Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

DZIAANIE ZABEZPIECZE ODLEGOCIOWYCH W LINIACH WN I NN O SEZONOWEJ ZMIANIE OBCIENIA DOPUSZCZALNEGO

W Artykule przedstawiono problematyk wpywu sezonowej zmiany dopuszczalnej obcialnoci linii na zdolno wykrywania zwar porednich przez zabezpieczenia odlegociowe linii WN i NN. Zaproponowano take rozwizanie pozwalajce zwikszy zdolno do wykrywania zwar porednich przez te zabezpieczenia. Artyku recenzowany.

Dr hab. in. Adrian Halinka Prof. Politechniki lskiej Dr hab. in. Pawe Sowa Prof. Politechniki lskiej Dr in. Micha Szewczyk Mgr in. Marcin Niedopytalski Politechnika lska, Wydzia Elektryczny, Instytut Elektroenergetyki i Sterowania Ukadw

The operation of distance protection in the HV and UHV lines with the seasonal change of permissible load current
This paper describes the influence of seasonal change of permissible load line capacity on the proper detection of resistance-faults by the HV and UHV line distance protections. Moreover, the paper delineates a solution which might increase the ability to detect such faults by these protections.

Wstp Linie przesyowe oraz linie WN bdce elementami sieci zamknitej s czci systemu elektroenergetycznego najbardziej naraon na wystpowanie zwar oraz ze wzgldw funkcjonalnych majc istotne znaczenie dla bezpieczestwa i integralnoci Krajowego Systemu Elektroenergetycznego [6]. Dla prawidowego funkcjonowania systemu zasadnicze znaczenie ma jak najlepsze dobranie zabezpiecze oraz ich nastawie. W sieci WN i NN do zabezpieczania linii przed skutkami zwar doziemnych oraz midzyfazowych jako zabezpieczenie podstawowe wykorzystuje si gwnie zabezpieczenie odlegociowe. Zalet tego zabezpieczenia jest przede wszystkim moliwoci zdalnego rezerwowania, z korzystnymi charakterystykami impedancyjno-czasowymi oraz z zachowaniem selektywnoci dziaania. Parametryzacja tego zabezpieczenia ze wzgldu na zoono algorytmu pomiarowego i decyzyjnego oraz szereg czynnikw faszujcych nie jest procesem atwym [1, 2, 7].

Zasada dziaania zabezpieczenia odlegociowego Dziaanie zabezpieczenia odlegociowego opiera si na wykorzystywaniu kryterium podimpedancyjnego. Do wykrywania zwar wielkoprdowych wykorzystuje si zjawisko zmniejszania si w stanie zwarcia impedancji mierzonej w punkcie zabezpieczeniowym, w porwnaniu do impedancji mierzonej w stanie pracy normalnej. Wynika to ze zmniejszania si wartoci napicia, a zwikszania prdu. Impedancj wyznacza si na podstawie pomiarw prdw Ip i napi Up, mierzonych na pocztku zabezpieczanej linii lub na szynach rozdzielni i na poczdku zabezpieczanej linii (rys. 1). Wyznaczanie impedancji przez zabezpieczenie odlegociowe polega na obliczaniu impedancji ptli zwarciowej Zp od miejsca pomiaru (stacja A) do miejsca zwarcia (punkt F): (1)

gdzie: KU, KI przekadnia przekadnikw: napiciowego i prdowego, KZ umowna przekadnia impedancyjna, ZAF1 impedancja skadowej zgodnej odcinka pomidzy stacj A i miejscem zwarcia F. Rnica wystpujca pomidzy wartociami impedancji w normalnych stanach pracy linii oraz w stanach zwarcia umoliwia rozrnienie obszaru dopuszczalnego obcienia od stanw zwarciowych. Zgodnie z podstawowymi wymaganiami prawidowego dziaania eliminacyjnej automatyki zabezpieczeniowej, obiekt chroniony bdcy w dopuszczalnym stanie pracy nie moe powodowa pobudzenia czy zadziaania zabezpieczenia. W przypadku wykorzystania zabezpieczenia odlegociowego do ochrony linii warunek ten dotyczy rozcznoci obszarw obcie dopuszczalnych i ob19

Zp =

U 'p I 'p

U p K I Z AF1 = = KU I p KZ

Automatyka Elektroenergetyczna Nr 4/2010

Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

a UP
SEE A

Z<
PN

b
jx

IP
1

UP

~
A

RF
W PP

Z AB

obc

Z obc
R

IP ZAB

F B

Rys. 1. Przykadowe miejsce pomiaru sygnaw wejciowych dla zabezpieczenia odlegociowego linii: a) schemat ideowy; b) przykadowe pooenie obszaru obcie dopuszczalnych (3) na tle charakterystyk pobudzenia (2) i dziaania (1) zabezpieczenia odlegociowego linii

szarw objtych charakterystykami pomiarowymi i rozruchow (rys. 1b). Ponadto, ze wzgldw bezpieczestwa, obszary te powinny by rozsunite o 1020% wartoci minimalnej dopuszczalnej impedancji obcienia. Obszar obcie dopuszczalnych definiowany jest na podstawie parametrw: dopuszczalnej obcialnoci prdowej linii Idop, minimalnego dopuszczalnego napicia linii (0,9.Un) oraz minimalnej wartoci wspczynnika mocy. W celu wyznaczenia obszaru obcie dopuszczalnych naley obliczy minimaln dopuszczaln impedancj obcienia Zobc min, ktr wyznaczy mona ze wzoru [1]: (2)

i ich dopuszczalnym zwisem oraz temperatur. Naley jednak podkreli, e w liniach, w ktrych pierwotne prdy znamionowe przekadnikw prdowych s mniejsze od wyznaczonej warto prdu

wodw, przse i supw, wartoci dopuszczalne prdw obcienia linii przedstawiono w tabeli 1. Ich wartoci uzalenione s od temperatury projektowej linii oraz analizowanego sezonu: letniego (IV-X) lub zimowego (XI-III) [3, 10]. Na podstawie danych z tabeli 1, dla kadego rodzaju linii, zgodnie z zalenoci (2) zostay obliczone minimalne dopuszczalne wartoci impedancji obcienia i zawarte w tabeli 2. Niekorzystnym zjawiskiem zwizanym ze zwikszeniem temperatury granicznej roboczej linii przeprojektowanie linii w celu zwikszenia jej obcialnoci jest zwikszenie obszaru impedancyjnego reprezentujcego dopuszczalne

Tabela 1. Parametry przewodw linii WN i NN

Typ przewodu Prd dopuszczalny przewodu Idd [A] XIIII IV-X 40 625 325 AFL-6 240 735 645 60 735 550 80 735 645 40 1040 515 AFl-8 525 1220 1030 60 1220 880 80 1220 1030

Temperatura graniczna robocza linii [C] XIIII Dopuszczalna obcialno prdowa linii Idop [A] IV-X

Z obc min =

0, 9 U n

3 I dop

Tabela 2. Minimalne dopuszczalne impedancje obcienia linii WN i NN

Un [kV] Typ przewodu Temperatura graniczna robocza linii [C] 40 60 80 40 60 80 Zobc min [] XI-III 91,45 77,77 77,77 99,93 85,18 85,18 IV-X 175,87 103,92 88,62 201,79 118,09 100,9 Wzrost impedancji dopuszczalnej [%] 92,31 33,62 13,95 101,94 38,64 18,45

Wielko ta definiuje dugo wektora, ktry zataczajc wycinek okrgu o rodku w pocztku ukadu wsprzdnych okrela minimaln warto impedancji obcienia. Obszar ten ograniczony jest take pprostymi o kcie nachylenia wynikajcym z dopuszczalnego wspczynnika mocy, przyjmowanego zazwyczaj na poziomie 0,8 i przechodzcymi przez pocztek ukadu wsprzdnych (rys. 1b). Sezonowe zmiany obcialnoci w liniach WN i NN Wymagana do wyznaczenia obszaru obcie dopuszczalnych warto prdu dopuszczalnej obcialnoci linii uwarunkowana jest przede wszystkim parametrami przewodw roboczych linii
20 Nr 4/2010

AFL-6 240 110 AFL-6 240 AFL-6 240 2x AFl-8 525 400 2x AFl-8 525 2x AFl-8 525

dopuszczalnej obcialnoci linii (nieprawidowo dobrane) za warto tego prdu przyjmuje si prd znamionowy przekadnikw. Dla standardowych parametrw prze-

obcienia (w kierunku mniejszych impedancji). Przyczynia si to do zmniejszenia obszaru impedancyjnego, ktry moe by objty strefami dziaania zabezpiecze odlegociowych. W zwiz-

Automatyka Elektroenergetyczna

Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

ku z tym konsekwencj przeprojektowania linii powinno by sprawdzenie nastawie i ewentualna ponowna parametryzacja jej zabezpiecze. Przedstawiona w tabeli 2 zmiana minimalnej dopuszczalnej impedancji linii zwizana z sezonow zmian jej dopuszczalnej obcialnoci, w przypadku stosowanego obecnie sposobu parametryzacji zabezpiecze odlegociowych, nie przekada si na zmian wartoci nastawie tych zabezpiecze. Podczas parametryzacji zabezpiecze brany jest pod uwag tylko obszar obcialnoci dopuszczalnej dla okresu zimowego. Zmniejszenie obszaru obcie dopuszczalnych dla okresu letniego w stosunku do zimowego stwarza moliwo powikszenia obszaru dziaania zabezpieczenia w kierunku wikszych rezystancji. Takie rozwizanie moe wpyn na popraw zdolnoci zabezpieczenia do identyfikacji wystpujcych zwar porednich o duych wartociach rezystancji przejcia. Naley zauway, e rezystancja przejcia w miejscu zwarcia moe przyjmowa wartoci z szerokiego przedziau, zalenie od rodzaju zwarcia i przyczyny jego wystpienia. Jednak dla wikszoci przypadkw zwar midzyfazowych mona j przyj z przedziau (110) [8]. Zwarcia doziemne z reguy charakteryzuj si wiksz jej wartoci ni zwarcia midzyfazowe. Wynika to m.in. z faktu, i dla zwar doziemnych na jej warto wpywaj
a

poza rezystancj uku take rezystancje: supw, uziemienia supw, przewodw odgromowych i gruntu. W niektrych przypadkach zwar doziemnych warto rezystancji przejcia w miejscu zwarcia moe wynosi dziesitki a nawet setki omw.

czanej linii (rys. 2). Uzyskane przebiegi poddano nastpnie przetwarzaniu przy wykorzystaniu tego samego oprogramowania, zgodnie z procesami pomiarowym i decyzyjnym cyfrowego zabezpieczenia odlegociowego [4]. Przeprowadzone symulacje obejmoway przypadki trjfazowych i jednofazowych zwar porednich o rnych warBadania symulacyjne Przeprowadzone badania dotyczyy tociach rezystancji przejcia. Zwarcia zdolnoci identyfikacji zwar porednich te modelowano na caej dugoci linii przez zabezpieczenie odlegociowe za- dla obu dopuszczalnych obcialnoci instalowane w stacji A oraz wyznaczenia prdowych linii, rnych wartoci mocy maksymalnej odlegoci miejsca wyst- zwarciowych systemu B (przy niezmiepienia zwarcia o okrenionej mocy zwarciolonej wartoci rezywej systemu A SkA stancji przejcia, kt- Podczas parametryzacji zabezpie- rwnej 1000 MVA) re bdzie identyfikowa- cze brany jest pod uwag tylko oraz rnych tempene w pierwszej strefie obszar obcialnoci dopuszczal- ratur granicznych roboczych linii. pomiarowej tego zabez- nej dla okresu zimowego pieczenia. W celu okrelenia impedancji pomia- Parametryzacja zabezpieczenia rowej i zbadaniu dziaania algorytmu odlegociowego linii AB w stacji A W symulacjach wykorzystano model alzabezpieczenia odlegociowego oraz weryfikacji zaproponowanego rozwi- gorytmu zabezpieczenia odlegociowego zania, w programie Matlab/Simulink zo- z szecioma obliczeniowymi ptlami sta utworzony model symulacyjny. Mode- zwarciowymi i modelowanych czolowano ukad o napiciu znamionowym nach pomiarowych o charakterysty110 kV i standardowych dla tego napi- kach poligonalnych. Parametryzacje cia parametrach linii [5]. Dugo mo- wykonano dla pierwotnych wartoci delowanej linii wynosia 100 km. Mo- impedancji. liwa bya symulacja dowolnego rodzaW celu zapewnienia selektywnoju zwar, w dowolnym miejscu linii z ci, strefy pomiarowe zostay uksztarezystancj przejcia o niezmiennej w towane w taki sposb, aby umoliwi czasie wartoci. Model ten umoliwia uwzgldnienie czynnikw faszujcych otrzymanie przebiegw prdw i na- pomiar impedancji (rezystancja przejpi w punkcie pomiarowym dla r- cia, dwustronne zasilanie linii), co nych zwar wystpujcych w zabezpie- jest zgodne z zaleceniami literaturob
Z S A1 A ZA < IA
x

l AB

Z AF 1

Z AF 1 l AB

Z S B1

SEE A

Z<
Linia AB

SEE B

IB RF

EA

U PA

EB

Rys. 2. Model do symulacji przebiegw wejciowych dla zabezpieczenia odlegociowego: a) ukad pierwotny; b) schemat zastpczy dla zwar trjfazowych

Automatyka Elektroenergetyczna Nr 4/2010

21

Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

1, 2 X AB

4 2

1, 2 X AB 0, 9 X AB

4 2

0, 9 X AB

Z AB
1

Z AB
1 3

Rys. 3. Przykadowe charakterystyki impedancyjne modelowanego zabezpieczenia linii: a) dla okresu zimowego; b) dla okresu letniego. Zaznaczono charakterystyki: pierwszej strefy pomiarowej (1) i drugiej strefy pomiarowej (2) oraz obszary obcie dopuszczalnych dla okresu zimowego (3) i letniego (4)

wymi [1, 7, 9]. W modelowanym algorytmie zabezpieczenia sparametryzowano dwie strefy pomiarowe. Pierwsza ma za zadanie chroni jak najwikszy odcinek linii z czasem wasnym zabezpieczenia (sparametryzowano j tak, by zasig reaktancyjny obj 90 % dugoci linii AB), natomiast druga ma za zadanie chroni pozosta cz linii (z zapasem 20 %) z czasem pierwszego stopnia (0,3 s), co przedstawiono na rysunku 3. Dla wszystkich symulacji zasig w kierunku reaktancji pozostawa niezmie-

niony. Zmianie ulega (zalenie od obszaru obcie dopuszczalnych sezonu oraz temperatury granicznej roboczej) zasig w kierunku rezystancji. Zasig rezystancyjny drugiej strefy zosta okrelony tak, by zapewnia 20 % stref buforow w stosunku do obszaru obcie dopuszczalnych. Na rysunku 3 zaprezentowano przykadowe wzajemne pooenie obszarw obcie dopuszczalnych (obliczone dla impedancji wynikajcych z tabeli 2 dla temperatury granicznej roboczej 60 C oraz sezonw letnie-

go i zimowego) i stref pomiarowych czonw doziemnych wyznaczonych dla okresu zimowego (rys. 3a) i letniego (rys. 3b). Jak wynika z rysunku 3 moliwe jest poszerzenie obszaru charakterystyk pomiarowych dla sezonu letniego, w stosunku do okresu zimowego, z zachowaniem bezpiecznej odlegoci midzy strefami pomiarowymi, a obszarem dopuszczalnych obcie wystpujcych podczas normalnej pracy linii. Naley zaznaczy, e pozostawienie takich nastawie na okres

Tabela 3. Zwarcia porednie na 90 km linii AB o maksymalnej rezystancji przejcia Rf, RfE wykryte w pierwszej strefie pomiarowej
Moc zwarciowa systemu SkB" [MVA] 1000 Temperatura graniczna robocza linii [C] sezon Zobc min RfE [] Rf [] RfE [] Rf [] RfE [] Rf [] 40 XI-III 91,45 13 7 9 5 8 4 40 IV-X 175,87 37 21 26 14 22 12 60 XI-III 77,77 10 4 7 3 6 2 60 IV-X 103,92 16 9 12 6 10 5 80 XI-III 77,77 10 4 7 3 6 2 80 IV-X 88,62 13 7 9 5 8 4

2000

3000

22

Nr 4/2010

Automatyka Elektroenergetyczna

Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

zimowy moe spowodowa zadziaanie zabezpieczenia w stanie normalnego stanu pracy linii w wyniku nadchodzenia obszarw pracy dopuszczalnej i drugiej strefy pomiarowej zabezpieczenia. Wyniki bada Pierwsza cz bada obejmowaa wyznaczenie granicznych wartoci rezystancji przejcia (dla czonw midzyfazowych Rf i doziemnych RfE), ktre pozwalay identyfikowa zwarcie porednie wystpujce na 90 km linii jako zwarcie w pierwszej strefie pomiarowej poprawnie. W tabeli 3 przedstawiono przykadowe wyniki wyznaczonych granicznych wartoci rezystancji przejcia w zalenoci od mocy zwarciowej systemu B, sezonu, w ktrym symulowano zwarcie (wpywao to take na zasig rezystancyjny stref pomiarowych) oraz temperatury granicznej roboczej linii. Na podstawie wynikw przedstawionych w tabeli 3, mona stwierdzi, e wykorzystanie sezonowej zmiany nastawie zasigu rezystancyjnego stref pomiarowych zabezpieczenia odlegociowego wpywa na zwikszenie zdolnoci wykrywania zwar porednich w wikszoci przypadkw o okoo 50 %.
a

Najwikszy przyrost wykrywanych zwar o rezystancji przejcia identyfikowanych z czasem pierwszej strefy zaobserwowano w liniach z temperatur graniczn robocz wynoszc 40 C. Rczna zmiana nastawie, dwa razy rocznie, w celu wykorzystania przedstawionych wynikw byaby procesem skomplikowanym logistycznie i obarczonym duym prawdopodobiestwem bdu ludzkiego. Rozwizaniem tego moe by wykorzystanie dostpnych w zabezpieczeniach cyfrowych bankw nastawie, ktre obecnie wykorzystywane s tylko w niewielkim stopniu. Wykorzystanie moliwoci zapisania w rnych bankach nastawie dla sezonw zimowego i letniego, a nastpnie ich aktywacja w danym sezonie (np. zdalna) umoliwi atwiejszy nadzr nad prawidowoci przeprowadzanego procesu. Kolejnym etapem bada byo okrelenie najwikszego zasigu pierwszej strefy pomiarowej w zalenoci od miejsca wystpienia zwarcia oraz jego rezystancji przejcia. Kada z krzywych przedstawionych na rys. 4 stanowi rodzin zwar wystpujcych na caej dugoci linii (od x = 0 do x = lAB) o jednakowej rezystancji przejcia. Przestawione wyniki prezentuj rodziny charakterystyk dla zwar jednofazowych i trjfazowych
b

w sezonie letnim i mocy zwarciowej systemu B rwnej 1000 MVA. Z charakterystyk przedstawionych na rys. 4 wynika, e zwarcia charakteryzujce si wikszymi wartociami rezystancji przejcia (w porwnaniu do wartoci zawartych w tabeli 3) take bd wykryte w pierwszej strefie, ale tylko dla przypadkw, w ktrych punkt na krzywej o danej rezystancji i okrelonym miejscu zwarcia znajduje si wewntrz tej strefy. W miar wzrostu rezystancji przejcia zasig ich wykrywania w pierwszej strefie pomiarowej znaczco si zmniejsza. Przykadowo zwarcia dla rezystancji przejcia rwnej 30 (ostatnie krzywe) wykrywane s w pierwszej strefie tylko do 12 km linii dla zwar trjfazowych (rys. 4b) i do 68 km dla zwar doziemnych (rys. 4a). Stopie nachylenia krzywych uzaleniony jest w znacznej mierze nie tylko od rezystancji przejcia, ale take od stosunku mocy zwarciowych rde. Podsumowanie W artykule przedstawiono rozwaania oraz wyniki wybranych analiz dla przykadowego ukadu sieciowego 110 kV. Podkrela si jednak, e przedstawione rozwaania dla ukadw o bardziej rozbudowanych strukturach take bd suszne, przy czym naley w takich przy-

Z AB

x = l AB

x = l AB

Z AB
x=0
x=0

R f = 5 30

R f = 5 30

Rys. 4. Przykadowe charakterystyki impedancyjne modelowanego zabezpieczenia linii z zaznaczonymi krzywymi kocw wektorw impedancji pomiarowych oraz charakterystykami sparametryzowanych stref pomiarowych: a) zwarcie jednofazowe dla czonu doziemnego; b) zwarcie trjfazowe dla czonu midzyfazowego

Automatyka Elektroenergetyczna Nr 4/2010

23

Z PRACOWNI INSTYTUTW I BIUR PROJEKTOWO-KONSTRUKCYJNYCH

padkach uwzgldni dodatkowe czynniki faszujce pomiar impedancji, ktre wynikaj z ukadu. Zaproponowane rozwizanie dotyczce modyfikacji parametrw nastawie zabezpiecze odlegociowych w zalenoci od wystpujcego sezonu mona take wykorzysta w sieciach NN, co potwierdzaj dane o przyrostach impedancji dopuszczalnej zawarte w tabeli 2. Ze wzgldu na ograniczon objto artykuu przedstawione analizy dotyczyy gwnie pierwszej strefy pomiarowej, jednak podobne wnioski mona przedstawi dla pozostaych stref. Zaproponowane w artykule uwzgldnienie sezonowoci w nastawieniach zabezpieczenia odlegociowego umoliwia dla sezonu letniego zwikszenie zasigu dziaania stref pomiarowych tego zabezpieczenia w kierunku wikszych rezystancji. Przyczynia si to do zwikszenia zdolnoci zabezpieczenia do wykrywania zwar charakteryzujcych si duymi rezystancjami przejcia. Ze wzgldu na wprowadzane opnienie czasowe w dziaaniu zabezpieczenia ziemnozwarciowego, ktrego zadaniem jest wykrywanie zwar doziemnych take o duych rezystancjach przejcia, uwzgldnienie sezonowoci w nastawieniach zabezpieczenia odlegociowego

przyczyni si do szybszej eliminacji wikszej liczby zwar doziemnych. Proponowana zmiana sposobu parametryzacji zabezpiecze odlegociowych, moe rwnie wpyn na popraw selektywnoci dziaania tych zabezpiecze, gdy umoliwia objcie dan stref pomiarow wikszego obszaru impedancyjnego i przez to skrcenie czasu eliminacji niektrych zwar. W przypadku, gdy moc zwarciowa systemu B zmniejsza si, obserwuje si wzrost maksymalnej rezystancji przejcia zwar wystpujcych na kocu pierwszej strefy pomiarowej i przez ni identyfikowanych. Realizacja prezentowanego rozwizania nie wymaga duych nakadw inwestycyjnych, w szczeglnoci dla zabezpiecze cyfrowych posiadajcych banki nastawie, ktre mona wykorzysta w zalenoci od potrzeb do waciwego dopasowania obszaru dziaania zabezpieczenia do panujcych warunkw sieciowych. W takim przypadku zmiana aktywnego banku moe si odbywa na przykad w sposb zdalny. W sytuacji, gdy liczba bankw nastawie jest zbyt maa w stosunku do rozrnianych warunkw sieciowych (na przykad wprowadzane obecnie w miejsce sezonowej zmiany obcialnoci linii rozwizania

polegajce na okrelaniu obcialnoci linii zalenie od temperatury powietrza) rozwizaniem moe by zastosowanie algorytmw adaptacyjnych, dostosowujcych parametry stref do wystpujcej w danej chwili dopuszczalnej obcialnoci linii.
Literatura [1]W. Winkler, A. Wiszniewski: Automatyka zabezpieczeniowa w systemach elektroenergetycznych. WNT, Warszawa 2004. [2] J. ydanowicz: Elektroenergetyczna automatyka zabezpieczeniowa. T I, II, WNT, Warszawa 1985. [3]K. muda: Laboratorium sieci elektroenergetycznych, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2003. [4] J. Szafran, A. Wiszniewski: Algorytmy pomiarowe i decyzyjne cyfrowej automatyki elektroenergetycznej. WNT, Warszawa 2001. [5] P. Kacejko, J. Machowski: Zwarcia w systemach elektroenergetycznych. WNT, Warszawa 2002. [6] PSE-Operator S.A.: Instrukcja ruchu i eksploatacji sieci przesyowej, Warszawa 2007. [7] A. Halinka, M. Niedopytalski, P. Rzepka, P. Sowa, M. Szewczyk: Wybrane czynniki faszujce pomiar impedancji w zabezpieczeniach odlegociowych oraz ich wpyw na ksztatowanie charakterystyk impedancyjnych., Prace Naukowe Politechniki lskiej, Seria Elektryka, z. 3 (207), Gliwice 2008. [8] K. Jakusz-Gostomski: Statystyka zakce jako podstawa racjonalnego projektowania ukadw zabezpiecze i sterowania. EE, nr 3/2005. [9] A. Halinka: Ksztatowanie charakterystyk impedancyjnych zabezpiecze odlegociowych. Materiay seminaryjne: Automatyka elektroenergetyczna nowoczesnych stacji w praktyce, Zawiercie 22-24 maj 2007 (materiay niepublikowane). [10] K. muda: Modernizacja termiczna linii 110 kV z przewodami AFL-6 185 mm2, Gliwice 2009 (materiay niepublikowane).

Recenzja nr 7/2010 z dnia 29.11.2010

Wodr wkracza do energetyki

Wodr jako ultraczysty nonik energii by od dawna rozpatrywan alternatyw dla istniejcego modelu gospodarki energetycznej opartej na spalaniu paliw wglowodorowych. Mimo znacznego rozwoju technologii ogniw paliwowych, silnikw i turbin przystosowanych do spalania wodoru, dotychczas gazu tego nie uywano do produkcji elektrycznoci w energetyce zawodowej. Dopiero w 2010 r. w elektrowni wglowej w Fusina koo Wenecji nastpio uruchomienie pierwszej w wiecie (w skali przemysowej) instalacji opalanej tym gazem. Blok wodorowy w elektrowni Fusina skada si z turbiny typu GE10-1 o mocy 12 MW, spalajcej wodr wytwarzany jako produkt
24

uboczny w pobliskich zakadach chemicznych Marghera. Gaz ten o czystoci co najmniej 96 % jest dostarczany rurocigiem o dugoci 2.5 km pod cinieniem 27 bar. Spaliny wylotowe z turbiny s kierowane do odzysknicowego kota parowego. Znaczna ilo ciepa jest dodatkowo odzyskiwana ze spalin dziki kondensacji zawartej w nich wilgoci. Skropliny po oczyszczeniu zostaj wprowadzone do obiegu wodnego przylegego bloku parowego 320 MW, co zwiksza jego moc o 4 MW. cznie wodorowy blok w Fusina w dostarcza wic 16 MW mocy. Spalanie wodoru w iloci 1.3 t/h przynosi 60 mln kWh energii elektrycznej rocznie, co pokrywa potrzeby 20 000 gospodarstw domowych. Jednoczenie unika si emisji 17 000 ton CO2.

Nr 4/2010

Automatyka Elektroenergetyczna