Druk nr 457

Warszawa, 27 kwietnia 2012 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja

Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niej podpisani posowie wnosz projekt ustawy:

- o zmianie ustawy o paszach.

Do reprezentowania wnioskodawcw w pracach nad projektem ustawy upowaniamy pana posa Artura Dunina.

(-) Leszek Blanik; (-) Borys Budka; (-) Artur Dunin; (-) Zenon Durka; (-) Andrzej Gaaewski; (-) Roman Kaczor; (-) Magorzata Kidawa-Boska; (-) Domicela Kopaczewska; (-) Leszek Korzeniowski; (-) Iwona Kozowska; (-) Marek Krzkaa; (-) Jzef Lassota; (-) Dorota Niedziela; (-) Tomasz Piotr Nowak; (-) Krystyna Polednia; (-) Wojciech Sauga; (-) Waldemar Sugocki; (-) Tomasz Smolarz; (-) Wiesaw Suchowiejko; (-) Boena Szydowska; (-) Marcin wicicki; (-) Piotr Tomaski; (-) Marek Wojtkowski; (-) Jerzy Zitek.

Projekt

USTAWA z dnia 2012 r. o zmianie ustawy o paszach Art. 1. W ustawie z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, z pn. zm.1)) art. 65 otrzymuje brzmienie: Art. 65. Ustawa wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia, z wyjtkiem art. 15 ust. 1 pkt 4 oraz art. 53 ust. 1 pkt 5 w zakresie dotyczcym art. 15 ust.1 pkt 4, ktre wchodz w ycie z dniem 1 stycznia 2017 r.. Art. 2. Ustawa wchodzi w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r.

1)

Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 2008 r. Nr 144, poz. 899, z 2009 r. Nr 18, poz. 97, z 2010 r. Nr 47, poz. 278, Nr 60, poz. 372 i Nr 230, poz. 1511 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622.

UZASADNIENIE Projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach ma na celu zmian przepisu art. 65 w zakresie terminu wejcia w ycie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Przedmiotowy projekt przesuwa do dnia 1 stycznia 2017 r. termin wejcia w ycie ww. zakazu, ktry zgodnie z art. 65 ustawy o paszach ma wej w ycie od dnia 1 stycznia 2013 r. Na ostatnim etapie prac parlamentarnych do ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, z pn. zm.) wprowadzony zosta zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego (art. 15 ust. 1 pkt 4). Zgodnie z art. 65 tej ustawy zakaz ten mia wej w ycie po upywie 2 lat od dnia jej ogoszenia, tj. od dnia 12 sierpnia 2008 r. Ustawa z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 899) zmienia jednak termin wejcia w ycie tego zakazu na dzie 1 stycznia 2013 r. Kwestie pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego reguluj przepisy Unii Europejskiej w zakresie GMO, w szczeglnoci przepisy rozporzdzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 32, str. 432). Rozporzdzenie to bardzo precyzyjnie okrela zasady udzielania zezwole na dopuszczenie do obrotu pasz genetycznie zmodyfikowanych (GM). Zgodnie z tym rozporzdzeniem pasze genetycznie zmodyfikowane, przed wprowadzeniem do obrotu musz zosta poddane szczegowej procedurze, w trakcie ktrej weryfikowane jest ich bezpieczestwo dla zdrowia ludzi, zwierzt oraz dla rodowiska naturalnego. Genetycznie zmodyfikowane pasze mog by wprowadzane do obrotu jedynie wtedy, gdy nie wywieraj szkodliwych skutkw w tym zakresie (art. 16 ust. 1 lit. a rozporzdzenia nr 1829/2003). Na szczeblu Unii Europejskiej opini w sprawie

bezpieczestwa produktw GMO opracowuje Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci (EFSA). Pasze uznane za bezpieczne zostaj wpisane do wsplnotowego rejestru zmodyfikowanej ywnoci i pasz (autoryzacja), prowadzonego przez Komisj Europejsk, oraz dopuszczone do wprowadzenia do obrotu w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Naley podkreli, e inne kraje Unii Europejskiej nie wprowadziy zakazu stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Na obszarze Unii Europejskiej jest prowadzony obrt paszami GM uznanymi za bezpieczne w wietle wsplnotowych uregulowa prawnych i wpisanymi do wsplnotowego rejestru ywnoci i pasz GM. Naley podkreli, e art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach w obecnym brzmieniu jest niezgodny z prawodawstwem Unii Europejskiej regulujcym kwestie organizmw genetycznie zmodyfikowanych. Ponadto, zgodnie z zasad swobodnego przepywu towarw zawart w art. 28 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny art. 23 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk), produkty zatwierdzone zgodnie z procedurami Unii Europejskiej musz by dopuszczone do obrotu we wszystkich pastwach Unii Europejskiej. Realizujc zasad swobodnego przepywu towarw, pastwa czonkowskie zobowizane s zagwarantowa bezpieczestwo produktw znajdujcych si na rynku. Przepisy rozporzdzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiajcego oglne zasady i wymagania prawa ywnociowego, powoujcego Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci oraz ustanawiajcego procedury w zakresie bezpieczestwa ywnoci (Dz. Urz. UE L 31 z 01.02.2002, str. 1, z pn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463, z pn. zm.) umoliwiaj, w przypadku zaistnienia uzasadnionej obawy, e pasze pochodzce z Unii Europejskiej lub przywoone z zakadw pastw trzecich stwarzaj ryzyko dla bezpieczestwa zdrowia ludzi, zwierzt lub rodowiska, zastosowanie procedur zakazujcych przywozu lub wprowadzenia do obrotu albo procedur wycofania z obrotu tej paszy. W celu zapewnienia bezpieczestwa pasz i tym samym eliminacji wszelkich bezporednich lub porednich zagroe dla ycia i zdrowia ludzi i zwierzt, na

podstawie art. 50 rozporzdzenia nr 178/2002 ustanowiony zosta System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej ywnoci i Paszy (RASFF), obejmujcy pastwa czonkowskie, Komisj Europejsk i Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci (EFSA). W ramach ustanowionego systemu RASFF, w kadym pastwie czonkowskim wyznaczony zosta punkt kontaktowy. Jeeli wystpi bezporednie lub porednie niebezpieczestwo zagraajce zdrowiu ludzi lub zwierzt zwizane z paszami, informacja o tym fakcie jest natychmiast przekazywana Komisji Europejskiej w ramach systemu wczesnego ostrzegania. Powiadomieniu towarzyszy szczegowe wyjanienie powodw dziaania podjtego przez waciwe wadze pastwa czonkowskiego, z ktrego powiadomienie zostao wysane. W ramach RASFF wycofywane s z rynku Unii Europejskiej zarwno ywno i pasze zawierajce, skadajce si lub wyprodukowane z nieautoryzowanego w Unii Europejskiej GMO. Ograniczenia w swobodnym przepywie towarw mog dotyczy jedynie sytuacji, w ktrych dochodzi do naraenia zdrowia ludzi, zwierzt i zagroenia dla rodowiska naturalnego i nie mog nosi znamion restrykcji midzy pastwami. Polskie przepisy zakazujce stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego zostay zakwestionowane przez Komisj Europejsk, ktra trzykrotnie skierowaa do Polski pisma w tym: dwa pisma administracyjne oraz uzasadnion opini na podstawie art. 226 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk, dotyczc uchybienia zobowizaniom wynikajcym z rozporzdzenia nr 1829/2003. W zwizku z uwarunkowaniami traktatowymi, jak rwnie z licznymi protestami szeregu podmiotw kierowanymi do Parlamentu i Rzdu, dokonana zostaa nowelizacja ustawy o paszach. Ustaw z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz. U. z 2008 r. Nr 144, poz. 899) dokonano przesunicia terminu wejcia w ycie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego do dnia 1 stycznia 2013 r. Pomimo odoenia w czasie przedmiotowego zakazu, Komisja Europejska w dniu 21 czerwca 2011 r. zoya przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej skarg do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci (ETS) wnoszc o:

- stwierdzenie, e poprzez wprowadzenie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt w Polsce pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego Rzeczpospolita Polska uchybia zobowizaniom, ktre ci na niej na mocy art. 16 ust. 5, 19, 20 i 34 rozporzdzenia nr 1829/2003; - obcienie Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postpowania. Zdaniem Komisji Europejskiej nie ma znaczenia, e wejcie w ycie zakazu zostao w krajowym prawie odroczone, poniewa samo przyjcie przez ustawodawc i opublikowanie spornych przepisw niezgodnych z prawem Unii Europejskiej stanowi uchybienie zobowizaniom cicym na Rzeczypospolitej Polskiej w zwizku z wymienionym rozporzdzeniem. Pastwa czonkowskie nie mog wprowadzi do prawa krajowego zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, o ile nie potwierdzono badaniami szkodliwoci okrelonego organizmu genetycznie zmodyfikowanego na zdrowie ludzi, zwierzt oraz na rodowisko. Zabronione jest stosowanie praktyk wprowadzania ogranicze niepopartych danymi naukowymi. Zdaniem Komisji Europejskiej, Polska nie uszanowaa procedur przewidzianych w rozporzdzeniu nr 1829/2003 w odniesieniu do wydawania zezwole na pasz GM, jak rwnie w zakresie podejmowania rodkw zabezpieczajcych. Polska nie jest uprawniona do wprowadzania w sposb jednostronny i niezaleny od procedur przewidzianych w rozporzdzeniu nr 1829/2003 zakazu wprowadzania do obrotu paszy GM. Zakaz, ktrego dat wejcia w ycie ustalono na dzie 1 stycznia 2013 r., tworzy sytuacj niepewnoci prawnej, a Polska uchybia swoim obowizkom wynikajcym z prawa Unii Europejskiej. Przesunicie terminu wejcia w ycie zakazu o kolejne lata, tj. do dnia 1 stycznia 2017 r. pozwoli na wnikliw analiz wynikw bada prowadzonych przez polskie instytuty badawcze nad bezpieczestwem stosowania takich pasz. W zwizku z czsto wysuwanymi argumentami dotyczcymi ujemnego wpywu rolin i pasz GM, polskie badania naukowe dotyczce wpywu organizmw genetycznie zmodyfikowanych na zdrowie ludzi i zwierzt oraz na rodowisko naturalne zostay rozpoczte w 2008 r. Na podstawie uchway Rady Ministrw nr 306/2007 z dnia 20

grudnia 2007 r. wprowadzono aneks do programu wieloletniego Biologiczne, rodowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzcej. W zwizku z powyszym w Instytucie Zootechniki PIB w Krakowie, przy wspudziale Pastwowego Instytutu Weterynaryjnego PIB w Puawach, przeprowadzone zostay badania naukowe dotyczce zadania 3.4 programu wieloletniego pt. Wpyw pasz GMO na produkcyjno i zdrowotno zwierzt, transfer transgenicznego DNA w przewodzie pokarmowym oraz jego retencj w tkankach i produktach ywnociowych pochodzenia zwierzcego. Powysze badania byy prowadzone na krowach mlecznych, cieltach, lochach, prositach i tucznikach, kurach nioskach i kurcztach rzenych. Do bada uyto dwch podstawowych pasz zmodyfikowanych genetycznie, istotnych dla krajowego bilansu paszowego, tj.: rut sojow odmiany odpornej na herbicyd zawierajcy glifosat oraz ziarno kukurydzy mieszaca MON 810 odpornej na larwy szkodnika omacnicy prosowianki. W wyniku przeprowadzonych bada stwierdzono, i skad chemiczny ziarna kukurydzy MON 810 i jej konwencjonalnej linii rodzicielskiej wskazuje na ich rwnowarto pokarmow w ywieniu zwierzt gospodarskich. Wyniki uzyskane w dowiadczeniu na kurcztach rzenych wskazuj, e stosowanie poekstrakcyjnej ruty sojowej produkowanej z rolin GM i ziarna kukurydzy GM nie maj negatywnego wpywu na produkcyjno kurczt rzenych. W wykonanym dowiadczeniu we wszystkich grupach ywieniowych uzyskano bardzo dobre rezultaty wzrostowe, co wiadczy o wysokiej wartoci pokarmowej stosowanych mieszanek, w tym rwnie zawierajcych materiay paszowe genetycznie modyfikowane. Brak DNA specyficznego dla badanych rolin transgenicznych w treci dalszych odcinkw przewodu pokarmowego (poczwszy od dwunastnicy) i w kale wiadczy o wysokiej efektywnoci jego trawienia u drobiu. Nie stwierdzono obecnoci transgenicznego DNA w narzdach wewntrznych, krwi oraz tkance miniowej, a to wskazuje na brak transferu wykrywalnych fragmentw transgenw z przewodu pokarmowego do organizmu ptakw. Powysze praktycznie wyklucza moliwo transportu czynnych fragmentw transgenicznego DNA przez barier jelitow do organizmu, ich przechodzenie w formie niestrawionej przez jelita do organizmu, jak rwnie przechodzenie w formie niestrawionej przez jelita i wydalanie wraz z kaem do rodowiska. W przypadku kur niosek, przeprowadzona statystyczna

analiza dotychczasowych wynikw nie wykazaa adnego wpywu badanych surowcw paszowych GM na wydajno nien, pobranie i wykorzystanie paszy oraz jako jaj. Analiza jaj nie wykazaa obecnoci sekwencji DNA charakterystycznych dla kukurydzy i soi GM. Na podstawie uzyskanych wynikw na krowach z przetokami do wacza stwierdzono, e rozkad biaka i suchej masy w waczu w komponentach konwencjonalnych i GM przebiega podobnie. W dotychczas przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono negatywnego wpywu skarmiania ruty sojowej genetycznie modyfikowanej na jako i bezpieczestwo produktw zwierzcych, zdrowie ludzi i zwierzt oraz na rodowisko. W obawie o ryzyko wystpienia negatywnych skutkw stosowania pasz GMO, a jednoczenie dbajc o konkurencyjno polskich producentw rolnych przesunicie terminu wejcia w ycie zakazu do 2017 r. pozwoli na rzeteln analiz sektora oraz wynikw bada przeprowadzonych przez polskie instytuty naukowe, jednoczenie dajc moliwo przeprowadzenia dodatkowych bada laboratoryjnych wykluczajcych bd potwierdzajcych negatywny wpyw pasz GMO. Naley podkreli, e zawarto biaka w dawce pokarmowej ma istotny wpyw na tempo wzrostu zwierzt, ich wydajno i dugo okresu tuczu, co w zasadniczy sposb rzutuje na efektywno produkcji zwierzcej i opacalno hodowli. Zablokowanie moliwoci importu ruty sojowej genetycznie zmodyfikowanej stanowi bdzie istotny problem, poniewa w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, wystpuje powany niedobr biaka paszowego, na ktry naoy si rwnie zakaz stosowania w ywieniu zwierzt mczek pochodzenia zwierzcego. Do 2000 r. bardzo istotnym rdem biaka paszowego byy mczki zwierzce powszechnie stosowane w produkcji pasz przemysowych. W 2000 r. ich udzia stanowi okoo 26% ogu surowcw wysokobiakowych wykorzystywanych przez krajowy przemys paszowy. Zakaz stosowania tych mczek w krajowym przemyle paszowym spowodowa powstanie znaczcych niedoborw biaka, ktre musiay by zastpione wysokobiakowymi surowcami pochodzenia rolinnego. Zasadnicz rol w pokryciu tych niedoborw speniaj importowane ruty rolin oleistych, w tym gwnie poekstrakcyjna ruta sojowa. aden z krajw Unii Europejskiej nie jest samowystarczalny

w zakresie pokrycia zapotrzebowania na biako paszowe. ruta sojowa importowana do Polski gwnie z Argentyny, Brazylii i USA jest w wikszoci modyfikowana genetycznie. Polska nie ma moliwoci zastpienia soi genetycznie zmodyfikowanej w ywieniu zwierzt poniewa gwni wiatowi producenci i eksporterzy soi, uprawiajcy ponad 90% jej wiatowej produkcji, przeszli prawie cakowicie na upraw soi GM. W przypadku wejcia w ycie ustawowego zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego z pewnoci wystpi trudnoci z zakupem surowca wolnego od GMO w iloci speniajcej nasze zapotrzebowanie. W chwili obecnej ruta sojowa modyfikowana genetycznie pokrywa w Polsce ponad 80% zapotrzebowania na biako paszowe, a jej import w roku gospodarczym 2009/2010 wynis 1,9 mln ton. Import tego surowca do caej Unii Europejskiej wynis w tym samym okresie ca 35 mln t. Biako soi charakteryzuje si dobrym skadem aminokwasowym, a jego strawno jest wiksza ni w przypadku innych pasz. Moliwoci zastpienia pasz genetycznie zmodyfikowanych krajowymi komponentami wysokobiakowymi s ograniczone zarwno czynnikami uprawowymi, jak i ywieniowymi. Naley stwierdzi, e nie jest moliwe zastpienie w peni ruty sojowej w ywieniu zwierzt innymi surowcami wysokobiakowymi, tj. innymi rolinami strczkowymi lub rut rzepakow. W 2010 r. krajowa produkcja rolin strczkowych uksztatowaa si na poziomie 212 tys. ton (wedug danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej). Obecnie polscy producenci pasz i hodowcy zwierzt nie maj wic realnych moliwoci zastpienia ruty sojowej innymi substytutami pochodzenia krajowego, nie modyfikowanymi genetycznie. Od 2010 r. w Polsce realizowane jest wsparcie specjalne dla rolnikw uprawiajcych roliny strczkowe i motylkowate drobnonasienne w plonie gwnym. Od 2012 r. przewidziano zwikszenie puli rodkw przeznaczonych na to wsparcie z 10,8 mln. euro do 30 mln. euro rocznie. Notyfikowano rwnie Komisji Europejskiej przeduenie realizacji tego dziaania do 2013 r. Zakadajc, e programem tym objtych zostanie ok. 300 tys. ha upraw, stawka patnoci dla tego dziaania zostanie zwikszona do ok. 100 euro/ha.

Kolejnym dziaaniem podjtym w celu stworzenia warunkw do zmniejszenia importu biaka paszowego jest program wieloletni Ulepszanie krajowych rde biaka rolinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach, ktry zosta opracowany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi i ustanowiony uchwa Rady Ministrw nr 149/2011 z dnia 9 sierpnia 2011 r. Wykonawcy programu zakadaj, e w wyniku jego realizacji nastpi zwikszenie powierzchni upraw rolin strczkowych ze 180 000 ha do co najmniej 300 000 ha. Jednoczenie zakada si, e wzrost plonowania rolin strczkowych wyniesie okoo 0,2 t/ha. Gwnym celem programu wieloletniego jest zmniejszenie importu biaka paszowego, tj. poekstrakcyjnej ruty sojowej o ok. 50%. Powszechnie uznanymi czynnikami ograniczajcymi zainteresowanie rolnikw upraw rolin strczkowych jest przede wszystkim dua zawodno plonowania. Ich uprawa przynosi inne wymierne korzyci w latach nastpnych, gdy doskonale wzbogaca gleb w mas organiczn i skadniki pokarmowe, zwaszcza przez wizanie azotu z powietrza. Roliny strczkowe pozostawiaj dobre stanowiska dla wielu gatunkw rolin, ktre reguluj zwyk plonu, dostarczaj wysokobiakowej paszy, biaka zawieraj 2-4 razy wicej ni zboa. Wejcie w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r. zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, spowoduje nastpujce negatywne skutki: 1) obcienie budetu pastwa karami pieninymi wynikajcymi z postpowania przed ETS w zwizku z dziaaniami podjtymi przez Komisj Europejsk - sprawa C313/11; w przypadku utrzymania istniejcego zakazu naley zakada, e ETS najprawdopodobniej wyda wyrok nakazujcy jego zniesienie, a niewykonanie tego wyroku bdzie grozi wysokimi karami pieninymi; 2) wystpienie trudnoci zwizanych z zakupem materiaw paszowych tzw. tradycyjnych w iloci pokrywajcej zapotrzebowanie krajowych producentw, gdy moliwoci zastpienia pasz genetycznie zmodyfikowanych krajowymi komponentami wysokobiakowymi s ograniczone czynnikami uprawowymi jak i ywieniowymi dlatego te nie jest moliwe cakowite zastpienie ruty sojowej w ywieniu zwierzt innymi surowcami wysokobiakowymi;

3) drastyczny deficyt biaka paszowego w kraju; 4) zakcenie cigoci zaopatrzenia surowcowego przemysu paszowego i produkcji pasz przemysowych; 5) osabienie pozycji krajowych producentw zwierzt na rynku Unii Europejskiej na skutek koniecznoci stosowania droszych pasz konwencjonalnych, przy jednoczesnym utrzymaniu importu produktw pochodzenia zwierzcego (miso, mleko, jaja) wytworzonych od zwierzt karmionych paszami GMO. Natomiast odroczenie terminu wejcia w ycie zakazu o kolejne 4 lata, tj. do dnia 1 stycznia 2017 r., umoliwi: 1) analiz wynikw bada prowadzonych w latach 2008-2011 przez polskie instytuty naukowo-badawcze ze szczeglnym uwzgldnieniem nawet mao istotnych statystycznie rnic pomidzy paszami GMO, a ich konwencjonalnymi odpowiednikami; 2) przeprowadzenie dodatkowych testw laboratoryjnych niezbdnych w celu wyjanienia etiologii zmian w tkankach i narzdach badanych zwierzt oraz wykluczenie skarmiania paszami GMO jako przyczyn ich powstania; 3) ocen wynikw przeprowadzonych bada przez inne niezalene jednostki naukowe; 4) oszacowanie moliwoci substytucji pasz GMO komponentami krajowymi; 5) zastpienie w ywieniu zwierzt genetycznie modyfikowanych komponentw biakowych mczkami zwierzcymi, ktrych przywrcenie do stosowania jako komponenty paszowe jest w trakcie procedowania na szczeblu unijnym; Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi na spotkaniu ministrw rolnictwa pastw czonkowskich Unii Europejskiej, ktre odbyo si w lutym 2011 r., wnioskowa o przyspieszenie prac merytorycznych i legislacyjnych dotyczcych zniesienia zakazu i moliwoci krzyowego wykorzystania przetworzonych biaek zwierzcych w ywieniu drobiu i wi; zniesienie zakazu i moliwo krzyowego skarmiania korzystnie wpynie na opacalno produkcji zwierzcej, jednoczenie uniezaleniajc polskich hodowcw od drogich, importowanych pasz genetycznie modyfikowanych. Celem projektowanej ustawy jest utrzymanie konkurencyjnoci sektora paszowego w Polsce w stosunku do podmiotw dziaajcych na rynku wsplnotowym.

10

Projektowana ustawa nie bdzie miaa wpywu na sektor finansw publicznych, w tym budet pastwa i budety jednostek samorzdu terytorialnego. Proponuje si, aby projektowana ustawa wesza w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r., a wic z dniem, w ktrym wedug obowizujcych przepisw ma wej w ycie zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Aby bowiem odroczy termin wejcia w ycie tego zakazu zmiana art. 65, w ktrym ten termin zosta ustanowiony, powinna wej w ycie najpniej w tym dniu. Projekt nie by poddany konsultacjom, o ktrych mowa w art. 34 Regulaminu Sejmu. Jednake temat pasz GMO i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego by przedmiotem konferencji i debaty, ktre ukazay dwa rne stanowiska. Pierwsza opcja przeciwna GMO reprezentowana przez ekologw i rodowiska prezentujce ide Polska wolna od GMO w uprawie i produkcji pasz. Natomiast przeciwne stanowisko prezentowane przez producentw pasz, hodowcw zwierzt i przetwrcw produktw pochodzenia zwierzcego polega na zniesieniu zakazu stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Powysze podyktowane jest deficytem biaka paszowego w Polsce w iloci ca 1 mln ton. adne z pastw czonkowskich UE nie wprowadzio zakazu stosowania GMO w ywieniu zwierzt. W zwizku z powyszym wejcie w ycie takiego zakazu w Polsce spowoduje napyw do naszego kraju produktw pochodzenia zwierzcego pochodzcych od zwierzt karmionych paszami GM. W tym miejscu naley podkreli, e nie jest moliwe stwierdzenie powyszego faktu tj. stosowania GMO w ywieniu zwierzt na podstawie bada misa, mleka i jaj.

11

Warszawa, 11 maja 2012 r. BAS-WAPEiM-1111/12 Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Opinia prawna w sprawie zgodnoci z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o paszach (przedstawiciel wnioskodawcw: pose Artur Dunin)
Na podstawie art. 34 ust. 9 uchway Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 roku Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32) sporzdza si nastpujc opini:

1. Przedmiot projektu ustawy Projekt ustawy przewiduje zmian art. 65 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, ze zmianami). Zmiana zakada przesunicie terminu wejcia w ycie (z dnia 1 stycznia 2013 r. na dzie 1 stycznia 2017 r.): - zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, - przepisu karnego, przewidujcego kar grzywny za naruszenie tego zakazu. Proponowana ustawa ma wej w ycie 1 stycznia 2013 r. 2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objtej projektem Biorc po uwag tre projektu ustawy naley wskaza rozporzdzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003 r., str. 1, ze zmianami; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 13, t. 32, str. 432). Rozporzdzenie ustanawia unijne procedury zatwierdzania i nadzoru oraz etykietowania genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy. Przewiduje m.in. wydawanie zezwole na wprowadzenie do obrotu, uywanie lub przetwarzanie paszy genetycznie zmodyfikowanej (artykuy 15 19 rozporzdzenia). Zezwolenie wydane zgodnie z rozporzdzeniem obowizuje w caej Unii przez 10 lat i jest odnawiane zgodnie z jego przepisami.

3. Analiza przepisw projektu pod ktem ustalonego stanu prawa Unii Europejskiej Proponowana zmiana art. 65 ustawy o paszach zakada przesunicie terminu wejcia w ycie przepisw art. 15 ust. 1 pkt 4 oraz art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy o paszach w zakresie dotyczcym art. 15 ust. 1 pkt 4 tej ustawy. Zgodnie z projektem przepisy te weszyby w ycie 1 stycznia 2017 r. (zamiast jak jest wedug obowizujcego stanu prawnego 1 stycznia 2013 r.). Przepis art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy ustanawia zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Przepis art. 53 ust. 1 pkt 5 przewiduje kar grzywny za wytworzenie, wprowadzenie do obrotu, stosowanie w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Zgodnie z rozporzdzeniem (WE) nr 1829/2003 organizmy genetycznie zmodyfikowane przeznaczone do uytku paszowego, pasze zawierajce lub skadajce si z organizmw genetycznie zmodyfikowanych oraz pasze wyprodukowane z takich organizmw mog by wprowadzane do obrotu, uywane lub przetwarzane na podstawie zezwolenia unijnego (zob. w szczeglnoci art. 16 ust. 5, art. 19 ust. 5 oraz art. 20 rozporzdzenia). Pastwo czonkowskie nie moe zakaza podmiotowi posiadajcemu takie zezwolenie wprowadzania do obrotu czy stosowania w ywieniu zwierzt paszy genetycznie zmodyfikowanej albo organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Wobec tego zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, okrelony w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach, naley oceni jako sprzeczny z rozporzdzeniem. Proponowane w projekcie opnienie terminu wejcia w ycie zakazu nie uchyla sprzecznoci przepisu art. 15 ust. 1 pkt 4 z prawem UE. Podmioty funkcjonujce na rynku, posiadajce lub starajce si o zezwolenie zgodnie z rozporzdzeniem1, nie mog by ograniczane regulacjami prawa krajowego modyfikujcymi tre lub termin obowizywania uprawnie wynikajcych z takiego zezwolenia. Wskazane wyej zastrzeenia odnoszce si do zakazu (i terminu jego wejcia w ycie), zawartego w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy, dotycz take przepisu karnego, przewidujcego kar grzywny za naruszenie tego zakazu (art. 53 ust. 1 pkt 5 w zwizku z art. 15 pkt 4 ustawy). Naley zwrci uwag, e zmiana art. 65 ustawy o paszach o treci analogicznej do zmiany zaproponowanej w opiniowanym projekcie bya przedmiotem prac legislacyjnych Sejmu VI kadencji. Zmiana przewidywaa wwczas przesunicie terminu wejcia w ycie zakazu okrelonego w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach z dnia 12 sierpnia 2008 r. na dzie 1 stycznia 2012
1

Zezwolenie jest wydawane na 10 lat, z moliwoci jego odnowienia (art. 19 ust. 5 rozporzdzenia). 2

r. (zob. rzdowy projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach; druk nr 581).2 W opinii Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej o zgodnoci rzdowego projektu z prawem UE stwierdzono wwczas, e wyduenie vacatio legis nie usuwa niezgodnoci i nie zapobiegnie kontynuowaniu postpowania przeciwko Polsce przed Trybunaem Sprawiedliwoci Wsplnot Europejskich. Przesank wszczcia postpowania w trybie art. 226 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk (obecnie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) jest naruszenie zobowizania traktatowego i moliwo przypisania tego naruszenia pastwu. Nie ma przy tym znaczenia, e skutek naruszenia jeszcze nie nastpi i zaktualizuje si po upywie vacatio legis.3 Zgodno ustawy o paszach z prawem UE mona zapewni jedynie poprzez cakowite uchylenie zakazu przewidzianego w art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy.4 Przytoczon wyej opini Sekretarza KIE naley uzna za zasadn, a zawart w niej argumentacj za aktualn rwnie w odniesieniu do projektu objtego niniejsz opini. Pomimo stanowiska RM, zakaz nie zosta uchylony. Wskutek niezastosowania si Polski do opinii Komisji Europejskiej, 21 czerwca 2011 r. Komisja wniosa skarg przeciw Rzeczypospolitej Polskiej do Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Komisja da w niej stwierdzenia, e poprzez wprowadzenie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt w Polsce pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego Rzeczpospolita Polska uchybia zobowizaniom, ktre ci na niej na mocy art. 16 ust. 5, 19, 20 i 34 rozporzdzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy.5 Skarga zostaa wniesiona mimo przeduenia do dnia 1 stycznia 2013 r. vacatio legis przepisu zawierajcego zakaz sprzeczny z rozporzdzeniem (WE) nr 1829/2003. Opiniowany projekt nie przewiduje uchylenia kwestionowanego zakazu, a jedynie opnienie terminu jego wejcia w ycie. Proponowana regulacja nie zmienia istoty naruszenia prawa UE nie eliminuje postanowienia sprzecznego z rozrzdzeniem unijnym. Projekt jest sprzeczny z prawem UE. 4. Konkluzja Projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach przewiduje utrzymanie w prawie polskim zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw
W trakcie prac legislacyjnych termin ten przesunito jeszcze o rok i w ustawie przyjto ostatecznie termin 1 stycznia 2013 r. (ustawa z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach, Dz. U. Nr 144, poz. 899). 3 Zob. wyrok Trybunau z dnia 21 wrzenia 1999 r. w sprawie C-392/96 Komisja p. Irlandii (Zb. 1999 s. I-5901). 4 Przepis art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach by przedmiotem zarzutw formalnych i nastpnie uzasadnionej opinii Komisji Europejskiej (naruszenie nr 2006/2455). W odpowiedzi na uzasadnion opini polski rzd 21 stycznia 2008 r. zoy zobowizanie do uchylenia zakazu w terminie do dnia 12 sierpnia 2008 r. 5 Sprawa C-313/11 (Dz. Urz. UE C 525 z 27.8.2011 r., str. 23). 3
2

genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, zmieniajc jedynie termin jego wejcia w ycie. Zakaz narusza rozporzdzenie (WE) nr 1829/2003. Projekt jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej. Uzasadnienie doczone do projektu ustawy nie zawiera owiadczenia w sprawie zgodnoci projektu z prawem UE, wymaganego art. 34 ust. 2 pkt 7 regulaminu Sejmu. Zgodnie z art. 34 ust. 7 regulaminu Sejmu Marszaek Sejmu moe zwrci wnioskodawcy projekt ustawy, jeeli uzasadnienie doczone do projektu nie odpowiada wymogom okrelonym w art. 34 ust. 2. Szef Kancelarii Sejmu Lech Czapla

Warszawa, 11 maja 2012 r. BAS-WAPEiM-1112/12

Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna w sprawie stwierdzenia w trybie art. 95a ust. 3 regulaminu Sejmu czy poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach (przedstawiciel wnioskodawcw: pose Artur Dunin) jest projektem ustawy wykonujcej prawo Unii Europejskiej Projekt ustawy przewiduje zmian art. 65 ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, ze zmianami). Zmiana zakada przesunicie terminu wejcia w ycie (z dnia 1 stycznia 2013 r. na dzie 1 stycznia 2017 r.): - zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, - przepisu karnego, przewidujcego kar grzywny za naruszenie tego zakazu. Projekt ustawy przewiduje utrzymanie w prawie polskim zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, zmieniajc jedynie termin jego wejcia w ycie. Zakaz narusza rozporzdzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003 r., str. 1, ze zmianami; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 13, t. 32, str. 432). Projekt jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach nie jest projektem ustawy wykonujcej prawo Unii Europejskiej. Szef Kancelarii Sejmu Lech Czapla

Poscna Scjm itcj Rzcczypospol P olskicj

ca dnia Warszawa, 6 czenru ?TIf r,

Pani Ewa Kopacz MarszaekSejmu Rzecrypospol itej Polskiej

..*:,)],,.,.1clrYa4 \

,,G/ L . ? 7 , , u L

lJ ar'szc.

Lo-Q

na W odpowiedzi pismoz dnia 2 maja zal2 r.| znak GMS.WP-03.t?|tz z do pzedstawiam stosownie Wymo9u alt. 34 ust ?. pK 7 uzupenione w zaczeniu Sejmu z PolskieJ dnia 30 |lpca1992 r. Regu|amin UchwaSejmuR'zecaypospolitej ustawy o do (J.t. Rzeclpospo|itej M.P.z fOIf r. poz.3f) uzasadnienie ustawy zmianie 2012 z o paszachdnia27 kwietnia r.
p, o7J3 z. /?U| J *

iki: zaaczn o ustawy paszach. - uZaSadnienieuStawy zmianie o dO

UZASADNIENIE Projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach ma na celu zmian przepisu art. 65 w zakresie terminu wejcia w ycie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Przedmiotowy projekt przesuwa do dnia 1 stycznia 2017 r. termin wejcia w ycie ww. zakazu, ktry zgodnie z art. 65 ustawy o paszach ma wej w ycie od dnia 1 stycznia 2013 r. Na ostatnim etapie prac parlamentarnych do ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 1045, z pn. zm.) wprowadzony zosta zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego (art. 15 ust. 1 pkt 4). Zgodnie z art. 65 tej ustawy zakaz ten mia wej w ycie po upywie 2 lat od dnia jej ogoszenia, tj. od dnia 12 sierpnia 2008 r. Ustawa z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz. U. Nr 144, poz. 899) zmienia jednak termin wejcia w ycie tego zakazu na dzie 1 stycznia 2013 r. Kwestie pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego reguluj przepisy Unii Europejskiej w zakresie GMO, w szczeglnoci przepisy rozporzdzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ywnoci i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 32, str. 432). Rozporzdzenie to bardzo precyzyjnie okrela zasady udzielania zezwole na dopuszczenie do obrotu pasz genetycznie zmodyfikowanych (GM). Zgodnie z tym rozporzdzeniem pasze genetycznie zmodyfikowane, przed wprowadzeniem do obrotu musz zosta poddane szczegowej procedurze, w trakcie ktrej weryfikowane jest ich bezpieczestwo dla zdrowia ludzi, zwierzt oraz dla rodowiska naturalnego. Genetycznie zmodyfikowane pasze mog by wprowadzane do obrotu jedynie wtedy,

gdy nie wywieraj szkodliwych skutkw w tym zakresie (art. 16 ust. 1 lit. a rozporzdzenia nr 1829/2003). Na szczeblu Unii Europejskiej opini w sprawie bezpieczestwa produktw GMO opracowuje Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci (EFSA). Pasze uznane za bezpieczne zostaj wpisane do wsplnotowego rejestru zmodyfikowanej ywnoci i pasz (autoryzacja), prowadzonego przez Komisj Europejsk, oraz dopuszczone do wprowadzenia do obrotu w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Naley podkreli, e inne kraje Unii Europejskiej nie wprowadziy zakazu stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Na obszarze Unii Europejskiej jest prowadzony obrt paszami GM uznanymi za bezpieczne w wietle wsplnotowych uregulowa prawnych i wpisanymi do wsplnotowego rejestru ywnoci i pasz GM. Naley podkreli, e art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach w obecnym brzmieniu jest niezgodny z prawodawstwem Unii Europejskiej regulujcym kwestie organizmw genetycznie zmodyfikowanych. Ponadto, zgodnie z zasad swobodnego przepywu towarw zawart w art. 28 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny art. 23 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk), produkty zatwierdzone zgodnie z procedurami Unii Europejskiej musz by dopuszczone do obrotu we wszystkich pastwach Unii Europejskiej. Realizujc zasad swobodnego przepywu towarw, pastwa czonkowskie zobowizane s zagwarantowa bezpieczestwo produktw znajdujcych si na rynku. Przepisy rozporzdzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiajcego oglne zasady i wymagania prawa ywnociowego, powoujcego Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci oraz ustanawiajcego procedury w zakresie bezpieczestwa ywnoci (Dz. Urz. UE L 31 z 01.02.2002, str. 1, z pn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463, z pn. zm.) umoliwiaj, w przypadku zaistnienia uzasadnionej obawy, e pasze pochodzce z Unii Europejskiej lub przywoone z zakadw pastw trzecich stwarzaj ryzyko dla bezpieczestwa zdrowia ludzi, zwierzt lub rodowiska, zastosowanie procedur zakazujcych przywozu lub wprowadzenia do obrotu albo procedur wycofania z obrotu tej paszy.

W celu zapewnienia bezpieczestwa pasz i tym samym eliminacji wszelkich bezporednich lub porednich zagroe dla ycia i zdrowia ludzi i zwierzt, na podstawie art. 50 rozporzdzenia nr 178/2002 ustanowiony zosta System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej ywnoci i Paszy (RASFF), obejmujcy pastwa czonkowskie, Komisj Europejsk i Europejski Urzd ds. Bezpieczestwa ywnoci (EFSA). W ramach ustanowionego systemu RASFF, w kadym pastwie czonkowskim wyznaczony zosta punkt kontaktowy. Jeeli wystpi bezporednie lub porednie niebezpieczestwo zagraajce zdrowiu ludzi lub zwierzt zwizane z paszami, informacja o tym fakcie jest natychmiast przekazywana Komisji Europejskiej w ramach systemu wczesnego ostrzegania. Powiadomieniu towarzyszy szczegowe wyjanienie powodw dziaania podjtego przez waciwe wadze pastwa czonkowskiego, z ktrego powiadomienie zostao wysane. W ramach RASFF wycofywane s z rynku Unii Europejskiej zarwno ywno i pasze zawierajce, skadajce si lub wyprodukowane z nieautoryzowanego w Unii Europejskiej GMO. Ograniczenia w swobodnym przepywie towarw mog dotyczy jedynie sytuacji, w ktrych dochodzi do naraenia zdrowia ludzi, zwierzt i zagroenia dla rodowiska naturalnego i nie mog nosi znamion restrykcji midzy pastwami. Polskie przepisy zakazujce stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego zostay zakwestionowane przez Komisj Europejsk, ktra trzykrotnie skierowaa do Polski pisma w tym: dwa pisma administracyjne oraz uzasadnion opini na podstawie art. 226 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk, dotyczc uchybienia zobowizaniom wynikajcym z rozporzdzenia nr 1829/2003. W zwizku z uwarunkowaniami traktatowymi, jak rwnie z licznymi protestami szeregu podmiotw kierowanymi do Parlamentu i Rzdu, dokonana zostaa nowelizacja ustawy o paszach. Ustaw z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz. U. z 2008 r. Nr 144, poz. 899) dokonano przesunicia terminu wejcia w ycie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego do dnia 1 stycznia 2013 r.

Pomimo odoenia w czasie przedmiotowego zakazu, Komisja Europejska w dniu 21 czerwca 2011 r. zoya przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej skarg do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci (ETS) wnoszc o: - stwierdzenie, e poprzez wprowadzenie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt w Polsce pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego Rzeczpospolita Polska uchybia zobowizaniom, ktre ci na niej na mocy art. 16 ust. 5, 19, 20 i 34 rozporzdzenia nr 1829/2003; - obcienie Rzeczypospolitej Polskiej kosztami postpowania. Zdaniem Komisji Europejskiej nie ma znaczenia, e wejcie w ycie zakazu zostao w krajowym prawie odroczone, poniewa samo przyjcie przez ustawodawc i opublikowanie spornych przepisw niezgodnych z prawem Unii Europejskiej stanowi uchybienie zobowizaniom cicym na Rzeczypospolitej Polskiej w zwizku z wymienionym rozporzdzeniem. Pastwa czonkowskie nie mog wprowadzi do prawa krajowego zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, o ile nie potwierdzono badaniami szkodliwoci okrelonego organizmu genetycznie zmodyfikowanego na zdrowie ludzi, zwierzt oraz na rodowisko. Zabronione jest stosowanie praktyk wprowadzania ogranicze niepopartych danymi naukowymi. Zdaniem Komisji Europejskiej, Polska nie uszanowaa procedur przewidzianych w rozporzdzeniu nr 1829/2003 w odniesieniu do wydawania zezwole na pasz GM, jak rwnie w zakresie podejmowania rodkw zabezpieczajcych. Polska nie jest uprawniona do wprowadzania w sposb jednostronny i niezaleny od procedur przewidzianych w rozporzdzeniu nr 1829/2003 zakazu wprowadzania do obrotu paszy GM. Zakaz, ktrego dat wejcia w ycie ustalono na dzie 1 stycznia 2013 r., tworzy sytuacj niepewnoci prawnej, a Polska uchybia swoim obowizkom wynikajcym z prawa Unii Europejskiej. Przesunicie terminu wejcia w ycie zakazu o kolejne lata, tj. do dnia 1 stycznia 2017 r. pozwoli na wnikliw analiz wynikw bada prowadzonych przez polskie instytuty badawcze nad bezpieczestwem stosowania takich pasz.

W zwizku z czsto wysuwanymi argumentami dotyczcymi ujemnego wpywu rolin i pasz GM, polskie badania naukowe dotyczce wpywu organizmw genetycznie zmodyfikowanych na zdrowie ludzi i zwierzt oraz na rodowisko naturalne zostay rozpoczte w 2008 r. Na podstawie uchway Rady Ministrw nr 306/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. wprowadzono aneks do programu wieloletniego Biologiczne, rodowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzcej. W zwizku z powyszym w Instytucie Zootechniki PIB w Krakowie, przy wspudziale Pastwowego Instytutu Weterynaryjnego PIB w Puawach, przeprowadzone zostay badania naukowe dotyczce zadania 3.4 programu wieloletniego pt. Wpyw pasz GMO na produkcyjno i zdrowotno zwierzt, transfer transgenicznego DNA w przewodzie pokarmowym oraz jego retencj w tkankach i produktach ywnociowych pochodzenia zwierzcego. Powysze badania byy prowadzone na krowach mlecznych, cieltach, lochach, prositach i tucznikach, kurach nioskach i kurcztach rzenych. Do bada uyto dwch podstawowych pasz zmodyfikowanych genetycznie, istotnych dla krajowego bilansu paszowego, tj.: rut sojow odmiany odpornej na herbicyd zawierajcy glifosat oraz ziarno kukurydzy mieszaca MON 810 odpornej na larwy szkodnika omacnicy prosowianki. W wyniku przeprowadzonych bada stwierdzono, i skad chemiczny ziarna kukurydzy MON 810 i jej konwencjonalnej linii rodzicielskiej wskazuje na ich rwnowarto pokarmow w ywieniu zwierzt gospodarskich. Wyniki uzyskane w dowiadczeniu na kurcztach rzenych wskazuj, e stosowanie poekstrakcyjnej ruty sojowej produkowanej z rolin GM i ziarna kukurydzy GM nie maj negatywnego wpywu na produkcyjno kurczt rzenych. W wykonanym dowiadczeniu we wszystkich grupach ywieniowych uzyskano bardzo dobre rezultaty wzrostowe, co wiadczy o wysokiej wartoci pokarmowej stosowanych mieszanek, w tym rwnie zawierajcych materiay paszowe genetycznie modyfikowane. Brak DNA specyficznego dla badanych rolin transgenicznych w treci dalszych odcinkw przewodu pokarmowego (poczwszy od dwunastnicy) i w kale wiadczy o wysokiej efektywnoci jego trawienia u drobiu. Nie stwierdzono obecnoci transgenicznego DNA w narzdach wewntrznych, krwi oraz tkance miniowej, a to wskazuje na brak transferu wykrywalnych fragmentw transgenw z przewodu pokarmowego do organizmu ptakw. Powysze praktycznie

wyklucza moliwo transportu czynnych fragmentw transgenicznego DNA przez barier jelitow do organizmu, ich przechodzenie w formie niestrawionej przez jelita do organizmu, jak rwnie przechodzenie w formie niestrawionej przez jelita i wydalanie wraz z kaem do rodowiska. W przypadku kur niosek, przeprowadzona statystyczna analiza dotychczasowych wynikw nie wykazaa adnego wpywu badanych surowcw paszowych GM na wydajno nien, pobranie i wykorzystanie paszy oraz jako jaj. Analiza jaj nie wykazaa obecnoci sekwencji DNA charakterystycznych dla kukurydzy i soi GM. Na podstawie uzyskanych wynikw na krowach z przetokami do wacza stwierdzono, e rozkad biaka i suchej masy w waczu w komponentach konwencjonalnych i GM przebiega podobnie. W dotychczas przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono negatywnego wpywu skarmiania ruty sojowej genetycznie modyfikowanej na jako i bezpieczestwo produktw zwierzcych, zdrowie ludzi i zwierzt oraz na rodowisko. W obawie o ryzyko wystpienia negatywnych skutkw stosowania pasz GMO, a jednoczenie dbajc o konkurencyjno polskich producentw rolnych przesunicie terminu wejcia w ycie zakazu do 2017 r. pozwoli na rzeteln analiz sektora oraz wynikw bada przeprowadzonych przez polskie instytuty naukowe, jednoczenie dajc moliwo przeprowadzenia dodatkowych bada laboratoryjnych wykluczajcych bd potwierdzajcych negatywny wpyw pasz GMO. Naley podkreli, e zawarto biaka w dawce pokarmowej ma istotny wpyw na tempo wzrostu zwierzt, ich wydajno i dugo okresu tuczu, co w zasadniczy sposb rzutuje na efektywno produkcji zwierzcej i opacalno hodowli. Zablokowanie moliwoci importu ruty sojowej genetycznie zmodyfikowanej stanowi bdzie istotny problem, poniewa w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, wystpuje powany niedobr biaka paszowego, na ktry naoy si rwnie zakaz stosowania w ywieniu zwierzt mczek pochodzenia zwierzcego. Do 2000 r. bardzo istotnym rdem biaka paszowego byy mczki zwierzce powszechnie stosowane w produkcji pasz przemysowych. W 2000 r. ich udzia stanowi okoo 26% ogu surowcw wysokobiakowych wykorzystywanych przez krajowy przemys paszowy. Zakaz stosowania tych mczek w krajowym przemyle paszowym spowodowa powstanie znaczcych niedoborw biaka, ktre musiay by zastpione

wysokobiakowymi surowcami pochodzenia rolinnego. Zasadnicz rol w pokryciu tych niedoborw speniaj importowane ruty rolin oleistych, w tym gwnie poekstrakcyjna ruta sojowa. aden z krajw Unii Europejskiej nie jest samowystarczalny w zakresie pokrycia zapotrzebowania na biako paszowe. ruta sojowa importowana do Polski gwnie z Argentyny, Brazylii i USA jest w wikszoci modyfikowana genetycznie. Polska nie ma moliwoci zastpienia soi genetycznie zmodyfikowanej w ywieniu zwierzt poniewa gwni wiatowi producenci i eksporterzy soi, uprawiajcy ponad 90% jej wiatowej produkcji, przeszli prawie cakowicie na upraw soi GM. W przypadku wejcia w ycie ustawowego zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego z pewnoci wystpi trudnoci z zakupem surowca wolnego od GMO w iloci speniajcej nasze zapotrzebowanie. W chwili obecnej ruta sojowa modyfikowana genetycznie pokrywa w Polsce ponad 80% zapotrzebowania na biako paszowe, a jej import w roku gospodarczym 2009/2010 wynis 1,9 mln ton. Import tego surowca do caej Unii Europejskiej wynis w tym samym okresie ca 35 mln t. Biako soi charakteryzuje si dobrym skadem aminokwasowym, a jego strawno jest wiksza ni w przypadku innych pasz. Moliwoci zastpienia pasz genetycznie zmodyfikowanych krajowymi komponentami wysokobiakowymi s ograniczone zarwno czynnikami uprawowymi, jak i ywieniowymi. Naley stwierdzi, e nie jest moliwe zastpienie w peni ruty sojowej w ywieniu zwierzt innymi surowcami wysokobiakowymi, tj. innymi rolinami strczkowymi lub rut rzepakow. W 2010 r. krajowa produkcja rolin strczkowych uksztatowaa si na poziomie 212 tys. ton (wedug danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej). Obecnie polscy producenci pasz i hodowcy zwierzt nie maj wic realnych moliwoci zastpienia ruty sojowej innymi substytutami pochodzenia krajowego, nie modyfikowanymi genetycznie. Od 2010 r. w Polsce realizowane jest wsparcie specjalne dla rolnikw uprawiajcych roliny strczkowe i motylkowate drobnonasienne w plonie gwnym. Od 2012 r. przewidziano zwikszenie puli rodkw przeznaczonych na to wsparcie z 10,8 mln. euro do 30 mln. euro rocznie. Notyfikowano rwnie Komisji Europejskiej przeduenie

realizacji tego dziaania do 2013 r. Zakadajc, e programem tym objtych zostanie ok. 300 tys. ha upraw, stawka patnoci dla tego dziaania zostanie zwikszona do ok. 100 euro/ha. Kolejnym dziaaniem podjtym w celu stworzenia warunkw do zmniejszenia importu biaka paszowego jest program wieloletni Ulepszanie krajowych rde biaka rolinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach, ktry zosta opracowany w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi i ustanowiony uchwa Rady Ministrw nr 149/2011 z dnia 9 sierpnia 2011 r. Wykonawcy programu zakadaj, e w wyniku jego realizacji nastpi zwikszenie powierzchni upraw rolin strczkowych ze 180 000 ha do co najmniej 300 000 ha. Jednoczenie zakada si, e wzrost plonowania rolin strczkowych wyniesie okoo 0,2 t/ha. Gwnym celem programu wieloletniego jest zmniejszenie importu biaka paszowego, tj. poekstrakcyjnej ruty sojowej o ok. 50%. Powszechnie uznanymi czynnikami ograniczajcymi zainteresowanie rolnikw upraw rolin strczkowych jest przede wszystkim dua zawodno plonowania. Ich uprawa przynosi inne wymierne korzyci w latach nastpnych, gdy doskonale wzbogaca gleb w mas organiczn i skadniki pokarmowe, zwaszcza przez wizanie azotu z powietrza. Roliny strczkowe pozostawiaj dobre stanowiska dla wielu gatunkw rolin, ktre reguluj zwyk plonu, dostarczaj wysokobiakowej paszy, biaka zawieraj 2-4 razy wicej ni zboa. Wejcie w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r. zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego, spowoduje nastpujce negatywne skutki: 1) obcienie budetu pastwa karami pieninymi wynikajcymi z postpowania przed ETS w zwizku z dziaaniami podjtymi przez Komisj Europejsk - sprawa C313/11; w przypadku utrzymania istniejcego zakazu naley zakada, e ETS najprawdopodobniej wyda wyrok nakazujcy jego zniesienie, a niewykonanie tego wyroku bdzie grozi wysokimi karami pieninymi; 2) wystpienie trudnoci zwizanych z zakupem materiaw paszowych tzw. tradycyjnych w iloci pokrywajcej zapotrzebowanie krajowych producentw, gdy moliwoci zastpienia pasz genetycznie zmodyfikowanych krajowymi komponentami

wysokobiakowymi s ograniczone czynnikami uprawowymi jak i ywieniowymi dlatego te nie jest moliwe cakowite zastpienie ruty sojowej w ywieniu zwierzt innymi surowcami wysokobiakowymi; 3) drastyczny deficyt biaka paszowego w kraju; 4) zakcenie cigoci zaopatrzenia surowcowego przemysu paszowego i produkcji pasz przemysowych; 5) osabienie pozycji krajowych producentw zwierzt na rynku Unii Europejskiej na skutek koniecznoci stosowania droszych pasz konwencjonalnych, przy jednoczesnym utrzymaniu importu produktw pochodzenia zwierzcego (miso, mleko, jaja) wytworzonych od zwierzt karmionych paszami GMO. Natomiast odroczenie terminu wejcia w ycie zakazu o kolejne 4 lata, tj. do dnia 1 stycznia 2017 r., umoliwi: 1) analiz wynikw bada prowadzonych w latach 2008-2011 przez polskie instytuty naukowo-badawcze ze szczeglnym uwzgldnieniem nawet mao istotnych statystycznie rnic pomidzy paszami GMO, a ich konwencjonalnymi odpowiednikami; 2) przeprowadzenie dodatkowych testw laboratoryjnych niezbdnych w celu wyjanienia etiologii zmian w tkankach i narzdach badanych zwierzt oraz wykluczenie skarmiania paszami GMO jako przyczyn ich powstania; 3) ocen wynikw przeprowadzonych bada przez inne niezalene jednostki naukowe; 4) oszacowanie moliwoci substytucji pasz GMO komponentami krajowymi; 5) zastpienie w ywieniu zwierzt genetycznie modyfikowanych komponentw biakowych mczkami zwierzcymi, ktrych przywrcenie do stosowania jako komponenty paszowe jest w trakcie procedowania na szczeblu unijnym; Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi na spotkaniu ministrw rolnictwa pastw czonkowskich Unii Europejskiej, ktre odbyo si w lutym 2011 r., wnioskowa o przyspieszenie prac merytorycznych i legislacyjnych dotyczcych zniesienia zakazu i moliwoci krzyowego wykorzystania przetworzonych biaek zwierzcych w ywieniu drobiu i wi; zniesienie zakazu i moliwo krzyowego skarmiania korzystnie wpynie na opacalno produkcji zwierzcej, jednoczenie uniezaleniajc polskich hodowcw od drogich, importowanych pasz genetycznie modyfikowanych.

Celem projektowanej ustawy jest utrzymanie konkurencyjnoci sektora paszowego w Polsce w stosunku do podmiotw dziaajcych na rynku wsplnotowym. Projektowana ustawa nie bdzie miaa wpywu na sektor finansw publicznych, w tym budet pastwa i budety jednostek samorzdu terytorialnego. Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej. Proponuje si, aby projektowana ustawa wesza w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r., a wic z dniem, w ktrym wedug obowizujcych przepisw ma wej w ycie zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Aby bowiem odroczy termin wejcia w ycie tego zakazu zmiana art. 65, w ktrym ten termin zosta ustanowiony, powinna wej w ycie najpniej w tym dniu. Projekt nie by poddany konsultacjom, o ktrych mowa w art. 34 Regulaminu Sejmu. Jednake temat pasz GMO i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego by przedmiotem konferencji i debaty, ktre ukazay dwa rne stanowiska. Pierwsza opcja przeciwna GMO reprezentowana przez ekologw i rodowiska prezentujce ide Polska wolna od GMO w uprawie i produkcji pasz. Natomiast przeciwne stanowisko prezentowane przez producentw pasz, hodowcw zwierzt i przetwrcw produktw pochodzenia zwierzcego polega na zniesieniu zakazu stosowania w ywieniu zwierzt pasz genetycznie zmodyfikowanych i organizmw genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do uytku paszowego. Powysze podyktowane jest deficytem biaka paszowego w Polsce w iloci ca 1 mln ton. adne z pastw czonkowskich UE nie wprowadzio zakazu stosowania GMO w ywieniu zwierzt. W zwizku z powyszym wejcie w ycie takiego zakazu w Polsce spowoduje napyw do naszego kraju produktw pochodzenia zwierzcego pochodzcych od zwierzt karmionych paszami GM. W tym miejscu naley podkreli, e nie jest moliwe stwierdzenie powyszego faktu tj. stosowania GMO w ywieniu zwierzt na podstawie bada misa, mleka i jaj.

10

PREZES PIERWSZY sDU NAJWYszEGo RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BSA ilt - 021- 199112

dnia >'l ht,/- rL 2012r. Warszawa,

' tl

; ;i

SEKBETABIAT $ZEFA KS L,dz. ..,,..,,

jj,.... Data Wpty\'u,., ;lJ ,0..1,,',0.$^.,

Pan Lech CZAPLA Szef Kancelarii Sejmu

I?',,,L ).2-,fu1,4,,JL,1,L,?1

'O

'

I'1?p , L L1"+,1-,1

ii'

23 na o W odpowiedzi pism z dnia tri. 2012r.,GMS-W P-173-152t12uprzejmie na e informuj, Sd Najwyzszy podstawleart. 1 p. 3 ustawyo SdzieNajwyszym 2002 r. (Dz. U. Nr 240, paz. 2052ze zm.)nie uznajeza celowe z dnia 23 listopada poselskiego projektuustawyo zmianie ustawyo paszach. opiniowania

Z powazaniem

DBRoWsKl Stanisaw

RZECZPOSPOLITA POLSKA PROKURATORGENERALNY

Warszawa,dnia

. .,|1. ..'i,-..

20I2t.

PG VII G 025/186tr2

sEKfttTAftlAT $ZEFIKS
l d v: 4. '
. . t r ! . cI r It ' t | . t I r t | . l . . | . . i ' . ' r . ' 1| . r r . ' r. . . '

Data .g.9.... wp|ywu gfi.....i.1.....

Pan Lech Czapla Szef Kancelarii Sejmu

,. ..

f :,? tk. . 1': ,..,,,o

.,

, ,

,/,.t

n,.,,-(,

nawizaniu do pisma z dnia 23 maja 2012 r.' n.r GMS-wP-173-l52lI2,

doczcego poselskiego prajektu ustawy o zmianie ustawy o paszach, przekazanego do zaopiniowania przez Prokuratora Generalnegow trybie art. 3 ust. 1 plc 9 ustawy z dnta f0 (Dz.U. z2011r. Nr 270,poz. 1599),uprzejmieinformuj, czerwca1985r. o prokuraturze ze do nie r.nosz projelrtu uwag w zakresie odnoszcp si do obszaru dziaaniaprokuratury. . '-,:': ..,.. ,, . - ',, ' }"'*.. .'

&,t

..t

*f%Platforma t-ffi

KIubu I Przewodniczcy ! Parlamentarnego

Olopatelska

Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska Ul. Wiejska 4/6/8 00 - 902 Warszawa 25 1e1.221694 92 tax 22169425 94 e-mail: kp-po@kluby.sejm.Pl

20LZr. Warszawa, dniaB czenvca

t
Z.[:'i , r'.i, .j.. - t' :1j\ iT..F|P !

'i;.xiIT'iniA,T

ti**

't

8'fi$ 717 i i I t} !

l Lp;a.-JJ$]&l I ,{?-Y'F{H*

Pani Ewa Kopacz MarszaekSejmu Rzeczypospolitej Polskiej

,LL-*VI-.1L

-5.

prob nadanie Zwracam do Pani Marszaek upruejma numeru Si z o druku projeKu poselskiemu projeKowi o oraz do ustawy zmianie ustavrrypaszach skierowanie o pienruszego na czytania posiedzeniu waciwej komisji.
przesuwajcy regu|acji termin z uwagi na niezwykledelikatnypaedmiot projeKowanej wejcia zycie zakazu wytwazania,Wprowadzania obrotui stosowania zywieniu W do W zwielzt pasz genecznie zmodyfikowanych oraz organizmw genecznie

zmodyfikowanychprzeznaczonych do uytku paszowego zasadnym jest ostateczne przygotowanie adresatw zmian. do w uregu|owanie kwestii terminie tej umozliwiajcym

platforma. org www. klub.

R,'Da KRAJoWA NSZZ

Rolniko w Indywiduatnych

00 - 514Warszswa ul. Marszakowsk / 92lok.1 a 84 l9 tel./fa,x. 6Zf 33 49,tel.6Zf 33 45 (022) biuro@sol idarnoscri,pl
rn'vv.l idamoscri.pl so

L. dz.87tf}lf

Wrszawa' 8 czerwca2}t2 dnia roku

SEKRETAHIAT SZEFA KS L.dz. ...,...,

Data ......1,l'..gp, wpyrv, .lgl .

Sz. P. Lecb Czapla Szef Kancelsrii Scjuru

DOTYCZY: o Proje*tu ustawy zmianieustawyo paszach projekt odrzucaw ca]oci ,,Solidamo'' PrezydiurnRady Krajowej NSZZ Rolnikw Indywidualnych o ustavYy zmianieustawyo paszach'

iew Obt'ocki