie pomyla, e mj przyjaciel otrzyma od krlowej Elbiety II nagrod za zasugi na rzecz wsplnoty LGBT! Albo wczoraj czytaem wywiad z Ianem McKellenem, gdzie wypowiada si o wadze praw osb LGBT i swoim zaangaowaniu politycznym. Z tych midzy innymi powodw projekt studiw gej-les ma uzasadnienie. Problem z teori queer i jej politycznoci bierze si z pewnego rozproszenia. Ale pamitajmy, e przynaley ona do nowego kontekstu, gdzie inaczej rozumie si polityk, a na tym ju si nie znam. To cz ruchw Uncut czy Occupy, opartych w duej mierze o portale spoecznociowe i Internet, wspaniaych i fantastycznych inicjatyw. Zatem pytanie o pewne konkretne efekty - takie jak zmiany w prawie etc. - ktre moe oferowa teoria queer wydaje mi si bdne i anachroniczne. Pyta za 100 punktw brzmi - jak wspczesne ruchy spoeczne, inspirowane teori, osigaj swoje cele?, bo z pewnoci robi to inaczej ni kiedy. Kiedy myl o teorii queer, to doceniam jej wraliwo na to jak seksualne tosamoci rni si midzy sob, chocia oczywicie wszystkie problemy bior si z tego okropnego pojcia tosamo, ktre sugeruje jak cao. Prbowaem zaj si tym problemem w ksice The Culture of Queers, zastanawiajc si nad pewnymi momentami, z ktrych wyaniaa si i ustanawia kultura gejowska, towarzyszcy jej opr, polityka i rne wartoci. Z drugiej jednak strony, kiedy pomyl teraz o prbach uchwalenia homofobicznego prawa w Sankt Petersburgu, wydaje mi si, e czasami wci potrzebujmy jasnych kategorii, takich jak gej czy lesbijka.

* Richard Dyer: Popkultura jest polityczna. Rozm. przepr. Samuel Nowak. W: MOCAK Forum 1/2012 [3]. s. 48-50.

Tym samy wracamy do kwestii politycznego zaangaowania. Czy mylisz, e wspczesne studia kulturowe, chocia to bardzo nieostra definicja, mog aktywnie wczy si w trwajce debaty polityczne? Mam tu na myli zwaszcza konteksty zmiany sposobu finansowania uczelni, ruchy Occupy i kryzysu finansowego. Myl, e sam pomys rozumienia tekstw kultury, takich jak film, telewizja i praktyk w kontekcie pewnych interesw spoecznych, wartoci ideologicznych, nawet jeli zelizguje si w populizm, moe by cenny. Studia kulturowe wpyny na wiele nauk, majcych bezporednie zastosowanie w codziennym yciu, np. na teori zarzdzania. Caa teoria kultury miejsca pracy pochodzi ze studiw kulturowych. Inna kwesti jest refleksyjno i wiadomo wasnych fundamentw poznawczych, ktre wspczesna humanistyka zawdzicza studiom kulturowym, chocia nie chc tu zabrzmie zbyt imperialistycznie . Wspczenie, cho mwi to z perspektywy Wielkiej Brytanii, ten krytycyzm jest bardzo potrzebny. Douglas Kellner napisa raz, e studia kulturowe nie s kolejn akademick mod, ale mog mie swj udzia w walce o lepsze spoeczestwo i lepsze ycie. Myl, e ten projekt wci pozostaje aktualny.

*Richard Dyer (ur. 1945) profesor w Kings College London, badacz filmu i kultury popularnej. Absolwent St. Andrews, doktoryzowa si w Centre for Contemporary Cultural Studies w Birmingham, prac naukow kontynuowa na University of Warwick. Doctor Honoris Causa Univeristy of Turku w Finlandii, wykada take midzy innymi w Filadelfii, Sztokholmie, Kopenhadze i Nowym Jorku. Przedstawiciel brytyjskich studiw kulturowych. Prowadzi pionierskie badania w zakresie kina gejowsko-lesbijskiego i kultury queer. Autor kilkunastu ksiek, midzy innymi: Stars, Heavenly Bo- dies, The Matter of Images, Only Entertainment, Seven, The Culture of Queers, Whi-te, Pastische.