Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

Sześć myślowych kapeluszy

Edward de Bono

Sześć myślowych kapeluszy to metoda, dzięki której można zwiększyć efektywność

i uporządkować proces myślenia. Zwyczajowy tok myślenia koncentruje się bowiem często
na bezładnej dyskusji, sporze i walce na argumenty, w którym zwycięzca ustanawia wynik.
Kapelusze myślowe pełnią w procesie myślenia rolę porządkujących rekwizytów
o ustalonych cechach. Użycie każdego z nich polega na rozważeniu wybranego punktu
widzenia, a nie walce na argumenty. Takie podejście, w połączeniu z ustalonym trybem
przyjmowania kolejnych ról myślowych, tworzy w rezultacie mentalną mapę sytuacji, która
pokazuje drogę do celu. Każdy z sześciu kapeluszy to jeden typ myślenia nanoszony na
taką mapę, dla ułatwienia skojarzony z kolorem.

1. Myślenie za pomocą kapeluszy, strona 2

Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia – to sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku. tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu i efektywne.
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej

2. Świadome role myślowe, strona 2

Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról się w rolę myśliciela.

3. Biały Kapelusz myślowy, strona 3

Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być opinii...

4. Czerwony kapelusz myślowy, strona 4

Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło intuicję oraz wrażenia...
dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,

5. Czarny kapelusz myślowy, strona 5

Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw
aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub aspekty były zawsze logicznie uzasadniane.

6. Żółty kapelusz myślowy, strona 6

Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty. postawę optymistyczną.
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za

7. Zielony kapelusz myślowy, strona 6

Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba, która podejścia do rozważanego problemu.
go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian i nowego

8. Niebieski kapelusz myślowy, strona 7

Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem.
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu

Ws półprac ujemy z:
1

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

1. Myślenie za pomocą kapeluszy „Myślenie często odbywa się w sposób bezładny,

bezproduktywny i dygresyjny. Gdzieś w tle majaczy
Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia - to poczucie jakiegoś celu, ale nigdy nie został on
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku. jednoznacznie ujęty jako cel ogólny czy szczególny.
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu Sugestie, oceny, krytyka, informacje i czyste emocje
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej mieszają się w czymś co można nazwać zupą myślową.
sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do Cały ten proces zdaje się być kwestia robienia
tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane zamieszania, w którym w końcu myślącym udaje się
i efektywne. natknąć na jakieś wypróbowane podejście, które wydaje
być tym, czego szukali. Jest to chaotyczne poszukiwanie
Przeszkodą w osiąganiu ponadprzeciętnych efektów doświadczeń, któremu towarzyszy negatywna krytyka.”
myślenia - w grupie i indywidualnie - jest zamęt. Powoduje
go proces myślenia oparty na ścierających się poglądach, - Edward de Bono
który wynika z nawyków zachodniej kultury. Prowadzenie
rozważań w grupie przeważnie polega bowiem na „Metoda sześciu kapeluszy myślowych ma na celu zmianę
prezentowaniu przez uczestników swoich poglądów, sposobu myślenia i przestawienie go z normalnego trybu
udowadniania racji i szukania negatywnych stron argumentacyjnego, na tryb tworzenia mentalnej mapy
pomysłów innych. Nie służy to kreatywności sytuacji. Tym samym myślenie ma przebiegać
i opracowywaniu nowego podejścia do problemu. Dzieje dwuetapowo. Pierwszy etap to sporządzenie mapy. Drugi
się tak dlatego, że uczestnicy dyskusji prawdopodobnie etap to wybór trasy na podstawie utworzonej mapy. Jeśli
wcześniej wyrobili sobie pogląd na poruszaną sprawę mapa jest dość dobra, najlepsza trasa często dla
i starają się za wszelką cenę go obronić. Jeżeli ktoś jest wszystkich może okazać się oczywista. Powracając do
kreatywny, to podczas takiego myślenia jego pomysły analogii kolorowego druku, każdy z sześciu kapeluszy
zginą pod gradem krytyki. Podczas indywidualnych myślowych nanosi na mapę jeden typ myślenia”
rozważań zamęt określa się często jako „gonitwę myśli”.
Można tego uniknąć w taki sposób, by skupić się na - Edward de Bono
jednym aspekcie poruszanej sprawy, a nie jednocześnie na
zaletach, wadach i zagrożeniach dodatkowo przeplatanych
emocjami. To samo tyczy się myślenia w grupie. 2. Świadome role myślowe

Nieefektywne myślenie można porównać do debaty
prowadzonej przez polityków. Nie chodzi w niej, tak
naprawdę, o znalezienie złotego środka na poprawę
sytuacji, ale o zniszczenie przeciwnika. Opozycyjne strony
takiego sporu przytaczają argumenty na poparcie
własnych poglądów, a jednocześnie wyciągają takie
kwestie, które mają zbić konkurenta z tropu. Efektem takiej
debaty jest zamieszanie, emocje i kłótnie. Obserwatorzy
widzą przegranych i wygranych. Nie ma znaczenia, że do
takiej debaty zaprosimy strony, które reprezentują
wszystkie możliwe poglądy. Z takiej dyskusji i tak nie
wyniknie obraz sytuacji, bo zawsze będą pomijane
aspekty, które nie posłużą do wsparcia własnych tez lub
zniszczenia tych prezentowanych przez przeciwnika.
Myślenie metodą kapeluszy myślowych można porównać
do układanki, której każdy element powstaje, gdy
rozważania koncentrują się na wybranej perspektywie.
Wszystkie elementy poskładane razem tworzą spójny
obraz sytuacji, który wskazuje rozwiązania i dalsze
działanie.
Organizacja myślenia
Fakty Złe strony Dobre str ony
Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról
w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
się w rolę myśliciela.
W przedstawieniu pantomimicznym każdy rozpoznaje, kim
są bohaterowie. Dzieje się tak dlatego, że każdy z aktorów
zachowuje się w charakterystyczny sposób. Postać
wiedźmy śmieje się z cudzego nieszczęścia, książę
zawsze obiera stronę dobra, dama porusza się wytwornie.
Aby odgrywane przedstawienie zostało nagrodzone
gromkimi brawami, aktorzy muszą wkładać w grę wysiłek
oraz utożsamić się z rolą. Jednocześnie nie muszą się
obawiać, że wykonując dziwne ruchy zostaną uznani przez
otoczenie za śmiesznych, widzowie zdają sobie bowiem
sprawę z tego, że jest to gra. Aktorzy zostawiają swoją
prawdziwą tożsamość i ego za kulisami, koncentrują się
zaś na tym, by odegrać swoją rolę jak najlepiej. Tak samo
jest z myśleniem za pomocą kapeluszy. Jeżeli ktoś wkłada
jeden z nich, nikt nie uzna go za dziwaka, jeśli myśli inaczej
niż zwykle, robi to bowiem specjalnie. Dzięki temu
zagorzały pesymista może spojrzeć na świat przez różowe
okulary i nie narazi na szwank własnego wizerunku, do
którego przywykł.

Podejście do rozważań jako przyjmowanie świadomych ról

Idee Emocje
myślowych daje:
Rys. 1 Elementy myślenia metodą sześciu myślowych kapeluszy
Metoda sześciu myślowych kapeluszy jest łatwa do
zapamiętania i zastosowania w praktyce, ponieważ polega
na odgrywaniu ról przy pomocy rekwizytu – kapelusza,
identyfikowanego kolorem.
• koncentrację uwagi własnej i otoczenia tylko na
jednym podejściu,
• możliwość przyjmowania ról bez szwanku dla ego
myśliciela,
• jasne reguły gry, łatwe do zakomunikowania,
• prostotę i wygodę w stosowaniu samodzielnie
i w grupie.

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007
Wkładanie kapelusza myślowego to przekazanie
wyraźnego sygnału sobie i otoczeniu – uwaga, teraz myślę.
Następstwem tego jest świadome nastawienie na myślenie
i koncentracja na rozważanym problemie.
Myślenie
Reaktywne
Świadome
(automatyc zne)
Rys. 2 Rodzaje myślenia
• Myślenie reaktywne
Najbardziej powszechnym sposobem myślenia jest
myślenie automatyczne. Sprowadza się ono do reakcji na
bodźce zewnętrzne, przykładowo - podczas codziennie
wykonywanych rutynowych czynności. Praca mózgu
polega wtedy na odtworzeniu głęboko zakorzenionego
wzorca, często zupełnie bezwiednie. Sprawdza się to
podczas prostych wielokrotnie powtarzanych działań,
jednak gdy tym sposobem rozwiązywany jest nowo
napotkany problem, stare wzorce słabo się sprawdzają.
Wtedy ratunkiem jest myślenie kreatywne, która pojawia
się podczas myślenia świadomego.
Tradycyjny system nauczania młodzieży w szkołach
wyrabia wśród uczniów podejście reaktywne do myślenia.
Dzieje się tak dlatego, że – ponieważ chcą mieć dobre
stopnie - starają się spełniać oczekiwania nauczycieli.
Automatycznie reagują na zadane pytanie lub bez
zastanowienia uczą się na pamięć zadanego materiału,
który potem na żądanie odtwarzają. Kiedy kończą szkołę,
zauważają jednak, że życie wymaga czegoś innego. Młodzi
ludzie muszą podejmować przemyślane decyzje lub ustalić
priorytety, motywując się wcześniej do rozważenia kilku Rys. 3 Charakterystyka białego kapelusza
alternatyw. Można tego dokonać dzięki myśleniu
świadomemu.
• Myślenie świadome
To właśnie myślenie świadome jest twórcze, w odróżnieniu
od automatycznego, które sprowadza się do reakcji na
bodźce. W metodzie myślowych kapeluszy, nałożenie
kapelusza zmusza do przestawienia toku myślenia
z automatycznego na świadome – do wcielenia się w rolę
myśliciela. Świadome myślenie można porównać do
spojrzenia z boku na sytuację i nałożenia kolejno
przykładowych różowych i czarnych okularów. W rezultacie
powstaje obraz sytuacji z dalszej perspektywy. Oddaje on
wtedy różne aspekty sprawy i pokazuje drogę do celu.
Myślenie reaktywne zastosowane podczas rozważań,
przekłada się przede wszystkim na gwałtowną krytykę
przedstawianych pomysłów i poglądów, bez ich uważnej
analizy. Myślowe kapelusz to narzędzie, które wyzwala
taką analizę. Każdy kapelusz ma swój kolor i dzięki temu
ułatwia identyfikację oraz skojarzenie z punktem widzenia.
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
k089
„Rola komediowa różni się od roli tragicznej. Skoro
założyłeś kostium klauna, graj klauna. Jeżeli masz na
sobie kapelusz kowboja, bądź kowbojem. Bądź dumny, że
potrafisz grać różne role. Teraz myślenie będzie wypływało
z odgrywanych ról, a nie z Twojego ego. W ten sposób
tworzy się mapy. Potem kiedy mapa będzie gotowa, Twoje
ego będzie mogło na niej wybrać ścieżkę według własnego
uznania.”
- Edward de Bono
„Myślenie reaktywne pozwala nam sprostać rutynowym
sytuacjom. Myślenie świadome ma na celu osiąganie
lepszych rezultatów. Każdy umie jako tako biegać, ale
sportowiec potrafi biegać o niebo lepiej, bo robi to
w sposób świadomy i trenuje technikę biegania.”
- Edward de Bono
3. Biały kapelusz myślowy
Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być
obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
opinii. Informacje powinny być kompletne i nie należy ich
wykorzystywać w ramach sporu, dla udowodnienia
własnego zdania.
Fakty
Lic zby
Dane
I nformac je
O biektywne
N eutralne
P rawdziwe
• Obiektywizm i neutralność
Wcześniej postawione tezy często udowadnia się poprzez
odpowiednio dobrane fakty i liczby. Stają się one wtedy
nieobiektywne i wybiórcze, a spośród nich prezentuje się
tylko te, które są w danej chwili wygodne. Dodatkowo
zamiłowanie do spierania się powoduje wypaczanie faktów.
Dlatego tylko neutralne podejście do przekazywanych
informacji odzwierciedla obraz sytuacji. Osoba, która
nakłada biały kapelusz, symbol neutralności, przekazuje
„suche” informacje, bez podtekstu i prób ich interpretacji.
…W ostatnich kilku miesiącach obserwujemy
pięcioprocentowy wzrost sprzedaży telewizorów opartych
na nowej technologii LCD. Dzieje się tak dlatego, że wiele
osób chce postrzegać siebie jako nowoczesne i otwarte na
nowe trendy.
…Prosiłem Pana o włożenie białego kapelusza, faktem jest,
że zauważono pięcioprocentowy wzrost sprzedaży, reszta
to już Pańska interpretacja.
…Nie proszę pana, mamy badania, które jasno pokazują, że
do zakupu telewizorów LCD skłania chęć bycia
nowoczesnym.
…A więc mamy dwa fakty. Pierwszy to wzrost sprzedaży,
drugi to pewne badania rynkowe, które wskazują, że zakup
tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

telewizorów LCD powodowany jest tym, że klienci chcą być 4. Czerwony kapelusz myślowy
nowocześni.
Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło
• Prawdziwe informacje dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,
intuicję oraz wrażenia. Uczucia nie podlegają tu logicznym
Informacje mogą być potwierdzone i sprawdzone albo wyjaśnieniom ani usprawiedliwieniu. Mogą one być
uważane za prawdziwe, ale nie potwierdzone. Podczas ich wyraziste lub subtelne, proste albo złożone.
prezentacji, osoba w białym kapeluszu dba o opis stopnia
prawdopodobieństwa tak, aby nie okazało się, że
informacje domniemane są rozumiane jako prawdziwe.
Stosuje w tym celu skalę prawdopodobieństwa I ntuic ja,
i odpowiednio komentuje informacje w zakresie od „w pełni U c zuc ie,
prawdziwe” do „całkiem nieprawdopodobne”. Wrażenie
Subtelne,
P ros te,
…Mało prawdopodobne jest, że jeżeli podniesiemy ceny,
Złożone
klienci uznają produkt za bardzo prestiżowy i tym samym
zwiększy się jego sprzedaż.

…Zdarzały się przypadki, że po bardzo mroźnej zimie

Rys. 4 Charakterystyka czerwonego kapelusza
w marcu średnia temperatura przekraczała 13 stopni.
• Rola emocji i uczuć w procesie myślenia
• Kompletne i niezbędne informacje
Uważanie emocji za niepotrzebne w procesie myślenia jest
Dane staną się kompletne dzięki pomocy pytań
błędne. Jedną z ich ról jest dostosowanie rozważań do
zawężających i precyzujących. Zalew i nadmiar informacji
konkretnej sytuacji. Emocje ujawniają się, gdy mowa jest
utrudniają analizę problemu, dlatego trzeba skupić się tylko
o pierwszym wrażeniu, własnym interesie czy odczuciach.
na tych, które są istotne dla sprawy. Dokonuje się tego
również poprzez pytania zawężające i precyzujące.
…Posługując się czerwonym kapeluszem mogę stwierdzić,
Pytający musi jednak zachować obiektywizm. Oznacza to,
że negatywne nastawienie do produkcji nowego modelu
że sam wkłada biały kapelusz tak, aby pytania służyły
nie wynika z racjonalnych przesłanek. W interesie zespołu,
głębszemu poznaniu, a nie manewrowaniu do tego, aby
który zaprojektował poprzedni model, leży jak największa
doprowadzić do oczekiwanego przez pytającego rezultatu.
ilość jego modyfikacji, zanim się go zastąpi nowym. Wtedy
projektanci poprzedniego modelu będą zawsze potrzebni.
„Z czasem rola białego kapelusza stanie się naszą drugą
naturą. Myślący nie będzie już usiłował przemycić takich
Czerwony kapelusz pozwala wyrażać i porządkować
wypowiedzi, które pozwolą wygrać spór na argumenty.
emocje, dzięki czemu są one potem wykorzystywane przy
Rozwinie on w sobie neutralny obiektywizm, niczym
podejmowaniu ostatecznej decyzji. W praktyce każda
obserwator lub badacz naukowy, odnotowujący skrzętnie
decyzja, w jakiejś części, oparta jest na emocjach.
poszczególne gatunki fauny i flory bez przypisywania im
potencjalnych zastosowań.”
…Możliwe są dwie drogi – pierwsza to kontynuować protest,
druga przystąpić do rozmów. Intuicja podpowiada mi
- Edward de Bono
jednak, że jest jeszcze za wcześnie, żadna strona nie ma
pojęcia, jak dojść do kompromisu. Obawiam się, że na tym
„Wyobraź sobie komputer podający fakty i liczby jakich się
etapie ani my, ani oni nie będziemy chcieli iść na
od niego żąda. Komputer jest neutralny i obiektywny. Nie
jakiekolwiek ustępstwa.
dokłada własnych interpretacji ani opinii. Nosząc na głowie
biały kapelusz myślowy, myślący powinien starać się
postępować niczym komputer” • Rodzaje uczuć

- Edward de Bono W ramach czerwonego kapelusza wyraża się dwa rodzaje

uczuć. Pierwsze z nich są proste, takie jak: strach,
nienawiść, zachwyt i podejrzenie. Drugi rodzaj to bardziej
złożone, takie jak: intuicja, gust i ciekawość. Bywają też
uczucia tak złożone, że nie da się ich wypowiedzieć. Dzieje
się tak dlatego, że w myślach uczucia pojawiają się
bezwiednie, jako reakcja na czynniki zewnętrzne. Dopiero
potem są nazywane. Uzasadnianie takich uczuć prowadzi
do niepotrzebnych sporów i dekoncentracji nad tematem
rozważań.

…Nieważne, dlaczego wydaje Ci się, że to nie jest prawda.

Po prostu wydaje Ci się to oszustwem i tyle.

Doświadczony makler giełdowy wie, kiedy kupić akcje.

Wieloletnie doświadczenie powoduje, że w głowie
pojawiają się odczucia, które skłaniają go do wybrania
walorów właśnie tej a nie innej spółki. Jeśli dzięki
podobnym, nieuzasadnionym odczuciom dokonał

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

w przeszłości trafnych decyzji, tym bardziej będzie chciał aby podobnie jak w przypadku białego kapelusza, krytyka
z nich znowu skorzystać. Intuicja tego maklera sprawdza była czysta i bez emocji. Forma sporu lub dyskusji, wynikła
się na rynku akcji, okaże się jednak nieprzydatna, kiedy z emocji, prowadzi bowiem do bezproduktywnego sporu.
będzie ją chciał zastosować podczas zakupu samochodu. Te zasady pozwolą na poznanie w sposób czysty
i bezstronny negatywnych aspektów rozważanej sprawy,
„Jeśli emocje i odczucia zostaną wyłączone z procesu które obrazują sytuację w połączeniu z innymi
myślenia, będą się czaić gdzieś w tle i wpływać na ten kapeluszami.
proces w sposób zakamuflowany. Emocje, odczucia,
przeczucia i intuicja są silne i realne. Czerwony kapelusz …Wtedy dochodziłoby do nadużyć, bo każdy mógłby do woli
uznaje ich znaczenie.” korzystać z firmowych kart kredytowych w celach
prywatnych.
- Edward de Bono
• Przedmiot krytyki
„Kiedy już zakończymy proces myślenia potrzebny do
nakreślenia mapy sytuacji, wybór trasy dokonany jest Jeżeli:
w oparciu o nasze wartości i emocje.” • kwestionujemy fakty lub liczby;
• wykazujemy błędy w metodologii;
- Edward de Bono • dokonujemy negatywnej oceny pomysłu;
• wskazujemy przyszłe zagrożenia,
„Nauczeni jesteśmy przepraszać za emocje i odczucia,
to jest to myślenie w ramach czarnego kapelusza.
ponieważ nie wchodzą one w zakres logicznego myślenia.
Dlatego zwykliśmy traktować je jako coś wymagającego
W ukazywaniu czarnej strony sytuacji w sposób logiczny
uzasadnienia… Myślenie w kategoriach czerwonego
pomagają pytania kwestionujące. Polegają one na
kapelusza zwalnia nas z tego przymusu.”
szukaniu logicznych uzasadnień dla negatywnych
stwierdzeń.
- Edward de Bono
…dlaczego uważasz, że tak duża firma również może
5. Czarny kapelusz myślowy skrócić czas obsługi klienta do 2 minut?

Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych • Sposoby na czarne myślenie

aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub
spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw, Istotne jest umiejscowienie aspektów negatywnych
jakie czają się „pod powierzchnią”. Istotne jest, aby te w budowanym w trakcie rozważań obrazie sytuacji. Można
negatywne aspekty były zawsze logicznie uzasadniane. to zrobić poprzez:
• odnotowanie i uznanie czarnych stron istoty
Dostrzeżenie wady jest prostsze niż zauważenie zalety. rozważań,
Tak samo łatwo ulega się pokusie krytykowania lub obrony
• uznanie negatywnej cechy, z określeniem
własnych racji poprzez negację innych. Korzystanie w taki
prawdopodobieństwa jej wystąpienia,
sposób z czarnego kapelusza jest nieprawidłowe. Jego
celem jest bowiem obiektywne nakreślenie negatywnych • akceptację zagrożenia i podanie sposobów, jak go
aspektów, bez podtekstu emocjonalnego lub czerpania uniknąć,
przyjemności z krytyki innych. • podważenie istoty zagrożenia poprzez ponowne
użycie czarnego kapelusza,
Organizacja wyprawy i budowa statku kosmicznego na • znalezienie alternatywnego poglądu.
księżyc jest przedsięwzięciem, które wymaga dużej
wiedzy, kilku lat badań i szkoleń astronautów. Wystarczy …Tak może się zdarzyć, że ktoś skopiuje nasz pomysł
uszkodzić jeden element statku, aby wszystko skończyło przed wprowadzeniem go w życie, jest to jednak mało
się katastrofą. Jej wywołanie nie wymaga jednocześnie prawdopodobne, bo bardzo dobrze się przed tym
jakiejś szczególnej wiedzy. Zniszczenie czegoś jest zabezpieczamy.
nieporównywalnie łatwiejsze niż budowa. Analogicznie jest
z krytyką. Przyjemność bycia na nie, dla czystej satysfakcji, Ocena negatywna jest zawsze po pozytywnej, jeżeli
potrafi wywołać ogromne spustoszenie. rozważamy nowy pomysł. W praktyce negatywizm bywa
tak silny, że potrafi zniszczyć nawet najlepszą ideę już
w zarodku. Ta siła utrudnia również przestawienie myślenia
z krytyki na pochwałę, niezbędną do przeanalizowania
Wady, pomysłu.
Błędy, Logic zne,
Luki Bezs tronne
„Myślenie w kategoriach czarnego kapelusza jest zawsze
logiczne. Jest negatywne, ale nie emocjonalne. Myślenie
negatywnie emocjonalne, podlega kapeluszowi
Rys. 5 Charakterystyka czerwonego kapelusza czerwonemu… Czarny kapelusz zajmuje się „czarną” stroną
sytuacji, ale jest to zawsze pesymizm logiczny.”
• Logiczny pesymizm
- Edward de Bono
Negatywne myślenie, w ramach czarnego kapelusza,
opiera się zawsze o logiczny wywód, a myśliciel
przedstawia argumenty zawsze prawdziwe. Istotne jest,

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

„Zaatakowanie czyjegoś pomysłu daje natychmiastowy osoba ma w zwyczaju. Korzystanie z myślenia

poczucie wyższości. Pochwalenie czyjegoś pomysłu zdaje pozytywnego jest również podstawą kreatywności. Dobra
się być równoważne z przyznaniem, że jest się gorszym od atmosfera sprzyja nowym pomysłom. Sama krytyka, bez
pomysłodawcy.” następującego po niej myślenia z perspektywy żółtego
kapelusza, jest bezproduktywna.
- Edward de Bono
„Niewielu jest ludzi, dla których nastawienie pozytywne
stanowi naturalny sposób bycia. Większość ludzi
6. Żółty kapelusz myślowy nastawnie pozytywne wykazuje tylko wtedy, gdy
przedstawia pomysły własnego autorstwa.”
Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty.
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za - Edward de Bono
postawę optymistyczną. Nastawienie myślenia na
pozytywne jest trudniejsze, ponieważ łatwiej przy jego
użyciu można się „wykazać”. „Przy każdym ambitnym planie najpierw wszystko zaczyna
się od wizji… Wizja obejmuje zarówno korzyści jak
Istotą żółtego kapelusza jest optymizm wyrażany poprzez i wykonalność planu: można to zrobić i warto to zrobić.”
wysuwanie propozycji i pozytywną ich ocenę. Obejmuje on
również, w ujęciu pozytywnym, marzenia, wizje oraz - Edward de Bono
wskazywanie przyszłych szans. Żółty kapelusz naprawia
też błędy wskazane podczas krytyki za pomocą czarnego
kapelusza. 7. Zielony kapelusz myślowy
Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba,
która go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian
Zalety,
i nowego podejścia do rozważanego problemu.
Logic zne,
M ożliwoś c i Odnalezienie nowego podejścia wymaga szukania
Bezs tronne,
Szans e Realne
najlepszej alternatywy, a nie zadowalania się pierwszym
rozwiązaniem.

Rys. 6 Charakterystyka żółtego kapelusza

• Logiczny pozytywizm I dee,

P omys ły, N iewymus zone,
Podobnie jak czarny, tak samo żółty kapelusz winien Rozwiązania O prac owane
podawać dowody oraz logiczne uzasadnienie dla
przedstawianych racji. Jest tak dlatego, iż żółty kapelusz
kryje w sobie niebezpieczeństwo przejaskrawienia zalet, co
może doprowadzić do nierealnych wizji lub marzeń,
trudnych do spełnienia. Myśliciel unika tego poprzez Rys. 7 Charakterystyka zielonego kapelusza
precyzyjne określanie prawdopodobieństwa danych
• Rola wysiłku
zdarzeń i w miarę możliwości logiczne uzasadnianie
dlaczego „to ma się udać”. Jeżeli tego nie zrobi, nie będzieŚwiadome nastawienie na myślenie nabiera szczególnego
różnicy pomiędzy optymistycznymi poglądami znaczenia przy zielonym kapeluszu. Oznacza ono bowiem,
i pozytywnymi emocjami czerwonego kapelusza. w tym przypadku, świadome nastawienie się na tak dziś
…Wybierając metodę produkcji najbardziej przyjazną pożądaną kreatywność. Pomimo tego nie można żądać,
środowisku, odniesiemy najwięcej korzyści. Wielu klientów aby każdy wymyślił coś nowego.
coraz częściej zwraca uwagę na to, czy produkcja tego, co …To na pewno skuteczna metoda na problemy
kupują, nie wywołała negatywnych skutków dla otoczenia. z zanieczyszczoną wodą. Spróbujmy jednak założyć
Stosując ekologiczne metody, możemy podnieść cenę zielone kapelusze i zastanowić się nad innym
i jednocześnie będziemy postrzegani jako firma, która pełni rozwiązaniem. Może ta sprawdzona metoda nie jest wcale
misję społeczną. najlepsza.
• Nowe możliwości Nacisk kładziony jest tu na wysiłek, a nie, bezwarunkowo,
na rezultat. Jest to specyfika zielonego kapelusza. Wysiłek
Przyjęcie pozytywnej postawy pomaga dostrzec wartości,
można dodatkowo wspomagać sposobami, które
które na pierwszy rzut oka nie były tak wyraźne. Jest to
podsycają kreatywność.
o tyle trudne, że w kulturze zachodniej pokutuje pogląd, że
dla oceny sytuacji wystarczy myślenie krytyczne. • Fabryka nowych pomysłów
…Ta szklanka nie jest w połowie pusta. Jest w połowie Założenie zielonego kapelusza często nie wystarczy, aby
wypełniona czekoladą. pojawiły się nowe pomysły. Kreatywność dla jednego jest
…Skończmy z tą krytyką. Spróbujmy się zastanowić nad czymś naturalnym, dla innych wymaga ćwiczeń. Wynika to
pozytywnym aspektem pomysłu, aby rozdawać próbki z typowego schematu działania mózgu, w którym
lodów tak, by każdy mógł spróbować nowego smaku, może kreatywność nie jest stanem zbyt częstym. Dzięki
technikom wspierającym powstawanie nowych pomysłów
wcale nie jest to takie bez sensu.
można pobudzić kreatywność. Techniki te to:
Przeistoczenie krytykanta w optymistę dokonuje się
poprzez nałożenie żółtego kapelusza, co oznacza • Przemieszczanie
świadomy wybór na chwilę innego podejścia, niż dana • Prowokacja

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

• Myślenie lateralne • Myślowy porządek

• Kontrola krytyki Niebieski kapelusz przekształca bezładną debatę
w zorganizowany proces myślowy. Początek jego działania
Przypuśćmy, że mamy ustalić nowy sposób sprzedaży zup to ustalenie struktury procesu myślenia i sposobu
w proszku. Można posłużyć się metodą prowokacji, która tworzenia obrazu sytuacji, poprzez wszystkie kapelusze.
polega na wybraniu losowego rzeczownika ze słownika. Następnie niebieski kapelusz odpowiada za pilnowanie
Trafił się przykładowo rzeczownik „lampa”. Lampa kojarzy reguł i zażegnanie sporów, co pozwala na sprawne
się ze światłem. Światło i zupa w proszku w rezultacie podążanie ustaloną ścieżką rozważań. W trakcie i na
mogą w rezultacie skojarzenia dać świecące opakowanie. końcu, określa on, w którym punkcie rozważań się
Zwróci ono uwagę konsumenta, który wybiera produkty znajdujemy i co zostało osiągnięte. Wszystko po to, aby,
z półki. przy w miarę niewielkim wysiłku, proces myślenia dawał
Jeżeli pomysły już się pojawią, ważna jest opieka nad nimi. najlepszy możliwy rezultat. Porządkowa rola niebieskiego
Oznacza to, że każdy z nich musi zostać odnotowany kapelusza to także:
i opracowany w ramach pozostałych kapeluszy, tak, aby
• Określenie tematów i problemów poruszanych
nie przepadł w ferworze dyskusji.
w procesie myślenia,
„Nie można nakazać sobie (ani innym) wymyślenie czegoś
• Dyscyplina i żądanie koncentracji na wskazanych
nowego, ale można nakazać sobie (oraz innym)
kwestiach,
poświęcenie czasu na ten cel. Zielony kapelusz zapewnia
ku temu formalne warunki.” • Formułowanie pytań pomocniczych lub
- Edward de Bono naprowadzających,
• Rejestracja myśli i podjętych decyzji,
„Ludzie są zbyt skłonni przyjmować, że kreatywność zależy • Przegląd sytuacji, synteza informacji i konkluzja.
wyłącznie od talentu i osobowości, i skoro oni tego nie
mają, to kreatywność ich nie dotyczy. Dlatego podkreślam Podstawą działania komputera jest program, który poprzez
znaczenie świadomego rozwijania umiejętnościinstrukcje ustala porządek czynności, jakie należy
kreatywnego myślenia…Następnie dodaje, że niektórzy wykonać. Dzięki tak precyzyjnie sformułowanym akcjom
ludzie zawsze będą w tym lepsi. Tak samo jak jedni lepiej jego działanie staje się szybkie i efektywne. Podobnie jest
sobie radzą z grą w tenisa czy jazdą na nartach.” z niebieskim kapeluszem - ma on zaprojektować proces
myślenia tak, aby doprowadził on, bez zbędnej zwłoki, do
- Edward de Bono najlepszego rezultatu. Człowiek staje się przez to pewnego
rodzaju „maszyną myślową”, doskonalszą od komputera.
„Mamy skłonność do szukania tylko tego ostatecznego Emocje pozwalają mu stawić czoło nowym sytuacjom
błyskotliwego rozwiązania. Wszystko inne uchodzi naszej i przystosować myślenie do nowych realiów, czego
uwadze. Tymczasem oprócz tego genialnego rozwiązania, komputery nie potrafią.
może pojawić się wiele wartościowych pomysłów. Mogą to
być nowe kierunki koncepcji, nawet jeśli obecnie nie ma
żadnych konkretnych możliwości udania się w tych Zarządzanie procesem myślenia
kierunkach.”
Nie ma instrukcji uniwersalnej, efektywnej w realizacji
- Edward de Bono każdego procesu myślowego. Dlatego wszelkie wytyczne
co do używania kapeluszy trzeba dostosowywać do
rezultatu, jaki zakładamy osiągnąć. Inaczej będą wyglądały
8. Niebieski kapelusz myślowy rozważania na temat zażegnania kryzysu, a inaczej „burza
Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski mózgu” kreująca nowe pomysły. Dlatego potrzebne jest
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu zachowanie elastyczności w dobieraniu narzędzi, jakimi są
myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem. kapelusze myślowe, czasem wykraczając również poza ich
Dokonuje się tego, między innymi, poprzez wybieranie zasięg.
i ustalanie kolejności użycia poszczególnych kapeluszy …Na początek ustalmy wszystkie czynniki, które należy
myślowych. rozważyć podczas opracowania nowego procesu
dostarczenia usługi.
Odpowiedzialny za rolę „dyrygenta” procesu myślenia jest
zawsze jeden z uczestników zebrania. Pomimo tego
Reguły, E las tyc zne, sugestie, które porządkują i nadają kierunek rozważaniom,
Kierunki, U porządkowane, może przekazać każdy z uczestników.
Konkluzje U s talone
…Przepraszam, ale w tej wypowiedzi są emocje. Proszę
zachować spokój, potrzebna jest teraz obiektywna krytyka
czarnego kapelusza. Wypowiedzi z czerwonym
kapeluszem posłuchamy, kiedy zakończymy analizę wad
tego rozwiązania.
Rys. 8 Charakterystyka niebieskiego kapelusza

„Ramy wyznaczone przez niebieski kapelusz myślowy

mogłyby wyznaczać plan zdarzeń – czyli co ma się po kolei
dziać – co przypominałoby program komputerowy. Częściej

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl
Sześć myślowych kapeluszy Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089

jednak niebieski kapelusz ma do czynienia z myśleniem „Program do prowadzenia negocjacji nie będzie taki sam
odbywający się w formie dyskusji i kontroluje je w sposób
jak program do podejmowania decyzji. Nawet w zakresie
przypominający powożenie przez stangreta, od czasu do podejmowania decyzji program stosowany do podjęcia
czasu napinającego koniom lejce.” jednej decyzji może być inny niż do podjęcia drugiej
decyzji. Osoba korzystając z niebieskiego kapelusza
- Edward de Bono
myślowego dostosowuje program do danej sytuacji, tak
samo jak stolarz planuje, w jaki sposób wykona krzesło lub
„Jednym z głównych zadań niebieskiego kapelusza będzie szafkę.”
zażegnywanie sporów.” - Edward de Bono
- Edward de Bono

90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72 tel./fax: (48 42) 678 78 60, www.questuspoint.pl