Wstp

Runy to system witych znakw wywodzcych si z pnocnej Europy, ktre objawiy si staroskandynawskiemu bogu Odynowi podczas inicjacyjnego rytu. Runy stay si darem wiedzy dla ludzkoci, przepenia je bowiem staroytna mdro. Sowo runa w jzyku staroangielskim oznacza szept lub tajemnic. Powiernikiem runicznej mdroci by mistrz run, ktry bacznie strzeg swej tajemnej wiedzy. Mistrz run spenia w staroskandynawskich spoecznociach podobn rol jak szaman, znachor lub mdra kobieta. Mistrzowie run przechodzili przez wiele dowiadcze inicjacyjnych, zanim dopuszczono ich do sekretw run. Umieli stosowa tajemne znaki do celw wrebnych, magicznych i leczniczych. Przy pomocy run mona medytowa, tworzy ochronne talizmany, zaklcia i magiczne przedmioty.

Troch historii
Runy (rnar, l.p. rn, dos. tajemnica; w staronordyckim rn jest rodzaju eskiego) to znaki alfabetu pnocnogermaskiego zwanego futhark od nazw szeciu pierwszych run. Pochodzenie run jest przedmiotem nieustannych dyskusji. Obecnie zdaje si przewaa opinia, e prototypem pisma runicznego by ktry z alfabetw pnocnoitalskich (pnocnoetruskich), bdcych w uyciu od V w. p.n.e. do I w. n.e., przy czym niewykluczone s pniejsze wpywy aciskiej majuskuy, a moe i celtyckiego ogamu. Starszy wariant alfabetu runicznego stary futhark (najpewniej od pocztku III, moe nawet od II w.), skada si z 24 znakw dzielonych wewntrznie na trzy czci aettir, l.p. aett), po 8 znakw kada. Napiszemy o tym wicej w dalszej czci tekstu. Wariant modszy (modszy futhark) skada si tylko z 16 liter i mia rne wersje graficzne. Uywany by w epoce wikingw.

Mitologia pnocy o runach

Wedug mitologii skandynawskiej odkrywc run i pierwszym mistrzem magii runicznej by bg Odyn. Tajemnica run zostaa mu ukazana w formie objawienia, ktrego cen byo straszliwe samoudrczenie. O magicznych zastosowaniach run we wczesnym redniowieczu i o tej boskiej ofierze z samego siebie czytamy w ksidze zwanej Edda, a bdcej zbiorem sag (mitw i legend) staroskandynawskich, spisanych w XII-XIII wieku: Wiem, e wisiaem na wiatrem owianym drzewie Przez dziewi nocy, Oszczepem zraniony, Odinowi ofiarowany Sam sobie samemu. Na tym drzewie, o ktrym nikt nie wie, Z jakich wyrasta korzeni. Chlebem mnie nie karmiono, ni napojem z rogu, Wypatrywaem ku doowi, Przyjem runy woajc przyjem, Spadem potem stamtd. Pieni dziewi wszechmonych od sawnego dostaem Syna Blthorna, Bestii ojca, I napj dostaem drogiego miodu, Wylany z Odrrira. Wtedy zaczem dojrzewa i rozumie I rosn i mnie; 2

Sowa mi z sw sowa stwarzay Czyny mi z czynw czyny stwarzay. Runy otrzymasz i czytelne znaki. Bardzo wielkie runy Bardzo mocne runy Co Olbrzym piewak zabarwia a bogowie stworzyli I boski run Gosiciel rytowa Odin Asom, Alfom Dain, Dwalin Karom, Alswidr Olbrzymom, a ludzkiemu pokoleniu Ja sam runy kreliem. Czy wiesz, jak rytowa trzeba? Wiesz, jak bada trzeba? Czy wiesz, jak rysowa trzeba? Wiesz, jak obrabia trzeba? (z Pieni Najwyszego, Havamal) W jzyku bardziej wspczesnym caa opowie jest wymienicie przedstawiona w pozycji Artura Szrejtera Mitologia germaska w rozdziale O tym, jak Odyn ofiarowa si samemu sobie: Najwyszego z niebian, Szalonego Odyna, trapiy koszmarne sny. i Przez wiele kolejnych nocy przewraca si z boku na bok, co nie dawao mu spokoju. W kocu odprawi czary i dowiedzia si, co go gnbi: gd wiedzy. Mid Skaldw, mimo e tak bogaty w magi i mdro, okaza si niewystarczajcy jak na apetyt najwikszego z bogw. Odyn postanowi zatem zajrze w gb siebie i znale rozwizanie. Uda si nazajutrz w chd i mrok podziemi. Wdrowa dugo, kilka razy gubi drog, ale wreszcie dotar do celu stan przy najgbiej osadzonym korzeniu Drzewa Yggdrasill. Ono bowiem podtrzymywao w jednoci cay wiat i w nim znajdowaa si wszelka mdro, tyle e gboko ukryta. Odyn patrzy na Drzewo, oczekujc rady, jak dalej ma postpowa. Wreszcie jaki gos szepn, e winien jest dla wiedzy powici samego siebie. Powici samego siebie samemu sobie. Przygotowa lin i cudown wczni Gungnir. Wspi si na Drzewo i na najniszym z konarw zawiesi sznur, tworzc na jego kocu wisielcz ptl. Wczni opar o pie Yggdrasilla. Stan i pomodli si do samego siebie o siy i wytrzymao. Poprosi te Drzewo, by go przyjo. Gdy to uczyni, zabra si za spenienie ofiary. Naoy ptl na szyj. Chwil odczeka i puci si konaru. Sznur zacisn si na tchawicy, zmiady j, po czym przeama krgosup. Odyn umar. 3

Me dusza jego cay czas krya wok ciaa, by czeka na chwil odpowiedni do powrotu. O ile taka chwila kiedykolwiek nadejdzie. I nadesza: po dziewiciu dniach i dziewiciu nocach Odyn poczu, jak krgosup si zrasta, tchwica znw przepuszcza powietrze, za dusza ma wolny wstp do ciaa. Ale nie skorzysta z okazji atwego powrotu do wiata ywych, wszak mia za sob dopiero poow prby. Chwyci wczni Gungnir i wbi j we wasny bok, umierajc po raz wtry Tym razem dusza nie wypyna wraz z krwi, nadal tkwia na swym miejscu. Szalony bg dziwnie si czu, wiedzc, i jednoczenie yje i jest martwy. Nawet niebianie rzadko dowiadczaj podobnego stanu. Odyn patrzy nieruchomymi renicami w d. Patrzy, a ujrza. Oczyma duszy dotar do ukrytego rda Mdroci, strzeonego przez przemdrego olbrzyma Mimira. Mimir przed wiekami zosta okaleczony. Niektrzy mwi, e przez bogw, inni za, e przez wasne dzieci, olbrzymy. Odjto mu gow od ciaa, ale gowa owa zachowaa ycie i dawn mdro. J to ustawiono na stray rda. Powieki Mimira uniosy si. Oczy spostrzegy Odyna. Czego pragniesz, o najwikszy z bogw? zapytay usta. Przybyem po mdro odpar Odyn. Zatem pragniesz napi si ze studni wiedzy? Dobrze, wolno ci to uczyni, ale musisz zapaci za ten przywilej. Dam ci zote naszyjniki Odyn pokaza trzy janiejce obrcze, ukute z grubych, zotych prtw. To oznaka wadzy krlewskiej, nie masz daru bardziej godnego. Przyjmuj je, ale to nie wystarczy. Dam ci ten oto zoty piercie Herfd. Miaem prawo go nosi tylko ja, najwyszy z bogw. Przyjmuj go, ale i on nie starczy. Czego zatem oczekujesz? A c masz bardzo cennego, czego jednak moesz si pozby, majc dwie takie rzeczy? Odyn dugo szuka odpowiedzi na t zagadk, przypominajc sobie po kolei wszystko, co posiada. A wreszcie si domyli. Chcesz mego oka? Tak, chc twego oka, bowiem oczy bogw widz dalej i gbiej. Tobie wystarczy jedno. Odyn skin gow. Sign palcami ku lewemu oku. Jednym szybkim ruchem je wyrwa. Ryk blu boga wstrzsn ziemi i wzburzy morza. Zgodnie z poleceniem Mimira, wrzuci oko do studni. W teje chwili z czeluci wzbi si wysoki gejzer wody, po czym opad, zagodnia i zmieni w rzek. To matka rzek, od niej pochodz wszystkie 4

inne. Mwi si, e nawet zatrute rzeki Niflheimu bior pocztek w Studni Mimira. Od tamtego czasu Mimir uywa wyupanego oka Odyna jako yki do czerpania wody mdroci. Po tej ofierze Odyn napi si wody i spyna na niego wiedza o magii run mg teraz czyni Sowa ze sw i Czyny z czynw. Tak przygotowanego ucznia, Mimir zaznajomi z najpotniejszymi zaklciami magicznymi. Kademu z nich odpowiadaa jedna runa, czyli znak tajemnego alfabetu. Wiedz o czarach tych Odyn zachowa dla siebie, innym zdradzajc same runy, zdatne do zapisywania sw i zda. Odyn objani runy bogom; krasnolud Dain objawi je Alfom; krasnolud Dwalin wasnym wspplemiecom; olbrzymom zdradzi je Thurs Alswidr, za ludziom bg Heimdall. Odyn przyj magi run i zszed z Drzewa, odrodzony, zdrw i potniejszy ni kiedykolwiek przedtem. Posiad wiedz, jakiej nigdy j wczeniej ani nigdy pniej nikt nie ogarn. Tak zakoczyo si samoofiarowanie Szalonego Odyna. (za: Szrejter, 1997)

Runy
Kanciasty ksztat run jest wynikiem faktu, e stworzono je z myl o ryciu, a nie zapisywaniu. Runiczne inskrypcje znajduj si na wielu kamieniach. Najprawdopodobniej by to pierwszy alfabet, ktrego znaki ryto na kawakach drewna, kamienia i kory. Istnieje wiele odmian pisma runicznenajbardziej rozpowszechinonym jest naj jest

Bibliografia Edda poetycka (opracowanie A. Zauska-Strmberg), Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw 1985. Artur Szrejter, Mitologia germaska, Wydawnictwo Przedwit, Warszawa 1997.