POLSKA NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA 2007-2013

wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie

NARODOWA STRATEGIA SPJNOCI

Dokument zaakceptowany decyzj Komisji Europejskiej zatwierdzajc pewne elementy Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego WARSZAWA, maj 2007 r.

Spis treci
Wstp.......................................................................................................................................... 4 1. 2. 3. 4. Diagnoza sytuacji spoeczno-gospodarczej ...................................................................... 5 Analiza SWOT sytuacja na progu realizacji NSRO ...................................................... 8 Kierunki i efekty polityki spjnoci w Polsce w latach 2004-2006 ............................... 13 Ocena ex ante w tym prognoza oddziaywania na rodowisko oraz ocena skutkw makroekonomicznych ..................................................................................................... 16
4.1. Wyniki oceny ex ante ........................................................................................................................ 16 4.2. Wyniki oceny efektu rodowiskowego ............................................................................................. 22 4.3. Ocena oczekiwanych skutkw makroekonomicznych realizacji NSRO ........................................... 25

5.

Strategia rozwoju spoeczno - gospodarczego kraju....................................................... 32

5.1. 5.2. 5.3. 5.4. Wyzwania.......................................................................................................................................... 32 Wizja rozwoju ................................................................................................................................... 37 Podstawowe zasady........................................................................................................................... 38 Cele polityki spjnoci w Polsce wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie............................ 40 5.4.1. Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa ................................................................................................45 5.4.2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej ..........................48 5.4.3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski................................................................54 5.4.4. Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug.................61 5.4.5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej ...........................................................................68 5.4.6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich...........................................................................................................73 5.5. Powizanie realizacji celu strategicznego z celami horyzontalnymi ................................................. 74 5.6. Wskaniki.......................................................................................................................................... 75

6. 7.

Dziaania na rzecz wzmocnienia zdolnoci administracyjnych w ramach NSRO na lata 2007-2013 ................................................................................................................ 79 Koordynacja polityki spjnoci z dziaaniami realizowanymi w ramach Strategii Lizboskiej oraz KPR..................................................................................................... 84
7.1. Kluczowe obszary Strategii Lizboskiej realizowane w Polsce........................................................ 84 7.2. Koordynacja instrumentw realizacji Strategii Lizboskiej.............................................................. 85

8.

Koordynacja dziaa realizowanych w ramach polityki spjnoci z dziaaniami realizowanymi w ramach Wsplnej Polityki Rolnej oraz Wsplnej Polityki Rybackiej ........................................................................................................................ 91 Instrumenty realizacji celw NSRO ............................................................................... 95 System realizacji ........................................................................................................... 104
10.1. System koordynacji ......................................................................................................................... 104 10.1.1. NSRO jako element realizacji polityki rozwoju wspierajcej wzrost gospodarczy i zatrudnienie .....................................................................................................................104 10.1.2. Koordynacja w zakresie NSRO.......................................................................................104 10.1.3. Koordynacja realizacji programw operacyjnych na poziomie regionalnym..................106

9. 10.

10.1.4. Zapewnienie spjnoci pomidzy programami operacyjnymi realizowanymi w ramach NSRO a programami operacyjnymi wspfinansowanymi przez EFRROW, EFR oraz dziaaniami realizowanymi przez EBI i innymi instrumentami finansowymi.................106 10.2. System realizacji dla Celu Konwergencja ................................................................................... 107 10.2.1. Zarzdzanie i kontrola .....................................................................................................107 10.2.2. Komitet Monitorujcy na poziomie PO...........................................................................110 10.2.3. Krajowa Jednostka Oceny ...............................................................................................111 10.2.4. Kontrola...........................................................................................................................111 10.2.5. System informatyczny .....................................................................................................111 10.3. System realizacji dla Celu Europejska Wsppraca Terytorialna ................................................ 112 10.3.1. Koordynacja ....................................................................................................................112 10.3.2. Zarzdzanie i kontrola .....................................................................................................112 10.3.3. Powiadczanie wydatkw poniesionych przez polskich beneficjentw programw wsppracy transgranicznej, transnarodowej i midzyregionalnej ..................................113 10.3.4. System realizacji programw EWT z udziaem Polski zarzdzanych przez instytucje usytuowane poza granicami kraju ...................................................................................114

11.

Ramy finansowe ........................................................................................................... 115

11.1. Podstawowe zasady planowania finansowego ................................................................................ 115 11.2. Szacunkowy plan finansowy ........................................................................................................... 115 11.3. Zasady podziau rodkw pomidzy programy operacyjne ............................................................ 117 11.4. Krajowa rezerwa wykonania ........................................................................................................... 118 11.5. Krajowa rezerwa interwencyjna ...................................................................................................... 118 11.6. Weryfikacja zasady dodatkowoci ex ante...................................................................................... 119 11.7. EFFROW oraz EFR ........................................................................................................................ 119 11.8. Europejski Bank Inwestycyjny........................................................................................................ 119 11.9. Zakadany poziom wydatkw na realizacj zaoe Strategii Lizboskiej w ramach NSRO. ........ 120

Aneksy:................................................................................................................................... 125 Aneks 1. Szczegowa diagnoza spoeczno-gospodarcza kraju............................................. 125 Aneks 2. Konsultacje spoeczne NSRO ................................................................................. 153 Aneks 3. Tabela wydatkw w ramach poszczeglnych kategorii earmarkingu ................... 157 Aneks 4. Inicjatywy Wsplnoty ............................................................................................. 164

Wstp
Polska, wstpujc do Unii Europejskiej (UE) w maju 2004 r., wczya si w realizacj jednej z waniejszych wsplnotowych polityk polityki spjnoci, majcej na celu promowanie harmonijnego rozwoju caego terytorium UE-25 poprzez dziaania prowadzce do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionw, a tym samym do wzmocnienia spjnoci gospodarczej, spoecznej i terytorialnej Wsplnoty. Dziki odpowiedniemu ukierunkowaniu dziaa realizowanych w ramach polityki spjnoci przy wsparciu finansowym funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci, Polska ma szans na odrobienie zalegoci rozwojowych oraz znaczne przyspieszenie procesw zmierzajcych do osignicia konwergencji z innymi regionami i krajami Wsplnoty. Na podstawie wytycznych UE okrelajcych gwne cele polityki spjnoci oraz uwzgldniajc uwarunkowania spoeczno - gospodarcze Polski przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO) wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument okrela kierunki wsparcia ze rodkw finansowych dostpnych z budetu UE w okresie 7 najbliszych lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS) oraz Funduszu Spjnoci. NSRO jest instrumentem odniesienia dla przygotowania programw operacyjnych, uwzgldniajc jednoczenie zapisy Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-20151 (SRK) oraz Krajowego Programu Reform na lata 2005-2008 (KPR)2, odpowiadajcego na wyzwania zawarte w Strategii Lizboskiej. NSRO zostao przygotowane zgodnie z wymogami art. 27 Rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajcego przepisy oglne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoecznego i Funduszu Spjnoci i uchylajcego rozporzdzenie (WE) nr 1260/19993 (dalej: rozporzdzenie Rady nr 1083/2006). Dokument przedstawia analiz sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju i jej regionw, formuuje najwaniejsze wyzwania dla kraju w perspektywie kolejnych lat oraz okrela cele zmierzajce do osignicia spjnoci spoeczno-gospodarczej i terytorialnej z krajami i regionami Wsplnoty, prezentuje alokacj rodkw finansowych na poszczeglne programy oraz ramy systemu realizacji. Dodatkowo przedstawiono opis programw operacyjnych, realizujcych zakadane w NSRO cele.

Strategia Rozwoju Kraju, przyjta przez Rad Ministrw w dniu 27 czerwca 2006 r., jest podstawowym dokumentem okrelajcym cele polityki rozwoju w Polsce w latach 2007-2015. Krajowy Program Reform, przyjty przez Rad Ministrw w dniu 28 grudnia 2005 r., wyznacza krtkookresowe cele i rodki realizacji polityki wzrostu i zatrudnienia, sformuowane w ramach odnowionej Strategii Lizboskiej. 3 Dz. U. UE L 210 z dnia 31 lipca 2006 r.
2

1.

Diagnoza sytuacji spoeczno-gospodarczej

Polska jako kraj objty Celem Konwergencja polityki spjnoci UE charakteryzuje si: - niszym od 75% redniego poziomu UE-25 produktem krajowym brutto (PKB) na mieszkaca mierzonym wedug siy nabywczej walut4 we wszystkich wojewdztwach (Nomenklatura Jednostek Terytorialnych dla Celw Statystycznych, tj. NUTS II5), przy czym 5 spord 16 wojewdztw (na obszarach wschodnich tj. lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie oraz warmisko-mazurskie) to najbiedniejsze regiony caej UE 25 (cechuje je najniszy poziom PKB na mieszkaca w caej UE-25)6, - trwaym, ustabilizowanym na relatywnie wysokim, w porwnaniu z przecitnym w Mapa 1. PKB na mieszkaca w 2003 r. w PPS w stosunku do redniej UE-25 UE, tempem wzrostu gospodarczego (w 2006 r. wynioso ono 5,8%, wobec 2,9% w UE-25), bardzo nisk inflacj (w 2006 r. rednio 1,3%, wobec 2,2% w UE-251.), przy jednoczesnym deficycie sektora finansw publicznych, przekraczajcym kryterium konwergencji Traktatu z Maastricht, - toczcymi si procesami konwergencji, zachodzcymi jednak ostatnio, w tempie wolniejszym ni w innych krajach czonkowskich UE (w latach 1997-2005 nastpio zmniejszenie dystansu rozwojowego Polski w stosunku do krajw 73,7 47,1 55,0 UE-25 zaledwie o 6 pkt. proc. Mierzonego 35,1 47,0 PKB UE25 =100 PKB w PPS), podczas gdy przykadowo 33,0 35,0 Estonii o 22 pkt., Litwy i otwy o 15 pkt., a Wgier o 13 pkt.),
rdo: Eurostat

w skali UE rednim wewntrznym zrnicowaniem przestrzennym mierzonym na poziomie poszczeglnych wojewdztw (poziom NUTS II). Zrnicowanie w zakresie poziomu PKB na mieszkaca pomidzy najbiedniejszym a najzamoniejszym wojewdztwem wynioso w roku 2004 jak 1 do 2,2, negatywnie ocenian administracj publiczn, cechujc si sab sprawnoci instytucjonaln wynikajc z przestarzaych struktur organizacyjnych i systemw zarzdzania, nieugruntowan kultur wsppracy i nie w peni wdroonymi standardami partnerstwa, dostarczajc usugi publiczne o relatywnie niskiej jakoci oraz w duym stopniu podatn na zagroenie korupcj,

Sia nabywcza walut/parytet siy nabywczej (PPP) - opiera si na teorii jednej ceny, ktra mwi, e za okrelon liczb jednostek danej waluty mona kupi w kadym kraju w tym samym czasie dokadnie tyle samo dbr. Parytet siy nabywczej pozwala na dokonywania porwna midzynarodowych PKB i polega na dokonaniu przeliczenia kursu waluty wedug siy nabywczej. 5 Nomenklatura Jednostek Terytorialnych dla Celw Statystycznych (NUTS/NTS) The Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) jednolity schemat podziau terytorialnego krajw Unii Europejskiej. W Polsce zastosowana rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celw Statystycznych (NTS) (Dz. U. Nr 58, poz. 685 z pn. zm.) NTS/NUTS jest piciostopniow klasyfikacj hierarchiczn, w ktrej wyrnia si trzy poziomy regionalne (NUTS I - III) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS IV - V), ze wzgldw praktycznych nomenklatura NUTS oparta jest przede wszystkim na istniejcych w kraju podziaach administracyjnych. 6 W 2004 r. przecitny poziom PKB na mieszkaca Polski wynosi 48,7% redniego poziomu UE-25, natomiast po uwzgldnieniu Bugarii i Rumunii 50,7%. Jednoczenie, w wyniku rozszerzenia UE o te kraje, wikszo ich regionw jest biedniejsza od regionw Polski Wschodniej.

wysokim odsetkiem ludzi modych w strukturze demograficznej (w kocu 2005 r. osoby w wieku poniej 35 lat stanowiy 52 % ludnoci), pomimo stopniowego wzrostu liczby nowych miejsc pracy i zatrudnienia oraz systematycznego spadku bezrobocia, nadal najnisz wrd wszystkich pastw UE stop zatrudnienia i jednoczenie najwysz w UE stop bezrobocia. W 2005 r. stopa zatrudnienia w Polsce wynosia 52,8%, podczas gdy rednia dla krajw UE 25 ksztatowaa si na poziomie 63,8%, natomiast stopa bezrobocia7 wynosia w Polsce 17,7%, podczas gdy rednio w krajach UE-25 - 8,8%. W 2006 r. odnotowano spadek stopy bezrobocia - w Polsce do 14%, a w UE-25 do 7,9%, mimo korzystnych zmian zwizanych z zachodzcymi procesami restrukturyzacyjnymi (likwidacja znacznej liczby miejsc pracy w sektorach tradycyjnych) i przesunicia zasobw pracy do bardziej efektywnych dziaw gospodarki, nadal przestarza i nieefektywn sektorow struktur zatrudnienia, z wyranie nadmiernym (najwyszym w Europie) zatrudnieniem w rolnictwie oraz zbyt maym w relatywnie sabo rozwinitym sektorze usug, wzrostem dochodw i wydatkw ludnoci, ktremu towarzyszy wzrost zrnicowania jej sytuacji dochodowej oraz wzrost zagroenia ubstwem i wykluczeniem spoecznym, stale rosncym poziomem wyksztacenia mieszkacw, zwizanym przede wszystkim ze zwikszajcymi si aspiracjami edukacyjnymi (prawie 4-krotny wzrost, w porwnaniu z pocztkiem lat 90., wspczynnika skolaryzacji w zakresie szkolnictwa wyszego). Jako kapitau ludzkiego w Polsce jest jednak, w porwnaniu z innymi krajami czonkowskimi UE-15, stosunkowo niska - Polsk cechuje zarwno znaczny odsetek osb o najniszym poziomie wyksztacenia, jak i relatywnie may odsetek osb o najwyszych kwalifikacjach, zym stanem infrastruktury technicznej, zwaszcza transportowej oraz infrastruktury spoecznej, co skutkuje opnieniami w stosunku do innych krajw UE i stanowi istotn barier dla rozwoju wpywajc take negatywnie na wielko wymiany zagranicznej oraz ograniczajc mobilno mieszkacw, ze wzgldu na brak odpowiedniej jakoci pocze transportowych w relacjach midzynarodowych i wewntrznych (w szczeglnoci pomidzy najwaniejszymi orodkami gospodarczymi) niewykorzystywaniem w peni moliwoci rozwojowych kraju, nisk produktywnoci oraz duym dystansem technologicznym i organizacyjnym przedsibiorstw w stosunku do przedsibiorstw UE (pomimo wzgldnie wysokiej dynamiki wydajnoci pracy), gwnie z powodu relatywnie niskiej stopy inwestycji, niedostatecznego nasycenia nowoczesnymi technologiami, w tym technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, sabej wsppracy B+R z gospodark, a take niedopasowania struktury kwalifikacji oraz wysokiego udziau wacicielskiego pastwa (szczeglnie w duych przedsibiorstwach), a w konsekwencji niskim udziaem wyrobw wysoko przetworzonych w rosncym eksporcie, niskim poziomem wydatkw na sfer B+R, ktry w roku 2005 wynis w Polsce zaledwie 0,57% PKB podczas gdy rednia dla krajw UE ksztatowaa si wwczas na poziomie 1,85 % PKB, znaczcym postpem w zakresie ochrony rodowiska przyrodniczego: w wyniku restrukturyzacji i unowoczenienia gospodarki (co ogranicza energo- i materiaochonno produkcji) oraz konsekwentnie realizowanych postanowie polityki

Zharmonizowana.

ekologicznej, w tym zmian w systemie finansowania dziaalnoci proekologicznej i dostosowywania norm ochronnych do standardw UE. Mimo tych pozytywnych trendw, w dalszym cigu parametry stanu rodowiska odbiegaj od rednich wartoci w krajach UE, - najbardziej w UE rozproszon wiejsk sieci osadnicz (bardzo dua liczba wsi i osiedli) przy jednoczesnym policentrycznym ukadzie miejskiej sieci osadniczej, - brakiem przepyww terytorialnych na krajowym rynku pracy (skala migracji pomidzy wojewdztwami jest minimalna i waha si w granicach 10-11),), a jednoczenie stale rosncymi (szczeglnie od czasu wstpienia Polski do UE) migracjami zagranicznymi. Otwarcie rynkw pracy niektrych krajw UE, wysoka rnica zarobkw midzy Polsk a UE-15, spowodoway wzrost liczby Polakw wyjedajcych za granic, - oraz zrnicowaniem poziomu i jakoci ycia pomidzy miastem a wsi (na niekorzy tej ostatniej). Wikszo obszarw wiejskich cechuje niewielka liczba oraz saba organizacja usug rynkowych, finansowych i produkcyjnych, utrudniony dostp do podstawowych usug spoecznych (edukacja, kultura, zdrowie), brak pozarolniczych miejsc zatrudnienia, a sabo rozwinita infrastruktura techniczna stanowi jedn z barier rozwoju tych obszarw. Powysza charakterystyka prezentuje jedynie te najwaniejsze zjawiska i trendy zachodzce w Polsce, ktre stanowi punkt odniesienia dla okrelenia strategii rozwojowej. Szczegowa diagnoza sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, zilustrowana wykresami znajduje si w Aneksie 1.

2.

Analiza SWOT sytuacja na progu realizacji NSRO

Mocne strony Sabe strony
Niski poziom wskanika PKB na mieszkaca oraz wartoci dodanej na pracujcego Nieefektywna struktura sektorowa gospodarki mimo zmian zbyt wysoki udzia zatrudnienia w niskoefektywnym rolnictwie i sektorach tradycyjnych Niski poziom inwestycji Niski poziom innowacyjnoci gospodarki Wysoki deficyt budetu pastwa oraz poziom dugu publicznego (z jednoznaczn tendencj do ograniczania poziomu tych wskanikw) Niekorzystna i mao efektywna struktura wydatkw publicznych Wysoka na tle krajw UE energochonno gospodarki Utrzymywanie wysokiego poziomu deficytu budetowego

Szanse
Postpy w otwieraniu i liberalizacji rynkw UE Zmiana struktury wydatkw publicznych na rzecz przedsiwzi rozwojowych Zwikszenie napywu inwestycji zagranicznych i zwizanego z tym transferu nowoczesnych technologii i know-how oraz jego wykorzystanie na rzecz modernizacji gospodarki Przysze czonkostwo w Unii Gospodarczo-Walutowej (przyjcie wsplnej waluty euro) Tworzenie atrakcyjnych warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej Wykorzystanie mechanizmw budetu zadaniowego

Zagroenia
Brak postpw w dalszym reformowaniu finansw publicznych Narastanie dugu publicznego Utrzymywanie si niskiego poziomu inwestycji Szybszy rozwj nowych pastw UE oraz korzystniejsze ni w Polsce warunki inwestowania w tych krajach Niedostateczna dywersyfikacja rde zaopatrzenia w energi elektryczn i gaz Osabienie koniunktury wiatowej i europejskiej Pogorszenie klimatu dla wymiany gospodarczej z zagranic, w tym z ssiadami wschodnimi

Sytuacja makroekonomiczna

Funkcjonowanie instytucji publicznych

Stabilno gospodarki w sferze realnej i monetarnej Trway wzrost gospodarczy na rednim poziomie umoliwiajcy stopniow konwergencj z krajami UE-15 Ustabilizowana na niskim poziomie inflacja Relatywnie due rezerwy walutowe Rosnca otwarto gospodarki, mierzona poziomem wymiany handlowej z zagranic Wysoka dynamika eksportu Zmiana struktury eksportu w kierunku przemysowych produktw przetworzonych Dua skala napywu inwestycji zagranicznych i zwizanego z tym transferu nowoczesnych technologii i know-how Relatywnie wysoki poziom wyksztacenia kadr administracji publicznej Rosnca rola samorzdw terytorialnych w kreowaniu rozwoju

Niska wydolno sub publicznych w tworzeniu i egzekucji prawa oraz dostarczaniu usug publicznych Niska efektywno sdownictwa Niska jako funkcjonowania instytucji publicznych i ich niski status spoeczny Niedostateczne wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych w administracji publicznej Niska aktywno spoeczna i zaangaowanie obywatelskie Niski status spoeczny administracji publicznej Postrzeganie zjawiska korupcji w wielu obszarach administracji publicznej

Radykalna poprawa informatyzacji kraju i interaktywnoci usug publicznych Usprawnienie procedur administracyjnych prowadzce do jakociowych zmian w relacji obywatele administracja publiczna Reforma administracji publicznej w kierunku usprawnienia realizacji zada (tzw. good governance)

Niewystarczajce wykorzystanie potencjau korpusu suby cywilnej Upolitycznienie sfery publicznej Niestabilne i nieprzejrzyste prawo Utrzymujce si zagroenie korupcj

Mocne strony Kapita ludzki i zasoby spoeczne

Wzgldnie moda struktura wiekowa ludnoci Wzrost liczebnoci dobrze wyksztaconych modych ludzi, wchodzcych na rynek pracy Rozwj szkolnictwa wyszego i wzrost wskanika skolaryzacji na poziomie akademickim Niewielkie zrnicowania regionalne w zakresie uczestnictwa w ksztaceniu na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym Silna pozycja czci nauk podstawowych (nauki cise), a take osignicia w niektrych dziedzinach nauk stosowanych (np. nauki medyczne, nauki o programowaniu) Relatywnie niskie -obecnie koszty pracy w porwnaniu zUE 15

Sabe strony
Niski poziom aktywnoci zawodowej, mobilnoci zawodowej i przestrzennej Wysoka stopa bezrobocia, szczeglnie wrd modziey i kobiet oraz osb niskowykwalifikowanych Nasilajce si zjawisko dugookresowego bezrobocia Duy zakres zatrudnienia nierejestrowanego (szarej strefy). Niska skuteczno instytucji rynku pracy w ograniczaniu bezrobocia Niedostateczne powizanie systemu edukacji z rynkiem pracy Relatywnie niskie nakady i niedoinwestowanie systemu edukacji, szczeglnie na obszarach wiejskich Niski redni poziom wyksztacenia na obszarach wiejskich Niski wskanik edukacji ustawicznej Nierwny dostp do usug edukacyjnych uwarunkowany statusem materialnym i miejscem zamieszkania Wysoki poziom zrnicowania dochodowego spoeczestwa Marginalizacja i wykluczenie spoeczne niektrych grup ludnoci Niedostateczne powizanie promowania przedsibiorczoci wrd obywateli z systemem edukacji Niski poziom wydatkw na kultur

Szanse
Uelastycznienie rynku pracy Wykorzystanie potencjau modych rocznikw wchodzcych na rynek pracy Wykorzystanie potencjau osb wyksztaconych i powracajcych z pracy za granic Wykorzystanie aspiracji edukacyjnych ludnoci, take osb ju pracujcych Dostosowanie ksztacenia do potrzeb rynku pracy Poprawa dostpu do edukacji, rwnie na obszarach wiejskich Utrzymanie wysokiego poziomu skolaryzacji modziey na poziomie wyszym Rozwj potencjau edukacyjnego w sferach decydujcych o konkurencyjnoci

Zagroenia
Ujemny przyrost naturalny, starzenie si spoeczestwa Utrzymywanie si niskiego poziomu zatrudnienia i wysokiego poziomu bezrobocia Niska mobilno zawodowa Nadmierny odpyw (migracja staa i okresowa) najlepiej wykwalifikowanych kadr, w tym zwaszcza ludzi modych Brak nawyku uczenia si przez cae ycie Pogbianie si rnic w poziomie ycia ludnoci Dziedziczenie ubstwa i wykluczenia spoecznego Pogorszenie si bezpieczestwa zdrowotnego obywateli Dugotrway zanik wizi gospodarczo -spoecznych z pozostajcymi na emigracji wyksztaconymi, przedsibiorczymi przedstawicielami modego pokolenia

Mocne strony Konkurencyjno przedsibiorstw, B+R, spoeczestwo informacyjne i sektor usug

Wysoka dynamika wydajnoci pracy Wysokie zdolnoci przystosowawcze przedsibiorstw (szczeglnie maych i rednich przedsibiorstw (MP)) do sprostania presji konkurencyjnoci na rynkach zewntrznych Wzrastajca liczba doktoratw i liczba zatrudnionych ze stopniem doktora w sektorze B+R Wysoka dynamika wzrostu sektora usug informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) Dynamiczny rozwj rynku kapitaowego i systemu usug finansowych Zmiana struktury eksportu w kierunku produktw przetworzonych Duy i chonny rynek wewntrzny dbr i usug

Sabe strony
Relatywnie wysokie obcienia podatkowe i parapodatkowe przedsibiorstw Duy udzia pozapacowych kosztw pracy Niski poziom produktywnoci Niski poziom i niewaciwa struktura nakadw na B+R Saba wsppraca pomidzy sfer B+R a gospodark Niski poziom wynalazczoci, w tym niski wskanik wynalazkw zgoszonych do ochrony patentowej Niski poziom inwestycji w przedsibiorstwach Niski poziom wykorzystania praw wasnoci intelektualnej w gospodarce Niski udzia produktw wysokiej techniki i produktw wysokoprzetworzonych w eksporcie Wysokie bariery w dostpie do kapitau przeznaczonego na tworzenie i rozwj przedsibiorstw Niewystarczajcy rozwj systemu ubezpiecze gospodarczych Niskie nasycenie gospodarki (w tym przedsibiorstw) nowoczesnymi technologiami i opnienia w tworzeniu spoeczestwa informacyjnego Niedostateczny rozwj sektora usug, w tym szczeglnie o charakterze rynkowym

Szanse
Dalszy wzrost konkurencyjnoci polskich produktw w UE, a take na rynkach globalnych Dostp do finansowania zewntrznego (dwignia finansowa) Utrzymanie dynamiki wzrostu wydajnoci pracy Rozwj bada i midzynarodowej wsppracy naukowo badawczej Przyspieszenie modernizacji gospodarki poprzez usprawnienia i promocj transferu nowoczesnych technik i technologii Rozwj dostpu do sieci teleinformatycznych Wykorzystanie efektw globalizacji do rozwoju rynku usug Wysoka dynamika wzrostu sektora usug w oparciu o technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT)

Zagroenia
Utrzymywanie si sabej dostpnoci firm do zewntrznych rde finansowania Utrzymywanie si niskich nakadw na B+R Koncentracja pomocy publicznej na tradycyjnych sektorach gospodarki Niestabilne i nieprzejrzyste otoczenie prawne Wzrost kosztw pracy prowadzcy do osabienia konkurencyjnoci cenowej polskich produktw

10

Mocne strony Infrastruktura

Rozwinita sie kolejowa z relatywnie rwnomiernym rozmieszczeniem przestrzennym Wzrost stopnia wyposaenia w infrastruktur wodnokanalizacyjn Dobra sie lotnisk regionalnych Istnienie orodkw zapewniajcych wiadczenia w zakresie wysokospecjalistycznych usug medycznych Bogate zasoby dziedzictwa kulturowego

Sabe strony
Przestarzaa i niedostosowana do rosncych potrzeb infrastruktura transportu Niedostateczne poczenia transportowe na gwnych korytarzach transportowych (TEN T) Niedostateczne powizanie najwaniejszych orodkw miejskich w Polsce sieci autostrad i drg szybkiego ruchu Brak zintegrowanych systemw transportu publicznego Niski poziom bezpieczestwa ruchu drogowego Brak zintegrowanych systemw pocze portw morskich z inn infrastruktur transportow Saby dostp do portw od strony morza i ldu Saba dywersyfikacja rde dostaw energii Niski udzia energii odnawialnej w bilansie energetycznym Due zrnicowanie w wyposaeniu w infrastruktur wodno- ciekow Niski stan infrastruktury zwizanej z gospodark odpadami Niezadowalajcy stan infrastruktury przeciwpowodziowej Niska dostpno infrastruktury mieszkaniowej oraz zy stan techniczny istniejcej zabudowy Niezadowalajcy stan infrastruktury ochrony zdrowia Zy stan zabytkw i due zrnicowanie w dostpie do infrastruktury kultury

Szanse
Modernizacja i poprawa jakoci sieci drogowej i kolejowej, zwikszajcej dostpno komunikacyjn regionw kraju sprzyjajca lokalizacji inwestycji sektora przedsibiorstw. Rozwj transportu publicznego (w tym w regionach), Wykorzystanie transportu lotniczego dla zwikszenia konkurencyjnoci gospodarki Dynamiczny rozwj popytu na usugi lotnicze Wzrastajca rola polskich portw morskich w tranzycie adunkw Rozwj innowacyjnoci, w tym prowadzajcej do zmniejszenia materiaochonnoci energochonnoci gospodarki Rozwj przemysw kultury i wzrost roli kultury w tworzeniu PKB oraz miejsc pracy Realizacja dyrektyw w zakresie ochrony rodowiska

Zagroenia
Brak postpu w rozwoju sieci transportowej o funkcjach europejskich i krajowych Dalsze ograniczenie zakresu usug transportu publicznego poza obszarami metropolitalnymi Postpujca dekapitalizacja infrastruktury energetycznej Opnienia w spenieniu wymogw dyrektyw z zakresu ochrony rodowiska Niewystarczajcy postp w sferze wiadomoci ekologicznej spoeczestwa

11

Mocne strony Wymiar przestrzenny, w tym obszary wiejskie

Zrwnowaony policentryczny ukad miejskiej sieci osadniczej o umiarkowanym stopniu koncentracji miasta stoecznego Stosunkowo rwnomierne rozmieszczenie aglomeracji miejskich powyej 500 tys. mieszkacw Stosunkowo mao przeksztacone rodowisko naturalne i wysoki udzia obszarw chronionych w powierzchni kraju Wysokie walory turystyczne i przyrodniczo krajobrazowe, w tym atrakcyjno obszarw dziedzictwa kulturowego

Sabe strony
Dua ilo zdegradowanych spoecznie, gospodarczo i technicznie terenw miejskich, poprzemysowych, a take powojskowych wymagajcych rewitalizacji Niski poziom urbanizacji, szczeglnie we wschodnich regionach Polski Sabo wyksztacone funkcje metropolitalne o znaczeniu europejskim w najwikszych polskich miastach Niedostateczny rozwj funkcji miejskich w orodkach maych i rednich, obsugujcych obszary wiejskie Rozproszona sie osadnicza Brak pocze pomidzy gwnymi miastami Polski Niska dostpno powiza transportowych i funkcjonalnych midzy najwikszymi orodkami miejskimi, a otaczajcymi je maymi i rednimi miastami, jak i obszarami wiejskimi Due zrnicowania w rozwoju infrastruktury technicznej, usugowej i spoecznej pomidzy wikszymi miastami, a niektrymi obszarami wiejskimi Peryferyjno polskich obszarw wschodnich w skali UE

Szanse
Zwikszenie dyfuzji impulsw rozwojowych z najwikszych miast na tereny otaczajce poprzez rozwj powiza Rozwj funkcji metropolitalnych w najwikszych orodkach miejskich, w tym na obszarach Polski Wschodniej Wczenie polskich metropolii w system europejskich korytarzy transportowych Zmniejszenie zrnicowa w zakresie rozwoju spoeczno-gospodarczego pomidzy obszarami miejskimi a obszarami wiejskimi Wykorzystanie zrnicowanych przestrzennie walorw przyrodniczych i kulturowych do rozwoju turystyki i rekreacji Korzystne warunki rozwoju dla rolnictwa ekologicznego Wzrost zainteresowania obszarami wiejskimi, jako miejscem zamieszkania i spdzania wolnego czasu Racjonalne wykorzystanie oraz zachowanie bogatych i rnorodnych zasobw naturalnych

Zagroenia
Niewystarczajce przeksztacenia struktury spoeczno-gospodarczej dla polepszenia konkurencyjnoci regionw, szczeglnie na obszarach najbiedniejszych Nierwnomierny i niezadowalajcy rozwj funkcji metropolitalnych Wzrost ubstwa i wykluczenia spoecznego na obszarach zdegradowanych i obszarach wiejskich Zanieczyszczenie rodowiska przyrodniczego

12

3.

Kierunki i efekty polityki spjnoci w Polsce w latach 2004-2006

W latach 2004-2006 na realizacj europejskiej polityki spjnoci w Polsce przeznaczono (w cenach biecych): 8,3 mld euro na realizacj programw8 wspfinansowanych przez fundusze strukturalne, 0,35 mld euro w ramach dwch programw Inicjatyw Wsplnotowych INTERREG i EQUAL9, 4,2 mld euro ze rodkw Funduszu Spjnoci10, 4 mld euro publicznych rodkw krajowych.

Fundusze europejskie wpyny pozytywnie na podstawowe kategorie makroekonomiczne, takie jak wzrost gospodarczy, czy zmiany sytuacji na rynku pracy. Zaoony cel generalny w postaci realnej konwergencji polskiej gospodarki do redniego poziomu 42-43% PKB na mieszkaca w UE 15, udao si osign, a nawet przekroczy ju w pierwszym roku objtym realizacj Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 (NPR)11 (44,7%). Dziki wykorzystaniu funduszy w 2004 r. stopa bezrobocia zmniejszya si o 0,01%, a w 2005 r. spada o prawie 0,5% i wyniosa na koniec roku 17,6%. Analizujc wpyw funduszy UE na realizacj zaoonych w Podstawach Wsparcia Wsplnoty (PWW) na lata 2004-200612 celw rozwojowych Polski, stwierdzi trzeba ich pozytywny wpyw zarwno w kategoriach makro, jak i mikroekonomicznych. Pomimo krtkiego jeszcze okresu wydatkowania funduszy UE, pojawiy si pierwsze pozytywne symptomy wiadczce o poprawie sytuacji spoeczno-gospodarczej w Polsce. Bezporednie wsparcie przedsibiorstw, w tym inwestycje w majtek trway w zakresie modernizacji i rozbudowy przedsibiorstw oraz wdraania nowych technologii, przyczynio si do poprawy ich
Programy operacyjne - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw, lata 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjcia Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw, lata 2004-2006 (Dz. U. Nr 166, poz. 1744 z pn. zm.), Sektorowy Program Operacyjny Rozwj Zasobw Ludzkich 20042006 (Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjcia Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwj Zasobw Ludzkich 2004-2006 (Dz. U. Nr 166, poz. 1743 z pn. zm.), Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 wrzenia 2004 r. w sprawie przyjcia Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich 2004-2006 (Dz. U. Nr 197, poz. 2032 z pn. zm.), Sektorowy Program Operacyjny Rybowstwo i przetwrstwo ryb 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie Sektorowego Programu Operacyjnego Rybowstwo i przetwrstwo ryb 2004-2006 (Dz. U. Nr 197, poz. 2027 z pn. zm.), Sektorowy Program Operacyjny Transport na lata 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 lipca 2004 r. w sprawie przyjcia Sektorowego Programu Operacyjnego Transport na lata 2004-2006 (Dz. U. Nr 177, poz. 1828 z pn. zm.), Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Dz. U. Nr 166, poz. 1745 z pn. zm.), Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2004-2006 (Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjcia Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2004-2006 (Dz. U. Nr 166, poz. 1742 z pn. zm.) finansowane ze rodkw czterech funduszy strukturalnych: EFRR, EFS, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie oraz Instrumentu Finansowego Wspierania Rybowstwa. 9 INTERREG - Inicjatywa UE, wspierajca wspprac transgraniczn, transnarodow i midzyregionaln, EQUAL Inicjatywa UE, wspierajca projekty majce na celu wspprac transnarodow suc promowaniu nowych sposobw zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierwnoci na rynku pracy 10 Fundusz Spjnoci instrument ekonomiczno-polityczny Komisji Europejskiej, nie nalecy do funduszy strukturalnych i wdraany na poziomie wybranych pastw, a nie regionw. Jego celem jest uatwienie integracji sabiej rozwinitych krajw poprzez budow wielkich sieci transportowych oraz obiektw infrastruktury rodowiska o duym obszarze oddziaywania 11 NPR dokument programowy stanowicy w poprzednich okresach programowania podstaw planowania poszczeglnych dziedzin interwencji strukturalnych, jak i zintegrowanych wieloletnich programw operacyjnych o charakterze horyzontalnym i regionalnym. NPR zawiera wskazanie celw, dziaa oraz wielkoci interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci, ukierunkowanych na zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju spoeczno-gospodarczego pomidzy krajem czonkowskim, a Uni Europejsk. Na podstawie tego dokumentu kraj czonkowski prowadzi uzgodnienia z Komisj Europejsk w zakresie Podstaw Wsparcia Wsplnoty (Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 22 czerwca 2004 r. w sprawie przyjcia Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 (Dz. U. Nr 149, poz. 1567 z pn. zm.) 12 Podstawy Wsparcia Wsplnoty (PWW) w poprzednich okresach programowania budetowego UE dokument przyjmowany przez Komisj Europejsk w uzgodnieniu z danym pastwem czonkowskim i po dokonaniu oceny przedoonego przez pastwo czonkowskie planu rozwoju. W PWW okrelano strategi i priorytety dziaa funduszy strukturalnych oraz pastwa czonkowskiego, ich cele szczegowe, wielko wkadu funduszy i innych rodkw finansowych.
8

wynikw finansowych, a przez to wzrostu konkurencyjnoci na wsplnym rynku UE. Realizacja projektw sucych rozwojowi zasobw ludzkich i podniesieniu kwalifikacji pracownikw przeoya si na wzrost ich wartoci i szans na krajowym i midzynarodowym rynku pracy. Dopyw wysoko wykwalifikowanych kadr do gospodarki skutkowa take wzrostem poziomu konkurencyjnoci i zmian jej struktury. Integracja zawodowa i spoeczna osb niepenosprawnych oraz innych rodowisk wykluczonych w znacznym stopniu osabia presj na ponoszenie przez pastwo nieefektywnych wydatkw socjalnych, obciajcych corocznie budet krajowy. Dziki realizowanym inwestycjom infrastrukturalnym istotnie poprawiy si warunki ycia oraz dziaalnoci (atrakcyjnoci) podmiotw gospodarczych w Polsce. Stale podnosi si atrakcyjno inwestycyjna Polski, o czym wiadczy wysoki poziom inwestycji zagranicznych, lokowanych na obszarach odpowiednio wyposaonych w infrastruktur techniczn. Poprawia si dostpno komunikacyjna zarwno duych metropolii, bdcych biegunami wzrostu gospodarczego w Polsce, jak i obszarw dotychczas sabo dostpnych komunikacyjnie. Rozwj i poprawa jakoci pocze komunikacyjnych decyduje o sprawnym przepywie towarw i osb oraz wpywa pozytywnie na wewntrzn spjno gospodarcz, spoeczn i terytorialn kraju. Projekty suce modernizacji i rozbudowie infrastruktury ochrony rodowiska wpyny nie tylko na realizacj przez Polsk zobowiza midzynarodowych, ale take na popraw stanu przyrody podnoszc poziom i komfort ycia mieszkacw oraz eliminujc wysokie koszty spoeczne i rodowiskowe katastrof naturalnych. rodki przeznaczone na przeksztacenia strukturalne w rolnictwie i rybowstwie oraz na rozwj obszarw wiejskich przyczyniy si do poprawy konkurencyjnoci tych sektorw i zrwnowaonego rozwoju obszarw w oparciu o inne, poza sektorowe czynniki wzrostu. Rozwj przedsibiorczoci i innej dziaalnoci pozarolniczej na terenach wiejskich umoliwi ich mieszkacom podjcie pracy poza rolnictwem, a przez to wpyn na redukcj ukrytego bezrobocia na wsi. W przewaajcej czci rodki pochodzce z UE zostay przeznaczone na projekty infrastrukturalne w obszarze transportu i ochrony rodowiska, co wynika z ogromnych potrzeb inwestycyjnych w tej dziedzinie. W wyniku realizacji programw wspfinansowanych z funduszy strukturalnych zbudowano, bd zmodernizowano 1 631 km drg wojewdzkich, powiatowych i gminnych, 1 286 km wodocigw i 1 240 km sieci kanalizacyjnej13. Natomiast w przypadku drg krajowych zmodernizowano jedynie 12,8 km14, w stosunku do zaplanowanych 350 km. Ponadto w 2005 r. Komisja Europejska wydaa decyzje dla trzech tzw. duych projektw, zwizanych z budow Trasy Kwiatkowskiego w Gdyni, budow obwodnicy Puaw z nowym mostem na Wile oraz z modernizacj fragmentu linii kolejowej Warszawa-d. Gwnym powodem niskiego stanu wykorzystania rodkw UE jest specyfika projektw realizowanych w ramach programu, charakteryzujcych si dugim cyklem inwestycyjnym, a take skomplikowany system prawny oraz bariery instytucjonalne. W nieco mniejszym stopniu rodki strukturalne wspieraj dziaania z zakresu zasobw ludzkich (w ramach poszczeglnych dziaa EFS wsparciem zostao objtych ponad 1 144 tys. osb15), spoeczestwa informacyjnego (w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwj Zasobw Ludzkich 2004-2006 zakupiono blisko 122 tys. stanowisk komputerowych16) oraz sektora bada i rozwoju, co wydaje si by naturaln konsekwencj znacznego niedoinwestowania najbardziej podstawowych sfer ycia spoecznogospodarczego w Polsce. Najwiksz i najbardziej efektywn grup beneficjentw ubiegajcych si o dofinansowanie
13 14 15

Wedug stanu na koniec grudnia 2006 r. rdo: Instytucja Zarzdzajca PWW Wedug stanu na koniec czerwca 2006 r. rdo: j.w. Wedug stanu na koniec grudnia 2006 r. rdo: j.w. 16 Wedug stanu na koniec grudnia 2006 r. rdo: j.w.

14

realizacji projektw ze rodkw funduszy strukturalnych stanowi jednostki samorzdu terytorialnego, co potwierdza suszno przyjtej na nowy okres programowania 2007-2013 koncepcji decentralizacji polityki regionalnej. Zdecydowan wikszo wydatkw w ramach projektw realizowanych przez jednostki samorzdu terytorialnego stanowi inwestycje w infrastruktur podstawow, ktre wynosz okoo 92% cakowitej wartoci projektw. Ponad 60% wartoci projektw tej kategorii stanowi inwestycje rodowiskowe, wspfinansowane z Funduszu Spjnoci realizowane przez gminy. Drug, co do wielkoci kategori inwestycji s projekty z zakresu rozwoju zasobw ludzkich, ktre stanowi 6% inwestycji powiatw i gmin. Jedynie okoo 2% ogu inwestycji to inwestycje wspierajce sektor produkcyjny. Drug w kolejnoci grup beneficjentw stanowi administracja rzdowa oraz jednostki wykonujce zlecone zadania administracji rzdowej, jak i pastwowe jednostki budetowe. Na trzecim miejscu pod wzgldem udziau w ogle rodkw objtych umowami plasuj si przedsibiorcy, ktrzy uzyskane rodki przeznaczaj na realizacj przedsiwzi inwestycyjnych i modernizacyjnych, przy czym najwiksze wsparcie otrzymuj przedsibiorcy z regionw o najwikszej liczbie zarejestrowanych podmiotw gospodarczych. W przedsibiorstwach mona oczekiwa, e w miar zaspokajania potrzeb zwizanych z infrastruktur materialn, wzronie ch budowania przewagi konkurencyjnej i zapotrzebowanie na projekty z zakresu szeroko pojtego doradztwa, rozwoju sektora usug, zakupu nowych technologii, czy te dziaalnoci badawczo-rozwojowej. Pocztkowy okres wdraania funduszy unijnych charakteryzuje si niskim poziomem wydatkowania funduszy unijnych przyznanych Polsce na lata 2004-2006. Wynika to przede wszystkim z faktu, i przygotowany system wdraania w niedostatecznym stopniu rozpozna potrzeby procesw zwizanych z realizacj projektw, co w konsekwencji spowodowao ich dugotrwao i kosztowno. Podstawowe bdy dotyczyy m.in. zbytniej centralizacji systemu, jego przesadnej asekuracyjnoci i sformalizowania, zbyt rygorystycznych procedur nierzadko nakadajcych wymogi bardziej restrykcyjne ni wymagane w prawie unijnym oraz niedoszacowanie potrzeb kadrowych w instytucjach. Pierwsze miesice ujawniy take braki dowiadczenia i wiedzy beneficjentw w zakresie realizowania i rozliczania ich projektw, co wymagao dodatkowej mobilizacji instytucji dla przeprowadzania dziaa szkoleniowych oraz korygowania bdw popenionych przez projektodawcw. Weryfikowane w praktyce rozwizania proceduralne i systemowe podlegay sukcesywnie korektom, ktrych celem byo eliminowanie obcie i barier utrudniajcych wykorzystanie funduszy UE przez Polsk. W wikszoci przypadkw wprowadzone zmiany polegay na ucileniu przepisw czy kryteriw korzystania z pomocy, uproszczeniu dokumentw, w oparciu o ktre nastpowao przyznawanie i rozliczanie pomocy, skorygowaniu bdw i niespjnoci w dokumentach, realokowaniu rodkw w celu lepszego dostosowania do poday projektw oraz dostosowaniu struktury instytucjonalnej w kierunku decentralizacji funkcji i wyeliminowania przypadkw nakadania si funkcji. Pierwsze analizy i kierunkowe decyzje wskazujce na potrzeb zmian gwnych aktw prawnych regulujcych m.in. system finansowania, kontroli, zamwie publicznych, ramy formalno-prawne wdraania funduszy UE zostay podjte w drugim kwartale 2005 r., faktycznie jednak kompleksowe podejcie zostao wypracowane w postaci planu naprawczego17, bdcego podstaw dalszych dziaa, w tym nowelizacji Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206 z pn. zm.) oraz Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 164, poz. 1163 z pz. zm.).

17

Dokument przyjty przez Rad Ministrw w dniu 6 grudnia 2005 r.

15

4.

Ocena ex ante w tym prognoza oddziaywania na rodowisko oraz ocena skutkw makroekonomicznych
4.1. Wyniki oceny ex ante

Uzasadnienie i sposb realizacji oceny ex ante Wymg przygotowania oceny ex ante dla kadego programu operacyjnego w ramach Celu Konwergencja nakada na Polsk art. 48 ust. 2 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Przygotowanie oceny szacunkowej NSRO zostao powierzone niezalenemu wykonawcy (Instytutowi Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego w Warszawie), wybranemu w trybie przetargu nieograniczonego. W proces ewaluacji wczono grono niezalenych ekspertw, ktrzy sprawowali nadzr merytoryczny nad caym przedsiwziciem. Na kadym etapie realizacji procesu ewaluacji czynny udzia w pracach brali przedstawiciele administracji rzdowej i samorzdowej. W ewaluacji ex ante wykorzystano szeroki wachlarz metod badawczych, ktrymi posuguj si nauki spoeczne, w tym analiz treci dokumentw, narzdzia i techniki ekonometryczne, metod matrycy logicznej oraz wywiadu indywidualnego z kwestionariuszem, prowadzonego wrd uczestnikw opracowania NSRO oraz osb zaangaowanych w tworzenie regionalnych programw operacyjnych. Rozdzia przedstawia rekomendacje z przeprowadzonej ewaluacji ex ante NSRO i sposb ich uwzgldnienia w obecnej wersji dokumentu, natomiast szczegowa Ocena szacunkowa NSRO 2007-2013 zostaa zamieszczona na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.18 Sposb uwzgldnienia wynikw oceny szacunkowej NSRO Badanie ewaluacyjne wykazao, e przedoone do ewaluacji ex ante NSRO 2007 2013 spenia wikszo wymaga formalnych oraz merytorycznych. Niemniej jednak ewaluatorzy zwrcili uwag na pewne braki w dokumencie. Uzasadnienie i spjno wewntrzna Z punktu widzenia uzasadnienia ekonomicznego, wyniki badania ewaluacyjnego przeprowadzone na podstawie analizy strategii rozwoju spoeczno-gospodarczego, przyjtej w NSRO potwierdziy zasadno interwencji publicznej NSRO. Badanie spjnoci wewntrznej wykazao, e struktura NSRO jest logiczna. Okrelone w NSRO wyzwania uznano za suszne. Pozytywnie zaopiniowano dokonany wybr celw horyzontalnych, wynikajcy w znacznym stopniu z diagnozy i analizy SWOT. Zbir zastosowanych w NSRO wskanikw oceniono jako uporzdkowany i spjny ze strategicznymi dokumentami krajowymi oraz w stosownych zakresach z programami operacyjnymi, a take ze rdami zagranicznymi. Zastrzeenia sformuowano pod adresem przeniesienia szczegowej diagnozy do zacznika i pozostawienia w rozdziale 1 krtkich, bardzo oglnych wnioskw. Wskazano na zbyt zrnicowane proporcje poszczeglnych rozdziaw NSRO i zbyt due rozbudowanie czci dotyczcej systemu realizacji.
18 Pena wersja dokumentu: Ocena szacunkowa Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013. Raport kocowy., Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesie 2006, znajduje si na stronach: http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/ewaluacja/

16

Obecny ksztat NSRO uwzgldnia zgoszone rekomendacje. Dooono wszelkich stara, aby poszczeglne rozdziay zachoway rwnowag zakresu prezentowanych treci. Dlatego te w rozdziale 1 zachowano tylko skrt diagnozy. Wskazano na powielanie si informacji z czci diagnostycznej w prezentacji celw horyzontalnych, kosztem braku sprecyzowania instrumentw programw operacyjnych. Zaproponowano zaprezentowanie w tej czci oglnych informacji nt. programw operacyjnych i wskazanie, w jaki sposb bd one wpywa na realizacj celu gwnego. Pomimo zalece ekspertw informacje wynikajce z czci diagnostycznej w opisie celw nie zostay usunite, gdy stanowi uzasadnienie wyboru celw i tylko w niezbdnym stopniu powtarzaj kwestie z czci diagnostycznej. Dokument uzupeniono o dodatkowy rozdzia 9 Instrumenty realizacji celw NSRO, ktry uzasadnia wybr programw operacyjnych i zawiera schemat przedstawiajcy ich wpyw na realizacj celw horyzontalnych. Spjno zewntrzna Raport z ewaluacji ex ante wykaza kierunkow zbieno celw i priorytetw NSRO oraz metod ich wdraania z rozwizaniami przyjtymi w programach i ustawodawstwie UE. Stwierdzono, e dziaania proponowane w NSRO pokrywaj si z wytycznymi Wsplnotowymi warunkujcymi realizacj kadego z celw lizboskich. Eksperci zwrcili uwag na du dbao autorw NSRO, aby nie pomin adnego z zalece i kierunkw polityki UE. W celu zachowania penej spjnoci zewntrznej NSRO, eksperci zaproponowali wzmocnienie zagadnie dotyczcych rwnoci szans kobiet i mczyzn na rynku pracy i polityki migracyjnej wyodrbnionymi dziaaniami. Zgodnie z sugesti zespou badawczego w nowej redakcji NSRO uwzgldniono tematyk rwnoci szans kobiet i mczyzn. Rwno szans zaznaczono, jako jedn z gwnych zasad warunkujcych realizacj celu strategicznego. Wikszy nacisk na realizacj tej zasady pooono w opisie Celu 2 Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej. W systemie realizacji NSRO wprowadzono t zasad poprzez zapewnienie rwnoci szans przy wyborze czonkw do komitetw i podkomitetw monitorujcych wdraanie funduszy. Szczegowe rekomendacje zaprezentowane w raporcie zostay przedstawione w odniesieniu do poszczeglnych rozdziaw NSRO: Diagnoza spoeczno-gospodarcza, w tym Analiza SWOT Zwrcono uwag na brak spjnoci diagnozy zawartej w rozdziale 1 z jej rozwiniciem przedstawionym w Aneksie oraz brak informacji w diagnozie dokumentujcych stwierdzenia analizy SWOT. W oparciu o zgoszone zastrzeenie zadbano o spjno treci obydwu czci diagnozy oraz jej powizanie ze SWOT. Skrt diagnozy stanowi syntetyczne odzwierciedlenie sytuacji spoeczno-gospodarczej przedstawionej w Aneksie 1. Zarekomendowano zweryfikowanie czci z wyciganych w diagnozie wnioskw i ujednolicenie wskanikw makroekonomicznych, wykorzystywanych do zdiagnozowania i prognozowania sytuacji spoeczno-gospodarczej Polski, w oparciu o metodologi stosowan przez Komisj Europejsk i Eurostat. Zawarto diagnozy zweryfikowano i uzupeniono o informacje dokumentujce wszystkie stwierdzenia analizy SWOT. Dooono wszelkich stara, aby prezentowane wskaniki

17

makroekonomiczne byy dostosowane do tych samych kategorii ekonomicznych, zarwno w czci diagnostycznej, jak rwnie przy budowie nowego zestawu wskanikw NSRO. Wskazano na konieczno uzupenienia zarwno diagnozy i analizy SWOT, jak te prognozy, o ocen wpywu instrumentu Europejskich Ugrupowa Wsppracy Terytorialnej (EUWT), w tym szacunek ryzyk prawnych, finansowych, gospodarczych, spoecznych i ekologicznych. Diagnoza NSRO zostaa skonstruowana z zaoeniem przedstawienia kompleksowej sytuacji caej Polski, w tym rwnie regionw, ktre bd uzyskiway dodatkowe profity w ramach Celu Europejska Wsppraca Terytorialna. Dlatego te nie uwzgldniono postulowanej rekomendacji dotyczcej wyodrbnienia w diagnozie regionw objtych tym wsparciem. Kierunki i efekty polityki strukturalnej Rekomendacje ekspertw dotyczyy uzupenienia dokumentu o ocen podejmowanych dotychczas dziaa i ich efektywnoci w latach 2004-2006 oraz przyjtej alokacji rodkw unijnych. Na bazie analizy jakociowej wykorzystania funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci przez beneficjentw do dokumentu wprowadzono informacje nt. efektw podejmowanych w latach 2004-2006 dziaa wspieranych rodkami polityki strukturalnej. Strategia rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju 1) Wyzwania oraz wizja rozwoju Wskazano na konieczno uzupenienia rozdziau o uwzgldnienie niekorzystnych zjawisk charakteryzujcych polsk wie. Rozdzia ten zmodyfikowano w ten sposb, aby stanowi podstaw do okrelenia najwaniejszych celw polityki spjnoci w latach 2007-2013, wczajc w to problematyk obszarw wiejskich. Wskazano na konieczno podkrelania w caym dokumencie idei podniesienia jakoci ycia oraz rozwoju infrastruktury spoecznej. Podniesienie jakoci ycia wraz z rozwojem infrastruktury spoecznej zostay wyranie zaznaczone w czci strategicznej NSRO. Zagadnienia zwizane z rozwojem infrastruktury spoecznej znalazy odzwierciedlenie w Celu 3 Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski, skierowanym na dziaania w obszarze ochrony zdrowia, ksztacenia i zachowania dziedzictwa kulturowego. Zasugerowano uwypuklenie wizji rozwoju spoeczestwa informacyjnego, zgodnie z wymogami Strategii Lizboskiej. Rozwj spoeczestwa informacyjnego zosta szczeglnie podkrelony w wizji jako jeden z podstawowych elementw ksztatowania spoeczestwa opartego na wiedzy. Wskutek silnie akcentowanej przez ewaluatorw tematyki spoeczestwa informacyjnego podjto decyzj o znaczcym zwikszeniu alokacji rodkw na dziaania suce budowie infrastruktury dostpu do Internetu i wsparcia dla przedsibiorcw w zakresie wykorzystania ICT. W rekomendacjach podkrelono brak oceny dylematw rozwojowych, cho znalazy si one w SRK. NSRO peni funkcj strategicznych ram polityki spjnoci realizowanej w Polsce, a jego ksztat jest cile podporzdkowany wymogom Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Z tego

18

wzgldu NSRO przedstawia obraz wszy od SRK, cho opiera si na wnioskach SRK jako podstawowego dokumentu planistycznego. 2) Cel strategiczny i cele horyzontalne Oceniajcy NSRO wskazali na konieczno uzasadnienia celu strategicznego i jego przeoenia na cele horyzontalne poprzez wskazanie ich wzajemnych powiza. Rekomendacj uwzgldniono przez wzbogacenie czci strategicznej NSRO o podrozdzia 5.5 Powizanie realizacji celu strategicznego z celami horyzontalnymi i wykres przedstawiajcy te zalenoci w systemie realizacji. Zesp ekspertw zaproponowa przeformuowanie celu strategicznego w kierunku zastpienia pojcia wzrostu konkurencyjnoci na wzrost potencjau gospodarczego, co bardziej odpowiada sytuacji Polski, ktra wymaga w pierwszej kolejnoci likwidacji zapnie rozwojowych. Ze wzgldu na ogln akceptacj zapisw strategii, wyraan w trakcie konsultacji spoecznych, zapisy dotyczce celw NSRO nie zmieniy si znaczco. Wzrost konkurencyjnoci, artykuowany w NSRO, rozumiany jest szeroko jako oddziaywanie na zmiany struktury gospodarczej i popraw sytuacji spoeczno-gospodarczej, w tym likwidacj zapnie rozwojowych i wzrost potencjau gospodarczego. Jest on jednoczenie kontynuacj celu NPR, ktrego formua jest obecnie postrzegana pozytywnie. Eksperci zaproponowali rezygnacj z Celu 6 Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich jako dziaa zlokalizowanych poza interwencj NSRO. Dziaania dofinansowane ze rodkw polityki spjnoci na obszarach wiejskich bd komplementarne w stosunku do dziaa realizowanych w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Zachowanie Celu 6 jako celu horyzontalnego NSRO wskazuje na kierunki interwencji polityki spjnoci w tym zakresie. Wydzielenie tej tematyki w ramach celu horyzontalnego zostao wyranie poparte podczas konsultacji NSRO. Zgodnie z rekomendacjami ekspertw powinny by uwypuklone aspekty rodowiskowe w opisie celw horyzontalnych. W opisie celu strategicznego wprowadzono zapisy dotyczce realizacji przez wszystkie cele NSRO zasady zrwnowaonego rozwoju. Monitorowanie stosowania tej zasady wprowadzono jako jedno z zada Komitetu Koordynujcego NSRO. Wkad NSRO w realizacj Strategii Lizboskiej oraz KPR W celu zachowania czsto podkrelanej w rekomendacjach ekspertw koniecznoci zachowania spjnoci NSRO z dokumentami UE, w rozdziale 6 precyzyjnie przedstawiono zwizek poszczeglnych celw NSRO z celami Strategicznych Wytycznych Wsplnoty (SWW)19, uzupenionych o wytyczne dotyczce wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Rozdzia przeredagowano pod ktem szczegowego okrelenia zada realizowanych w Strategii Lizboskiej oraz ich przeoenia na cele programw operacyjnych. Pokazano procentowy udzia wydatkw lizboskich w ramach programw operacyjnych/regionalnych programw operacyjnych. Dokadnie przedstawiono komplementarno NSRO z jego instrumentami realizacji, a KPR. Jednoczenie zaprezentowano powizania celw Strategii Lizboskiej z celami NSRO w formie schematu.
19 Polityka spjnoci wspierajca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne Wytyczne Wsplnoty, 2007-2013 strategiczny dokument wsplnotowy, przyjty przez Rad UE w dniu 6 padziernika 2006 r., zawierajcy wytyczne dla dziaa na rzecz spjnoci gospodarczej, spoecznej i terytorialnej UE oraz okrelajcy indykatywne ramy interwencji funduszy europejskich z uwzgldnieniem denia do realizacji priorytetw odnowionej Strategii Lizboskiej oraz polityk Wsplnoty. (Dz. U. UE L 291 z dnia 21 padziernika 2006 r.)

19

Finansowanie Wskazano na potrzeb zwikszenia rezerwy wykonania z 3 do 5% caoci alokacji, kosztem rodkw bezporednio rozdzielonych midzy regionalnymi programami operacyjnymi. Zasugerowano przeznaczenie rezerwy na finansowanie projektw o szczeglnym znaczeniu ponadregionalnym, a take dla regionw cechujcych si najwysz efektywnoci w gospodarowaniu przydzielonymi rodkami. Uwaga nie zostaa uwzgldniona. Wysoko rezerwy wykonania jest okrelona w Rozporzdzeniu Rady nr 1083/2006 i nie moe dobrowolnie ksztatowana przez Polsk. Jednak rekomendacja ta zostanie wzita pod uwag w zakresie ustalania kryteriw podziau rezerwy w 2011 r. System realizacji W ocenie ex ante wskazano na przesadne rozbudowanie systemu realizacji NSRO. W oparciu o rekomendacje ekspertw system realizacji poddano rewizji dostosowujc go do wymogw Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. W ocenie szacunkowej systemu wdraania NSRO uznano za niezbdne stworzenie przejrzystych zasad podziau kompetencji pomidzy uczestnikami procesw decyzyjnych i okrelenie zasad wsppracy pomidzy nimi. Zaakcentowano potrzeb wprowadzenia zmian w przepisach prawa, warunkujcych sprawne osiganie celw strategii, a take uruchomienia dyskusji z partnerami spoecznymi na temat budowania profesjonalnych kadr urzdniczych. Przyjty w NSRO system wdraania funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci bdzie oparty na wzmocnieniu istniejcych i tworzeniu nowych struktur dla realizacji programw operacyjnych. W tym celu prowadzono odrbne analizy nad okreleniem podanego stanu zatrudnienia i stopnia przygotowania struktur i pracownikw administracji publicznej do wykonywania przewidzianych zada, zarwno na poziomie centralnym, jak i regionalnym. Ewaluatorzy zasugerowali wprowadzenie do NSRO rozwiza zapewniajcych realn niezaleno instytucji certyfikujcej od pozostaych instytucji systemu wdraania zlokalizowanych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Opis Instytucji Certyfikujcej zawiera w obecnym ksztacie zapisy o jej funkcjonalnej niezalenoci od Instytucji Zarzdzajcych. Oddziaywanie i oczekiwane rezultaty Zwrcono uwag na konieczno zmiany sformuowa w czci opisujcej wizj rozwoju i dookrelenie, e efektem podejmowanych dziaa bdzie osignicie w roku docelowym obecnego poziomu PKB na mieszkaca najbiedniejszych starych krajw czonkowskich UE. Wizja w obecnym ksztacie NSRO uwzgldnia powysze rekomendacje. Zmienione zapisy zakadaj osiganie przez Polski spjnoci gospodarczej z innymi krajami UE. Zasugerowano usunicie z algorytmu podziau rodkw midzy regionalne programy operacyjne kryterium II (dochodowego) i zwikszenie do 90% udziau rodkw alokowanych na podstawie kryterium I (ludnociowego), przy pozostawieniu obecnego kryterium III na proponowanym poziomie (alokacja 10% rodkw midzy powiaty o najwyszej stopie bezrobocia). Propozycja ta wynika z obawy ekspertw o zapewnienie odpowiedniego wkadu krajowego oraz terminowego, efektywnego i penego wykorzystania rodkw przez regiony Polski Wschodniej, wsparte dodatkowo Programem Operacyjnym Rozwj Polski Wschodniej i ma na celu zmniejszenie kumulacji rodkw w tych wojewdztwach.
20

Algorytm podziau rodkw midzy 16 regionalnych programw operacyjnych zosta wybrany w oparciu o wyniki konsultacji spoecznych NSRO. Jest on kontynuacj algorytmu zastosowanego w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego 20042006 w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006, ktrego kryteria s proste, wzajemnie spjne i syntetyczne. Kryterium II w sposb uprzywilejowany traktuje regiony o niszym poziomie rozwoju gospodarczego. Jego zastosowanie w algorytmie promuje lokomotywy rozwoju, sprzyjajc jednoczenie rozwojowi wojewdztw o niszym poziomie rozwoju. Zmniejsza to take skal rozbienoci podziau rodkw pomidzy wojewdztwa. Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej jest odrbnym instrumentem wsparcia regionw Polski Wschodniej, wdraanym przez konkretne projekty wybrane przed rozpoczciem realizacji programu operacyjnego, obejmujce dziaania uzupeniajce do regionalnych programw operacyjnych. Zagroenia i bariery realizacji Zwrcono uwag na cztery grupy problemw: a) wynikajcych z uwarunkowa zewntrznych (m.in. ograniczenie gospodarczego; niekorzystny wizerunek Polski za granic), tempa rozwoju

b) wynikajcych z uwarunkowa wewntrznych (m.in. deficyt siy roboczej wynikajcy z emigracji modych Polakw oraz zmiany struktury demograficznej po 2010 r.; ograniczona zdolno MP do ubiegania si o dofinansowanie ze rodkw strukturalnych; zagroenie budetowe dotyczce zagwarantowania wkadu na wspfinansowanie funduszy strukturalnych), c) zwizanych z przyjtymi w NSRO rozwizaniami (m.in. wielo struktur organizacyjnych; przecienie kompetencyjne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego; niestabilno systemu politycznego i ekip rzdowych; niewystarczajca legitymizacja NSRO w spoeczestwie; wysoki stopie upolitycznienia samorzdw wojewdzkich; bariery legislacyjne), d) ujawnionych w okresie wdraania funduszy strukturalnych w latach 2004-2006 (m.in. przewleko procedur wynikajca z rozbudowanej struktury systemu realizacji; dugi czas refundacji wydatkw na rzecz beneficjentw; przeszkody prawne realizacji projektw inwestycyjnych prawo zamwie publicznych, prawo dotyczce wykupu i wywaszczania gruntw). Wskazane przez ekspertw potencjalne bariery i zagroenia bd brane pod uwag w trakcie realizacji NSRO. Zostan one uwzgldnione w ramach planw oceny programw operacyjnych na lata 2007-2013 (opracowywanych zgodnie z art. 48 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006). Przedstawiony raport z oceny ex ante zawiera szereg konkretnych rekomendacji odnonie struktury i zawartoci NSRO. Wikszo z przedstawionych przez ekspertw rekomendacji dotyczcych zmiany zawartoci dokumentu zostaa w aktualnym ksztacie NSRO uwzgldniona. Wprowadzone do dokumentu korekty przyczyniy si gwnie do sprostowania prezentowanych w diagnozie wnioskw i przeredagowania czci analitycznej. Zwikszenie powiza pomidzy czci diagnostyczn i strategiczn przyczynio si do poprawy wewntrznej spjnoci dokumentu. Dziki temu NSRO zyskao lepsz jako.

21

4.2. Wyniki oceny efektu rodowiskowego Uzasadnienie, cel i sposb realizacji Podstaw prawn dla wykonania prognozy oddziaywania na rodowisko NSRO 20 s wymagania dotyczce postpowania w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko skutkw realizacji planw i programw zawarte w art. 40-45 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902 z pn. zm.). Przygotowanie tej prognozy zostao powierzone niezalenemu wykonawcy (Instytutowi Ochrony rodowiska), ktry zosta wybrany w trybie przetargu nieograniczonego. Przedmiotem oceny byy NSRO w wersji wstpnie zaakceptowanej przez Rad Ministrw w dniu 1 sierpnia 2006 r. Zasadniczym celem przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko NSRO21 byo zidentyfikowanie kategorii oddziaywania i skutkw dla rodowiska naturalnego, wynikajcych z zakresu, rodzaju i sposobu sformuowania postanowie zawartych w analizowanym dokumencie. Oceniono take zgodno zapisw NSRO z aktualnymi wymaganiami i potrzebami w dziedzinie rodowiska i zrwnowaonego rozwoju. Zaproponowano rozwizania, ktre pomog wyeliminowa lub ograniczy, stwierdzone w tym kontekcie braki i saboci dokumentu. Sposb uwzgldnienia wynikw oceny efektu rodowiskowego Z punktu widzenia potencjalnego oddziaywania realizacji NSRO na rodowisko dokument wymaga korekt i uzupenie, zarwno w obszarze diagnozy obecnej sytuacji, jak i w obszarze proponowanych celw i kierunkw dziaania. Podstawowe wady NSRO, na ktre zwrcili uwag autorzy prognozy dotyczyy: 1. Niedostatecznej wewntrznej spjnoci dokumentu; 2. Pominicia niektrych wanych kwestii rodowiskowych w diagnozie i analizie SWOT; 3. Niewystarczajcego uwzgldnienia kwestii rodowiskowych w celach NSRO, a w tym: pominicie zagadnie rodowiskowych w strategicznym celu NSRO oraz brak odniesienia do tych zagadnie w opisie celw szczegowych, braki w zestawie proponowanych wskanikw,

co w konsekwencji obnia rang kwestii rodowiskowych z punktu widzenia caej treci dokumentu. Niedostateczna wewntrzna spjno dokumentu Eksperci zwrcili uwag na niedostateczn spjno pomidzy opisem polskiej gospodarki, krytyczn diagnoz oraz proponowan strategi dziaania i sposobami sprawdzenia na ile jej realizacja speni przyjte zaoenia. Dokument uczyniono bardziej spjnym: pakiet celw NSRO wynika z diagnozy sytuacji spoeczno-gospodarczej i analizy SWOT, cele szczegowe konkretyzuj sformuowany cel strategiczny i s kompatybilne z celami artykuowanymi w programach operacyjnych.
Peen tekst Prognozy dostpny jest na stronie: http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/ewaluacja/ Strategiczna Ocena Oddziaywania na rodowisko NSRO zostaa wykonana z wykorzystaniem metody oceny realizacji celw (tzw. objective-led appraisal), zalecanej w podrczniku wykonywania ocen strategicznych dla dokumentw zwizanych z realizacj polityki spjnoci: Handbook on SEA for Cohesion Policy 2007-2013, z lutego 2006 r.
21 20

22

Pominicie niektrych wanych kwestii rodowiskowych w diagnozie i analizie SWOT Zastrzeenia Wykonawcw prognozy budzio sabe logiczne powizanie elementw wskazanych w diagnozie i analizie SWOT, jak rwnie brak uwzgldnienia dodatkowych zagadnie rodowiskowych w tym zakresie. Nie wszystkie z proponowanych przez ekspertw zmiany, zostay uwzgldnione w ostatecznej treci dokumentu, jednak diagnoza zostaa uporzdkowana i uzupeniona o informacje, ktre wyczerpujco dokumentuj wszystkie stwierdzenia analizy SWOT. W diagnozie spoeczno gospodarczej kraju dodany zosta zapis podkrelajcy znaczcy postp w zakresie ochrony rodowiska przyrodniczego, jaki dokonuje si w ostatnich latach w Polsce w wyniku procesw restrukturyzacji i unowoczenienia gospodarki (co ogranicza energo- i materiao- chonno produkcji) oraz konsekwentnie realizowanych postanowie polityki ekologicznej i dostosowywania norm ochronnych do standardw UE. Dokonano weryfikacji mocnych i sabych stron polskiej gospodarki w ramach analizy SWOT, m.in. wrd mocnych stron polskiej gospodarki wskazano wysokie walory turystyczne i przyrodniczo-krajobrazowe, w tym atrakcyjno obszarw dziedzictwa kulturowego, a wrd sabych: wysok na tle krajw UE energochonno gospodarki. Niewystarczajce uwzgldnienie kwestii rodowiskowych w celach NSRO Zdaniem autorw prognozy, warunkiem nadania kwestiom zwizanym ze rodowiskiem naturalnym odpowiedniej rangi jest wczenie tego zagadnienia do celu gwnego NSRO przez dodanie nastpujcego rozwinicia: ...przy jednoczesnym zachowaniu najcenniejszych walorw, spenieniu wysokich standardw jakoci oraz racjonalnym uytkowaniu zasobw rodowiska. W ostatecznej wersji NSRO nie uwzgldniono powyszej rekomendacji. Cel strategiczny zosta sformuowany tak, aby odpowiada na najwaniejsze wyzwania dla Polski, natomiast jego realizacja bezporednio przyczyni si do poprawy jakoci rodowiska. Znaczenie kwestii rodowiskowych oraz wybitn horyzontalno tego zagadnienia zdecydowano si zaakcentowa przez podkrelenie faktu, e realizacja nakrelonych w NSRO celu gwnego oraz celw horyzontalnych bdzie rwnoczenie przyczynia si do wypeniania zasady zrwnowaonego rozwoju22, poprzez rozwj spoeczno-gospodarczy, ktry uwzgldnia konieczno zachowania rwnowagi rodowiskowej. W odniesieniu do realizacji celu szczegowego dotyczcego Przypieszenia rozwoju wojewdztw Polski Wschodniej autorzy prognozy podkrelili, e rozwj ten powinien by realizowany z wziciem pod uwag ochrony unikalnego w skali europejskiej rodowiska naturalnego, co uwzgldniono przez zaakcentowanie stosowania zasady zrwnowaonego rozwoju w stosunku do prowadzonej aktywizacji gospodarczej wojewdztw Polski Wschodniej. Wskaniki Zaproponowany system wskanikw zdaniem ekspertw uniemoliwia monitorowanie postpw w realizacji celw NSRO szczeglnie w zakresie zagadnie zwizanych ze rodowiskiem naturalnym. W ostatecznej wersji dokumentu NSRO dokonano weryfikacji tego zestawu i uzupeniono go o wskaniki rodowiskowe zarwno w ramach celu gwnego23, jak i celw horyzontalnych24.
22

Za monitorowanie przestrzegania zasady zrwnowaonego rozwoju w realizacji wszystkich programw operacyjnych odpowiedzialny bdzie Komitet Koordynacyjny. 23 Dodano wskanik Energochonno finalna PKB (koe/EURO), w cenach staych z 2000 r.

23

Rezerwa programowania Eksperci zwrcili uwag na konieczno dodatkowego wsparcia dla obszarw majcych szczeglnie silny, pozytywny wpyw na rodowisko naturalne. Uwzgldniono to w trakcie podziau rezerwy programowej, wzmacniajc zagadnienia zwizane z ochron rodowiska (ze szczeglnym uwzgldnieniem koniecznoci wypenienia zobowiza akcesyjnych Polski w tym obszarze, ochrony przeciwpowodziowej i retencji), transportem kolejowym, transportem miejskim, budow spoeczestwa informacyjnego oraz edukacj. Uwagi kocowe NSRO s dokumentem strategicznym i z racji swej oglnoci rwnie wyniki i rekomendacje zamieszczone w prognozie oddziaywania na rodowisko maj do oglny charakter. Ostateczne oddziaywanie realizacji NSRO na rodowisko naturalne bdzie uzalenione od ksztatu interwencji realizowanych w jej ramach programw operacyjnych. Dlatego te, wyniki opracowanej prognozy oddziaywania na rodowisko dla NSRO 2007-2013, bd bezporednio rzutoway na ksztat i zakres prognoz dla innych programw operacyjnych, a co za tym idzie na ostateczn tre programw operacyjnych. Wyniki prognozy zostan udostpnione podmiotom, ktre bd odpowiedzialne za opracowanie i zatwierdzenie kryteriw wyboru projektw (w tym rwnie kryteriw rodowiskowych). Zalecenia zawarte w prognozie zostan wzite pod uwag przy opracowywaniu wytycznych dla priorytetw w poszczeglnych programach operacyjnych.

24

W ramach celu Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski i jej regionw dodano dwa wskaniki rodowiskowe: Ludno korzystajca z oczyszczalni ciekw (% oglnej liczby) miasto/wie oraz Udzia energii ze rde odnawialnych w zuyciu energii elektrycznej (%)

24

4.3. Ocena oczekiwanych skutkw makroekonomicznych realizacji NSRO W celu przeprowadzenia analizy potencjalnego wpywu inwestycji realizowanych w ramach NSRO za pomoc modelu HERMIN25 najpierw dokonano symulacji wyjciowej, dla ktrej nie uwzgldnia si wydatkw w ramach NSRO i czyni si szereg zaoe odnonie warunkw zewntrznych i wewntrznych oddziaujcych na polsk gospodark (tzw. scenariusz bazowy). Nastpnie przeprowadzono symulacj zakadajc wydatki na poziomie okrelonym w NSRO, po czym porwnano jej wyniki ze scenariuszem bazowym, okrelajc tym samym potencjalne skutki makroekonomiczne implementacji NSRO. Podstawowe zaoenia scenariusza bazowego Przyjto szereg zaoe o ksztatowaniu si wartoci wybranych parametrw makroekonomicznych po 2004 r., ktre s niezbdne do skonstruowania scenariusza bazowego. Dynamika wzrostu produkcji przemysowej u gwnych partnerw gospodarczych Polski bdzie wynosi 5% rocznie. Wskanik inflacji przyjto w wysokoci 3% rocznie. Zaoono, e stawki podatkowe bd na ich staym poziomie z 2004 r. Kursy wymiany polskiej zotwki w stosunku do walut gwnych partnerw handlowych Polski zamroono take na ich poziomie z 2004 r. Do przeliczania rodkw pomocowych UE w ramach NSRO przyjto stay kurs wymiany (1 euro = 3,92 z). Wzrost wydajnoci w rolnictwie pozostanie niezmieniony i bdzie wynosi 4,1% rocznie, a zatrudnienie w tym sektorze bdzie nadal spada z roczn dynamik prawie 2,5% rocznie. Natomiast liczb osb zatrudnionych w sektorze publicznym zamroono na poziomie z 2004 r. Model patnoci w ramach NSRO W scenariuszu z NSRO przyjto, e w okresie 2007-2010 do przeliczania zobowiza (alokacji na dany rok) na patnoci (wydatkowanie rodkw) bdzie miaa zastosowanie zasada n+3 (5% alokacji bdzie wydatkowanych w pierwszym roku, 15% w drugim, 30% w trzecim i 50% w czwartym). Natomiast dla rodkw alokowanych na lata 2011-2013 przyjto zasad n+2 (10% alokacji bdzie wydatkowanych w pierwszym roku, 30% w drugim i 60% w trzecim). W analizie wpywu uwzgldniono okoo 95% rodkw UE przeznaczonych na realizacj NSRO26. W tabeli poniej zamieszczono roczne patnoci przyjte w analizie wpywu NSRO (w mld euro) ze rodkw UE.
Tabela 1. Zakadane patnoci NSRO ze rodkw UE w latach 2007-2015 (w mld euro).

Rok Kwota

2007 0,33

2008 1,62

2009 3,97

2010 8,04

2011 8,98

2012 10,87

2013 14,21

2014 9,20

2015 6,36

Wpyw NSRO na PKB27 Na wykresie 1 przedstawiono wpyw realizacji NSRO na dynamik PKB28.. Mona zauway, e do 2013 r. stopa wzrostu PKB bdzie wysza wskutek implementacji NSRO. W kolejnych latach stopa wzrostu PKB bdzie nisza, ni zakadana stopa wzrostu PKB w
Wicej wiadomoci na temat modelu HERMIN odnale mona na stronach: www.funduszestrukturalne.gov.pl zakadka /ewaluacja/ oraz www.warr.pl). Ocena zostaa przeprowadzona za pomoc modelu HERMIN dla polskiej gospodarki przez zesp Wrocawskiej Agencji Rozwoju Regionalnego (WARR) pod kierownictwem prof. Janusza Zaleskiego, we wsppracy z dr Johnem Bradleyem autorem bazowego modelu HERMIN i wieloletnim pracownikiem naukowym irlandzkiego Instytutu Bada Spoeczno-Ekonomicznych w Dublinie (The Economic and Social Research Institute - ESRI). 26 Dane wykorzystane do przeprowadzenia analizy nie uwzgldniaj midzy innymi PO Europejska Wsppraca Terytorialna oraz rezerwy wykonania. 27 Do wylicze wpywu NSRO na Produkt Krajowy Brutto przyjto prognozowane wartoci PKB w latach 2007-2020 w cenach staych roku 1995. 28 Dane przedstawione na wykresie dla roku 2006 s prognoz otrzyman w wyniku symulacji przeprowadzonej za pomoc modelu HERMIN, dlatego rni si od rzeczywistej wartoci tempa wzrostu PKB w 2006 r. publikowanej przez GUS. Ponadto w bazie danych modelu HERMIN rokiem odniesienia do wyliczania odpowiednich wartoci w cenach staych jest rok 1995. W zwizku z tym, wyliczane przez model stopy wzrostu PKB mog si nieznacznie rni od oficjalnych publikacji GUS.
25

25

scenariuszu bazowym, tj. bez NSRO, ale naley wyranie zaznaczy, e w przypadku realizacji NSRO poziom PKB w dalszym cigu bdzie wyszy ni w przypadku braku implementacji NSRO (wykres 2).
Wykres 1. Stopa wzrostu PKB w latach 2006-2020 w scenariuszu z NSRO oraz w scenariuszu bez NSRO (bazowym)

8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 2006 2007 2008 2009 6,57% 5,59% 6,57% 5,38% 5,40% 6,21% 5,62%

6,98% 5,97% 5,94%

6,56%

4,45% 4,50% 4,55% 4,39% 4,28% 4,34% 4,07% 4,20% 4,03% 4,07% 4,06% 4,11% 4,17% 4,22% 3,81% 3,30% 3,57% 3,08%

1,49% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Z NSRO

Bez NSRO

Analizujc wyniki przedstawione na wykresie 1 naley uwzgldni fakt, e model nie odnosi si do wpywu innych czynnikw zwizanych z uczestnictwem Polski w Jednolitym Rynku Europejskim, takich jak np. bezporednie inwestycje zagraniczne. W zwizku z tym naley oczekiwa, e w wyniku oddziaywania tych innych mechanizmw, w rzeczywistoci nie wystpi spadek stopy wzrostu PKB do poziomu 1,49 w roku 2016. Realizacja NSRO bdzie miaa istotnie pozytywny wpyw na poziom PKB. Na wykresie 2 mona zauway, e pocztkowy wpyw transferw NSRO na PKB (plus 0,2 % powyej poziomu bazowego w 2007 r.) jest bardzo niewielki, poniewa jedynie bardzo maa cz NSRO bdzie wdraana w pierwszym roku. Nastpnie wpyw ten bdzie stopniowo zwiksza si i w 2013 r. spowoduje, e poziom PKB w scenariuszu z NSRO bdzie o 11,7% wyszy ni w tym samym roku w przypadku braku implementacji NSRO. W kolejnych latach wida, e wpyw NSRO na poziom PKB bdzie stopniowo si zmniejsza, ale nawet w 2020 r. (tj. 5 lat po ustaniu transferw w ramach NSRO 2007-2013) poziom PKB bdzie wyszy o ponad 4% w porwnaniu do scenariusza bez NSRO.

Wykres 2. Wpyw NSRO na poziom PKB*

26

14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0,00% 0,20% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 0,97% 2,52% 5,38% 7,31% 6,45% 5,62% 4,98% 4,55% 4,19% 9,19% 11,70% 10,47% 9,44%

* Rnica w poziomach PKB pomidzy scenariuszem z NSRO a scenariuszem bazowym (bez NSRO) wyraona w % w stosunku do PKB w scenariuszu bazowym.

Wpyw NSRO na stop bezrobocia NSRO bdzie miao rwnie wpyw na obnienie stopy bezrobocia. Na wykresie 3 przedstawiono wielko stopy bezrobocia w latach 2006-202029 dla obu scenariuszy, tj. z NSRO i bez NSRO30. Szacuje si, e stopa bezrobocia w 2013 r., wskutek realizacji NSRO, obniy si do poziomu okoo 6%. Po zakoczeniu NSRO 2007-2013 zacznie ona wzrasta i w 2020 r. bdzie wynosi okoo 10%, jednak bdzie nisza ni w przypadku braku realizacji NSRO. Odnoszc si do wynikw wpywu NSRO na rynek pracy, naley pamita, e w obecnej wersji model HERMIN nie uwzgldnia migracji zarobkowej do tych krajw UE, ktre otworzyy swoje rynki pracy dla polskich obywateli. Brak jest bowiem rzetelnych danych na ten temat, pomimo niewtpliwie duego odpywu siy roboczej z Polski.
Wykres 3. Stopa bezrobocia w scenariuszu bazowym bez NSRO i w scenariuszu z NSRO
13 12 11 10 9 8 7 6 5 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 12,56 11,95 12,56 11,82 10,67 9,89 8,45 7,86 7,13 6,04 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 7,15 7,88 9,61 9,88 10,02 10,03 9,96 11,29 11,39 11,47 11,54 11,59 11,61 11,59 11,55 11,47 11,36 11,22 11,05 10,84

Z NSRO

Bez NSRO

Rnica w wielkoci stopy bezrobocia w latach 2007-2020 pomidzy scenariuszem bazowym (bez NSRO) a scenariuszem z NSRO zostaa przedstawiona na wykresie 4.
Wykres 4. Wpyw NSRO na stop bezrobocia*
29 Dane przedstawione na wykresie dla roku 2006 s prognoz otrzyman w wyniku symulacji przeprowadzonej za pomoc modelu HERMIN, dlatego rni si od rzeczywistej wartoci stopy bezrobocia w 2006 r. publikowanej przez GUS. 30 Analizujc przedstawiony scenariusz bazowy dla stopy bezrobocia (wykres 3) naley podkreli, e zakadany jej nadal do wysoki poziom w latach 2007-2020 (okoo 11%-12%) wynika z faktu, e wraz ze wzrostem gospodarczym bdzie rwnie zwikszaa si wydajno pracy.

27

2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -5.56 -6 -3.01 -3.69 -4.46 -4.44 -3.67 0 -0.13 2006 2007 2008 2009 -0.61

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

-1.50

-1.48 -1.85

-1.20

2019 2020 -1.02 -0.88

* rnica pomidzy scenariuszami wyraona zostaa w punktach procentowych.

Wpyw NSRO na liczb pracujcych Na wykresie 5 przedstawiono wpyw NSRO na liczb pracujcych. Liczba osb pracujcych bdzie stopniowo zwiksza si w stosunku do scenariusza bez NSRO i tendencja ta bdzie trwaa a do 2013 r., kiedy to bdzie ona wysza o ponad 900 tysicy osb. Po 2013 r. wida coraz mniejsz rnic w liczbie pracujcych pomidzy wariantami z NSRO, a wariantem bez NSRO. Jednak nawet po wyganiciu finansowania w ramach NSRO, liczba pracujcych w kolejnych latach bdzie nadal wiksza, ni gdyby nie realizowano NSRO.
Wykres 5. Wpyw NSRO na liczb pracujcych w tys. osb
15 800,0 15 600,0 15 400,0 500,2 15 200,0 15 000,0 14 800,0 14 600,0 14 400,0 14 200,0 14 000,0 13 800,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 0,0 22,0 101,9 249,0 307,6 245,6 198,4 169,5 146,4 611,7 740,2 737,5 608,8

923,0

liczba osb pracujcych w scenariuszu bez NSRO

liczba osb, ktre rozpoczy prac w wyniku realizacji NSRO

W tabeli 2 zestawiono wyniki dla wybranych zmiennych makroekonomicznych w dwch scenariuszach, tj. z NSRO i bez NSRO. Natomiast w tabeli 3 zamieszczono wyniki wpywu NSRO na wybrane zmienne.
Tabela 2. Prognozowane wartoci wybranych parametrw makroekonomicznych w scenariuszu bez NSRO i z NSRO w latach 2006-2020

Wzrost PKB (w proc.)

Stopa bezrobocia (w proc.)

Liczba osb pracujcych (w tys.)

Wzrost wydajnoci (w proc.)

28

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

bez NSRO 6,57 5,38 5,40 4,03 4,07 4,06 4,11 4,17 4,22 4,28 4,34 4,39 4,45 4,50 4,55

z NSRO 6,57 5,59 6,21 5,62 6,98 5,97 5,94 6,56 3,08 3,30 1,49 3,57 3,81 4,07 4,20

bez NSRO 12,56 11,95 11,29 11,39 11,47 11,54 11,59 11,61 11,59 11,55 11,47 11,36 11,22 11,05 10,84

z NSRO 12,56 11,82 10,67 9,89 8,45 7,86 7,13 6,04 7,15 7,88 9,61 9,88 10,02 10,03 9,96

bez NSRO 14509 14609 14720 14702 14690 14678 14670 14667 14670 14677 14690 14708 14732 14760 14794

z NSRO 14509 14631 14822 14951 15191 15290 15410 15590 15407 15286 14998 14954 14930 14930 14940

bez NSRO 2,04 4,41 4,44 4,20 4,22 4,22 4,24 4,26 4,27 4,29 4,31 4,32 4,34 4,35 4,37

z NSRO 2,04 4,46 4,66 4,72 5,29 5,32 5,16 5,38 4,41 4,29 3,64 4,04 4,09 4,16 4,19

Tabela 3. Wpyw NSRO na wybrane parametry makroekonomiczne w latach 2007-2020 Wpyw NSRO na zasoby na zasoby na poziom na stop na liczb kapitau infrastruktury PKB bezrobocia pracujcych fizycznej ludzkiego (w proc.) (w pkt. proc.) (w tys.) (w pkt. proc.) (w pkt. proc) 2006 0,00 0,00 0 0,00 0,00 2007 0,20 -0,13 0,25 0,04 22 2008 0,97 -0,61 1,18 0,33 102 2009 2,52 -1,50 3,28 0,92 249 2010 5,38 -3,01 7,08 1,97 500 2011 7,31 -3,69 10,74 2,95 612 2012 9,19 -4,46 14,70 3,94 740 2013 11,70 -5,56 19,44 5,06 923 2014 10,47 -4,44 21,49 5,57 738 2015 9,44 -3,67 22,17 5,78 609 2016 6,45 -1,85 20,50 5,49 308 2017 5,62 -1,48 19,05 5,21 246 2018 4,98 -1,20 17,74 4,95 198 2019 4,55 -1,02 16,56 4,70 169 2020 4,19 -0,88 15,48 4,47 146

na wydajno (w pkt.proc.) 0,00 0,02 0,09 0,28 0,69 1,15 1,58 2,14 2,29 2,39 2,16 2,11 2,07 2,05 2,03

29

Tabela 4. Wpyw NSRO na wybrane parametry makroekonomiczne w latach 2007-2020 w ujciu sektorowym Wpyw NSRO na na liczb na WDB* na wydajno na na WDB* liczb pracujcych w w sektorze w sektorze wydajno w w sektorze pracujcych w sektorze usug sektorze usug przemysowym sektorze usug rynkowych przemysowym rynkowych (w przemysowym rynkowych (w (w proc.) (w proc.) (w pkt. proc.) pkt. proc.) (w tys.) tys.) 2006 0,00 0,00 0.00 0.00 0,00 0,00 2007 0,23 0,22 7.06 14.21 0,01 0,00 2008 1,15 1,00 34.12 61.94 0,07 0,03 2009 3,25 2,47 90.23 146.90 0,28 0,12 2010 7,51 4,97 197.03 281.48 0,84 0,34 2011 11,29 6,16 273.46 317.08 1,65 0,67 2012 14,63 7,47 345.58 372.15 2,37 0,92 2013 18,89 9,28 440.03 457.06 3,26 1,23 2014 18,11 7,54 397.30 325.26 3,80 1,39 2015 17,7 6,18 368.80 230.36 4,14 1,47 2016 13,71 3,18 267.36 40.22 4,08 1,41 2017 12,57 2,44 243.80 1.77 4,03 1,35 2018 11,50 1,95 220.27 -21.91 4,01 1,30 2019 10,65 1,65 202.75 -33.28 4,00 1,26 2020 9,89 1,43 187.29 -40.86 3,99 1,22 * WDB Warto Dodana Brutto

Przeprowadzone badania wskazuj na relatywnie silniejszy wpyw funduszy unijnych na wzrost gospodarczy ni na rynek pracy, tj. liczb pracujcych i stop bezrobocia. Fundusze strukturalne szczeglnie silnie wpywaj na zwikszenie wydajnoci czynnikw produkcji (zarwno poprzez podniesienie kwalifikacji siy roboczej, jak i lepsz dostpno do infrastruktury technicznej, w tym transportowej). Zwikszenie globalnej wydajnoci gospodarki, przy tym samym poziomie produkcji, powoduje ograniczenie zapotrzebowania na si robocz, jednak w duszym okresie poprawia midzynarodow konkurencyjno gospodarki, przyciga kapita zagraniczny, powoduje zwikszenie produkcji i w konsekwencji oddziauje pozytywnie na liczb pracujcych. Biorc pod uwag potencjalny wpyw, jaki bdzie miaa realizacja NSRO na wielko produkcji w poszczeglnych sektorach gospodarki, okazuje si, e najsilniejsze oddziaywanie bdzie mona zaobserwowa w sektorze przemysowym. W 2013 r., gdy bdzie ono miao najwyszy poziom w stosunku do scenariusza bazowego signie 18,89%. W tym samym roku w sektorze usug rynkowych bdzie si ksztatowao na poziomie 9,28%. Nawet po 2015 r. poziom realnej wielkoci produkcji sektora przemysowego i usug rynkowych oraz poziom PKB bd wysze w rezultacie realizacji NSRO. W przypadku rynku pracy wyranie silniejszy wpyw jest na sektor usug rynkowych, gdzie liczba pracujcych w 2013 r. moe by wysza o okoo 457 tys. osb (w porwnaniu ze scenariuszem bazowym). Poziom wydajnoci w sektorze usug bdzie stale si zwiksza i osignie szczyt w 2015 r. W rezultacie bdzie to powodowa spadek liczby pracujcych (w stosunku do scenariusza bazowego) w tym sektorze po roku 2015, kiedy realizacja NSRO zostanie zakoczona. W sektorze przemysowym w 2013 r. liczba pracujcych bdzie wysza o okoo 440 tys. osb i nawet pomimo ustania transferw po 2015 r., nadal wyrany bdzie przyrost miejsc pracy w tym sektorze (w 2020 r. liczba pracujcych bdzie wysza o ponad 187 tys. w porwnaniu do scenariusza bazowego).
30

Dla podniesienia poziomu obiektywnoci oceny oddziaywa funduszy strukturalnych na gospodark kraju i gospodarki regionalne dokonano porwnania oceny efektu makroekonomicznego przeprowadzonej za pomoc modelu HERMIN z wynikami otrzymanymi przy wykorzystaniu alternatywnego modelu makroekonomicznego. W tym celu wykorzystano empiryczny model hybrydowy31. Porwnanie prognoz wpywu funduszy UE na tempo wzrostu PKB otrzymanych za pomoc ww. modeli przedstawiono w poniszej tabeli.
Tabela 5. Porwnanie dwch wariantw prognozy PKB w latach 2006-2015 otrzymanych za pomoc modelu HERMIN i empirycznego modelu hybrydowego. HERMIN Prognoza tempa wzrostu PKB (w proc.) bez NSRO a 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 rednie tempo wzrostu rdo: WARR, IKCHZ. peny efekt NSRO b 6,57 5,38 5,40 4,03 4,07 4,06 4,11 4,17 4,22 4,28 4,63 6,57 5,59 6,21 5,62 6,98 5,97 5,94 6,56 3,08 3,30 5,58 rnice tempa wzrostu b-a 0,00 0,21 0,81 1,59 2,90 1,91 1,83 2,39 -1,15 -0,97 0,95 Empiryczny model hybrydowy Prognoza tempa wzrostu PKB (w proc.) rnice bez peny efekt tempa NSRO NSRO wzrostu c d d-c 4,90 5,10 0,20 5,00 5,21 0,21 4,30 4,75 0,45 3,90 5,30 1,40 4,10 5,81 1,71 4,20 5,16 0,96 4,60 5,47 0,87 4,40 5,18 0,78 4,20 4,24 0,04 4,10 4,27 0,17 4,36 5,03 0,67

W kolumnach (a) i (c) przedstawiono wyniki symulacji dla tempa wzrostu PKB, przy zaoeniu braku realizacji NSRO. Mona zauway, e nawet bez finansowania w ramach NSRO polska gospodarka rozwijaaby si wzgldnie szybko. rednie tempo wzrostu wynosioby w tym okresie wedug metodyki modelu HERMIN 4,63 %, a wedug modelu hybrydowego 4,36 % rocznie. W kolumnach (b) i (d) zaprezentowano wyniki symulacji dla tempa wzrostu PKB po uwzgldnieniu szoku inwestycyjnego, jakim jest NSRO. rednie tempo wzrostu PKB przy penym wykorzystaniu rodkw UE wyniesie wg metodyki modelu HERMIN 5,58%, a wedug empirycznego modelu hybrydowego 5,03% rocznie. Oznacza to, e peny efekt zainwestowania w polsk gospodark funduszy unijnych, spowoduje podniesienie tempa wzrostu PKB w tym okresie redniorocznie o 0,95 pkt proc. (HERMIN) i 0,67 pkt proc. (model hybrydowy). Naley jednak pamita, e NSRO bdzie zwiksza wzrost PKB przez ograniczony czas (w miar jak gospodarka przesuwa si od niszego do wyszego poziomu PKB), a poziom PKB

31

Model opracowany przez Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego (IKCHZ), stosowany do budowy projekcji PKB i jego skadowych, w tym eksportu i importu. Model czy neoklasyczn teori zapewniajc dugookresow rwnowag gospodarce, z teori nowokeynesowsk, bazujc na zmianach popytu. Takie poczenie powoduje nakadanie si na dugookresow ciek wzrostu, redniookresowych waha koniunkturalnych. Wicej wiadomoci na temat modelu odnale mona w materiale Ocena szacunkowa NSRO 2007-2013, IKCHZ, wrzesie 2006 r.

31

bdzie wyszy w perspektywie dugookresowej. NSRO nie jest wic w stanie zwiksza dynamiki wzrostu w sposb stay. Wyniki otrzymane przy zastosowaniu rnych narzdzi badawczych s zbiene i mieszcz si w granicach bdw dokadnoci modelowania.

5.

Strategia rozwoju spoeczno - gospodarczego kraju

5.1. Wyzwania

Analiza sytuacji spoeczno gospodarczej kraju dokonana w poprzednich rozdziaach, wskazuje, e w horyzoncie rednioterminowym (7 najbliszych lat) najwaniejszym wyzwaniem dla naszego kraju jest adekwatna do aspiracji spoeczestwa odpowied na procesy globalizacyjne, przy jednoczesnym zwikszaniu stopnia spjnoci gospodarczej, spoecznej i przestrzennej w ramach UE. W tym kontekcie mona wskaza kilka podstawowych obszarw - wyzwa, ktre naley wzi pod uwag przy formuowaniu redniookresowej strategii rozwojowej. Wszelka strategia rozwojowa musi mie zapewnion moliwo realizacji. Biorc pod uwag funkcjonowanie systemu stanowienia prawa i administracji publicznej oraz stan niezadowolenia z dziaania instytucji publicznych w porwnaniu z innymi krajami czonkowskimi UE, jasne jest, e bez gruntownej zmiany sposobu zarzdzania i administrowania pastwem nie bdzie mona osign nakrelonych celw i priorytetw. W zwizku z tym, wyzwaniem dla Polski - o charakterze podstawowym - jest modernizacja systemu zarzdzania pastwem i uksztatowanie takiego systemu instytucji publicznych, ktry nie stanowiby bariery dla rozwoju spoeczno-gospodarczego. Wymaga to zapewnienia wysokiej jakoci funkcjonowania instytucji pastwowych w warunkach czonkostwa Polski w UE, w tym administracji publicznej (rzdowej i samorzdowej), wymiaru sprawiedliwoci oraz innych sub publicznych. Kluczowym czynnikiem efektywnego funkcjonowania sfery publicznej jest odpowiednie uksztatowanie wzajemnych interakcji midzy poszczeglnymi poziomami wadzy oraz mechanizmw wsppracy z przedstawicielami spoeczestwa obywatelskiego. Polska w latach 2007-2013 bdzie najwikszym beneficjentem europejskiej polityki spjnoci. W jej ramach moe otrzyma cznie ponad 67 mld euro podzielonych na interwencje EFRR, EFS oraz Funduszu Spjnoci. cznie transfery dla Polski bd stanowi ponad 20% wszystkich rodkw finansowych przeznaczonych z budetu UE na realizacj polityki spjnoci. W odniesieniu do wielkoci polskiego PKB transfery z budetu UE mog redniorocznie osign poziom bliski 4%, ale uwzgldniajc dodatkowe finansowanie ze strony rodkw krajowych (publicznych i prywatnych) cznie w realizacj polityki spjnoci bd zaangaowane rodki stanowice rwnowarto 5% polskiego PKB (redniorocznie). Biorc pod uwag nierwnomierny rozkad przestrzenny projektw wspfinansowanych przez fundusze strukturalne i Fundusz Spjnoci, w niektrych wojewdztwach poziom wydatkw moe zbliy si w pewnym okresie nawet do 10 % PKB w danym wojewdztwie. Wielko transferw i ich bardzo duy udzia w caoksztacie wszystkich wydatkw przeznaczonych na dziaania rozwojowe w Polsce wskazuje na konieczno: zapewnienia efektywnego systemu wspfinansowanych rodkami UE, realizacji programw rozwojowych

32

prowadzenia pro-rozwojowej i pro-wzrostowej polityki gospodarczej, ktra przyniesie mierzalne na gruncie polityki spjnoci efekty - wzrost spjnoci spoecznej, gospodarczej i terytorialnej Polski i jej regionw w stosunku do zamoniejszych krajw i regionw UE.

Umiejtno absorpcji rodkw strukturalnych i efektywno ich wykorzystania w Polsce moe wpyn na przebieg toczcej si od wielu lat w UE dyskusji nad potrzeb prowadzenia polityki spjnoci w ksztacie, ktrego gwne ramy zostay okrelone pod koniec lat osiemdziesitych XX wieku, i ktrej Polska jest obecnie najwikszym beneficjentem. Powanym wyzwaniem dla Polski (jak i innych krajw UE) bdzie zapewnienie komplementarnoci celw i instrumentw realizacji rnych polityk krajowych i europejskich dla osignicia wyznaczonych celw rozwojowych. Skala wyzwania wynika z nastpujcych przyczyn: po stronie polskiej - z duej zmiennoci oglnych zasad funkcjonowania oraz zmiennoci struktur administracyjnych odpowiedzialnych za programowanie i realizacj rnych dziaa rozwojowych, po stronie UE - brak wystarczajcych mechanizmw koordynacji i znacznego stopnia autonomizacji rnych polityk (takich jak polityka spjnoci, polityka w zakresie konkurencyjnoci, Wsplna Polityka Rolna, Wsplna Polityka Rybacka) oraz instrumentw ich realizacji.

Powysze czynniki skadaj si na konieczno stworzenia na szczeblu krajowym stabilnych ram prawnych w zakresie prowadzenia polityki rozwoju i jej finansowania oraz budowy, w sensie administracyjnym, bardzo silnego orodka koordynacyjnego. Orodek ten powinien by zdolny nie tylko do zapewnienia na etapie programowania zintegrowanego i spjnego podejcia uwzgldniajcego wymiar krajowy i europejski, ale take do odgrywania roli zarzdczej i arbitraowej w stosunku do nieuchronnych konfliktw pojawiajcych si na etapie realizacji strategii rozwojowej. Dla realizacji strategii zapewnienia optymalnych warunkw dla wzrostu gospodarczego i wykorzystania wszystkich rodkw UE niezbdna jest przebudowa filozofii funkcjonowania systemu finansw publicznych w Polsce oraz zmiana i uelastycznienie ustawodawstwa dotyczcego funkcjonowania przedsibiorstw. Warunkiem wstpnym jest kompleksowa reforma finansw publicznych, obejmujca zmiany struktury wydatkw publicznych (stopniowe zwikszanie wydatkw o charakterze rozwojowym), wprowadzenie mechanizmw wieloletniego planowania finansowego oraz usprawnienie procedur zwizanych z wydatkowaniem i rozliczaniem, w tym kontrol i audytem rodkw publicznych, konsolidacja finansw publicznych, w szczeglnoci stworzenie warunkw dla sprawnego funkcjonowania sektora finansw publicznych, dokonanie racjonalizacji wydatkw publicznych oraz zapewnienie budetowi pastwa stabilnych rde dochodw. Deficyt sektora finansw ma w Polsce w duej mierze charakter strukturalny. Transfery socjalne, stanowice znaczn cz wydatkw budetowych, ograniczaj pul rodkw, ktre mona byoby przeznaczy na inwestycje o charakterze prorozwojowym, takie jak np. badania i rozwj, innowacje, infrastruktura, poprawa jakoci funkcjonowania administracji publicznej. Wobec powyszego, konieczne jest kontynuowanie reform zmierzajcych do zmniejszania deficytu finansw publicznych i dugu publicznego, zwikszenia kontroli nad rodkami publicznymi, jak te dalszej decentralizacji finansw publicznych. Suy temu bdzie m.in. wprowadzenie systemu wieloletniego planowania budetowego. Powanym wyzwaniem dla rozwoju spoeczno-gospodarczego Polski jest maksymalne wykorzystanie posiadanych zasobw pracy oraz wzmocnienie potencjau kadrowego przez skuteczn walk ze zjawiskiem drenau mzgw i emigracji siy roboczej oraz sprzyjanie
33

dopywowi na rynek pracy pracownikw odchodzcych z restrukturyzowanych sektorw (np. rolnictwa lub rybowstwa) bd z zagranicy. Sytuacja na rynku pracy w Polsce charakteryzuje si wysokim bezrobociem i niskim wskanikiem zatrudnienia, stanowic tym samym wyraz marnotrawstwa kapitau ludzkiego. Skuteczne podjcie tego wyzwania wymaga wikszego zaangaowania zasobw ludzkich na rynku pracy, co mona osign poprzez tworzenie nowych miejsc pracy, w szczeglnoci w sektorze usug, ktry bdzie mg zaangaowa pracownikw z modernizujcego si sektora przemysowego i z restrukturyzujcego si rolnictwa oraz rybowstwa. Rozwj gospodarki opartej na wiedzy wymaga zwikszenia inwestycji w kapita ludzki. W obecnej sytuacji wiele osb, ze wzgldu na brak lub niedopasowane umiejtnoci zawodowe do wymogw pracodawcw, nie moe wej lub utrzyma si na rynku pracy. Podniesienie poziomu i jakoci wyksztacenia przyczyni si do zwikszenia szans na znalezienie i podjcie zatrudnienia oraz do podniesienia mobilnoci jednostek na rynku pracy. Zapewnienie uczniom, suchaczom i studentom wysokiej jakoci ksztacenia, przez odpowiednie rozwizania instytucjonalne i organizacyjne w systemie edukacji, przeoy si na ich zdolno oceny zastanej sytuacji w momencie wchodzenia na rynek pracy, identyfikacji wasnej pozycji na tym rynku oraz umiejtnoci dokonywania odpowiednich wyborw przyszej kariery zawodowej. Obecny model ksztacenia w zbyt maym stopniu uwzgldnia potrzeby zmieniajcych si oczekiwa rynku pracy. Ze wzgldu na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy szczeglnie istotne jest stworzenie warunkw, dziki ktrym wzronie liczba uczniw zainteresowanych naukami cisymi, a w nastpstwie - liczba studentw wybierajcych tak ciek edukacyjn i pracownikw o odpowiednich kwalifikacjach. Kolejnym wyzwaniem dla Polski w perspektywie rednioterminowej jest ograniczenie zasigu ubstwa. Jak wynika z diagnozy, trudnoci jakich dowiadczaj Polacy w zwizku z problemami na rynku pracy w najwikszym stopniu przyczyniaj si do ich uboenia. Relacja midzy rynkiem pracy a sytuacj spoeczn ma kierunek dwustronny. Problemy na rynku pracy implikuj obnienie warunkw ycia ludnoci, za problemy finansowe powodujce ograniczony dostp do dbr i usug stanowi barier w znalezieniu zatrudnienia. Wyzwaniem jest przede wszystkim poprawa warunkw funkcjonowania rodzin wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci. Rwnoczenie konieczne jest przywrcenie instytucjom pomocy spoecznej funkcji integracji i aktywizacji spoecznej, ktre byy ograniczane poprzez wycznie interwencyjny charakter tego elementu zabezpieczenia spoecznego. W procesie wdraania pomoc spoeczna powinna mie wsparcie w instytucjach zatrudnienia socjalnego, w rnorodnych formach ekonomii spoecznej, w dziaaniach w zakresie rehabilitacji zawodowej i spoecznej osb niepenosprawnych. Mimo nieznacznej, w stosunku do ogu ludnoci kraju, liczby imigrantw i uchodcw, mona spodziewa si, e ze wzgldu na przystpienie Polski do UE zwikszy si napyw ludnoci z krajw, w ktrych warunki ycia s trudniejsze. Bdzie to oznaczao konieczno wdraania okrelonych dziaa w stosunku do tych grup, aby zapobiec powstawaniu enklaw biedy i wykluczaniu spoecznemu. Cywilizacyjny oraz kulturowy wymiar nakada na administracj publiczn i partnerw spoecznych szczeglny obowizek stworzenia warunkw dla waciwego przebiegu spoecznych i zawodowych procesw integracyjnych skierowanych do imigrantw. Istotnym wyzwaniem o charakterze spoecznym majcym olbrzymie implikacje gospodarcze, jest proces starzenia si ludnoci, ktry bdzie powodowa zwikszanie si odsetka osb starszych w ludnoci ogem. Proces ten szczeglnie zintensyfikuje si w drugiej dekadzie wieku, co oznacza, e ju dzi niezbdne jest budowanie kompleksowego systemu wsparcia dla osb starszych oraz poszukiwanie rozwiza przeciwdziaania takiemu procesowi poprzez aktywn polityk prorodzinn i waciwe ukierunkowanie procesw migracyjnych (w tym zachty do powrotw dla ludzi, ktrzy wyjechali za granic). Wyzwaniem na najblisze lata

34

jest wspieranie aktywnego starzenia si i zaniechania wczeniejszego koczenia pracy zawodowej. Dodatkow przyczyn niskich wskanikw zatrudnienia osb starszych oraz absencji zawodowej jest w duej mierze gorszy stan zdrowia Polakw ni mieszkacw UE, za rednia dugo ycia w Polsce jest nisza od przecitnej w tych krajach. W tym aspekcie istotn rol naley przypisa stworzeniu nowoczesnego systemu opieki zdrowotnej opartego o zapobieganie zagroeniom dla zdrowia poprzez bezpieczestwo i higien pracy pracownikw oraz wypenianie luk w infrastrukturze zdrowotnej szczeglnie w kontekcie jakoci i dostpnoci oferowanych usug. Wyzwaniem o charakterze gospodarczym jest zwikszenie innowacyjnoci i konkurencyjnoci polskiej gospodarki. Podstawowym czynnikiem, od ktrego zaley dynamika rozwoju gospodarczego jest zdolno innowacyjna przedsibiorstw. Obecnie gwnymi rdami przewagi konkurencyjnej przedsibiorstw, dziaajcych w Polsce, s niskie koszty pracy oraz duy rynek zbytu. Trendy rozwojowe oraz postpujca globalizacja powoduj jednak, e trway rozwj moe zagwarantowa jedynie budowanie przewagi konkurencyjnej przez przedsibiorstwa opierajce swoj dziaalno na innowacjach. Dlatego te wyzwaniem jest znaczce podniesienie innowacyjnoci przedsibiorstw za pomoc wzmocnienia znaczenia innowacji w dziaalnoci przedsibiorstw oraz stymulowanie wzrostu nakadw inwestycyjnych. Kluczowe znaczenie ma wiksze wykorzystanie wynikw prac badawczo-rozwojowych przez podmioty gospodarcze, w tym zwikszenie transferu nowoczesnych rozwiza technologicznych, produktowych i organizacyjnych. Ogromnym wyzwaniem dla Polski jest przezwycienie negatywnego, ale uzasadnionego, obrazu kraju o zatrwaajco zym stanie infrastruktury drogowej i mao wydajnej infrastrukturze kolejowej oraz peryferyjnym - ze wzgldu na stopie dostpnoci charakterze. Brak jest szeregu kluczowych powiza transportowych, a znaczna cz miast jest niedostatecznie skomunikowana, co stanowi o powanej barierze dostpnoci wielu miast i regionw. Nowoczesna infrastruktura jest istotnym czynnikiem w dziaalnoci wielu przedsibiorstw, wpywajcym na atrakcyjno gospodarcz i spoeczn regionw. Polska nie tylko powinna pokona bariery infrastrukturalne, ale rwnie umiejtnie wykorzysta szanse wynikajce z pooenia geograficznego oraz ksztatowa swoj sie infrastrukturaln w taki sposb, aby wspiera rozwj inwestycji krajowych i zagranicznych. Przebudowa, modernizacja i rozbudowa infrastruktury transportowej musi jednoczenie uwzgldnia wymogi racjonalnego wykorzystywania przestrzeni i ochrony zasobw przyrodniczych, ze szczeglnym uwzgldnieniem eliminowania, a co najmniej ograniczania negatywnego wpywu transportu na stan rodowiska. Warunkiem lokalizacji nowych inwestycji, tworzcych nowe miejsca w pracy w Polsce, jest zapewnienie dostpnoci transportowej terenw potencjalnych inwestycji, odpowiednie uzbrojenie terenw inwestycyjnych, a take zapewnienie dobrze rozwinitej pozostaej infrastruktury technicznej, odpowiedniej jakoci stanu rodowiska przyrodniczego, poczucia bezpieczestwa, warunkw zdrowotnych mieszkacw i atrakcji kulturalnych. Pomimo tego, i po 1989 r. nastpia w Polsce zasadnicza poprawa stanu rodowiska naturalnego i radykalne zmniejszenie negatywnych oddziaywa, wyzwaniem jest doprowadzenie parametrw jakoci pewnych komponentw rodowiska, w szczeglnoci wd powierzchniowych do stanu wymaganego przez dyrektywy UE. Wymaga to kontynuowania i intensyfikacji ju podejmowanych dziaa modernizacyjnych i inwestycyjnych, w tym zwaszcza dziaa na rzecz trwaego i zrwnowaonego (sustainable) rozwoju spoeczno-gospodarczego oraz kontynuacji inwestycji sucych poprawie jakoci wd i powietrza atmosferycznego oraz rozwijajcych efektywny i nowoczesny system gospodarki odpadami, zgodnie z ide trwaego i zrwnowaonego (sustainable) rozwoju spoeczno-gospodarczego. Powanym zadaniem jest zachowywanie obszarw i krajobrazw najwartociowszych przyrodniczo oraz minimalizacja

35

negatywnego oddziaywania na rodowisko inwestycji transportowych, katastrof naturalnych i technologicznych. Polska nie naley do krajw UE, w ktrych zrnicowania przestrzenne mierzone wskanikami gospodarczymi i spoecznymi na poziomie regionw statystycznych NUTS II (w przypadku Polski - pomidzy wojewdztwami) mona okreli nadmiernymi. Niemniej jednak dajca si zauway w ostatnich latach polaryzacja trendw rozwojowych (regiony najsabsze rozwijaj si przecitnie znacznie wolniej ni regiony zamone, ktre s bardziej konkurencyjne w dzisiejszych warunkach gospodarczych), kae zastanowi si nad podjciem ukierunkowanej przestrzennie interwencji majcej na celu przeciwdziaanie dalszemu rozwarstwieniu poziomu dochodw, dostpu do dobrej jakoci pracy oraz do nowoczesnej infrastruktury spoecznej i technicznej. Wyzwaniem przed ktrym stoi Polska w odniesieniu do przestrzeni jest jak najefektywniejsze wykorzystywanie potencjau regionw dla wspomagania procesw rozwojowych i modernizacyjnych zachodzcych w caym kraju oraz selektywna (zorientowana pro-efektywnociowo) pomoc regionom o gorszych warunkach rozwojowych dla umoliwienia im zainicjowania przebudowy gospodarek regionalnych i zwikszenia tym samym, w duszym horyzoncie czasowym, ich wasnej konkurencyjnoci. W tym kontekcie zarwno wspomagania wzrostu, jak i procesw restrukturyzacyjnych szczeglne znaczenie ma wykorzystanie potencjau miast, w tym w szczeglnoci duych aglomeracji miejskich rozmieszczonych dosy rwnomiernie na terytorium kraju. Te miasta, w pierwszym rzdzie, bd przycigay inwestycje. Szczeglna rola przypada miastom na wschodzie kraju wzmocnienie sieci miejskiej na tym obszarze bdzie oznaczao zwikszenie tempa restrukturyzacji m.in. poprzez tworzenie pozarolniczych miejsc pracy oraz umoliwienie wyrwnywania poziomw rozwoju. Szczeglnym wyzwaniem dla Polski, o charakterze przestrzennym, spoecznym i gospodarczym jest restrukturyzacja rolnictwa i obszarw wiejskich. Polska jest obecnie krajem UE o najwikszej liczbie ludnoci pracujcej w rolnictwie i jednoczenie o najwikszej liczbie osiedli wiejskich. Wejcie Polski do UE spowodowao rozpoczcie procesu odpywu ludnoci z rolnictwa oraz zintensyfikowao procesy zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Tempo tych procesw bdzie w najbliszych latach narasta, co powoduje, e istnieje konieczno wchonicia przez gospodark uwalnianych z rolnictwa zasobw pracy staego rozwoju pozarolniczych miejsc pracy oraz zwikszania jakoci kapitau ludzkiego poprzez wzrost poziomu edukacji i umiejtnoci zawodowych, a tym samym wzrost przedsibiorczoci i mobilnoci. Innym wyzwaniem, zwizanym z przeksztacaniem obszarw wiejskich, jest zwikszenie dostpu mieszkacom tych terenw do usug podstawowych i wyszego rzdu, ktre s gwnie zlokalizowane na terenach miejskich i w miastach. W tym kontekcie szczeglnego znaczenia nabiera restrukturyzacja rolnictwa i obszarw wiejskich na obszarach wschodnich, co warunkuje moliwoci wzrostu tempa rozwoju a tym samym zwikszenie spjnoci spoeczno-gospodarczej z reszt kraju. Polska w coraz wikszym stopniu zintegrowana z gospodark wiatow bdzie take w wikszym stopniu podatna na ewentualne kryzysy spoeczno-gospodarcze o zasigu globalnym. Stopie zagroenia bdzie zaleny zarwno od stabilnoci makroekonomicznej, jak i struktury gospodarki (w Polsce w wielu sferach istnieje nadal zbyt due uzalenienie od tradycyjnych rde energii, dua zaleno od kierunkw importu surowcw i energii). Coraz wikszy problem moe stanowi zagroenie utraty przewagi konkurencyjnej w wielu sektorach na skutek przenoszenia dziaalnoci gospodarczej do krajw mogcych zaoferowa nisze koszty dziaalnoci gospodarczej, w tym koszty pracy przy zapewnieniu podobnej jakoci usug i wyrobw. Waciwa odpowied na to wyzwanie musi bra pod uwag fakt przestrzennej koncentracji sektorw tradycyjnych i bran obszary ich wystpowania s
36

potencjalnie bardziej naraone na utrat miejsc pracy, utrat bazy wytwrczej i konieczno podjcia dziaa osonowych i restrukturyzacyjnych. 5.2. Wizja rozwoju Zakadanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest znaczce podniesienie jakoci ycia mieszkacw Polski i osignicie spjnoci gospodarczej z innymi krajami UE. Instrumenty realizacji takiej strategii maj charakter zarwno instytucjonalno-systemowy (np. zmiany w sferze warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, prywatyzacja, rozwj instytucji otoczenia biznesu, reforma systemu finansw publicznych), jak i finansowy (inwestycje w edukacj, sektor badawczo-rozwojowy, infrastruktur techniczn oraz dziaania restrukturyzacyjne). Do roku 2013 Polska i jej regiony powinny sta si miejscem atrakcyjnym dla inwestowania, ycia i pracy. Oznacza to znaczc popraw jakoci i dostpnoci drogowej infrastruktury transportowej, jak rwnie infrastruktury rodowiska. Wszystkie regiony Polski bd powizane z pozostaymi krajami UE transeuropejskimi sieciami infrastrukturalnymi, a przez wszystkie powiatowe miasta w Polsce przebiega bdzie sie infrastrukturalna europejska, krajowa lub regionalna. Zwikszenie jakoci podrowania komunikacj publiczn w dziewiciu aglomeracjach miejskich, majcych wedug klasyfikacji programu ESPON status europejskich, wymaga bdzie wprowadzenia zintegrowanych systemw komunikacji zbiorowej. Dziki realizacji przedsiwzi poprawy stanu bezpieczestwa ruchu drogowego znaczco zmniejszy si ilo wypadkw drogowych, w tym liczba osb ulegajcych wypadkom miertelnym. Wysoka jako rodowiska przyrodniczego ma istotne znaczenie dla jakoci ycia spoeczestwa oraz dla stymulowania wzrostu gospodarczego opartego na nowoczesnych technologiach. W odniesieniu do dyrektyw ekologicznych UE, Polska do 2013 r. znaczco poprawi stopie wdroenia wynikajcych z nich wymogw. Do redniej notowanej w Europie Zachodniej zbliy si udzia mieszkacw posiadajcych dostp do kanalizacji i obsugiwanych przez oczyszczalnie ciekw. Nastpi znaczce zwikszenie wykorzystania odnawialnych rde energii. Podstaw dziaa ochrony przyrody i krajobrazu bdzie Europejska Sie Ekologiczna NATURA 2000, dziki ktrej zachowana zostanie rnorodno gatunkw oraz walory przyrodnicze rodowiska. Ponadto realizacja inwestycji w ramach NSRO nastpowa bdzie z uwzgldnieniem potrzeb ograniczenia poziomu emisji gazw cieplarnianych do atmosfery okrelonych na szczeblu wsplnotowym. W latach 2007-2013 Polska bdzie skutecznie wdraaa cele Strategii Lizboskiej, co umoliwi szersze wykorzystanie wiedzy i innowacyjnoci, sucych wzrostowi gospodarczemu. Na realizacj tych celw Polska bdzie przeznacza coraz wicej rodkw w ramach Celu Konwergencja polityki spjnoci, tak aby w 2013 r. zbliy si do zalecanego przez Komisj indykatywnego poziomu 60%. Bdzie to stymulowa wiksze ukierunkowanie publicznych nakadw inwestycyjnych na wydatki rozwojowe, czego wyrazem bdzie miedzy innymi znaczcy wzrost skali inwestycji w badania i rozwj w stosunku do aktualnego poziomu okoo 0,6% PKB, a przede wszystkim ukierunkowanie tych wydatkw na inwestycje w sektorze przedsibiorstw. Gospodarka polska bdzie w 2013 r. gospodark innowacyjn, dziki istotnemu zwikszeniu przez przedsibiorstwa przemysowe nakadw na dziaalno innowacyjn, w tym udziau wydatkw na B+R oraz stymulowanie wsppracy jednostek naukowych z sektorem przemysowym i usugowym. Sektor maych i rednich przedsibiorstw zyska znacznie lepsze warunki dla rozwoju dziki wdroeniu w Polsce rekomendacji Europejskiej Karty Maych Przedsibiorstw, w tym w szczeglnoci dotyczcych uproszczenia przepisw regulacyjnych

37

w zakresie uruchamiania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz szeroko rozumianego otoczenia prawnego oddziaujcego na klimat przedsibiorczoci. Na terenie caej Polski zostanie zapewniony powszechny dostp do Internetu. W wyniku informatyzacji sub publicznych i otoczenia biznesowego, zostanie wdroona e-gospodarka, e-administracja, e-zdrowie, e-edukacja, a moliwoci wynikajce z tego procesu zostan w sposb bardziej efektywny wykorzystane dla rozwoju gospodarki. W sposb skuteczny rozwizany zostanie problem dostpu do finansowania, w tym w szczeglnoci takich grup jak: przyszli przedsibiorcy, mikroprzedsibiorstwa, organizacje pozarzdowe. Zgodnie z obecnymi trendami gospodarczymi Polska bdzie krajem, w ktrym nastpi zwikszenie zatrudnienia w sektorze usug oraz podniesienie ich jakoci, przy jednoczesnym spadku zatrudniana w rolnictwie. Zwikszeniu ulegnie w szczeglnoci rola sektora usug rynkowych, w tym zwaszcza turystyki krajowej i zagranicznej, ktra wykorzystujc dobry stan rodowiska przyrodniczego oraz walory kulturowe stanie si wanym rdem zatrudnienia i dochodw dla spoeczestwa. Ze wzgldu na przebieg procesw demograficznych, w Polsce do 2013 r. nastpi znaczce podwyszenie wskanika aktywnoci zawodowej, co pozwoli lepiej wykorzysta potencja rocznikw modziey i przeduy aktywno zawodow osb w wieku okooemerytalnym. Dziki temu powinno nastpi znaczce zmniejszenie stopy bezrobocia, a zachty wynikajce z poprawy sytuacji na rynku pracy powinny stymulowa powrt znacznej czci modych pracownikw do Polski. Do 2013 r. nastpi znaczne uelastycznienie rynku pracy, dziki czemu pracownicy szybciej i atwiej bd mogli zdoby zatrudnienie, a przedsibiorcy szybciej uzupeni niezbdne potrzeby kadrowe. Wprowadzony zostanie model ksztacenia ustawicznego umoliwiajcy popraw kwalifikacji w cigu caej kariery zawodowej. Nastpi zwikszenie udziau modziey zdobywajcej wyksztacenie na poziomie wyszym i lepsze dopasowanie struktury wyksztacenia do potrzeb rynku. W obszarze polityki spoecznej zostanie zbudowany zintegrowany system polityki pastwa, ktrego celem jest zwikszanie integracji spoecznej. Przy wzajemnym wspieraniu si polityki spoecznej i polityki prowadzcej do wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia, w tym take dobre rzdzenie, przejrzysto i zaangaowanie wszelkich podmiotw w projektowanie, wdraanie i monitorowanie polityki spoecznej. Do 2013 r. Polska stanie si pastwem przyjaznym dla obywateli, posiadajcym sprawnie funkcjonujc i nowoczesn administracj, w ktrym wiadczone s wysokiej jakoci usugi publiczne i gdzie wyeliminowana zostaa korupcja oraz zapewniony optymalny poziom bezpieczestwa. Nastpi profesjonalizacja aparatu urzdniczego administracji rzdowej i samorzdowej, a pastwo bdzie w stanie zapewni bezpieczestwo publiczne, wsparcie w utrzymaniu zdrowej siy roboczej, warunkujcej rozwj gospodarczy. Widoczna bdzie zasadnicza poprawa systemu ochrony ludnoci i ratownictwa, w tym medycznego, profilaktyki, opieki medycznej podstawowej i specjalistycznej, oraz wzmocniona zostanie promocja zdrowego stylu ycia. 5.3. Podstawowe zasady Realizacja strategii rozwojowej bdzie opiera si o zasady i wartoci, wynikajce z przyjtego systemu uregulowa prawnych, wsplnotowych i krajowych, jak i o dodatkowe zasady, ktrych stosowanie jest niezbdne dla osignicia postawionych celw. Przy wykorzystywaniu instrumentw realizacji celw NSRO stosowane bd nastpujce zasady:

38

Dodatkowo rodki finansowe pochodzce z budetu UE nie zastpuj krajowych rodkw publicznych, stanowic ich uzupenienie. rodki pochodzce z UE wywouj w kraju efekt dwigni, czyli sprzyjaj zaangaowaniu sektora publicznego i prywatnego w realizowanie dziaa wspfinansowanych ze rodkw UE. Celem stosowania zasady dodatkowoci jest jednoczenie zapobieganie wypierania rodkw krajowych przez rodki wsplnotowe. Komplementarno i spjno z innymi politykami wsplnotowymi dziaania podejmowane przez Polsk zarwno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym, wspfinansowane przez fundusze strukturalne i Fundusz Spjnoci, s spjne z priorytetami wyznaczonymi przez Wsplnot Europejsk. Spjno interwencji funduszy unijnych z celami odnowionej Strategii Lizboskiej, dziaaniami, politykami i priorytetami Wsplnoty wynika z SWW, NSRO i zapisw programw operacyjnych. Koncentracja dla osignicia zakadanych celw rodki finansowe i wysiki regulacyjne podejmowane w Polsce bd koncentrowane w ograniczonych dziedzinach, a w odniesieniu do przestrzeni na okrelonych obszarach. Podstawowymi obszarami wsparcia bd takie obszary, ktre gwarantuj zachowanie wysokiego wzrostu oraz zatrudnienia. Koordynacja Komisja Europejska i Polska zapewniaj koordynacj pomidzy pomoc z poszczeglnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich, Europejskiego Funduszu Rybackiego, a interwencjami Europejskiego Banku Inwestycyjnego i innych istniejcych instrumentw finansowych, a take midzy zakresem interwencji instrumentw wspfinansowanych przy wykorzystaniu rodkw UE a priorytetami i dziaaniami okrelonymi w Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji Strategii Lizboskiej. Ocena bdzie stosowana w celu poprawy jakoci, skutecznoci i spjnoci interwencji pochodzcych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci oraz poprawy strategii wdraania programw operacyjnych, z uwzgldnieniem specyficznych problemw strukturalnych, z jednoczesnym uwzgldnieniem celu zrwnowaonego rozwoju i innych waciwych regulacji wsplnotowych w zakresie wpywu na rodowisko oraz strategicznej oceny rodowiskowej. Partnerstwo cele NSRO realizowane s w ramach cisej wsppracy Komisji Europejskiej i Polski na zasadzie partnerstwa. Przy opracowaniu, wdraaniu, monitoringu i ocenie programw operacyjnych kraj wsppracuje partnersko z waciwymi organami administracji rzdowej i samorzdowej i innymi wadzami publicznymi, partnerami gospodarczymi i spoecznymi oraz innymi waciwymi podmiotami. Partnerstwo realizowane jest z penym poszanowaniem uprawnie instytucjonalnych, prawnych i finansowych wskazanych partnerw. Poprawa rzdzenia (good governance) poprawa rzdzenia w kraju zwizana jest z ogln popraw jakoci tworzenia i wdraania instrumentw regulacyjnych i legislacyjnych, wzmacnianiem standardw i postaw etycznych w yciu publicznym i administracji publicznej, popraw funkcjonowania wymiaru sprawiedliwoci, popraw jakoci kadr administracji rzdowej i samorzdowej oraz promowaniem dialogu i partnerstwa pomidzy zainteresowanymi instytucjami. Programowanie cele funduszy strukturalnych realizowane s w ramach systemu wieloletniego programowania, zorganizowanego w kilku etapach obejmujcych okrelenie priorytetw, finansowanie oraz system zarzdzania i kontroli. Programowanie ma charakter kompleksowy i komplementarny, co wymusza cis koordynacj prowadzenia i osigania celw polityki spjnoci UE na szczeblu wsplnotowym oraz w kraju zarwno na szczeblu centralnym, jak i regionalnym.
39

Rwno szans w ramach realizacji NSRO wspierana bdzie zasada rwnoci szans, co oznacza zapewnienie wsparcia zasady rwnoci mczyzn i kobiet oraz uwzgldnianie problematyki rwnoci szans na poszczeglnych etapach wdraania funduszy strukturalnych. Wie si to z zapobieganiem wszelkim przejawom dyskryminacji ze wzgldu na pe, ras lub przynaleno etniczn, wyznanie lub przekonania, niepenosprawno, wiek lub orientacj seksualn. Spoeczestwo obywatelskie stworzenie trzeciej, poza sfer publiczn i biznesow, przestrzeni, dla aktywnoci obywatelskiej, w ktrej mog funkcjonowa instytucje, organizacje, grupy spoeczne i jednostki, ktre majc poczucie wspzalenoci dobrowolnie wspdziaaj ze sob na rzecz realizacji wsplnych interesw, podnoszenia jakoci ycia poszczeglnych ludzi oraz spoeczestwa jako caoci. Subsydiarno dla zapewnienia odpowiedniej efektywnoci polityki spjnoci UE Polska bdzie dy do decentralizacji i dekoncentracji wykonywania zada zwizanych z programowaniem i zarzdzaniem instrumentami strukturalnymi przez przeniesienie tych kompetencji na szczebel niszy, ktry zapewnia wiksz skuteczno i efektywno, tzn. na poziom zarwno centralny, jak i regionalny. Trway i zrwnowaony rozwj (sustainable development) podstawow zasad stosowan przy realizacji celw NSRO jest znajdywanie konsensusu pomidzy efektywnoci ekonomiczn podejmowanych dziaa a wymogami zwizanymi z promocj zasad zrwnowaonego rozwoju, przy rwnoczesnym zachowaniu rwnoci szans kobiet i mczyzn oraz zachowaniu walorw rodowiska przyrodniczego. 5.4. Cele polityki spjnoci w Polsce wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie Ze wzgldu na nisk konkurencyjno polskiej gospodarki, ktrej wyrazem jest m. in. niski poziom PKB na mieszkaca w stosunku do redniego poziomu w UE, wszystkie wojewdztwa w Polsce w latach 2007-2013 kwalifikuj si do obszarw Celu Konwergencja w ramach polityki spjnoci UE. W wyniku przeprowadzonej analizy, ktra wskazaa rnice w poziomie rozwoju spoecznogospodarczym kraju oraz poszczeglnych jego regionw, w stosunku do innych krajw UE, oraz w odpowiedzi na wyzwania Strategii Lizboskiej i zapisy Zintegrowanego Pakietu Wytycznych w sprawie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na lata 2005-2008 (ZPW)32, ktrych instrumentem realizacji na gruncie krajowym jest KPR, zosta sformuowany cel strategiczny NSRO na lata 2007-2013. Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej.

Powyszy cel zosta sformuowany w odniesieniu do celu europejskiej polityki spjnoci rodki wydatkowane w ramach NSRO bd zapewniay realizacj okrelonego traktatowo celu zwikszania stopnia spjnoci spoecznej i gospodarczej Polski i jej regionw wzgldem redniej UE poprzez reformy strukturalne i koncentracj wydatkw w kilku obszarach

32 Zintegrowany Pakiet Wytycznych w sprawie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na lata 2005-2008 strategiczny dokument wsplnotowy, zawierajcy wytyczne w zakresie polityki gospodarczej i zatrudnienia, suce realizacji priorytetw UE sformuowanych w ramach odnowionej Strategii Lizboskiej, COM (2005) 141 z dnia 12 kwietnia 2005 r.

40

majcych decydujce znaczenie dla tworzenia warunkw dla przypieszenia wzrostu gospodarczego oraz zwikszania zatrudnienia. Najwiksze znaczenie dla realizacji tak sformuowanego celu ma odpowiednia, prowzrostowa i pro-zatrudnieniowa krajowa polityka gospodarcza, uwzgldniajca kontynuacj i pene wdroenie reform strukturalnych w obszarze finansw publicznych, funkcjonowania administracji i wymiaru sprawiedliwoci oraz systemu stanowienia i implementacji prawa. Dziaania o takim charakterze wpisuj si bezporednio w realizacj celw Strategii Lizboskiej i jako takie s cakowicie zgodne ze strategi rozwojow przedstawion przez Rzd Polski w KPR. Dla podkrelenia komplementarnoci celw polityki gospodarczej, spoecznej i spjnoci okrelonych w KPR oraz NSRO Polska przeznaczy na cele zwizane ze Strategi Lizbosk co najmniej 60% wydatkw ponoszonych w ramach wszystkich programw operacyjnych realizowanych w latach 2007-2013 w ramach Celu Konwergencja. Stopie zaangaowania poszczeglnych programw w realizacj celw okrelonych w KPR bdzie rny, nie mniej jednak sformuowanie celw horyzontalnych oraz wprowadzenie na poziomie NSRO jasnych zasad i regu - odnoszcych si do sposobu uwzgldniania i przestrzegania na poziomie programw operacyjnych Strategii Lizboskiej - zapewnia rwnowag pomidzy osiganiem celw pro-efektywnociowych i wyrwnawczych. Realizacja strategii przedstawianej w niniejszym dokumencie daje take podstawy do tworzenia si warunkw dla trwaego rozwoju, respektujcego uwarunkowania rodowiskowe. Zwikszona uwaga w tym kontekcie bdzie pooona na kompleksowe podejcie do zagadnie zwizanych z problemami wynikajcymi ze zmian klimatycznych. Sformuowanie zasad, odnoszcych si do niestosowania dyskryminacji, bdzie take wanym elementem osigania oglnoeuropejskiego celu zapewniania rwnoci szans midzy kobietami i mczyznami. Podsumowujc, strategia okrelona w niniejszym dokumencie jest w duej mierze zorientowana na wspomaganie poprawy efektywnoci funkcjonowania instytucji i mechanizmw funkcjonowania pastwa oraz udzielania pomocy tym, ktrzy przedstawi projekty o najwikszym znaczeniu dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki Polski i poszczeglnych regionw przy jednoczesnym wprowadzeniu mechanizmw osonowych dla tych grup spoecznych i przestrzennie okrelonych obszarw problemowych, ktre nie posiadaj obecnie wystarczajcego potencjau wewntrznego, aby w dostatecznym stopniu korzysta z procesw rozwojowych. W ramach realizacji strategii nastpi koncentracja wydatkowania rodkw finansowych i wprowadzanie zmian organizacyjnych w szczeglnoci w obszarach decydujcych o pozycji konkurencyjnej Polski w UE i wiecie: wybranych elementach infrastruktury transportowej, rodowiskowej, innowacjach w przedsibiorstwach, sektorze badawczo-rozwojowym, edukacji. Wyrwnywanie szans rozwojowych grup spoecznych i obszarw geograficznych bdzie odbywao si gwnie poprzez eliminacj barier stojcych na przeszkodzie zwikszania mobilnoci zawodowej, spoecznej i przestrzennej oraz zapewniania rwnego dostpu do infrastruktury spoecznej i technicznej majcej podstawowe znaczenie dla ksztatowania konkurencyjnoci kraju (transportowa, edukacyjna, zdrowia, kultury), take dostpu do podstawowych usug publicznych. Cel strategiczny osigany bdzie poprzez realizacj horyzontalnych celw szczegowych. Pomoe to w zdefiniowaniu kluczowych wskanikw, pozwalajcych na analiz globalnych rezultatw uzyskanych w ramach konsekwentnie realizowanej polityki, a jednoczenie oznacza, e wszystkie programy, dziaania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizuj je jednoczenie aczkolwiek w rnym zakresie. Celami horyzontalnymi NSRO s:
41

1. Poprawa jakoci funkcjonowania mechanizmw partnerstwa,

instytucji

publicznych

oraz

rozbudowa

2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej, 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski, 4. Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug, 5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej, 6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Zaprezentowany ukad celw horyzontalnych odzwierciedla gwne kierunki koncentracji uwagi polityki spjnoci dla osignicia celu strategicznego. Podstawowym warunkiem realizacji, ale zewntrznym w stosunku do celw NSRO, jest podjcie wysikw w sferze regulacyjnej (reforma finansw publicznych, system prawny dziaalnoci gospodarczej, funkcjonowanie rynku pracy itp.). Niezbdne dziaania w tym zakresie w najbliszych latach zostay szczegowo opisane w KPR oraz dokumencie implementacyjnym KPR. Pierwszy cel horyzontalny dotyczy wzmocnienia sfery zarzdzania i partnerstwa, i bezporednio odpowiada na sformuowane wyzwania zwizane z funkcjonowaniem pastwa i jego instytucji publicznych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Realizacja celu ma te podstawowy zwizek z moliwociami penego i efektywnego wykorzystania wszystkich rodkw dostpnych dla Polski w ramach europejskiej polityki spjnoci 20072013. Trzy kolejne cele horyzontalne odnoszce si do zasobw ludzkich, infrastruktury oraz sfery produkcyjnej i usug maj bezporedni zwizek z celami Strategii Lizboskiej realizowanymi w Polsce (zgodnie z KPR) ich realizacja w ramach polityki spjnoci pozwoli na wzrost konkurencyjnoci polskiej gospodarki i bdzie miaa decydujcy wpyw na tworzenie nowych miejsc pracy. Ostatnie dwa cele horyzontalne odnosz si do wymiaru przestrzennego polityki spjnoci. Wszystkie dziaania podejmowane w ramach NSRO bd suy, ale w rny sposb, ich realizacji. Realizacja celu odnoszcego si do konkurencyjnoci regionalnej i przeciwdziaania marginalizacji pozwoli na moliwie najpeniejsze wykorzystywanie potencjau endogenicznego kadego z regionw, a jednoczenie pozwala na koncentracj wysikw polityki spjnoci na tych obszarach, gdzie wystpuj najwiksze problemy rozwojowe, ktrych nie mona pokona w oparciu o zasoby wewntrzne. W polskich warunkach wyodrbnienie i powicenie szczeglnej uwagi w ramach polityki spjnoci zagadnieniom restrukturyzacji obszarw wiejskich i wyrwnania szans rozwojowych ich mieszkacom uzasadnione jest skal wyzwania zapnieniom cywilizacyjnym na wielu obszarach wiejskich oraz spodziewanemu w najbliszych latach odpywowi ludnoci pracujcej w rolnictwie. Restrukturyzacja obszarw wiejskich jest elementem polityki regionalnej, a w szerszej perspektywie, polityki spoeczno-gospodarczej. Dwa cele odnoszce si do przestrzeni - Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej oraz Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich wytyczaj podstawowe kierunki wykorzystania wszystkich rodkw finansowych
42

uruchamianych w ramach NSRO. Cele te bd uwzgldniane nie tylko w przypadku realizacji dziaa skierowanych bezporednio terytorialnie (w ramach regionalnych programw operacyjnych i programw wsppracy terytorialnej oraz w ramach niektrych programw sektorowych), ale take bd brane pod uwag przy planowaniu krajowych inwestycji infrastrukturalnych, wydatkw w obszarze kapitau ludzkiego i edukacji oraz wsparcia dla przedsibiorstw. Takie podejcie pozwoli bezporednio na ksztatowanie podanego efektu terytorialnego w ramach programw sektorowych (np. ksztatowanie sieci autostrad i drg ekspresowych bdzie musiao uwzgldnia zagadnienie wzrostu konkurencyjnoci regionw poprzez zapewnienie pocze pomidzy centrami miejskimi oraz zagadnienie przeciwdziaania marginalizacji niektrych obszarw poprzez zapewnienie wczania obszarw peryferyjnych w krajow i europejsk sie transportow). Korelacje midzy wytycznymi dotyczcymi polityki spjnoci w ramach SWW, a celami szczegowymi zaproponowanymi w NSRO przedstawia poniszy schemat.
Schemat 1. Relacja midzy priorytetami okrelonymi w SWW a horyzontalnymi celami szczegowymi NSRO.
STRATEGICZNE NARODOWE STRATEGICZNE WYTYCZNE WSPLNOTY RAMY ODNIESIENIA ZWIKSZENIE ATRAKCYJNOCI EUROPY I JEJ REGIONW POD WZGLDEM INWESTYCJI I ZATRUDNIENIA 1.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej Cel 3 Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i 1.1.2 Wzmacnianie synergii midzy ochron rodowiska spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu a wzrostem konkurencyjnoci Polski 1.1.3 Podjcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych rde energii w Europie POPRAWA POZIOMU WIEDZY I INNOWACYJNOCI NA RZECZ WZROSTU

1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.3.1

Zwikszenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji na B+R Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci Promowanie spoeczestwa informacyjnego dla wszystkich Poprawa dostpu do finansowania

Cel 4. Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug

ZWIKSZENIE LICZBY I POPRAWA JAKOCI MIEJSC PRACY Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji Zdolnoci administracyjne

1.3.2 1.3.3 1.3.4

Cel 2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej

1.3.5

Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracownikw

Cel 1. Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa Cel 2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej Cel 5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Cel 6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich

TERYTORIALNY WYMIAR POLITYKI SPJNOCI

2.1

Wkad miast we wzrost i zatrudnienie

2.2

Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich, obszarw rybowstwa oraz obszarw o niekorzystnym pooeniu ze wzgldu

43

na warunki przyrodnicze.

2.4 2.5 2.6

Wsppraca transgraniczna Wsppraca ponadnarodowa Wsppraca midzyregionalna

Cel 5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej

Wszystkie cele horyzontalne NSRO wpisuj si w trzy priorytety horyzontalne i odnoszcy si do przestrzeni priorytet SWW, ktre przewiduj: 1) zwikszenie atrakcyjnoci Europy i jej regionw pod wzgldem inwestycji i zatrudnienia, 2) popraw poziomu wiedzy i innowacyjnoci na rzecz wzrostu, 3) zwikszenie liczby i popraw jakoci miejsc pracy, 4) terytorialny wymiar polityki spjnoci. Cel 1 NSRO Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa wpisuje si w Wytyczn SWW nr 1.3.4 Zdolnoci administracyjne. Cel 2 NSRO Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej jest zgodny z Wytycznymi SWW nr 1.3.1 Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego, nr 1.3.2 Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy, oraz 1.3.3 Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji. Ponadto w ramach omawianego celu realizowana bdzie Wytyczna nr 1.3.5 Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracownikw. Wytyczne SWW nr 1.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej, nr 1.1.2 Wzmacnianie synergii midzy ochron rodowiska a wzrostem oraz nr 1.1.3 Podjcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych rde energii w Europie w ramach priorytetu SWW Zwikszenie atrakcyjnoci Europy i jej regionw pod wzgldem inwestycji i zatrudnienia, bd osigane poprzez realizacj Celu 3 NSRO Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski. W ramy Celu 4 NSRO Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug wpisane zostay wytyczne obejmujce priorytet SWW Poprawa poziomu wiedzy i innowacyjnoci na rzecz wzrostu. Cel 5 NSRO Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej bdzie wypenia Wytyczne SWW nr 2.1 Wkad miast we wzrost i zatrudnienie, nr 2.4 Wsppraca transgraniczna, nr 2.5 Wsppraca ponadnarodowa, oraz nr 2.6 Wsppraca midzyregionalna, w ramach priorytetu SWW Terytorialny wymiar polityki spjnoci. Cel 6 NSRO Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich jest natomiast odzwierciedleniem terytorialnej Wytycznej SWW nr 2.2 Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich oraz obszarw rybowstwa oraz obszarw o niekorzystnym pooeniu ze wzgldu na warunki przyrodnicze. Realizacja nakrelonego celu gwnego i celw horyzontalnych bdzie rwnoczenie przyczynia si do wypeniania zasady trwaego rozwoju (sustanaible), poprzez rozwj spoeczno-gospodarczy, ktry uwzgldnia konieczno zachowania walorw rodowiska
44

przyrodniczego. Realizacja zasady trwaego rozwoju bdzie odbywa si poprzez programy operacyjne, ktre zawiera bd zobowizania dotyczce respektowania tej zasady. Kady z programw operacyjnych zawiera bdzie informacj nt. podejmowanych zobowiza dotyczcych przestrzegania zasady trwaego rozwoju oraz sposobu horyzontalnej integracji tej zasady w ramach systemu realizacji (np. rodowiskowe kryteria wyboru projektw, wskaniki monitorowania, itp.). 5.4.1. Poprawa jakoci funkcjonowania mechanizmw partnerstwa instytucji publicznych oraz rozbudowa

Diagnoza sytuacji w zakresie jakoci pracy i zdolnoci do realizacji podstawowych zada polskiego systemu instytucjonalno-regulacyjnego wskazuje na konieczno zasadniczej modernizacji sposobu funkcjonowania instytucji pastwa, w tym administracji i sektora sprawiedliwoci oraz rozwinicia dialogu i partnerstwa spoecznego. Jak pokazay dowiadczenia wielu krajw zmiana sposobu zarzdzania pastwem, rozwj dialogu z partnerami spoecznymi i gospodarczymi oraz ograniczenie patologii wadzy, w tym korupcji, moe przynie rezultaty w postaci polepszenia moliwoci tworzenia strategii rozwojowych i ich efektywnej implementacji, wdroenia efektywnych sposobw zarzdzania, bardziej efektywnego wykorzystania zasobw ludzkich w sektorze publicznym i endogenicznego potencjau pastw i regionw. Dziaania podejmowane dla poprawy jakoci zarzdzania powinny przynie dodatkowe efekty w postaci wikszego zaangaowania spoeczestwa w przebieg procesw rozwojowych oraz wzrost zadowolenia spoeczestwa, w tym poczucia bezpieczestwa. Gwnym celem dziaa na rzecz wzmocnienia potencjau administracyjnego w Polsce jest przygotowanie polskiej administracji do realizacji jej podstawowej roli, jak jest kreowanie warunkw do rozwoju spoeczno-gospodarczego pastwa. W tym zakresie najistotniejsz kwesti jest wzmacnianie umiejtnoci wypracowania i wdraania dugofalowych strategii i programw, przy poszanowaniu zasady partnerstwa. Cel ten jest spjny z celami Strategii Lizboskiej postulujcymi lepsze ksztatowanie polityk i ich realizacji w celu tworzenia warunkw dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przekada si to na zaoenia SWW, ktre wskazuj, e efektywne zdolnoci administracyjne krajw czonkowskich s niezbdnym warunkiem krajowego i unijnego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Gwnym zaoeniem reformy w sferze publicznej jest oparcie jej o nowoczesne standardy sprawowania wadzy, tj. zasady pomocniczoci, partnerstwa oraz dialogu obywatelskiego. Realizacja tego typu dziaa wie si z wdraaniem zasady good governance, rozumianej jako sprawne i partnerskie sprawowanie wadzy oparte o zasad otwartoci, odpowiedzialnoci, skutecznoci i spjnoci, majcej rwnie fundamentalne znaczenie dla rzeczywistej realizacji strategii rozwojowej kraju, w tym zaoe NSRO. Takie rozumienie sprawowania wadzy jest zgodne z SWW, ktre zakadaj wsparcie dla dialogu publicznoprywatnego, jak i dla wdroenia zasad otwartego rzdu. Znajduje to odzwierciedlenie w treci Wytycznej SWW nr 1.3.4 Zdolnoci administracyjne. Wzmacnianie zdolnoci instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zada Tworzenie odpowiednich warunkw dla rozwoju spoeczno-gospodarczego w Polsce wymaga poprawy jakoci tworzonych aktw prawnych, polityk i programw publicznych, zwikszenia sprawnoci instytucjonalnej administracji publicznej, podniesienia jakoci i dostpnoci usug publicznych oraz profesjonalizacji kadry urzdniczej. Zakadane obszary wsparcia opowiadaj SWW, ktre przewiduj wsparcie dla ksztatowania skutecznej polityki i jej wdraania, jak i zwikszenia przejrzystoci i efektywnoci funkcjonowania sub

45

publicznych. Ponadto, zakadane inwestycje w podnoszenie umiejtnoci i kwalifikacji kadry urzdniczej towarzyszce procesom wzmacniania zdolnoci administracyjnych wpisuj si w oglne zaoenia wytycznej wsplnotowej dotyczcej wikszej liczby lepszych miejsc pracy. Wsparcie dla procesw tworzenia i wdraania polityk i programw realizowane bdzie poprzez modernizacj sposobu organizacji tych procesw, w tym w szczeglnoci wzmacnianie wsppracy i koordynacji midzy jednostkami administracji publicznej oraz poprzez wzmacnianie zdolnoci do programowania, monitorowania, wdraania i ewaluacji polityk rozwojowych, ukierunkowanych na osiganie konkretnych mierzalnych celw zwizanych z celami Strategii Lizboskiej i europejskiej polityki spjnoci. Wsparcie w tym zakresie jest cile powizane z podnoszeniem jakoci i dostpnoci usug publicznych, ktre s widocznym dla obywateli efektem realizacji i egzekucji przez administracj przepisw prawa, wdraanych polityk i programw. Kwestia poprawy jakoci usug publicznych jest szczeglnie wana dla realizacji suebnej roli administracji, a co za tym idzie przyczynia si do zmiany sposobu postrzegania polskiej administracji, jak i samych urzdnikw przez obywateli. Dziaania zwizane z popraw jakoci obsugi klienta przez administracj publiczn wpisuj si nie tylko w zakres Wytycznej 1.3.4. SWW. Niezbdnym elementem poprawy efektywnoci funkcjonowania administracji publicznej jest informatyzacja administracji, ktra przyczynia si do usprawniania dziaania administracji publicznej, jak i zwikszenia dostpnoci i jakoci usug publicznych. Sprawna i efektywna realizacja zada publicznych, jak i atwy dostp do informacji publicznej prowadzi w konsekwencji do zmniejszania barier administracyjnych dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przedsibiorcw oraz do uatwienia i przyspieszenia przepywu informacji pomidzy rnymi szczeblami administracji a klientem. Dziaania zwizane z zwikszaniem efektywnoci funkcjonowania administracji poprzez jej informatyzacj wpisuj si nie tylko w zakres Wytycznej 1.3.4. SWW, ale rwnie w Wytyczn 1.2.3. Promowanie spoeczestwa informacyjnego dla wszystkich. Procesy zachodzce w administracji, w tym w szczeglnoci realizacja polityk i programw, nie mog by przeprowadzane w sprawny i efektywny sposb bez dobrze funkcjonujcych instytucji zaangaowanych w zarzdzanie i wdraanie polityk publicznych i programw. Sprawnie funkcjonujce instytucje wykorzystuj w sposb optymalny posiadane zasoby, nie pozostawiajc miejsca na naduycia, marnotrawstwo rodkw publicznych, czy opnienia w realizacji zada. Zwikszenie sprawnoci instytucjonalnej osigane bdzie poprzez modernizacj procesw zarzdzania w administracji publicznej, w tym przede wszystkim wdroenie powszechnego systemu zarzdzania przez cele i rezultaty. Wrd procesw zachodzcych w instytucjach publicznych tj. zarzdzanie procesem, jakoci, finansami, ryzykiem, informacj; na szczeglne wyrnienie zasuguje zarzdzanie zasobami ludzkimi, poniewa wpywa ono nie tylko na sprawno instytucjonaln, ale take na jako zatrudnianych kadr i efekty ich pracy. Szczeglnie wanym elementem budowania odpowiedniego potencjau administracyjnego s inwestycje w kapita ludzki zaangaowany w procesy tworzenia, wdraania, monitorowania i oceny polityk i programw publicznych oraz wiadczenie usug publicznych. Biorc pod uwag problemy polskiej administracji zwizane z du rotacj, w szczeglnoci wrd modych pracownikw, brakiem niezbdnych kwalifikacji oraz brakiem odpowiednich systemw motywacyjnych, polska administracja w duym stopniu wymaga bdzie intensyfikacji inwestycji w rozwj umiejtnoci i wiedzy kadry urzdniczej poprzez tworzenie odpowiednich programw szkolenia i ksztacenia ustawicznego, jak rwnie poprzez trwae ksztatowanie i wzmacnianie postaw etycznych.

46

Biorc pod uwag wymg wytycznych wsplnotowych uwzgldniania specyficznej sytuacji i problemw krajw czonkowskich, tak aby jak najskuteczniej zwalcza bariery dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, dziaania w Polsce koncentrowa bd si przede wszystkim na wsparciu dla tworzenia i wdraania nowoczesnych rozwiza systemowych usprawniajcych funkcjonowanie administracji publicznej na wszystkich szczeblach podziau terytorialnego pastwa. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie przegldu struktur administracyjnych, audytu funkcjonowania administracji publicznej i w efekcie zdiagnozowanie jej kondycji, jak i potencjau. Poskutkuje to waciwym zidentyfikowaniem narzdzi i instrumentw odpowiadajcych na potrzeby sektora i sucych osiganiu jakociowej zmiany funkcjonowania instytucji publicznych. Polityka spjnoci wesprze horyzontalne dziaania na rzecz wzmocnienia zdolnoci administracyjnych w Polsce skierowane do wszystkich jednostek administracji publicznej w Polsce obejmujc swym zakresem jednostki administracji rzdowej i samorzdowej. Ponadto, realizacja zakadanych dziaa o charakterze horyzontalnym uwzgldnia bdzie szczeglne potrzeby jednostek administracyjnych w obszarach wymagajcych najwikszego wsparcia, wrd ktrych naley wyrni sektor sprawiedliwoci i sub zdrowia, ktrych reforma w najwikszym stopniu przyczyni si do poprawy funkcjonowania pastwa. Wzmacnianie mechanizmw partnerstwa midzy administracj publiczn a sektorem trzecim Wsparcie dla tworzenia spoeczestwa obywatelskiego stanowi niezbdny element budowy nowoczesnego i partnerskiego pastwa. Realizacja zada publicznych powinna by oparta o wspprac midzy administracj publiczn a partnerami spoecznymi, organizacjami pozarzdowymi i organizacjami zawodowymi. Takie ujcie wsparcia dla zdolnoci administracyjnych jest zbiene z zapisami Biaej Ksigi o Europejskim Rzdzeniu (A White Paper on European Governance), jak i te zgodne z SWW, ktre zakadaj, e wspieranie dialogu midzy odpowiednimi jednostkami publicznymi, spoecznymi i prywatnymi jest warunkiem tworzenia dobrej jakoci polityk i programw. Diagnoza tego sektora wskazuje na saboci zwizane z niewystarczajcym zaangaowaniem obywateli w dziaalno spoeczn, z nieugruntowan kultur wsppracy midzy administracj publiczn a instytucjami sektora trzeciego oraz z niedostatecznego przygotowania sektora trzeciego do realizacji zada publicznych. Problemy te wynikaj z nie w peni rozwinitego spoeczestwa obywatelskiego, co jest konsekwencj krtkiej tradycji swobodnego dziaania obywatelskiego w Polsce. W celu aktywizacji sektora trzeciego i wzmacniania jego roli niezbdne jest tworzenie warunkw dla rozwoju spoeczestwa obywatelskiego w Polsce, w tym przede wszystkim organizacji pozarzdowych. Wymaga to zarwno rozwoju mechanizmw wsppracy midzy administracj publiczn a instytucjami sektora trzeciego, jak i upowszechniania partnerskiego sposobu kreowania i realizacji zada publicznych. Ponadto, w celu realizacji partnerskiego modelu wsppracy niezbdnym jest przygotowanie samych organizacji pozarzdowych do penienia roli aktywnego partnera administracji publicznej oraz wzmacnianie potencjau tych instytucji do efektywnego i profesjonalnego wiadczenia usug publicznych. Wsparcie dla instytucji realizujcych NSRO Wzmacnianie zdolnoci administracyjnych instytucji publicznych przyczynia si rwnie do poprawy sprawnoci i efektywnoci zarzdzania i wdraania polityki spjnoci. Ocena systemu realizacji Podstaw Wsparcia Wsplnoty w latach 2004-2006 wskazuje na szczeglne problemy i potrzeby instytucji obsugujcych fundusze strukturalne. Std instytucje realizujce NSRO w latach 2007-2013 wymagaj oddzielnego wsparcia, udzielanego w ramach pomocy technicznej. Dowiadczenia obecnego okresu programowania 2004-20006 wskazuj, e do gwnych saboci systemu zarzdzania i wdraania polityki spjnoci
47

naley: dua rotacja pracownikw zwizana gwnie z niskimi pacami w administracji; niedostateczne wyposaenie stanowisk pracy w nowoczesny sprzt, w tym brak sprawnie funkcjonujcego informatycznego systemu monitoringu i kontroli; saby przepyw informacji midzy jednostkami zaangaowanymi w proces realizacji PWW, jak i brak skutecznej polityki informacyjnej o moliwociach i procedurach pozyskiwania rodkw z funduszy strukturalnych. W odpowiedzi na zdiagnozowane problemy w ramach NSRO przewidziane jest podjcie dziaa na rzecz wzrostu stabilnoci zatrudnienia i podnoszenia jakoci zasobw ludzkich zaangaowanych w realizacj polityki spjnoci w Polsce. Dla sprawnego przebiegu procesw zarzdzania i kontroli funduszy strukturalnych konieczne jest take zapewnienie odpowiednich warunkw i zasobw technicznych. Niezbdne jest rwnie podjcie dziaa komunikacyjnych i promocyjnych sucych rozpowszechnieniu informacji i promocji operacji funduszy strukturalnych w Polsce oraz poprawa przepywu informacji i dowiadcze midzy uczestnikami procesu realizacji NSRO. 5.4.2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej Pomimo stopniowej poprawy sytuacji na rynku pracy wskanik zatrudnienia w Polsce jest nadal najniszy wrd krajw UE. Kluczowym problemem jest pene i dobre wykorzystanie jakoci kapitau ludzkiego i zasobw pracy, w taki sposb by suyo to wzrostowi gospodarczemu, konkurencyjnoci i innowacyjnoci polskiej gospodarki, zmniejszeniu dysproporcji w rozwoju pomidzy Polsk a UE, oraz poszczeglnymi regionami. Nakrelony w NSRO cel strategiczny odpowiada zaoeniom Strategii Lizboskiej i wpisuje si w zdefiniowany w SWW priorytet 1.3 dotyczcy Zwikszenia liczby i poprawy jakoci miejsc pracy. Dodatkowo, cel uwzgldnia zalecenia dotyczce rozwoju kapitau ludzkiego, ktre s podkrelane przez Wytyczne SWW na rzecz zwikszenia aktywnoci zawodowej oraz podniesienia poziomu zatrudnienia (1.3.1), zwikszenia zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy (1.3.2), zwikszenia inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji (1.3.3). Dc do poprawy jakoci kapitau ludzkiego i spjnoci spoecznej dziaania skoncentrowane s jednoczenie na Europejskiej Strategii Zatrudnienia i jej celach, do ktrych naley osignicie penego zatrudnienia, poprawa jakoci i efektywnoci pracy, a take wzmocnienie spjnoci spoecznej oraz zmniejszenie wykluczenia spoecznego33. Nieodzownym elementem we wszystkich podejmowanych dziaaniach bdzie uwzgldnianie kwestii zapewnienia rwnych szans propagowanie rwnoci kobiet i mczyzn, osb znajdujcych si w gorszym pooeniu, w tym osb niepenosprawnych. Rwnolegle, szczeglne znaczenie bdzie miao zwalczanie dyskryminacji oraz integracja imigrantw i mniejszoci. Wzrost poziomu edukacji spoeczestwa oraz poprawa jakoci ksztacenia Jak dowioda diagnoza uwarunkowa rozwojowych w ostatnich kilku latach wartoci kapitau ludzkiego w Polsce jest rosncy poziom edukacyjny modego pokolenia i wiksza gotowo adaptacji do zmieniajcych si warunkw gospodarki. Mankamentem jest niskie wyksztacenie bd niedostosowanie umiejtnoci do potrzeb wspczesnego rynku pracy, szczeglnie wrd osb starszych. Pogbienie i przypieszenie procesw integracji gospodarczej w ramach UE, zwikszanie inwestycji zagranicznych oraz postpujce zmiany struktury zatrudnienia, bez aktywnych dziaa w zakresie edukacji, uzupeniajcych przedsiwzicia w zakresie rynku pracy, mog jeszcze wzmacnia te negatywne procesy.
33

Omawiane zaoenia s zgodne i komplementarne z dokumentami krajowymi tj. projektem Krajowej Strategii Zatrudnienia na lata 20072013, a take z Narodow Strategi Integracji Spoecznej (przyjt przez Rad Ministrw dnia 3 sierpnia 2004 r.), Strategi Wspierania Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego na lata 2007-2013 (przyjt przez Rad Ministrw dnia 7 czerwca 2005 r.) oraz Strategi Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013 (przyjt przez Rad Ministrw dnia 2 sierpnia 2005 r.).

48

W cigu najbliszych lat podstawowym celem strategii rozwoju bdzie, zgodnie z nakrelon w SWW Wytyczn 1.3.3 Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji, zmniejszenie liczby osb, dla ktrych gwn przeszkod w wejciu na rynek pracy lub utrzymaniu si na nim jest brak odpowiedniego wyksztacenia oraz ograniczenie liczby osb o niedopasowanych umiejtnociach zawodowych. Osignicie odpowiedniego poziomu edukacji bdzie obejmowao wszystkie grupy wiekowe. Z jednej strony bdzie skupiao si na kierowaniu wyborem cieki edukacyjnej, zwizanej z przyszym zawodem, u osb modych - wchodzcych na rynek pracy. Szczeglna uwaga w tym kontekcie powicona zostanie na dziaania skierowane do ludzi modych (centra i organizacje modzieowe), w tym napotykajcych na utrudnienia w dostpie do edukacji. Z drugiej za strony bdzie dotyczyo osb starszych, majcych trudnoci w utrzymaniu si na rynku pracy z powodu braku odpowiednich umiejtnoci , a take tej samej kategorii osb, ktre nie tylko z racji wieku, ale i w wyniku niskiego wyksztacenia maj problemy ze znalezieniem zatrudnienia. W zakresie edukacji bdzie prowadzona polityka oparta gwnie o Wytyczn 23 Zwikszenie i poprawa inwestycji w kapita ludzki oraz Wytyczn 24 Dostosowanie systemw edukacji i szkole do nowych wymogw dotyczcych kompetencji zawodowych okrelonych w ZPW. W cigu najbliszych lat bd realizowane dziaania przyczyniajce si do zwikszenia dostpnoci edukacji na wszystkich poziomach ksztacenia, powizania ksztacenia z wymogami rynku pracy, podniesienia jakoci oferowanych usug edukacyjnych i efektywnoci ksztacenia. Specyfika Polski, na tle UE w zakresie dostpnoci do usug edukacyjnych, wymusza uwzgldnienie roli edukacji ju na etapie dostpu do ksztacenia przedszkolnego, przede wszystkim na obszarach wiejskich. Istotnym elementem zwikszenia liczby osb posiadajcych odpowiednie kwalifikacje zawodowe bdzie zapewnienie warunkw do edukacji na dalszych poziomach ksztacenia, tj. redniego i wyszego, ze szczeglnym uwzgldnieniem uczniw i studentw pochodzcych z obszarw wiejskich, rodowisk miejskich dotknitych ubstwem, rodzin dotknitych dysfunkcjami spoecznymi i wychowawczymi oraz osb niepenosprawnych. Cz absolwentw, mimo posiadanego wyksztacenia, ma trudnoci ze znalezieniem zatrudnienia. Obecny model ksztacenia w zbyt maym stopniu uwzgldnia realne oczekiwania rynku pracy. Niedopasowanie kompetencyjne poday i popytu na prac jest jedn z przyczyn tego zjawiska. Konieczne jest wobec tego bardziej racjonalne i dopasowane do wymogw rynku pracy stymulowanie cieek rozwoju edukacyjnego wybieranych przez osoby mode. Bdzie to moliwe za spraw wypracowania narzdzi oceny skutkw podejmowanych dziaa w obszarze owiaty i szkolnictwa wyszego. Odpowiednio wzmocniony system egzaminw zewntrznych zapewni rzeteln informacj dotyczc wynikw ksztacenia. Powysze wsparcie systemowe w efekcie przyczyni si do wspomagania uczniw i studentw w dokonywaniu wyborw przyszej drogi zawodowej, ktra zapewni uzyskanie zatrudnienia oraz powizanej z realizacj indywidualnych zdolnoci, potrzeb i zainteresowa. Wraz z procesem przygotowania szk do ksztacenia na potrzeby wspczesnej gospodarki do najwaniejszych wyzwa, stojcych przed systemem edukacji w Polsce, naley zaliczy kontynuowanie przedsiwzi zwizanych z podnoszeniem jakoci ksztacenia. Realizacja tych zaoe bdzie odbywa si poprzez dziaania skoncentrowane wok usprawnienia zarzdzania procesami i instytucjami stanowicymi system edukacji w Polsce. Wanym elementem strategii podnoszenia jakoci edukacji jest rwnie stworzenie ram do efektywnego funkcjonowania oraz podnoszenia kompetencji kadry pedagogicznej (w tym rwnie kadry akademickiej) oraz kadr administracyjnych zarzdzajcych systemem edukacji. Istotne jest podniesienie szeroko rozumianych kompetencji kadr sektora nauki, w

49

tym rwnie w zakresie umiejtnoci zarzdczych i komercjalizacji wynikw prac badawczych i rozwojowych, co umoliwi ich wykorzystanie w gospodarce. Integraln czci prowadzonych dziaa w zakresie edukacji bdzie realizacja Wytycznej 1.3.2 Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy okrelonej w SWW. We wspczesnej gospodarce uczestnicy rynku pracy musz by w coraz lepszym zakresie przygotowywani na uczenie si przez cae ycie zarwno w obliczu zmian technologicznych i innowacji, jak rwnie na skutek zachodzcych zmian wynikajcych z procesw restrukturyzacji gospodarczej. By polscy pracownicy mogli utrzyma si na rynku pracy oraz by umoliwi im wyduenie ycia zawodowego, konieczne bdzie w najbliszych latach budowanie systemu i kultury uczenia si przez cae ycie przez realizacj projektw sprzyjajcych procesowi nauczania we wszystkich formach i przejawach aktywnoci czowieka. Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki za spraw ksztacenia ustawicznego bdzie jedn z odpowiedzi na Wytyczn 17 Wdraanie polityk zatrudnienia ukierunkowanych na osignicie penego zatrudnienia, popraw jakoci i wydajnoci pracy oraz na wzmocnienie spjnoci spoecznej i terytorialnej. Podstaw jest stworzenie warunkw dla takiej postawy pracownikw, by ich decyzje o zmianie czy podnoszeniu kwalifikacji miay profesjonalny charakter i byy proaktywne. Polityka spjnoci bdzie skierowana na wspieranie staego doksztacania zawodowego przeznaczonego dla grup pracownikw, w tym w szczeglnoci MP, zatrudnionych w newralgicznych branach gospodarki, a w odniesieniu do sytuacji w wojewdztwach - w sektorach decydujcych o konkurencyjnoci gospodarki regionalnej, tworzenie i polepszenie funkcjonowania systemu doradztwa i szkole przeznaczonych dla grup pracownikw w sektorach o szczeglnie niskim poziomie kwalifikacji, takich jak rolnictwo, rybowstwo, przemys wydobywczy, przemys odzieowy i motoryzacyjny. W ramach tego celu wszystkie dziaania bd zorientowane na praktyczne spenianie zasady rwnoci szans. Aktywna polityka rynku pracy Pod wzgldem demograficznym Polska jest krajem o bardzo duym przyrocie zasobw pracy oraz najwyszym w UE, i stale utrzymujcym si, wysokim poziomie bezrobocia. Na du skal wystpuje ponadto zjawisko bezrobocia ukrytego i szarej strefy. Wysoka stopa bezrobocia oraz niski poziom wskanikw aktywnoci zawodowej i zatrudnienia znajduj si daleko od poziomw wyznaczonych w Strategii Lizboskiej. Bardzo niekorzystne s wskaniki dotyczce modych ludzi - wkraczajcych na rynek pracy oraz osb starszych, o niskich kwalifikacjach zawodowych oraz osb niepenosprawnych. Brak warunkw startu yciowego, przede wszystkim modej generacji, skutkuje w ostatnim czasie, znaczcym odpywem osb w poszukiwaniu edukacji i pracy za granic, za utrata pracy przez osoby starsze i dusze pozostawanie bez zatrudnienia przyczynia si do biernoci zawodowej. Podstawowym warunkiem wzrostu zatrudnienia i obnienia bezrobocia - obok wykorzystania warunkw dla popytu na prac oraz poprawy jakoci poday pracy, bdzie usprawnienie rynku pracy wspomagajcego dynamik przepyww ze stanu bezrobocia do pracy, z nieaktywnoci do zatrudnienia, ze szkoy do pracy zgodnie z Wytyczn 1.3.1 Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego zdefiniowanej w SWW. Zwikszenie udziau pracujcych w populacji osb w wieku produkcyjnym, przy pomocy m.in. realizacji aktywnej polityki rynku pracy, jest w perspektywie kilku nadchodzcych lat niezbdnym skadnikiem strategii rozwojowej przyczyniajcym si do realizacji Wytycznej 17 Wdraanie polityk zatrudnienia ukierunkowanych na osignicie penego zatrudnienia, popraw jakoci i wydajnoci pracy oraz na wzmocnienie spjnoci spoecznej i terytorialnej. Decydujc rol w tym zakresie bd mie instytucje rynku pracy, a take opieki spoecznej, ktre powinny
50

sprawnie, szybko i skutecznie reagowa na wyzwania restrukturyzacji gospodarczej i spoecznej. Dlatego te dziaania musz zosta oparte na wspomaganiu i usprawnianiu instytucji rynku pracy i pomocy spoecznej w kierunku ich efektywnoci oraz w celu zwikszenia dostpu do oferowanych przez te instytucje wiadcze i wysokiej jakoci usug dopasowanych do realnie istniejcych potrzeb oraz grup beneficjentw. Istnienie efektywnych instytucji rynku pracy oraz opieki spoecznej, realizujcych aktywn polityk rynku pracy jest niezbdne dla wsparcia wiadczenia usug dla osb poszukujcych pracy, osb bezrobotnych, wzgldem ktrych zastosowanie aktywnych instrumentw rynku pracy w pierwszym okresie pozostawania bez zatrudnienia, stwarza najwiksz szans na wyjcie z bezrobocia oraz osb, biernych zawodowo, ktrych aktywizacja jest zazwyczaj duga i kosztowna. Istotne jest rwnie stworzenie warunkw uatwiajcych osobom zatrudnionym w rolnictwie, rybowstwie, przemysach restrukturyzowanych odpowiednie przekwalifikowanie i przejcie do innych zaj i zawodw. W cigu najbliszych lat niezbdne jest uelastycznienie rynku pracy i ograniczenie zacht do dezaktywizacji zawodowej. Eliminacji z systemu form i metod pomocy, ktre sprzyjaj biernoci i bezradnoci oraz szarej strefy, musi towarzyszy stworzenie nowoczesnego systemu opieki spoecznej i pena profesjonalizacja instytucji rynku pracy. Zgodnie z Wytyczn 20 Lepsze dostosowanie si do potrzeb rynku pracy podstawowe dziaania bd dotyczy, poza podniesieniem jakoci kadr w wyniku rozwoju systemu ksztacenia, wdraania procedur wsppracy pomidzy orodkami pomocy spoecznej a urzdami pracy i pracodawcami, by zwikszy aktywno zawodow i edukacyjn osb bdcych beneficjentami tych instytucji. Nieodzownym elementem strategii musi by skuteczniejsze przewidywanie zmian na rynku pracy. Wci zachodzce zmiany i przeksztacenia wymuszaj na instytucjach rynku pracy oraz pomocy spoecznej stworzenie mechanizmw skutecznego przewidywania i lepszego zarzdzania zmianami, w tym restrukturyzacj gospodarcz. Powysze dziaania pozwol na stosowanie na rynku pracy rodkw obejmujcych wczesn identyfikacj potrzeb, indywidualnie dopasowanych usug pomoc w poszukiwaniu pracy, poradnictwo i szkolenia, wiadczenie usug spoecznych wspierajcych dostp do zatrudnienia, itp. (zgodnie z Wytyczn 19 Zapewnienie rynkw pracy sprzyjajcych integracji, zwikszenie atrakcyjnoci pracy oraz czynienie pracy opacaln dla osb poszukujcych, w tym osb znajdujcych si w gorszym pooeniu i zawodowo nieaktywnych). Wszelkie dziaania w tym zakresie bd wspomagane promowaniem i rozpowszechnianiem innowacyjnych i elastycznych form organizacji pracy, w tym telepracy, sprzyjajcym godzeniu obowizkw zawodowych z rodzinnymi, rozwojem nowych rde miejsc pracy, m .in. przy wykorzystaniu aktywnoci spoecznej i przedsibiorczoci w oparciu o Wytyczn 21 Promowanie elastycznoci przy rwnoczesnym zapewnianiu bezpieczestwa zatrudnienia oraz redukowanie segmentacji rynku pracy z uwzgldnieniem roli partnerw spoecznych. Modernizacji systemw opieki spoecznej i rynku pracy w celu naleytego ich funkcjonowania bdzie towarzyszy promowanie nowego sposobu podejcia do pracy zgodnego z cyklem ycia czowieka. Wobec polskich problemw na rynku pracy, realizacja Wytycznej 18 Promowanie podejcia do pracy zgodnego z cyklem ycia czowieka, ma istotne znaczenie, zarwno dla tworzenia warunkw do zwikszania aktywnoci zawodowej, szczeglnie kobiet, jak i wobec niskich wskanikw zatrudnienia starszych pracownikw i modziey. Tworzenie warunkw sprzyjajcych przedsibiorczoci Struktura zawodowa ogu pracujcych w Polsce wci odbiega od tego typu charakterystyk w krajach UE. W ostatnich latach wzrosa skala zatrudnienia w sektorze usug kosztem
51

przemysu i rolnictwa, jednak przeksztacenia te wci s jednym z wyzwa stojcych przed polskim rynkiem pracy. Niski udzia w zatrudnieniu oficjalnym jest w pewnym stopniu uzupeniany przez szar stref oferujc stosunkowo du liczb miejsc pracy dla osb o niskich kwalifikacjach zawodowych, dla ktrych praca nierejestrowana stanowi jedyn moliwo uzyskiwania dochodw. Jak wskazuj dowiadczenia jednym z wanych instrumentw realizacji Wytycznej 1.3.1 Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego zdefiniowanej w SWW oraz aktywnej polityki rynku pracy jest tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwijanie postaw przedsibiorczych. Instrument ten jest obecnie stosowany, ale w skali dalece niewystarczajcej. Problem bezrobocia i wdraania najskuteczniejszych metod jego zwalczania bdzie jednym z najistotniejszych wyzwa strategii rozwoju. Strategia w tym zakresie bdzie powizana z dziaaniami edukacyjnymi i aktywnej polityki rynku pracy. Swoim zasigiem bdzie obejmowaa szerokie grono potencjalnych beneficjentw od osb zainteresowanych rozpoczynaniem dziaalnoci gospodarczej oraz przedsibiorcw, po instytucje wiadczce usugi i pomoc w zakresie przedsibiorczoci. Wspieranie przedsibiorczoci bdzie odbywa si przez tworzenie przyjaznego otoczenia dla zapewnienia wszystkim osobom, ktre maj zamiar rozpocz prowadzenie wasnej dziaalnoci gospodarczej pomocy w pokonaniu barier utrudniajcych zatrudnienie. Realizacja Wytycznej 21 Promowanie elastycznoci przy rwnoczesnym zapewnianiu bezpieczestwa zatrudnienia oraz redukowanie segmentacji rynku pracy z uwzgldnieniem roli partnerw spoecznych w ramach ZPW, bdzie odbywaa si w tym zakresie na etapie wstpnym doradztwo, szkolenia, itp. umoliwiajc nabycie wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do tworzenia wasnego miejsca pracy. Po wsparciu o charakterze merytorycznym pomoc obejmie take wsparcie finansowe w okresie pocztkowym funkcjonowania firmy. Wobec coraz wikszej konkurencyjnoci oraz pojawiania si nowych technologii, ktre stawiaj zarwno przed pracownikami oraz przedsibiorstwami konieczno dostosowania si, integralnym elementem tworzenia warunkw sprzyjajcych przedsibiorczoci bdzie wsparcie ju funkcjonujcych przedsiwzi. Obejmuje ono aktualizacj i doskonalenie kwalifikacji i umiejtnoci pracownikw, jak rwnie budow efektywnego systemu doskonalenia kadr przedsibiorstw, wzmacniany bdzie take potencja adaptacyjny przedsibiorstw przez wspieranie nowych rozwiza w zakresie organizacji pracy i form wiadczenia pracy. Wsparcie instytucji udzielajcych poyczek dla przedsibiorcw i osb rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz oraz instytucji wiadczcych usugi informacyjno-doradcze oraz prowadzcych bazy ofert szkoleniowych adresowanych do przedsibiorstw i osb rozpoczynajcych dziaalno gospodarcz pozwoli na lepsze dotarcie z oferowanymi usugami i pomoc do przedsibiorstw. Przeciwdziaanie ubstwu i zapobieganie wykluczeniu spoecznemu Polska jest krajem, gdzie oglnemu wzrostowi dochodw i wydatkw w spoeczestwie towarzyszy wzrost zrnicowania sytuacji dochodowej ludnoci, z kontynuacj tendencji wzrostu ubstwa. Zrnicowanie problemw jest zalene od specyfiki regionu. W aglomeracjach oraz duych miastach czciej spotykane s problemy narkomanii, przestpczoci, bezdomnoci. Natomiast, w regionach uboszych, na obszarach wiejskich pojawiaj si patologie zwizane z brakiem perspektyw na zatrudnienie, szczeglnie dla osb o niszym wyksztaceniu. Negatywnym elementem jest pojawiajce si zjawisko dziedziczenia ubstwa przez kolejne pokolenia. We wszystkich rodowiskach istnieje
52

problem wykluczenia osb niepenosprawnych w stopniu gbokim i znacznym. Innym problemem, majcym swe podstawy w odmiennoci kulturowej mniejszoci etnicznej, jest alienacja zawodowa i spoeczna Romw. Odzwierciedlajc cele Strategii Lizboskiej, w najbliszych latach prowadzone bd dziaania majce na celu wzmocnienie spjnoci spoecznej. Podstawowym elementem realizacji jest odpowiednia zdolno do reagowania na potrzeby spoeczne oraz niwelowanie czynnikw sprzyjajcych pogbieniu rnic, w konsekwencji powodujcych bierno zawodow, ubstwo i wykluczenie spoeczne. Przedsiwzicia zwikszajce integracj spoeczn s elementem wpisujcym si przede wszystkim w Wytyczn 1.3.1 Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego zapisan w SWW. Polityka spjnoci w tym zakresie bdzie skupiaa si na osobach znajdujcych si w niekorzystnej sytuacji ze wzgldu na dugi okres braku aktywnoci zawodowej oraz osobach, ktre przerway edukacj szkoln. Odpowiednie wsparcie dotyczy bdzie rwnie osb szczeglnie zagroonych wykluczeniem spoecznym z uwagi na niepenosprawno, rnice kulturowe i etniczne. Integracja spoeczna oraz przeciwdziaanie ubstwu i wykluczeniu spoecznemu bdzie nastpowa przede wszystkim poprzez zapewnienie dostpu do edukacji i szkolenia zawodowego. Towarzyszy temu bdzie wiadczenie niezbdnych usug spoecznych wspierajcych dostp do zatrudnienia osb wykluczonych z rynku pracy oraz usug przyczyniajcych si do zwalczania ubstwa, a take promowanie lokalnych inicjatyw na rzecz zatrudnienia. Nieodzown czci tego procesu jest uatwianie dostpu do takich sfer i dziedzin, ktre w sposb poredni odgrywaj istotn rol w procesie integracji spoecznej. Wanym elementem prowadzonych dziaa musi by integracja zawodowa i spoeczna imigrantw oraz Romw tworzenie instytucjonalnych i finansowych ram dla programw pozwalajcych imigrantom oraz mniejszociom narodowym i etnicznym na przezwycianie barier jzykowych, kulturowych i etnicznych, a take pomoc skierowana do dugotrwale bezrobotnych, bezdomnych, osb z zaburzeniami psychicznymi, osb opuszczajcych zakady karne i modziey opuszczajcej placwki opiekuczo-wychowawcze. Wzmocnienie potencjau zdrowotnego kapitau ludzkiego Diagnoza wykazaa, e w Polsce wystpuj znaczne rnice w stanie zdrowia mieszkacww porwnaniu z innymi krajami UE oraz due nierwnoci, w poszczeglnych regionach kraju, w dostpie ludnoci do wiadcze opieki zdrowotnej. Obecnie ponad poow populacji ludnoci w Polsce stanowi osoby w wieku produkcyjnym. Na tle krajw UE mieszkacy Polski s zaliczani do osb modych pod wzgldem demograficznym. Jednak w najbliszych latach mediana wieku zacznie zwiksza si, za wzrost liczby osb starszych i utrzymanie siy roboczej w stanie aktywnoci zawodowej, stanowi bdzie wyzwanie w zakresie systemu ochrony zdrowia. W kontekcie polityki spjnoci, w cigu najbliszych lat jednym z zasadniczych zada prowadzonej strategii, zgodnie z zaoeniami Wytycznej 1.3.2 Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy i Wytycznej 1.3.5 Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracownikw okrelonymi w SWW, bdzie wdraanie dziaa majcych na celu wyrwnywanie dostpu do opieki zdrowotnej i zapewnienie wysokiej jakoci oraz rwnego poziomu bez wzgldu na miejsce wiadczonych usug. Cel ten bdzie realizowany przede wszystkim przy pomocy doskonalenia wiedzy i podnoszenia umiejtnoci personelu medycznego. Rwnoczenie, prowadzone bd inwestycje w promocj zdrowia i zapobieganie chorobom. Wyej wymienione dziaania w poczeniu z zapewnieniem dostpu do usug opieki zdrowotnej, pozwol na wczesne diagnozowanie zagroe, obnianie poziomu absencji, a w duszej perspektywie na przeduenie aktywnego udziau w spoeczestwie, za podnoszenie wiadomoci
53

pracownikw na temat poziomu bezpieczestwa i higieny pracy bdzie bezporednio przekada si na wydajno pracy i konkurencyjno. 5.4.3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski Niewielka liczba znaczcych inwestycji tworzcych nowe miejsca pracy jest gwn barier hamujc rozwj gospodarczy Polski i jej regionw. Niewystarczajcy poziom inwestycji spowodowany jest przede wszystkim brakiem podstawowej infrastruktury technicznej i spoecznej oraz w wielu wypadkach niezadowalajc jakoci jej funkcjonowania. Brak nowoczesnej infrastruktury technicznej wpywa negatywnie na wielko wymiany gospodarczej, zmniejsza mobilno obywateli, a take jest gwn barier ograniczajc rozwj przemysu handlu i usug. Polska musi w jak najszybszym czasie stworzy sprawny system pocze transportowych zarwno wewntrz kraju, jak i z reszt Europy, ktry pozwoli wykorzysta istniejcy potencja gospodarczy, spoeczny i terytorialny oraz przyczyni si do stworzenia warunkw sprzyjajcych tworzeniu nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki. Realizacja inwestycji dotyczcych podstawowej infrastruktury technicznej jest warunkiem osignicia celw Strategii Lizboskiej, jak i celw NSRO, od ktrych zaley sukces dziaa nakierowanych na rozwj zasobw ludzkich oraz zwikszenia innowacyjnoci gospodarki. Zachowuje ponadto spjno z Wytycznymi SWW, zakadajcymi uczynienie z Europy i jej regionw miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy, czy te ZPW mwicym o koniecznoci rozbudowy, modernizacji i powizania infrastruktury w Europie, koniecznoci dokoczenia realizacji priorytetowych projektw transgranicznych oraz koniecznoci wspierania zrwnowaonego wykorzystania zasobw i wzmocnienia efektu synergii pomidzy ochron rodowiska, a wzrostem gospodarczym. Powizanie gwnych orodkw gospodarczych w Polsce sieci autostrad i drg ekspresowych oraz nowoczesnymi sieciami kolejowymi oraz zapewnienie powiza komunikacyjnych w relacjach europejskich (w ramach sieci TEN-T) Diagnoza sytuacji sektora transportu wskazuje, e Polska posiada gst sie transportow, jednak jej dekapitalizacja i niska jako powoduj, e stanowi ona istotn barier w rozwoju gospodarczym Polski i jej poszczeglnych regionw oraz ogranicza moliwoci inwestycyjne sektora przedsibiorstw. Jednym z najwaniejszych problemw wpywajcych istotnie na moliwoci wzrostu konkurencyjnoci polskiej gospodarki jest brak spjnej sieci autostrad, drg szybkiego ruchu oraz odpowiedniej jakoci sieci kolejowych czcych gwne orodki gospodarcze kraju. Brak powiza w tych relacjach skutkuje zmniejszeniem moliwoci lokalizacji inwestycji w pewnych obszarach kraju, jest te istotn barier dla penego wykorzystania potencjau rozwojowego poszczeglnych metropolii dla wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Wpywa te bardzo istotnie na dyfuzj innowacji produktowych i ogranicza koszty dziaalnoci gospodarczej w pewnych sektorach. Drugim problemem zwizanym z jakoci funkcjonowania sieci transportowej jest brak odpowiedniej jakoci powiza w relacjach Polska - kraje ssiednie, wczajc w to granice morsk. Ogranicza to moliwoci firm prowadzcych dziaalno w Polsce oraz innych krajach do korzystania z jednolitego rynku europejskiego, powoduje rwnie e Polska nie wykorzystuje swojego geograficznego pooenia, tracc, na rzecz swoich ssiadw, korzyci wynikajce z potencjalnego tranzytu towarw przez terytorium zarwno w relacjach wschd zachd (kraje UE Rosja, Ukraina, Biaoru), jak rwnie Pnoc Poudnie (kraje skandynawskie i batyckie - rodek i poudnie Europy).

54

Zy stan infrastruktury w szczeglnoci drogowej (autostrad i ekspresowych), przekada si na tragiczn sytuacj w zakresie w zakresie bezpieczestwa ruchu drogowego - Polska jest krajem o najwyszym odsetku drogowych wypadkw ze skutkiem miertelnym w caej UE. Biorc pod uwag powysze, strategia NSRO w odniesieniu do sektora transportu bdzie si koncentrowaa na zapewnieniu, eby inwestycje transportowe majce znaczenie regionalne, krajowe i midzynarodowe prowadziy do stworzenia spjnej sieci odzwierciedlajcej kierunki relacji gospodarczych i spoecznych. . Podejmowane dziaania bd polegay w pierwszej kolejnoci na powizaniu do 2013 r. wszystkich najwaniejszych orodkw miejskich w Polsce sieci autostrad i drg ekspresowych oraz szybkimi poczeniami kolejowymi. Sie ta obejmie take wszystkie gwne orodki miejskie w Polsce wschodniej dla zwikszenia ich moliwoci rozwojowych oraz przypieszenia procesw restrukturyzacji niezbdnych na tych obszarach. Zapewnieniu spjnej i funkcjonalnej sieci transportowej suy bdzie rwnie rozwijanie powiza w ramach sieci TEN-T wczajcych Polsk w europejski system transportowy. W szczeglnoci zostan zapewnione biegnce przez terytorium Polski powizania pomidzy Europ Zachodni a krajami Batyckimi oraz Ukrain, Rosj i Biaorusi, a take pomidzy krajami skandynawskimi i krajami batyckimi a krajami Europy rodkowej i poudniowej. Dziaaniem uzupeniajcym w zakresie rozbudowy sieci autostrad i drg ekspresowych bdzie modernizacja innych drg krajowych, wczajcych mniejsze orodki gospodarcze w podstawow sie krajow. Dziaania w tym zakresie bd koncentroway si na modernizacji istniejcej sieci drg, przy zapewnieniu odpowiedniej nonoci, zgodnie z wymogami Traktatu Akcesyjnego oraz budowie obwodnic i likwidacji wskich garde wystpujcych w drogowej infrastrukturze krajowej. Rozbudowa odpowiedniej jakoci powiza transportowych wpynie na zwikszenie bezpieczestwa ruchu drogowego, jednak niezbdne bd dziaania uzupeniajce poprawiajce bezpieczestwo na polskich drogach i szerzej w caym polskim systemie transportowym, takie jak np. akcje edukacyjne czy wyposaenie policji i sub ratowniczych w odpowiedni sprzt. Obok rozbudowy odpowiedniej jakoci powiza kolejowych pomidzy gwnymi orodkami gospodarczymi w Polsce niezbdne s, w kontekcie zapewnienia odpowiedniej jakoci usug i ograniczenia skutkw potencjalnych katastrof na kolei, inwestycje w popraw stanu pasaerskiego taboru kolejowego oraz inwestycje w wybrane elementy infrastruktury kolejowej. Jak wykazaa diagnoza przewozy towarowe w zbyt duym stopniu realizowane s przez transport drogowy, gwnie ze wzgldu na zy stan przewozw intermodalnych. W zwizku z powyszym promowane bd inwestycje w infrastruktur transportu intermodalnego oraz wdraajce systemy informatyczne i cznoci, umoliwiajce korzystanie z nowoczesnych technologii w dziedzinie transportu. Dziaania takie bd sprzyjay odcieniu drg, ktre w warunkach szybko rosncych obrotw handlu zagranicznego nie bd w stanie obsuy zwikszonych potokw przewozowych, a take bd sprzyjay ograniczeniu presji transportu drogowego na rodowisko przyrodnicze. Dynamiczny rozwj najwikszych orodkw miejskich i skokowy, w ostatnim czasie, wzrost liczby pojazdw mechanicznych, stwarza konieczno bardziej kompleksowego podejcia do zagadnie transportu publicznego. Sprzyja to bdzie wzrostowi konkurencyjno tych orodkw poprzez zapewnienie szybkiego i bezpiecznego rodka transportu dla pracownikw i mieszkacw obejmujcych obszar caej aglomeracji (gwne miasta wraz z przylegajcymi obszarami caych aglomeracji). Dziaania w tym obszarze bd miay take wyrany efekt

55

rodowiskowy ograniczenia emisji spalin, a tym samym zdrowotny wpyn wyranie na popraw jakoci ycia w duych miastach. Wsparcie uzyskaj kompleksowe projekty rozwizujce problemy transportowe aglomeracji, opierajce si na zaoeniu ograniczania ruchu samochodowego w centrach miast i wprowadzenia moliwe czystych rodkw transportu miejskiego, takich jak metro czy tramwaj. Szczeglnie istotn gazi transportu umoliwiajc atwy i szybki dostp do duych orodkw miejskich w kraju i poza nim jest transport lotniczy, ktry w ostatnich latach nabiera szczeglnego znaczenia. Istniejca obecnie infrastruktura portw lotniczych nie jest przystosowana do rosncego wci ruchu lotniczego, a prognozy przewidujce znaczny wzrost udziau transportu lotniczego w transporcie ogem wskazuj bezporednio na konieczno inwestowania w t ga transportu. Niezbdna jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury portw lotniczych zarwno tych najwikszych, jak i regionalnych, zwikszajcych atrakcyjno inwestycyjn mniejszych orodkw. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej w najwikszych portach morskich i autostrad morskich ma due znaczenie nie tylko dla konkurencyjnoci transportu morskiego, ktry moe by alternatywn form transportu w stosunku do transportu drogowego i kolejowego, ale take wpynie na podniesienie konkurencyjnoci miast nadmorskich, jako miejsc koncentracji pewnych typw dziaalnoci gospodarczej i punktw tranzytowych oraz logistycznych.. Rozwj eglugi rdldowej ma istotne znaczenie ze wzgldu na jej ekologiczny charakter, dlatego te niezbdne bd inwestycje o charakterze odtworzeniowym, ktre umoliwi powstrzymanie regresu eglugi rdldowej. Dziaania majce na celu budow i modernizacj infrastruktury technicznej s spjne z Wytyczn 1.1.1. SWW Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej oraz Wytyczn 16 Rozbudowywanie, ulepszanie i powizanie infrastruktury w Europie oraz dokoczenie realizacji priorytetowych projektw transgranicznych zapisan w ramach ZPW. Zwikszenie udziau transportu publicznego w obsudze mieszkacw Wiodcym rodkiem transportu miejskiego w Polsce nadal pozostaje transport samochodowy, ktremu nie jest w stanie sprosta zaniedbana i niedoinwestowana infrastruktura drogowa. Powoduje to zwikszanie si negatywnej presji na rodowisko przyrodnicze oraz niewydolno komunikacyjn duych miast, a tym samym zmniejszeniu ulega ich atrakcyjno. Sabo rozwinita infrastruktura transportu publicznego sprawia, i odsetek mieszkacw z niego korzystajcych jest niezadowalajcy. Aby w jak najwikszym stopniu ograniczy presj transportu samochodowego na rodowisko przyrodnicze, a take zwikszy przepustowo komunikacyjn miast naley przedsiwzi dziaania majce na celu rozwj zrwnowaonych rodowiskowo sieci transportowych, poprzez m.in. wprowadzanie zintegrowanych systemw zarzdzania ruchem, tworzenie zintegrowanych wzw transportowych oraz zintegrowanych planw rozwoju transportu miejskiego, a take wsparcie szynowego transportu zbiorowego (metro, szybka kolej miejska). Wane znaczenie ma take wzmocnienie bezpieczestwa transportu publicznego poprzez wspieranie wykorzystania IST (inteligentne systemy transportowe) w zakresie infrastruktury transportowej oraz popraw systemw zarzdzania bezpieczestwem. Dziaania te przyczyni si do rozwoju zrwnowaonych rodowiskowo sieci transportowych, zgodnie z wytycznymi ZPW Rozszerzenie i poprawa infrastruktury europejskiej i SWW 4.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej i pozwol na zmian proporcji pomidzy rodkami transportu na korzy bardziej rodowiskowych, takich jak transport publiczny, rowerowy lub ruch pieszy. Zapewnienie i rozwj infrastruktury ochrony rodowiska Obok infrastruktury transportowej kluczowe znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju polskiej gospodarki ma infrastruktura ochrony rodowiska oraz bezpieczestwo ekologiczne.
56

Dokumenty unijne, zarwno ZPW Wytyczna 11 Wspieranie zrwnowaonego wykorzystania zasobw i wzmocnienie efektu synergii pomidzy ochron rodowiska a wzrostem, jak i SWW Wytyczna 1.1.2 Wzmocnienie synergii midzy ochron rodowiska a wzrostem traktuj priorytetowo kwestie zwizane z ochron rodowiska. Rozwj i modernizacja infrastruktury ochrony rodowiska stymuluje innowacyjno i tworzenie nowych miejsc pracy, zmniejsza zewntrzne koszty rodowiskowe dla gospodarki poprzez ograniczenie kosztw oczyszczania, likwidacji szkd, opieki zdrowotnej oraz przyczynia si do stabilnego wzrostu gospodarczego. Odgrywa ponadto podstawow rol dla poprawy jakoci ycia i powodzenia procesw restrukturyzacyjnych na obszarach wiejskich i poprzemysowych. Jak wykazuje diagnoza negatywna presja na rodowisko przyrodnicze w kraju systematycznie maleje. Jednoczenie Polska stajc si czonkiem UE zobowizaa si wdraa dyrektywy unijne m.in. z zakresu ochrony rodowiska, czy te tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Aby wywiza si z naoonych zobowiza, jak rwnie zapewni stay i zrwnowaony wzrost gospodarczy dziaania z obszaru sektora rodowiska powinny koncentrowa si m.in. na wsparciu przedsiwzi zmierzajcych do zapewnienia skutecznych i efektywnych systemw gromadzenia i oczyszczania ciekw. Wspiera naley rwnie dziaania majce na celu zmniejszenie udziau skadowanych odpadw komunalnych i rekultywacj terenw zdegradowanych, ktre jednoczenie przyczyni si do wdraania prawa unijnego34. Ponadto dziaania powinny koncentrowa si na zapewnieniu odpowiedniej iloci zasobw wodnych na potrzeby ludnoci i gospodarki kraju oraz przeciwdziaaniu powanym awariom, a take minimalizacji skutkw negatywnych zjawisk naturalnych. Rozwj cywilizacyjny i gospodarczy sprawia, e zasoby rnorodnoci biologicznej i walory krajobrazowe skadajce si na dziedzictwo przyrodnicze naszego kraju, s naraone na postpujc degradacj. rodowisko naturalne ma bezporedni wpyw zarwno na zdrowie czowieka, jak rwnie na rne gazie gospodarki. Dlatego naley ogranicza degradacj rodowiska naturalnego oraz straty zasobw rnorodnoci biologicznej, poprzez zwikszanie wiadomoci ekologicznej spoeczestwa, przywracanie waciwego stanu siedlisk przyrodniczych, wspieranie procesw opracowania planw ochrony dla obszarw chronionych, czy te przywracanie dronoci korytarzy ekologicznych. Dziaania takie spjne s z Polityk Ekologiczn Pastwa, Konwencj Rnorodnoci Biologicznej, a take umoliwi prawidowe funkcjonowanie sieci NATURA 2000 oraz przyczyni si do wdroenia unijnych dyrektyw35. Dziaania realizowane w ramach NSRO bd podejmowane z uwzgldnieniem postanowie dotyczcych zmian klimatycznych, w tym redukcji emisji gazw cieplarnianych do atmosfery okrelonych przez UE w horyzoncie dugoterminowym. Wpyw inwestycji realizowanych w ramach NSRO na zmiany klimatu i wzrost poziomu emisji gazw cieplarnianych w Polsce bdzie podlega okresowej obserwacji w ramach monitoringu i ewaluacji wdraania NSRO i programw operacyjnych z wykorzystaniem rodkw pomocy technicznej. Ma to znaczenie zwaszcza w wietle wzmoonej presji na emisj gazw cieplarnianych zwizan z

Dyrektywa 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczca oczyszczania ciekw komunalnych (Dz. U. UE L 135 z dnia 30 maja 1991 r.), Dyrektywa 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektre substancje niebezpieczne odprowadzane do rodowiska wodnego (Dz. U. UE L 129 z dnia 18 maja 1976 r.), Dyrektywa 2000/60/WE z dnia 23 padziernika 2000 r. ustanawiajca ramy wsplnotowego dziaania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. UE L 327 z dnia 22 grudnia 2000 r.), Dyrektywa 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie skadowania odpadw (Dz. U. UE L 182 z dnia 16 lipca 1999 r.), Dyrektywa 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadw (Dz. U. UE L 194 z dnia 25 lipca 1975 r.), Dyrektywa 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadw niebezpiecznych (Dz. U. UE L 377 z dnia 31 grudnia 1991 r.), Dyrektywa 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowa i odpadw opakowaniowych (Dz. U. UE L 365 z dnia 31 grudnia 1994 r.), Dyrektywa 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadw (Dz. U. UE L 332 z dnia 28 grudnia 2000 r.). 35 Dyrektywa 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Uz. UE L 103 z dnia 25 kwietnia 1979 r.), Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. UE L 206 z dnia 22 lipca 1992 r.).

34

57

przyspieszonym tempem wzrostu gospodarczego i natenia planowanych inwestycji infrastrukturalnych w Polsce. Dywersyfikacja rde energii oraz ograniczenie negatywnej presji sektora energetycznego na rodowisko naturalne Rosnce szybko zapotrzebowanie na energi, przy starzejcym si majtku wytwrczym, przesyowym i dystrybucyjnym, moe prowadzi do pogarszania si bezpieczestwa energetycznego oraz obnienia niezawodnoci dostaw energii dla odbiorcw. Sytuacja geopolityczna ostatnich kilku lat, tendencje rosncych cen ropy naftowej i gazu, awarie systemw elektroenergetycznych w Europie, USA i Ameryce Poudniowej stanowi podstaw do zajcia si problemem bezpieczestwa energetycznego. Znalazo to m.in. wyraz w dokumentach Unii Europejskiej dotyczcych zarwno budowy europejskiej strategii samego bezpieczestwa energetycznego, jak i dostaw strategicznych nonikw energii. Szczeglnie wane z punktu widzenia wzrostu gospodarczego i zwikszenia konkurencyjnoci kraju jest zapewnienie bezpieczestwa energetycznego, rozumianego jako dywersyfikacja rde zaopatrzenia w energi, jak i zwikszenie niezawodnoci infrastruktury. Jak wykazaa diagnoza sektora, krajowa infrastruktura energetyczna jest przestarzaa i nie doinwestowana, a gwnym rdem energii s rda nieodnawialne. Ponadto struktura przesyowa nonikw energii (ropy naftowej i gazu ziemnego) powoduje, i ich dostawy koncentruj si na jednym kierunku, stwarzajc realne zagroenie zapewnienia dostaw energii, niezbdnych dla dugotrwaego wzrostu gospodarczego. Innym problemem jest nadal niezadowalajcy stopie integracji systemu przesyu energii elektrycznej z systemami w innych krajach UE. W zwizku z powyszym niezwykle istotne jest zainicjowanie procesu tworzenia nowych zdolnoci przesyowych i transportowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej ze zrnicowanych kierunkw dostaw, a take rozpoczcie dziaa majcych na celu zwikszenie pojemnoci magazynowych. Dziaania takie przyczyni si do zwikszenia bezpieczestwa energetycznego, zarwno Polski, jak rwnie caej Wsplnoty. W przypadkach, w ktrych mechanizmy rynkowe bd niewystarczajce dla osignicia odpowiedniej dywersyfikacji dostaw, wsparcie dotyczy bdzie take inwestycji w sieci przesyu i dystrybucji tradycyjnych rde energii, w tym energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej. Brak infrastruktury dystrybucyjnej gazu w 37,6% gmin w Polsce jest dodatkow przyczyn wystpujcych dysproporcji w rozwoju gospodarczym kraju. W obecnych realiach rynkowych inwestycje w sie dystrybucyjn i przesyow oraz w magazyny gazu ziemnego nie zapewniaj wystarczajco szybkiego zwrotu poniesionych nakadw. W celu zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju istotne znaczenie ma przede wszystkim dywersyfikacja tradycyjnych rde i nonikw energii, jak rwnie stopniowe zwikszanie udziau odnawialnych rde energii. Specyfika polskiego sektora energetycznego opartego w wikszoci na wglu kamiennym oraz prognozowany wzrost gospodarczy w perspektywie najbliszych lat wymuszaj konieczno podejmowania dziaa zwizanych z ograniczaniem negatywnego wpywu sektora na rodowisko, wynikajcych z wytwarzania, przesyania i dystrybucji energii i paliw. Wie si to z koniecznoci wprowadzania nowych rozwiza i technologii, przede wszystkim ograniczajcych zanieczyszczenia powstajce u rda. Wana jest rwnie realizacja dziaa majcych na celu zwikszenie efektywnoci wykorzystania energii pierwotnej i finalnej, zarwno w procesach wytwarzania energii, jej przesyu i dystrybucji, jak rwnie w procesie jej wykorzystania.
58

Istotne, w zakresie zapewnienia zrwnowaonego i bezpiecznego zaopatrzenia w paliwa i energi w kontekcie zmniejszenia emisji zanieczyszcze, bd rwnie dziaania prowadzce do zmiany struktury zuywanych paliw oraz zwikszenia sprawnoci wykorzystania istniejcych instalacji i urzdze. Std w ramach sektora energetycznego dziaania powinny koncentrowa si na zwikszeniu wykorzystania odnawialnych rde energii, a tym samym redukcji emisji gazw cieplarnianych do atmosfery. Biorc pod uwag kierunki europejskiej polityki energetycznej wyznaczone na szczycie Rady Europejskiej w dniach 8-9 marca 2007 r. dziaania w obszarze energetyki zostan skupione na inwestycjach majcych du warto dodan dla osignicia celw wyznaczonych na tym szczycie. Szczeglne wsparcie w tym obszarze uzyskaj inwestycje, ktre przyczyni si do zwikszenia bezpieczestwa energetycznego, innowacyjnoci technologicznej w energetyce oraz rozwoju wykorzystania odnawialnych rde energii i poprawy efektywnoci energetycznej. Popierajc rozwj energetyki odnawialnej, opartej na krajowym potencjale, zakada si, i Polska osignie udzia energii pochodzcej ze rde odnawialnych w bilansie energii pierwotnej w roku 2013 rzdu 7,5 %. Realizacja powyszych dziaa wpynie na popraw bezpieczestwa energetycznego poprzez dywersyfikacj zaopatrzenia w energi, gwarantujc zmniejszenie uzalenienia Europy od paliw kopalnych. Ponadto stworzy korzyci w zakresie redukcji emisji gazw cieplarnianych do atmosfery, wzmocnienia przewagi UE w branach technologii wytwarzania energii elektrycznej ze rde odnawialnych oraz poprawy perspektyw gospodarczych i spoecznych. Inwestycje w powyszych obszarach sprzyjaj realizacji celw Strategii Lizboskiej, a take przyczyniaj si do wdroenia przepisw prawa wsplnotowego36. Wskazane powyej dziaania spjne s z wytycznymi zapisanymi w SWW Wytyczna 1.1.3 Podjcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych rde energii w Europie, wskazujca na konieczno zmniejszenia przez kraje czonkowskie wykorzystania tradycyjnych rde energii poprzez zwikszenie udziau odnawialnych rde energii w bilansie energetycznym oraz zwikszenie efektywnoci energetycznej. Zgodnie z t wytyczn, w przypadkach, w ktrych mechanizmy rynkowe bd niewystarczajce dla osignicia odpowiedniej dywersyfikacji dostaw, wsparcie dotyczy bdzie take inwestycji w sieci przesyu i dystrybucji tradycyjnych rde energii, w tym gazu ziemnego i ropy naftowej. Wsparcie podstawowej infrastruktury spoecznej Polska gospodarka charakteryzuje si z jednej strony znaczcym potencjaem rozwojowym, a z drugiej strony szeregiem zapnie rozwojowych wynikajcych m.in. z braku nowoczesnej infrastruktury technicznej i spoecznej. Dla podniesienia poziomu ycia mieszkacw Polski, a take przypieszenia rozwoju spoeczno-gospodarczego, niezwykle istotne jest zapewnienie bardziej rwnomiernego dostpu do podstawowej infrastruktury spoecznej, a take rozbudowa tych jej elementw, ktre wi si bezporednio ze wskanikami realizacji celw NSRO, w tym podniesieniem poziomu wyksztacenia, zwikszenia liczby absolwentw na kierunkach technicznych i przyrodniczych, podniesienia zdrowotnoci pracownikw i wyduenia dugoci ycia, a take podniesieniu jakoci ycia m. in. poprzez zwikszenie dostpu do obiektw kultury i promocj turystyki i rekreacji. Dostp do zdrowych i wysoko wykwalifikowanych zasobw pracy jest wan przesank szeroko rozumianej atrakcyjnoci inwestycyjnej oraz ma wpyw na funkcjonowanie caej
36 Dyrektywa 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych oraz uchylajca dyrektyw Rady 93/76/EWG (Dz. U. UE. L. 114 z dnia 27 kwietnia 2006 r.), Dyrektywa 2004/67/WE z dnia 26 kwietnia 2004 r. dotyczca rodkw zapewniajcych bezpieczestwo dostaw gazu ziemnego (Dz.U. UE. L. 127 z dnia 29 kwietnia 2004 r.).

59

gospodarki. Uwzgldniajc struktur demograficzn, spoeczn, a take zrnicowania w dostpie do infrastruktury ochrony zdrowia, kultury, edukacji czy turystyki, a take wytyczne SWW Wytyczna 1.3.5 Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracownikw, zakadajce wzmocnienie spjnoci spoecznej i gospodarczej krajw czonkowskich, istotne znaczenie maj inwestycje suce zmniejszaniu nierwnoci w dostpie do infrastruktury medycznej, edukacyjnej, kultury i turystyki. Inwestycje w infrastruktur spoeczn, potraktowane w sposb komplementarny wobec sfery technicznej powinny przyczyni si do wzmocnienia powiza midzy sektorami, a tym samym maksymalizacji zakadanych efektw rozwojowych. Zdrowie populacji jest jednym z kluczowych czynnikw produktywnoci i wzrostu gospodarczego oraz istotnym wyznacznikiem oglnie pojtej jakoci ycia. W zakresie infrastruktury ochrony zdrowia istotne s dziaania suce poprawie infrastruktury ochrony zdrowia, zmniejszeniu nierwnoci w dostpie do infrastruktury medycznej oraz zwikszajce efektywno w systemach opieki zdrowotnej poprzez inwestycje w ICT, wiedz i innowacje. Wsparcie dla infrastruktury ochrony zdrowia moe by rdem wartoci dodanej w innych dziedzinach ycia gospodarczego. Bardziej skuteczne polityki zdrowotne powinny sprzyja take ograniczeniu zjawiska absencji pracowniczych, jak rwnie przedwczesnego przechodzenia na emerytur. Biorc pod uwag efektywno nauczania jako gwny czynnik warunkujcy funkcjonowanie nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i innowacji, naley zwikszy dostpno edukacyjn, poprzez budow i modernizacj infrastruktury, a w szczeglnoci poprzez budow i rozbudow obiektw naukowo badawczych i obiektw dydaktycznych, a take wyposaenie ich w sprzt naukowo-badawczy, w tym laboratoria, pracownie komputerowe, biblioteki oraz budow i modernizacj infrastruktury uczelni. Lepszy system ksztacenia zwikszy kwalifikacje zawodowe i zdolnoci adaptacyjne pracownikw pozwalajc tym samym na zaangaowanie wikszej liczby osb w aktywn dziaalno zawodow. Dziaania w dziedzinie infrastruktury kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego maj na celu przede wszystkim zwikszenie dostpu do kultury mieszkacw Polski oraz podniesienie kompetencji kulturalnych spoeczestwa, a take atrakcyjnoci turystycznej i inwestycyjnej kraju. Dziaania te bd koncentrowa si na wykorzystaniu istniejcego ju potencjau dziedzictwa kulturowego o znaczeniu wiatowym i europejskim, ochronie i zachowaniu dziedzictwa kulturowego, poprawie stanu infrastruktury kultury oraz rozwijaniu nowych, alternatywnych form korzystania z kultury. Dodatkowo, istniejcy potencja kulturowy (w tym przebiegajce przez Polsk europejskie szlaki kulturowe) i przyrodniczy oraz planowane dziaania w obszarze kultury, tworz korzystne warunki dla rozbudowy infrastruktury turystycznej. Dla zapewnienia dostpu do odpowiedniej, wysokiej jakoci usug turystycznych oraz podniesienia atrakcyjnoci turystycznej Polski i jej regionw rodki zostan skoncentrowane przede wszystkim na poprawie jakoci funkcjonujcej infrastruktury turystycznej poprzez projekty z zakresu jej rozbudowy, modernizacji i wyposaenia. Przedsiwzicia w tym zakresie bd rwnie ukierunkowane na powstawanie nowych obiektw sucych do prowadzenia dziaalnoci turystycznej, ktre bd speniay standardy UE. Miejsca pracy w sektorze turystki przyczyni si do wzrostu zatrudnienia w infrastrukturze towarzyszcej produkcji towarw i usug niezbdnych dla obsugi turystw. Wsparcie dotyczce turystyki dotyczyo bdzie zarwno projektw speniajcych kryteria infrastruktury spoecznej - sucej nieodpatnie ogowi spoeczestwa, jak i na zasadach komercyjnych, stanowicych element schematw pomocy publicznej.

60

5.4.4. Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug Diagnoza sytuacji sektora gospodarki w Polsce, pomimo rosncego udziau zaawansowanych technologicznie produktw w strukturze eksportu oraz duego potencjau przedsibiorczoci wskazuje na jego bardzo nisk innowacyjno37. Tymczasem cech determinujc zdolno gospodarek wspczesnych pastw i regionw do utrzymania konkurencyjnoci w perspektywie dugoterminowej jest zdolno do tworzenia i absorpcji innowacji. Dla osignicia wysokiej i utrzymujcej si w duszym okresie dynamiki wzrostu gospodarczego i tworzenia warunkw dla budowania gospodarki opartej na wiedzy prowadzone bd dziaania zdefiniowane w inicjatywach podjtych zarwno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. Dziaania te s spjne z odnowion Strategi Lizbosk i nakrelonymi w niej kierunkami dziaa w zakresie przedsibiorczoci i innowacyjnoci, SWW, ZPW, a take zapisami Sidmego Programu Ramowego na rzecz Bada i Rozwoju Technologicznego, Programem Ramowym na rzecz Wzrostu Konkurencyjnoci i Innowacyjnoci (CIP) 2007-2013, Zielon Ksig Komisji Europejskiej Przedsibiorczo w Europie oraz inicjatyw eEuropa 2005 Spoeczestwo Informacyjne dla wszystkich oraz strategi i2010 Europejskie spoeczestwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Dziaania suce osigniciu zamierzonego celu sprzyja bd bezporednio realizacji dwch komponentw celu strategicznego, jakimi s: tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci oraz utrzymywanie wzrostu zatrudnienia. Rozwj gospodarczy Polski bdzie uzaleniony od zbudowania przewagi konkurencyjnej zapewniajcej trway rozwj, wynikajcej z wykorzystania w wikszym stopniu wiedzy i innowacyjnych rozwiza. Zostanie to osignite poprzez realizacj polityki stymulujcej rozwj oparty na innowacjach, dziki dziaaniom ukierunkowanym na wsparcie sektorw bdcych nonikami gospodarki opartej na wiedzy i zwikszeniu wydatkw instytucji publicznych na badania i rozwj, majcych bezporednie przeoenie na sfer dziaalnoci gospodarczej, oraz stymulowanie wzrostu inwestycji przeznaczonych na badania i rozwj w przedsibiorstwach, a take inwestycji w zakresie innowacyjnych rozwiza zarwno technologicznych, jak i organizacyjnych. Zwikszenie innowacyjnoci gospodarki wymaga przygotowania rnych instrumentw wsparcia, zwaszcza dla MP, w szczeglnoci bdcych w pocztkowych etapach wzrostu, jak i dla przedsibiorstw wprowadzajcych najnowsze rozwizania technologiczne o duym znaczeniu dla gospodarki. W ramach wsparcia dla sektora produkcyjnego wsparcie bdzie kierowane przede wszystkim do MP, dla ktrych zostanie przeznaczone co najmniej 75% puli dostpnych rodkw w ramach programw sektorowych i regionalnych. Wsparcie dla duych projektw inwestycyjnych w sektorze produkcyjnym udzielane bdzie przede wszystkim ze wzgldu na ocen stopnia innowacyjnoci proponowanej inwestycji i jako takie nie bdzie stanowio zachty dla firm przenoszcych dziaalno produkcyjn do Polski z innych krajw czonkowskich UE. Firmy zainteresowane jedynie delokalizacj bez zmiany profilu produkcji kieruj si gwnie chci obnienia wydatkw poprzez ograniczanie kosztw zatrudnienia pracownikw. Innowacyjno odgrywa podstawow rol, nie tylko w walce konkurencyjnej produktw i usug (zarwno na rynku wewntrznym, jak i midzynarodowym), ale take wpywa na
37

Poprzez innowacyjno naley rozumie zdolno i motywacj przedsibiorstw do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wynikw prac badawczych i rozwojowych, nowych koncepcji, pomysw i wynalazkw. Innowacyjno, oznacza rwnie doskonalenie i rozwj istniejcych technologii produkcyjnych, eksploatacyjnych i dotyczcych sfery usug, wprowadzanie nowych rozwiza w organizacji i zarzdzaniu, doskonalenie i rozwj infrastruktury, zwaszcza dotyczcej gromadzenia, przetwarzania i udostpniania informacji.

61

podniesienie poziomu i jakoci ycia mieszkacw. Dziaaniami sucymi rozwojowi przedsibiorstw na szczeblu regionalnym sprzyja bdzie realizacja przedsiwzi innowacyjnych, wynikajcych z Regionalnych Strategii Innowacyjnych (RSI), ktre przyczyniaj si do rozwoju regionalnego i lokalnego oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Komplementarnie do nich na poziomie centralnym dofinansowane bd przedsiwzicia nastawione na generowanie rozwiza innowacyjnych w przedsibiorstwach. W efekcie przewagi konkurencyjne w coraz wikszym zakresie bd ksztatowane przez innowacje technologiczne, w mniejszym za przez konkurencje cenow. Rwnolegle do wspierania dziaa innowacyjnych poszerzona zostanie oferta zewntrznego finansowania inwestycji przedsibiorstw poprzez stworzenie oferty instrumentw finansowych komplementarnych do kredytu bankowego tj. porcze, mikropoyczek, kapita podwyszonego ryzyka. Sektor przedsibiorstw, obok wsparcia finansowego, uzyska wyspecjalizowane wsparcie doradcze, udzielane dla nowopowstajcych firm, w szczeglnoci MP. Uzupenieniem dziaa bezporednio skierowanych na podnoszenie innowacyjnoci przedsibiorstw bdzie tworzenie korzystnych warunkw dla ich rozwoju poprzez wspieranie instytucji otoczenia biznesu, dziki ktrym moliwe bdzie zwikszenie dostpnoci usug wspierajcych przedsibiorczo i innowacje, jak rwnie pooenie nacisku na wzrost wsppracy sektora przedsibiorstw z nauk i ukierunkowanie bada na ich wykorzystanie w gospodarce. Dla wzmocnienia potencjau przedsibiorstw i wsppracy midzy nimi realizowane bd dziaania z zakresu powstawania i rozwoju powiza kooperacyjnych pomidzy przedsibiorcami oraz przedsibiorcami a instytucjami otoczenia biznesu, w tym jednostkami naukowymi. Dziaania te sprzyjay bd tworzeniu, transferowi i dyfuzji nowych rozwiza, a tym samym przyczyni si do podnoszenia konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw. Instrumenty realizowane na szczeblu krajowym s komplementarne z inicjatywami podejmowanymi na poziomie regionalnym, gdzie bezporednie wsparcie uzyskaj w szczeglnoci MP realizujce projekty o relatywnie mniejszej wartoci oraz instytucje otoczenia biznesu o zasigu lokalnym i regionalnym dziaajce na rzecz rozwoju przedsibiorczoci. Rnice midzy Polsk a krajami Unii Europejskiej w zakresie informatyzacji wpywaj niekorzystnie na konkurencyjno polskiej gospodarki oraz jako ycia mieszkacw. Niezbdne s kompleksowe dziaania zmierzajce do tworzenia elektronicznych usug publicznych dla obywateli i przedsibiorcw, co bdzie moliwe dziki przebudowie zaplecza administracji publicznej i utworzeniu w peni zintegrowanych usug elektronicznych. Uatwi to wiadczenie usug publicznych drog elektroniczn w kluczowych dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w obszarach: m.in. rozlicze podatkowych, ce, opat administracyjnych itp. Zastosowanie zintegrowanych rozwiza opartych na technologiach ICT bdzie uatwiao prowadzenie dziaalnoci gospodarczej. Dziaania promocyjne doprowadz do wikszego wykorzystania technik ICT w sektorze prywatnym i publicznym. Zapewni one szersz dostpno zasobw informacyjnych i usug w formie elektronicznej dla przedsibiorstw i gospodarstw domowych. Wspieranie dziaalnoci wytwrczej przynoszcej wysok warto dodan Pomoc udzielana przedsibiorcom w ramach NSRO musi zapewnia stae wzmacnianie siy konkurencyjnej polskiej gospodarki. Jednym z obszarw wsparcia, ktry decyduje o

62

moliwociach zapewnienia staego wzrostu gospodarczego i wzrostu wydajnoci pracy s nowe inwestycje w sektorze przemysu. Polska gospodarka dysponujc du, do dobrze wykwalifikowan si robocz, w tym take personelu zarzdzajcego potrzebuje nowych inwestycji w tych obszarach dziaalnoci wytwrczej, ktre kreujc nowe miejsca pracy bd przede wszystkim zwikszay dopyw i zastosowanie nowych technologii, wytwarzanie produktw konkurencyjnych na rynkach wiatowych, umoliwiay polskim firmom wczania si w acuchy kooperacyjne wiatowych liderw w sferze produkcji rnego typu (od elektroniki, informatyki, sprztu, AGD, poprzez sektor motoryzacyjny do nowoczesnych zastosowa biotechnologii) oraz umoliwiay rozwj potencjau wytwrczego najbardziej innowacyjnych maych i rednich przedsibiorstw. W konsekwencji takie ukierunkowanie wsparcia powinno doprowadzi do wzrostu eksportu produktw przemysowych, zwikszenia udziau produktw wysokiej techniki w produkcji przemysowej Promowanie przedsibiorczoci przez stymulowanie i rozwj innowacyjnej dziaalnoci gospodarczej realizuje zapisy Wytycznej 1.2.2 SWW: Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci. Znajduje take odzwierciedlenie w Wytycznej 10 zawartej w ZPW: Wzmocnienie konkurencyjnej przewagi Europejskiej bazy przemysowej. Rozwj i powstawanie nowych przedsibiorstw jest podstaw tworzenia w gospodarce nowych, trwaych i atrakcyjnych miejsc pracy. Pobudzeniu przedsibiorczoci, przede wszystkim opartej na innowacjach, sprzyja bdzie bezporednio pomoc inwestycyjna, doradcza i szkoleniowa na rozwj istniejcych oraz tworzenie nowych przedsibiorstw, w tym wspieranie inicjatyw wywodzcych si z orodkw akademickich i instytutw badawczych. Wsparcie w sektorze produkcyjnym bdzie skupiao si gwnie na uatwieniu wprowadzania nowoczesnych rozwiza wysokiej techniki oraz dostarczania innowacyjnych produktw i usug. Dziaania te wpyn pozytywnie na generowanie popytu na wiksz liczb innowacyjnych rozwiza, stymulujc przy tym dostosowanie oferty sektora naukowobadawczego i wzrost nakadw przedsibiorstw na dziaalno innowacyjn, przez co zwikszy si udzia sektorw o wysokiej wartoci dodanej w PKB. Efektem dziaa majcych suy rozwojowi przedsibiorstw bdzie wzrost ich wydajnoci przez wprowadzanie ulepsze w istniejcych procesach produkcyjnych i wytwarzanie przez nie bardziej konkurencyjnych produktw przy osigniciu efektywnoci kosztowej. Wsparcie dla przedsibiorcw dostarczy gospodarce warto dodan przez podniesienie zdolnoci do absorpcji nowych technologii, co przeoy si na zdolno caego pastwa do ich wchaniania. Realizowane na poziomie regionalnym dziaania suce wsparciu przedsiwzi nastawionych na rozwj innowacyjnoci skoncentrowane bd na wzmocnieniu potencjau inwestycyjnego maych i rednich przedsibiorstw, ze szczeglnym uwzgldnieniem mikroprzedsibiorstw. Poza pomoc inwestycyjn, doradcz i szkoleniow dla przedsibiorstw, oferowane bdzie kompleksowe wsparcie dla powstawania nowych firm (tzw. start-up), szczeglnie w dziedzinach istotnych dla rozwoju danego regionu, a take promowana bdzie wsppraca midzy firmami na szczeblu regionalnym (wsparcie tworzenia i rozwoju powiza kooperacyjnych przedsibiorcw, w tym klastrw o zasigu regionalnym). Dziaania podejmowane na szczeblu krajowym, stanowice uzupenienie dla dziaa regionalnych, zostan skierowane na wspieranie przedsiwzi innowacyjnych, zarwno produktowych, jak i organizacyjnych. Rozwj konkurencyjnej gospodarki na skal europejsk i wiatow bdzie moliwy dziki wdroeniu katalogu uzupeniajcych si przedsiwzi sucych inicjowaniu dziaalnoci innowacyjnej, w gwnej mierze w MP (m.in. finansowanie prowadzenia prac badawczo-rozwojowych oraz wdroenia ich wynikw, tworzenie powiza kooperacyjnych, zarzdzania prawami autorskimi i wasnoci

63

przemysowej, rozwijania e-usug, w tym typu business to business, specjalistyczne wsparcie doradcze i szkoleniowe). Rozwj sektora usug Efektywny sektor usug moe by traktowany jako jeden z czynnikw pozytywnie wpywajcych na rozwj polskiej gospodarki .Biorc pod uwag cechy polskiej gospodarki oraz dalsze zwikszanie jej otwartoci w horyzoncie rednioterminowym rozwj sektora usug bdzie mia podstawowe znaczenie dla zwikszania poziomu zatrudnienia i rozwoju kraju. Planowane wsparcie dotyczy bdzie zarwno sektora usug rynkowych, w tym sektora turystyki i kultury oraz usug medycznych, jak rwnie tych usug podstawowych, ktre mog pozytywnie wpywa na procesy rozwoju regionalnego i zwikszenie dostpnoci do usug na obszarach zmarginalizowanych. Istotne dla generowania znaczcej liczby miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanej siy roboczej bdzie wsparcie przedsibiorstw wiadczcych prorozwojowe usugi zwizane z obsug finansow, ksigow, czy teleinformatyczn, a take usugi profesjonalne oferujce wsparcie w dziedzinie zarzdzania, marketingu, czy naboru pracownikw. Rozwijane bd przedsibiorstwa usugowe wykorzystujce innowacje produktowe, procesowe i organizacyjne. Rola turystyki jako generatora nowych miejsc pracy moe by dominujca zwaszcza na obszarach przygranicznych i obszarach dotknitych strukturalnym bezrobociem. Nowotworzone miejsca pracy w sektorze turystki przyczyni si do wzrostu zatrudnienia w infrastrukturze towarzyszcej produkcji towarw i usug niezbdnych dla obsugi turystw. Dziaania majce na celu budow sprawnego wewntrznego rynku usug s spjne z priorytetem 1.2 SWW: Poprawa poziomu wiedzy i innowacyjnoci na rzecz wzrostu oraz Wytyczn 12 Rozszerzenie i pogbienie rynku wewntrznego zapisan w ramach ZPW. Poprawa otoczenia funkcjonowania przedsibiorstw i ich dostpu do zewntrznego finansowania Diagnoza sytuacji Polski w obszarze instytucji wiadczcych wsparcie dla przedsibiorstw wskazuje, i pomimo funkcjonowania znaczcej liczby takich instytucji ich rozmieszczenie nie jest rwnomierne, natomiast oferta nie zawsze dostosowana do potrzeb przedsibiorcw. Otoczenie regulacyjne sektora przedsibiorstw jest niestabilne i tworzy nieprzyjazne warunki dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, stawiajc szereg barier administracyjnych i prawnych w szczeglnoci w przepisach podatkowych. Czciowemu ograniczeniu oddziaywania tych negatywnych czynnikw dla rozwoju przedsibiorczoci powinno suy utworzenie dostosowanego do potrzeb przedsibiorcw spjnego systemu otoczenia biznesu. W celu promowania przedsibiorczoci i ksztatowania postaw przedsibiorczych stworzone zostan instrumenty suce budowie przyjaznego otoczenia instytucjonalnego, kapitaowego i prawnego prowadzce do rozwoju istniejcych i powstawania nowych przedsibiorstw, w szczeglnoci MP, ktre tworz najwiksz ilo nowych miejsc pracy. Dziaania z tego zakresu realizuj zapisy SWW: Wytycznej 1.2.2 Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci i Wytycznej 1.2.4 Poprawa dostpu do finansowania. S one spjne z Wytycznymi przedstawionymi w ZPW: Wytyczn 8 Wspieranie wszelkich form innowacji, Wytyczn 15 Promowanie kultury w wikszym stopniu opartej na przedsibiorczoci i stworzenie otoczenia sprzyjajcego rozwojowi MP oraz Wytyczn 14 Stworzenie bardziej konkurencyjnego otoczenia dla dziaalnoci gospodarczej i wsparcia prywatnej inicjatywy poprzez lepsze uregulowania prawne.

64

Poprzez tworzenie i rozwj infrastruktury proinnowacyjnego otoczenia biznesu, w tym orodkw inicjujcych powstawanie przedsiwzi innowacyjnych (inkubatory technologiczne, parki naukowo-technologiczne, centra transferu technologii i innowacji, akceleratory technologii) wzmocnione zostanie wysokiej jakoci zaplecze dla funkcjonowania i rozwoju przedsibiorstw innowacyjnych. System ten bdzie obejmowa wsparcie kapitaowe w pocztkowych fazach rozwoju przedsiwzi (gwnie MP) o wysokiej dynamice wzrostu, ktre maj trudnoci w pozyskaniu zewntrznego finansowania poprzez dokapitalizowanie funduszy kapitau podwyszonego ryzyka oraz zwikszenie zaangaowania kapitau prywatnego (sieci aniow biznesu). Na poziomie centralnym tworzone bd warunki dla internalizacji przedsibiorstw, nawizywania wsppracy z partnerami handlowymi i produkcyjnymi, finansowania nowych pomysw gospodarczych. Promowana bdzie wsppraca pomidzy instytucjami o znaczeniu oglnokrajowym, w tym wzmocnienie wsppracujcych ze sob instytucji w zakresie opracowywania i wiadczenia usug przyczyniajcych si do zwikszenia konkurencyjnoci przedsibiorstw i rozwoju dziaalnoci innowacyjnej. Instytucje te bd prowadzi dziaania suce stymulowaniu powstawania nowych przedsiwzi gospodarczych, w tym wysokoinnowacyjnych przez rozwijanie powiza kooperacyjnych pomidzy przedsibiorstwami, budow klastrw wok duych przedsibiorstw, sieci technologicznych z instytucjami naukowymi i acuchw produkcyjnych MP i duych przedsibiorstw. Na poziomie regionalnym stymulowane bdzie powstawanie i rozwj funduszy poyczkowych i porczeniowych, stanowicych komplementarne do kredytw bankowych rdo finansowania. Wdroone zostan instrumenty skierowane na inicjowanie i rozwj wsppracy pomidzy przedsibiorstwami i instytucjami naukowymi i finansowymi o zasigu lokalnym i regionalnym. Wspierane bdzie powstawanie i rozwj regionalnych sieci innowacji, inkubatorw przedsibiorczoci i parkw przemysowych, zgodnie z potrzebami wynikajcymi ze strategii regionalnych. Bd one tworzy dogodne otoczenie dla dziaalnoci gospodarczej i wymiany dowiadcze midzy przedsibiorstwami. Rozwj spoeczestwa informacyjnego Jak wskazuje analiza SWOT miejsce Polski w UE i globalizujcym si wiecie bdzie w najbliszym czasie w coraz wikszym stopniu zalene od szybkoci w jakiej nastpi rozwj spoeczestwa informacyjnego. Zagadnienie to naley postrzega kompleksowo zarwno w odniesieniu do problemu zwikszenia dostpu do informacji, tym informacji publicznej dla przedsibiorstw, administracji publicznej, jednostek naukowych oraz poszczeglnych obywateli, jak i zarzdzania informacj, w tym wykorzystania technologii cyfrowych dla podnoszenia jakoci kapitau ludzkiego, dostpu i jakoci usug publicznych, efektywnoci konkurencyjnoci dziaania przedsibiorstw na rynkach lokalnych, krajowych i midzynarodowych. W warunkach polskich szczeglne znaczenie ma cyfryzacja dostpu do usug publicznych i informacji wiadczonych przez administracj publiczn na rzecz obywateli i przedsibiorstw, wiadczonych sobie wzajemnie przez przedsibiorstwa i wiadczonych przez przedsibiorstwa obywatelom. Wdraanie nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych stworzy moliwoci znaczcej optymalizacji funkcjonowania przedsibiorstw i przeoy si bezporednio na zwikszenie konkurencyjnoci i innowacyjnoci gospodarki. Rozwj spoeczestwa informacyjnego w Polsce bdzie moliwy dziki wdroeniu kompleksowej strategii rozwoju spoeczestwa informacyjnego zakadajcej zapewnienie dostpu do Internetu na terenie caego kraju (zarwno jeli chodzi o instytucji publiczne jak i indywidualnych uytkownikw) oraz powszechnemu zastosowaniu technik informacyjnych i komunikacyjnych w instytucjach publicznych i biznesie.
65

Budowa infrastruktury szerokopasmowego Internetu z wykorzystaniem najnowoczeniejszych technologii transmisji danych zapewni wysoki poziom dostpu do Internetu, zwaszcza na terenach wykluczonych cyfrowo, zbliajc Polsk do standardw UE. Doprowadzi to do rozwoju nowych technologii w dziedzinie sieci telekomunikacyjnych, zwikszenia prdkoci transmisji danych, jej bezpieczestwa i zmniejszenia awaryjnoci. Jednoczenie stosowanie technologii ICT umoliwi wdroenie innowacyjnych rozwiza produktowych, procesowych (usugowych) oraz organizacyjnych w sektorach produkcyjnych i usugowych. Zwikszenie uycia nowych i innowacyjnych rozwiza w biznesie i wrd konsumentw stworzy wiksze moliwoci dla dynamicznego rozwoju gospodarki. Technologie ICT zostan rwnie powszechnie wykorzystane w administracji publicznej. Stworzy to interaktywne otoczenie midzy sfer publiczn a podmiotami gospodarczymi i wprowadzi dogodne warunki dla funkcjonowania przedsibiorstw. Wprowadzenie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do sfery administracji publicznej uatwi i przyspieszy przebieg informacji pomidzy rnymi szczeblami administracji a ich klientami (biznesowymi, jak i osobami), co wpynie nie tylko na zwikszenie efektywnoci dziaania tych struktur ale take poszerzy dostpno podstawowych usug publicznych, w tym w takich newralgicznych obszarach jak finanse, wymiar sprawiedliwoci, edukacja, zdrowie, kultura, itp. Zwikszenie dostpu do Internetu oraz szersze zastosowanie technik cyfrowych w administracji i biznesie wpynie pozytywnie na moliwoci podwyszania kapitau ludzkiego m.in. poprzez e-learning, e-edukacj ale take poprzez rozwj moliwoci zdobywania i wymiany informacji oraz samoksztacenia. To bdzie miao podstawowe znaczenie dla zwikszenia mobilnoci przestrzennej i zawodowej spoeczestwa i tym samym odegra wan rol w zapewnianiu odpowiedniej jakoci kadr dla coraz bardziej konkurencyjnych przedsibiorstw dziaajcych w coraz bardziej globalizujcej si gospodarce, jak i w procesach rozwoju regionalnego, w tym restrukturyzacji zatrudnienia na obszarach problemowych takich jak obszary koncentracji tradycyjnych przemysw czy obszary wiejskie. . Cel ten powizany jest z Wytyczn 1.2.3 SWW: Promowanie spoeczestwa informacyjnego dla wszystkich oraz Wytyczn 9 ZPW: Uatwienie rozpowszechniania i efektywnego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz tworzenia powszechnego spoeczestwa informacyjnego. Strategia rozwoju spoeczestwa informacyjnego realizowana bdzie w najwikszym stopniu poprzez dziaania na szczeblu centralnym, skierowane zarwno do przedsibiorstw, administracji oraz caego spoeczestwa. Wiksze projekty przedsibiorstw o charakterze ponadregionalnym bd mogy aplikowa o rodki na poziomie centralnym. Na poziomie krajowym realizowane bd komplementarne projekty analityczno-badawcze, promocyjne i szkoleniowo-doradcze w zakresie e-learningu. Wsparcie procesu dydaktycznego realizowane bdzie take poprzez wykorzystanie ICT w ksztaceniu, jako element projektw rozbudowy uczelni wyszych o profilach cisych i technicznych. Na poziomie krajowym skoncentrowane zostan rwnie kompleksowe dziaania suce ograniczeniu zjawiska wykluczenia cyfrowego, zorientowane na zapewnienie rwnego dostpu do Internetu w caym kraju. Niezbdnym elementem zapewnienia rozwoju spoeczestwa informacyjnego bdzie unowoczenienie wiadczonych na rzecz przedsibiorcw i obywateli usug publicznych. Wymaga to z jednej strony wsparcia informatyzacji struktur administracyjnych, jak rwnie poprawy jakoci i dostpnoci oferty usug publicznych. Gwne wsparcie tego procesu bdzie odbywao si za porednictwem projektw elektronicznych usug administracji rzdowej (platformy elektroniczne dla biznesu i obywateli m.in. rozliczenia podatkowe,
66

opaty administracyjne, rejestracja dziaalnoci gospodarczej, obsuga zamwie publicznych), dofinansowanych na poziomie krajowym. W ramach dziaa zwizanych z informatyzacj administracji realizowane bd projekty dotyczce m.in. elektronicznych rejestrw pastwowych, elektronicznego obiegu dokumentw, podpisu elektronicznego. Dziaania na szczeblu regionalnym zorientowane bd na budow szkieletowych lokalnych i regionalnych sieci szerokopasmowych czonych z sieci szerokopasmow na poziomie centralnym i tworzeniu publicznych punktw dostpu do Internetu sucych rozpowszechnieniu wykorzystania informacji elektronicznej. W przedsibiorstwach prowadzcych dziaalno na poziomie lokalnym i regionalnym promowane bdzie wiksze wykorzystanie zintegrowanych rozwiza ICT w usugach wiadczonych dla konsumentw (e-biznes, e-handel, telepraca) oraz w ukadzie business-to-business (B2B). Na szczeblu regionalnym wspierane bd rnego rodzaju elektroniczne usugi publiczne wiadczone przez organy jednostek samorzdu terytorialnego, projekty zapewniajce podnoszenie usug w ochronie zdrowia (e-zdrowie), ksztacenia (e-learning) oraz zintegrowany system wspomagania zarzdzania w administracji samorzdowej. Z uwagi na zapnienia rozwojowe, oddzielne wsparcie zostanie skierowane do piciu wojewdztw ciany wschodniej poprzez realizacj kompleksowego ponadregionalnego projektu budowy sieci infrastruktury przesyu szerokopasmowego dostpu do Internetu wraz z punktami dostpowymi oraz szkole na rzecz zwikszenia stopnia wykorzystania Internetu wrd podmiotw wykluczonych cyfrowo (obywatele, MP, podmioty publiczne). Zwikszenie inwestycji w badania i rozwj i tworzenie rozwiza innowacyjnych Dane zaprezentowane w diagnozie, dotyczce finansowania sektora B+R w Polsce wskazuj na bardzo niski poziom nakadw zarwno publicznych jak i prywatnych. Przyczynia si to do obniania potencjau badawczego publicznego sektora B+R, ktry nie jest w stanie sprosta wymogom nowoczesnej gospodarki ani skutecznie konkurowa na arenie midzynarodowej. W ostatnich latach nie wystpiy rwnie pozytywne zmiany w strukturze nakadw na dziaalno B+R. Od duszego czasu udzia bada podstawowych utrzymuje si na wysokim poziomie, przy jednoczesnym spadku udziau bada stosowanych i prac rozwojowych. Przedsibiorstwa dziaajce w Polsce, zwaszcza MP, nie s skonne do prowadzenia dziaalnoci badawczo-rozwojowej i wdraania jej wynikw ze wzgldu na wicy si z tym zbyt wysoki stopie ryzyka. Nie postrzegaj tego rodzaju dziaalnoci jako strategicznej dla swojego rozwoju, nie akceptuj ryzyka i kosztw z ni zwizanych. Odwrcenie niekorzystnej tendencji wymaga podjcia dziaa ukierunkowanych na zwikszenie wykorzystania wynikw prac B+R w przedsibiorstwach, dostosowanie moliwoci jednostek naukowych do zaspokajania potrzeb unowoczeniajcej si gospodarki oraz tworzenia poday nowych rozwiza dla gospodarki. W zwizku z tym kluczowe staje si zwikszenie nakadw na B+R, zarwno ze rodkw publicznych jak i prywatnych. Nakady publiczne powinny by ponoszone w taki sposb by stymulowa zwikszanie nakadw prywatnych poprzez inwestycje firm w dziaalno B+R, co doprowadzi do zmiany negatywnej struktury wydatkw na B+R w Polsce (2/3 - instytucje publiczne, 1/3 - sektor prywatny). Budowa konkurencyjnej gospodarki Polski opartej na wiedzy, wymaga zwikszenia udziau nauki w procesie tworzenia rozwiza, majcych zastosowanie w gospodarce. Aby przeciwdziaa dalszemu pogbianiu si dystansu pomidzy gospodark a nauk w pierwszej

67

kolejnoci podjte zostan dziaania zmierzajce do zwikszenia publicznych i prywatnych nakadw na prace badawczo-rozwojowe, prowadzone zarwno w instytutach badawczych, jak i przedsibiorstwach. Ukierunkowanie wsparcia na wdraanie strategii centralnych i regionalnych, ktrych cele koncentruj si na zwikszaniu potencjau innowacyjnego caego kraju wpisuj si w zapisy SWW Wytyczn 1.2.1 Zwikszenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji na BRT. Cel ten jest powizany z ZPW: Wytyczn 7 Zwikszenie i poprawa inwestycji w dziedzinie bada i rozwoju, realizowanych w szczeglnoci przez sektor prywatny oraz Wytyczn 8 Wspieranie wszelkich form innowacji. Budowa potencjau innowacyjnego Polski bdzie wspierana spjnymi dziaaniami, gwnie na poziomie centralnym, skoncentrowanymi na podniesieniu konkurencyjnoci polskiej nauki. Dziki ukierunkowaniu bada naukowych na rozwojowe dziedziny i dyscypliny naukowe realizowane bd projekty badawcze suce budowie gospodarki opartej na wiedzy. Przy zastosowaniu metody foresight wypracowane zostan strategie rozwoju poszczeglnych regionw i sektorw gospodarki. W ramach komplementarnych dziaa inicjowanych w poszczeglnych wojewdztwach realizowane bd programy badawcze zgodne z priorytetami wynikajcymi z Regionalnych Strategii Innowacyjnoci oraz Regionalnego Foresightu Technologicznego. Poprzez dofinansowanie na szczeblu centralnym projektw badawczych w dziedzinach kluczowych dla rozwoju gospodarczego kraju realizowanych przez modych naukowcw i przy udziale uczonych z zagranicy rozszerzona zostanie wsppraca midzy sfer B+R a gospodark. W celu zwikszenia wykorzystania nowych rozwiza bdcych wynikiem prac B+R prowadzonych w jednostkach naukowych, wspierane bdzie dodatkowo wdroenie wynikw tych bada w gospodarce. Upowszechnieniu tych wynikw suy bd dziaania zapewniajce ochron wasnoci przemysowej. Natomiast bezporednie wsparcie innowacyjnoci przedsibiorstw bdzie realizowane dziki wsparciu realizacji bada B+R na potrzeby przedsibiorstwa przez nie same lub w jednostce naukowej. Zwikszy to znaczco ilo wdroe wynikw B+R w gospodarce. Budowanie konkurencyjnoci polskiej nauki zostanie osignite dziki unowoczenieniu jednostek badawczych oraz rozwoju wsppracy midzy nimi. Na szczeblu krajowym nastpi konsolidacja jednostek naukowych i infrastruktury badawczej. Unowoczenienie infrastruktury strategicznych polskich orodkw badawczych oraz synergia prowadzonych przez nich dziaa doprowadzi do wzrostu jakoci bada i umoliwi realizacj projektw badawczych o skali midzynarodowej, co zbliy ich standard do poziomu europejskiego. Dziaania na szczeblu centralnym bd komplementarne do dziaa na poziomie regionalnym, ktre poprzez wsparcie orodkw o zasigu regionalnym przyczyni si do budowy potencjau regionalnego. Aby umoliwi prowadzenie w Polsce dziaalnoci naukowej na wiatowym poziomie projekty dofinansowane ze rodkw centralnych suy bd rozwojowi infrastruktury informatycznej i informacyjnej nauki oraz zasobw cyfrowych. Dla rozwoju projektw pilotaowych, w zakresie tworzenia i testowania usug, aplikacji i systemw na potrzeby szerokiego zastosowania w gospodarce, edukacji i administracji publicznej wykorzystane zostan nowoczesne technologie informacyjne. Bdzie to istotnym elementem budowy spoeczestwa informacyjnego.

5.4.5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Jak wskazuje diagnoza, zrnicowania przestrzenne w Polsce na poziomie wojewdztw nie s w porwnaniu z krajami europejskimi zbyt due. Wzrost gospodarczy w Polsce pomimo tego, i dotyczy caego terytorium, jest wyszy w wojewdztwach i obszarach, na ktrych
68

wystpuj najbardziej dynamiczne aglomeracje i inne due miasta, co pokazuj dane GUS i Eurostatu. Tam przede wszystkim lokalizowane s inwestycje zagraniczne, tworzone s miejsca pracy i to one decyduj o eksporcie wysoko-przetworzonych produktw. Wojewdztwo mazowieckie byo w latach 1995-2002 na tle wszystkich regionw (NUTS II) europejskich najszybciej rozwijajcym si (wedug parytetu siy nabywczej walut) obszarem wczesnej UE, podczas gdy wojewdztwa Polski Wschodniej (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie, warmisko-mazurskie), pomimo stabilnego wzrostu, szybszego ni rednio w UE, pozostaj jednymi z najbiedniejszych regionw caej nowej UE. Dzieje si tak na skutek niskiej dynamiki dyfuzji procesw rozwojowych z orodkw metropolitalnych na obszary otaczajce - w tym obszary wiejskie, jak i powolnego procesu zmian strukturalnych na tych obszarach - w szczeglnoci w zakresie sytuacji w rolnictwie, tworzenia miejsc pracy w innych sektorach oraz poziomu edukacji i kwalifikacji mieszkacw obszarw wiejskich i obsugujcych ich maych miast. Wskazane w diagnozie i analizie SWOT problemy dotyczce wymiaru przestrzennego rozwoju spoeczno-gospodarczego wskazuj, i mocn stron polskiej gospodarki jest zrwnowaony, policentryczny ukad sieci osadniczej o umiarkowanym stopniu koncentracji. Jego odpowiednie wykorzystanie i rozwinicie powinno sta si dobr podstaw do dynamicznego rozwoju kraju. Jednoczenie system miast Polski cechuje znaczny stan nierwnowagi w zakresie dziaalnoci gospodarczej i sfery spoecznej, co osabia jego spjno. Z tego wzgldu elementem osigania spjnoci terytorialnej bdzie midzy innymi uwzgldnienie szczeglnych problemw jak i szans zwizanych z rozwojem obszarw miejskich oraz inwestowaniu w miasta, bdce motorem rozwoju regionalnego. Wymiar miejski realizacji polityki spjnoci w Polsce w latach 2007-2013 przejawia si bdzie poprzez trzy podstawowe obszary dziaalnoci: 1. Wykorzystanie potencjau najwikszych orodkw miejskich jako si napdow rozwoju regionalnego miasta jako centra innowacji i gospodarki opartej na wiedzy poprzez ulepszenia w dziedzinie konkurencyjnoci, promowanie przedsibiorczoci, innowacji i rozwoju usug oraz pozyskanie i utrzymanie siy roboczej o wysokich kwalifikacjach. 2. Wzmocnienie zwizkw midzy metropoliami i terenami zurbanizowanymi a otaczajcymi je obszarami w tym maymi i rednimi miastami jak i obszarami wiejskimi, obejmujce zbudowanie powiza komunikacyjnych i teleinformatycznych, a take gospodarczych, usugowych, kulturalnych itp. Przyczyni si to do rozprzestrzeniania wzrostu gospodarczego na tereny przylegajce i wykorzystania relatywnych przewag wielkiego miasta - tworzenie nowych miejsc pracy, moliwoci kooperacji gospodarczej, uczestnictwa w infrastrukturze spoecznej i kulturalnej. 3. Promowanie wewntrznej spjnoci w obszarach miejskich, zmierzajce do ograniczenie wysokiej koncentracji problemw gospodarczych, ekologicznych oraz spoecznych wewntrz duych orodkw miejskich jak i wzmacnianie procesu odbudowy gospodarczego potencjau maych miast i miasteczek.. W tym celu promowane bd dziaania obejmujce odnow rodowiska fizycznego, rewitalizacj terenw poprzemysowych, ochrona i rozwj dziedzictwa kulturowego i historycznego, propagowanie przedsibiorczoci, rozwj lokalnego zatrudnienia, w ramach wsplnych, zrwnowaonych strategii. Ze wzgldu na zdiagnozowany deficyt ilociowy i jakociowy istniejcego zasobu mieszkaniowego, jednym z elementw rewitalizacji miast bdzie wspieranie dziaa majcych na celu renowacj mieszkalnictwa na obszarach dotknitych lub zagroonych degradacj fizyczn i wykluczeniem spoecznym. Rozwj turystyki jest szans na wzmocnienie pozycji orodkw metropolitalnych, a rwnoczenie nadanie nowej dynamiki rozwoju orodkom mniejszym, peryferyjnym oraz

69

orodkom o wyczerpanych dotychczasowych potencjaach rozwojowych. Turystyka jest aktywnoci spinajc regiony, czc obszary miejskie z wiejskimi, aktywizujc wie dziedzin przyczyniajc si do rewitalizacji obszarw zdegradowanych, nadajc nowy sens obszarom podmiejskim z funkcjami turystyczno-rekreacyjnymi. Realizacja celu szczegowego Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej jest spjna z zapisami SWW w zakresie terytorialnego wymiaru polityki spjnoci. Cel ten bdzie sprzyja osiganiu wszystkich trzech elementw celu strategicznego NSRO, zarwno wzrostowi konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci, wzrostowi zatrudnienia, jak i spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej. Uwzgldnia on nastpujce obszary: Peniejsze wykorzystanie potencjau endogenicznego najwikszych orodkw miejskich Kluczowym zadaniem jest dalsze wspomaganie rozbudowy funkcji metropolitarnych (w tym naukowych, edukacyjnych, kulturalnych i turystycznych), peniejsze wykorzystanie potencjau endogenicznego najwikszych orodkw miejskich oraz wzmocnienie zwizkw midzy metropoliami i terenami zurbanizowanymi a otaczajcymi je terenami wiejskimi i maymi miasteczkami. Dziaania te s zgodne z zapisami Wytycznej 2.1 SWW w zakresie Wkadu miast we wzrost i zatrudnienie. W cigu najbliszych lat rodki w ramach polityki spjnoci bd wspomagay rozbudow infrastruktury technicznej na obszarach metropolitarnych oraz poczenie wszystkich orodkw miejskich sieci transportow. Bdzie to wspierao konkurencyjno regionw, w ktrych zlokalizowane s wiksze miasta. Zasadniczym rezultatem powinno by rozprzestrzenianie wzrostu gospodarczego na tereny przylegajce i wykorzystanie relatywnych przewag wielkiego miasta - skorzystanie z tworzonych miejsc pracy, moliwoci kooperacji gospodarczej, uczestnictwa w infrastrukturze spoecznej i kulturalnej. Jest to moliwe tylko pod warunkiem wiadomego zaprogramowania rozwoju w tym kierunku - zbudowania powiza komunikacyjnych midzy metropoli lub terenem zurbanizowanym i ich otoczeniem, powiza gospodarczych, usugowych, kulturalnych itp. Realizacji tak postawionych celw sprzyja bdzie wykorzystanie dobrze wyksztaconej policentrycznej struktury funkcjonalno-przestrzennej kraju. W oparciu o istniejc, dobrze uformowan sie osadnicz mona zbudowa siln struktur miast. Rozwj miast jest wielosektorowy i wielopodmiotowy. Dotyczy w szczeglnoci podnoszenia atrakcyjnoci miast w dziedzinie transportu, rodowiska i kultury, jak te wzmocnienia roli miast jako biegunw wzrostu oraz tworzenia wikszej iloci i lepszej jakoci miejsc pracy, poprzez promowanie przedsibiorczoci oraz innowacyjnoci. Zrwnowaony rozwj miast wymaga podejmowania dziaa na wszystkich szczeblach administracji oraz w powizaniu z poszczeglnymi politykami sektorowymi. Niezalenie od zada cile sektorowych, dua cz omawianych celw i dziaa ma wyran charakterystyk regionaln i bdzie wdraana w sposb zdecentralizowany. Przypieszenie rozwoju wojewdztw Polski Wschodniej Dla powodzenia realizacji gwnych zaoe Strategii Lizboskiej, wrd ktrych znajduje si przeciwdziaanie marginalizacji i peryferyzacji obszarw problemowych, polityka spjnoci wymaga powicenia specjalnej uwagi najbiedniejszym wojewdztwom w Polsce (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie, warmisko-mazurskie) i jednoczenie w caej UE. Zintegrowane oddziaywanie polityki przestrzennej, regionalnej i polityk sektorowych musi by ukierunkowane na przedsiwzicia, ktre podnosz atrakcyjno tych regionw dla potencjalnych inwestorw, na wzrost dostpnoci komunikacyjnej oraz popraw jakoci kapitau ludzkiego. Obok standardowych dziaa zwizanych z budow siy konkurencyjnej poszczeglnych regionw, bd podejmowane dziaania majce na celu przyspieszanie zmian strukturalnych, kluczowych z punktu widzenia niskiej atrakcyjnoci
70

poszczeglnych gospodarek regionalnych. Podstawowe znaczenie dla zwikszenia szans rozwojowych obszaru Polski Wschodniej ma polepszenie jakoci zasobw kapitau ludzkiego oraz zwikszenie mobilnoci zawodowej i przestrzennej, m.in. poprzez zwikszenie poziomu edukacji, w szczeglnoci na poziomie rednim oraz rozwj umiejtnoci pozarolniczych i podniesienie zdrowotnoci mieszkacw. Kluczowa jest take rozbudowa funkcji metropolitalnych w gwnych orodkach gospodarczych (w tym funkcji naukowych, edukacyjnych, kulturalnych), poczenie tych orodkw z gwnymi orodkami gospodarczymi kraju i sieciami europejskimi, jak rwnie poprawa infrastruktury transportowej w relacjach pomidzy gwnymi orodkami miejskimi a innymi miastami oraz relacjach miasto wie, a take zwikszenie dostpnoci do systemw transportu publicznego, umoliwiajcego peniejsze wykorzystanie zasobw pracy i zwikszenie moliwoci inwestycyjnych. W tym zakresie realizowane dziaania na obszarze Polski Wschodniej s zgodne z koncepcj spjnoci terytorialnej okrelon w SWW, w szczeglnoci odnosz si do Wytycznych 2.1 i 2.2, tj. Wkadu miast we wzrost i zatrudnienie oraz Wspierania zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich. Jednoczenie dziaania powinny zosta ukierunkowane na peniejsze wykorzystanie dla rozwoju sfery usug (w tym uzdrowiskowych, turystycznych), unikalnego w skali europejskiej rodowiska naturalnego i walorw kulturowych oraz promocj wybranych produktw regionalnych (w tym ekologicznych), gazi przetwrstwa ywnoci i przemysu, majcych podstawowe znaczenie dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na tym obszarze. Istotne jest rwnie wyrwnywanie stopnia wyposaenia w stosunku do pozostaych obszarw w zakresie infrastruktury rodowiskowej oraz wykorzystanie dla rozwoju spoeczno-gospodarczego pooenia wzdu zewntrznej granicy UE. Aktywizacja gospodarcza wojewdztw Polski Wschodniej bdzie prowadzona ze szczeglnym uwzgldnieniem zasady zrwnowaonego rozwoju. Przeciwdziaanie marginalizacji i peryferyzacji obszarw problemowych Gwnym celem dziaa podejmowanych na obszarach problemowych jest wsparcie przeksztace zapewniajcych warunki dla zrwnowaonego i dugofalowego rozwoju, poprzez przeciwdziaanie pogbianiu si procesw marginalizacji wybranych grup regionw. Jednym z zada polityki pastwa jest wspieranie rozwoju w regionach problemowych, ktre bez tego typu wsparcia skazane byyby na stopniow marginalizacj i trwae ograniczenie moliwoci rozwoju. Dziaania te s zgodne z SWW w zakresie Wytycznej 2.1 Wkad miast we wzrost i zatrudnienie, Wytycznej 2.2 Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich oraz Wytycznych: 2.4 Wsppraca transgraniczna, 2.5 Wsppraca ponadnarodowa, 2.6 Wsppraca midzyregionalna). Rewitalizacja rozumiana jako proces przemian przestrzennych, spoecznych i ekonomicznych w zdegradowanych czciach miast, przyczyniajcy si do poprawy jakoci ycia mieszkacw, przywrcenia adu przestrzennego i do oywienia gospodarczego, obejmuje przede wszystkim czci starej, czsto zabytkowej zabudowy oraz humanizacj osiedli budowanych z wielkiej pyty. Jej celem jest take zachowanie walorw historycznych (w tym gwnie urbanistycznych i architektonicznych), podkrelenie ich unikalnoci i kolorytu lokalnego, co moe zwikszy ich atrakcyjno turystyczn, a tym samym przyczyni si do wzrostu szans rozwojowych. Rewitalizacji powinny zosta poddane miasta o istotnym znaczeniu dla rozwoju otaczajcych je ukadw lokalnych, znajdujcych si w trudnej sytuacji spoecznej i gospodarczej, a take miasta o wysokich walorach turystycznych. Procesom rewitalizacji powinny by poddane take obszary miast dotknitych problemami gospodarczymi i spoecznymi, ktre jednoczenie posiadaj due walory architektoniczne i urbanistyczne, bdce elementami historycznego dziedzictwa, szczeglnie naraone na

71

bezpowrotne zniszczenie oraz tereny poprzemysowe i powojskowe, dajce si stosunkowo szybko przystosowa do nowych funkcji miejskich. Odrbnym problemem jest rewitalizacja zdegradowanych obszarw miejskich, obejmujcych zniszczone budynki zamieszkane przez ludno zagroon wykluczeniem spoecznym. Rewitalizacja prowadzona bdzie poprzez poczenie dziaa technicznych z rozwojem gospodarczym i spoecznym, w oparciu o kompleksowe plany rozwoju miast i/lub programw rewitalizacji. Dziaanie techniczne obejmowa bd take remonty i modernizacj istniejcych wielorodzinnych zasobw mieszkaniowych, jak rwnie adaptacj istniejcych budynkw na cele mieszkaniowe dla gospodarstw domowych o niskich dochodach lub osb o szczeglnych potrzebach. Przywrcenie funkcji spoecznych i gospodarczych obszarom poprzemysowym i powojskowym. bez wtpienia jest jednym z istotniejszych problemw regionalnych zjednoczonej Europy. Co prawda redukcja zatrudnienia w upadajcych sektorach bya znaczca (w samym grnictwie wyniosa ok. 2/3 pierwotnego stanu), jednak uzyskanej aktualnie ekonomicznej opacalnoci nie mona uzna za trwa. Pojawianie si w tych obszarach nowej dziaalnoci gospodarczej, w znacznej mierze finansowanej ze rde zagranicznych, nie jest w stanie zrekompensowa strat wynikajcych z koniecznoci zamykania nierentownych zakadw przemysowych. Pomoc dla obszarw poprzemysowych, jak i powojskowych, powinna polega m.in. na odbudowie i modernizacji infrastruktury komunalnej i transportowej oraz jej funkcjonalnej integracji, poprawie stanu rodowiska przyrodniczego, w tym rekultywacji odogw poprzemysowych, usuwaniu zanieczyszcze glebowych oraz ograniczaniu zagroe, przywracaniu terenw do stanu umoliwiajcego ich nowe zagospodarowanie oraz modernizacji i remontowaniu zasobw mieszkaniowych i innych budynkw. Jednoczenie obok restrukturyzacji nierentownych gazi i bran oraz terenw poprzemysowych i powojskowych niezwykle istotna jest take restrukturyzacja zasobw ludzkich, w szczeglnoci w dzielnicach dotknitych zjawiskami patologii spoecznej. Wspomaganie rozwoju wsppracy terytorialnej Szczeglne pooenie geopolityczne Polski, ktrej wschodnia granica stanowi jednoczenie zewntrzn granic UE, stanowi obszar, na ktrym ksztatuj si stosunki Wschd - Zachd w ich nowym, europejskim wymiarze. Wszystkie regiony przygraniczne podlegaj specyficznym warunkom. Wiksze czy mniejsze rnice kulturowe, gospodarcze i administracyjne odczuwane s najbardziej przy samej granicy. Obszary peryferyjne w stosunku do centrw wykazuj deficyty rozwojowe. W szczeglnoci wsppraca z regionami z pastw wschodnioeuropejskich nabraa nowego znaczenia. Konieczny jest rozwj wsppracy przygranicznej, rozbudowa infrastruktury granicznej, transportowej, turystycznej i sucej ochronie rodowiska, jak rwnie przekazanie polskich dowiadcze regionom wschodnich ssiadw Polski. Rozwj wsppracy zagranicznej polskich wojewdztw z ich ssiadami naley uzna za warunek konieczny dla wzrostu atrakcyjnoci inwestycyjnej, przemylanej rozbudowy infrastruktury transportowej, a w konsekwencji rozwoju gospodarki. Jest on rwnie niezbdnym elementem rozwoju kulturowego i politycznego. Impulsy pynce zza granicy s sabe i nie mog przyczyni si do dynamizacji rozwoju tego obszaru. W tym kontekcie istotnego znaczenia nabiera take rozwj wsppracy transnarodowej oraz midzyregionalnej. Programy realizowane w ramach wsppracy ponadnarodowej bd dy do zwikszenia wsppracy pomidzy Polsk a pastwami czonkowskimi w zakresie kwestii o strategicznym znaczeniu. Dotyczy bd przede wszystkim wspierania dziaa, ktre su poprawie fizycznych wzajemnych pocze poszczeglnych terytoriw (np. inwestycje w zrwnowaony transport), jak rwnie pocze niematerialnych (sieci, wymiana pomidzy regionami oraz pomidzy zaangaowanymi stronami). Programy wsppracy
72

midzyregionalnej bd natomiast koncentrowa si na: wzmacnianiu innowacyjnoci, MP oraz przedsibiorczoci, ochronie rodowiska i przeciwdziaaniu zagroeniom. Dodatkowo, wspierana bdzie wymiana dowiadcze i dobrych praktyk odnonie rozwoju obszarw miejskich, modernizacji usug sektora publicznego (takich jak opieka zdrowotna i rzdzenie z wykorzystaniem ICT) oraz wdraania programw wsppracy jak rwnie studiw i gromadzenia danych. Realizowane dziaania promujce wspprac terytorialn s zgodne ze Wytycznymi 2.4, 2.5, 2.6 SWW: Wsppraca transgraniczna, Wsppraca ponadnarodowa i Wsppraca midzyregionalna. 5.4.6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich Problemy obszarw wiejskich musz by adresowane na dwch poziomach pierwszym zwizanym ze wspomaganiem zmian w rolnictwie, bdcym gwnym rdem utrzymania wielu mieszkacw obszarw wiejskich oraz drugim - umoliwieniu wykorzystania potencjau tych obszarw dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Pierwszy poziom problemw bdzie rozwizywany z wykorzystaniem instrumentw Wsplnej Polityki Rolnej, w tym Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich. Drugi poziom, wykorzystanie pozarolniczego potencjau rozwojowego obszarw wiejskich, wymaga dodatkowo w stosunku do operacji Wsplnej Polityki Rolnej zaangaowania rodkw i instrumentw polityki spjnoci. Dziaania przewidziane do realizacji na obszarach wiejskich przy wsparciu instrumentw polityki spjnoci odnosz si bezporednio do kierunkw okrelonych w SWW w zakresie Wytycznej 2.2 Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich, obszarw rybowstwa oraz obszarw o niekorzystnym pooeniu ze wzgldu na warunki przyrodnicze. Wyrwnywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich Jak wykazuje diagnoza w Polsce istotne rnice w poziomie rozwoju oraz w uwarunkowaniach wystpuj wewntrz regionw, szczeglnie w relacjach miasto-wie. Dysproporcje te s widoczne zarwno w zakresie infrastruktury technicznej, jak i w sferze spoecznej. W zwizku z tym, polityka spjnoci bdzie skierowana na rozwj obszarw wiejskich, stanowicych obszar marginalizacji gospodarczej, spoecznej, edukacyjnej i kulturowej kraju. Dziaania majce na celu wyrwnywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich bd koncentroway si na wsparciu rozbudowy infrastruktury technicznej i spoecznej, tworzeniu warunkw do rozwoju przedsibiorczoci i nowych miejsc pracy poza rolnictwem, ochronie rodowiska, edukacji modego pokolenia, ksztaceniu ustawicznym, stworzeniu warunkw lepszej dostpnoci do podstawowych usug, w tym zwaszcza w zakresie ochrony zdrowia. W cigu najbliszych lat niezbdna jest poprawa infrastruktury transportowej w relacjach miasto-wie, zwikszenie dostpnoci do systemw transportu zbiorowego, dziaania zwizane z zaopatrzeniem w energi, w wod o dobrej jakoci oraz odbir ciekw, stworzenie sprawnych pocze telekomunikacyjnych. Rwnolegle, w wyrwnywaniu poziomu ycia mieszkacw, poza inwestycjami w infrastruktur techniczn, polityka spjnoci bdzie skoncentrowana na zmniejszaniu dysproporcji w zakresie rozwoju zasobw ludzkich. Ze wzgldu na spodziewany odpyw osb z rolnictwa w najbliszych latach, przy utrzymujcej si maej mobilnoci zawodowej i przestrzennej, w szczeglnoci ludnoci starszej, specjalnego znaczenia nabiera prowadzenie dziaa majcych przeciwdziaa wykluczeniu spoecznemu i ograniczajcych zjawisko ubstwa. W celu poprawy warunkw ycia na obszarach wiejskich niezbdna bdzie realizacja przedsiwzi prowadzcych do zapewnienia wystarczajcego dostpu do edukacji dla ludzi modych, dostpu do kultury, usug ochrony zdrowia, usug zwizanych z wymiarem sprawiedliwoci. W ramach wsparcia dla obszarw wiejskich bd realizowane dziaania
73

ukierunkowane na rozwj przedsibiorczoci, podnoszenie zdolnoci do zatrudnienia, zwikszenie mobilnoci zawodowej i przestrzennej, wyrwnywanie szans w dostpie do rynku pracy, podniesienie poziomu wyksztacenia, zwaszcza pozarolniczych umiejtnoci zawodowych w wyniku dostpu do ksztacenia ustawicznego. Wspomaganie zmian strukturalnych Jednym z czynnikw wspierajcych zmiany strukturalne na obszarach wiejskich bdzie take wsparcie usug w zakresie doradztwa zawodowego oraz przekwalifikowania osb odchodzcych z pracy w rolnictwie, jak rwnie promocja przedsibiorczoci, rozwj pozarolniczych funkcji wsi (np. agroturystyka, a tym samym ochrona dziedzictwa kulturowego wsi czy ochrona walorw krajobrazu rolniczego). W procesach rozwoju obszarw wiejskich szczeglna rola przypada dodatkowo orodkom miejskim, w ktrych ludno wiejska moe znale miejsca pracy i podwysza poziom edukacji i umiejtnoci oraz znale zaspokojenie potrzeb zdrowotnych i aspiracji kulturalnych. Szczeglne znaczenie w tym kontekcie ma wspieranie rozwoju tych funkcji maych miast i wybranych orodkw gminnych, ktre zwizane s bezporednio z procesami restrukturyzacyjnymi na obszarach wiejskich, w tym w szczeglnoci usug zdrowotnych, edukacji na poziomie szkolnictwa redniego, rozwoju maych i rednich firm w sektorach pozarolniczych, turystyki przyjazdowej, funkcji uzdrowiskowych, itp. 5.5. Powizanie realizacji celu strategicznego z celami horyzontalnymi Wyej nakrelone cele horyzontalne bd bezporednio wpywa na realizacj celu gwnego w nastpujcy sposb. Cel 1 Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa, jednoczenie realizuje cel strategiczny w zakresie wzmocnienia potencjau administracyjnego w Polsce. Realizacja tego celu umoliwi stworzenie warunkw dla rozwoju spoeczno-gospodarczego, a jego implementacja uatwi efektywne wdraanie pozostaych celw szczegowych, poprzez stworzenie odpowiednich warunkw legislacyjnych, otoczenia administracyjnego oraz uatwienie dialogu spoecznego. Realizacja Celu 2 Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej przyczyni si do lepszego wykorzystania kapitau ludzkiego i zasobw pracy w tworzeniu konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, a tym samym bdzie wpisywa si w realizacj celu strategicznego NSRO. Tworzenie dobrych warunkw do wzrostu konkurencyjnoci gospodarki jest powizane z jednoczesnym inwestowaniem w wyposaenie infrastrukturalne. Realizacja Celu 3 Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski przyczyni si wic do realizacji celu strategicznego, umoliwiajc porednio tworzenie nowych miejsc pracy i popraw konkurencyjnoci gospodarki. Cel 4 Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug ma bezporedni wpyw na tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki oraz nowoczesnych miejsc pracy. Realizacja tego celu odbywa si poprzez inwestowanie w popraw konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, ktre stosujc innowacyjne rozwizania zaczynaj odgrywa istotn rol na rynkach midzynarodowych. Cel 5 Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej ma bezporedni wpyw na osignicie spjnoci spoecznej, gospodarczej i terytorialnej caego kraju. Powodzenie jego realizacji bdzie
74

uwarunkowane efektywn implementacj innych celw szczegowych. Inwestycje w zasoby ludzkie, przedsibiorstwa oraz infrastruktur na poziomie regionalnym bd miay bezporednie przeoenie na realizacj celu gwnego. Jednoczenie realizacja poszczeglnych inwestycji na poziomie regionalnym bdzie miaa wpyw na popraw jakoci ycia mieszkacw caej Polski. Realizacja Celu 6 Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich bdzie wpywa na osignicie spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej kraju. Wspieranie obszarw wiejskich, komplementarne w stosunku do dziaa podejmowanych w ramach Wsplnej Polityki Rolnej bdzie elementem skadowym realizowanego celu strategicznego. Jednoczenie, obok wspierania infrastruktury technicznej, dziaania w ramach tego celu bd skierowane na zmniejszanie dysproporcji w zakresie jakoci zasobw ludzkich. Cel strategiczny NSRO oraz cele horyzontalne realizowane bd za pomoc programw operacyjnych (krajowych) realizowanych w ramach Celu Konwergencja oraz programw regionalnych realizowanych w ramach Celu Konwergencja i Celu Europejska Wsppraca Terytorialna polityki spjnoci. Programy te bd w sposb komplementarny realizowa poszczeglne cele horyzontalne, natomiast ich implementacja bdzie miaa bezporedni wpyw na osignicie celu strategicznego NSRO. Programy realizowane na poziomie krajowym bd gwnie przyczynia si do realizacji pierwszych czterech celw horyzontalnych. Do programw tych nale: Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (PO Ii) finansowany ze rodkw EFRR oraz Funduszu Spjnoci, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) finansowany ze rodkw EFRR, Program Operacyjny Kapita Ludzki (PO KL) finansowany ze rodkw EFS, Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej (PO RPW) finansowany ze rodkw EFRR oraz Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) finansowany ze rodkw EFRR. Programy realizowane na poziomie regionalnym w gwnej mierze bd realizowa cele horyzontalne 5 i 6, chocia bd take oddziaywa na realizacj pierwszych czterech celw horyzontalnych. Do programw realizowanych na poziomie regionalnym zaliczono 16 Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO) oraz Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej (PO EWT), finansowane ze rodkw EFRR. 5.6. Wskaniki W wietle zasad polityki spjnoci spoeczno-gospodarczej syntetyczn miar powodzenia realizacji celu strategicznego bdzie szybko procesu zmniejszania si dysproporcji na poziomie krajowym i regionalnym pomidzy Polsk a UE - mierzona poziomem Produktu Krajowego Brutto (PKB) na jednego mieszkaca. Obecnie poziom PKB na mieszkaca Polski wynosi mniej ni poow redniej dla 25 krajw UE. Realizacja celu gwnego NSRO pozwoli podnie ten wskanik do poziomu 2/3 redniej UE. Wzrost w takim tempie umoliwi Polsce osign obecny przecitny stopie rozwoju krajw UE w czasie dorastania jednego pokolenia. Pozostae cele horyzontalne mierzone bd za pomoc wskanikw przedstawionych w poniszej tabeli. Tabela poniej zawiera skwantyfikowane cele okrelone na potrzeby pomiaru stopnia osigania celu gwnego i celw horyzontalnych.

75

Tabela 6. Podstawowe cele i wskaniki realizacji NSRO38

Warto Wskanik wskanika w Strategii roku Lizboskiej bazowym39 Zmiana w wyniku Zakadana warto wskanika w roku oddziaywani a rodkw docelowym (2013) UE40 5,242 (2011-2013) 6,1 (2011-2013) PKB na mieszkaca wg PPS (UE 25=100) Struktura pracujcych wg sektorw gospodarki (I/II/III) Wskanik zatrudnienia osb w wieku 1564 o/k/m osb starszych w wieku 55-64 (o/k/m) Energochonno finalna PKB (koe/EURO, w cenach staych z 2000 r.) rednia stopa inwestycji (%) Wydajno pracy na pracujcego (UE 25=100) Roczny napyw bezporednich inwestycji zagranicznych (biz) w mld USD Liczba nowoutworzonych miejsc pracy (w tysicach) o/k/m redni czas egzekucji wyrokw sdowych (dni) X 51,1 (2006) 17,4 /29,2/53,4 65,0 12,0/26,0/62,0 30-35% ok. 30 %

CEL

Wskanik

rdo i czstotliwo pomiaru41

Cel strategiczny: tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz poziomu spjnoci spoecznej,

rednie roczne tempo wzrostu PKB (%)

4,9 (2004-2006)

Gwny Urzd Statystyczny (GUS) HERMIN EUROSTAT GUS/BAEL

52,8/46,8/58,9 27,2/19,7/35,9

60/56,5/63,5 35/28/45 0,22 24,0 75,0 10,0 ok. 3500/1750/1750 ok.25% 25-30% ok. 15%

GUS/BAEL

0,27 18,8 (20042006) 59,0 9,643 0

GUS Obliczenia wasne na podstawie GUS EUROSTAT NBP Monitoring i ewaluacja NSRO Bank wiatowy, badanie Doing Business Monitoring i ewaluacja NSRO Ranking Transparency International www.transparenc yinternational.org Monitoring i ewaluacja NSRO Bank wiatowy, badanie governance indicators Wskanik od 2,5 do +2,5, Bank wiatowy, badanie governance indicators Monitoring i ewaluacja NSRO

Cel 1: poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa

ok. 1000

ok. 200

Wskanik postrzeganej korupcji44

3,4

5,0

Jako stanowionego prawa

0,8

1,0

Efektywno rzdzenia (wskanik)

0,58

0,9

redni czas wypaty rodkw na podstawie wnioskw o patno w programach operacyjnych

4 miesicy

1 miesic

2 miesice

Wskaniki przypisane do celu strategicznego NSRO to w wikszoci stanowi wskaniki kluczowe. Wskaniki przypisane celom szczegowym znajduj odzwierciedlenie w programach operacyjnych. 39 Tj. w roku 2005, o ile nie zaznaczono inaczej 40 W stosunku do roku bazowego. Wartoci oszacowano w oparciu o wyniki modelu HERMIN, poniewa jednak nie zawsze operuje on wskanikami odpowiadajcymi dokadnie tym, ktre wystpuj w tabeli, std nie zawsze jest zgodno z wielkociami z rozdz. 4.4 41 Roczna, o ile nie zaznaczono inaczej 42 Szacunki wasne MRR 43 W 2006 r. wg wstpnych szacunkw NBP 14,7 mld USD. 44 Indeks percepcji korupcji (10 oznacza brak korupcji).

38

76

CEL

Wskanik

Warto Wskanik wskanika w Strategii roku Lizboskiej bazowym39

Zmiana w wyniku Zakadana warto wskanika w roku oddziaywani a rodkw docelowym (2013) UE40

rdo i czstotliwo pomiaru41

Cel 2: poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej

Udzia % ludnoci w wieku 15-64 lata wg poziomu wyksztacenia o/k/m rednie (cznie z zasadniczym zawodowym i policealnym) wysze Absolwenci szk wyszych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych (% absolwentw szk wyszych ogem) o/k/m Stopa bezrobocia o/k/m (%) Udzia osb w wieku 25-64 lata uczcych si i doksztacajcych w oglnej liczbie ludnoci w tym wieku w % o/k/m Stopa bezrobocia osb modych w wieku 15-24 o/k/m (%) Wskanik zagroenia ubstwem relatywnym po transferach socjalnych o/k/m (%) Przecitna dugo ycia (lata) kobiety mczyni czna dugo autostrad (km)

59,4/56,0/63,2 13,4/14,6/12,2 14,7/7,8/27,5 (rok akademicki 2004/2005) 13,9/14,9/13,0 (2006) 5,0/5,6/4,3

65/61/69 17/18/15

GUS/BAEL (2005-IV kw.)

22/13/31

Obliczenia wasne na podstawie GUS 25-30% GUS/BAEL EUROSTAT 25-30% EUROSTAT EUROSTAT

10,0/12,0/9,5 10/11/9 20/21/19 14/13/14

36,9/38,3/35,745 21/20/21

79,4 70,8 552 258

80,9 73,9 1754 2555 ok.40% ok. 80%

GUS GUS GUS Obliczenia wasne na podstawie GUS GUS Polskie Koleje Pastwowe Polskie Linie Kolejowe S.A.) (PKP PLK.S.A.) GUS EUROSTAT GUS 65-70% GUS 65-70%

Cel 3: budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci

czna dugo drg ekspresowych (km) Bezpieczestwo ruchu drogowego (wypadki miertelne na 100 tys. mieszkacw) Przewozy pasaerw rodkami komunikacji miejskiej (mln pasaerw)

14,3

7,4

4150

4225

Dugo linii kolejowych dostosowanych do prdkoci 160 km/godz. i wicej Ludno korzystajca z oczyszczalni ciekw (% oglnej liczby) miasto/wie Udzia energii elektrycznej ze rde odnawialnych w zuyciu energii elektrycznej (%) Emisja gazw cieplarnianych (rok bazowy 1988 = 100 ekwiwalent CO2) Nakady ogem na dziaalno badawcz i rozwojow (jako % PKB) w tym nakady sektora przedsibiorstw (jako % PKB) Udzia przedsibiorstw przemysowych ponoszcych nadkady na dziaalno innowacyjn (jako % w przedsibiorstwach ogem) Udzia produktw wysokiej i redniowysokiej techniki w produkcji sprzedanej w przemyle (%) Liczba udzielonych patentw46 Wydatki na technologie informacyjne i telekomunikacyjne (% PKB)

538

1786

ok. 70%

85,2/20,4 X 2,9 68,7 (2004) 0,57 X 0,18

90/30 7,5-8,5 89,0

80-85%

Cel 4: podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug

1,5 0,4

38

60

GUS

30,6 X X 21 (2002) 7,4

37,5 240 8,5 65-70% ok. 80%

GUS GUS EUROSTAT

45 46

W 2006 r. wg wstpnych szacunkw- dla ogem 29,8 Dotyczy patentw udzielonych przez Europejski Urzd Patentowy (EPO) oraz patentw udzielonych w USA (USPTO)

77

CEL

Wskanik

Warto Wskanik wskanika w Strategii roku Lizboskiej bazowym39

Zmiana w wyniku Zakadana warto wskanika w roku oddziaywani a rodkw docelowym (2013) UE40

rdo i czstotliwo pomiaru41

Dostpno usug e-government on-line (jako % z 20 podstawowych usug) Liczba czy szerokopasmowych w stosunku do liczby ludnoci w %47 Udzia usug rynkowych w wartoci dodanej brutto w % Cel 5: wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej redni poziom zrnicowa wielkoci PKB na mieszkaca wedug wojewdztw (w odniesieniu do Polska =100)48 w % redni wskanik stp bezrobocia w 3 podregionach (NUTS III) o najwyszych stopach (%) Due orodki miejskie49 wczone w sie drg ekspresowych lub autostrad rednie roczne tempo wzrostu PKB na mieszkaca dla 5 wojewdztw Polski Wschodniej51 Wskanik urbanizacji Stopa bezrobocia na wsi (%) Wskanik zatrudnienia osb w wieku 15lat i wicej na wsi (%) o/k/m Liczba pracujcych w rolnictwie na 100 ha uytkw rolnych53 Odsetek gospodarstw domowych korzystajcych z dostpu do internetu na wsi (%) Ludno w wieku 15 lat i wicej (ogem) kontynuujca nauk wie (%) Odsetek dzieci zamieszkaych na wsi, objtych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-5 lat (%)

64 3,9 (2006) 49,6 (2006)

80 23,0 53,0 80-90%

EUROSTAT EUROSTAT Obliczenia wasne na podstawie GUS Obliczenia wasne na podstawie GUS

24 (2004)

nie wiksze ni 25

37,0 650

22,0

25-30%

GUS/BAEL Monitoring NSRO Szacunki wasne na podstawie GUS GUS

18 nie nisze ni rednio w kraju 65,0 13,5/11,0/14,5 53/44/62 11 25-30%

8,1 (2004) 61,4 16,1/14,4/18,352 47,0/39,1/55,1 15

Cel 6: wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich

GUS/BAEL GUS/BAEL Obliczenia wasne na podstawie GUS

19,0

70,0

ok. 80%

GUS

13,6 (2002)

17,0

GUS (spis powszechny) Obliczenia wasne na podstawie GUS

17,5

30,0

rdo: Opracowanie wasne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (MRR), na podstawie danych GUS

rdo: Opracowanie wasne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (MRR), na podstawie danych GUS

Wskanik ilustruje rozpowszechnienie internetu szerokopasmowego bez wzgldu na rodzaj uytkownika Liczony wedug wspczynnika zmiennoci (waone liczb ludnoci odchylenie standardowe PKB na mk/redni dla kraju poziom PKB) 49 Due orodki miejskie w rozumieniu orodkw wojewdzkich tj. stolic regionw (Bydgoszcz i Toru oraz Gorzw i Zielona Gra traktowane rozdzielnie) 50 Due orodki miejskie ju wczone w sie drg ekspresowych lub autostrad: Katowice, Krakw, d, Opole, Pozna, Wrocaw 51 Nominalnie wojewdztwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie, warmisko-mazurskie. 52 W 2006 r. wg wstpnych szacunkw 13,0 53 Dotyczy gospodarstw pow. 1 ha
48

47

78

6.

Dziaania na rzecz wzmocnienia zdolnoci administracyjnych w ramach NSRO na lata 2007-2013

Priorytetowe obszary wsparcia wskazane w opisie Celu 1 NSRO Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa wynikaj z reform podejmowanych przez Rzd Polski w celu modernizacji funkcjonowania administracji publicznej. Gwnym dokumentem, ktrego zaoenia wyznaczaj kierunek reform w sferze publicznej w Polsce jest Krajowy Program Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizboskiej. Ponadto, dziaania na rzecz wzmocnienia zdolnoci administracyjnych w ramach Polityki Spjnoci w Polsce w latach 2007-2013 przyczyniaj si do realizacji zaoe reformy administracji publicznej zapisanych w takich dokumentach rzdowych jak: Program Reformy Regulacji, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji spoeczestwa informacyjnego do roku 2020, Strategii Antykorupcyjnej oraz Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015. Czynnikiem utrudniajcym przygotowanie kompleksowej reformy polskiej administracji publicznej jest brak caociowej analizy funkcjonowania administracji publicznej w Polsce. Std podstawowym dziaaniem majcym na celu wzmocnienie zdolnoci administracyjnych w ramach NSRO jest diagnozowanie kondycji administracji publicznej w obszarach horyzontalnych, jak i w wybranych aspektach jej funkcjonowania. Dziaanie to bdzie realizowane w ramach Priorytetu V Dobre Rzdzenie PO Kapita Ludzki. Dziaania suce realizacji Celu 1 NSRO w obszarze wzmacniania zdolnoci instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zada obejmuj wsparcie dla budowania zdolnoci strategicznych polskiej administracji publicznej, zwikszanie sprawnoci instytucjonalnej instytucji publicznych, podnoszenie jakoci i dostpnoci usug publicznych, poprawa kompetencji kadry urzdniczej oraz budowanie zdolnoci administracyjnych wymiaru sprawiedliwoci. Realizowane bd przede wszystkim jako projekty kompleksowe skierowane na modernizacj sfery publicznej. Ponadto, modernizacja polskiej administracji publicznej dokonuje si rwnie poprzez jej udzia jej jednostek w ksztatowaniu i realizacji polityk wsplnotowych, w tym Polityki Spjnoci UE. Zasady wsplnotowe dotyczce sposobu udziau administracji polskiej w korzystaniu z funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci wpywaj na rozwj procesowej organizacji zada w administracji, wzmacniaj zdolnoci strategiczne w zakresie programowania, monitorowani i ewaluacji oraz mechanizmy wsppracy poprzez konieczno prowadzenia koordynacji wertykalnej i horyzontalnej. Budowanie zdolnoci strategicznych polskiej administracji publicznej w ramach NSRO realizowane bdzie poprzez wsparcie dla procesw tworzenia i wdraania polityk i programw, w tym w szczeglnoci poprzez wzmacnianie wsppracy i koordynacji midzy jednostkami administracji publicznej oraz poprzez wzmacnianie zdolnoci do programowania, monitorowania, wdraania i ewaluacji polityk rozwojowych. Dziaania w tym zakresie wpisuj si w zaoenia Krajowego Programu Reform, ktry w obszarze polityki mikroekonomicznej i strukturalnej przewiduje dziaania na rzecz poprawy jakoci regulacji prawnych (dziaanie 2.1.) oraz w zaoenia Programu Reformy Regulacji, przyjtego przez Rad Ministrw w lipcu 2006 roku. Wsparcie ze rodkw funduszy strukturalnych w obszarze reformy regulacji i zdolnoci do tworzenia i wdraania polityk i programw w ramach NSRO realizowane bdzie przez nastpujce dziaania finansowane z Europejskiego Funduszu Spoecznego (priorytet V Dobre Rzdzenie, PO Kapita Ludzki): doskonalenie funkcjonowania systemu oceny skutkw regulacji,

79

realizacja programw ukierunkowanych na upraszczanie krajowych aktw prawnych, opracowanie i wdroenie systemw diagnozowania i eliminacji obcie administracyjnych, w tym w obszarze prawa gospodarczego, opracowanie i wdroenie systemu monitoringu prac legislacyjnych Rady Ministrw, wzmacnianie zdolnoci jednostek administracji publicznej (rzdowej i samorzdowej) w zakresie opracowywania i wdraania programw i strategii, wzmacnianie jednostek samorzdu terytorialnego do stanowienia wysokiej jakoci prawa miejscowego, usprawnianie mechanizmw koordynacji i wsppracy midzy jednostkami administracji publicznej.

Zwikszenie sprawnoci instytucjonalnej w polskiej administracji publicznej w ramach NSRO bdzie osigane poprzez modernizacj procesw zarzdzania w administracji publicznej, w tym przede wszystkim poprzez wdroenie systemu zarzdzania finansowego w ujciu zadaniowym oraz rozwj nowoczesnego zarzdzania zasobami ludzkimi. W celu zwikszania sprawnoci instytucjonalnej podjte zostan dziaania wpisujce si w zaoenia Krajowego Programu Reform (dziaanie 1.7 Wdraanie systemu wieloletniego planowania budetowego), ktry przewiduje wsparcie dla poprawy efektywnoci wykorzystania rodkw publicznych w sektorze finansw publicznych. W obszarze zwikszania sprawnoci instytucjonalnej realizowane bd dziaania finansowane z Europejskiego Funduszu Spoecznego (priorytet V Dobre Rzdzenie, PO Kapita Ludzki) majce na celu modernizacj procesw zarzdzania, tj.: wsparcie dla wdraania systemu zarzdzania finansowego w ujciu zadaniowym, wsparcie dla opracowania i wdroenia systemu zarzdzania przez cele, wdraanie usprawnie zarzdczych w administracji publicznej na poziomie caej organizacji, jak i w wybranych aspektach funkcjonowania jednostek administracji publicznej oraz identyfikowanie i upowszechnianie dobrych praktyk w tym zakresie, wsparcie dla procesu zarzdzania kadrami, w tym opracowanie modelu, narzdzi i standardw zarzdzania zasobami ludzkimi oraz wzmacnianie dziaw kadrowo szkoleniowych w jednostkach administracji publicznej.

Jednym z elementw budowy sprawnoci instytucjonalnej polskiej administracji jest podnoszenie jakoci i dostpnoci usug publicznych, poprzez wdroenie nowoczesnych usug wiadczonych drog elektroniczn. Ponadto informatyzacja administracji publicznej wpywa na usprawnienie funkcjonowania administracji publicznej, a w konsekwencji do zmniejszania barier administracyjnych dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przedsibiorcw oraz uatwienia i przyspieszenia przepywu informacji pomidzy rnymi szczeblami administracji a klientem. Dziaania w tym zakresie przyczyniaj si do realizacji Krajowego Programu Reform (dziaanie 2.2. Uproszczenie procedur administracyjnych i obnienie kosztw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej oraz dziaanie 3.3 Rozwj technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce i administracji) oraz s zgodne ze Strategi kierunkow rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013. Ponadto, mieszcz si one w dziaaniach Rzdu RP, majcych na celu ograniczenie biurokracji krpujcej rozwj przedsibiorstw oraz sucych uatwianiu inwestycji (np. wprowadzenie jednego okienka w urzdzie dla obsugi przedsibiorcw). W tym celu realizowane bd komplementarne dziaania w ramach PO Kapita Ludzki (Priorytet V Dobre Rzdzenie) oraz PO Innowacyjna Gospodarka (Priorytet 7 Budowa i rozwj spoeczestwa informacyjnego w Polsce), tj.: w ramach PO Kapita Ludzki

80

wprowadzanie i upowszechnianie standardw obsugi klienta w administracji samorzdowej, wdroenie systemu one-stop-shop (pojedynczych punktw dostpu dla przedsibiorcw w urzdach), opracowanie zaoe systemowych i narzdzi informatycznych wspomagajcych zarzdzanie publiczne; w ramach PO Innowacyjna Gospodarka budowa lub rozbudowa systemw informatycznych administracji publicznej wspomagajcych zarzdzanie w sektorze publicznym (np. elektroniczny obieg spraw i dokumentw, elektroniczne rejestry pastwowe, podpis elektroniczny), budowa i rozbudowa platform dla zintegrowanych usug elektronicznych dla biznesu i obywateli dotyczcych m.in. rozlicze podatkowych, opat administracyjnych, rejestracji dziaalnoci gospodarczej, obsugi zamwie publicznych, budowa wielokanaowych platform transakcyjnych, udostpnianie oraz promowanie standardw elektronicznego komunikowania si pomidzy administracj a przedsibiorcami i obywatelami.

Dziaania na rzecz inwestycji w kapita ludzki su profesjonalizacji kadr urzdniczych poprzez podnoszenie ich kwalifikacji. Cel 1 NSRO przewiduje dziaania ukierunkowane na wzmacnianie przejrzystoci w administracji publicznej, ktre s zgodne z zaoeniami Programu zwalczania korupcji Strategii Antykorupcyjnej II etapu wdraania 2005-2009, przyjtego przez Rad Ministrw dnia 25 stycznia 2005 r. Jednym z jego celw strategicznych jest stworzenie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji publicznej na miar otwartego spoeczestwa informacyjnego. Cel 1 NSRO realizowany bdzie poprzez dziaania przewidziane w priorytecie V PO KL Dobre rzdzenie: podnoszenie kwalifikacji kadr zatrudnionych w administracji publicznej, w szczeglnoci poprzez badanie potrzeb szkoleniowych oraz szkolenia oglne i specjalistyczne (planowana jest realizacja szkole bezporednio powizanych z wdraanymi programami reform, m. in. z zakresu planowania zadaniowego oraz doskonalenia funkcjonowania sytemu oceny skutkw regulacji), opracowanie standardw kompetencyjnych dla pracownikw jednostek samorzdu terytorialnego, prowadzenie oceny potrzeb szkoleniowych w jednostkach samorzdu terytorialnego, w tym m.in. opracowanie planu dziaa w oparciu o wyniki przeprowadzonych bada, programy wymiany midzynarodowej kadr jednostek samorzdu terytorialnego, zwikszanie poziomu kultury etycznej pracownikw administracji publicznej poprzez pomoc doradcz i promocj postaw etycznych, pomoc doradcz oraz szkolenia w zakresie etyki i unikania konfliktu interesu w samorzdzie terytorialnym, promowanie zasad, mechanizmw oraz procedur wzmacniajcych przejrzysto samorzdu terytorialnego w szczeglnoci w formie sieci wymiany dowiadcze, kampanii informacyjno-promocyjnych, seminariw, konferencji i konkursw.

Obszarem, ktry wymaga szczeglnego wsparcia celem osignicia odpowiedniej zdolnoci administracyjnej jest wymiar sprawiedliwoci. Dziaania majce na celu zapewnienie wysokiej jakoci usug wiadczonych przez wymiar sprawiedliwoci poprzez zwikszenie sprawnoci i efektywnoci funkcjonowania jednostek wymiaru sprawiedliwoci mieszcz si w ramach Krajowego Programu Reform (Dziaanie 2.3. Usprawnienie sdownictwa gospodarczego) oraz s spjne z innymi dziaaniami podejmowanymi przez rzd polski na rzecz polepszenia dziaalnoci sdw (np. usprawnienie postpowania sdowego). Wsparcie

81

dla wymiaru sprawiedliwoci w ramach priorytetu V PO Kapita Ludzki obejmuje nastpujce dziaania: diagnozowanie kondycji wymiaru sprawiedliwoci, wdraanie usprawnie majcych na celu uatwienie dostpu do wymiaru sprawiedliwoci oraz usprawnie zarzdczych w wybranych obszarach funkcjonowania instytucji, upowszechnianie informacji na temat alternatywnych sposobw rozwizywania sporw, szkole oglnych i specjalistycznych dla kadr sektora sprawiedliwoci.

Oddzielnym obszarem interwencji wyszczeglnionym w Celu 1 NSRO jest wsparcie dla instytucji realizujcych NSRO. Interwencja w ramach tego obszaru rni si od dziaa realizowanych w ramach NSRO na rzecz wzmacniania zdolnoci instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zada przede wszystkim innymi celami udzielanej pomocy, jak i zawon grup beneficjentw pomocy. Dziaania w tym obszarze maj na celu zapewnienie sprawnej realizacji NSRO, a w jej ramach programw operacyjnych i skierowane s do jednostek biorcych udzia w realizacji NSRO w latach 2007-2013. Wsparcie dla instytucji realizujcych NSRO obejmuje nastpujce dziaania finansowane ze rodkw pomocy technicznej: wzmocnienie i finansowanie zatrudnienia, wypracowywanie i wdraanie strategii zarzdzania zasobami ludzkimi oraz stae podnoszenie kwalifikacji pracownikw, wsparcie procesw wystpujcych przy realizacji NSRO oraz przygotowania przyszych operacji funduszy strukturalnych i dokumentw programowych dla okresu programowania po roku 2013, zapewnienie rodkw i narzdzi niezbdnych dla prowadzenia zgodnego z wymaganiami i skutecznego procesu oceny przebiegu realizacji NSRO, zapewnienie niezbdnego wyposaenia dla realizacji zada zwizanych z realizacj NSRO, jak rwnie przygotowanie, modernizacj i adaptacj pomieszcze sucych podmiotom zaangaowanym w zarzdzanie i wdraanie NSRO, wsparcie systemw informatycznych obsugujcych procesy realizacji NSRO, w szczeglnoci poprzez finansowanie ich budowy, rozwoju i utrzymania, wsparcie procesu komunikacji, informacji i promocji NSRO oraz procesu wymiany dowiadcze i przepywu informacji pomidzy uczestnikami procesu realizacji NSRO. Wyej wymienione dziaania realizowane s w ramach PO Pomoc Techniczna i komponentach pomocy technicznej w innych programach operacyjnych. Wsparcie dla sektora trzeciego w ramach Celu 1 NSRO jest cile powizane z penieniem przez organizacyjne pozarzdowe roli w procesie dostarczania usug publicznych. W celu stworzenia odpowiednich warunkw dla przekazywania zada publicznych instytucjom sektora trzeciego podejmowane bd dziaania na rzecz rozwoju partnerskiego modelu pastwa obejmujce rozwj mechanizmw wsppracy midzy administracj publiczn a instytucjami sektora trzeciego, jak i upowszechniania partnerskiego sposobu kreowania polityk i realizacji zada publicznych poprzez odpowiednie kampanie informacyjno-edukacyjne. Istotnym elementem rozwoju partnerstwa w stosunkach midzy administracj publiczn a organizacjami pozarzdowymi i partnerami spoecznogospodarczymi jest rozwj wsppracy przy kreowaniu polityk i programw publicznych poprzez upowszechnianie zasad konsultacji i partnerstwa oraz instytucji dialogu spoecznego. Wczenie sektora trzeciego do procesu dostarczania usug publicznych wymaga odpowiedniego przygotowanie tych instytucji do profesjonalnej realizacji zada publicznych poprzez zwikszanie ich potencjau w tym zakresie. Dziaania w tym zakresie realizowane

82

bd zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. Przewidziane w ramach NSRO dziaania na rzecz poprawy funkcjonowania instytucji publicznych finansowane s ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach PO Kapita Ludzki na dziaania zwizane z realizacj zasady dobrego rzdzenia w sferze administracji publicznej przewidziane zostao 610 mln euro. Wsparcie na pomoc techniczn w ramach wszystkich programw operacyjnych wynosi okoo 2,5 mld euro.

83

7.

Koordynacja polityki spjnoci z dziaaniami realizowanymi w ramach Strategii Lizboskiej oraz KPR
7.1. Kluczowe obszary Strategii Lizboskiej realizowane w Polsce

Zgodnie z przesaniem dokumentu ustalajcego wsplnotowe priorytety polityki spjnoci na lata 2007-2013, tj. SWW, interwencja realizowana za porednictwem NSRO bdzie suya realizacji najwaniejszych priorytetw Wsplnoty, sformuowanych w odnowionej Strategii Lizboskiej. Sposb transpozycji poszczeglnych elementw polityki spjnoci na zaoenia Strategii Lizboskiej w NSRO uwzgldnia rekomendacje zawarte w SWW. Zarwno na poziomie strategicznym, jak i operacyjnym NSRO, pooono szczeglny nacisk na ukierunkowanie planowanych dziaa na obszary wnoszce znaczcy wkad w realizacj priorytetw lizboskich, ujtych w Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji Strategii Lizboskiej. Na poziomie strategicznym NSRO dziaania sprzyjajce osiganiu zaoe Strategii Lizboskiej realizowane bd w nastpujcych obszarach: w ramach Celu 1 NSRO Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa, wspierane bd przedsiwzicia sprzyjajce modernizacji polskiego systemu instytucjonalno regulacyjnego oraz wpywajce na rozwijanie dialogu i partnerstwa spoecznego, w ramach Celu 2 NSRO Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej, podejmowane bd kroki suce tworzeniu wikszej liczby lepszych miejsc pracy, w ramach Celu 3 NSRO Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski, prowadzone bd dziaania sprzyjajce uczynieniu z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca dla inwestycji i pracy, w ramach Celu 4 NSRO Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym w szczeglnoci sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug, promowane bd wiedza i innowacje na rzecz wzrostu gospodarczego, w ramach Celu 5 NSRO Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej, prowadzone bd dziaania na rzecz uczynienia z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca dla inwestycji i pracy oraz wspierania wiedzy i innowacji na rzecz wzrostu gospodarczego, w ramach Celu 6 NSRO Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich, interwencja bdzie ukierunkowana rwnie na tworzenie z Polski bardziej atrakcyjnego miejsca dla inwestycji i pracy.

Deniem NSRO jest uwypuklenie potrzeby inwestowania w obszary o wysokim potencjale wzrostu warunkujcego sukcesywne osiganie poziomu rozwoju gospodarczego zblionego do bogatych pastw UE. Pord wielu dziaa spjnociowych, w czci operacyjnej NSRO wyodrbniono obszary zdefiniowane jako dwignie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, ktre stanowi bd rdze dziaa podejmowanych w ramach programw operacyjnych na lata 2007-2013.

84

7.2. Koordynacja instrumentw realizacji Strategii Lizboskiej Zgodnie z now koncepcj wdraania Strategii Lizboskiej, proces programowania NSRO oraz jego instrumentw realizacji uwzgldnia wyzwania stanowice przedmiot Wytycznych ZPW, odpowiadajcych im Priorytetw KPR oraz SWW. W tym miejscu naley podkreli, e odmienno horyzontw czasowych dokumentw krajowych KPR i NSRO miaa istotny wpyw na ostateczny ksztat zaprogramowanych w ramach NSRO dziaa spjnociowo-lizboskich. W zwizku z powyszymi uwarunkowaniami, definiowanie zakresu wsparcia w ramach NSRO odbyo si w oparciu o dwa cele: ukierunkowanie nowej generacji programw operacyjnych na priorytetowe obszary Strategii Lizboskiej oraz wzmocnienie i uzupenienie dziaa przewidzianych w KPR, z uwzgldnieniem wnioskw ze wieo zdiagnozowanej sytuacji makro- i mikroekonomicznej kraju. Naley podkreli, e kierunki uzupeniajce wsparcie w stosunku do KPR zostay zaprogramowane w NSRO w oparciu o rekomendacje zawarte w Komunikacie Komisji na posiedzenie Rady Europejskiej Czas zrobi krok do przodu (wiosn 2006 r.) oraz w zaczniku powiconym polskiemu KPR54. W toku programowania NSRO szczeglny nacisk pooono na priorytetowe obszary Strategii Lizboskiej wskazane podczas ww. szczytu. Do obszarw tych nale: zwikszenie inwestycji w wiedz i innowacje, uwolnienie potencjau gospodarczego, szczeglnie MP, dziaania w obliczu globalizacji i starzenia si spoeczestw (w szczeglnoci poprzez zwikszanie zatrudnienia tzw. grup priorytetowych) oraz denie do zintegrowanej i efektywnej polityki energetycznej UE. Wsparcie w tych obszarach zostao odzwierciedlone w wybranych osiach priorytetowych odpowiednich programw operacyjnych oraz w priorytetach KPR, ktry zawiera rwnie inne dziaania wspierajce ww. obszary. Transpozycja zaoe ZPW, KPR i SWW na grunt NSRO przedstawia si w sposb nastpujcy: Cel 1 NSRO Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa sprzyja bdzie realizacji priorytetu lizboskiego zakadajcego tworzenie wikszej liczby lepszych miejsc pracy. Dziaania realizowane w ramach tego celu bd si wpisyway w makroekonomiczne Wytyczne ZPW nr 3 Promowanie efektywnej alokacji zasobw zorientowanej na wzrost i zatrudnienie oraz nr 5 Propagowanie wikszej spjnoci midzy politykami makroekonomicznymi, strukturalnymi i zatrudnienia. Wytyczne te znalazy odzwierciedlenie w Priorytecie 1 KPR dotyczcym konsolidacji i poprawy efektywnoci zarzdzania finansami publicznymi. Osignicie zaoe celu 1 NSRO bdzie rwnie stanowi wypenienie Wytycznej SWW nr 1.3.4 dotyczcej zdolnoci administracyjnych. Obszary objte Celem 1 NSRO bd przedmiotem interwencji w ramach wszystkich programw operacyjnych. W szczeglnym stopniu zostan objte wsparciem w ramach PO Kapita Ludzki oraz PO Pomoc Techniczna, a take poprzez PO Innowacyjna Gospodarka, 16 Regionalnych Programw Operacyjnych, PO Infrastruktura i rodowisko, PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Europejskiej Wsppracy Terytorialnej. Realizacja wyzwa lizboskich zwizanych z tworzeniem wikszej liczby lepszych miejsc pracy bdzie przedmiotem dziaa w ramach Celu 2 NSRO Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej. Cel ten bdzie rwnie dopenieniem kierunkw dziaa KPR na rzecz zwikszenia wskanika zatrudnienia z uwzgldnieniem zrnicowa regionalnych i wynikajcych z nich potrzeb obserwowanych na poszczeglnych rynkach pracy oraz obejmuje jeden z priorytetw okrelonych podczas wiosennego szczytu Rady
54

COM(2006) 30 wersja ostateczna (cz 2).

85

Europejskiej w 2006 r. wskazujc na konieczno inwestycji w systemy edukacji oraz B+R. Dziaania podejmowane w tym zakresie bd wypeniay Wytyczne ZPW w wymiarze polityki zatrudnienia nr 17-20, ktre zmierzaj do trwaego przycignicia na rynek pracy wikszej liczby osb, zwikszenia poday pracy oraz modernizacji opieki spoecznej. Wymienione Wytyczne zostay przeniesione na grunt krajowy w postaci Priorytetu 5. KPR Tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy oraz zmniejszanie bezrobocia. Stanowi one rwnie przedmiot Wytycznej SWW nr 1.3.1 Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego, a take w pewnej czci Wytycznej SWW nr 1.3.2 Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy. Cel 2 NSRO bdzie sprzyja realizacji Wytycznych ZPW nr 21 i 22, dotyczcych zwikszenia zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw, zawartych jednoczenie w Priorytecie 5 oraz w Priorytecie 6 KPR, zakadajcym zwikszenie wspomnianych zdolnoci adaptacyjnych poprzez inwestycje w kapita ludzki. Realizacja tych dziaa stanowi bdzie jednoczenie odpowied na wskazane przez Rad Europejsk, wyzwania dla rynku pracy, wynikajce ze zjawisk globalizacji i starzenia si spoeczestw. Powysze dziaania bd suyy w caoci wypenieniu Wytycznej SWW nr 1.3.2 Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastyczno rynkw pracy. W ramach Celu 2 NSRO prowadzone bd take dziaania majce na celu wypenienie Wytycznych ZPW nr 23 i 24, odnoszcych si do zwikszenia inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw umiejtnoci. Wytyczne te zostay przeniesione na grunt krajowy w postaci Priorytetu 6 KPR. Stanowi one te przedmiot Wytycznej SWW nr 1.3.3 Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji. Na realizacj zaoe Celu 2 NSRO ukierunkowane zostay wszystkie programy operacyjne. Osigniciu Celu 2 w pierwszej kolejnoci suy bd PO Kapita Ludzki oraz 16 RPO, nastpnie PO Innowacyjna Gospodarka, PO Infrastruktura i rodowisko, PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Pomoc Techniczna oraz PO EWT. Priorytet lizboski stawiajcy za zadanie uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca dla inwestycji i pracy bdzie realizowany w ramach Celu 3 NSRO Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski. Dodatkowo, rol Celu 3 jest podkrelenie priorytetowego charakteru dziaa na rzecz bezpiecznych i staych dostaw energii, zgodnie z konkluzjami szczytu wiosennego RE odnoszcymi si do budowy zintegrowanej i efektywnej polityki energetycznej UE. Denie do osignicia tego celu wpisuje si w Wytyczn ZPW nr 16 Rozbudowa i poprawa infrastruktury w Europie oraz realizacja priorytetowych projektw transgranicznych oraz nr 11 Wspieranie zrwnowaonego wykorzystania zasobw oraz wzmocnienie efektu synergii midzy ochron rodowiska a wzrostem. Obydwie te Wytyczne zostay transponowane do Priorytetu 4 KPR Wzrost innowacyjnoci przedsibiorstw oraz Rozwj i modernizacja infrastruktury oraz zapewnienie warunkw konkurencji w sektorach sieciowych. Ponadto Wytyczna nr 11, w czci dotyczcej wzmocnienia efektu synergii pomidzy ochron rodowiska a wzrostem, stanowi podstaw dla Priorytetu 3 KPR dotyczcego wzrostu innowacyjnoci przedsibiorstw. Realizacja Celu 3 NSRO stanowi bdzie wypenienie Wytycznych SWW nr 1.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej, nr 1.1.2 Wzmacnianie synergii miedzy ochron rodowiska a wzrostem oraz nr 1.1.3 Podjcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych rde energii w Europie. Osignicie zaoe Celu 3 NSRO wspomaga bd wszystkie programy operacyjne. W najwikszym stopniu zaangaowane zostan PO Infrastruktura i rodowisko oraz 16 RPO, nastpnie PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Innowacyjna Gospodarka, PO Kapita Ludzki, PO Pomoc Techniczna oraz PO EWT.
86

Wzrostowi atrakcyjnoci Europy jako miejsca dla inwestycji i pracy bd rwnie suyy dziaania realizowane w ramach Celu 5 NSRO Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej oraz w ramach celu 6 NSRO Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Przedsiwzicia suce realizacji powyszych celw bd si wpisyway w terytorialny wymiar polityki spjnoci, zawarty w zapisach SWW dotyczcych wkadu miast we wzrost gospodarczy i zatrudnienie, wspierania dywersyfikacji gospodarczej obszarw wiejskich oraz wsppracy transgranicznej, ponadnarodowej i midzyregionalnej. Dziaania w ramach Celu 5 i Celu 6 NSRO bd realizowane za pomoc wszystkich programw operacyjnych. W realizacj zada Celu 5 w szczeglnoci zaangaowane zostan: 16 RPO, PO Kapita Ludzki oraz PO Rozwj Polski Wschodniej, a nastpnie PO Infrastruktura i rodowisko, PO Innowacyjna Gospodarka, PO EWT i PO Pomoc Techniczna. Osigniciu zaoe Celu 6 suy bdzie zwaszcza interwencja w ramach 16 RPO oraz PO Kapita Ludzki, a take PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Infrastruktura i rodowisko, PO Innowacyjna Gospodarka, PO EWT i PO Pomoc Techniczna. Realizacji zada lizboskich sucych pogbianiu wiedzy i innowacji na rzecz wzrostu gospodarczego bd sprzyja dziaania prowadzone w ramach Celu 4 NSRO Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug. Cel 4 stanowi rwnie wykadni dla dziaa uzupeniajcych KPR, ktrych rol jest zwikszenie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, szczeglnie MP, jak rwnie wzmocnienie publicznych instytucji z sektora B+R zgodnie z priorytetowymi obszarami lizboskim sprecyzowanymi podczas wiosennego posiedzenia Rady Europejskiej. Cel ten jest komplementarny z Wytycznymi ZPW nr 7 Zwikszenie i podniesienie poziomu inwestycji w B+R, nr 8 Wspieranie innowacji oraz nr 9 Upowszechnienie i efektywne wykorzystanie ICT oraz tworzenie powszechnego spoeczestwa informacyjnego. Wytyczne te znalazy odzwierciedlenie w Priorytecie 3 KPR, promujcym wzrost innowacyjnoci przedsibiorstw, ktry zawiera dziaania na rzecz zwikszenia inwestycji w wiedz i innowacje, wsparcia sfery B+R dziaajcej na rzecz rozwoju gospodarki oraz instrumentw wsparcia nowopowstajcych przedsibiorstw. Jednoczenie powysze Wytyczne ZPW zostay transponowane do SWW w postaci Wytycznych nr 1.2.1 Zwikszenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji na BRT, nr 1.2.2 Uatwianie innowacji oraz promowanie przedsibiorczoci i nr 1.2.3 Promowanie spoeczestwa informacyjnego dla wszystkich, sucych odpowiednio zwikszeniu i odpowiedniemu ukierunkowaniu B+R, uatwianiu innowacji i promowaniu przedsibiorczoci oraz promowaniu spoeczestwa informacyjnego. Cel 4 NSRO zapewni wykonanie zalece Wytycznej ZPW nr 10,dotyczcej budowy silnej bazy przemysowej. Wytyczna ta znalaza odzwierciedlenie w zapisach Priorytetu 2 KPR, odnoszcego si do rozwoju przedsibiorczoci, oraz wczeniej wspomnianego Priorytetu 4 KPR, dotyczcego rozwoju infrastruktury oraz konkurencji w warunkach sieciowych. Dziaania w ramach Celu 4 bd sprzyjay realizacji Wytycznej ZPW nr 15, postulujcej promowanie kultury pracy opartej na przedsibiorczoci oraz tworzenie korzystnych warunkw dla rozwoju MP. Wytyczna ta znalaza odbicie w caoci w Priorytecie 2 KPR, w ramach ktrego realizowane s dziaania przyczyniajce si do odblokowania potencjau gospodarczego, w szczeglnoci MP. Stanowi ona ponadto rdo Wytycznych SWW nr 1.2.4 Poprawa dostpu do finansowania oraz nr 1.2.2 Uatwianie innowacji oraz promowanie przedsibiorczoci. Realizacja wyzwa Celu 4 NSRO nastpi w wyniku wdraania wszystkich programw operacyjnych. Podniesieniu konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw w szczeglnej mierze bd suy PO Innowacyjna Gospodarka oraz PO Kapita Ludzki,
87

nastpnie 16 RPO, PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Infrastruktura i rodowisko, PO EWT oraz PO Pomoc Techniczna. Wiedza i innowacje na rzecz wzrostu gospodarczego bd wspierane take w ramach Celu 5 NSRO, sucego poprawie konkurencyjnoci regionw w wietle zawartego w SWW wymiaru terytorialnego polityki spjnoci. Poniej zostaa zamieszczona syntetyczna tabela wykazujca spjno i komplementarno dziaa zaprojektowanych w ramach NSRO z ZPW, KPR oraz SWW.

88

Tabela 7. Komplementarno midzy NSRO a ZPW, KPR i SWW

TWORZENIE WIKSZEJ LICZBY LEPSZYCH MIEJSC PRACY
Przycignicie na rynek pracy i przeduenie aktywnoci zawodowej wikszej liczby osb oraz modernizacja systemw zabezpieczenia spoecznego

5. Tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy oraz zmniejszanie bezrobocia

21-22

Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw 6. Poprawa zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw poprzez inwestowanie w kapita ludzki

Zwikszenie zdolnoci adaptacyjnych pracownikw i przedsibiorstw oraz elastycznoci rynkw pracy

Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw umiejtnoci

Zwikszenie inwestycji w kapita ludzki poprzez lepsz edukacj i popraw kwalifikacji

23-24

1.3.3

Zapewnienie stabilnoci gospodarczej Zapewnienie trwaoci rozwoju gospodarczego Promowanie efektywnej dystrybucji zasobw 1. Konsolidacja finansw publicznych i poprawa zarzdzania finansami publicznymi 1.3.4

Zdolnoci administracyjne

EUROPA JAKO BARDZIEJ ATRAKCYJNE MIEJSCE DLA INWESTYCJI I PRACY

Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej Podjcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych rde energii w Europie Wzmacnianie synergii midzy ochron rodowiska a wzrostem
Cel 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski Cel 6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich
Cel 5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej

Rozbudowa i poprawa infrastruktury w Europie oraz realizacja priorytetowych projektw transgranicznych

2.1

1.1.2

Wspieranie zrwnowaonego wykorzystania zasobw oraz wzmocnienie efektu synergii midzy ochron rodowiska a wzrostem

11

3. Wzrost innowacyjnoci przedsibiorstw

1.1.3

4. Rozwj i modernizacja infrastruktury oraz zapewnienie warunkw konkurencji w sektorach sieciowych

1.1.1

16

Wkad miast we wzrost i zatrudnienie

Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich, obszarw rybowstwa oraz obszarw o niekorzystnym pooeniu ze wzgldu na warunki przyrodnicze

2.2

Cel 1. Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz mechanizmw rozbudowa partnerstwa

Cel 2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej

Trwae przycignicie na rynek pracy wikszej liczby osb oraz zwikszenie poday pracy oraz modernizacja systemw zabezpiecze spoecznego

17-20

1.3.2

1.3.1

89

ZPW

KPR

SWW

NSRO

WIEDZA I INNOWACJE NA RZECZ WZROSTU GOSPODARCZEGO

Zwikszenie i podniesienie poziomu inwestycji w B+R 3. Wzrost innowacyjnoci przedsibiorstw Zzwikszenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji na BRT Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci Poprawa dostpu do finansowania Promowanie spoeczestwa informacyjnego dla wszystkich Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci Poprawa dostpu do finansowania Uatwianie innowacji i promowanie przedsibiorczoci Poprawa dostpu do finansowania
Cel 4. Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug Cel 6. Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich
Cel 5. Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej

Wspieranie innowacji

Upowszechnianie i efektywne wykorzystanie ICT oraz tworzenie powszechnego SI 4. Rozwj i modernizacja infrastruktury oraz zapewnienie warunkw konkurencji w sektorach sieciowych

10

Budowa silnej bazy przemysowej

15

Promowanie kultury pracy opartej na przedsibiorczoci oraz stworzenie warunkw korzystnych dla rozwoju MP

2.1 2.2

1.2.4

2. Rozwj przedsibiorczoci

1.2.2

1.2.4

1.2.2

1.2.3

1.2.4 1.2.2 1.2.1

Wkad miast we wzrost i zatrudnienie

Wspieranie zrnicowania gospodarczego obszarw wiejskich, obszarw rybowstwa oraz obszarw o niekorzystnym pooeniu ze wzgldu na warunki przyrodnicze

90

8.

Koordynacja dziaa realizowanych w ramach polityki spjnoci z dziaaniami realizowanymi w ramach Wsplnej Polityki Rolnej oraz Wsplnej Polityki Rybackiej

Przesunicie dziaa rozwojowych dotyczcych rolnictwa i obszarw wiejskich dotychczas finansowanych z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie poza polityk spjnoci do Wsplnej Polityki Rolnej oraz zaprzestanie finansowania dziaa dotyczcych rybowstwa z funduszy strukturalnych przez zlikwidowanie Instrumentu Finansowego Wspierania Rybowstwa, oznacza konieczno wypracowania mechanizmw koordynacji polityki spjnoci z Wspln Polityk Ryback i politykami dotyczcymi oraz rozwoju obszarw wiejskich bdcych, szczeglnie w Polsce, obszarami o niskim poziomie rozwoju spoeczno-ekonomicznego. Jednoczenie wytyczne polityki spjnoci na lata 2007-2013 zakadaj, i ma ona odgrywa decydujc rol we wspieraniu procesu odnowy gospodarczej obszarw wiejskich, uzupeniajc dziaania wspierane w ramach nowego funduszu na rzecz rozwoju obszarw wiejskich (Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich) oraz funduszu na rzecz racjonalizacji gospodarki sektora rybackiego (Europejski Fundusz Rybacki). Wymaga to stworzenia synergii midzy polityk strukturaln, zatrudnienia i rozwoju obszarw wiejskich oraz polityk ryback. Jednym z horyzontalnych celw szczegowych NSRO, okrelajcym gwne cele i priorytety rozwojowe Polski w obszarze polityki spjnoci, jest wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich oraz obszarach zalenych od rybowstwa. W latach 2007-2013 wykorzystanie pozarolniczego potencjau rozwojowego obszarw wiejskich angaowa bdzie rodki i instrumenty polityki spjnoci. Skierowane bd one na wsparcie siy konkurencyjnej poszczeglnych regionw, w dostosowaniu do ich wewntrznego potencjau oraz wasnej strategii rozwojowej, a take na wyrwnywanie rnic w poziomie rozwoju oraz w uwarunkowaniach wystpujcych wewntrz regionw, szczeglnie w relacjach miasto-wie, zarwno w zakresie infrastruktury technicznej, jak i w sferze spoecznej. W takiej sytuacji s znaczce obszary Polski wschodniej i pnocnej, w tym w szczeglnoci obszary wiejskie, obszary post PGR-owskie oraz obszary zalene od rybowstwa. Wanym kierunkiem wsparcia ze rodkw polityki spjnoci bdzie wspomaganie zmian strukturalnych polegajcych na przekwalifikowaniu osb odchodzcych z rolnictwa, wspieraniu i promocji przedsibiorczoci, a take wspieraniu rozwoju pozarolniczych funkcji wsi (w tym obszarw zalenych od rybactwa). Istotnymi obszarami wsparcia w tym kontekcie bd miasta odgrywajce rol zaplecza obsugowego dla obszarw wiejskich. Na podstawie Rozporzdzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzenia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarw wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich (EFRROW)55(dalej: rozporzdzenie Rady nr 1698/2005) oraz w oparciu o Rozporzdzenia Rady (WE) nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR)56(dalej: rozporzdzenie Rady nr 1198/2006), a take uwzgldniajc wyniki analizy sytuacji spoecznej, gospodarczej i rodowiskowej okrelono priorytety i kierunki rozwoju obszarw wiejskich oraz polityki rybackiej w Polsce w odniesieniu do priorytetw wsplnotowych. W celu uzupenienia listy dziaa niezbdnych z punktu widzenia potrzeb wsi oraz sektora rolnego, a take rybactwa, konieczna jest wiksza koordynacja instrumentw w ramach pozostaych polityk wsplnotowych, w tym w
55 56

Dz. U. UE L 277 z dnia 21 padziernika 2005 r. Dz. U. UE L 223 z dnia 25 sierpnia 2006 r.

91

szczeglnoci polityki spjnoci oraz zaangaowanie rodkw budetu pastwa w ramach pomocy krajowej. Koncepcja wielofunkcyjnego rozwoju obszarw wiejskich jest podstaw realizacji Krajowego Planu Strategicznego Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013, zasadniczego dokumentu strategicznego w Polsce odzwierciedlajcego zaoenia Strategicznych Wytycznych Wsplnoty w przedmiotowym zakresie (SWWROW)57. Koncepcja ta zakada wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i popraw konkurencyjnoci sektora rolnoywnociowego, z jednoczesnym zapewnieniem instrumentw na rzecz rnicowania dziaalnoci gospodarczej w kierunku alternatywnych rde dochodw mieszkacw wsi. Przyczyni si to do polepszenia jakoci ycia na obszarach wiejskich, poprzez rozwinicie sektora usug, jak rwnie stworzy alternatyw dla obecnie dominujcej roli obszarw wiejskich, jak jest produkcja rolna. Poza funkcjami ekonomicznymi rwnie wanym aspektem rozwoju obszarw wiejskich w Polsce jest ich rola w zachowaniu walorw krajobrazowych oraz zasobw przyrody - zachowanie dobrego stanu ekologicznego wd i gleb, bogactwa siedlisk i rnorodnoci biologicznej, a take dziedzictwa kulturowego wsi. Inicjatywa wielofunkcyjnego rozwoju obszarw wiejskich pozostaje komplementarna wobec idei wspomagania zmian strukturalnych na obszarach wiejskich, proponowanej w ramach polityki spjnoci na lata 2007-2013, realizowanej w ramach NSRO. Cele Strategii Rozwoju Rybowstwa na lata 2007-2013 s w peni spjne z celami Wsplnej Polityki Rybackiej UE, ze szczeglnym uwzgldnieniem racjonalizacji sektora rybackiego poprzez dostosowanie nakadu i zdolnoci poowowej, rozwj sektora akwakultury oraz przemysu przetwrstwa i rynku rybnego, jak rwnie rozwj strefy przybrzenej. W celu zapewnienia rozwoju rybowstwa w latach 2007-2013 i realizacji celw strategicznych polityki w tym obszarze, niezbdne jest podjcie dziaa na rzecz zrwnowaonej eksploatacji zasobw rybackich, rozwoju i wzrostu konkurencyjnoci tego sektora ze szczeglnym uwzgldnieniem kapitau ludzkiego oraz terytorialnego wymiaru polityki rybackiej. Kompleksowe ujcie problematyki rozwoju sektora rybactwa oraz obszarw nadbrzenych od niego zalenych zawarte w Strategii Rozwoju Rybowstwa na lata 2007-2013, jest dopeniane dziaaniami proponowanymi w ramach polityki spjnoci realizowanej w ramach NSRO, w tym w szczeglnoci poprzez wspieranie modernizacji gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy czy szkolenia kapitau ludzkiego umoliwiajce przekwalifikowanie i podjcie konkurencji na rynku pracy poza sektorem rybackim. Koordynacja funkcjonowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci z instrumentami strukturalnymi Wsplnej Polityki Rolnej i Wsplnej Polityki Rybackiej (wdraanie, monitoring, okresowe oceny), zapewniona bdzie w ramach Komitetu Koordynacyjnego NSRO (KK NSRO), dziki uczestnictwu w nim przedstawicieli Instytucji Zarzdzajcych Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz PO Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich. Wsppraca instytucji obejmuje etapy programowania, wdraania, monitorowania oraz kontroli i oceny realizacji w zakresie dziaa na rzecz rozwoju obszarw wiejskich i obszarw zalenych od rybowstwa. W ramach wsppracy na etapie programowania przedstawiciele Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi brali udzia w przygotowaniu NSRO, w czci dotyczcej obszarw wiejskich i obszarw zalenych od rybowstwa (cel 6 NSRO, diagnoza obszarw wiejskich i zalenych od rybowstwa). W efekcie wsplnych spotka roboczych wypracowano podejcie poszczeglnych programw operacyjnych polityki spjnoci do kwestii wspierania rozwoju obszarw wiejskich i obszarw zalenych od rybowstwa. Na podobnej zasadzie MRR
Decyzja Rady z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wsplnoty dla rozwoju obszarw wiejskich (okres programowania 2007-2013), Dz. U. UE L 55 z dnia 25 lutego 2006 r.
57

92

wspuczestniczyo w opiniowaniu projektw Krajowego Planu Strategicznego Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich pod ktem ich spjnoci z zapisami NSRO odnoszcymi si do obszarw wiejskich. W ramach KK NSRO przedstawiciele obu resortw uczestniczy bd w pracach komitetw monitorujcych lub innych gremiach powoanych w ramach systemw realizacji NSRO, EFRROW, EFR oraz, w zakresie wpywu na ww. obszary odpowiedzialnoci, w opiniowaniu rocznych sprawozda z realizacji odpowiednich programw operacyjnych. W uzasadnionych przypadkach moliwy bdzie udzia przedstawicieli Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w posiedzeniach Komitetw Monitorujcych Regionalne Programy Operacyjne. Szczegowy opis zada Komitetu zosta przedstawiony w rozdziale 9: System realizacji. W ramach krajowych programw operacyjnych polityki spjnoci, Wsplnej Polityki Rolnej (Program Rozwoju Obszarw Wiejskich) oraz Wsplnej Polityki Rybackiej (PO Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i przybrzenych obszarw rybackich) wystpuj nastpujce wsplne obszary interwencji, skierowane na rozwj obszarw wiejskich i zalenych od rybactwa: rozwj infrastruktury transportowej (infrastruktura drogowa), rozwj infrastruktury ochrony rodowiska (gospodarka wodno-ciekowa, gospodarka odpadami komunalnymi, monitoring stanu i ochrona rodowiska naturalnego gatunkw rolin i zwierzt, w tym obszarw Natura 2000, gospodarowanie zasobami wodnymi melioracje), rozwj infrastruktury energetycznej (wytwarzanie, przesy i dystrybucja energii elektrycznej oraz energii ze rde odnawialnych), rozwj infrastruktury spoecznej (infrastruktura spoeczno-kulturalna, zabytkowa, turystyczna i sportowa), rozwj zasobw ludzkich (szkolenia, ksztacenie zawodowe i przekwalifikowanie), wspomaganie zmian strukturalnych (poprzez wsparcie dla przedsibiorstw i podejmowania dziaalnoci gospodarczej tworzenie i rozwj nowopowstaych przedsibiorstw, inwestycje w przedsibiorstwach i ich modernizacja, promocja przedsibiorczoci).

Identyfikacja ww. obszarw stworzya konieczno wypracowania tzw. linii demarkacyjnej, w celu ograniczenia realizacji okrelonych typw projektw do poszczeglnych programw operacyjnych. Demarkacj okrelono przy uyciu odpowiednio dobranych kryteriw, ktrych zastosowanie okreli miejsce realizacji (program operacyjny) danego projektu: kryteria merytoryczne okrelajce typ projektu (rodzaj, zakres pomocy, lokalizacja), kryteria finansowe okrelajce warto (koszt) projektu, kryteria beneficjenta okrelajce typ podmiotu waciwego do otrzymania wsparcia na realizacj danego projektu.

Za podstawowe kryterium demarkacji przyjto warto kwotow projektu, gdzie projekty o wyszym koszcie realizowane bd, co do zasady, w ramach programw polityki spjnoci. W poszczeglnych przypadkach konieczne byo uzupenienie demarkacji o pozostae kryteria. Dotyczy to szczeglnie Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz PO Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i przybrzenych obszarw rybackich, gdzie realizacja projektw zostaa dodatkowo ograniczona terytorialnie, odpowiednio do obszarw wiejskich i obszarw zalenych od rybactwa. Tam gdzie byo to konieczne, demarkacj uzupeniono o kryterium beneficjenta projektu.

93

Zastosowanie przyjtych rozwiza uniemoliwi jednoczesn realizacj tych samych projektw w ramach rnych programw operacyjnych polityki spjnoci, Wsplnej Polityki Rolnej i Wsplnej Polityki Rybackiej.

94

9.

Instrumenty realizacji celw NSRO

Obok dziaa o charakterze prawnym, finansowym i instytucjonalnym cele NSRO bd realizowane za pomoc programw i projektw wspfinansowanych ze strony instrumentw strukturalnych, tj.: Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (PO Ii) EFRR i FS Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) EFRR Program Operacyjny Kapita Ludzki (PO KL) EFS 16 Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO) EFRR Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej (PO RPW) EFRR Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) EFRR Programy Operacyjne Europejskiej Wsppracy Terytorialnej (PO EWT) EFRR Wyej wymienione programy operacyjne bd zarzdzane na poziomie kraju, a w przypadku RPO zarzdzane na poziomie 16 regionw. Schemat 2 przestawia instrumenty realizacji NSRO. Wszystkie programy stanowi podstawowy poziom operacyjny NSRO. Bd one wic przyczynia si do realizacji celu strategicznego oraz horyzontalnych celw szczegowych nakrelonych w tym dokumencie, a jednoczenie wytycznych przyjtych w SWW. Realizacja celw szczegowych w ramach NSRO wymaga skoordynowanego podejcia w co najmniej dwch lub wikszej liczbie programw operacyjnych. Kady z poszczeglnych programw, ze wzgldu na swoj specyfik oraz charakter, bdzie przyczynia si do realizacji celw szczegowych, natomiast odbywa si to bdzie w rnym stopniu i zakresie. Realizacja Celu 1 Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa znalaza odzwierciedlenie zarwno w treci programw operacyjnych, jak i procesie ich tworzenia oraz planowanym systemie realizacji. Wczenie do rnych etapw programowania reprezentatywnych partnerw, pooenie nacisku na transparentno i spoeczn akceptacj czyni wszystkie programy operacyjne elementami rozbudowy mechanizmw partnerstwa. Gwny ciar realizacji Celu 1 spoczywa natomiast na PO KL, w ramach ktrego przewidziana jest realizacja projektw wzmacniajcych potencja administracji rzdowej w zakresie stosowania wysokiej jakoci prawa oraz efektywne zarzdzanie finansami publicznymi, wsparcie ukierunkowane na wzrost efektywnoci funkcjonowania administracji lokalnej i szczebla regionalnego. Elementem osignicia Celu 1 NSRO bdzie zarwno wzmocnienie i rozwj potencjau wymiaru sprawiedliwoci, w szczeglnoci sdownictwa oraz poprawa jakoci wiadczonych usug, jak i wsparcie potencjau organizacji pozarzdowych w zakresie zdolnoci do realizacji zada publicznych. Porednio PO PT poprzez zapewnienie wsparcia systemu realizacji NSRO program ten wpisuje si w realizacj Celu 1. W realizacj Celu 2 Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej wpisuj si gwnie przedsiwzicia przewidziane w PO KL z uwzgldnieniem obszarw wsparcia EFS. Dodatkowo Cel 2 uzupeniany bdzie przez inwestycje w rozwj najwyszej klasy orodkw akademickich ksztaccych specjalistw w zakresie nowoczesnych technologii oraz podniesienie jakoci ksztacenia poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych w ramach PO Ii, a take PO IG Na szczeblu regionalnym w ramach RPO realizowane bd inwestycje w infrastruktur edukacyjn, przedsiwzicia z zakresu ochrony zdrowia oraz infrastruktury informatycznej dla zwikszenia dostpnoci do szerokiego spektrum informacji.

95

Cel 3 NSRO Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski bdzie osigany w oparciu o realizacj PO Ii, RPO oraz PO RPW. W ramach PO Ii wsparcie koncentrowa si bdzie przede wszystkim na rozwoju i modernizacji podstawowej infrastruktury technicznej obejmujcej transport drogowy, kolejowy, morski i rdldowy. Priorytetem bd rwnie inwestycje z zakresu infrastruktury energetycznej i jej efektywnoci, a take wsparcie rozwoju energetyki wykorzystujcej odnawialne rda energii. Rozwojowi podstawowej infrastruktury technicznej towarzyszy bd inwestycje majce na celu zapewnienie odpowiedniej jakoci rodowiska naturalnego w ramach poszanowania zasad zrwnowaonego rozwoju. Ponadto wsparcie zostanie ukierunkowane na popraw moliwoci edukacyjnych na poziomie szkolnictwa wyszego, rozwj instytucji kultury oraz zapewnienie ochrony zdrowia mieszkacw. Za pomoc rodkw PO IG realizowane bd przedsiwzicia wzmacniajce infrastruktur orodkw naukowo-badawczych do prowadzenia wysokiej jakoci bada na potrzeby gospodarki. Wsparte zostan rwnie priorytetowe w kraju orodki tworzce odpowiednio przygotowan i wyposaon infrastruktur dla funkcjonowania przedsibiorstw nastawionych na innowacyjno i wykorzystujcych nowe technologie. W ramach RPO wspierana bdzie infrastruktura tworzca odpowiednie warunki dla prowadzenia przedsibiorstw, nastawionych na rozwj innowacyjnoci niskiej, przyczyniajca si do rozwoju wsppracy midzy nimi i budowy potencjau regionalnego. Jednym z gwnych elementw budowy konkurencyjnoci bdzie szerokie wsparcie dla budowy szerokopasmowego dostpu do Internetu. Cel 4 NSRO Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug bdzie realizowany gwnie w ramach PO IG, gdzie rodki zostan nakierowane na wzmocnienie lokomotyw wzrostu tj. innowacyjnych przedsibiorstw poprzez tworzenie okoo-instytucjonalnych warunkw dla ich rozwoju, w tym budow spoeczestwa informacyjnego. W ramach realizacji Celu 4 komplementarnie w stosunku do PO IG komponenty inwestycyjne dotyczce wspierania regionalnej innowacyjnoci, usug podstawowych, a take turystyki bd realizowane w ramach RPO i PO RPW, a w przypadku turystyki rwnie w PO Ii. Wsparcie rozwoju zasobw ludzkich dla innowacyjnej gospodarki bdzie realizowane w ramach PO KL w ramach m.in. podnoszenia adaptacyjnoci pracownikw, ksztacenia ustawicznego, przystosowania pracownikw do funkcjonowania w warunkach zmian gospodarczych, wspieranie postaw przedsibiorczych. Wszystkie programy wpisuj si w realizacj Celu 5 Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej. Gwny nacisk w realizacji tego celu jest pooony natomiast na przedsiwzicia w ramach 16 RPO. Do wzrostu konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaania ich marginalizacji maj przyczynia si w okresie 2007-2013 projekty m.in. z sektora transportu zwizane z budow i modernizacj infrastruktury drogowej, kolejowej, lotniczej, przedsiwzicia z zakresu ochrony zdrowia (dla zwikszenia standardu opieki medycznej), infrastruktury komunikacyjnej (dla poprawy mobilnoci przestrzennej i dostpnoci do specjalistycznych usug wiadczonych tylko w duych orodkach miejskich regionu), inwestycje w systemy zaopatrzenia w wod, odprowadzania i oczyszczania ciekw, modernizacja systemw energetycznych, zapewnienie bezpieczestwa ekologicznego i przeciwpowodziowego. Obok nich bdzie finansowane wsparcia maych i rednich przedsibiorstw, zwaszcza w zakresie dziaalnoci innowacyjnej, w tym B+R, prowadzce do wzmocnienia ich potencjau, wsparcie promocji produktw i usug rozwoju turystyki oraz infrastruktury kultury. Uzupenieniem przedsiwzi finansowanych z EFRR bd zadania z zakresu EFS w ramach PO KL, gdzie ponad poowa rodkw w ramach tego funduszu zostanie skierowana do regionw.

96

Analogicznie, jak w Celu 5 - przedsiwzicia w ramach poszczeglnych programw operacyjnych bd bezporednio lub porednio przyczynia si do realizacji Celu 6 Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Szacunkowy podzia rodkw przewidzianych do wydatkowania w ramach NSRO pomidzy poszczeglne cele horyzontalne przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Szacunkowy podzia rodkw przewidzianych do wydatkowania w ramach NSRO pomidzy poszczeglne cele horyzontalne. Cele strategiczne NSRO Cel 1 Cel 2 Cel 3 Cel 4 Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich Waga 4% 10% 42% 22%

Cel 5 Cel 6 cznie

22% 100%

Programy operacyjne zostay skonstruowane tak, by wzajemnie uzupeniay podejmowane dziaania. Komplementarno wyklucza dublowanie si przedsiwzi. Zastosowanie komplementarnoci przejawia si na dwch poziomach tj.: programy operacyjne szczebla krajowego a regionalne programy operacyjne oraz komplementarno na poziomie programw operacyjnych. W zwizku z tym gwne obszary interwencji w ramach PO Ii bd komplementarne przede wszystkim do realizowanych regionalnie i lokalnie inwestycji transportowych, rodowiskowych, w zakresie energetyki, kultury i zdrowia w ramach RPO, a take inwestycji transportowych i w zakresie infrastruktury spoecznej w ramach PO RPW. Rwnolegle do przedsiwzi prowadzonych w ramach PO IG w zakresie wsparcia przedsibiorczoci oraz e-administracji realizowane bd przedsiwzicia wspfinansowane w ramach PO KL. Jednoczenie uzupenieniem dla ukierunkowanych na rozwj spoeczestwa informacyjnego w ramach PO IG, bd dziaania w tym zakresie podejmowane w ramach PO Ii, natomiast w zakresie wsparcia przedsibiorczoci o znaczeniu regionalnym w RPO. Dziaania dotyczce kapitau ludzkiego na poziomie krajowym w ramach PO KL bd uzupeniay si z przedsiwziciami dostosowujcymi do sytuacji na regionalnym rynku pracy w ramach komponentu regionalnego PO KL. W przypadku dziaa pomocy technicznej we wszystkich programach bd one spjne z PO PT stanowic jego uzupenienie oraz uszczegowienie. Zgodnie z zapisami art. 37 rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 do programw operacyjnych doczony bdzie indykatywny wykaz duych projektw, ktre bd podlegay ocenie przez Komisj Europejsk. Dodatkowym dokumentem sucym wdraaniu programw operacyjnych bdzie indykatywny wykaz indywidualnych projektw kluczowych, ktry uatwi osignicie zakadanych celw rozwojowych oraz pozwoli na okrelenie i skoordynowanie najwaniejszych inwestycji realizowanych przy wykorzystaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci. Zamieszczenie projektw na licie stanowi bdzie rodzaj project pipeline, ktry ma uatwi wdraanie programu operacyjnego. Jednake
97

realizacja tych projektw bdzie uzaleniona od spenienia kryteriw, zatwierdzonych przez Komitet Monitorujcy oraz od zatwierdzenia projektu do dofinansowania przez Instytucj Zarzdzajc. Te strategiczne, formalne i merytoryczne kryteria (z wczeniem przygotowania odpowiedniej dokumentacji i gotowoci do wdroenia) winny by jednakowe dla wszystkich potencjalnych beneficjentw wszystkich projektw dotyczcych danej kategorii operacji danego programu operacyjnego. Ukad programw operacyjnych na lata 2007-2013, jak i system ich wdraania wynika z dowiadczenia z okresu programowania 2004-2006, a take nowych regulacji UE. Ograniczenie liczby programw zarzdzanych centralnie i zcentralizowanie zarzdzania tymi programami pozwoli wyeliminowa problemy pojawiajce si w okresie programowania 2004-2006. Redukcja liczby programw ograniczy problem zwizany z dublowaniem si dziaa i zwikszy komplementarno udzielanej pomocy. W celu wyeliminowania moliwoci nakadania si interwencji poszczeglnych programw operacyjnych wspfinansowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci przygotowany zosta dokument operacyjny Linia demarkacyjna pomidzy Regionalnymi Programami Operacyjnymi a Programami Operacyjnymi na poziomie centralnym. W ramach tego dokumentu zostay take okrelone linie demarkacyjne okrelajce podzia interwencji pomidzy programami operacyjnymi polityki spjnoci a programami operacyjnymi Wsplnej Polityki Rolnej oraz Wsplnej Polityki Rybackiej. Zcentralizowana struktura zarzdzania, ograniczajca w zasadniczy sposb ilo instytucji odpowiedzialnych bezporednio za realizacj programu, pozwoli zwikszy efektywno procesu zarzdzania. Centralizacja systemu zarzdzania umoliwi skuteczniejsz koordynacj procesu przygotowania do oceny zgodnoci systemu zarzdzania i kontroli. Taki system zarzdzania uatwi opracowanie jednolitych opisw systemw zarzdzania i kontroli dla danych programw operacyjnych, jak i stworzenie jednolitego sytemu dokumentw (podrcznikw procesw, instrukcji i wzorw wnioskw). Stworzenie duego PO Ii, obejmujcego wiele cile ze sob powizanych sektorw, takich jak np. transport, rodowisko, energetyka, umoliwi odejcie od mylenia sektorowego na rzecz horyzontalnego mylenia strategicznego, przynoszcego najwiksze korzyci dla gospodarki polskiej i gospodarki caej UE (szczeglnie w kontekcie infrastruktury technicznej). Jasno zdefiniowane cele strategiczne bd mogy by w bardziej efektywny i komplementarny sposb realizowane za pomoc skoordynowanych przez jedn instytucj zarzdzajc inwestycji sektorowych. Podejcie horyzontalne ograniczy problemy zwizane z alokacj rodkw finansowych w ramach poszczeglnych sektorw poprzez okrelenie i egzekwowanie czytelnej hierarchii priorytetw rozwojowych. Ponadto, nadzr nad realizacj inwestycji infrastrukturalnych w wielu sektorach, przez jedn instytucj zarzdzajc, stwarza szans na lepsze zachowanie horyzontalnych zasad wsplnotowych, w szczeglnoci w kontekcie ocen oddziaywania na rodowisko. Niezwykle istotnym elementem systemu realizacji programw operacyjnych jest zapewnienie odpowiednich zdolnoci administracyjnych. Utworzenie jednego, duego programu operacyjnego umoliwi wykorzystanie do nowych zada zdolnoci administracyjnych i dowiadczenia zasobw kadrowych instytucji funkcjonujcych w okresie programowania 2004-2006. W przypadku sektora rodowiska i transportu dziaanie takie pozwoli na wykorzystanie istniejcych struktur, przy jednoczesnym przekazaniu wikszej iloci obowizkw i zwikszeniu odpowiedzialnoci. Ograniczenie iloci instytucji zarzdzajcych, na rzecz zwikszenia iloci instytucji poredniczcych w zwizku z utworzeniem duego

98

programu operacyjnego, uatwi im spenienie wymaga zwizanych z osigniciem odpowiednich standardw zarzdzania i kontroli. Biorc pod uwag skal potrzeb, zarwno w zakresie infrastruktury transportowej, rodowiskowej, jak i innych przewidzianych do realizacji w PO Ii, przeznaczono na efektywn realizacj przedsiwzi w ramach tego programu 41,9% caoci funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci w ramach NSRO. Jednoczenie wskaniki wydatkw na realizacj celw Strategii Lizboskiej bd sukcesywnie osigane poprzez koncentracj rodkw pochodzcych z wkadu wsplnotowego zgodnie z poniszymi wytycznymi: na dziaania na rzecz osignicia, niezbdnej dla wzrostu gospodarczego, spjnoci krajowego systemu transportowego z systemem europejskim, przede wszystkim poprzez rozbudow infrastruktury transportowej o zasigu transnarodowym z poszanowaniem zasad zrwnowaonego rozwoju. W ramach programu wspierane bd inwestycje kluczowe dla zachowania i poprawy stanu rodowiska. Kwestie rodowiskowe zwizane ze zrwnowaonym rozwojem bd miay rwnie istotne znaczenie dziki dwutorowemu nakierowaniu inwestycji w sektorze energetycznym: z jednej strony na niezbdne inwestycje majce na celu dywersyfikacj tradycyjnych rde energii, ktre nie mog by zrealizowane za pomoc mechanizmw rynkowych, a z drugiej na inwestycje w odnawialne rda energii, zmniejszajce energochonno i ograniczajce presje sektora na rodowisko. Komplementarne w stosunku do tych obszarw bd inwestycje dla wybranych obszarw o kluczowym, ponadregionalnym znaczeniu dotyczce infrastruktury spoecznej (ochrona zdrowia, kultura, szkolnictwo wysze). Od kilkunastu lat Polska konsekwentnie prowadzi proces transformacji gospodarczej w kierunku zapewniajcym przyspieszenie trwaego i zrwnowaonego rozwoju. Szybki wzrost gospodarczy by moliwy w znacznym stopniu dziki wykorzystaniu posiadanych w pierwszym okresie przemian przewag komparatywnych w postaci taniej i niele wyksztaconej sile roboczej, a take postaw przedsibiorczych. To proste rdo rozwoju zostao ju jednak w peni wykorzystane, w zwizku z czym niezbdne jest stworzenie nowych rde przewagi opartych na innowacjach. W tym celu przyjto koncepcj realizacji jednego duego programu na poziomie krajowym - PO IG. Uznano, e w ramach jednego programu uzasadnione jest zarwno zwikszenie poziomu inwestycji w przedsibiorstwach, tworzenie warunkw instytucjonalnych uatwienia wsppracy pomidzy przedsibiorstwami a sfer badawczo-naukow, jak i bezporednie wsparcie placwek naukowo-technicznych w realizacji bada w dziedzinach uznanych za polsk specjalno w wymiarze europejskim i wiatowym oraz zwikszenie dostpnoci kapitau dla realizacji przez firmy inwestycji o najwikszym potencjale rozwojowym. Zaoono rwnie, e w ramach PO IG bd osigane najwysze wskaniki realizacji celw Strategii Lizboskiej. Na PO IG zostao przeznaczonych 12,4% caoci funduszy UE. W przypadku Strategii Lizboskiej program PO IG bdzie skoncentrowany na umocnieniu zdolnoci generowania innowacji poprzez zwikszenie inwestycji w sfer B+R ukierunkowan na potrzeby rynkowe, rozwj wsppracy midzy sfer B+R a przedsibiorstwami jak rwnie na zdynamizowaniu potencjau przedsibiorczoci poprzez wdraanie kompleksowych narzdzi wsparcia doradczego i finansowego dla przedsibiorstw nowopowstajcych i w pierwszej fazie rozwoju i ekspansji oraz wsppracy korporacyjnej W przypadku duego PO KL jego utworzenie uwarunkowane jest m. in. wprowadzeniem zasady monofunduszowoci, w okresie programowania 2007-2013. Poczenie wszystkich obszarw wspieranych przez EFS oraz skoncentrowanie caoci rodkw w ramach jednego programu - skadajcego si z dwch komponentw: centralnego i regionalnego - wynika z

99

koniecznoci zapewnienia spjnego systemu wdraania EFS w Polsce. Utworzenie jednej instytucji zarzdzajcej w znaczcy sposb uatwi monitorowanie realizacji programu, pozwalajc jednoczenie na natychmiastow reakcj w przypadku ewentualnych problemw zwizanych z jego wdraaniem. Przyjta koncepcja wpynie na odejcie od mylenia sektorowego na rzecz osigania zaprogramowanych celw i rezultatw. Powoanie jednej instytucji zarzdzajcej caoci rodkw w ramach EFS pozwoli na zwikszenie synergii rezultatw wsparcia udzielanego zblionym obszarom (rynek pracy, adaptacyjno kadr, podnoszenie jakoci i dostpu do edukacji) oraz komplementarnoci podejmowanych dziaa. Wsparcie dla sektora edukacji realizowane w ramach PO KL dziki koordynacji z pozostaymi obszarami umoliwi osignicie wikszych rezultatw i szybk reakcj w kontekcie dostosowania jakoci i kierunkw edukacji do zmieniajcego si zapotrzebowania na rynku pracy. Skala problemw spoecznych, wykazanych w diagnozie, oraz uzasadniona potrzeba realizacji dwch komponentw w ramach jednego duego programu wskazaa na konieczno przeznaczenia 14,6% caoci rodkw na realizacj przedsiwzi wspfinansowanych z EFS. Naley rwnoczenie zauway, e znaczna wielko rodkw w ramach programu zostanie skoncentrowana na osiganie wskanikw wydatkw na realizacj celw Strategii Lizboskiej. PO KL przyczynia si bdzie przede wszystkim do wzmocnienia przedsibiorstw i ich pracownikw w zakresie zdolnoci adaptacyjnych do skutkw zmian spoeczno - gospodarczych zwizanych z procesami globalizacyjnymi i restrukturyzacyjnymi co bdzie uwarunkowane m.in. dostpnoci systemu ksztacenia przez cae ycie i udziau w nim pracownikw oraz osb w niekorzystnej sytuacji. Utworzenie PO RPW wynika z przyznania na lata 2007-2013, w ramach celu konwergencja dodatkowych rodkw w ramach EFRR dla piciu najbiedniejszych regionw, wykazujcych si najniszym PKB na mieszkaca w UE-25. Regiony te to pi wojewdztw Polski Wschodniej: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie i warmisko-mazurskie. Obszary cechuj si niskim poziomem ycia mieszkacw, ma dynamik rozwoju gospodarczego, sabo rozwinit i niewaciwie ukierunkowan infrastruktur komunikacyjn oraz niedostatkiem czynnikw wzrostu. Skuteczne przeciwdziaanie tym zagroeniom i odwrcenie niekorzystnych trendw wymaga wsparcia ze strony pastwa i skorzystania z instrumentw, ktrych dostarcza polityka spjnoci UE. Kierujc si powyszymi przesankami podjto decyzj o opracowaniu PO RPW, ktry bdzie szczeglnym instrumentem wsparcia procesw rozwojowych w wojewdztwach Polski Wschodniej. Zasig PO RPW pokrywa si z obszarami dziaa innych programw, ale rni si zaweniem jego zakresu do wybranych dziedzin, ktre ze wzgldu na skal dziaa i spodziewane dugofalowe rezultaty w szczeglny sposb mog wpyn na procesy rozwojowe. W ramach PO RPW realizowane bd wane inwestycje i przedsiwzicia, stwarzajce podstawy do zainicjowania procesw trwaego rozwoju wojewdztw Polski Wschodniej. Wielko przeznaczonych na realizacj tego programu rodkw (3,4% przyznanych funduszy strukturalnych) wynika przede wszystkim z decyzji Komisji Europejskiej dotyczcej wsparcia dla najbiedniejszych regionw UE-25. Uzasadnieniem dla przygotowania i realizacji 16 RPO jest decentralizacja programowania rozwoju regionw, zwikszenie stopnia efektywnoci prowadzenia dziaa rozwojowych przez administracj publiczn, wzmocnienie wymiaru obywatelsko-samorzdowego, jak rwnie efektywne wykorzystanie rodkw strukturalnych na okres 2004-2006 w ramach ZPORR. Cele RPO z jednej strony s ustalane przez wojewdztwa w odniesieniu do wojewdzkich strategii rozwoju, a z drugiej wpisuj si w cele NSRO. Podstawowe cele RPO s zwizane z podnoszeniem konkurencyjnoci poszczeglnych regionw oraz promowaniem
100

zrwnowaonego rozwoju. Cele te osigane s poprzez zintegrowane oddziaywanie na tworzenie warunkw dla wzrostu zatrudnienia oraz wzrostu inwestycji na poziomie regionalnym i lokalnym. Dziaania okrelone w RPO s koordynowane z dziaaniami podejmowanymi w ramach pozostaych programw operacyjnych, i obejmuj szeroki wachlarz zagadnie. Zrnicowanie przestrzenne oraz specyfika poszczeglnych obszarw geograficznych zostay uwzgldnione na etapie programowania 16 RPO w dwojaki sposb: w postaci zwikszonych transferw (na mieszkaca) zewntrznych rodkw publicznych (unijnych) dla wojewdztw o najniszym poziomie PKB na mieszkaca oraz najwikszym poziomie bezrobocia (algorytm podziau rodkw na wojewdztwa), w ramach ustalonej listy osi priorytetowych oraz moliwoci przeznaczenia przez wojewdztwa odpowiedniej wielkoci rodkw w zalenoci od skali problemw i wasnej strategii rozwojowej. Zakada si, e kady z RPO bdzie mia podobny ukad priorytetw, natomiast ich zawarto (w tym zawarto przedsiwzi) i rodki finansowe bd okrelane na poziomie regionalnym. Konieczno harmonizacji listy realizowanych w ramach RPO dziaa wynika z kilku przesanek. Do najwaniejszych nale zapewnienie spjnoci pomidzy regionalnym podejciem do zagadnie rozwojowych a celami i priorytetami strategii krajowych i europejskich, uwzgldnienie we wszystkich RPO dziaa dotyczcych pomocy publicznej dla MP, dla ktrych jednolite kryteria przyznawania pomocy bd ustalane na poziomie krajowym. Takie podejcie jednak nie wyklucza realizacji w ramach RPO priorytetw, charakterystycznych dla poszczeglnych wojewdztw. W ramach RPO programowane bd rodki na dziaania zwizane z mieszkalnictwem, udostpnione w ramach art. 7.2 Rozporzdzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1080/2006 z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylajcego rozporzdzenie (WE) nr 1783/199958 (dalej: rozporzdzenie Rady nr 1080/2006). Maksymalnie 3% alokacji EFRR na kady z 16 RPO moe zosta przeznaczone na projekty z zakresu mieszkalnictwa speniajce wymogi postawione w odpowiednich rozporzdzeniach. Dziaania te bd komplementarne do zawartych w RPO przedsiwzi dotyczcych obszarw miejskich zagroonych degradacj i wykluczeniem spoecznym. Takie rozwizanie, pomimo regionalnego poziomu planowania i realizacji stanowi bdzie komponent dziaa zwizanych z popraw sytuacji mieszkaniowej uwzgldnianej w polityce mieszkaniowej pastwa. W ramach realizacji wskanikw osigania zaoe Strategii Lizboskiej poszczeglne RPO bd odpowiednio do swoich potrzeb rozwojowych modelowa struktur i wielko wsparcia komplementarnego do dziaa przewidzianych w PO IG. Ich wyzwaniem bdzie przede wszystkim zdynamizowanie potencjau przedsibiorczoci oraz rozwj lub wzmocnienie regionalnego potencjau innowacji. Na realizacj RPO zostanie wydatkowanych 24,9% caoci rodkw w ramach funduszy strukturalnych. Skala rodkw pochodzcych z funduszy strukturalnych w latach 20072013 bdzie wymaga znacznych nakadw finansowych na zapewnienie sprawnego dziaania systemu zarzdzania, wdraania, monitorowania, informowania, kontroli i oceny pomocy strukturalnej. Ponadto, obsuga tego systemu wymaga zaangaowania duych zasobw administracyjnych w postaci wykwalifikowanej kadry w instytucjach zarzdzajcych i poredniczcych motywowanych odpowiednim poziomem wynagrodzenia. Dlatego pomoc techniczna zostaa wyodrbniona jako jeden z programw operacyjnych, na ktry przeznaczono 0,8% caoci funduszy strukturalnych w ramach NSRO. Ten program stworzono, by zapewnia rodki i narzdzia suce finansowaniu i obsudze procesu realizacji NSRO. Nadrzdnym zadaniem PO PT jest zapewnienie sprawnego i efektywnego
58

Dz. U. UE L 210 z dnia 31 lipca 2006 r.

101

przebiegu realizacji NSRO oraz osignicie penej absorpcji rodkw funduszy strukturalnych przyznanych na lata 20072013. Na koncepcj realizacji wyej wymienionych programw wpyn rwnie zmieniajcy si w latach 2007-2013 wsplnotowy porzdek prawny. W zakresie stosowania przepisw dotyczcych pomocy publicznej nakada na Polsk konieczno dostosowania polskich przepisw stanowicych podstaw prawn udzielania pomocy publicznej oraz okrelajcych warunki i tryb udzielania pomocy publicznej, co oznacza nowelizacj istniejcych bd przygotowanie nowych aktw prawnych. W pierwszej kolejnoci dotyczy to stosowania nowej mapy pomocy regionalnej poczwszy od 1 stycznia 2007 r. wszdzie tam, gdzie pomoc udzielana jest w oparciu o t map (pomoc regionalna, pomoc dla maych i rednich przedsibiorstw, pomoc na zatrudnienie) i uwzgldnienia maksymalnych intensywnoci pomocy w projektowanych programach pomocowych. Dla programw operacyjnych, ktrych zaprojektowane wsparcie objte jest reguami pomocy publicznej, tj. PO IG, PO Ii, PO KL, PO RPW i 16 RPO, opracowane zostan programy pomocowe. MRR prowadzi prace nad opracowaniem nowych oraz dostosowaniem obecnie obowizujcych programw pomocowych. Zastosowane dla poszczeglnych programw operacyjnych rozwizania oparte s na nowych przepisach dotyczcych pomocy publicznej i bazuj gwnie na wyczeniach grupowych, w zakresie ktrych Komisja Europejska proponuje najwiksze zmiany. Rozwizanie to w szczeglnoci zostanie wykorzystane w przypadku przygotowania rozporzdze stanowicych programy pomocowe dla udzielania pomocy publicznej na podstawie wycze grupowych w ramach RPO. Dla RPO opracowane zostan take osobne rozporzdzenia umoliwiajce udzielanie pomocy de minimis, w zakresie pomocy publicznej na dziaalno B+R+I, na rzecz ochrony rodowiska naturalnego oraz dla udzielania pomocy publicznej w sektorze transportu. Nie wyklucza si jednak przygotowania dodatkowych rozporzdze obejmujcych odrbny charakter wsparcia. Uzyskany katalog projektw moliwych do wsparcia w ramach pomocy publicznej bdzie w nastpnej kolejnoci przekazany do Instytucji Zarzdzajcych RPO do wykorzystania jako swoiste menu na przygotowanie przez nich waciwych ju programw pomocowych, zgodnie z potrzebami wojewdztwa, w ramach RPO. Koordynacja opracowania rozporzdze dotyczcych wsparcia w ramach RPO na poziomie centralnym przez MRR zaoszczdzi koniecznoci przygotowania przez poszczeglne regiony odrbnych aktw prawnych w tym zakresie. Instytucje Zarzdzajce zapewni, e wszelka pomoc ze rodkw publicznych w ramach NSRO bdzie udzielana zgodnie z waciwymi przepisami i procedurami w zakresie pomocy publicznej majcymi zastosowanie w chwili, gdy udzielane bdzie wsparcie ze rde publicznych.

102

Schemat 2. Cele horyzontalne NSRO i instrumenty ich realizacji

POLITYKA SPJNOCI CEL STRATEGICZNY Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013

WSPLNA POLITYKA ROLNA / WSPLNA POLITYKA

Tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki opartej na wiedzy i przedsibiorczoci zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej CELE HORYZONTALNE Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013

Poprawa jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmw partnerstwa

Poprawa jakoci kapitau ludzkiego i zwikszenie spjnoci spoecznej

Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i spoecznej majcej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjnoci Polski

Podniesienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci przedsibiorstw, w tym szczeglnie sektora wytwrczego o wysokiej wartoci dodanej oraz rozwj sektora usug

Wzrost konkurencyjnoci polskich regionw i przeciwdziaanie ich marginalizacji spoecznej, gospodarczej i przestrzennej

Wyrwnywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich

PROGRAMY OPERACYJNE suce realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013

Kapita Ludzki Pomoc Techniczna Innowacyjna Gospodarka RPO Infrastruktura i rodowisko Rozwj Polski Wsch.

Kapita Ludzki Pomoc Techniczna Innowacyjna Gospodarka RPO Infrastruktura i rodowisko

Infrastruktura i rodowisko RPO Rozwj Polski Wsch. Rozwj Polski Wsch. Innowacyjna Gospodarka Kapita Ludzki

Innowacyjna Gospodarka Kapita Ludzki Infrastruktura i rodowisko RPO Rozwj Polski Wsch.

RPO Rozwj Polski Wsch. Kapita Ludzki Infrastruktura i rodowisko Innowacyjna Gospodarka

RPO Rozwj Polski Wsch. Kapita Ludzki Infrastruktura i rodowisko Innowacyjna Gospodarka

10.System realizacji
Rzd Polski, reprezentowany przez Rad Ministrw, ponosi ogln odpowiedzialno za realizacj celw okrelonych w NSRO przy pomocy uzgodnionych z Komisj Europejsk instrumentw ich realizacji wynikajcych z regulacji UE. Rad Ministrw w sprawach dotyczcych NSRO reprezentuje minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. 10.1. System koordynacji

10.1.1. NSRO jako element realizacji polityki rozwoju wspierajcej wzrost gospodarczy i zatrudnienie Podstawowym dokumentem okrelajcym cele polityki rozwoju w Polsce w latach 2007-2015 jest SRK. Okrela ona zasady i wyznacza ramy instytucjonalne koordynacji rnych polityk horyzontalnych, wchodzcych w skad polityki rozwoju w szczeglnoci tych, ktre s filarami europejskiej perspektywy finansowej w latach 2007-2013: polityki konkurencyjnoci, spjnoci, Wsplnej Polityki Rolnej i Wsplnej Polityki Rybackiej. W wietle celw postawionych przed ca UE na szczycie w Brukseli w marcu 2005 r. istotne znaczenie ma zapewnienie waciwej koordynacji realizacji redniookresowych celw i instrumentw polityki spjnoci okrelonych w NSRO oraz KPR. W celu zapewnienia koordynacji minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego bdzie monitorowa poziom wydatkw ponoszonych w ramach realizacji polityki spjnoci, sucych realizacji Strategii Lizboskiej. 10.1.2. Koordynacja w zakresie NSRO Koordynacj w zakresie zarzdzania NSRO i realizacji wszystkich programw Celu Konwergencja i Celu Europejska Wsppraca Terytorialna polityki spjnoci, realizowanych w Polsce i na jej granicach sprawuje minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. Minister rozwoju regionalnego prowadzi nadzr nad prawidowym funkcjonowaniem systemu realizacji NSRO, a take odpowiada za prowadzenie bada ewaluacyjnych na poziomie NSRO, w tym bada horyzontalnych oraz bada uzupeniajcych i bada ad hoc, wynikajcych z monitorowania realizacji NSRO. W odniesieniu do regionalnych programw operacyjnych rol koordynujc peni minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. W zwizku z tym wyznaczona do tego celu komrka organizacyjna odpowiedzialna jest w szczeglnoci za: weryfikacj projektw programw operacyjnych pod wzgldem ich zgodnoci z NSRO, negocjowanie programw operacyjnych z Komisj Europejsk we wsppracy z instytucjami zarzdzajcymi RPO, zapewnienie spjnoci stosowanych wytycznych, monitorowanie efektw wdraania RPO w regionach (analizy porwnawcze).

Dla zapewnienia skutecznej biecej koordynacji realizacji NSRO zostanie powoany przez Prezesa Rady Ministrw zesp do spraw rozwoju regionalnego, w ktrego skad wejd przedstawiciele wszystkich Instytucji Zarzdzajcych i Poredniczcych dla programw operacyjnych oraz ministrw odpowiadajcych za poszczeglne obszary objte dziaalnoci programw operacyjnych, ministra waciwego do spraw finansw publicznych, Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw, Prezesa Gwnego Urzdu Statystycznego i Prezesa Urzdu Zamwie Publicznych.

Zadania zespou obejmowa bd biecy monitoring stanu realizacji programw operacyjnych (w tym wypeniania zasady n+2/n+3) i podejmowanie wynikajcych z niego decyzji, w szczeglnoci dotyczcych przygotowania ewentualnych zmian prawnych, instytucjonalnych i proceduralnych. Dla prawidowej realizacji funkcji koordynacji polityk horyzontalnych, jak i strategicznego monitorowania i oceny realizacji NSRO zostanie utworzony Komitet Koordynacyjny (KK) pod przewodnictwem ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego, zoony z przedstawicieli ministrw zaangaowanych w realizacj poszczeglnych programw operacyjnych oraz instytucji zarzdzajcych regionalnymi programami operacyjnymi,, ministra waciwego do spraw finansw publicznych, ministra odpowiedzialnego za koordynacj procesu lizboskiego w Polsce, ministra odpowiedzialnego za realizowanie Wsplnej Polityki Rolnej oraz Wsplnej Polityki Rybackiej. W pracach KK bd rwnie uczestniczyli przedstawiciele oglnopolskich organizacji samorzdu terytorialnego oraz przedstawiciele partnerw spoecznych i gospodarczych (organizacje pracodawcw i pracobiorcw zrzeszone w Trjstronnej Komisji do spraw Spoeczno - Gospodarczych, organizacje pozarzdowe, przedstawiciele rodowiska akademicko-naukowego). , W obradach Komitetu mog rwnie bra udzia, z gosem doradczym, przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz przedstawiciele EBI i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI)59. W obszarze koordynacji polityk horyzontalnych KK bdzie monitorowa realizacj polityk nalecych do polityki rozwoju, w szczeglnoci polityki konkurencyjnoci, spjnoci, Wsplnej Polityki Rolnej i Wsplnej Polityki Rybackiej. KK bdzie formuowa opinie i rekomendacje na temat przebiegu wdraania polityk horyzontalnych w celu zapewnienia spjnej realizacji polityki rozwoju. KK bdzie spotyka si zasadniczo co 6 miesicy i bdzie dokonywa okresowego przegldu stanu realizacji NSRO. Do jego zada bdzie naleao w szczeglnoci: przedstawianie ministrowi waciwemu do spraw rozwoju regionalnego rekomendacji dotyczcych przebiegu realizacji NSRO oraz poszczeglnych programw operacyjnych na podstawie raportw i sprawozda monitorujcych, przedstawianie ministrowi waciwemu do spraw rozwoju regionalnego rekomendacji wynikajcych z bada ewaluacyjnych, przedstawianie ministrowi waciwemu do spraw rozwoju regionalnego wnioskw i rekomendacji wynikajcych z corocznych informacji na temat zgodnoci dziaa realizowanych w ramach programw operacyjnych z odpowiednimi politykami Wsplnoty, opiniowanie propozycji modyfikacji systemu realizacji NSRO i jego usprawnie, wynikajcych z powyszych analiz, raportw i informacji, przedstawianych przez ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego, w szczeglnoci dotyczcych ewentualnych przesuni rodkw pomidzy programami operacyjnymi, a take wykorzystania krajowej rezerwy wykonania, wydawanie opinii na temat zgodnoci operacji realizowanych w ramach krajowych programw operacyjnych z operacjami realizowanymi w ramach regionalnych programw operacyjnych, wydawanie opinii na temat zgodnoci operacji realizowanych w ramach NSRO z dziaaniami finansowanymi w ramach Wsplnej Polityki Rolnej, Wsplnej Polityki Rybackiej oraz z rodkw innych instrumentw strukturalnych.

59

Planowany udzia w Komitecie przedstawicieli EBI oraz EFI bdzie dotyczy tylko kwestii zwizanych z wykorzystywaniem ewentualnych kredytw lub ewentualnego zakresu i formy zaangaowania tych instytucji.

105

Zapisy rozporzdze na lata 2007 - 2013 zobowizuj pastwa czonkowskie do przestrzegania zasady rwnoci szans kobiet i mczyzn oraz wczania tej zasady w gwny nurt polityk. W ramach NSRO zasada gender mainstreaming bdzie wdraana na kadym etapie realizacji i odnosi si bdzie do wszystkich programw operacyjnych. Dlatego te jednym z zada KK bdzie monitorowanie stosowania tej zasady w ramach wszystkich programw operacyjnych. KK bdzie take monitorowa stosowanie zasady zrwnowaonego rozwoju w realizacji wszystkich programw operacyjnych. 10.1.3. Koordynacja realizacji programw operacyjnych na poziomie regionalnym Koordynacj pomidzy celami strategii rozwoju danego wojewdztwa, celami i mechanizmami realizacji na poziomie regionalnym rnych programw operacyjnych Celu 1 i Celu 3 polityki spjnoci, Wsplnej Polityki Rolnej i w odniesieniu do odpowiednich regionw Wsplnej Polityki Rybackiej, sprawuje Zarzd Wojewdztwa, wykorzystujc w tym celu Komitet Monitorujcy Regionalny Program Operacyjny (KM RPO). Skad i zadania KM RPO zostan rozszerzone w regulaminie KM RPO poza te, ktre wynikaj z roli KM, okrelonej w regulacjach unijnych. Podstawowe zadania koordynacyjne obejmuj: monitorowanie postpw realizacji wszystkich programw operacyjnych wchodzcych w skad NSRO oraz innych programw rozwojowych realizowanych na terenie wojewdztwa, w tym wspfinansowanych z EFFROW, EFR, EBI (w tym w ramach instrumentw JESSICA, JEREMIE, JASPERS), Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ocen zgodnoci realizowanych programw i projektw ze strategi rozwoju wojewdztwa, ocen efektywnoci stosowanych instrumentw w ramach rnych programw realizowanych na terenie wojewdztwa, monitorowanie realizacji polityk horyzontalnych, w tym w szczeglnoci celw Strategii Lizboskiej oraz polityk horyzontalnych na terenie wojewdztwa oraz formuowanie rekomendacji dla instytucji zarzdzajcych, dotyczcych ewentualnych modyfikacji realizowanych programw wynikajcych z analizy sprawozda i innych dokumentw, w tym zwaszcza bada ewaluacyjnych.

10.1.4. Zapewnienie spjnoci pomidzy programami operacyjnymi realizowanymi w ramach NSRO a programami operacyjnymi wspfinansowanymi przez EFRROW, EFR oraz dziaaniami realizowanymi przez EBI i innymi instrumentami finansowymi Dla efektywnego i skutecznego osigania celw okrelonych w NSRO niezbdne jest skoordynowanie funkcjonowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci z instrumentami strukturalnymi Wsplnej Polityki Rolnej, Wsplnej Polityki Rybackiej oraz EBI. Koordynacj tak zapewni udzia w skadzie i obradach KK przedstawicieli Instytucji Zarzdzajcych: Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich (minister waciwy do spraw rolnictwa i minister waciwy do spraw rozwoju wsi), Programem Operacyjnym Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich 2007-2013 (minister waciwy do spraw rybowstwa),

106

Mechanizmem Finansowym Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweskim Mechanizmem Finansowym i Szwajcarskim Mechanizmem Finansowym (minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego), oraz Operacjami EBI (minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego oraz minister waciwy do spraw finansw publicznych).

Do udziau w posiedzeniach Komitetu bd zapraszani przedstawiciele donatorw z krajw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii, EBI oraz innych instytucji istotnych z punktu widzenia celw dziaania Komitetu. Poza koordynacj w ramach Komitetu prowadzone bd take inne dziaania majce na celu zapewnienie spjnoci pomidzy rnymi programami i instrumentami wspfinansujcymi przedsiwzicia rozwojowe. Dziaania te obejmuj: wydawanie opinii przez ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego na temat komplementarnoci projektw programw oraz propozycji ich modyfikacji w obszarze Wsplnej Polityki Rolnej i Wsplnej Polityki Rybackiej z dziaaniami realizowanymi w ramach NSRO, uczestnictwo przedstawicieli wszystkich ww. ministrw w pracach komitetw monitorujcych lub innych odpowiednich gremiw powoanych w ramach systemw realizacji NSRO, EFRROW, EFR, uzgadnianie przez ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego z ministrem waciwym do spraw finansw publicznych propozycji dotyczcych zacigania poyczek i kredytw lub innych form wsppracy z EBI i midzynarodowymi instytucjami finansowymi (MIF) w zakresie finansowania przedsiwzi objtych polityk spjnoci, opiniowanie przez zainteresowanych ministrw w zakresie wpywu na ww. obszary odpowiedzialnoci rocznych sprawozda z realizacji odpowiednich programw operacyjnych i informacji o wykorzystaniu kredytw i innych instrumentw finansowych z EBI i innych MIF oraz proponowanie ewentualnych modyfikacji programw operacyjnych, przedstawianie przez ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego Prezesowi Rady Ministrw corocznych informacji o przebiegu procesu koordynacji z propozycjami ewentualnych rozwiza sucych jego usprawnieniu. System realizacji dla Celu Konwergencja

10.2.

10.2.1. Zarzdzanie i kontrola Za sprawno i efektywno dziaania systemu zarzdzania i kontroli programw operacyjnych, okrelonego zgodnie z wymogami art. 70 ust. 1 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 odpowiada, w imieniu Rady Ministrw, minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. 10.2.1.1. Instytucje Zarzdzajce Instytucja Zarzdzajca jest odpowiedzialna za przygotowanie i realizacj programw operacyjnych (w tym RPO). Instytucj Zarzdzajc dla programw zarzdzanych centralnie jest minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego, natomiast Instytucj Zarzdzajc dla regionalnych programw operacyjnych jest Zarzd danego wojewdztwa. Zadania Instytucji Zarzdzajcych obejmuj przede wszystkim zadania okrelone w art. 60 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Ponadto do funkcji Instytucji Zarzdzajcych nale:

107

zapewnienie zgodnoci wyboru operacji do finansowania z kryteriami wyboru projektw dla programu, zapewnienie prowadzenia kontroli programu operacyjnego, w tym w szczeglnoci przygotowanie planu kontroli systemowych oraz zatwierdzenie planw kontroli innych instytucji, dokonywanie oceny postpw realizacji programu na podstawie sprawozdania rocznego, przygotowywanie, we wsppracy z Instytucjami Poredniczcymi, raportw o nieprawidowociach oraz przekazywanie ich do odpowiednich instytucji.

Tabela 9. Instytucje Zarzdzajce PO i RPO w okresie 2007-2013. Program Operacyjny PO Infrastruktura i rodowisko PO Innowacyjna gospodarka PO Rozwj Polski Wschodniej PO Pomoc Techniczna PO Kapita Ludzki RPO Wojewdztwa Dolnolskiego RPO Wojewdztwa Kujawsko-Pomorskiego RPO Wojewdztwa Lubelskiego RPO Wojewdztwa Lubuskiego RPO Wojewdztwa dzkiego RPO Wojewdztwa Maopolskiego RPO Wojewdztwa Mazowieckiego RPO Wojewdztwa Opolskiego RPO Wojewdztwa Podkarpackiego RPO Wojewdztwa Podlaskiego RPO Wojewdztwa Pomorskiego RPO Wojewdztwa lskiego RPO Wojewdztwa witokrzyskiego RPO Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego RPO Wojewdztwa Wielkopolskiego RPO Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Instytucja Zarzdzajca minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego Zarzd Wojewdztwa Dolnolskiego Zarzd Wojewdztwa Kujawsko-Pomorskiego Zarzd Wojewdztwa Lubelskiego Zarzd Wojewdztwa Lubuskiego Zarzd Wojewdztwa dzkiego Zarzd Wojewdztwa Maopolskiego Zarzd Wojewdztwa Mazowieckiego Zarzd Wojewdztwa Opolskiego Zarzd Wojewdztwa Podkarpackiego Zarzd Wojewdztwa Podlaskiego Zarzd Wojewdztwa Pomorskiego Zarzd Wojewdztwa lskiego Zarzd Wojewdztwa witokrzyskiego Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego Zarzd Wojewdztwa Wielkopolskiego Zarzd Wojewdztwa Zachodniopomorskiego

108

10.2.1.2. Instytucje Poredniczce Zgodnie z art. 59 rozporzdzenia Rady nr 1083/26 strona polska wyznaczya instytucje poredniczce dla poszczeglnych programw operacyjnych w celu wykonywania czci zada Instytucji Zarzdzajcej w ramach poszczeglnych osi priorytetowych. Dokonujc takiej delegacji, Instytucja Zarzdzajca zachowuje cakowit odpowiedzialno za cao realizacji programu. Delegacja odbywa si na drodze porozumienia zawieranego pomidzy Instytucj Zarzdzajc a Instytucj Poredniczc, okrelajcego szczegowo zakres zada Instytucji Poredniczcej oraz wynikajce z niego prawa i obowizki obu stron porozumienia. Zakres delegacji bdzie okrelany indywidualnie dla kadego programu w odniesieniu do danej osi priorytetowej (lub grup osi priorytetowych). Wybr Instytucji Poredniczcych na poziomie administracji rzdowej dokonany zosta zgodnie z ustaw z dnia 4 wrzenia 1997 r. o dziaach administracji rzdowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1548 z pn. zm.) oraz zapisanymi w niej kompetencjami poszczeglnych ministrw. Ostateczne powoanie Instytucji Poredniczcej zostanie dokonane poprzez podjcie przez Rad Ministrw uchway przyjmujcej program operacyjny. 10.2.1.3. Instytucje Poredniczce II stopnia W niektrych programach operacyjnych zajdzie konieczno powierzania pewnych funkcji Instytucji Poredniczcych innym instytucjom, tzw. Instytucjom Poredniczcym II stopnia. W warunkach polskich instytucja taka jest odpowiedzialna za wdraanie poszczeglnych dziaa (grup operacji), przy czym wdraanie naley rozumie jako zesp czynnoci wykonywanych w zwizku z realizacj poszczeglnych projektw, np. wyboru projektw (na podstawie kryteriw finansowania operacji zatwierdzonych przez Komitet Monitorujcy) do realizacji, kontrol ich realizacji, sprawdzaniem wnioskw pochodzcych od beneficjenta). 10.2.1.4. Instytucja Certyfikujca Minister waciwy ds. rozwoju regionalnego certyfikuje Komisji Europejskiej prawidowo poniesienia wydatkw w ramach programw operacyjnych. Instytucja Certyfikujca w zakresie penionej funkcji jest komrk niezalen od komrek wykonujcych funkcje instytucji zarzdzajcych. Instytucja Certyfikujca w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych deleguje cz swoich zada w zakresie certyfikacji do Urzdw Wojewdzkich penicych rol tzw. Instytucji Poredniczcych w Certyfikacji, przy zachowaniu przez Instytucj Certyfikujc odpowiedzialnoci za delegowane zadania, zgodnie z art. 59 ust 2 rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006. Powierzenie wykonywania czci zada instytucji certyfikujcej nastpuje, zgodnie z art. 12 rozporzdzenia Komisji (WE) nr 1828/2006, poprzez zawarcie przez Instytucj porozumienia. Instytucja Certyfikujca zawiera z poszczeglnymi Urzdami Wojewdzkimi pisemne porozumienia, ktre okrelaj zakres powierzonych zada oraz obowizki instytucji, do ktrych zadania s delegowane. Urzdy Wojewdzkie, do ktrych delegowane s zadania instytucji certyfikujcej peni funkcj instytucji poredniczcych w certyfikacji, a komrki w tych instytucjach, ktre wykonuj delegowane zadania s funkcjonalnie niezalene od komrek, ktre wykonuj. 10.2.1.5. Instytucja Audytowa Dla wszystkich programw operacyjnych funkcje Instytucji Audytowej peni Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, powoany w strukturze Ministerstwa Finansw.

109

Zadania Instytucji Audytowej opisane s w art. 62 oraz art. 71 ust. 2 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Z przeprowadzonych czynnoci audytowych Instytucja Audytowa opracowuje sprawozdania wraz z ewentualnymi rekomendacjami. Za wdroenie rekomendacji w terminach okrelonych przez Instytucj Audytow odpowiedzialne s Instytucje Zarzdzajce poszczeglnymi programami operacyjnymi. 10.2.1.6. Instytucja odpowiedzialna za otrzymywanie patnoci Instytucj odpowiedzialn za otrzymywanie patnoci dokonywanych przez KE jest Ministerstwo Finansw. rodki przekazywane przez Komisj Europejsk jako zaliczki oraz patnoci okresowe i patno kocowa zostan wczone do budetu pastwa jako jego dochody. Z kolei z budetu pastwa bd przekazywane rodki na finansowanie projektw. 10.2.2. Komitet Monitorujcy na poziomie PO Minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego przygotuje i przedstawi Radzie Ministrw (zgodnie z art. 29 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006) w 2009 r. i 2012 r. raport zawierajcy informacje na temat wkadu programw operacyjnych we wdraanie celw polityki spjnoci, opisanych w Traktacie ustanawiajcym Wsplnot Europejsk, wdraanie priorytetw zawartych w SWW oraz celw promowania konkurencyjnoci i tworzenia miejsc pracy, a take opisujcego rol i zadania funduszy, zgodnie z rozporzdzeniem. Informacje na ten temat bd podstaw do ewentualnych zmian w stosowaniu prawnych i finansowych instrumentw i obowizujcych w ich ramach procedur. Minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego odpowiada ponadto za przygotowanie oglnego systemu wskanikw do celw monitorowania i oceny realizacji programw operacyjnych. Monitorowanie programu operacyjnego suy zapewnieniu sprawnego zarzdzania i realizacji NSRO oraz poszczeglnych programw operacyjnych. Jest ono prowadzone na poziomie NSRO przez instytucj koordynujc NSRO oraz Komitet Koordynujcy NSRO. Na poziomie programu operacyjnego monitorowanie prowadzone jest przez Instytucj Zarzdzajc i Komitet Monitorujcy pracujcy pod przewodnictwem przedstawiciela Instytucji Zarzdzajcej. Komitet Monitorujcy program operacyjny moe podj decyzj o powoaniu podkomitetu monitorujcego dla poszczeglnych osi priorytetowych (lub grup osi priorytetowych), ktremu deleguje cz swoich zada zwizanych z prowadzeniem monitoringu w ramach danej osi priorytetowej. Podkomitet monitorujcy dziaa pod przewodnictwem Instytucji Poredniczcej. Ponadto monitorowanie efektw wdraania regionalnych programw operacyjnych prowadzone jest rwnie przez Instytucj Koordynujc RPO. Komitet Monitorujcy program operacyjny zostanie powoany w cigu trzech miesicy od daty przekazania Polsce decyzji o zatwierdzeniu programu przez Komisj Europejsk, (zgodnie z art. 63 ust. 1 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006). W skad Komitetu w ramach programw zarzdzanych centralnie bd wchodzi m.in. przedstawiciele Instytucji Zarzdzajcej, Instytucji Poredniczcych, ministrw waciwych ze wzgldu na rodzaj dziaalnoci objtej programem, ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego - jako koordynatora NSRO, ministra waciwego do spraw finansw publicznych oraz przedstawiciele strony samorzdowej reprezentowani przez Konwent Marszakw i instytucje zarzdzajce RPO jako obserwatorzy. W przypadku RPO w skad komitetu

110

monitorujcego bd wchodzili przedstawiciele instytucji zarzdzajcej RPO, samorzdw (powiatw, gmin) z terenu danego wojewdztwa, Komisji Wsplnej Rzdu i Samorzdu Terytorialnego, przedstawiciele wojewody, ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego - jako koordynatora NSRO i RPO, ministra waciwego do spraw finansw publicznych. Czonkami komitetw monitorujcych zarwno w odniesieniu do programw zarzdzanych centralnie, jak te komitetw monitorujcych RPO bd reprezentanci partnerw spoecznych i gospodarczych (organizacje pracodawcw i organizacje zwizkowe, izby gospodarcze, organizacje pozarzdowe oraz przedstawiciele rodowiska akademicko naukowego i inni), oraz, z gosem doradczym, przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz przedstawiciele EBI i EFI60. Przy tworzeniu skadw Komitetw Monitorujcych zastosowana zostanie zasada rwnego udziau kobiet i mczyzn, natomiast funkcj poszczeglnych komitetw monitorujcych programy operacyjne bdzie nadzorowanie zgodnoci realizowanego wsparcia z polityk rwnych szans. Komitet Monitorujcy czuwa nad efektywnoci i jakoci zarzdzania i realizacji programu operacyjnego(zgodnie z art. 65 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006). 10.2.3. Krajowa Jednostka Oceny Ewaluacja w okresie 2007-2013 realizowana bdzie na dwch gwnych poziomach tj. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz programw operacyjnych. Ewaluacja na poziomie NSRO dotyczy bdzie w szczeglnoci kwestii horyzontalnych oraz przekrojowych odnoszcych si do wicej ni jednego programu operacyjnego. Za wypracowanie standardw oraz koordynacj dziaa w zakresie ewaluacji prowadzonych w ramach poszczeglnych programw operacyjnych oraz przeprowadzanie ewaluacji na poziomie NSRO odpowiedzialna jest Krajowa Jednostka Oceny. Proces ewaluacji NSRO oraz programw operacyjnych realizowany bdzie w oparciu o Plany ewaluacji sporzdzane przez Krajow Jednostk Oceny (Plan ewaluacji NSRO) oraz Instytucje Zarzdzajce (Plany ewaluacji PO). 10.2.4. Kontrola Na potrzeby wypeniania funkcji, o ktrych mowa w art. 60 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 Instytucja Zarzdzajca zapewnia realizacj dwch typw kontroli w systemie wdraania programw operacyjnych: kontrola systemowa art. 60, weryfikacja wydatkw art. 60b. Kontrol systemow przeprowadza bezporednio Instytucja Zarzdzajca lub w jej imieniu Instytucja Poredniczca. Zasady kontroli systemowej okrela Instytucja Zarzdzajca, uwzgldniajc istniejce wytyczne w tym zakresie. Weryfikacj wydatkw wykonuje Instytucja Zarzdzajca lub w jej imieniu Instytucja Poredniczca. Instytucja Zarzdzajca okrela zasady prowadzenia kontroli i podzia obowizkw w systemie. 10.2.5. System informatyczny Minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego odpowiada za zapewnienie funkcjonowania bezpiecznego systemu elektronicznej wymiany informacji z Komisj Europejsk oraz udzielanie akredytacji dostpu do systemu instytucjom zaangaowanym we wdraanie programw operacyjnych. Za wprowadzanie danych do systemu informatycznego oraz wprowadzenie systemu lokalnego odpowiada Instytucja Zarzdzajca programem operacyjnym we wsppracy z koordynatorem NSRO.
60

Przedstawiciele EBI i EFI uczestnicz jedynie w pracach zwizanych z programami operacyjnymi, w ktrych finansowanie EBI i EFI wnosz wkad.

111

Za okrelenie wymaga biznesowych systemu i nadzr nad systemem odpowiedzialny jest minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. Gwnym wykonawc systemu odpowiedzialnym za budow i rozwj systemu w aspekcie technicznym jest minister waciwy do spraw finansw publicznych. Przy budowie systemu wykorzystane s dowiadczenia zwizane z realizacj systemu informatycznego. na lata 2004-2006. W celu prawidowego i terminowego wdroenia systemu zostan podjte odpowiednie dziaania szkoleniowo-informacyjne skierowane do przyszych uytkownikw majce na celu przede wszystkim zapoznanie ich z korzyciami pyncymi z wykorzystania systemu jako nowoczesnego narzdzia wspierajcego proces realizacji NSRO. 10.3. System realizacji dla Celu Europejska Wsppraca Terytorialna

10.3.1. Koordynacja W okresie programowym 2007-2013 w ramach Celu Europejska Wsppraca Terytorialna (EWT) polityki spjnoci UE realizowane bd programy wsppracy transgranicznej, transnarodowej i midzyregionalnej. W kadym programie wsppracy terytorialnej uczestnicz co najmniej dwa pastwa czonkowskie UE, a odpowiedzialno za realizacj caego programu przejmuje ten kraj, w ktrym w wyniku wzajemnych uzgodnie ulokowano struktury zarzdzajce. Niezalenie od lokalizacji struktur zarzdzajcych dla poszczeglnych programw za koordynacj wdraania programw EWT po stronie polskiej odpowiedzialny jest minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. 10.3.1.1. Koordynacja pomidzy dziaaniami realizowanymi w ramach Celu EWT a innymi dziaaniami realizowanym w ramach polityk zewntrznych UE Programy EWT umoliwiaj podejmowanie wsplnych, midzynarodowych przedsiwzi pomidzy krajami czonkowskimi UE. W okresie programowym 2007-2013 bd rwnie realizowane programy wsppracy transgranicznej na granicach zewntrznych UE, w ramach ktrych dofinansowanie bd mogy uzyska projekty z udziaem beneficjentw z pastw trzecich, ssiadujcych z UE. Programy na granicach zewntrznych wspfinansowane bd ze rodkw Europejskiego Instrumentu Ssiedztwa i Partnerstwa (EISP) i wdraane w oparciu o odrbne reguy przewidziane dla tego instrumentu. Z udziaem Polski w ramach EISP realizowane bd programy wsppracy transgranicznej z Ukrain, Biaorusi oraz Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zapewnia koordynacj dziaa podejmowanych w ramachprogramw Celu EWT oraz programw wsppracy transgranicznej EISP. 10.3.2. Zarzdzanie i kontrola 10.3.2.1. Instytucja Zarzdzajca W programach wsppracy terytorialnej, w ktrych Polska bdzie penia funkcje zarzdzajce, Instytucj Zarzdzajc jest minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego. Instytucja Zarzdzajca odpowiada za zarzdzanie i wdraanie programu operacyjnego zgodnie z zasadami prawidowego zarzdzania finansowego. Instytucja Zarzdzajca programem EWT przygotowuje opis systemu okrelajcego procedury obowizujce we wdraaniu programu w uzgodnieniu z partnerami zagranicznymi. Instytucja Zarzdzajca wykonuje zadania okrelone w artykule 60 rozporzdzenia Rady nr 1083/2006, z wyjtkiem okrelonym w art. 15 rozporzdzenia Rady nr 1080/2006. Instytucja Zarzdzajca, po konsultacji z pastwami czonkowskimi, uczestniczcymi w danym programie, tworzy Wsplny Sekretariat Techniczny. Zadaniem Sekretariatu jest wspomaganie Instytucji

112

Zarzdzajcej i Komitetu Monitorujcego oraz, w stosownych przypadkach, Instytucji Audytowej, w realizacji ich zada. 10.3.2.2. Instytucja Certyfikujca Podobnie jak w wypadku innych programw wspfinansowanych ze rodkw EFRR w strukturze ministerstwa waciwego do spraw rozwoju regionalnego utworzona zostanie odrbna komrka organizacyjna, niezalena od Instytucji Zarzdzajcej, odpowiedzialna za certyfikacj wydatkw ponoszonych przez krajowych i zagranicznych beneficjentw w ramach programw operacyjnych EWT. Zadania Instytucji Certyfikujcej wynikaj z przepisw art. 61 rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Zgodnie z art. 14 rozporzdzenia Parlamentu i Rady nr 1080/2006 w sprawie EFRR Instytucja Certyfikujca w programach EWT otrzymuje patnoci dokonane przez Komisj oraz co do zasady dokonuje patnoci na rzecz beneficjenta wiodcego. 10.3.2.3. Instytucja Audytowa Za prowadzenie audytu dla wszystkich programw operacyjnych odpowiedzialny jest Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej. Zgodnie z zapisami rozporzdzenia Parlamentu i Rady nr 1080/2006 w sprawie EFRR Instytucja Audytowa dla programw EWT powinna by ulokowana w kraju, w ktrym umiejscowiona jest Instytucja Zarzdzajca. Audyt wykonywany jest na poziomie krajowym, w zwizku z czym dla midzynarodowych programw EWT przewiduje si utworzenie Grupy Audytorw, w skad ktrej wchodz przedstawiciele odpowiednich instytucji ze wszystkich pastw czonkowskich UE biorcych udzia w danym programie. Grupa Audytorw dla danego programu EWT zostanie powoana najpniej w cigu trzech miesicy od daty przekazania decyzji o zatwierdzeniu programu EWT przez Komisj Europejsk. Pracom Grupy Audytorw przewodniczy przedstawiciel Instytucji Audytowej. 10.3.2.4. Komitet Monitorujcy Komitet Monitorujcy program EWT zostanie powoany w cigu trzech miesicy od daty przekazania decyzji o zatwierdzeniu programu przez Komisj Europejsk. W skad komitetu bd wchodzi przedstawiciele wszystkich pastw zaangaowanych w realizacj danego programu EWT, Instytucji Zarzdzajcej, Instytucji Certyfikujcej oraz, z gosem doradczym, przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz EBI i EFI. Struktura Komitetu Monitorujcego zostanie okrelona odrbnie dla kadego programu EWT. W pracach Komitetu Monitorujcego ze strony polskiej bd uczestniczy przedstawiciele zarzdw wojewdztw, euroregionw lub innych partnerw spoecznych i gospodarczych. W zalenoci od uzgodnie z partnerami zagranicznymi przewiduje si, e Komitety Monitorujce w programach EWT bd rwnie dokonyway wyboru projektw do dofinansowania. 10.3.3. Powiadczanie wydatkw poniesionych przez polskich beneficjentw programw wsppracy transgranicznej, transnarodowej i midzyregionalnej Pomimo midzynarodowego charakteru projektw realizowanych w ramach programw EWT wydatki ponoszone przez beneficjentw (partnerw) programw s weryfikowane i potwierdzane na poziomie krajowym. W tym celu kade pastwo czonkowskie ustanawia system kontroli umoliwiajcy weryfikacj dostarczenia produktw i usug stanowicych przedmiot dofinansowania. Beneficjent wiodcy, wyznaczony dla kadej operacji, weryfikuje, czy wydatki przedstawione przez beneficjentw uczestniczcych w operacji zostay zatwierdzone przez kontrolerw.

113

10.3.4. System realizacji programw EWT z udziaem Polski zarzdzanych przez instytucje usytuowane poza granicami kraju W programach, w ktrych funkcje zarzdzajce peni instytucje zagraniczne, minister waciwy do spraw rozwoju regionalnego peni rol krajowego koordynatora programu. Koordynator krajowy uczestniczy w opracowywaniu programw operacyjnych, szczegowych procedur wdraania programw, pracach komitetw monitorujcych oraz procesie oceny i selekcji projektw.

114

11. Ramy finansowe

Wielko i struktura wydatkw przewidzianych w ramach NSRO 2007-2013 zostaa okrelona w odniesieniu do decyzji Rady Europejskiej z grudnia 2005 r. oraz decyzji Komisji Europejskiej z sierpnia 2006 r., okrelajcych puapy wydatkw z funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci, a take z uwzgldnieniem celw przyjtej strategii rozwojowej oraz przyjtych zasad realizacji NSRO (okrelonych w Rozdziale 5), jak rwnie w odniesieniu do przyjcia zobowizania przeznaczenia co najmniej 60% rodkw Celu Konwergencja na realizacj dziaa w sferach najbardziej newralgicznych dla realizacji KPR. Przygotowaniu ostatecznych propozycji podziau rodkw pomidzy programy operacyjne i sfery interwencji polityki spjnoci (patrz Tabela 11) posuyy take wyniki konsultacji spoecznych oraz wyniki oceny ex ante, w tym wariantowa ocena spodziewanych efektw makroekonomicznych dokonana za pomoc modelu HERMIN. 11.1. Podstawowe zasady planowania finansowego 1. Sposb obliczania wspfinansowania krajowego Zgodnie z art. 53 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 wkad funduszy na poziomie programw operacyjnych oblicza si w odniesieniu do cakowitej kwoty wydatkw kwalifikowanych (wydatkw publicznych i prywatnych) lub publicznych wydatkw kwalifikowanych. W przypadku sektorowych programw operacyjnych dy si do tego, aby poziom krajowego wspfinansowania obliczany by do wysokoci wydatkw publicznych, natomiast w przypadku regionalnych programw operacyjnych sposb obliczania wkadu krajowego zostaje okrelony w programie operacyjnym. 2. Wkad wasny beneficjenta rodki finansowe beneficjenta, bdcego jednostk samorzdu terytorialnego lub jednostk podleg, przeznaczone na zapewnienie wkadu wasnego musz przynajmniej czciowo pochodzi ze rodkw wasnych lub poyczek. rodki te nie mog by zastpowane rodkami pochodzcymi z czci budetowych poszczeglnych dysponentw, funduszy celowych lub innych rodkw publicznych. Minimalny wkad rodkw wasnych zostanie okrelony w programach operacyjnych i kryteriach wyboru finansowania operacji przyjmowanych przez Komitety Monitorujce. W przypadku programw pomocy publicznej wkad ten wynika z maksymalnych poziomw pomocy publicznej okrelonych w programach pomocowych. 11.2. Szacunkowy plan finansowy czna suma rodkw zaangaowanych w realizacj NSRO w latach 2007-2013 wyniesie okoo 85,6 mld euro. Z tytuu realizacji NSRO redniorocznie (do roku 2015) bdzie wydatkowe okoo 9,5 mld euro, co odpowiada okoo 5% produktu krajowego brutto. Z tej sumy: 67,3 mld euro bdzie pochodzio z budetu UE, 11,9 mld euro z krajowych rodkw publicznych (w tym ok. 5,9 mld euro z budetu pastwa), ok. 6,4 mld euro zostanie zaangaowanych ze strony podmiotw prywatnych.

Wydatki w ramach polityki spjnoci bd koordynowane z wydatkami przeznaczonymi na instrumenty strukturalne Wsplnej Polityki Rolnej oraz Wsplnej Polityki Rybackiej

a take programami europejskimi w sferze wzmacniania konkurencyjnoci. czna suma rodkw wczona w realizacj dziaa rozwojowych, ktrych gwnym elementem bdzie NSRO, wyniesie wic ponad 107,9 mld euro, w tym 85,4 mld rodkw UE. czna wielko zaangaowanych rodkw wsplnotowych w realizacj NSRO w latach 2007-2013 wyniesie 67,3 mld euro. Z tej sumy ponad 66,5 mld euro zostanie przeznaczone na wspfinansowanie programw operacyjnych Celu Konwergencja, a ponad 557,7 mln euro na programy Celu Europejska Wsppraca Terytorialna. Dodatkowo, ponad 173,3 mln euro przeznaczono na realizacj programw wsppracy transgranicznej w ramach Europejskiego Instrumentu Ssiedztwa i Partnerstwa z udziaem Polski. W ramach Celu Konwergencja 67% rodkw bdzie pochodzi z zasobw funduszy strukturalnych (52% z EFRR, 15% z EFS). Pozostae 33% rodkw finansowych pochodzi bdzie z Funduszu Spjnoci. W ramach oglnej alokacji Rada Europejska przeznaczya rodki finansowe w wysokoci ponad 992 mln euro z EFRR dla 5 regionw Polski, w ktrych PKB na mieszkaca (wg danych Eurostatu z 2002 r.) jest najnisze w caej UE (wojewdztwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, witokrzyskie, warmisko-mazurskie). Cao alokacji Funduszu Spjnoci zostanie przeznaczona na realizacj przedsiwzi infrastrukturalnych w ramach PO Ii. Szczegowy podzia funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnoci w Polsce w ukadzie poszczeglnych programw operacyjnych Celu Konwergencja ksztatuje si w nastpujcy sposb: PO Infrastruktura i rodowisko 41,9% caoci rodkw (27,9 mld euro), Regionalne Programy Operacyjne 24,9% caoci rodkw (16,6 mld euro), PO Kapita Ludzki 14,6% caoci rodkw (9,7 mld euro), PO Innowacyjna Gospodarka 12,4% caoci rodkw (8,3 mld euro), PO Rozwj Polski Wschodniej 3,4% caoci rodkw (2,3 mld euro), PO Pomoc Techniczna - 0,8% caoci rodkw (0,5 mld euro).

Pozostae rodki finansowe w ramach obu funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spjnoci zostan przeznaczone na utworzenie krajowej rezerwy wykonania (2% wartoci alokacji, czyli 1,3 mld euro).
Tabela 10. Udzia poszczeglnych programw operacyjnych w caoci alokacji rodkw polityki spjnoci dla Polski wraz ze rdem ich finansowania. Program operacyjny Infrastruktura i rodowisko Regionalne Programy Operacyjne Kapita Ludzki Innowacyjna Gospodarka Rozwj Polski Wschodniej Pomoc Techniczna Udzia programu w cakowitej alokacji rodkw 41,9% caoci rodkw (27,9 mld euro) 24,9% caoci rodkw (16,6 mld euro) 14,6% caoci rodkw (9,7 mld euro) 12,4% caoci rodkw (8,3 mld euro) 3,4% caoci rodkw (2,3 mld euro) 0,8% caoci rodkw (0,5 mld euro) rdo finansowania EFRR, Fundusz Spjnoci EFRR EFS EFRR EFRR (w tym dodatkowe 992 mln euro przyznane przez Rad Europejsk) EFRR

Z listy powyej podanych programw, szesnacie regionalnych programw operacyjnych oraz PO Rozwj Polski Wschodniej maj charakter bezporednio regionalny, odnoszcy si do jednostek statystycznych NUTS II. Udzia wydatkw przeznaczonych na finansowanie tych programw w ramach Celu Konwergencja siga 28,3%, podczas gdy reszta rodkw

116

jest przeznaczona na realizacje programw horyzontalnych zarzdzanych przez ministra waciwego do spraw rozwoju regionalnego. W niektrych z nich wystpuj priorytety, ktre mog by wdraane regionalnie. W szczeglnoci w ramach PO Kapita Ludzki wikszo rodkw EFS zostanie przeznaczone na wspfinansowanie priorytetw wdraanych w regionach. W ramach Celu Europejska Wsppraca Terytorialna rodki zostay podzielone w nastpujcy sposb: Programy wsppracy przygranicznej (78,6% caoci alokacji, 438,5 mln euro) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. Polska-Niemcy (woj. zachodniopomorskie Meklemburgia) 8,9% caoci alokacji (50,0 mln euro), Polska-Niemcy (woj. lubuskie Brandenburgia) 8,9% caoci alokacji (50,1 mln euro), Polska-Niemcy (woj. lubuskie i dolnolskie Saksonia) 12,6% caoci alokacji (70,1 mln euro), Polska-Czechy 20,8% caoci alokacji (115,8 mln euro), Polska-Sowacja 15,4% caoci alokacji (86,0 mln euro), Polska-Litwa 7,5% caoci alokacji (41,7 mln euro), Poudniowy Batyk 4,5% caoci alokacji (25,0 mln euro). Region Morza Batyckiego 8,6% caoci alokacji (47,7 mln euro), Obszar rodkowo-Wschodni 12,8% caoci alokacji (71,5 mln euro)

Programy wsppracy transnarodowej (21,4% caoci alokacji, 119,2 mln euro)

W ramach wsppracy midzyregionalnej realizowany bdzie Program wsppracy midzyregionalnej obejmujcy cae terytorium UE. Na dziaania realizowane w ramach Europejskiego Instrumentu Ssiedztwa i Partnerstwa przekazane zostanie 173,3 mln euro. Przewiduje si realizacj dwch programw wsppracy transgranicznej z udziaem Polski: 1. 2. Polska-Biaoru-Ukraina, Polska Obwd Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej (lub Polska Litwa Obwd Kalingradzki FR).

Podzia ten odzwierciedla konieczno zaangaowania wikszych rodkw finansowych na wschodzie kraju, lecym na zewntrznej granicy UE. Powysze alokacje zostan wczone do wsplnych, midzynarodowych budetw poszczeglnych programw Europejskiej Wsppracy Terytorialnej oraz Europejskiego Instrumentu Ssiedztwa i Partnerstwa.

11.3. Zasady podziau rodkw pomidzy programy operacyjne Podzia rodkw pomidzy programy operacyjne wynika z diagnozy sytuacji zawartej w NSRO oraz proponowanej strategii rozwojowej, a take denia do decentralizacji zarzdzania procesami rozwojowymi, w tym rodkami UE. Wielko rodkw oraz zasady
117

ich rozdysponowania na poszczeglne programy, a w ich ramach na priorytety, wskazuj na spjno strategii NSRO ze europejska strategi spjnoci spoeczno-gospodarczej, okrelon w SWW na lata 2007-2013 oraz w KPR, bdcym planem realizacji Strategii Lizboskiej w Polsce. Podzia rodkw pomidzy regionalne programy operacyjne zosta dokonany w oparciu o strategi polityki regionalnej obowizujc w Polsce od pocztku XXI wieku. Zastosowany algorytm podziau rodkw zbudowany zosta w oparciu o kryteria: ludnociowe, poziomu zamonoci oraz poziomu bezrobocia w danym wojewdztwie, co odzwierciedla cel horyzontalny NSRO zwizany z przeciwdziaaniem marginalizacji regionw61. Przy zastosowaniu tak skonstruowanego algorytmu, preferowane s wojewdztwa Polski wschodniej, ktre nale do najbiedniejszych regionw UE, oraz obszary charakteryzujce si wysokim bezrobociem. Obszary te, jak wskazuj dane, bdc miej konkurencyjne, przycigaj mniej inwestycji bezporednich, wolniej si rozwijaj oraz wolniej reformuj swoje gospodarki. Trafia do nich take mniej rodkw pochodzcych z funduszy pomocowych. Dla przezwycienia trudnoci strukturalnych niezbdne jest wic ich uprzywilejowanie wzgldem innych obszarw przy podziale rodkw pomocowych oraz waciwe uksztatowanie strategii rozwojowej realizowanej na tych obszarach. Zrnicowanie transferw na mieszkaca w poszczeglnych wojewdztwach, dziki zastosowaniu algorytmu, wynosi maksymalnie jak 1:2,16. Pozwala to nadal na realizacj innych ni wyrwnawcze i restrukturyzacyjne celw polityki regionalnej wykorzystywanie potencjau endogenicznego wszystkich regionw dla budowy siy konkurencyjnej we wszystkich wojewdztwach. Zastosowana metoda podziau kwot finansowych na RPO jest kontynuacj metody stosowanej w obecnej perspektywie finansowej w ramach ZPORR. Metoda ta zostaa poddana rwnie szerokiemu procesowi konsultacji spoecznych, w wyniku ktrych uzyskano poparcie dla jej ponownego wykorzystania. 11.4. Krajowa rezerwa wykonania Zgodnie z art. 50 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 utworzona zostaa rezerwa na poziomie NSRO w wysokoci 3% alokacji w ramach Celu Konwergencja. Jej rodki posu na wzmocnienie waciwych priorytetw programw operacyjnych po dokonaniu oceny ich wykonania do dnia 30 czerwca 2011 r. Rozdzielenie rezerwy nastpi do dnia 31 grudnia 2011 r. 11.5. Krajowa rezerwa interwencyjna Zgodnie z art. 51 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006 pastwo czonkowskie, korzystajce ze wsparcia w ramach Celu Konwergencja, moe z wasnej inicjatywy zarezerwowa kwot 1% rocznego wkadu funduszy strukturalnych na interwencj w razie nieprzewidzianych
61 Przy podziale rodkw na poszczeglne wojewdztwa w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych zastosowano algorytm zbudowany w oparciu o nastpujce kryteria: Kryterium I Polska jako cao spenia aktualne kryteria kwalifikujce do obszarw objtych Celem 1 funduszy strukturalnych UE. Uzasadnia to dominujc rol kryterium ludnociowego w podziale regionalnym rodkw wsparcia. 80% tych rodkw zostao wic podzielone proporcjonalnie do liczby mieszkacw w poszczeglnych wojewdztwach. Kryterium II Ze wzgldu na midzywojewdzkie zrnicowania poziomu PKB na mieszkaca, 10% rodkw dzielone jest proporcjonalnie do liczby mieszkacw w wojewdztwach, w ktrych redni poziom PKB na mieszkaca w latach 2001-2003 by niszy od 80% redniego poziomu na mieszkaca w kraju. Kryterium III Ze wzgldu na wysok stop bezrobocia oraz zagraajc w wielu powiatach trwa marginalizacj znaczcych grup spoecznych, 10% rodkw wsparcia przeznaczone jest dla tych powiatw, w ktrych rednia stopa bezrobocia w latach 2003-2005 przekraczaa 150% redniej krajowej.

118

sytuacji kryzysowych o charakterze lokalnym bd sektorowym, powizanych z restrukturyzacj spoeczno-gospodarcz lub skutkami liberalizacji handlu. Wobec opcjonalnego charakteru rezerwy interwencyjnej Polska zdecydowaa si takiej rezerwy nie tworzy. 11.6. Weryfikacja zasady dodatkowoci ex ante Okrelenie poziomu krajowych wydatkw publicznych w tabeli dodatkowoci na lata 20072013 dla wszystkich obszarw Celu Konwergencja (czyli dla caej Polski) zostao dokonane przez Ministerstwo Finansw we wsppracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego. Nie ma potrzeby weryfikacji zasady dodatkowoci na poziomie programw operacyjnych. Polska przekazaa Komisji Europejskiej Metodologi okrelenia poziomu wydatkw publicznych poniesionych na cele strukturalne do opracowania tabeli dodatkowoci w latach 2007 2013, ktra zostaa przygotowana zgodnie z dokumentem Metodologiczny dokument roboczy Komisji Europejskiej dotyczcy wytycznych do obliczenia wydatkw strukturalnych publicznych i rwnowanych dla celw dodatkowoci - dokument roboczy nr 3; grudzie 2006 r.62. Szacunki dotyczce poziomu krajowych wydatkw publicznych w tabeli dodatkowoci na lata 2007-2013 poddane zostay ocenie Komisji Europejskiej. W konsekwencji Polska ustalia z Komisj Europejsk poziom krajowych wydatkw publicznych, ktry bdzie utrzymywany w okresie programowania 2007-2013. Wyniki oblicze suce weryfikacji zasady dodatkowoci ex-ante zostay zawarte w Tabeli 13. 11.7. EFFROW oraz EFR Wydatki w ramach polityki spjnoci bd koordynowane z wydatkami dokonywanymi za porednictwem instrumentw strukturalnych Wsplnej Polityki Rolnej EFFROW oraz Wsplnej Polityki Rybackiej EFR. czne zaangaowanie obydwu funduszy w naszym kraju wyniesie ok. 13,9 mld euro, z czego na realizacj projektw wspfinansowanych przez EFFROW zostanie przeznaczonych ok. 13,2 mld euro, a z EFR ok. 0,7 mld euro. 11.8. Europejski Bank Inwestycyjny Udzia EBI we wspfinansowaniu programw i projektw okrelony na podstawie dotychczasowych dowiadcze moe wynie ok. 3 mld euro. Wysoko ta ma charakter indykatywny. W szczeglnych przypadkach wkad ten moe zosta zwikszony, jeeli projekty generujce zysk wymagaj zwikszonego udziau wspfinansowania z poyczek, albo jeli odpowiednie formy wspfinansowania programw mog by dalej rozwijane. EBI moe take wesprze wadze polskie oraz jednostki sektora prywatnego, ktre mog by potencjalnymi beneficjentami pomocy w ramach funduszy wsplnotowych w zakresie przygotowania, wdraania oraz monitorowania programw i projektw. Bank moe udzieli poyczek zarwno projektodawcom z sektora publicznego i prywatnego, jak rwnie na wsplne przedsiwzicia administracji publicznej i sektora prywatnego, podejmowane w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.
62

The New Programming Period 2007-2013. Commission Methodological Paper Giving Guidelines on the Calculation of Public or Equivalent Structural Spending for the Purposes of Additionality. Working Document No. 3; December 2006
119

11.9. Zakadany poziom wydatkw na realizacj zaoe Strategii Lizboskiej w ramach NSRO. Polska, pomimo i nie ma takiego obowizku, bdzie dya do przeznaczenia 60% rodkw postawionych do jej dyspozycji w ramach Celu Konwergencja polityki spjnoci na realizacj celw Strategii Lizboskiej, okrelonych w ZPW (tzw. earmarking). Aby wyznaczony cel zosta osignity, dla poszczeglnych instrumentw realizacji NSRO wyznaczono rednie docelowe puapy wydatkw, ktre wpisuj si w kategorie suce realizacji zada lizboskich. Wskaniki te zostay ustalone w oparciu o stosowne cele KPR i pro-lizboskie cele NSRO, ktre s realizowane przez dany program operacyjny, z uwzgldnieniem wysokoci alokacji, jaka zostaa im przydzielona. Wielkoci puapw przedstawiono w Tabeli 10.

120

Tabela 11. Skrtowa tabela udziau pro-lizboskich kategorii interwencji w ramach NSRO cel konwergencja. (Dane przedstawione w poniszej tabeli maj charakter indykatywny i mog ulec zmianie po zakoczeniu negocjacji z Komisj Europejsk poszczeglnych programw operacyjnych.)
wkad wsplnotowy PO cakowity wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006 wskanik "earmarking" PO NSRO

PO IG PO KL PO Ii PO RPW 16 RPO

8 254 885 280 9 707 176 000 27 913 683 774 2 273 793 750 16 555 614 188

7 831 882 929 8 036 029 819 18 616 256 995 1 000 013 523 7 026 917 404

95% 83% 67% 44% 42%

12% 12% 28% 2% 11%

NSRO

66 553 157 091

42 511 100 670

63,9%

Tabela 12. Indykatywna rednioroczna alokacja rodkw wsplnotowych w podziale na fundusze oraz programy operacyjne (w euro, w cenach biecych)
Program operacyjny Fundusz Ogem 16 Regionalnych Programw Operacyjnych: Dolnolskiego kujawsko-pomorskiego Lubelskiego Lubuskiego dzkiego Maopolskiego Mazowieckiego Opolskiego Podkarpackiego Podlaskiego Pomorskiego lskiego witokrzyskiego warmisko-mazurskiego Wielkopolskiego Zachodniopomorskiego Regionalny Program Operacyjny wojewdztwa: PO Rozwj Polski Wschodniej PO Infrastruktura i rodowisko, w tym: 2007 2008 Cel Konwergencja 16 555 614 188 2 320 878 674 2 375 226 449 2 429 216 368 2 397 526 540 1 213 144 879 170 066 906 174 049 345 178 005 561 175 683 428 951 003 820 133 318 188 136 440 086 139 541 428 137 721 070 1 155 854 549 162 035 558 165 829 927 169 599 313 167 386 841 439 173 096 61 566 274 63 007 965 64 440 163 63 599 522 1 006 380 910 141 081 325 144 385 012 147 666 945 145 740 588 1 290 274 402 180 879 448 185 115 082 189 322 828 186 853 057 1 831 496 698 256 751 672 262 764 000 268 736 738 265 230 990 427 144 813 59 880 067 61 282 272 62 675 245 61 857 628 1 136 307 823 159 295 364 163 025 567 166 731 209 164 556 152 636 207 883 89 187 951 91 276 456 93 351 209 92 133 416 885 065 762 124 074 542 126 979 983 129 866 293 128 172 149 1 712 980 303 240 137 237 245 760 506 251 346 748 248 067 857 725 807 266 101 748 602 104 131 239 106 498 187 105 108 887 1 036 542 041 145 309 518 148 712 216 152 092 508 150 108 418 1 272 792 644 178 428 736 182 606 983 186 757 718 184 321 409 835 437 299 117 117 286 119 859 810 122 584 275 120 985 128 2 273 793 750 318 755 883 326 220 157 333 635 281 329 282 913 27 913 683 774 2 803 245 039 3 213 450 841 3 638 277 158 3 934 283 414 5 737 330 000 804 297 968 823 132 129 841 842 277 830 860 202 22 176 353 774 1 998 947 071 2 390 318 712 2 796 434 881 3 103 423 212 8 254 885 280 1 157 226 001 1 184 324 642 1 211 244 851 1 195 443 813 516 700 000 1 331 304 099 1 031 082 162 300 221 937 72 434 523 74 130 714 75 815 737 74 826 699 9 707 176 000 1 360 817 999 1 392 684 131 1 424 340 441 1 405 759 510 2 352 757 295 172 402 874 135 149 391 164 261 210 62 411 922 143 019 160 183 363 932 260 278 305 60 702 554 161 483 379 90 413 000 125 778 779 243 435 662 103 146 179 147 305 429 180 879 558 118 725 961 323 134 181 4 347 732 503 815 345 469 3 532 387 034 1 173 121 175 73 429 453 1 379 509 630 266 260 819 206 216 432 60 044 387 2 309 415 992 169 226 955 132 659 737 161 235 273 61 262 201 140 384 533 179 986 094 255 483 592 59 584 324 158 508 614 88 747 457 123 461 745 238 951 215 101 246 072 144 591 843 177 547 486 116 538 851 317 181 567 4 757 925 675 800 325 587 3 957 600 088 1 151 510 530 72 076 773 1 354 096 998 532 521 640 412 432 865 120 088 775 2 370 592 870 173 709 810 136 173 920 165 506 427 62 885 049 144 103 347 184 753 961 262 251 401 61 162 723 162 707 538 91 098 394 126 732 271 245 281 078 103 928 100 148 422 109 182 250 754 119 625 988 325 583 768 5 218 769 144 821 526 368 4 397 242 776 1 182 014 268 73 986 101 1 389 967 291 532 521 640 412 432 865 120 088 775 Wkad wsplnotowy 2009 2010 2011 2012 2013

EFRR

ERRR Ogem EFRR FS

PO Innowacyjna Gospodarka PO PomocTechniczna PO Kapita Ludzki Rezerwa wykonania, w tym

EFRR EFRR EFS Ogem EFRR ESF

Cel Konwergecja, w tym:

Ogem EFRR, ESF FS

66 553 157 091 8 033 358 119 8 566 036 934 9 112 529 836 9 337 122 889 44 376 803 317 6 034 411 048 6 175 718 222 6 316 094 955 6 233 699 677 22 176 353 774 1 998 947 071 2 390 318 712 2 796 434 881 3 103 423 212 Cel Europejska wsppraca terytorialna

9 915 945 056 10 494 729 175 11 093 435 082 6 383 558 022 3 532 387 034 6 537 129 087 3 957 600 088 6 696 192 306 4 397 242 776

PO Europejskiej wsppracy terytorialnej, w tym: Transgraniczne Transfer EISP Ponadnarodowe Cel Europejska wsppraca terytorialna NSRO, w tym: EFRR Ogem EFRR EFS FS Rezerwa wykonania (EFRR, ESF) PO Rozwoju Obszarw Wiejskich PO Zrwnowaony rozwj sektorw rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich EFRROW EFRR

731 092 675 438 534 974 173 323 640 119 234 061 731 092 675

96 226 289 64 690 305 13 947 189 17 588 795 96 226 289

98 491 697 58 702 271 23 828 772 15 960 654 98 491 697

101 156 934 59 054 030 26 046 624 16 056 280 101 156 934

104 244 037 61 071 604 26 567 557 16 604 876 104 244 037

107 414 162 63 146 282 27 098 908 17 168 972 107 414 162 4 845 201 735 1 379 509 630 3 532 387 034 266 260 819 1 860 573 543

110 300 411 64 989 412 27 640 886 17 670 113 110 300 411 4 760 810 860 1 354 096 998 3 957 600 088 532 521 640 1 857 244 519

113 259 145 66 881 070 28 193 704 18 184 371 113 259 145 4 886 962 520 1 389 967 291 4 397 242 776 532 521 640 1 850 046 247

67 284 249 766 8 129 584 408 8 664 528 631 9 213 686 770 9 441 366 926 10 023 359 218 10 605 029 586 11 206 694 227 34 069 415 893 4 769 819 338 4 881 525 788 4 992 911 448 4 932 184 204 9 707 176 000 1 360 817 999 1 392 684 131 1 424 340 441 1 405 759 510 22 176 353 774 1 998 947 071 2 390 318 712 2 796 434 881 3 103 423 212 1 331 304 099 Inne instrumenty skoordynowane z polityk spjnoci 13 230 038 156 1 989 717 841 1 932 933 351 1 872 739 817 1 866 782 838

EFR

734 092 574

101 303 053

103 117 822

104 941 275

103 022 168

105 061 016

107 200 776

109 446 464

123

Tabela 13: Weryfikacja zasady dodatkowoci dla okresu programowania 2007-13 dla Celu Konwergencja - weryfikacja ex ante. Tabela wydatkw publicznych lub innych rwnowanych wydatkw strukturalnych w regionach Celu Konwergencja (w milionach euro *, w cenach z roku 2006)
rednioroczna prognoza 2007 - 2013 NSRO (ex ante) w tym instytucje publiczne/ przedsibiorstwa pastwowe Rzeczywiste rednioroczne wykonanie 2004-05** w tym instytucje publiczne/ przedsibiorstwa pastwowe

Ogem

NSRO

Bez finansowania wsplnotowego

Ogem

Ogem

CSF/SPD

Bez finansowania wsplnotowego

Ogem

Kraj. + EU 1 Infrastruktura podstawowa Transportowa Telekomunikacyjna i spoeczestwo informacyjne Energetyczna rodowiskowa i woda Zdrowie*** Zasoby ludzkie Edukacja Szkolenia Badania i rozwj (B+R) Sektor produkcyjny Przemys**** Usugi Turystyka Inne Razem 2=4+5+6 7 354 4 215 365 212 1 550 1 012 2 525 709 1 384 432 1 900 591 1 039 270 1 010 12 789

Kraj. + EU 3 142 134 0 0 8 0 2 0 0 2 19 18 1 0 1 164

EU 4 1 745 893 308 155 267 122 1 468 527 577 364 1 084 383 600 101 552 4 849

Kraj. 5 320 160 57 28 52 23 262 94 102 66 208 72 116 20 99 889

Kraj. 6 5 289 3 162 0 29 1 231 867 795 88 705 2 608 136 323 149 359 7 051

Kraj. 7=5+6=2-4 5 609 3 322 57 57 1 283 890 1 057 182 807 68 816 208 439 169 458 7 940

Kraj. + EU 8 = 10 + 11 + 12 4 751 2 905 49 51 1 094 652 957 146 790 21 581 74 353 154 402 6 691

Kraj. + EU 9 142 134 0 0 8 0 2 0 0 2 19 18 1 0 1 164

EU 10 108 53 1 0 28 26 40 3 37 0 30 6 22 2 11 189

Kraj. 11 41 20 1 0 10 10 14 1 13 0 19 10 8 1 4 78

Kraj. 12 4 602 2 832 47 51 1 056 616 903 142 740 21 532 58 323 151 387 6 424

Kraj. 13=11+12=8-10 4 643 2 852 48 51 1 066 626 917 143 753 21 551 68 331 152 391 6 502

* Obliczenia obejmuj kraje nie bdce w strefie Euro, rednioroczny kurs walutowy w 2004 i 2005 r. **Lata 2004-2005 dla 10 Pastw Czonkowskich, ktre wstpiy do UE w 2004 r. wraz z Rumuni i Bugari. ***Zbir obejmuje dane dotyczce Infrastruktury Spoecznej i Ochrony Zdrowia Publicznego ****Wykonanie 2004-2005 oszacowane w podziale na przemys i usugi (17% i 83% udziau w wydatkach cznych).

rdo: Wstpne szacunki MF oraz MRR

124

Aneksy: Aneks 1. Szczegowa diagnoza spoeczno-gospodarcza kraju

1.1. Sytuacja makroekonomiczna W warunkach rosncej otwartoci gospodarki i procesw globalizacyjnych oraz czonkostwa w UE, gospodarka Polski podlega coraz silniejszym wpywom otoczenia zewntrznego, co znajduje odzwierciedlenie rwnie w tendencjach jej rozwoju, zwizanych z ksztatowaniem si koniunktury wiatowe. Rwnoczenie, w wyniku dotychczasowych procesw cechuje j stabilno makroekonomiczna w sferze realnej i monetarnej. Po znacznym osabieniu dynamiki wzrostu gospodarczego w latach 2001-2002, rok 2003, a szczeglnie 2004, przyniosy wyran popraw koniunktury gospodarczej. W 2004 r. wzrost PKB wynis 5,3%, na co wpyn gwnie impuls integracji i zwizany z tym wzrost popytu wewntrznego. W 2005 r. tempo wzrostu gospodarczego wynioso 3,5%, a rok 2006 przynis ponowne oywienie wraz z umocnieniem tendencji wzrostowych. Tempo wzrostu PKB osigno poziom nienotowany od 1997 r. i wynioso 5,8%. Od 2002 r. tempo rozwoju gospodarczego Polski (rednio w latach 2002-2006 3,9%) jest 2-krotnie szybsze od przecitnego w UE-25 (odpowiednio 1,9%). Mimo to, PKB w przeliczeniu na mieszkaca, liczony w PPS (parytet siy nabywczej), w 2005 r. osiga zaledwie poow przecitnej UE2563.
Wykres 1. Produkt krajowy brutto na mieszkaca UE-25 w 2005 r.

5 8 ,9

60 50 40 30 20 10 0
a o l ik w e ni a C a ze sk P a or tu ga li a rg y a ja cy ia ja a a a ia a 5 a 5 ry ia nd ni ch yp tri di di cj cj ta a sk ol a o bu an an an an us an la el o C re E E g ta on m ac ec al M zw ie em zp ry er Fr W U U B G st D w Li tw W nl Irl o A P tw gi -1 -2 a y r

3 2 ,6

2 9 ,5 2 8 ,9 2 8 ,6 2 7 ,7 2 7 ,6 2 6 ,9 2 5 ,9 2 5 ,8 2 5 ,4 2 5 ,4 2 3 ,6 2 3 ,5 2 3 ,0 2 0 ,9 1 9 ,7 1 9 ,2 1 7 ,3 1 6 ,7 1 6 ,5 1 4 ,7 1 4 ,0 1 3 ,4 1 2 ,2 1 1 ,7 1 1 ,3

ks

Fi

id

is

Lu

lk

rdo:EUROSTAT

Rok 2005 by drugim, kolejnym rokiem zwikszenia roli inwestycji jako czynnika ksztatujcego dynamik PKB, jednak pomimo dalszego wzrostu nakadw brutto na rodki trwae (o 6,5%, wobec 6,4% w 2004 r. oraz 3,1% rednio w UE-25) stopa inwestycji64 w gospodarce narodowej osigna zaledwie 18,2%, wobec 19,8% rednio w UE-25. Oceniajc dynamik procesw inwestycyjnych, naley zwrci uwag, e wiele przedsibiorstw przetwrstwa przemysowego zrealizowao przedsiwzicia prorozwojowe w okresie przedakcesyjnym i bezporednio po akcesji, co pozwolio na dostosowanie si do norm i standardw obowizujcych w UE oraz na sprostanie zwikszonemu po akcesji
63 64

Po uwzgldnieniu Bugarii i Rumunii, wskanik ten w 2005 r. stanowi 52% przecitnej UE-27. nakadw brutto na rodki trwae

ep

ub

ie

popytowi.65 W 2006 r. nastpio znaczce oywienie dziaalnoci inwestycyjnej. Nakady zwikszyy si a o 16,7% (po raz ostatni wzrost w tej skali notowano w 1997 r.), a stopa inwestycji - do 20%. Wzrostowi dziaalnoci prorozwojowej sprzyja rwnie transfer kapitau zagranicznego w formie inwestycji bezporednich. Notuje si znaczne zainteresowanie naszym krajem, zarwno ze strony duych zagranicznych koncernw, jak te maych i rednich przedsibiorstw. Polska jest coraz lepiej oceniana jako miejsce potencjalnych inwestycji, m. in. z uwagi na dostpno miejsca i koszt ziemi. Atutem jest te niska stawka podatku CIT oraz tania i fachowa sia robocza. W 2005 r. inwestycje zagraniczne signy 9,6 mld USD, a w 2006 r. ich poziom - 14,7 mld USD - by rekordowy. Pozytywnym symptomem jest to, e wikszo projektw stanowi inwestycje od podstaw tzw. greenfield (ich udzia w 2004 r. osign 58%). Istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego pozostawa handel zagraniczny, przy czym pomimo niekorzystnych uwarunkowa kursowych i koniunkturalnych eksport towarw rs szybciej ni ich import. W rezultacie nastpia dalsza redukcja ujemnego salda wymiany. Towarzyszyy temu korzystne zmiany w strukturze towarowej. W 2005 r., w porwnaniu z 2004 r., eksport (w ujciu rzeczowym, w EUR) zwikszy si o 19,6%, podczas gdy import o 13,8%. W latach 2001-2005 eksport wzrs ponad 2-krotnie, a import o ponad 50%, podczas gdy przecitnie w UE-25, zarwno eksport jak i import o ponad 60%. Ujemne saldo obrotw w roku 2005 wynioso 9,7 mld EUR i byo o 1,9 mld EUR (16,4%) nisze ni rok wczeniej i o prawie 9 mld EUR (prawie poow) nisze od uzyskanego w 2000 r. Oywienie eksportowe wynikao w znacznej mierze z podjtych w ostatnich latach dziaa restrukturyzacyjnych, co wpyno na wzrost konkurencyjnoci polskiej oferty towarowej na rynkach zagranicznych. Wysoka dynamika eksportu utrzymaa si rwnie w nastpnym roku. Jednak w kocu 2006 r. - w wyniku oywienia gospodarczego, a w konsekwencji zwikszonego popytu na dobra importowane, zwaszcza zaopatrzeniowe - nastpio przyspieszenie dynamiki importu, ktry w skali roku zwikszy si o 23,2%, przy rwnoczesnym wzrocie eksportu o 22,6%. W rezultacie zwikszy si deficyt wymiany towarowej - do 12,5 mld EUR.

Tendencje w wymianie towarowej znalazy potwierdzenie w danych bilansu patniczego. Uwzgldniajc zwikszenie dodatniego salda transferw biecych (m.in. dziki napywowi rodkw netto z UE) i usug oraz ujemne sald dochodw deficyt na rachunku biecym, ktry w 2004 r. wynosi 8,7 mld EUR, w 2005 r. zmala do 4,1 mld EUR, za w 2006 r. zwikszy si do 5,6 mld EUR. Jego relacja do PKB w kolejnych latach wyniosa odpowiednio 4,3%, 1,7% i 2,1%. Mimo nieznacznego pogbienia nierwnowagi zewntrznej, jej skala pozostaje niewielka, zwaszcza w porwnaniu z innymi krajami, przyjtymi do UE w 2004 r.66 W 2005 r. mimo niskiej inflacji wyranie osaba dynamika spoycia, zwaszcza indywidualnego (wzrost wynis 1,8%, wobec 4,3% w 2004 r.). Nastpio to w warunkach m.in. realnego wzrostu funduszu wynagrodze w gospodarce narodowej o okoo 3,5%, stagnacji realnych dochodw ze wiadcze emerytalno-rentowych, wzrostu aktyww finansowych gospodarstw domowych o 11,7% oraz zwikszenia ich zaduenia w systemie bankowym o 22%. W 2006 r. odnotowano przyspieszenie realnego wzrostu wszystkich
cznie w latach 2003-2004 tempo wzrostu inwestycji w tych przedsibiorstwach (o liczbie pracujcych powyej 49 osb) wynioso prawie 34%, a w 2005 r. zmniejszyo si do okoo 4,5%. 66 W 2005 r. wskanik ten rednio dla caej UE-25 by ujemny i wynosi 0,6%, przy czym w 8 krajach (z UE-15) by dodatni, a lepsze od Polski wartoci tej relacji notoway jeszcze Francja i Wochy (-1,6%). Najwiksza nierwnowaga zewntrzna (wskanik poniej -10%) wystpia na otwie, w Estonii oraz na Malcie.
65

126

elementw determinujcych popyt ludnoci - funduszu wynagrodze o okoo 6%, dochodw ze wiadcze emerytalno-rentowych o okoo 6,5%, aktyww finansowych gospodarstw domowych o ponad 28%, a ich zaduenia o prawie 32%. W rezultacie wzroso te (o 5,2%, tj. w skali nienotowanej od 1999 r.) spoycie indywidualne, a w konsekwencji - przy rwnoczesnym wysokim przyrocie nakadw inwestycyjnych - ponownie zwikszya si rola popytu krajowego jako czynnika wzrostu.
Wykres 2. Elementy popytu krajowego (tempo zmian, rok poprzedni=100)

8 6 4 2 0 -0,1 -2 -4 -6 -8 -10 -12 2000 2001 2002 2003 -9,7 -6,3 3,0 2,7 3,3 2,2 1,9 4,3

6,4

6,5

1,8

s poyc ie indyw idualne nakady brutto na rodki trw ae

2004

2005

rdo: GUS

Inflacja rednioroczna w 2005 r. wyniosa 2,1%, wobec 3,5% w 2004 r., ksztatujc si w granicach dopuszczalnych odchyle od celu inflacyjnego okrelanego przez Rad Polityki Pieninej (2,5% +/-1 pkt procentowy). Tendencja ta utrzymaa si rwnie w 2006 r., kiedy stopa inflacji wyniosa zaledwie 1%. Od 2002 r. - poza rokiem 2004 (skutki boomu akcesyjnego) inflacja w Polsce nie przekracza redniej unijnej, a w 2006 r. jej poziom, obok notowanego w Finlandii, by najniszy w caym ugrupowaniu67. Obecnie polska gospodarka znajduje si w fazie oywienia, jednak jego skala i trwao zalee bd gwnie od polityki fiskalnej. W latach 2001-2004 deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w relacji do PKB oscylowa w granicach 3,3-4,8%68 i by w duej czci spowodowany wadliw struktur wydatkw. Ponad 70% z nich to wydatki sztywne, prawnie zdeterminowane (znaczn ich cz stanowi transfery socjalne, w duym stopniu oparte na automatycznych mechanizmach indeksacyjnych). Ogranicza to pul rodkw budetowych, ktre mona by przeznaczy na inwestycje infrastrukturalne, badania i rozwj, popraw jakoci sub publicznych, aktywn polityk rynku pracy. Dlatego te Polska w latach 2001-2004 nie speniaa jednego z najwaniejszych kryteriw konwergencji zawartych w Traktacie z Maastricht utrzymywania deficytu finansw publicznych poniej 3% PKB. Relacja deficytu sektora finansw publicznych do PKB wyniosa w 2005 r. - 2,5%, wobec 3,9% w 2004 r. (po wyczeniu OFE poza sektor, co nastpi w kwietniu 2007 r., odpowiednio 4,3% PKB w roku 2005, wobec 5,7% PKB w roku 2004). rednio w UE-25 notowano w 2005 r. deficyt rzdu 2,3% PKB. Skutkiem wysokiego deficytu sektora byo w warunkach wygasania wpyww z prywatyzacji narastanie dugu publicznego. Dug ten, jeszcze w kocu 2000 r. wynosi 280 mld z, tj. 37,6% PKB, w kocu 2005 r. ju 468 mld z (tj. 47,7% PKB). Uwzgldniajc
67 68

EUROSTAT operuje tzw. zharmonizowan stop inflacji, ktra w 2006 r. w Polsce wyniosa 1,3%, wobec 2,2% rednio w UE Zgodnie z ESA 95 i przy zaoeniu, e OFE s w sektorze

127

unijne zasady liczenia dug ten stanowi 42% (po wyczeniu OFE poza sektor - 47,3%) PKB, wobec 63,2% rednio w UE-25. Specyfik polskiej gospodarki w jej obecnym stadium rozwoju s trwajce procesy restrukturyzacyjne. Jednak od momentu przystpienia Polski do UE dziaania zwizane z udzielaniem pomocy publicznej podlegaj w caoci regulacjom unijnym. W 2004 r. pomoc publiczna wyniosa 8,8 mld z, tj. 1% PKB, wobec 0,44% PKB w UE-25. Na cele horyzontalne przeznaczono 50,5%, a na pomoc sektorow okoo 32% ogu udzielonej pomocy publicznej (bez transportu i rolnictwa). Beneficjentami pomocy publicznej byy gwnie due przedsibiorstwa pastwowe.

128

Tabela 14 Podstawowe wskaniki makroekonomiczne w latach 2000-2005

Wyszczeglnienie PKB (rok poprzedni =100) Spozycie zbiorowe (rok poprzedni=100) Spoycie indywidualne (rok poprzedni =100) Nakady brutto na rodki trwae (rok poprzedni =100) Popyt krajowy (rok poprzedni =100) Eksport towarw i usug (rok poprzedni =100) Import towarw i usug (rok poprzedni =100) 2000 104,2 102,4 103,0 102,7 103,1 123,2 115,5 2001 101,1 102,5 102,2 90,3 98,6 103,1 94,7 105,5 5,7 -2,8 -4,0 3,67 2002 101,4 101,5 103,3 93,7 100,9 104,8 102,7 101,9 4,1 -2,6 -3,7 3,86 2003 103,8 104,7 101,9 99,9 102,7 114,2 109,3 100,8 4,6 -2,1 -2,7 4,40 2004 105,3 102,9 104,3 106,4 106,0 114,0 115,2 103,5 12,9 -4,3 -2,3 4,53 2005 103,5 105,1 101,8 106,5 102,4 108,0 104,7 102,1 9,6 -1,7 -0,9 4,03 2006 105,8 101,8 105,2 116,7 105,9 115,1 115,4 101,0 14,7 -2,1 -1,5 3,90

Ceny towarw i usug konsumpcyjnych (rok 110,1 poprzedni =100) Napyw BIZ (mld USD)* Relacja rachunku biecego bilansu patniczego do PKB (w%)* Relacja salda obrotw towarowych handlu zagranicznego do PKB(w%)* redni kurs euro w z 9,3 -5,8 -7,2 4,01

* na podstawie bilansu patniczego na bazie transakcji

rdo: GUS, NBP

1.2. Administracja publiczna i spoeczestwo obywatelskie. Polsk administracj publiczn charakteryzuj saboci systemowe, wynikajce z zaszoci historycznych, jak i niepriorytetowego podejcia do reform w tym zakresie w caym okresie transformacji. Po 1989 roku nastpia zasadnicza zmiana roli administracji publicznej z egzekutora realizacji polityki spoecznej i gospodarczej do kreatora warunkw do spoeczno gospodarczego rozwoju kraju. Zmiana ta nie pocigna jednak za sob kompleksowej i spjnej wewntrznie reformy funkcjonowania administracji publicznej, przygotowujcej j do realizacji nowych zada. Staym problemem administracji publicznej jest: niestabilno struktur instytucjonalnych (zwaszcza administracji centralnej) ktra nie pozwala na utrzymanie cigoci wprowadzanych reform i realizowanych polityk. W zakresie sprawnoci instytucjonalnej do gwnych problemw nale: wski zakres wykorzystania koncepcji organizacji procesowej, brak przejrzystego podziau kompetencji, ograniczone zdolnoci do organizacji wiadczenia usug publicznych, jak i niski poziom standaryzacji instrumentw zarzdzania kadrami. Niektre spord wyej wymienionych problemw dotycz rwnie sektora sprawiedliwoci. Dodatkowo, znaczcy wzrost spraw rozpatrywanych przez sdy (z 3 mln spraw rocznie na pocztku lat 90-tych do 10 mln obecnie), czemu nie towarzyszy wzrost rodkw finansowych, technicznych i zasobw kadrowych, spowodowa zjawisko okrelane zapaci wymiaru sprawiedliwoci, ktrego najpowaniejszym objawem jest przewleko postpowania.

129

Ponadto, jedn z dugotrwaych saboci polskiej administracji publicznej jest problem korupcji. W 2005 roku r. Polska zaja 70 pozycj na 159 pastw w corocznym rankingu Transparency International, szeregujcym pastwa ze wzgldu na skal postrzeganej korupcji, co plasuje nas na ostatnim miejscu wrd wszystkich pastw czonkowskich UE. Spoeczestwo obywatelskie w Polskie nie jest w peni rozwinite, o czym moe wiadczy nisza ni w UE-15 liczba organizacji pozarzdowych, jak i mniejsze zaangaowanie Polakw w dziaalno spoeczn. Pomimo funkcjonowania odpowiednich regulacji prawnych rozwj partnerstwa i dialogu midzy administracj publiczn a organizacjami pozarzdowymi napotyka na problemy zwizane z brakiem jasnych regu i procedur, jak i nierozwinit kultur wsppracy. Naley jednak mie na uwadze fakt, e rozwj instytucji spoeczestwa obywatelskiego jest konsekwencj rozwoju systemu demokratycznego oraz utrwalenia w systemie politycznym i spoecznym procedur demokratycznych, a w Polsce procesy te trwaj w porwnaniu z krajami UE-15 - relatywnie krtko.
Wykres 3. Poziom postrzeganej korupcji w nowych pastwach czonkowskich Europy rodkowoWschodniej w latach 2002-2005
8

0 Czechy Estonia Litwa otwa Polska Sowacja Sowenia Wgry

2002

2003

2004

2005

rdo: TI Polska, www.transparencyinternational.pl

Realizacja polityki spjnoci w Polsce napotyka trudnoci zwizane z barierami prawnymi i instytucjonalnymi. System zarzdzania i wdraania polityki spjnoci charakteryzuje si przeregulowaniem, skomplikowanymi procedurami i sab koordynacj midzy poszczeglnymi jednostkami administracji publicznej. Zwikszonej liczbie osb zatrudnionych przy obsudze funduszy strukturalnych (4390 osb w kocu 2005 r.) nie towarzyszy stabilno zatrudnienia, a warunki pracy, w tym wyposaenie w sprzt techniczny i informatyczny nie s wystarczajce dla sprawnej realizacji polityki spjnoci. 1.3. Kapita ludzki Zmiany demograficzne W kocu 2006 r. liczba ludnoci w Polsce wyniosa 38,1 mln. Po raz pierwszy od 2002 r. zanotowano dodatni przyrost naturalny, ktry jednak nie zrekompensowa ujemnego salda migracji. W konsekwencji rok 2006 by smym z kolei rokiem, w ktrym odnotowano rzeczywisty ubytek ludnoci. Wrd innych krajw europejskich ludno Polski jest nadal moda w sensie demograficznym, jednake mediana wieku zwiksza si (w 2004 r. wyniosa 36,5 wobec 34,0 w 1995 r.), oznaczajc starzenie si spoeczestwa. W latach 1991-2006 udzia dzieci i modziey (0-17 lat) obniy si o 9,6 pkt proc. - do 20,1% cakowitej populacji. O okoo 2,6 mln zwikszya si natomiast liczba ludzi w wieku produkcyjnym, ktrzy stanowi 64,2% mieszkacw kraju. Ronie liczba osb w wieku

130

poprodukcyjnym (mczyni - 65 lat i wicej, a kobiety 60 lat i wicej). W porwnaniu z 1990 r. jest ich wicej o okoo 1 mln. W kocu 2006 r. odsetek tej grupy ludnoci w oglnej populacji wynis 15,7%, tj. zwikszy si o 2,9 pkt proc. w porwnaniu z 1990 r. Przewiduje si, e po roku 2011 nastpi przyspieszenie procesu starzenia si spoeczestwa. Szacuje si, e po 2010 r. liczba ludnoci w wieku produkcyjnym bdzie si zmniejsza i w 2020 r. wyniesie okoo 22,6 mln osb (20,8 mln w 2030 r.). Przyczyn takiego stanu bdzie, utrzymujcy si od poowy lat dziewidziesitych, niski poziom dzietnoci69. Jednoczenie liczba osb w wieku poprodukcyjnym wzronie do 8,5 mln w 2020 r. (9,6 mln w 2030 r.). W wyniku tych procesw ludno Polski do 2030 r. zmniejszy si, w porwnaniu z 2000 r., o okoo 2,6 mln osb, a wspczynnik obcienia demograficznego, tj. stosunek liczby osb w wieku poprodukcyjnym do liczby osb w wieku produkcyjnym, zwikszy si z 24% obecnie do 46%. Warto rwnie zauway, e wrd wzrastajcej liczby osb starszych, znajd si osoby, ktre nie bd w stanie samodzielnie funkcjonowa, w tym osoby niepenosprawne i wymagajce opieki.
Wykres 4. Struktura populacji wedug wieku w 2003 r. (populacja w grupie wiekowej jako procent caej populacji)
10 UE15 NMS9 Polska

59 10 -1 4 15 -1 9 20 -2 4 25 -2 9 30 -3 4 35 -3 9 40 -4 4 45 -4 9 50 -5 4 55 -5 9 60 -6 4 65 -6 9 70 -7 4 75 -7 9 80 -8 4

0-

* UE15 bez Wielkiej Brytanii i Grecji, NMS (nowe pastwa czonkowskie) bez Estonii

rdo: MGiP, Zatrudnienie w Polsce 2005, Warszawa 2005

Rynek pracy. Po szeciu latach pogarszania si sytuacji na rynku pracy w kocu 2004 r. wystpiy pierwsze oznaki jej poprawy, ktre utrwaliy si w 2005 r. Stopniowo rosa liczba nowych miejsc pracy i zatrudnienie, systematycznie spadao bezrobocie. W 2006 nastpio przyspieszenie tych procesw. Wskanik zatrudnienia jest jednak najniszy wrd krajw UE-25 (w 2005 r. w grupie 15-64 lata 52,8% przy redniej w UE-25 63,8%). Struktura zatrudnienia w ostatnich latach ulegaa zmianie. Nastpi spadek udziau zatrudnienia w przemyle i rolnictwie, a wyranie wzrs - w sferze usug. Likwidacji ulega dua liczba miejsc pracy w tzw. tradycyjnych sektorach gwnie w przemyle cikim. W Polsce nadal notuje si znacznie wyszy ni w UE odsetek pracujcych w rolnictwie. Wskanik ten w 2005 r. wynosi w Polsce 17,4%, podczas gdy rednio w krajach UE-25 4,9% (najwicej na Litwie 14%, najmniej w Wielkiej Brytanii 1,4%). Wysokie zatrudnienie w rolnictwie w czci nie spenia funkcji produkcyjnych, ale wchania jawne (1,2 mln osb) i ukryte (szacowane na ok. 1 mln osb) bezrobocie, stanowic istotny czynnik
69

W 2005 r. wynis on 1,24 i by najniszym w UE-25 (przecitnie 1,52).

85

131

rwnowaenia rynku pracy. W sektorze przemysowym odsetek pracujcych zmniejszy si do 29,2%, wobec 27,5% w UE-25. Najwiksz grup stanowiy osoby pracujce w sektorze usugowym - 53,4%, wobec odpowiednio 67,6%. Mimo wzrostu popytu na prac, przy nadal wysokiej jej poday (ludno w wieku produkcyjnym zwikszya si w 2005 r. o ponad 165 tys. osb), bezrobocie pozostawao wysokie, chocia jego poziom i stopa, w porwnaniu z poprzednimi latami, zmalay. W kocu 2005 r. urzdy pracy rejestroway prawie 2,8 mln bezrobotnych, a stopa bezrobocia obniya si do 17,6%, z 19% w kocu 2004 r. i 20% w latach 2002-2003. W roku 2006 bezrobocie zmalao do 2,3 mln osb, a jego stopa do 14,9%, pozostajc jednak najwysz wrd krajw UE-2570. Obserwuje si znaczne zrnicowanie regionalne stopy bezrobocia, zarwno midzy wojewdztwami, jaki i w ramach poszczeglnych wojewdztw. Przykadowo, w wojewdztwie mazowieckim w kocu 2005 r. wahaa si ona midzy 5,6% w Warszawie (najnisza stopa bezrobocia w ukadzie powiatw), a 39,8% w powiecie szydowieckim (jedna z najwyszych stp bezrobocia w kraju). W 2006 r. przy oglnym spadku stp bezrobocia, skala ich zrnicowania regionalnego nie ulega wikszym zmianom.
Wykres 5. Stopa bezrobocia wg. wojewdztw (w kocu 2005 r. w %).

M a o p o l s k i e M a z o w ie c k ie W ie lk o p o ls k ie l s k ie P o d la s k ie L u b e ls k ie P o l s k a o g e m d z k ie P o d k a rp a c k ie O p o ls k ie P o m o r s k ie D o ln o l s k ie w i to k r z ys k ie K u ja w s k o - p o m o r s k ie L u b u s k ie Z a c h o d n io p o m o r s k ie W a r m i s k o - m a z u r s k ie

1 3 ,8 1 3 ,8 1 4 ,6 1 5 ,4 1 5 ,5 1 7 ,0 1 7 ,6 1 7 ,9 1 8 ,4 1 8 ,6 1 9 ,3 2 0 ,5 2 0 ,6 2 2 ,3 2 3 ,3 2 5 ,6 2 7 ,5 0 5 10 15 20 25 30

rdo: GUS

Najtrudniejszymi problemami do rozwizania s bezskuteczne poszukiwanie pracy przez ludzi modych oraz bezrobocie dugotrwae. Stopa bezrobocia ludzi modych (w wieku do 24 lat) wynosia w kocu 2005 r. 34,6% i bya najwysz w w UE71. Natomiast liczba osb pozostajcych bez pracy ponad rok wynosia w kocu 2005 r. prawie 1,4 mln, stanowic 50,2% ogu bezrobotnych. Z uwagi na dugi przecitny okres poszukiwania zatrudnienia (w IV kwartale 2005 r. 18,4 miesica), szanse tej grupy bezrobotnych na powrt do pracy s bardzo mae, co oznacza pogbianie si ubstwa tych osb i ich rodzin.

70 71

EUROSTAT operuje tzw. zharmonizowan stop bezrobocia, ktra w skali 2006 r. w Polsce wyniosa 14%, wobec 7,9% rednio w UE-25 Przecitna w UE-25 bya okoo 2-krotnie nisza i w IV kwartale 2005 r. ksztatowaa si w granicach: 7,3% (Niderlandy) 29,8% (Sowacja).

132

Wykres 6. Stopa bezrobocia BAEL wedug wyksztacenia oraz wieku i pci w 2004 r.
45 gimnazjalne i podstawowe 40 zasadnicze zawodowe 35 30 rednie oglnoksztacce 25 rednie zawodowe 20 15 policealne 10 wysze 5 0 0 5 10 15 20 25 30 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 Kobiety Mczyni

rdo: BAEL GUS

Najliczniejsz i najbardziej dotknit dugotrwaym bezrobociem grup stanowi osoby z najniszymi kwalifikacjami. W kocu 2005 r. 65% bezrobotnych miao wyksztacenie zasadnicze zawodowe i nisze. Niepokojcy jest jednak duy, a przy tym zwikszajcy si odsetek osb z wyksztaceniem wyszym. Stanowiy one 5,5% wszystkich bezrobotnych, a stopa bezrobocia tej populacji w IV kwartale 2005 r. wyniosa 7,3%72. Oznacza to rosnce niedopasowanie ich wyksztacenia do potrzeb rynku pracy. Istotnym czynnikiem rnicujcym sytuacj na rynku pracy jest pe. Kobiety wczeniej od mczyzn kocz aktywno zawodow, czsto te pniej j rozpoczynaj i odznaczaj si (w kadym wieku) niszym wskanikiem zatrudnienia (w 2005 r. zaledwie 46,8%, wobec 58,9% dla mczyzn) i aktywnoci. Cho sytuacja kobiet na rynku pracy jest gorsza, to rnica midzy stop zatrudnienia kobiet i mczyzn w Polsce i w innych krajach UE jest porwnywalna. W skali caej UE-25 wskanik zatrudnienia kobiet wynis 56,3%, wobec 71,3% w przypadku mczyzn.
Wykres 7. Kobiety i mczyni w Polsce i UE-15 w 2004 r.
Wspczynnik aktywnoci zawodowej w Polsce i UE-15
100 Polska-kobiety UE15-kobiety Polska-mczyni UE15-mczyni

Wspczynnik aktywnoci i wskanik zatrudnienia kobiet jako procent wskanikw aktywnoci i zatrudnienia mczyzn
100 Polska-zatrudnienie UE15-zatrudnienie Polska-aktywno UE15-aktywno

75 80

50

60 25

0
35 -3 9 15 -1 9 25 -2 9 40 -4 4 50 -5 4 20 -2 4 45 -4 9 30 -3 4 55 -5 9 60 -6 4

40
20 -2 4 45 -4 9 30 -3 4 55 -5 9 15 -1 9 25 -2 9 40 -4 4 50 -5 4 35 -3 9 60 -6 4

rdo: MGiP, Zatrudnienie w Polsce 2005, Warszawa 2005

Czonkostwo w UE sprzyja migracji zarobkowej za granic. Dotychczas podstawowym, wchaniajcym znaczne liczby pracownikw sezonowych i dugoterminowych (ponad 300 tys. na kontraktach i znacznie wicej w trybie wymiany przygranicznej) zagranicznym
72

Spord wszystkich krajw UE-25 wysz stop notowano tylko w Grecji (7,9%), a zblion w Portugalii (7,2%). W pozostaych krajach wahaa si ona w granicach: 2,6% (Czechy i Irlandia) 6,7% (Francja).

133

rynkiem pracy dla Polakw by rynek niemiecki. Pozostanie on nadal rynkiem najwikszym, natomiast kierunki migracji zarobkowej Polakw przesuwaj si na rynki anglojzyczne oraz wysoko wyspecjalizowane rynki skandynawskie. Istotnym czynnikiem hamujcym wzrost zatrudnienia pozostaj wysokie, pozapacowe koszty pracy, zwizane z wystpowaniem tzw. klina podatkowego. Na jego wielko wpywaj wszelkiego rodzaju obcienia socjalne (skadka na ubezpieczenia spoeczne, w tym wysoka obowizkowa skadka emerytalna), obcienia pracodawcy zwizane z zatrudnieniem pracownikw oraz podatek dochodowy. Wysoki klin podatkowy wynoszcy w naszym kraju ponad 42% jest jednym z czynnikw sprzyjajcych istnieniu szarej strefy. W kocu 2005 r. obejmowaa ona - wg szacunkw GUS - prawie 7,5% ogu pracujcych (w 1995 r. niecae 5%). Edukacja i poziom kwalifikacji. Pozytywnym zjawiskiem, obserwowanym w ostatnich latach, jest stay wzrost poziomu wyksztacenia Polakw, zwizany z rosncymi aspiracjami edukacyjnymi. wiadczy o tym m.in. znaczcy wzrost wskanika skolaryzacji brutto na poziomie wyszym (z 13% w roku akademickim 1990/1991 do prawie 48% w roku 2004/2005). Z drugiej strony nie towarzyszy temu proporcjonalny wzrost odpowiednio przygotowanej kadry naukowo-dydaktycznej, co odbija si na jakoci uzyskiwanego wyksztacenia. Rwnie struktura kierunkowa nowo uruchamianych studiw nie zawsze odpowiadaa potrzebom rynku pracy. W konsekwencji umiejtnoci wielu absolwentw nie zawsze s akceptowane przez rynek nie tylko w Europie, ale i w Polsce. Jednoczenie niekorzystnym zjawiskiem jest niski poziom uczestnictwa w edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3-5 lat - okoo 38% (w krajach UE wskanik ten waha si midzy 70% a 100%). Ponadto wystpuj ogromne dysproporcje w upowszechnieniu wychowania przedszkolnego midzy miastem a wsi. W 2005 r. 55% dzieci w wieku 3-5 lat mieszkajcych w miecie uczszczao do przedszkola, natomiast dzieci mieszkajcych na wsi - tylko 17,5%. Polsk cechuje zarwno znaczny odsetek osb o najniszym poziomie wyksztacenia, jak i stosunkowo niewielka grupa osb o najwyszych kwalifikacjach. W 2003 r. 24% populacji osb w wieku 15-64 lata stanowiy osoby z wyksztaceniem gimnazjalnym i niszym, za 30% - osoby z wyksztaceniem zasadniczym zawodowym. W krajach UE-15 ten ostatni wskanik siga okoo 40%. Jednoczenie w Polsce, pomimo duego zaangaowania w ksztacenie na poziomie wyszym (liczba studentw w latach 1990-2005 wzrosa prawie 5krotnie, a w roku akademickim 2003/2004 na 10 tys. ludnoci przypadao 535 studentw, wobec 371 rednio w UE-25), udzia osb z najwyszymi kwalifikacjami w populacji 15-64 lata jest nadal niski. Jedynie niespena 14% obywateli (w wieku powyej 15 lat) posiada wyksztacenie wysze (w UE-15 okoo 20%). Mimo ogromnego wzrostu powszechnoci ksztacenia na poziomie wyszym, struktura kierunkowa szk wyszych w Polsce (z dominacj kierunkw z zakresu nauk humanistycznych, spoecznych, biznesu i administracji) znacznie odbiega od struktury spotykanej w krajach OECD. Cech odrniajc Polsk od wikszoci krajw UE jest niszy (w 2004 r. 21,5%, wobec 25,8%, rednio w UE) odsetek studentw na kierunkach zwizanych z naukami cisymi oraz technicznych i informatycznych.

134

Wykres 8. Udzia osb z wyksztaceniem wyszym w poszczeglnych grupach wiekowych w 2003 r.

30
Polska UE15

20

10

0
20 -2 4 25 -2 9 30 -3 4 35 -3 9 40 -4 4 45 -4 9 50 -5 4 55 -5 9 60 -6 4

rdo: MGiP, Zatrudnienie w Polsce 2005, Warszawa 2005

W 2005 r, jedynie 4,9% osb w wieku 25-64 lata brao udzia w edukacji i szkoleniach, co klasyfikuje Polsk wrd krajw UE o najniszym poziomie uczestnictwa w ksztaceniu i samoksztaceniu73. W ksztaceniu tym w bardzo nieznacznym stopniu bior udzia osoby znajdujce si w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, a wic osoby bezrobotne, z niskimi kwalifikacjami oraz osoby starsze. Integracja spoeczna Stay trend uboenia pewnych grup populacji obserwuje si w Polsce od 1996 r. Mimo oglnego wzrostu poziomu dochodw i wydatkw, kadego roku coraz wikszy odsetek ludnoci znajduje si w strefie ubstwa skrajnego. W 2005 r. poniej minimum egzystencji yo 12,3% spoeczestwa (wzrost okoo 3-krotny w stosunku do 1996 r.). Cechami determinujcymi zagroenie ubstwem obok braku pracy jest take brak wyksztacenia. Naley take uwzgldni znaczn grup osb zaliczanych do tzw. pracujcych ubogich, czyli osb, ktre mimo zatrudnienia - w wyniku zbyt niskiego poziomu wynagrodze - zagroone s ubstwem i wykluczeniem spoecznym. Na obnienie standardu ycia rodziny w polskich realiach znaczco wpywa kade kolejne dziecko. 43,5% rodzin wychowujcych czworo lub wicej dzieci posiadao w 2005 r. poziom wydatkw poniej minimum egzystencji. Trudnoci dowiadczaj te rodzice samotnie wychowujcy dzieci. W tej grupie w 2005 r. 14,5% yo w skrajnej biedzie.. Ponadto trudniejsza jest sytuacja rodzin, w ktrych znajduj si osoby niepenosprawne. Ubstwo silnie skorelowane jest z zamieszkiwaniem w maych miejscowociach i na wsi, szczeglnie na obszarach, gdzie likwidacji ulegy zakady pracy stanowice jedynego lub dominujcego pracodawc w najbliszym otoczeniu. W 2005 r. 18,7% mieszkacw wsi byo zagroonych skrajnym ubstwem, wobec 8,2% w miastach. Istnieje problem dyskryminacji na rynku pracy oraz zagroenia wykluczeniem spoecznym takich grup jak osoby bezdomne czy opuszczajce zakady karne. Obok problemu z niskim poziomem wyksztacenia i brakiem kwalifikacji, dodatkowo borykaj si z trudnociami adaptacyjnymi na gruncie spoecznym. Ponadto, do grup naraonych na ryzyko wykluczenia spoecznego naley zaliczy modzie opuszczajc placwki opiekuczo-wychowawcze, zakady poprawcze, schroniska dla nieletnich, osoby niepenosprawne, osoby zamieszkujce obszary peryferyjne, a take Romw. Zdrowie. Systematycznie poprawia si stan zdrowia polskiego spoeczestwa. Liczba zgonw na 1 tys. ludnoci zmalaa z 10,2 w 1990 r. do 9,6 w 2005 r., w tym niemowlt z 19,3 do 6,4.
73

Nisze wartoci tego wskanika notowano jedynie w Grecji, na Wgrzech i w Portugalii. Przecitnie w UE-25 wskanik ten wynis 10,2%, osigajc najwyszy poziom w Szwecji (32,1%), Wlk. Brytanii i Danii (okoo 27,5%) oraz Finlandii (22,5%).

135

W rezultacie wyduya si przecitna dugo ycia. Przecitna dugo ycia mczyzn w latach 1991-2005 wyduya si o 4,3 roku, a kobiet o 3,9 roku. Stan zdrowia Polakw jest jednak gorszy ni mieszkacw UE. Poziom umieralnoci w Polsce jest wyszy od przecitnego w tych krajach we wszystkich grupach wieku, z wyjtkiem modych kobiet (15-29 lat). W najbardziej niekorzystnej sytuacji s mczyni w wieku 30-59 lat oraz dzieci w wieku poniej 15 roku ycia, ktre maj o 40% wiksze ryzyko zgonu ni ich rwienicy z krajw UE. Gwn przyczyn zgonw Polakw w wieku 25-64 lata s nowotwory zoliwe. Jednak najwiksza rnica w stosunku do krajw UE wystpuje w przypadku chorb ukadu krenia. Poziom umieralnoci z powodu tych chorb jest o okoo 80% wyszy od przecitnego w UE. Kobiety w Polsce yj przecitnie o 2,5 roku krcej ni obywatelki krajw UE-25, a mczyni o 5 lat .
Wykres 9. Nadwyka umieralnoci w Polsce w stosunku do redniego poziomu w krajach UE wedug pci i grup wieku w 2002 r.

rdo: Strategia rozwoju ochrony zdrowia w Polsce na lata 2007-2013, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2005

Potencjalny dostp do opieki medycznej obrazuje liczba lekarzy i pielgniarek. Polska charakteryzuje si wzgldnie niskim wskanikiem liczby pracujcych lekarzy i dentystw na 1 tys. mieszkacw. W 2004 r. wynosi on 2,6 i by niszy ni w krajach UE, poza Wielk Brytani. Coraz wikszy jest take niedobr pielgniarek (4,8 pracujcych pielgniarek na 1 tys. mieszkacw). Udzia wydatkw publicznych na finansowanie zada z ochrony zdrowia w Polsce w 2004 r. wynis 4% PKB. By on wyranie niszy ni w wikszoci krajw UE, gdzie z reguy przekracza 5%. 1.4. Infrastruktura Infrastruktura spenia bardzo istotne funkcje zwizane z rozwojem spoeczno-gospodarczym kraju. Inwestycje w infrastruktur techniczn aktywizuj jednostki osadnictwa, s czynnikiem rozwoju oraz wpywaj na poziom ycia mieszkacw wsi i miast. W okresie ostatnich kilku lat stan infrastruktury kraju poprawi si, jednak nadal znacznie odbiega od notowanego w krajach UE. Infrastruktura transportowa. Pomimo zmian, jakie nastpiy w Polsce od 1990 roku transport wci pozostaje dziedzin zapnion, powanie niedoinwestowan, oferujc przedsibiorcom i obywatelom usugi na og niskiej jakoci, co wpywa ujemnie na ogln konkurencyjno gospodarki. Rwnoczenie Polsk jako pastwo czonkowskie

136

obowizuj podstawowe cele polityki transportowej UE, tj. stworzenie zintegrowanego systemu transportowego, liberalizacja rynku transportowego, zwikszenie bezpieczestwa przewozw, poprawa jakoci usug transportowych. Oglna dugo drg publicznych o twardej nawierzchni w kocu roku 2005 wynosia 252 tys. km, wobec 250 tys. km w 2000 r. Oglna gsto tych drg osigna 81,2 km na 100 km2. Najgstsz sie posiaday wojewdztwa Polski poudniowej (lskie 164 km, maopolskie - 144 km), a najrzadsz - Polski wschodniej (warmiskomazurskie 51,1 km, podlaskie 54,6 km). Szczeglnym problemem w tych ostatnich, jest brak dobrych pocze ich gwnych miast z Warszaw i reszt kraju. Blisko 90% dugoci drg o nawierzchni twardej stanowiy drogi o nawierzchni ulepszonej, wobec 82% w 2000 r. Dugo autostrad w poowie 2006 r. wynosia 674 km, a drg ekspresowych - 257 km. Polska pod wzgldem odsetka autostrad w oglnej dugoci drg koowych zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie. Przy tym sie autostrad i drg ekspresowych jest bardzo rozproszona i nie zapewnia cigoci ruchu midzy gwnymi orodkami metropolitalnymi w kraju, jak rwnie na adnej z midzynarodowych tras tranzytowych. Jest to tym bardziej istotne, e 13 midzynarodowych cigw drogowych o cznej dugoci 5,5 tys. km wcza nasz kraj w sie najwaniejszych pocze transeuropejskich i w wikszoci stanowi skadniki paneuropejskich korytarzy transportowych (sie TINA). Brakuje te dobrze uksztatowanej przelotowej sieci drg w wikszoci miast. Drogi s w zym stanie technicznym. W kocu 2005 r. drogi o dobrej nawierzchni stanowiy 49% oglnej dugoci drg krajowych, niezadowalajcej 26%, a zej 24%. Ponad poowa drg wymagaa mniej lub bardziej pilnych remontw. Ponadto wikszo drg jest przystosowana do ruchu pojazdw o nacisku 8-10 t/o. Normy unijne przewiduj natomiast 11,5 t/o. Standard ten spenia obecnie 13% nawierzchni drg krajowych. Oznacza to, e naley spodziewa si szybszego ni pierwotnie zakadano niszczenia drg. Obok zego stanu infrastruktury drogowej bardzo le przedstawia si sytuacja w zakresie bezpieczestwa ruchu drogowego. W 2005 r. na polskich drogach zgino 5 444 osb, a ponad 61 tys. osb zostao rannych. w przeliczeniu na 100 tys. mieszkacw liczba ofiar miertelnych wynosi 14,3 podczas gdy w wikszoci krajw UE wskanik ten nie przekracza 6. Zasadniczym problemem w transporcie kolejowym jest zy stan jego infrastruktury i eksploatowanego taboru. Praca eksploatacyjna mierzona liczb pocigw na kilometr zmniejszya si w cigu ostatnich kilku lat niemal o poow, jednak sie kolejowa zostaa tylko nieznacznie skrcona. Dugo linii kolejowych eksploatowanych w 2000 r. wynosia 22,6 tys. km, podczas gdy w 2005 r. 20,3 tys. km. Gsto linii kolejowych zmniejszya si z 7,2 km/100 km2 w 2000 r. do 6,5 km/100 km2 w 2005 r., jednak przewysza redni dla UE (5 km/100 km2). Szczeglnie wysoka gsto linii kolejowych eksploatowanych wystpuje w silnie uprzemysowionych wojewdztwach poudniowej czci kraju, zwaszcza w wojewdztwie lskim (17,2 km/100 km2), a najnisza (poniej 5 km/100 km2) w wojewdztwach podlaskim i lubelskim. Okoo 1/3 linii kolejowych charakteryzuje si niedostatecznym stanem technicznym, wymagajcym wprowadzenia powanych ogranicze prdkoci lub wstrzymania eksploatacji. Kolejna 1/3 jest w stanie dobrym i wymaga jedynie biecej konserwacji i utrzymania. Pozostaa cz charakteryzuje si dostatecznym stanem technicznym, jednak wymaga zwikszonego zakres robt naprawczych. Postpuje degradacja urzdze trakcji elektrycznej i telekomunikacyjnej, a take zabezpiecze przejazdw kolejowych. Istotnym problemem jest rwnie brak szybkich pocze pomidzy najwaniejszymi miastami kraju oraz wczenie sieci transportu kolejowego w Transeuropejsk Sie Transportow.

137

Wysoce niezadowalajcy jest stan przewozw intermodalnych z wykorzystaniem kolei. Ze wzgldu na jej zy stan przewozy towarowe, zarwno krajowe, jak i midzynarodowe, w zbyt duym stopniu realizowane s przez transport samochodowy. W ostatnich 10 latach udzia przewozw intermodalnych w kolejowych przewozach ogem wzrs ponad 3-krotnie, jednak przewozy te nadal stanowi marginaln cz przewozw wykonywanych kolej. Sie terminali kontenerowych i centrw logistycznych jest zbyt maa w stosunku do potrzeb. Przewozy intermodalne z udziaem kolei s realizowane przy wykorzystaniu 16 terminali kontenerowych. Brak jest nowoczesnego sieciowego systemu monitorowania pocze, pozwalajcego jednoczenie na informowanie klientw o aktualnym miejscu pobytu przesyki. W Polsce funkcjonuje 12 lotnisk komunikacyjnych (Midzynarodowy Port Lotniczy Warszawa-Okcie i 11 regionalnych portw lotniczych), a take 42 lotniska lokalne. Do dobry jest stan infrastruktury portw lotniczych i obsugi ruchu lotniczego, natomiast znaczne wyzwania powoduje dynamiczny wzrost ruchu lotniczego. W 2005 r. polskie lotniska obsuyy ponad 11,5 mln pasaerw, tj. o ok. 30% wicej ni w 2004 roku (w Europie redni wzrost wynis 6,3%). Mimo szybkiego wzrostu pasaerskich przewozw lotniczych, wskanik mobilnoci lotniczej, mierzony liczb pasaerw odniesion do liczby mieszkacw, jest w Polsce nadal bardzo niski (3%) i istotnie odbiega od wskanikw nie tylko rozwinitych krajw europejskich, ale te pastw o zblionym do naszego kraju poziomie rozwoju. Jest on zdecydowanie niszy ni we Francji (35%) lub Hiszpanii (55%) i niszy ni na Wgrzech (8%) lub w Czechach (12%). Polska posiada 4 porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej: Gdask, Gdynia, Szczecin i winoujcie (wysokie przeadunki wystpuj rwnie w porcie w Policach). Obroty adunkowe we wszystkich portach morskich w 2005 r. wyniosy ponad 59,5 mln ton, tj. o 4,5% wicej ni w 2004 r. W ostatnich latach nastpuje stopniowa, korzystna zmiana struktury obrotw adunkowych w portach morskich, wzrasta udzia adunkw drobnicowych. Systematycznie rosn obroty kontenerowe oraz iloci przeadunkw ro-ro. Zy stan techniczny infrastruktury portowej powanie osabia konkurencyjno portw. Niezadowalajcy jest rwnie stan infrastruktury dostpu do portw, zarwno od strony morza, jak i ldu, co wydua czas operacji adunkowych w acuchach ldowo-morskich, zwiksza koszty wykonywania usug i ogranicza asortyment obsugiwanych adunkw. Bardzo szybkie tempo wzrostu liczby samochodw osobowych przyczynio si do gwatownego zwikszenia stopnia zatoczenia motoryzacyjnego w centrach duych miast, a obecnie rwnie w ich strefach podmiejskich. Zwiksza si niewydolno transportowa i komunikacyjna duych miast, zmniejszajc ich atrakcyjno jako miejsca pracy i zamieszkania, a take jako celu turystycznego. Ponadto, powstaje zagroenie, i sytuacja ta stanie si czynnikiem hamujcym napyw inwestorw zagranicznych. Najwiksze problemy wystpuj w dwch aglomeracjach: warszawskiej i lskiej, jednak niewydolno transportowa jest wspln niekorzystn cech przestrzeni duych miast. Poza nielicznymi wyjtkami due miasta s pozbawione obwodnic, a liczba mostw w aglomeracjach podzielonych rzek jest z reguy zbyt maa. Sprawny transport publiczny (szybki tramwaj, metro, szybka kolej miejska) wystpuje sporadycznie, a jego zy stan techniczny prowadzi do zmniejszania liczby osb korzystajcych z komunikacji miejskiej. Infrastruktura energetyczna. Energia w Polsce pochodzi prawie w caoci ze rde nieodnawialnych. Wedug EUROSTAT, w 2004 r. rdem 86% wytwarzanej energii pierwotnej byy paliwa stae, 1% - ropa naftowa, 5% - gaz, a 8% - rda odnawialne. Taka

138

struktura produkcji energii sprawia, e sektor energetyczny jest jednym z gwnych rde zanieczyszcze powietrza. Przecitnie w UE-25 proporcje te przedstawiay si nastpujco: 22,%, 15%, 22% i 12%, a pozostae 29% przypadao na energi jdrow.Wysoka jest rwnie energochonno gospodarki (mierzona oglnym zuyciem energii odniesionym do wolumenu PKB). Mimo znaczcego (najwikszego wrd nowo przyjtych krajw) spadku, w 2004 r. bya ona prawie 3-krotnie wysza od przecitnej w UE-25 (10 lat wczeniej rnica ta bya 4,6-krotna). Moc zainstalowana elektrowni wyniosa w kocu 2005 r. 34,7 tys. MW. Znaczna cz blokw energetycznych w naszym kraju ma ponad 30 lat. W cigu ostatnich piciu lat ubytek mocy zainstalowanych wynis 0,2 tys. MW, a do zastpienia instalacji wyeksploatowanych konieczne jest coroczne oddawanie do ruchu nowych urzdze. Ocenia si, e przy istniejcych w Polsce ponad 30 000 MW mocy wytwrczych i okresie ycia instalacji wytwrczej 30-35 lat, corocznie powinno powstawa okoo 800-1000 MW nowych zdolnoci wytwrczych tylko w celu odbudowy koczcych prac instalacji. Utrzymujcy si w kraju regres w budowie nowych mocy wytwrczych spowoduje, e za 5-7 lat ujawni si brak mocy wytwrczych dla zaspokojenia zapotrzebowania na energi elektryczn. Stan techniczny krajowej elektroenergetycznej sieci przesyowej nie stanowi zagroenia dla bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej do odbiorcw. Wymaga natomiast sukcesywnej modernizacji i przebudowy. Rozwj sieci przesyowych energii elektrycznej, w tym pocze transgranicznych jest jednym z koniecznych warunkw funkcjonowania wsplnotowego rynku energii elektrycznej oraz wzmocnienia bezpieczestwa dostaw energii dla odbiorcw. Rwnie stan techniczny gazowych rurocigw przesyowych naley oceni jako dobry, a ich rozbudowa stworzya moliwoci przesyania paliwa z rnych punktw systemu przesyowego. Nadal jednak jest zorientowany w linii Wschd-Zachd, co oznacza, e Polska uzaleniona jest infrastrukturalnie od dostaw gazu ze Wschodu. Niska dywersyfikacja rde dostaw gazu ziemnego (75% poday zuywanego gazu pochodzi z importu, z tego 90% z kierunku wschodniego) oraz ograniczone moliwoci jego magazynowania stwarzaj gwne zagroenie dla bezpieczestwa energetycznego, ktrego nie s w stanie bez wsparcia finansowego rozwiza mechanizmy rynkowe. W przypadku ropy naftowej mimo niedostatecznej dywersyfikacji rde dostaw odpowiednia infrastruktura umoliwiajca dostawy drog morsk sprawia, e zagroenie bezpieczestwa dostaw jest mniejsze. W przeciwiestwie do sieci przesyowej gorzej prezentuje si stan sieci dystrybucyjnych. Nie rozwijay si one w takim samym tempie, jak sieci przesyowe i w rezultacie nadal wiele miejscowoci w Polsce nie jest objtych systemem przewodowego dostarczania gazu. Szczeglnie za jako sieci dystrybucji energii elektrycznej wystpuje na terenach wiejskich. Budowa sieci dystrybucji energii elektrycznej na terenach wiejskich miaa miejsce czsto jeszcze w latach 50- i 60-tych, co powoduje, e znaczna ich cz ulega ju zuyciu eksploatacyjnemu. Przedsibiorstwa energetyczne nie dokonuj inwestycji w tym obszarze ze wzgldu na ich nierentowno. Dodatkowo, w efekcie trwajcych na tych terenach procesw rozwojowych, stale zwiksza si zapotrzebowanie na energi elektryczn oraz wymagania, co do jej jakoci. Straty i rnice bilansowe energii elektrycznej stanowi prawie 10% energii wytworzonej brutto. Redukcja strat sieciowych dokonana poprzez wzrost efektywnoci przesyu i dystrybucji energii przekada si bdzie na wymiern oszczdno paliw i zmniejszenie zanieczyszczenia rodowiska.

139

Infrastruktura rodowiska. W ostatnich kilkunastu latach osignito znaczcy postp w ochronie rodowiska naturalnego. W wyniku zdecydowanego ograniczenia energo- i materiaochonnoci produkcji, zmian w systemie finansowania dziaalnoci proekologicznej i dostosowywania norm ochronnych do standardw UE zmala negatywny wpyw dziaalnoci gospodarczej na rodowisko naturalne. Jego stan w wielu dziedzinach nie rni si znaczco od obserwowanego w innych krajach UE. W przypadku zanieczyszczenia gleb sytuacja w Polsce ksztatuje si nawet korzystniej. Pozytywnym symptomem jest take cigy wzrost powierzchni obszarw chronionych w latach 1991-2005 1,7-krotny. W Polsce rnego rodzaju ochron objte jest 32,5% powierzchni kraju (10 176 tys. ha). Skadaj si na ni 23 parki narodowe, 1395 rezerwatw przyrody, 120 parkw krajobrazowych, 449 obszarw chronionego krajobrazu. Oprcz istniejcych obecnie form ochrony przyrody, powstaje sie obszarw chronionych Natura 2000. Na koniec 2005 r. wyznaczono w Polsce 265 obszarw Natura 2000 o cznej powierzchnia 2 934 tys. ha, co stanowi 9,6% powierzchni kraju. Konsekwentnie realizowane postanowienia polityki ekologicznej, jak rwnie procesy restrukturyzacji i unowoczenienia gospodarki przyczyniy si do obnienia poziomu presji na rodowisko. Emisje podstawowych zanieczyszcze do powietrza SO2, NOx i pyw zmniejszyy si odpowiednio o okoo 55%, 38% i 76%, w porwnaniu z pocztkiem lat 90tych. Ponad 95% ciekw przemysowych poddawanych jest oczyszczaniu w stopniu odpowiadajcym wymogom prawa, a w gospodarce komunalnej okoo 88%, w wyniku czego radykalnie poprawia si jako powietrza w okrgach uprzemysowionych, a take - cho jeszcze w niewystarczajcym stopniu - jako wikszoci wd pyncych. Uzyskano rwnie znaczny postp w sferze gospodarki odpadami przemysowymi i komunalnymi. W dalszym cigu jednak parametry stanu rodowiska odbiegaj od rednich wartoci w krajach UE, zatem niepokojca jest tendencja obniania nakadw na ochron rodowiska (w drugiej poowie lat 90-tych nakady na ten cel stanowiy 1,4-1,6% PKB, obecnie ok. 0,6%). Racjonalizacja gospodarki wodno-ciekowej w miastach doprowadzia do spadku o prawie 45% iloci odprowadzanych ciekw komunalnych w 2005 r., w porwnaniu z 1990 r. Spowodowane to byo m.in. wzrostem dugoci sieci kanalizacyjnej z 51,1 tys. km w 2000 r. do 80,1 tys. km w 2005 r., z czego na wsi zwikszya si ona prawie 2,3-krotnie. Zwikszya si rwnie liczba ludnoci, korzystajcej z oczyszczalni ciekw. Mimo to, w 2005 r. obsugiway one tylko 60% ludnoci kraju (w miastach 85%, a na wsi jedynie 20%). W wikszoci krajw UE-25 oczyszczalnie ciekw obsuguj ponad 70-% ludnoci. Tylko 375 (ponad 40% ogu) miast i 416 (odpowiednio okoo ) gmin wiejskich w Polsce wyposaonych byo w nowoczesne oczyszczalnie ciekw, o podwyszonej redukcji zwizkw azotu i fosforu. Kluczow dyrektyw odnonie gospodarki wodno-ciekowej jest dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotyczca oczyszczania ciekw komunalnych. W zakresie wdraania wymaga dyrektywy 91/271/EWG dotyczcych budowy kanalizacji uzyskano: 6 letni okres przejciowy (do 31.12.2008 roku) w odniesieniu do aglomeracji wikszych ni 10 000 RLM oraz 10 letni okres przejciowy (do 31.12.2015 roku) w odniesieniu do aglomeracji wielkoci od 2 000 do 10 000 RLM. Zgodnie z obowizkami wynikajcymi z Traktu Akcesyjnego Polska powinna zrealizowa dyrektyw 91/271/EWG z dnia 21 maja 2001 roku dotyczc oczyszczania ciekw komunalnych w nastpujcych etapach: do 31 grudnia 2005 roku redukcji 69% cakowitego adunku zanieczyszcze biodegradowalnych pochodzcego z aglomeracji; do 31 grudnia 2010 roku redukcja na poziomie 86% cakowitego adunku zanieczyszcze biodegradowalnych;

140

do 31 grudnia 2013 redukcji na poziomie 91% cakowitego adunku zanieczyszcze biodegradowalnych pochodzcego z aglomeracji. Cakowita zgodno z zapisami dyrektywy powinna by osignita do 31 grudnia 2015 roku. Zapisy powyszej dyrektywy zostay transponowane przez ustaw z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019 ze zm.) oraz ustaw z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu ciekw (Dz.U.2006.123.858).
Wykres 10. Procent ogu mieszkacw Polski obsugiwanych przez oczyszczalnie ciekw w latach 1995-

[%] ogu mieszkacw

60 50 40 30 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

2004 rdo: Projekt Raportu wskanikowego Polska 2004, Stan rodowiska w Polsce na tle celw i priorytetw Unii Europejskiej, Gwny Inspektorat Ochrony rodowiska, 2005 r.

Zwikszy si stopie wyposaenia w sie wodocigow. W 2004 r. sie ta wynosia 239,2 tys. km. Znaczny postp wida w przyczaniu mieszkacw wsi do zbiorczej sieci wodocigowej. W 2004 r. przyczonych do niej byo prawie 2,7 mln budynkw mieszkalnych na wsi, tj. o 16,2% wicej ni w 2000 r. W latach 1990-2004 ograniczono ilo ciekw komunalnych i przemysowych odprowadzanych do wd powierzchniowych (w tym wyranie o okoo 85% - ciekw nieoczyszczonych), na co wpyno szerokie zastosowanie nowoczesnych metod oczyszczania ciekw komunalnych, jak i zmniejszenie oglnej iloci ciekw. Kwestia melioracji i infrastruktury przeciwpowodziowej (modernizacja, utrzymanie, budowa i wzmacnianie oraz eksploatacja urzdze osony przeciwpowodziowej) w Polsce pozostaje spraw priorytetow. Wieloletnie niedoinwestowanie gospodarki wodnej i zaniedbania w prawidowym utrzymaniu rdldowych wd powierzchniowych, niewystarczajca ilo zbiornikw retencjonujcych wod i pogarszajcy si stan obwaowa, zabudowa terenw potencjalnie zagroonych oraz niewykorzystywanie naturalnych zdolnoci retencyjnych zlewni przyczyniaj si do wzrostu zagroenia powodziowego. Ponad 3,9% istniejcych urzdze wodnych stale pitrzcych wod i ponad 26% obwaowa zagraa lub moe stwarza zagroenie dla bezpieczestwa. Ponad 50% budowli przekroczyo 50 lat, a ponad 70% - wicej ni 25 lat. Corocznie rejestruje si od kilkuset do kilku tys. zdarze zwizanych z przyborem wody w rzekach. W ujciu ilociowym zagroenie powodziowe jest najwiksze na terenach przygranicznych Polski poudniowej i poudniowo-wschodniej. Szczeglne zagroenie stwarzaj tutaj rzeki znajdujce si w dorzeczu Odry, Wisy, Sanu i Bugu. Istotnym problemem jest ochrona przed powodzi obszaru uaw Wilanych (pooonych na terenach depresyjnych i przylegych do nich terenach przydepresyjnych), gdzie stopie zagroenia powodziowego jest szczeglnie wysoki.

141

Postp uzyskano w sferze gospodarki odpadami przemysowymi i komunalnymi. Oglna ilo wytwarzanych odpadw zmniejszya si z 137,7 mln ton w 2000 r. do 133,8 mln ton w 2004 r. Cakowita ilo odpadw powstajcych rocznie w przeliczeniu na mieszkaca wynosia w 2000 r. 3,6 ton (w UE - 3,8 ton, a w Europie rodkowej i Wschodniej - 4,4 ton), podczas gdy w 2004 r. - 3,2 ton. Zmniejszya si take ilo odpadw komunalnych skadowanych, w przeliczeniu na mieszkaca, z 312,8 kg w 2000 r. do 240,8 kg w 2004 r.
Wykres 11. Podzia stopnia unieszkodliwienia odpadw komunalnych w 2004 r. (w %)
recykling unieszkodliwione zdeponowane na skadowiskach
2,5 3,3 94,2 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100, 0

rdo: GUS Rocznik Statystyczny RP 2005

W sektorze gospodarki obowizuje kilka dyrektyw, regulujcych szczegowo kwestie zwizane z typami odpadw i sposobem ich zagospodarowania, jako najistotniejsze (dla ktrych strona polska otrzymaa okresy przejciowe) naley wymieni Dyrektyw Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie skadowania odpadw ze zmianami) transponowan do prawa polskiego w zakresie skadowisk odpadw w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz Dyrektyw 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowa i odpadw opakowaniowych ze zmianami), ktrej przepisy zostay transponowane do prawa krajowego w ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U.z 2001 r. Nr 63, poz. 638 z pn. zm.). W zakresie wdraania dyrektyw odpadowych uzyskano nastpujce procesy przejciowe: okres przejciowy do 31.12.2007 r. w odniesieniu do dyrektywy 94/62/WE w sprawie opakowa i odpadw opakowaniowych, okres przejciowy do 01.07.2012 r. w odniesieniu do dyrektywy 99/31/WE w sprawie skadowisk odpadw, okres przejciowy do 31.12.2007 r. w odniesieniu do rozporzdzenia 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyania odpadw do Wsplnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, dla niektrych grup odpadw przeznaczonych do odzysku z tzw. "zielonej listy", dla wybranych grup odpadw przeznaczonych do odzysku z tzw. "pomaraczowej listy". Infrastruktura mieszkaniowa. Sytuacj mieszkaniow w Polsce charakteryzuje ilociowy i jakociowy niedobr mieszka. Zasoby mieszkaniowe w Polsce w roku 2002 wynosiy 12 523,6 tys. mieszka, z czego prawie 94% stanowiy lokale zamieszkane. Wedug narodowego spisu powszechnego (NSP) niedobr mieszka, liczony jako rnica midzy liczb gospodarstw domowych a wielkoci cznych zasobw mieszkaniowych w Polsce, wzrs w 2002 r. do poziomu 947,6 tys. mieszka. Statystyczny deficyt mieszka (rnica midzy liczb gospodarstw domowych a liczb zamieszkanych mieszka) wynosi w tym okresie 1 567,0 tys. i by o ponad 314 tys. mieszka wyszy w porwnaniu z 1988 r. Polska zabudowa mieszkaniowa jest zdekapitalizowana. Kryzys mieszkaniowy dotyka w pierwszym rzdzie miast. Tam te najostrzej wystpuje problem luki remontowej. Na wsi

142

poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych (a take stan techniczny budynkw) jest duo wyszy ni w miastach. Jak wynika z danych NSP w 2002 roku mieszkania substandardowe stanowiy 15,9% ogu mieszka zamieszkaych (1 870,4 tys.), z czego ok. 73% to mieszkania stanowice wasno osb fizycznych, za 18% to mieszkania komunalne. 1.5. Konkurencyjno przedsibiorstw, B+R, spoeczestwo informacyjne i sektor usug Pod wzgldem konkurencyjnoci, a wic i konkurencyjnoci przedsibiorstw, gospodarka Polski plasuje si na 48 miejscu wrd 125 krajw, zajmujc ostatni pozycj wrd krajw UE-2574. Decyduj o tym m.in. szczeglna ochrona rynku pracy, niepewno wynikajca ze saboci instytucji, korupcja, saba ochrona wasnoci intelektualnej, a wiec elementy niezalene od samych przedsibiorstw. Te ostatnie (szczeglnie MP) cechuj wysokie zdolnoci przystosowawcze do sprostania presji konkurencyjnoci na rynkach zewntrznych. wiadcz o tym m.in. wysoki wzrost wydajnoci pracy oraz eksportu obserwowane w ostatnich latach. O ile osignity w 2005 r. PKB na mieszkaca stanowi 50% przecitnej UE25, to wydajno pracy 59%. Rwnoczenie utrzymuj si relatywnie wysokie obcienia podatkowe i parapodatkowe przedsibiorstw oraz znaczny udzia pozapacowych kosztw pracy. 1.5.1. Badania, innowacyjno Fundamentalne znaczenie dla budowy gospodarki opartej na wiedzy ma wspieranie sektora bada i rozwoju oraz wdraanie nowych technologii, co umoliwi wzrost innowacyjnoci i konkurencyjnoci gospodarki oraz rozwj spoeczestwa informacyjnego. Sektor bada i rozwoju (B+R). Cechami charakterystycznymi finansowania dziaalnoci B+R jest niski udzia nakadw na ten cel w relacji do PKB, a take dominacja finansowania budetowego i niewielki udzia podmiotw gospodarczych w tych nakadach. W 2005 r. nakady na dziaania badawczo-rozwojowe finansowane zarwno ze rodkw budetowych, jak i pozabudetowych osigny 0,57% PKB (w UE-25 1,85%). Szczeglnie niepokojcy jest brak zdecydowanej poprawy tego wskanika (w 2000 r. wynosi on 0,64%). Nakady te na mieszkaca w 2004 r. wyniosy w Polsce 72,4 USD (wedug parytetu siy nabywczej dolara), za w UE-25 w 2003 r. 463 USD. Wikszo rodkw na B+R w Polsce pochodzi z budetu pastwa (57,7% ogu nakadw w 2005 r.), natomiast udzia podmiotw gospodarczych - to 26%, za rodkw z zagranicy 5,7%. W 2005 r. 37,4% oglnej kwoty wydatkw biecych na B+R przeznaczono na badania podstawowe, finansowane gwnie ze rodkw budetowych. Na prace rozwojowe wydatkowano 38,4%, a na badania stosowane 24,2%. Liczba zatrudnionych ogem w dziaalnoci B+R (w tzw. ekwiwalentach penego czasu pracy) w Polsce stanowi zaledwie 0,44% ludnoci aktywnej zawodowo. Wskanik liczby pracownikw naukowo-badawczych na 1 tys. aktywnych zawodowo w Polsce w 2004 r. wynosi 4,6 i by niszy od notowanego w wikszoci krajw UE (5,9 rednio w 2003 r., przy czym najwysze wartoci wystpiy w Finlandii 17,3 oraz w Szwecji 11). Zaledwie niecae 14% badaczy w Polsce pracowao w 2004 r. w sektorze przedsibiorstw, podczas gdy rednio w UE-25 prawie 50% (w tym w UE-15 ponad 52%). Kadra jednostek naukowych nie jest ponadto przygotowywana do profesjonalnego zarzdzania badaniami oraz do aktywnego udziau w transferze wiedzy do gospodarki. Niska mobilnoci naukowcw midzy sektorami nauki i gospodarki nie sprzyja powizaniu midzy tymi sektorami i jest jednym z czynnikw
74

Wedug opublikowanego jesieni 2006 r. raportu Word Economic Forum, na podstawie ankiet zebranych od ponad 11 tys. szefw firm na caym wiecie.

143

negatywnie wpywajcych na skal transferu wynikw dziaalnoci B+R z polskich jednostek naukowych do przedsibiorstw. W efekcie liczba wynalazkw zgoszonych w Urzdzie Patentowym RP (UP RP) do ochrony patentowej przez twrcw krajowych utrzymuje si w ostatnich latach na bardzo niskim poziomie (ok. 2 tys. rocznie). Jeli natomiast odnie liczb zgoszonych patentw75 do liczby mieszkacw, to tak liczony wspczynnik wynalazczoci na 1 mln osb w Polsce wynis 4,2 i by najniszy w UE-25, gdzie rednia wyniosa prawie 128 (najwysze wartoci notowano w Niemczech i Szwecji ponad 300, a spord krajw przyjtych w 2004 r. w Sowenii okoo 50). Innowacyjno. Przedsibiorstwa prowadzce dziaalno w Polsce, zwaszcza MP, maj znacznie utrudniony dostp do zewntrznego kapitau, w szczeglnoci na finansowanie obarczonych podwyszonym ryzykiem przedsiwzi innowacyjnych. Wydatki przedsibiorstw przemysowych76 na dziaalno innowacyjn w 2005 r. wyniosy 14,7 mld z, wobec 12,2 mld z w 2000 r., za wskanik intensywnoci innowacji (relacja nakadw na dziaalno innowacyjn do wartoci sprzeday) odpowiednio 2,9%, wobec 3,4%. Z kolei badanie EUROSTAT wykazao, e w latach 2002-2004 25% og badanych przedsibiorstw przemysowych i usugowych odnotowao dziaalno innowacyjn, wobec rednio 42% w UE-27 (najwysze udziay takich przedsibiorstw miay Niemcy (65%) oraz Austria (53%) oraz Dania Irlandia i Luksemburg (52%), najnisze Bugaria i otwa (poniej 20%). Postp technologiczny dokonuje si gwnie poprzez unowoczenienie parku maszynowego. W 2005 r. prawie 60% ogu inwestycji stanowiy nakady na zakup maszyn i urzdze. Natomiast na dziaalno badawczo-rozwojow przedsibiorstwa przeznaczay prawie 10% rodkw, a na zakup gotowych technologii prawie 2,5%. Poza wielkoci nakadw, drugim wanym miernikiem poziomu innowacyjnoci sektora przedsibiorstw przemysowych jest udzia produktw nowych i zmodernizowanych w produkcji sprzedanej ogem, ktry odzwierciedla zdolno wdroeniow przedsibiorstw. W 2005 r. udzia ten w przetwrstwie przemysowym wynis 25,1%, wobec 18,5% w 2000 r. Udzia wyrobw wysokiej techniki w polskim eksporcie od pocztku lat 90-tych utrzymuje si na poziomie 2-3% (w krajach UE rednio 18%). W sferze wysokiej techniki Polska notuje znaczny deficyt w handlu zagranicznym (w 2005 r. eksport wyrobw wysokiej techniki tylko w okoo 27% pokrywa ich import). Istotnym czynnikiem wpywajcym na sytuacj oraz moliwoci rozwojowe sektora przedsibiorstw jest system regulacyjny, ktry charakteryzuje si znaczn niestabilnoci. Czste zmiany przepisw prawnych, wanych z punktu widzenia sektora przedsibiorstw (np. przepisw podatkowych), przyczyniaj si do wzrostu ryzyka zwizanego z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej. Niestabilno systemu regulacyjnego utrudnia take przedsibiorstwom opracowywanie i realizowanie strategii rednio- i dugoterminowych oraz zwiksza koszty dziaalnoci. Transfer wiedzy oraz innowacji w gospodarce znaczco utrudnia brak wsppracy pomidzy podmiotami gospodarczymi, a take innymi podmiotami zaangaowanymi w transfer innowacji do przedsibiorstw (jednostkami naukowymi, instytucjami otoczenia biznesu, przedstawicielami wadz centralnych lub regionalnych). W ostatnich latach rozpoczy si w
75 76

Zgoszonych do Europejskiego Urzdu Patentowego lub w ramach Ukadu o Wsppracy patentowej (PCT) Sekcji C, D, E o liczbie pracujcych powyej 49 osb

144

Polsce inicjatywy typu klastrowego, jak dotd funkcjonuje ich niewiele, np. klaster Dolina Lotnicza zlokalizowany gwnie w wojewdztwie podkarpackim, klaster budowlany w wojewdztwie witokrzyskim, klaster poligraficzny w wojewdztwie mazowieckim. Dziaania systemowe wspierajce dziaalno innowacyjn i inwestycyjn peni instytucje otoczenia biznesu, ktrych w Polsce najwicej znajduje si w miastach rednich (od 50-250 tys. mieszkacw) oraz w miastach powyej 250 tys. (odpowiednio 36% i 34%). Ich rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierwnomierne, a stopie dostosowania oferty do potrzeb przedsibiorcw zrnicowany. Szczegln rol w systemie instytucji otoczenia biznesu odgrywa Krajowy System Usug dla MP (KSU) rozwijany, od 1996 r. przez Polsk Fundacj Promocji i Rozwoju MP (od 2001 r. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci). 1.5.2. Spoeczestwo informacyjne Ocena gotowoci Polski przejcia do fazy spoeczestwa informacyjnego wypada niekorzystnie. Zgodnie z rankingiem wiatowego Forum Gospodarczego Polska w 2004 r. zajmowaa pod tym wzgldem 53 miejsce na 115 sklasyfikowanych krajw. Natomiast w rankingu pastw najlepiej przystosowanych do ery nowych technologii Polska znalaza si na 32 miejscu na 65 badanych77. Wydatki na technologie informacyjne w 2005 r. w Polsce stanowiy 2,2% PKB, za rednio w UE-25 3% (najwicej ponad 4% - w Szwecji i Wielkiej Brytanii). Warunkiem koniecznym cho niedostatecznym - budowy spoeczestwa informacyjnego, a tym samym rwnie osignicia celw spjnoci jest upowszechnienie dostpu do Internetu. W 2005 r. w Polsce tylko 40% gospodarstw domowych posiadao komputer osobisty, 30% miao dostp do Internetu, a 16% - dostp do Internetu szerokopasmowego, podczas gdy rednio w UE-25 byo to odpowiednio 58%, 48% i 23% ogu gospodarstw domowych. Naley jednak podkreli szybkie tempo nadrabiania zalegoci w tym zakresie. W przedsibiorstwach poziom wykorzystania komputerw i dostpu do Internetu jest znacznie wyszy. W 2005 r. a 93% ogu przedsibiorstw wykorzystywao komputery, 85% korzystao z Internetu, a 43% - miao dostp do Internetu szerokopasmowego, wobec odpowiednio 96%, 89% i 63% przecitnie w UE-25. Liczba e-usug wiadczonych dla obywateli, biznesu oraz oglnych usug publicznych realizowanych on-line jest 2-3 krotnie nisza ni w krajach UE-15. Poziom zaawansowania rozwoju usug publicznych w Polsce wynosi 35% (wrd krajw UE-25 - 68%)78. Poziom penej interaktywnoci usug publicznych on-line ksztatuje si na poziomie 9% (w UE 40%), dajc Polsce 3 pozycj od koca. Najwyszym wskanikiem rozwoju e-usug publicznych dla obywateli charakteryzuj si takie usugi, jak: poszukiwanie pracy (74%), podatek dochodowy od osb fizycznych (50%), rejestracja na wysze uczelnie (36%), a najniszym: suba zdrowia (2%) i rejestracja zgosze na policj (2%). 1.5.3. Sektor usug Systematycznie rozwija si sektor usug. W 2005 r. jego udzia w tworzeniu wartoci dodanej brutto wynis 64,6%, wobec 71,7% przecitnie w UE. Usugi tradycyjne (zwizane handlem, naprawami, transportem, magazynowaniem i cznoci oraz dziaalnoci hotelarskoThe 2005 e-readiness rankings, Economist Intelligence Unit, The IBM Institute for Business Value W oparciu o badania Web-based survey on electronic public services przeprowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej przez CapGemini, lipiec 2004 r.
78 77

145

gastronomiczn) stanowiy 27,3% wartoci dodanej brutto (21,6% w UE-25), za usugi, ktrych istnienie warunkuje nowoczesn gospodark rynkow (porednictwo finansowe oraz obsuga nieruchomoci i firm) 17,8% (27,4%). Udzia usug rynkowych w wartoci dodanej brutto wynosi 49,6% i wykazuje tendencj rosnc. Pozosta cz wartoci, dodanej brutto wytworzonej w usugach (15% wobec 22,7% w UE) stanowiy usugi nierynkowe. Jednoczenie dynamicznie ronie zatrudnienie w usugach. W 2005 r. obejmowao ono 55,6% pracujcych ogem.
Tabela 15. Udzia usug w liczbie pracujcych i w tworzeniu wartoci dodanej brutto 2005 r. Wyszczeglnienie Ogem W tym usugi: - Handel i naprawy - Hotele i restauracje - Transport, gospodarka magazynowa i czno - Porednictwo finansowe - Obsuga nieruchomoci i firm; nauka - Usugi nierynkowe - Pozostaa dziaalno usugowa Pracujcy 100,0 57,3 16,4 1,7 5,6 2,3 7,6 20,7 3,0 Warto dodana brutto 100,0 64,6 19,0 1,2 7,2 4,1 13,7 15,0 3,8

rdo: GUS Ocenia si, e w usugach istnieje moliwo tworzenia znacznych iloci miejsc pracy. Jednoczenie majc na uwadze nadal niskie koszty pracy w Polsce, jak rwnie znaczne zasoby modych wyksztaconych kadr, Polska moe by miejscem lokowania przez inwestorw zagranicznych swoich orodkw usugowych, obsugujcych firmy i cae koncerny. Przykadem takich usug mog by ju istniejce centra usugowe z zakresu ksigowoci, informatyki, programowania itp. Czonkostwo Polski w UE daje rwnie szanse na zwikszenie eksportu polskich usug do krajw UE.

Istotne znaczenie bdzie mie upowszechnianie dostpu do usug elektronicznych. Dziaania inwestycyjne powinny obj zarwno usugi i bazy informatyczne administracji centralnej i terytorialnej, jak rwnie rozwj komercyjnych sieci i usug elektronicznych w wojewdztwach. Jednym z sektorw gospodarki, ktry charakteryzuje si wysok dynamik rozwoju jest turystyka. W 2005 r. odnotowano 64,6 mln przyjazdw cudzoziemcw do Polski (o 4,3% wicej ni w 2004 r), w tym okoo 5,2 mln przyjazdw turystw (o 6,4% wicej). W 2005 r. wydatki cudzoziemcw w Polsce wyniosy 20,3 mld PLN natomiast wydatki mieszkacw Polski na podre krajowe 15,7 mld PLN, a na podre zagraniczne 4,8 mld PLN. Udzia turystyki w tworzeniu PKB wynis 5,6%.

146

Do barier ograniczajcych dynamik zagranicznych przyjazdw turystycznych w 2005 r. nale: niedostateczna promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, brak drg szybkiego ruchu i autostrad, niewystarczajca liczba i przepustowo lotnisk regionalnych oraz niekorzystny wizerunek Polski jako kraju o niskim poziomie bezpieczestwa. Polska posiada bogate zasoby dziedzictwa kulturowego, wpywajce na jej pozytywny wizerunek w Europie i na wiecie. Wedug danych na koniec 2005 r. do rejestru zabytkw byo wpisanych okoo 61, 5 tys. zabytkw nieruchomych, okoo 180 tys. zabytkw ruchomych oraz 6 tys. zabytkw archeologicznych. Lista wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO liczy 13 pozycji obejmujcych zabytki znajdujce si na terytorium Polski. Jednak a 42% zabytkw wpisanych do rejestru zabytkw wymaga remontu. Udzia kultury i przemysw kultury w tworzeniu wartoci dodanej brutto (w 2002 r. 5,2%) jest wysoki i zbliony do osiganego przez rozwinite kraje Europy. Jedn z najbardziej powszechnych i podstawowych form uczestnictwa w kulturze jest czytelnictwo, jednak od kilku lat systematycznie zmniejsza si liczba bibliotek (w 2004 r. o 74 w porwnaniu z 2003 r.). Obserwuje si tendencj rozwoju sieci muzew. W 2004 r., wzrosa te ich aktywno wystawiennicza (668 muzew zaprezentowao 4 171 wystaw, podczas gdy w 2003 r. 4 083). W Polsce nie wystpuj instytucje okrelane jako muzea nowoczesnoci, ktre na wiecie w sposb innowacyjny i interaktywny prezentuj dorobek cywilizacyjny, w tym dorobek kultury. Spada liczba przedstawie i koncertw oraz liczba widzw i suchaczy (w 2004 r. w 45,5 tys. przedstawieniach i koncertach zorganizowanych przez teatry i instytucje muzyczne uczestniczyo 9,3 mln widzw i suchaczy, tj. o 2,1% mniej ni w 2003 r.). Rozwija si natomiast sie kin posiadajcych kilkanacie sal projekcyjnych. Nadal wystpuj dysproporcje w dostpie do instytucji kultury. W miecie atwiejszy jest dostp do instytucji upowszechniajcych kultur, wiksza jest poda artykuw uytku kulturalnego, zasobw dbr kultury o charakterze muzealnym i wspczesnych. 1.6. Rolnictwo i rybowstwo Uytki rolne zajmoway w 2005 r. 15,9 mln ha (50,9% powierzchni Polski). Wrd krajw UE tylko Francja, Hiszpania i Niemcy dysponuj wikszym areaem uytkw rolnych. Relatywnie niski jest natomiast stopie lesistoci w naszym kraju, jednake powierzchnia lasw systematycznie wzrasta (od 8,7 mln ha w 1990 r. do 9,2 mln ha w 2005 r.). W 2005 r.

147

funkcjonowao prawie 1,8 mln gospodarstw rolnych o powierzchni powyej 1 ha uytkw rolnych. rednia powierzchnia gospodarstwa rolnego - mimo systematycznego wzrostu - jest jednak maa i w 2005 r. wynosia 7,6 ha. Rolnictwo jest zrnicowane regionalnie pod wzgldem kultury rolnej, agrotechniki, jakoci gleb i wd. W wikszoci polskie rolnictwo zachowao tradycyjny charakter, a gospodarstwa prowadz produkcj wielokierunkow, stosujc ekstensywne metody. Take produkcja zwierzca jest ekstensywna i opiera si gwnie na wasnej bazie paszowej. Rolnictwo wytwarza zaledwie 4,6%79 wartoci dodanej brutto, a wydajno pracy w rolnictwie stanowi niespena 25% redniej wydajnoci w gospodarce narodowej. Ze wzgldu na relatywnie nisk intensywno produkcji, rolnictwo nie wpywa negatywnie na rodowisko. Walory przyrodnicze obszarw wiejskich, w poczeniu z duymi zasobami siy roboczej, tworz warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Rybowstwo obejmuje: rybowstwo batyckie, dalekomorskie, rybactwo rdldowe, przetwrstwo rybne i rynek produktw rybnych. Dugo polskiego wybrzea wynosi 528 km, na ktrych znajduje si 59 przystani, portw i miejscowoci o statusie portu rybackiego. Powierzchnia obszarw morskich wynosi 32,4 tys. km2, w tym 8,6 tys. km2 stanowi morze terytorialne. Polskie rybowstwo generalnie dzieli si na dwa podstawowe segmenty: rybowstwo batyckie (zaangaowana jest przewaajca cz floty) oraz rybowstwo dalekomorskie. Stan polskiej floty na koniec 2006 r. wynosi 881 statkw rybackich.80 Flota rybacka w czci wymaga zredukowania, a w czci modernizacji w celu spenienia wymaga sanitarno-weterynaryjnych, zwizanych z bezpieczestwem pracy na statkach, zgodnie z regulacjami UE. 1.7. Wymiar przestrzenny rozwoju spoeczno gospodarczego kraju, w tym obszarw wiejskich System osadniczy i obszary metropolitalne. Polsk cechuje jedna z najkorzystniejszych policentryczna struktura osadnicza. Wynika to m.in. z braku dominacji miasta stoecznego i wzgldnie rwnomiernego rozmieszczenia miast na obszarze kraju. W latach 90-tych wskanik urbanizacji (tj. udzia mieszkacw miast w oglnej liczbie ludnoci kraju) ksztatowa si na poziomie okoo 62% i nie ulega wikszym zmianom. Liczba ludnoci miejskiej wzrosa wwczas o ponad 120 tys. W latach 2001-2005 wskanik urbanizacji obniy si do 61,4% w 2005 r. a liczba ludnoci miejskiej zmniejszya si o 240 tys., podczas gdy ludno wsi wzrosa o 145 tys. co byo spowodowane przede wszystkim notowanym od 2000 r. ujemnym saldem migracji wewntrznych dla miast na korzy wsi. O ile pod wzgldem struktur ludnociowych i rozkadu wielkoci orodkw system miast Polski cechuje stabilno, to przestrzenne zmiany w zakresie dziaalnoci gospodarczej wskazuj pewne osabienie spjnoci systemu. Pogbiaj si rnice w poziomie aktywnoci gospodarczej midzy duymi miastami i obszarami metropolitalnymi, a wikszoci pozostaych miast, co najostrzej odzwierciedla zrnicowanie sytuacji na lokalnych rynkach pracy. Due orodki wykazuj pod tym wzgldem, pomimo odmiennoci profili gospodarki, stosunkowo niewielkie rnice (wzrost dystansu midzy Warszaw a innymi duymi miastami, zaznaczajcy si od poowy lat 90-tych, moe by pierwszym etapem polaryzacji zbioru duych orodkw). Charakteryzuj si one korzystnym oddziaywaniem na pozostae obszary lece w promieniu 40-50 km. Mae i rednie miasta usytuowane poza t stref ulegaj procesom zaniku funkcji gospodarczych, zwaszcza wyspecjalizowanych, na skutek konkurencji ze strony firm zlokalizowanych w gwnym orodku lub jego bezporednim
79

80

W 2005 r.; cznie z owiectwem i lenictwem. rdo: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

148

ssiedztwie. Zjawisko to jest w niewielkim stopniu kompensowane ograniczon i selektywn absorpcj zasobw pracy mniejszych miast przez gwne orodki. Obejmuje ona, w formie dojazdw do pracy i etapowych migracji, gwnie pracownikw modych i wyksztaconych. Nastpstwem tych procesw jest wzrost zrnicowa ekonomicznych (w poziomie dochodw, wskanika bezrobocia) nie tylko w skali midzyregionalnej, lecz rwnie wewntrz poszczeglnych wojewdztw. W Polsce mona wyrni 9 obszarw metropolitalnych (tzn. duych miast, ktre wraz z otaczajcymi je wysoko rozwinitymi i szybko rozwijajcymi si gminami cznie zamieszkuje przynajmniej 500 tys. osb): bydgosko-toruski, krakowski, dzki, poznaski, lski, szczeciski, trjmiejski, warszawski i wrocawski (pooonych w zachodniej, pnocnej centralnej i poudniowej czci kraju). adne z miast Polski Wschodniej nie spenia warunku ludnociowego powalajcego zaliczy je do metropolii. Obszary metropolitalne s gwnymi orodkami bada, innowacji, i tworzenia nowych miejsc pracy. Skupiaj si w nich brane o wysokiej wartoci dodanej, w szczeglnoci usugi dla przedsibiorstw. Z drugiej strony przeszkod w ich rozwoju jest brak wystarczajcej infrastruktury, gwnie transportowej, nowoczesnej infrastruktury edukacyjnej, kultury, placwek ochrony zdrowia, sportowej, turystycznej, a take kongresowej i wystawienniczej. Zrnicowania miasto-wie. Poziom ycia oraz jego jako cechuje w Polsce zrnicowanie pomidzy miastem a wsi, a podstawowe wskaniki ekonomiczne i spoeczne wykazuj na znaczne zapnienia rozwojowe obszarw wiejskich, zamieszkaych przez prawie 2/5 (w 2005 r. 38,6%) ludnoci kraju Sabo rozwinita infrastruktura techniczna (ktrej koszty budowy s znaczne, w zwizku z duym rozproszeniem ludnoci wiejskiej) stanowi jedn z najpowaniejszych barier rozwoju obszarw wiejskich. Zapnienia wsi w stosunku do miast nadal dotycz wyposaenia w zbiorow sie kanalizacyjn (zaledwie 12,7 % wsi posiada zbiorow sie kanalizacyjn, a 85% - sie zbiorowych wodocigw, w miastach wskaniki te osigaj ponad 90%) i oczyszczalnie ciekw (na koniec 2004 r. na wsi istniao ok. 2,4 tys. zbiorczych oczyszczalni ciekw o cznej przepustowoci ponad 1 mln m3/dob oraz ok. 28,8 tys. indywidualnych wiejskich oczyszczalni). Tylko ok. 20% mieszkacw wsi korzysta z gazu sieciowego (w miastach ponad 92%). S to jednak gwnie odbiorcy zlokalizowani w wojewdztwach poudniowej Polski i miejscowociach podwarszawskich, a take cz mieszkacw zachodniej Polski, gdzie przebiega wikszo rurocigw gazowych. Pozostaa cze kraju charakteryzuje si niskim poziomem dostpnoci gazu sieciowego. Na 100 km2 obszarw wiejskich przypada zaledwie ok. 50 km drg wojewdzkich o nawierzchni twardej, przy czym wiele z nich wymaga modernizacji i remontu. Braki w infrastrukturze drogowej negatywnie oddziauj na szanse poprawy wyksztacenia, mobilno zawodow oraz rozwj alternatywnej dziaalnoci. Zaledwie 19% gospodarstw domowych zlokalizowanych na wsi posiada dostp do Internetu (w duych miastach ok. 40%) i tylko 19,45 abonentw telefonicznych na 100 osb (rednio w kraju 32,7) mieszka na wsi. Take infrastruktura spoeczna na obszarach wiejskich wykazuje cechy zapnienia w stosunku do miast oraz niedoinwestowania i niedostosowania do istniejcych potrzeb. Niedostateczny rozwj dotyczy szczeglnie placwek kulturalnych, turystycznych, ale te szk i placwek suby zdrowia. Warunki nauki na wsi s zdecydowanie gorsze ni w miecie, take przecitny poziom nauczania na wsi jest z reguy niszy. Na mniej korzystne moliwoci edukacyjne dzieci wiejskich skada si szereg barier zwizanych z funkcjonowaniem systemu owiaty na wsi,

149

np.: ograniczony dostp do przedszkoli, gorzej wykwalifikowani nauczyciele, gorsza oferta edukacyjna szkolnictwa ponadpodstawowego oraz sytuacja materialna rodzin wiejskich. Wybr szkoy ponadpodstawowej jest uzaleniony od sieci szk w najbliszej okolicy, moliwoci dojazdu do szkoy lub zamieszkania w internacie, kosztw dojazdw lub mieszkania poza domem. Obszary wiejskie charakteryzuj si niewielk liczb i sab organizacj instytucji rynkowych, finansowych i produkcyjnych. Dla poprawy efektywnoci polskiego rolnictwa zasadnicze owych znaczenie ma pozarolniczy rozwj obszarw wiejskich oraz sposb funkcjonowania jego bliszego i dalszego ich otoczenia. Zrnicowanie regionalne (ekonomiczne, spoeczne, terytorialne). Polska na poziomie NUTS III jest krajem regionalnie zrnicowanym. Skala rozpitoci PKB na mieszkaca wrd 45 podregionw (NUTS III) w 2004 r. wyniosa 4,8:1 (relacja pomidzy podregionem m. Warszawa a podregionem nowosdeckim). Rwnie na poziomie NUTS II rozwj spoeczno-gospodarczy kraju wykazuje znaczne zrnicowanie regionalne. Najwyszy poziom rozwoju mierzony wskanikiem PKB na mieszkaca, w 2004 r. osigno wojewdztwo mazowieckie (151,5% redniej krajowej). PKB na mieszkaca tego wojewdztwa w parytecie siy nabywczej wynosi 73,7% redniej UE-25 i zbliony by do poziomu biednych regionw krajw europejskich - np. niektrych terenw Niemiec Wschodnich lub Poudniowych Woch. Wysokim poziomem rozwoju charakteryzuj si rwnie wojewdztwa: lskie (112,4% redniej krajowej) i wielkopolskie (107,5%). Obszar o najniszym PKB na mieszkaca obejmuje pi wojewdztw lecych w pnocnowschodniej i poudniowo-wschodniej czci kraju: lubelskie (69,4% redniej krajowej), podkarpackie (69,8%), podlaskie (74,7%), witokrzyskie (77,4%) oraz warmiskomazurskie (77,7%). PKB na mieszkaca najsabszych gospodarczo wojewdztw stanowi 3438% redniej UE-25. Poziom ich rozwoju gospodarczego jest wyranie niszy od poziomu, ktry by obserwowany w najbiedniejszych regionach Grecji, Portugalii i Hiszpanii w momencie akcesji tych krajw do UE. Poziom zrnicowa regionalnych w Polsce jest gwnie skutkiem dynamicznego rozwoju najwikszych i najsilniejszych wojewdztw, szczeglnie mazowieckiego (poziom jego rozwoju, liczony wielkoci PKB na mieszkaca w stosunku do redniej UE-25 uwzgldniajc si nabywcz zotego - zwikszy si z 51% w 1995 r. do 73,7% w 2004 r.81), przy jednoczesnym wolnym rozwoju obszarw, gdzie wczeniej skoncentrowane byy pastwowe gospodarstwa rolne lub dominujce do niedawna zakady przemysu obronnego, a take regionw historycznie ubogich, o sabo rozwinitych pozarolniczych dziaach gospodarki. Procesom restrukturyzacji gospodarki oraz wprowadzaniu mechanizmw wolnorynkowych towarzyszy zrnicowane regionalnie zjawisko bezrobocia. W najtrudniejszym pooeniu znajduj si nadal sabo rozwinite, rolnicze regiony Polski pnocnej i pnocno-wschodniej. W kocu 2005 r. najwysz stop bezrobocia rejestrowanego notowano w wojewdztwie warmisko-mazurskim (27,5%) oraz zachodnio-pomorskim (25,6%). Najmniejsze bezrobocie wystpowao w wielkich aglomeracjach miejskich, o wysokim stopniu urbanizacji, rozwinitym przemyle i usugach. Tak byo w przypadku Warszawy o stopie bezrobocia 5,6% (wobec 13,8% w caym wojewdztwie mazowieckim) lub Poznania o stopie 6,1% (wobec 14,6% w caym woj. wielkopolskim Wrd regionw UE-25 najwysze bezrobocie notowano we francuskich regionach zamorskich (Reunion, Gwadelupa, Gujana), a porwnywalne z najwyym poziomem notowanym w Polsce niektre regiony byej NRD i Sowacji.
81

Po uwzgldnieniu Bugarii i Rumunii 76,8% redniej UE-27

150

Rnice midzyregionalne w poziomie rozwoju s zalene od rnic w poziomie wydajnoci pracy i aktywnoci zawodowej. Wydajno z kolei jest efektem regionalnych struktur spoeczno-gospodarczych. Wskanik zatrudnienia wynis w IV kwartale 2005 r. 53,7%. Najwyszy wskanik notowano w wojewdztwach: mazowieckim (59,2%), lubelskim (57,5%) i maopolskim (56,2%), a najniszy w zachodniopomorskim (49,7%), lskim, warmisko-mazurskim i dolnolskim (50,7%). Najniszy poziom wydajnoci, mierzonej poziomem wartoci dodanej brutto na pracujcego i wynoszcej poniej 80% redniej krajowej, cechuje wojewdztwa: lubelskie, podkarpackie i witokrzyskie, czyli te wojewdztwa, w ktrych wysoki jest udzia pracujcych w mao efektywnym rolnictwie, a niski w wysoce efektywnych usugach, zwaszcza rynkowych, czego odwrotnym i pozytywnym przykadem jest wojewdztwo mazowieckie. Obszary zdegradowane. Cakowita powierzchnia terenw objtych degradacj przekracza 8 tys. km2, z czego przemysowa degradacja obja: w stopniu bardzo duym ponad 1,4 tys. km2 (0,4% powierzchni kraju), w stopniu rednim i maym niemal 7 tys. km2 (2,2% powierzchni kraju). Natomiast powierzchni obszarw zagroonych przemysow degradacj szacuje si na 39,5 tys. km2. Warto jednak zauway, e poczwszy od 1990 r. powierzchnia gruntw zdewastowanych i zdegradowanych, wymagajcych rekultywacji stopniowo maleje (z 93,7 tys. ha w 1990 r. do 65 tys. ha w 2005. r.). W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich i OECD, wystpuje problem porzuconych terenw po dziaalnoci gospodarczej, w tym trenw przemysowych. Wiele miast redniej i maej wielkoci pooonych na pnocy, zachodzie i poudniowym zachodzie kraju, ze wzgldu na utrat dotychczasowych funkcji administracyjnych, gospodarczych i kulturowych oraz trendy migracyjne jest zagroonych degradacj spoecznoekonomiczn. Przejawami degradacji spoeczno-gospodarczej s m.in. postpujca dekapitalizacja zabudowy miejskiej i przestrzeni urbanistycznej, niszczenie obiektw zabytkowych i kulturowych, ograniczanie dziaalnoci gospodarczej oraz niski poziom przedsibiorczoci, wynikajcy z maej mobilnoci zawodowej mieszkacw. Brak endogenicznych czynnikw wzrostu w powizaniu z niewielkim zainteresowaniem inwestowania w tych obszarach, ze wzgldu na wysokie koszty modernizacji infrastruktury i nisk si nabywcz mieszkacw, wywouje nadmierne rnicowanie statusu materialnego oraz patologie spoeczne. Tymczasem aktywizacja zanikajcych funkcji maych rednich miast przyczyniaby si do aktywizacji spoeczno-gospodarczej obszarw rolniczych i wiejskich. Dodatkowo, szczeglnym problemem jest zagospodarowanie obiektw zwolnionych przez wojsko w wyniku procesu restrukturyzacji si zbrojnych oraz terenw zajmowanych w przeszoci przez armi b. ZSRR. Pomimo upywu czasu (armia b. ZSRR opucia Polsk w 1991 r.) problem integracji tych obszarw i ich wykorzystania nadal nie jest rozwizany, co uwidacznia si szczeglnie w Polsce pnocno-zachodniej oraz poudniowo-zachodniej, a w przypadku obiektw i terenw przekazanych przez Wojsko Polskie do zagospodarowania na cele cywilne (ilo i obszar przewysza mienie poradzieckie) problem ten jest istotny w skali caego kraju. Obszary przygraniczne. Obszary pooone w pasie przygranicznym i objte programami wsppracy transgranicznej stanowi (uwzgldniajc poziom NUTS III) okoo poowy powierzchni kraju, a liczba ludnoci na tych terenach to ponad 1/3 ludnoci Polski. Znaczna cz wschodniej granicy Polski jest jednoczenie zewntrzn granic UE. Bariera rozwoju, jak stanowi przygraniczne pooenie powoduje, e mimo znacznego zrnicowania pod wzgldem poziomu rozwoju gospodarczego i spoecznego, obszary te cz wsplne problemy. Warto PKB na mieszkaca w wikszoci przygranicznych

151

podregionw jest znacznie nisza od redniej krajowej, a stopa bezrobocia j przekracza. Rwnie skala niekorzystnych zjawisk demograficznych (przykadowo, spadek liczby ludnoci, starzenie si spoeczestwa, ujemne saldo migracji), obserwowana na obszarach przygranicznych jest wiksza ni w pozostaych regionach kraju. Akcesja Polski do UE spowodowaa, e granica staa si czynnikiem z jednej strony utrwalajcym opnienia, z drugiej za dajcym szanse rozwojowe. Decyduj o tym: zrnicowanie poziomu rozwoju obszarw przygranicznych przy wewntrznych i zewntrznych granicach UE, wzrost atrakcyjnoci gospodarczej regionw przy granicach wewntrznych UE, fakt ssiadowania z z regionami na rnym (na wschodzie niszym poziomie rozwoju), rnice w procedurach zwizanych z przekraczaniem granic, rnice w dostpnoci komunikacyjnej i rozmieszczeniu przej granicznych, zrnicowanie dowiadcze w zakresie dotychczasowej wsppracy transgranicznej.

152

Aneks 2. Konsultacje spoeczne NSRO

Cel i podstawy prawne konsultacji Przedmiotem konsultacji spoecznych by projekt Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia przyjty przez Rad Ministrw w dniu 14 lutego 2006 r. Konsultacje zostay przeprowadzone w okresie luty - lipiec 2006 r. i byy kontynuacj trwajcych od 2003 r. prac strategicznych, sucych przygotowaniu podstaw polityki spoeczno-gospodarczej na lata 2007-2013. Konsultacje NSRO nawizuj do procesu konsultacji spoecznych Narodowego Planu Rozwoju (NPR) na lata 2007-2013 i Wstpnego projektu Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (pierwsza wersja dokumentu zostaa przyjta przez Rad Ministrw w dniu 27 wrzenia 2005 r.). Proces konsultacji NPR zapocztkowa cykl konsultacji Zaoe do NPR na lata 2007-2013, prowadzony w ukadzie regionalnym w okresie maj-lipiec 2004 r. oraz poprzez spotkania tematyczne w okresie wrzesie-padziernik 2004 r. Nastpnie, w okresie stycze-maj 2005 r. konsultacjom poddano Wstpny projekt NPR na lata 2007-2013, przyjty przez Rad Ministrw w dniu 11 stycznia 2005 r. Odbyto szereg spotka oglnokrajowych, regionalnych i lokalnych, a zebrane w ich trakcie opinie i stanowiska zostay wykorzystane do opracowania kolejnej wersji projektu NPR na lata 2007-2013, zaakceptowanej przez Rad Ministrw w dniu 29 czerwca 2005 r. Nastpnym etapem byo poddanie procesowi konsultacji spoecznych, projektw sektorowych i regionalnych programw operacyjnych opracowanych w okresie od czerwca do sierpnia 2005 r., i przyjtych przez Rad Ministrw w dniu 6 wrzenia 2005 r., wraz z kolejn wersj projektu NPR na lata 2007-2013. Przeprowadzony proces konsultacji wyej wymienionych dokumentw sta si istotnym rdem wiedzy i dowiadcze dla prac nad kolejn wersj NSRO. Podane byo wic zachowanie zarwno cigoci pomidzy pracami nad NSRO, jak i konsultacjami spoecznymi, by zachowa uzyskany wczeniej dorobek. Konsultacje miay gwnie na celu wywoanie szerokiej debaty na temat strategii rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju przy wsparciu ze strony rodkw finansowych UE, uzyskanie opinii i uwag rodowisk oraz partnerw, pozwalajcych na okrelenie waciwej wizji rozwoju i dokonanie wyborw o charakterze strategicznym. Dyskusji z partnerami poddano przede wszystkim diagnoz i analiz SWOT, ukad celw NSRO, struktur alokacji rodkw na poszczeglne programy oraz algorytm podziau rodkw na 16 wojewdztw, system wdraania funduszy strukturalnych w Polsce. Konieczno przeprowadzenia konsultacji wynika z Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Art. 11 rozporzdzenia nakada na pastwo czonkowskie obowizek partnerstwa (cisej wsppracy) w zakresie realizacji celw funduszy z podmiotami samorzdowymi, gospodarczymi, spoecznymi i wszelkimi innymi organizacjami reprezentujcymi spoeczestwo. Przebieg konsultacji Proces konsultacji spoecznych realizowany by za pomoc cyklu konferencji, spotka, seminariw, wywiadw, drog elektroniczn oraz w formie biecej korespondencji. Projekt NSRO umieszczono na stronach internetowych MRR (www.mrr.gov.pl) oraz na oficjalnych stronach poszczeglnych ministerstw wczonych w proces programowania. Umoliwiono rwnie skadanie, drog elektroniczn, opinii na temat dokumentu, za pomoc specjalnie stworzonej do tego celu skrzynki kontaktowej w portalu internetowym MRR.

Cykl konsultacji by przeprowadzany w formie nastpujcych moduw: 16 konferencji i spotka regionalnych - organizowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Urzdy Marszakowskie, przy udziale Urzdw Wojewdzkich, konferencje i spotkania tematyczne - organizowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego we wsppracy z ministrami waciwymi ze wzgldu na zagadnienia zwizane z wybranym obszarem tematycznym NSRO, konferencje i spotkania przekrojowe - wsporganizowane przez partnerw spoecznych i gospodarczych, zainteresowanych dokumentem ze wzgldu na obszar ich dziaalnoci.

Dyskusjom merytorycznym towarzyszy szereg dziaa informacyjno-promocyjnych poczwszy od dystrybucji materiaw tematycznych (na potrzeby procesu konsultacji udostpniono szereg materiaw tematycznych, ktre, cznie z projektem NSRO, byy przekazywane wszystkim zainteresowanym partnerom i dostpne dla wszystkich uczestnikw trwajcych konferencji konsultacyjnych) poprzez zamieszczanie informacji o konsultacjach na stronie internetowej www.funduszestrukturalne.gov.pl. Od pocztku procesu konsultacji w spotkaniach, konferencjach uczestniczyy media (prasa, telewizja). Poprzez liczne wywiady i organizowane audycje przekazywane byy biece informacje na temat prac nad NSRO, jak i przebiegu konsultacji. Uczestnicy konsultacji cznie odbyo si okoo 60 spotka i konferencji, w ktrych wzio udzia ponad 4,8 tys. osb. Byo to jedno z najwikszych przedsiwzi, organizowanych na tak szerok skal, zwizane z procesem przygotowywania krajowych dokumentw strategicznych na lata 20072013. Do konsultacji spoecznych zaproszono midzy innymi: partnerw na poziomie regionalnym i lokalnym jednostki samorzdu terytorialnego (przedstawicieli sejmikw wojewdzkich, urzdw gmin, starostw powiatowych, urzdw miejskich i podlegych im jednostek budetowych), reprezentantw organizacji zrzeszajcych przedsibiorcw i otoczenia biznesowego, zwizkw zawodowych, organizacji pozarzdowych, instytucji kultury, orodkw naukowo-badawczych, rodowisk akademickich, kociow, a take niezalenych ekspertw. W poszczeglnych spotkaniach uczestniczyli przedstawiciele terenowych organw administracji rzdowej (administracji zespolonej), parlamentarzyci oraz zaproszeni przedstawiciele Komisji Europejskiej, jak rwnie media lokalne i regionalne. Uwagi zgoszone podczas konsultacji i sposb ich uwzgldnienia w NSRO Uczestnicy procesu konsultacji wi z dokumentem nadzieje wynikajce z realizacji zapisanej w nim strategii rozwojowej Polski. Zgaszane uwagi koncentruj si przede wszystkim na czci strategicznej dokumentu oraz sposobie podziau rodkw finansowych, w szczeglnoci pomidzy 16 regionalnymi programami operacyjnymi. Wiele cennych uwag dotyczyo koniecznoci wprowadzenia modyfikacji ksztatu NSRO. Najczciej dotyczyy one nastpujcych obszarw: diagnoza i analiza SWOT wskazywano na brak spjnoci dokumentu, w ktrym elementy diagnozy nie miay przeoenia w czci dotyczcej analizy SWOT, a przytoczenie w diagnozie duej iloci danych nie ukazywao w sposb wystarczajcy obrazu procesw i zjawisk w Polsce w ostatnich latach. W wyniku zgoszonych uwag diagnoza ulega modyfikacji, dodatkowo zostaa uzupeniona w brakujcych

154

obszarach. Zostay wprowadzone take korekty w analizie SWOT, ktra obecnie lepiej odzwierciedla sytuacj na progu realizacji NSRO. cel NSRO zwrcono uwag na wykluczanie si celw NSRO, tj. z jednej strony nacisk na rozwj konkurencyjnoci, a z drugiej na podniesienie stopnia spjnoci kraju. W wyniku debaty zosta zmodyfikowany cel gwny oraz ukad poszczeglnych celw horyzontalnych. Bardziej szczegowo potraktowano elementy uzasadniajce realizacj celw NSRO, wic je rwnoczenie z zapisami Strategicznych Wytycznych Wsplnoty. Nastpstwem zgaszanych postulatw byo wprowadzenie dodatkowego celu Rozwj obszarw wiejskich, ktrego realizacja umoliwi efektywn koordynacj polityki spjnoci i polityki rozwoju obszarw wiejskich. Odpowiedzi na licznie zgaszane problemy zwizane z dostosowaniem administracji publicznej do wypeniania swoich funkcji jest nowy cel horyzontalny, dotyczcy administracji, ukierunkowany na popraw jakoci funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudow mechanizmw partnerstwa. alokacja rodkw finansowych na programy, w tym propozycje algorytmw podziau rodkw na 16 RPO na podstawie zaproponowanych trzech wariantw podziau rodkw i w odpowiedzi na liczne uwagi MRR rekomendowao Radzie Ministrw wybr alokacji cieszcej si najwikszym poparciem rodowisk samorzdowych i spoecznych, tj. wariant 80/10/10, uwzgldniajcy odpowiednio liczb mieszkacw, PKB na mieszkaca oraz stopie bezrobocia w powiatach. Jednoczenie podtrzymano decyzj dotyczc dodatkowego wsparcia piciu najbiedniejszych wojewdztw Polski i UE poprzez realizacj PO Rozwj Polski Wschodniej. system realizacji zgaszane uwagi dotyczyy koniecznoci uproszczenia stosowanych obecnie procedur, roli poszczeglnych instytucji pastwowych, a take sektora bankowego w systemie. Wyniki polemik przyczyniy si do postanowie o uregulowaniu kwestii przepyww finansowych. Odnoszc si do zgoszonych uwag naley podkreli, e ostatecznie funkcje instytucji wdraajcej zostan powierzone instytucji wybranej w drodze udzielenia zamwienia publicznego. limity i realizacja celw Strategii Lizboskiej w RPO wyraano wtpliwoci co do wysokoci rodkw przeznaczonych na realizacj Strategii Lizboskiej (60% rodkw dostpnych w ramach Celu Konwergencja), jako potencjalne zagroenie zbyt duego obcienia RPO okrelon kategori wydatkw, nie uwzgldniajce specyfiki poszczeglnych regionw. Poziom ten jednak w poszczeglnych programach operacyjnych bdzie zrnicowany i bdzie zalea od okrelonych w nim priorytetw. infrastruktura transportowa szereg postulatw dotyczyo koniecznoci znaczcych inwestycji w modernizacj i rozwj infrastruktury transportowej. Zwracano uwag, i jej stan warunkuje powodzenie innych przedsiwzi rozwojowych w kraju, dlatego te kwestia ta zostaa znaczco uwypuklona w ramach PO Infrastruktura i rodowisko. koordynacja polityki sektorowej i regionalnej uczestnicy konsultacji zastanawiali si nad wag obu polityk i ich wspzalenociami. Zwracano uwag, i prowadzenie polityki rozwoju wymaga cisego powizania dziaa sektorowych i horyzontalnych rzdu z polityk regionaln pastwa i samorzdu. Podkrelano take znaczenie wyranej demarkacji dziaa w ramach poszczeglnych programw operacyjnych. Powysze kwestie tylko czciowo zostay rozwizane w NSRO, waciwa

155

koordynacja polityki sektorowej i regionalnej zostanie natomiast unormowana prawnie w ramach ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.

156

Aneks 3. Tabela wydatkw w ramach poszczeglnych kategorii earmarkingu

Dane przedstawione w poniszej tabeli maj charakter indykatywny i mog ulec zmianie po zakoczeniu negocjacji z Komisj Europejsk poszczeglnych programw operacyjnych
wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006) wskanik "earmarking

priorytet tematyczny

wg PO B+RT, INNOWACJE PRZEDSIBIORCZO 16 RPO PO RPW

cznie

10 754 551 360,7 64 330 657,4 357 991 950,0 337 096 495,4 129 616 598,0 225 000 000,0 1 027 462 000,0 320 277 290,0 48 207 879,0 250 153 000,0 147 071 452,1 726 717 050,0 463 839 734,8 50 709 052,0 164 209 620,0 186 572 298,5 518 937 532,1 129 616 598,0 1 027 918 250,0 1 676 472 380,1 186 572 298,5 678 758 406,8 873 788 502,1 618 638 169,0 1 719 175 093,4 422 322 607,4

16,2%

Dziaalno B+RT prowadzona w orodkach badawczych

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

0,6%

Infrastruktura zwizana z B+RT

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

2,6%

Transfer technologii i udoskonalenie sieci wsppracy

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

0,9%

Wsparcie na rzecz B+RT, w szczeglnoci w MP

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

1,3%

Usugi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsibiorstw i grup przedsibiorstw

PO RPW PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

1,0%

Wsparcie na rzecz MP w zakresie PO RPW promocji produktw i procesw PO Ii przyjaznych dla rodowiska PO KL
PO IG 16 RPO

0,3%

PO RPW Inwestycje w przedsibiorstwa bezporednio zwizane z dziedzin PO Ii bada i innowacji PO KL PO IG

2,5%

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO 16 RPO PO RPW

cznie

1 526 909 148,4 28 572 696,0 1 910 373 130,0 691 144 443,0 98 916 931,0 322 907 555,0 3 950 516 362,8 5,9% 628 656 225,9 239 812 479,0 150 000 000,0 194 960 413,2 79 726 656,0 239 668 000,0 150 000 000,0 383 488 832,6 15 307 179,0 660 000 000,0 141 481 144,1 529 489 453,0 72 932 787,9 464 993 192,0 16 039 605 569,2 24,1% 537 925 979,9 0,8% 670 970 597,1 1,0% 1 058 796 011,6 1,6% 150 000 000,0 0,2% 514 355 069,2 0,8% 1 018 468 704,9 1,5% 1 112 968 929,0 1,7% 3 465 854 974,4 5,208%

Inne inwestycje w przedsibiorstwa PO Ii

PO KL PO IG 16 RPO

Inne dziaania majce na celu pobudzanie bada, innowacji i przedsibiorczoci w MP

PO RPW PO Ii PO KL PO IG

SPOECZESTWO INFORMACYJNE 16 RPO PO RPW

10 Infrastruktura telekomunikacyjna

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

Technologie informacyjne i 11 telekomunikacyjne

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

Technologie informacyjne i 12 komunikacyjne (TEN-ICT)

PO RPW PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

13 Usugi i aplikacje dla obywateli

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

14 Usugi i aplikacje dla MP

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

PO RPW Inne dziaania majce na celu 15 popraw dostpu MP do TIK i ich PO Ii wydajne uytkowanie PO KL PO IG TRANSPORT

158

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO 16 RPO PO RPW

cznie

326 648 037,9 509 092 784,0 3 938 020 619,0 1 700 068 500,0 7 775 257 732,0 107 244 121,6 112 268 041,0 99 725 857,0 107 935 053,0 100 000 000,0 342 987 865,8 406 701 031,0 20 996 133,0 513 655 927,0 0,8% 749 688 896,8 1,1% 307 660 910,0 0,5% 112 268 041,0 0,2% 107 244 121,6 0,2% 7 775 257 732,0 11,7% 1 700 068 500,0 2,6% 3 938 020 619,0 5,9% 835 740 821,9 1,3%

16 Koleje

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

Koleje 17 (sieci TEN-T)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

20 Autostrady

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

Autostrady 21 (sieci TEN-T)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

26 Transport multimodalny

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

Transport multimodalny 27 (sieci TEN-T)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

28 Inteligentne systemy transportu

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

29 Porty lotnicze

PO Ii PO KL PO IG

30 Porty

16 RPO PO RPW

159

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

cznie

492 659 794,0 1 528 218 401,1 2,3% 213 948 000,0 206 024 000,0 44 451 251,3 172 123 711,0 45 144 659,9 12 909 278,0 61 626 081,6 202 245 361,0 83 715 407,7 43 030 928,0 126 746 335,7 0,2% 263 871 442,6 0,4% 58 053 937,9 0,1% 216 574 962,3 0,3% 0,0% 206 024 000,0 0,3% 213 948 000,0 0,3% 0,0%

rdldowe drogi wodne 32 (sieci TEN-T)

PO Ii PO KL PO IG

ENERGIA 16 RPO PO RPW

34

Energia elektryczna (sieci TEN-E)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

Gaz ziemny 36 (sieci TEN-E)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

38

Produkty ropopochodne (sieci TEN-E)

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

39 Energia odnawialna: wiatrowa

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

40 Energia odnawialna: soneczna

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW

41 Energia odnawialna: biomasa

PO Ii PO KL PO IG

42 Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermiczna i pozostae

16 RPO PO RPW PO Ii

160

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO PO KL PO IG 16 RPO

cznie

118 463 640,5 324 536 082,0 2 310 478 780,0 3,5% 98 215 892,0 179 891 754,0 2 032 371 134,0 1 537 055 366,0 761 847 584,0 147 080 415,0 628 127 367,0 3 110 703 624,0 685 458 725,0 771 588 426,0 24 710 455,0 0,0% 771 588 426,0 1,2% 685 458 725,0 1,0% 4,7% 628 127 367,0 0,9% 147 080 415,0 0,2% 761 847 584,0 1,1% 2,3% 2 310 478 780,0 3,5% 442 999 722,5 0,7%

Efektywno energetyczna, 43 produkcja skojarzona (kogeneracja), zarzdzanie energi

PO RPW PO Ii PO KL PO IG

OCHRONA RODOWISKA I ZAPOBIEGANIE ZAGROENIOM 16 RPO PO RPW

Promowanie czystej komunikacji 52 miejskiej

PO Ii PO KL PO IG

ZWIKSZANIE ZDOLNOCI ADAPTACYJNYCH PRACOWNIKW, PRZEDSIBIORSTW I PRZEDSIBIORCW Rozwj systemw i strategii uczenia si przez cae ycie w przedsibiorstwach; szkolenia i usugi 62 na rzecz zwikszenia zdolnoci adaptacyjnych pracownikw do zmian; promowanie przedsibiorczoci i innowacji 16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

Opracowywanie i upowszechnianie PO RPW 63 innowacyjnych i bardziej PO Ii wydajnych form organizacji pracy PO KL

PO IG Rozwj specjalistycznych usug w zakresie zatrudnienia, szkolenia i wsparcia w zwizku z restrukturyzacj sektorw i przedsibiorstw, rozwj 64 systemw przewidywania zmian w sferze zatrudnienia i zapotrzebowania na kwalifikacje i przyszych wymogw w zakresie zatrudnienia i kwalifikacji 16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG

POPRAWA DOSTPU DO ZATRUDNIENIA I JEGO TRWAOCI 16 RPO PO RPW

Modernizacja i wzmacnianie 65 instytucji rynku pracy

PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

Wdraanie aktywnych i 66 zapobiegawczych rodkw na rynku pracy

PO RPW PO Ii PO KL PO IG

16 RPO 67 Dziaania na rzecz aktywnego starzenia si oraz wyduania ycia

161

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO PO RPW PO Ii PO KL PO IG 16 RPO

cznie

24 710 455,0 882 068 047,0 487 960 274,0 258 917 697,0 354 274 281,0 354 274 281,0 2 925 697 196,0 1 621 334 546,0 816 735 316,0 816 735 316,0 1,2% 1 621 334 546,0 2,4% 4,4% 354 274 281,0 0,5% 0,5% 258 917 697,0 0,4% 487 960 274,0 0,7% 882 068 047,0 1,3%

Wsparcie na rzecz 68 samozatrudnienia i zakadania dziaalnoci gospodarczej

PO RPW PO Ii PO KL PO IG

Dziaania na rzecz zwikszenia trwaego udziau kobiet w zatrudnieniu oraz ich rozwoju zawodowego w perspektywie zmniejszenia 69 dyskryminacji ze wzgldu na pe na rynku pracy oraz lepszego godzenia ycia zawodowego z prywatnym, a zwaszcza wikszego dostpu do usug opiekuczo-wychowawczych nad dziemi i osobami zalenymi.

16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG 16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG

Konkretne dziaania na rzecz zwikszenia udziau migrantw w 70 zatrudnieniu w perspektywie wzmocnienie ich integracji spoecznej

POPRAWA INTEGRACJI SPOECZNEJOSB W NIEKORZYSTNEJ SYTUACJI

cieki integracji i powrotu do zatrudnienia dla osb w gorszym pooeniu; zwalczanie dyskryminacji w 71 dostpie do rynku pracy i rozwoju kariery zawodowej oraz promowanie akceptacji dla rnorodnoci w miejscu pracy

16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG

POPRAWA JAKOCI KAPITAU LUDZKIEGO Opracowywanie, uruchomienie i wdroenie reform systemw ksztacenia i szkolenia celem zwikszenia zdolnoci do zatrudnienia, zwikszenia stopnia dostosowania systemw ksztacenia i szkolenia 72 pocztkowego i zawodowego do potrzeb rynku pracy, oraz systematycznej aktualizacji kwalifikacji kadry systemu owiaty w perspektywie gospodarki opartej na innowacji i wiedzy
ksztaceniu i szkoleniu przez cae ycie, w szczeglnoci poprzez przedsiwzicia na rzecz ograniczenia przedwczesnego porzucania skolaryzacji oraz zminimalizowania dyskryminacji ze wzgldu na pe oraz poprzez dziaania na rzecz poprawy jakoci i dostpu do

16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG

73 Dziaania na rzecz zwikszenia udziau w 16 RPO

PO RPW PO Ii PO KL

162

priorytet tematyczny

wkad wsplnotowy (wg. kategorii interwencji z za. IV do 1083/2006)

wskanik "earmarking

wg PO PO IG Rozwj potencjau ludzkiego w zakresie bada i innowacji, w szczeglnoci poprzez studia 74 podyplomowe i szkolenia naukowcw oraz poprzez wspprac sieciow midzy uczelniami, orodkami badawczymi i przedsibiorstwami. 16 RPO PO RPW PO Ii PO KL PO IG

cznie

487 627 334,0 42 511 100 940,8 66 553 157 091,0 63,9% 487 627 334,0 0,7%

czny wkad wsplnotowy wg kategorii interwencji okrelonych w za. IV do rozporzdzenia 1083/2006 Cakowity wkad wsplnotowy do NSRO w ramach celu Konwergencja

163

Aneks 4. Inicjatywy Wsplnoty

Inicjatywa JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) jest wsplnym przedsiwziciem KE i Grupy EBI, sucym uatwieniu dostpu do kapitau dla mikro oraz maych i rednich przedsibiorstw. JEREMIE stanowi schemat wdraania rodkw strukturalnych, wychodzcy poza system dotacji i zakadajcy wsparcie dziaa wykorzystujcych instrumenty inynierii finansowej, zgodnie z art. 44 Rozporzdzenia Rady nr 1083/2006. Wartoci dodan w ramach inicjatywy JEREMIE jest moliwo wykorzystania rodkw strukturalnych do wzmocnienia rynkowych, odnawialnych instrumentw finansowych sucych wsparciu MP, moliwo elastycznego doboru instrumentarium zalenie od potrzeb regionalnych bd krajowych, uniknicie stosowania zasady n+2/n+3, dostp do wiedzy i dowiadczenia Grupy EBI, jak rwnie moliwo przycignicia dodatkowych rodkw pochodzcych z sektora prywatnego, zasobw Grupy EBI oraz innych midzynarodowych instytucji finansowych. Inicjatywa JEREMIE stanowi wany element dla poprawy warunkw funkcjonowania mikro, maych i rednich przedsibiorstw w pastwach czonkowskich UE. Polska jest zainteresowana prowadzeniem dziaa w powyszym zakresie i nie wyklucza wykorzystania moliwoci oferowanych w ramach inicjatywy JEREMIE w obszarach, w ktrych wystpuj najwiksze luki w dostpie do finansowania dla MP. Inicjatywa JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment In City Areas) jest wsplnym przedsiwziciem KE, EBI oraz Banku Rozwoju Rady Europy (CEB), majcym na celu wspieranie inwestycji sucych zapewnieniu zrwnowaonego rozwoju na obszarach miejskich. Inicjatywa JESSICA przewiduje stworzenie specjalnych funduszy rozwoju miejskiego lub funduszy powierniczych, zasilonych rodkami strukturalnymi, ktrych zadaniem bdzie wspieranie, przy pomocy instrumentw finansowych, projektw realizowanych w ramach zintegrowanych planw rozwoju miejskiego. Inicjatywa JESSICA odpowiada na potrzeby rozwojowe obszarw miejskich, majcych znaczenie kluczowe dla pobudzania wzrostu w skali lokalnej, regionalnej oraz krajowej. Polska dostrzega wyzwania zwizane z rozwojem obszarw miejskich i z zadowoleniem przyjmuje inicjatyw Komisji w tym zakresie. Inicjatywa JASPERS (Joint Assistance In Supporting Projects In European Regions) stanowi wsplne przedsiwzicie KE, EBI oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR), suce zapewnieniu wsparcia technicznego dla nowych pastw czonkowskich UE w przygotowaniu inwestycji infrastrukturalnych w sektorze transportu i rodowiska. Wsparcie ekspertw JASPERS bdzie stanowi istotny element sprzyjajcy skutecznemu przygotowaniu wybranych projektw inwestycyjnych w Polsce w latach 2007-2013. W pierwszej kolejnoci wsparcie uzyskaj projekty w sektorach, w ktrych Polska ma dotychczas niewielkie dowiadczenie, wymagajce wykonania szczegowych analiz (szczeglnie w zakresie pomocy publicznej i kwestii rodowiskowych), a take projekty modelowe, aby wypracowane w ich ramach rozwizania mona byo zastosowa do innych, podobnych projektw. Dla zmaksymalizowania efektw dziaania inicjatywy JASPERS,

wsparcie to bdzie wykorzystane rwnie do przygotowania wytycznych horyzontalnych, ktre bd miay zastosowanie zarwno dla duych jak i mniejszych projektw.

165