Polaryzacja wasno fali poprzecznej (wiato). Fala spolaryzowana oscyluje w wybranym kierunku, niespolaryzowana oscyluje we wszystkich kierunkach jednakowo.

. Polaryzacja wiata wie si wycznie z wektorem pola elektrycznego. Umieszczone tutaj ilustracje przedstawiaj zmiany pooenia punktu dla fali mechanicznej lub wektora pola elektrycznego dla fali elektromagnetycznej (czarny) w czasie oraz jego skadowych rzutowanych na dwie prostopade osie (czerwony/lewy oraz granatowy/prawy) ustawione pod ktem prostym do paszczyzny czoa fali. Na dole kadego wykresu kolorem fioletowym oznaczono ruch elementu drgajcego.

Przypadek po lewej, to polaryzacja liniowa, drganie odbywa si wzdu linii prostej. Ka de drganie mo na przedstawi jako sum drga wzdu osi X i Y. W przypadku polaryzacji liniowej drgania skadowe s w fazie lub w przeciwfazie (180). Stosunek amplitud drga skadowych okrela kierunek drgania, a tym samym i polaryzacj. Brak jednej ze skadowych odpowiada polaryzacji wzdu osi. W polaryzacji liniowej przemieszczenie (nat enie pola elektrycznego) punktu w ka dym cyklu przechodzi dwa razy przez zero. Przypadek rodkowy ilustruje polaryzacj koow. Drganie to odpowiada ruchowi po okrgu. Mo na je rozo y na dwa drgania o jednakowych amplitudach ale o fazach przesunitych

dokadnie o 90 lub 270 (-90). W zale noci do tego, czy fazy s przesunite o 90 czy 270, mwi si o polaryzacji koowej prawoskrtnej lub polaryzacji koowej lewoskrtnej. Wynika to z faktu, e wektor wychylenia mo e obraca si albo w lewo albo w prawo. W polaryzacji koowej przemieszczenie (nat enie pola elektrycznego) ma zawsze tak sam warto, zmienia si tylko kierunek przemieszczenia. Trzeci rysunek przedstawia polaryzacj eliptyczn, ktra jest uoglnieniem polaryzacji koowej. Ruch ciaa wytwarzajcego drganie odbywa si po elipsie. Drganie to rozkada si, podobnie jak w polaryzacji koowej, na drgania o fazie przesunitej o 90 lub 270 ale drgania skadowe maj r ne amplitudy. Polaryzacja eliptyczna mo e by wyra ona jako zo enie polaryzacji liniowej i koowej.

Sposoby polaryzacji
Fal spolaryzowan mo na uzyska poprzez:

selektywn emisj rdo fali wykonuje drgania w jednym kierunku, selektywne pochanianie orodek przez ktry przechodzi fala pochania fal o jednym kierunku polaryzacji, a przepuszcza o przeciwnej, pojedyncze rozproszenie rozproszenie w kierunku prostopadym tworzy fal spolaryzowan, odbicie od orodka przezroczystego, dwjomno (podwjne zaamanie).

1. Selektywna emisja
Fala elektromagnetyczna, ktrej jednym ze skadnikw jest pole elektryczne, powstaje w wyniku zmian tego pola. Zmiany te powstaj w wyniku przyspieszania adunku elektrycznego. Nat enie pola elektrycznego, a tym samym i jego zmiany, w powstajcej fali ma kierunek taki sam jak nat enie pola elektrycznego wytwarzajcego fal i rozchodzi si w przestrzeni. Pojedynczy dipol, np. dipolowa antena radiowa zasilana prdem przemiennym lub pobudzony do drga elektron, promieniuje we wszystkich kierunkach, ale nie jednakowo silnie. Nat enie promieniowania w wybranym kierunku jest proporcjonalne do rzutu prostoktnego dipola na paszczyzn prostopad do wybranego kierunku. Polaryzacja fal radiowych Antena w postaci dipola wytwarza fal radiow spolaryzowan zgodnie z ustawieniem dipola. Radiofonia na falach dugich i rednich u ywa polaryzacji pionowej (zmiany nat enia pola elektrycznego maj pionowy kierunek) ze wzgldu na wykorzystanie pionowego masztu jako

anteny. Telewizja w transmisji naziemnej u ywa polaryzacji poziomej, tak by mo na byo odbiera jedn anten wszystkie stacje telewizyjne (byy wyjtki). Su by techniczne pracujce na zakresie fal decymetrowych, by ograniczy wzajemne zakcenia telewizji i su b stosuj polaryzacj pionow.

W telewizji satelitarnej r n polaryzacj stosuje si do zwikszenia liczby kanaw dostpnych w tym samym pamie. Antena wytwarzajca fal spolaryzowan koowo skada si z dwch dipoli ustawionych prostopadle i zasilanych drganiami z przesuniciem fazowym o 90 stopni. Fale radiowe w wyniku wielokrotnego rozproszenia trac swoj polaryzacj. Promieniowanie cieplne Promieniowanie cieplne, w tym tak e wiecenie rozgrzanych cia, powstaje w wyniku przypadkowych ruchw czsteczek i dlatego wiato emitowane przez rozgrzane ciaa nie jest spolaryzowane. Inne rda Niektre rda promieniowania elektromagnetycznego, w ktrych kierunek drga czstek naadowanych (np. elektronw) jest wymuszony, wytwarzaj wiato spolaryzowane np.

znajdujce si w silnym polu elektrycznym lub magnetycznym czstki o anizotropowej budowie, czstki ustawione oddziaywaniem midzyczsteczkowym wytwarzaj promieniowanie spolaryzowane. Linie spektroskopowe wiata powstajcego w polu magnetycznym, je eli pole magnetyczne wpywa na poziomy energetyczne, rwnie s spolaryzowane. Na podobnej zasadzie spolaryzowane jest promieniowanie synchrotronowe. Je eli drgania czstek nie s wymuszone w danym kierunku, lecz tylko uprzywilejowane, to polaryzacja emitowanego wiata jest czciowa. Zjawiska te stosuje si w astronomii do badania pl magnetycznych w miejscu emisji lub pochaniania promieniowania.

2. Selektywne pochanianie
Gdy w przestrzeni, w ktrej rozchodzi si fala drgania w jednym z kierunkw s tumione, a w prostopadym do niego nie s, to fala rozchodzc si w tym orodku utraci drgania w jednym kierunku, czyli ulegnie polaryzacji. Przykadem takiego orodka dla fali elektromagnetycznej mo e by drabinka z drutw, czyli ukad cienkich rwnolegych drutw przewodzcych prd elektryczny. rednica drutw i odlego midzy nimi musi by porwnywalna z dugoci fali. Ukad taki pochania fale, ktrych drgania wektora elektrycznego s rwnolege do drutw, a przepuszcza fale o drganiach prostopadych do drutw. Ukady takie buduje si dla fal radiowych i mikrofal. Ukady dla fal krtszych (podczerwie, wiato widzialne) te s zbudowane w ten sposb, lecz rol drutw przejmuj odpowiednio uo one czsteczki zwizkw chemicznych. Polaryzator liniowy zwany polaroidem wykonuje si poprzez rozciganie w trakcie produkcji folii wykonanej z odpowiedniego tworzywa sztucznego, w wyniku czego powstaje ukad rwnolegle uo onych czsteczek pochaniajcych fale elektromagnetyczne drgajce w jednym kierunku.

3. Pojedyncze rozproszenie fali

Czstka rozpraszajca pochania fal elektromagnetyczn wytwarzajc drgania adunkw czstki (zazwyczaj elektronw). Drgania te mog by przedstawione jako zo enie dwch prostopadych kierunkw, ktre s prostopade do kierunku rozchodzenia si fali. Kierunki te mo na wybra dowolnie najlepiej, je eli jeden z nich jest zawarty w paszczynie utworzonej przez punkty rdo czstka rozpraszajca obserwator. Drganie to mo e wywoa fal elektromagnetyczn, jej amplituda jest proporcjonalna do rzutu wektora wywoujcego drganie tak jak widzi go obserwator. Je eli rdo czstka rozpraszajca obserwator tworz kt prosty, to rzut wektora w kierunku obserwatora jest zerowy. Oznacza to, e fala elektromagnetyczna rozproszona pod ktem prostym nie zawiera fali w tej paszczynie czyli jest spolaryzowana liniowo w kierunku prostopadym do paszczyzny rdo czstka rozpraszajca obserwator. Fala (wiato) rozproszona w innym kierunku jest czciowo spolaryzowana. Zjawisko to odpowiada za:

polaryzacj bkitu nieba, czciow polaryzacj tczy i halo,

Analizujc polaryzacj wiata rozproszonego mo na okreli kt rozproszenia, czyli okreli kierunek padania wiata na gaz rozpraszajcy. Wasnoci te s stosowane w astronomii.

Wielokrotne rozproszenie
Rozproszenie wiata w wyniku wielokrotnego rozproszenia w tym rozproszenia w orodku skadajcym si z dwch substancji przezroczystych, niszczy polaryzacj wiata.

4. Odbicie od orodka przeroczystego

Gdy wiato pada na granic orodkw przeroczystych pod takim ktem (kt Brewstera), e promie odbity tworzy z promieniem zaamanym kt 90, to wiato odbite jest cakowicie spolaryzowane liniowo, a wiato przechodzce jest spolaryzowane czciowo. Zjawisko polaryzacji przez odbicie zostao odkryte w 1809 r. przez Malusa. Pochonicie wiata o polaryzacji zgodnej z polaryzacj wiata odbitego umo liwia redukcj odblaskw od powierzchni wody, szyby itp. stosowane jest w fotografii i astronomii. Na tej zasadzie dziaa okienko Brewstera stosowane w laserach wytwarzajcych wiato spolaryzowane. Lasery pozbawione tego okienka wytwarzaj wiato niespolaryzowane. Dla innych ktw padania wiata, wiato odbite jest czciowo spolaryzowane. Im kt padania bardziej ro ni si od kta Brewstera, tym stopie polaryzacji wiata odbitego jest mniejszy.

Odbicie od metalu

Odbicie wiata od powierzchni metalu nie polaryzuje wiata niespolaryzowanego, ale zmienia stan polaryzacji odbitego pod ktem wiata, np. wiato spolaryzowane liniowo po odbiciu od gadkiej powierzchni metalowej zmienia polaryzacj na eliptyczn, a przy odpowiednim kcie na koow. Zmiana polaryzacji wynika z tego, e skadowa elektryczna promieniowania rwnolega do powierzchni metalu odbija si w nim bli ej powierzchni od skadowej prostopadej, odbijajcej si gbiej, ta r nica w miejscu odbicia wywouje r nic w czasie przebiegu skadowych polaryzacji wywoujc przesunicie fazowe obu skadowych, co zmienia parametry elipsy polaryzacji.

5. Dwjomno
Gdy wiato pada na niektre substancje, rozdziela si na dwie wizki o prostopadych polaryzacjach liniowych. Zjawisko to, zwane podwjnym zaamaniem lub dwjomnoci, wykorzystuje si do otrzymywania wizki wiata spolaryzowanego w pryzmacie Nicola. wiato padajc prostopadle na substancje dwjomne, w ktrych o optyczna jest rwnolega do powierzchni na ktr pada wiato, nie rozdziela si, ale jego skadowe poruszaj si z r nymi prdkociami. Zjawisko to wykorzystywane jest do zmiany polaryzacji wiata w pytkach wierfalowych i pytkach pfalowych. Uzyskanie przez substancj dwjomnoci w kierunku przyo onego pola nosi nazw Efekt Pockelsa i stosowane jest do uzyskiwania sterowanych napiciem elektrycznym pytek n-falowych zwanych komrkami Pockelsa. Wiele substancji przeroczystych, ktre w normalnych warunkach nie s dwjomne, pod wpywem pola elektrycznego lub magnetycznego staj si dwjomne. Zjawisko to na cze odkrywcy nosi nazw efektu Kerra i znalazo zastosowanie do modulacji wiata polem elektrycznym w przyrzdach zwanych komrkami Kerra.

Skrcenie kierunku polaryzacji

Wiele substancji organicznych (np. sacharoza rozpuszczona w wodzie) zmienia kierunek polaryzacji wiata przechodzcego przez roztwr. Zjawisko to zwane aktywnoci optyczn jest stosowane do rozpoznawania cukrw, a tak e do okrelania st enia cukru w soku buraczanym. Aktywno optyczn wykazuj te zwizki organiczne ktrych czsteczki zawieraj asymetryczny atom wgla, tzn. atom wgla zwizany z czterema r nymi podstawnikami. Czsteczki takie mog wystpowa w dwch formach, zwanych enancjomerami, bdcych wzajemnie swymi odbiciami lustrzanymi. Enancjomery skrcaj paszczyzn polaryzacji przechodzcego wiata w przeciwnych kierunkach. Z tego powodu mieszanina zawierajca rwne iloci obydwu enancjomerw (tzw. mieszanina racemiczna) nie skrca paszczyzny polaryzacji.

Filtry polaryzacyjne

Animacja dowiadczenia z dwoma filtrami polaryzujcymi, umieszczonymi jeden za drugim, ilustrujca zjawisko polaryzacji

Zdjcie wykonane z filtrem polaryzacyjnym (po lewej) i bez filtra (po prawej) Aby uzyska wiato spolaryzowane mo na wykorzysta filtr polaryzacyjny. Ma on zdolno do przepuszczania tylko fal wietlnych o polaryzacji liniowej. Kierunek tej polaryzacji jest stay i cile zwizany z konstrukcj filtra. Je eli przepuci si wiato niespolaryzowane przez dwa takie filtry i zacznie je obraca, to wiato na zmian bdzie przygasa oraz rozbyska. Kiedy dwa filtry polaryzacyjne s ustawione tak, e przepuszczaj tylko fale oscylujce w prostopadych paszczyznach, to wiato nie przechodzi. Je eli paszczyzny polaryzacji s takie same, to efekt jest taki jak dla jednego filtra.

Filtry polaryzacyjne s stosowane np. w okularach przeciwsonecznych, gdzie jasno nieba w soneczny dzie, blokuj spolaryzowane wiato odbite od paszczyzn (co jest szczeglnie wa ne przy kierowaniu samochodem) i kontrastowo obrazu. Filtry tego rodzaju s te stosowane w fotografii, gdzie pojawianiu si blikw na zdjciach.

zmniejszaj poziomych zwikszaj zapobiegaj

Wywietlacze

Schemat wywietlacza LCD 1-polaryzator pionowy, 2 i 4- szyba z przeroczystymi elektrodami, 3-cieky kryszta, 5-polaryzator poziomy, 6-powierzchnia odbijajca Polaryzacja jest praktycznie wykorzystywana w wywietlaczach ciekokrystalicznych (LCD). Cieky kryszta, do ktrego przyo ono napicie elektryczne, powoduje zmian paszczyzny polaryzacji przechodzcego przez niego wiata. Je eli poczony zostanie szereg ciekych krysztaw oddziaujcych z r nymi dugociami promieniowania, to mo na w ten sposb uzyska obraz kolorowy. Zmiana polaryzacji wiata odnosi si tylko do promieni biegncych prostopadle do paszczyzny ekranu. W efekcie obraz z wywietlacza LCD staje si niewyrany, gdy patrzy si na niego z boku. Ludzkie oko nie dostrzega polaryzacji i dlatego ekran mo e zawiera filtry polaryzacyjne.

Projektory obrazu trjwymiarowego

Kolejnym praktycznym wykorzystaniem zjawiska polaryzacji jest technika projekcji na du ym ekranie dla wielu widzw jednoczenie, stosowana m.in. w kinach IMAX. Kamera IMAX posiada dwa obiektywy i rejestruje rwnoczenie dwa obrazy. Ich osie optyczne s przesunite wzgldem siebie o odlego zbli on do rozstawu ludzkich oczu (lub inn odlego w przypadku efektw specjalnych). Projektor tak e jest podwjny. Rwnoczenie wywietlane s dwa obrazy, ka dy z nich przez swj obiektyw, wyposa ony w filtr polaryzacyjny. Jeden filtr obrcony jest wzgldem drugiego o 90 (tradycyjny ukad paszczyzn polaryzacji "V" zastpiono w systemie IMAX ukadem "L"). Widz zakada specjalne okulary wyposa one w filtry polaryzacyjne. Paszczyzny polaryzacji w okularze lewym i prawym s ustawione analogicznie do filtrw w projektorze, dziki czemu do ka dego oka widza dociera tylko jeden, przeznaczony dla niego obraz. W efekcie jedno oko widzi film wywietlany przez lewy projektor, a drugie przez prawy i do mzgu widza dociera taki sam obraz, jak gdyby osobicie znajdowa si na planie filmowym. Zdolno czowieka do widzenia stereoskopowego powoduje, e pojawia si wra enie gbi. Ekran stanowi jakby okno, przez ktre widoczna jest sfilmowana scena, przy czym pewne obiekty mog "wychodzi" przed ekran, powodujc szczeglnie silne i niecodzienne odczucia.

Filtr polaryzacyjny jest u ywany w kinie IMAX, bo ma ma mas i nie utrudnia ogldania pokazu filmowego.

Defektoskopia
Je eli jaki przezroczysty materia jest anizotropowy, to czsto powoduje zmiany polaryzacji przechodzcego przez niego wiata. Jest tak w przypadku krysztaw, jednak rdem anizotropii mo e by rwnie wystpowanie napr e wewntrz materiau. Zjawisko to mo na wykorzysta w defektoskopii (wczesnym wykrywaniu uszkodze maszyn). Inne zastosowanie to badanie prototypw. Model czci urzdzenia wykonany z przezroczystego materiau i mo e zosta poddany prbom wytrzymaociowym. Odpowiedni ukad optyczny pozwala na obserwacj charakterystycznych pr kw wyznaczajcych linie napr e wewntrz materiau. Technik t wykorzystuje si w elastooptyce.

Mikroskop polaryzacyjny

Zdjcie tekstury ciekego krysztau Para dwch filtrw polaryzacyjnych jest podstaw dziaania tych mikroskopw. Korzystajc z wasnoci wiata spolaryzowanego wytwarzanego przez r ne krysztay mo liwe jest rozr nianie ich rodzajw. Mineralodzy korzystaj z mikroskopw polaryzacyjnych, w ktrych poszczeglne ziarna krysztaw mieni si r nymi kolorami. Obserwacja wielobarwnych tekstur tworzonych w mikroskopie polaryzacyjnym przez cieke krysztay umo liwia szybkie ustalenie ich rodzaju. Niektre roztwory zwizkw chemicznych posiadajcych tzw. aktywno optyczn maj zdolno do zmiany paszczyzny polaryzacji przechodzcego przez nie wiata. Mo na to wykorzysta do oznaczenia st enia zwizku w prbce, a tak e ustalenia ich tzw. czystoci optycznej.

Radioastronomia i radary
Spolaryzowane liniowo wizki fal radiowych wykorzystywane s w technice radarowej. Fale
radiowe odbijaj si w rny sposb w zalenoci od dugoci fali, ksztatu oraz skutecznej powierzchni odbicia obiektu. Jeli dugo fali jest duo mniejsza od wielkoci obiektu, to ten przypadek mona przyrwna z odbiciem wizki wiata padajcej na zwierciado. Natomiast jeli dugo fali jest znacznie wiksza od dugoci obiektu, wtedy w odbiciu decyduj wasnoci falowe promieniowania, z ktrych wynika prawo rozpraszania Rayleigha. Rozpraszanie Rayleigha (od nazwiska Lorda Rayleigha) to rozpraszanie wiata na czsteczkach o rozmiarach mniejszych od dugoci fali rozpraszanego wiata.

Wystpuje przy rozchodzeniu si wiata w przejrzystych ciaach staych i cieczach, ale najbardziej efektownie objawia si w gazach. Rozpraszanie Rayleigha na czsteczkach atmosfery jest przyczyn bkitnego koloru nieba. Rayleigh przyj, zgodnie z zaoeniami fizyki klasycznej, e rozpraszanie nastpuje w wyniku pobudzenia do drga w rozpraszajcym ciele czstki obdarzonej adunkiem elektrycznym, drgajca czstka (zazwyczaj elektron) zachowuje si tak jak dipol (antena dipolowa) wypromieniowujc energi pobudzenia jako fal elektromagnetyczn o tej samej czstotliwoci jaka j pobudzia, zalenie od kierunku wzgldem dipola, najwicej w kierunku prostopadym do dipola, a wcale w kierunku wzdu dipola.Wspczynnik odbicia zaley silnie od wielkoci obiektu oraz od polaryzacji. W przypadku porwnywalnych dugoci fali elektromagnetycznej oraz owietlanego obiektu moe doj do zjawiska rezonansu. Pierwsze radary uyway fal radiowych o duej dugoci (metrowe i dusze) i w konsekwencji otrzymywano nieprecyzyjny sygna odpowiedzi, podczas gdy we wspczesnych urzdzeniach uywa si fale decymetrowe i krtsze, dziki czemu mona wykrywa oraz okrela parametry obiektw o stosunkowo maej powierzchni. Prty czy paski o dugoci rwnej poowie dugoci fali wykonane z przewodzcego prd materiau, takie jak paski metalowej folii rozrzucane przez samolot w celu uniknicia namierzenia przez wizk radarow rakiety, bardzo dobrze odbijaj padajce na nie promieniowanie, rozpraszajc je w kierunku rnym od tego, na jakim znajduje si rdo sygnau. Wielko powierzchni, jak obiekt odbija padajce na niego promieniowanie jest opisywana przez tzw. skuteczn powierzchni odbicia. W radioastronomii obserwacja polaryzacji wiata pozwala

okreli, czy zostao ono rozproszone przed dotarciem do teleskopu.

Zoologia
Niektre zwierzta maj zdolno do postrzegania polaryzacji wiata. Wykorzystuj j do okrelania kierunku w przestrzeni. Paszczyzna liniowej polaryzacji wiata rozproszonego przez atmosfer (niebo) jest prostopada do kierunku, z ktrego wieci Soce. Z tej wasnoci wiata korzystaj niektre owady, m.in. pszczoy. Mzg pszczoy rejestruje odlego oraz azymut wzgldem Soca na trasie jak pokonuje ona wracajc z nektarem do gniazda. W rodku owad rozpoczyna specjalny taniec, ktrym przekazuje te informacje innym pszczoom, dziki czemu mog one atwo odnale bogate rdo po ywienia. Polaryzacja jest postrzegana tak e przez omiornice, kaamarnice oraz mtwy. Zwierzta te wykorzystuj spolaryzowane wiato do komunikacji. Ich ciaa pokrywaj wzory widoczne tylko przez filtry polaryzacyjne. Niektre gowonogi maj te zdolno do dynamicznych zmian tych wzorw. W ten sposb mog przekazywa sobie sygnay godowe lub odstrasza napastnikw. Polaryzacja wiata jest widoczna rwnie dla oczu ptakw. Oprcz nawigacji ptaki u ywaj uzyskane w ten sposb informacje do poszukiwania prdw wznoszcych, pozwalajcych im na szybowanie bez wydatkowania energii.