s{}&}K&m Filozo[icz-ne C\l\,/

na drodze
cio nauki

Daniel

C.

Dennett
I

przeszkody.*ll\
cr

wiadomoci

przeloy i sowem wstPnym opatrzyl Marcin Mikowski

prj.zysLi i s-ka

iGif*firu mnry{owY
OusrAcrrs re

s$Efr DRm! l,g''so!iql A SctNct oF Co\scrousNtrss h' l'. lrq ile Ul lA hnolos '

. .pLhr o /Uo v'a

Spis rzeczy

R.dtol lro'adz{y

830820

Red*cja i oplaokDre deksu

S.butu

Szransh

dnna No\osielsk nurp

I'ekt ouadb i Nfaciej sadowsh

slouu il.rqpn'. Mar'rn NlrLruu'L

slro.

tvtulofiah

Red*cja teclDjcna

1' Rozdziapielwszy 2'

"p

.....31 .....3'7
I

J'.an]t

EtrJ

s.Iil

/-1

z*

r'',
'

Przeczucic senso(Toci Zombi] Lonre' Pe$nel inlurjrl Roudzia drugi trlecruo.oboui pod.i'' i( 'lo Rozdzial bzeci

L'EN 9?x 8'l 7]h'|

(i"**_ ,.n,\. j

s\tuonn'r
"

.....61 ......97
......
I

3.

Wljasniani' rnrgr' .urJLlomu"r 4' Rozda czwally I

C

;"l"f".t]""

', ' Dl'n" \\dd.'1' .

';"

aGl
'
1 1

Bibl'oteka Glwna
GDAsxlEGo

5. 6' 7' 8.

UNlwERsYTEIU lillll]llililll

00574940'

llil|lililll|illil|ill|lllllilill|

Rozdzia pity Cn sre BohornJtu lozddal szsty C4 jur "q rsnram' ttozdzial sidmy Rozdzia smy

t\ IPL qbdltr'u s3rro /\(

i7

......145

'rtirdom"*"
]

......175 ......205

feoa.Mdnonlon'l,ala:M
adomo: ile to kosztuJe s p,' /J1;u r; $rlu( ie:

,h '' '' ''''

219

Lnde '''' '''''''

26

Sowo wstpne

hoos, Lmn mdr.

nolog'\, s, 1993

>'ein z I\l.lN.hu.er.s ln{rrule ol Tech_ loku rozpoczli prace nad Cogiem' fobotem o inteligencji szeciomiesicznego dziecka Robot mia si uczv i zdoby $,iedz godn ds'uletniego szkaba. Do tspprac-v l tW durm plogramie bada$'czJm Blooks

Jak zb-do*a rubol, o lnlellgen,li d$Uldlka' Rodne)

i stein zapmsili znan'c sztucnej inteLigencji, sllc teo-

rji N'iadomocii entuzjast nolv-vch problemlv {v kognity wistyce' B-vl to Dmiel Dennett, ktry ochoczo dolcz'! do

projektul. Dennet zajmuje si puede lvszrstkinr filozofi umysu j nauki. ale W kontekie bio]oqii ervoluc]anej i kognit$\'istr kl. Thki naria trady\anej problen}atvki z naukami puy' Iod|iczni jesl chdakiervstyczny dla rvsplczesnego filo_ zoficznego naluralizmu, czJli stanoM'iska goszccgo, e s,szystkie zialviska nlona qiania rnelodami nauko!-mi (cho oczl\'icie nigdv takie wyianienie nie bd7ie zupel' ne)' lnnymi oilT rvszysrke zjaska powinnimY plbo $,a wuanitrlelodami naulorymi' S to bowicm najlep sze metoaly pozilaNanu Wjaia, jakie nmy oblona takicgo pog]du il]maga Zaksarlia lkaM'v i pratycznci demorl stracji, e to, o zalawao si niedostpne dln mdlca szki'l

' " 'SoDK'E5NY

!919'!9p!|

ka i oka. dajc si jcctnakbada rlaukoN'o' Nic dzimego, e Denlet zacz formulowa ltarunk, jakie cog nusiab.\' sphi, ab) mona bYiobt mu przris]ava ${adonro aturaLiznr neguje bowieril gabineto\a apliolym hadyci_ nej filozolii. Entu7jasts nauk il lrisrc fi]ozofri byo wielu, lljelu filozofw byo naukolvcami. Jednak rv Xx wieku ogrmicali siju lac7ej t],lko do pl7klrskiwmia nauce i sdzji, i mo_ e isurie np' cz!:sto fllozoliczna tofia pozilania czy koncep qa znaczenia niez{ana r aden sposb z psychologi. hlgwistyk czy socjologi' Dzisiejsi naluralici sClZ, e teo-

,.''. i,' I l ljlU dl' usunicia

z l_ . LJl l(" |"'L' J ll dJ\' ll filnlufr' lnei' l ' ''' ''' '|'' L|' ] /\ mJlemJl\' /' '',,', l' l lrJrlrlcl 7J'lo'o$Jru( 'pJ'JlU sudUmoq l rlo bJdinid h ''.'' ''',' ',"d^' polnlJrc$v' c/J{l' Pod/ldI nj 'lu'/ ' ' ia_ ,. .l''.'l' ,]JJL/mJ

'lralJ

jik ;."' l'iata jcst fasrry, i stala s pokaza' ' '" Llarlmie um)'lu L'olrnrrl n re.r " ','i.. "-- '"'""i"' l sru"dnmolr napi\a $ LJLa'h 60' ',',''',^'.'i"a".l,r' .
*'
,'',
. ,

'',,'''',.,',",,,,l^''''prdili('

lJl p'l(kollu!'' Pduali

na poznania Ie moe opicra si n przyjtych z gi mn lub bardziej arbitralnych zaoeDiach, ]ecz nlusj nu}

gnLehJ l',.ar. f.o l".unk;Fn Cilberla Rvle a /nan' '1. .'', l''l t"E, )*g"' r*i, r'll4l ( tso' e ss aienia ok'e'ldjJ'( ' ;,;'"''" ; ino.ie odro'7 |e do ob-e*oslnequ

'''''' i.''''."
'l
h

s}ma]nie \ykorzyst}va dolobek nauk' jej nalematYczne narzdzia i zglDlnadzone dme empir}cne' M(i4c obnzo lvo' scjentystyczni filozofolvie w pinvs7ej poolu K{ wieku raczejbv]i kibicani, dopingujcwi naukowcil] a natulali_ cisbiegti ponoMie na boisko' gdzie lvczeniej gEliju De_ mokyt czy znacznie pniej Kartczjusz. T'eibniz i Kant' w przeciwiestejealnJk do poprzednikw ilaturaliini uznai, iby wiedza filozoficzna mogla by rv jakimkolwiek interesujc]m sensie niezalena od rozwoju nauki' Dennett w slod]ai.'' sanie bierze sam udziau jakie w !trze, a raczej stara si usun 7 boiska kanienie, ffiucili na nie mniqi natura]isL'vcu nie ilaslawieili ii]ozofo (ieku, usu wie. Innymi slo{l] chce,jakJohn Locke rv Xvl n pcsdy, ktr uiliemo]ilviaj ro7lvi nauki' Zajeden z najks7ch ploblcm\\'dla nauki uchodi dzi t'iadonry unrysl (utosamiany tmd}tqnie z dus7 czy duchem).

Wny]eniullolocznvm clominuj poglch dua1istlrzne: nr7gi to.ieclno, a nirnieltclna dusza to dfugle; j, urr 'ud/'e $Ftu.r $ n;rrr"r' r:.ln"lrx n\' rrrrr rJ lirlPko nani o lstrlieniu njerdukoMlneJ subiekt]w1lori, jcslZe inni w-mosz na pieclesta .,pierwiastck duchoNY''''' C]a_ sem dualizn taki $lp]ma z pogldlv rcligrjnych. niekicdv

Rvle Kon' ep'le Dennerra mspircualv kogndla ''go' l, ('{ .]w 1 LoglllW iss la h) h in'pird{ ' rt't"niJ" lat 60' w kognit}'vis'yce (ang' cognitile lJL/e olo('i]enia ''nd_ , 'l,.: oo pn|-kl nn'LrPd\ uWa 'ls f"t *,rr: o po/naniu r' L/vl $ prusamiP .'^' "",""".^_ , p-y'llolo9l po/nau( /ej' ln-rormat)_ i'.,,r],",'-' """y* inietigencla' po+atono tmia hl_ -'' ' i"J.i ""a 'r'".'" ur4d/eniem pr/eluJwx|_ 'lnLle. e Ulll\sl l"5l s laq.'dZie lnlormar\La du{r(^lr kognil)ryi{om ' . t""'.""i, a" *i"" p-"es$' przetwarzmia mformacii iako ",.ra'a konlpule' ,''., **, .rrL'.^"i""l' h' \'l/g u/1ann Za rod7{i .r"f,.-, us q Jlo ie npi'due rnn/4o*Ch al l. r"1," ". " Um]s najczciej haklo danych' o-*'*''''a p'7el m/go' Loml'uler "r."-u* oroo.,, - u* "'*onrilJlry ',," u.",t',u r"icgo kompur"cionizrnu \" '"" " funk(lonJll/ln' Lln lo/\fiJ o- filU/06./'l\
,,

l;;,"'il

' polUc/n( ,Illxl oo/a behaMor) /nl l filozofrq l7\kJ

l. a'*"'l(]'do /achusanja" D('nneil srJ

go'

'

'"'.'].,'." '.' i-,-l""l, j"'7-|,*,''"

dob'L1-i Fll|pil\'/n\' h l Jnjnnd]l{i'J .l,i,l"'';e'ln\u lU npl'J(JeYo lbnrJLt\'

i' o",''"-l'r^''l'L'lldlen'niplo'e'v o" opr* m mav n' re, opi" '' "'.'rl']"r""" "', ', izeniot'ei komputcra

ll"J' /' iclpU obli

LLn

c Jennett. soDKlEsNY
l/('( yln' Bjo]og' badaic sklzlda ptaksl moe polvieclzie, l( 7cgo mog siuvdo ]ataniai innieln1o zbudolva ,'lll!)lot, [akorscwiedzg o ptakach' oba Iodzaje lnv l]l

Delnott do d7i brcni pcmei wrsji kotrlputacioni7tru 1lnkcjonJizmu. Jego zdanicln, zlozumie datanie umy_ lac4 skonstruowajcgo funkcjoDalny i ob]iczenio_ nT nlodcl. Budowa tego modelu nie Jest icdnak zupehrie aitla]na, opiela si boenr ni analic istnieJcych umrsis! a}e ni mona q'kluczy, e sztuczna inte]igen cja okae si czim w mclzaju Bl]a]aku koa - czyn, cze :o prtrndJ r,rgd\ *ilrJ ilie s\rso)z\lJ,Lolr:4 u/)re,/rh ty]ko na drcgach, a tc na Ziemi nigdic nie Wslpuj W na tu.ahlm #odowisku). ZebY jednak zbudowa np. nte]i d' nl'l] eJ.leni' e ||] LLIJ' h' lreLJ oU/nJ. /}aP gq\lelil' , . Zbada, c^D jest inteLgencja' i skonstruowa odpowicdni napd' cho w slodlriD sac Ic m o t}m zbyt wiele mo_ rry neodarwjnizmiesl zdaBiern amelykaskiego myliciela kluczem do lvijaniania d7iamia umysu, gdy to za pomoc narzdi cwolucjonizmu nona bada intcligenj g sienic' PoZukwana plze nas sbuktrrra unyslu ujamlia si podcas rekonslNkcji i ego histoj ewoluqjnej, a wsp czeni ballacze um'vsu postpqj iak jak biologowi wyja niajc} funkcje navdw trY&ovonych przez proesy do boru natula]nego' Kog]it}l4sryka i biologia ma.] w sobic co z in4niefril jnFticr stlajc si Zlozumie, jak dzial np. odtarzacz iltP3 konkulenji, rozklada go na czci i prbuic ohe]iich funkcje. 7akadajc, e odlu&Zacz E)Ioikto\\,any Zosia optylnalnie. ld.'ntycznje' dillieil Dcnnetta, postpuic blo]og. k!ry uznaje, e danacechaja_ liiego oanjnu jest adaprac]j' czyli zwiksza plawdopo_ dobiestwojego pcyciai leprodukcji' To sano czri ko_ lFih{ici.zwaszcza ci, ktrzy koystlj z n{rzdzi teorii
i

su to

l|k!ii arunklj si luajennic (biologonie mog dzi ba crodyilanjk skrzydel). a Denxett \,ielokmlnie po' lvlllrzt' e Uprafra nie 1e tradyc]:jn filo7oli nauki' i]e l]lolofiq illynierji. \r len sposb lrpisuje sj s, indlcj
l1]li rllrcrykasLicgo
l)l

pragmatyzmu,

ygina]nl inynieryjny chalatr

jcgo ilcopragnatvzm ma

Z pustyni do dungli
\\)lujcy natura]ici .iak chociabv W V o Quine g}osili' e i]e rzecz biolc, \srystkie ZiaNiska psvchiczne sln'owadzaj si do Zachowa. i nie lstcj adDe idee, ltl!]i ry snry ryrae j7ykol)ch, a jcdynie 1izyczne

lirlce

Invnieria Ddmotna (retrse engiwdin) Lo meLoda rckonstlukcji, odbvalzania stluktury umysuj inzyniera cZ} badania nad stucn inleiigenqj, dostarcza 'z{-Yka', naudzia do skonstruowanir umysu szluczncgo i pozwala lpiej zrcZumie, co dzieje sl w umyle tudzkim ]ub zwie

c{rlucji.

reodobania do Quine'or,skicgo puslrnego kalobrazu, lv ktrym jedyn}ni bylami s konbely lyczne i Zbioly w rozumieiliu teo mnogoci. Jak polviada' jcgo natura]j styczna ontologla puYpomina raczej lropitaln dungl. s,ktIcj Znajd7ie sl miejsce na ws7'vslko, co nauki rzec4 mcie badaj' Mona wic rzec' c natura]izm Quine'ajest baldzij zwi&ely Z nomlna1izmern (jedyne ustpsb{o czy ni Quinc na rzecz 7.biort), a Dcilnetta z szeroko pojrno wan1m fizykalizmem. zgodnie z kt'm unl\'s, podolrrrie jak procesy chcniczne, bio]ogicne i obliczeniowe, m cha rakler lizyczny od dek]ffacji musi jedna DenilL'tt pvej do cnw Musi poku a, ia! w jego sqenstvcziluil obla7ie tiata mo ludzka racjonalno, wo]na wola, jntencio e pomici
nalnoi znaczeni.1' A]Jo tvykaza, e s tojcdy|ie 7.fudzenia

$,jstyk' wYlaslajc z tcodi ]ingitiscznej Noanu chonl k}'ego| bardzo chtic posugirva S1 burt\, ockhama' ( ]hocia l)ennettnaler dokontl'nualolv Quiilc'a, nie ma

leakcj'

Qunlc polenrizo( z rodzc sir kognil'!'

12

Dane

oennett

" soDKlEsNY

13

powi( d7eni" np' o racionr]noy d/ia]3n'a ' R aLJoj Jni( i $ t]n snsie, Iacjonalne osob'v postpu.; - jakzakada_ my w codziennw yciu - zgodnie ze swoiFi pog]dami i yczeniami' Kidy Jama ochot na lod}1 a dostaj\'ianie kievonkose od rodzr nu r \( ho.l/i oo .U( pu q putt' zcpo. to puewidujemy, e kupi laczej lody n 30 kg soli' czy ta_ kie przewidymla opieraj si na znajomoci 1izgu Jasia? Nic na to nie {skazuje' Pecictudzie podobnie pe\idY wa]i swoje dziaaniaju tysice lat temu' Jak dic kognitywistyka w},jani, dlaczego ualaje si nm pewidzie' e Ja kupi loda? Dennett oalrnia potoczn psycho]ogi, d kiIej Ia' mach przypisujemy przekonania i pragnienia osobom, od

Czy funkcjonatistyczna

kog}iaistyka ma aoolwiek do

Na poziomie iftencjonaln]m noruie s s'iele czysto Llrlvl.idualnych zjawisk psychicznych' Dlatcgo te nauki lllluranistycne' w ktrych pede wszystkim interprctuje ]lq adonc dziamia i wpowiedui rmych osb w rlvch czasach, nie nus korzysta np' z psychopatologii. I ]konomia moe postulowa islnienie ideaLrie racjona]ncgo k()nsumenta' nie wchodzc w szczegtv budoqv jego ner' W(nv wzrokoTch czy kwiobiegu' Dopiero gdyby powst2lo s }oec7estwo, w ktI}m *cjonalno konsuments' blaby rcgu]amie zabuuma przez np. jakieuszkodzfu mzgu, i'lionomia musiaaby koEysta Z neurcps}rho]ogn' bo jej ! lea]izaja zaamaaby si' Pozioni 11Tszy jest bowiem ty]ko lvZgldnie niezaleIy od nszego najcciej i w norma]|

psycho]ogli badajcej lves,n9trzne sbuktu!-Y umvsu' Pierwsza dotyczy intcnqjonalnoci i pozostaje ia pozlomie osobowJ'm, natomiast dmga mu.i o ilrnkcjach i fchitektuue wesntrzneji odnosi do poziomu subosoborvego' Co isLolne' moenry m{'i o poziomie qvszyln lv pe$nrT oderwaniu od niszego' W tabej intencjona1nei psi'chologi potocznej idcalizuje si 1udzk ncjonalno ' !p nieprze Widujemy i Ja postanowi po zakupieniu loda lvetre go obie we wlosY mimo e lvskulek np' jakiego uszkodzenia mzgu moe Zapomina o srvolch poprzednich zniach i ade zacz rfzmia rzeczy, ktrych nie bdziel!!' $ Jdni' /rolumpc rJ.lnnJlnre c/)!i pud". rd,Jr lego d/id a. Na poziomie funkcjona]nlrn z kolei abstlehujenry od szczegtowej edz'v fi4rno-chenicznei _ nie flusi) ledzi toslvkadego arolnu w komputeu, abv w}jaDi,jlk fun'jonuje' Pdobnie 1ie ob, hudl nJ. h's|od dlono{' z ktrych skada si uywmy przez nas korkocig. Kogftywistyka zanie inleresuje sj wszystkimi moLir'yni apektami fizycznEi badanych Zjauisk, a jed'vnie pe{m ich podzbiolem' Porstaje kwesti jednak dyshsyjn. jak obszemy bdzie to podzbit

Zdnniem Dernerrr p'7)"rsqi(rnv prrel,olrrnrd r prJrlielria, pf mujc swoisle naslas.inie poznawcze, nasta-

ilych warunkach.

s'icnic intencjonalne' w ktm pomijamy milstwo faktw liszogo pozionu' bo nie snam onepobzebnc' zlfacanr-f tN,ag jedlnie na regu]arnoci z('i{me Z umyLTni (]zialaani' opisujc naLomiast algorytny poznawcue' przy]mujcmy nastawienie funkcjona]ne, czy tc konstruk .Ijne - Iekonsbuujemy botriem funkcjona]n shuktur, konslrukcj umysu' Przyjcie danego nastaenia po1ega na plzlTismiu obiektoivi lvasnoci odpowiedniego lodziu: inLenjonalnych, funkcjon.r]nych c7jr li4aln'\'ch' Kryte riunl IrJlhn., ] lJkj' go prl\pi'iaJe{.LUlei /noii pPHs dvlvania puysz\th zachos'a obiektu, nie zanp' struktura frzyczna na poziomic niroskoporqm (trudno zrszt na poziomje makrofiZvcznr Zdefiaiowa chociaby krzeso' czvli plzedmiot funkcjonalny rlie n$ic o 1r, e nie istrrie] adne speqia]ne lementilile czstki prctokrzeso\ate, ktrych i rlko z ktrych rnona wytw8za lozesa) ' Nastarvienie intencjona]ne mona odnosi nalvet do obiektq ktIe nie maj shuktuly ppominajcej ludzi umysl' Na przykad, chcc qjanikomu w prcsty sposb,

'. .

*ODK ESNY
,

iak dziaa termostat, lnozenr powicd7ie ta.k| lennostalt mr' il.Je .r/\ Dr/elundnr I zP le\r /a qn'r,1r' /1 /imln 1 \, sanr Iaz' Kiedv tempemtura jest Zdaen lermostalu

nie w sam raz, reguluje on dziaanie s}stenlu $zes'czcgo' Wpodny sposb mona opisa d7fomie skonp]jko$'anc pr7ei$'aa]cgojakie trformacje 7 otocze go urzdznia nl (a {ic laczej nie samochodu), z\\'ierzt i lolin(jak !fraalono. s m]in! ktIe ]ubi soce, i takle, ktre nad nriaru soca unilQj)' sTes7cle $up spoecznYch, koo' zdmien Dennetta doboru naturalnego, ji, a na{t czlli Nlatki Natur' Przlpisanie plzekona i plagnie nie pociga za sob antlopomorfizacjii rv pem]ch glanicach take zwieutom prz'Ypisujemv racjonalno (np' tak du_

macz}mn dlaczego kot czai si na golbia)' S'vstem}i ktrym mona pu]?iqal'a intencjonalno' a$'ic - mc jzykiem Dennetta s.vstemr inlencjonal' ne, maj r'ne moLiwoci' s takie, ktre maj t9ko plz konania o Niecie (telmostat)' a s takie. ktIe maj prze konania o przekonaniach (kot {ie, e goib bdzie chcia uciec, jeligo zau(a})' W badaniach nad psycho]ogi zNierzt hiermchja rystemrv intencjona]nych okazaa si pvdatna, cho nadal otilailajst klvestia, czy poza czo_ ekiem \\,d zeut istnieje s-vstem intencjona]ny ma_ jcy stan-v inte|cjonalne trzeciego rzdu puekonania p,/, konnnrJ, n o pr/FLurbnrJ.r' fakre {anv m"i4 s5/!^ scy Harncv: pragn wszak, aby inni mie]i l'as!l!e przcko_ nania o ich rr{asn,lch Hariliwth Prekonaniach' Dennett uczestnic7 w badefach terenorlch N' Iyc, gdzi dola dza, jakna]e'zaplanorva ckpelEent na malpach -vi c-vch na rvolnoci' ktrv miai rozstuygi, czr potrafi si okamyva3' Niesteti; zlviuta ni u'splacolvay z ba_ daczmi, wic nadal nle ladomo. Tod1 iilencjoiaLnoi zna]v_a te Zaslosowanie !v ba_ daniach nad autyzmen' okazuje si, dzieci autyst}rczne maj problemY z przypis}avaniern Zoon]chstanw inten'

3 4 1at zaczyna rc 1r ll ll n'vch' Nornalnc dzjecko rv Nieku /ljl)ljc' i kto moe rllie laszrre pr7ekonmia - e kto mre, ,nr,{ il.eol' ni/ nno . U'nh,.i, rnrd,- nr dL ',,, ^ rY/rn krgo nle potrsfi. D' llnel .qll/l' ,e d\.po'lUl1' n lJ llen'JnLi oo/nJs , /\rni nastarvieniem intencionalnyn i tunkcjonalnyrn, L ric odpowiedilimi nilzdzjami pozDanla jestm] lv slJnic natulalist-vczni opisa dzialanie umrslu, \{ t}n l ll./e \sirdon'o.c' lPonJ widdomo'i' d no/e rJ(/ej /r_ to Llt lorji wjadomoci. jeden z podstaNo\\rych Wtklv \! nl!]l Dennena' Jego plellvsza koncepcja' $' ktrej sta_ \vllL nox,aiorsk hipotez o darx'inowskich mechmizmach l'bkcji informacji na poziomi neuronaln]m, nosila jesz' pniej teatru kartezja_ 1 7e cechvkNtvkorvanego puez ,]|iicgo' Tladrc\ana metafor'vka opisu {iadomoci odou_ (.si do obmzu dza, ktry obserrqje' n'cz]m Nidz \v tcatrze. rcz$Wajcy si pEed niln spekta}] ko]ejno na \L9pujclch po sobie zjawisk. PoNiada si o obenvacjl we srri.r/rej. o seirzen u s .iebe i hoo/r. r/(17'dsnr' nie l| gxstloskopi czy tomografi komputefow, t]'lko o 'oczy ,Lrlsz-v" Takl rvelrltrzny teatr iNouy jednak nieusurvalny l(|gles !! nieskoczono: NidZ $' lvewnlrznym tealrze ml by wiadom.v' by obsers'ova spektak] wiadomoci, .l nc musi mie vj rrasry \r]e\\ntrzny teatl z ko]ejn'1m \rcnntrznIm dzem. I tak da]ej, jak matdosze, ale /n( oerdr,r /.,li I n e " lrzecirn. rlrrte do rn",ao./U fiz\' /trllriejsz ]iczby sctlowlnvch lv lodkuwidzsl Bo owi po_ nieprzeslrznni i nlematcda]_ slulowani widzo$]e maj br |i. podobnie ich oczr i um"vsry lj]ko czv speku]ujc o nienatcria]nych umyslach Wewntrznych dZN rv teatr7e, posuweny si rzec7]vicie naprzd lv ryjanianiu, curm iest islota wiadomocj? A moe tYlko dajemy si uilde metafolyce, ktr przeka zala naln tradycja filozoficzna? Dennett nle ma Wlpli{o ci.e cho intuicyjnie rvikszo ludzj optuje a duali
l r

16

"-

-.

,*OOK|ESNY
' '''l..llwnrka

:lar"!!l!!!L ]l''l lnnic zb''.

17

zmem, pralvda ]ey po strcni firykalizmu, negujcego ist niL'nie nirv-vk}avalDych fizyc7nie, ematelia]nych cynni.

kn: Intricjc dla Derlnetta to za mao, aby zap|z@za sprawdza]nE {}nikom bada' Nauka a nietoperze

\llll{Nsldcgo boli zb", w trzeciej' Jest lak d]alego. e wledil gd} 1 l'lrlilzilvopiclwszcgo Zddlia sbtierdzam
l llurie zb, natomiast pnlvdziwo drugiego moe b} llfKlzona te przcz osob, ktIcj nlj Zb niebo]i (w ko , .' rrnt /qb:'. DlJrrsu rLz rviLlu (lr(1ili. rnd$, o.'i(rN ' ./,trlsobow}n punkcie widzenia, co ma oznacza z gubsza ( ' o rozumiemy po pmstu przez 'punkt widzenia" (norlll lllll mwimy tlko o czyim punkcic widzenia, czyli ,' !ll|ekmj pe$pekt]s'ie poznawczej)' Z tecioosobo' \rl1|' punklu widzenia znam'Y za perme zeMtlzne oznaL l !;lu (skzIvienie twszy; deldaarje osoby, ktI boli Zbl ,'Lrzyki...). W istocie tuecioosobowT punkt widzenia to l!1vIla idealizacja: tojest to, cojest dostpne wilu osobom il,r rrrsubiektlvnie. Zdanicm Demetta przekonanie Nagelajest sabo uza_
''
l

tu chodzi' Wie]u fi]o7ol'w powie' e zdanie: tc jest w pjerwszej osobie, za7danje:

trznego, czs1o niulnie

Fi]ozofowie umysiu, szc7eg]nie na]eq do nurtu ana]i

stw z nuk' Jedni 4avi obarv, e n]irno wszystko nauka nie moc odda splawiedLivYoci lealnym 4afrskom' Pue cie w istocie nie mam'v jeszcz ieorji wiadomoci, k1m byaby ta dopracowana, jak choby rleodaryinowska leoIia ewo]ucji czy mechmika lvantowa'Ko8nit}avistyka jst do pierc w pofrjakach' Inni id da]ej, twicldzc, e to, ro wie' my z subiekt}vnego punkt widzenia, gdy nie bd7ie do' stpne dla intersubiektlMej, uprawianeJ neutra]nie nrruki' Tak sd7j np. ThorBs Nage], autol liezryHe wpwo' wego eksperymentu my]owego, ktry opisal w dykuleJd'. to Jest b! nietapeem?s' Nage] twieldzi' e nawet gdyby_ myzgomadzili maks}mainie Wiele fitw nauowych, do_ tyczcych nietopew nigdy nie dowiemy i' ja tojcst by nietopeuen,jakie to uozucie lata, posfuguic si eholo_ kacj' subiektrmo nietopeua, ktry ma zmys echoloka' cii, ni si od naszqj i pozostanle d]a nauki na zawsze tajemnic' wiat dozna nietopefza jest Clla czlowieka za ntnily. I zam]mitY jest, zdaniem Nagc]a, d]a obieki}T nvch, trzecioosobowych metod nauki. l'alto zatfzyma si lu IE mlaforze punktu wi.l7enia pienvszcj i treciej osob}'lb pEenonie, w ktrych nswi_ ZuJe si do lolmy gamalycznci zda n tL'mat awisk umy sorrTch' KedY mwi: ,,cuj zapach gotowanL'j kapusty'', mlvi o srvoich doznaniach; kidy zaklo powie: ,,Mi]_ koltski poczuju zapach gotowancj kapusty',, to nrWi nie o stoich doznaniach' ]ecz moich. Jcdnaknic tylko o folm

patu na bntanie si natula]i

,]/lnia drueicj osoby. To kompliuje podzia na zdania,

l
,

.l{|'lione, a metafory pierwszej i trzecij osoby b}waj myl'!l (j' Zsasucza e od niedaMa m si te o punkci {'i_ l(jrych pawdzi{'o bepoIednio moe stwierdzi tylko ba, krej zdmie dotyczy i Zdania. ktIe w zasadzie zse'

dystmsujc si nieco od przenonych ]ic7b glma' "dci', tvcznych, okrelajcych punkty widzenia' Dennett tymi llll{af'onmi si nadalposfusie ' Inaczej spmltT si maj z pog]dami Nagela. od tych l,cnntt odcina i zdecydorvanieje neguje' od ]at pole rlrtzuje ze zwolennit<mi isinica czysto subiekt]wnych \Vlxsnoci _ lakichjak,,to,jat tojesi by ilietopcrzcln"' lri ,)lofowie zw re wlasnoci {ualiami rozumie sj przez to tr ]asnoci, ktIe maj puysugit'a tyko 'liadonlyn przc /lcionr ze iwgdu na tvlko samc tc przeycia' Niczcicj
\v

lvlikowa mog ucwntni obserwatol?. w sod'hich

\' il1'|/| d''j

]ilelaluue Ii]ozoIiznei stosuit] siq okclcldc

k'ile ht6h'\b]ld/U '\ /p'

{"

'UllIki(i( rulu

'ilasno

Y"^

slBmne!i,l

t8

pante C. pefnett

. *ODKESNY
Poa

sdlo

!6t!!|!

teoriach tasnoci$asnow_ pytlUcUr./(ciompewego objellU |)'iko /e :::|r]:d q79d'u nq !E' d rue co. 7eM9lr/neeo s'obel IeLo ob|el._

miane' w nutla]nych

]l}lh cech: maj by one niekonuniko{'.rlne innE

trl

hadyc}'jnie

E&llam przypisLljc si h]ka inoso_

lU l l.k np u]Jsnd(iJ uesnlrltqh\eru

:1.::]^ ]:-:i kjcro$n;i u]ale(n. /e mJ ' siode|ko jld' Wa\noil iq sP_ b\l lg $ldsl c( lelJcf'ld' np' fuu,'r T" jol|(KU Je mnieJ./P oo olJ r,,. 'l' vl"sno(( l teiac\jnd' bo islruejP nl nlo' ?d len : reuc1 nldzv cy'n'::.i:-:l'fr rjuonr cz]onaml l Illa, /ero j. sr rn $"7ne $ pr4Jdlu q/ri.o". , Oru/ dld. U go.7e t.h /sotenni, ,uerrlrs. v sr ) onr ula.ilo.L Lm re nl'r4c suJdUm\ch \ie u oqole mriuq' tze ]::]':i:fu v uLn6n go4dd dni ru( /ds5/Pj(5l lnjJ.e' Inafd

potj'JJlle mJ sLJ.no po.irdrnla uia.ni.h ,z"ci

;etl

]::'V:J 'n:iP ulq l^noi

(4i /P-rs,rFU
^C]

np. toF
lP.

' i. ln aalon,r budo*r (loJ F{ aajomoliq r''lat lluJn orgrn.nu czr.c'mu J'l ::/fu 'l rue v neeo r[/.(he:". lecz .rremu polnasc/ero. ntl ntr, n r"*"tu,,necharr,,,, po,..,";,, :T. : :1'.1. .'""'/c/ ". r,, pU(oJnllpUlcioN}l h Jo:"'ne -' la"a'.'" p l.vr4( E] ruP mo m11 onP prl\' /\n /.(nlr/n}' l'' hU Dn lL. h\LJ\ illa'no unli $(lul\l|/n}n'l s l-lu' ^J / (q,rposn0J rrds(r pr^l,laLJ ul1.no., i s(1\ilprpr\j,us, i( :..L] . oelrJ'1'"'''.', |'l rc$e"J' I prlc/ ' ;J,j:]l '' nlc strle]q nlU z,',,zedu lla tln'e rn'rery l:'','' ": rl \lnlrJd nie-lPll 'U\cr\ h,drP.Jn|e nP jno|lllq] l l bicj b},olry tnwi np' o czciach klrafuatu, bo one nie m' J pIzYcZp Zes!trn}ch' wrccuwilstoci czesto kweln, nU]' !F \/\ u ntsU|e $ 'u'P.|'' pvAInIiojo U\u\L|' u|rl'olcl nru.lqlrznt ' qai;a lal, ]]: ^r'o_ l' ]i!:"'':* DoJeJl / \nU'!']df N dm e' ir.' rnr'l . lv l':.::^.il]]:i
^(

:o_i" :_c:fum: n M Pj

, ^o|PBu' ' 4oo .Jza'

nr.kr!.k od.ldl\nJrrd /e\m!,"/ne . leilnie dnL rrllklurze sllncso prze

ze

.toro

one

ocillDJ u\u|L\a? Ze $l.lta fi^Lznlp,'

&cje na nie? A moe zmieniaa si dostpnoqalidil srnaku kat1 rv przeciu hku kalrT? skoro Z defuncji kub ki snatorve nie mog mie rrp\Vu na to' ja]ric s qalid przcvcia wiadomgo' to d]aczego po edzeniu stlasznic

(br'ba kubki sma]io$, bo te nie mog znie tej ka\t NIu sz si ptzekwalikolva' \:l jl J, .m) u -rn e rnz'4gl ltor) nu r'l' j!'''l\ "c' liasmaku karry postaly lriezmienne, a zmieniab' si Ie

l"'r..nler' Jegn lM]erd7(lli. Ur]no m}l1lF /" negJLj lv ogle pue}r lviadomych (togo gdY nje trtjeldzi). lbdlTe]anp', c nie sposb od' subjektvwnie czy obiekaurie, cZy nnicniaj si qalia' czy nasze leakcje na qdlja, a wwczas pojcie {ualid majce opisyx'a zia_ wisko cmpiryczne - nie ma empirycznych kytedx. stoso_ wania' oto i eksperweDt my]o'!T Dennetta' Pano$ie chasc i Sanborn pracuj t'Nlax{ell Houseiako Clgustalo_ rzy ka-v Pemego dnia, po szeciu latach pncy Chase od' /\ala si do sanbolna; rvies co, przez Me ]at (t's7lachetni lni si smakiju nie nog znie tej luII ktrDam tu ci qle serifuj! N. co sanborn dwi si i mlvi: A]e' lnj slal}: ja manr ten sam gust, ale puz te lata 7u!h mi siQ

honl' prylvatn (niedostpnc iiln]m) i znane bezpoIednjo' lnnm mog bv one Zndle h]ko poIednio, a to 7 delinicji tr]k]ucza. aebv 4lalid jato takie jako Pr}aralne i beZpo lednio 7nane b!y dostgpne dla kognbast}'ki uprawia llej W nastawjeniu funkcjonalnyn' Qal'a bd dostpnc lY]ko subiekty{,nie, lecz ra]ne' A lo oznaczaob} c nauka 1liejest sobie w stmic nigdy polad Z opis{niem qilolije' Albo potrzebujcmy rcwolucji wnauce, albo musiny od.zu(]j natura]izm' W csoJu Qilig Qolid Dennett naielu przvkadach 1'uk'nlll' ze lahe poJc'e qloliou ,'l rue.oJne: nle nona p}?is}va im Ws4stkich qmienionych cech jed_

20

ryiglD1lsL +g9!!ryy

s!,.!]E4:

21

nJ1n\l h i

oslrcso kebabu sabiej czujomy smak de]i]Qtrlei potranv? \\ JaL .pUsdb nJ quotttt diJla] D'\pfo\n' .Lo|n !/aJ musz4 jstnie tylko 7e ltgldu na struktu przciycia? a/\,rbi {vi"dunre pve,tj, ir ra mn, r jaUlenr'nreznm,.gn .llusrlv zauwe JopJ\oM Bdc pt aua { do c/\'|n fu|l(( io

Ba'rlrn 111re rubinr\ lru,L,sL. l" n ""n' Oorr."dze. /e '/enrFj do.\, pro{\ \rril urn!.to\q. L.h ndrnr up,:.,, .m'lk llu"lNeL rpr'l$ l {d\'sle'aune./" |U |l''I J,'.| rJi nrL'rl]" l' l]linni( i. 4 nlP rue'|U{|'nn .,\ i n|(n]o'
r1
I

olZ\kdJ/ie IIJril l ralltd JJ.lUna ,dok]Jdn\ opF i n(enJ legoek5permelIU m\losego/n'lidUJa J u rolLl/ld]('' Zdrnlem Dr'nnclla qai'd ani i.,lne]line s)luUr\ E]olo ficznej sToblani (tahe jak Zombi czy ba$olud}, nie s s {ilje /JgtoJ' p'ole\lUnl llJlur'lI]/_' um1.lu. crlu u1_ Jl cu'go $ \JlegunJch n IUlo\W.h AuIul pUkJ/l,ie' P lo\ bJdd('pr''lillank inn\' h lud/l mn/ll] puslUl' \lc Dro{c metudq: i' h' |, h $\pos', d/i b(lJ s1]]/JL pL, Lo ^p\|J nJnn' (lole mo/cm\ interpr1"''o" lu\'dil|eniu xlte]l " 'JllJJll\m ' 4li / lJleLiuo.obou''Ln 1,ln(r'l nldzenla' W l('n :po"b dosien\ \l n j''sl rre\ ii .siJ.lomo\, i ln ' ntclI Jll'li' rr" .lrev, zJ .iq s Lld\m u|rn\/l /c|LU lne'o dJL-Jda.\t' /l hel(]l' nnnl noiua| (lnl'1' zu1a Denrl"lr pll''7v' i] nn'.u\' Jr 'rU,]rue; illllF lills'j

rulce s:mr' \ rludrl' .'/, lJnn(1' inJ, l'i po|( ml/Uje /' 7so_ ' |Fnfuk"ili qudl, ' pokd/uiJ. kole]l|c problem. ,siznne 7 pJml( q l/aUuJ/Jllrm nldll' Bdrd7lci .Lupj" ti ll na

tr'

Monabypostu]olva tah duaiizm, ale nic posunie nas ro ndp'/nd $ probie ru7{r/}gnie, I I .pofu ,ni!d7\ silbor n, n r( hd.( eril.cogor\/J.oL,Jtri, moeq nue..j"k.h.rd {. rrad,,J" lJnezlrnrk]. b,./po{edrilFJ j ruepuw4rpie\JU,el sled7\ nd lcmal quu!ltu' gd\) pnl\qlUjq' slar./e 4/do \ panil.l' mo\'I .\ pon^|l' c^ nJI/! i'J nil' lnus nll L'rac nJ s/r |'hlek ler.kotl do sUepu, |e.L r hl emr c]ol l_

{ruLluU,\,'h \|]:nos' I umv5lu"

bUgJte ycie s'eu nb'Zne

rudrl iuudomo-,,. kon zrpernirlo)..ubrel,,*,nor.r,zr

woci wysowienia qealiu sdzi Denncta Jcqo opivtrliz]n il.u"r b\, JednJk ,up.o mr i( is/\ s pr/\plJkrr rue,oper/\, I,o le nie lnogq odpoula'la' n'l,'d.lre l'JlliJ' u'l.rulel,ome nologia ssza w nacznie rnniejszyrn zarsie dotyczy zwie rt' Dcnnettiest sk]onn! pu}'llisy{,a jm rnrij Ctoinoci poznavczych, ni si to potoczre c4ni' qvdai si. e ba_ gate]izuje prob]em, sdzc, i po prostu rn\4cnie o subiek nsno<' r ni(inppr/v , /y nase' usos. rp\r pr/.rrdd. \i( mJ 'n\ DWFm Pe( lloi.i ]lll 'iUs oUu. /l' IP /s Ierl!'Id tn!j4 |cn

Daminizm inyniery;'ny
Po polstu^ uLJ/ rlJ {c tu7j,.dnr L.i.,,rn De,il! ilJ, \a/,ra unu,'lod ' k.| Und hJgll' nlln s'ekl/'J l Jmbim'e''/PJ

waych tutaj wykladach iln' Jegna Nicoda Dnnetl rzadzicj orzrsr z lllnetL' e,\ojulionl/lnU \dw rue Ju/4 Une 'JU ud|fu / (po/''rn\m le]o zdrnielIl plublelllrmi fu/Ubl 4il_ nl WJlo'iednaL /q''trosdi nlel'o \/,1./\ konl,'|r' bo n|,' ktrc uwlgi staj sj be7 niego niejtsne' w onsiosss EryLai]1ed k ice, ktIa Za!frera najbaldziej rozbudorvm koncpcj wjaclomociDennett postawi hipotcz.
uiadomocztowiekaiest

UJoelll -uUlslPgU. bo in4n' rinego odc/yJliJ neuoJrl_ nizmu: bjologia iil plezentorvana puez Dernetta przez plyanal inpielii odtraotnej' W Norar:e al3sa stosoua pe$pektyw dEwinomk N badaniu unYslu. W pub]iko_

lb

legu

JUlom

bo fu i n'\

l )d

nfu nu l lj Pd.. bdJ' eJ \_

.zu elnrrr hu.La.

/d |'U|Jsl '|e PoJcic memu wplowadzj Richard l]a$,kins' ]llenr to element kultrrrn przckazywan.! rtdkami niegenelvcll'vnli. Jest b now" jcdnosrka r.ptikacji ewolucii kultlrrovvej, po,

(lua Ftnret.d/\la T, mor,r L hpor(, Ie be/ $} JvliPn { 7 ruld/l' .

e rea1izo$'gila plzez wfutua]n ma-

wie]ana

pucz uc7esbliklv ku]t]fy Otz uczestnicrwo

22

" -.StODklFS\v
Zespo]_

i!i!tt!!11
typosa7one

2.

w kultuEe jest mohvc dzlld komunikacji i przckazyu,a

niu infoilnacji. ktrc czqsto htorz

lv cow Iodzaju

tajemnica pucluujcnll pod warullkietl. e r]ie /ostanie zdladzonai int\mnl sekret lqawirtrN pod tvarunkierl, e ilic bdzic sardaily; rc]rgijli plorocv domagaj si, by jh
prawdy oblawionc rric podlegaiy krytycc. Ludzkie mzgi s]p.hione zost in1brmaqjatri kopjox'a np1 od nm1ch ludzi' do czego praczpia sl romcc zdol

nlstuji

dotyczttccj pottie]ania. I tak np.

noci konuikacljne. Dkl tcnu naucllimy si silu opo{'leci, niekoniecnie z pocztkicrn, fu^liricicn i zako czeniem. lcz nczej jclte'ou,skie cigl skojazeil, ldckicdv uporzdkolvme, a niehedy baaganiilshe' Unnejho pze' hvffimia inlbrmaqi dostpnych publicmie szlastala, gd} in lvcj b}'o noLilvocipzekaalnla infomacji, t]m chbiej ludzie si nimi dzieni' Roz!rcj komunji{acji i jzika doprcs'adzil do poretmia $'spdczesnej formy \iadomoci' Dnnettowichodzi o to' e mzgzasadczo przetrr'ilza hformacje na wielu szlakach rtmolegle, podczas gd'v 'iadomojst w kszej Inieue seklvenc'na' Jednoczenie nlejestem.v s,stanie zrozumie dwch zupeni nrch, pEecitni dugich zdai Inoemy to zrcbi |'lko po kolei' Rsnoczenie zachodz rn prccesy, np' kiedv cz}'lan, oko bezwiednie dostosolruje ostro widzenia, bhska$i.z_ e znieniajc punk fiSacji, a zarazem, lake niewiado mie. sldadanr litery rv w1laz'v i 7.]ania, co iwmag3 byska
wicznego d'aaa s.vstemw analizv gramat!7nej j7vka' T1ntczasem z boku pola dzenia po]a{ia sj duy, bhska ('lcznie zbliajcy si plze.llniol Procesy umlsowe ]ionku rqj ze sob' Sllniejszv wagr$lii 1oc7! si tu daNlirloM,ski bj o plzeblvanie' Je]i od\Tc goiv, aa]ar1ios'dN pod czaslektury, e zostan przjehan! podcZaslektuty ksi{ i{i na pMejciu na pieszyclr Nie miaem jednak Wiadolil)

Dopiero neurony rwposuone 1v kulturowe 'opro$amorvmie'' s !v stanic ]'bvol^ nieftagmentaryczn wia_ domo' Zdoln do utwauenia duszcjjoyce'owskiejopowieci. DopiIo naucz}vszY si jzyka, polraftrny rczmy]a nad swoimi stsnlmi umysiowTmi, ktIe mog dotyczv LUleJnJ!h.lJrdu lm!slnu\' l. lnkul1xp9,1aprng1,nu Nanie nmva l)ennett maszr, ktrajesl d]atego lvirtual_ na, e jest reaLiowana prez system o zasadniczo innvch sl"-clU{ "' h slaTlcll;s'dLonju..l |r{ \/P.ego\!. le_ ku en(\Jnl. nie da 5lJ,'onu'/Fsnie.kLpl. u{Jg nd $ '/)5|. ll' h oodz. l' n duciera;4cr' ll doclul: q,don'o' e u"agu obejnuje 7'.2 e]emenl]] wicjesl wskim garden d]a adomoci)' szelegosa wiadomojst wiblarzana przez rtvnolge procesy neuronowe i stanowi zupenie no{ rodowisko, rv ktT mona rcwimva zupenie inne prcb]ny ni na poziomie czysto neumnoMp' Ju nic tylko reaguje si na bodce, ale monamie rczbualowanelqollr"/P1ld'.nu( plJn\' J sIF./c|' /d]mo$]cim.' hlnl k b\,antow czy filozofi um}'stu. Nauka poa wie koci stoniowe' Nawizujc do koncepcji mernu Richalda Datinsa, Den_ nLt staje po shonje autota Samolubnego gmu w sporach lre $.pol./e.r.,t dlo/olu Liolng . srcr, rp t!/, kr r, /dj.! g.m., e liata akadcmickiego, bo 7fuMo Da'kjns, jak i Denn(,

ci'e noniLoruj u]ic, gd]' nag]e lostalem IfNarlf

z

zacntania pnez nadjedajc]' autobus.

na]e.lopruedsh[lcieLiTr?ecici Kultury cz\4i naukolvcrv i ]icje]j' ktr7\ sloje nolvc koncepcje pl7edstamaj {, sposb Zrozulniay nie lko dla specja]istl a]e tac nnso \rgo odbiorql (ontrolvelsje o socjobjologi sz}'bko baIiy na stmnl gazLt' \rletlc'ka le przebia si do niespccinlistrl a}e jednoczce spotkala si z sih1l oporcm opl tcn stalviaj peilc lvsz'vslkim przedstawiciele nauk hulnan1sl!.Znvch, klIzy z njesnakieIl i politora niem spogldaj nr bio]og\rl starajcych Si rwtlurnn7\

Dire c D.nneil' sooKlEsNY wiatkll]tury lopornImi dlNilroilskjmi

,u,

5!]!!Ep'
nil7dziani' C)
I

?5

nett w swoiej ostatnicj

rel ui.(.z".c ''v'.'.lJ$.:c'i ll/l1 'F'(UllU l'i' ll/'' rr' l'^..*.1."-, n, L"a' pi-Pu po'rn'dcrn'r"rF'D'
posftr;dernistycznv

"0"-", "*"2" p*,-,r1ern1znu humanici zuykle ywi ."t oi"'rl, ao " ,r".' r I ed\rr\' upro'7r'/enier i DJrdU "-ii..i.'"'p",: n1''|]lJP' pus_ ^,l"i,g",,.iu,"',''n";m$lL{n\ baraln:' znrcrnie mnl' i llil ii 'l"o', ze rn Ln' ep':ia n""i' h ieorri tah' h pk u'polcrymnr( J """a. '',],,."" udz rl ;";";';;","t. r',. " zupclr' rgno*e aktmr ro '" i,,Jr * o.t'.o".n'u rnrormrLl Nre lesl L3k /F mo/q / kIrvch nrle7J ;;;;"'. i,'".;' re' eplor cuJ/)''h m'nJil' o' *" ',or"-n' aty url'La' ru"ral'noj'|ak 'h'lJldb\ opublikowane] Bke po polsku "."i si'""i -o'", ""rolka Motzunu memouelto '_""'.""'' wielU rdd}Lal_
e 'ednal safio pryWola *.."-.ua",.a,.L' r""* ."olucl', .lv polarri u procesr kulLurowe rr4'll* ar, "a a"*, poioon'mi pra"ami' serelrlr inlormacJr' dal' iL]'" a".i""ii do nas doc or7Jdlowo' rurykle lon_

betkot za niezwykle

"i"

iari" i""nak IJk daieko' JJk

..',,-u"n.' n" o*,n,,l' \l" // 7Jla*ant^\:lll\ 'lJ'll'i k'r r/Lg I ''' Jun ,-.., "'' 'f"""" 'n""''""i|r,*"' i."r,". : I,rurer I'nL,/nlI il( r' ' d"o'rze r"'olr' ' 'ei ' siq Noine jeano*ki tudzkic w jaki sposb presil $nr'h' /rre'*."i"*"-", $phrlurv g",os rJl\ :r' nr'""r'l rF u'l *udomp berrs-' 'ulrm 'l'ralanien ' rr' relr ' _ (i.',o'-" s)cho_ u'l""l -al l"' lJl \f ni/nu l tilo/UlLi dubn'' i rJol ' n]/ ' to ul UgJ leqn a,, o"nn",,o*i '" .ai, *r'ac sabsza od znacze budziej ii"zl" " '*l'gizrui'l,l.l'i L5u/el/kJ l/bn" Boan' a_ '''*,"""i' zp lr]p J"' ii"r,i. J*a,'*, 'J lJL' Ni' b!o $ nit l l'z' n['ronle {a_ ."- " *"'"".l'' ulorot bJrd/ieJ 7Jlclalo n1 I 'sre' ie zda_ " r" o.".a"tn resl dPlerrniru/m ""*.1", nie nre !}lamui 'i 'pod ora -"* ',,r."aro .eg.iai ' ,-,'" .'"/ne dlo ludi rod7dje \volnej sol' - ..'."a' " '2a"..- Dennerra. i-tord uolnei uob na ialdel i.^i"" '". ,;,;;] ;, ""t"zv no"" p'eonon'' nie mog1by by' ",.", '., d1lald' Ji od legulsno('i (c/y nd./}Lh ".i'.^n".i lo'ose clag go'ek' /amia{ m' Ii-"ut'i.' '',' ^o"*"a" solnei soL' na |ilej nm Zale7\' I\lnI *o .".'.r;.' bmi pwe*zlod il' d/ulaniu' soboda ie*, ';;;i.,'".i o I druqiel sLronr'sodzrelne .1""i""'", 4r".*"'rru
t
nl"

kiZcc

na temat le]igii jako Zianfoka

i"*

,"yzrvolenie od przycz]nowoci fizyc-

powtauamy lv efekcie upouilkolvane skutki' Nie infol ma_ Lr, - u-i..^.', onaohnie s mrj/gL rue kalda ne( hJni/ln) U$3gi' / chJo'u ,l"l"" * porz.lel' i Io d7i(h ulLU bardlo prostym rr'a_ rodri.ls "..l" ^"i"o$Jj A nse mcchanurrrv an- oo" 1; I Lurkurencjr'

wszys!

'""n'n, ".rit' *l"n.o .' po.qJu Lo i{ola d3r\snowskej ewolu'li Zdanien ennetl, jdea Darvirrajcst niemal uniwerL*'"""- B'od kl1cws: jesl w stanie pIZeIe o"elq ".r"* or^llrlo"' i'lou'zr' lr:dr' nc '*''^". "-raar" /3Lre'L hJdrn brol"Ecznl'lr 'rt ,,r lrnl,,-...u,"u Irnlngd ' $olucvinr: a rrrupnlu i"*' .i"t, p" ',.'. f'\' " r r'"' l.url\' J( / ndLr \' rr'dt'\llel'r'rrn' f " "* "'"'."a v,._. i*,l'ol"eil "sol*alr' i: pn\{ ie rP]'eju ".l""' Do tego ostatnjgol rozslanego kopitlvle 'narvsnvo pi"'j" Bol'er]l' cegic'k dokMarr:lie [)el p."""

;iil".;' ;;"'LT""

tcn sposb Dennett czy tlady$olnu+ irko Lrr'L pve'rk"d' z ru'cos'ka konLepcl $olnUcj jaLo JuionomlL'

a''i.r""*-' *

Model wielokrotnYch

dYskusji
e wo]no c7-y

l'rzeba jcdnak pamitr,

*ir,.

r'".".""r."""''' -'au Dennlta' Podsta{'oil' lol l'. *""""rrlp l'_rrrrl''ou"n'' 'nr' n' lon_l '.i', " '. lc:o non'cp'i< 're 'r or/w'i( ,,"1i '.'""'l-^r j",,"''* o."o-*ja*' ;laluralistsl Filozofowie szukaj
odg'y

memetfka io po

Dane|

DeMeft

. soDKEsNY

z1 prctopsychiczile, pfu'oqdlla Ned Block uwaa, e ishie-

nvch kluczy do Zagadki intencjonalnoci: Fled Dretske

opiela si na pojciu informacjii JerL], Fodor rozwija kon_ cepcj niewiadomie przetwarailego jryka myli; Paul Paticia Churchiandowie nadzicje pokladaj lv koneksjoni_ zmie, cz'v! w ob]jcenioll]m ujciu sieci neurcnowch' Wszyscy oczyvicie spieraj si, ktIe podejciejest suzne' Inni z kolei natura]ici staraj si przede rvszystkim pnema]izowa pojciowe podsta\\l' stmowiska natura]istycznego! opracowujc zoonekoncepcje re]acji midzy fundamentalnymi teodami (takimi jak leoa fiyczna) a teomi wtsyh poziomw Badania te niejako z ko niel7no<c, s bald/ie_ i mnleJ M7dne 'pecjJLsl)c/n" Z empiri' W]pracolqje si w nich puede Nszystkim poj cia iedukcji, superweencji czy emergencji (to rne m_ dzaje relacji midzy teomi fu)tznymi a psychologi ]ub midzy bvtami fizyznymi a um)5lorrymi). Jednym z nai_ bardziej zasuonychna qm polu mylicieli jest Jaesvon Kim (po polsku opub]ikolvano jego ksieczk Umysl u uiecie ftzyczn!1m15;' s to obss)i na ktIe Dennett rzadko si zaplszcza' Zap\me dlatego' e sdzi, i teorla filozoficzna rv sensie cis]!Tn' czi4j \ peni sfofmalizowanv UHad aksjomalWiest filozofom rwnie potrzebna,jak me_ chanikom samochodolqm formaliacja opisu podwta po_ loneza' Taka folmalizaja moe plda si konstruktorcm podwozl cv naukovJconr, ale te nie zawsz (dzi ju nie wallo tlvorz.\r sanoc}rodu na trI polonza)' Niekluy aporcznj filozofowic enxlibczni z kolei d{tNj z Den' netla. i ten opo$jada scjentvsryczne bajeczkl i cig]e snu' je ekspetynenty m}lo!c,Zarniast porzdnie i lzetehie pcoff nad folmalaqj 'Io nje jedyili oponenci auton slodi sdu spord natu' all: tuu' ||||'i.J pr{ mi{' mi lnru /' r mleJ]J \\m! ije do dualizmu. David Chalmcrs iest zs,olennikiem natufa]jstycznego dualiznlu rvasnoci. zgo.lnie z ktr'\B ele mentarne czNtki fizyczne maj welmllzDe rrasnoci
i

{enomenalna, ktra nie daje si uj iv spo' jc $iadomo sob fllnkcjonatistrczny' Z Nikszocj z nich Dennetl po]emuJe lv plezenloltmej ksie' Jego oparty na {prosl konkurelcji moctel tiadoillocinaornicie opisrle d'Ysku , lilozotczl', ll.za '' n Fl|{sa' |'UleJnL J|nq " si' lo kr'ilnie \vrnJtrirn\' l, rlt'lu.lI rr lrlozolra ro dz'erllrra nieusEnnych (co nie naczl e iaosach) dyskusji; w natu ( gabi ralizmiejest to szczeglnie \fidoczne, gd} Zaciszu netu natulalista nie moe arbitralnie lozstuygn niczego' co wie si z $atem empjnczn}m' Dennetr nie dlskutuie jednak z trad-vcyjnlmi dualista mi, zb!$'ajc dualizm jako stanolvisko po plostu fasz}ave' Na obron autom tEba jednak po{iedzie, e polemizowa z alualimem obszelniej lv inn-vch miejscach' Argumen przede wszystkim na W peciwko dualmowi opate s p;blemach z plzyczynowoci umysow: jeli niemate_ riahe myli s przyczynami zdilze fizvcznych, to polvstara oddziahldnb njeh/)cTne nrrusTdi4'e $ os(dre' /nlm .nt*.hunku za-de ra. hosrnid energii Oc/yilii' e mo/_ na probota' negora( prasa tu(tu le( I rdld'pekula' id le.Li nre ie{ opafla na porz4dn!ch DrdsrJ' h I /rkre'u 62\_ Istnieje t i, *yi"je si po p.ostu cakowicie niewialygodna' te analogiczny probtenr Z oddziaWaniem W drug 6btn] jaki Sposb dane nelww Nzrokolvych mog lczy si w
z

;iematerialn}m umlsem 7 Kte7jusz postulowa' e nie' matealna dusza czy si 7 mZglem pueu szlszynkj a Leibniz uznawal, e istnieje lvprzdY ustanoona harjcli monia midry dusz a ciaen' wsplczeni dua]ici' musz qvbra 1eib nie chc nalazi si na mjeszno, nllian.\1,'XtlrJs.gJncl 'l('l lU lk{ lsgd||cJd / prne sonu""au z'm.a'r /rlr,dJi dMJ iomoleele nreo'ldzuhr si dziki "" lrooi'n"l"j' )ecz'zawsze odz\Mrciedlajce hannonji sub*mcJe, tatuiei po Fostu uzna' e 'substan zmysolvymi a reszt qla''icstJedna 1 e midz! leccpblmli

2a

D.

"''SLODKESNY
or:]

llq4lE!49

2e

jednak zupehie nie zmosi. Rozbrat prawdy z

ukadu ner$'owego zachodzi po proslu oddzialFvanie pIZy czylosle, qtwarzajce m.in' stany $'iadome' w pucciw ny'n razie ndeaobvlryk! nowt podstawolr plawa fiZ} ki. klre dokadnie opislwayby t bilnoli. Na to si

,,

]epsz Nie ishieje adne rdo ponunia, ktIe b}'oby naulcjest nauki. Kai<te bo'iem dobre do poznaa ni'' mo -z1bL^.ooi. pv\uUl' WlFd4 /J'LlolJ M ( d/J: nic ;, "l:l'le n,,, r^JL.n" ."'o't"nj naulo\ffii nic le{ orr' m1 b..lzr nrx<11 porrqdnic uz""'lnrona -prrsdrurra -rl,'" ]r.ir'. ." *J,*;i Vclcrnn pr/esldd''/eniem' al' niL WiL]z{ -sr zderl rrrx poroi /nv' lr in' i'oa, i'' i. o. nnLlra i( qo rarrr't zntre / M( d/q krorq nfi daJ' naula Z t' nrukos"' i inLui'Je' Jedlla\ i uil'lrr '""''" "l,r,.i qjscr" rr urcie sLniq nJ /nr( lru! gors/FJ po/\"I

intuicjmi

i.'",t
lr

Filozofowie urnysiu mog odwoWa si do Inych Idel pozl'al'L' Jcdnl ch' 4 opIdLr\J pnsd\ pojcci$e' JnJ Liujc itltuicje Zalvaile w jzvku naluralnyn. To fadycja

lui(

w punkcre

filozofii jryk1 poloczncgo' ktI Dennett kYtykuje jako aniropologr: to, e mamyjakieintuicje, ni. o7nc7a aulo_ matycnie, e s one silszne. Gottlob Frege, qbitny logik i ruorr" lopl.i lormJln( i. mia ir{r. inruk i' rrie prTP'lurvajednak' e wjego systenrie kfe si spEeczilo, kt lwky pniei Bertnd Russe]i' Jzyk potoczny b}wa aesztbaaganiilski, lakjaknasze intujcje dotyczce sztu_ czek magicznych, o krrych pis7e Dennett w 3 rczdzjale' Inni fi1ozofowie Z kolei stalaj si konstruolva ryrafinowa_ ne ekperymenty mylow' Jednak eksperymenty te, zdaniem autora s}odlril' s{iil' czsto s wbrew pozorom s]a bo przcnylan s lo nierzadko polnpy cakowicie mylnych intuicji' Trvorz zuclzenia, a nie pralvdziwc prze_
C zatem nam poostaje' jcli od]zucimy intuicje? czy mamv po plostu uzna. jak shajnj poz]tywici' e filozofia tcorii emptYcznych? to t9ko uog]nieni Denncft nie idzie tak da]ko, gdy pozytwistyczny ob raz nauki wydje mu Si 7.b}t slatyczny' Wszak jli nauka czego ni uwzgldnia, a 7ja\sko poddaje si badanionl uvcien metodologji lBukolvci, wrvczas mona powoa do yia now duiedzirt nauki czy leog' 'lak teori jcst teoa naslawicnja inter]ciona]negoi {akoystlivana w b

) i.i"n *.i.1',
w kontekci

zdJrLiem nie spotL mde'rrlouar liloro6c/nej o wi( lP bdr ddei $dno upraurardl*cr ie"nj "g' um\t]U l"l'i n'1r"na LnntelLle ndub' J wivc 6]o/ob

"

kogi[vistyki'

Marcin Mikorvski

p o''n.'llnpLJl u' D'' U'1 fn h'a|'hild\n' ^goJ(/''oE''' vlril**.c..ode.,U*t lgq8 s lll170 ''.' i _,-,."l'' pt'/Pl w vd" G/Ps P\\ \ wJs/ il\'' '_",'". .-"J' ua' ru .;; ';;i.;";j:; ",,"' tJJr'\ n"d rnd a i Roulleda Jd \etsn Pd!l' Lnndon l'6q '9'. n.."il !ld!2.'an' Ul'' clt ' ' 28q ]06 , r' , talP DP'lo'ilfll"! .;'.-;*'|'. _-i'.'''.'t,"'"''-t\ tdl'l'tllr'44''' d Br'Ut'D "j):';;.''"',i;";"',,'P\'\\trH r b rrg loo- I l ' U' -".'., "."" "_ ^ "t 'n'op?!il''l l i"'_._ ]'*_o '-" ro reqT n -"" "., 1""1" -", i 'o."'__","'"',o;"' \'' h" sir'/"t ' "L 'nuod'l"'|n''' 5'''', ^ \ o\|{dI r\''''r P'''' ^\U'd (Iqq8 ' w'r'' 'l. n ii"'''''l''l \\' l]'rUr!L l :'" i'.;;';':",,,,,."'l','|tr'''

'

n-.*l n-"-'" o' |igcn' ldea' E1!trx'fu nd the Ml,'In!s Ltr. Sn.n I rd schu{er Nes \orl 19qi :'i '',",'i..' '-"',, 'a, '.a ''''' \t s\v 'P' /l \ '' o / 'h l < \
Jliua'
"/

dmhh nauko\lch'

'y:';':];ilTj: '"-'ot|d, ;B'J]::i.;iil' ''".,". H..brorc'

przc]

nd\iac m mJrnesi

Radomskl,

Dom

\\rda!6i
cho

'en

ro

. IODK|ESNY

Itl

Dennefu' ro rozude Eo o!!c7nie, pr]1ruj. u 6fredzcnc' e xixdo mojc$ fiki i d.1sniej'

lr

Pr|shi
l2

!*nrg. NwYo& 2006 r3 D c D.nnett, Iu.do'' azll.cs, Vikng, N.w \b.k003 l D a Denleti. d&o nlon : Th. |ultie s a| Fk! \| ll warth wan l iB' Bndlotd Boo]s NIiT Press, caDbdg.. !ta' 1984 Kim, Lhqil & /b.n''z!czn!m, r1,e|' k l'oczobut, Nyd!$nj.hro 'i J lFiS PN. \\'arszrwa 2002

P Boye l.zl,ill. ld.tbogt s h' $bszr{e2o()5' D c Denltl' BEai?, T'e sP.lI

'

pne1.K szczsh

NlJkosilk,
|, rn t1n n)

Religian as N ah,""

1 l,

Wstp* t
llll

Kiku l"t
-i"',

temu popro"zono
h

"*r"iJ" "."'.**,y' p"""'"r' o'"' :;.;'';';il;,

pwez ar;"a^' od fi/\k] l1slosei i ' hPml' 'or"u.i. ;;;;;""b i ej.hol"ge' po h]o7ofi i lrlerdlule B/J' i\._ io"e l'-i;lo lo3'e nJ moie| pol(e l,' .i"-." ""o' " t\llo |'h 78' a ,i)'."i ,' -,u ''- 2001 loLU' je{ po\ffieremLc/ pnprnsrc k.iarki', do.zedlen do mio'ku zF obou i{/Lu B!'r' ro burrrisa dera ;.", : ;:.;;";i; e po$JJiq ill lU!el \5u i" ,"l"'rr"""*i*" "so

pla' a'h 'eolclr'7nvch dol)'cl_ dulors $q\od/'\( h

mie

napisan1e pvegldolve_

i'
ir
ilt

i'.'-'i"ir."'l'"*,la\Ju'ii
kJ''^J n'''"L .:"."i:',,,'^. l l'''''

'"dlJlni'

Pr'qL

L:e/ls slJ(/dlr
'''l'

.,1^',l,li-r,,n':,;.*' -,'i,;;

l' \l'dl " ' J(J/'|' |" ' 'd'"'h r""Jr\"rJ"or'' "\'od"

r'!r" "'.;"i-." ,;',1;.,.:. '."" "/rF"'^ r'rr"\'r'r'' - l".-.',,,,t-,ro lqlr\pr '{ "l :,:,"'i;: :,;;; .:'"i';4," . rr. '.'i- r' . '" "''o' Iar'|r'\''d / F\'l d ih{'
"::.i;.';i,.-,,p\'!, J r rr! do -Pr' ' 'rPrr 1:",:'1".";". :"'''':\ s 'n''" d h] :]:-".,'.,,'; ' 'lJ1 r'rF ''"' 'Pt'"(hJ'''\ ". "r.'r'r'o- \ll''|'mel'hil P'' ] q' ';'i";'i"1. "'''.."i''i"'."'.'''"j''do'''' rrrJpp 'h d ' D" 1''! 1.r'i'' ".;,ii''li." '

r"r., r' 7

:''T ;'.J" "!l lll-

lll

Dan

Denneil

" *oDKlEsNY

Na pocztku iat 90' odpofradaem ped lvszystkim krytykom i dawalem odpI reakcjom2 na moj kik' Za nim skoncentrowaem si na neodalwinowskiej teolii ewo lucji i jj implikacjach filozoficznych' Po opublikowaniu w roku 1991 kk Daruin's Dangdorc ]dea3 powici_ em kilka dalszych lat na obron i rozwijanie zawartvch w niej twierdze, podczas gdy ]iteratura na temat t'iado_ moci szybko p],1astaa' Na pEeomie stuleci Wiediaem, e musz wIci do prcblemW ktIe zrodzia kska
z l 991 roku' i doprecyzowa moje stanowisko w odpowiedzi na nowe wyniki dowiadcze, propoyrje teorctycne i inn tndnoci' Napjsaem se tyi<uw Pierwszv rozdzia tej ksiistanowi mj wyk]ad milenijny $ygoszony w Ro'val Institute of Philosophy. Dotycry on sytuacji w filozofii umysu na przeomie wiekw Zosta on pniej opublikowanya' w Listopadzie 2001 loku pfowadzim Wkady im' Jeana Nioda w Instytucie Nicoda w Palyu. Powiciemjefi]o

trma sjlnoim zdanien niele, i to mimo istohr)ch post ptv w obserracjach enirycznych (!o po stroni Po7tv unu\ l Li]ku Ll oldnvch inl, l' l"cJ| 'lo po 5l|Un]P lFg'' t!arv)' Nie wszyslko Za piorwsz}m la7en udao mi si w}Tazi poplaMie, ale te ni my]iem si cakowiie' Pora na korkty i modemiaci'

nego od dallna rcmontu i porzdklv Naszkicolvana w ll]91 rcku lv ksie cosoioasess Eryloicdl teoa

si

N ten potok ssl Bdie ona

czp wlodzaJu

od$,leka'

zmian rv rozdziaach opublikowanych lub zoonych do druku gdzie indziej. mode] ('ielokrotnych szkicrv Mode] lviadomoci ||tulllpL rbafi' MnJ?l Je{ lake mollelem nlolego /\'id akaalmic]dego w ostahich desiciu latach' wygaszailie co mku kj]kudziesiciu pubticzilych sTkad$' na lemat wiadontocipued zupnje lnymi audytoriMli zachca do adaptaqii i prerbek rrczniejs7ego matealu' w tcj

ksice stdalem si nieco Ibitralnie zavzyfra czas

i sblorzv 'nailepsz"
opowiadamy
o

rversj wszystkich tych $Ykadlt Usiowalem unin powtrze, nie Zamazujc jednak kontekstu' Zgoalnie Z moj teor, wanie to robimn kiedv

$dadomlm do\adczeniu' Ko]jne moje 'kuv na te_ mat wiadomoci. ktre ukaaiy si ju w noqm tysicle_ LlL, nie /o.laly tUlaI u$/g]dn'one' poniesd1 /alviera|d wczniejsze lve$je d]skusji zawaltych s' pubLkov'anych niej rczdziatach albo s odpowiedziami na oke]one eseje lub ksiZki' a c naplawd ilymagaj lektuly w oryginal_

inn]m

narvt

samvm sobie, t\'lko pniej

nm

kontekcie7. Cz}telnicy, ktn-Y licz, e bd bra cz]astron lv rozmaitych sporach naukowych toczc-vch si iv kognity_ $,istyce na temat rdaalomoci' zawiod si smdze. chocie mam zdecl{]owane zdmie w wielu sprawach, zilllde opierrln.l p'Lu.le' rb\ /aiJi {P murd UluLlon1 ' lnp|r\c/ll4

zoficznvm pueszkodom stojw na drodze do nauki o wiadomoci' nastpn]m listopadzie przedstawiem w ich poprawion i mzszeron wersjjako $Tklady Daewoo rv seulu. Rozday od 2 do 5 lwodz si z trh plezenta ji' Za!craj te dalsc kolekty (Pewna Welsja ]ednego z {'ladw jn. Nicodg Zostala rrczona do rozdzlau 8 mo |eJ \.iiLi / rP.dn F' o/,, . ' u l, ej lul_i lli' /Jmx ., czanl. Inna lveNja lozdziau 5 nil1iejs7ej pubtlkacji zna]a1}a sj te w pacv zbjorovvcio)' Pocz\Tilen ki]ka sty]islrcnvch

dzialk, gdy chc si skupi na kwestiach filooficz nYch, klrc w kj diedzinie nlepotrzebnie zatruwaj at nrosfell mc lv golvie i dekoncentrui zalvno filo 7of]l jak i njefilozofw Zas'sze sdzilem, c naley ffiolowa si na Johaie Locke'u i jcgo stosuilko(o slaorn j nej lvizji, jak rol wiilien od$rNa filoZof' Naszkicowa w Lictc do zlteLni]a, zamiesuzoilynr na pocztku Ro: loku' Jesz' uaa (lotl|czcach rozmu ludzhieg1o w 1690 cze ni wiem)! kto w kognltw{styce jesl Iz'akiem Newtorrem. a nawet chsianem Fluygnsem - jeliktotaki

,a

D " I"''SLoDKIESNY
i.tnrpJe.

.-!!rpjD c Deme*' cms.'olMcssE/a'.' ''l."*"itr"

l]

3s

dl' pu/r r\m Jo$J I n,te I p",rJ'l\w, ,r r,sol. l,rprlr welnu z rc rou rr "i' prrndopnonh' q nli.r. rojrk $ielli | wepoe zJ' ktra !ryda]a iakch mistr7$] jnny.h j niezrwlaIrv Ne$ton olaz hlku (ej }{uygns ,,t. /,.tutut-. J Jn Li. , pl, n\ .. ,,, pomocczvn]' nHJqc za zaddic ory77.] a|alosisku lie nio gunhr i usu!!ilne g.Lrzu, za]vala.]ccgo dlrg ku {icd4 Widza h ilieiltlLlue o luelc da1ci poun iaby sj napr7d $'nnszyll 1ecie,gdybvusjowa hrhi uudolnion).h i Pracowjt}ch tak nie hamo{to bal.]7o ilczon' ale lkomylneu$!ilie Z suba cioanyh. nienaturalry.h c7 1. njezrounliaych telmnr{i iakj ilTro$adra.]o nnuk' Wiiodilo si to wjak s7trlk do tgo soprna, ]udzie zactr rryle'iz flo7ofia' kL r, r,rJFr a,/\n .n\m i/ or .\d/rLri,, puln,nrm eczl lie je$ tematm slaciiqm i od|oMedriim i! do i { \ykw'tlej konlvcr ble nTchot1m]m towarry{fr
.]

Back Ba) Books, Bslon 1992

^a"p.i Uci. edd-.ct/philosoph!r'dennclil

pod adres

inlem.|o\W hilp]

//slilr3'

b'

D (] De.neil' Dauiri Daner)u 1de: Eloh tin and the Menos .' I o!.1!. lDr4 red Pll ) \'|PL| an, 'r. n..,'.t ];Z.b';Htn'h'' \l:"'''-1''unl'l"il'"n' ^.,t"l t'r \'" \lxl|! ilo' 1' | \ o'|P_''''c 10|dg.U|n''i'\ PJ''^oh q Do 7 I P''l11n"'" lr.l,,,mlrJr..oO..
5

n PhdamddL

D (r Denncil.

sciolsz.ss rd Pl'ialis' rd

arc?dom E?rult.s, oP ci! Cnncepts and Phenomenl hoabdge:

'l] Ael i s sdrcr

Nfu Esil! an fu' fuord Ud!']siry

l,,r(m ud/rprl i\ shlL lul.LUrr. ,lud, n'o r. k \r'Lur,

Ui' L]/ic'uie U|| $P^\lelU$ | |u|'_l |'l l, \' ./'I aFn F. 'l ( '':lllli\( t''.Jlc. ' ''tz" In'tutU{i 'lll l' 'j ' ' \icn, " oIn/ | llJ|,] -il /J -1,o,.urus,ili' s\UJ'lns. lrnrP. J rusir tLe$no s \F_ .'1 r'l"t.'azli Lusis,'L'lou'lzl|lle/d|'ollU' Ju,el L.rJlk /ou r'.21 lrl ,,.,.'-rl"p--;lr.n'ir p. l.rnsr.e tu'l/il kurr ,,:zonre z" pnr ztr rLl, ,-, r L ,,,\L ",1, /. s.unne/\,i' . rni'o.,. h,, 1,,"n","1'.,\.t.,r'i',n.
a s-J11l.;e

!\\/.lllJ'

\V. /./i]Ulr trFcn l'' ( '

Llor\rh

ugd

r btrn subie nie pnrid?rl

[!v:] diPlo'! D. c Den.eft, Ev&'ini'g,h."Ma9idol'co'sciouMe' ' a.'nx,?rMcss' ilum.'ili.s, Ndhnul science' R digia L' P n'u d n g of the \ll"'' l'o' '0o2 !nl'lnahan-t \aL '''L l\'' JJl''l'Ul''lnl . l' 'A.l'l'-i'' ,l"."''l''l'' 'ioe' jdeDr' $rol! m r.jd J' Las7lo. T Bere.^cj i c lleh. 2oo3''l 1, 7 19; Erlla'r.l' ''Joxr!l ol cUns'jousilcss siu Fift? Hdlfoph.ramdbl! \rh_ ' I OO i?r'"tr' ' rd. 'rr n' 1 i"'1 lr l'u ''l ;o:uL( u l tJP:Jb'''J ' |'' |o'o |lF' 'l|''d'' ,' llil''\''" oo' nn''l..dlm '4l Bl''' '!| o\'^d i'"' * "',,",.. ll' '''" ,l' l P b Pr''''o' rr'a" \L B"'r 1i 8'rO8 ,"'u"e".0'' ' nil.fc.n;jousness strtdieJ'2ooo, il7 s' 5 27 (lo|renix'ldorozlra 6'Humphfuya)l jdem' szry., szryr'se ,,Beharioi' $d (!n scrn_ o'Rcgana 2] (i), s' 98 (lomental do rpra$l 2ol, 'f ";J' Noe]: ilem. !o3 cold l Be \y n q? H@ \yfu ng cailld I Be'1'''JNl j 3 sty7 00' ls 1 ' vis ^ nf c;ns.iou$ les studics"' t' o. il 5j' "' d w.il n d crdn n IuL ian1. Ld A' Noc' ' 13 l 6i n]'nr. Does Yor B'al \'a''^' B''d'''ldB''' lL' l- "',. !n!"l l, h''dtl' h' i]o'i"i. iig r w tmelL a do fu7pralvY 7 Pl!!h]'ira) i idem' n01 \rJ r' "i'" Out t. \' ". b t t h,L t t,-k "t 11'"p""5, j;' ,r t ',",'' n B"-N ' u''n vl'1,L'] ' ]'' o h' l"' 1 o'' \lo'"' 7 l Ir rr ,u' "'E ,-l rM.!'1.,,d.lP' "r'{ 1 / 1 \ri\ll .. n 1,",. ?1...LD$po 1,",',o |tr" '-\ I ..,,'," ' 'n' j s' 1|l5 "unu t'W. w!7a$a 1955, t.
1

L]cl C' Dennetr

29 sftcznia :1004

Rozdzia p]eMsy

Przeczucie sensownoci zombi: koniec pewnej intuicii?

Rysunek Stelnoerga. zamics.olly olrok. Znakonicie ilustrr]jc problem rriadomoci' JcLi jcst to metalbvczna ptawda o iliadonoci. iak brzrni ona doso$'nle? Co lo tlkiogo lv wiecie (pue.]e s.szystkim lv mzgu legojegoIlocia) spra\ia, e la doskonala mctafora jest tak ade

L Zwrot naturalistyczny
Pod konjec }Lx ldoku pYtanie to rozunicn} lupehlje inpocztlQ stulccia' W mlnlmalnrm stopniu d7ieic si takd7iki ij]ozoi; zawdzic7anlr lo pu.]de lvszystkim postpori w nauce' P o i n t } l i t y c z n !' lrcrulrek rr{adotrlocj s!(ovony pucz stejnberga wskujc na istotny rtzlyj koncepcii, ktra zdnniem $ie]u z nas ma si oka za przcoillen' \Iielny obecnie, e kadr z nasjcst Zbiolo wiskiem bjtions, komrk tysicy ro7maitych rodzaj\r' $rilZo komrek Skladajcych si na nasze ciaa to po lomstwo jajcczka i nasinia, ktrlch poczenie jest przy ^n naszcgo powslanja (lv nasz]ch ciaach islnij iakzc rni]iony komIek podlujYch na gap, pocho.]zce z ty
CZcj ni na

D--']! g.l9!!g99l1!!]

PizU.fnsolno. omb kone. pe\'rc: n1]. ?

39

l4c obraolvo ktlych si skadamy' nje wje ani nie interesuie si, kim jestemy.
Poiedyncze komrk, z ktrych si sladaml s vtve. oopcn.( /y.\"o/dDremr nr $l,.dnbrze aur pnJ.r, ,p kazda Z nich to bczm}']ny mechanizm' iv znacznE stop_

sicy lnych linii genealogicznych)' ibez ogdck, adna z komIck.

tc

szlachetni j $de]kodusznl, innl za bcz scrca] jcdni byi{qj porilolrafami' a drudry powicai swj y{ot shrbie boej. Pvez slu]ecla ulegano pohsie, L'b! wyobra sobie, trnsilociamiczego do.1atko11 go drczy zadorno wiont] w jJkisposb w ielesnej pooce' Do niedawla koilC]cp(ja tego domagicznego, dodatkorvcgo skrrdrlika wog]c nlo byla jcd]il!trl \wjanie|iem sadomoci,jaklo glo wIdaiva si senso$ne' Zdaniem wielu ta konccp cja (duaLjn' jcst iladal jedvn senso{T sj wiado moci,lccz obecnie s,Id Daukottlv 1 fibzofs, pailqjc potszr:chrra zgoda, e clua]izn Jest - i n1usi b}' po pfostll iaszlrr1 : kady z rus s k a d a s i z be7m'\'nychIobotlv i nicZego cei; nic zawicrt adnych niefi7vZnrch, niIo boMzn-vch skladnikw] Jak lo nloLiwe? Ponad dwiecie pidzisit ]at tcmu l.lhll, s\.UnJl ll'l.llr"*' z \torq n'ln -| /mJsJ. n1./" lvvobrania' skonstluo\,a] wYrrvist pomp jnllljcji, ktra icst nie7mielnie ny]clrn poprzcclnikem \rs7'vslkih cliskich Pokojlv (Seillc). chiskich i.ud7i (B]ock) i dzislej
uderzajce

nice musz bI lra\,omc szczeglnynli

l',,

lidrcde s wiadotc,tojcst 10 Zadziwiajc]- fakt. na kt Igo uecz e mamv tenz nawet cienia doifodu. \viemv

odbiuaobvtTaIH lub cechoststo s adomoci' AJe

Ube'

niu smodzieln!'rnikrolobot, adomy nie bardej ni ko_ mlka drodzy' ciaslo na ch]eb r1asajcelv kuchnl lv mis ,).r, rn r ,eJ ilri-re ilr, eJo. co ' e b r/Ltc
u

l'n$iel1

sj umchamia aulolcgencmji. a.]7inajce bez usLalku rcplikacii Whval7aj swoje duplikaty b .ia_ kicjko]wick ponocy duchoqch pragnie mi spccialn\:ch
narrc{abryki

nlneanie si jcst skutlie]n dzjalmia oszaanai.o skon] pll,usJr\, h. l1. h\nJtn,r rel r,i.. , u,lou rr(h. n., nJ)i .r1Lis lrdFn -sjJaum! rrJ.l/nr,J r,r,.ie- ,,o.r,"1n,, ,r prl'mr.,il, 1r.ilrrr r-, L.r,s. t.,.,/".. jpir,,/,,1il.enu-

llIost. atltoregcnerucja,

ri(l /r

'

llll /\' iJ

lle' ll ln l lll]lelil, samoobrona oraz, oc4a{cie, roz

.i]/\.U|\.l

zcm Braque'rr

sob w

nego um1su. ()ll lvsplrlot'v komlko(e s ska]lde faszlstorvskic, ]ecz nasze intelesv j walhci ni| nlai4 praktYcznie nic rvsphego z oglMiczenialu konlrek. z ktrych i9skiadamy I calc s7czqcie. Niektr7l ]ul7ic s

lw] e]cterminoMa sabth' nauuca clazne reguly .hs c1T1jnl - i s]uyjako ksale]ajedncj uiaclomci jani.Jed

!]\kJllUll' l1l t'UlFnll''Jk^'',11,'.l

go sanlcgo rcdzaju, co komrki droClvtyl r$*onuJ ir}Ire rdania' Nasle 7espo]l' bfionw rcbots, lcz si ze zc]lmielajco skuteZny uklacl, lv ktnm nic n]a

\JnUorU/'|,\ iF |.||nlN||'';''i''," mi w oga'c nad cz!,mko]rdeL l,lv t0 idnak a.Urda,r.r (rjre.1 za. ,Jn, ,.,e. I'urrrlr,r.

odnjcgo7ale4nie

\1./\r'/.liq^/rd,tcp i. n --,r' ' d! si $,ytUnra.7y ra cjnmi nrechanicznvnri' til pr77 kszlahliru

chl Pr7ypucnysz'za,zeisilieje mrrs^.]a, klirci budo 1!r po7$da, ahl mlla], .u]o, nr]ewalr po(Peenia. bdzie mona pomllej. Z ucho\Vnjel. tlh seml.h
pllpotajj.
do

o.ll a.zr'' lrlll

nilyna Za]o]vszl

t*

poxikszoilq. Jby monl do nici ivcJjak csnrrz pluy to' od!ilelibyml

'-l"'lrlul

nie, nigdljcdnakr!c, co lhuilacob] poslr7enie' b tc b2ba szuka tego wanlie $ slblnjiproscj. ade w r.a zhzonej, czv te $ m.ctini:.

lillu /\-'l'l.el'Up''l l ' qil/JlFll

D.neiC Den..tt " *ODTESNY

P7@!.*.so'no. omb kone.pewne]

itu]?

41

'''" ='.'l"': hlgmell.l. Lry.|puJF L|a,| nnn .quttlt, )Lr* Ltrlilrllir '' k'dn lrsl 1'osielalr l dz''ielsnt 1,o io, h. ( 4 {*r.rd,,.njeteibnirrle,r epi.r,.molng, zr. r'il.
..-1.--11 1 rFlm(lJV\,/ne

7
I

-y:"':"i1," rltjglb\ o'.| "IU'l\-dl:, p'l'n"". n'.'''Jl ],,^'Y / LullJPlJ N/lleso pUm\.lU l ejbnizl ''rl,orzu /,rlu\l ros r' i rl ds Jupudobni., r$il.n|ler _tbt r,, cllnc <$l'ldrl1oJ( je.l i w .U'nie l||U.i ^. o\c Mrl\orln & gJnr\,/r,iF .1.'nptrLnLruj,F(o !\n, nru me(h",ri, /r. qo.
pe\ni
14

{tiJdumoa, nie nruqiJb\ b\. hilF sti "masz'vnldi,,? \kLp i rmiosek wja(lczwuanie o tp, e sam sdzi]' i dollodzipralvdymetafizycziej, lccz podJl ie,ln e r.ct. \ro.,. -, 1,is,tej usarJn,rt,hr r1t " pr,r{emnro$, /ne o.l( /\rJni( ,, co rrJs ::

,'.,".:."1

co prz}pominaob}' arguncnt} p'emaajce za ich pesy rnistvcznYmi lvnioskami' osmiczaj sj do widos'iskowc

{\rrdnrnorc: ,/)

JeJ rozwi7a

pp\trLr)s\ inrptieeil,Ji rhr 21u7un,,", /\! l- klF pop\( h liq .i \/Jtr mll|P moP{ l\ .:d|e u. s! IW4,( $ludUmo ' hdlul nl).|r.,'h ', |' l"k i ' \Utserulq l&e' /e !Ti Ilol "].n; he 'nlumie|q |"Jcn'.i' '* itt |Jdo tnil'l nqB]P'Jb\ m.jl,]uJi:oUu1io.(U''niP lnoinJ
'''

,!/nrpn J. iilac ruerd\, /ur'rnl,onusal, tronr,h , lso.Jilrp stano$'isiem bk nm Iodk{. rnocv mzgu' rta_ <.rs'j
Z tynr

nre/qndnoi, nLjed/r .rod(rn r,r.tanr rie do;u I drr. \oarn ( horl.t\. ThonrJ" NJg, .'": m|(d/\ 'nJ|)ai' |{^j,u\/(/d' l1':'_1 'pe\UJlljl' (7t U'l "lil|erd/'J. i' .N|"'Jomo.'' s1n'\kJ ti Jud7|delnI p.']1""'"'".,,'",r r"i, m,ri.,. r, u" z:e,r]r4. .u/ oJ,e
r,".1r .t

mJ-/\n\ lue l./ehl .7URi( * suhl-',j '' '"*n ''l",*. pm.||' J 1i' s r/e{7\?|o,Une;',\ lc\ mi(hlllie'

!]U$'d 'rocuru"'iroi,. ,Jme, lun.pp.ti. /r {\irdomon ]Jko j(sr rnrFj gcnlp skutkicm dzialania niet'akle skompliknluo'";

/\ prvJ,mn/U$oyrJrr lrUeqo\oi,qeJ\ ,n,.rekru l| lennJA' dD\im\ llJl'ow.L le{o pjl\ldJ,]

\\iuinil ll'F' $ LJ'i spu.oo ie.l ln nloil]s',

I

lP

<ib,.r/

tyobraenja' Kiedv zastanawiaj si nad szansami matc aLizmu, po plosN ni nie przychodzi in do g1or skutkien czego spod7ieMj si, e droga ta ni prolvadzi do dalszego owiecenia, a nalYet, c nie mogabv do Diego plowadzi' A moe jcdilak Leibniz, zdezoentorvany lv llielkim m'ufe, po prcsfu pogubi si s'szczeglach? A moe z pc$pekt}W piemszej Jednak to nic Z ]otu ptaka'ni osoby e z pe$pektyNry konloetnego podmiotu' lecz 7 pel$TSzego rzdu, perspektpy tIZeciej osoby spekl)'lT $ida,j]i dobe si pfzypatue, re$llarnoci w d7iaaniu lviadomoci? NIoe to jednak wjaki sposb o r gani Zacja zci, ktIe popychaj si {ajemnic, wytrralza jako norry emergentnv lw.? JeLiZatak, 10 lviadorno rlll]h!.m\ porru' r,' nadzie;' /e ]J /lolu'lli( mv ' /, lllu gdv tvlko {aplacujemy lvlaciwe pojcia? To noli\o, ktr entu7jasl'vczni i olvocilie badano !v ostatnim wiel wieczu pod dwoma sztandilanti: kognit$listyki i fuIcjo
go

ebr

u,\,

naLizmu. Jej sednem jest ekstrapolacja m e chan i s tycz nego natuta]izmu z ciaa nJ unv' W kocu udao u]'janierfx nam si uzyska znakomite, mechanistyc7n puemimy nateni, wzrostu, auiorcgeneracij i reprodukcii. jeszcze nie tak da$no lq'dalva\- sia one zb]'! pikne, ab! A mona j by1o [arazi sowani' Sviadorno z tej optristznj pe$pckty$yjes! rzeczwicie cudoNna, a]e nie a

I takjak Lcibniz

!' ralnach adncj meclEnistvcznei koncepcji' ri pr7cdstNiaj {, isto;ie czegokolwiek'

L" k , uJo$nr rilcJrn /n\r ' ud"mr. rt't nie nr/n- t. byo lv'vjani puy uyciu tych samYch pqj i pepekt}\ ktre spwdlv si gdzie ild7iej s, bio]ogii' adonlo z tcgo punktu frdzenia .jcst stosunkorvo eynskulkim jlgor}tmw e\\,oluyjnych, ktfe lv"vttoE)ty na tej p]ancie talie zjailiska. ja ukadv o(lpornocio' we, uniLjtno ]atania 1 widzenie. w pielmzL]j poiowje stu]ccia wiclu naukowcs'i fi]ozoflv zgadzao si z Leibni

SIODKIE SNY

"",):i;;i;;;];:lr,:: ;,a:1iii l; j,; l; T:];:l

-jr-j9=ary!1!4lil'F*jntu'']?

43

:lt, 1,,:,:,t,t, 1,;:

;'-l,
;

Za ktre sl.ciami dvsklt nie ma dzlaania na odlego'

ntrurr);l* *,Y

" ';;'"";;;J]:]il:]:';:ji]]- ''r_',\l' '/

; l

;:'

::

l:

:lr l :'i,

rlilrl'i il

|r

:i

.ilF/r^/umirl{. nu!('ilr W)ir'nieniJ r"*"a"ttr urqcr ,,"".,"'a' ra"l""- ' LnmputPros 'a n"Jclosu ," ;edr'd / nrrhJruier arrak' trnrch 'eLrr ';,: ,;;i l;a' jP']' U/\ i'""';;;;'''"'J "'"'"' mi(' ']U/'p''ilnoi'/' "i]'''' 4'ls"LJ J' kiePokol$l''k .''i"r po "t','".n|\ *"*a'n"' oil przeJrzysto fif'janiania

"*u"i"'""*", *,.. h urost"zrch Przodlach

ljl j;[;ilj;; ;:;'* l';l'lli::;';:' l

j::

:; ;:;',.l*',ii -,tl .,,,

i l' h cU n.i".' '."''':i. (^mp"Lert' 'nA' D\ bu1' lLl l prr z'lz''m hJ'l l$('\ lru' /)'t ,'"''i l'"''' 'iru." ' " *.'n |Ui'' "lefi'jlo\vllil'll :';' ''oi'''h ';i;J;"';,; I J,'ir\' ,'," u/pu'\'/ecl'au'\' h Do\u' a , J " '"r,-"'' ';;.:''; mnn" Ul'le l tp| l l' l'| J' ] '', " u i''h

: ;;:.;1.; -i",""."'r".pr'r'*""\'L'J'k-'rn$'r' miliard$'

por'u '',*""r""r.iJ-*','"]ionw/' ,,;;";';i ;;; .Jd/,.',ui , ''h I 'r nrre'r trkr' r ;',,"L.,'r","rl' pouzt''lr' V\nLr_/l'l:l' \sL'U'_/onJ

lip;ill$
l ];:";;
; ,:tJr
i::

:.)":lrJ:i;1;, 1,"il:,r:,.;"1*,,,.

;"

biuon\' zdave

ul',;*:,,
: l:)t,

';; ,"':':l:

ljl l;"ll;:l';' ,.;";;

;1,

;-;rlr','i
;l;
';'' ';'.;';;'

j,tii

fi;;;,i
:

''"'*l;.'Jr'' "i 'ryd;su i' /ru J,.",,, ,'l"l'."^ alrsrrru/rrr- 'rPudnrrr" 'ulurl1i ;1,- ;."',,'' .1'''''''' "'1'l'''" pesrll' zL l l i' ''' i.' l'' ' " '$\i''llen'P;\f_'lnlno' ','''" t-..*"nic7 e Sz\'dm tempic stBje si "
'.ii"''',"'",", ,i,".""."'..'"i..

si z

nlw' l'eibn'a? Na

l;;:;t
i,

Iii

lj,T ",,.;,i,,; :,t,, :i, ;i:

":
;"

'"r**" " ' r\m o'el\m ''Jr' . r'"Li' ' ";i;"' "' /c .' * \.rn:i.""''.' lr/, / u'r'rrlr' l'il$il'
2' Reakcjonici

'v po proslu spolo }n'ac\1 Prac\l kt

iu

:", :ll;:1;;,,,:'

l; ;^

l;l ;:;,

;"1.,:'

;';,;li';;

";:1,

mil

t';,: : ;i',,;:i"':;;',ifl"'l l''l:;

j:

;.'xljill i l}:;::l;

l' s:rud lih/l'L]' /'l_ \\ .'{ lLlL(l Je\ l'lli' Ul'|''L|' |n \lFl \' r":r( nr'rrus Prlr' rui rJ l'ner't;J ,','z'1,-'.lr',h,\ L'l||'\' l'''lu' 'IU' \'l'lr||l|' l|'F' 'l b 'l'elru ;'':l ;"t:' '', '' istnieJ misteIjanie

;il*;' j,Jl.;; i"''i'"-i'"',

i^."u"ul""'" r"* *

r'rrr'rn' r Oncr' l l rrr rett 1 tu,, . r-1,. r'rcLr''rlrrr' i';'" "" 'u' us rrri ' uprtrr'izn z- r-Lo ,".'L,.u"^'

";

przet<onani o lcgo nicilchmnncj

""

D"!!!. !!,.e!] 9lqoIsNY

s

Pr7e.!.]e n!.o1.

zomb

kon'ec

E!'ne

rtu c ?

s$radmo., i p^$ nrrJ . L, n rur vmn Jni,r rr,l, u pilie fu. rd.. mentalnwlaciwoci !ata, obok masy aalunku i czaso pre.senl'. Jak siusznie Zau{y. ,'IFjz\ty] nie staruj si s,rsnr-r r rh $ td,, iso<cr u \ u,.gorie"ir cz,.eo, I,o{./, sn '. r' n $q,ek Dn\wocJ J I hnjn".d \"get1.
Madolno nalezy una za pqj9cioso nicredllkoq.ln1' '. " l '/F' , \ ''U".| ^l4|' l.{ Lo|| c' /r..|1

koplt\$l'Bk|' /lIie / l]l\K] JPdnlnl/ pi'\'/\' ll Un!/g'|ql\(ll \(dU b^L n lA , lonlsls h\ l Dd\ i,j ( halnpr ' ln un zr.uAero$Jl, e l.'Ul LJ
i

' "r|nmu:cl' '/ b(d/il'nnu po' l'oll/lc nJe / niu'nij ' |e(/ . t\ur s\l'

/nlln: Un mfuPi\/J m4 n"J/ie|c nd rolu'qzanle p'oo|e. ln r '''l! pml'lPms (u lrn' h!|n|.

' "p,'|'U|uJq

pe{.!i, c4 problemjest Diero^dzryalny lecz s.]z, e Zadmia 74stkowe mona /awunJdlilu,lJal,o ..r.,ru. ptubterr\ ". uJ krdn, j,.d,rat h &frdn$Jnr lo,'il !e |.dPl| '.l"udl l prub|em.. rDafrd ( halrnp\\ trnr / kot(i nJr).(aid.ie ra ioi. L, nozwarq ''lukaPtDlJIlJcJlnq_ Jo.cph Lerme' ulJ IUIq \lJo\vila do'ej pnr\ . i b\ !' mn7(' /as./e bd/ie nJ|lo\uc s\Zsdl||e dL r\, h. k,dr\ ch, i.Lib\ po(Li ui.dn,Lcone rja.n.eilre di"ldnlc Um\slu ' U l /e( l' d' / llie U $s/\{U{ h' .' "kl io' nl\tUu mJn|! oo cZ!n|eBd lnlelF\U|(\m

poce s te tacx kty nie

lt!ll)lnlic sdi ca]en slrasson' ktry t'Iecenzji Z najnow :lzt,i ksi4zki Colina McGinna pisze: ,,adomo !ryda]c si l)lllll llie'rnicza lvlko dlaiego. e Inmy bdny obnz matc ,rj , i dodaie:

i'|_'

h)'UnI

lnarl) rin*so lWn matcmascznych opisujcych /, 'Ul '' 'e m l!n ' lc' / \\ "/e..rq ''o a| sl n] lU|' lla telllt jej we\nfzncj natury JedFq dodatkow l.. /o\lJje"'o ct.d\ l dJT\ |P|l"LU"tsJa/J'n' jak nu ona M, mZgah. s'i'.zas uryskaml $liado
,)csl to atrakc\inl pomYs nie tylko z punklu (idzenia Ii]o/ol'!v i jzvkoznawcN: Do tcgo obozu przycz'Yio si Wnje wie]u lizyk$l idcych ladcrnRogeru Penrose'3, ktrego spelalacje na toruat flukuacjj L1vantorrYch w mi'

]'m!lbu]ach neuronlv cicsz si spo( popule'noci i pllYjmolvane s z ntuzjumcn nillo roz]iczn}ch proble tlwtl' Ws7.\slkie te pogldy lczy myl, c jaka rcu,olucyj lra Zasada fLlyki mogaby k o n ku r o r a z tcz, i wiado Iilo zostanie (Tjaona lv katcgoriach'cz!ci, ktlc l'Ul']'l'{c.i s/{elnnle j]t $ mhn', 1,'ibn'''' ,!lnl Ulsi, L je.t nlo/n. lol$ ltlIo nrzcz po'sler. "z- dzcdc istnienia jakiej cudomej. nowei i nicredukos'lnc]
'
znI^ny, e naj racj' Zamy e trudnv problem

p ii lp^|| {''"fl|' 'Prcr' |k\dhP. ' '\' /||. 'd j '.! k', niecznoci 7\77anc z zachoe'min Da1ado$?nvch l .'.L' oul" 'u'|a.!' . / /j lU\ " '' 'c n mds I l nd Tt9

/in'\nj'\nF'

^1ldJ'l\ .rFUU1UuJ''\mi''p4'''"'"".l

Pojawii si te u Noarna choms,ego:

hlltr 'u'| .1lu|J||' uIUo."k l' ' P lud/L n :L/ 1_ )i l 'n! 'U \d6duuJ i /UrJru/osJe' a'llFi |o' |'\ .|\ prrycsnil j odpYchanb,'' Munek elektrlczny td 10'

komIek, z ktrych sldada si flzycilcj t!aciwocj o i]e nam nmzg Prob]cn w ryrn, e fi7rka mzsist. donlo' 'rlr s lrlla' ;lL fu\l l kom'el 'lrn/'llv rollnnJ/J]Jcych s19 !1atoulie il, misce' Rnice midzy lunkcjami neuronw a funkcjatni komrek drodJ w'vjania si {'kalegoliach Inlc aratonricznych midry komIkami a]bo przez odllolanie do c.ltoszldclctu, ale nie do l]zrli' czyr lakie rnice anatoniczne uno]j'tiay neulonon reagowanie na rnico fi4cznc' na ktre lepe s komrki dro d'TU TU{m) b1, os'rurLi' bo l przec.nnrln razic po proslu ponolmi bdzien-v micli do czynicnia z m1ncm

46
I

pafE

C. Demer

gOryEM

fu

'=!1"'j!'E!4!!]9!9'

ry...."6l]!9L

ulddd) rJU.lr Lumdrct r,lce pk ry;.io .'.q i'sn' -uladnnli' porueu:z nas/. nlo/E ]:l]i:n]: -' "p'" ilnlee" r"az_;u vrrer;.lu qj ll"1:"]:::.] :]1i"' n'U_[P W-oonlU.cU. l'olr/eb|{'.lU (|nle' :::,l1"".' ilru. \$roomuni. Cdrhr.ln1 1p,1noL rol,vdl"r, r,.n pro o'en) du rulsiq/Jni.r pn,u.rrlLt,rd,t.,t ",."i".,,1".,,'.,t, knlndl]',l.b\ -s l.dUnl;, i:,]uil: ]:"u **Ub r/,J, ilrer/ r n,, o e p. r, tr "i eurd, h. nro ll"_i ".1 "" r/,r/ m\.r,,.r :M;rn,,,.co B"rq,,cu :1,:-"_.1: |u .lrdT , u,tFnr .,1o,, rnnip m(cl i$'-dumU:, j' mi1 l'' ']]:]i,:'::" o|'sl'' Lol||JLI "': / o|il's\T)l JFLnL V'Ltr ''T': 'tliP 'nnqJi U l' nL'Fcnv(h ll ' '\!nl Ii ./\ \fu!h ' .LolU s./\.lb,' i ' z:n .hn t'l . ( .q \^r.,r,,ip r,i,', r..,,,,,o,,, .,,o I :l:l:lr" :,,_,,,,,r," lp\\|\'/e'| ]' 1 p'obiFl'l moetn\ '''|/sJc p]' Inkm

pop\chda.ie siemjIi"-' *.3*";' iMJdomoc' "'"g5|' h'cm\ d/rwc +( mtunoil r eibni/d reprei. , ,.':'u 1'" ' /eo\ ,\u.rdnmusc bdr ruere,jukouarnq .,ia., ,"o., r.l. Lt^rJ lfu s 'i"}a. {Gnb '.il pml"j .uolmctl.' l poq'ldal Lelb_ l/el /\ ia/onci| /\ n"-,n'" ' 7"lorn'" *.' n"u,nn' ma1l klpl 1mo_ 1l /. * l]' i']i],i1"^": "^' .o/riJ/rt^Frt ssrrdomoi,.r. Irk probtem. q jJ. ^qJlr. b.\pGdb,iu^

F bnva n" bdrd,iet mrioo\Lupu$tm porom,.. Zoba./r) u n ikroruburach p^redrn(/ej komdr;,'T::j,l: /rolUmiem\ {. le{z rLP Ti",*., s Jdld \pocb otvr 'cl"cl, llorc

47

,l! |{lllak tcoa lvniesie si na ta srysoki po7iom, s'cale l1l(' I sLisnc, czerlu miaoby surca]e to lwlalinowao

]l'l jli7szylt, lizyczn}m pozioilli' Co wiccj, lshlieje ju s!.]c modc]i systcmq k!rc be7 wtpienla odpowia']aj ll. ln1lrervcrsjepYtaniaopuednriotw]adomoci'wszyst .ll'l']c s ilo.]elanli ob]iczeniosti' Jakim cudeil nle_ \v('1hc ulzdzenie na moiln biurku. ktIego czci nic illa_

"'l

L '1."1' un ouieru "'z'' l,r.h rrl norLLi\ue uJ\\a mnrP s s2chv? Jak nuc uEdzenic sterujce tokami pod_ ' 'rrmi rlo sr, ru J'rJlJ I u ' epi,l od 'rJreeo s\Q rrror'

ski]go' krIfna mouu spdzi dziesilki lat? Lei}niza iakie llllchani7my by zachsrycary i .'omiel si l\\icr']zi za_ mecha{ llltiaybyjego pesTrc, c niejest moliwe adne 1lislyZne w-\jailjenic,,posbzeenia"' l)xvid clralrners, ktry rrielws4 {skaza na txk ^van}' jat s urrrlny problen adonloci,zgodzilb'v sig Ze mil, 1ll9'

okrcljpytanic o pEcdmiot wiadoilocljtloJedcn l,'lal{rych prcblemW" jedcn z pmb]emq ktIc znaj (l u i rc^,jznnie $' kategoliach obliczeniot-rch modell mcchrnizmlv sterujclch' $niL1 to z ZasadY llvancj pl,l" rl. LU /1 -JJ4 1h'/mIen '", I o.a l|''lJ' \ |'e' 'p"' 'p \\e'nl\ /no\U'I J pll\b'' n]'rilt.nl]d! ]'o!iJ'P
dllnrsego po1nt]_]1st}czncgo jegomo']iai zastanw nlr sie, zy ni podslawie obnzlo nloerny zdcc'ldoNa, cz) c7 icz jesl 7ombi Zotnbi .iesL on autcnlyczilie sdadom\: filozof$] ktrego Zicho$anieicst nie do odrnielri od zl jslo$ ludzldcj. ]ecz k!letr]u cakoNicie chowania normahcj

pllednllUL

$ i.lduln(l.jl l

rz zu,nr t,. fizr, e rp.r l",br'^"": JlIJk\in' DPLJe l\./\-ldJn dlJlFgU.'PJ' LJ,d ni, ArdrJ, h :/' /. n|P'nU\le . p\ "nP Pd\ l\l^UhU{i'nl\1.nl'U ].::T]::1]].Lo,J po.rur,,,p pFW.( i,,, I l.j.1i-.i"",: ,rrnl, tJt.,p i ilrF,eou(us,l,re pnje srr/lisos.:,,y (n. nr, ilu l ll:l"u^i" lr_d/J. /J,r r,\, h .rodrus "bJ ,uh,., ,d l\|l'n leut' LlU-lnL!(.||ul|5/P "| :l]::' :''::']:]:i":"rJ,to,,. ""'rl mn1' hoddz'alyv:ll'z9.i, lnn /p,/u,r. \$ prle,t,n,or J{r.,r,r, u

Llakuic wiadonloci' Narvct zomboida]nlr ivers]a lego osob_ iljka miaah glow lvpehlion dynamlcznje ocldziaqjcEi silukturani Llan'rch' svoucvch re]acje skojarzeniorve. kt_
m uaktlvnialv kolcjne rclacje. porvodowa noue odu'ola' nia do pamici' svou\'h na bieco norve strukfury ryposa_ on w norv Znaczcnja i moLitaci' Dlaczego? Poniea $lko istota z takiln s}rstetrlem operacji i czyrnociwe_ mltEnych mogaby N niecudowny sposb fea]lzorra

ssiJ,tonu.Lr. Kte

AA

- "

,SLODhIFSNY
t.l,

jl9]!!:er!a!.j!!!

tr' pW

n!'

']

49

ek $iaaioby czysto infolmacvjn

Lencj tych pjrivszych

5L{'m|]|kn{Jnl /| '|r /J, ho$3' l,orc b' / u{lpl'l lk prltsjJ_ widby $' coek, gd\l.mv poddali go norakim te_ stom Jeii pragniem! tcorii nslystkich takih procesw Ijrzctlvar7ala inlblmacji' bd7ie to nrusiaa bv teoria ob]L czenio{a, bcz s7gldu na to, czy tcn czolekjst wiado mil czy nie. Wed]e cha]neEa, taln, gclzi nolma]ni ludzie nuj strumiL' riadornoci, zonbi naj strumie nic'ia .lomoci' Cha]mers algumento\'al puekonujco, c cokol

lj lckcJonjstq puv \rszelkich dzie]cych ich rzni Ie a]rr a Inica ,'l, ll' lczy przekonanle, e istnijc r,r r',lzy osob wiadom a doskonaym zom l, llr7wijmY l iniuicj przeczuciem senso\{no_ ,' r 7 o trr bi. Prowadzi ono do lezv z omb i zmu: glosi ona'
/l.

konrpe

l1l]ldamcllta]n l'ad wszelk1e1 mechani_ jc'l lU | l'e t$iJLlomU'cl '\' /llc] l' orIi sllnl. u' llsr' lc l' i ;\loIlleI rU

(ktra objmuje kad plzejjc, kazd konstNcj' kade skoiarzenie puedstawion rv d}m ku z mr']aminai]ustncji), qjaniaoblt samkompeLen cj tlch Clrugich. Dos]orute ujcie mechanizms, odpolvie_ dzia]nlch za liszystkie zawiro{ania rv stilniciljll, a lakc za zawarto infomncljn p1z.!\ajcvch e]cr]entW Jest na mocY hipotezy plas'd7iwe Zalsno {ted}l gdv stilmie po_ zostaje wiadoml jak i wtedil gd} pozostaje nielnadomy' Dlatego le sunek steinbIga (s' 36), byskotlilt metafb_ rlczry obZ adomoci'jesl r\nie doblrm metafofycz_ nrm $aobraenienl tego. co dzieic si w zombils' 3.

7i sto ]al praB.]opodobnie t$ieldzeni to bdzie prawie /(j]dnie nie$,iarygodne' Niechaj jednak hisloda pamita' /, w 1999 roku Johna Searle'a, Davida Chalnersa, Colina \lccinna' Josephl l,ene'a i s'ietu innych fi]ozolw um] sirr nic tlko ogarnialo pueczucie sensotnoci zombl tliwa]i

Ambarro z zombi
Rozpo

Cz! nrusim.v rntri o zoflbi? Na pouI tak'

{,szeclmionajest lnocrrniltuicia, e obljczeniolve, meha nistvcznc modele wiadomoci, ]ulriane przcz nas, nalura Iisl\j nus7 co pomin oistotni]o. A]e c musz on pomrn? Kr}'tycy maj tludDoi Z ok]'elc iliem, co takiego dokladnic: qadl;a. ucTucia, cnoqje, Lo,jak
subiekt}mo (sal]e)l7 \'ia.]onloci. Kada z tych plb ulrecl lr egu uro nnero l z.gn. .l'orL'lI l ll! / pU\!/lllnl' objekcjani j ostaa polzucona pue7 wiclu badaci ktrzv nimo to chc zachorva rozpowsZechnion fitruicj' Na
u

to jest by kjm ]ub c7vnl (Nage1)ltr, czy te ontoiogrczn

stpuje rrjc stopnio\a desly]acia, w

NEiku ktrej lvszyst

(!nnic te,jak kadegoinnego, moe ono tkn), lecz take mu lviar' S, co pfawda z pelrn}m ilaha_ nienl. Zombistami' tlvirdzcymi' e trudno zwzana Z Zombijest Powana' ocz]cie dostrzcgaj dziir9czno wojego stanoldska' wywiehtm} stereotvp filozofa na_ niltnie spirajcego si o ]iczb aniolv nogcych laczy ila ostrzu szpilld nie calkiem odchodzi lv przeszlo,kiedy rozwaana ks,estia zostanie uaktualniona do postaci p}ta jstoty nil o to, czy zombi uznarlme przcz vszystkich za sYimaginotane s (1) metafirycznje nicmozh\'c. (2) 1o gicznie nicmoliwe, (3) fi7yczlrie nielno]iwe' czr te ty1ko ('1) istniejce ze skrajtric niskim pn'ldopodobiesbvem' Realajonici prz}znaj. c me1c osb, ktIe trakluj Zonlbi poltani, rlie lrfoblazilo sobic po proslu tci pe$pckt'nw wacnfle'Gdt'nynp' by]j zaskoczeni nloim silvier_ dzenion. e lysunck Slenerga (s' :]6) rtrnic dobrze pa' soil'abr jako neiaforrcun} opis ploceslr zacllod4crch $ go\ie zombi, oznac7aob} to, c ilie zlo7umicJilny c4m ktokol.icsi (a r4nr nie je*) zombi' l{ui+c \uil'ol, ic]i \iek ilad al sd7i, e chdilers i ia tnvliil)r si co '1o tcgo. i po pmstu mililrm poiciem Zombi. ktrejcst posugujc

Ll Idl\(U\jl r|U/o6' /ne| ,u.pom|l|.lll| |tr| ]]]:]]|.]T " lilales'|/P p'FJttIl si\' l' $llP orno pr/!g|qddi].i' -: ' zuJ-.ztz" nauLnu, r n',' 'n"g" 'up..' u*i. :l, /' rz\..
rrruloto\!ie rmLru1.1 ,aJ,

linielc &nett. soDKlEsNY

ll' |:LL. 9ensolrci. zcmL .n.. peil.e] nt,.]'

5l

upla3nej ,Iv tEeciej osobie,,). ll,ona. \rqelje\ redn\n./ jedkLJon.!os. krun . nre,.o /d\'\lJn.oudr ,je ud rorb. \r.da\no $ ,*turor" p,r;; \rgel ok-z.i.i1 .,, /eqn'nie osr ro/n\ s rpr ll: 1",1"1:.:. \l AseJll' ZJ' d!e' on\ defu lruie' e naluru;zm rJn 11 p6. rv nle spehlj] nazych n/d7ier' ohe'n'"' |-d\'p^|||||pn\' l/d,'"n'p1!'lL$\n!'^l
'

lI D-\.lIUh/!./ntcJ lIPurn/inIUs' ' /'Il' h (s/lJ\r(h r'\rJ,h krdremo/ndohrn!iL, s,ama, h rrrulu

, r, h, ile nlku uJp,uerJ/r nJ JJr Ie/'( lenJI

*,,,,.iertotu.zn,e."'.r"pu,at^r,on,"p ll..i,-" 11,",']" I,o,"rLrusJ, puwJini(.,rer,,,,ever *" zar]allla Pam r:3lny z :^::.:: |]-"' 'l.firilr ji nlrN/J'MlWj{ nl''nJlo/niJlF\ UL]isl 't ((| |ooTe' $e ss |J'|' h lI n'J$\,'l ..," l'' .';';];

1l'l1ri

bzJurnr pnr,rt.lJd( /omhr

p\ r.,nr.,

ldk s,e_. rp turinsnr,

'!'Jl

J\\J

'J
nrn.tssu

'''..ol

'uo e^rr*,

'

tcqo irmcgo

nl]c|fU tb

0u t(gn sre zsdllz.l

t 1,.., i' \'|s' Ind\' n ndrl ::] '' 'li' , Fl \l lll -,''",::,T' l /n'nl'' l{ll lllP nd d l$n l' /,'pU;mU$ ll ]]o1u\ ''! no.Lt,.,l\.r.p |,lulnluM.,.nrli, '1't'.l| !':/ ]nl'llq /oIn''i' l''.'".,ir..'.'n''_ r'g.i,'.
:1..',

D]aocgo nie? Ponicw ,,musimyjezcz

l',, '

.:, pu.n ur|rro, ,,,,,,..,.161t;t0,,.

upora si z na

il,r/rl.,ra,,, r n.m,t r lt
ze by

.,ri...,.

"u,.,,..,-Lr,.,

cJ]otj.ie nie$hdomv]n zomhij]

Jr- n./r, ,uo I ,,.

y,,r"ur

|ie ralizuienty Zadania do koca' Nie potEfimrpoda r'r,,l.,n.nr r', r, h p ru . / kLl'\(1, rnn/n, s)sruosl(N,a, e zombi s niemoLiwe': Zdie Chalmersa' by ""1,' undJmentalne p"ds". n,p;p{ $\{ ,n / U4(n rie/J, ,. -h\ moglu ssprprii tegn prTe'lu(i( -en,osro\' z 1onlbi, gdy rvyl a s t a ono rr'anie lej intuicji. J e i il4el1ylny. e adomo dzieLi wszehNiat na p, ila rzecz\i ktIej maj' i na te, ktr}njej brak' oIaz sdzimy ejest b podstawowe lozrnienie metazyczne, rv(uas da |ie fundamenta]nych plaq spfalviajcych, e ten podzia istnieje i tlumaczc'vch jego istnienie, ma jaki sens. M]] naturalici, sdzimyjednak, e takic puebstanie ma.]onoci samo w sobjejest podejEanc' wspieTa sj t}tko na Lradvcji i na niczrm wjcej' Zaulvaml c nikt dzjsial nie kangu1 {l ktle $'oa o llndamentalrle prawa loIii pokazl\'a.vbl i pseudokangu' S fizrcznic, log1cznie, melafi7cznie niemo]irvc. (anlsry s cudonnc, 1ecz nie a t tk cudome' x'Iy natulalicj. s.lnm'\', e wiaclomo,tR jak porus7anie sl lub t|,b drapieniksl iest czym, lo Wystpuje {' wiclu odnlianEch, majclch wiclc wsp] ^cia rlych cech funkcJonalnlch, lcc rimoczenie ele lnic ryxikajc!h z odlnienne]j historij evo]uc'nej i oko]iczno ci. Do przeplorvac]zea ta]dch rolrnje|i nie potlzcbuje rxy furdamenhlr-vch prarr
, 11'i
1

('lla]nlelsb drugfilozol klNszczeg]rc ostrokr}' t ll' l!po$,e bdnc Wlobraenia' nujcc s,spiera trud?lvinn z zombi (rozdia 7 ]ego ksi&ki cos.los '( lIl'l/ p(il lynrem 1l,!set Quu!i. Fadin!] Qualiu' Danchg /kl slrzY s] o.l algunentw przecjlv Lakim nieulanyrr |'llil!)n'' w kou jednak {]cklaroje. e cho zombi wja Ll lllioltlie lealjstvczllym scilsic s niemolirve, to mI l'' ''ll'L,}illl'u'k,JnJlqi 'nlJJl.o. pnnl|in) ] lJ
L

| \lll

l ,'

,)

\\w).ll'"1 nnF ULJrll"j

zornbi,
go

alsnlcntu. ponie(2

pve' /', P.er-U$llu'c| lecljeli nlamymu da Wial, potubujemy doblc

postaniono Zar7ut, iJest to trrva

Daile C e zudzenic poznatvcze

Nnrcr. *oDK|ESNY
1

t7!. e .eN\!'

o1c]

om| [. .

Fine]

rh] .]

53

isce'

nic qcL'j' Nie natEfiem M ad_ ne dobrc ilsmenl) Zna]rcrn tylko mnslwo nic iliclvar' tvch' Dlaczego njc tak wiolu li]ozo{lv kutczolvo tEpa si intuicji, ktIajest ich zdaniIn podejrzanc]j kondu_ ;l\ ' \'l\:l' /eJ.{ ln l /!\l ioso sLUI k]Fln irosJn, go niepo. rczunienia, dojakiego w ostahich lalach doszlo w kognit!-

koncepcia, e tak jakselce jest zasadni , r,' I l |l l |], ktr nlona b)' W Zasadzie rlkona z dolto]ne j.'' lll lll,l illlu, pod we'unkiem. e mogab-v rladal pompowa
r

'l!ll]'l llliilln^vicie

| ''. |'l /'|1|'.,)'/'/l1'

l 1'r

1e;' lrl l UT\5l IL $ grlln,l. rll /r ltemem stc{ujym, rea]izo(anvrn faktYcznie

l,

. Funkcjonalizm w szerokjm sensie ; minimalim

$ie
Funkcjona]izl!
to idea, e veczv nalcy ocenia na podsta tego, co rolri' a

l ll'l]llil
'.

l'depol'yzaji (kieil ner_ s,'w!( ll lld' jestr$niemalo(ana, jaksklailchemjczn}'

svnaps. rola rvapnia

']l ,11l

ll

rilllr,izki rrrnie dobrze. Fat}czna matcria mzgu

l'7l tl le samc f unkcj e steIuj cc'

rlrgruiczny mzg, lecz cokolwiekinncgo, co mogobv

spelniaoby

nie

tego, z czego S zroblone. e mate

riajest x,ana Mko ze wzgldu na to, do czegojest zdolna' funkcjonalizm rv takim najszerszym sensie jest rak rozpo ivsechniony \\t nauce' e sprov'adza si do panujcego 1v niej zaoenia. A ponielva nauka zass7e szuka uplosz_ cze, poszukujc maks}ma]nej oglnoci, funkcjona]izm $, pnkt-vc $Tkazuje tendencj do minimalizmu, czlli uznawania' e Liczy si mniel, ni nrogioby si \Wdasa' Prarvo cienia poMada, e nieistotne, z czego co zostao
masa si ]icry' (oraz gsto,le]iZjawisko !\'-vstpujc w prni). Tiajektoda kul ilmatnich o W nej masie i gstoci nie zale od tego, cZ! s one $Tkona_ ne 7. ela' miedzi czy zlota. xlona sobie lrnbmzi. e mogoby to bv jsloble, elc ilio lest' skrz}'da zanic mu\7q mha plr ab\ t]U/\l\ Ju i'r'rll'r' o' zr n'e llll.,1 by iliebicskie anibl7olve, abY $'idzie' (de oko na t!i9 cej wacnvoci,ni7 w]uaga widzni, m] nauki Za icst Znilczicnie maksma]nie oglnego, maksFlalrrie lcuhal rtcgo a c minimalucgo opisll dallej 7clo1noci, czy t si}i Nie dzim zatelrt, c n.]le dyskusJi i! norillalncj nauce

prupo/\Li{ nl | '' ll .u' ''rr' l"lch 7godnie / l LJt/qc Il l l)illow trlikoa!hitektur polcze mzgonach mo_ ll l $ wielu przypadkach ziglorowa, prz}najmniej obec_
]l (', l
l

ll l.

rfkonane tylko
nie

Jull' zt |ale l ' /\

| |

la siq za da]eko w poszukirvaliu ogtnoci' (Il.||'|lgn,'' lll_ koglrl.'rl'.lrk t\ .l'^'/' l|' |''$lJ:l szczeg]nie miats'crsia fLnkcjonalislv.Zilcgo ninilu]L

|Ubl' |./|'o| n'\JFrl

ll,'l'U.'jn\

ilv(Llliiloci) puc inn odpowiednl xrchitektur. Jeli lj( 7v si t!]ko ob]iczanie, moemy zignoro$a diagram po' l |{ /cil $ mzgu ijego chemiczn chalaktelyst'vk, a mar_ ktIejest w nlm ivylwi sijedynie 'opro$amowaniem'', l.('lY$tile. IGtko nrwic i tu dochodzinl-v do \.ine] $ersji' klcj'a unrulula l)le nitpororunien l'l'o. l' '\ ,l.JLl/lP mond Lt /'.l9pi'' $'lgoln\. U.ganl'/n) 1l/g garci kIzemo{1ch ukadlv scalon}'ch i kabli, a rn}'lnie (rni Niadomoltd') nie aniklobY Ta nliata m7ja' komputacjonizm, czYli.,silna teza S7tuczncj i11te]igenqji'' (seall), ma dwa qtdary: ogLx] tMeldzeilie funkcjonaliznu occiliaj veczy ila podstac l.]go, co Iobi, a nle tego. Z czego s Zrobion] i spe}ficz n) Testarv minilnalislycznych hipotcz empirycznych: neu_ l)analomia si nie liczl chonia Si nic ]]cz\l Teil d1lgi s'_ trjl' stano$'it dla \\ielu koglit]wist[ l\maxl'' d]aczego llie ksutalc si {,t'vclr kicIuilkaclr' Polviacla]i. e ckonoml cinie mllsz Zna si lra mc!]uleii iloDet a na chenii trl1u i papielu, Z klIego robi si banknotv Z clu pol'o_

l noe Zosta obLczona przez jedn mchitektul ob]i_ / mnie''ld ' lll'*' noze ur Lake obliczoa vi mo7e
t

|Xilfe$a informatycy doedlr, e dorvoha funkcja,

'4

"-

sloD(lEsNY

l11tr5d

.!-mb be!!9!:{q!r?

55

dwb]a to obiecu]ca koncepcja, ]ccz z dosr oz\$istvch racji nie okraa si dobr ideolos pod Wzglden poli t y c z n r rr, gd'lz gmzila de$adaci tych nlukosc{'{ ktl Z} ,'|'< /''',' l'Ua$l, ti ll1' n: :lu'll'lr lllc nt'l''onJlUllrii 1 ilcurochemii. do mao Zas7z!'hycit ] e]ektrykw i hy d1au]lklv lv \,ie]kh prqieki lwianjania tr'iadomoci. wciek[ na tdk bezczc]n deHnsacj' enelgicziie kontl ataliowa]l' \\r neulonaucc mjoniq s7c7eg1u odnieti ostahio ele triunfw: Tak. wane S geomebyczne sa_ snoci poczcil; !ak, pooenje oklclonlch neuromode]a tor_w i ich skutki s lvanc; tak, ticzy si amhltekhlla] tak, subtc]ne qilm] czaso{ lvzorciv poteilcjai\\' iglicoilrych s wneild' $'ie]e nalmych nadziei opo(unistrcznlch T Lna|i\|$ lcgJu s ql l/J( h m'"u n".]z''j' ze m";r p" min ro7maite Leczy i docd7ie]i si, e nie mona tego zlobi; e jeli porijnie si x lub q, lub z. nie da si wYja' ni, iak dziaa umvsl' u l'.$ny' h utsrh z odzilo +P hlyd r, $,J/Fnh te knt]'kqie si podstarvolv l(le funkcjona]i7mu' Byilaj' nrniei' Racje, ktIc skrniaj do akceptacji tych noych tuerdzcrt, s mcjax funkcjondistyczn}ni. Neurochenia jest lvarlrr' d]atego i t]']ko dlatego c odkr]lim!i i inlr)ch ro7proszoilrch ilie]e lnvclr ]rulonro.]ulatolw

skar1 1rvnocii trJktowa j jakn nie'z'wodne l ',1 ','l,,illlr] , I l,'l{ii, ilko zasi]illie mzgu. M !a}by b}r to btd' : ' ']l,' \l !:],il)y si(j okaza, e wan Z psychologiczncgo punkiu od tego, c7ry bad ,, !,l/, ] l lt' lrIwet subtcine rIicc zatc zja(t'! todv lvMi]lot' Ci' klrz'y sd7i',,,,', il'v ll(]alulo lllhl]h<' uc'7bb\ $ \''l'\osll\ Pmpi_
i \,

pozlon ,, , 'z, rzvil tak. aby obqjtrlowal te ilisz] poziom , l,'l j li l /r\noci, a ttni' kry uraaj'7e funkcjonalizm
j

slxjl sLlzcIili przeci\'nie' Nie by to jdnak i,'', lo''.tiqJ lll l Jn'\lUn\''01JIl{Jln'' B!]h\ ' ' ''' 'l,' rJl''\ ' |'' ''''\'nl' Im|' k'I/v *|d/J' ,'P full(' lU'laIl/rl
/ll\, "

j, l/, |'i9 obeibez t!'ch komplikacj j' WemY rlp' ntrstpu

! )g

(t]1lry'

''.,'i'" Dt"i"r"z"io." c. D') krIrch

]'

iryllowa romilt.

orl uHld! neuropcptrdo$ach w!!^v na blalo\anie si

'

oglne drspo}je neuroch

'',udi.re

-uh

byc nigdliuj_ wpostaci obliczenioifq23'

\l\llx!ied ta aloskonale ucieleniiszeroko mzpos'szcch' jedilak' llllrt4 (i nanimie bronion' postarv, zaunazn) /( uie jcs! oksmoronerr np. leoria ob[czerrios'a lozprze_ sju ,]Ll1tn'ania si neuron]oduhtor\t i ich slatk\\

plzekaniw chcnicznych odglf{a s' m7gu Iole lunkcjona]ne. Ltre okazd si islome' oddzia1] \anil tlch c7steczck okazuj si ranedla r1 obll c z enio r,v c h, oclgtlvanYch pucz neurcnI a wicjednak

obaczy' cojesl lutai nlusim] Zttraa na nie urvag' ^by s!a$ !v gZe, pollrrjm! neurunlodu]atolY do yfinoci !'afi1onej prze7 Zocka Psychologovvie j neurolraukoNcv 7 legu}' nic ill{,enhrvuj auloci spo7wanei prze7 ba' dane przcz lich osobv ]\aj po tcnu puekolrujqce lacje: po.]anie lodw lvanltiowvch ma nmiej t'iccl taki san $p\^v na dziaanie mZgu, jak podmie ]odw truskalvko' I,vch' Dopki \ herbatilikach nie ma neilhuanil ntoemv

rcrliTolvane pionierskiu prace na temat,n'rrromodulato_ ,nv tunralnvch" i ,,r\4uzqnl& nodeli steroltmla oblicze llulego"' oka7uje si, e Llmlsr nie s pIost'!mi kotr] , z'l.oh' ,'b'l' l' ll ns' .lo.l"egl n ill7 ]l l '' l''r' nl' ' l' p Ull u l'UmU' l ' |, '/i,,m'll' 'UL,n\ 'll^lFL''l'lrll'' ''''l/'j
r

'

r"1"'rlrnruzenuorer \' r,q"r'.lz'i"z--l^'r'lc''1" rrrczlich Ponstce reorie s.ietlnalr rrad^] funkcjo|a]i

st]-.zile sl oglnym s.Jrsie' Tak wic lv r a nl a c}r szeroko pojrlotancgo funkcjo' jakicu ff ich nalizutr] tocr si wi.jle $'an'vch spo$l Co zabawnym skutkienl ubocznymjcsl t0, e \liclu ilculonau_ I<\cN i pslchologrl llnatyczrric pc'i{llych kolnprte-

--.noDKEs}v
po_

Pr.7!.je

sen!no!.

omb] konie. r\.ln]

.t{|'

57

Nodi] bdnic sdzi, i filozofrczne qLalia' zofrbi i o dvr c or] c ivid m a s puydah brcni wich potyczkach. .]cdnak tak niezachae wie oni w oglny mia' aj sobi, ab)'Ii]ozolbwie mog]i mrvi co takiego, co l/l1 /)u<l iF moM{ \ieLInl4 eulondUon.y 7dpr/| l/ ill t quot,ont' pcvl|' 7e lo lelmin o/||'Il /aJ{.) l'ultr' go lodzaju flnkcjonalnie c}rarirkteryzowarl kompJikacj' ktm kadzie na opatki uproszczoile wcmjc komputacjonizmu' Inni sdz. e kiedy filozofowic pormuj zombi ze $iadomlmi ]udmi, lvlvczas podklelai wag stmw emocjona]nvch ]ub braku nnowagi midzv nufomodula_ tor.mi' /mdrnoulPm sporo ' /J.U rJ tq]Jcnunle rdln}m naukos'com, e ich Spory e s pekadami sporw fi]ozo' flv i na odmt, jak sdzili, lez pukami leksykalnvmi, ktre nie maj ze sob nic wsp]nego' Zasada ycz]iwoci jednak nada1 utrudnia splaw' Wielu nauko1vcw wie]ko dusznie nie ch uelzy, e fi]ozofowje robi tyle haasu
o tak niewie]ki i w"vdumanv podzia Zda'

rom i stucznL:j irilL.Iigencii z Iozmaitvch ideoloEcznyh

funkcional]znt

normalnej nauki,

po proslu nie rvyobra

$, r(l)llorq $:p.rsi. Tr/e.7u' ir rensusilo :,, , 1,)n)bi: to iluzja. ('ly przeczucic sensoMociZorilbi samo 7nikio? chl ll'l lll()' Nie przehlva w obecnej' toksycnej postaci, lccz lll l/Vllla silvmniej wirusowej mutacji, silne psycho]oglcz rl'' lccz pozbawione witrygodnoci' Cotakiego zdalza]o

lll iuwhistoi' Nadallvydaje

,

s1, e aemiajestnierullrlna, a Soce i Ksiyc kI $ok niej' wicnyjednak' 1( lliley iglorolva ten Silny pozr jako ]i t!'lko pozl Na'

JedDoczenie $ie]u fllozofw {Tciga bldy miosek, i njektIe spory f oni kognit}t'istyki daj opalcie ich ter_ dzeniu, e nadchodzi kres funkcjonaLizmu i zblia si la osobr" itd. Owo mzpo{szechnione przekonanie jest skut kicm uboczn1m brau pomzumienia mjC]ry rnymi dzie dzinann i nicz]m ticej '

nlidJ ' niel(duloilJlrl"- i ..punLlu sid/F1iJ pielMs/el

lI.ll $'ydaje si. jakoby istniaa rnica midzy ecz \v stJnie ca]kowitego spocz}Tku a rzecz, ktIa q'lko nie |'lyspiesza w mlach inelcjalnego u}dadu odniesienia, llt'7 Nem}l e nie naley doNierza temu odczuciu' Pue wlluj, e nadejdzie dzie, kiedy filozofowie, nauko$'cy i lalcv bd zamierva si nad lesztkami naszego zduminia wiadomoci: ,'Nadal wydaje si' ja}oby te mechani'l), /n' teorie swadomo' i coi ponliahl le(/ oc7w\lc( le ltst to zludzenie. wistocie ryjaniaj one Nszystko, cojest 'l'' \\!anlen:a W /$ldlku zL uadomo{cla ' Je]imoje pTzewid]avania bmi niewialygodnie, mo l)l5i zastmowi' czy ta niealygodno s'mlka z czego ko]siek innego rf z tego, e dziab|o moe nas tkn pveczucie sensolutoci Zombi' Pujdzic nam.je]i zacho_ $irmy cier?Lilvo i ot\a{y umysl'
](omrh euboryczD'

L}lilne

r (1 w. Leibnb, Mond&li]l. !.z]' s C]i.howi.' par 17. I!v:] idm, pisfu! nl|toflz!.zilc, Nldai.two comer ftnln 1995, s 115

pewncgo udenin 5. Przyso

\r. *rerr

i, il L) ,r\sJ, {v ,o io,pn'9,]u ws7ehnkne niep(!o1Uxljcnic' J0skfl joclxak tvci W ry

I.

rll,

;o

slarczaj(Im stoplju optYnlist, aby sdzi. e s, nxstp' nv[r ttieku ludz]c Lcl spogida na dzisiejsz pok i dznli si! potdze emocjona]ngo oporu2r sla$ianego

jLeibl' {i lo$l]tkoNo dolnc 1! innm aryncje ',J.! w l!nr' lo ics Organi.7n. Dje ma . poz! lrcc}ani7mm, to Zu.Z} salnn]a 1l' l ll'''l' '' q'o'll|.qs "' na7lego$Mioslo$a inr lln {iJlna, pr.l ttlhani7mu, njJsrlnc po7. rnic.!n. ! lLt!.h lvspomDilenl' Gl! z ni.7_"g., sdtego s&ro ni.1v\mjolovla alL nl. Llm qjanipr. r.( N sol' !n] 'lo.3kon$fuuj4' Mo.fu! 7. enr latm dojdo sJnoslu. e o |trylutW l('! w adly mhnr ani zegare ilko kb!] hic ma adnej Z!s!N ktn po
l l

Danie]c Ded

' *oDKlEsNY
l

iE3!"T!:!!l"T!44'9T9!{']!

59

lcz! si' cz] recry awae s 'Mzy nie" s stale, P\Il., ! tc u]nie6ane' wiemy fuwde, e poa rni q frlrdci de nia jbtnej niry midzy dald Wbln i delikarn}ni sLJ B!l, r' ]..b l-n 1epomon'h''' d\lclcgdllPp}'fr ''ie $]b!ec j z .jc4 ]ub cial sbiych, w jabeikohlik zsubnej ,masfu', Wdc nipojmo$a]ne jes' j* Poshzepi moe FwsbsE w dftatlcl gdybt bo{im MZe m!s\ bv lubtelnjsze, biob} d * 'jug4ie''i tak jak robim! obecnje' mo, jakmypoilve4[ gubn 'moqn", (cmmeLtao fu hifud BfuLomm,171a' s za] G' w E LeiDniz. T. ]Vmddolqr, E]. B. LatLa' clarendon, oford 1898, p roriaL! lui.Lu"or '']11'rri O,4q"! dovroli.") ' 5 osbilrio w nslpqq(h !ra.ach: N choms\ N4lraltm ard D atisn in thc StLd! af Mind utud Larg.dg., ,lnternadonal Jountal of Ph' ]osophicd siudes" 1994, n! 2, s 18l 209] T Nagel. cm..i!'g t. /n_ Poible and the MkdBad! Phlem. ,,Philosopb" 1998. n. 73 337 352' c' NlcGlB. T. lls'ous Flae: Cniscia16 Mds stnes
to' .o w nim zdchodd;

i d

Klas!.7.]t przrk]adem pblenu pzedmiofu $dad'nli $ natur7 q , ,d og Du | ' .,. ^on.:, ,.,, ^" "Ll.." l'odlj' |4r!u' tk']h D'l'|lJ''l'l P"" ,lloblr!.('" '| llo Bvo' \'\\' {d 4dd,B^L t,t,,n,^L ^nLntnart W dj.los trnr kob}na nN.L (..ciod' Ilitary") zotaL poslana do tr1Fl. ]Jlego .z!cjmai blade Poicie o rytcmowei lvieda ca]od' $''''T'" \''{'-l'';'lill'r,'|'gn'' \P'\'UrL o8l' D'']'-''n'',BJ{.BvUl' v ] l;Pd l) l'oJ..cr s iJ75. IlohtldLer zadic pttn ] 'c dusa to co \i'ej ili zun' i'j li i) chd. Td conM'oz Mird, op' cit.' zsla67czarcdnat 7' ptez ombi] ibidem' ' 1ob ilp. onrrvjenje luckona 4aionych s 203 205 |'' 1] Nasel Ja'o jes cn'.tapfrm?' ap dt' i J se;t!e' Un!il nd fuauo adl!l!' przc] T Bahi*, Plsl Warva(a
s}olvmi ].dnso icb nJjilli$'z'.h 'ecz'ikw 'wszlslko x'o$r-," le dU'o.bi', I J' \ Bru fln'd' P'J J' lll' \'jl' o'o (' d''. BjoJ'$iu l '':",,,''',",: " h Atl l n', D-" l b / an b"'d'd iL.d{aiofu: na poicdzu he\fultshego ts'alryils'a Fi]ozofi'z rcso {'rdnru 1994) '',\,'_"..' t'-dekp' ]mFl l'l'dm'{on.'.l.dd/lJdd\soh./Jl od p":n'o".lo-i '''ll ',''J p').hoo4'/lJ' '"'' '-*,.,t',,l t'..& dbifu)' ktra ilehedI loud si j& spjno logcn (a dc .ld]. kn moe by niePs'choloszM) zdani.m Denlctb, fuozofose riks7!n] .ilo d. potrafi jednak odr pojno$'ahoci od yobra_ 7.mci trujno $zak mM o.n' .zego na]ver ni' nofua sob'e $T .brazi' a moha jedde {]nie opa), a s1obraile moj zbyr malo $ry .si.Zo!e spektdo]any !'h|d htniej dnoci $' J\ ]obrani podlj D.nnett ]fuel. $ mddal ], gd7ie ssla7uje, c jego rodn\Nq bardzo jdn& n'e tyl rzcsto un poid sobie robra7i prozolapoji' ktm iil _ ' .i_l* ."c r"L. lm . nfl/ l l' lt'.b ?oaJ "' ' 'F ',s' vi'|\'dJo' !' r'nl'il ' pv . mtd. 'P.J orl -|1,lJ'd'' '\|
| 11]dc

Matedl ivorld, Bailc Book, Ne{'YoIk 1999 taiemica (p!p rcd pol ) od de]bkego n!$ry D chilmer. aa.i79 U! lo .|furlm o'on.iobuss. ,,Jou!'al ol conscious'e studii' 1995, n'2' s 200 19] idm, 1. cosc'om M'ud, fubrd Uv.rty |ress' Nes'York 1996;J Levb., il4rmlu
a
6

r99!

Phiosophi.d QlatilI'' md Lalia: I'he Evknalory caP. 'Pacfr. 1983, u 64, s 354 361. $ D. cllher' t' Fu.i'g !P t' PfubLdofhn!:bLsne.aP. 9 T Nag], c.'..i"'ug 'he t? ]fupossill. @d the Mind Bad! hblcm.
l0 N' chomsk}i op' cii'' tn !ez LJ lletti.go

pilami do Rog.ld l'nrose'a r Johna fucbibalda wL]cla' $1Tanie rild . o tym' e U'a ro za nJrdal]y \nLo6ek $nj' dd. a il. trko {' cza6a.h tU po Ne$torn

s. 1 89 cIomh msi tutaj o dosku !ryc'4sj' i Petle]E, lecz ddve jego 1od! polate !q'

rtc strasson.airrLGrulatlk,'.Ne$YorkTsBookH.liil''

7li!.a

r2Jako ileDopralylv oDhlrla sdz, d na icgo Z]cgo'.o b!na do obszxr brc nie $yszlo' $iec e spotojem pat. nJ ilycjc.zk frna lcurcnaulr kopiWnej: po raz pntwsy { moim .iUzas'odosT d$ .tplma' kL.a qfuacza na obsu njlej' ble filo7.fi Da glow, i.tr dlodzi o l.zenie amgmgi z iqlo&!] $ dzjed7inie, na kn'j tctn ika.za NeuronaukorvN i psv.holoqosie' tv ze zdueln.ni i oiluFahm t7rohm patrzyL !! fiLo7ol]v pierajcv.h sj O Z.g\ sup.{, ilte!.i1 i jn1cnsjonaln()c j,lruslcrezpodobnmzdulic

L\!rnLos'ego i kondeils! sslu.hM! si \' arkaDa spLtJli! fuZca$daje mi imy], .!! trudniej 1iv !osego-EjDstein1' lE&.!ilicF(h o poslpy lv n.e. Am .hili| .Za firyk$ loszrilq miej., gdzi $oLlo spekulos'a z ies7.7e nni4sz ob|\q o b!b.no tlktw empnyczryctr c! jaM4 sprzeczno

iljx{nie i\{ol'stuj 61abo a.brad u] zdrowomzsdos, lf.7bzhyLyne pogldv (u!' thiln ) ]0 D (] I;;ndt' cmsdrsress |r/lai'?d, op cit, zldaszcz. rc7dil]l lo 1; rlem, c./ Pcal, 'Philosoi.d Topi.s" 1994' n' 2, ' 5o5 508: \de\\\' The Uilinaged fuPaenLn^s of zambie\, ,'Jounral ol con studis'' 1995, il 2' i]2 336 s.iounss rL T Nag.l, con..niug ti. /mposstblc md thc Mind Bod! PmbLm
csto

\''Ial E,rol'.'''

Ml_d Ur' 'i ' ] blPF" n ch'r. ' ]hL"!l"L. ,] J. Panskepp' A/l'e.ilJd Ntu? acknu: Th. [oddtins of llmun na Ne{'Yo'l 1998' oxford UnileNirv Pr, o:lold

60
a

..

- . D- .-

. aoDKESNY Roda drugi

Jes on eno.jonaln! w ryn senje, ejeil pralde n]p.Lne ara.io!.ln\ tr\\r-, &m,rn L,rl br't Brtt\ ,rpr,,,"p,a,n,, |ra,.z, ''\' /a'' Ud| |. l'' J' l|!. v. |lvsv Ud'P''\'' d n' |'''sr'o Llu/nl"\'*U-^| l''' lP''vlm'bl' "'l '\o|' '|]ll|j-a t'" P,,n -n d1rtr" .pr d.,,,.",,,,,,.,'"., ,; . .r.,,. I h,.h u,.t,,\,. .., t,F r .a -.t/o," il-il,: .",,,,nrt "du,r, -/r ..,'o,r tr',J./.J N,Jr!.,,,:.t""^.m, i.h alqulFDtl .b]ek!ar. umjejulo.j ild !]. dodaud, e lrtl ' i same lloie arstmLJty ni. lraj nrp.Lne nj. do rze.] s4 tvlio m l"''Jl..l\ll"l.dl lbo.p'\\J" .' B n'J _-\'/bi\" .'Ll\'l lk' l'n"' \'e-| L \\'-ol dUPn]anatvt' .n''},'/\'] ]o iedn* ha i&e !!ice:
dz etz.b badnd 7il&rz] ryhdonn' rzilZa.mn]. iltdcjj n' mzun[tr"Jmm l l lco l&ah.c.gol $i G J, ] leL tln.n.} eore.la7ne pJzllov4 $lil kr. n!! bld j e.b] \rrbna lls4 ple.? ) vo nde7! oa.z.] opi. hldno ci. ho odpoMed $solTr do tienvoineqo o!ilu s.ile c plodLe, c mik] edno nld.odG] Nqel' keanor)d I!:j rden;' ?!tdn] 0a r!.:u.,op d s 6 7)
d (

Trzecioosobowe podejCie do wiadomoci

J..]' \"4l n1 l' l'' l -P lU n'(a lo' /F l' F ! p ''J|l {'!''| ^l J r h r.r -, /-. r.. /Ft.r '4brnr" ' p,'Fm.".'i '''|'''d''Ll ' 'l'L''^ "'',J'liP|'l!ale '' ta s roun'omDiu jest bld podw!a nilcItacj) Zadann' a' ,nrentr,,,lr.r\',, . ru,F, n",r'rl '. ',F|FL. l l16 1{l-'i' L'LFll'''od_" 'dtal'L' d'.lr''';''l|,. L iL , ,1,r'tl\nr /F" t.,LJ.d rJ m d . ,.C, I'lL 'n '- ' ol'"d''q'1^''''^l \' 'l'n ''''''b ''''U'l\ai ''''d '-o .,.rn,.ilor.","Ir,,,,-FL,rrrh .rL-. t..b., r PozeBtrli.'] w c. Lvcan' Lius.fu'.ss' The ltIT P..ss' caDhrnllP \l _' l: t '^'

Swiadomo czstoko otaza si ue]bicnjem j3ko tar|lnnic \rmykajc si Dauce, nidostapn l ze\nnz' ( ho 7nil1 N peni kdemu 7 nas od wcmltrz' tr{v], e lll lrrdyja nle t},lkojcst obarczona bidern, a]c take slano\i po$,an pueszkod w d7isiejsz-vch badaniach nauko$. ir I o,pnrogJ il\idnil..' mrte{ {\ir,luilori. r.unrP qiboko i cakowiciejat inile zjawiska natula]nc: przemiallq nlatelii' reprodukcj, wdWk konnontw' \ialo. B!$ilacj ild' Ab-Y poo) func]amentI pod te badania cz.\' ll]oc laczej $1,jan1, jakie s le 1undmcrltl zaczn od
l

\1vc1]

wicfdze dot'vczcych rckomych bada na.] {iadornoci'

lrnlc

\'szc]].ich nauko-

l-NaukovcyMtrsa
$\oblany sobie,
7e na Zieni przr'brtl Nlajailic, dyspo llLljqcf zaa\t.no\lan llauk i fujchnik, aby zbade tutej \/{ fauu i {'1or. Zalnv e najjakiego rodzaju organ\ 1lllysloN,c. fiogce rv do(olnvn stopniu lZlri si orl ludz_ h znys]trl o i]e llko u]no]iwiaj jnr u4skjil'ilrie inlol" 'j( ljlrcii ila tcxra1 zachoclz4t]lch \r \,iecie reslafiloci li

Darc

c DenEt.

5oDK|E5NY
l )Yll

/a roo$bolie Fde]c

e do ilv

adoil.

rc. h'.;;', ^ w,**-, 4s | r Il\''l] Hfin .ap /. \iil /u'I .il'biP ) i '.Ubi /x n i mil''' J tTUs'1cpoI n' / nri ' J 'N "rwp u'/\' h p,ers.),r, ::l 7Jbr'su lr'u't plon ll:|]- l nauosei teor] ssl.]Umuscl

l!^Kl)n, ( pff (onlJrukuJ4l

rprLJndv.pr ,]' l mlr' !''\]ll rej,rPll |'' |' {l|J,]o)llo.' | i' /ndJLlUj{.. ilV':t' ll k. l?(]' || lUo/Uln\ p.\.nl"8s l|e'|; :l' ]]- il1.,lpr ilr rr.ilrRus. errolo_n$ I iir.r\, I i/rr.rn!.,r J,JJJ, /lJ \\rsr. N I {d,r ril i. ,cr \r./\.r ^ LFio I.r.,r.i-r Fn Jntrntrrud/\ ]r1Ul o]' d^ Fp''ontrtr| ||'*'''.s'
(

/ h /J'ubds sspdrn\, h publil / ,ugonn\'( l,'p l /enllJl {rUn'i'n'(uiddomni.l n rN,.r 'oUF\ltsn\fh tr,rr. pr..sd/i\r\.lr tuL,trJ., \rFt, \Lptib!

. "::':: 1:"", $.^!ke navc puhli, /nq re|ft/p|lu(le ::::l/^:i\_]r rru,,ruse,dmkjz mr{,nu . nue lak s :,::11"J":ll .1" L r ...jb. monr,us s .,ruLJ.h, "n1. jrkl^T'1 o}idJ'\ 1.,, 1,i.,.,, fi1ml' /.voro$Jnie ounkru utLerrie 'on (n(.ru/q,.Bo q\/, lrrrd,nrr s I,oMpyiJ(h ild. ,0,^ m\ jr moi, /\,ern.\ nJ,, prlyiJ :1,r^,:"1:i::u" /\avm\ .:,.,"1-1, prleAundn,r nn renJr, (uiJdonrn\., h

l. ' *,d/r,. ru, il{i,.,L/rdtrJ bJ(rprij., rFrr;e "/u, Jn, prle, pnllczerlvoue_ rda plomioniorvani{ elektrolnagnetycznego, 7) l slur..jF J' n, rcuJllF |'././ o,lle\]e lrlgPnld aejnl . t nU+rsqdhc prv d- prlv ui\ciU JrJol''] ,ru{, pn\.n nbse\d, i, uM, r, v,rrrn

,'. .-/}'n\ il'l ' |r'iFl\' /n}.l' "' ]1:: /lnj\|os JJ|deIo|u'pL hl le rlie b1\ l,":::]]::]].:''''" buui, m s in,errersv u/), l:::1:l'"llI " " "r''/n"'i'' ."*^'"''' JU'll''\'Jl|.l'l' l.|'o|l/eb M' cU. I"]],:'i rotsrpr ten oL,+n\,{/tile ,ll- I,r.. r oh.erMo\.rln, ,Jl r, rl]l'll_ J(/Rolwl l \JnLj l\||U ponF,]1lU 1 | ll] \dm,j / '
L

''( ',i l IP.kopJllU' Lle'' klo|J|| | !Ud, /erMF 'n ni i ]rltrafioletu, hcni.7n}nri'detekton wc]io1mj,, itp : nlogl| l ielt sposb ,,zobaczy,, to. co ny riclzimy .,usiy_

1 il]\ ]']:' lLn..||JnL

7l(7nych w lei sarnej ilicrc, co nam' Ponielva korzystaj ,. .] lF' le, ll. lL' nd .i\ |^.|

'g|ilJ'

l' ]
',

|
l

',,\,

7dkxdam, Nlilsjanie ci potrafiju uTko ''s]'l] l l, lL.l sl il \ienie intencj ona] nel $.slosunku do r".. ,r' | 1rlF/.,ebie frunr. r niq' mogq \ie nJu' ^' l] |''lyk{iw i inteIetowa nas komunikacj pu

ll ' \.l.Ljlowailym pl7ez lilozof{l Dla przykadu zazmv ,l, ] l 1l. Ntalsiauje mogliby b} zonbi, !+onadzcrmi dal,, l ]lll(|lljL]lmi tcorie naukoNe bez ladu ,.feilonena]i ."| , /\ ,quLliu,' M] te czegoko]{{ekinncgo, co uzna
,

,,,.,,1,),,,i

'

, \r, ,,r/p.{d/arrJpdndl. /, Ilc'jdr,)e osr.rnil

ca

w i.kitrrkolmek tendencyjnyn sensie, oslatnio

',

. prar'dzl$,ej s'iadomoci' oznacza to' e ', l r lryrznik jch nielvlp]ilve umicjtnoci na {' ". l l Ilie zaldaclan, i ''' l. l'lllnul1b1 Jubrc.lddeclM'^r' l/P./lc/\'ii'.Uni

lllll ll! pozosta nicwzruszeni. a.jednoczenle bez ploble l rl l zlrrlilaa, jakvanc s one d]a n as' (',Co n apIawd $l, 1 | ollj W lych picassach?" pytaj 7 niedoNierzanicm, za e pa' L\!]lllti nie tylko lrysokic cen}ijakie chcmy ''ll , , .lk] take \LTsoki poziom neuro1nodu]ator\{ lldziel |l l W(\\filrzustmjo1cgo i cfek!w tuerrio$:Th $)vola
]l\( ll

nl Ll[,llli' Co wicqj, lvobec naszej nruz\'ki, sztuki, tcatru

/ NlJrsa. nlog puedsh\ i lqTrIic podbe]i znany

Wlrowadzajc Lych rninlaginortanych naukos?lv

t{knicienl

nimi)'

:::T n.! f:lll*'

$:Z}stkjn podpmgos} {'tek, jati przeil'iia i !v aklua]rllcll dyskusjach dot-vczcych naukolvqj leorij madomoi( l. ]cclrlyln Z artyku]{'NiarY to potoczlc]j' ktI'Y x{al,irnie ilkrtcc b} odlr},]i,jel Lo. e Ziemiilc povvszechnie \4rLz, i naukoM'a teoria wiadon1ociicst nicillo]iwa' Lu' (kna mdlo'do k!rej b'\' dolarli takiak nly dociefemy
llo niej w
|e.
7 zesnhz, pozosta jaknn cudcm' pv)nalnl]iej u ciofio nickomuniko i nie mona jqi bade nauko{,o, a wic rnctoda[li, .jrk'mi posuguj sia Ntafjan]e w eksp]olacji naszej plancty a]' daliby temu aI? Jakbr to rozumie]i? C7r potIalibl

Penie pL\avntnairdcdoslp.a osobom

bcie Jkuitucji gosi, ze uiadorno.icst Zu

il'3]na

64

:{ 1j]!gt oDKlE

sM
,,

T].!!q!.9!]9!9q9.f!9:!E9!eL

65

b! nieLope\cm?2 i sta' n|tiht przeJ plrrnrern: ..Jak ,o 1"., b,, 1u6,1u", ^,o,U Prle./\rJllL\ . fl\kul DJU,IJ Ct.rttnersr ta,,nq Ltp tu th, l PfuLL m t Co, iou$n, ". i /J"tJnawiJLo\ J' ( /) ruzpn na]i'Tludrry Problem' wiac]omoci' Jaki ewenlua1nie
wienl}l ejesl to rzeczl{iste? Jcdnrln z r,'Llu. LldlP /

)ta]jby artyku Nagela .Iak to jest

lo lv'vjani? ], mwic rr?rost, co zlob]]rl'y zhil)oLez, e NilfeJe co.czego onj, Msjanic, nic mogtiby edzie o ]udzliej wia.]olnoci' a co erny ny Ziemiame? Pne-

uprawiana z czysto tuecioosobowej penpekqm'jest melodologicznic zuboona, odcita od wan'vch Idel wialkjch! danych' $Tjanienia.'' cz\ czego Lam jeszc7'e'

ltubuiemy,

powiada si,,,pierr'szoosoborvej nauki

skadlli',naszej'' wiadomocijcst nicdostcpny dla lvch ko -m'c/nl( h oJoJ(/v.Je\|i ini'j'' nr r:ldcso' lo.kad''n''

ll1frUv Iq c/qclib} vJrs]a Le.,x U.dqta,ip KJ,re/iJ./a, L/natjb\. /e Kan,./tus7 zwtaca sig do nich lQlost' wstpjcsi skierowmy do tych, ktfv'na selio W ze nm chc podj lozwManici ktuv rnog i chc umysl swjj Ulvo]ni od 7mysw i wsze]kich upted7e"i'.Kartezjusz spodziewalby si, c mtrsjascy ,TltHlnic\ rnkunajJ s"Iri eLnprrmenrr mlJowe i urLiockoqJl'i'l ordl bd4 llJhloua, -ceplrcznir'l e, hl chuaLtl . l}\(t' /nl' pn\iJdJll\i h l'rlF/ siehi, "paml$ zmvslow]t h ' usoJnicl| /m!.|$ i usleLkich uprzLdzerl 1' |rkorlobrl naUllviP.. }\J' jPl'U./ dorellirl urn"*, u'lersubn(Lmo

l, adomoci"' a nawet,,drugoosoborvej nauki o wiado llloci'' (w ten sposb podkela si empati; tego Iodzaju lltrikt na]eaobynzj ohrzci mlanem metodo]ogii 1rZyoci z drug osob pel ,'ty", a nie per .,pan'', dil, ]l l)ie sie, a nie Vos)' Mamy do cz'Wienia z myleniem, l(j7norako '&, w}Taan)n' cT] Le fr1lczco zakadanym, e N'llrsjanie nie mog bawj si w to. w co moemy bawi si jll{ Nle nlog Uprafrdc nauli o tfrddomo.Li w pier$s/ej ,' ','lle' ponie$d .ami nre $ sd.ciwegu rod/aju piers-/! lIli oso]rami. Mog bada marsjaFIsk wiadomo 7 pierwszoosobowego punktu widzenia' jeli takowy istnie_ |' Jlc lIie nJ"/ <lviadomoJ( N4o'na bi (ei I/tC. i nie lllog uEawia rlaulj o uiadomoci dJugiej oobie, po_ lv
t y, ktr Zakada tego rodzaju metoda' {)atycale:j j x |'ytanic, ktIe stawim, bumi zatem: czy mamy jakikol_ lrick dobry poMd' a tv to wszystko tieuy? Nloja odposl' d/Jesl /Js negl)frJ W wiJdomo-ci nie mr ru' nle_

l'l'
n

ur' irko ob.a lornu tcia' nic mogJ nJwi/d M7i

i''

nauIouL'eo

Zgod|l chr {,ieszczy clzi. e rcgo rocia1u rrysiiki mu sz spa]i na pane\'ce. e nauka dot)r4.a wiadomoci.

dziki czcmu Wsz'scy mog bra urtziawe wspl' nvch badaniach, stosujc,,trzecioosobowe,' poclcjcie, ty' pulle dlJ ll,in,l\ nJ||Lo$.i \tdr.|JnUnl Z pesllo\(i nIe ol]ehfurn L\ pr'lsJ dU J.l/l]lll u llez1lxkl h nltdyla ll Prnpo!Ul.' eb\.m\ Uo\/Ii slJd( I\JflP/ju"/d, sla ' |_l 'n raJc si shvoy makslnl]nic intersubieklywI nauk o liadomoci' Zobacznl)l co si slanie, gcl}i opieraic si9 l;J ll i lrlr' im!bn'l,'' r'' lool"e l .1rnlu].l'li ''"l""' Joll/,' I ll nJ|ll!hi, i s Ul's llll' /_kJrl lr l,lllr.l'' r ,i jahe lvaxe obszal} po7ostawimY ilc|knicte?
bada7'v,

n,'ulraLi/nsJruJ.soto.l i Por/c/Pgo|||ych

llostpnego dla iua.sjan' choby mie]i goq' z meta]u' li7ccioosobon metody nauk przEtdniczych \Ystalczaj llo badania wladomoi w lmle doglbny sposb' jak wsZe]hch innych 7jawisk w pE}aodzie, i nie pozostaiaj llil boku niczego istolnego' Jak rczumie tulaj swko .lstohy'? Po pmslu ta: gd},bv naukoNcy mieli bada poje' l\l'./e /ldrn\o pl'.kU' /"u./e nlog]lby d"\i , ni noileg^ jlrjego temat, nieza]enie od tego, jak dugo bv placowaL' suluy sj pr!'cigania i odpychaUia n]idzy rvszystkini ( 7+stkami subatonotTmi, skadajcrmj si ns atomy, kt lf 7 kolei hvorz ziarnko, zawsze po7oslawijakIesztk l!iTewooci w ostalliej naczcej cyfve dotychcasowych pc]cdzcllic wstecz ]okalizaqii Ziarilka pia 'lbliczc, Za

De c knnett' soDXlEsNY
sku !v czasopusteDj 1 caej frecznoci doplolvadzj do mzrcstu stoka nieodlnialnoci lconc of ind'iscemihilita).
stosolv'mie plaso }nal.'jcych przlchodrvd.'Iiderdz' c jeli posu4nly si trzccioosoboq'fli metodmi nau]d do badania ]udzkiej wiadomoci,lvvczas w ostate7n]tt roz raclrurrku olva resztkorva niewiedza, do kllej bdemY musicli Si puvzna, nie bdzie bedziej niepokoica, flt_ strujca cz]' 7agadko{a ni niewcdza nieunikniona puy baddliu fotosvnte}l tsie ziend, czy te ziarnekpiasku. ktko mIic, nic podano dobrlch pos,odsj .rby ut'r'_ ma lv mocy populaln hjpotc, e dadomojest Z punklu ilidzea tuecioosobot'ej nauki taicmnic w przeciwie'lstwic do po7ostaych Zjalisk p[)rodnicz'vclr' Nic ma te dobrych ncjj, by twierdzi, e jstnicic co islo| nogo, ro {ieillv (albo [jedz moi cz'vle]nicv) diki {'ado mocl, a co przekJaza cakowiie zdolnopojnlos'ania malsJaskich nal*owwl chobY nie Wiadonojak bald7o nyh od nas' Moeny zacz zb]iat si do rcgo zagadnienia, stawia jc pylania doczce iv}Znaczenja grmic'.Je]l x'Ia6janie, ktr7 stalaj si Zbada ludzk Wia{]omo. nusz si rzeczv copomin. to skd nl 10 rvienlv7 l kin jestemv ,,mr"? czy fiankofoni cdz cona tclat s{'ojej wiadomoci,czego inni nic trloq rriedZie? Cz! kobiet} n4cdz cona tcnut kobiecci wiadomoci' czego nigd]- ilic do(ie_ co la temar finadornoci plaNolczn}'ch, czego lclvolcni nigdy si nje docdz? cz], tv wiesZ coo slvojj $iadornoci. ze go nll pozoslali nic doenly si9 nigdy? Klrrsyczny artlul Nagcla ostmnie unia bel uzasadenia takiego o]ip s.vzmu. Autol sugelujc, e,,nrv'' noglibym)'\'iedzie, co to znaczy d1a,,nas" dowiadza na ludzln sposb' ajednocze nie twirdzj bcz uzasadnienia e nigdl ni do$,iem) si' iak tojest by c4mtak od nas odmiennm, iak nieto dz si |llcz.\ni'? c4 Nasza nicwiedza nje

r,'o

o!:9!919!9:.l!!l!!9!*!!

bdzijednakjstolu'

lk.v WIlosz, e Nage] dlatego mg pozlvoli sobie na te_ '' l(ltrdu negacj so]ipsyzmu, i nik tak naprawd ilie
1 l

Znajduje tu a

(' go broni; negacja solipsyzmu trafra do czrytelnil(ltr n a s' czy my ni mmy siedzy o naszej ado llllls( l, bo cigte o nij nwimy? w codennym kontakcie ',',',)ril zd k I a d " m \ *rpolnr w duzej mi.r/e roTumic l'l,. wszelkich publicznych feplezenraji wiadomoci, l L k! ly doldadmy w4asn cegie do tej mp]nej budoN]i,
k

l).lllll (b

!l]l.7(' 7aoenie vrTranie si

ll)Locznx teorla ludzkiej wiadomoi jest niezrTkle ale s rzeczJ\ ktrc Llll]lll}ln lvsp]n}m puedsilvcim, 1u,urxraj d1aniej zagadkolve' czyosoba niewidona od uro_ podziela ,'nasz' rozumienie koloru? A da]tonisia? ,l1l'llit

spnwdza.

l ll / ,'od{Tceiliem ldma''

czryli

eksperymenten

mv]o_

\lvilr, shonstruowm)m co najmniej Mysta lat temu? Czy ro ll!l/lj\ve, eja wid nibieski takjakkio inny ry ale ten l'll' rnimo to nuywa len subiekt}arny ko]or niebicskim? |,lk to lcst bv nierno$ciem cry to ,.wieccy' huccy lln!t''7 cry co zupenie innego? czy mcryiIi i kobietv l7l'cz\wicie dowiadczaj ata tr' zasadniczo nipolw_ jlV\Lalnv sposb? Na te trudne p]tMiajest wiele konltlen l l'j nych odpoledzi' Koniec kocq wszystkc Zasfuguj na ljwlg, 1ccz zamiast plbowa Iozstrzygn z gI}; po Lvirrnimv wzi dboki oddch i una, e rvszystkie odpo

\iu]7j' dobre
l
L]

pla{tlca cdz

lii

lviadomoci, a nie

7-e,

s same skladnikiem potocznych d anych, ktrc moemy dzie_

ra 7

Marsjmami. teofie a filozo{ia

Potocn

.leszcze w ]alach 70' )(X t'ieku badacz sztu7nej intc]igen_ (]i Patlick Ha.ves rozpocz fornla]izaci czcifiZIki pofi7k1, tocznej3, ktr okelimianem fizyki nairvnei Lr.rei/'ratomos' tr/eFs Jm\ $ LodlFnrr.m /\i u: rcc/ni_ ki wchlarilli wodg] cieDie mona lzuca

puez przejuyste

Dae C Dennetr. *ODKIESNY szko; ptedmioty spadaj, kiedyj pucimy i czsto odbijaj si (w za]enoci od powierzchni, na ktrei wy]duj)j duajce przedmiory wTwotui haas itd' Bcz fizyki naiw' nej dosownic bymy nie pzyli' Byskawiczni dostarcza przydatnych i utelnych oczehwm, pozostajc py rym plaktycznie niezauwaa]na. T:tkich oczekiwa fiudno si pozby. Na przykad ,,bez zastmowienia" odskakujemy od stolu, kiedy puWci szlJmka z wod' bo spodiemmy si, e woda spblrie nam z knwdzi na ko]ana. W jaki
l
r

l l xlkcli,e zdecydowmie ignoruj si tu faktv wcho 'r lll.|{ (: dfog imp]jkacjom $fplowadzan1m dedukcyjnie
1

IlliorYstycZn
'v

antropo]ogi fizyki nailvnej,

,llllll. i falszwe teorie rwnie latwo poddaj si folma]i , l, |r, co teolie plawdiwe. i nje uznawal aksjomatlv

l, .|cgo projckt naley do wyr a I'i n os'an e j an tIop o ],lllj aprlorvstvcznej, poniewa rv peni bd wia
r

/ ,trt|nytych

aksjomatw Finka la by naisna, ale HaYcs

sposb mzg na podstawie atualnych wskwck po' steeniolTch generuje ozekiwmie i podjmuje prawdo_ podobnie sacjwe dzialanie, zmierzaje do unilnicia negatroych konsekwencji' Dziaica w tle maszyneria fizyki naiMej niejcst bezpoIediio dostpla inospekji, lecz molna | bdllJ( pni"edlIio tpor/dAJ( mJp Jci ,,twieldze", uog]nie, ktIe'.jak mona zalwa, tJopusczaj (e s tak w]Ta) jei poszzeglne stwiIdzenia' Wicle sztuczek magicznych rykorzystuje irrdcje zawarte w fizyce naiMei To sanieprzoz nie dajeny si wystrych_ | na dudka i puegapiany ,,niemoUwe'' moliwoci lub pochopnje (niotiadomie) qrgarny Wniosk na podsta_ wie {skaNok postvecowych takiego czy innego rodza ju' Ishjej lvc niezgodnc z intuicjamizjawiska, kt.c zdu_ miervaj nes, fuyklv nai$Iych: roskopl pipety (czemu do diaska pepsi nje liTpllva 7 lej somki przccie jest otwal1a1)' q{on]r eglosanie pod \iatlitd' Hayestad na w'ietny pom'vs: spborva sformalizorva fzyk na]wn ciec7"v' Uz}Eka] w teil sposb t e o r i przeilidtljc Nszyst ko (o' czego l'aktycze spodziewalimy si po cieczrrch, a Nic twouc przedylvania triezgodilc z zachowaniem cieczy ktIc postrzegmY jako anonalie' np. sny'
Sylbny
S

r!rr !,pologii za prawdziwe. Nlona b]'ioby zrobi to smo pqthologi poocn: $||lltrvadzi dedukcyjnie imp]ikacje 7 czegoko}$,iek, co po l,- 1llie unaje si za,akjomaty'' (niekrslionowa]ne, nie i'r|lzr:czalne, zbyi oczFvjste, eby o nich wspomina)' \'/$l,nl) lo prled'i$/(l iL' s \ l a tInou d nd " pr'ol l. ' l v( 111 antropologi psycho1ogii potocznej l l].l l lvn ej)' $lryiedziona teoria' tajak l]7vka naiMa, poil ll ll la jako akowicie nimoiiwe wy]ducza vszelkie mol

rl.rlricln lub ktl

l.

zgodnie z

Hayes pvystpil do bada. ktr mona zaldas-vfikowa jako rygorystyczn mtropo]ogi' akjomatpujc fa]zrye teod w]stpuice rv yciu potocznym' Nazjmy j

fu) naiwl

,,fizyc7nie niemoliwe',.

'[]nJwid1enje. negacja lepo prozopagnozja (bmk umie' l. ]l()cirozpoznavania lrr'trz.v) oIaZ wiclc inlych, dobue l .l l rycll, dzilwch zjallsk bdqch pipetMi i 4Toskopa' lllL 1schologii po('imo bv ncgosanych prze7 odpos'ied' Kusze l Lll. ltlierdzeda fomla]nei psrcholoeii potocnej' I sl , rbv Zjrterpleto{a po]etko fr1ozoi umysiu lvl3nie jako l( uo Iodzaju prb: lwsiek majcy na celu rygor}slyczn ll]lLliklci i for1nalizacj zasadnlcch intuicji potoc7D'vh, l l (l o ujamlai si Zsrvno lv codennyn cnl, jak i po naj]l!le, gdy p]tafa Zadaj anlropo]odzY ,,odrvolajmy si do ' r,,Jr- pnwiJdd:J tuuzoluure. .Czr readz',a .,. orn z na ,]lfpujc}n fu'icldzeniem?.. '"' Aje]izadanic zostao !il,ko'

sprawiij go w osfupienie' ('Co ll(icgo nie ma praiIa si Zdarzv|")' Takwic

! ]

ps]'chizne, na ktre szarY czoM4ek patlzy

niedowie-

lllllle poplamic' powinieD powsla wiltocio}ry sr

k l ca )o{ wieku w

d]a

lllls7ych bada: udoskolu]ona''teoria'' psychologii potocnej haiach anglo'jncnr]ch ' Mona b!.j po

!1!]!:T!!\:J!qDj!L
jn_

TjecisbvJe

pd .ic o !r adono.

71

ekt u, lecz pI awd zi !v'\ a puv hn $ iaum sensie nie_ neuszalnte. Widocznlm, lecz nie zarvsze niczawodnvm tego s)ml]lomcm' ic{ d/isnl nd\WLenie /nakL epilPlU ',niezgodny Z inluicj" wd fi]ozofw umvslu' W{i;kszo cinauk mato ktIe odlolcia ccni si ba;dziej ni Wrik niugodn'v z intuiqjami' Pokauje on nam cozaskakujice go i znlusza do pem}.]enia niejatnYcb czstobo zao e. W li]ozofii unr]'su ozgodny z intuijami ,i[Dik' (np' zdunriemjce implikacje jakij,.todi', pe.cepcji. pa micj, $iadomoci itd') uznaje si Z{Tklc za rtnoznacz'
j

leo\rueksIomql\c/n\

rudlim\.h u lko\mks JZ!LJ \'' l o l l i P' .tp\l po Dol,lu,,. Badrnra le wdrlo prleprow"d/rc, a w}niki s badzo pouczajc' Mimo taka inteIetacja daje filozofom Umysu jasny i waltociow opis ich poc]na, zgodny w ogomnej mie_ rze 2 tlmt co w ostatnim pwieczu rcbi]i, pod pewnym Wg]dem przeinacza ona ich intecje' I.i]ozofowie bowiem uznawa]i, e wlu z kolegami i studentml sa badanvmi s/arm ludlmj upras lali u lt, u l o JnlropoL;g' d s]e lu z nich e brao iV nBwias odlo}'tych a]jomatlv (Jzy_ o7ndwL od dafra boj vka1q s:e z ep sremologi.z''}rni pro Dlemam' \rypa'/e' 're po_"Maia 5] Wsc/d.' gd} oouUl{4 (l \dqclnie do ssoi( h \v'|Jsnvlh lnLujill gIJna tycznoci.o dziwo, filozofowie nie s z;wsze tak autokrv' l}L7ru^v Fl]ek5|dch melodolo9' znt' h' N"lwiim\ /aJliF fro/oron nat{rd aprtor\sl)c/n4 autoJnlropologi q' Puslposab l"^ ukn} 9o. \urnu!' h !||U|Lli 1|e ou

nU amJ.1e' d]d

ll\' h lldrodM' mdsd(\Ch nnni i\4kfrj' s inn]ch , /" Vch i miepLJcn Nle Ir/eb mds' ie leHo rod/aju rad\cja bJdas(/a lnialabl Mei' $.polnegu , pr;t"nu g*i.io", J'Ior^ -lJrdid { 'Lodldtol a/ |olnaIni. granl-ruke izyLu nJlUthyl h' lWo7ai s",]'\llae Zdfrd grJmal\' /n. l l)lko tJlde /LlJnn lo nJ.^ /omiJ. Ltre brzruhb) poprJlm'

rM}Va z podobn)mi idealizacjami teo potocznYch

Z legoprrr'lzania do aktuahych intu 'l\ l, l )ntrVrd7cego niekiedv (jak widzi]imv w poplcdnirn l, /lllirk, nalvel do lego, niechhie biee si pod uwa l! ,!]lllicnne perspekt'\rY, md si gboki konsemat]zn I l] (!(tr]ach slosoiranych pr7ez fi]ozolw KonseMam
/ |'j obaleniem'
|

."''''l. a]r lr1].ouredt' gdt1e pvl]Tosdn\ oIsJ'l'.' !r t!)rrucajmy zupelnie dobrych i znan,\rch intuicji bez I l li' |ccz przyznajmy e jntuicje suce do slblmuolla'
lll
.l]

l!

r 1xl raz
l

picnvszy problenw nog okaza si za sabe, problny lozstyga' .J(]li bqdzicmy lorowa si na oplaco{?niu fiz'vki nailv_
('

l .l l l]Zrcc

alademickiej,

moem'r oczekisB, e lv odpowied'

ps}chologji potocznej lllljl ( Zffiie ele intuicji za$'altlch 'V /, "rrllie uzasadnionych, utzgldniorych i ${anion'vch teorie odpowiednich zja' ;'lzr'z zal,msot'me akadmickie $ l, l'' W kocu fi'ka naima jest d1a nas tak 1vafrociowa

kszoci l}padklv susny' Po lnymie nadziej' e pqthologia potoczna bdie po , I lic podna i doshczv pm{d, ktfue si pIiej pohvieldz. 'l l l, l l G moemy na to bzn'arurrkoto lic''
,
l'l
l

l(,go, ze jej osd jest {,

l l j

tr

'

1'

I)wtrka

heterofenomenologii

$ rqlndch danegU pro_

posili ]adem Karte4usza i ZacZLj tr'ttj uc, eb'vmr ' l 'l ' l',ll kll]le 1al lleml .q,1n.'plle Jm .J rU$]li 7 \'lrfsiillanli. Zobaczm} dokd nls to zapms,adzl' wId lllLllych s faktl ktrvch dottcz teofre polo7ne, uznasane
|'l (l

||1cZ tlas, Ziciltiill (a raczej pvez nas. anglojzYcznvch 1i ll)1olx, unyslu)' .JcClnYn otr{tr!}ch pyta'i badalvczych [.\t: klIe z naszych pot0cznych bvieK]7e oka si Po' |',lme? Nie zakladany qc Z gr}j e podczas opracot'T' llilllja teo nauko1vcj nic odkr1rnx i pellna teoria poi(L'7na ma IacJ w splawic niedostpnoi ]udzkie] (liadomocl dla x{alsian' Po prustu wynlagem!] eb'r a4!lll(]nLv s1adc7ce na uecz tego odIaycia sarte by\ intersu-

72

D!!9l!

D1!:t:j!oD!NL r
l ]

!ec ooc. bowe podj. dc !

adomo.

bjekt}T'nc' (A to musz zaoz!' ci, kluy algumentuj na uecz Ekich hliord7e - czcmu bowjem strzpilibY sobie Jl\ ( l nl.lrnos_.j lE'l' /a.' La|{U |no, n|v \Ubie syubl J 7i, pr4-.naimniLj na pielrvszv rzut oka, ja nriaoby to pre bilga| l'Iarsj& przwnaj si do msncj flusbacji - nie u(laje jn si plzesjdywa, prognozowa ani opis}ila 4a
badaj' Ziemimom e tylkonie udaje si nauczy Majan, jak maj postporva' ale N'Ianjfurie lakze zdradzaj W ''( nhjls\ .\.len|1n./n'j n|7FLon u'/\TllmnIl| sohn' ten ulubiony fakoid u dzied7iry ljzyj, nicoznaczono

$il7cnia' dolletodyopisu fnomeno]ogicz|ego. klra (]v zasad'e) odda spra$ledL$,o nnjbardi pr) l '. . ,, 1r ,.r"$).1.,$ .l t \ubr l \sr\,1 t ,ch, i m. lL ( |i,Lzucj.jednak mtodologcznych zasad nauHr] l rclenomnologii rde rna zgoa nic leNoluqjnego c7f

\\
'

{isk. ktre 7jemsy naukowcy r coraz iloskorra1szy sposb

'l'i, ll1illach psvho]ogii cksperymentalnej, ps1'chofizyce,

ll.l
l

lll,lrgl; rlpra'ia si j, z lviksz ]ub mejsz pedalteli ,' l[' 1:i zaoe i zakazq od jakich stu lat w rn"vch
l
l

ll

\'ll]'liJn jej po pmstu naz{ i bac7nie prz\aalcm si za'

,L,ln i uzasadni. Nly hetetofenomenologowie, wychodzim,v od zarc ll .'l roe.anych surowvch drrn}ch dolyczcych tr ,1!stkich fuyc7nych prccesw zachodzcych we\ntu L ll l 1cmtrz badanych puez nas osb, ktrych klg za {,'/ilnlY do komulikujcych si istot ludzkich (obciolr!( ll. lub nic, dicymi si zidenqkowa pato]ogiami; ,'ll pci, w dowolnynr wieku, z dowolilych ku]lur o l vlll sltusie soqjoekonomicznym itd'' itp.). Zauwaml /1 llrsi ma$jasc] lvsppracomlcy s ryk]uc7enj z puli , njl, badanych, locz lv punkcie qvjcia maj kwelifikacJe, 'llj! by pehoprawl]yllli badaczani, takjak mI cronadzi l]]v (lrne na temat wszystkich zdaue cheilicznvch. e]ek_ lj \(]1nyh, holmona]nych, akusl'\'cznych''' i innych zdalzr'ir fizrcznych, ktrc Zachod7 u uczestniklv bada, /(la.]aj4c szzg]n uwag na c7asolle uwarunko\lania s:'7rstkich tych zdarzeil, icc7 r$ni Wrliamy jeden ,'llL]llic danych spord pozostahch, jako zasfugqjcr spcqjatne tnkloNanie' CZ odgosrv1 znatlv gcnc 'il rllan1ch przez badanych uznjcrny 7a sri+a'v komuni . r(\]uc ustne i wszYstkio iilrc oraT hlorzym,! proioko l\. litIc sq natpnie intetlcto$ane j slaj si zbiolcilL rltrnl, rrlorr1: 'l'e z kolei s llilelprctos,ane Jako (pozomc) n \ lazv puok0na'
tr

lliziologii

i N dzisiejszej neuronaue kognihlvilej'

Io fe n om cn o]
Ljest rc]

Iie oba]i' Zobaczm\l azecioosobowa rneloda, rncioda, LtI mozemy zasloso$ Zarrvllo my jak i Nlarsjani.' i ', l'om' lnUPT\ illed/lP' ' il sl'"l'e)ll\ l" u.plni' ' po'I I'pdu4J)il,/pnomT(tod\ ,./\$ rnp I,r/p/, m,ri, helL.
o

lo /1 ', /j dU mlli, F/eAU ruiilkU z' .z,r.eolr,rm punLrer, \u,l/,..r. nrp urlyLtLZd r,rs dn rze7ywislej natu.y tego zjawiska' Pecimie. odcla]a nas orl niego''lo' Lecz poprzednik tego oloesu Warunkowgo nie Zosta.jeszcze udolvodnion\'' N'lo Wydawa si Zbyt oczri stt aby qanagal dolvodu' Jelijednak tak jest, 10 nawet plosta pba.jgo Zanegowaniapol\,inna da sj Zdecydowa

Hoisenbelga)' \escie zaulv'anly e ilIilsjilie s nie lylko Zjawiska rviadomoci.tecz tej nie moma skorygoM a pomoq jaki]j_ kolwiek rrTobrua]nci prctczt mi t usun szkoleniem' I potfimy tlyiani'dtaczgo takjest' Nagel podaje nam porvd, lecz popenia t):d pctitio pnc'ipii, plesC]zaic spras' Z gIy: ,,Jeli dowiadczenie jest w swlm subiektysrlm charakterze rv pchri zrozumiac tytko z jedngo punkfu tidzcnia, to adne peicie do

l' ''l'''lll' Ll/lkl k|tr)mj(-l ula Inn7]n!'. {Jfuii, .i(jc

mie lepory

lina lqstpujcc na :emi

$ie-,''' nh.clrj$llu{cl

gi1r.
n

tra1

a ieh. plostdz.a

'Pt',rkEal/r.t

o...o"-g"1,u,,"

od objktys-

,"

_!9!{c}mdt {qBNY
Aby peksztacj sulowe dm,

M.'llln\'h

uecz jasna, ponjetva potcga ono l'ianie na,'nrenta]jshtz_ ':, -]rlc':n4t.j\l?n' i inlejDl' lJcii.Uros,'ro ijl' "', 7J(nnsJru.,. rJennliLo\\,n,d qn rhod/,JlJto r,\\rJrJl,r|p. go p' oI JjJ' |'r"g]|Fl.d' inler"]( l il'lle pn{.s\ pru|n ezt,t,,kr neurr"r,o-1 r-{JilieiliJ.,rlen, Inr.,Jn(sn,\n , /ombi iP\l $Jda /"",x' / n.r.|kl\s) :.j |:::'. "" ' pJ!n\ ulundoumJ ||JLkj prl\lodni, /e dnl\' l' e] lu.l/hFj

l\\rllt r\\n\J|n /Jlh^,\JnJ s./\c'U.l' n.Ub DllJF\' || Ur $w\.'k] ll '.l' ,''icj' $' illl\ll,n\' ll l /(' ' \lc iel hehru'orlrczne u U|| \' \n\il j

nefuani; jch zdaniem s to po{ane kwestie. a]e nie mll \/d7 Ul ) /r\lJc m^lilJne' \4olellll'.ndlurvd|d u) \od\ nd DoZnlei' Lu"/"jd, ' /P $\/}lIk'e {lUrv 5polu l /qndnp.o,ro rreo /F rrr.rrsienre nienciunrne irle"rrcz nre u,mute /i(houJnil. zornbi. ja( . ru,eiln, znre *rr,rdo mvch N|oL n JF \ie 11|n' lil|' / ,lPl'li;]i h|a/or|\/| /nnrbi se tehrsror.Jilie nipodrn;ni,lnc od r{or :\iJou r\'h I ilJnJ$i(ilr,. nr, n,joj,.Llre ren n.Jrds iu, ) tl\' /IIe s '\m!'n\'r. )Fo4dllil/- \l{ooJn!r\uL'le

e s i . rc'\q'a/d $lU;e pn/ol nP p"/(konJnt. 'lLl \iPtlu4 ( hlpo|e^ Llol\l /9'. ?on bi .q poulzrlrn zagrd _'qd7"'
a

t]Teaj iloje pEekonanja,

llllr' /e /Umbl dol^nLJ r/' / ! u i l l \ i ll..7\ po zo' n r r h il,n{ moil\i r, rL/p { /\. /ombr \

zloone z ial ciniea . ]kus|\(/''ce rucho\ U{' n lf;si!( p'\o.kus itp'' 't eL' prl5|e p|/(nlUi' l r/eb] nJ\lJ$il n'e nlc.'o. ndhe W\masd to. dbv:m\ 'il^i]. LJIto\\d,t u.no\ hJorr. tJk, JilDvmJoA p|fbrrniJ i plJpl\'Fl l' muh ph'loud' l{]U_ K.nwJ' r1,oil mor,\ o /-mil r/oil\(lr /nJ./( nrd, h. o,udrre fdnJk poerJrp U"portrue p1ime. porl_n,lzq1c z 1,gloc/n,j l''UtL s'J,]Umo' l' ' 4 U.oU\ b1dnlP n]oghb) l,}, /ombi' c^ lc,' [P' Nlelidllcle pulo.lJj'l run'e po' hnllle UloblPmt leunl polo' /ncJ miJnql i! ./\ l'Jle/\ l\frcl_ 'r '
|P7 |cd\l||e
te. j

{wiadomocijest to z ca peMocizalets; pozwa]a nam (!lk,y na pniej zawioci teodi potocznej i zaj si sT_ lllll)v'vaem. pordkorvaniem i jntelpletacj danych, kt_ ll, s dostpne nam i Marsjanom' Jak to jest by zombi? / llclin1cji niiak. Jednak nawet ci, ktuy batuj zombi pwanie' zeadzaj si, e wydai si (puynajmniej llllln' na pielwszy uilt oka), i istei cotakiegojak byie a lo cowanie skrupulatnie wychqci heteloleno ^lilbi, rrrrnologla: w tin ro&de ronnEmy n eu traln metod ba dania i opisu fcnomno]ogil' Poiga ona n3 lwdobywadu o.ryszzadu tekstw pochodzych od (pozomie) n ' \d.ych osb badanych onz na v]kolryswadu

zy te j;d}Tie $, y d

sposoh

l'Un'h b'lJd\ p./nlllc p^u.'fu".]d/l' l/ il1leJ

i! jego sLrumieu \dadomociM&}ma]rrie lozbudo-

ty.h tkstw do generowda fikcji teolctycznej' wiata heterofnomenologicznego osoby badanej w likc}anv iat spcniaj qsze]ke obrazy zdalzeilia, dfr9ki, zapachl q'czuh, pDeczucb i uczucia. ro do

kategofr ach, pr4 zaoeilu nj]ps] intryrehcji, jak jesemy q' stmie zbudolva' Ludzi bez {tpieda s prekonani, e riai obla7' um}sos' ble, doMadc7e_ nia pelcpcyjne itd', a ! e lakty fakty dotycce tego, (o ludd sdz i Ie]adonuj, ryaajc swoje pkonl_ du s zjaisbd, kire tnui uwzglfua kazda nau_ Lo{a teoa umysu13'

wanY laki datjestnutralnm portetem tego, j a k t o jest by tfu uczestn&embad $'Jegoilasn}ch

|'taujc rka w rk Z Nlamjanxmi, moemy przejod rLrrnych surowych do zinterprerowanl,ch: pye

\lildcze. przekona' posiaq reakji cmocjonalIrych'''

\vs7vstkie lednak Ze il,zg1du na nulra]no b i c I z e s i N nawias' Dlaczc(o bierze si rv nawias? Porerva istllili Clwie mo]iwoci zniekszlacenia, Znane nam wposta_

DaecDinefi.*oDKESNY
ci sdowego nakazu menia caej prawdy i tylko prawdy: o:ob\ baddnP c/vsIn ni( mwiq cah'i pruudl. gd)z nieLtdie zjawiska psychicme zachodz w nich njeposbzeeni. a za_ lm nie s relacjonowme' osoby badanc czsto nie m'i tylko prarvdY poniewe s lrfslauione na pokus teoletFo_ !!unia, ktre w]Iaca poza to. co' jak rnona udorvod' leY w granicach ich dowiadcznia' Wecio !v nawias DusndUie og-Jn|(7tnie si do Upi.u l.en' iJL lm .l W!'daje' bez prcsdzania, czy $ydaje jm si godnie Z rzeczFristoci' cZY le nie' RozsBmy np' dobrze zbadane zjawisko maskowa nego prvmowania. W setkach rczmaitvch eksperv

Tred

lae pde]oe d! tr

adomo.

77

\ l|'l'lJlll . s\Jdoml bod/Ca prymL;qcego' /J. rrrlrska powoduje, c nat'vchmiast zaporninaj to lrllr.lomc doadczenie, ktIe mimo to \iplylvana
l( ]l

pniejsze, kocolve

{]nii'

ll ()soby badane niewiadomie poz}skuj informa_ docier do r r' z boclca prymujccgo, ktry ',nie .'wiadomori" z powodu maski'
l(]riliach nauko\Tch mog zosta odkyte Iacje stoja nie drugiej z lvskazan'vch cieek l l'll1lcznych' JednakwpunkcieWyjiaheterofenomeno_ l l.L r]St neutralna i pozosla!a hetercfenomeno]ogrczne tr .llr osb badmych bez jakichkohviekbodcwprymuj ' \, lj lak pfzecle lildaje si badm)n odladajc na |"'ll(]i odpo{'ied na pvtanie' !vjaki sposb ]ub dlaczego l ( l|od7i do tego' e osobom badan]m wldaje si wanie \\
1l

, i,r'wborenl jednej,

mentw udowodniono. je]i osobom badm)n puedsta ,,p4Iujcv", np' w]'Taz ]ub obrek rwwietlony bs]<awicznie na ekmie tu prze<l osob badan' a nastp nie badzo sz'vbko zastpi si go plsm lub loso_ slo s]pehfonym prcstotem ' 'mask'' zanim p1edsta si bada_
5i bodziec

.lo$a /Jr . /J: n,ub\ (ruMr nura/dro I,odre, nrn.ri.r, ) ,'jedzenie"' z wikzvm prawdopodobisfivIn Zgodz si na .'tr" lub mjmo e obie gupy osb twieilu, ',arcje", nic t]d jrdY najpienv nic' tylko pusty prcStokt, po ktryl $)i$iel i] si r'lBflo$\ bod,ie' rlo rlzupubxcn'_ c,l n.l|c,l ula badmrnr, ktI7 twierdz' 7e ni byli sla(lomjbocla prnu]ccgo? \rida, e tcoa nloe pi w dwch kje runkach:

o nm.;c roTpulnr i bodzi,, pn,nul4cr. podrza. qo, ,2, )e rze i otwalcie re]acjonuj' i byli cakowicie niemaclomija kic.gokolmek takiego bodca' PrzyHar1orvo osob1 ktre po ploszooo o uupelnienie w]Tazu zaczvnajcego sj od ljter .,a_". aktrym pokazano (zauaskowan}' boclziec pr}mui_ cy z wiqks7yln plaI'dopodobiesbven dojd Llo "golo",

rv

n\m bodziec, ktry maj ident\'fiIowa 1ub ',docelow}" ( innl .no.b nJ nieeo larFdgosa' to inielq utrunb, ' ktrlth badani bd ujatrnia zachowanie, *iadczae

r.,1. .r nie
l ,

l|lercfenomeno]ogia to vsLp do naukl o wiadomol ll nicjej zwieczenie' To podkos'anie dan]ch, kata_ nn'.ile/-. t,,.il,r,i, legn., o n,u.i /o.td s\irrl . L rrrl qjanienie' Zachorrujc Za neubaLlo, oddajc on3 jl,l,icd]ilvo perspekt-1avie p i e r \{ s z e j o s o b ]l ponie_ ( lll\ jao badani N, eksperyrnencie z naskollan1rn pr_v_ ' nob\l s'|os''L]./en'U ni''.n '''{ lllemj rie mn(lnf l' l,'rIraaioby na koyA lub B' (Jli natomiast kto pr7eblysk.iakiego ladu '|,l7L, 7e coodklr icIizaulva! tr l|()wiadczciliu, niechaj puemwi| To rv koilcu on icst il)ll badan i ma powiedzie, jak to jeslI Nic rlalezv $?m ',.l uk}avljc co, o od tr llln w bd ekspel}nleiltalols! ll Yl() si w do$'iadczeniu' Nloe palamctrl.7aso1ve zosta_ '' ,'l l l'i.!n l'ledll'e uJJ]onq \lF, l'( L5perm'Jllalor7) t l, () dowied7. JeLi iednakprzeprcrvadzili eksperynenl po_ napralld Shvie(dzi _ na tY]e, na ile mona 'lil\{lic, a lto il ze $lojej sillej. piel(szoosobos'ej pe$pekt!-a e
l ' l

haczel.

^]c

|at1!!1!1l.
je bvl
I

srooxtesy
Pq^

ji::',t;",:1'1"-:i'r;""li:i;llT,"il'"il:v;'ll
\

rlViaclonr bodZcJ pr\nrula(

]l
,

::'"nx' l j:,l ; i'';'"l"'i ;;i,H' '/\se\o

nrlP ''lJ'lJ |'

l,;y;: l;i :#;;. !:l"'".''", .., ;;:;:;"'iJ;r,''

ic- (/ |'',.'/\

.i:;i.,ll:'l;,:l; :::''; ;,";T: : I'i,";1":i,l .:li:

";;"";; :::":;]i,,ir'muhd/'''l! i,:l l.li1;,#"._iJlil"",l^ l
|tJP' ni lrrl/, l';P

l;r;,r ;lri1fffil,rd1\,n /rrqo";..n.;, ru I i: :'d:d 1]T";,l"'::: llj:::il"j:#] |ili:l!l' ' '"n Veg"lo\P lJA ,, 6''1'n''.']|e"'' i'v ' ut'',"
,,:,,

l' 'p"d]'u

'1,''1'

1",* L
,

/jd$l"l' l\ 'l

n,'

.q

ill]:];r]:
",

tt de1lac\tn'1': nadaje sacilve plopolqje egadnienjU n\]lnieniR wiadomoci. tljadomo nlejcst a tak su |" hiperkolosa]nje rudzl,Yczajna, jak sie]u lubi wjcrZY' ( ( l{inr heteroforornelohgn jcst jcdilakpozyskanic drtych, rIlr:kolliek br orrc bv\ llic Za doflacia' Przcd chwil podkc1llcrn, rv rzeczllistoci ncu l Ll]r hctcmfcnoilcilolosl oddaJe spl31uedLilvo do '(]iilczcniu lv plenvszej osobje' To splawa, ktreJ ii do/l'clj krytlc! heterot'enonreno]o$i czsto lqThaa to ' tll'lntcryrctacji, podobnej do zamlll,jakj ieja rnolod' l l terninu oto fmgmenl z naj'beha\lior'Yli". ^laczenia l!{lszego allykuiu Par\i7iego j I]anusio, ktrzy kolnentuj pelspektIry{,dojrzolj.ej ncurcnauce ko l]l1('sulrjci ,1 lrtY{reJ I'ekce\l oni
, li
] r

l uJ rzec7\{istoci ku jej ucicszc odei]railo' T:1 vic i lrla neu1la]nohlerofenonnlologii \qI'oqje czsto

'' '..,';;l ';:..'a;,;.;:"

.?':,",x'.-J

f :fi';: J'l.i;'j'x1;;5*" *"

L7xsl \1'hh 7jrvjsla $iado]no.jujmos,ailo $'il.Tnic 1! behr{lnaLrlch, rrzectoosobo$acL kalego.,t, \r"il..t" r\ ci..r . r,,u soosobosl opj 7ia1fisk, Lo nacz! !l do$ljrdczenic
fiedomgopodmiotrl]]

;l

ll:':''l"'o:'''lsllu.t'

li

li1;,j;,lll''" " "o., -"

l;j'';i'l::; I

l;;;

:l;;l

l;i,1,;

/|l(nJily un'ag. e \r nolvej. leps7cj pe$pek]aue 'l i,., ..l.ur r\sn\ tr' r /' .uln"\ pi: /tr I sL" ktlio marwic, nox,, ]eps7 peEpclt}\ljest hexe
,,ll'IIonrenologja

"",'o,,,,,,, ,rn,, , uo,,

in:i*iiIl;#ilp*[i::

lanrach rrie uwa7ano opis(j$ tllo.7onvch przez 1].lj )v badane 7a coko]rlek intego !i Zacho$.nie po]ega( ll] genmsanj0 odgossl l, speLl\fllo$.ne sc4tki tcgo rodzu tcnd|nc}i]nego .iu

tr (r'j

l\l

ln:} (lv sensre anlrinlen.jolldi!L!.Zll!o

Zcler7a

sii 7e tir}onlocln. behamorr-

ascer,

|'|'',n' ;U l.lU.Uf ''ni' n" ienie ]nteltc.io11alIcgo ilada] s pues7kod

kognih'wistrce' PDlgotowuienl! badmYch,

, l.l Potpu w

ao

j.1,E!!1!,l!1l9o](EsNY
t

r]]gsqdr:!o!{'4!]"'4o!l!i'r

al

,I i;:x"tJ:ltl;1"il:";1;: ;*n; ;:;;"u:1ff:iJ;;)

l,"-.

r:1"::

:,1 i

il

n\ in,e,l' ld\i,

;;f,::;:ll ;:::itJi,tJi,"lil iti,it;)t_*i, n,ln',nJl|?|,.

"l^",.l',"','

, i , ; ;;:j :

L("sq; fu.1'

ii;

**,
;:J::
'.,

,
l

,'''',' ,' '

i1'"' 1."',."'"'"*.,'t'l-.)'"''l'\mjjelnb'' M\'LpJilopu,u\ n,/;p.,,,:,,: "il:;;,:lk'

"ll'lJil1"i:.;''

".."-"

;:l

,1'#li$''' 6'iir'
;

-#

l:;ill :l ll'1,':-;;:;
i

l''x#ill'l;[' il,

l
1:

pfu' '' "''.'''* 'f-"l" 'norodnv'h zgodnie Z o{l' /e_ u'rrbe ' ''x' u taborJloruLh Jdk podLrF(l3j badJ'/c' ''';,';';'.;;i...."""logij' nle unjemoliuid powa_ ,,.'.)t''"'' '' '' ild/enid ".aol;Li(Zna ,.,.kt"*." " t""*tzoo-obowrqopunklu
'

".";"a.t'o.' ',, lzleuo i Damasia' We

" ;''',;'' ; . , ,...

\ sta_ l' L,'rrl1elorrleno)ogia to rnerodologia' ktiljest 'ue L'o_ , ,'i.' .i.rl''' ll oJe:lezlc s ugole '''' _, ""u', p', i'U 'u"*iopna 'p''rh' mdrnre '' ' r";'" Ln{n'nMleJ

'"url*' "au.o

od techno]ogii obrazowania mzgu' bd n }dlku nadchodzclch dzjesi'

l Intu zul' l'o;s_v'nlle i $ klom rkd/Jl 'rc rrl)l'ul

wspomjanim numce tego pL pru\ddzulch

;ll;n:
l)1,
,

,}* 1 lTi

:,l*l;ij;;',;;:l ;;l;.?; l i:;il'l:

"'

*i
i:l

:,:'

i::#li
; ..*;':ff
11

[l:i
u'

;l: i l|;iil i ltit "' 'lllrel l r z'rhi'npis

il ][; ;:;: "',' s'iq,PnJ,,\Jnul.,,,;;,

:"1"
.:

:'""
:"

" "'

j' ', ''"''i.'']i.iliJi""" ;;")::;l'"';;;

*il*

i:i,1Y":' :; ;::1:

pr/P/ycla l'l.'i lo]enI. Levine' klo lMerd/i. l..-amc *erblhe "dr n kl Lcmdl' s3 i'| ''"il". . ." '"'r" '''a *l-lre lllusi ndpowi' dzie' Leoa"'_' -",""'". ''',,,i' ",.' nJjlJtwiei /rozumjei u ktegonalh ;"';.:;;:;', i"" rddlJ' kLr\ch WkoyJanie .':;.;;J',o'",""'";go o'ntch nowatt he_ ;''ii;;.;;;;;;*," "diurowych
1

tedne\ *.",r"1""Ju Le'etoten'mt nologir kr1rvk"*al

crolenomenologicznlch:
(a) (bJ ptlcronatud nd

"'

'same

przeoa (4adome''i

**,rffitill

;;;::l::l:::tr:

",..

^,;:;' .".u

L"T'r \'

".'"';,' ;,"'. ;: 4:\' pU,

'iaLe ".qa "e,s"'"e ((lJ \tTo$redzi tetsn czY rnncgn roqu

,

Wi/

lr

Drlc/v

'' lr\on"rua:

L(lerol norr( nologos dr_ ( o ro.d..drfe P'Prilotn' l)l_ $ mo_ sq d/siki 7Jlel''l'o$dnf ,'''r' n','' ".i"l'i rddJn\ch rub 'd\ vr;:;, , ; ;, p",u.,'q.u:uu" o."t, rrn' lrrrim a'/urrerpnrosJrrP .",'

';';'",i,; "" dU l''n' lll'enl\ /'ntelIll'lns'lt Ie l'';'. ;;.';";.-' llruu r1" b prrelon"n l'_ od '' :'_ ;''; i;, l'"", "'^l.; Ius'' \! ro !l-r" PiFrrorr'P /'!I'IirpI( '' ";. ".t"r', ';,"-,- l;;,,';'.;',u.-qi.t',,, :l "'pt"''"m'''rore-'

82

D{!! D]r!!:s!qD]qE!Y
]' eoqrLl {\iatnil heteren''

1]..:!9!i!111

'19:!

JqI]l'|

a3

::::t:t,l "., i,,

'llr,]orlp' o

,rl:Hl:

::l:rt

,jt,:i:.,:,; i';::ltl1;l; u" , ,. i:;:1":"l.:t,:,.,J:::,1,,1,,,:.',,;,'

il

";,,',:-"f

;l ;;::
I,

:lll;iilrrl: ll ;i'
"",,.

n\ i jl..

"; I -,,"r",,,n..,
::'l

.]'' I. ^ ll dU'||'kull' ',,, '"i" ^'"'' '' lI_"')'' *''","' ''Ji' ' ,-]' ;i:,]'" j;.,,i ;::;lf; :,;;;, ;,t r; ;;tt.J l,l:,, Tr.t,:

"' "'''

b\''ll' '!''_/'' '|' 'r ' ' J 1 ' ! $ls]o$ia' mI |t'fulbnollcnok)goMe' ,,{lllcliY Lo uke' Jlhe lcpszeracJe mog]ih]tlrnrie' l^ ..|(lzj, donaosobanicjest$'stlnie'7'goopisa' lz ll) tego nje opisuie i (2) przrd'ie zc nie "', ',,. o.\ci. bMaila osobr rnoe HaInl' a]' w! ,lj !l]] jj korA]!' Iir{o.i Iorr\ganiY na
ile
da

dyktolo$kdldnad s!' ja' '',l/r(r. |latotaln, jej $ldlj' l uk to j es t Ilrn]b op\iie o ty!r' .o si

llrli: "',' ""',,',.^"","",,,..'].1'J

:;": , l:"l;':]':;];;"''j';];i
rL

"',,

",,,"111'l'.'

',"'
,

j,l:;" !nil' 7'\

o'r' ,t

",' "'

l l l\lll l'i]ozofem, ktr}'podwa.r ncufalnoheterol'eno e heleroleno , j|,logii.iest Da\'j.l cha]ineN' Ja lwieldz,

, , .(-." /..1,,p M

Ll''"''p"""'
r''!",'r .,d,,.h
\ lsil rJ'
:'

,11,,,,,t"r, .,.,-;. ,.,,,,, ,r,., ,.,, .^. :; ;;;:;:,j:'"''nn,,",,,,,, -' *";';;;',;:::'J:;;:;';;.ll"i" "
ell' J'k;.. p,.pror, "l "",r."1,.,"...r..,1 i ":,
1'
ptl,'l n'|anJ l

,"

''""' "

J'll::'l;.1,1:; ;:l::,j:,
/' ll
l

.", "",. 1;;')l;i1i";li1.:,

l IF'||'|'

;,:1
}

pu\pis}Nanic pfiekona sflanic ''',',',,r"g,"'"i-"l""punktu dzenia doskonale gadza si ' r'^,cioosobos'ego . ,rJJ.do\\c m,.ndc l.,ukosc r<i' dr o' <r' "rn' orzrp rip .,,,r, Drz((o Ir ', Lro,e u/r,s"Li e\'per\Te l" o '\ .g,:'o*u1q" \",1a 1,h " porFrrr $yld(r i:r4' I r^e' l* I ' t o.^*^"lr z zasad ilastaeniaintenjoila]_ l",ru*.to"), poslU'o$a' i' Jl , . -,,. l| UJdL( ' U TUn l l ! oll ll'i' ( l",.lri,,orze\or'an- I pr-Si' nr" l\rho'nn r'_ 1rer\/i' ,,r"u' ,o."ut (v dt'bacie na NolthrvestIn l]nilelsitl
L:)

-., "),;,,,",-" it'.:::.fr'iulffi,

."lill,t;'::l,t::i,,t
.
\\p'J ,,,,8

l'1'\.J l\l'lnF

i""l1iI:::""':tU "uu. ', c! \j

/,

-.',,

\P\rr.r/'?

i ll

M,\,./,ur'hn ,,,1:,nd

;::1,;:i,.:,1

n'

lc ti]kie'bha$'1or'stvc7nc" tlaktox'anie p|7ekonl samo korzr" Jrr' r-- \sn'i il 'r .ub,e prze."nz,.prr"" n' "r n' Ll.e\Ull lll, L'" e1 'lp .'1'o''-dlnl' p'z''ln'a la l''l ru, puleq" l''(o lll l'Jll'nn*: reJl'il' '.,'ol"o,r'''r" ,rr''" p".' u" oLrcslo_r' lr przpzr' :' -_. '.'. .* ' 'A ', e,i$r'u hF,. rnl(r'orl rrolJhrI;(-r rl u' r $ rci'l'r'":" rr neulralna' oczy!cie, nie lvo]no natr] Zakada' e chalncrs na lacj, i istItiejc jaka szcleglna kllego e islricje kategolia l.' wekolrait..l'erlomcrlo]ogiczilrch" dl l l' ' D Zt^on'ln k'^ J i<'' ll'e'lUJpl'r nl'r 'ollll'l' ' ''lc l.'., *'..,1^m-,1'o'on H.' r^lPrrum' I o'osir pu/"-'Jrr n r'nlurJsr rlJ' |. ,,lugnu r 1'r,e\rn., I'urFLulf rek/'i'1"/\ n'"..,..p.'"".,r'
tie,
s przekonaniarni

lutqo 2o0i fuku, k!Iclj orvocem.lest terr podlozd7ia)'

fcilonrcno]ogiczN]mi

rla mod cha1'

84

_}!99 D!!1t

199!Es]!] l\dzie

k.o5obotrpde].ed1n'a!ryL
adnego odczucia fenonrena]ncgo' Nie rna ''' ' / rl)s lrhego' jal !ojst b zornbi t'..]'r '

85

j:f#i

;
4.

#il:i,"fl#
David Chaloes

i'''"-* ;,ttid il;

t*il'ii:#; ;"

iako podmiot hetemfe

**'firuffi
mcna

s1l(] zczelzel ux,aajc je za prawdzive)j to we_ l l /!lrj lany maj tre, iecz nie trcfradom, jedy_ ll{']a n-adon' PrzeZucie Zombi u Chalne$a ', r ''\l'{{a alenl posta przewiadcznia' e opisal uec7_ ' ,, l. rr |lroblem' Wyd aj e m u si , e istnieje pmblem lW_ r ' ' l('lria rnjc'\' midz] nirn ajego b]iniakiem-zombi:
| {

' , ll.rllrl e C]halne$ dopuszcza, zombi maj stany ',' l'lrlne' posiadajce rre,ktf nog lelacjonolva '
I

-l*il-t',ffi*''*'
'chot]z: o lego

e jestem dadon}i L :7lsadnienic mojego pnekonania, LL$i |ie t}'ko w fioich mcchaNzmach pozna.4ch' l!.Z takc w moim bczporedniIn wiadec_ l q' i e ; ombi bI* tego sfudcFla' ajego bld ]ne zaga7.l aadnoci naszych Pzekona. (x{ona t&e zuwa /!' zombi de ma lMch sanlych przckona' j* mI le Wgldu na Io] tego przefcia w konstytuowdu bc

h[f""i".jj"]'ji]l.d*" ^, eu'
,

!(ji

lrh plzekon)"'

Hff ;,;; l" j: lii::#il::;;,1.;;l".

)

,1:.il;g;,;",

"

'.

/4

,-

,h

rb,,\, ,,.) , n

(to

;::, ll

j::i;:,r t J"i:11,r, lil,: : IltEo\Jm| e^,UdljUIJ'loLll

" Lodli, ;. seJ.',^q.

"Tr

rl

'ntelpetowa, l lsimy znde zyc7.lit interpreuq' wjai sposb uasad_ cha]rners nroe t kw i N jego'bezporednim wia_ k'ftwje"? Mimo e po{iada, Zombi b I a k tego $'iadectwa, je ma. zupchfe tak l ().ie.]nak zombi j e s t p r z c k o n a n'v' c Cha]rnen' Clralrncs ijego bMnidk zombi s blirial l l
)

liJl aki moy jest osobliw} Jelimamy go llni

;:'
'

i;l', :T'; ;i::' .,," " l;:l 1.:. " t:t.,,*,, t"J. : ; :;"::j, i::.,":, ;;; " :"11.T-;';. : _-,-. ",:;i"J"'""'', lizcc l hrJ] ,-'-', ',]lU J'Utll''JP

:j ,'1;;l:.I';:
Lol|r '

',,,.""''^_'__ ;;; :.::':'"

:j:.:;dit;

."

.,;,:"

'*

",

Inl\'|

l./'''""".',';'''''_"

....."

]', r,",.,,./,:.,''

"'

..

'rnroJak luxri heterofcnomenologcznrmi: kiedy inter?retujemy \lszystkie posiadane pzez nas dane, p4isujemy im koriec loilcrv le sane rr{alyhcterofenomenologczne' Cha}ners 2lliwje (iry c sam niejcst Zombi Zombi arlie !ev{ 7e sm niejest zotlbj' chalners urva a e'iego u7asadnie_ ' \dadec6ta" frac1oiloci' nie pochod z ''beporedncgo 'lak sarilo, naturallc. u{'ua zorilbi Zombi nu przc$iadczenie. e ma bczporednlc wia_ olaz c jego bczpo_ .]ectwo. plncL] Z jego \l'indonoci,

la..!:9].!!!!9t1s!|a1l]9:c
idn'. l j''dF'
I

87

;Jl;j,

i: ili

n U

l,

r,: ;.:,,,,1.11, |,l,

ie.I U,_:. .]njP.''

l;

llf"jl

l"i"l.",

;:_*".*;,,: :;,:l ;l;'ll:: :l l;"";: ;ff:l;l:,

jm l:' l;i |'iiil i;fl r;; .'':';;ii:' ::.;:;':i:l;" l;: :;l: ,i

'

ilrl:;:;",

n':" lii[';;i'
l;l;:

lT:':ii H:

;r!.i
i)

l1',,i,ilit

,:;

r"

:1';;.

l ., rrv szuka wia!'u w polu, starajc si rozpozlla l , 'ivll(l0.e pucycia, o ktrrch tilko m)'Liinrl zic "'i"',"" *.l'.Un**U punlit lt'iclzuria drugrei osobv? prawdopodobnic o jakicgo ro ' l .vtlrr]liu chodzilob.v , r , llll)ltig' 7.v tc 7aufanic' klIc rli si od , .. ' r' d/ s Fgo. r"F Jrur' lr, I rFl rlrqJ/us rnPeu , ilr(!]ja' jakic przviil]Llje si w hctercfoomenologil' , , , , rv rsrosLlclzm krtlkonal Al\ir aloldlnan W drl'! po\liada' e he_ , \ sJ'nL.'' PlLblicit!. a.l Co(ios.s nie jcsl, jak t[iclcu. strn']ildo$ ,
]l

', lw Zltan\rnl-Y si

nxc1

/ufailiem. l]rk rrcutla]

':lH.),,;i: ii';;;';i ;*i:ili:l,:liifi l: :; i''i;:l;; l:';:l:;' ;]:i : ]: ]i::l.:::;

"

-! :. "'"'"|"''"'.

;''l::]:l""Uln'nnlou"
:

n'''

',,i('lllnn.nologia skoro bidlc7c .,zasadni , L1!l.} bndtil nad Mxdonlocl. ,l ]!)legaj na lntrcspekc\jnvch lrzekoilmiach bad!ilych Wko_ , l,ruailcllprzey sadomrch (lu]richbr.hn"25 p,t"rrlel" | ,l r' {'r' s\ I'n' ' I'u I n 1 '

".ncji

;'

fl,',i*ffIffi
5.

rzeJlykule27sprowud7asidotcgo,kgilt)$i(jj .Z],$,isloci lje praklvkuj aBnostYcyzrnu { tym ob' zasldniczo polcgal na nilrospek_ szi9c Pt7ci\'l]e. c}i$:.h Plzekoneniach out pre$o'dini"hj os/il bidanydl l$ieiz ]vl.. e !doda LeLrof'ilomclo]o

/. .1. il)Jin.\r' ilno ' lr ""

'

n"r"'

rr

JB $

q'

mu

il

l r i,.:r,.tPr"L.ilr'm ' '\lq l' e''' sl. ' oJ'| ' l i 'dU'|

lroesz l$irdzi (i n]oz.] h.i.itqield7i. ajej'h lll, to nie b!oto Zupchlejasnt)' .naulo1v'f runrni n) ro bi. a ni' e lo robi.

Punkt wiclzenia drugicj osoby

it*'fl ***lTll'ffi

"':lkt*

obccnej praktyce nauko ]est Lak g]boko 7akolzenionl w \tqi,7ejcst zrczumiaty sam prze7 sl9' Bi' tr}oe dlrtego go
r, c /ru,",!1. \\<'m\ Jl, p,rkl:d'r ' r-or nt 'r od Clriesltek ht spI o obrazr umrslowe, s' krrym glv ne lo]e gi Rogel shcpard, Stephen Koss]}n i Zcnon PI

0czlvlcie. $Zitbym si za lelorn, gdrb]' to bYo ko ni(]ne. 1ec7 Go]dmal po plostu si n}-vli' Agnost}'c'lznl

sl,.n,e

!{9!!1!"lt

7! sooK|EsNY
T2e. co!.Ld',e poderi.
e do

i adgE !

Ry9 2

] K6k

ffi@
shepherda

dalszrch bada , ljcv ZZek c7aso\rf: Domagmo ',l,.l .'r ien do dzi prowarlzi do norwch ' ',
,

''.;;;;",,i.;;,'''""ru' ,"::.;J. r, i, ,i ;;;:;. '',;';

'; . ;;i";,a:^;.;cie
)

'Ji];"*"T""""' I.'u,rmentrir ranahzz" ' ',J' i;,;" /"$'7e rsie'd/J ze obr"t'r ob'azt siv' Jgnu{)(a/m 1i' b\r Jom!Jr"r ptr 'a"',. -ltUt nirdu pr' ,l''^'11", tl"ora iro"ln rue murelib'
'
prz)mar*ei uprsrsaL meraro n obr" ope'aci 'lokony""n' baoanu *l'on1 ue uwelkJe dobn W p+chofu1ce np' od )aL ^-"lii"""',ludach nd
reoni detekcii

abv

uza'ldrlrc ruielrlz''nia

c4

ma]

te. saD

tsat -y

r7ny?

"i ;,.';."i:;.:'";
.,1.,

f ltf :,ilffJ il

;nft fl il,;li j';II

,iil"]i- z]l"", "., "."zeglnoscl' ab' bad"cze u'vgld' ;,il ,;i; ;;,"*-.ea]' jesl pod konrol osob) bada'

ir'""*",""i a" i '""nu nelezi u4uanie

.' .i"i
,

[ ll;.'::;'' ; ;';;,',:*' ;' i"l "1#':n ilH::: ;;i.:ffi;:" #:fl.;";"'1"-"':;' 1i::':"::::""1

miorma_ -":e'r iarodainm irndlem badaw'Z ,"."'' ,"" """ '* o" -;hy ogromn4 !teralur l ponascrvch' w kt_ rr'l'"o "', 'i.l .i' eianymi3est to' (o badanl IH;;;;;,;; ""',.ezeniolqch <r w nich bdu ''po_ ), *""a.' Nua' nle popelrria '',]*" i"-.;";;;;"j:,. ;; introspel'yjnych prelonJdch

'''""

osb badanych"

ru'*i*ffi#;+'m lil;i"l;l
1il

n'"*-" r'ra" Uoldmana ie<l tut Wjlkowo ;::;";i;J""laror badalr v zludzenia polegajq ", badanlch (wa ; i;;;';"iJ";;h przekonaniach o'ob\i mdaie' le'z lo
)""'"n -""Jiir,l
na (elnal tego' co lm

'

ja'na:

'' ;,''.'':;",':.':'l:'*'a'

d;,.:']'

;il,' i :i::ii:,:;l' le

TilJ,,

il'jl-'r''

.'nl'l'l "p.;;,'i"'''"'"'"-i.,;

"",.

" ^"1.'

l-ill. *|')''i

lli^iiL n

:ii''si *]'i*'l*'

hJterolenomenolosii Abr uo ";.;; i":;-;*""2mnp' /dlovc' Ze s ll'ld/en;ach /sc' ,",.i'."."r",. $i/L "Jl-r"t' i""t.t , -.',r^ " ,/er /wi'ru{ I i{nreia obrd^ :i;;,;;"'.;;;;;';.",' g.r,,.i* rnoze' h rub "m"ra'h\ czego takiego jednakbada o il;.nffi;d"" 'oeniu .jle nawet nie ni' " ii.''',lr"o)J- /\''2)'C/\ utday ':9 ellutdzt '"';;;;*'oui' n'cn u i9 l u '( ' \' JrU( "'' '," ;;' lnl s1Jr'L '' \u llasn'' .u "')r l'L n ".'"t', a"" -"gu i zobaczrnl co si dzieie lv koue " ":-ii".' ".-

.,.'L,ilei
'] :i,:;;; i' ;;;,
BaLl" rt

-'
rrrpnzLki*rlLrr'iczrr;i'1"rrur'pl'n
kLIe

]]]:,:,'.;,'p.,.^"''^'us'""''tll'' lo ''1"";l';'"l:lkj ''6lm u'|n/U l h\lol'! l. "''^ n'lb'k |edna(aso'l\' \/lll]'e l'] ''-",.l'."''',i" mr{' nla' " l 'L ''r l'''''];'-i."r"o' ,''"'"- t'a'l'' n l r'h ro o/nd' /a ro i/ o-obv bJdrn' _*o, -" u"l',""* ' rr-a"'' tr' re'r' moul''o inr sics}'l'ie' ' 'J'l)',,''" /en'e u\'l|Js $vJa'niPnia ;';;';;*;"d' '',i..,-"",*^*'i"'r'ko ': "': dpro r''lrzerue oadania no poilu_ "'"., p'*lnib bldJ !o]egaJ{ ego na . ""ai." u +o'unku do rru"rdze o-ob bada' , .;|; :;"t';";.r oJui ti sl/F$ieJ u-*""-"'" o""'Wdia one 'oi' ' Bo\\erd i cldppe_ '''.il /dir7e' do rod/'aL ii']"";' 'l';;,;';' "o"],'n podl'/niLJ melod Lomil\_ a.'"'*e" ", "" 'nneqo s\aldd il 'r'r'qla'l''l .lal Lo :"'' '''),-,,.J,*"'"u'nad 'i'",;i^i;";;;" empal l'c?)'{nie'esuo' od d/\fr ej *';"'\ ;'lo| nv tpo'b lonj'le . i]],."l""'' J k'_ " helero1enonleno]ogj' 7nei' |,':.;:;;;;lj;"" '" "d( ne \\ po/uKj\\m3ch ndukose_ :;" ]";Jil' "i.'"' "'\o' i ' \al e|J l \'eJr opNui empd u' u-.o\ l J\c/nJ melod\' ^,-]"''-o 'iLi" uo ' el he chcl JkLFr\ i"" p't"' ''ko piers'/oo\obo(i ,,u"'un.l""'','*"'
"ittt

" ^'-U$ei'

hl ' /nie poruwJt\h} luc]lcr' p"z"l

:
F 22 5aL!a.l t!.l

:;l-.il"'"i
:.1.

nli,:;

" "..'m'L \'h''^ l.,,."''l"n" 'Jp'ln' lU' '''n''a"i"l * ' ' he tu iu'/JiJ i"";: ll ;,",.;.. ' '.o{n. /' Llun" S'no' mo/Uil bc/ nu'"Pr' ';h ." "i'.1' '"' r'' ae mu4 r' 'l'l'^ l'"i*' t ts'tr/ ^ ''|l'^'! po'"u-r"J "' l";l: i;i; I;:'''"i'k rc"'u{}' d' r' I'n. n\'ri ::";,,;.J:f I i"'rmcrn\ nJ u'|'is

''"-^'" n'

i - moJ'(' l

"J# ::'::' li::':"';: ::;:Y {rnn$''Lu ernrd

''! ' o"n'esJ/

.;;" "'"''

"l_"'"l"'rir"'^' *

kUnie"' n"

Dl].'!c.Dj!tr_ *oD{lE sNY

''edmsobol'e @d']'

V]ladomd
'D

9 3

,i.'t:::j:i:;;;,;,.,"':j;:;f

-:::,],:-,:,9]'-'

rlt*:* l' *:ffril::,'''"' jli1;:i:;,il:f;l il':,T,:: [il";:"l',j:'

i"' jJ

*,ilffi',":*:,#uru*
* l"l::::" ::*i:;:;
!],

* il".,'

iil:;*
"1;'i

;;;,

:Y,*;; ;";

;.",];;.;:] j

:|fi .,:il'

'il*ilJ;TiliJ"T,i.-1*"j**[!

, r. I u-\.nc, lJl ',' .i'l"rlo' ' '''''' ',i-'" 'n 'a,"r' /" ;.'"; ' przlli srldll'i nl'UlrJl pn{J$ z' z'sad4 prz.trfrrd' z.ni' ' ' ,r,'l^ ""i"n'i"<t"rr4 1'o'rug" re'poleb"dau ',''''"'."'' -,r ", r'^'ru'h .4 ,,, ;",, ,;iil."r.;"*o,'ln (/\ lo ""","'"'"o,,"' u", s/;ldu nJ''l\p'ia]J ;7^brl/\'' '''''''i''. l,'. , -l*r'" '' ni.'*'''.""' $nlu'el klUr\ ie{enl eolo$ o'l$o]J {rnnwr'Ln dn tei por\ $}(hod7i 7F , ;' n( urrJ'i l: "i",'i. '"t" " "r^d. h'rPr^r( nornennruqir (\ilJdn ',;.)-;"r; .',t"Oc darr dl' rcnrir lud/loPi ,, "t-i" alh" tprc '*.t naula o'uildnnros' ",,.,,pii*"'r*'*^" oo hclFIoftnom(lolngil' dlbo UjJ$ni : '; .. LocU " l''ndenrr1lln*' q uriosr'h lrlne_ .';"o":,,,i";
,

na hu"rrh Lrld\r ir filo 'pn.zwr'qcr ;saJ' lPili n:e ( hl em\ Ud( lc {( o lrloLl'Il'eonLolr')Lh lrlolitvo

rirch.

'iT-",-ffii:;*:,'1l

ffiffi
;;i;5.3'6**:;n#^',*

' rr (

ro l trt.t, tat \" n l 'Jr'il J P'Jorll ABl'd De ',Fr. r r"'ml,''l\j"''" ftFVll PrP'' '',"' !:'i'''j..' d,l UoL ' trhLldsE, MJ' ]q87 ] l N'pel /akl ,.r!.rl]np.lan 'np ct' n,',u. o-l,_,-' -^n''"''' u i, .;il;",.';;' j'Jn'o' p'''' \l l\'\i"UL vI i',n'"''"''*"d ii;l:,;.'
covie,

\Jool n'il'o''l'1'n''l'/g'J'l"'L {'r ]'']., " " .' Jl ]''dUl'il' \'l1'J'/ru':'1i *,]',:*-:;';'-_*" '.ul "''' :':":oY'''' 'hfu'L ' ''" ''ro"'"'.; lrJs't!stULnL!!o1Ln Pt \"7\ ''' '',,^.'.l.,t' ou' I rr' 1p' o ' r'r nr j' J. il'La ","'ii'l."' '. d' L] ltle '';',i;'; .,'*.i.,. ",.''"".""trrb' $r'n'' oila a n !L \!''nba tt P ";l;i;,.'".',: Br' ",' i , ':,;,. pr1et P L ! r ll;\e' llJ,l' \l rrzl ili"'l rrr fl ,.n,^"ir",."n loo', tr I 6 \prr'$ Lp' r ".;" Ir'r',1 ;'.'.'|J,e'il
.
L

';]:"

Mk, &t900l

til{'{ck

Naq'1a

94

'l)e. -r.', ''

''r'

!:!1n.h

, soDKlEsNY

.i,;;1.':;.:'i"!,
a t t

:7 ."-;:., 1.i i,",, 3rrri''aI

^,.,,,,
"./,".

.'.'' i''': l''''1'''''a'''''

l.,1
'

!"*'-.
".

l'''''''' nr''". B'"i' \z''.Ug'L|U|' ul. la''Do.ll nil''' ,

Ia'l

"'l'"'

']';]:"';'-j;.'' -"
,""' ."'

_'

"];"'"
u.-,i

:;'"i

.-

'" ' '^

'

''h'F'] '/l oL]rhobb

l'\'

#;; :;,::::"

;,:;:,j':];i,: ;-'

",,,,y;;..,,u l];.'J '';'

.. *.

wo.n o.L

pr.!

:';*""-

.."''.

fi*o*;ffi
i:,,;111;,t -1 Gd&Ln eP
,1.111",f,'

"',"'

i;,'r;:l
;

:,:'i

;li

;:: *:l:,

";

Phbll )lq nild|'.,\lL"'"-"

l;)1 l;: j'1.;_i:]!: J.'1 't]':]il. ":;1, l:"i;t i; l;1,:: l l;:: ;: I -i:l:', ii ;';. ::;;"',' o\" (
",,:' " '' :pD - l \., '1, ll \'Ihd "'

;''ii

:'' ;''1;

^":

",';;;,

r,,.:,".,,, ..,

Wyjanianie,,rnag\i'' wiadomoci

wielu

'''','J* ' ''.i.ro ciqgem PlcLln 'DjJln\ch' kLo_ ''i'-l" '""i'o-*'' m\ld: awiddumo( ii.l,. ;' ."".i,' *"-',' ,. i, 'i" "i biolu$cznyn r"L id przemid,'"'i.[."' '." '"v.r"v"n Julurecen(r]l'iJ przeb'egai y i" l'l\ i''-"". '*.a"' s'komplrkowl'v' ale nie cudorvny c'"' '' "o.# ""n"" talenlnl.z) czl rwt'cz ' Wi"'n'dniPln l"j"* , lt'l,lemnu' Ir're W]7a 'i / /d bJr_ -.1 .itne r"nael'c1''' abv U/nawJ |q *''',".,; llii Ucc^wi' x |e{' 'Idl /3u$Jv]Pm .rl"i.''"".*'o. prruo'md porl tm .,1.*aJ,' -,arul". ;MJdnmo{.
',
' ' nJ_ '',;;:";;;*."' r','i.n'''.'.:] " mo'nJuel chc hy' ld o'/UkJlW' Zadarli wyianiania maEii cyrko i-.*- i ,'a'il."'* nn\m .'i u""',u.r """'l/l(C/nc' \lo'' Llo llumxc/\ ". ; 'i, ..i".,"i lesl '/qo nieluhun\' l'n p'ule zablu9 pesne maenie, e prbujc wyjani i'" "an."'' **olu;1 porloUnl opr '/} ||leb\lU ]-Li"."'''a'-""I pla\( $ mxq' 7nC| bt ! r/ \ l, m ll l {'j' ed}b\m\ nlneli lno;e i'"cr' 1eili3ui U']1'i LonlU(\ 1i':""',*,,,
}

jest taJemnc' lud7iom wydaje si, wiadomo tr' u-t ,,| n'agic7n' Jakq mo'nJ 'obie sy_

rLUu 1' /vti /iJwi'kJ skor/\sluj((

98
;l'.ni'' |'h

q!"{!Ta.99D!!s!Y
($|JLJomoi{:. 'ol|-ld IU l'nsl('dl' ' ::l]" "' ' '"'"''' '"'' ''

!!a1{"

!lelJ'!491"i1

se

iil':i:T:]'

,'l'"*i''''''i-.l

/P'l'"

l.

\'Pfuea\ o"" ,""].]l '"'1l" tje o z," ' /)q\! r,r 'J,.s, Lu,,.'"j;,; ;;;:1 ,:;" ;,:,,'';,i: 7en' klr ]|' |1lo}n ' J\-a ,pod.ll,,il'd "'*^;",''"l, ^.' ro' . ;-" ,';., , .n, ,"J"., l]l 0r vll.'\|^nd"t\uild "." " Dll?pt'nn' 1n lndia' "; ^.' )' " \\),r.rrd. .pve L."/(e n.,"s.. I pJL pl,"ilp r) ,\ilrn.r , Lg , . pr 1 oi Inda\. n q! ,uo/,e 10/i: c'Ld.' "cj, /n" l/'"|d-'J .|^'-ddp|/]'Uolnne ' ,,rre odpofiadam. .o sztu.zkr.h h.. pa'dzr".,n.d,,"o,.-'_""."P.i' " "'' "i"
]

l. Nieqd7ie(nc /J.]all;e w}i\niania magl' oto |Iel\JJ]'L\ llUrt ln\leIria. k!'*l |s-|Jill

\lild'('' , r"l 'r'a 'rr.l'1.tr 'zruc/\t / lrnd pt4llrd'm lnrgu 'lli ] ZokUJqLEn r' '/u a'' c'r Nl.'iLn.J'/L rr"'( \rnrd/Jrb s I \r'n r' r ''aR $ fr ,ii"-l..-o;; r- n' s rn /n' I'u P^ ' - '\' \ '' { '^\'' . ; ',. ". ;-" 'nl!h$" ' l;"bill/clElE"hll n')$F' "l' ;'^':''' \'\'l"r {"dvr'J *ln'" '"t ar"z \ar'' '*"U-* p' , .' fue s dJ / s $l n" [U' /rt' lU|' i'',j,'L. ".^'''bdn'd { r'n{Ju ','..'" i'nl'rt-''*dar''n' \lr$L Dobil " iF poilostP ponu o -" l'"" {\oJ \h''Foiloih' .]*n]',i"" ".li'''ndo lh Fr" .'.-." " a';';' n 'aueso Pono rr' z pout ,",'^ " i,,,""""'"'j," "n.o"redoduzegoru'za re do ;,";;. ;;';' ""'L' ino- o n z' r'' zerre :" : a po ' /'m 'l r'p"k "h -loi,"-' ," ," "*" ' hrop' qs}*uje z kmn' i zdrcl

znJ rn'' hrr

lprp{r.n:-,, \'elnf

'' ". r"s-

r^ oru

'*;

-":.i'i ' - i , "';; ,,' '_:;.j :.,:"::: ;;:", ",,", p,dqd/.il" mdg.l,
,

j-"';.

'-

xu szluL*atni, (hUJiob, ''" .,

/'\\|.t' ,.1$''s.l

b' p,"u,t/i$. .,

lo l.'!nlz' .l

l.l rLor Iu etp(rr dz;.,Lnrr *nra.rno_,,,,i,

:,llj,t;,:,

,""

"",i.,.',',' r l'' ill''\n|' ' '\. ''' _o"'"., u^ .,;",,,,;"t"1;l

" :'';' ;:] . : );];i

r,.ti ,10rn"

J"j"

_l,l

.';

";

:'1";;::, l:: ; ;:,"";:;:):1.,i:ii: il'l:rit':

,'./rr,,k",
n,

v* - -'.l'

;;;' i,'.']'"';udzlnlinprnr "-; ;"0," , .:.';l ,iil|''plJ{n\ " l,'lli'",,r,. nJqjl \lIc|e Nerii: '*''u"', ''" r

,,.,1:.,: 1 :i_",,:, ,,.rts (s/, tUr I r,ruhun. r,,.p,ni",,,, 1,,., pol".

.,,r,nLJ\f

L,q s\ n.\r,

r',.L'n,r.'

:VIa| ind'kiei w'u'/l' la ie-l helerolenonenologrL/n\ Cz1 kied""olsiel ]i}j i)i'r'';l'" ar" u,dPqo iei slddld ".]i^ miLoni' ludl' i *i-"i: ii" '""do irsla' '' moej''h br ia lub ier^ l}' /e sJmi' lub l,].r"."*i .l," u"'" " n"o'n\m' i'"..."' r"r' (u^i' lJb pt]aliel '. b\li rokL I ord 3llu \\ rqTJ ..li"io"*,*" 'pFL "'-"tkleso ; :;;'':i." a lirl un l 0 000 rul'rl'zlerlin i']iiil";' ',.-.' u l"r u h ro \\ ilicRU Timei ""11 : " '..1'nd lpij' \\ lelki( nJgrud\ obie( \' u $l0 ii i." rrre zeloI' l"ii, ".""."i,i' r' Pupicrrad'e n env'" nilr 'l'.'i '" -'l'.',""".,"" '"'o" ndilepiej snolosdc $'et'pr'\le' ;"''dr1'L.'r'u'rLa z inq ro rr h' tqo'l',,'"".''t"'"^:i,' ;.'lel rlo lnrelrcjul'rln''' l uczl' l':';;;';;;

-,"' 'p'.',

"'r.,,i']" j)l',:;];;';.".:l".;lllilT

l"*

*"

\VEllJsnosan3, J nie nraildsJ ' ')

i,|^,.

^,^,: '7' /PllF #".t';;;:''' ' ' ' l'' n_l$\rJ/nlcJ' t'ierz"' e"'Jrl']l t '. ii]I)''"';^' -*""' Ie'll'lrl' tlIz' { /\nr/P nosr(rrr ie\r :;,;,1;k, ;l,;;",:',,""'p' r\s'
wi( |Z'

\\ ]clu sz' z,r re u'er zt' c

'/LJ"k!

|! \s /e

_-"* _,_ i'l,:1" ::;Tffi::lt i)"ilt,?,:*r

11

-!{!!!g!!:t.

soDreEsNy ]!]
\v
e

'aqi

oi

lip l *#ff;',ffli

T;il#

iffilffi**i'*ii',:ffi
n

'f

ckspelilencie. \iele osb ugjna si pod presj spolccz_ llll i 'Zgadza si", e pasuje ]ia B' Kiedy Asch poinfonlo $ill pnij badanych o cclu ekpemenlu, niekt-v pEy zlrrwa]i. e ich nabrano i lv}Taali sdy ktIvch nie 'Fvilij
! l
1

l li icd nak tlvierdzili, i w momLJlcie, kiedy mieli da odpo \!ier!, byli iu przckonani, ich pielwsze Nrenie b]io l)l!dne' Napralvd w to \\'ierzyL, kiedy W}raali zdecydosa

:n* j*:*i l;;'; Jli",:l;:i,H,".':

**{l;*J'',}li#i+11:ffi.'lt'";*

pohafi Wwo' efekt Ascha badanych puy uvciu armii klaierw bioby sporne, czy eczlcierTkonmo przed nimi indyjsk \lillcz z lin, skolo zrcbiono ich iv balona i zacz]i \u_ v, e j edieti - takfu si wTdawa]o sdz jednak i
lrii: bdne sdy. Gd]'by magik Ll paru osb

i'I,;iT#,ifl

i[l-#iT#I#

iltpjtin-fih,'il{,,:l#

-****ffi

'+i,;'ffii1*ffi

lrk metod uznano by za oszuslwo' Gdyby jaki baziej zaawansowmy technicznie magik' (umputero_ .,rzr m kezu., /lP, il ek perlom od grdfiJc ' .'' I s firmie IndJ.lr "l Lighl and \'lagj(4' eb! {$or/}Li nd trimie magnetowiciowej ultnreahstyczny komputerosT ob_ laz takiego puedstawienia, na tamie.km {Ydawaaby si tak autentyczna. e mogabr by puszczonaJako 'tnns nrisja na yvo" l' CNN. a spece w CNN ni orientolvaLiby s]' i maj cto czrnienia z oszustsm, !o coukiego te wikszocuzna]abv za niNlstarcZa]c] fiYczln' ab] licl s]jako {Ykoilanie szluczld' \htpj, cz} Za cotakicgo mo glibymy od.'bfa nagrod pienln, nlwet gd]'by nilion] iurtzi uctao si r ten sposb puekona, e widzje]i ,,na Y a' u,o'' w telewizii pra{dzilve zdaEenie. W istocic nie icst two powiec]zie, c7ego !v tvch scenariuszach brakuje: $'o] no pr'zecie uywa d}|lu i luster m}1cego owietlclia' lnlszytych koczvn i kwi' ClZy lvo]no korzysa pomoy

.]zics]tkw pomocnikw? Tak' jeli Za ku]isami mbi to c7 tanilo' Ale .ie[ S puebrani za }vidzw i maj podskakilva' aby Zasania widok pla$'dzi$}m Nidzom rv kluczolvych nronrentach? Gdzie w tailuchu przycmow-m, ktIy plo' $Jd7i 'lo pus.rrnrr pr/( LonJn'" rnr' rsPnr iJJP'r ndlmnici prz} dopuszcza]r]a? ,.Sile sugestjj" to potne nilZ{izic w

DatutC DEn.ett

*ODK|ESNY

Sl*n anle maq {'od'rncs!

lndglJ ez''- nl tlnu l n'Ja l nosql"jl $. 'lFJ_/l,lre n' sw\.|Lu' UJP IJb I oLi ' o pUlJ, \\ \$letll l\' l. .p.\lrle'e' /1J$dJ'n\ bP/Ldnq /b|P lll''lm i' /]c\' h /j|io/P' kldleLJp'\LJJL ' Ul\n' .^s nr'

lUllLll'

n-'''n'e${\di'l\<' tip'|\ l'| \/l-'||\.| l' l' "I' ):pot, r r, '.,\,F D,tl,rl,, u qledmi .,,rur!,/r,e ].d s (Un' U'lic/JlFl} r_ln l"J.h.rrozn i/\ r(/ ni,lr\n(.j Lo na r'' n nlL,zt1lh zr !/''n' '.l.' \l"gl1 moe olcjhu"ac naql lqs7Fgu po_ J'.u mlJij' R\/!kL;d l\|o ulfo|q ('do$'j;''. i|| biednb ,'" |. n'd7 , /" m,e' l";;; ;':,;; :' :"'1 neulologiJ T"."' sholr_bunes To t}]o " '. j dna( u gr^ u' h o d z j neuroloE"'' os poooone _K]ed\ \o^mo/e 5i lv /ddr^ Gd\ ml<Jmv o /jd$'\Ld' (u;do.
h

punJJ pul ,,,.,.rr..'lel'il' rq'lzrnr' v prrl\1rm\lJrr'I ',''] l- lcmu oUJJll hlpule'' ' ( mo/' Ln ''$\n'kJi ' ll/' poLl/ll' '|c puee'rni l u ldLj 'po'oL' .' ;;..;'" '. t'l' l aJ nlle |l/''\l;e' b:e/JLe '' ;.; ', ''";'; (: rn\ '., I p'-.1'r""r' 'rntr\ J:Js rm / riFpirns lr',u.. L"lil|\' L'\{enl\\ld/''l''J'esl re'lllll

opUI:
,

\ gdv.iede,, / rakcn .rei,n* /o.rJrue h,a ::l::::1":, sl'lilN (dJP 5 rueb' d\ /dJ$a^. 'olc/drosafoe len \Jm $\laini
efekt ro go umnius/v.

le.r J"fi n' ll'F l{emnjc/d' ]ub6 plalq. sl $ /dUmieuaucFj nle'l\ .rumaodno( | ptel,luw /nr)ch nm jat,o lFnonenologrd

ln7aLP.(1udomo.c: uo.m-gj' ( l' krl

e."oy.|os lx(lqFm I msim\ o .mJgi; Umi'sj iobi nffi./|LL/kj' \V\

m
pru

\\(Jre ruF

lil.rado po.iu'eml .ie p"r Dlkl noieg.a

.' ;'i;'.,' J .mr'n'e \'B l rnl"' /urlna-i .-,"1,."""a"" ile_ l L B mog br podobne l zupehric zne] to spnwl strunienie pves]aj slvoje sy u,u."'"oi"" .z, "" "ba len' 'o lU/ /l]l' l ''l\ pr/P/,'oi s lod,dju dll l' d'lel'tord svrsrlr" .1i" a.,"f,-, ,'*o 'o no*" Lron dzreL '. n911''i 1xp611"1tq'en'c!' /" '''."d;;'';,|,'" czos llJnTliJ '\gnJlu'' i" co i"" .', ''' alJ",l"'* Uponion]' LJk 7F do' le'Jid o'e ' r, l""rl s l".' 'a'blne ','j,"l'"'"'''a'r"*'pr: ' nil'selunn polgnal;' n z l'o_ z kanatu A' rejestm{'an'v jesl ,'"r., ' xi"a-u a*i*"
",'roo

.np L,derdra re"*t'aoomo.(

jkj";;;o;;e

"'gna sna rtaet"t<torz" tego co znme; niemalnatychmiast "a pdnicl pJ'u F do '\mJfu doL'era .i". ' 'i-,,i" " '"n B' Lo posodu;e' e del"LLor tego'

' ^" :11":-,'"',"ii.p-.,'., s r,,cz,rrj.,o-,,,,c pJn,.(Lr. nl\' /P prlejLji|n\ ln

l l! |11]lEK oo rull| J

.. ;"';;'.'''i:' ::.:'i::1"l'l'1
sdmu /ll

o,o "',"',, \leule, zr li ronlrn11, t .1cz'U, ;e 11, gJl,nku mrqi,/illch L h zrtrnr.m,,ra.ern o /dJl/Pu klUl( Dll(,'\li.ll1 u'/,'inlFj' s ln. li,j,l''" innm p|mje rllaInr n'' lt ll}1n s \n ,:llT]:'],:lt 'lar/l' 1:fu o.,rl lnjlj |c' ]' llNL(/l l ""l," ,r,]j ';","''" ^,|v;)
natur L7Ju. u udrorvle

l,]

tzl' ' ,. ,i,u

|l,l""";"i]:':1'x,.].
i.

rlllr

^alJl ''..n.,.r., o'r", p",.'In' $' rd\Ll''Ju ln\ld/la|en:'' -'a";, il)il'" '\ \ . s]elP l\qodn' ,] mie\|F'\ lcT'l n:e \\ DnoLro1irn p} n ili'elunrj '' nu lo JklP llJ''psls" ,,rr. ' "ir, z'le^ nu ll'll'n'''ll ,,.i';''l./\'Bn''l"lll'L' l''ll nU/du nl'll'" | /l'h|\|*'" '''.n'r'o'".i^on, pozL'r"r^"'r rPr"'| n'/-n-r I pnrrrr'\ l'.; J;',;,i, ( ni d{ ln ' 's|' In;'' \\ | ''||''' Dlle'\lel'' ''."''.-.r " iakiego teziu rlidziacm|''' '' p o', onn/rr'Pr' P rJ r'Tr\lr s r"d JJn'n\T t 'u. s\{rr' /r' rln u', r'ru"r'r''lr" "L' d to -.,,...-."a''"" \ tunnr"/q , i*l' i"a'"." a"',','"J'rs\ nnlle' ;n'laroil ros\i 'niJFIrki' Drosr'/\'icdrro' ,1"r. n*,*"'' "'." sl']o'"l[ 'l r\ '' j 1' \\ l\m Illn\^ll' p',n.19'q *u.n', ileulonu' Ne' nodelu tae cz} irnre Zaklccnie mlef tiego lub hngo rodzlju .i.*"*"g"

a"la

l aa .',' ur

lllenll'I lL]'.,j"

';;'J,

;"

;;;;;i;

"*-."a"L1(or$] faszY\W ' -.^ (1,.voa

pozyt\{ny werdYk!

WVainane.m:! i!om!

B|s a 1 M.te

.)1jo

f|

aPn.nvln k-idlern

l:Jw:: 1 L "^,," ; ;::;l;:,J::]'; :\': lU'x U {eii:/'l lF!|!n"" "i (Utit\' ibr u''r.ll'' l1 .":'' ' r'
l'

.rae r5; 11:1,,,

l'

;;:l: 7\' rrrlp'lp s.^.rlam /e,od $esn,r,,- ;, o;*".,.1 o.or,, ,,,",,# ;, i,ll"" ;l .:l l,i;l;,.j;:il' ,or,, lve s odlunia]ne n3 podst"rre l.n. l.u prle^uJm, .",lJ" r),,' ,j.i..',1- ".",""","' n
lc.r.' i ',t, zln'

nJ..,('Jk !murJr {,"r.,,;;";,li

u dUL(ktoe te{n,

LU

/ndej

! Itsztan']sh

i,i::i;::ti
", .

-."

-,

jiaiu Kalo ia P]no...

D , &' _ -""1 '"

' ";";,]:t,"":j';;]:'n '.,'""'"nt u"0,,,", ,*","1,'i,"'

"'"'' ",::;

)"',',

s\urll'''r'J'nr\lu r,,zuh.n- ''' lrnr^dleslPri'rJnr ( l' R"l.rg]l' s;il''m Lo /J nbr l/ d1J]ell .. ,';;;i'; q' p'r'1'r'c'r' z L'lr' n'i"'t' ).,',." -a.,.Ji.'"',1" rr"r'n'r r I'r-r' I u ur'*nrs"l 1," '^,'*olorn o( / lpU'i nJ bUld' h' p;dr\J lu .i"'i'"ll'ir"' '_" ' ".'o"l" RUnUbJ's''\ rlunr |''z'' hndzi''v l'rzer i ' "'.l,'''",'r. $ .lo'l' J oJ|e"$/l ''c'L Ubinrl]s lo_ ;'.;j;;1;;* slna_ r.,ar'' /L||/\leln''prztLl rrol'1l u'zu ',^"-.,'" pr/\'rq' sr"/iar' r ml]qrL'\rr '".],';;.';";;'' \ro ' j",ix.' ft'*" bYlo ty]ko pl7em]]nie uloone "'* " (r\s 3 l)
nl.rm\ "- ;:

H!5 3 2 ]e.].kana1ovry m.d_-l.rq,

|!

N,, n. j,\, s\p, j,,,..n,, ,,^.T^'^"l.ll"'""',)'r' lll'li.r-" ": udk,,r"n.r,, o".eui,,,,,,,r.,. r,,r.n N(o\ pn rcl l,jciu./\ "\DJl/iJerr ,,..-) r,",,,1, ",,,*

\,i' rr;

i Uoin_'' ;;;' _..e.]*;_ l".L'' ' ''n|UnJ t'n u*''' i''o ro ieJ'r| znrrlt ] Ji,' iil' "'t /' il\'rJ' /F'pol h rnrnl ulu n'' I' rr "-* .-.' ,,,1*'i ","' ,.i\ '/^rd'r 'il ''lr dr^n'e i 'rnr\ ;.";,;;J;*"' " i "-.;,.,; ;,.,.'.,",u"nowied'r' h'7esL'J'h mJp'iJr \r' pu rrltrbt rr 'rr i.l'*.',t. n' 1' p1':r'r' e'np'' ' z'' er n nJ( r'ek^nn I'pv\$ir' ^r dn J I ,", 't ' ".,,';*'"u," reqn rrezrrLr'rn'lo:" d'/'rr'.o.l'il^' i"i" ""n "' "

hrb\

_Uj

r mui

a"|!}lry! . sroorusruv

T
Wliain
an

je a!

i_

$! ador

L"rd $/'olns" \In tr/\p^nLinJ emlilr!r/n' pnanr" '/\ ,,r''.*",. sl l]slrv lledl po'ldr;P 'lF ilU1:i '*"-' s poprz' rlnir' 'nll/ 'le Ie{ , .t ,.r, --'*^ r""c]n /( n,c rrlrelu nie trd:rzvlu \re il rnourr ;-';. ".,*". \ l''*' u.'"lo u^'-J\qJ /J nm' e lll/ nh'dol'ol

uhrJ/u$ LreJ\ nro/c *"r ,r"'".*" "'i""' '"'" \UeL'\lIL' IuUr/! pl/' Londnic l''l' n"elJuJ o.,ll." .au:" of.", ila ktry ma sam popatue' skd li". ^'noczekinanic pouJtlo? Zostao -'*" u"a"i"i. e taki moje zdu_ *a' zoslalo narusone, s1woujc "i"i"*, E "a"i".""' si potNicrdzcnla i wype}nienia i"ni",
p"*-"'j.p"kulat]Wej

ln o' re' "".'"el*il .lornel hipolFZ\ nJ lPrrrJr I' eo '! o /'rJ/ r"brczg "''.."*l.,,l",^r' '' r lzrr nsl'luku3' halul\nlrr' B(rloro rrilu?\l fttf" c/'.rr i. "'" ',n, mru,.'t',o- 'ir.l,' 'lcn' " wr /'t'ilJ m''jd lndJ| nr Lrnrr l' rrl mrrJrz Otrqsrrer\ eL}'r l.;.."* *.".'i., *ii. ,*^i r'dnJ /. /d\th\rrifito$a1\'r;;*";"""

(milnox'olnej' iljesia'

1o8

-9.Tlc]Dj"l!:1qD!]E9!,!]

Vlvlanlan

aq]

il&m9

09

'.Lzunil]J l lL;PUldsJdl||Un

)l' ,]l'1'^'irto ne i: ::l:_"*i lo3alnosc, av

r

'*.,"' t'';.'u.

murud MrkonanjaiildvjJoLr szruclki no,,,,n', lut, p,'"uo'l

*o.:"J"n, i";J:;:
r.

*',"r,].,"l'' "i,",::*"u

7 ti

o*,L''o

le.z nlcm " l ,.- *"r" ,',r. *'""'plaMPdJIuiol|a .pu',u.,'n.n66',"*n: " yil:i"

" p,eridiqi,d,nr' 0,,"J ,loryL'a lcJ SUBP!|ij ' N|P ';"i;

i'r

ff

j,"':'j'T;""1"j:l

;,#,;

;;J:l

.;;J,

)l'l;;

'

]i:ill'j

lu Je\/' /' 5rr , r,'ur .ir podlnlol u lpuli' poilln'J LJUhlJ leunJ s$|adun''l: ' '' , ', '.i.l {/W'-s "Ud/Jlu nl'd'/'/olle| ll l |'"j.r.""li'l ' :,;,;;;;r' cbni/"i prrLrr'crrrrrLPl *L,,emhn I ; ;, nJd/u*F nilr nic uh, ' , i';:t^;".1 kror( | r'rL nre , , sure. nikt r[L Podzisi ' ''"^'n lJkr' I kon' Pl' ri Jur I I ndor ' 'l' u""UO.r, n"
l. ', ln"Mq' nullu ," i".''',"" l' e' i '-, \rn' "r1' /
'r

1","".".4'q". tr /dkn, btnpu,, brcJr,k il;il'FLr''\' ||d'f il | \l id. ]""l;' UZ]a i \anilql] jlu]e p"-'"" ;; f: ,,' *' u1.dril' U l''^:,.. ;;;:.']J,

;": ;;

.T;);l';l; "

:ili;i 0",- .;.",t ;i:,ij

i'li)""

;"T]';

Jokrzu ' -''l\' lJ Buqr' ' 'r'-l '

l.nicJ. tcb!rn

to bvl

Ja!l

l''l'
,.1",

2' Dernonta wi<lowni

::ilp:lr

' 1i"'':-'o ui,,ur,.- " \,

",*' "' :,::,rLd.r :, lJ'njel\ i.J/'lnj,''ns,, ""..,,,,.r'.i.',i.1-'' h,Fn,( . J ,r. u, \/,,rr,p "",u,,""'- |"l].".,'t,"'.'" ,*,fl,,iif',"""'r.i,' , llelJ'' ' ^,t',, ::' ' ]"\Uh'J m ' -,'" ""';''.,;]i];..l',l,urc $\j '.lo'nui '::.."P_l.]" '! 'l.zt l'o l l zi .;; ;: r /u' J'!: '."! , ." l"l',;; "'i.;1
/

1""'1"

''tl'.^ r.r.l. ,.',".l.- 1lI:" '"""", ^'''

IJ

]\|n'e

.h

l\

d''sJi ' /,' /','|"] t/| ,F iea o-or,

"..'i

,J,"]'l.

l'li]llnll"1'n]Ugjryl: u n.',

"l""t"i'"t" '*, '^rr' urrarJ'unrgu'rebiP k'n' I /rnrepoknnric i'"i"a,' r.or n ;ed\ 1\ '. " :,-',"; ;";;;";,;"1' u k"""r""'l'* "l | |' luIl\Uun\ l -iorIlIJlU$'! '|' |'JL's'' ',,.,i' R^b,, \\iler' rr'/eiro/uJd:'l '.a" i:l'J,.:;l:';;; ;;;,,, s'lnln' ,kel'ty m.nlr'ic s' z grubs/i '' |' {\ dU 9' n r 'l'' rd n|'|' / q l' ''c l{Uh r sld '"L /d/\'/rrqr'r "-r'''o'gr' 'nr''r ;;'' ;;' ',1"'"-".".,,'a" r'?r/ "'; $\r" r'n/" ""Jr'rr"\'' l:;:;" ;i r' 'L "'Fr * "/' " lrr'|s l'' / {'Ud'mU'''''n'"' 1.1/\l'!f
koil]cntarz siegc]a na tenat Pr7pomnijnrr sobie ironiczn'r .'prawdi(ej" ilagii:

JF pr"s'l/iil'l'l Lhil_ /Jo ,7' JLjei' runoruL'/UiF p'.e iJJ pupil rl \re ie'r'urn
'

L,ez. qi.;l ; ;, ""_,""u"i ^1,,:;;l:"",l"s,qojnnr .^ ^nl,:l s{ " . "" ., 1,"-", 1 ii :""Jl:Tl,;:"1:"l, wpurLe _ r,,_^ tu ud.rzrl+cn pu,lzr.t,,." z ,. ,,^ .i...#li:,'iff i]:,i:: il"; l ",., _,;o ;

""'il:ii':^" "'',.tna'ru-, ni,

nrr nnJ,,n,,

.r,,

"

^",i.,,,liill,*" -,; ';"';.;''::'.il ,i"1,1:il

)),1,11."''

",,,;,

;:.]'lDo\qr

"{

u*'

u',

1 ]

o
uo\ ll''sJ'

39

9 qe!r!l! !!o9q sNY

w]]:'!!rrre11]!-rl:q't!o:! __ ' ',r l..l'

I1l

h,L' l | .I D. \n/il'l.

wniht l|e mul \l\

' ";'i

;'

[Ll' '-1

" tlT;::::l; lh;;"i ;lf DrDrel Uennerr ro DrJhet

iu,JdnmG, ,rd k" l/: ''l''|: ' n/:;' '' ". . mo{cru,lzrrn,pNner, ' o/ie i (/etro u {' (\' lonmo m U."." i t",

l. : ;::;lil'ili:^lj;j':i

1,1:;: :.i;:: :;: :;:il' l:'iil:)illTii i:l .- ,,;,dnmp Jn.r.,epn.o",i',,. ,'' *""
,f'l'),"0''"""
;"j,;,,,; ';;,, ','k.runo., uhUc/n\tn .' ," .-"" ",o,.| ]"*"\,:m i;:1",:',:;.: " leJ lJ m' /J ' o lll ."j' .' 1lj]P UpierdJq .ie e ;.':'", ;'";,'

;l;;*,;;..lll;

;:.:l;:l': t;;1,;;i;" ---

u$.n]ni. otl mvl

'

1'' " "'rilr' ru/nJ

j;llill'

lJ:;"";

i:-:":t,;
":1,

;ljil)l

rill lu' l.l):,nd( I'dLn r'I'n/\srlruo r\r' nrnLlp ncrr'' st^'Lje , '''',,'"''''''''".*r'''' "n' Ntorr$ r'tnir'i'd'r''( ,',.,' ,.*rn, mJ'/\ nJdl ln'' Jlei ^tUl''\ci r". , . 1 ;,;,.;i,;i.r; ,,.",, .r, \,P"ndPr' ,o,$ili ie 'rr" " ' (''rrrLorJ rrr -'.'';""",' " ;,"";'
r rk

pudrninru $ leon', Lnln!r'rsr\/ ts' .'', pU'l'P' 1 ''d'lJsn$"i

l"l'lil ;;i;

""1

zwareBo irudnego Problcnlu

t- wyjtkowa nastlojona r,, r, ,l$uch ,u.b:e'r \' '"'.)'.

talia

, ,';"';:1":;;'"

i,l'".il',i'l'
',i;I",i

J:

;t;
."r,
1,

;:1:l;;;,1:'";ij;
;
,

r",',

I .

I Nt-"

*:j.. l-.1

ri"i

l;, :':

;;;
dJ\

;.

Ah ,t ,\nj

lll'. tl. lel l",;'.

'" ;;; ;; : '-l;: ,ln(. \\ pnrl.r,lnc, ,, n-r .

l'*:i ;:;[:r].,J,:r!r
"1,*l'''.,'l ;:];

"'d*'ci { l'"",1; klor\'n latr'li|'oe' l'^.',]o"i')',-' J 'in prz. iq,,_. -,,"i,, :;: ;, :;:,T_i"JJ:,,,1 ",",

.,.J _ ilia/ .,;.",;;;,;;),:l::l:,- " d"m e mr. ;:^,r;ll"';1 I ii l';ll"l; ;l'l " :" f ::l';l : il;].
"

;::]i:; "J,]]r:;:j

r;;""
:'

;:;,""'*li'

ll,'''""o.","..'

"

\ drdrF n ''|e I'nkJ/ '| "'*' ' "' l'l'oJp"l';n Jlciq lo lJ Jjlu'!Jx nlU'l '" 'r'a r"''""/( r{n:+ rrud'\ pro .;.,". ;;;"';;, "- \"'nlog leg" u""rodl''' ' ;;.'; ;; ;;p;' " poln'l\d' 1 ,.i, i,,.r" 1l-6neg' proole ',r ,z ,ar" r,or' 'srprdzrnia ".j";;;a-""; I'pau" rnzLrrip .' p "zn'i' ; \'e porPL I' :l ;i ; ;;.'.,'' 'r 'n;" u '' " r' I'o" ''' i' rl r"' 1'r'l"rn ll^',.1 .i,.,-*" "'t ru'"bP'"'' ;:;,;,';,"" lIl^'l ''l\''J l'''' i' \\ l' n sJ' l' |' _| '' .'' " '''''',',l _ ''''' i u 'o "l 'r "'r 'r -"rc''' "' '' '' n'l! ' 'l ""*" ',',,,.-'.2,.' '' "' ,1r.', "''' ' ""r"'" ' '' ''' " '*''i.,
Lr

i""'0.-i"

h r'"rnsrl nre 'p"'ol do'r'L'r' nr"d mo/LilP lcnrrr luD 4ruPJ ' rn'

nrel s\l4tlnsq rristLqonl tJ[\

:;;,;'i

h \ ur-'/(' r,/r$ r J tuTr"lJ'\" "_ ''1'l\iln ''' \L'l '''' a.; _''-.'''' hu alla1olJo.h sztuks]'l ^itriv.i ii,;;J; plr'll'r''Il'lUs' ! ''' n '' L' 'l l;,_',''';.:''a" I 1'rou i.,,,,-..'. r.." 'u\il n ^r '" r\" rr^$

i;

:l:

112
sztuczka {'h]"p

!".1c D1r!! . 199!lE!lI

Ratpha Hu1la llrg]da nDiej ngcj tak: llUs l/lU'l' \J/Ad! iJ 'J'L M'l jP.t m'g'?l||c U\h

{!'gT19]j''4!!"1

13

iJ'

m"mdUDUt"/'|j,d ']rallAnnJ llJn'Ulon'l'J!J'' 'd{'o'^|| ||u'' pU l'l..

o'lposieclilo nasboil ,l,,l)i. Kie(ju \\'taki l)rcsty sposb swairrre lrpnq i nrv_ , ,'.*." o"'.'a'" Irn( hL '/d'J na s'xonqr-l rounr' ."iL ' J"'s," 'r 'rontrrc

Jj]1',,:""

l"'i' :z'' pn!; jerazJqra'lr'BrLle"] l"' "'l''"','",,..''i, :.''.1",' "r' urp dn!\J.e\"il, tJ.rcn. -r(r,nr,,o/H,JirJ .p 'UJ\ 'n" pllblk /lIo" | V |d/ hx | i"'l' 'l_] ul' apan!tUJe ts, d na(!.ie ' iak\ *" i !'}' m "*"' ; .:.; :j "".;;.;]: ' hlaL.lr' u ;';r',' ;''":;. <ill"n.' t'. InL ":;;:,:il HU''" 'l\lonu'Aon 'olmJFoPeJf 'JJrtl'mi pukJ/u| krn rwbr"na '""
"::'

j]'

r,\..rL.hur ..
u

",;.;"-.r"1._'ij."llll '''',''""

'

IJ| Jn

n'',."..

'" " '7luc/\v Lrl' lJ'l4 l*u A' m'l\m ':';;;;":,.' ';' .";' \inq /a'rone rJ'rmnra drri/' mc' ; ''.'":,"';;":;,;; '-'-:-: reLa\u czvr' lnic) /n"i' "" ';n "r"''zki Lrnre ' k'i' e o mdejl kdl(l]neJ' 'q'Jrk l:'"i ;:l.i;i;;;J'."i l' Jeqo publt zn"t''u iet ;:' );:;;;;;[;.;"rcurnl mrjtslWLonsJ( wrw tryu ll"',-*.l'"".,'''t' ''l nrc' 'e i''i"'.". -oot 'prasdzl' gd}bv bvL uparlffl wlonarue
uruemoTuwilobv

i'a)"mi'o 'l,i.iu "lt".il".Jr".tffuedv *ic \Wslalc7aidco opol "La"ali '] ^'j.i ]1'T,L""l-*r i" r"pote7' Hul! "postarzl'' szlucrk' wtiw'/as
',

HuIl $\konn\aJ |.J( /L p.zed \nbltr4 pubL, 7noci Kneedml mJgjkdm r/u' djql |m ieb\ i{ ro7_ 8"'/!, \ip ud"lose rrkonu va9, r/see. pr"ponowaL,ueorlluplq od nFgo'./tuc/l ale nle c' la1jej net ztcia zdradzil se]oet pIacrelo;u .przerlac' Pod lo. l x:'u Ht'ill rnidr "^"l'.""*"i o,,*,l""- -:1';1*' lj::] uro. co ::
do pos,Fdlerta u ./t ucl,
s, r 1 ! j I

-.jr"l'_au"'":i'zluc7l *i"" "".li'.l' , 'porMyl\ali nolalh Dowiedl{m\' ::';ffi;;'il; i" A' M oe Tobl sz| uc/k t}Tu B'' Te'

kareranJ t}pu

il-;u ;;'il;r] i''wiajC op]' Ltory .,,t"tld B a Jemu i rak widLlosa szruc/ka ;;;;; ( te{o_ ;:;;;; -;;'y**" p'y uciu melod)oJ ' K]ed) na metod 'i ;1iii;,;'., ;;'.J] -'tucz C' pnezu' moomla .uuo"_ n l" **al.lo metod\ A ' 4 B' skoro pr^ lo' ;]','JJ;;;;; ;;;'elod) A lub B I l dalel'
llnlemoUwilb\

'

"-

,mi il\ | m\ il ,h .p n

:;\l] zo\ t
]ak

'll-" ' '": ' '', r]dl'

I ' 'i" v,"n .

/(p.

\k!r]p1r l'ns'rnrU]A

i'''ul,r

rc\r/ur,, jq " rt .m Lt, n,sa\ tu, ,pJar, ,,d

l"",*'i"."'i,,J*".r.' uul] cab 'ra' br'ieden k'o]" mo/e ie zrws/e ,J.i"io.i* **"^ qkor4srui4c falt -pojld/nany'h
j&Na nastlojona talia'

pzed

.,u"1o,' .'"rn.

.i. 'l*; .z' inn srLucrk i uln$airc /e $\krnuie mis/rnrs/ "'J^,i..'*'"*uil-"iq' po pr ur u bL /b\ pol dr nr ze1: tn ..;nu.t,.il'oq
/el'lJ' l I Pl u/d}m s'l'l'lnlll UhJL ':! pll)Pu'^ pln/' v' Do/ll|'j /a l ,"i..'*u,n 'nl l I ' 'a^"r' llU" lielnfu' ' '"J*,''"i' '',' .* '"/sil "
\Ug( rUi /JlL'nl. e Llllr]

li' \/|U /|'| / |s|Fl1 \| il

cl{o b\tr l i U!]a! mJqiJ. tdk r h |u. e n m il d/il\ e s'ij,,:.:,;;;;]i;

1'':: ,r\1J4lkntra

pud,u. r ;ej

,",.,,r-" ,"'u r l(;edr

"",", ,,,.,"*,,, "ii,irl;"

nlko Hu[ zapornartri

, ,r"u",,, ,",

' -Jnil i u .so;LI

).t1i];;

,l'i l,l1lli.

"il1;'ili

;il'
];

chahl l' ni(cll' Jc\ \nl'U'lJ] rd'l\ s$r rlu /r' oLr."n' polt.i"'^ nurr*l'oku' obsie'z'

114

l m problenPnl J''d n} m,"U'J n. o'"'.'' "l# sorlo.m .ztu, .rono'q. 'A' ^.' '.l' lo .o, t'',fr.:;;:,il:T .-"a."*.l', u.',,:"_* ' ".',s1,r '(hlni prubhmd. l Wag"J rexolu,ii * n,._"^'] '''''/n''qgaJnlPfuJ||||''

odkrll ..rrudnr problem.. C^ f,.. r"udn\

p,obren,.

- -l!trlrg.-19o1rrsv t.",",,,' i],].';ll'-l.i'.ic'.r|,.(.i, t

ja

m!

ilai

oi

]]5

ich l l 7]lDracoM,anvch, nieer]orilych rcbot\\i To wanje pomija lch ,l,',,l,r',ia nvorz nas' Dlatego k c nate l w\'i|nieiliu' Uni!'Nty ol ol Magic: rin?d. d'l De"p'ions i7 hia' l'icJgo Prs, ch'.ago l99t, c' 25' \,.."1 oo dl . s lrq l0{l

,ffi#t*i#Jfli#i's.i
;;:';l

ltlffi*ffi
'i"t

jffi,1[ il j';t''iffi

ii'#[

l silgel, Nd
{

lui:::; *i:;':::lillfri

'i'::: ;l]:]i]i'

"'""'^ i";"aon"' 'ii"il,l,rii"i"l'" *r" ;;

;

n.-ri*tfi*imlil***
xltlj:T1:]::]i:
'"t "'4"

;;

v'l'''t "' jni 'a-e!n'trn ''p' ]l' ul'ta!lnoilJFp',ra '' '' , lI I \lI nb ' ,,,.t.,,,,,,,.'.',,,,.a,t,"."'i, o R h"' \'il\il h r'\'rl *i_.. ."'o ' "q ' (lddziafumt Lu.as Di$d (!u}p tlu)' '' U \ ''!'ld' ii'."'' ll''''' "' t 'TJ'' \' l ' l 'h8' ' '-2 ,, "i.''l''r..'."'l'''' ,-."' u''.n",'y",. 'JP D'l ''"D' \;:'';,.'""".'. -i"i"u;"i'' '" l^ t k,nil' Ld-'n \l''' l'' ',' r' " ""hoJ Ht a lro rP il lq rr ld or'D , ..n '' 't'.,n iilicle <wiaoczi o nrn' e sclelcja lego rodzlF'asl!!|e { pPhvdza \'Hi" ulroLmo' "'**,1 L ","-,' -nor J/nLrL '""";";;'"'' ig" 't'"J'''" ''bP''\r ,').'-l'".'' "''lBlJ -.mqn' n'D oru "" i12' ' ,,;:;"4 ' "'.' ",r'.b'r.'; Ud k'''l'''il'"' tl'pl'' on i''''cl'nilJl o.'r-,'','' 1995 nr 18. s 67H78. ; ,*" i"kdumenie cry nridl' s dokonaMi'te' "i.i"-"n".*". danlanj w heterorenomnologn *l!zl.i .'Ji"..'.ii.*]"-r b,d,,. /.\ r. .. -,..! a,.,,e!,.\.J. '.,;.:,..,;-;i,, " D' c ' "n L r' :""^.;;:.,,,^ "mu, 1ura "'' o'/" "po')h ""';.'',,/ir'e :.'"",".,;.i p"'l'.'"'''' J'|' 'l'|/l! \o' o'' |\' l',"-'r' '''n*"' ",'* or "'F'il -Jil{r' ;;-";";.'. n''''' "' ''o'J'''' |'' | 'P'''|' ''''.''' l'"_*J' J'' : /1''a"l JeJo$lil ," ',,?"'r:.'^,.. ""''*''-'''"'''dts'''l rr"'rp{'/'r'\F?aiojairjrsj zlra*zb Z cal'go ;;i*;,*,". ;i.'" "-"ch j!$ro udolvodni' tro llm N1o7 *; p.u.. e '!dL "ir.* j.{ishlch'.o nlsimr

''"'*'^''

m*511*;1

l s|l !l' ULj cn \ llA ril \!rr''o" r'u', t pti"t 't ''',;';;';"'.'"" lH ntu ;. . .t\h,nPLilta lt n \rnlr'R ":... ,1.":,-l .,,,"" i.v-t I.'dur q"\r'\"'B " -2'_ /'i'loos #J'[; j j' il;; ;" a",;.al c!/lrddil' Thc NLI Pr's A Brtdtbrd
1

BooL cambidg.. Iass 1998.

s'

20?

16

lg!!ryTg1g9jlEsNl
:
{

:'l#*.*':
)!"r''"."'',!

:i

'

i.!'' :;;' i7 i : :: " :' l -n

- : i' :',- "

";;; ".'';':"
\',/-J \

;i1,

i'.'*

lP

\4

ij:il,
I

]l al cWarty

4n"/'' P,'.

U''

t l L \P"'' lULl

l"|'. n ||i
io

r'l o'.Ul'

l'''

(,zy bez

ualill wato y?

,|gii{1;i":"l":1'l'':1";'"'''"o'"''",,'
2a

.,,

D.

C Dennet' ancbusnes

Erplain. d' oP cit' s iJog 3]]

]itelatuEe filozoficznej. poriiconej qaliom czsto po' jas4a si telmin ,,Ieszta''' Jest to oznaka popillamoci !ak_ rvki Sherlocka Holmesa: stosuje si eliminacj w polowaniu ;a trudno uchwltn zdobycz. Prare IMie czsto Tst_ puj metafory sugerujce. e qildli to jaki Iodzaj substan_
\\r

I. Qille' nieuc}]'\s1ny zwrcr

cic (e]inie ekoplazmal)' Tego rc_ dzaju r1'obrazenia nie s domen il]c7nie filozoft{ RodneyBrooks czsto zastanas4a si. czy robotykai sztuczna inteljgencja mog zapelvni co. co lubi ^va ',so!iem" wiadomoci' cabel Love uku sbto$iec SAUCE od an_ gielskiego zmotu subjectitc Aspe.t Unique to Conscious Erperjece Lsubiektymy aspekt, slvoisty ty]ko dla wiado_ cji, prawdopodobnie

il,orcrt .b\

olierL, rcr,d/i$ ! /n$pn{'b'rJsi rni"'urrwv

Zapolujmy na ten tajemnicz,v sos lsa&cl' m Jako le$'olczn'v tlog Zaslanallja si, czy kied-v rvi. dorninuje leu'a pkula ntzgo$'a, czy te pnrva' a mo dot$cia do prau'dr icst c co polodku. Jedyn rnctod poddanlc si

nan

anja mojego w'hsnego umvs}u'

obiekliT'illm' ,,trzecioosobo\Wnr '' f'fm ..dostpu" do lego oobistego faklu dotYczccgo

Nie

'lzix Nie potrali go tijak

118 U,

D!a
ru Ln(
,u

Der]:.tr

j soDKlEsNY

czy be

q!o( Na

)'il

119

:::T-::l l::,0", sl".np ruh;e(,)ur,e b,.h,)iko() rnujp :',,,r.,dn,huiem or/d\cid .i z.t\ .l:u'-" "' '" . \ro.,,."d\,'rJ.,,,4h ..s ir.nn(.i sc I.-ljll: r.,,'" )afgonrfr " l|sll/l| mns|q' ' Frc/oru' uotia' .lo klo N' h niP '\lln mJnI do.l'' "h l'"'e a rake rL]euchwylne ul''o0J' kl\wn go ba.l'a' la kcep'J.l I,l/elrsJla l]eh, mimn c ]est njespd]na' filoze iF dnak 1e; dnl s'1 (re\/c'e poLlone " '.quob' 10 la.jnhP slow oTnat/d ^Y:::-,- Iapo<a lerT fito/ol.otrte hrhi 'r, len obl llvli mno.t$Pn nL prleT\\l"",. r.."l',ri'a i'"' e p";,"".; ,,., i,'.r!,,,,, ,?
,'b^ mnogd od

nlo/s' 7 |.hnd/i |. lrl'' rnuFr qed/,., tF,r.r" I r/pt )\ tt:e Fjt b\jr.rrnr,jel /d5(Jtu ( 'd/\: F, / utmrnil n;u o,r , rn, h /,1,"/err /J, trnd/ s m,,
I

:].:'-'" ., |r|e ''d '' ; " \\;''''",'l"':," \\ mo'm " ' nJ{''| nnn '

h,\\''li s Jl,A'l'(j'' n |'l' l\:P||'' m.jg]b\m pllPMd' r, / Lu\.,

li..r\ .F^u.rd. s,

-t.

.-];;;:,:li.l

|,

d]'a" (w hczbie poicd}nczcj ,,q!al'''), odiloszcy si do dostpnych introspckcyjnie lbnomenahyh aspektw ych um}solvego' Przy tp slandard]qm' sze n6zego rckn scne lego terfuu ' tudno zaptzeczy, quulia

lik' reczwifoi trudno zaFzeczy' e qealid ishiej' Pn ulj nad tyn od lat, a postpy s iak ZJkomel Jesl to ta
szero_ lrudnc pneale wszystkjm dlatego' c w 'sBndtrdou-l Zao_ ki sens iego teminu'' ies! zlepkiem niepvemylanYc]r ozdobnikrv W jakim lc i kolicie zc]efinioftych zbdnvch stopniu dany aspekt musi bY ,,dostpn] introspekcyjnie"' rbv za]icza si w poczet qualilje? KLrc aspkty nas4ch
nI

ndprr$or i.rniei4 Jc,L rar. czm rq,

( /' /e/yc t''Apellam j l'enoTPn"ln\ mi'. d k're nre 54' prl]lemno\c iedlenr" dobrego oo'rLlu lesl np 'dnrr przeycia, a moe aspektem tego * . oii" f".o."'"]'y' a.pellu tenomenalneg' lub na nFso resL rkutkiem reak, jq poil"dzm;. na'malosrrotr"' Cdlbt prztjem

,!,:2( rcsrlne mo,

T'l:1.:t"1" ", "" . LJeF,,i,jJ. ro lcd,,al' nte narrwi :";:'1::l]"| !:'"" ''Lkh'n1 '', nogli'p"dl"ua' ' W ha ;le 1s\]l:'.nlllll /JUn \,a4",d ril: - !Up, lllil ,l Phl lo'Up|'ul \I'cl 4q l\, lJ( o'o \rclotr"d/i lU puJ.lc:
'" L\ilJ! L"'JlU rulL N l |RlJ'l 'u n r,q.,,,n po./u..,!J'h T:,:".1:,11: : I'
\'

'blo/onl Jm\Ju nle mffi\ \]boru llil:"',':: JrlUsl]l},pU(nt, l]Jozo'om' aor zdeunlo*"l qn * jo"l \F{b. Ld\h\/ t\ll,o /(.n, il 1., \re .tnieh tdnal /rdna

;; ,";;i; f:;ilL1,",]l:

nozostala lv jakisposb zmniejszona, czy sm*o*l!o (Cz.v mo nadal by Wstpowala, ]ecz nlestet-v niedoceniona? g istni" nieodczu*me ble' a jeb tak, to cz'Y maj alid ' te te bl to jed}nie normaln pvj_ lvb s qmliami, czy ctw oiltioil:) co o/n3' /J MWd prronrnJnr"- Fenu *p"r,y l Z\ \da-nn- i /il1|dc pre'ls't2$ia -i' "'"".." przey' ,,relacyjn)Tf' lub .Junkcjona]lrm' \\'1asnociol! i""" t"i"..,g"L1n*" d"fulicja nie ic$ zadosJajca' Niesie

l'' l'u

pl,

rMie malo hformacii, co twierdzede, e ',duchowe" ltla_ snociosoby to tc, kire nic s fuyczile' (ciao kadego

kom_ z nas skada si z IDnlei wiccj stu trsic} miLnrdw I.'k Poliewkomlki obunicnj 1 co jaki zas s z&st'po_

l';. :ll'^::: '-u' 'V

.](fu
4 ]'

ln' 'cs' B

| '/d)m

'd\Uw| ^\'n|| l',J,"l'lu {:.'l{.J'llJl'i" ' Ul''Pl olut r' }i|o/o|n'''' ' ,"''".'".'U ..'" ' ''

,.,,,,.r,,-,,""i.,1.
1,,

l'

l'

wane, ta ]iczba bez \rtpienia ulega $'ahMiom i co mi]ise_ kund si znLienia' coiaki czasjednak zdalzaj si lotkie pleNs7' monlenty, kiody ]iczba ]omft]k !v cicle jest ]iczb Czy to'jejna z <tucholrch !1asnoci?Jelinje, to dlaczego?)

Dopki ryraz ,,fo1omcna1rl}" nic 7ostrnie poYtluue zLlefnioMny nj nloenly rv ogle oceni twield7 na te'

12A

!ildC brejl . .'p'n'

lenUrlcn
tJ||\(

*ODKIESNY

9y]!'"ryl4l'y1
lll' tl''L,\ lU U/nJ, /r'' .'"", '' :' ;.;;;;

121

il;;",,,J.:lli#.^;;;:i:::t:l
:i::j'il'.f
|,i

il;."'i; 1T:T'":l:-"""*' "^o."'.";; ;"J"1:; t"l .-'''" |'i'- "l;l'"'"" l *'i..; ''"o'"'o'i.t ;'; ;'"l] i,"h .".; :;J:"::.,"l; :'T.l _:': ']rl\o ,""'',,l"*,'o li : ::1:r ;'pog]Idrl 'a ',,n

" rmr luh;apjsu cr lrylr """l]Ij'.l'. ""'-, " ^ ]]' {,'oil do Um!Ju u' a]"",,;.;;;il:'"' n','p.r bl,'".',. j|d" |o".u'ur"i" j.N('U loolalu \kulLmi n'li" n"n -,' ',_- |odp"-ndl ' -'...t po'"nq"l'o 1,,;;.,'* ]Tl"' i,"Tf ,i .i ] i.

qo'ul,i",**'.L',T.'

"'j,""l'""j ,kl'/ \vc. <Wdld l, mu/na " #"n;,ff u' hwci nJ blmie
/a( hodu.lo, a'
' 4v ^i'toruseJ taamte mom(

ck'plego riu.

dojJl )lrne' l"b ,,;;;;;;,;il.';',:wJmy' ' u'al'j pieria' h odom ,"*

rwrrdomuv uluoronymrl,b l:lrrr przykJran ull,h| , 'loru_ r,U" ial' socn.l"

/ jI Nlk;';;;;: l'l"J'oW'UbsttIUI nieild/l ,,,'"n;:,;"i;;' T''uo/ol]' t,:, ",'; ;;;, ;"",,";,::1Jj:]i I'^1 ;.,: ":rstniecl " !]og]\ b\ orJl t.,*-"".. _ _'" '!',fj moti$cci' n / najpopuldrnleF4' lPl]_ " h'r e-mozlto;;' ruenij z;# l::]::xff';:l ;1 ,., ,iTjlll* badrrria P lab('. /Un|hi
Liosdldj{' Pj dPh|'

|' Jl iL lJr ]l', 11:f,,,*",r, ^ ..^ , an(-nrvmieLb,JdpstuJ,,-"";, ;;:::i:,.,1,:::,,:,!,,,," a qilahdt h' \a rn .; ";",",",";,:;, ;;, j. z,]a, ",,, uo'. edr ro o" ,i,,, ' "' ' z"-o z"nlo: ill, '' ",' ;;;::) .zl tl\ tnrdz u'\:zJ poo"i'i,'"..i1;u, ' k.l.*, " a, ' "; ',,' *'k , l',J nlcu, hwlnegu/il| _ '"'- P*'ru' ,

li;,i;

:lil:

i , 1]ii"'ii,"'l -"''",*. ". pJE4c na

**il

rolffdnupi. c"

kolofuWm

,:'H:j:

" ^*'.'

L'*1"; r"L1"l nie 'r nri dal' slr i.r'".l"a'. 'r' " rolum'aia i!/rLJ n,";'h.l,iuL' .,.: .","-.;,.", $\rJlen |/\Lo\n'l'' \J Io pJdd UL^\u'lJ ..;;;;i' ll' br|rh' rlasnoLnll moieEo ; ;;'',", .i. ".-","' nrogloD) tn u/nd' z{i' ''"u..''.*"'.Co iedrkl nr eL'n' nmen'"' h inlr ubl"l "''"iu''"1 ""'" ek'pprrmcnror inrcnuhreLrw*",* " "atir" "" ' "aprnblenlv z porollIy*lnienl mi_ ,jr" ."o" '''.r". /aU$d7'l' e nJsel cl'pervmen'le i ^""e 'i,",'..s"*. *'''a bdrlJna mu{ doLun}Mi ''porw\vic Leorel\c/ll ",*,ii'"*.'''**'.i" Palner dopu\7c7J """'" " lJruei $4ano;cl \cWllrln('' ll_ "".l'i"",i.l. 'i "*',',' pr/e/ rak dtugi c/a' 17 m." ,J"""1i. t 'i"pnioso 'i u palnlt(i nie wrklyob\ Zmjd_ '*.',r'ir.^J." -'a*"( w}'LJrc/Jjco pouo]na' pnvzna1e ort'' ,*i-o bt4J "' /mrrna moglaby po/o'rac niewy*,."..1"*", ogomna na+all'.'. la"tt r"al.i,* h1Ia odpowiednio 'ubrelna *' o,' r;oh\ bJdmei' Powa'la Iednak' e Iui".'":uled}nie inlrasubielq*nml i.'.'"..r."' -air '"i'd|e 'i iogom_ ,---' ' trre ' ''hskaqczne blv'kutrcz"tl*'ip'^^' .i;1"1- j1t-1"*',* ilal'ogomne Na tvh przez osob -"a" do*rzeone "or ""'"*'i" ba d an' "'i.lm-.r kUn' ao \nin'ku.7( ''e'peDmPnn
amnora

Nlo!|nl'v o/1a' / ! ' P NlnlPi'l nie d_ qo pve^L lJ' klo( h''l'll

!vt"'

*-"i""*"

:'

1; :; :i' ll"

l':j"::;iTll;:i;l{l'

"",

"

prz"r] ''""""n*o''ffiie n.."' l(' / lLi' mogJ uiauIllranl'ranl "i'','.o,' po ''' /:utltmt i''dllaL' zc -;:;" zrni. )-;'';: ';; u t:U' h"iun' co el.p' r\ h 'rm"h rJr3rarJ' $' '.;.., ri ''ll Jln\ .lUJ. pU do slJ'nnL' $esl'qtl/ .'.",],',, '' ldltnl htercsujcym sensre an] przezy nlch w}asn,vch ' r' \l rn t rnpnru r'i oL'* r'arorr'ennrrr ' s 'l ' ', ,,i.'*r* 'm'' U lc'te;n\ ,i,'.,.]"'''r.'''*r'''i'*']/\ prz' z o'nh' L ;:; i';i;'. ''-" '^r.."'""''

mog doprcwadzi

do

Wkry

122

9"]1"19

o9T|.

soDreEsM lliln]al bMniaczyrhfotogafii, ka'l puez 250 ilfisekund' Midzy t'otogrjami nienra] rruric krko (290 mi]ise_ U!i$'L'l"r'i' polunclr mdrchUupu+ eLrr'.rnke' illJrZJ'ln l'J ,.' ,''' - o.on" bd'LnJ dos|ill l' ZniJilF przycjsk' Osobl midzy obrazemA a obrazcrn B inacisn!a obmzoil pftez L'aciane czsto przpatruj si znlie]riajcE si Julad"ies"iu cry tiz.yd'ie.ci sekuilal. a znriana sasdeila /JlliT i ZdU$3/! d/ie{Jli'l ralv pr/ed iLh UL/\lnd' u .oi.r p*r"nrr,l' slJ, hac/P mngl ollesdc role nrebr_ u,re.ln'. taaan Jedn l p ohr"/ns na l lrr'e

*g*I*#'*ls':,T;il#i
tg.1;hg#..g

;:;,lllli":,l".l;i:r:"ll*;::;lrxi:l
ff

il##;;l :#;d'#e;' :ifr

:::ff
:i

,ffi;ii**x

T:;u#:,;;;;;: il J.^#"*:

''',t'"oo I'O'u pokd/uiq ,(chui"zc"gn'nre trudr'" 'ln "ia.", ,,.L*""'t" )*i"* r.oloru' Jest to zdjcie kuchni' Jedne laz blae, a m blzo{ (jak J-*ii"i.i *.r"t 'mian "u nar\s'4'l) Nleie{ ".lonla/m:al]' J kjed\ id /obdL/lT)' u ,r"a"" u*i.'',' ;"p'e'/la nie/duuaon] dzicsilk;rh
,, o'"a,

I:**:ffi"'ttt*j"ltr#1i tr",trT :.1;ffi ;*:il,,r;ffi ;l#

)

pwPz!ciem Kied) |U/ .lJchdc/e 1Jlndlomi Je l)m *"'7, u"ng no migaid( e drlu(/Lj' '. 'o".i ;ekund lo '" dlUgo' eb\ l /PLai' " *je on_ bo u2\dle, 'lo{ aplj, zar1aj im lvszys&im pytmie:

;:;.,,::,..,::.,

" "r" ":T,:.til:;."lTl[;.,1;;

;,,,;,:;,:::;,:,: ":;"

Hl;;'";^;;'
2.

:*ffi

Jjl, illliT'tii:;

".*,"

;ip ;'*l:
**ll

lepou na zmily i p)lanie o qua]iJ

n"''.''^"' n n".''''.''

:';'1":;':ll:;),;,i:::................j\t":1,hh,n6,..{,u,,,,,n,,

';;;,rn;:;"':ll;l

c/\ /'rntm /dLq/i l.' l. zll "lle b"nr: ph'r ,*.'u"l' "*" qJJliJ DJN lFgooo'/n slcmv /c r"ohwrrdla\'ucprJa'otuir'1o ,-*'"'.i^', lld\'' n'^'e ,'l-u.z.r l'.qo"atl ln'/'|'U'sle"' dil b\r D4nr, rc r' /nrr ' I o n\'1' sr*1os!h lillF $'/b'h {'dlPtu d'L/p m n\ '","'*-t*''n",u bJsmgu hil' n'oze'"' A""'odulnrenur''' lvirelrt biae/br+olve/jaeArvoive $rocze je& z d]l s"t - ."u" l-'y "" "]<rele? Poniea { l |' 'Jb'' ll\ ll' ' ''' lJL .u '",.l -u'' ^. "*l'il l ' I h..l cr\vo.'oho{ ' dur!Prrn-i trJs'upoJ'br"' -cr ,LrnLrnr .nri', crrglL) a , o'ltour'd/'nJro jest odposied? ot"". r"o*: "a'-. *"'ych' A 1claka
czy wase qdlia si znnenid!]
czY

nie]

b' rln

''

'rd

I a'

r25

LL .u n.r' rurcrrumerrnlosa ll;'l;';''';,;';' """/lo''''llllIlnl'oFn' d"te""ltz" l'']o'nb' u'rlrc' ],jl'."'i".n'',''^n'J'

ponP ru 'rrcl'pn'\' l\rJnr' /n\ l l'

l:";'i;'; ;:' ."

'.ij,,

-"'
I

fFr'omunologiczn\(h iln 1
1,

Nre vlod'L

r"".''''.1'j'"]i]:: :..;}',l: sp\uc a

;;:;ii:i:,.: "','", " " ^'.''l I':l; :l:;: rJ r!'nz"a'zrrrc'inrPrpre uvd"

A' 1)l' B. Nie

"

X.',:

'

t';

,.,., ,dal' *'blr 'psr' te ']:'l'',, T I ' I oco ,,t'" r*re nr "" aa"l"rr il'ed/LrL le oznrcza lqraz "q?r'rlid"r du' n;e ndrn o' rs-/on'obn$eeo 1 ""t ""' qlai'or u r r pr'p"tlu' ;.];J; ;i;'""'
.ilJ,;.,, ""'^ Lror'r/'
raz ''uolil'': '',:;;';'-'"""""
no quabnu '

rlgdt

/ sa 'o/umrFn pr^
r' /

"""lJ

I'r'nrJ 'ru:'cpu

b'l,lJ'|' i |/J.l |^'lJfin\ s s rl|Uln ]il';]::],;):].::) '( |' kln|^ | '/' /eI''r ll\
n'l

''lrnsx.l,|]l r'll ",'i-._, "l Jflil\ n'rzmlail!' polillnl nloe ro n'ri'upr'rr' drpu I'r'elr tud:raupn i],ill'" lJn'll''lll/Fl'iln:' |'1 -';,L "t..''""'" "br'n'{' (:;l:: ',,'.',"''")''"'"'' "",'.' ;';".,;:;.,, llll:'lli
z

uL rrl\ oLrpu$,elr/r ruo/t'rr'il'\Irl d/t,....lJ| ";.;;'r;",'",,,rrJI'J'r\Don-' ,'

n'.1r.,n: p'"'-

;:,il ""'))"'l'i ",rn^," o''" ^ l:l;J ;n,i,:l' .", "! "l,n.;,",

' ^usrI L'P'''/1"u/ I'J I /' r/qJu :1r\/ r'l''

i;J":j;:::::i

!!'!.}.. ].!

la rl.

].l p.!.ba.!

1.. :"' ;;'..,'"''.''"""'"t

..:;li;. lJiluir']U\\e qlroIrUt Po']lrl'loL' lo

'p."u'ro'i*:"

lil-

'"'r-

'",i