Jan XXIII - (Angelo Giuseppe Roncalli) , 1881-1963 - Papież od 1958r.

W niespełna trzy miesiące

po wyborze ogłosił potrzebę zwołania Soboru Powszechnego, a 25.01.1961r. zapowiedział
zwołanie Soboru Watykańskiego II, który rozpoczął się 11.10.1962r. Przeszedł do historii jako
"Dobry Papież Jan" albo "Jan Dobry".Określenie te najlepiej oddają jego osobisty styl bycia i
sposób sprawowania posługi. Jego pontyfikat zapoczątkował proces "aggiornamento" -
"odnowy" Kościoła zarówno w sensie filozoficzno - doktrynalnym, jak i organizacyjnym.

ENCYKLIKA "MATER ET MAGISTRA" – Matka i Nauczycielka

Siedemdziesiąta rocznica ogłoszenia encykliki Rerum Novarum (1961 rok ) nie była, rzecz jasna
przyczyną, lecz tylko okazją do ogłoszenia pierwszej encykliki społecznej Jana XXIII. Przyczyny
jej wydania zostały sformułowane w samym jej tekście w sposób jasny i syntetyczny. Są nimi
głębokie przemiany w dziedzinie nauki, techniki, gospodarki(odkrycie energii atomowej, rozwój
chemii, modernizacja rolnictwa), a także w dziedzinie życia społecznego i gospodarczego.
Ważną rolę odegrały również okoliczności historyczne, w których kontekście należy odczytać i
interpretować encyklikę. Wojna ujawniła kryzys w polityce międzynarodowej, kryzys ideologii
politycznych jakimi kierowali się rządzący oraz to , że niektóre z nich miały charakter zbrodniczy.
Doprowadziła do upadku autorytetów oraz do podziału świata na bloki i obozy, u podstaw którego
leżą przeciwieństwa polityczne i gospodarcze. Ponad to wraz z rozwojem nauk ścisłych ujawniła się
dysproporcja pomiędzy między rozwojem nauki i techniki a wiedzą o człowieku i moralnością.
Pojawił się więc szereg kwestii spornych o charakterze teoretyczno - praktycznym, których
rozwiązanie stało się palącą koniecznością. Ogłoszenie encykliki Mater et Magistra należy
rozważać także w kontekście przygotowywanego Soboru Watykańskiego II. Papież omawia w niej
bowiem sprawy, które nie mogłyby być bezpośrednio przedmiotem obrad Soboru- jest on
zgromadzeniem o celach religijnych a nie społeczno -gospodarczych. Encyklika Mater et Magistra
posiada dwie cechy charakterystyczne:
- głębokie nawiązanie do zasad nauki chrześcijańskiej z jednej strony, a kontakt z rzeczywistością i
odwoływanie się do wyników badań empirycznych z drugiej.
- można też w niej dostrzec wyraźne nawiązanie do dwóch kierunków katolickiej myśli społecznej
z przeszłości:
* do katolicyzmu społecznego, którego twórcą był biskup moguncki Wilhelm von Kettler
* do Szkoły Reformy Społecznej, zapoczątkowanej działalnością Frederica Le Play'a.
To, co odróżnia Mater et Magistra od wcześniejszych tego rodzaju dokumentów to szerokość
spojrzenia i całościowe ujmowanie zagadnień oraz ukazanie dynamiki przemian społecznych i
dysproporcji,jakie się w tych przemianach ujawniają. Encyklika skierowana jest do całego świata,
również do tych, którym nie jest znany naukowy język teologiczny i filozoficzny. Składa się ona z
czterech części, poprzedzonych krótkim wstępem oraz z zakończenia.
Część pierwsza zawiera krótkie przypomnienie nauki poprzedników oraz charakterystykę przemian
stanowiących kontekst dokumentu.
Część druga jest rozwinięciem zagadnień omawianych w poprzednich dokumentach Kościoła, ale
wymagających nowego spojrzenia w kontekście nowych przemian.
Są to następujące zagadnienia:
1.Inicjatywa prywatna a interwencja gospodarcza państwa:
Potwierdzona została zasada pierwszeństwa prywatnej inicjatywy poszczególnych ludzi,
działających bądź indywidualnie bądź w ramach dobrowolnych zrzeszeń.Interwencja państwa ma
polegać na pobudzaniu, popieraniu, koordynacji i pomocy i uzupełnianiu, w celu zapewnienia
odpowiedniego wzrostu gospodarczego. Papież zauważa jednak, ze w dobie postępu nauki i
techniki, kiedy państwo ma o wiele większe możliwości i bardziej skuteczne instrumenty aby
wyrównywać dysproporcje, łagodzić kryzysy i przeciwdziałać masowemu bezrobociu, szeroko
zakrojona i wielostronna działalność interwencyjna państwa ma rację bytu. Nie może ona jednak
hamować wolności działania osób prywatnych i powinna w szczególności ułatwiać jednostce
wykonywanie prawa prowadzenia działalności
produkcyjnej. Historia nauczyła nas bowiem, ze gdzie brak własności prywatnej tam władza
państwowa zamienia się w tyranię, a gdzie brak interwencjonizmu państwowego w dziedzinie
gospodarki tam panuje „nieuleczalny chaos”.
2.Uspołecznienie:
Jedną ze szczególnych cech naszych czasów jest wzrost „uspołecznienia” - wzrastające ciągle
współzależności obywateli wprowadzają do ich życia wiele form współżycia społecznego. Ludzie
zrzeszają cię aby osiągnąć cele, których jednostka nie mogłaby zrealizować samodzielnie.
Różnorodne organizacje i zrzeszenia obywateli pomagają w wypracowaniu odpowiedniego ustroju
państwowego o ile zostanie zachowana równowaga dwóch ograniczających się sił społecznych:
z jednej strony siła nacisku społecznego (zrzeszenia ludzi posiadające autonomię) a z drugiej strony
działalność państwa , koordynująca poczynania prywatne.
3.Wynagradzanie za pracę: zasada sprawiedliwości i słuszności:
Niedopuszczalne jest pozostawienie sprawy wysokości płac działaniu gry wolnej konkurencji, nie
można jej jednak poddać samowolnej decyzji „gospodarczo silniejszych”. Należy odnieść się więc
do zasad sprawiedliwości i słuszności:pracownik powinien otrzymywać wynagrodzenie
odpowiednio wysokie, aby mógł zapewnić sobie i swojej rodzinie godne życie. Przy ustalaniu
wynagrodzeń należy brać pod uwagę rzeczywistą wydajność pracowników , następnie sytuację
gospodarczą zatrudniających ich przedsiębiorstw a dalej interesy kraju.
Pojawia się również postulat aby wraz z postępem gospodarczym rozwijał się również ustrój
społeczny, należy więc dołożyć wszelkich starań, aby różnice klasowe nie tylko się nie pogłębiały
ale ulegały stopniowemu zmniejszeniu. Co więcej siłę gospodarczą danego narodu należy mierzyć
nie tylko ilością posiadanych dóbr i majątku ale również tym, czy podział tych dóbr odbywa się
zgodnie z zasadami sprawiedliwości i słuszności.
Jan XXIII opowiadał się po stronie inicjatyw mających doprowadzić do podniesienia poziomu życia
klasy robotniczej. Głosił program sprawiedliwego podziału bogactw, współuczestniczenia klasy
robotniczej w kierowaniu przedsiębiorstwem- pracownicy powinni stopniowo otrzymywać udział
we własności przedsiębiorstwa. Nieporównywalnie silniej niż jego poprzednicy podnosił sprawę
"partnerskiej" roli klasy robotniczej w ustalaniu spraw przedsiębiorstwa. Odszedł od uznawania
jedynie zalet wolnej konkurencji. Podniósł listę niedostatków społecznych jako rezultatu odwołania
się do "wolnej gry sił".Papież zmierzał więc do ochrony najsłabszych i zagwarantowania godnej
płacy roboczej.
4.Ustrój przedsiębiorstwa:
Konieczna jest humanizacja ustroju przedsiębiorstwa – ważny jest nie tylko sprawiedliwy rozdział
dóbr ale również warunki w jakich te dobra powstają. Jeśli dany ustrój gospodarczy zmusza
pracowników do pracy w warunkach uwłaczających godności , powinien być potępiony niezależnie
od wielkości produkcji i efektywności. Należy szczególnie ochraniać i wspierać warsztaty
rzemieślnicze i przedsiębiorstwa spółdzielcze i jednorodzinne gospodarstwa rolne.
5. Pracownicy:
W encyklice wielokrotnie podkreślana jest konieczność aktywnej roli pracowników w życiu
przedsiębiorstwa jak i w całości życia gospodarczego państwa – jest konieczne, aby by we
władzach państwowych i instytucjach zasiadali obok właścicieli kapitałów lub ich przedstawicieli
także pracownicy lub oficjalni wyraziciele ich praw, potrzeb i postulatów.
6.Własność prywatna:
Potwierdzono po raz kolejny, ze prawo do własności prywatnej obowiązuje zawsze, gdyż jest
zawarte w prawie natury. Jednostka bowiem działała wcześniej niż społeczność państwowa,
dlatego państwo powinno kierować swoją działalność ku człowiekowi jako swojemu celowi. Prawo
własności stanowi również gwarancję wolności należy więc dążyć do upowszechniania własności
prywatnej we wszystkich warstwach społecznych. Państwa, które oparły swój ustrój właśnie na
upowszechnianiu dostępu do prywatnego posiadania rzeczy przodują dzisiaj w rozwoju
gospodarczym i uświadomieniu społecznym.
7.Własność publiczna:
To, co zostało powiedziane o własności prywatnej nie wyklucza wcale, by państwo i inne instytucje
publiczne posiadały własne dobra, co więcej we współczesnych czasach wyraźna jest tendencja do
zwiększania się własności państwa i innych instytucji publicznych. Państwo jest jednak ograniczone
zasadą pomocniczości- wolno mu zwiększać zakres swojej własności tylko w takiej mierze, w
jakiej niezbędne jest to realizacji oczywistego dobra wspólnego.

Część trzecia- dopiero w trzeciej, najważniejszej część Papież stawia zagadnienia nowe:
przedstawia dysproporcje rozwojowe współczesnego życia społecznego, gospodarczego i
politycznego oraz wskazuje sposoby ich rozwiązania.

1.Postulaty sprawiedliwości w stosunkach między różnymi gałęziami gospodarki narodowej:

Najbardziej zaniedbaną gałęzią gospodarki narodowej jest rolnictwo. Chociaż zrozumiałe jest, że w
dobie rozwoju nauki i techniki zmniejsza się ilość rolników, a zwiększa ilość osób zatrudnionych w
przemyśle, to jednak zadaniem państw jest wynalezienie sposobu zmniejszenia tak wielkich
dysproporcji pomiędzy opłacalnością rolnictwa, przemysłu i produkcji usług. Niezbędne jest także
zniwelowanie różnic pomiędzy poziomem życia i kultury mieszkańców wsi, a stopą życiową
mieszkańców miast. Aby zrealizować te cele należy:
- zapewnić mieszkańcom wsi możliwość korzystania z urządzeń użyteczności publicznej tj. sieć
dróg,mieszkania, opieka zdrowotna, urządzenia łączności itp.
- należy dążyć do technicznego rozwoju rolnictwa, wdrażać nowe metody w zakresie uprawy roli,
techniki produkcji i wyposażenia gospodarstw. Rozwój ten powinien w miarę możliwości
dorównywać postępowi w dziedzinach przemysłu i usług. Dzięki temu rolnictwo wchłonie nie tylko
więcej wyrobów przemysłowych ale również będzie się domagać świadczenia większej ilości usług.
- zastosować odpowiedni system podatkowy: obciążenia powinny być dostosowane do możliwości
płatniczych obywateli, z uwzględnieniem, ze w rolnictwie dochody osiąga się wolniej
- ponieważ właściciele kapitału mniej chętnie inwestują w rolnictwo niż w inne sektory gospodarki,
należy stworzyć specjalne banki udzielające rolnikom nisko oprocentowanych kredytów
-stworzyć dla rolnictwa dwa odrębne systemy ubezpieczeniowe:jeden obejmowałby płody rolne a
drugi rolników wraz z ich rodzinami.
- chronić ceny produktów rolnych - ceny powinny być ustalane w taki sposób aby każdy mógł
nabywać produkty rolne,a rolnicy mogli otrzymywać godziwe wynagrodzenie– w procesie regulacji
cen musi brać udział państwo.
2.Jan XXIII zauważał również problem demograficzny, zadając sobie pytanie jaki sposób
można by uzgodnić działalność gospodarczą i dobre warunki bytowe z poważnym wzrostem
liczby ludności.
Uważał on, że jedyne rozwiązanie znajduje się w rozwoju ekonomicznym i postępie
społecznym szanującym prawdziwe wartości ludzkie. Ten rozwój ekonomiczny i ten postęp
społeczny powinny być realizowane zgodnie z moralnością, w sposób godny człowieka i
ogromnej wartości, jaką stanowi życie każdej jednostki. Wymagają one również światowej
współpracy,która umożliwi uporządkowane rozprowadzenie kapitałów i ludzi.
3. Kolejnym poruszonym zagadnieniem jest odbudowa równowagi gospodarczej i pomoc dla
państw opóźnionych w rozwoju:
Zadaniem w skali krajowej jest wspomniane już zmniejszanie dysproporcji pomiędzy rolnictwem,
przemysłem a usługami, różnic w poziomie życia ludności miast i wsi ,sprawiedliwy podział
bogactw, a także szeroko zakrojona pomoc państwa dla regionów opóźnionych w rozwoju.
Idea sprawiedliwości wewnętrznej została przeniesiona na płaszczyznę międzynarodową. Papież
podkreśla, iż w dzisiejszych czasach istnieją poważne dysproporcje pomiędzy powierzchnią ziemi
uprawianej a gęstością zaludnienia, jak również różnice w poziomie rozwoju nauki, techniki, myśli
politycznej i gospodarcze, pomiędzy państwami. Z tego powodu kraje wkraczające dopiero na
drogę rozwoju gospodarczego powinny korzystać z doświadczeń krajów wysokorozwiniętych,
natomiast państwa rozwinięte powinny czuć się w obowiązku współpracy i udzielania pomocy
która nie tylko ułatwiałaby wymianę towarów, kapitałów a nawet ludzi, ale prowadziłaby także do
zmniejszenia istniejących między poszczególnymi narodami nierówności. Pomoc taka powinna
obejmować również rozpowszechnianie najnowszych zdobyczy nauki i techniki. Jednocześnie
papież bardzo wyraźnie potępiał uzależnienie narodów słabszych od silniejszych, dominację
polityczną i ekonomiczną krajów silniejszych nad słabo rozwiniętymi, oraz załatwianie własnych
interesów pod pretekstem niesienia pomocy. Z założeń tych wyrastał program współpracy
narodów, bez użycia przemocy, przewagi czy jakiegokolwiek uzależnienia. Urzeczywistnienie tego
programu wymaga jednak uświadomienia sobie "dobra całej rodziny ludzkiej", wspólnej ochrony
dóbr przyrody i zasobów naturalnych, szkodliwości zbrojeń i dążenia do przewagi jednego narodu
nad drugim.
Podsumowując, w encyklice "Mater et magistra" odnajdujemy następujące zasady
społeczno - moralne:
- zasada humanizmu chrześcijańskiego opierająca się na koncepcji człowieka, w której uwzględnia
się jego cel ostateczny i nadprzyrodzone powołanie .Humanizm taki Jan XXIII pragnie
przeciwstawić współczesnym próbom konstrukcji humanizmu antropocentrycznego
- personalizm chrześcijański podnoszący rację godności i dobra osoby ludzkiej do rangi
nienaruszalnego kanonu działania
- zasada dobra wspólnego- związana ściśle z koncepcją prawa naturalnego i w nim ugruntowana
- zasada pomocniczości- wyznacza granice wymagań dobra wspólnego oraz ustala formy jego
realizacji. Stoi na straży pierwszeństwa osoby, jej prawa do inicjatywy, a więc i czynnego udziału
w realizacji dobra wspólnego oraz jej prawa do korzystania z niego. Uzupełnieniem zasady
pomocniczości jest zasadasłuszności, do której encyklika odwołuje się stosunkowo często.
- idea humanistycznej struktury społeczeństwa- każda społeczność jest tworem ludzi, którzy
wchodzą w jej skład i tylko o tyle i w takim stopniu jest onaprawdziwą społecznością o ile jej
członkowie świadomie i w sposób wolny uczestniczą w jej życiu i działaniu.
- zasada proporcjonalności rozwoju społecznego - jest ona odpowiednikiem koncepcji dynamicznej
równowagi w życiu społecznym, równowagi sił, wartości i kierunków działania. Istotą kwestii
społecznej naszych czasów jest właśnie zachwianie tej równowagi w różnych dziedzinach życia
społecznego i gospodarczego,a nakazem chwili jest troska o jej przywrócenie

ENCYKLIKA "PACEM IN TERRIS"

Encyklika "Pacem in terris" ukazała się w momencie, kiedy opadło nieco doprowadzone do zenitu
skłócenie wielkich mocarstw i kiedy stało się rzeczą niewątpliwą, że będą one musiały podjąć próbę
konstruktywnych rozmów, jeżeli sytuacja nie ma zaostrzyć się jeszcze bardziej. Przypomnienie w
tych okolicznościach zasad, na których winni oprzeć się rozmówcy, było bardzo potrzebne i dlatego
zostało przez obydwie strony przyjęte z wdzięcznością. Encyklika została ogłoszona w dzień
Wielkiego Czwartku 1963 roku. Oprócz wstępu encyklika dzieli się na 5 części. Cztery pierwsze
części omawiają cztery płaszczyzny życia społecznego, czy też cztery rodzaje stosunków łączą-
cych wzajemnie ludzi i społeczności ludzkie: stosunki między poszczególnymi ludźmi,stosunki
między obywatelami, a władzą państwową, stosunki między państwami oraz stosunki między ludźmi
i państwami a władzą ogólnoświatową. Piąta część zawiera wskazania duszpasterskie.
"Pacem in terris" jest dokumentem o pokoju między wszystkimi narodami opartym na
prawdzie, sprawiedliwości, wolności i miłości. Skoro więc pokój dotyczy wszystkich narodów
encyklika nie mogła być adresowana tylko do katolików. Pod tym względem jest ona nowością,
gdyż adresowana jest do "wszystkich ludzi dobrej woli", a nie tylko do "czcigodnych braci
patriarchów, prymasów, arcybiskupów i biskupów oraz innych ordynariuszy zachowujących pokój i
wspólnotę ze Stolicą Apostolską". Oznacza to pewien zwrot w dotychczasowym stosunku Kościoła
do ludzi z zewnątrz, nie będących katolikami. Do tej pory dominował wśród katolików pogląd
kwestionujący dobrą wolę u tych wszystkich, którzy odrzucają prawdę głoszoną przez Kościół. Jan
XXIII nie podziela tej opinii. Cele społeczne, gospodarcze, polityczne czy kulturalne ludzi
stojących poza Kościołem mogą być, zdaniem papieża słuszne i zbieżne z celami katolików.

PORZĄDEK WE WSZECHŚWIECIE
Pokój na ziemi, którego wszyscy ludzie pragną może być budowany tylko przez zachowywaniu
porządku ustanowionego przez Boga. Człowiek posiada taką władzę,
dzięki której można poznawać porządek świata i wytwarzać odpowiednie narzędzia, aby
posługiwać się nimi na własny pożytek. Jednak postęp w zakresie wiedzy
i wynalazków ukazuje wielkość Boga, który stworzył wszechświat i samego człowieka. Bóg
uczynił człowieka na wzór i podobieństwo swoje oraz wyposażył go
w rozum i wolną wolę oraz ustanowił go panem wszechrzeczy. Błędne poglądy stają się często
źródłem błędnych sądów ludzi mniemających, że stosunki łączące
poszczególnych ludzi z ich społecznościami państwowymi mogą rządzić się tymi samymi prawami,
którym podlegają pozbawione rozumu siły i elementy wszechświata.

CZĘŚĆ I - PORZĄDEK MIĘDZY LUDŹMI

Wszelkie współżycie ludzi misi opierać się na podstawowej zasadzie, że każdy człowiek jest osobą,
jest obdarzony rozumem i wolną wolą, wskutek czego ma
prawa i obowiązki.

PRAWA CZŁOWIEKA

1)prawo do życia oraz do godnych człowieka warunków życia - nienaruszalności ciała, do

posiadania środków potrzebnych do zapewnienia sobie odpowiedniego poziomu życia, do których
należy zaliczyć przede wszystkim żywność, odzież, mieszkanie, wypoczynek, opiekę zdrowotną
oraz niezbędne świadczenia ze stronywładz na rzecz jednostek. Z tego wynika, że człowiekowi
przysługuje również prawo zabezpieczenia społecznego w wypadku choroby, niezdolności do
pracy, owdowienia, starości, bezrobocia oraz niezawinionego pozbawienia środków niezbędnych do
życia.
2)prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych- prawo do należnego mu szacunku, do
posiadania dobrej opinii, do wolności w poszukiwaniu prawdy oraz - przy zachowaniu zasad
porządku moralnego i dobra ogółu - do wypowiadania i rozpowszechniania swych poglądów oraz
swobodnej twórczości artystycznej, prawo do otrzymywania prawdziwych informacji o
wydarzeniach życia publicznego.
3) prawo do oddawania czci Bogu zgodnie z wymaganiami prawego sumienia - prawo do
wyznawania religii prywatnie i publicznie
4) prawo do wolnego wyboru stanu i do swobody życia rodzinnego - prawo do założenia rodziny
lub życia duchownego oraz do równouprawnienia mężczyzn i kobiet,prawo do opieki nad rodziną,
prawo do wychowania dzieci w rodzinie
5) prawa gospodarcze: prawo do pracy i jej wyboru, prawo do odpowiednich warunków pracy,
szczególnie dla kobiet, prawo do odpowiedniej płacy, prawo do prywatnej własności dóbr.
6) prawo do zgromadzeń i stowarzyszeń oraz ich odpowiedniej organizacji
7) prawo do emigracji i imigracji
8) prawo do udziału w życiu publicznym - wnoszenia własnego wkładu w dobro wspólne obywateli
9) prawo do ochrony swych uprawnień

OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA:
Każdemu z wymienionych praw odpowiadają też obowiązki. W społeczności ludzkiej każdemu
prawu naturalnemu jednego człowieka odpowiada obowiązek innych ludzi,a mianowicie obowiązek
uznania i poszanowania tego prawa. Każde bowiem bardziej istotne prawo człowieka czerpie swą
moc i siłę z prawa naturalnego. Współżycie ludzi wymaga, aby w równej mierze uznawali oni
wzajemnie swe prawa i wypełniali swe obowiązki. Godność osoby ludzkiej wymaga, aby człowiek
w działaniu postępował według własnej rozwagi z zachowaniem wolności osobistej. Społeczność
posiada prawidłowy ustrój, działa skutecznie i odpowiada człowieczej godności, wówczas gdy
rządzi się prawdą. Społeczność jest przede wszystkim wartością duchową. Dzięki niej ludzie
współdziałając ze światłem prawdy, przekazują sobie wzajemnie swą wiedzę, mogą bronić swoich
praw i wypełniać obowiązki. Źródłem istnienia społeczności ludzkiej i właściwego porządku
społecznego jest Bóg. Porządek obowiązujący w ludzkiej społeczności opiera się na prawdzie, musi
być realizowany według sprawiedliwości oraz ożywiony i doskonalony przez miłość wzajemną.
Bóg jest najgłębszym źródłem istnienia społeczności ludzkiej, która powinna mieć właściwy i
pożyteczny ustrój, dostosowany do godności ludzkiej. Ludzie, np. robotnicy, kobiety czy też ludzie
mieszkający w krajach pozostających pod obcym panowaniem powoli uświadamiają sobie swoje
prawa i zaczynają ich dochodzić. Jeżeli zaś jakich człowiek uświadamia sobie swoje prawa, to
powinien również uświadomić sobie też swoje obowiązki. Kto bowiem posiada jakieś prawa,
powinien mieć również wpojony obowiązek domagania się poszanowania ich, jako oznak swej
godności.

CZĘŚĆ II- STOSUNEK MIĘDZY OBYWATELAMI, A WŁADZAMI SPOŁECZNOŚCI

POLITYCZNYCH
Społeczność ludzka nie może być dobrze zorganizowana jeżeli nie podlega jakiejś władzy, jak
mówił św. Paweł: cała władza pochodzi od Boga. Bóg bowiem stworzył ludzi jako istoty z natury
społeczne, a żadna społeczność nie może istnieć bez żadnej władzy zwierzchniej. Porządek świata
ożywionego i cel człowieka zakładają istnienie państwa jako społeczności koniecznej i
wyposażonej we władzę, bez której społeczność ta nie może ani działać, ani istnieć. Wszyscy ludzie
są sobie równi jeśli idzie o godność wypływającą z ich natury, dlatego nie wolno zmuszać nikogo
do wykonywania czegoś, co wymaga zgody władz jego duszy, może to czynić jedynie Bóg. Ci zaś,
którzy działają w imieniu państwa, mogą tylko wtedy zobowiązywać ludzi do czegoś w sumieniu,
jeśli ich władza jest związana z władzą Boga i w niej uczestniczy. Jeżeli sprawujący władzę w
państwie wydają prawa, względnie nakazują coś wbrew porządkowi duchowemu, a tym samym
wbrew woli Bożej, to w ten sposób ustanowione prawa nie zobowiązują obywateli, gdyż bardziej
trzeba słuchać Boga niż ludzi. Z tego jednak, że władza wywodzi się od Boga wcale nie wynika, że
ludzie nie posiadają żadnego prawa do wybierania tych, którzy mają sprawować władzę w
państwie, decydowania o formie rządów w państwie oraz do określania zasad i zakresu
sprawowania władzy. Ponieważ wszyscy ludzie oraz wszelkie zrzeszenia ludzkie powinny
współdziałać w realizacji dobra ogółu, wynika z tego przede wszystkim, że mają one uzgadniać
własne korzyści z potrzebami innych oraz obracać swoje dobra i usługi na cele wyznaczone przez
władze państwowe, zgodnie z nakazami sprawiedliwości i zasadami stanowienia praw. Ci zaś
którzy sprawują władzę w państwie muszą wydawać takie akty prawne, które nie tylko są
doskonałe same w sobie, lecz ponadto, bądź bezpośrednio mają dobro państwa na celu, bądź mogą
do niego prowadzić. Nie można zgodzić się, aby władza państwowa działała na korzyść jednego
obywatela lub też małej grupy osób, gdyż jest ustanowiona dla wspólnego dobra wszystkich.
Względy sprawiedliwości i słuszności mogą niekiedy wymagać, aby władza w państwie otaczała
bardziej troskliwą opieką obywateli niższych warstw społecznych, którzy sami nie mogą zabiegać o
należne im świadczenia i prawa. Rządzący powinni dawać obywatelom swobodny dostęp nie tylko
do dóbr materialnych, ale i duchowych. Najogólniej można powiedzieć, że wspólne dobro
wszystkich obejmuje sumę tych warunków życia społecznego w jakich ludzie mogą pełniej i
szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość. Głównymi zadaniami ludzi rządzących wobec
obywateli jest: uznanie praw, ich poszanowanie, ochronę i stały ich wzrost, strzeżenie nie
naruszalnych praw człowieka, układanie i regulowanie prawa normujące wzajemne stosunki
między członkami społeczeństwa. Ci, którzy stoją na czele państwa powinni również dołożyć
wszelkich starań o utrzymanie takiego ładu ,który by zapewniał każdemu obywatelowi
możliwość obrony swoich praw i wypełniania swoich obowiązków. Stojący na czele władzy muszą
zapewnić społeczeństwu rozwój i postęp gospodarczy i możność rozwinięcia produkcji dóbr
usługowych tj.: drogi, środki komunikacji, stosunki handlowe, woda, mieszkania, opieka
zdrowotna, odpowiednie warunki do praktyk religijnych oraz urządzenia wypoczynkowe i
rozrywkowe. Obowiązkiem władz państwowych jest również zapewnienie obywatelom zasiłków
pieniężnych oraz o to, aby każdy kto chciał mieć prace i był do niej zdolny posiadał ją. Wysiłki
podejmowane przez sprawujących władzę powinny zmierzać do ułatwienia obywatelom
zarówno dochodzenia swoich praw, jak również wypełniania swoich obowiązków we wszelkich
dziedzinach życia społecznego. Właściwy ustrój prawny państwa prowadzi na równi zasadami
sprawiedliwości i słuszności i na równi z właściwym rozwojem karności w państwie- do
zapewnienia wszystkim dobrobytu. Pierwszym postulatem dotyczącym prawnego ustroju państw
jest skodyfikowanie w zwięzłej i jasnej formie podstawowych praw człowieka, które powinny
stanowić osnowę całego ustroju państwowego. Konieczne jest również sporządzenie w każdym
kraju konstytucji, ujętej w odpowiednie terminy prawnicze. Niezbędne jest wreszcie szczegółowe
określenie praw i obowiązków, wiążących obywateli z władzami państwowymi oraz wyraźne
stwierdzenie, że zasadniczym zadaniem tych władz jest uznawanie, poszanowanie, uzgadnianie
ochrona oraz rozwijanie praw i obowiązków obywateli. W czasach obecnych ludzie uświadomili
sobie swoją własną godność, a to skłania ich do brania czynnego udziału w zarządzaniu państwem,
jak również do domagania się, aby ich własne i nienaruszalne prawa były szanowane przez zasady
ustroju państwowego.

CZĘŚĆ III - STOSUNKI MIĘDZY PAŃSTWAMI

Narody mają wobec siebie wzajemne prawa i obowiązki dlatego stosunki między nimi powinny się
układać wedle zasad prawdy, sprawiedliwości, żywej solidarności duchowej i wolności. To samo
prawo naturalne, które rządzi zasadami współżycia poszczególnych obywateli między sobą,
powinno również kierować wzajemnymi stosunkami między państwami. Z porządku moralnego
wynika, że dla społeczności państwowej niezbędna jest władza sprawująca w niej rządy, ale
władza nie może się przeciw temu porządkowi obrócić, gdyż wkrótce upadła by sama. W
odniesieniu tego do stosunków międzynarodowych należy przyjąć, że władzę należy sprawować w
taki sposób, aby przyczyniać się do wspólnego dobra wszystkich. Porządek międzynarodowy
winien opierać się na zasadach uczciwości oraz na prawdzie. Prawda zaś wymaga, aby w tej
dziedzinie nie uznawać żadnej dyskryminacji rasowej. Dlatego też najświętszą zasadą jest ta, że
wszystkie państwa są sobie z natury równe co do godności. Każde z nich ma więc prawo do
istnienia, rozwoju, posiadania niezbędnych do tego środków, podejmowania na własną
odpowiedzialność inicjatywy w dążeniu do nich i ich osiągania. Ma też prawo domagać się respektu
swojego dobrego imienia i należnego sobie szacunku. Ludzie nie mogą wywyższać się jedni ponad
drugich z racji swej natury, ponieważ wszyscy obdarzeni są tą samą przyrodzoną godnością. Należy
ponadto układać stosunki między państwami wedle zasad sprawiedliwości. Wymaga to zarówno
wzajemnego uznawania swych praw, jak również wypełniania wzajemnie swych obowiązków.
Na państwach spoczywa również obowiązek skutecznego szanowania praw innych państw oraz
unikania posunięć, które by mogły prawa te naruszać, np.: państwa nie mogą nie popełniając
zbrodni dążyć do powiększania swojego stanu posiadania z krzywdą lub zbrodniczym uciskiem
innych narodów. W każdym kraju żyją mniejszości narodowe, nie zawsze są one pozytywnie
postrzegane, ze względu na odmienną kulturę, trzeba stwierdzić, że wszelka działalność skierowana
przeciwko tym grupom narodowościowym, a mająca na celu ograniczenie ich siły i rozwoju, jest
poważnym pogwałceniem obowiązków sprawiedliwości. Pogwałcenie to jest jeszcze bardziej
poważniejsze, jeśli tego rodzaju nikczemne poczynania mają na celu wytępienie jakiejś
narodowości. Rozwój obu współpracujących ze sobą krajów może być potęgowany przez
połączenie sił i umysłów. To może nastąpić dzięki różnym formom współpracy. Przynosi ona duże
korzyści w dziedzinie gospodarczej, społecznej i politycznej oraz w dziedzinie kultury i ochrony
zdrowia. Współpraca taka ma na celu dobro państwa. Tak więc społeczności państwowe, dążąc do
osiągnięcia własnych korzyści, powinny nie tylko nie szkodzić innym państwom, ale zespalać swe
plany i siły wszędzie tam, gdzie wysiłki jednego państwa nie mogą doprowadzić do pożądanych
wyników. Powszechne dobro wspólne wymaga również, aby w każdym narodzie popierać
wszelkiego rodzaju kontakty między obywatelami i stowarzyszeniami pośrednimi. W czasach
obecnych od narodów wymaga się współdziałania mającego na celu ułatwienie wymiany dóbr,
kapitałów, a nawet ludzi.W wielu krajach dzieję się tak, że nie przestrzega się praw ludzi, z takich
krajów wielu ludzi emigruje. Uchodźcy posiadają są godność osobową i ich
osobowe prawa muszą być uznawane, nawet jeśli przebywają w innym kraju. Uchodźcy nie utracili
tych praw dlatego, że zostali pozbawieni swego kraju ojczystego. Do osobowych praw ludzkich
zalicza się to, że każdemu wolno udać się do innego kraju , w którym ma nadzieję łatwiejszego
zaspokojenia potrzeb własnych i rodzinnych. Dlatego obowiązkiem sprawujących władzę, jest
przyjmowanie cudzoziemców i przychylne ustosunkowanie się do ich prośby o włączenie w
nową społeczność. Z drugiej jednak strony widać, że państwo o wyższym stopniu rozwoju
gospodarczego zgromadziły wielkie ilości sprzętu wojskowego i nadal go gromadzą, poświęcając
na ten cel ogromne zasoby materialne. Przyczyną takich zbrojeń jest chęć utrzymania równowagi
zbrojeniowej. Z chwilą więc, gdy w jakimś kraju rośnie potencjał wojskowy, natychmiast gdzie
indziej on wzrośnie. Wiele narodów żyje w strachu przed możliwością wybuchu wojny, która może
wybuchnąć w każdej chwili spowodowana przypadkowym wydarzeniem. Dlatego rozum,
sprawiedliwość i poczucie ludzkiej godności domagają się zaprzestania zbrojeń państw,
równocześnie redukcji uzbrojenia poszczególnych państw, zakazu posiadania broni atomowej i
wreszcie doskonalenia przez wszystkich odpowiedniego zbrojenia na podstawie układów. W
miejsce zasady uważanej dziś za najwyższą gwarancję pokoju powinno wprowadzić się zupełnie
inną, która głosi, że prawdziwy i trwały pokój między narodami musi się opierać nie na
równowadze sił zbrojnych, lecz na wzajemnym zaufaniu. Wzajemne stosunki międzynarodowe
należy układać nie przy pomocy siły zbrojnej, lecz według właściwych zasad rozumu, czyli wedle
zasady prawdy, sprawiedliwości i czynnej solidarności duchowej. Wzajemne stosunki między
państwami powinny ponadto układać się zgodnie z zasadą wolności. Na mocy tej zasady nie wolno
żadnemu narodowi niesprawiedliwie uciskać innych narodów lub bezpodstawnie wtrącać się w ich
sprawy. Wszystkie natomiast państwa winny nieść innym pomoc w dochodzeniu do coraz
pełniejszej świadomości i ich obowiązków, podejmowaniu nowych pożytecznych poczynań oraz w
samodzielnym wysiłku przyczyniania się we wszystkich dziedzinach do ich własnego rozwoju.
Kraje bogatsze powinny dopomagać narodom biedniejszym w taki sposób, aby wolność ich
pozostała nienaruszona i aby zdawały one sobie sprawę z tego, że same powinny odgrywać główną
rolę w dziele swego gospodarczego i społecznego rozwoju, względnie, że na nich powinien
spoczywać główny ciężar jego realizacji. Na ten temat bardzo mądrze wypowiedział się papież Pius
XIII, mianowicie „nowy porządek oparty na zasadach uczciwości, zabrania kategorycznie
naruszania w jakikolwiek sposób wolności, całości i suwerenności innych narodów, jakikolwiek
byłby ich obszar i zdolność obronna. Jeśli jest rzeczą niemal konieczną, aby większe państwa ( z
tytułu posiadania przez nie większych bogactw i potęgi) zrzeszając się w celach gospodarczych z
mniejszymi państwami, same określały zasady tej współpracy, to jednak i tych mniejszych państw,
na równi z innymi nie należy pozbawiać(chyba, że ze względu na wspólne dobro wszystkich) ani
wolności zarządzania własnym własnym państwem, ani prawa zachowania neutralności w wypadku
konfliktu międzynarodowego, jak to nakazuje samo prawo naturalne oraz prawo narodów.
Mniejszym państwom przysługuje również prawo dbania o własny rozwój gospodarczy. Jeśli prawa
te będą wszechstronnie przestrzegane, to mniejsze państwa będą mogły starać się tak o dobro
wspólne wszystkich ludzi, jaki o dobrobyt swoich obywateli, czy to w dziedzinie dóbr
materialnych, czy tez na polu kultury i rozwoju duchowego”. Państwa zaś, które osiągnęły wyższy
stopień rozwoju, muszą przy udzielaniu różnorakiej pomocy krajom mniej zamożnym zawsze
szanować szczególne właściwości tych narodów oraz cechy ich cywilizacji odziedziczonej po
przodkach i wystrzegać się wszelkich zamiarów panowania nad nimi.

CZĘŚĆ IV - STOSUNEK LUDZI I SPOŁECZNOŚCI PAŃSTWOWYCH

DO SPOŁECZNOŚCI ŚWIATOWEJ
Nowoczesne osiągnięcia w dziedzinie nauki i techniki mają ogromny wpływ na międzypaństwową
współprace i zrzeszanie się. Równocześnie sytuacja gospodarczajednych krajów zaczyna zależeć
coraz bardziej od sytuacji gospodarczej innych, a w ten sposób narody zaczynają tworzyć między
sobą wspólnoty gospodarcze, a to w efekcie prowadzi do stworzenia ogólnoświatowego ustroju
gospodarczego. Niewątpliwie więc poszczególne państwa nie mogą obecnie w oderwaniu od innych
 zaspokajać należycie swych potrzeb i rozwijać się w sposób właściwy. Dobrobyt bowiem i rozwój
jednego kraju jest częściowo skutkiem, a częściowo przyczynądobrobytu i postępu wszystkich
innych krajów. Jeśli rozważyć naturę dobra wspólnego i istotę oraz działanie władzy publicznej, to
łatwo dostrzec, że istnieje między nimi konieczna współzależność. Porządek moralny bowiem nie
tylko domaga się istnienia władzy publicznej dla kierowania rozwojem dobra wspólnego w
społeczeństwie, lecz także żąda, aby władza ta mogła tego rzeczywiście dokonać. Chociaż bowiem
narody różnią się bardzo między sobą zasobnością w dobra materialne oraz sprzęt wojskowy, to
jednak wszystkie starają się usilnie o posiadanie równych praw z innymi i o poszanowanie godności
ich własnego sposobu życia. Powszechna władza publiczna musi się jak najbardziej troszczyć o
uznanie praw osobowych każdego obywatela, otoczenia go należytym poszanowaniem,
nienaruszanie jego praw i ich uznawanie. Zadaniem władzy powszechnej jest staranie się o
wytworzenie na całym świecie takich warunków, w których nie tylko władza publiczna każdego
państwa, lecz także poszczególni ludzie oraz zrzeszenia będą mogły bezpieczniej wykonywać swe
zadania, wypełniać obowiązki i domagać się poszanowania dla swych spraw. Należy wspomnieć o
powstałej 26 czerwca 1945 roku Organizacji Narodów Zjednoczonych, do której zadań należą
sprawy gospodarcze, społeczne, naukowe, wychowania i zdrowia publicznego. Najważniejszym
jednak zadaniem ONZ jest ochrona i umacnianie pokoju między narodami oraz sprzyjanie i
dopomaganie im w nawiązywaniu przyjaznych stosunków, opartych na zasadach równości,
wzajemnego poszanowania, oraz współpracy we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej.
ONZ 10 grudnia 1948 ustaliła „Powszechną Deklarację Praw Człowieka”. We wstępie tej deklaracji
widnieje zapewnienie, że najgorętszym pragnieniem wszystkich ludów i narodów jest rzeczywiste
uznawanie i całkowite przestrzeganiewszystkich praw i form wolności w niej wymienionych.

CZĘŚĆ V - WSKAZANIA DUSZPASTERSKIE

Papież uważa, że do najważniejszych zadań ludzi wielkodusznych należy zaprowadzenie -w
oparciu o zasady prawdy, sprawiedliwości, miłości, wolności -nowego układu stosunków
społecznych między poszczególnymi obywatelami, między obywatelami i ich państwami, między
samymi państwami oraz między poszczególnymi ludźmi, rodzinami, zrzeszeniami i państwami z
jednej strony, a społecznością ogólnoludzką z drugiej. Nie będzie pokoju w powszechnej
społeczności ludzkiej, jeśli nie zakorzeni się on głęboko w sercu każdego człowieka , to znaczy jeśli
każdy nie zechce we własnym wnętrzu porządku nakazanego przez Boga. Należy się więc gorąco
modlić do Boskiego Odkupiciela o pokój. Niech usunie on z ludzkich serc wszystko co może ten
pokój naruszyć i niech uczyni wszystkich świadkami prawdy, sprawiedliwości i miłości braterskiej.
Niech ponadto oświeci swym światłem umysły przywódców narodów, aby zapewnili obywatelom
najwspanialszy dar pokoju. A wreszcie niech Chrystus nakłoni wolę wszystkich ludzi do zburzenia
dzielącej ich zapory, do umocnienia więzi wzajemnej miłości, do zrozumienia innych, do
przebaczenia wreszcie tym, którzy wyrządzili im krzywdę. Niech pod Jego działaniem i
przewodnictwem wszystkie narody połączy więź braterstwa i niech wśród nich rozkwita i panuje
bezustannie tak bardzo upragniony pokój.