Untitled

Druk nr 484
Warszawa, 13 czerwca 2012 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Najwysza Izba Kontroli KBF-461-001/2012 Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowna Pani Marszaek Najwysza Izba Kontroli przedkada, zgodnie z art. 204 ust. 1 pkt 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.,
- "Analiz wykonania w 2011 roku budetu pastwa i zaoe polityki pieninej"

oraz opini w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrw. Ponadto Najwysza Izba Kontroli, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyszej Izbie Kontroli, przedkada: informacje o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w poszczeglnych czciach budetu pastwa, informacje o wynikach kontroli realizacji w 2011 roku planw finansowych wybranych jednostek sektora finansw publicznych, informacj o wynikach kontroli powiza budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa w zakresie wybranych dochodw i wydatkw. Jednoczenie uprzejmie informuj, e odpowiednia liczba egzemplarzy Analizy wykonania w 2011 roku budetu pastwa i zaoe polityki pieninej i informacji o wynikach kontroli wykonania budetu pastwa zostanie dostarczona do Kancelarii Sejmu. Z wyrazami szacunku (-) Jacek Jezierski
ANALIZA WYKONANIA W 2011 ROKU BUDETU PASTWA I ZAOE POLITYKI PIENINEJ
W a r s z a w a
c z e r w i e c
2 0 1 2
NAJWYSZA IZBA KONTROLI

Nr ewid. 122/2012/KBF Nr ewid. 123/2012/KBF
ANALIZA
WYKONANIA W 2011 ROKU BUDETU PASTWA I ZAOE POLITYKI PIENINEJ
Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYSZEJ IZBY KONTROLI w dniu 6 czerwca 2012 roku
Spis treci
Str. I. Wprowadzenie ........................................................................................................................... 1. Podstawa prawna................................................................................................................... 2. Zakres rzeczowy i podmiotowy kontroli budetowej............................................................. 3. Metodyka kontroli .................................................................................................................. 4. Ustawa budetowa na rok 2011 ............................................................................................ 5. Zaoenia polityki pieninej na rok 2011............................................................................... II. Synteza i podstawowe ustalenia kontroli .............................................................................. III. Wykonanie budetu pastwa ................................................................................................ 1. Warunki wykonania budetu ................................................................................................ 1.1. Zjawiska kryzysowe w gospodarce wiatowej ............................................................. 1.2. Gospodarka polska ....................................................................................................... 1.3. Uwarunkowania prawne ............................................................................................... 2. Zarzdzanie wykonaniem budetu pastwa ......................................................................... 2.1. czne dochody, wydatki i deficyt ................................................................................ 2.2. Przebieg realizacji dochodw i wydatkw .................................................................... 2.3. Zarzdzanie pynnoci ................................................................................................. 3. Powiadczenie rzetelnoci sprawozda i ksig rachunkowych............................................. 3.1. Sprawozdawczo budetowa ..................................................................................... 3.2. Ksigi rachunkowe ........................................................................................................ 4. Dochody budetu pastwa .................................................................................................... 4.1. Dochody podatkowe ..................................................................................................... 4.2. Dochody niepodatkowe ................................................................................................ 4.3. Pobr dochodw i egzekucja nalenoci...................................................................... 5. Wydatki budetu pastwa...................................................................................................... 5.1. Wykonanie planu wydatkw ......................................................................................... 5.2. Dotacje i subwencje ..................................................................................................... 5.3. wiadczenia na rzecz osb fizycznych ......................................................................... 5.4. Wydatki biece jednostek budetowych .................................................................... 5.5. Wydatki majtkowe....................................................................................................... 5.6. Wydatki na programy wieloletnie ................................................................................. 5.7. Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa ................................................................. 5.8. rodki wasne Unii Europejskiej.................................................................................... 6. Deficyt budetu pastwa ....................................................................................................... 6.1. Wykonanie planu przychodw i rozchodw ................................................................. 6.2. Struktura rde finansowania deficytu budetu pastwa i innych potrzeb poyczkowych ............................................................................................................... 7. Wydatki budetu pastwa w ukadzie zadaniowym .............................................................. 7.1. Budet zadaniowy na rok 2011 ..................................................................................... 7.2. Funkcjonowanie systemu budetowania zadaniowego ................................................ 5 5 6 7 8 9 11 23 23 23 25 34 38 39 43 47 49 49 51 56 57 63 70 75 75 81 87 88 97 100 109 113 115 120 122 124 124 128
Spis treci
8. Dochody, wydatki i deficyt budetu rodkw europejskich ................................................ 8.1. Wykonanie planu dochodw budetu rodkw europejskich...................................... 8.2. Wykonanie planu wydatkw budetu rodkw europejskich ...................................... 8.3. Deficyt budetu rodkw europejskich ........................................................................ 9. Rozliczenia z Uni Europejsk ............................................................................................. 9.1. Wykorzystanie rodkw europejskich ........................................................................ 9.2. Narodowy Plan Rozwoju 20042006 ........................................................................... IV. Sektor finansw publicznych ................................................................................................. 1. Dochody i wydatki sektora finansw publicznych .............................................................. 2. Przepywy rodkw wewntrz sektora finansw publicznych............................................. 3. Dochody i wydatki jednostek samorzdu terytorialnego ..................................................... 4. Sytuacja finansowa wybranych jednostek ............................................................................ 5. Wykonanie planw finansowych wybranych jednostek sektora finansw publicznych ...... 5.1. Wykonanie planw finansowych pastwowych funduszy celowych ........................... 5.2. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych ................................. 5.3. Wykonanie planw finansowych agencji wykonawczych............................................. 6. Pastwowy dug publiczny .................................................................................................. 6.1. Rozmiary i struktura pastwowego dugu publicznego ............................................... 6.2. Dug Skarbu Pastwa ................................................................................................... 6.3. Strategia zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych ..................................... 6.4. Porczenia Skarbu Pastwa ......................................................................................... 6.5. Nalenoci Skarbu Pastwa ......................................................................................... V. Wykonanie zaoe polityki pieninej ................................................................................... Aneks 1. Zestawienie informacji z kontroli u dysponentw czci budetu pastwa .................. Aneks 2. Zestawienie ocen wykonania budetu pastwa w 2011 roku w porwnaniu do ocen z 2010 roku ........................................................................................................ Aneks 3. Wykaz jednostek objtych kontrol wykonania budetu pastwa w 2011 roku ............ Aneks 4. Kontrole uproszczone ...................................................................................................... Aneks 5. Wykaz kontroli, ktrych wyniki zostay wykorzystane w informacjach i analizie wykonania budetu pastwa w 2011 roku ...................................................................... Aneks 6 Kryteria oceny wykonania budetu .................................................................................. Aneks 7. Wykonanie budetw wojewodw ................................................................................. Aneks 8. Wykaz tabel i wykresw .................................................................................................. 131 131 133 142 143 146 152 154 155 158 162 164 169 169 181 192 196 196 200 203 206 207 210 221 223 228 233 234 235 238 245
I. Wprowadzenie
Gwne zadanie Najwyszej Izby Kontroli, jako naczelnego organu kontroli pastwowej polega na dostarczeniu Sejmowi i obywatelom obiektywnej wiedzy o stanie i funkcjonowaniu pastwa oraz rozliczeniu dochodw i wydatkw publicznych. Podstawowym dokumentem sucym realizacji tego zadania jest sporzdzana corocznie przez NIK analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej. Analiza wykonania w 2011 r. budetu pastwa i zaoe polityki pieninej stanowi zbiorcze podsumowanie kontroli wykonania budetu pastwa przeprowadzonych przez NIK u dysponentw czci budetowych i w innych jednostkach. Dokument ten zawiera omwienie warunkw wykonania budetu pastwa i zarzdzania jego wykonaniem, powiadczenie rzetelnoci sprawozda budetowych, ocen wykonania budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w zakresie dochodw, wydatkw i deficytu, ocen wykonania planw finansowych przez jednostki sektora finansw publicznych, a take omwienie zarzdzania pastwowym dugiem publicznym i ocen wykonania zaoe polityki pieninej. Najwysza Izba Kontroli, oprcz analizy wykonania w 2011 r. budetu pastwa i zaoe polityki pieninej, sporzdzia szczegowe informacje o wynikach kontroli w poszczeglnych czciach budetowych, o realizacji planw finansowych pastwowych funduszy celowych i innych jednostek sektora finansw publicznych oraz o powizaniach budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa. Wykaz informacji przedoonych Sejmowi zamieszczono w aneksie nr 1. Zestawienie ocen wykonania budetu w poszczeglnych czciach oraz ocen wykonania planw finansowych pastwowych osb prawnych i funduszy celowych zawiera aneks nr 2.
1. Podstawa prawna
Obowizek badania i oceny wykonania budetu pastwa przez Najwysz Izb Kontroli wynika z Konstytucji RP oraz ustawy o NIK. Sporzdzenie i przedoenie Sejmowi przez NIK ustawowo okrelonych dokumentw ma umoliwi Sejmowi oraz odpowiednim organom sejmowym wypracowanie swojego stanowiska wobec rzdowego sprawozdania z wykonania budetu pastwa i udzielenia Radzie Ministrw absolutorium. Z przepisw konstytucyjnych wynika, e Najwysza Izba Kontroli ma przedstawi Sejmowi analiz wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej (art. 204 ust. 1 pkt 1) i opini w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrw (art. 204 ust. 1 pkt 2). Obowizek przedoenia Sejmowi tych dokumentw wynika take z art. 7 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o NIK. Analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej jest sprawozdaniem odrbnym od sprawozda skadanych Sejmowi przez Rad Ministrw i Rad Polityki Pieninej. Analiza ta obejmuje rok budetowy i prezentuje peny obraz gospodarki budetowej pastwa. W Analizie dokonywana jest nie tylko rachunkowa i merytoryczna analiza rzdowego sprawozdania przedkadanego Sejmowi, lecz rwnie wasna ocena NIK problematyki skadajcej si na wykonanie budetu pastwa oraz polityki pieninej.
Wprowadzenie
Analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej powstaje w wyniku kontroli przeprowadzonych w wybranych jednostkach oraz w odniesieniu do poszczeglnych zagadnie. W dokumencie tym wykorzystywane s ponadto wyniki innych kontroli przeprowadzanych w trakcie roku budetowego, ktre maj wpyw na ocen wykonania budetu pastwa. Analiza wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej prezentuje take powizania budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa oraz wyniki kontroli wywizywania si ze zobowiza wzgldem budetu pastwa przez podmioty, ktre nie nale do sektora finansw publicznych.
2. Zakres rzeczowy i podmiotowy kontroli budetowej

Kontrola wykonania w 2011 r. budetu pastwa i zaoe polityki pieninej zostaa przeprowadzona w okresie od stycznia do maja 2012 r. Obja ona dysponentw czci budetowych oraz wybranych dysponentw niszego stopnia, w tym realizujcych programy finansowane z udziaem rodkw europejskich. Ponadto badaniom kontrolnym poddano Narodowy Bank Polski, jednostki samorzdu terytorialnego, pastwowe fundusze celowe, wybrane agencje wykonawcze i pastwowe osoby prawne, a take inne jednostki korzystajce z dotacji budetowych. cznie skontrolowano 330 jednostek, ktrych wykaz stanowi aneks nr 3. Kontrola przeprowadzona bya u wszystkich dysponentw czci budetu pastwa z wyjtkiem samorzdowych kolegiw odwoawczych, ktrych okrelona liczba kontrolowana jest cyklicznie co trzy lata. Z uwagi na niskie ryzyko wystpienia nieprawidowoci nie bya przeprowadzana kontrola w sdach apelacyjnych. Oceny sprawozdawczoci budetowej sdw apelacyjnych dokonano na podstawie wynikw kontroli w Ministerstwie Sprawiedliwoci oraz siedmiu sdach okrgowych i 13 sdach rejonowych. W czciach budetu pastwa, w ktrych w wydatkach udzia dotacji budetowych by wysoki, kontrol przeprowadzono take w jednostkach otrzymujcych dotacje. Doboru dysponentw niszego stopnia w sdach apelacyjnych, Ministerstwie Sprawiedliwoci, Ministerstwie Spraw Wewntrznych, Prokuraturze Generalnej, dokonano z wykorzystaniem danych pochodzcych z systemu Trezor (plan wydatkw budetu pastwa) oraz informacji o kontrolach z lat ubiegych. W kontroli wykonania w 2011 r. budetu pastwa przyjto zaoenie, e nie bdzie sprawdzana prawidowo planowania i realizacji dochodw w czciach budetu pastwa, w ktrych wykonanie dochodw byo nisze od 200 mln z. Ponadto zaoono, e w czciach, ktre w ostatnich trzech latach otrzymay ocen pozytywn wykonania budetu pastwa i pozytywn opini o ewidencji ksigowej lub ktrych udzia wydatkw w wydatkach budetu pastwa ogem by niewielki, tj. do 50 mln z, bdzie prowadzona kontrola o ograniczonym zakresie. Przyjto rwnie, e spord jednostek, ktre speniaj warunki zakwalifikowania do kontroli o ograniczonym zakresie, co roku bdzie wybierana w sposb losowy grupa jednostek do kontroli penej. W 2011 r. do kontroli penej wykonania budetu pastwa wybrano na tej zasadzie Urzd Transportu Kolejowego, Urzd Regulacji Energetyki i Kancelari Sejmu. W pozostaych jednostkach pena kontrola wykonania budetu pastwa
Wprowadzenie
prowadzona bdzie co cztery lata. Wykaz czci, w ktrych przeprowadzono kontrol w ograniczonym zakresie zawiera aneks nr 4. Kontrola miaa charakter kompleksowy i obja zarwno wiarygodno rozlicze, jak i prawidowo transakcji lecych u ich podstaw. Przedmiotowy zakres kontroli1 uwzgldnia: powiadczenie finansowego rozliczenia wykonania budetu pastwa w poszczeglnych jego czciach i budetu pastwa jako caoci, opartego na zbadaniu i ocenie wiarygodnoci ksig rachunkowych oraz wyraeniu opinii na temat sprawozda budetowych; przestrzeganie przepisw, zasad i procedur stosowanych przy realizacji dochodw i wydatkw wraz z ocen zgodnoci systemu rachunkowoci z zasadami rachunkowoci, funkcjonowania mechanizmw kontroli zarzdczej dotyczcych operacji finansowych i gospodarczych oraz systemw ksigowoci komputerowej; wykonanie zada finansowanych lub wspfinansowanych z budetu pastwa z punktu widzenia zasad naleytego zarzdzania finansami (zasady oszczdnoci, wydajnoci i skutecznoci). Obok prawidowoci realizacji dochodw z poszczeglnych rde, badana bya zgodno realizacji dochodw i wydatkw z ustaw budetow, przepisami ustawy o finansach publicznych oraz wydanymi na ich podstawie przepisami wykonawczymi, rzetelno sprawozda budetowych, cznie ze zbadaniem dowodw i zapisw ksigowych, z ktrych wynikaj kwoty zawarte w sprawozdaniach, jak rwnie prawidowo stosowania przepisw ustawy Prawo zamwie publicznych, ustawy o rachunkowoci oraz skutki innych ustaw regulujcych zasady i tryb udzielania dotacji budetowych. Kompleksowy charakter kontroli wykonania budetu pastwa, obejmujcy zarwno zagadnienia finansowe, jak i wykonania zada, mia na celu uwypuklenie powizania poniesionych nakadw finansowych z ich efektami rzeczowymi. Do sporzdzenia analizy wykorzystano rwnie wymienione w aneksie nr 5 wyniki innych kontroli przeprowadzonych wczeniej lub rwnolegle z kontrol budetow oraz materiay sprawozdawcze i analityczne Ministerstwa Finansw, Narodowego Banku Polskiego, a take Gwnego Urzdu Statystycznego.
3. Metodyka kontroli
Kontrola zostaa przeprowadzona zgodnie z ustaw o Najwyszej Izbie Kontroli i obowizujcymi w NIK standardami kontroli oraz zaoeniami metodycznymi do kontroli wykonania budetu pastwa i obszarw zagroonych korupcj2. Zastosowane metody i techniki kontrolne byy zgodne z midzynarodowymi standardami rewizji finansowej.
1 2
Podrcznik kontrolera NIK, 4. Rodzaje i kryteria kontroli, opublikowane www.nik.gov.pl. http://www.nik.gov.pl/kontrole/standardy-kontroli-nik/
Wprowadzenie
Analiza ryzyka przeprowadzona zostaa na poziomie caego budetu pastwa oraz na poziomie dysponentw czci budetowych i innych jednostek objtych kontrol. Istotnym elementem analizy ryzyka by dla kontrolerw proces poznawania jednostki i rodowiska w jakim dziaa, ktry zosta dokonany jeszcze przed rozpoczciem kontroli3. Proces poznawania jednostki i jej rodowiska, w tym ustanowionych mechanizmw kontroli zarzdczej, trwa przez cay czas prowadzenia czynnoci kontrolnych. Gromadzone, aktualizowane i analizowane byy te informacje, ktre wykorzystane zostay jako dowody badania, potwierdzajce oszacowany przed przystpieniem do bada kontrolnych poziom ryzyka wystpienia istotnej nieprawidowoci. Oceny wiarygodnoci ksig rachunkowych dokonano w odniesieniu do rocznych i biecych sprawozda budetowych na podstawie badania ksig rachunkowych z zastosowaniem metod i narzdzi informatycznych oraz badania prby dowodw i zapisw ksigowych wybranych metod monetarn4, uzupenionych o dobr celowy. Operacje gospodarcze potwierdzone tymi dowodami zostay zbadane zarwno pod wzgldem poprawnoci formalnej dowodw i prawidowoci ujcia ich w ewidencji ksigowej, jak rwnie pod wzgldem legalnoci, gospodarnoci, rzetelnoci i celowoci transakcji lecych u podstaw wybranych dowodw ksigowych, tj. z punktu widzenia kryteriw okrelonych w art. 5 ustawy o NIK. Do oceny wykonania budetu pastwa w poszczeglnych czciach oraz planw finansowych pastwowych funduszy i pastwowych osb prawnych, zastosowano trzystopniow skal ocen, przedstawion w aneksie nr 6. Przy ocenie wykonania budetu pastwa i budetu rodkw europejskich oraz w kontroli zaoe polityki pieninej wobec instytucji sektora rzdowego stosowano kryteria legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci.
4. Ustawa budetowa na rok 2011

Budet pastwa jest najwaniejszym planem finansowym pastwa i narzdziem polityki spoecznej, ktry jest uchwalany przez parlament w formie ustawy na okres roku kalendarzowego. Ustawa budetowa upowania rzd do realizacji okrelonych w niej dochodw i wydatkw oraz przychodw i rozchodw. W ustawie budetowej na rok 2011 z dnia 20 stycznia 2011 r.5 ustalono czn kwot: podatkowych i niepodatkowych dochodw budetu pastwa 273.144,4 mln z, wydatkw budetu pastwa 313.344,4 mln z oraz deficyt budetu pastwa na dzie 31 grudnia 2011 r. nie wikszy ni 40.200,0 mln z. Prognoza dochodw budetu pastwa na 2011 r. oparta zostaa na przewidywanej, wyszej ni w 2010 r. dynamice wzrostu PKB. W zwizku z powyszym zaoono
3 4
MSRF 315 poznanie jednostki i jej rodowiska oraz szacowanie ryzyka wystpienia nieprawidowoci. metoda statystyczna uwzgldniajca prawdopodobiestwo wyboru proporcjonalnie do wartoci transakcji (ang. Monetarny Unit Sampling MUS). Dz.U. Nr 29, poz. 150.
Wprowadzenie
zwikszone tempo wzrostu dochodw podatkowych. Do czynnikw makroekonomicznych majcych wpyw na sytuacj gospodarcz w 2011 r. zaliczono wzrost zatrudnienia w gospodarce o 1,9%, realny wzrost PKB o 3,5%, rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych o 2,3%, wzrost spoycia ogem o 2,2%, realny wzrost przecitnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej o 1,4%. Ponadto przy planowaniu wydatkw na 2011 rok zastosowano tzw. tymczasow regu wydatkow, okrelon w Planie Rozwoju i Konsolidacji Finansw 2010-2011. Polega ona na ograniczeniu wydatkw o charakterze uznaniowym, a wic niewynikajcych wprost z istniejcych ustaw regulujcych wydatki publiczne oraz nowych wydatkw prawnie zdeterminowanych. Wzrost wymienionych wydatkw nie powinien przekracza 1% w ujciu realnym. W zakresie budetu rodkw europejskich ustalono czn kwot dochodw 68.597,3 mln z, wydatkw 84.004,0 mln z oraz deficytu w wysokoci 15.406,8 mln z. czna kwota dochodw budetu rodkw europejskich wynikaa z realizacji programw operacyjnych realizowanych w ramach Narodowej Strategii Spjnoci w latach 20072013 (46.678,2 mln z), Wsplnej Polityki Rolnej (21.220,3 mln z), Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy (153,9 mln z), Programu Operacyjnego Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich (545,0 mln z). Wydatki w budecie rodkw europejskich przeznaczone zostay na realizacj programw finansowanych z ich udziaem, z wyczeniem projektw pomocy technicznej. W ramach planowanej kwoty 84.004.0 mln z w rezerwach celowych ujto 36.704,0 mln z, a w pozostaych czciach budetowych 47.300,1 mln z. W ustawie budetowej na rok 2011 ustalono take czn kwot planowanych przychodw budetu pastwa w wysokoci 402.251,5 mln z i planowanych rozchodw budetu pastwa w wysokoci 346.644,8 mln z oraz saldo przychodw i rozchodw budetu pastwa w kwocie 55.606,8 mln z.
5. Zaoenia polityki pieninej na rok 2011

Zaoenia polityki pieninej s ustalane corocznie przez Rad Polityki Pieninej i przedkadane do wiadomoci Sejmowi jednoczenie z przedoeniem przez Rad Ministrw projektu ustawy budetowej. Zawieraj one charakterystyk zewntrznych i wewntrznych uwarunkowa polityki pieninej, cele oraz instrumenty jej realizacji. Podstawowym zadaniem polityki pieninej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen. Zaoenia polityki pieninej realizuje Narodowy Bank Polski. Od pocztku 2004 r. cigy cel inflacyjny wynosi 2,5%. Z moliwoci odchylenia do 1 punktu procentowego w gr lub w d. NBP wpywa na poziom inflacji przede wszystkim przez okrelanie wysokoci oficjalnych stp procentowych, ktre wyznaczaj rentownoci instrumentw polityki pieninej. W celu ksztatowania krtkoterminowych stp procentowych na rynku pieninym NBP wykorzystuje takie instrumenty polityki pieninej, jak operacje otwartego rynku, operacje depozytowo-kredytowe oraz rezerw obowizkow.
Wprowadzenie
Rada Polityki Pieninej w Zaoeniach polityki pieninej na rok 2011 z wrzenia 2010 r. postanowia kontynuowa realizacj polityki pieninej w oparciu o strategi bezporedniego celu inflacyjnego. Celem strategii, zbienym z podstawowym celem dziaalnoci NBP byo utrzymanie stabilnego poziomu cen. Cel ten odnosi , si do inflacji mierzonej zmian cen towarw i usug konsumpcyjnych, w kadym miesicu w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego. Oznacza to, e w 2011 r. realizacja celu inflacyjnego miaa by weryfikowana, tak jak w latach poprzednich, w cigu caego roku. Priorytetem byo jednoznaczne ukierunkowanie polityki pieninej na utrzymanie inflacji jak najbliej celu 2,5%, a nie jedynie wewntrz przedziau waha. Rozwizanie takie miao umoliwi ustabilizowanie oczekiwa inflacyjnych, co sprzyjao prowadzeniu polityki pieninej, ktra w reakcji na wstrzsy podaowe i popytowe wymaga mniejszych i rzadszych zmian stp procentowych. Realizacja podstawowego celu polityki pieninej miaa rwnoczenie sprzyja utrzymaniu zrwnowaonego wzrostu gospodarczego. Prognozy NBP wskazyway na nieznaczne przyspieszenie wzrostu PKB w strefie euro w 2011 r. przy istotnej niepewnoci co do skutkw kryzysu fiskalnego w wielu krajach strefy euro. Dlatego wanym uwarunkowaniem wzrostu gospodarczego w kraju by rozwj sytuacji w strefie euro. Wpyw tego czynnika powodowa, e oczekiwania Rady dotyczce sytuacji gospodarczej w 2011 r. obarczone byy szczegln niepewnoci ze wzgldu na skal, zasig i dugo globalnego kryzysu. W Zaoeniach polityki pieninej przewidywano przyspieszenie wzrostu PKB w Polsce wspieranego gwnie, tak jak w 2010 r., przez popyt krajowy zwizany z inwestycjami publicznymi (gwnie infrastrukturalnymi). Przewidywano, e wsparciem dla wzrostu gospodarczego bdzie stabilna konsumpcja gospodarstw domowych i oywienie inwestycji przedsibiorstw. Wrd wanych uwarunkowa polityki pieninej wymieniono take moliw popraw sytuacji na krajowym rynku pracy, zwikszajc presj pacow, a take nierwnowag finansw publicznych, zagroon przekroczeniem przez dug publiczny progw ostronociowych zawartych w ustawie o finansach publicznych oraz limitu okrelonego w Konstytucji RP . Jako czynniki ryzyka dla inflacji wskazano zaplanowany na pocztek 2011 r. wzrost wikszoci stawek VAT, moliwe podwyki cen nonikw energii oraz moliwe podwyki cen usug komunalnych zwizane z niekorzystn sytuacj budetow jednostek samorzdu terytorialnego. Istotnym rdem ryzyka zewntrznego pozostawa miao ksztatowanie si cen surowcw na wiecie. Ponadto przewidywano oddziaywanie zmian kursu zotego na inflacje, pozostajce zarwno pod wpywem krajowej sytuacji gospodarczej, jak i sytuacji w otoczeniu zewntrznym polskiej gospodarki.
10
II. Synteza i podstawowe ustalenia z kontroli

Podstawa prawna i zakres kontroli
1. Zgodnie z art. 204 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Najwysza Izba Kontroli przedkada analiz wykonania budetu pastwa i zaoe polityki pieninej w 2011 r., zatwierdzon przez Kolegium NIK w dniu 6 czerwca 2012 r. Analiza zawiera omwienie warunkw wykonania budetu pastwa i zarzdzania jego wykonaniem, powiadczenie rzetelnoci sprawozda budetowych, ocen wykonania budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w zakresie dochodw, wydatkw i deficytu, ocen wykonania planw finansowych przez jednostki sektora finansw publicznych, a take omwienie rozmiarw pastwowego dugu publicznego i ocen wykonania zaoe polityki pieninej. Dokument ten stanowi zbiorcze podsumowanie kontroli wykonania budetu pastwa, ktra zostaa przeprowadzona w okresie od stycznia do maja 2012 r. Obja ona dysponentw czci budetowych oraz wybranych dysponentw niszego stopnia, w tym realizujcych programy finansowane z udziaem rodkw europejskich, a ponadto jednostki samorzdu terytorialnego, pastwowe fundusze celowe, wybrane agencje wykonawcze i pastwowe osoby prawne, a take Narodowy Bank Polski oraz inne jednostki korzystajce z dotacji budetowych. cznie skontrolowano 330 jednostek. Kontrola o ograniczonym zakresie zostaa przeprowadzona w czciach budetu pastwa, ktre w ostatnich trzech latach otrzymay ocen pozytywn wykonania budetu pastwa i pozytywn opini o ewidencji ksigowej lub ktrych udzia wydatkw w wydatkach budetu pastwa ogem by niewielki, tj. do 50 mln z.
Opinia o sprawozdaniach budetowych

2. Sprawozdanie Rady Ministrw z wykonania budetu pastwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r. przekazuje prawdziwy obraz wykonania dochodw, wydatkw, nalenoci i zobowiza. Najwysza Izba Kontroli przeprowadzia audyt cznych sprawozda budetowych we wszystkich kontrolowanych jednostkach. Zbadano prawidowo sporzdzania cznych sprawozda budetowych przez dysponentw 102 czci budetowych, przy czym pozytywnie zaopiniowano sprawozdania 96 czci budetu pastwa, co stanowi 94,1% badanych sprawozda (w 2010 r. wskanik ten wynis 93,9%). NIK potwierdzia tym samym, i przekazuj one prawidowy obraz wykonania w 2011 r. budetu pastwa. W pozostaych szeciu przypadkach NIK zgosia zastrzeenia odnoszce si co najmniej do jednego sprawozdania. Rwnie sprawozdania roczne z wykonania budetu rodkw europejskich zostay zaopiniowane pozytywnie, z wyjtkiem dwch sprawozda jednostkowych, ktre zostay zaopiniowane z zastrzeeniami. Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidowoci nie miay istotnego wpywu na wielkoci dochodw i wydatkw oraz nalenoci i zobowiza prezentowanych w Sprawozdaniu Rady Ministrw z wykonania budetu pastwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r.
11
Synteza
Oglna ocena wykonania ustawy budetowej

3. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie wykonanie w 2011 r. budetu pastwa. Pozytywnie lub pozytywnie z zastrzeeniami ocenione zostao wykonanie budetu pastwa w poszczeglnych czciach budetu pastwa oraz realizacja planw finansowych przez kontrolowane jednostki sektora finansw publicznych. Ocen pozytywnych byo, podobnie jak w roku poprzednim, dwa razy wicej ni ocen pozytywnych z zastrzeeniami. Negatywnie oceniono wykonanie w 2011 r. planu finansowego Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych, ze wzgldu na zrealizowanie w niewielkim stopniu zada ustawowych.
1.
Wydatki, dochody i deficyt budetu pastwa w 2011 r.

Deficyt 25,1 8,3%
[mld z]
Wydatki 302,7 100%
Dochody 277,6 91,7% rdo: opracowanie wasne NIK.
Realizacja budetu pastwa bya lepsza ni zakadano. Dochody budetu pastwa w 2011 r. byy o 1,6% wysze ni zaplanowano w ustawie budetowej. Wydatki byy nisze od limitu ustawowego o 3,4%. W rezultacie deficyt budetu pastwa, planowany na 40,2 mld z, wynis 25,1 mld z. Oznaczao to zmniejszenie potrzeb poyczkowych budetu pastwa. Uzyskane dochody pozwalay na sfinansowanie 91,7% wydatkw budetu pastwa, podczas gdy w poprzednim roku relacja ta wynosia 84,9%. Budet rodkw europejskich zosta zaplanowany ostronie i zapewnia duy margines bezpieczestwa. Dochody budetu rodkw europejskich stanowiy 70,8% zaplanowanej kwoty. Wydatki wyniosy 72,4% planowanej kwoty. Wykonanie budetu rodkw europejskich zamkno si deficytem w kwocie 12,2 mld z, ktry by niszy o 3,2 mld z od limitu ustawowego. Relacja dochodw do wydatkw wyniosa 79,9%, wobec 78,4% w poprzednim roku.
12
Synteza
2.
Wydatki, dochody i deficyt budetu rodkw europejskich w 2011 r.

Deficyt 12,2 20,1% Wydatki 60,8 100%
[mld z]
Dochody 48,6 79,9%
rdo: opracowanie wasne NIK.
4. Dochody budetu pastwa i budetu rodkw europejskich wyniosy cznie 326,1 mld z i byy wysze od dochodw osignitych w 2010 r. o 13,2%. Wydatki budetu pastwa i budetu rodkw europejskich wyniosy 363,5 mld z i byy wysze od wydatkw poniesionych w 2010 r. o 6,0%. Deficyt budetu pastwa i budetu rodkw europejskich wynis 37,4 mld z i by niszy od deficytu osignitego w 2010 r. o 17,6 mld z, tj. o 32,1%. Zmniejszenie deficytu byo nastpstwem realizacji wyszych dochodw o 38,1 mld z, przy przyrocie wydatkw tylko o 20,5 mld z i przyczynio si do ograniczenia dynamiki wzrostu dugu publicznego.
Warunki wykonania budetu pastwa

5. Na wykonanie budetu pastwa i sytuacj finansw publicznych korzystny wpyw miay dziaania zmierzajce do obnienia deficytu finansw publicznych oraz ksztatowanie si sytuacji gospodarczej w kraju. Przy planowaniu wydatkw na 2011 r. zastosowano tzw. tymczasow regu wydatkow, okrelon w Planie Rozwoju i Konsolidacji Finansw 20102011 z 29 stycznia 2010 r. Polegao to na ograniczeniu wzrostu wydatkw o charakterze uznaniowym, tzn. wynagrodze, pochodnych od wynagrodze, innych wydatkw biecych, niektrych dotacji i wydatkw majtkowych. Regua pozwalaa na maksymalny wzrost tej grupy wydatkw o 1% w ujciu realnym. Ograniczeniu nie podlegay tzw. wydatki sztywne, ktrych poziom wynika z ustawowych obowizkw pastwa. Najbardziej znaczce pozycje wrd tych wydatkw sta-
13
Synteza
nowi subwencje dla jednostek samorzdu terytorialnego, dotacje dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, wydatki na obron narodow, skadki wpacane do budetu Unii Europejskiej i organizacji midzynarodowych, a take koszty obsugi dugu publicznego. Od ograniczenia udziau wydatkw prawnie zdeterminowanych w wydatkach ogem zaley w gwnej mierze stabilizacja finansw publicznych. Przy planowaniu dochodw uwzgldniono zmienione od 1 stycznia 2011 r. stawki VAT, ktrych skutki zgodnie z przewidywaniami wyniosy 5,6 mld z. Znowelizowana ustawa o finansach publicznych6 wprowadzia z dniem 1 maja 2011 r. obowizek lokowania wolnych rodkw wybranych jednostek sektora finansw publicznych w formie depozytu prowadzonego przez Ministra Finansw oraz oddawanie w zarzdzanie Ministrowi Finansw wolnych rodkw przez pastwowe fundusze celowe. Miao to wpyw na bardziej efektywne zarzdzanie pynnoci Skarbu Pastwa i caego sektora finansw publicznych. Ponadto od 1 maja 2011 r. obniono skadki przekazywane przez ZUS do OFE z 7,3% do 2,3% wynagrodzenia brutto. Zmiana w systemie emerytalnym umoliwia zmniejszenie przyrostu dugu publicznego. 6. Od 2007 r. w okresie globalnego kryzysu gospodarczego Polska osigaa najwyszy wzrost PKB spord pastw Unii Europejskiej. W IV kwartale 2011 r. produkt krajowy brutto w Unii Europejskiej ogem zwikszy si w skali roku o 0,8%. W Polsce tempo wzrostu PKB wynioso 4,4%. Wysz dynamik wzrostu osigny tylko kraje batyckie Litwa, Estonia i otwa. W zakresie PKB na jednego mieszkaca Polska od 2005 r. zmniejszaa rnic do pastw strefy euro o rednio dwa punkty procentowe rocznie. Pomimo dobrych wynikw gospodarczych na tle reszty Europy w ostatnich latach, Polska pozostaje szstym najbiedniejszym pastwem UE, z PKB per capita wynoszcym 64% redniej unijnej. W uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na rok 2011 zaoono, e sytuacja gospodarcza na wiecie bdzie si poprawia. Przewidywano, e w Polsce tempo wzrostu PKB wyniesie 3,5% przy inflacji na poziomie 2,3%. Realne tempo wzrostu PKB wynioso 4,3% i byo o 0,8 punktu procentowego wysze od zakadanego. Gwnym czynnikiem wzrostu by, tak jak zaoono, popyt krajowy, ktrego wpyw na tempo wzrostu gospodarczego by mniejszy ni w poprzednim roku. rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych w 2011 r. wynis 4,3% i by wyszy o 2,0 punkty procentowe od przyjtego na etapie planowania w ustawie budetowej. Stabilnemu wzrostowi gospodarczemu towarzyszy niszy ni w roku poprzednim wzrost produkcji sprzedanej przemysu i sprzeday detalicznej. Znacznie wyszy ni w roku poprzednim by natomiast wzrost produkcji budowlano-montaowej. W 2011 r. poprawia si o 0,3 punktu procentowego relacja deficytu na rachunku obrotw biecych bilansu patniczego do PKB. Szybszy wzrost obrotw towarowych w handlu zagranicznym po stronie eksportu ni importu spowodowa, e relacja ta wyniosa minus 4,3%. Niewielkie przyspieszenie wzrostu gospodarczego wpy6
Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.
14
Synteza
no na wzrost liczby zatrudnionych w gospodarce narodowej, w tym w sektorze przedsibiorstw. Nie zahamowao to jednak wzrostu liczby bezrobotnych. Stopa bezrobocia na koniec 2011 r. wyniosa 12,5%, co oznacza, e bya o 2,6 punktu procentowego wysza ni zakadano. Z uwagi na wysok inflacj, tempo wzrostu pac realnych byo niewielkie. Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto ogem byo realnie o 1,2% wysze ni przed rokiem. redni roczny kurs euro wzrs w skali roku o 3,1%, a dolara amerykaskiego zmniejszy si o 1,7%. W ostatnich miesicach roku kursy te ulegay duym wahaniom. Polska gospodarka okazaa si w 2011 r. odporna na kryzys finansowy i ekonomiczny w gospodarce wiatowej.
Sytuacja finansw publicznych

7. Konsolidacja finansowa przyniosa w 2011 r. pierwsze pozytywne efekty. Zmniejszyo si tempo przyrostu dugu publicznego i nierwnowaga sektora finansw publicznych. Poprawa sytuacji sektora publicznego jest wynikiem rozpoczcia reform systemowych. Na konieczno takich reform Najwysza Izba Kontroli wskazywaa w latach ubiegych. Pastwowy dug publiczny (PDP) wynis na koniec 2011 r. 815,3 mld z i w stosunku do roku poprzedniego by wyszy o 67,4 mld z. W relacji do PKB stanowi 53,5%. Relacja ta wzrosa o 0,7 punktu procentowego. Tempo przyrostu pastwowego dugu publicznego w 2011 r. wynioso 9,0% wobec 11,9% w 2010 r. Podobnie jak w 2010 r. relacja dugu do PKB przekroczya 50%, tj. pierwszy prg ostronociowy wynikajcy z art. 86 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych. W zwizku z powyszym, na 2013 r. Rada Ministrw bdzie ponownie zobowizana uchwali projekt ustawy budetowej, w ktrym relacja deficytu budetu pastwa do dochodw budetu pastwa nie bdzie moga by wysza ni analogiczna proporcja z ustawy budetowej na 2012 r., tj. 11,6%. Przyrost pastwowego dugu publicznego by przede wszystkim konsekwencj wzrostu zaduenia Skarbu Pastwa o 56,3 mld z oraz zobowiza jednostek samorzdu terytorialnego i ich zwizkw o 10,6 mld z. W 2011 r. przyrost dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych, liczony wedug metodologii unijnej, by mniejszy ni w dwch poprzednich latach. Dug ten wynis 858,9 mld z i stanowi 56,3% PKB. W stosunku do 2010 r. relacja ta ulega zwikszeniu o 1,5 punktu procentowego i bya ju tylko o 3,7 punktu procentowego nisza ni wielko referencyjna, okrelona w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w Protokole w sprawie kryteriw konwergencji. W Unii Europejskiej relacja dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych do PKB w 2011 r. wyniosa 82,5% i bya o 2,5 punktu procentowego wysza ni w roku poprzednim. Dopuszczalny poziom dugu (60%) przekraczao 14 pastw UE. 8. Dynamika wzrostu dugu Skarbu Pastwa, stanowicego wikszo PDP , bya mniejsza ni w poprzednim roku. Dug Skarbu Pastwa na koniec 2011 r. wynis 771,1 mld z i w cigu roku wzrs o 69,3 mld z, tj. o 9,9% (wobec 11,1% w 2010 r.). Wzrost poziomu dugu by gwnie wynikiem finansowania potrzeb poyczkowych netto, powstania nowej kategorii zobowiza z tytuu
15
Synteza
depozytw przekazanych Ministrowi Finansw w zarzdzanie oraz deprecjacji zotego. Zaduenie zagraniczne na koniec 2011 r. wynioso 246,4 mld z i w cigu roku wzroso o 51,6 mld z, tj. o 26,5%. Udzia zaduenia zagranicznego w dugu Skarbu Pastwa wzrs o ponad 4 punkty procentowe i na koniec 2011 r. wynis 32%, przekraczajc poziom 2030% okrelony w Strategii zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 20112014. Dug krajowy Skarbu Pastwa na koniec 2011 r. wynis 524,7 mld z i wzrs o 17,7 mld z, tj. o 3,5%. 9. Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w relacji do PKB zmniejszy si z 7,8% w 2010 r. do 5,1% w 2011 r.7 i wynis 78,0 mld z. Na zmniejszenie deficytu wpyna przede wszystkim poprawa wyniku podsektora instytucji rzdowych na szczeblu centralnym. Deficyt w tym podsektorze zmniejszy si z 90,8 mld z w 2010 r. do 65,2 mld z w 2011 r., a jego relacja do PKB z 6,4% do 4,3%. Deficyt w podsektorze instytucji samorzdowych zmniejszy si z 17,3 mld z w 2010 r. do 11,2 mld z w 2011 r., a jego relacja do PKB z 1,2% do 0,7%. Poprawa sytuacji finansw publicznych ma istotne znaczenie dla trwaoci wzrostu gospodarczego.
Budet pastwa
10. Prognoza dochodw budetu pastwa na 2011 r. okazaa si prawidowa. Dochody wyniosy 277,6 mld z i byy o 1,6% wysze od planowanych. W porwnaniu do 2010 r., dochody byy wysze o 10,9%. Decydujcy wpyw na uzyskanie wyszych o 4,5 mld z ni zakadano dochodw miay wysze ni prognozowano dochody z tytuu wpaty z zysku NBP oraz dywidend spek Skarbu Pastwa i wpat z zysku przedsibiorstw pastwowych. Dochody podatkowe wyniosy 243,2 mld z, tj. 100,2% prognozy zawartej w ustawie budetowej, a dochody niepodatkowe 32,3 mld z, tj. 115,1% prognozy. Najwysze dochody zrealizowano z tytuu VAT i podatku akcyzowego. Dochody z VAT wyniosy 120,8 mld z i byy wysze od prognozowanych o 1,5 mld z, tj. o 1,3%. Dochody z podatku akcyzowego wyniosy 58,0 mld z i byy o 0,7 mld z (o 1,3%) nisze od dochodw prognozowanych. Nisze od prognozowanych byy take dochody z tytuu opat, grzywien, odsetek i innych dochodw niepodatkowych, podatku od gier oraz wpat z Unii Europejskiej i innych rde. Dochody z podatku dochodowego od osb prawnych i fizycznych wykonano na poziomie planowanym. 11. Nastpia poprawa podstawowych wskanikw efektywnoci egzekucji zalegoci podatkowych. Kwota wyegzekwowanych zalegoci w 2011 r. wzrosa o 7,3%, przy wzrocie o 3,8% kwoty objtej tytuami wykonawczymi. Wskanik efektywnoci egzekucji poprawi si o 0,9 punktu procentowego i wynis 25,1%. Nadal na niskim poziomie pozostawaa efektywno egzekucji prowadzonej przez izby celne. Zasadniczym problemem, pomimo poprawy wskanika efektywnoci egzekucji, by wysoki poziom zalegoci podatkowych, w tym zagroonych przedawnieniem. Zalegoci podatkowe na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 22,9 mld z i w porwnaniu
7
Deficyt i dug obliczony wedug zasad Europejskiego Systemu Rachunkw Narodowych (ESA 95), Komunikat GUS z dnia 23 kwietnia 2012 r.
16
Synteza
do stanu na koniec 2010 r. wzrosy o 11,4%. Dla porwnania w 2010 r. zalegoci podatkowe wzrosy o 7,8%. W urzdach skarbowych zalegoci podatkowe zagroone przedawnieniem wedug stanu na dzie 31 grudnia 2011 r. wyniosy 6,2 mld z i w porwnaniu do stanu na koniec 2010 r. wzrosy o 12,3%. Przeprowadzone przez NIK kontrole wskazay, e organy podatkowe maj moliwo poprawy skutecznoci odzyskiwania nalenych podatkw przez dokonywanie na szersz skal i w odpowiednim czasie zabezpiecze zobowiza. 12. Wydatki budetu pastwa wyniosy 302,7 mld z i byy o 3,4%, tj. o 10,7 mld z nisze od kwoty ustalonej w ustawie budetowej. Wydatki te, w porwnaniu do poprzedniego roku, wzrosy tylko o 2,6%, czyli realnie byy nisze. Nisze ni planowano wykonanie wydatkw wynikao z oszczdnoci powstaych w kosztach obsugi dugu publicznego i wydatkach na skadk do Unii Europejskiej oraz nierozdysponowania w peni wydatkw ujtych w rezerwach celowych, w tym zwaszcza na wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw UE. Na poziomie zblionym do planowanego wykonano wydatki na dotacje i subwencje oraz wiadczenia na rzecz osb fizycznych. Wydatki majtkowe w budecie pastwa wyniosy 16,8 mld z8 i byy nisze ni w 2010 r. o 2,5%. Wykonano 88,9% wydatkw ujtych w planie po zmianach, podczas gdy w pozostaych grupach wydatki wzrosy w porwnaniu do poprzedniego roku. Na rok 2011 nie zakadano w budecie krajowym wzrostu wydatkw majtkowych. 13. Najbardziej, spord poszczeglnych grup wydatkw, wzrosy w 2011 r. koszty obsugi dugu publicznego. Wydatki na obsug dugu publicznego wyniosy 36,0 mld z i byy wysze o 5,3% ni w poprzednim roku. W 2010 r. tempo wzrostu tych wydatkw byo wysze i wynioso 5,9%. Wydatki te byy jednak o 2,5 mld z nisze od kwoty wydatkw na ten cel ujtej w ustawie budetowej. Stanowiy 11,9% wydatkw budetu pastwa. Ich udzia by o 0,3 punktu procentowego wyszy ni w 2010 r. Wzrost kosztw obsugi zaduenia zagranicznego by wyszy ni zaduenia krajowego. Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa byy o 1.813,2 mln z wysze ni w 2010 r., przy czym wydatki na obsug zaduenia zagranicznego wzrosy o 1.463,5 mln z, a na obsug dugu krajowego o 349,7 mln z. 14. Nie wystpoway trudnoci w regulowaniu zobowiza przez pastwowe jednostki budetowe. Zobowizania pastwowych jednostek budetowych na koniec 2011 r. wyniosy 3,1 mld z. Byy to gwnie zobowizania, ktre corocznie wykazuje si z tytuu dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz dodatkowego uposaenia rocznego onierzy oraz nagrd rocznych funkcjonariuszy. Wysoko zobowiza zmniejszya si o 6,4% w porwnaniu do stanu z poprzedniego roku. Zobowizania wymagalne w kwocie 5,8 mln z byy ponad trzykrotnie nisze od stanu tych zobowiza na koniec 2010 r. Zoyy si na to zobowizania powstae w 2011 r. w kwocie 4,3 mln z oraz w latach ubiegych w kwocie 1,5 mln z.
Z tego w grupie wydatki majtkowe 14,9 mld z i w ramach grupy wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw europejskich 1,9 mld z.
17
Synteza
15. Wysze ni prognozowano dochody i nisze od planowanych wydatki spowodoway, e deficyt budetu pastwa w 2011 r. by niszy od limitu ustalonego w ustawie budetowej o 15,1 mld z i wynis 25,1 mld z. Zgodnie z obowizujcym prawem, podobnie jak w latach poprzednich, znaczna cz operacji bya ujmowana poza rachunkiem wydatkw, a tym samym deficytu. Z rozchodw na finansowanie potrzeb poyczkowych budetu pastwa przekazano 9,1 mld z (w 2010 r. 13,3 mld z) do Funduszu Ubezpiecze Spoecznych na refundacj ubytku skadek przekazanych do Otwartych Funduszy Emerytalnych oraz udzielono temu funduszowi poyczki w kwocie 5,0 mld z. Doliczenie tych operacji do deficytu spowodowaoby podwyszenie relacji deficytu do PKB o 1,0 punkt procentowy. Przyrost ten nie uwzgldnia skutkw zmniejszenia wysokoci skadki emerytalnej do OFE. Kwota nieprzekazana do OFE zwikszya przysze zobowizania FUS i zmniejszya biece potrzeby poyczkowe budetu pastwa.
Budet rodkw europejskich

16. Budet rodkw europejskich nie zosta tak dobrze zrealizowany jak budet pastwa. Naley jednak wzi pod uwag to, e na 2011 r. w budecie rodkw europejskich zaplanowano o wiele wyszy wzrost, zwaszcza wydatkw, ni w budecie pastwa. Dochody budetu rodkw europejskich wyniosy 48,6 mld z i byy nisze od prognozowanych o 20,0 mld z, tj. o 29,2%. W porwnaniu do 2010 r. dochody te wzrosy o 28,9%. Nisza ni planowano realizacja dochodw wynikaa z niewykonania planowanych wydatkw podlegajcych refundacji oraz decyzji Ministra Finansw o pozostawieniu na rachunkach programowych rodkw w celu zapewnienia pynnoci finansowej tych programw w latach nastpnych, a take z opnie w realizacji wydatkw w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013. 17. Wydatki budetu rodkw europejskich wyniosy 60,8 mld z i byy nisze od planowanych o 23,2 mld z, tj. o 27,6%. Wydatki byy o 26,4% wysze ni w poprzednim roku. Budet rodkw europejskich zamkn si deficytem w kwocie 12,2 mld z, ktry by niszy o 3,2 mld z, tj. o 20,6% od limitu ustawowego. Deficyt wystpi w sytuacji, gdy na rachunkach programowych na 31 grudnia 2011 r. pozostaa kwota 3,2 mld euro z tytuu refundacji poniesionych wczeniej wydatkw. Pomimo dysponowania rodkami na rachunkach programowych cz patnoci w kwocie 11,2 mld z (bez WPR) finansowana bya w 2011 r. z rozchodw budetu pastwa. Zdaniem NIK, wynik budetu rodkw europejskich byby lepszy, gdyby patnoci sfinansowano z rachunkw programowych lub rodkw w kwocie 3,0 mld euro udostpnionych Ministrowi Finansw w latach 20092010 zamiast z rozchodw budetu pastwa. 18. Saldo biecych rozlicze Polski z Uni Europejsk, po raz kolejny, byo dodatnie. Wynioso ono 10,5 mld euro (w 2010 r. 7,7 mld euro). Do Polski z budetu Unii Europejskiej wpyny rodki w kwocie 14,3 mld euro, tj. o 27,1% wyszej ni w 2010 r. Z tytuu skadki oraz zwrotw Polska wpacia do budetu Unii Europejskiej kwot 3,8 mld euro, tj. o 8,2% wysz ni w 2010 r. Napyw rodkw z UE
18
Synteza
by o 17,6% niszy ni zaplanowano w ustawie budetowej. Najwiksz pozycj wpyww stanowiy rodki z tytuu refundacji wydatkw na programy operacyjne perspektywy finansowej 20072013 (9,6 mld euro) oraz na realizacj Wsplnej Polityki Rolnej (4,3 mld euro). Na finansowanie projektw w ramach perspektywy finansowej 20072013 rodki byy o 17,3% nisze ni planowano, a na Wspln Polityk Roln o 21,3% nisze. Napyw rodkw z UE by uzaleniony od realizacji programw operacyjnych. Ze rodkw, ktre wpyny z budetu Unii Europejskiej, przekazano 7,8 mld euro na sfinansowanie w 2011 r. patnoci dotyczcych programw Narodowej Strategii Spjnoci oraz 2,4 mld euro na patnoci bezporednie w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Na dzie 31 grudnia 2011 r. rachunkach programowych w Narodowym Banku Polskim pozostay rodki w kwocie 3,3 mld euro, wobec 1,5 mld euro na koniec 2010 r.
Potrzeby poyczkowe
19. Potrzeby poyczkowe netto budetu pastwa w 2011 r. byy ponad dwukrotnie nisze ni w 2010 r. Wyniosy one 26,9 mld z i byy nisze od kwoty planowanej o 29,4 mld z. Gwnymi ich skadowymi byy deficyty budetu pastwa i budetu rodkw europejskich, refundacja Funduszowi Ubezpiecze Spoecznych skadek przekazywanych do Otwartych Funduszy Emerytalnych oraz sfinansowanie poyczki dla FUS na uzupenienie rodkw na wypaty wiadcze gwarantowanych przez pastwo. W wyniku zmian w systemie emerytalnym, kwota refundacji dla FUS wyniosa 15,4 mld z, wobec planowanej 23,9 mld z. Zostaa ona sfinansowana przychodami z prywatyzacji (6,2 mld z) i emisj skarbowych papierw wartociowych w kwocie 9,2 mld z zamiast planowanych 16,2 mld z. Zmniejszajco na potrzeby poyczkowe oddziaywao take wykorzystanie rodkw pozyskanych na zarzdzanie pynnoci w kwocie 24,5 mld z. Wykorzystanie tych rodkw wpyno na obnienie wysokoci dugu publicznego. Wysze od zakadanego uksztatowanie si kwot przychodw i rozchodw zwizanych z wykorzystaniem aktyww finansowych jednostek sektora finansw publicznych w zarzdzaniu pynnoci spowodowao, e przychody (812,3 mld z) i rozchody budetu pastwa (774,9 mld z)ogem okazay si znacznie wysze od planowanych. Kwota rozchodw nie przekroczya jednak limitu ustawowego. 20. Minister Finansw zapewni finansowanie potrzeb poyczkowych, cho rzeczywista struktura finansowania rnia si od zaoe przyjtych w ustawie budetowej. Istotne znaczenie w zarzdzaniu pynnoci mia wprowadzony od maja 2011 r. mechanizm konsolidacji rodkw jednostek sektora finansw publicznych. redni stan rodkw z konsolidacji wynis 18,4 mld z. rodki uzyskane z konsolidacji pozwoliy na zmniejszenie emisji skarbowych papierw wartociowych. Spowodowao to mniejszy przyrost dugu w 2011 r. oszacowany na 23,1 mld z i oszczdnoci w wydatkach na obsug dugu publicznego, wynikajce z zastpienia sprzeday skarbowych papierw wartociowych taszymi w obsudze rodkami z konsolidacji na 43 mln z. Konsolidacja nie spowodowaa utrudnie w gospodarce finansowej jednostek sektora finansw publicznych. W ramach zarzdzania pynnoci Minister Finansw lokowa rodki
19
Synteza
zotowe i walutowe w NBP i BGK. Na dzie 31 grudnia 2011 r. stan wszystkich rodkw budetu pastwa zgromadzonych na rachunkach zotowych i walutowych wynosi okoo 31,8 mld z i by wyszy od stanu na koniec 2010 r. o okoo 15 mld z. Poziom tych rodkw pokrywa okoo 90% deficytu budetu pastwa zaplanowanego na rok 2012.
Zatrudnienie i wynagrodzenia
21. W 2011 r. nastpi spadek realnych wynagrodze w pastwowych jednostkach budetowych, podczas gdy przecitne wynagrodzenie w gospodarce narodowej byo realnie wysze ni w 2010 r. Wedug kwartalnych sprawozda Rb-70 o zatrudnieniu i wynagrodzeniach przecitne zatrudnienie w pastwowych jednostkach budetowych i uczelniach publicznych wynioso 727.415 osb i w porwnaniu do roku 2010 (740.427) zmniejszyo si o 13.012 osb, tj. o 1,8%. Wydatki na wynagrodzenia wyniosy 38.459,9 mln z i porwnaniu do 2010 r. wzrosy o 0,7%. Przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.406 z i byo wysze ni w 2010 r. o 2,5%. W pastwowych jednostkach budetowych, objtych przepisami ustawy o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej, wydatki na wynagrodzenia w 2011 r. wyniosy 25.648,5 mln z i w porwnaniu do 2010 r. wzrosy o 1,7%. Przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.191 z i w porwnaniu do 2010 r. wzroso o 1,4%. Przecitne zatrudnienie wynioso 509.937 osb i byo o 0,4% wysze ni w poprzednim roku. 22. Prawidowa bya w wikszoci przypadkw realizacja planw finansowych i zada przez pozabudetowe jednostki sektora finansw publicznych. Na koniec 2011 r. funkcjonowao 28 pastwowych funduszy celowych, ktrych przychody wyniosy 198,2 mld z i byy o 0,5% wysze ni zaplanowano w ustawie budetowej. Wydatki wyniosy 201,4 mld z i byy nisze od kwoty planowanej o 1,0%. Przychody Funduszu Ubezpiecze Spoecznych stanowiy 81,7% przychodw funduszy, a wydatki 83,3% wydatkw tych funduszy. Z budetu pastwa przekazano dotacje do funduszy w kwocie 54,4 mld z, w tym do FUS 37,5 mld z. Stan funduszy na koniec 2011 r wynis 3,2 mld z i by dwukrotnie niszy od stanu na koniec 2010 r. Zmniejszenie stanu rodkw w funduszach wynikao z pogorszenia sytuacji finansowej FUS, ktrego stan na koniec 2011 r. wynis minus 16,7 mld z. Fundusz ten otrzyma mniejsze ni w poprzednim roku zasilanie zewntrzne z tytuu dotacji budetowej, poyczki z budetu pastwa i rodkw z Funduszu Rezerwy Demograficznej. Mniejsza te bya refundacja z budetu pastwa czci skadki emerytalnej przekazywanej do otwartych funduszy emerytalnych. 23. Spord 21 pastwowych osb prawnych, ktre funkcjonoway w 2011 r., dwie, tj. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego, peniy funkcj agencji patniczych, dysponujcych rodkami z budetu Unii Europejskiej na Wsplna Polityk Roln. W 2011 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wydatkowaa z tych rodkw 17,5 mld z, a Agencja Rynku Rolnego 0,4 mld z. Pastwowe osoby prawne osigny za 2011 r. dodatni wynik finansowy. Dodatni wynik finansowy osigny take dwie na cztery funkcjonujce w 2011 r. agencje wykonawcze. W dwch agencjach wykonawczych koszty byy rwne przychodom. Na 16 instytucji gospodarki budetowej, pi miao ujemny wynik za 2011 r.
20
Synteza
Budet zadaniowy
24. Stan wdraania budetu zadaniowego, zwaszcza w obszarze zarzdczym NIK ocenia jako niezadowalajcy9. Jest to skutkiem regulacji prawnych, braku waciwej koncepcji i skutecznej koordynacji prac. Obecne usytuowanie odpowiedzialnoci za osiganie celw funkcji pastwa spowodowao, e na adnym z organw wadzy publicznej nie ciy bezporednia odpowiedzialno za ich osiganie i koordynowanie. Istnieje wysokie ryzyko, e proces wdraania ukadu zadaniowego nie zakoczy si przed 31 grudnia 2012 r., tj. w terminie okrelonym w art. 95 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych. Brak jest spjnej struktury zada publicznych, opisywanych jednoznacznie zdefiniowanymi miernikami dokona. Sposb wdraania budetu zadaniowego nie gwarantuje stworzenia spjnego systemu informacyjnego umoliwiajcego gromadzenie, weryfikacj i przetwarzanie danych opisujcych stopie osigania zaplanowanych celw zada publicznych w ramach planowanych kwot wydatkw, zarwno na poziomie strategicznym (osiganie celw funkcji pastwa oraz celw zada budetowych), jak i na poziomie operacyjnym (osiganie celw zada i podzada).
Nieprawidowoci
25. Skala i waga nieprawidowoci stwierdzonych w zakresie prawidowoci wykonania budetu oraz zgodnoci systemu rachunkowoci z zasadami rachunkowoci oraz skutecznoci funkcjonowania mechanizmw kontroli zarzdczych dotyczcych operacji finansowych i gospodarczych, podobnie jak w ostatnich latach, nie bya dua. Najczciej polegay one na przekroczeniu upowanie do dokonywania wydatkw, nieegzekwowaniu zwrotu niewykorzystanych dotacji, nierzetelnym planowaniu dochodw i wydatkw, niedochodzeniu nalenoci budetowych, nieprzestrzeganiu procedur w postpowaniach o udzielanie zamwie publicznych, bdach w prowadzeniu ksig rachunkowych i sporzdzaniu sprawozda budetowych. 26. Nieprawidowoci w realizacji projektw wspfinansowanych ze rodkw z budetu Unii Europejskiej dotyczyy midzy innymi nieosignicia wartoci wskanikw rezultatu projektw na poziomie zaoonym we wniosku o dofinansowanie, przedkadania do weryfikacji niekompletnych wnioskw o patno, dokonywania zakupw i usug niezgodnie z postanowieniami umw. Ponadto przyczyn niepenej realizacji zada wspfinansowanych ze rodkw europejskich byy, jak w przypadku projektu na rzecz rozwoju szerokopasmowego dostpu do internetu, opnienia w rozpoczciu realizacji czci projektw, spowodowane pnym zawarciem porozumie o dofinansowanie. W rezultacie, ze wzgldu na krtki czas pozostajcy do koca roku budetowego, niemoliwe byo przeprowadzenie przetargw w celu wyboru wykonawcw czci zaplanowanych zada.
Zaoenia polityki pieninej

27. Rada Polityki Pieninej (RPP) w Zaoeniach polityki pieninej na rok 2011 postanowia kontynuowa realizacj cigego celu inflacyjnego ustalonego na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziaem odchyle 1 punkt procentowy. Inflacja
9
Informacja o wynikach kontroli wdraania budetu pastwa w ukadzie zadaniowym ocena procesw: planowania, monitorowania i sprawozdawczoci, Nr ewid. 27/2012/P/11/001/KAP maj 2012 rok.
21
Synteza
mierzona wskanikiem cen towarw i usug konsumpcyjnych (CPI) ksztatowaa si w 2011 r. powyej celu inflacyjnego, jak i powyej grnej granicy przedziau odchyle od celu i wynosia w poszczeglnych miesicach od 3,6% do 5,0%. rednioroczna inflacja w 2011 r. wyniosa 4,3%. Najwikszy wpyw na wzrost inflacji miay ceny ywnoci, nonikw energii, paliw, co byo skutkiem niskiej poday krajowych produktw rolnych i misa, istotnego wzrostu cen surowcw i ropy naftowej na rynkach wiatowych oraz znacznej deprecjacji zotego w IV kwartale 2011 r. Czynniki te o charakterze podaowym i zewntrznym, pozostaway poza bezporednim oddziaywaniem krajowej polityki pieninej. W perspektywie kontynuacji oywienia gospodarczego, ktre stwarzao ryzyko nasilenia si presji pacowej i popytowej w I poowie 2011 r., RPP czterokrotnie podniosa stopy procentowe cznie o 1 punkt procentowy, a w II poowie roku, wobec pogorszenia si perspektyw wzrostu koniunktury, jaki i umiarkowanego wzrostu czynnikw popytowych, na ktre polityka pienina moe bezporednio oddziaywa, Rada utrzymaa stopy procentowe na niezmienionym poziomie. Na skutki inflacyjne deprecjacji zotego NBP reagowa interwencjami na rynku walutowym, ograniczajcymi poziom osabienia jak i zmiennoci kursu zotego. Podwyszona nadpynno sektora bankowego, gwnie w wyniku przeprowadzanej do kwietnia 2011 r. wymiany przez Ministerstwo Finansw w NBP rodkw walutowych z funduszy europejskich, bya absorbowana przez NBP w operacjach sprzeday 7-dniowych bonw pieninych NBP bankom komercyjnym. Skuteczno tych dziaa zostaa , ograniczona niszym popytem bankw na te operacje. Rozpoczcie przez Ministra Finansw od maja 2011 r. sprzeday walut z funduszy europejskich na rynku walutowym jak i przeprowadzone przez NBP dodatkowe 23 dniowe operacje absorbujce, spowodoway wyrane zmniejszanie od wrzenia 2011 r. nadpynnoci, a od lipca zmniejszyy si odchylenia stawki POLONIA poniej stopy referencyjnej NBP .
22
III. Wykonanie budetu pastwa

1. Warunki wykonania budetu pastwa
Najwaniejszymi czynnikami ksztatujcymi warunki realizacji budetu pastwa w 2011 r. byy lepsza ni prognozowano sytuacja gospodarcza w Polsce oraz dziaania konsolidujce finanse publiczne, polegajce na podwyszeniu stawki VAT, ograniczeniu wydatkw oraz zwikszeniu wpyww z dywidend i obnieniu skadek przekazywanych do kapitaowego systemu emerytalnego z 7,3% do 2,3% wynagrodzenia brutto.
1.1. Zjawiska kryzysowe w gospodarce wiatowej

Powolne oywienie w gospodarce wiatowej, po gbokim kryzysie z lat 20082009, ulego w 2011 r. wyhamowaniu. Gospodark zacza ogarnia druga fala kryzysu. Po upadku banku inwestycyjnego Lehmann Brothers w padzierniku 2008 r. rzdy wielu pastw z obawy o zaamanie systemu finansowego wspary instytucje finansowe znacznymi rodkami publicznymi. Rwnoczenie, w celu przeciwdziaania recesji, znacznie poluzowana zostaa polityka fiskalna. Doprowadzio to do pobudzenia wzrostu gospodarczego przy jednoczesnym znacznym wzrocie w niektrych krajach deficytu finansw publicznych i dugu publicznego. Nadmierne zaduenie sektora prywatnego i publicznego spowodowao, e wierzyciele uznali, e niektre pastwa maj za wysokie dugi eby je spaci, a niektre banki za mao kapitau eby pokry swoje straty. Podobnie, jak oywienie w gospodarce wiatowej w 2010 r., tak i skala spowolnienia wzrostu gospodarczego w 2011 r., byy bardzo zrnicowane pomidzy poszczeglnymi krajami. Wiele z nich stano przed koniecznoci reformy finansw publicznych z uwagi na wysokie deficyty tego sektora. Na pocztku 2011 r. zwikszya si zwaszcza niepewno co do wypacalnoci niektrych krajw strefy euro takich, jak Grecja, Portugalia, Hiszpania i Wochy. Kryzys zadueniowy w tych krajach znalaz swj wyraz w wysokiej rentownoci ich obligacji skarbowych i negatywnie wpyn na sytuacj bankw, ktre posiadaj obligacje rzdowe tych krajw. W szczeglnie trudnej sytuacji w 2011 r. bya Grecja. Relacja dugu publicznego do PKB na koniec 2010 r. w Grecji wyniosa 144,9%. Wprowadzenie europejskich mechanizmw stabilizacyjnych i pomoc udzielona Grecji w spacie jej zaduenia nie przyniosy spodziewanych efektw. Na skutek spadku PKB wzrosa relacja dugu publicznego do PKB. Konieczne stao si czciowe umorzenie dugu publicznego, co przeoyo si na pogorszenie sytuacji bankw, ktre byy wierzycielami Grecji. Straty tych bankw byy pokrywane w drodze dokapitalizowania przez rzdy lub nawet przez nacjonalizacj. W wikszoci krajw nastpio w 2011 r. osabienie dynamiki wzrostu w porwnaniu do 2010 r. Spowolnienie tempa wzrostu produktu krajowego brutto w kolejnych kwartaach 2011 r. obserwowano w wikszoci krajw czonkowskich OECD10.
10
Kraje OECD: nalece do Unii Europejskiej: Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Sowacja, Sowenia, Szwecja, Wgry, Wielka Brytania, Wochy; pozostae kraje czonkowskie: Australia, Chile, Kanada, Islandia, Izrael, Japonia, Meksyk, Norwegia, Nowa Zelandia, Republika Korei, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Turcja.
23
Wykonanie budetu pastwa

W rezultacie PKB dla krajw OECD ogem w IV kwartale 2011 r. zwikszy si o 1,3% skali roku (wobec 2,5% w pierwszym, o 1,7% w drugim i o 1,5% w trzecim kwartale)11. Najwysz dynamik charakteryzoway si Turcja, Chile oraz Estonia, gdzie wzrost wynis odpowiednio 4,8% w dwch pierwszych krajach oraz 5,1% w Estonii. Relatywnie wysokie tempo wzrostu produktu krajowego brutto notowano take w Izraelu, Meksyku, Republice Korei i Sowacji (w granicach od 3,4% do 3,7%). W Polsce w poszczeglnych kwartaach tempo wzrostu PKB byo stabilne i w IV kwartale wynioso 4,4%. W Niemczech PKB w IV kwartale zwikszy si w ujciu rocznym o 2,0%, a w Stanach Zjednoczonych o 1,6%. Spord krajw OECD w najwikszym stopniu zmniejszy si PKB w Grecji i Portugalii, w IV kwartale odpowiednio o 7,5% i 2,8%. Niewielki spadek produktu krajowego brutto w czwartym kwartale 2011 r. wystpi rwnie w Japonii (o 0,6%), gdzie trudnoci gospodarcze byy w duej mierze rezultatem zniszcze wywoanych trzsieniem ziemi i tsunami. Nieznaczne obnienie PKB w IV kwartale odnotowano take w Sowenii, na Cyprze, we Woszech i Holandii. Spowolnienie wzrostu gospodarczego objo w 2011 r. pozostae najwiksze gospodarki wiata. W Chinach w IV kwartale PKB zwikszy si w ujciu rocznym o 8,9%, wobec 9,7% w pierwszym, 9,5% w drugim i 9,1% w trzecim kwartale. Szczeglnie wysokie spowolnienie wzrostu gospodarczego wystpio w Brazylii. PKB w IV kwartale zwikszy si o 1,4%, wobec 5,0% w czwartym kwartale 2010 r. W Indiach w IV kwartale PKB zwikszy si o 7,1%, podczas gdy dla caego 2010 r. wskanik ten wynosi 9,9%. Polska jest w duym stopniu zalena od sytuacji w Europie Zachodniej, w tym zwaszcza w Niemczech. Wedug danych Eurostatu, w IV kwartale 2011 r. produkt krajowy brutto w Unii Europejskiej ogem zwikszy si w skali roku o 0,8% (wobec 2,3% w IV kwartale 2010 r.). Spord krajw Unii Europejskiej najwysz dynamik PKB charakteryzoway si kraje batyckie otwa (wzrost o 5,9%), Litwa (o 5,4%) oraz Estonia (o 5,1%). Stosunkowo wysoki wzrost notowano take w Polsce (o 4,4%) oraz na Sowacji (o 3,4%). Rwnie w Niemczech, we Francji i Wielkiej Brytanii PKB zwikszy si w skali roku (odpowiednio o 2,0%, 1,3% i 0,5%), przy czym tylko w ostatnim z wymienionych krajw obserwowano nieznaczn popraw dynamiki w porwnaniu z poprzednim kwartaem. Trudna sytuacja utrzymywaa si nadal w Grecji, gdzie spadek produktu krajowego brutto wynis 7,5%. Obnieniu uleg rwnie PKB w Portugalii (o 2,8%), Sowenii (o 1,5%) oraz na Cyprze (o 0,7%). Niekorzystne zmiany obserwowano te we Woszech oraz w Holandii, gdzie po okresach relatywnie wysokiego wzrostu nastpi spadek produktu krajowego brutto odpowiednio o 0,4% i 0,2%12. Wedug prognoz Midzynarodowego Funduszu Walutowego w 2012 r. produkt krajowy brutto na wiecie zwikszy si w skali roku o 3,5% (wobec wzrostu o 3,9% w 2011 r.). Istotny wpyw na ksztatowanie si dynamiki PKB na wiecie maj kraje rozwijajce si, w tym kraje BRICS13. Spord pastw zaliczanych do tej grupy, je11 12 13
GUS. Podstawowe wskaniki makroekonomiczne. OECD i wybrane kraje wiata. Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju, I kwarta 2012, GUS, 24 kwietnia 2012. Brazylia, Rosja, Indie, Chiny oraz Republika Poudniowej Afryki.
24

dynie w Brazylii prognozowany na 2012 r. wzrost PKB bdzie wyszy ni notowany w roku ubiegym (3,0% wobec 2,7%). Nieco wolniej ni w 2011 r. bd rozwijay si Chiny oraz Indie, gdzie produkt krajowy brutto ma zwikszy si w skali roku odpowiednio o 8,2% i o 6,9%. W pozostaych krajach w Rosji i Republice Poudniowej Afryki przewiduje si wzrost PKB o odpowiednio 4,0% i o 2,7%. Wrd pozaeuropejskich krajw rozwinitych gospodarczo, relatywnie szybko bd rozwija si Stany Zjednoczone i Kanada (wzrost po 2,1%) oraz Japonia (o 2,0%). Realny produkt krajowy brutto Unii Europejskiej nie zmieni si w stosunku do obserwowanego w ubiegym roku, a w strefie euro obniy si o 0,3%. Spord pastw czonkowskich najwyszym wzrostem gospodarczym w 2012 r. bd charakteryzoway si Polska (o 2,6%) i Sowacja (o 2,4%). W niewiele niszym tempie (wzrost po 2,0%) bd rozwijay si kraje batyckie Litwa, otwa i Estonia. Produkt krajowy brutto zwikszy si take w Wielkiej Brytanii (o 0,8%), Niemczech (o 0,6%) i we Francji (o 0,5%), przy czym w przypadku dwch ostatnich krajw prognozowany wzrost bdzie znacznie niszy od notowanego w 2011 r. Jednym z zasadniczych czynnikw ryzyka dla naszej gospodarki pozostaje nadal ksztatowanie si sytuacji makroekonomicznej w krajach bdcych gwnymi partnerami gospodarczymi Polski. Tendencje w gospodarce wiatowej wskazuj na spowolnienie wzrostu gospodarczego. Sytuacja fiskalna niektrych krajw strefy euro stwarza powane zagroenie dla koniunktury gospodarczej i sytuacji na rynkach finansowych. Obawy o wypacalno krajw strefy euro realizujcych programy naprawcze zostay czasowo ograniczone przez dziaania UE i organizacji midzynarodowych. Realizacja programw konsolidacji fiskalnej w tych krajach, majcych na celu zapewnienie ich dugoterminowej wypacalnoci, jest obciona znaczn niepewnoci. W przypadku ich niepowodzenia moliwe jest wystpienie zaburze na rynkach finansowych. Taki rozwj sytuacji moe pogbi spowolnienie wzrostu gospodarczego oraz odpyw kapitau z rynkw gospodarek wschodzcych, do ktrych naley Polska.
1.2. Gospodarka polska

W raporcie OECD14 wskazano, e od 2007 r. w okresie globalnego kryzysu gospodarczego Polska osigaa najwyszy wzrost PKB spord pastw czonkowskich Organizacji. Polska gospodarka w latach 20072011 wzrosa o 15%, co byo rwnie najlepszym wynikiem pord pastw UE. W tym samym okresie gospodarka caej UE zmalaa o 0,5%. Pomimo bardzo dobrych wynikw gospodarczych na tle reszty Europy w ostatnich latach, Polska pozostaje szstym najbiedniejszym pastwem UE z PKB per capita wynoszcym 64% redniej unijnej. Tempo wzrostu gospodarczego w Polsce w 2011 r. byo stabilne. Produkt krajowy brutto zwikszy si realnie o 4,3% wobec wzrostu o 3,9% w 2010 r. i 1,6% w 2009 r. Polska gospodarka okazaa si odporna na niekorzystne procesy zachodzce w gospodarce wiatowej i europejskiej. Wzrost gospodarczy w latach 20022011 przedstawiono na wykresie 3.
14
Economic Survey of Poland z marca 2012 r.
25
3.
108 107 106 105
Dynamika PKB w latach 20022011 (rok poprzedni = 100)
106,8 106,2 105,3 105,1 104,3 103,9
103,9 104 103 102 101 100 101,4 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 101,6 103,6
2009
2010
2011
rdo: dane GUS.
W czwartym kwartale ubiegego roku w krajach Unii Europejskiej wysze tempo wzrostu ni Polska osigny tylko Estonia, Litwa i otwa. Przecitny wzrost PKB w krajach UE w IV kwartale 2011 r. wynis 0,9%15. W kolejnych kwartaach 2011 r. tempo wzrostu gospodarczego w Polsce nie ulegao wikszym zmianom. Najwyszy wzrost gospodarczy by w I kwartale 2011 r. (4,5%). W II i III kwartale PKB wzrs o 4,2%, a w IV kwartale o 4,4%. Tempo wzrostu PKB w poszczeglnych kwartaach przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Wzrost PKB w kwartaach lat 20102011 Kwartay I II III IV 2010 102,8 103,7 104,3 104,6 2011 104,5 104,2 104,2 104,4 Analogiczny okres roku poprzedniego = 100
rdo: Informacja GUS w sprawie zaktualizowanego szacunku PKB za lata 20092011. Warszawa, 23 kwietnia 2012 r.
W uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na rok 2011 zaoono, e sytuacja gospodarcza na wiecie bdzie si poprawia. Przewidywano, e tempo wzrostu PKB w 2011 r. wyniesie 3,5%. W 2011 r. korzystnie na dochody budetu pastwa wpywa wyszy ni rok wczeniej wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych. Najwyszy wzrost cen wystpi w II i IV kwartale. Inflacj w poszczeglnych kwartaach dla lat 20102011 przedstawiono w tabeli 2.
15
Informacja o sytuacji spoeczno-gospodarczej kraju I kwarta 2011, GUS, Warszawa, kwiecie 2011 r.
26

Tabela 2. Inflacja w latach 20102011 Kwartay I II III IV
rdo: dane GUS.
2010 103,0 102,3 102,2 102,9
2011 103,8 104,6 104,1 104,6
Analogiczny okres roku poprzedniego = 100
rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych w 2011 r. wynis 4,3% i by wyszy o 2,0 punkty procentowe od zaoonego w uzasadnieniu do ustawy budetowej. Stabilnemu wzrostowi gospodarczemu w 2011 r. towarzyszy niszy ni w roku poprzednim wzrost produkcji sprzedanej przemysu, wzrost sprzeday detalicznej, a zwaszcza znacznie wyszy ni w roku poprzednim wzrost produkcji budowlanomontaowej. Wiksze ni w 2010 r. byo nasilenie zjawisk o charakterze inflacyjnym. Nadal trudna bya sytuacja na rynku pracy. Produkcja sprzedana przemysu (w cenach staych) w 2011 r. bya o 7,5% wysza ni w roku poprzednim (w 2010 r. wzrost o 9,0%). W przedsibiorstwach o liczbie pracujcych powyej 9 osb produkcja sprzedana bya o 7,7% wysza ni przed rokiem. Najwyszy wzrost produkcji wystpi w IV kwartale. Zwikszenie produkcji w 2011 r. wystpio we wszystkich sekcjach przemysu. Najwyszy wzrost odnotowano w przetwrstwie przemysowym (o 8,3%). W dostawie wody, gospodarowaniu ciekami i odpadami oraz rekultywacji produkcja zwikszya si o 6,7%. W grnictwie i wydobywaniu produkcja zwikszya si o 2,7%, w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektryczn, gaz, par wodna i gorc wod o 2,0%. Tempo produkcji sprzedanej przemysu przedstawiono na wykresie 4.
4.
14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0
Tempo produkcji sprzedanej przemysu w kwartaach 20102011 (analogiczny okres roku poprzedniego = 100)
[%]
I 2010
II
III
IV
I 2011
II
III
IV
rdo: dane GUS.
27

Sprzeda detaliczna ogem (w cenach staych) w 2011 r. bya o 1,3% wysza ni w roku poprzednim. W 2010 r. wystpi spadek sprzeday detalicznej o 1,0%. W przedsibiorstwach o liczbie pracujcych powyej 9 osb sprzeda detaliczna w 2011 r. wzrosa jeszcze bardziej. W 2011 r. zwikszya si o 7,3%, wobec 3,1% w 2010 r. Najwyszy wzrost o 27,9% wystpi w przedsibiorstwach prowadzcych sprzeda w niewyspecjalizowanych sklepach. Drugi rok z rzdu obniya si sprzeda w przedsibiorstwach wyspecjalizowanych w handlu ywnoci, napojami i wyrobami tytoniowym (w 2011 r. o 2,2%). Tempo wzrostu sprzeday detalicznej w poszczeglnych kwartaach 2010 2011 przedstawia wykres 5.
5.
10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0
Tempo wzrostu sprzeday detalicznej w kwartaach 20102011 (analogiczny okres roku poprzedniego = 100)
[%]
I 2010
II
III
IV
I 2011
II
III
IV
rdo: dane GUS.
6.
30,0
Tempo produkcji budowlano-montaowej w kwartaach 20102011 (analogiczny okres roku poprzedniego = 100)
[%]
20,0
10,0
0,0
-10,0
-20,0
I 2010
II
III
IV
I 2011
II
III
IV
rdo: dane GUS.
28

Produkcja budowlano-montaowa (w cenach staych) zrealizowana na terenie kraju przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb w 2011 r. bya o 16,3% wysza ni przed rokiem. W roku poprzednim wzrost ten wynis 3,5%. Wzrost wystpi zarwno w sprzeday robt o charakterze remontowym (o 20,5%), jak i inwestycyjnym (o 14,5%). W podmiotach specjalizujcych si w inynierii ldowej i wodnej sprzeda zwikszya si o 25,9%, a w robotach budowlanych specjalistycznych o 29,8%. Niski wzrost produkcji (o 2,0%) odnotowano w przedsibiorstwach zajmujcych si budow budynkw. Tempo produkcji budowlano-montaowej przedstawiono na wykresie 6. Produkt krajowy brutto i jego skadowe W uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na rok 2011 zaoono, e sytuacja gospodarcza na wiecie bdzie si poprawia. Przewidywano, e w Polsce tempo wzrostu PKB w 2011 r. wyniesie 3,5%, a gwnym czynnikiem wzrostu bdzie popyt krajowy, ktrego tempo wzrostu wyniesie 4,0%. W 2011 r. gwnym czynnikiem wzrostu PKB by, tak jak zakadano, popyt krajowy, ktrego wpyw na tempo wzrostu gospodarczego by mniejszy ni w poprzednim roku i wynis 3,7 punktu procentowego. Wpyw spoycia ogem by wikszy ni w poprzednim roku i wynis 2,6 punktu procentowego. Wzrs rwnie do 2,1 punktu procentowego wpyw akumulacji. Wpyw popytu zagranicznego na wzrost PKB by w przeciwiestwie do poprzedniego roku dodatni i wynis 0,6 punktu procentowego. Realne tempo wzrostu PKB w 2011 wynioso 4,3% i byo o 0,8 punktu procentowego wysze ni zakadano w uzasadnieniu do ustawy budetowej. Dane dotyczce prognoz opracowanych na etapie konstrukcji budetu na 2011 r. w zakresie PKB i jego skadowych oraz dane obrazujce ich rzeczywiste wykonanie w 2010 r. i 2011 r. przedstawione zostay w tabeli 3.
Tabela 3. Produkt krajowy brutto i jego skadowe w latach 20102011 Wyszczeglnienie PKB (ceny biece) PKB (ceny stae) Eksport Import Popyt krajowy Spoycie indywidualne zbiorowe Akumulacja nakady brutto na rodki trwae Jednostka mld z % % % % % % % % % 2010 1.412,1 103,0 106,0 107,0 103,4 102,7 102,1 104,6 106,2 101,6 1.416,4 103,9 112,1 113,9 104,6 103,4 103,2 104,1 109,3 99,8 1.496,3 103,5 106,2 107,4 104,0 102,2 103,1 99,3 110,8 108,6 2011 1.524,7 104,3 107,5 105,8 103,7 102,0 103,1 98,7 109,9 108,3 Przewidywane wykonanie Wykonanie Prognoza Wykonanie
rdo: Uzasadnienie do ustawy budetowej na rok 2011; Informacja Gwnego Urzdu Statystycznego w sprawie zaktualizowanego szacunku PKB za lata 2009-2011, kwiecie 2012.
Istotn zmian w porwnaniu do prognoz by w 2011 r. wikszy wzrost eksportu ni importu.
29

Bilans patniczy W 2011 r. poprawia si nieznacznie relacja salda obrotw biecych do PKB. Szybszy wzrost obrotw towarowych w handlu zagranicznym po stronie eksportu ni importu spowodowa, e relacja ta w 2011 r. wyniosa minus 4,3%. Rachunek biecy bilansu patniczego zamkn si w 2011 r. ujemnym saldem w kwocie 15.917 mln euro, ktre poprawio si w ujciu rocznym o 576 mln euro. Relacja salda obrotw biecych do PKB bya lepsza o 0,3 punktu procentowego ni w 2010 r. Na wysoko nierwnowagi zewntrznej znaczny wpyw miay ujemne salda obrotw towarowych oraz dochodw. Ujemne saldo obrotw towarowych zwikszyo si z 8.893 mln euro w 2010 r. do 10.112 mln euro w 2011 r. Wpywy z eksportu towarw zwikszyy si w ujciu rocznym o 11,4%, a wypaty za import o 11,5%. Dane dotyczce bilansu patniczego w 2010 r. i 2011 r. przedstawione zostay w tabeli 4.
Tabela 4. Bilans patniczy w latach 20102011 Wyszczeglnienie A. Rachunek biecy w tym Obroty towarowe: saldo Wpywy z eksportu Wypaty za import B. Rachunek kapitaowy i finansowy w tym Inwestycje bezporednie (netto) Relacja salda obrotw biecych do PKB (%)
rdo: Bilans patniczy, dane roczne, NBP .
2010 mln euro -16.493 -8.893 125.007 133.900 34.982 2.547 -4,6
2011 -15.917 -10.112 139.252 149.364 27.863 6.618 -4,3
W 2011 r. obroty towarowe handlu zagranicznego rosy szybciej po stronie eksportu ni importu. Zwikszya si wymiana handlowa ze wszystkimi grupami krajw. Eksport liczony w cenach biecych w zotych by wyszy ni w 2010 r. o 15,3%, natomiast import wzrs o 14,6%. Wymiana zamkna si ujemnym saldem w wysokoci 59,6 mld z, wobec minus 55,1 mld z w 2010 r. Obroty handlu zagranicznego liczone w euro zwikszyy si po stronie eksportu o 12,8%, a po stronie importu o 12,1%. W strukturze geograficznej obrotw ogem w 2011 r., w porwnaniu do poprzedniego roku, obniy si podobnie jak w 2010 r. udzia krajw rozwinitych, w tym krajw UE, przy jednoczesnym wzrocie udziau krajw Europy rodkowo-Wschodniej. Najwikszym odbiorc polskich produktw w 2011 r. byy podobnie jak w latach poprzednich, kraje Unii Europejskiej. Eksport do krajw Unii Europejskiej stanowi 77,8% wartoci eksportu ogem, a import z tych krajw 59,2% wartoci importu ogem (w 2010 r. odpowiednio 79,1% i 59,5%). Najwyszy udzia w obrotach handlu zagranicznego miay Niemcy. Udzia Niemiec w eksporcie ogem wynis 26,1%, a w imporcie ogem 22,3%. Wrd najwaniejszych partnerw Polski, kolejne miejsca po Niemczech w eksporcie zajmoway Wielka Brytania (6,4%), Republika Czeska (6,2%), Francja (6,1%), Wochy (5,3%), Rosja (4,5%), a w imporcie Rosja (12,2%), Chiny (8,8%), Wochy (5,3%), Francja (4,2%).
30

Saldo obrotw kapitaowych i finansowych bilansu patniczego zmniejszyo si z 34.982 mln euro w 2010 r. do 27.863 mln euro w 2011 r. Byo one prawie dwukrotnie wysze ni deficyt obrotw biecych. Znacznie wzrosy zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce. Zwikszyy si one z 6.696 mln euro w 2010 r. do 10.340 mln euro w 2011 r. Zmniejszyy si polskie inwestycje bezporednie za granic z 4.149 mln euro w 2010 r. do 3.722 mln euro w 2011 r. Rynek pracy Niewielkie przyspieszenie wzrostu gospodarczego w 2011 r. wpyno na wzrost liczby pracujcych w gospodarce narodowej, w tym w sektorze przedsibiorstw. Nie zahamowao to jednak wzrostu liczby bezrobotnych. W uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na rok 2011 zaoono, e przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw wyniesie 5.444 tys. osb, liczba zarejestrowanych bezrobotnych 1.588 tys. osb, a stopa bezrobocia 9,9%. Dane dotyczce przewidywanego wykonania w 2010 r. i rzdowej prognozy zatrudnienia na 2011 r. oraz dane obrazujce rzeczywiste wykonanie w 2010 r. i 2011 r. przedstawione zostay w tabeli 5.
Tabela 5. Zatrudnienie i bezrobocie w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Przewidywane wykonanie Wykonanie Prognoza 2011 Wykonanie Prognoza Wykonanie
Liczba osb (tys.) Przecitne zatrudnienie w gospodarce narodowej w tym w sektorze przedsibiorstw Liczba bezrobotnych Stopa bezrobocia na koniec roku (%) 9.859 5.315 1.970 12,3 9.745 5.373 1.955 12,4 10.045 5.444 1.588 9,9 9.913 5.544 1.983 12,5
Dynamika 101,9 104,3 80,6 x 101,7 103,2 101,4 x
rdo: Uzasadnienie do ustawy budetowej na rok 2011, Biuletyn Statystyczny Nr 3 GUS, Warszawa, kwiecie 2012 r.
Wedug wstpnych szacunkw Ministerstwa Finansw przecitne zatrudnienie w gospodarce narodowej w 2011 r. wynioso 9.913 tys. osb, tj. o 1,7% wicej ni w roku poprzednim. Przecitne zatrudnienie w sektorze przedsibiorstw wynioso 5.544 tys. osb i byo o 3,2% wysze ni w 2010 r. Nietrafna okazaa si prognoza odnonie liczby bezrobotnych. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzdach pracy na koniec 2011 r. wyniosa 1.983 tys. osb i bya wysza o 1,4% ni na koniec 2010 r. Stopa bezrobocia na koniec 2011 r. wyniosa 12,5%, co oznacza, e wzrosa nieznacznie w skali roku. Ksztatowanie si stopy bezrobocia w latach 20022011 przedstawiono na wykresie 7.
31
7.
25
Stopa bezrobocia w latach 20022011
[%]
20,0 18,0 19,0 17,6 14,8
20
15 11,2 9,5 10
11,9
12,3
12,5
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
rdo: dane GUS.
W 2011 r. liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych wyniosa 3.591 tys. osb i w ujciu rocznym zmniejszya si o 14,0%, wobec wzrostu przed rokiem o 11,8%. Osoby rejestrujce si po raz kolejny stanowiy 79,0% nowo zarejestrowanych bezrobotnych. Z ewidencji bezrobotnych w 2011 r. skrelono 2.563,5 tys. osb, tj. o 14,0% mniej ni w 2010 r. Gwn przyczyn wyrejestrowania byo podjcie pracy. W strukturze bezrobotnych zarejestrowanych na koniec 2011 r. wicej ni rok wczeniej byo kobiet, ktre stanowiy 53,5%. Zwikszy si rwnie do 83,5% udzia osb wczeniej pracujcych. Na niezmiennym poziomie pozosta odsetek absolwentw, ktry wynis 6,2%. Wynagrodzenia i wiadczenia spoeczne Wzrost przecitnych nominalnych miesicznych wynagrodze brutto w 2011 r. by szybszy ni w poprzednim roku. Z uwagi na wysok inflacje, tempo wzrostu pac realnych byo niewielkie. Nieco wolniej ni w poprzednim roku wzrosy przecitne emerytury i renty. Porwnanie rzdowych prognoz w sferze wynagrodze i wiadcze spoecznych z danymi o wykonaniu prezentuje tabela 6.
Tabela 6. Wynagrodzenia i wiadczenia spoeczne w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Przewidywane wykonanie 2011 Wykona- Progno- Wykona- Progno- Wykonanie za nie za nie z Przecitne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w tym: w sektorze przedsibiorstw w jednostkach sfery budetowej Przecitna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpiecze rolnikw indywidualnych 1.643 955 1.728 986 x x 105.2 103,3 3.475 3.435 3.503 3.615 3.605 3.700 104,0 x 105,0 105,6 3.238 3.224 3.359 3.400 Dynamika 103,7 105,4
rdo: Uzasadnienie do ustawy budetowej na rok 2011; Biuletyn Statystyczny Nr 3 GUS, Warszawa, kwiecie 2012 r.
32

Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto ogem wynioso 3.400 z i byo o 5,4% (realnie o 1,2%) wysze ni przed rokiem. Wzrost ten by wyszy ni zaoono w uzasadnieniu do ustawy budetowej. Przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsibiorstw wynioso 3.605 z i byo o 5,0% (realnie o 0,9%) wysze ni przed rokiem. W sferze budetowej (pastwowej i samorzdowej) przecitne miesiczne wynagrodzenie brutto byo wysze ni w sektorze przedsibiorstw i wynioso 3.700 z. Byo one wysze ni w poprzednim roku nominalnie o 5,6%, a realnie o 1,4%. W pastwowych jednostkach budetowych, objtych przepisami ustawy o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej, przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.191 z i w porwnaniu do 2010 r. wzroso nominalnie o 1,4%, czyli realnie obniyo si. Przecitna miesiczna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpiecze spoecznych w 2011 r. wyniosa 1.728 z i bya o 5,2% (realnie o 0,4%) wysza ni przed rokiem. Przecitna miesiczna emerytura i renta brutto rolnikw indywidualnych wyniosa 986 z i bya o 3,3% wysza ni przed rokiem. Sia nabywcza przecitnej emerytury i renty rolnikw indywidualnych bya o 1,4% nisza ni w roku poprzednim. Ceny, rynek pieniny i walutowy rednioroczny wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych (inflacja) by wyszy ni w poprzednich latach i od zaoonego w ustawie budetowej. W grudniu 2011 r. ceny konsumpcyjne byy w skali roku wysze o 4,6% a ich wzrost znacznie przekracza granice celu inflacyjnego okrelone przez Rad Polityki Pieninej. Wzrost cen wystpi w wikszoci grup towarw i usug. Najwikszy wpyw na poziom wskanika cen konsumpcyjnych 2011 r. mia wzrost cen towarw i usug zwizanych z mieszkaniem, ywnoci i napojami bezalkoholowymi oraz transportem. Ceny produkcji sprzedanej przemysu rwnie rosy w 2011 r. szybciej ni w 2010 r. Byo to wynikiem utrzymujcego si znacznego tempa wzrostu cen w przetwrstwie przemysowym. Na przykad w produkcji koksu i produktw rafinacji ropy naftowej ceny wzrosy o 33,6%, metali o 15,0%, chemikaliw i wyrobw chemicznych o 11,9%. Wzrost cen produkcji sprzedanej przemysu by wyszy o 5,6 punktu procentowego ni zaoono w uzasadnieniu do ustawy budetowej. Szczegowe informacje dotyczce ksztatowania si inflacji oraz stp procentowych znajduj si w rozdziale Wykonanie zaoe polityki pieninej. Porwnanie prognoz w zakresie cen i rynku walutowego oraz ich rzeczywiste wykonanie w 2010 r. i 2011 r. prezentuje tabela 7. Wartoci zotego wobec walut obcych (EUR, USD) nie ulegay do lipca 2011 r. wikszym wahaniom. Poczwszy od sierpnia zoty osabia si16. redni kurs zotego do euro w grudniu by o 11,2% wyszy ni w lipcu, a do dolara amerykaskiego o 12,2%. Ksztatowanie si kursw walut w poszczeglnych miesicach 2011 r. przedstawia wykres 8.
16
Informacje na temat interwencji pastwa na rynku walutowym znajduj si w rozdziale Wykonanie zaoe polityki pieninej.
33

Tabela 7. Wskaniki cen i rynku walutowego w latach 20102011 Wyszczeglnienie Dynamika cen towarw i usug konsumpcyjnych Dynamika cen produkcji sprzedanej przemysu Stopy procentowe operacji otwartego rynku (rednio w okresie Kurs walutowy (redni) Kurs walutowy (redni) % PLN/USD PLN/EUR 2,93 3,88 3,5 3,02 3,99 2,88 3,75 4,2 2,96 4,12 2010 Jednostka Przewidywane Wykonanie wykonanie % % 102,0 100,4 102,6 102,1 2011 Prognoza 102,3 102,0 Wykonanie 104,3 107,6
rdo: Uzasadnienie do ustawy budetowej na rok 2011; Biuletyn Statystyczny Nr 3 GUS, Warszawa, kwiecie 2012 r.
8.
5,0
rednie kursy walut w miesicach 2011 r.
4,0
3,0
2,0
1,0
z/EUR
z/USD
0,0 I
rdo: dane GUS.
II
III
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
redni kurs euro w Narodowym Banku Polskim w 2011 r. wynis 4,12 z, a kurs dolara amerykaskiego 2,96 z. redni roczny kursy euro wzrs w skali roku o 3,1%, a dolara amerykaskiego zmniejszy si o 1,7%. W zaoeniach do ustawy budetowej na rok 2011 przyjto, e redni kurs euro wyniesie 3,75 z, a kurs dolara amerykaskiego uksztatuje si na poziomie 2,88 z. Polska gospodarka okazaa si w 2011 r. odporna na zjawiska kryzysowe w otoczeniu zewntrznym. Wzrosy obroty handlowe z zagranic i aktywno inwestorw zagranicznych. Szybszy ni prognozowano przy konstrukcji budetu wzrost gospodarczy oraz dziaania konsolidujce finanse publiczne spowodoway, e zarwno deficyt budetu pastwa, jak i deficyt finansw publicznych by niszy ni przed rokiem i mniejszy od kwoty zakadanej w ustawie budetowej.
1.3. Uwarunkowania prawne

Warunki prawne wykonania budetu pastwa zdeterminowane byy w 2011 r. koniecznoci podjcia konkretnych dziaa niezbdnych w celu zahamowania szyb-
34

kiego wzrostu dugu publicznego i uniknicia przekroczenia kolejnego progu ostronociowego (55%) relacji dugu publicznego do PKB. W tym celu wprowadzono regulacje prawne w ustawie budetowej na rok 2011, w ustawie z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektrych ustaw zwizanych z realizacj ustawy budetowej (ustawie okoobudetowej)17 oraz w ustawie z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektrych innych ustaw18. W trakcie opracowywania projektu ustawy budetowej na 2011 r.19 zastosowano tzw. tymczasow regu wydatkow, okrelon w Planie Rozwoju i Konsolidacji Finansw 20102011. Celem tego rozwizania byo redukcja wydatkw o charakterze uznaniowym, tj. tych wydatkw, co do ktrych dysponenci rodkw publicznych nie s ograniczeni zapisami definiujcymi ich limit lub procedur ich tworzenia. Zgodnie z zastosowan w 2011 r. tymczasow regu wydatkow wzrost wydatkw na wynagrodzenia, wydatki rzeczowe (biece) jednostek budetowych, dotacje dla jednostek samorzdu terytorialnego, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansw publicznych oraz podmiotw gospodarczych, a take wydatkw inwestycyjnych oraz na realizacj programw wieloletnich nie powinien przekracza 1% w ujciu realnym. Rozwizania komplementarne i dopeniajce do przyjtego na rok 2011 planu finansowego pastwa miay regulacje ustawy okoobudetowej, tj. ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektrych ustaw zwizanych z realizacj ustawy budetowej. Zmiany ustaw wprowadzone t ustaw znalazy wymierne odzwierciedlenie w projekcie budetu pastwa na 2011 r. Rozwizaniem prawnym, ktre miao uzupeniajcy charakter wobec zastosowanej w ustawie budetowej na rok 2011 reguy wydatkowej byo ograniczenie, na poziomie 2010 r. wynagrodze w jednostkach i podmiotach prawnych sektora finansw publicznych. Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy okoobudetowej, w 2011 r. wielko wynagrodze nie moga przekroczy wielkoci wynagrodze z 2010 r. w urzdach organw wadzy pastwowej, kontroli, ochrony prawa, sdach i trybunaach wymienionych w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, z wyczeniem wynagrodze nauczycieli zatrudnionych w placwkach prowadzonych przez te organy, sdziw, prokuratorw, referendarzy sdowych, posw i senatorw oraz innych wynagrodze wypacanych w zwizku z zakoczeniem dotychczasowej kadencji Sejmu i Senatu, agencjach wykonawczych, instytucjach gospodarki budetowej, pastwowych funduszach celowych, Zakadzie Ubezpiecze Spoecznych i zarzdzanych przez niego funduszach oraz Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego i funduszach zarzdzanych przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, Narodowym Funduszu Zdrowia; Polskiej Akademii Nauk i tworzonych przez ni jednostkach organizacyjnych; pastwowych instytucjach kultury oraz pastwowych instytucjach filmowych, innych pastwowych osobach prawnych nalecych do sektora finansw publicznych, o ktrych mowa w art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych. Ponadto analogicznie jak w latach
17 18 19
Dz.U. Nr 238, poz. 1578 ze zm. Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm. Ustawa budetowa na rok 2011 z dnia 20 stycznia 2011 r. wesza w ycie 9 lutego 2011 r. z moc od 1 stycznia.
35

poprzednich, okrelono wynagrodzenia osb zajmujcych kierownicze stanowiska pastwowe na poziomie 2008 r. W ustawie okoobudetowej przewidziano rwnie zamroenie indywidualnych wynagrodze osb wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osb kierujcych niektrymi podmiotami prawnymi20. Oprcz tych regulacji, majcych na celu ograniczenie przyrostu wynagrodze, w projekcie ustawy budetowej na rok 2011 przyjto wynagrodzenia w pastwowych jednostkach budetowych dla pracownikw objtych przepisami ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej oraz o zmianie niektrych ustaw21 na poziomie z roku 2010 (art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budetowej na rok 2011). Na poziom wydatkw budetowych wpyw miay take zmiany, ktrych efektem byo zmniejszenie kwoty wypacanego zasiku pogrzebowego. W wyniku nowelizacji art. 80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych obniono wysoko zasiku pogrzebowego do kwoty 4.000 z. Analogicznie, w odpowiedniej proporcji obniono zasiki pogrzebowe nalene onierzom i funkcjonariuszom na podstawie ustaw dotyczcych tych sub mundurowych. Z tytuu obniki zasikw pogrzebowych wypacanych przez Fundusz Ubezpiecze Spoecznych i Fundusz Emerytalno-Rentowy zaplanowano oszczdnoci w kwocie okoo 800 mln z w skali roku. Na wysoko wydatkw budetu pastwa zwizanych z przekazywaniem dotacji celowej do Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych w latach 2010 i 2011 miaa wpyw zmiana przepisw ograniczajcych wysoko tej dotacji. Zgodnie z art. 68 e i f ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych, PFRON w 2009 r. mia otrzymywa dotacj celow z budetu pastwa z przeznaczeniem na dofinansowanie pracodawcom do wynagrodze pracownikw niepenosprawnych w wysokoci nie mniejszej ni 30% rodkw zaplanowanych na realizacj tego zadania na dany rok. W wyniku tych zmian prawnych, w 2010 r. 2011 r. Fundusz otrzyma dotacj celow z budetu pastwa na dofinansowanie wynagrodze pracownikw niepenosprawnych w wysokoci do 30% rodkw zaplanowanych na realizacj tego zadania na te lata. Na wymierne zwikszenie wpyww do budetu pastwa w 2011 r. oddziaywa miaa zmiana regulacji prawnych dotyczcych terminu wpaty nalenoci budetu pastwa przypadajcych od Agencji Nieruchomoci Rolnych. Istot tych zmian byo zniesienie jednorazowego obowizku wpaty nalenoci Agencji do budetu pastwa, ktry wystpowa dopiero do dnia 30 czerwca roku nastpnego i wprowadzenie obowizku wpat ratalnych (zaliczkowych) do budetu pastwa w okresach kwartalnych. Do zwikszenia dochodw budetowych w 2011 r. przyczyniy si take zmiany wprowadzone w ustawie okoobudetowej. Najistotniejsz z tych zmian byo wprowadzenie podwyek stawek od towarw i usug o 1 punkt procentowy, ktre zaplanowano w okrelonym horyzoncie czasowym (na 3 lata, od 1 stycznia 2011 r. do
20 21
Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm. Dz.U. Nr z 2011 r. Nr 79, poz. 431 ze zm.
36

31 grudnia 2013 r.). W tym okresie wprowadzono podwyk stawek podatkowych z 22% na 23% i z 7% na 8% i z 3% na 5%. Na realizacj budetu pastwa w 2011 r. istotny wpyw miay rwnie rozwizania instytucjonalne wprowadzone ustaw z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektrych innych ustaw. W celu obnienia poziomu dugu publicznego oraz kosztw jego obsugi poprzez zmniejszenie potrzeb poyczkowych Skarbu Pastwa wprowadzono w ustawie o finansach publicznych regulacje prawne umoliwiajce wykorzystanie aktyww finansowych jednostek sektora finansw publicznych w zarzdzaniu pynnoci budetu pastwa. W tym celu wprowadzono obowizek lokowania wolnych rodkw wybranych jednostek sektora finansw publicznych w formie depozytu prowadzonego przez Ministra Finansw. Agencje wykonawcze, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz inne pastwowe osoby prawne utworzone na podstawie odrbnych ustaw w celu wykonywania zada publicznych posiaday do momentu wprowadzenia obowizku lokowania wolnych rodkw w formie depozytu prowadzonego przez Ministra Finansw, due nadwyki, ktrych znaczn cz lokoway w systemie bankowym. Sytuacja taka bya nieefektywna z punktu widzenia zarzdzania pynnoci Skarbu Pastwa i sektora finansw publicznych. Ponadto, w celu wzmocnienia samodyscypliny fiskalnej autorw projektw ustaw generujcych skutki finansowe dla budetu pastwa doprecyzowano dotychczasowe uregulowania dotyczce skutkw finansowych aktw prawnych przyjmowanych przez Rad Ministrw. Obowizujce rozwizania dotyczce skutkw finansowych nowo uchwalanych ustaw ograniczay si jedynie do podawania w uzasadnieniach do projektw prawnych skutkw finansowych tych projektw. Od 1 stycznia 2011 r. wprowadzono obowizek wskazania rde finansowania generowanych przez akt prawny skutkw finansowych oraz wprowadzono procedury prawne monitorujce, w okresie wieloletnim, przyrost tych wydatkw. Rok 2011 by kolejnym rokiem wdraania koncepcji budetu zadaniowego traktowanego jako narzdzie suce poprawie zarzdzania rodkami publicznymi. Ukad zadaniowy budetu pastwa zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy o finansach publicznych zosta zdefiniowany jako zestawienie odpowiednio wydatkw budetu pastwa lub kosztw jednostki sektora finansw publicznych sporzdzone wedug funkcji pastwa, oznaczajcych poszczeglne obszary dziaa pastwa, oraz zada budetowych grupujcych wydatki wedug celw; podzada budetowych grupujcych dziaania umoliwiajce realizacj celw zadania, w ramach ktrego podzadania te zostay wyodrbnione wraz z opisem celw tych zada i podzada, a take z bazowymi i docelowymi miernikami stopnia realizacji celw dziaalnoci pastwa, oznaczajcymi wartociowe, ilociowe lub opisowe okrelenie bazowego i docelowego poziomu efektw z poniesionych nakadw. Ukad zadaniowy budetu charakteryzuje si powizaniem rodkw przeznaczonych do wydatkowania z okrelonymi zadaniami, dla ktrych wyznacza si cele i mierniki pozwalajce na zmierzenie stopnia ich osignicia. Realizacja budetu powinna wic by bardziej efektywna i przejrzysta take dla przecitnego obywatela. Metoda zadaniowa powinna take umoliwi lepsz alokacj dostpnych rodkw poprzez ich kierowanie na realizacj najwaniejszych, z punktu widzenia celw spoecznych, zada.
37

W 2011 r. na gospodarowanie rodkami publicznymi wpyw miay take zmiany wprowadzone ustaw z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych22. Zmiany te wynikay z koniecznoci zakoczenia procesu likwidacji niektrych form gospodarowania rodkami publicznymi. Od dnia 1 stycznia 2011 r. inwestycje wieloletnie ujte w wykazie stanowicym zacznik do ustawy budetowej na 2010 rok, ktrych termin zakoczenia ustalono po dniu 31 grudnia 2010 r. stay si programami wieloletnimi. Wynikao to z faktu, e ustawa o finansach publicznych nie przewiduje dalszego istnienia inwestycji wieloletnich jako formy gospodarowania rodkami publicznymi. W zwizku z likwidacj, z dniem 31 grudnia 2010 r. samorzdowych funduszy celowych, tj. powiatowych i wojewdzkich funduszy gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym oraz wojewdzkich funduszy ochrony gruntw rolnych, z dniem 1 stycznia 2011 r. niecignite nalenoci i nieuregulowane zobowizania zlikwidowanych funduszy celowych przejy jednostki samorzdu terytorialnego, ktre realizoway wyodrbnione zadania poprzez fundusze celowe, a rodki pienine zlikwidowanych funduszy celowych stay si dochodami budetw odpowiednich jednostek samorzdu terytorialnego. Z dniem 1 stycznia 2011 r. rodki zlikwidowanego Funduszu Ochrony Gruntw Rolnych stay si dochodami budetu samorzdu wojewdztwa, a nalenoci i zobowizania stay si nalenociami i zobowizaniami tego budetu. Ostateczny termin likwidacji rachunkw dochodw wasnych upyn 31 grudnia 2010 r. Niecignite nalenoci i nieuregulowane zobowizania tych rachunkw przejy w 2011 r. jednostki budetowe, przy ktrych rachunki funkcjonoway, a rodki pienine podlegay odprowadzeniu na rachunki pomocnicze waciwych jednostek budetowych. Odprowadzone na rachunek pomocniczy jednostki budetowej rodki pienine mogy by wykorzystane na dotychczasowe cele do dnia 30 czerwca 2011 r. W razie niewykorzystania tych rodkw w ustawowym terminie, jednostki budetowe byy zobligowane do ich przekazania, odpowiednio na dochody budetu pastwa lub na dochody budetu samorzdu terytorialnego.
2. Zarzdzanie wykonaniem budetu pastwa

Na realizacj budetu pastwa w 2011 r. korzystnie wpyno ksztatowanie si warunkw makroekonomicznych. Polska gospodarka rozwijaa si w do wysokim, stabilnym tempie, wykazujc znaczn odporno na niekorzystne uwarunkowania w gospodarce wiatowej i europejskiej. Rozwj gospodarki w 2011 r. by szybszy ni w latach 20092010 i bardziej dynamiczny ni zaoono przy konstrukcji budetu. Wiksze ni w 2010 r. i w przyjtych w uzasadnieniu do ustawy budetowej na rok 2011 byo nasilenie zjawisk o charakterze inflacyjnym23.
22 23
Dz.U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1241. Szczegy w pkt 1.2. Gospodarka polska.
38

2.1. czne dochody, wydatki i deficyt budetu pastwa
Dochody budetu pastwa wyniosy 277.557 mln z i byy wysze od prognozowanych o 4.413 mln z, tj. o 1,6%. Dochody budetu rodkw europejskich wyniosy 48.591 mln z i byy nisze od prognozowanych o 20.007 mln z, tj. o 29,2%. cznie dochody wyniosy 326.148 mln z i byy wysze od dochodw osignitych w 2010 r. o 38.136 mln z, tj. o 13,2%, a w 2009 r. o 51.964 mln z, tj. o 19,0%. Relacja cznych dochodw do PKB wzrosa do 21,4%, tj. bya wysza o 1,1 punktu procentowego i o 1,0 punkt procentowy w porwnaniu odpowiednio do 2010 r. i 2009 r. Relacj dochodw budetu pastwa do PKB w latach 20022011 przedstawiono na wykresie 9.
9.
22
Relacja dochodw do PKB w latach 20022011
[%]
20,4 20,3 21,4
20 20,1 18 17,8 16 18,1 16,9 18,3 18,6 19,9
14
12
10 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
rdo: dane GUS.
Wydatki budetu pastwa wyniosy 302.681 mln z i byy nisze od planowanego limitu o 10.663 mln z, tj. o 3,4%. Wydatki budetu rodkw europejskich wyniosy 60.830 mln z i byy nisze od planowanych o 23.174 mln z, tj. o 27,6%. cznie wydatki wyniosy 363.511 mln z i byy wysze od wydatkw poniesionych w 2010 r. o 20.492 mln z, tj. o 6,0%, a w 2009 r. o 65.482 mln z, tj. o 22,0%. Relacja cznych wydatkw budetu pastwa do PKB zmniejszya si do 23,8%, tj. bya nisza o 0,4 punktu procentowego w porwnaniu do 2010 r. i wysza o 1,6 punktu procentowego w porwnaniu do 2009 r., co przedstawiono na wykresie 10. Deficyt budetu pastwa w wysokoci 25.124 mln z by niszy od planowanego o 15.076 mln z, tj. o 37,5%. Deficyt budetu rodkw europejskich w wysokoci 12.239 mln z by niszy od planowanego o 3.168 mln z, tj. o 20,6%. czny deficyt wynis 37.363 mln z i by niszy od deficytu osignitego w 2010 r. o 17.644 mln z, tj. o 32,1%. W porwnaniu do 2009 r. by on wyszy o 13.518 mln z, tj. o 56,7%. Relacja cznego deficytu do PKB zmniejszya si do 2,5%, tj. bya nisza o 1,4 punktu procentowego w porwnaniu do 2010 r., a w porwnaniu do 2009 r. wzrosa o 0,7 punktu procentowego. Relacj deficytu budetu pastwa do PKB w latach 20022011 przedstawiono na wykresie 11.
39
10. Relacja wydatkw do PKB w latach 20022011

25 23,4 20 24,2 22,4 21,4 21,2 21,0 21,4 21,8 22,2
[%]
23,8
15
10
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
rdo: dane GUS.
11. Relacja deficytu do PKB w latach 20022011

5 4,9 4 4,4 4,5 3,9
[%]
2,9
2,4 1,9
2,5
1,4
1,8
0 2002
rdo: dane GUS.
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Porwnanie planowanych i zrealizowanych dochodw, wydatkw oraz deficytw budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w latach 20092011 przedstawia tabela 8.
40

Tabela 8. Dochody, wydatki i wynik finansowy budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w latach 20092011 2009 Ustawa 1 DOCHODY WYDATKI WYNIK DOCHODY WYDATKI WYNIK DOCHODY WYDATKI WYNIK 2 272.912 300.098 -27.186 272.912 300.098 -27.186
1)
2010 Ustawa 4 249.007 301.221 -52.214 41.837 56.270 -14.433 290.844 357.491 -66.647 Wykonanie 5 250.303 294.894 -44.591 37.709 48.125 -10.416 RAZEM 288.012 343.019 -55.007 Ustawa 6 273.144 313.344 -40.200 68.597 84.004 -15.407 341.741 397.348 -55.607 mln z 3
2011 Wykonanie 7 277.557 302.681 -25.124 48.591 60.830 -12.239 326.148 363.511 -37.363
Wykonanie
3:2
5:4
7:6
7:5
10 101,6 96,6 62,5 70,8 72,4 79,4 95,4 91,5 67,2
11 110,9 102,6 56,3 128,9 126,4 117,5 113,2 106,0 67,9
Budet pastwa 274.184 298.029 -23.845 274.184 298.029 -23.845 100,5 100,5 99,3 87,7 100,5 99,3 87,7 97,9 85,4 90,1 85,5 72,2 99,0 96,0 82,5
Budet rodkw europejskich
rdo: Sprawozdanie operatywne z wykonania budetu pastwa za okres stycze-grudzie 2011 roku, Ministerstwo Finansw, Warszawa, maj 2012 r.; wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw. 1) Ustawa o zmianie ustawy budetowej na rok 2009 z dnia 17 lipca 2009 r.
W stosunku do limitu okrelonego w ustawie budetowej nisze byy w budecie pastwa wydatki biece jednostek budetowych o 3.842,2 mln z, tj. o 6,5%, wydatki zwizane z obsug dugu Skarbu Pastwa o 2.478,3 mln z, tj. o 6,4%, skadka czonkowska do Unii Europejskiej o 925,3 mln z, tj. o 5,9% oraz wydatki na wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej o 3.626,8 mln z, tj. o 24,1%. Wysze od limitu ustawowego byy wydatki na dotacje i subwencje o 1.225,7 mln z, tj. o 0,8%. Wydatki biece stanowiy 95,1% wydatkw ogem i wyniosy 287.766,5 mln z. Byy nisze od planowanych o 9.979,3 mln z, tj. o 3,5%. W porwnaniu do wykonania w 2010 r. byy one wysze o 3,0%, a w porwnaniu do 2009 r. o 1,5%. Wydatki majtkowe stanowiy 4,9% wydatkw ogem i wyniosy 14.915,1 mln z. Byy one nisze od planowanych o 683,5 mln z, tj. o 4,4%. W porwnaniu do wykonania w 2010 r. byy one nisze o 3,4%, a w 2009 r. wysze o 1,8%. Ponadto w ramach wydatkw w tej grupie wykorzystano rodki z grupy Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej w wysokoci 1.892,3 mln z. W stosunku do planu po zmianach nie zostay wykonane midzy innymi wydatki w czciach Rezerwy celowe w kwocie 3.910,7 mln z, Obsuga dugu krajowego 2.393,6 mln z, Obrona narodowa 892,1 mln z, Budety wojewodw 568,6 mln z, rodki wasne Unii Europejskiej 525,3 mln z, Transport i czno 524,7 mln z. W strukturze wydatkw budetu pastwa najwikszy udzia miay wydatki w dziaach Obowizkowe ubezpieczenia spoeczne, Rozliczenia rne, Obsuga dugu publicznego, Obrona narodowa, Pomoc spoeczna oraz Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa. Najnisze wykonanie wydatkw w stosunku do pla-
41

nu po zmianach wystpio w dziaach Edukacyjna opieka wychowawcza (82,0%), Gospodarka komunalna i ochrona rodowiska (90,4%) oraz Przetwrstwo przemysowe (90%). W pozostaych dziaach klasyfikacji budetowej realizacja wydatkw ksztatowaa si na poziomie od 93,1% do 99,9%. Najwikszy kwotowo wzrost wydatkw budetu cznego w stosunku do 2010 r. nastpi w dziale Transport i czno o 7.118,0 mln z, tj. o 49,0% oraz w dziale Rolnictwo i owiectwo o 4.527,0 mln z, tj. o 19,0%. Wynika on gwnie ze wzrostu wydatkw w budecie rodkw europejskich w dziale Transport i czno o 6.925,0 mln z, a w dziale Rolnictwo i owiectwo o 3.979,0 mln z. Wzrost tych wydatkw w dziale Transport i czno nastpi gwnie w wydatkach na Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko w kwocie 6.654,3 mln z i na Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej w kwocie 204,0 mln z. Wydatki budetu rodkw europejskich w czci Transport i czno w 84,8% zostay wykonane przez Generaln Dyrekcj Drg Krajowych i Autostrad. W ukadzie zadaniowym zostay one przeznaczone w 99,9% na finansowanie zada w ramach funkcji 19 Infrastruktura transportowa. W dziale Rolnictwo i owiectwo wzrosy wydatki na Wspln Polityk Roln (dopaty bezporednie) o 2.788,2 mln z i na Program Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 o 1.039,5 mln z. Wydatki budetu pastwa wedug dziaw w latach 20092011 przedstawiono w tabeli 9.
Tabela 9. Wydatki budetu pastwa z uwzgldnieniem budetu rodkw europejskich wedug dziaw w latach 20092011 2009 Wyszczeglnienie 2010 2011 w tym budet pastwa 5 302.682 10.827 11 247 542 977 1 948 20 9.276 43 2.380 923 188 4.757 12.541
Budet pastwa i budet rodkw europejskich mln z
1 OGEM Rolnictwo i owiectwo Lenictwo Rybowstwo i rybactwo Grnictwo i kopalnictwo Przetwrstwo przemysowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn, gaz i wod Handel Hotele i restauracje Transport i czno Turystyka Gospodarka mieszkaniowa Dziaalno usugowa Informatyka Nauka Administracja publiczna
2 298.029 15.986 12 208 449 2.463 0 2.531 22 13.212 41 1.293 744 236 4.381 10.744
3 343.019 24.075 31 463 875 4.495 1 1.593 21 14.442 43 1.443 928 225 5.671 12.161
4 363.511 28.602 45 845 542 6.000 1 1.390 20 21.560 43 2.380 1.073 195 6.437 13.163
42
2009 Wyszczeglnienie
2010
2011 w tym budet pastwa
Budet pastwa i budet rodkw europejskich mln z
Urzdy naczelnych organw wadzy pastwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sdownictwa Obrona narodowa Obowizkowe ubezpieczenia spoeczne Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa Wymiar sprawiedliwoci Dochody od osb prawnych, od osb fizycznych i od innych jednostek nieposiadajcych osobowoci prawnej oraz wydatki zwizane z ich poborem Obsuga dugu publicznego Rne rozliczenia Owiata i wychowanie Szkolnictwo wysze Ochrona zdrowia Pomoc spoeczna Pozostae zadania w zakresie polityki spoecznej Edukacyjna opieka wychowawcza Gospodarka komunalna i ochrona rodowiska Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody Kultura fizyczna
1.926 16.801 64.014 13.527 9.338 323 32.228 67.253 1.680 11.655 6.772 12.500 3.487 729 786 1.593 98 997
2.112 18.549 71.787 13.096 9.775 281 34.143 79.949 1.995 12.455 7.333 14.160 4.560 523 2.211 1.745 104 1.774
2.073 19.172 72.352 13.076 9.983 316 35.956 80.701 2.163 13.155 7.973 13.518 4.203 503 3.140 1.706 201 1.024
2.073 19.172 72.352 12.928 9.916 316 35.956 64.752 1.697 12.009 7.492 13.515 3.079 503 541 1.494 182 1.024
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw kontroli w Ministerstwie Finansw.
Wydatki w budecie rodkw europejskich w 2011 r. byy nisze od planowanych o 23.174,3 mln z, tj. o 27,6%. Niskie wykonanie wydatkw wynikao z opnie w realizacji projektw w stosunku do harmonogramw i uzyskania korzystniejszych cen w wyniku przeprowadzonych postpowa o udzielenie zamwie publicznych.
2.2. Przebieg realizacji dochodw i wydatkw

Korzystna sytuacja gospodarcza w 2011 r. pozwolia na realizacj dochodw budetu pastwa na poziomie zblionym do prognozy przyjtej w ustawie budetowej. Dochody wysze od prognozy o 4.412,8 mln z byy efektem wyszej od planowanej o 4.485,7 mln z, tj. o 261,3% wpaty z zysku NBP . Gwnym rdem dochodw budetu pastwa s dochody podatkowe. W 2011 r. stanowiy one 87,6% dochodw ogem i wyniosy 243.210,9 mln z. Dochody niepodatkowe stanowiy 11,6% dochodw ogem i wyniosy 32.274,5 mln z. Najnisze dochody w budecie pastwa w wysokoci 62.587,9 mln z (22,9% dochodw ogem w 2011 r.) osignito w I kwartale, a najwysze w wysokoci 72.537,3 mln z (26,5%) w IV kwartale. rednia miesiczna kwota dochodw
43

wyniosa 23.129,8 mln z, przy czym najnisze miesiczne dochody w wysokoci 17.401,3 mln z osignito w lutym a najwysze w wysokoci 26.919,7 mln z w padzierniku. Rnice w wysokoci dochodw pomidzy poszczeglnymi miesicami i kwartaami wynikaj z sezonowoci rozlicze i jednorazowych wpat. Najwysze dochody podatkowe w wysokoci 64.628,2 mln z (26,6% dochodw podatkowych w 2011 r.) osignito w IV kwartale, a niepodatkowe w wysokoci 12.646,8 mln z (45,1% dochodw niepodatkowych w 2011 r.) w II kwartale. rodki z UE i innych rde niepodlegajcych zwrotowi w najwikszym stopniu zasiliy budet w IV kwartale kwot 1.383,7 mln z, co stanowio 57,0% kwoty tych rodkw w 2011 r. W budecie rodkw europejskich najnisze dochody w wysokoci 10.536,7 mln z (15,4% dochodw w 2011 r.) uzyskano w I kwartale, a najwysze w wysokoci 12.700,1 mln z (18,4%) w III kwartale. Zestawienie dochodw, wydatkw i wynikw finansowych budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w poszczeglnych kwartaach 2011 r. przedstawia tabela nr 10.
Tabela 10. Dochody, wydatki i wynik finansowy budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w ukadzie kwartalnym w 2011 r. Kwartay 2011 Wyszczeglnienie Budet pastwa Dochody ogem podatkowe niepodatkowe rodki z UE i innych rde niepodlegajce zwrotowi Wydatki ogem biece majtkowe Wynik Dochody ogem Wydatki ogem Wynik Budet rodkw europejskich 10.536,7 12.440,9 -1.904,2 12.686,0 12.700,1 12.126,4 10.907,4 559,6 1.792,7 12.667,8 25.354,9 -12.687,1 62.587,9 58.045,5 4.383,6 158,8 80.087,6 79.214,2 873,4 -17.499,7 72.074,5 70.357,5 59.017,5 61.519,7 12.646,8 410,2 8.718,7 119,1 72.537,3 64.628,2 6.525,4 1.383,7 75.773,1 66.589,6 9.183,5 -3.235,8 I II mln z III IV
74.797,0 72.023,9 72.975,8 68.986,9 1.821,2 -2.722,5 3.037,0 -1.666,4
rdo: Sprawozdanie operatywne z wykonania budetu pastwa za okres stycze-grudzie 2011 roku, Ministerstwo Finansw, Warszawa, maj 2012 r.; wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Dochody, wydatki i wynik budetu pastwa w poszczeglnych kwartaach 2011 r. przedstawiono na wykresie 12.
44
12. Dochody, wydatki i wynik budetu w 2011 r. [mld z]

dochody 100 wydatki wynik
80
60
40
20
-20 I kwarta II kwarta III kwarta IV kwarta
Najwysze wydatki w budecie pastwa w wysokoci 80.087,6 mln z (25,6% wydatkw ogem w 2011 r.) wystpiy w I kwartale, a najnisze w wysokoci 72.023,9 mln z (23,0%) w III kwartale. rednia miesiczna kwota wydatkw wyniosa 25.223,5 mln z, przy czym najwysza kwota wydatkw w wysokoci 29.048,5 mln z wystpia w lutym, a najnisza w wysokoci 22.128,4 mln z w listopadzie. Najwysze wydatki biece w wysokoci 79.214,2 mln z (26,6% wydatkw biecych 2011 r.) wystpiy w I kwartale, a najnisze w wysokoci 66.589,6 mln z (22,3%) w IV kwartale. Podobnie jak w ubiegym roku szczeglnie nierwnomierny by rozkad wydatkw majtkowych. Najwysze wydatki majtkowe w wysokoci 9.183,5 mln z (58,9% wydatkw majtkowych 2011 r.) wystpiy w IV kwartale, a najnisze w wysokoci 873,4 mln z (5,6%) w I kwartale. W budecie rodkw europejskich najwysze wydatki w wysokoci 25.354,9 mln z (30,2% wydatkw w 2011 r.) zrealizowano w IV kwartale, a najnisze w wysokoci 12.126,4 mln z (14,4%) w II kwartale. Nierwnomierny rozkad dochodw i wydatkw budetu pastwa w roku budetowym wynika midzy innymi z obowizujcych przepisw, ksztatujcych terminy wpyww dochodw i realizacji wydatkw budetu pastwa. Ma to bezporedni wpyw na wielko deficytu budetowego w poszczeglnych okresach roku budetowego. Tempo przyrostu deficytu budetu pastwa w 2011 r. charakteryzowao si znacznym zrnicowaniem. Najwikszy deficyt w wysokoci 17.499,7 mln z (43,5% deficytu rocznego) wystpi w I kwartale, a najmniejszy w wysokoci 1.666,4 mln z (4,1%) w III kwartale. rednia miesiczna wysoko deficytu wyniosa
45

2.093,7 mln z, przy czym najwyszy miesiczny deficyt w wysokoci 11.647,2 mln z wystpi w lutym (46,4% deficytu rocznego). Najlepszy wynik odnotowano w czerwcu, gdy wystpia nadwyka dochodw nad wydatkami w wysokoci 3.506,1 mln z. Wynikao to z faktu, e w czerwcu NBP wpaci do budetu 6.202,7 mln z z zysku za 2010 r. Nierwnomierny rozkad deficytu w cigu roku odnotowywany jest w budetach od kilku lat. Nierwnomierny rozkad dochodw i wydatkw budetu rodkw europejskich w 2011 r. wynika ze specyfiki rozlicze rodkw oraz patnoci z tego budetu i wpyn na nierwnomierne narastanie deficytu. Najwikszy deficyt budetu rodkw europejskich w wysokoci 12.687,1 mln z (103,7% deficytu rocznego) wystpi w IV kwartale. W II i III kwartale wystpia nadwyka budetowa w wysokoci odpowiednio 559,6 mln z i 1.792,7 mln z. W rozkadzie miesicznym najwikszy deficyt w wysokoci 9.284,6 mln z (75,9% deficytu rocznego) wystpi w grudniu. W lutym, maju, sierpniu i wrzeniu wystpia nadwyka budetowa. Dochody, wydatki i wynik budetu rodkw europejskich w poszczeglnych kwartaach 2011 r. przedstawiono na wykresie 13.
13. Dochody, wydatki i wynik budetu rodkw europejskich w 2011 r. [mld z]

30 25 20 15 10 5 0 -5 -15 -15 I kwarta II kwarta III kwarta IV kwarta dochody wydatki wynik
Stopie realizacji planu w kolejnych kwartaach 2011 r. w odniesieniu do rocznego planu dochodw, wydatkw, wyniku budetu pastwa i budetu rodkw europejskich przedstawia tabela 11.
46

Tabela 11. Zaawansowanie realizacji budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w ukadzie kwartalnym w 2011 r. Kwartay 2011 (narastajco) Wyszczeglnienie Budet pastwa Dochody ogem Podatkowe Niepodatkowe rodki z UE i innych rde niepodlegajce zwrotowi Wydatki ogem Biece Majtkowe Wynik Budet rodkw europejskich Dochody ogem Wydatki ogem Wynik 15,4 14,8 12,4 33,9 29,2 8,7 52,4 42,2 x1) 70,8 72,4 79,4 22,9 23,9 15,6 6,5 25,6 26,6 5,6 43,5 49,3 48,2 60,7 23,5 49,4 51,1 17,3 50,3 75,1 73,6 91,8 28,4 72,4 74,3 36,7 54,4 101,6 100,2 115,1 85,4 96,6 96,6 95,6 62,5 I II III IV Plan ustawowy = 100
1) bya nadwyka budetowa. rdo: Sprawozdanie operatywne z wykonania budetu pastwa za okres stycze-grudzie 2011 roku, Ministerstwo Finansw, Warszawa, maj 2012 r.; wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Zobowizania wymagalne w budecie pastwa na koniec 2011 r. wyniosy 5,8 mln z i byy nisze od zobowiza wymagalnych na koniec 2010 r. o 13,8 mln z, tj. o 70,4%. Na zobowizania te zoyy si zobowizania powstae w latach ubiegych w kwocie 1,5 mln z i powstae w 2011 r. w wysokoci 4,3 mln z. W 2011 r. podobnie jak w latach ubiegych poza wydatkami budetowymi, sfinansowano rwnie: refundacj skadek przekazywanych przez ZUS do OFE w kwocie 15.430,8 mln z (6.267,6 mln z przekazano z przychodw z prywatyzacji, a 9.163,2 mln z z rozchodw budetu pastwa), poyczk dla FUS w kwocie 5.000,0 mln z (z rozchodw budetu pastwa), Byo to zgodne z obowizujcymi przepisami, ale znieksztacao rzeczywisty stan finansw publicznych.
2.3. Zarzdzanie pynnoci

Pynno budetu pastwa w 2011 r. zostaa zagwarantowana midzy innymi poprzez emisje krtkich bonw skarbowych o wartoci 2,0 mld z oraz sprzeda walut do Narodowego Banku Polskiego i na rynku o rwnowartoci okoo 17,2 mld z. Od maja 2011 r. korzystnie na pynno budetu wpyny wysokie stany rodkw bdce w dyspozycji Ministra Finansw w zwizku z konsolidacj zarzdzania pynnoci sektora publicznego. W zarzdzaniu pynnoci korzystano ze rodkw zgromadzonych na lokatach zotowych i walutowych w Narodowym Banku Polskim i Banku Gospodarstwa Krajowego oraz wykorzystywano cz rodkw z Unii Europejskiej pochodzcych z refundacji wydatkw.
47

Wprowadzona w 2011 r. konsolidacja zarzdzania pynnoci sektora publicznego, polegajca na obowizkowym przekazaniu wolnych rodkw niektrych jednostek sektora finansw publicznych Ministrowi Finansw w depozyt lub zarzdzanie, spowodowaa zmniejszenie potrzeb poyczkowych budetu pastwa. redni stan rodkw z konsolidacji w cigu omiu miesicy wynis 18,4 mld z. Konsolidacja rodkw sektora finansw publicznych przyczynia si do obnienia w 2011 r. dugu publicznego o okoo 23,1 mld z oraz oszczdnoci w wydatkach na obsug dugu w wysokoci okoo 43,0 mln z. W 2011 r. redni stan lokat zotowych wynis 12.758,0 mln z i wzrs w porwnaniu do 2010 r. o 4.058,0 mln z, tj. o 46,6% a do 2009 r. o 5.658,0 mln z, tj. o 79,7%. rednia wysoko lokat wzrosa z 7.309,0 mln z w cigu pierwszych czterech miesicy roku do 15.442,0 mln z w nastpnych omiu miesicach po wprowadzeniu konsolidacji od maja 2011 r. Najwysze stany na poziomie przekraczajcym 31,0 mld z lokaty osigny pod koniec czerwca. Byo to spowodowane gwnie wysokim stanem rodkw z konsolidacji wynoszcych w tym okresie okoo 25,0 mld z. Koszt pozyskania rodkw utrzymywanych na lokatach nie by wysoki i przekracza dochody z lokat o okoo 23,0 mln z, co wynikao z niszego od rentownoci skarbowych papierw wartociowych oprocentowania rodkw z konsolidacji. redni stan lokat walutowych w cigu roku (cznie ze rodkami unijnymi) wynis 9,9 mld z i wzrs w porwnaniu do 2010 r. o 2,8 mld z, a do 2009 r. o 4,2 mld z. rodki walutowe pochodzce z emisji dugu zagranicznego, niewykorzystane na biece finansowanie potrzeb zotowych i walutowych, pozostay na koniec roku na rachunkach lokat terminowych w kwocie okoo 11,7 mld z. W 2011 r. rodki walutowe lokowane byy gwnie w BGK, ktry oferowa korzystniejsze oprocentowanie ni NBP Dochody budetu pastwa z tytuu odsetek od rodkw . na rachunkach walutowych wyniosy 57,5 mln z. Cz rodkw walutowych pochodzcych z funduszy unijnych, do czasu ich sprzeday na rynku i przekazania rodkw w zotych na rachunek dochodw budetu rodkw europejskich, pozostawaa na rachunku specjalnym w BGK. Porozumienie Ministra Finansw i Prezesa NBP z kwietnia 2011 r., umoliwiajce sprzeda tych rodkw na rynku za porednictwem BGK i przyczynio si do uzyskania korzystniejszych warunkw ni przy sprzeday do NBP Osignito wysze dochody ze . sprzeday oraz wykorzystano rodki ze sprzeday walut do zarzdzania pynnoci budetu. Wykorzystano w ten sposb rodki z funduszy strukturalnych w wysokoci 5.746,5 mln euro. W 2011 r. zostaa wdroona funkcja systemu Trezor umoliwiajca przeprowadzenie operacji codziennego zwracania na centralny rachunek biecy budetu pastwa niewykorzystanych rodkw z rachunkw dysponentw. W zwizku z tym zmniejszy si redni stan rodkw pozostajcych na rachunkach dysponentw z 257,0 mln z w I proczu do 8,0 mln z w II proczu. Oznacza to zmniejszenie kosztw zwizanych z pozyskaniem rodkw pozostajcych na rachunku dysponentw. Stan rodkw pynnych zgromadzonych na rachunkach budetu pastwa na koniec 2011 r. by wysoki i wynosi okoo 31,8 mld z. Byy to rodki w kwocie 5,2 mld z,
48

ktre przeszy na finansowanie potrzeb w 2012 r., rodki na rachunkach walutowych w BGK i NBP w kwocie okoo 11,7 mld z oraz rodki na rachunkach NSRO w kwocie okoo 14,9 mld z. rodki te stanowiy 90,9% deficytu budetu krajowego zaplanowanego na 2012 r.
3. Powiadczenie rzetelnoci sprawozda i ksig rachunkowych

Powiadczenie rzetelnoci sprawozda i ksig rachunkowych wyraa opini NIK w sprawie wiarygodnoci rozlicze budetu pastwa. Opinia w sprawie wiarygodnoci rozlicze stanowi stwierdzenie czy roczne sprawozdania z wykonania za rok 2011 budetu pastwa opracowane przez dysponentw rodkw budetowych przekazuj prawdziwy stan dochodw, wydatkw oraz nalenoci i zobowizania za ten rok budetowy.
3.1. Sprawozdawczo budetowa

We wszystkich kontrolowanych jednostkach sprawdzono sprawozdania za 2011 r. z wykonania budetu pastwa. W celu potwierdzenia, e przekazuj one prawdziwy i rzetelny stan dochodw, wydatkw, a take nalenoci i zobowiza, zbadano: prawidowo ujcia w ewidencji finansowo-ksigowej zdarze majcych wpyw na wykonanie budetu, prawidowo przeniesienia danych z ksig rachunkowych do rocznych sprawozda jednostkowych oraz terminowo ich sporzdzenia, poprawno i terminowo sporzdzenia cznych sprawozda budetowych, skuteczno funkcjonowania systemu rachunkowoci i mechanizmw kontroli zarzdczej dotyczcych operacji finansowych i gospodarczych. Kontrol prawidowoci sporzdzenia cznych sprawozda budetowych objto dysponentw 102 czci budetowych, w tym 16 budetw wojewodw. Sprawdzono poprawno sporzdzenia sprawozdania budetowego z wykonania planu dochodw budetowych (Rb-27), z wykonania planu wydatkw budetu pastwa (Rb-28), sprawozdania o stanie rodkw na rachunkach bankowych (Rb-23), sprawozdania Rb-28 Programy z wykonania planu wydatkw budetu pastwa w zakresie programw realizowanych ze rodkw UE i innych oraz Rb-28 Programy WPR z wykonania planu wydatkw na realizacj Wsplnej Polityki Rolnej. Zbadano take sprawozdania finansowe za IV kwarta 2011 r. o stanie nalenoci oraz wybranych aktyww finansowych (Rb-N) i o stanie zobowiza wedug tytuw dunych oraz gwarancji i porcze (Rb-Z). Ponadto w 46 czciach, w ktrych wydatkowano rodki z budetu rodkw europejskich, sprawdzono sprawozdania Rb-28 UE z wykonania planu wydatkw budetu rodkw europejskich oraz Rb-28 UE WPR z wykonania planu wydatkw budetu rodkw europejskich w zakresie wydatkw na realizacj Wsplnej Polityki Rolnej, jak rwnie sprawozdanie Rb-27 UE z wykonania planu dochodw budetu rodkw europejskich sporzdzone przez Ministra Finansw dysponenta czci Dochody budetu rodkw europejskich.
49

NIK zaopiniowaa pozytywnie roczne sprawozdania budetowe sporzdzone przez dysponentw 96 czci budetu pastwa, tj. 94,1% czci objtych badaniem. Tym samym NIK potwierdzia, e przekazuj one prawdziwy obraz wykonania w 2011 r. budetu pastwa w danej czci. Sprawozdania pozostaych szeciu dysponentw czci, NIK zaopiniowaa z zastrzeeniami odnoszcymi si do co najmniej jednego sprawozdania. Nieprawidowoci w rocznych sprawozdaniach budetowych dotyczyy: a) zawyenia o kwot 1.379,3 tys. z stanu nalenoci pozostaych do zapaty i zalegoci w sprawozdaniu Rb-27 oraz stanu pozostaych nalenoci w sprawozdaniu Rb-N w czci Nauka; w ksigach rachunkowych zostaa ujta naleno na podstawie nieostatecznej decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego okrelajca kwot dotacji do zwrotu przez beneficjenta, b) niewykazania w sprawozdaniu Rb-28 zobowiza z tytuu skadek do organizacji midzynarodowych na kwot 8.746,9 tys. z, ktre nie zostay ujte w ksigach rachunkowych Ministerstwa rodowiska i nie wykazane w jednostkowym oraz cznym sprawozdaniu budetowym Rb-28 (czci rodowisko), c) zanienia nalenoci o 4.422,8 tys. z, nalenoci pozostaych do zapaty o 4.420,1 tys. z i zalegoci o 4.294,9 tys. z w rocznym sprawozdaniu Rb-27 czci Wojewdztwo pomorskie, w wyniku niezweryfikowania lub nieujcia przez Pomorski Urzd Wojewdzki w Gdasku czci danych wykazanych w kwartalnych sprawozdaniach Rb-27ZZ z wykonania planu dochodw zwizanych z realizacj zada z zakresu administracji rzdowej oraz innych zada zleconych jednostkom samorzdu terytorialnego ustawami, a take zanienia w tym sprawozdaniu nalenoci, nalenoci pozostaych do zapaty i zalegoci o 825,7 tys. z po przeniesieniu bdw ze sprawozdania jednostkowego Rb-27 Kuratorium Owiaty w Gdasku, d) zawyenia w sprawozdaniu Rb-27 czci Wojewdztwo lubelskie, zalegoci o 1.685,3 tys. z z tytuu zwrotu dotacji, w sprawozdaniu wykazano zalego z tytuu dotacji, mimo e wykonanie decyzji Ministra Finansw zostao wstrzymane wyrokiem Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego. W wojewdztwie maopolskim stwierdzono nieterminowe sporzdzanie i przekazanie cznych sprawozda Rb-N i Rb-Z za IV kwarta 2011 r. Spowodowane to byo opnieniem w przekazaniu przez 32 jednostki samorzdu terytorialnego (okoo 15% jednostek) sprawozda jednostkowych. Sprawozdania roczne z wykonania budetu rodkw europejskich 45 dysponentw czci budetu pastwa (97,8%), NIK zaopiniowaa pozytywnie. Jedynie sprawozdanie Rb-28 UE wojewdztwa pomorskiego i sprawozdanie Rb-27 UE Ministerstwa Finansw (cz 87) zaopiniowano z zastrzeeniami. W sprawozdaniu wojewdztwa pomorskiego nie wykazano zaliczek, ktre mimo e nie zostay wykorzystane, nie podlegay do koca roku zwrotowi przez beneficjentw. Z tego powodu wykonanie wydatkw zostao zanione o 1.044,0 tys. z. W sprawozdaniu Ministerstwa Finansw (cz 87) natomiast zawyono o 119,8 mln z kwot dochodw z tytuu
50

wyprzedzajcego finansowania w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Analogicznie jak w 2010 r., wynikao to z przyjtego systemu finansowania wyprzedzajcego PROW 20072013, ktry przewiduje dwukrotny przepyw rodkw przez rachunek dochodw budetu rodkw europejskich i rachunek patnoci WPR. W 2010 r. NIK skierowaa do Ministra Finansw wniosek o wyeliminowanie podwjnego wykazywania dochodw i wydatkw w ramach finansowania wyprzedzajcego PROW 20072013. Mimo podjtych dziaa nie wyeliminowano tej nieprawidowoci i nie uzyskano zakadanego efektu. NIK skontrolowaa rwnie roczne sprawozdania budetowe 191 dysponentw budetu pastwa III stopnia, zgaszajc uwagi do sprawozda sporzdzonych przez 25 dysponentw, tj. 13,1%. Nieprawidowoci i bdy stwierdzone w toku badania u poszczeglnych dysponentw zostay skorygowane w trakcie kontroli lub po jej zakoczeniu. Pozostae zanienia bd zawyenia kwot wykazanych w sprawozdaniach nie miay istotnego wpywu na wielkoci dochodw i wydatkw oraz nalenoci i zobowiza prezentowanych w Sprawozdaniu Rady Ministrw z wykonania budetu pastwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r., poniewa nie przekroczyy przyjtych w kontroli wykonania budetu pastwa dopuszczalnych wartoci bdw.
3.2. Ksigi rachunkowe

Opini o rocznych sprawozdaniach budetowych NIK wydaa na podstawie sprawdzenia u dysponentw rodkw budetowych wiarygodnoci ksig rachunkowych oraz poprawnoci dokonywanych w nich zapisw ksigowych (badanie zgodnoci). W przypadkach, gdy moliwe byo pobranie zapisu operacji w dzienniku w wersji elektronicznej, dokonano badania analitycznego ksig rachunkowych, polegajcego na pautomatycznej analizie zapisw pod katem ich poprawnoci, kompletnoci i zgodnoci z uregulowaniami wewntrznymi i zasadami rachunkowoci oraz wybranymi dokumentami zewntrznymi, a take identyfikacji nietypowych sytuacji budzcych wtpliwoci co do okolicznoci ich wystpienia. Analiza obejmowaa do 30 rnych cech i zalenoci wystpujcych pomidzy danymi ksigowymi i bya prowadzona na penych zbiorach zapisw ksigowych. Odniesiono si rwnie do funkcjonujcych w jednostkach systemw rachunkowoci i ksigowoci komputerowej oraz mechanizmw kontroli zarzdczej. Wykorzystano take wyniki badania prawidowoci przeprowadzenia inwentaryzacji aktyww i pasyww. Badanie ksig rachunkowych przeprowadzono w 193 jednostkach, z tego w 14 naczelnych instytucjach wadzy pastwowej i sdowniczej, 83 centralnych urzdach administracji rzdowej oraz jednostkach im podlegych, 49 jednostkach wojewdzkiej administracji rzdowej oraz w 47 innych jednostkach. Opini na temat zgodnoci i wiarygodnoci ksig w zakresie ewidencji wydatkw i zobowiza wydano na podstawie badania prby wybranej metodami statystycznymi ze zbioru dowodw bdcych fakturami lub dokumentami rwnowanymi fakturom, natomiast badanie dochodw i nalenoci przeprowadzono na podstawie prby dowodw dobranej metodami niestatystycznymi.
51

W 183 przypadkach (94,8% badanych jednostek) doboru prby wydatkw dokonano z zastosowaniem tzw. metody monetarnej, w pozostaych 10 (5,2%) zastosowano prosty dobr losowy, niezaleny od wartoci zapisw ksigowych. Wybrana do badania prba dowodw zostaa uzupeniona o dowody odpowiadajce najwikszym pozycjom wydatkw kontrolowanych jednostek. Liczebno prby uzaleniona bya od wynikw analizy ryzyka, przy ocenie ktrego uwzgldniono zarwno wyniki kontroli z lat ubiegych oraz wyniki oceny organizacji i skutecznoci systemu rachunkowoci i kontroli finansowej, a take efekty przegldu analitycznego. Wybrane dokumenty i zapisy ksigowe zostay sprawdzone pod ktem speniania wymogw i zasad okrelonych w ustawie z dnia 29 wrzenia 2004 r. o rachunkowoci24. W 193 jednostkach badaniem objto okoo 30.400 dowodw ksigowych o cznej wartoci transakcji 7.922,8 mln z, tj. rednio po 157 dowodw w jednostce. Oceny w sprawie ksig rachunkowych zostay wydane na podstawie jednolitych kryteriw uwzgldniajcych wartoci tolerowanego bdu (progu istotnoci). Prg istotnoci przy badaniu wiarygodnoci okrelony zosta dla nieprawidowoci wpywajcych na sprawozdania roczne i biece odpowiednio na 1,5% i 2,25% wydatkw objtych ocen, a w przypadku nieprawidowoci o charakterze formalnym (badanie zgodnoci) na 5% wydatkw objtych ocen. W 32 jednostkach, ktre wydatkoway w 2011 r. rodki z budetu rodkw europejskich, zbadano 454 patnoci na kwot 1.440,7 mln z. Sprawdzono zgodno wydatkowania rodkw z umow o dofinansowanie, procedurami zamwie publicznych i przepisami ustawy o finansach publicznych i rachunkowoci. Ponadto sprawdzono czy poniesione wydatki byy niezbdne dla realizacji projektw finansowanych ze rodkw europejskich, a take czy zostay naleycie udokumentowane, a patnoci uregulowano w odpowiednim terminie. Badanie wiarygodnoci ksig rachunkowych Kontrola wybranych dowodw i odpowiadajcych im zapisw ksigowych obja sprawdzenie czy w ksigach rachunkowych zostay prawidowo zaewidencjonowane kwoty operacji gospodarczych, a take czy operacje gospodarcze ujto do waciwych okresw sprawozdawczych i podziaek klasyfikacji budetowej. U 29 dysponentw stwierdzono nieprawidowoci na kwot 17,9 mln z, ktre miay wpyw na sprawozdania roczne. Dotyczyy one najczciej bdnej kwalifikacji transakcji w ramach podziaek klasyfikacji budetowej. W odniesieniu do sprawozdawczoci rocznej wydano 175 ocen25, w tym: pozytywne 146 dysponentom rodkw budetowych, pozytywne z zastrzeeniami 26 dysponentom, negatywne trzem dysponentom.
24 25
Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm. Nie wydano ocen o sprawozdawczoci rocznej w odniesieniu do 18 jednostek, kontrol objto sprawozdawczo za trzy kwartay 2011 r.
52

W ksigach rachunkowych 57 dysponentw rodkw budetowych (29,5%) stwierdzono nieprawidowoci wpywajce na sprawozdania biece w kwocie 25,7 mln z, ktre w wikszoci przypadkw polegay na ksigowaniu operacji gospodarczych do niewaciwego okresu sprawozdawczego. Nieprawidowoci te powodoway, e w miesicznych sprawozdaniach Rb-28 zaniany by stan zobowiza i znieksztacana struktura wydatkw. W odniesieniu do sprawozdawczoci biecej wydano nastpujce oceny: pozytywne 149 dysponentom rodkw budetowych (77,2%), pozytywne z zastrzeeniami 36 dysponentom (18,7%), negatywne omiu dysponentom (4,1%). Badanie skutecznoci systemu rachunkowoci Badanie zgodnoci polegao na ocenie wybranych operacji pod wzgldem poprawnoci formalnej dowodu, kompletnoci i poprawnoci w zakresie kontroli biecej, poprawnoci dekretacji oraz kompletnoci i prawidowoci formalnej zapisw ksigowych. Skuteczno systemu rachunkowoci i kontroli finansowej oceniono w 193 jednostkach, z czego w 124 pozytywnie (64,2%), w 39 pozytywnie z zastrzeeniami (20,2%) a w 30 negatywnie (15,5%). Negatywnie oceniono skuteczno systemu rachunkowoci i kontroli finansowej w 16 jednostkach wojewdzkiej administracji rzdowej oraz 10 jednostkach podlegych centralnym urzdom administracji rzdowej. Najczciej wystpujce uchybienia dotyczyy nieprzestrzegania zasad rachunkowoci. Byy to gwnie bdy formalne zapisu w dzienniku, w tym daty dokonania operacji gospodarczej, danych identyfikacyjnych dowodu lub opisu operacji, a take bdy w kontroli biecej i dekretacji (wskazanie miesica ksigowania, zatwierdzenia i sposobu ujcia dowodw w ksigach rachunkowych) oraz akceptacji pod wzgldem merytorycznym. Organizacja systemu rachunkowoci i mechanizmw kontroli zarzdczej Sposb organizacji systemu rachunkowoci i mechanizmw kontroli zarzdczej dotyczcych operacji finansowych i gospodarczych w kontrolowanych jednostkach zbadano pod ktem: zgodnoci systemu rachunkowoci, w tym dokumentacji opisujcej przyjte zasady rachunkowoci, z przepisami ustawy o rachunkowoci oraz rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci oraz planw kont dla budetu pastwa, budetw jednostek samorzdu terytorialnego, jednostek budetowych, samorzdowych zakadw budetowych, pastwowych funduszy celowych oraz pastwowych jednostek budetowych majcych siedzib poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej26; ustanowienia mechanizmw kontroli zarzdczej, majcych na celu eliminowanie potencjalnych nieprawidowoci; funkcjonowania systemw ksigowoci komputerowej.
26
Dz.U. Nr 128, poz. 861.
53

Nieprawidowoci w funkcjonowaniu systemu rachunkowoci wystpiy w 28 jednostkach. Stwierdzono: niedostosowanie w 21 jednostkach zakadowego planu kont do potrzeb sprawozdawczych tych jednostek i wymogw rozporzdzenia Ministra Finansw; w omiu jednostkach polegay one na niewyodrbnieniu lub wprowadzeniu waciwych zasad ujmowania operacji gospodarczych na niektrych kontach ksigowych, np. koncie Przychody z tytuu dochodw budetowych; koncie Nalenoci z tytuu dochodw budetowych; koncie Dugoterminowe nalenoci budetowe, a w przypadku piciu jednostek stwierdzono brak szczegowej ewidencji, w tym w podziakach klasyfikacji budetowej, np. na koncie 130 Rachunek biecy jednostki i 998 Zaangaowanie wydatkw budetowych roku biecego; niekompletno lub nieaktualno w 10 jednostkach dokumentacji przyjtych zasad rachunkowoci wymaganych w art. 10 ustawy; na przykad stwierdzono brak wykazu ksig rachunkowych z okreleniem ich struktury, wzajemnych powiza oraz ich funkcji czy opisu systemu przetwarzania danych lub ochrony danych i ich zbiorw. W stosowanych przez objte badaniem jednostki mechanizmw kontroli zarzdczej, NIK wskazywaa gwnie na nieprecyzyjne zasady obiegu dokumentw. Stwierdzono: nieokrelenie lub nieprawidowe okrelenie terminu granicznego ksigowania do waciwych okresw sprawozdawczych w 15 jednostkach, nieokrelenie odstpstw od zasady ujmowania zobowiza na kontach rozrachunkowych w szeciu jednostkach. Ponadto w 10 jednostkach, przed sporzdzeniem sprawozda budetowych za dany okres, zapisy ksigowe nie zostay ujte w ksigach rachunkowych w sposb trway, tj. bez moliwoci dokonania zmian w zapisie, co byo niezgodne z art. 23 ust. 1 ustawy o rachunkowoci. W 189 jednostkach, tj. w 97,9% objtych kontrol, funkcjonowa system ksigowoci komputerowej, a w czterech jednostkach ksigowo prowadzono systemem rcznym. W dziewiciu jednostkach stwierdzono brak pisemnego dopuszczenia przez kierownika aktualnej wersji oprogramowania do stosowania w jednostce. W dziewiciu jednostkach system finansowo-ksigowy nie umoliwia ujmowania w ksigach rachunkowych wszystkich wymaganych przepisami elementw zapisw ksigowych, a w dziesiciu jednostkach nie kontrolowa kompletnoci i poprawnoci zapisw ksigowych (gwnie w zakresie dat wprowadzanych do systemu), co mogo skutkowa bdami w zapisach ksigowych.
Badanie prawidowoci przeprowadzenia inwentaryzacji

Prawidowo przeprowadzonej inwentaryzacji zbadano w 124 jednostkach, a jej wynik mia wpyw na wydanie opinii o wiarygodnoci i zgodnoci ksig rachunkowych. Obejmowaa ona sprawdzenie:
54

potwierdzenia stanu rodkw pieninych znajdujcych si na rachunkach bankowych na dzie 31 grudnia 2011 r. oraz ustalenia w drodze spisu z natury stanu gotwki w kasie w ostatnim dniu roku, przeprowadzenia spisu z natury rzeczowych aktyww trwaych, poprawnoci inwentaryzacji w drodze uzyskania od kontrahentw potwierdze wykazanego w ksigach rachunkowych jednostki stanu nalenoci, weryfikacji sald aktyww i pasyww, ktre nie mogy by zinwentaryzowane w drodze spisu z natury lub uzgodnienia sald. W 15 jednostkach objtych kontrol stwierdzono nieprawidowoci i uchybienia w przeprowadzeniu inwentaryzacji. Polegay one na: zaniechaniu przeprowadzenia inwentaryzacji w odniesieniu do caoci lub czci skadnikw aktyww i pasyww (siedem jednostek), bdnej kwalifikacji do rodkw trwaych lub wartoci niematerialnych i prawnych (dwie jednostki), przekroczeniu terminu, o ktrym mowa w art. 26 ustawy o rachunkowoci (pi jednostek), braku wybranych skadnikw majtkowych w prowadzonej ewidencji (trzy przypadki) oraz po jednym przypadku niewyjanienia przyczyn niedoborw, zastosowania bdnej metody inwentaryzacji rozrachunkw czy te nierzetelnego przeprowadzenia inwentaryzacji w drodze weryfikacji. * * * Podsumowujc wyniki badania naley zauway, e podobnie jak w latach poprzednich, wicej istotnych nieprawidowoci, skutkujcych wydaniem ocen pozytywnych z zastrzeeniami lub negatywnych, stwierdzono w jednostkach kontrolowanych przez NIK, wedug opisanej w tym rozdziale metodyki, po raz pierwszy ni w jednostkach kontrolowanych w latach 20092011. Dotyczyo to wszystkich obszarw badania rzetelnoci ksig rachunkowych i wiadczy o skutecznoci kontroli. W badaniu wiarygodnoci ksig udzia nieprawidowoci w odniesieniu do sprawozdawczoci rocznej by ponad dwa razy wyszy w grupie jednostek kontrolowanych po raz pierwszy (22,3%) ni w grupie jednostek kontrolowanych po raz kolejny (9,9%). Zaleno ta ksztatowaa si podobnie w przypadku wiarygodnoci ksig w odniesieniu do sprawozdawczoci biecej oraz w badaniu zgodnoci. Ocen pozytywnych nie wydano odpowiednio w 28,6% i 43,8% jednostek kontrolowanych po raz pierwszy oraz 14,8% i 24,7% jednostek kontrolowanych po raz kolejny. Zdaniem NIK, utrzymujca si nadal dua liczba jednostek, w ktrych stwierdzono nieprawidowoci w prowadzeniu ksig rachunkowych, wskazuje na potrzeb kontynuacji kontroli i obejmowania ni kolejnych jednostek w latach nastpnych. Ponadto o ile w latach ubiegych zaobserwowano wzrost liczby jednostek z pozytywn opini dotyczc wiarygodnoci ksig rachunkowych majc wpyw na sprawozdawczo roczn (o 5,3 punktu procentowego w roku 2010 w stosunku do
55
14. Nieprawidowoci w ewidencji ksigowej

% jednostek, w ktrych nie wydano ocen pozytywnych: jednostki kontrolowane po raz kolejny 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 wiarygodno (sprawozdawczo roczna) wiarygodno (sprawozdawczo bieca) zgodno 9,9% 22,3% 28,6% 24,7% jednostki kontrolowane po raz pierwszy 43,8%
14,8%
rdo: wyniki kontroli NIK.
roku 2009) oraz zmniejszenie liczby jednostek, w ktrych ocena ta bya negatywna, to za 2011 r. procentowy udzia jednostek ocenionych pozytywnie, zmniejszy si o 2,1 punktu procentowego, a w przypadku oceny negatywnej pozosta na tym samym poziomie (1,7%).
4. Dochody budetu pastwa

Dochody budetu pastwa, ustalone w ustawie budetowej na 2011 r. w wysokoci 273.144,4 mln z, zrealizowano w kwocie 277.557,2 mln z. Byy one wysze o 4.412,8 mln z, tj. o 1,6% od kwoty planowanej. Decydujcy wpyw na uzyskanie wyszych ni planowano dochodw miaa wpata z zysku NBP ktra bya wysza od , prognozowanej o 4.485,7 mln z. W porwnaniu z rokiem poprzednim dochody byy wysze o 27.254,4 mln z, tj. o 10,9%. Dochody pozwoliy na sfinansowanie 91,7% wydatkw budetu pastwa, podczas gdy rok wczeniej relacja ta wyniosa 84,9%. W dochodach budetu pastwa dochody podatkowe stanowiy 87,6%, dochody niepodatkowe 11,6%, a dochody ze rodkw z Unii Europejskiej i innych rde bezzwrotnej pomocy zagranicznej 0,8%. Struktur dochodw budetu pastwa w 2011 r. przedstawiono na wykresie 15.
56
15. Struktura dochodw budetu pastwa w 2011 r.

PIT 13,7% Dywidendy i wpaty z zysku 2,2% Akcyza 20,9% CIT 9,0%
Pozostae
VAT 43,5% Wpaty z zysku 2,2%
8,5%
4.1. Dochody podatkowe

Dochody podatkowe wyniosy 243.210,9 mln z i w stosunku do ustawy budetowej (242.670,0 mln z) byy wysze o 540,9 mln z, tj. o 0,2%. W porwnaniu do wykonania 2010 r. dochody podatkowe byy wysze o 20.658,3 mln z, tj. o 9,3%, przy wzrocie przyjtym na etapie planowania o 8,8%. Czynnikami wzrostu dochodw podatkowych, obok dobrych warunkw makroekonomicznych, byy zmiany systemowe, w szczeglnoci podwyszenie stawek w podatku od towarw i usug, wyganicie ulg w akcyzie na paliwa zawierajce powyej 2% biokomponentw oraz na biokomponenty stanowice samoistne paliwa, podwyszenie akcyzy na wyroby tytoniowe, zamroenie skali w PIT. Dynamika realizacji dochodw podatkowych bya wysza ni w 2010 r., w ktrym dochody wzrosy o 3,6%, tj. o 7.673,9 mln z. W gwnych rdach dochody byo zblione do wielkoci planowanych. Poniej prognozy zrealizowano dochody z podatku akcyzowego (98,7%), podatku dochodowego od osb fizycznych (99,7%) i podatku od gier (88,4%). Realizacj dochodw budetu pastwa z poszczeglnych podatkw przedstawiono w tabeli 12.
57

Tabela 12. Dochody podatkowe w latach 20092011 2009 Wyszczeglnienie 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 Dochody podatkowe w tym podatek od towarw i usug podatek akcyzowy podatek od gier podatek dochodowy od osb prawnych podatek dochodowy od osb fizycznych w tym zryczatowany podatek dochodowy podatek dochodowy z odpatnego zbycia papierw wartociowych
rdo: wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Wykonanie
Wykonanie 5
5:4 %
5:3
4 242.670,0 119.300,0 58.700,0 1.670,0 24.800,0 38.200,0 6.846,0 1.200,0
214.878,8 222.552,7 99.454,7 107.880,3 53.926,9 1.576,1 24.156,6 35.763,7 6.244,8 1.239,3 55.684,5 1.624,8 21.769,9 35.592,6 6.324,2 796,3
243.210,9 100,2 109,3 120.832,0 101,3 112,0 57.963,7 1.477,0 38.074,9 6.253,8 1.177,4 98,7 104,1 88,4 90,9
24.861,9 100,2 114,2 99,7 107,0 91,4 98,9
98,1 147,9
Wysoka dynamika dochodw z VAT oraz dochodw z podatku dochodowego od osb prawnych spowodoway zmiany w strukturze dochodw podatkowych. Udzia dochodw z VAT wzrs do 49,7% (46,3% w 2009 r. oraz 48,5% w 2010 r.). W porwnaniu do lat poprzednich, zmniejszy si do 23,8% udzia dochodw z podatku akcyzowego, wynoszcy odpowiednio 25,1% w 2009 r. i 25,0% w 2010 r. W 2011 r., podobnie jak w poprzednich latach, gwnym rdem dochodw podatkowych byy podatki porednie. Przepisy o VAT oraz o podatku akcyzowym byy przedmiotem zastrzee ze strony Komisji Europejskiej. Komisja Europejska wszcza w latach 20062010 i w I proczu 2011 r. 19 formalnych postpowa w zwizku z uznaniem naruszenia przez Rzeczpospolit Polsk zobowiza traktatowych w zakresie podatku od towarw i usug oraz podatku akcyzowego. Przeprowadzona przez NIK kontrola27 wskazaa obszary, w ktrych polskie uregulowania w zakresie VAT i akcyzy nie zostay, w odpowiednim czasie,dostosowane do dyrektyw unijnych. Przepisy ustawy o podatku od towarw i usug, ograniczajce odliczanie VAT przy zakupie samochodw poniej 3,5 tony uywanych w dziaalnoci gospodarczej oraz zakazujce odliczania VAT od paliwa do tych samochodw, zostay uchylone z dniem 1 stycznia 2011 r., tj. po dwch latach od wyroku Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci i po ponad czterech latach od przedstawienia przez Komisj Europejsk zarzutw formalnych.
27
I/11/001 Stosowanie zalece Komisji Europejskiej w procesie stanowienia prawa podatkowego od 1 stycznia 2006 r. do 30 czerwca 2011 r. Kontrol przeprowadzono w II proczu 2011 r. w Ministerstwie Finansw.
58

Opnienie w dostosowaniu przepisw ustawy o podatku od towarw i usug do wymogw dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wsplnego systemu podatku od wartoci dodanej28 (dyrektywa VAT29) byo, w ocenie NIK, dziaaniem nierzetelnym i spowodowao w latach 20092010 konieczno wypacenia podatnikom 49,0 mln z tytuem odsetek. Wypacone podatnikom odsetki stanowiy uszczuplenie rodkw publicznych. W zakresie podatku akcyzowego stwierdzono ponad trzyletnie opnienie w dostosowaniu systemu opodatkowania akcyz energii elektrycznej do wymogw dyrektywy Rady 2003/96/WE z dnia 27 padziernika 2003 r. w sprawie restrukturyzacji wsplnotowych przepisw ramowych dotyczcych opodatkowania produktw energetycznych i energii elektrycznej (dyrektywa energetyczna30). Wymogi zawarte w dyrektywie energetycznej wdroone zostay do polskiego systemu prawnego z dniem 1 marca 2009 r. przepisami ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym31. Opnienia we wdroeniu dyrektywy energetycznej wynikay z dugotrwaego i nieskutecznego przebiegu uzgodnie midzyresortowych, zmian koncepcji wdroenia dyrektywy energetycznej oraz kilkakrotnych wznowie prac nad projektem ustawy, w tym w zwizku z upywem IV i V kadencji Sejmu. NIK ocenia dziaania Ministra Finansw w tym zakresie jako nierzetelne. Niezgodno polskich uregulowa w opodatkowaniu akcyz energii elektrycznej spowodowaa dania producentw energii elektrycznej zwrotu zapaconego podatku akcyzowego. Do koca czerwca 2011 r. producenci energii elektrycznej zoyli do organw podatkowych 791 wnioskw o zwrot zapaconego podatku akcyzowego na kwot 6.933,4 mln z. Kwota ewentualnych odsetek oszacowana zostaa na 2.587,4 mln z. Od 2007 r. decyzje organw podatkowych o odmowie zwrotu akcyzy zaskarane byy do sdw administracyjnych, a rozstrzygnicia byy na og niekorzystne dla tych organw. Dopiero Naczelny Sd Administracyjny, w penym skadzie Izby Gospodarczej uchwali 22 czerwca 2011 r., e nie jest nadpat kwota podatku akcyzowego uiszczona z tytuu sprzeday energii elektrycznej w sytuacji, w ktrej ten kto j uici nie ponis z tego tytuu uszczerbku majtkowego. Jeeli organy podatkowe udowodni, e ciar podatku zosta przeniesiony przez producentw energii elektrycznej w cenie wyrobu na nabywcw kocowych nie bd zobowizane do zwrotu podatku. Podatek od towarw i usug Dochody z podatku od towarw i usug w 2011 r. wyniosy 120.832,0 mln z i byy wysze od zaplanowanych o 1.532,0 mln z, tj. o 1,3%. W porwnaniu do 2010 r. dochody z VAT byy wysze o 12.951,7 mln z, tj. o 12,0%. Dynamika dochodw bya wysza od osignitej w 2010 r. o 3,5 punktu procentowego.
28 29
30 31
Dz.U.UE.L.06.347.1. Z dniem 1 stycznia 2011 r. ustaw z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarw i usug oraz ustawy o transporcie drogowym (Dz.U. Nr 247, poz. 1652) uchylony zosta ust. 37a w art. 86 i pkt 3 w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarw i usug (Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054) oraz dodany art. 86a i 88a. Dz.U.UE.L.03.283.51. Dz.U. z 2009 r. Nr 3, poz. 11.
59

Wysoki wzrost dochodw z VAT by wynikiem wzrostu stawek podatku VAT oraz korzystnych czynnikw makroekonomicznych. Skutki obejmujce podwyk stawek VAT 22% i 7% o jeden punkt procentowy i wzrost stawek VAT na niektre nieprzetworzone i niskoprzetworzone artykuy spoywcze oraz ksiki i czasopisma specjalistyczne (z 3% do 5% i z 0% do 5%) oraz obnik stawek VAT na niektre przetworzone artykuy spoywcze (z 7% na 5%) wyniosy okoo 5,6 mld z. Nalenoci pozostae do zapaty na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 13.309,1 mln z i stanowiy 52,6% nalenoci podatkowych ogem. W porwnaniu do stanu na 31 grudnia 2010 r. zwikszyy si o 14,6%, tj. o 1.699,8 mln z. W 2010 r. nalenoci pozostae do zapaty zwikszyy si o 8,3%. Niekorzystnym zjawiskiem by szybszy wzrost zalegoci netto oraz zalegoci biecych od wzrostu dochodw z VAT. Zalegoci netto32 wyniosy 12.352,8 mln z i w stosunku do 2010 r. wzrosy o 13,7%, tj. o 1.490,7 mln z. Zalegoci biece wyniosy 4.035,6 mln z i wzrosy o 14,8%, zalegoci z lat ubiegych wzrosy o 13,2%. Z tytuu przedawnienia organy podatkowe odpisay zalegoci na kwot 816,3 mln z, tj. mniej ni w 2010 r. o 378,2 mln z (o 31,7%). Wskanik efektywnoci egzekucji33 zalegoci z VAT wynis 30,5%, tj. poprawi si o 0,9 punktu procentowego w stosunku do 2010 r. W trybie postpowania egzekucyjnego wyegzekwowano kwot 2.118,0 mln z, tj. o 9,6% wicej ni w 2010 r. Podatek akcyzowy Dochody z podatku akcyzowego wyniosy 57.963,7 mln z, tj. 98,7% kwoty planowanej. Nie uzyskano planowanych dochodw z podatku akcyzowego od paliw silnikowych, w zwizku z nisz od oczekiwa ich sprzeda. W porwnaniu do wykonania 2010 r. dochody z podatku akcyzowego byy wysze o 2.279,2 mln z (o 4,1%). Wykonanie dochodw z podatku akcyzowego w latach 20092011, w podziale na gwne grupy towarw przedstawiono w tabeli 13. Wzrost dochodw z podatku akcyzowego by spowodowany miedzy innymi wyganiciem ulg na paliwa silnikowe zawierajce powyej 2% biokomponentw oraz na biokomponenty stanowice samoistne paliwa. Wedug szacunkw Ministerstwa Finansw, dodatnie skutki dla budetu pastwa wyniosy okoo jednego miliarda zotych. Podobnie jak w zakresie dochodw z VAT, niekorzystnym zjawiskiem by szybszy wzrost zalegoci z podatku akcyzowego ni dochodw z tego rda. Nalenoci pozostae do zapaty na dzie 31 grudnia 2011 r. wyniosy 6.156,6 mln z. W porwnaniu do stanu na koniec 2010 r. zwikszyy si o 8,1%, tj. o 461,4 mln z. Zalegoci na koniec 2011 r. wyniosy 5.402,4 mln z i w porwnaniu z 2010 r. wzrosy o 7,1%, w tym zalegoci biece wyniosy 674,7 mln z (wzrosy o 0,2%). Zalegoci z lat ubiegych wzrosy o 8,2%.
32
33
Nalenoci pozostae do zapaty, ktrych termin patnoci min (zalegoci) i mog by egzekwowane. Pojcie to nie obejmuje wic zalegoci patnych w ratach (jeeli termin spaty raty nie min), odroczonych (w przypadku gdy odroczony termin patnoci nie min), kwot objtych wstrzymaniem wykonania decyzji na mocy postanowienia organu podatkowego, sdu administracyjnego lub odrbnych przepisw oraz zalegoci objte postpowaniem ugodowym, ukadowym lub restrukturyzacyjnym. Wskanik efektywnoci egzekucji liczony jako proporcja kwoty wyegzekwowanych w okresie sprawozdawczym zalegoci do zalegoci objtych tytuami wykonawczymi do zaatwienia.
60

Tabela 13. Dochody z podatku akcyzowego w latach 20092011 2009 Wyszczeglnienie 1 Dochody z podatku akcyzowego w tym wyroby spirytusowe wino piwo paliwa samochody wyroby tytoniowe energia elektryczna oleje opaowe gaz 6.393,5 464,9 3.176,2 22.375,4 1.530,2 16.057,8 2.242,6 406,3 1.129,2 6.500,2 444,8 3.298,3 22.675,4 1.337,6 17.436,3 2.319,4 398,6 1.096,7 6.604,0 405,0 3.403,0 25.288,9 1.361,0 17.510,0 2.397,0 382,0 1.173,0 6.445,1 428,9 3.422,4 24.156,6 1.253,7 18.264,2 2.440,7 355,7 1.023,6 97,6 105,9 100,6 95,5 92,1 104,3 101,8 93,1 87,3 99,2 96,4 103,8 106,5 93,7 104,7 105,2 89,2 93,3 2010 mln z 2 53.926,9 3 55.684,5 4 58.700,0 5 57.963,7 6 98,7 2011 Ustawa budetowa Wykonanie Wykonanie 5:4 % 7 104,1 5:3
Pomimo poprawy efektywnoci egzekucji izb celnych, z 1,5% w 2010 r. do 2,2% w 2011 r., nadal bya ona niska. W 2011 r. wyegzekwowano 30,6 mln z z zalegoci objtych tytuami wykonawczymi (1.384,8 mln z), podczas gdy w 2010 r. wyegzekwowano 22,3 mln z z 1.508,1 mln z. Kontrole przeprowadzone w Ministerstwie Finansw oraz w izbach i urzdach celnych wykazay, pomimo wzmoonej aktywnoci kontrolnej organw Suby Celnej, wystpowanie zagroe w obszarze obrotu alkoholem skaonym34. Na wysokie ryzyko odkaania alkoholu etylowego wskazyway wyniki kontroli przeprowadzanych przez podlege Ministrowi Finansw jednostki. Wysoki poziom ryzyka wystpienia nieprawidowoci wynika z wysokiej stawki podatku akcyzowego dla napojw alkoholowych, moliwoci odkaania skaonego alkoholu etylowego oraz zwolnienia z podatku akcyzowego alkoholu skaonego. Bieca analiza informacji o nieprawidowociach w obrocie alkoholem skaonym, w tym o nielegalnych praktykach polegajcych na odkaaniu alkoholu oraz wytwarzaniu z tak otrzymanego produktu napojw alkoholowych pozwolia Ministrowi Finansw na podjcie dziaa w celu ograniczenia liczby rodkw skaajcych, ktre uprawniay do stosowania zwolnie od podatku akcyzowego. Na wniosek Ministra Finansw zostaa wyeliminowana z przepisw unijnych jedna z substancji skaajcych wskazanych przez otw, tj. mieszanina alkoholu izopropylowego i bitreksu. Ponadto z rozporzdzenia okrelajcego rodki skaajce alkohol etylowy Minister Finansw wykreli pi substancji, w tym cztery z dniem 26 marca 2011 r. Wyeliminowanie czci rodkw skaajcych alkohol etylowy moe okaza si niewystarczajce dla ograniczenia nielegalnych praktyk w obrocie alkoholem.
34
Informacja o wynikach kontroli Opodatkowanie akcyz wyrobw alkoholowych, Nr ewid. 22/2012/P11023/KBF, NIK, Warszawa, kwiecie 2012 r.
61

Wyniki kontroli wskazuj na potrzeb opracowania analizy skutecznoci obowizujcych regulacji prawnych i organizacyjnych z punktu widzenia zapobiegania nieprawidowociom w obrocie skaonym alkoholem etylowym. Wyniki analizy powinny posuy do rozstrzygnicia, czy obowizujce uregulowania zgodnie z art. 27 ust. 1 dyrektywy Rady 92/83/EWG z dnia 19 padziernika 1992 r. w sprawie harmonizacji struktury podatkw akcyzowych od alkoholu i napojw alkoholowych35 gwarantuj prawidowe i uczciwe stosowanie zwolnie oraz zapobiegaj uchylaniu si, omijaniu lub naruszaniu warunkw tych zwolnie. Podatek od gier Dochody z podatku od gier wyniosy 1.477,0 mln z, co stanowio 88,4% kwoty planowanej. Nisze ni planowane dochody spowodowa m.in. wikszy ni przewidywano spadek liczby eksploatowanych automatw o niskich wygranych. W porwnaniu do wykonania 2010 r. byy one nisze o 147,9 mln z, tj. o 9,1%. Najwikszy udzia w dochodach miay dochody z podatku od gier liczbowych oraz z podatku zryczatowanego od gier urzdzanych na automatach o niskich wygranych. Podatek dochodowy od osb fizycznych Dochody z podatku dochodowego od osb fizycznych zaplanowane w wysokoci 38.200,0 mln z, zrealizowano w kwocie 38.074,9 mln z, tj. w 99,7% planu. W porwnaniu do wykonania w roku 2010 dochody te byy wysze o 7,0%. Kontrole przeprowadzone w urzdach skarbowych oraz urzdach kontroli skarbowej36 wykazay, e organy te niezalenie od wymierzania nalenych podatkw, skuteczniej ni w poprzednich okresach37 stosoway wobec podatnikw naruszajcych przepisy podatkowe sankcje karne przewidziane w ustawie z 10 wrzenia 1999 r. Kodeks karny skarbowy38. W czci urzdw skarbowych wystpiy opnienia w pociganiu do odpowiedzialnoci podatnikw niewywizujcych si z terminowego skadania deklaracji podatkowych oraz patnikw zalegajcych z wpatami pobranego podatku dochodowego od osb fizycznych. Ujawniony zosta rwnie problem dopuszczalnoci wszczynania postpowa karnych skarbowych na podstawie art. 54 Kodeksu karnego skarbowego przeciwko osobom, ktrym wymierzono zryczatowany 75% podatek dochodowy na podstawie art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osb fizycznych39 od dochodw z nieujawnionych rde lub nieznajdujcych pokrycia w ujawnionych rdach. Wystpia sprzeczno w tych sprawach stanowisk Sdu Najwyszego40 i sdw powszechnych,
35 36
37
38 39 40
Dz.U.UE.L.1992.316.21 ze zm., Dz.U.UE-sp.09-1-206. Informacja o wynikach kontroli postpowa urzdw skarbowych i urzdw kontroli skarbowej w sprawach o wykroczenia i przestpstwa skarbowe, Nr ewid. 21/2012/P/11024/KBF, NIK, Warszawa, 2012 r. Informacja o wynikach kontroli realizacji przez urzdy skarbowe zada w zakresie prowadzenia postpowa w sprawach o wykroczenia i przestpstwa skarbowe oraz opodatkowania przychodw nieznajdujcych pokrycia w ujawnionych rdach, Nr ewid. 17/2003/P/02/017/KBF, marzec 2003 r. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm. Wyrok Sdu Najwyszego z 10 czerwca 2009 r., sygn. II KK 20/09 (OSNKW 2009/11/95) i Wyrok Sdu Najwyszego z 20 padziernika 2011 r. sygn V KK 340/11.
62

ktre umarzaj wszczte dochodzenia ze stanowiskiem Trybunau Konstytucyjnego41 o braku kolizji obu wymienionych przepisw i ich zgodnoci z art. 2 Konstytucji RP . Szybciej rosy zalegoci ni dochody z PIT. Nalenoci pozostae do zapaty w PIT wyniosy 4.530,2 mln z i w stosunku do 2010 r. zwikszyy si o 11,2% (o 457,9 mln z). Zalegoci netto byy wysze ni w 2010 r. o 11,8% i wyniosy 4.060,8 mln z, w tym zalegoci biece 1.121,3 mln z. Z tytuu przedawnienia organy podatkowe odpisay zalegoci na kwot 200,2 mln z, tj. o 88,0 mln z mniejsz ni w 2010 r. Wskanik efektywnoci egzekucji zalegoci z PIT wynis 22,6% i w stosunku do 2010 r. poprawi si o jeden punkt procentowy. Wyegzekwowano kwot 691,1 mln z z zalegoci objtych tytuami wykonawczymi w wysokoci 3.058,2 mln z. Podatek dochodowy od osb prawnych Dochody z podatku dochodowego od osb prawnych wykonano w kwocie 24.861,9 mln z, tj. w wielkoci bliskiej prognozowanej i o 14,2% (o 3.092,1 mln z) wyszej od dochodw z 2010 r. W porwnaniu z 2009 r. dochody wzrosy o 2,9%. Pozytywnie na wzrost dochodw wpyny wysze zyski przedsibiorcw za 2010 r. od zyskw za 2009 r. oraz poprawa ich rentownoci w 2011 r. Nalenoci pozostae do zapaty w CIT na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 1.257,0 mln z i w stosunku do 2010 r. wzrosy o 144,8 mln z, tj. o 13,0%. Stan zalegoci zwikszy si w porwnaniu do 2010 r. o 5,4% i wynis 1.032,0 mln z. Zalegoci biece wyniosy 251,5 mln z (wzrost o 2,4%), a zalegoci z lat ubiegych wzrosy o 6,4%. Wskanik efektywnoci egzekucji zalegoci z CIT wynis 28,1% i by niszy od osignitego w 2010 r. o 9,9 punktu procentowego. Wyegzekwowano 99,8 mln z z zalegoci objtych tytuami wykonawczymi w wysokoci 355,7 mln z. W stosunku do 2010 r. kwota zalegoci objta tytuami wykonawczymi bya nisza o 92,7 mln z, tj. o 20,7%, a kwota wyegzekwowanych zalegoci bya nisza o 70,6 mln z, tj. o 41,4%.
4.2. Dochody niepodatkowe

Zrealizowane dochody wyniosy 32.274,5 mln z i w porwnaniu do planu (28.049,4 mln z) byy wysze o 15,1% (o 4.225,1 mln z). W porwnaniu z rokiem poprzednim dochody niepodatkowe byy wysze o 31,7% (o 7.772,9 mln z). Dominujc pozycj wrd tych dochodw stanowiy opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe (48,5%), wpata z zysku NBP (19,2%) oraz dochody z dywidendy i wpat z zysku (19,0%). Dochody z wpat jednostek samorzdu terytorialnego na zwikszenie czci rwnowacej subwencji oglnej wyniosy 2.383,8 mln z, a dochody z ce 1.923,8 mln z. Realizacj dochodw niepodatkowych prezentuj dane zawarte w tabeli 14.
41
Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 12 kwietnia 2011 r., sygn. akt P 90/08 (Dz.U. Nr 87, poz. 493).
63

Tabela 14. Dochody niepodatkowe w latach 20092011 2009 Wyszczeglnienie 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 Dochody niepodatkowe Opaty grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe wpata z zysku NBP Dywidendy i wpaty z zysku wpaty jednostek samorzdu terytorialnego Dochody z ca
Wykonanie
Wykonanie
5:4 %
5:3
4 28.049,4 18.526,3 1.717,0 3.590,5 2.384,6 1.831,0
5 32.274,5 15.641,3 6.202,7 6.122,9 2.383,8 1.923,8
27.433,4 24.501,6 14.777,3 11.176,9 8.326,5 2.702,0 1.627,5 3.957,3 4.977,1 2.726,7 1.663,7
115,1 131,7 84,4 139,9 361,3 156,7 170,5 123,0 100,0 87,4 105,1 115,6
W ramach dochodw niepodatkowych najwiksze przekroczenie planu dotyczyo wpaty z zysku NBP (o 261,3%) oraz wpat dywidend i wpat z zysku (o 70,5%). Dochody z obu tych rde byy wysze od planowanych o 7.018,1 mln z. Poniej planu wykonano dochody z opat, grzywien, odsetek i innych dochodw niepodatkowych (84,4%). Byo to wynikiem niezrealizowania kwoty 4.909,5 mln z z tytuu wpat z funduszy wasnych Banku Gospodarstwa Krajowego. W zwizku z osigniciem niszego ni zakadano poziomu deficytu budetowego, w 2011 r. nie wystpia konieczno przeprowadzenia wtrnej oferty publicznej 10,25% akcji PKO BP SA, bdcych w posiadaniu BGK. Analogiczna sytuacja miaa miejsce w 2010 roku, gdy nie zostay wykonane dochody z tytuu sprzeday akcji PKO BP SA w kwocie 2.300 mln z. Dywidendy i wpaty z zysku Zaplanowane dochody z dywidend i wpat z zysku w wysokoci 3.590,5 mln z zostay wykonane w kwocie 6.122,9 mln z, tj. wyszej o 2.532,4 mln z. Byy one wysze ni w 2010 r. o 1.145,8 mln z. Dochody z tytuu dywidend oraz wpat z zysku w latach 20092011 prezentuj dane w tabeli 15.
Tabela 15. Dochody z tytuu dywidend i wpat z zysku w latach 20092011 2009 Wyszczeglnienie 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 Dywidendy i wpaty z zysku Wpaty z zysku przedsibiorstw pastwowych jednoosobowych spek SP Dywidendy 2 8.326,5 452,0 7,0 445,0 7.874,5 3 4.977,1 492,7 -6,3 499,0 4.484,4 4 3.590,5 200,0 10,0 190,0 3.390,5 5 6.122,9 811,3 21,9 789,4 5.311,6 6 Wykonanie 5:4 % 7 170,5 123,0 405,7 164,7 219,0 x 415,5 158,2 156,7 118,4 5:3
Wykonanie
64

Dywidendy od spek z udziaem Skarbu Pastwa wyniosy 5.311,6 mln z. Byy wysze od planu o 56,7%, a od wykonania w 2010 r. o 18,4%. Minister Skarbu Pastwa pobra dywidend od 135 spek w kwocie 5.147,7 mln z. Zrealizowane dochody byy wysze o 56,0% od planu okrelonego w ustawie budetowej (3.300,0 mln z) i o 15,5% od wykonania w 2010 r. (4.456,7 mln z). Najwyszych wpat dokonao dziewi spek, w tym Powszechna Kasa Oszczdnoci Bank Polski SA 1.014,6 mln z, KGHM Polska Mied SA 947,5 mln z, PGE Polska Grupa Energetyczna SA 842,1 mln z, Powszechny Zakad Ubezpiecze SA 790,0 mln z, Polskie Grnictwo Naftowe i Gazownictwo SA 482,6 mln z, Przedsibiorstwo Eksploatacji Rurocigw Naftowych Przyja SA 150,0 mln z, Energa SA 125,5 mln z, Enea SA 100,8 mln z, Totalizator Sportowy Sp z o.o. 100,0 mln z. Wpaty z zysku przedsibiorstw pastwowych i jednoosobowych spek SP zrealizowane zostay w wysokoci 811,3 mln z (405,7% planu) i w porwnaniu do wykonania roku ubiegego byy wysze o 64,7%. Wysokie wpaty wynikay z dobrych wynikw spek sektora grnictwa wgla kamiennego. Zalegoci netto z dywidend i wpat z zysku na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 14,9 mln z, w stosunku do 2010 r. zmniejszyy si o 30,6 mln z, tj. o 67,3%. Co Dochody z tytuu ce zrealizowano w wysokoci 1.923,8 mln z, tj. 105,1% planu. Na wykonanie dochodw wpyw mia wyszy od przyjtych w zaoeniach do prognozy o 16,6% import spoza obszarw krajw UE w mln euro oraz wyszy o 9,9% redni kurs rynkowy euro. W porwnaniu do 2010 r. dochody byy wysze o 260,1 mln z (o 15,6%). Na koniec 2011 r. nalenoci pozostae do zapaty wyniosy 535,1 mln z, w tym zalegoci 489,1 mln z. W porwnaniu do 2010 r. byy one odpowiednio nisze o 25,9 mln z (o 4,6%) i o 12,3 mln z (o 2,5%). Na zmniejszenie w 2011 r. zalegoci z ce wpyw miao odpisanie 19,8 mln z nalenoci z tytuu przedawnie. Wskanik efektywnoci egzekucji zalegoci z tytuu ce wynis 3,0%. W stosunku do poprzedniego roku poprawi si o 1,7 punktu procentowego. Wyegzekwowano kwot 4,0 mln z, tj. o 1,6 mln z wicej ni w 2010 r. Zalegoci objte tytuami wykonawczymi do zaatwienia wyniosy 134,9 mln z i w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyy si o 48,6 mln z (o 26,5%). Wpaty z zysku NBP W ustawie budetowej zaplanowano dochody z tytuy wpaty z zysku NBP w wysokoci 1.717,0 mln z. Zrealizowane z tego tytuu dochody wyniosy 6.202,7 mln z i byy wysze od planowanych o 4.485,7 mln z. W porwnaniu do 2010 r. byy wysze o 2.245,4 mln z, tj. o 56,7%. Na dochody przekazany zosta zysk NBP wypracowany w 2010 r. (6.529,1 mln z), pomniejszony o obowizkowy odpis na fundusz rezerwowy Banku w wysokoci 326,5 mln z.
Zwikszenie zysku nastpio w szczeglnoci na skutek wyszego ni planowano dodatniego wyniku z operacji finansowych, na ktry zoyy si
65

m.in. nieplanowana nadwyka dodatnich zrealizowanych rnic kursowych i cenowych oraz przychody z rozwizania rezerwy na pokrycie ryzyka zmian kursu zotego do walut obcych. W stosunku do roku 2009 rezerwa ulega zmniejszeniu o 3.791,1 mln z. Oszacowanie i rozwizanie rezerwy za 2010 r. zostao dokonane zgodnie z przepisami uchway Nr 12/2010 Rady Polityki Pieninej z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie zasad tworzenia i rozwizywania rezerwy na pokrycie ryzyka zmian kursu zotego do walut obcych w Narodowym Banku Polskim42. Uchwaa ta zastpia poprzednio obowizujc uchwa RPP z 2006 r.43 W nowej uchwale nastpio doprecyzowanie zasad oszacowania, tworzenia i rozwizywania rezerwy, co byo zbiene z postulatami NIK, sformuowanymi po kontroli gospodarki wasnej Banku przeprowadzonej w 2010 r. Uchwaa naoya na Zarzd Banku obowizek pomniejszenia oszacowania rezerwy o przychody niezrealizowane z tytuu zmian kursu zotego do walut obcych, za czym, zdaniem NIK, ju wczeniej przemawia charakter tej pozycji.
Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe zaplanowano w ustawie budetowej w wysokoci 18.526,3 mln z, tj. o 65,8% wyszej od wykonania z 2010 r. (11.176,9 mln z). W porwnaniu do 2010 r. dochody z tego tytuu byy wysze o 39,9%. Zrealizowane dochody wyniosy 15.641,3 mln z i byy nisze od kwoty planowanej o 2.885,0 mln z, tj. o 15,6%. W 2011 r. podobnie jak w roku poprzednim, nie wystpiy planowane wpywy w wysokoci 4.909,5 mln z z tytuu sprzeday przez Bank Gospodarstwa Krajowego pakietu akcji PKO BP SA. W 2011 roku ponad 70% dochodw z opat, grzywien, odsetek i innych dochodw niepodatkowych zostao zrealizowanych w czciach: Wojewdztwa 2.667,6 mln z, Rozwj wsi 2.550,5 mln z, Sdy powszechne 2.132,2 mln z, Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe 1.522,3 mln z, Obsuga dugu krajowego 1.243,5 mln z, Podatki i inne wpaty na rzecz budetu pastwa 844,0 mln z. Realizacj dochodw z opat, grzywien, odsetek i innych dochodw niepodatkowych w siedmiu wybranych dziaach klasyfikacji budetowej, stanowicych 83,3% oglnej ich kwoty prezentuj dane zawarte w tabeli 16.
42 43
Dz.Urz. NBP Nr 17, poz. 19. Uchwaa Nr 9/2006 Rady Polityki Pieninej z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie zasad tworzenia i rozwizywania rezerwy na pokrycie ryzyka zmian kursu zotego do walut obcych w Narodowym Banku Polskim (Dz.Urz. NBP Nr 13, poz. 16 ze zm.).
66

Tabela 16. Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe w wybranych dziaach w latach 2009442011 2009 Wyszczeglnienie 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe w tym w dziale Gospodarka mieszkaniowa Wymiar sprawiedliwoci Administracja publiczna Obsuga dugu publicznego Dochody od osb prawnych, od osb fizycznych i od innych jednostek nieposiadajcych osobowoci prawnej oraz wydatki zwizane z ich poborem Rne rozliczenia Transport i czno
Wykonanie
Wykonanie
5:4 %
5:3
4 18.526,3
5 15.641,3
14.777,3 11.176,9
84,4 139,9
2.000,2 2.155,4 2.279,0 2.152,6 2.288,3 424,3 712,8
2.002,1 2.165,9 1.458,1 1.927,0 806,1 628,5 853,9
3.325,4 2.146,9 1.805,6 2.651,7 5.619,5 428,9 651,7
3.841,4 2.214,5 2.112,2 1.593,4 1.468,5 981,9 810,2
115,5 191,9 103,1 102,2 117,0 144,9 60,1 82,7
26,1 182,2 228,9 156,2 124,3 94,9
Dochody osigane w latach 20092011 w dziale Wymiar sprawiedliwoci byy stabilne. W pozostaych dziaach dochody ulegy istotnym wahaniom. W szczeglnoci w dziale Obsuga dugu publicznego dochody budetu pastwa zmniejszyy si z 2.152,6 mln z w 2009 r. do 1.927,0 mln z w 2010 r. i do 1.593,4 mln z w 2011 r. W dziale Gospodarka mieszkaniowa dochody w 2011 r. w porwnaniu do 2010 r. wzrosy o 1.839,3 mln z, tj. o 91,9%. Nalenoci z tytuu opat, grzywien, odsetek i innych dochodw niepodatkowych pozostae do zapaty na koniec 2011 r. wyniosy 10.039,7 mln z, w tym zalegoci netto 9.451,3 mln z. W stosunku do stanu na koniec 2010 r. nalenoci wzrosy o 13,7%, a zalegoci netto o 13,5%. Zalegoci stanowiy 28,8% oglnej kwoty zalegoci budetu pastwa (32.872,6 mln z). Najwiksze zalegoci wystpiy w czciach Wojewdztwa (4.866,9 mln z), Obsuga zaduenia zagranicznego (1.934,6 mln z), Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe (965,0 mln z), Obsuga dugu krajowego (744,3 mln z). Dochody w dziale Gospodarka mieszkaniowa wyniosy 3.841,4 mln z i byy wysze od prognozowanych o 15,5%. W porwnaniu do zrealizowanych w 2010 r. dochody byy wysze o 91,9%. Wzrost dochodw zwizany by z uzyskaniem w czci Rozwj wsi wpyww w wysokoci 2.523,1 mln z, tj. o 257,6% wyszych ni w 2010 r. (o 1.817,6 mln z) z tytuu wpaty od Agencji Nieruchomoci Rolnych z gospodarowania mieniem Zasobu Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa.
44
Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe w 2009 r. prezentowane byy jako dochody jednostek budetowych, pozostae dochody niepodatkowe oraz dochody zagraniczne.
67

Dochody w czciach Wojewdztwa (85/02-32) zrealizowano w kwocie 1.173,3 mln z, w tym z tytuu zada zleconych jednostkom samorzdu terytorialnego, z gospodarowania majtkiem Skarbu Pastwa, w kwocie 1.169,6 mln z. Szczegowe informacje o wykonaniu dochodw i wydatkw w budetach wojewodw przedstawione zostay w Aneksie nr 7. Zalegoci w tym dziale na koniec 2011 r. wyniosy 606,5 mln z i w stosunku do roku poprzedniego wzrosy o 56,1 mln z tj. o 10,2%. Dominujc pozycj stanowiy zalegoci wykazane w czciach Wojewdztwa (85/02-32) z tytuu dochodw budetu pastwa zwizanych z realizacj zada zlecanych jednostkom samorzdu terytorialnego i wyniosy 602,5 mln z. W 2011 r., podobnie jak w latach poprzednich, niska bya skuteczno windykacji przez starostwa powiatowe zalegych nalenoci w zakresie realizacji dochodw z gospodarowania nieruchomociami Skarbu Pastwa. W konsekwencji znacznie wzrosy zalegoci, co zwiksza ryzyko ich przedawnienia. W wikszoci badanych przez NIK jednostek stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy zaniecha dziaa windykacyjnych wobec dunikw oraz opieszaoci lub nieskutecznoci w ich podejmowaniu45. Dochody w dziale Wymiar sprawiedliwoci zrealizowano w wysokoci 2.214,5 mln z, tj. o 3,1% (o 67,6 mln z) wyszej od planu. W porwnaniu do 2009 r. i 2010 r. dochody wzrosy o 2,7% i 2,2%. Najwysze dochody wykonano w czci Sdy powszechne (2.132,2 mln z) z wpyww z tytuu opat sdowych 1.639,2 mln z oraz grzywien, mandatw i innych kar pieninych od ludnoci 355,5 mln z. Zalegoci na koniec 2011 r. wyniosy 585,7 mln z i wzrosy w stosunku do 2010 r. o 5,1% (o 28,4 mln z). Zalegoci dotyczyy gwnie dunikw, wobec ktrych egzekucja jest znacznie utrudniona. Dochody w dziale Administracja publiczna zostay zrealizowane w wysokoci 2.112,2 mln z i byy wysze od prognozowanych o 306,6 mln z, tj. o 17,0%. W porwnaniu z 2010 r. dochody byy wysze o 44,9%, tj. o 654,1 mln z. Najwysze dochody wykonano w poniszych czciach budetu pastwa: Wojewdztwa (85/02-32) 761,8 mln z, w tym z grzywien, mandatw i kar pieninych od ludnoci 612,4 mln z, Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe 701,4 mln z, w tym z opat pobranych przez jednostki budetowe w zwizku z przejciem zada46, ktre w 2010 r. finansowane byy z rachunku dochodw wasnych 425,9 mln z, Sprawy zagraniczne i czonkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej 226,5 mln z, gwnie z opat konsularnych. Zalegoci na koniec 2011 r. w dziale Administracja publiczna wyniosy 1.100,7 mln z i w porwnaniu z 2010 r. wzrosy o 204,4 mln z, tj. o 22,8%. Dominujc pozycj stanowiy zalegoci z tytuu grzywien, mandatw i innych kar pieninych od ludnoci wykazanych w czciach Wojewdztwa (85/02-32), ktre wyniosy 609,4 mln z i w porwnaniu z 2010 r. wzrosy o 35,5 mln z, tj. o 6,2%.
45
46
Informacja o wynikach kontroli powizania budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa w zakresie wybranych dochodw i wydatkw, Nr ewid. 75/2012/P/12/001/KAP NIK, Warszawa, 2012 r. , Nastpi wzrost dochodw w stosunku do wykonania w roku 2010 spowodowany likwidacj w 2010 r. rachunkw dochodw wasnych funkcjonujcych w urzdach skarbowych i izbach celnych.
68

Dochody w dziale Obsuga dugu publicznego wyniosy 1.593,4 mln z i byy nisze od zaplanowanych o 1.058,3 mln z, tj. o 39,9% oraz nisze od uzyskanych w 2009 r. (o 26,0%) jak i w 2010 r. (o 17,3%). Dochody zostay rzetelnie zaplanowane, zrealizowane i zaewidencjonowane. Dochody zaplanowane w czci Obsuga dugu krajowego zrealizowano w 48,5%. Wpywy w wysokoci 1.243,5 mln z byy nisze od prognozowanych o 1.321,0 mln z i o 594,7 mln z ni w 2010 r. (o 32,4%). Gwnym powodem niepenego wykonania planu dochodw bya mniejsza sprzeda obligacji rynkowych, przynoszcych dochd w postaci narosych odsetek, wykupywanych przez inwestorw. Zmniejszenie sprzeday skarbowych papierw wartociowych byo wynikiem niszych w stosunku do planowanych w ustawie budetowej potrzeb poyczkowych budetu pastwa, a take uzyskaniem przez Ministra Finansw dodatkowych rodkw na finansowanie potrzeb poyczkowych poprzez wprowadzenie od maja 2011 r. dla niektrych jednostek sektora finansw publicznych obowizku lokowania wolnych rodkw u Ministra Finansw47. Dochody w czci Obsuga zaduenia zagranicznego wyniosy 350,0 mln z i byy czterokrotnie wysze zarwno od planowanych jak i zrealizowanych w 2010 r. Wysza realizacja dochodw spowodowana zostaa przede wszystkim pozyskaniem wyszych wpyww z tytuu odsetek i premii zrealizowanych przy sprzeday skarbowych papierw wartociowych na rynkach zagranicznych. Zalegoci na koniec 2011 r. w dziale Obsuga dugu publicznego wyniosy 2.678,9 mln z i w porwnaniu do stanu na koniec 2010 r. wzrosy o 9,3% (o 228,6 mln z). Najwysze zalegoci wykazano w czci Obsuga zaduenia zagranicznego, z tytuu odsetek i opat od udzielonych poyczek i kredytw zagranicznych oraz od rachunkw specjalnych. Zalegoci te wyniosy 1.870,4 mln z i w stosunku do roku poprzedniego byy wysze o 323,7 mln z, tj. o 20,9%. W dziale Dochody od osb prawnych, od osb fizycznych i od innych jednostek nieposiadajcych osobowoci prawnej oraz wydatki zwizane z ich poborem dochody wyniosy 1.468,5 mln z i byy nisze od prognozowanych o 4.151,0 mln z, tj. o 73,9%. Nisze wykonanie dochodw o 4.909,5 mln z wystpio w czci Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe z tytuu nie przeprowadzenia wtrnej oferty publicznej akcji PKO BP SA, obejmujcej sprzeda 10,25% akcji bdcych w posiadaniu Banku Gospodarstwa Krajowego. Realizacja tych dochodw nie bya konieczna, gdy budet osign niszy ni zakadano na 2011 r. poziom deficytu. W porwnaniu z 2010 r. dochody byy wysze o 662,4 mln z, tj. o 82,2%. Najwysze dochody wykazano w czci Podatki i inne wpaty na rzecz budetu pastwa (885,4 mln z) z tytuu odsetek od nieterminowych wpat z tytuu podatkw i opat 881,3 mln z.
47
Obowizek lokowania przez jednostki sektora finansw wolnych rodkw w formie depozytu u Ministra Finansw zosta wprowadzony postanowieniami ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.).
69

rodki z Unii Europejskiej i innych rde bezzwrotnej pomocy zagranicznej rodki z Unii Europejskiej i z innych rde bezzwrotnej pomocy zagranicznej zostay zaplanowane w ustawie budetowej na 2011 r. w wysokoci 2.425,0 mln z. Zrealizowane dochody wyniosy 2.071,8 mln z, tj. 85,4% planu. Gwnym rdem dochodw 1.075,5 mln z byy rodki pochodzce z tytuu refundacji wydatkw poniesionych w ramach programw operacyjnych NSRO 20072013 oraz rodki pochodzce z Norweskiego Mechanizmu Finansowego 20042009 i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 20042009, ktre wykonano w kwocie 554,7 mln z. Nisze od kwoty planowanej wykonanie dochodw ze rodkw na programy NSRO wynikao z niszego poziomu wydatkw poniesionych na ich realizacj. W 2011 r. rodki z UE i innych rde bezzwrotnej pomocy zagranicznej byy przekazywane na rachunek dochodw centralnego rachunku budetu pastwa zgodnie z zasadami okrelonymi w rozporzdzeniu Ministra Finansw z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu wykonania budetu pastwa48.
4.3. Pobr dochodw i egzekucja nalenoci

W roku 2011 cigalno bieca dochodw podatkowych przez urzdy skarbowe bya zbliona do osignitej w 2010 r. Wskanik realizacji podatkw, liczony jako relacja wpyww biecych pomniejszonych o nadpaty wymagalne do nalenoci powstaych w biecym okresie, osign warto 97,98% (w 2010 r. 98,0%). cigalno bieca pogorszya si w stosunku do osignitej w latach 20082009 i bya nisza ni w roku 2009 o 0,20 punktu procentowego i nisza ni w 2008 r. o 0,47 punktu procentowego. Zalegoci netto z tytuu podatkw i innych nalenoci budetowych na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 32.876,6 mln z i w porwnaniu do analogicznego stanu z 2010 r. zwikszyy si o 11,6%. Na koniec 2011 r. zalegoci podatkowe byy o 11,4% wysze ni w tym samym okresie 2010 roku i wyniosy 22.915,2 mln z. W 2010 r. zalegoci podatkowe wzrosy o 7,8%. Dynamika nalenoci wymagalnych bya wysza od dynamiki wpyww podatkowych, w rezultacie relacja zalegoci do wpyww wzrosa z 8,0% w 2010 r. do 8,2% w 2011 r. Pogorszya si cigalno przez urzdy skarbowe zalegoci podatkowych z lat ubiegych. Wskanik realizacji zalegoci z lat ubiegych, liczony jako relacja wpyww do sumy zalegoci z lat ubiegych, wynis 15,57% i by niszy od osignitego w 2010 r. o 0,44 punktu procentowego. Zalegoci podatkowe odpisane z powodu przedawnienia wyniosy 1.299,2 mln z i byy nisze w porwnaniu do odpisanych w 2010 r. o 26,4%. W urzdach skarbowych zalegoci podatkowe zagroone przedawnieniem wedug stanu na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 6.150,3 mln z i w porwnaniu do 2010 r. wzrosy o 12,3%.
48
70

Tabela 17. Zalegoci netto budetu pastwa w latach 20092011 Stan zalegoci netto z tytuu podatkw i innych nalenoci budetowych na dzie 31 grudnia 2009 1 Zalegoci netto ogem Dochody podatkowe w tym w podatkach od towarw i usug akcyzowym dochodowym od osb prawnych dochodowym od osb fizycznych Pozostae dochody w tym dochody zwizane z realizacj zada zlecanych jednostkom samorzdu terytorialnego odsetki i opaty od udzielonych poyczek i kredytw zagranicznych oraz od rachunkw specjalnych grzywny, mandaty inne kary pienine od osb fizycznych grzywny, mandaty, inne kary pienine od osb prawnych i innych jednostek organizacyjnych co 2.364,7 3.132,7 4.113,1 131,3 8,8 10,6 12,5 10.060,9 10.862,1 12.352,8 4.645,0 940,6 3.349,1 7.658,7 5.043,5 978,7 3.631,9 8.881,9 5.402,4 1.032,0 4.060,8 9.957,4 113,7 107,1 105,4 111,8 112,1 37,6 17,4 3,5 12,5 28,6 36,9 17,1 3,3 12,3 30,2 37,6 16,4 3,1 12,4 30,3 2 2010 mln z 3 4 5 111,6 111,4 6 100,0 71,4 26.734,4 29.449,5 32.872,6 19.075,7 20.567,6 22.915,2 2011 Struktura zalegoci 2009 % 7 100,0 69,8 8 100,0 69,7 2010 2011
Wyszczeglnienie
4:3
1.416,0
1.546,7
1.870,4
120,9
5,3
5,3
5,7
909,5
958,2
1.018,1
106,3
3,4
3,3
3,1
81,1 553,3
162,3 501,4
122,9 489,1
75,7 97,5
0,3 2,1
0,6 1,7
0,4 1,5
Kontrole NIK49 przeprowadzone w 2011 r. wskazay, e niewielkie byy wpywy uzyskane w nastpstwie decyzji pokontrolnych dyrektorw urzdw kontroli skarbowej, a take istnieje moliwo poprawy skutecznoci odzyskiwania nalenych podatkw przez dokonywanie zabezpiecze zobowiza na szersz skal i w odpowiednim czasie. W 2010 r. i I proczu 2011 r. na podstawie decyzji pokontrolnych dyrektorw urzdw kontroli skarbowej przypisano nalenoci w podatku akcyzowym od wyrobw alkoholowych na kwot 14,3 mln z, wyegzekwowano zaledwie 20 tys. z (0,1%). Wysza bya skuteczno w odzyskiwaniu nalenoci podatkowych z decyzji pokontrolnych naczelnikw urzdw celnych. Na podstawie decyzji pokontrolnych naczelnikw urzdw celnych w 2010 r. i I proczu 2011 r. przypisano podatek akcyzowy od wyrobw alkoholowych w wysokoci 338,1 mln z, a do budetu
49
Opodatkowania akcyz wyrobw alkoholowych.
71

wpyno 183,9 mln z (54,4%). Znaczna cz decyzji wymiarowych dyrektorw urzdw kontroli skarbowej dotyczya podatnikw niewywizujcych si z obowizkw podatkowych w latach minionych. Upyw czasu pozwala nieuczciwym podatnikom pozby si majtku a nierzadko zlikwidowa dziaalno gospodarcz. Rwnie egzekucja od osb trzecich, tj. czonkw zarzdw, wsplnikw, z uwagi na niewykazywanie dochodw, nie przyniosa oczekiwanych efektw. Suba Celna kontrolowaa sprawy biece, w ktrych zobowizania wymierzano podmiotom aktualnie funkcjonujcym. W 2011 r. nastpia poprawa podstawowych wskanikw efektywnoci egzekucji zalegoci podatkowych. Wskanik efektywnoci egzekucji zalegoci podatkowych (cznie dla egzekucji prowadzonej przez urzdy skarbowe i izby celne) wynis 25,1% i poprawi si w porwnaniu do osignitego w 2010 r. o 0,9 punktu procentowego. Kwota wyegzekwowanych zalegoci wzrosa z 2.749,8 mln z w 2010 r. do 2.950,8 mln z w 2011 r., tj. o 7,3%. Na niskim poziomie pozostawaa efektywno egzekucji prowadzonej przez izby celne. W urzdach skarbowych wskanik efektywnoci egzekucji wynis 28,1%, a w izbach celnych 3,1%. W kontroli opodatkowania akcyz wyrobw alkoholowych stwierdzono nieprawidowoci w egzekwowaniu nalenoci w 4 z 9 kontrolowanych izb celnych. Ujawniono przypadki braku czynnoci windykacyjnych i egzekucyjnych lub opnie w podejmowaniu czynnoci egzekucyjnych. redni wskanik efektywnoci egzekucji zalegoci w podatku akcyzowym od wyrobw alkoholowych, obliczony dla dziewiciu kontrolowanych izb celnych, uksztatowa si poniej 1%. Przyczynami bezskutecznoci egzekucji by brak majtku zobowizanego oraz brak zabezpiecze przyszych zobowiza w toku kontroli prowadzonych przez urzdy kontroli skarbowej. Znaczna cz stwierdzonych w izbach celnych nieprawidowoci dotyczya zobowiza powstaych przed 2006 r., w tym take spraw przejtych od urzdw skarbowych na mocy ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o utworzeniu Wojewdzkich Kolegiw Skarbowych50. Wyjanienia osb odpowiedzialnych wskazuj, e gwnymi przyczynami ich powstania byo niewystarczajce przygotowanie Suby Celnej do wykonywania nowych zada. Przy braku dowiadczonej kadry w komrkach egzekucyjnych oraz ograniczonej liczbie pracownikw doszo do nawarstwienia si spraw do zaatwienia, a nastpnie opnie w prowadzeniu czynnoci egzekucyjnych. Wyniki kontroli NIK wskazuj, e podejmowane w kolejnych latach dziaania organizacyjne i nadzorcze przyczyniy si do poprawy dziaania izb celnych. W szczeglnoci bezzwocznie byy podejmowane czynnoci windykacyjne i egzekucyjne wobec zalegoci biecych. Nieprawidowoci stwierdzono w zakresie egzekwowania kar grzywien wymierzanych w postpowaniach mandatowych. Kontrola postpowania urzdw skarbowych i urzdw kontroli skarbowej w sprawach o wykroczenia i przestpstwa skarbowe wykazaa opnienia w wystawianiu tytuw wykonawczych, w szeciu z 14 kontrolowanych urzdw skarbowych i we wszystkich siedmiu skontrolowa50
Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o utworzeniu Wojewdzkich Kolegiw Skarbowych oraz o zmianie niektrych ustaw regulujcych zadania i kompetencje organw oraz organizacj jednostek organizacyjnych podlegych ministrowi waciwemu do spraw finansw publicznych (Dz.U. Nr 137, poz. 1302).
72

nych urzdach kontroli skarbowej, a take zwok w podejmowaniu czynnoci egzekucyjnych w omiu urzdach skarbowych. Zdaniem NIK, opnienia te miay wpyw na rozmiar zalegoci z tytuu niezapaconych grzywien. Na 30 czerwca 2011 r. warto nieuiszczonych mandatw w 14 kontrolowanych urzdach skarbowych wynosia 282 tys. z. W siedmiu kontrolowanych UKS kwota nieuiszczonych grzywien wynosia 1.677,6 tys. z. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie skuteczno wdroenia przez Ministerstwo Finansw, w okresie objtym kontrol (tj. od 1 stycznia 2010 r. do 31 sierpnia 2011 r.)51, zada okrelonych w Planie Informatyzacji Pastwa na lata 2007201052. Podstawowym zadaniem Ministra Finansw byo wdroenie elektronicznego systemu skadania zezna podatkowych. W 2010 r. zoono elektronicznie 1.411.742 deklaracji PIT, 14.667 deklaracji CIT i 1.708.120 deklaracji VAT, co stanowio odpowiednio 3,8%, 2,3%, 8,6% wszystkich zoonych deklaracji w poszczeglnych rodzajach podatkw. W 2011 r. byo to 3.319.305 deklaracji PIT, 29.015 deklaracji CIT i 2.738.734 deklaracji VAT, co stanowio odpowiednio 6,4%, 3,6%, 15,5% wszystkich zoonych. Najwysza Izba Kontroli zbadaa realizacj postanowie ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzdach i izbach skarbowych w zakresie obsadzania stanowisk naczelnikw urzdw skarbowych i dyrektorw izb skarbowych53. NIK stwierdzia, e Minister Finansw nie obsadza stanowisk dyrektorw izb skarbowych w drodze konkursu, tym samym nie wywiza si z obowizku okrelonego w art. 5 ust. 5a ustawy o urzdach i izbach skarbowych. Nie zakoczono take powoania w drodze konkursw naczelnikw urzdw skarbowych. Na dzie 30 czerwca 2011 r. do obsadzenia w drodze konkursu pozostao 14 stanowisk dyrektorw izb skarbowych (87,5%) i 46 stanowisk naczelnikw urzdw skarbowych (11,5%). * * * Plan dochodw budetu pastwa okrelony w ustawie budetowej zosta wykonany w 101,6%. Przekroczenie prognozy dochodw wystpio gwnie z powodu wyszych ni zaoono dochodw niepodatkowych. Dochody niepodatkowe byy wysze od prognozowanych o 15,1%. Najbardziej przekroczony zosta plan dochodw z tytuu wpaty z zysku NBP o 261,3%. Trafna okazaa si prognoza dochodw podatkowych. Dochody byy wysze ni ustalono w ustawie budetowej o 0,2%. W stosunku do roku 2010 dochody podatkowe byy wysze o 9,3%. Na wzrost dochodw wpyw miay przede wszystkim, poza korzystniejszymi uwarunkowaniami makroekonomicznymi, podwyki stawek podatkowych w podatku od towarw i usug. Podobnie jak w latach 20092010 nastpia poprawa podstawowych wskanikw efektywnoci egzekucji zalegoci podatkowych. Kwota wyegzekwowanych zalegoci w 2011 r. wzrosa o 7,3% (z 2.749,8 mln z do 2.950,8 mln z). Wska51 52
53
Wystpienie pokontrolne z 28 padziernika 2011 r., znak KBF-4101-03-01/2011, P/11/045. Plan Informatyzacji Pastwa ustanowiony zosta rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie Planu Informatyzacji Pastwa na lata 20072010 (Dz.U. Nr 61, poz. 415). Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania suby cywilnej w ramach obowizujcych regulacji prawnych, Nr ewid. 14/2012/P/11/004/KAP NIK, Warszawa, marzec 2012 r. W zakresie obsadzania stanowisk naczelnikw urzdw skarbowych , i dyrektorw izb skarbowych kontrol objto okres od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2011 r.
73

nik efektywnoci egzekucji zalegoci podatkowych poprawi si o 0,9 punktu procentowego i wynis 25,1%. Na niskim poziomie pozostawaa efektywno egzekucji prowadzonej przez izby celne. W urzdach skarbowych wskanik efektywnoci egzekucji wynis 28,1%, a w izbach celnych 3,1%. Gwnymi przyczynami bezskutecznoci egzekucji by brak majtku zobowizanych oraz brak zabezpiecze przyszych zobowiza w toku kontroli. Poprawy wymaga skuteczno w odzyskiwaniu nalenych podatkw ustalanych w pokontrolnych decyzjach wymiarowych. Wysoki by poziom zalegoci podatkowych, w tym zagroonych przedawnieniem. Zalegoci podatkowe na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 22.915,2 mln z i wzrosy w porwnaniu do 2010 r. o 11,4%. Istnieje moliwo poprawy skutecznoci w odzyskiwaniu nalenoci podatkowych przez dokonywanie zabezpiecze zobowiza podatkowych na szersz skal i w odpowiednim czasie. Skontrolowane urzdy skarbowe i urzdy kontroli skarbowej w 2010 r. oraz w I proczu 2011 r. prawidowo wykorzystyway w postpowaniach w sprawach o wykroczenia i przestpstwa skarbowe ustalenia kontroli podatkowych, w ktrych stwierdzono uszczuplenia podatkowe oraz wystpiy przesanki wskazujce na podejrzenie popenienia wykroczenia lub przestpstwa skarbowego. Stwierdzone nieprawidowoci w czci skontrolowanych podmiotw nie wpyny na moliwo wymiaru podatkw, a w nielicznych przypadkach przyczyniy si do przedawnienia czynw zagroonych sankcjami karnymi z Kodeksu karnego skarbowego. Suba Celna w 2010 r. oraz w I proczu 2011 r. prawidowo wywizywaa si z obowizku poboru podatku akcyzowego od wyrobw alkoholowych. Prowadzone byy dziaania kontrolne w celu zbadania legalnoci i rzetelnoci dziaania przedsibiorcw oraz jakoci produktw wprowadzanych przez nich do obrotu. Wystpowao jednak wysokie ryzyko odkaania alkoholu etylowego skaonego i wyrobw wyprodukowanych na bazie tego alkoholu. Suba Celna na bieco analizowaa informacje o nieprawidowociach, w tym o nielegalnych praktykach polegajcych na odkaaniu alkoholu oraz o wytwarzaniu z tak otrzymanego produktu napojw alkoholowych. Minister Finansw doprowadzi do wyeliminowania czci rodkw skaajcych alkohol etylowy. Dziaania te mog by niewystarczajce dla ograniczenia nielegalnych praktyk w obrocie alkoholem. Wyniki kontroli wskazuj na potrzeb opracowania analizy skutecznoci obowizujcych regulacji prawnych i organizacyjnych z punktu widzenia zapobiegania nieprawidowociom w obrocie skaonym alkoholem etylowym. Zebrane argumenty powinny posuy do rozstrzygnicia, czy obowizujce uregulowania prawne gwarantuj prawidowe i uczciwe stosowanie zwolnie oraz zapobiegaj uchylaniu si, omijaniu lub naruszaniu warunkw tych zwolnie.
74
5. Wydatki budetu pastwa

5.1. Wykonanie planu wydatkw
W ustawie budetowej na rok 2011 limit wydatkw budetu pastwa54 zosta ustalony w wysokoci 313.344,4 mln z i by o 12.123,6 mln z, tj. o 4,0% wyszy od zaplanowanego na rok 2010 (301.220,8 mln z). Zrealizowane wydatki wyniosy 302.681,6 mln z i byy nisze o 3,4% od ustalonego limitu, a o 2,6% wysze od wydatkw z 2010 r. (294.893,9 mln z). Zmiany w planie wydatkw wynikay, podobnie jak w roku poprzednim, z rozdysponowania rezerwy oglnej i rezerw celowych. W 69 czciach budetowych dokonano blokad wydatkw na czn kwot 5.372,1 mln z, w tym w 16 budetach wojewodw na kwot 279,3 mln z. Wykonanie wydatkw budetu pastwa wedug grup ekonomicznych przedstawiono w tabeli 18.
Tabela 18. Wydatki budetu pastwa wedug grup ekonomicznych w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa 2011 Plan po zmianach mln z 1 OGEM Dotacje i subwencje wiadczenia na rzecz osb fizycznych Wydatki biece jednostek budetowych Wydatki majtkowe Obsuga dugu Skarbu Pastwa rodki wasne Unii Europejskiej Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej1)
1)
Wykonanie
5:2
5:3 %
5:4
2 294.893,9 145.244,7 20.891,8 53.906,9 15.438,7 34.143,0 14.345,4
3 313.344,4 147.235,6 22.209,7 59.181,6 15.599,6 38.434,5 15.656,4
4 313.344,4 149.183,2 21.951,9 56.988,6 16.747,9 38.434,5 15.256,4
5 302.681,6 148.461,3 21.877,3 55.339,4 14.915,1 35.956,2 14.731,1
6 102,6 102,2 104,7 102,7 96,6 105,3 102,7
7 96,6 100,8 98,5 93,5 95,6 93,6 94,1
8 96,6 99,5 99,7 97,1 89,1 93,6 96,6
10.923,4
15.028,0
14.781,9
11.401,2
104,4
75,9
77,1
Grupa ta obejmuje wydatki budetu pastwa na wspfinansowanie projektw realizowanych z udziaem rodkw europejskich, finansowanie projektw pomocy technicznej, projektw z udziaem rodkw otrzymywanych od pastw czonkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz wydatki na projekty z udziaem innych rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej nie ujtych w budecie rodkw europejskich.
Wykonanie wydatkw w 2011 r. w grupie Dotacje i subwencje byo wysze ni w 2010 r. o 3.216,6 mln z. Wzrost ten wynika gwnie ze zwikszenia dotacji celowych z budetu pastwa dla pozostaych jednostek zaliczanych do sekto54
Bez wydatkw na realizacj programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich w czci podlegajcej refundacji, ktre zostay ujte w budecie rodkw europejskich.
75

ra finansw publicznych o 1.418,3 mln z, subwencji oglnych dla jednostek samorzdu terytorialnego o 1.148,1 mln z oraz dotacji celowych z budetu pastwa na finansowanie lub dofinansowanie ustawowo okrelonych zada biecych realizowanych przez pozostae jednostki o 572,2 mln z. Wysze ni w 2010 r. byy wydatki w grupie Obsuga dugu Skarbu Pastwa o 1.813,2 mln z, w wyniku wzrostu odsetek i dyskonta od skarbowych papierw wartociowych, kredytw i poyczek oraz innych instrumentw finansowych, zwizanych z obsug dugu zagranicznego i dugu krajowego. Wydatki biece jednostek budetowych wzrosy o 1.432,5 mln z, w tym wydatki na zakupy materiaw i wyposaenia oraz usug remontowych o 687,2 mln z oraz na wynagrodzenia osobowe pracownikw i czonkw korpusu suby cywilnej o 417,9 mln z, skadki na ubezpieczenie spoeczne o 243,5 mln z i wynagrodzenia bezosobowe o 254,7 mln z. Struktur wydatkw wedug grup ekonomicznych w latach 20102011 przedstawia tabela 19.
Tabela 19. Struktura wydatkw budetu pastwa wedug grup ekonomicznych w latach 20102011 Wyszczeglnienie OGEM Dotacje i subwencje wiadczenia na rzecz osb fizycznych Wydatki biece jednostek budetowych Wydatki majtkowe Obsuga dugu Skarbu Pastwa rodki wasne Unii Europejskiej Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej
2010 Struktura 100,0 49,2 7,1 18,3 5,2 11,6 4,9 3,7
2011 100,0 49,0 7,2 18,3 4,9 11,9 4,9 3,8
W kwocie wydatkw budetu pastwa w latach 20102011 najwyszy udzia stanowiy wydatki w grupie ekonomicznej Dotacje i subwencje, Wydatki biece jednostek budetowych oraz Obsuga dugu Skarbu Pastwa. W porwnaniu do 2010 r. nieznacznie zwikszy si udzia wydatkw ujtych w grupach Obsuga dugu Skarbu Pastwa o 0,3 punktu procentowego, wiadczenia na rzecz osb fizycznych oraz Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej o 0,1 punktu procentowego. Na tym samym poziomie pozosta udzia wydatkw w grupie rodki wasne Unii Europejskiej (4,9%) i Wydatki biece jednostek budetowych (18,3%), natomiast zmniejszy si udzia wydatkw majtkowych z 5,2% do 4,9%, tj. o 0,3 punktu procentowego. Struktur wydatkw budetu pastwa w 2011 r. przedstawiono na wykresie 16. Po przyporzdkowaniu wydatkw z grupy Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej do poszczeglnych grup ekonomicznych udzia wydatkw na dotacje i subwencje oraz wydatkw majtkowych zwikszy si w 2011 r. odpowiednio o 2,9 i o 0,7 punktu procentowego.
76
16. Struktura wydatkw budetu pastwa w 2011 r.

Wydatki biece jednostek budetowych 18,3% Dotacje i subwencje 49,0%
rodki wasne UE 4,9%
Wydatki majatkowe 4,9%
Obsuga dugu Skarbu Pastwa 11,9% Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw UE 3,8%
wiadczenia na rzecz osb fizycznych 7,2%
Dane dotyczce wykonania wydatkw budetu pastwa z wczeniem wydatkw z grupy Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej przedstawiono w tabeli 20.
Tabela 20. Wydatki budetu pastwa w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa budetowa 3 313.344,4 152.288,2 22.211,2 68.129,6 16.624,5 38.434,5 15.656,4 2011 Plan po zmianach Wykonanie mln z 1 OGEM Dotacje i subwencje wiadczenia na rzecz osb fizycznych Wydatki biece jednostek budetowych Wydatki majtkowe Obsuga dugu Skarbu Pastwa rodki wasne Unii Europejskiej 2 294.893,9 153.428,6 20.893,0 54.851,0 17.232,9 34.143,0 14.345,4 4 313.344,4 158.129,8 21.953,6 60.673,9 18.896,1 38.434,5 15.256,4 5 302.681,6 157.037,1 21.878,5 56.271,3 16.807,4 35.956,2 14.731,1 6 102,6 102,4 104,7 102,6 97,5 105,3 102,7 5:2 5:3 % 7 96,6 103,1 98,5 82,6 101,1 93,6 94,1 8 96,6 99,3 99,7 92,7 88,9 93,6 96,6 5:4
77

W porwnaniu do zaoe przyjtych w ustawie budetowej oraz w planie po zmianach nisze byo wykonanie wydatkw w grupie Wydatki biece jednostek budetowych odpowiednio o 17,4% i o 7,3%; Obsuga dugu Skarbu Pastwa o 6,4%, rodki wasne Unii Europejskiej o 5,9% i o 3,4% oraz w grupie wiadczenia na rzecz osb fizycznych o 1,5% i o 0,3%. Wydatki w grupie Dotacje i subwencje i Wydatki majtkowe w porwnaniu do ustawy budetowej byy wysze odpowiednio o 3,1% i o 1,1%, a do planu po zmianach byy nisze o 0,7% i o 11,1%. Dane dotyczce wykonania wydatkw budetu pastwa z uwzgldnieniem wydatkw w grupie Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej w latach 20102011 prezentuje wykres 17.
17. Struktura wydatkw budetu pastwa w latach 20092011 [%]

50
40
Dotacje i subwencje wiadczenia na rzecz osb fizycznych Wydatki biece jednostek budetowych Wydatki majtkowe Obsuga dugu Skarbu Pastwa
30
20
rodki wasne Unii Europejskiej
10
0 2009 2010 2011
Rezerwy celowe i rezerwa oglna W ustawie budetowej na rok 2011 zaplanowano rezerwy celowe w wysokoci 17.825,1 mln z, ktre w porwnaniu do 2010 r. (18.347,1 mln z) byy nisze o 2,8%. Udzia rezerw celowych w planowanych wydatkach budetu pastwa uleg zmniejszeniu z 9,1% w 2010 r. do 5,7% w 2011 r. W 2011 r. rozdysponowano 14.530,3 mln z, tj. 78,8% planu po zmianach, podczas gdy w 2010 r. rozdysponowano 89,5%, tj. 16.759,0 mln z. Ujmowanie wydatkw w rezerwach celowych jako rodkw do wspomagania finansowania wykonywanych zada pozwala na planowanie wydatkw, dla ktrych
78

kwot i szczegowego podziau klasyfikacji budetowej nie mona dokadnie okreli w planie finansowym czci budetowej. Nierozdysponowanie 3.910,7 mln z rezerw byo wynikiem zmian w harmonogramie realizacji projektw, pniejszego ni zakadano wprowadzenia lub niewprowadzenia ustaw, dla ktrych byy tworzone rezerwy. Przyczyn niskiego wykorzystania rezerw na wydatki zwizane z finansowaniem wynagrodze w korpusie suby cywilnej byo wolne tempo naboru (cz czno) lub niewyonienie kandydatw (cz Pastwowa Agencja Atomistyki) oraz dua fluktuacja zatrudnienia (cz Urzd Regulacji Energetyki). Istotny wpyw na niewykorzystanie limitu wydatkw z rezerw celowych miay take oszczdnoci powstae w wyniku zmniejszenia wartoci robt budowlano-montaowych zwizanych z usuwaniem skutkw powodzi z maja i czerwca 2010 r., mniejsza ni szacowano liczba osb uprawnionych do objcia pomoc z tytuu klsk ywioowych albo nisze koszty przewidzianych do sfinansowania zada. Ponadto cz wydatkw planowanych do sfinansowania ze rodkw rezerw celowych zostaa sfinansowana rodkami Funduszu Solidarnoci Unii Europejskiej, przeznaczonymi na usunicie skutkw powodzi 2010 r., np. w czci Gospodarka wodna w kwocie 44,4 mln z. Decyzje Ministra Finansw w sprawie zmian w budecie pastwa na 2011 r. z tytuu zwikszenia wydatkw dysponentw czci budetowych z rezerw wydawane byy zgodnie z obowizujcymi w tym zakresie przepisami. Nieprawidowoci dotyczce wykorzystania przez dysponentw rezerw celowych polegay midzy innymi na: nieskorzystaniu przez Wojewod Wielkopolskiego z uprawnienia do zmiany planu finansowego, o ktrym mowa w art. 164 ust. 1 ustawy o finansach publicznych; Wojewoda finansowa te zobowizania dopiero po otrzymaniu rodkw z rezerw i dokonaniu odpowiedniej zmiany w planie wydatkw; upyw czasu pomidzy wystpieniem Wojewody Wielkopolskiego do Ministra Finansw o rodki z rezerwy celowej a uregulowaniem zobowizania spowodowa konieczno zapaty odsetek w kwocie 58,7 tys. z, wydatkowaniu 98,7 mln z pochodzcych z rezerwy celowej na zadania nieprzewidziane w programie wieloletnim pod nazw Wsparcie jednostek samorzdu terytorialnego w dziaaniach stabilizujcych system ochrony zdrowia (cz Zdrowie). W 2011 r. wprowadzona zostaa nowa formua finansowania zada z zakresu ochrony rodowiska i gospodarki wodnej przez pastwowe jednostki budetowe. Finansowanie to odbywao si za porednictwem rezerwy celowej utworzonej na podstawie art. 410c ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska55. Wielko tej rezerwy zaplanowana zostaa na podstawie otrzymanych od Ministra rodowiska informacji o kwocie rodkw okrelonych przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewdzkie fundusze
55
Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.
79

ochrony rodowiska i gospodarki wodnej. Zwikszenia planu wydatkw dysponentw realizujcych zadania z zakresu ochrony rodowiska i gospodarki wodnej dokonywano poprzez podzia rezerwy decyzjami Ministra Finansw. Zdaniem NIK usprawnienia wymagaj stwierdzone przypadki wydania decyzji o zapewnieniu finansowania tych zada w terminie od 60 do 130 dni. Wedug wnioskodawcw wyduony termin wydawania decyzji o zapewnieniu finansowania skutkowa przeniesieniem realizacji czci zada na kolejny rok budetowy. W budecie rodkw europejskich zaplanowano w rezerwach celowych 36.704,0 mln z, co stanowio odpowiednio 5,7% wydatkw budetu pastwa i 43,7% wydatkw budetu rodkw europejskich. W porwnaniu do 2010 r. byy one wysze o 9.321,8 mln z, tj. o 34%. Zdecydowana wikszo wydatkw 36.674,5 mln z zostaa zaplanowana na projekty realizowane w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 20072013, Programu Operacyjnego Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich 20072013, Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy i Wsplnej Polityki Rolnej. Pozostae wydatki w kwocie 29,5 mln z przeznaczone zostay na finansowanie wynagrodze osb realizujcych projekty konkursowe pastwowych jednostek budetowych . Rozdysponowano 15.835,2 mln z, tj. 43,1% kwoty planowanej, z tego na finansowanie programw 15.826,8 mln z oraz na finansowanie wynagrodze 8,4 mln z. W ramach budetu rodkw europejskich pozostao 20.868,8 mln z nierozdysponowanych rodkw z rezerw, z tego na Wspln Polityk Roln 3.410,7 mln z i pozostae programy 17.437,0 mln z oraz na wynagrodzenia 21,1 mln z. Niepene rozdysponowanie rezerw w budecie rodkw europejskich wynikao gwnie ze zmian w harmonogramach realizowanych projektw, opnie w realizacji projektw finansowanych z budetu Unii Europejskiej i oszczdnoci powstaych po przeprowadzonych postpowaniach przetargowych. Rezerwa oglna zostaa zaplanowana w ustawie budetowej na rok 2011 i rok 2010 w kwocie 95,0 mln z, tj. na poziomie prawie siedmiokrotnie niszym od ustawowego limitu okrelonego w art. 140 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z ktrym w budecie pastwa tworzy si rezerw ogln nie wysz ni 0,2% wydatkw budetu pastwa. Z rezerwy oglnej wydatkowano kwot 51,3 mln z. W najwyszych kwotach sfinansowano: prace zwizane z rozbirk, przebudow, odbudow budynkw i innych obiektw budowlanych, innych inwestycji wraz z zakupem niezbdnych materiaw w czci Wojewdztwa 6,7 mln z, zakup dla Biura Ochrony Rzdu specjalnych samochodw osobowo-terenowych oraz przetransportowanie ich do strefy dziaa, zakup sprztu i wyposaenia specjalnego oraz wyposaenia mundurowego 5,0 mln z, koszty zwizane z tragiczn katastrof rzdowego samolotu pod Smoleskiem powstae od 10 kwietnia 2010 r., ktre nie zostay pokryte w 2010 r. 4,5 mln z,
80

dobrowoln wpat do Funduszu Budowy Powoki Ochronnej w Czarnobylu 4,0 mln z, prace zwizane z budow cmentarza ofiar Zbrodni Katyskiej w Bykowni koo Kijowa 3,0 mln z, remont dachu wraz z dzwonnic oraz wzmocnienie cian szczytowych i odbudowanie gzymsw w Kociele pw. Stygmatw w. Franciszka z Asyu w Krakowie 3,0 mln z. Rezerwa oglna rozdysponowana zostaa zgodnie z art. 155 ustawy o finansach publicznych, tj. przez waciwe organy oraz w limitach kwot okrelonych w 1 ust. 1 i 2 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 23 lutego 2010 r. w sprawie dysponowania rezerw ogln budetu pastwa56. Zobowizania pastwowych jednostek budetowych Rok 2011 by kolejnym rokiem, w ktrym zobowizania pastwowych jednostek budetowych zmniejszyy si. Wedug stanu na 31 grudnia 2011 r. wyniosy 3.134,8 mln z i byy nisze o 6,4% od stanu z 2010 r. (3.349,1 mln z). W 2011 r., podobnie jak w roku poprzednim, najwysze kwoty zobowiza powstay z tytuu dodatkowego wynagrodzenia rocznego, a take skadek na ubezpieczenie spoeczne oraz podatku od nieruchomoci. Pozytywnym zjawiskiem wiadczcym o poprawie dyscypliny finansowej byo zmniejszenie wysokoci zobowiza wymagalnych. W 2011 r. wyniosy one tylko 5,8 mln z i byy nisze o 70,4% ni na koniec 2010 r. (19,6 mln z). Na tak znaczne zmniejszenie stanu zobowiza wpyno rozwizanie narastajcego od lat problemu zobowiza wymagalnych powstaych w czci Gospodarka morska. Zobowizania wystpiy w urzdach morskich w Szczecinie i Gdyni z tytuu niezapaconych podatkw od nieruchomoci, tj. gruntw pokrytych morskimi wodami wewntrznymi za lata 20042006. W wyniku zawartych przez te urzdy ugd z wadzami samorzdowymi, zobowizania wymagalne zmniejszyy si z 4,2 mln z w 2010 r. do 0,3 mln z w 2011 r., tj. o 93,2%. Na przestrzeni ostatnich dwch lat udzia zobowiza wymagalnych w oglnej kwocie zobowiza zmniejszy si z 0,6% w 2010 r. do 0,2% w 2011 r. W kwocie 4,3 mln z zobowiza wymagalnych powstaych w 2011 r. ponad 90% wystpio w czci Budet, finanse i instytucje finansowe (1,8 mln z), czci Samorzdowe Kolegia Odwoawcze (1,1 mln z), Sdy powszechne (0,5 mln z) i Wojewdztwa (0,5 mln z).
5.2. Dotacje i subwencje

Wydatki na dotacje i subwencje w 2011 r. wyniosy cznie 157.037,1 mln z, w tym 8.485,1 mln z w grupie Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej, tj. 99,3% planu po zmianach. W latach 20102011 stanowiy one ponad 50% oglnej kwoty wydatkw budetu pastwa.
56
Dz.U. Nr 45, poz. 257.
81

Wykonanie wydatkw budetu pastwa na dotacje i subwencje w latach 20102011 przedstawiono w tabeli 21.
Tabela 21. Wykonanie budetu pastwa na dotacje i subwencje w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Plan po zmianach mln z 1 OGEM Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego Dotacje dla jednostek kultury Dotacje dla funduszy celowych Dotacje celowe dla jednostek samorzdu terytorialnego Dotacje przedmiotowe Dotacje podmiotowe Dotacje dla jednostek niezaliczanych do sektora finansw publicznych Pozostae rozliczenia z bankami Dotacje celowe na finansowanie zada biecych dla pozostaych jednostek sektora finansw publicznych Dotacje na finansowanie i dofinansowanie prac remontowych i konserwatorskich Dotacje celowe dla pozostaych jednostek sektora finansw publicznych Rekompensaty utraconych dochodw w podatkach oraz opatach lokalnych Pomoc zagraniczna Zwrot kosztw obsugi wiadcze zleconych do wypaty przez ZUS i KRUS oraz dotacja dla Funduszu Kocielnego Subwencje dla partii politycznych Dotacje dla gmin uzdrowiskowych Dotacje celowe w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich1)
1)
2011 Wykonanie 4:2 % 4 157.037,1 48.058,1 25,2 53.352,1 20.498,0 566,5 17.859,6 1.237,4 1.363,9 3.154,6 5 102,4 102,4 97,3 99,2 98,3 112,7 101,6 100,4 159,2 122,2 6 99,3 99,9 98,1 100,0 98,2 96,1 99,3 94,9 99,9 99,7 4:3
2 153.428,6 46.910,0 25,9 53.797,0 20.863,0 502,7 17.573,4 1.232,4 856,6 2.582,0
3 158.129,8 48.067,6 25,7 53.352,1 20.870,3 589,1 17.979,4 1.304,1 1.364,2 3.163,3
77,3 570,5 8,1 37,7 172,9 114,2 32,9 8.071,8
117,0 1.969,8 7,8 61,7 181,7 71,4 39,3 8.836,2
116,3 1.962,7 7,8 60,9 179,7 70,1 39,3 8.485,1
150,5 344,0 96,3 161,5 103,9 61,4 119,5 105,1
99,4 99,6 100,0 98,7 98,9 98,2 100,0 96,0
Wydatki budetu pastwa na realizacj programw z udziaem rodkw europejskich, realizacj projektw pomocy technicznej, projektw z udziaem rodkw otrzymanych od pastw czonkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz wydatki na projekty z udziaem innych rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej nie ujtych w budecie rodkw europejskich.
W 2011 r. w kwocie wydatkw na dotacje i subwencje najwikszy udzia miay dotacje dla funduszy celowych (34,0%), subwencje oglne dla jednostek samorzdu
82

terytorialnego (30,6%), dotacje celowe dla jednostek samorzdu terytorialnego (13,1%), dotacje podmiotowe (11,4%) oraz dotacje celowe w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich (5,4%). Dofinansowanie funduszy celowych w 2011 r. w porwnaniu do 2010 r. zmniejszyo si o 444,9 mln z, tj. o 0,8%. Wydatki na subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego w porwnaniu do 2010 r. byy wysze o 1.148,1 mln z, tj. o 2,4%. Wydatki na dotacje celowe dla jednostek samorzdu terytorialnego, w porwnaniu do 2010 r., zmniejszyy si o 365,0 mln z, tj. o 1,7%. Wysze o 572,6 mln z, tj. o 22,2% byy dotacje celowe na finansowanie zada biecych dla pozostaych jednostek sektora finansw publicznych, dotacje podmiotowe o 286,0 mln z, tj. o 1,6%, dotacje na finansowanie i dofinansowanie prac remontowych i konserwatorskich o 39,0 mln z, tj. o 50,4% oraz o 413,0 mln z, tj. o 5,1% dotacje celowe w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich. Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego Wydatki na subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego zostay zrealizowane w kwocie 48.348,2 mln z, tj. 99,9% planu po zmianach, w tym 290,1 mln z na inwestycje w zakresie drg publicznych. W porwnaniu do 2010 r. byy one wysze o 2,4%. Ogem gminom przekazano 28.529,1 mln z, powiatom 17.320,0 mln z oraz wojewdztwom 2.499,1 mln z. Wydzielona z czci owiatowej subwencji oglnej rezerwa na 2011 r. w kwocie 230,0 mln z, stanowica 0,6% czci owiatowej zostaa rozdysponowana na wniosek Ministra Edukacji Narodowej zgodnie z postanowieniami art. 28 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego57. W trakcie roku decyzj Ministra Finansw, poprzedzon analiz liczby i wartoci wnioskw gmin, zablokowano rodki na subwencje oglne w wysokoci 9,4 mln z. Ponadto Minister Finansw, zgodnie z postanowieniami art. 171 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, dokona przeniesie wydatkw midzy rozdziaami i paragrafami klasyfikacji budetowej. Na podstawie 404 decyzji zmniejszy o 62,5 mln z poszczeglne czci subwencji oglnej przyznane jednostkom samorzdu terytorialnego oraz dwoma decyzjami dokona zwikszenia wpat z przeznaczeniem na cz rwnowac subwencji w wysokoci 0,05 mln z. Korekty zostay dokonane zgodnie z art. 36 i 37 ustawy o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego oraz wymaganymi procedurami. Dane dotyczce struktury zrealizowanych w latach 20102011 subwencji oglnych dla jednostek samorzdu terytorialnego przedstawiono w tabeli 22.
57
Dz.U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.
83

Tabela 22. Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie 1 Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego cz owiatowa subwencji oglnej dla JST uzupenienie subwencji oglnej dla JST cz wyrwnawcza dla powiatw cz wyrwnawcza dla wojewdztw cz rekompensujca dla gmin cz wyrwnawcza dla gmin cz rwnowaca dla gmin cz rwnowaca dla powiatw cz regionalna dla wojewdztw
1)
2011 Struktura % 3 100,0 74,2 1,1 3,7 2,7 0,03 12,9 1,0 2,4 2,0 Wykonanie1) mln z 4 48.348,2 36.924,8 561,8 1.583,8 1.112,1 15,6 5.944,2 440,5 1.137,2 627,9 5 100,0 76,4 1,2 3,3 2,3 0,03 12,3 0,91 2,3 1,3 Struktura %
Wykonanie mln z 2 47.185,0 35.009,9 539,5 1.736,8 1.273,6 15,7 6.065,6 454,5 1.133,8 955,6
1)
4:2
6 102,5 105,5 104,1 91,2 87,3 99,4 97,9 96,9 100,3 65,7
Wraz z wydatkami majtkowymi w wysokoci 275 mln z w 2010 r. i 290,1 mln z w 2011 r.
Dotacje celowe dla jednostek samorzdu terytorialnego Zrealizowane wydatki na dotacje celowe wyniosy 22.972,0 tj. 98,0% planu po zmianach, w tym 2.474,8 mln z na zadania inwestycyjne. W porwnaniu do 2010 r. byy one nisze o 769,0 mln z, tj. o 3,2%. Wydatki na zadania z zakresu administracji rzdowej zlecone gminom (11.155,6 mln z) stanowiy 48,6%, wydatki na dotacje dla powiatw (5.996,3 mln z) 26,1%, dotacje celowe na zadania wasne gmin (4.139,3 mln z) 18,0%, dotacje celowe na zadania wasne powiatw (2.220,3 mln z) 9,7%, a wydatki na dotacje dla samorzdw wojewdztw (1.657,8 mln z) 7,2% wydatkw na dotacje celowe ogem. W 2011 r. wydatki na dotacje realizowano w 23 dziaach klasyfikacji budetowej. Najwyszy udzia w tych w tych wydatkach miay dziay Pomoc spoeczna 58,9%, Transport i czno 11,1% oraz Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa 8,3% cznej kwoty wydatkw na dotacje. Na wiadczenia rodzinne, wiadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz skadki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wydatkowano w gminach 9.551,1 mln z, tj. 71,1%, w powiatach na pobyt osb w domach pomocy spoecznej 973,2 mln z, tj. 7,2% cznej kwoty wydatkw na dotacje w dziale Pomoc spoeczna. Na utrzymanie drg w gminach przeznaczono 491,9 mln z, tj. 19,3%, drg powiatowych 441,9 mln z, tj. 17,4%, w samorzdach wojewdztw na krajowe pasaerskie przewozy autobusowe 558,5 mln z, tj. 21,9% kwoty wydatkw w dziale Transport i czno. Na zadania zwizane z utrzymaniem i dziaalnoci komend powiatowych Pastwowej Stray Poarnej 1.901,7 mln z, tj. 99,2% kwoty wydatkw w dziale Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa.
84

Stosownie do art. 143 ust. 1 pkt 2 i 3 i art. 148 ustawy o finansach publicznych, wojewodowie, poza Wojewod Podkarpackim i Lubuskim, dokonali podziau i przekazali jednostkom samorzdu terytorialnego, informacje o kwotach dotacji na zadania z zakresu administracji rzdowej, zadania inspekcji i stray, na realizacj zada wasnych. Wojewoda Podkarpacki i Lubuski nie podzielili pomidzy jednostki samordu terytorialnego kwot dotacji, pozostawiajc w dyspozycji wydziaw urzdu wojewdzkiego odpowiednio 22,7 mln z i 14,6 mln z. Wojewodowie dokonali w trakcie 2011 r. blokady wydatkw na dotacje dla jednostek samorzdu terytorialnego na czn kwot 112,9 mln z, co stanowio 0,7% kwoty planowanej. W porwnaniu do 2010 r. kwota zablokowanych dotacji bya nisza o 43,1%. Najwysza Izba Kontroli po kontroli powiza budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa ocenia pozytywnie z zastrzeeniami dziaalno jednostek samorzdu terytorialnego w zakresie wykorzystania i rozliczenia dotacji celowych z budetu pastwa na realizacj zada z zakresu administracji rzdowej i innych zlecanych ustawami. Szczegowe informacje dotyczce dotacji z budetu pastwa dla jednostek samorzdu terytorialnego przedstawiono w Informacji o wynikach kontroli powiza budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa w 2011 roku58. Dotacje podmiotowe Wydatki na dotacje podmiotowe w 2011 r. ustalone w ustawie budetowej w wysokoci 18.014,3 mln z byy wysze o 2,5% od wykonania w 2010 r. (17.573,5 mln z). W trakcie roku zostay zmniejszone o 0,2% do kwoty 17.979,4 mln z, z ktrej wydatkowano 17.859,6 mln z, tj. 99,3%. Dotacje podmiotowe, podobnie jak w latach poprzednich, przekazywane byy przez 37 dysponentw czci budetu pastwa, w tym przez 16 wojewodw. Wydatki na dotacje podmiotowe dla uczelni publicznych na zadania zwizane z ksztaceniem studentw stacjonarnych, uczestnikw stacjonarnych studiw doktoranckich i kadr naukowych oraz utrzymaniem uczelni w latach 20102011 stanowiy ponad 50% wydatkw na dotacje podmiotowe ogem. Najwysze kwoty dotacji podmiotowych przeznaczone zostay na dziaalno dydaktyczn oraz pomoc materialn dla studentw i doktorantw pastwowych szk wyszych 8.883,5 mln z, dla Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 1.876,0 mln z, dla jednostek naukowych na dziaalno statutow i inwestycyjn oraz dla szk wyszych na badania wasne 1.854,0 mln z, na dziaalno dydaktyczn i pomoc materialn dla studentw i doktorantw szk medycznych oraz na ratownictwo medyczne 1.408,1 mln z. Na dziaalno dydaktyczn wyszych szk artystycznych, muzea, teatry, centra kultury i sztuki przeznaczono 1.162,9 mln z. Udzielone w 2011 r. w czciach Szkolnictwo wysze i Zdrowie dotacje podmiotowe w kwocie 9.007,7 mln z stanowiy 87,5% oglnej kwoty dotacji przekazanych szkoom wyszym. W 2010 r. dotacje te stanowiy 91,6%.
58
Nr ewid. 75/2012/P/12/001/KAP NIK Warszawa maj 2012. ,
85

W 2011 r. w czci Szkolnictwo wysze dotacje podmiotowe przekazano midzy innymi dla 95 publicznych uczelni akademickich i zawodowych nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego 7.138,1 mln z, piciu uczelni wojskowych na zadania dotyczce ksztacenia osb cywilnych 86,3 mln z, szeciu uczelni prowadzonych przez kocioy i zwizki wyznaniowe finansowane z budetu pastwa na podstawie odrbnych przepisw 150,6 mln z. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego w 2011 r. udzieli szkoom wyszym dotacji na realizacj zada inwestycyjnych w kwocie 409,5 mln z bez zawierania umw dotacji, co byo niezgodne z art. 150 ustawy o finansach publicznych. Nieokrelenie warunkw wykorzystania i rozliczenia dotacji przekazanych powodowao zrnicowany sposb traktowania przez uczelnie rodkw niewykorzystanych do koca roku budetowego. Sze uczelni zwrcio z przekazanych dotacji 3,1 mln z, natomiast 12 uczelni zwrcio 20,3 mln z. Na potrzeb zawierania umw NIK wskazywaa ju po kontroli wykonania budetu pastwa w 2010 r. W czci Polska Akademia Nauk udzielono dotacji celowej na inwestycje w kwocie 3,7 mln z na podstawie umowy, ktra nie speniaa wymogw wynikajcych z art. 150 pkt 1 ustawy o finansach publicznych. Umowa ta nie okrelaa przeznaczenia dotacji oraz terminu wykonania dotowanych zada. Dotacje przedmiotowe Wydatki na dotacje przedmiotowe w 2011 r. wyniosy 566,5 mln z i byy wysze o 63,8 mln z w porwnaniu do 2010 r. Dotacje przedmiotowe dla jednostek niezaliczanych do sektora finansw publicznych stanowiy ponad 98% kwoty dotacji przedmiotowych ogem. Dane dotyczce realizacji wydatkw na dotacje przedmiotowe w latach 20102011 przedstawiono w tabeli 23.
Tabela 23. Dotacje przedmiotowe w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie 2011 Ustawa Plan po Wykonanie budetowa zmianach mln z 1 OGEM Dotacja przedmiotowa z budetu dla pozostaych jednostek sektora finansw publicznych Dotacja przedmiotowa z budetu dla jednostek niezaliczanych do sektora finansw publicznych Dotacja przedmiotowa z budetu dla samorzdowego zakadu budetowego Dotacje przedmiotowe z budetu dla gospodarstw pomocniczych
5:3 %
5:4
2 502,7 10,3
3 537,0 12,3
4 589,1 11,1
5 566,5 11,0
105,5 96,2 89,4 99,1
466,8 19,8 5,8
524,7 0,0 0,0
578,0 0,0 0,0
555,5 0,0 0,0
105,9 96,1 x x x x
86

Najwysz kwot dotacji przeznaczono na dofinansowanie krajowych przewozw pasaerskich w celu wyrwnania przewonikom kolejowym utraconych przychodw z tytuu obowizujcych ustawowych uprawnie do przejazdw ulgowych 414,0 mln z W planowaniu i realizacji wydatkw na dotacje przedmiotowe nie stwierdzono nieprawidowoci.
5.3. wiadczenia na rzecz osb fizycznych

Wydatki na wiadczenia na rzecz osb fizycznych (cznie z wydatkami ujtymi w grupie Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej w kwocie 0,7 mln z) wyniosy 21.878,5 mln z, tj. 99,7% planu po zmianach (21.953,6 mln z). Ich udzia w wydatkach budetu pastwa wynis 7,2% wobec 7,1% w roku 2010. Struktur wydatkw na wiadczenia na rzecz osb fizycznych w 2011 r. prezentuje wykres 18.
18. Struktura wydatkw na wiadczenia na rzecz osb fizycznych w 2011 r.

wiadczenia spoeczne 89,3% Pozostae 4,1%
Wydatki osobowe niezaliczane do uposae onierzy i funkcjonariuszy 6,6%
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Najwysze wydatki poniesiono na: wiadczenia spoeczne 19.526,3 mln z, w tym gwnie na wiadczenia emerytalno-rentowe sub mundurowych oraz uposaenia sdziw i prokuratorw w stanie spoczynku (13.725,3 mln z), wydatki osobowe niezaliczone do uposae wypacanych onierzom i funkcjonariuszom 1.450,5 mln z, w tym gwnie nalenoci wypacane onierzom
87

niezawodowym oraz funkcjonariuszom w subie kandydackiej oraz nalenoci pienine wypacane onierzom i funkcjonariuszom wyznaczonym do penienia suby poza granicami pastwa i wypaty dokonywane na rzecz twrcw wynalazkw, projektw racjonalizatorskich i wzorw uytkowych oraz nagrody zwizane z tymi projektami. W oglnej kwocie wydatkw na wiadczenia na rzecz osb fizycznych 89,3% stanowiy wydatki na wiadczenia spoeczne. Najwysze rodki wydatkowano w czci Sprawy wewntrzne 6.969,8 mln z i Obrona narodowa 6.633,5 mln z. Wydatki na wiadczenia na rzecz osb fizycznych zostay poniesione zgodnie z przeznaczeniem. Wyjtkiem byy nieprawidowoci stwierdzone w czci Gospodarka. Polegay one na wydatkowaniu bez podstawy prawnej 7,6 mln z, z tego 6,3 mln z na nagrody dla pracownikw Ministerstwa Gospodarki za szczeglne osignicia w dziaalnoci proeksportowej oraz 1,3 mln z na nagrody za szczeglne osignicia w realizacji zada wynikajcych z Polityki energetycznej Polski do roku 2030. rodki na te nagrody ujto w planie finansowym w 3040 Nagrody o charakterze szczeglnym niezaliczone do wynagrodze. Nagrody zostay wypacone wycznie na podstawie wewntrznych regulaminw. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli, wewntrzne akty prawne nie stanowi jednak odrbnych przepisw w rozumieniu art. 124 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z ktrym wiadczenia na rzecz osb fizycznych obejmuj wydatki budetu pastwa kierowane, na podstawie odrbnych przepisw, bezporednio lub porednio do osb fizycznych, a niebdce wynagrodzeniem za wiadczon prac. Odpowiedniego uregulowania wymaga te system przyznawania pracownikom Ministerstwa Gospodarki gratyfikacji pieninych za szczeglne zaangaowanie w realizacj ustawowych zada Ministra Gospodarki. NIK nie podwaa celowoci ich przyznawania, dostrzegajc silne motywacyjne walory nagrd. Ma to istotne znaczenie zwaszcza w sytuacji gdy zintensyfikowane zostay dziaania na rzecz promocji polskiej gospodarki i eksportu przy wykorzystaniu rodkw europejskich i trwa szczeglnie wany program stworzenia energetyki jdrowej. Uwaa jednak, e wypaty te powinny mie podstaw prawn, a ponadto nagrody dla pracownikw budetowych powinny by wypacane w ramach rodkw na wynagrodzenia.
5.4. Wydatki biece jednostek budetowych

Wydatki biece jednostek budetowych w 2011 r. wyniosy 56.271,3 mln z, w tym 931,9 mln z w grupie Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej, tj. 92,7% planu po zmianach. Byy one o 1.420,3 mln z, tj. 2,6% wysze ni w 2010 r. (54.851,0 mln z). Wydatki biece jednostek budetowych stanowiy, podobnie jak w 2010 r., 18,6% wydatkw budetu pastwa. Wydatki biece jednostek budetowych przeznaczone zostay przede wszystkim na: wynagrodzenia i pochodne 36.109,2 mln z59, zakupy towarw i usug 14.653,9 mln z60,
59 60
Do wynagrodze z pochodnymi zaliczono wydatki ujte w paragrafach 401412. Do wydatkw obejmujcych zakup towarw i usug zaliczono wydatki ujte w paragrafach: 421430, 434440.
88

pozostae wydatki 5.508,1 mln z, w tym midzy innymi wynagrodzenia bezosobowe oraz rwnowaniki pienine i ekwiwalenty dla onierzy i funkcjonariuszy 1.543,1 mln z, odpisy na ubezpieczenie zdrowotne i PFRON 435,9 mln z, odpisy na zakadowy fundusz wiadcze socjalnych 470,9 mln z, skadki do organizacji midzynarodowych 781,4 mln z. Struktur wydatkw biecych jednostek budetowych w 2011 r. prezentuje wykres 19.
19. Struktura wydatkw biecych jednostek budetowych w 2011 r.

Pozostae wydatki 9,8%
Zakup towarw i usug 26,0%
Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodze 64,2%
W kwocie zrealizowanych wydatkw biecych jednostek budetowych, wydatki na wynagrodzenia i pochodne stanowiy 64,2%, w porwnaniu do 2010 r. wzrosy o 2,6% (o 912,8 mln z). Wydatki na zakupy towarw i usug stanowiy 26,0% i w porwnaniu do 2010 r. zmniejszyy si o 0,6% (o 91,8 mln z). Wybrane do kontroli wydatki biece jednostek budetowych zostay sprawdzone pod wzgldem legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. W wikszoci wydatki zostay zrealizowane zgodnie z przeznaczeniem, w sposb celowy, na podstawie zawartych umw. Stwierdzono przypadki dokonywania w 2011 r. patnoci ze znacznym wyprzedzeniem w stosunku do obligatoryjnego terminu, okrelonego w umowach lub fakturach. Patnoci ze znacznym wyprzedzeniem wystpiy w 15 czciach budetu pastwa, w tym w szeciu wojewdztwach. Dziaania takie w wietle art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych s wprawdzie dziaaniem legalnym, o ile budet pastwa nie ponis adnych kosztw innych nieterminowych patnoci, jednake
89

skutkiem przedterminowej patnoci bya albo konieczno wczeniejszego zacigania zobowiza na pokrycie tych wydatkw lub zmniejszenie stanu rachunkw budetowych, a konsekwencj zmniejszenie dochodw z odsetek od lokat wolnych rodkw. Zdaniem, NIK, jeli dokonywanie przedterminowych patnoci stanie si praktyk powszechn, skumulowane skutki finansowe liczone w skali caego kraju i caego budetu mog by do istotne. Szczeglnie w warunkach deficytu budetowego, racjonalne gospodarowanie rodkami budetowymi wymaga regulowania zobowiza bez nieuzasadnionego wyprzedzania, a zapotrzebowania na rodki budetowe, zgaszane przez dysponentw czci, powinny uwzgldnia faktyczne terminy patnoci. Dysponenci czci budetowych, w odpowiedzi na wystpienia pokontrolne zapewnili, e bd regulowali zobowizania w sposb dostosowany do terminw patnoci okrelonych na fakturach lub w umowach. W porwnaniu do lat poprzednich wzrosa liczba stwierdzonych nieprawidowoci i uchybie w zakresie prawidowoci stosowanych procedur okrelonych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych (PZP)61. Naley jednak doda, e czciowo wynikao to z objcia kontrol postpowa o zamwienia publiczne udzielane w trybie z wolnej rki oraz zapytania o cen. W latach poprzednich badania w gwnej mierze koncentroway si na procedurze udzielania zamwie publicznych w trybie przetargu nieograniczonego, stosujc jako kryterium doboru, najwysz warto zamwienia. Nieprawidowoci dotyczce dokonywania wydatkw z pominiciem procedur okrelonych w ustawie Prawo zamwie publicznych stwierdzono na przykad w Instytucie Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Instytut udzieli zamwienia na usugi telefonii komrkowej na kwot 132 tys. z, wiadczone przez wykonawc, ktry nie zosta wybrany w trybie przepisw ustawy Prawo zamwie publicznych, co byo niezgodne z art. 7 ust. 3 tej ustawy. W Naczelnym Sdzie Administracyjnym dokonano zakupu paliwa do samochodw subowych na kwot 166,2 tys. z bez stosowania ustawy PZP mimo e warto zamwienia przekraczaa kwot , 14 tys. euro. Ponadto stwierdzono przypadki zlecania Poczcie Polskiej S.A. usug pocztowych na przesyki o wadze powyej 50 gramw z pominiciem przepisw ustawy PZP . Wybierano rwnie Poczt Polsk S.A. jako jedynego wykonawc wiadczcego usugi pocztowe na przesyki poniej 50 gramw w trybie z wolnej rki. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli, wskazywanie Poczty Polskiej S.A. jako monopolisty nie byo wystarczajc przesank do niestosowania przepisw ustawy PZP jak , rwnie wyboru trybu z wolnej rki. Nie istnieje monopol Poczty Polskiej S.A. na wiadczenie usug na przesyki poniej 50 gramw, co potwierdzaj orzeczenia Krajowej Izby Odwoawczej. Oznacza to, e wybr zleceniobiorvy usug pocztowych jest dokonywany w trybie konkurencyjnym.
61
Dz.U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 ze zm.
90

Sprawdzono prawidowo regulowania przez ministerstwa, urzdy centralne, urzdy wojewdzkie i inne pastwowe jednostki opat abonamentowych za uywane odbiorniki radiofoniczne i telewizyjne. Wikszo jednostek prawidowo realizowaa obowizek wynikajcy z ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opatach abonamentowych62. Opaty byy wnoszone w wysokociach i terminach okrelonych w rozporzdzeniu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 6 maja 2010 r.63. Stwierdzono jednak przypadki dokonywania opat abonamentowych z opnieniem, skutkujcym powstaniem odsetek, nierzetelnego prowadzenia rejestru odbiornikw radiowych i telewizyjnych a w konsekwencji bdnych wpat. Na przykad w Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, przy ustalaniu wysokoci nalenej opaty abonamentowej nie uwzgldniono zmian stanu posiadania odbiornikw radiowo-telewizyjnych, w wyniku czego nadpacono kwot 11,3 tys. z. W Ministerstwie Spraw Zagranicznych (cz 45) wskutek bdnie ustalonej liczby odbiornikw telewizyjnych i radiowych opata abonamentowa zostaa zaniona o kwot 11,9 tys. z. Zostaa ona w trakcie kontroli skorygowana i uregulowana. Cz jednostek, po stwierdzeniu przez NIK nieuiszczania opat abonamentowych, jeszcze w trakcie kontroli uregulowaa zobowizanie wraz z nalenymi odsetkami. Do pozostaych jednostek, ktre nie realizoway tego obowizku Najwysza Izba Kontroli wnioskowaa o podjcie dziaa w celu dokonania nalenych opat. Stwierdzono przypadki wydatkowania rodkw bez podstawy prawnej. W czci Zdrowie sfinansowano wynagrodzenia dla szpitalnych koordynatorw transplantacyjnych w cznej kwocie 1,4 mln z, mimo braku w powszechnie obowizujcych przepisach prawa stosownych regulacji upowaniajcych do dokonywania takich wydatkw64. Ponadto, podobnie jak w roku ubiegym, bez podstawy prawnej sfinansowano w kwocie 0,8 mln z zagraniczne podre subowe osb niebdcych pracownikami Ministerstwa Zdrowia, co stanowio naruszenie art. 44 ust. 2 i art. 124 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Problem ten by ju sygnalizowany przez NIK w kontroli wykonania budetu pastwa za 2010 r. Zgodnie z art. 124 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, niebdce wynagrodzeniem za prac wydatki budetu pastwa kierowane bezporednio lub porednio do osb fizycznych musz mie podstaw w odrbnych przepisach. W Ministerstwie Sportu i Turystyki (cz Kultura fizyczna) bez upowanienia wydatkowano 1,2 mln z. rodki przeznaczono na zakup 2.000 biletw na mecze Turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012 z przeznaczeniem do odpatnego nabycia przez pracownikw midzy innymi naczelnych i centralnych jednostek administracji rzdowej, Sejmu, Senatu oraz organw kontroli i ochrony prawa. Dystrybucja biletw na mecze turniejowe nie naleaa do zada Ministra
62 63
64
Dz.U. Nr 85, poz. 728 ze zm. Rozporzdzenie w sprawie wysokoci opat abonamentowych za uywanie odbiornikw radiofonicznych i telewizyjnych oraz zniek za ich uiszczanie z gry za okres duszy ni jeden miesic w 2011 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 558). W ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komrek, tkanek i narzdw (Dz.U. Nr 169, poz. 1411 ze zm.) oraz w aktach wykonawczych.
91

Sportu i Turystyki. Ponadto Ministerstwo sfinansowao z wydatkw biecych zamiast majtkowych, koszty w kwocie 15,1 mln z za nadzr inwestorski przy budowie Stadionu Narodowego w Warszawie. Nadzr inwestorski zgodnie z 3 pkt 2 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 2 grudnia 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budetu pastwa65 stanowi koszt inwestycji. Z ustawy o rachunkowoci (art. 31) wynika, e warto pocztkowa to cena jego nabycia lub koszt jego wytworzenia. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Finansw z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie szczegowej klasyfikacji dochodw, wydatkw, przychodw i rozchodw oraz rodkw pochodzcych ze rde zagranicznych66 waciwe byo klasyfikowanie kosztw nadzoru inwestorskiego w 6050 Wydatki inwestycyjne jednostek budetowych. W 2011 r. Ministerstwo Sportu i Turystyki zapacio 1,7 mln z za faktur z tytuu kosztw dodatkowego wynagrodzenia (nagrd) dla pracownikw Pl.2012 Sp. z o.o., przewidzianego do wypaty w 2012 r. Byo to niezgodne z 8 ust. 5 i 6 umowy o powierzenie spce koordynacji i kontroli przedsiwzi Euro 2012 i innych przygotowa do organizacji Turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012, zawartej w dniu 16 wrzenia 2009 r. W umowie przewidziano, e wynagrodzenie spki patne bdzie na podstawie faktur, do ktrych zaczane s zestawienia poniesionych kosztw. Wykazane w fakturze koszty dziaalnoci Spki nie zostay poniesione w 2011 r. Zgodnie z art. 44 ust. 3 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, wydatki publiczne powinny by dokonywane w wysokoci i terminach wynikajcych z wczeniej zacignitych zobowiza. Na wystpowanie tego rodzaju nieprawidowoci Najwysza Izba Kontroli wskazywaa Ministrowi Sportu i Turystyki ju wczeniej po kontroli przygotowa Polski do organizacji finaowego Turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 201267. W 2011 r., podobnie jak w 2010 r. stwierdzono, e niektre jednostki zawieray umowy zlecenia z pracownikami na realizacj zada o tym samym charakterze co zadania realizowane w ramach zawartych z nimi umw o prac. Na przykad Biuro Rzecznika Praw Pacjenta zawaro 61 umw cywilnoprawnych na kwot 227,9 tys. z, w tym z pracownikami tej jednostki 22 umowy na kwot 57,5 tys. z. Zdaniem NIK niektre umowy zlecenia miay charakter prac typowych dla umw o prac, o ktrych mowa w art. 22 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Okrelone w tych umowach zadania dla zleceniobiorcy wskazyway, e powierzone czynnoci powinny by wykonywane w okrelonym miejscu i czasie, wystpowaa podlego subowa a umowy swoim zakresem obejmoway zadania o charakterze staym i cigym, takie jak obsuga bezpatnej oglnopolskiej infolinii, przyjmowanie petentw zgaszajcych si osobicie do Biura, reprezentowanie Biura na komisjach sejmowych oraz wykonywanie innych zada zleconych przez Rzecznika, jego zastpc lub Dyrektora Generalnego oraz Kierownika Zespou.
65 66 67
Dz.U. Nr 238, poz. 1579. Dz.U. Nr 38, poz. 207 ze zm. Wystpienie pokontrolne Najwyszej Izby Kontroli z dnia 22 marca 2011 r. Nr KNO-4101-04-03/2010.
92

W Urzdzie Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych wydatkowano 9,8 mln z na wynagrodzenia za wiadczenie usug na podstawie umw zlecenia i umw o dzieo, w tym 0,4 mln z na rzecz pracownikw Urzdu. Umowy te zawierane byy w celu oceny dokumentacji skadanej do Urzdu wraz z wnioskami o rejestracj. Z pracownikami Urzd zawar take umowy zlecenia o wykonanie usug biurowych oraz merytorycznej obsugi komrek organizacyjnych. Konieczno zawarcia umw uzasadniana bya zalegociami w terminowej ocenie dokumentacji oraz niedoborem kadrowym osb oceniajcych dokumentacj zaczon do wnioskw o rejestracj dla produktw leczniczych weterynaryjnych. Jednoczenie Urzd nie wykorzysta w 2011 r. etatw, ktre byy podstaw przyznania rodkw na wynagrodzenia osobowe. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli, zgodnie z art. 22 1 i 2 Kodeksu pracy, takie zatrudnienie byo zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy. Bez wzgldu na nazw zawartej przez strony umowy nie byo dopuszczalne zastpowanie umowy o prac umow cywilnoprawn, przy zachowaniu warunkw okrelonych w art. 22 1 Kodeksu pracy. W 2011 r. z wydatkw biecych udzielono poyczek w kwocie 44,9 mln z na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sdziw i prokuratorw ( 445)68, tym w czci Sdy powszechne 23,9 mln z i czci Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury 13,7 mln z. Zgodnie z 10 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 11 kwietnia 2003 r. w sprawie sposobu planowania i wykorzystywania rodkw na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sdziw oraz warunkw przyznawania pomocy finansowej z tych rodkw69 oraz 9 rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sposobu planowania i wykorzystywania rodkw na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych prokuratorw oraz warunkw przyznawania pomocy finansowej z tych rodkw70 wpywy ze spat poyczek udzielonych sdziom i prokuratorom z nalenym oprocentowaniem stanowi dochody budetu pastwa. W 2011 r. dochody z tytuu spat poyczek wyniosy 47,1 mln z. Taki sposb finansowania pomocy na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sdziw i prokuratorw stanowi odstpstwo od oglnych zasad. Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o finansach publicznych rozchodami publicznymi s udzielone poyczki i kredyty, natomiast spaty poyczek s przychodami budetu pastwa (art. 5 ust. 1 pkt lit. d). Zatrudnienie i wydatki na wynagrodzenia W uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na rok 201171 przyjto, e wynagrodzenia w pastwowych jednostkach budetowych dla pracownikw objtych przepisami ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej oraz o zmianie niektrych ustaw72 pozostaj na poziomie nominalnym z roku 2010 z uwzgldnieniem rozdysponowanych rezerw celowych w 2010 r. oraz przyrostu dodatkowego wynagrodzenia rocznego naliczonego zgod68
69 70 71 72
Na podstawie art. 96 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) i art. 58 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.). Dz.U. Nr 80, poz. 727. Dz.U. Nr 49, poz. 298. Uzasadnienie do ustawy budetowej na rok 2011, Warszawa, wrzesie 2010. Dz.U. Nr 79, poz. 431 ze zm.
93

nie z ustawowo okrelonymi zasadami. Ograniczenie wzrostu wynagrodze z roku 2010 nie dotyczyo nauczycieli zatrudnionych w szkoach i placwkach prowadzonych przez organy administracji rzdowej, sdziw delegowanych do Ministerstwa Sprawiedliwoci lub innej jednostki organizacyjnej podlegej Ministrowi Sprawiedliwoci albo przez niego nadzorowanej, ktrych wynagrodzenia s finansowane ze rodkw pozostajcych w dyspozycji Ministra Sprawiedliwoci, prokuratorw oraz asesorw prokuratorskich. Przyjto natomiast wzrost o 2,42% w porwnaniu do 2010 r. wynagrodze dla pracownikw pastwowych jednostek budetowych ujtych w zaczniku nr 10 do projektu ustawy budetowej. Podobnie jak w ustawie budetowej na rok 2010, zacznik ten nie obejmowa caoci wynagrodze w pastwowej sferze budetowej. Nie wykazywano w nim pracownikw zatrudnionych w urzdach organw wadzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sdach i trybunaach wymienionych w art. 139 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. W 2011 r. wielko planowanych wynagrodze w jednostkach sektora finansw publicznych wymienionych w art. 44 ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektrych ustaw zwizanych z realizacj ustawy budetowej73, nie moga przekroczy wielkoci wynagrodze z 2010 r. Do rozliczenia wynagrodze w 2011 r. Najwysza Izba Kontroli przyja, podobnie jak w roku ubiegym, ukad wynikajcy ze sprawozdania Rady Ministrw z wykonania budetu pastwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r. Rozliczenia dokonano w odniesieniu do wynagrodze w pastwowych jednostkach budetowych, ujtych w zaczniku nr 10 do ustawy budetowej na rok 2011, a nie do caoci wynagrodze w pastwowej sferze budetowej. Na potrzeb przedstawiania w ustawie budetowej i sprawozdaniu z wykonania budetu pastwa penych danych o wynagrodzeniach Najwysza Izba Kontroli wskazywaa ju w roku 2010. Dane dotyczce zatrudnienia i wynagrodze w tak rozumianych pastwowych jednostkach budetowych w latach 20102011, wedug sprawozda Rb-70 o zatrudnieniu i wynagrodzeniach, wedug statusu zatrudnienia przedstawiono w tabeli 24.. Wydatki na wynagrodzenia w pastwowych jednostkach budetowych wyniosy 25.648,5 mln z i stanowiy 99,6% planu po zmianach. W porwnaniu do 2010 r. byy wysze o 434,4 mln z, tj. o 1,7%. Przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.191,5 z i w porwnaniu do 2010 r. wzroso o 1,4%. Wzrost ten wynika z: podwyszenia wskanika wielokrotnoci kwoty bazowej o 0,05, tj. z 2,67 do 2,72 z tytuu wprowadzenia II etapu oraz kontynuacji w 2011 r. realizacji programu wieloletniego Modernizacja Suby Celnej w latach 2009-2011 i wdroenia motywacyjnego systemu uposae funkcjonariuszy Suby Celnej, podwyek o 7% od 1 wrzenia 2011 r. wynagrodze dla nauczycieli zatrudnionych w szkoach i placwkach prowadzonych przez organy administracji rzdowej,
73
Dz.U Nr 238, poz. 1578 ze zm.
94

Tabela 24. Zatrudnienie i wynagrodzenia wedug statusu zatrudnienia w latach 20102011
2010 Wykonanie Przecitne miesiczne wynagrodzenie Przecitne zatrudnienie Przecitne zatrudnienie Wykonanie Przecitne miesiczne wynagrodzenie 2011
Wynagrodzenia
osoby 1 OGEM Osoby objte mnonikowym systemem wynagrodze w tym czonkowie korpusu suby cywilnej osoby zajmujce kierownicze stanowiska pastwowe etatowi czonkowie SKO funkcjonariusze Suby Celnej onierze zawodowi i funkcjonariusze sdziowie delegowani do Ministerstwa Sprawiedliwoci lub innej jednostki organizacyjnej podlegej Ministrowi Sprawiedliwoci albo przez niego nadzorowanej, prokuratorzy oraz asesorzy i aplikanci prokuratorscy pracownicy RCL eksperci, asesorzy i aplikanci eksperccy Urzdu Patentowego RP etatowi czonkowie kolegiw RIO czonkowie Krajowej Izby Odwoawczej przy Prezesie UZP czonkowie suby zagranicznej niebdcy czonkami korpusu suby cywilnej nauczyciele zatrudnieni w szkoach i placwkach prowadzonych przez organy administracji rzdowej Osoby nieobjte mnonikowymi systemami wynagrodze1)
1)
mln z 3
z 4
osoby 5
mln z 6
Wynagrodzenia
Wyszczeglnienie
5:2
6:3
7:4
z 7 4.536,7 8
% 9 10
508.119 25.214,2 395.859 21.079,0 120.333 221 572 14.196 6.497,6 55,9 885,1
4.135,2 509.937 25.648,5 4.437,4 392.741 21.380,8 4.499,7 120.295 219 571 14.560 8.145,7 5.195,4 6.723,2 56,8 985,4
4.191,5 100,4 101,7 101,4 99,2 101,4 102,2 99,1 100,4 101,4 99,8 101,6 101,8 98,8 99,2 100,4 4.657,4 100,0 103,5 103,5 8.289,6 4.245,2
32,0 12.074,3
32,2 12.237,4
5.640,0 102,6 111,3 108,6
239.246 12.136,1 6.383 154 189 199 34 1.088 13.244 112.260 738,3 16,2 14,4 18,4 3,7 49,3
4.227,2 236.273 12.036,1 9.638,9 8.744,1 6.338,6 7.720,3 9.132,4 3.772,0 6.285 154 186 200 37 1.077 12.884
761,2 10.092,6 16,3 14,7 18,4 4,2 49,0 683,2 4.267,8
98,5 103,1 104,7
8.836,6 100,0 101,1 101,1 6.568,1 98,4 101,9 103,6 99,5 7.683,3 100,5 100,0
9.504,5 108,8 113,1 104,1 3.789,8 4.419,2 99,0 99,5 100,5
632,1 3.977,52 4.135,1
97,3 108,1 111,1 98,9
3.069,6 117.196
3.034,7 104,4 103,2
Bez Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu i Suby Wywiadu Wojskowego.
uruchomienia wynagrodze z utworzonych rezerw celowych, sfinansowania nowych zada zwizanych z realizacj programu wieloletniego Przygotowanie, obsuga i sprawowanie Przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej w II poowie 2011 r., wypaty wyszego dodatkowego wynagrodzenia rocznego, naliczonego od wyszej ni w roku poprzednim podstawy. W 2011 r. przecitne zatrudnienie w jednostkach ujtych w zaczniku nr 10 wynioso 509.937 osb, tj. 93,4% planu po zmianach i byo wysze o 0,4% w porwnaniu do 2010 r. Przecitne zatrudnienie osb objtych mnonikowymi systemami wynagrodze74 zmniejszyo si o 3.118 osb, tj. o 0,4% ni w 2010 r., natomiast przecitne zatrudnienie osb nieobjtych mnonikowymi systemami wynagrodze wzroso o 4.936 osb, tj. o 4,4%.
74
Wymienionych w art. 5 pkt 1 ustawy o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej oraz o zmianach niektrych ustaw.
95

Wzrost ten wynika midzy innymi z przejcia pracownikw i zada po zlikwidowanych gospodarstwach pomocniczych, zatrudnienia dodatkowych osb do realizacji zada w ramach programw i projektw finansowanych ze rodkw Unii Europejskiej oraz realizacji nowych zada. Przecitne zatrudnienie w pastwowych jednostkach budetowych i uczelniach publicznych w 2011 r. wynioso 727.415 osb i w porwnaniu do 2010 r. zmniejszyo si o 13.012 osb. Jednoczenie stan zatrudnienia na 31 grudnia 2011 r. by o 15.529 osb niszy w porwnaniu do koca 2010 r., wynikao to gwnie z likwidacji z kocem 2010 r. zakadw budetowych i gospodarstw pomocniczych Wyniki kontroli NIK z ostatnich dwch lat wskazuj, e zniesienie z dniem 1 stycznia 2010 r. wymogu okrelania w ustawach budetowych limitw zatrudnienia osb objtych mnonikowymi systemami wynagrodze w pastwowych jednostkach budetowych75 stworzyo warunki do elastycznego ksztatowania wielkoci i struktury zatrudnienia oraz poziomu wynagrodze, adekwatnego do realizowanych zada, posiadanych kwalifikacji czy efektw pracy. Zdaniem NIK pozostawienie do decyzji kierownika jednostki liczby zatrudnionych osb, przy limicie kwoty wydatkw na wynagrodzenia, moe stwarza ryzyko wystpowania ukrytego zatrudnienia. wiadcz o tym stwierdzone przypadki zawierania przez jednostki umw cywilnoprawnych z pracownikami, ktrych zakres mia charakter prac typowych dla umw o prac. Dane dotyczce przecitnego zatrudnienia i wynagrodze wedug kwartalnych sprawozda Rb-70 o zatrudnieniu i wynagrodzeniach w latach 20102011 przedstawiono w tabeli 25.
Tabela 25. Zatrudnienie i wynagrodzenia w latach 20102011
2010 Wyszczeglnienie Przecitne zatrudnienie osoby 1 OGEM Jednostki budetowe Zakady budetowe i gospodarstwa pomocnicze Uczelnie publiczne 2 740.427 570.041 Wynagrodzenia mln z 3 38.182,9 29.444,6 Przecitne miesiczne wynagrodzenie z 4 4.297,4 4.304,5 Przecitne zatrudnienie osoby 5 727.415 572.193 2011 Wynagrodzenie mln z 6 38.459,9 29.990,8 Przecitne miesiczne wynagrodzenie z 7 4.406,0 4.367,8 8 98,2 100,4 5:2 6:3 7:4
% 9 100,7 101,9 10 102,5 01,5
15.660
491,4
2.615,2
0,0
0,0
0,0
154.726
8.246,9
4.441,7
155.222
8.469,1
4.546,7
100,3
102,7
102,4
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych z Ministerstwa Finansw.
Wydatki na wynagrodzenia w pastwowych jednostkach budetowych i uczelniach publicznych wyniosy 38.459,9 mln z i byy o 0,7% wysze ni w 2010 r. Przecitne miesiczne wynagrodzenie wynioso 4.406,0 z i byo o 2,5% wysze ni w 2010 r.
75
W zwizku ze zmian przepisw ustawy o ksztatowaniu wynagrodze w pastwowej sferze budetowej oraz o zmianie niektrych ustaw, wprowadzon przez art. 160 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o subie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.).
96

W 2011 r. osobom zajmujcym kierownicze stanowiska pastwowe wypacano wynagrodzenie w wysokoci wynagrodzenia przysugujcego w grudniu 2008 r., speniajc tym samym wymogi zawarte w obowizujcych w 2011 r. przepisach76.
5.5. Wydatki majtkowe

Wydatki majtkowe cznie z wydatkami ujtymi w grupie Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw z Unii Europejskiej w 2011 r. wyniosy 16.807,4 mln z. W porwnaniu do 2010 r. (17.232,9 mln z) byy nisze o 2,5%. Zmniejszy si take ich udzia w wydatkach budetu pastwa z 5,8% w 2010 r. do 5,6% w 2011 r. Wydatki majtkowe w 2011 r. zrealizowano w 88,9% planu po zmianach. Wydatki majtkowe pozwoliy na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji budowlanych oraz zakupw gotowych dbr inwestycyjnych jednostek budetowych 9.174,1 mln z, inwestycji oraz zakupw pozostaych jednostek 262,0 mln z, uzupenienie subwencji oglnej dla JST na inwestycje na drogach publicznych powiatowych i wojewdzkich oraz na drogach powiatowych, wojewdzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu 290,0 mln z. Ponadto z wydatkw tych wspfinansowano programy z udziaem rodkw europejskich w kwocie 1.533,7 mln z, jak rwnie inwestycje i zakupy inwestycyjne jednostek samorzdu terytorialnego oraz jednostek zaliczanych i niezaliczanych do sektora finansw publicznych 5.486,0 mln z. Wydatki majtkowe zostay skontrolowane pod wzgldem legalnoci, gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci. Stwierdzono, podobnie jak w latach ubiegych, niezrealizowanie zada w penym zakresie. Podstawow przyczyn niewykonania wydatkw na zaplanowane inwestycje lub zakupy byo najczciej nierealne lub nierzetelne planowanie. W czci Gospodarka wodna wyduajce si procedury opracowania dokumentacji i uzyskania pozwole, a take konieczno powtrzenia postpowa o udzielenie zamwie publicznych byy powodem niewykonania niektrych z zaplanowanych prac modernizacyjnych i budowlano-montaowych (np. luz, jazw i stopni wodnych oraz regulacji rzek). Skutkiem powyszego byo dokonanie przez Ministra rodowiska blokady w planie wydatkw na kwot 16,6 mln z oraz przesunicie terminu realizacji niektrych zada na 2012 rok. Stwierdzono przypadki nierzetelnego planowania zada, majce wpyw na nisz realizacj planu wydatkw majtkowych. Na przykad w centrali Ministerstwa Spraw Zagranicznych (cz Sprawy zagraniczne i czonkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej) sporzdzone programy dla inwestycji budowlanej nie zawieray w szczeglnoci okresu i harmonogramu realizacji inwestycji oraz planowanych cznych kosztw inwestycji77. Z planowanej (po zmianach) kwoty 11,6 mln z na zadania inwestycyjne centrali wydatkowano 3,8 mln z (32,7%), a w placwkach zagranicznych z 74,4 mln z, wykorzystano 87,7%, tj. 65,2 mln z. rodki zostay przeznaczone na realizacj 15 z 20 planowanych zada inwestycyjnych. Nie zreali76
77
Art. 3 ust. 2 f ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagradzaniu osb zajmujcych kierownicze stanowiska pastwowe (Dz.U. z 2011 r. Nr 79, poz. 430 ze zm.). Wymg stosownie do 5 pkt 1 lit b oraz 6 ust. 1 pkt 1 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 3 lipca 2006 r. w sprawie szczegowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budetu pastwa (Dz.U. Nr 120, poz. 831). Rozporzdzenie zostao uchylone z dniem 1 stycznia 2011 r. Zostao ono zastpione rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia 2 grudnia 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu i trybu finansowania inwestycji z budetu pastwa (Dz.U. Nr 238, poz. 1579).
97

zowano wydatkw na projekt nowej siedziby Ambasady RP w Misku z powodu zmiany jej koncepcji oraz na modernizacj Paacu Pacw w Wilnie z powodu nieuzyskania do koca 2011 r. pozwolenia na budow. Niepena realizacja zada inwestycyjnych w Ministerstwie Obrony Narodowej spowodowana bya nierozpoznaniem potrzeb i moliwoci realizacyjnych na etapie przygotowania Planu Modernizacji Technicznej Si Zbrojnych (PMT). Pierwotny plan na 2011 r. przewidywa wydatki na kwot 6.761,0 mln z, z tego 97,1% ze rodkw budetowych, 2,6% z Funduszu Modernizacji Si Zbrojnych oraz 0,4% ze rodkw pochodzcych z prywatyzacji przemysowego potencjau obronnego. W wyniku 22 korekt plan zosta zmniejszony o 10,7% w ujciu wartociowym (do kwoty 6.040,1 mln z). Wprowadzone korekty wynikay z braku moliwoci realizacji zada lub odstpienia od ich realizacji, rozpoczcia nowych oraz rozszerzenia zakresu wykonywanych zada. Liczba zada po dokonanych korektach wyniosa 1.201, tj. wzrosa o 5,7%. W 2011 r. odstpiono od realizacji 214 zada ujtych w planie pierwotnym, w tym midzy innymi pozyskania samolotu szkolno-bojowego LIFT, wstrzymano budow korwety Gawron oraz remont dwch okrtw. Konsekwencj takiego planowania byo podjcie przez Ministra Obrony Narodowej decyzji o zablokowaniu kwoty 677,2 mln z, z tego na inwestycje budowlane 132,8 mln z i na zakupy inwestycyjne 544,4 mln z. Nieprawidowoci w wydatkach majtkowych stwierdzono take na etapie prowadzonych postpowa o udzielanie zamwie publicznych w trybie z wolnej rki, pomimo braku przesanek do jego zastosowania, okrelonych w art. 67 ust. 1 ustawy Prawo zamwie publicznych. Udzielano rwnie zamwie z pominiciem stosowania przepisw ustawy PZP Dotyczyo to skrcenia terminw skadania . wnioskw o dopuszczenie do udziau w przetargach, niezamieszczenia wszystkich informacji w ogoszeniu przekazanym Urzdowi Oficjalnych Publikacji Wsplnot Europejskich. Na przykad w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (cz Rozwj regionalny) udzielono zamwienia na przebudow dachu obiektu przy ul. Wsplnej w Warszawie, o wartoci 4,0 mln z brutto w trybie z wolnej rki po uprzednim przeprowadzeniu dwch postpowa, w ktrych wykonawcy nie zoyli adnej oferty. Prowadzc kolejne postpowanie, zamawiajcy dokona zmiany warunkw zamwienia. Zmiana polegaa na odstpieniu od dania przedstawienia przez wykonawc niektrych dokumentw okrelonych w Specyfikacji Istotnych Warunkw Zamwienia, potwierdzajcych spenianie warunkw udziau w postpowaniu. Spowodowao to obnienie wymaga (w trybie niekonkurencyjnym) w stosunku do przeprowadzonych wczeniej postpowa w trybie konkurencyjnym. Zastosowanie trybu z wolnej rki w wyniku niezoenia ofert w poprzednich postpowaniach, dopuszczalne byo jedynie pod warunkiem niedokonywania istotnych zmian pierwotnych warunkw zamwienia. W dwch postpowaniach organizowanych w Ministerstwie Sprawiedliwo (cz Sprawiedliwo) w trybie przetargw ograniczonych skrcono o 10 oraz 11 dni terminy na zoenie wnioskw o dopuszczenie do udziau, tj. nie zachowano terminw okrelonych w art. 49 ust. 2 ustawy PZP czna warto zamwie udzielo. nych w wyniku tych postpowa wyniosa 39,2 mln z. W przypadku postpowania
98

przeprowadzonego przez Centralny Zarzd Suby Wiziennej o udzielenie zamwienia publicznego o wartoci 2,0 mln z, zamawiajcy nie zamieci w ogoszeniu o przetargu ograniczonym, przekazanym Urzdowi Oficjalnych Publikacji Wsplnot Europejskich penej informacji, co byo niezgodne z art. 48 ust. 2 pkt 3 i 15 oraz art. 40 ust. 6 pkt 2 w zwizku z art. 48 ust. 1 ustawy PZP . Uchybienia stwierdzone w wyniku kontroli zamwie publicznych miay charakter formalny i nie wpyway na wybr wykonawcy. Dotyczyy midzy innymi braku udokumentowania w formie pisemnej czynnoci przekazania zaproszenia do negocjacji oraz ich przeprowadzenia, podania bdnej ceny w protokole z postpowania i ogoszeniu o jego wyniku oraz w umowie zawartej z wykonawc, niewskazania terminu, po upywie ktrego moe by zawarta umowa w zawiadomieniu do oferentw o wyniku postpowania. Dokonanie zakupw z przekroczeniem uprawnie stwierdzono w czci Gospodarka. W placwkach zagranicznych w Rzymie, Tokio, Dakarcie oraz Hadze, Nowym Jorku i Atenach dokonano zakupw inwestycyjnych bez upowanienia, tj. przed dokonaniem stosownych zmian w planach finansowych. Nieprawidowoci w realizacji wydatkw majtkowych polegay rwnie na niecelowym i niegospodarnym wydatkowaniu rodkw finansowych. Na przykad w czci: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) dokonano wydatku na nieprzewidziany w planie finansowo-rzeczowym zakup dodatkowego samochodu na potrzeby czonkw KRRiT, pomimo dysponowania samochodem subowym przez kadego z nich oraz posiadania jednego samochodu rezerwowego na czas ewentualnych napraw samochodw bdcych w ich dyspozycji, Obrona narodowa w latach 20072011 poniesiono nakady na budow systemu owietlenia CALVERT w Dblinie w wysokoci 12,3 mln z; do realizacji pozosta II etap o wartoci 1,2 mln z, dla ktrego materiay i podzespoy pozostaj w depozycie wykonawcy do czasu ich wbudowania; ze wzgldu na niepozyskanie odpowiednich gruntw, brak jest moliwoci przewidzenia terminu zakoczenia tej inwestycji; NIK zwrcia uwag na przewleko realizacji zadania, ktre wprowadzono do planu inwestycji budowlanych Ministerstwa Obrony Narodowej w 2000 r., w 2004 r. podpisano umow na jego wykonanie i rozpoczto realizacj, a w 2007 r. wstrzymano cykl budowy. Ponadto stwierdzono, e niektre wydatki majtkowe zostay nieprawidowo zakwalifikowane do wydatkw biecych. Szczegowy opis zawarto w rozdziale 5.5. Wydatki biece. Na nisz realizacj wydatkw majtkowych w 2011 r., podobnie jak w latach ubiegych, miay rwnie wpyw przyczyny niezalene od dysponentw, w szczeglnoci uzyskanie korzystniejszych ni szacowano ofert cenowych. Nisze o 163,7 mln z od planowanego wykorzystanie w czci Transport rodkw na zakupy inwestycyjne spowodowane byo midzy innymi:
99

zmianami przepisw prawa w zakresie wyceny nieruchomoci i sporzdzania operatu szacunkowego, co skutkowao koniecznoci ponownego przygotowania dokumentacji, odwoaniami od decyzji wywaszczeniowych, brakiem prawomocnych decyzji umoliwiajcych wypat odszkodowa, nieuregulowaniem spraw wasnociowych przez byych wacicieli, brakiem zgody wacicieli na sprzeda nieruchomoci zmianami kursw walut. Niewykonanie planowanych wydatkw na inwestycje budowlane byo wynikiem midzy innymi przeduajcych si procedur uzyskania decyzji administracyjnych, jak rwnie uzyskanych oszczdnoci w przetargach. W czci Obrona narodowa stwierdzono, e w 2011 r. czna kwota wypaconych, a nierozliczonych do dnia 31 grudnia 2011 r. przedpat wyniosa 2.660,9 mln z, z tego ze rodkw budetowych 2.658,0 mln z oraz 2,9 mln z z Funduszu Modernizacji Si Zbrojnych. Kwota 1.465,0 mln z dotyczya 2011 r., natomiast kwota 1.195,8 mln z powstaa w latach wczeniejszych. Przedpaty maj charakter zaliczek. Stanowi wpat na rzecz wykonawcy umowy na poczet przyszych dostaw. W przypadku uznania, e specyfika zamwie wymusza konieczno udzielania kontrahentom przedpat, to zdaniem NIK, naleaoby dokona analizy systemu prawnego pod ktem zasadnoci stosowania takiej formy patnoci za dostawy uzbrojenia na potrzeby obrony narodowej i wprowadzi odpowiednie uregulowania prawne. Podczas kontroli w resorcie obrony narodowej stwierdzono take, e przedpaty udzielane na poczet zakontraktowanych dostaw nie byy rozliczane, pomimo e ich warto sukcesywnie rosa, a udzielenie przedpat nie gwarantowao szybkiej realizacji zamwie ani nie skutkowao wywizaniem si dostawcw z zawartych umw. Na przykad, w przypadku umowy na dostaw bezzaogowych statkw rozpoznawczych, w 2010 r. udzielono przedpaty w wysokoci 30,3 mln z wykonawcy, ktry nie zrealizowa dostawy, pomimo upywu ptora roku od terminu okrelonego w umowie. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie zabezpieczenie gwarancjami bankowymi lub ubezpieczeniowymi przedpat udzielonych przez Inspektorat Uzbrojenia. Stanowio to naleyte zabezpieczenie zainwestowanych rodkw przed ich utrat.
5.6. Wydatki na programy wieloletnie

Programy wieloletnie s ustanawiane przez Rad Ministrw w celu realizacji strategii przyjtych przez Rad Ministrw, w tym w zakresie obronnoci i bezpieczestwa pastwa. Rada Ministrw, ustanawiajc program, wskazuje jego wykonawc. Inwestycje wieloletnie ujte w wykazie stanowicym zacznik do ustawy budetowej na rok 2010, ktrych termin zakoczenia ustalono po dniu 31 grudnia 2010 r.78 stay si z dniem 1 stycznia 2011 r. programami wieloletnimi.
78
Zgodnie z art. 102 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych.
100

Ustawa budetowa moe okrela, w ramach limitw wydatkw na rok budetowy, limity wydatkw na programy wieloletnie. Poczwszy od 2009 r. wydatki na realizacj programw wieloletnich prezentowane s w ustawie budetowej w ukadzie zadaniowym. Stwarza to moliwo poszerzenia planowania wieloletniego wydatkw o informacje, jakie spodziewane rezultaty maj by osignite w wyniku wydatkowania rodkw. W 2011 r. na realizacj 67 programw wieloletnich przewidziano wydatki w wysokoci 8.455,3 mln z. W trakcie roku zwikszono do 81 liczb programw wieloletnich na czn kwot 9.694,9 mln z. W 2011 r. odstpiono od realizacji dwch programw. Na realizacj 79 programw wieloletnich wydatkowano 8.596,2 mln z, tj. 88,7% planu po zmianach. W peni wykonano 32 programy. Dla 29 programw wieloletnich, poziom ich realizacji wynis od 91,8% do 99,9%, dla 10 programw od 55,8% do 88,1%, a dla czterech programw od 38,4% do 47,8%. Dla pozostaych programw wieloletnich rodki nie zostay uruchomione. W ramach kontroli wykonania budetu pastwa w 2011 r. szczegowym badaniem objto wybrane programy wieloletnie, ktrych zakoczenie zaplanowano na 2011 r. Sprawdzeniu podlegaa efektywno wydatkowania rodkw publicznych na realizacj wybranych podzada w ramach tych programw. Ekspozycja Centrum Nauki Kopernik Program wieloletni pod nazw Ekspozycja Centrum Nauki Kopernik zosta ustanowiony uchwa nr 75/2006 Rady Ministrw z dnia 23 maja 2006 r. Celem Programu byo zwikszanie zainteresowania nauk. Na 2011 r. przewidziano w ustawie budetowej w czci Nauka, wydatki w kwocie 12,4 mln z. Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, realizujc ten Program, wykorzystao 11,9 mln z, tj. 95,4% kwoty planowanej. rodki przeznaczono na realizacj czterech zada: Budowa interaktywnych eksponatw ekspozycji staej i ekspozycyjnego systemu informatycznego(0,5 mln z), Zakup i instalacja planetarium (9,2 mln z), Budowa laboratoriw i pracowni (2,2 mln z) Budowa ekspozycji w Parku Odkrywcw (32,6 tys. z). Niezrealizowanie programu w zakadanym terminie, tj. do koca 2011 r. wynikao z niezakoczenia jednego zadania Budowa interaktywnych eksponatw ekspozycji staej, spowodowanego opnieniami w dostawie urzdze, a take koniecznoci dostosowania pomieszcze do potrzeb przyszej ekspozycji. W konsekwencji zadanie to zaplanowano do dalszej realizacji w 2012 r., a udostpnienie niezrealizowanej czci ekspozycji przewidziano na listopad 2012 r. Program nie zosta zakoczony, mimo i termin jego zakoczenia ustalony uchwa Rady Ministrw Nr 136/2009 z dnia 31 lipca 2009 r. na koniec czerwca 2011 r., przeduony zosta uchwa Rady Ministrw Nr 146/2011 z dnia 3 sierpnia 2011 r. do koca grudnia 2011 r. Opnienia w realizacji programu wystpoway rwnie w latach wczeniejszych. Rada Ministrw przyja uchway nr 273/2007 z dnia 8 listopada 2007 r. oraz nr 136/2009 z dnia 31 lipca 2009 r. dostosowujce harmonogram realizacji i finansowania programu do opniajcych si terminw realizacji inwestycji budowlanej.
101

Centrum Nauki Kopernik w styczniu 2012 r. zwrcio niewykorzystane rodki dotacji w oglnej kwocie 0,7 mln z, przypadajce na niezrealizowan cz zadania, wraz z naliczonymi odsetkami, pobranymi karami umownymi i rozliczeniem podatku od towarw i usug. Budowa Biblioteki Gwnej Uniwersytetu Wrocawskiego Z dniem 1 stycznia 2011 r. inwestycja wieloletnia pn. Budowa Biblioteki Gwnej Uniwersytetu Wrocawskiego, realizowana na podstawie uchway Sejmu RP z dnia 27 wrzenia 2002 r. zgodnie z art. 102 ustawy przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych, staa si programem wieloletnim. W ustawie budetowej okrelono termin realizacji tego programu na lata 20012011, a jego koszt cakowity 228,6 mln z, finansowany z budetu pastwa w kwocie 187,5 z mln, tj. 82% ogu kosztw. Dotacja z budetu przypadajca na 2011 rok wynosia 67,7 mln z. Celem Programu bya poprawa dostpu czytelnikw do zbiorw oraz warunkw przechowywania i konserwacji ksigozbioru, zwikszenie konkurencyjnoci Uniwersytetu Wrocawskiego w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyszego i stworzenie warunkw dla waciwego magazynowania i udostpniania zbiorw. Cel programu mia by osignity przez budow Biblioteki Gwnej Uniwersytetu Wrocawskiego oraz jej wyposaenie w nowoczesny sprzt. Program nie zosta zakoczony w zaplanowanym terminie, mimo e w peni zrealizowano zaplanowane na 2011 r. wydatki na jego finansowanie. Uniwersytet Wrocawski nie wywiza si z obowizku wniesienia wkadu wasnego w kwocie 32,9 mln z na zapat kocowych robt budowlanych oraz na wstpne wyposaenie obiektu. Wymienione zadanie zostao ujte w planie inwestycji kontynuowanych w 2012 r. Program modernizacji Suby Celnej w latach 20092011 Program wieloletni Modernizacja Suby Celnej w latach 20092011 zosta ustanowiony uchwa Nr 187/2008 Rady Ministrw z dnia 16 wrzenia 2008 r. Na jego realizacj zaplanowano cznie 672,2 mln z. W trakcie realizacji Programu wieloletniego dokonywano zmian w zwizku z wprowadzanymi ograniczeniami wydatkw, w wyniku ktrych oglna kwota planowanych wydatkw na jego realizacj w latach 20092011 wyniosa 528,4 mln z. Z kwoty tej wydatkowano 505,6 mln z, tj. 95,7%. Celem programu byo stworzenie warunkw do penej realizacji ustawowych zada Suby Celnej oraz istotna poprawa skutecznoci jej dziaania. W ustawie budetowej na rok 2011 na finansowanie Programu przewidziano w czci Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe 224,1 mln z, wydatkowano 214,6 mln z, tj. 95,8% planu, ktre przeznaczono na: wyposaenie funkcjonariuszy Suby Celnej w bro paln 0,3 mln z (cznie w latach 20092011 wydatkowano na ten cel 4,7 mln z) oraz na szkolenia w posugiwaniu si broni,
102

wzmocnienie motywacyjnego systemu wynagrodze 58,5 mln z (cznie wydatkowano 200,6 mln z) midzy innymi na regulacj uposae zwizanych z procesem opisu i wartociowania stanowisk subowych, zakup, wymian i modernizacj sprztu laboratoryjnego 4,5 mln z, zakupiono 45 urzdze laboratoryjnych dla Centralnego Laboratorium Celnego oraz laboratoriw regionalnych w Izbie Celnej w Biaej Podlaskiej, Biaymstoku, Gdyni i Przemylu (8,7 mln z), zakup, wymian i modernizacj sprztu do kontroli i cznoci 65,5 mln z, w tym zakup urzdze rentgenowskich na przejcia graniczne (wydatki w latach 20092011 wyniosy 116,4 mln z), budow nowych i modernizacj uytkowanych obiektw 72,1 mln z, od pocztku Programu wydatkowano 142,6 mln z, zakup i wymian sprztu transportowego 13,7 mln z, zakupiono 196 samochodw (od pocztku programu wydatki wyniosy 32,6 mln z). Biologiczne, rodowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzcej Program wieloletni Biologiczne, rodowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzcej zosta ustanowiony uchwa nr 259/2005 Rady Ministrw z dnia 5 padziernika 2005 r.79 Jednostk realizujc Program by Instytut Zootechniki Pastwowy Instytut Badawczy w Krakowie. Celem Programu byo zapewnienie stabilnych warunkw do realizacji tematw badawczych wspomagajcych postp biologiczny w produkcji zwierzcej. Okres realizacji Programu obejmowa lata 20062011. Cakowity koszt programu okrelono na kwot 44,8 mln z. W ustawie budetowej na rok 2011 okrelono w czci Rolnictwo wydatki w kwocie 1,06 mln z na realizacj zada w ramach Programu, wynikajcych z umowy zawartej w dniu 6 czerwca 2011 r. pomidzy Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytutem Zootechniki. Do zada Instytutu naleaa midzy innymi weryfikacja rodowodw zwierzt hodowlanych, monitoring wartoci hodowlanej i uytkowej trzody chlewnej i owiec, przygotowanie oraz doksztacanie kadry zatrudnionej przy hodowli i rozrodzie zwierzt gospodarskich, opracowanie i weryfikacja systemw utrzymywania zwierzt w warunkach rolnictwa ekologicznego, monitorowanie nowoczesnych oraz energooszczdnych technologii produkcji zwierzt. Na realizacj tych zada wydatkowano w 2011 r. 1,0 mln z, tj. 93,8 % kwoty planowanej. Niewykorzystane rodki w wysokoci 0,06 mln z zostay zwrcone w styczniu 2012 r. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie realizacj zada i osignicie celw Programu. Centrum Kliniczno-Dydaktyczne Uniwersytetu Medycznego w odzi Inwestycja Centrum Kliniczno-Dydaktyczne Uniwersytetu Medycznego w odzi (CKD) prowadzona jest od 1975 r., a jej inwestorem jest Uniwersytet Medyczny w odzi. Decyzj Ministra Zdrowia (stycze 2010 r.), skorygowany Program, obej79
Uchwaa nr 259/2005 Rady Ministrw z dnia 5 padziernika 2005 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego Biologiczne, rodowiskowe i technologiczne uwarunkowania rozwoju produkcji zwierzcej, zmieniona uchwa nr 306/2007 Rady Ministrw z dnia 20 grudnia 2007 r. oraz uchwa nr 207/2009 Rady Ministrw z dnia 1 grudnia 2009 r.
103

mowa budow Centrum Kliniczno-Dydaktycznego o zdolnoci usugowej 573 ek, powierzchni 41.163 m2 i kubaturze 178.941 m3. Aktualna w 2011 r. warto kosztorysowa CKD wynosia 484,2 mln z, w tym 483,3 mln z stanowiy dotacje z Ministerstwa Zdrowia, a 0,9 mln z, udzia rodkw wasnych Uniwersytetu. Realizujc program wieloletni Centrum Kliniczno-Dydaktyczne Uniwersytetu Medycznego w odzi nie osignito zaoonego efektu, jakim byo zakoczenie inwestycji w 2011 r. i oddanie do uytkowania 573 ek szpitalnych. Zaplanowan w ustawie budetowej na rok 2011 w czci Zdrowie kwot 74,4 mln z, na wniosek Inwestora Uniwersytetu Medycznego w odzi zmniejszano trzykrotnie. W efekcie wydatkowano 6,2 mln z, tj. 100% planu po zmianach i zaledwie 8,3% planu przyjtego w ustawie budetowej. Przyczyn opnie w realizacji inwestycji by spr sdowy z generalnym wykonawc, w wyniku ktrego wstrzymano roboty. Ponadto zmiany w programie funkcjonalno-uytkowym, wprowadzone przez Inwestora ju w trakcie realizacji inwestycji i zaakceptowane przez Ministra Zdrowia decyzj z 22 stycznia 2010 r. spowodoway konieczno opracowania nowej dokumentacji projektowej. Ogoszenie w styczniu 2012 r. upadoci generalnego wykonawcy tej inwestycji moe zagrozi terminowi jej ukoczenia w 2012 r. Najwysza Izba Kontroli wystpia z wnioskiem do Ministra Zdrowia o zintensyfikowanie nadzoru nad inwestycj CKD w odzi w celu zakoczenia tego zadania. NIK uznaa za przedwczesny i niegospodarny zakup, w grudniu 2010 r. i I proczu 2011 r., wyposaenia i aparatury medycznej dla budowanego Centrum, w tym rezonansu magnetycznego i tomografu komputerowego, za kwot ogem 11,1 mln z (w 2011 r. za 0,3 mln z). Sprzt ten zosta zgromadzony w pomieszczeniach Centrum Kliniczno-Dydaktycznego i nie by uytkowany. Centrum Kliniczne Akademii Medycznej we Wrocawiu Inwestycja Centrum Kliniczne Akademii Medycznej we Wrocawiu prowadzona jest od 1989 r., a jej inwestorem jest Akademia Medyczna we Wrocawiu. Warto kosztorysowa inwestycji wynosia 775,6 mln z, w tym udzia rodkw wasnych inwestora 20,0 mln z. Na rok 2011 zaplanowano osignicie zaoonego celu, tj. zdolnoci usugowej 913 ek, powierzchni uytkowej 109.479 m2 i 475.682 m3 kubatury. W 2011 r. z budetu pastwa wydatkowano kwot 61,9 mln z na dokoczenie inwestycji Centrum Kliniczne Akademii Medycznej we Wrocawiu. Od pocztku realizacji na ten cel przeznaczono 755,6 mln z, tj. 100% zaplanowanych rodkw z dotacji. W styczniu 2011 r. uzyskay pozwolenie na uytkowanie obiekty podstawowe, tj. budynek A (372 ka) wraz z zapleczem administracyjno-diagnostycznym. Nie zostay uruchomione kuchnia, stowka i warsztaty, ktre miay by sfinansowane ze rodkw wasnych Inwestora. Ze wzgldu na brak nabywcw nie dosza do skutku sprzeda nieruchomoci, z ktrej Akademia Medyczna planowaa pozyska zadeklarowan kwot 20,0 mln z na dokoczenie inwestycji. Za zgod Ministra Zdrowia maj by one realizowane w 2012 r.
104

Program wsparcia jednostek samorzdu terytorialnego w dziaaniach stabilizujcych system ochrony zdrowia Program zosta ustanowiony uchwa Rady Ministrw z dnia 27 kwietnia 2009 r. na lata 20092011. Celem programu byo stworzenie warunkw do rozwoju oraz wzrostu konkurencyjnoci regionw poprzez powstanie stabilnych ekonomicznie podmiotw udzielajcych wiadcze zdrowotnych w systemie ochrony zdrowia, w ramach realizacji zada wasnych jednostek samorzdu terytorialnego nieobjtych kontraktami wojewdzkimi. Program zakada, e samorzd terytorialny otrzyma pomoc w formie dotacji celowej z budetu pastwa, ktra zostanie przeznaczona na spat zobowiza publicznoprawnych i czci zobowiza cywilnoprawnych. czne nakady zaplanowane na realizacj Programu wyniosy 1.381 mln z. Na realizacj programu w 2011 r. zaplanowano w rezerwach celowych 976,0 mln z. Po zmianach, budet programu wynosi 544,5 mln z. Minister Finansw przekaza ogem kwot 544,1 mln z. W roku 2011 r. wpyny 42 wnioski od jednostek samorzdu terytorialnego na kwot 694,3 mln z. Kwota zobowiza przejtych przez JST wynosia 1.000,3 mln z. Ministerstwo Zdrowia zawaro umowy o udzielenie dotacji celowej z 42 jednostkami, na podstawie ktrych przyznano rodki w kwocie 543,4 mln z (samorzdy wydatkoway 543,2 mln z). W 2011 r. 44 samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej zmieniy form organizacyjno-prawn. Zdaniem NIK konstrukcja programu bya wadliwa. Ju w analizie wykonania budetu pastwa w 2010 r., Najwysza Izba Kontroli zwracaa uwag, e w Programie nie okrelono priorytetw, do czego zobowizywa art. 17 ust. 1 pkt 3 oraz pkt 5 lit. b ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju80. Postanowienia programu byy niejednoznaczne i stay si przyczyn jego bdnej interpretacji przez Ministra Zdrowia. Minister Zdrowia wystpi do Ministra Finansw i Ministra Rozwoju Regionalnego z prob o rozstrzygnicie kwestii, na jakie cele moe by przeznaczona dotacja celowa z budetu pastwa, przekazywana przez Ministra Zdrowia dla jednostek samorzdu terytorialnego. W konsekwencji Minister Zdrowia przekaza w 2010 r. dotacje celowe jednostkom samorzdu terytorialnego w cznej kwocie 37,8 mln z na sfinansowanie dziaa nieprzewidzianych w programie. Podobne zjawisko wystpio w 2011 r. Na zadania nieprzewidziane w tym Programie wydatkowano 98,7 mln z, tj. niezgodnie z art. 154 ust. 7 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z ktrym rodki rezerw celowych mona wykorzysta wycznie na cel, na jaki rezerwy te zostay utworzone. rodki te przekazano midzy innymi na sfinansowanie wydatkw majtkowych zwizanych z budow, modernizacj i remontami oraz zakupem aparatury medycznej do nowo powstaych spek oraz do innych spzoz i na spat zobowiza cywilnoprawnych wobec kontrahentw. Ponadto stwierdzono, e Ministerstwo Zdrowia nie dokonywao oceny rzeczywistego zapotrzebowania na rodki przed przekazaniem jednostkom samorzdowym dotacji celowych. W efekcie cztery powiaty (krapkowicki, gryfiski, tczewski, zambrowski) wykorzystay dotacj w cznej kwocie 4,3 mln z po upywie od
80
Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 ze zm.
105

dwch do siedmiu miesicy od daty ich otrzymania. Wskazuje to na nieracjonalne gospodarowanie rodkami budetowymi, zwaszcza w warunkach deficytu budetowego. Dotychczasowa realizacja programu nie przyniosa zakadanych efektw. W ramach tego programu 80 zakadw opieki zdrowotnej, w tym 71 szpitali, zmienio form organizacyjno-prawn, co w porwnaniu do przyjtego w ustawie budetowej miernika stanowio tylko 16% planowanej liczby jednostek (498). Ponadto ocena realizacji programu, przeprowadzona na koniec 2010 r., wykazaa, e 24 nowopowstae spki speniay cznie okrelony w programie warunek stabilnoci ekonomicznej, mierzony stosunkiem przychodw nowopowstaych spek (656,6 mln z) do ich kosztw (651,0 mln z). Stwierdzono jednak, e dziesi z nich odnotowao straty, ktre wynosiy od 0,1 mln z do 1,4 mln z81. Ustalony w programie wskanik pynnoci finansowej dla tych spek, wyraajcy si stosunkiem aktyww biecych nowopowstaych spek (137,1 mln z) do zobowiza biecych (77,6 mln z), cznie wynosi 1,77, przy czym pi spek uzyskiwao wskanik w przedziale od 0,78 do 1,12. By on niszy od okrelonego w programie minimum w wysokoci 1,2. Ujemny wynik finansowy i utrat pynnoci jednoczenie wykazay dwie spki (po jednej w wojewdztwie dolnolskim i zachodniopomorskim). Program modernizacji Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej i Biura Ochrony Rzdu w latach 20072011 Rok 2011 by pitym rokiem, w ktrym w realizowany by Program modernizacji Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej i Biura Ochrony Rzdu w latach 2007201182. Celem programu byo stworzenie warunkw do penej realizacji ustawowych zada przez jednostki bezpieczestwa i porzdku publicznego oraz istotna poprawa skutecznoci ich dziaania. Na jego realizacj zaplanowano w ustawie budetowej na rok 2011 kwot 102,0 mln z, ktr wydatkowano w 100,0%, a w 2011 r. rodki przeznaczono w szczeglnoci na zakup i wymian sprztu oraz systemw teleinformatycznych dla: Policji zakupiono routery dostpowe, rozbudowano systemy SWD i KSIP na potrzeby wsppracy z terminalami mobilnymi i systemem mapowym, zakupiono 5100 szt. specjalistycznych aparatw telefonicznych dla jednostek Policji, zakupiono 1636 szt. akcesoriw do radiotelefonw, zmodernizowano 68 systemw zasilania w komendach miejskich i powiatowych Policji, rozbudowano i zmodernizowano sie kablow w komendach miejskich i powiatowych na terenie 12 wojewdztw, zbudowano wiatowodow sie szkieletow w wojewdztwie lskim, Stray Granicznej (SG) realizujc pierwsz faz budowy i wdroenia systemu Odprawa SG, wdroono podsystem weryfikacji i kontroli maego ruchu granicznego, rozbudowano system Odprawa SG o nowe funkcjonalnoci wynikajce z podpisanej umowy o maym ruchu granicznym z Biaorusi, zakupiono licencje
81 82
13 spek osigno dodatni wynik finansowy (od 26,3 tys. z do 4,2 mln z). Ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o ustanowieniu Programu modernizacji Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej i Biura Ochrony Rzdu w latach 20072011 (Dz.U. Nr 35, poz. 213 ze zm.).
106

i oprogramowanie do rozbudowy platformy teleinformatycznej SG, zmodernizowano 13 stanowisk do daktyloskopii, Pastwowej Stray Poarnej (PSP) modernizujc sie LAN wraz z usugami wsparcia, wdroono System Prezentacji Obrazw na potrzeby zada zwizanych z Prezydencj Polski w Unii Europejskiej; ponadto rozbudowano system wideokomunikacji, zakupiono zestawy komputerowe (bazy danych substancji niebezpiecznych, macierz dyskow na potrzeby Systemu Przetwarzania Danych), zestawy GPS dla pojazdw PSP zmodernizowano sie cznoci radiowej oraz , zakupiono serwery dla komend PSP mobilne stanowiska dowodzenia i cznoci, , cyfrowe centrale telefoniczne i rejestratory rozmw. Program Budowy Drg Krajowych na lata 20112015 W ramach kontroli wykonania budetu pastwa w czci Transport, Najwysza Izba Kontroli wskazaa na potrzeb dokonania aktualizacji Programu Budowy Drg Krajowych na lata 20112015, ustanowionego uchwa Rady Ministrw Nr 10/2011 z dnia 25 stycznia 2011 r.83 Nadzr nad realizacj tego Programu sprawuje Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. Realizacj Programu zaplanowano na pi lat, natomiast programowanie rzeczowe i finansowe obejmuje okres trzech lat, tj. do 2013 roku. Na realizacj Programu w latach 2011-2013 zaplanowano wydatki w kwocie 72.430,4 mln z, w tym z budetu pastwa 9.094,4 mln z oraz ze rodkw Krajowego Funduszu Drogowego (KFD) 63.336,0 mln z. Najwysza Izba Kontroli zwrcia uwag na niepene wykonanie przez Generaln Dyrekcj Drg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) okrelonych w Programie zaoe na 2011 r. w zakresie jego finansowania do 2013 roku. Plan finansowy KFD po zmianach zosta okrelony na kwot 28.276,2 mln z, z czego na realizacj zada inwestycyjnych zaplanowano 24.013,3 mln z, wydatkowano 26.246,1 mln z (92,8%), w tym na finansowanie inwestycji 23.029,7 mln z, tj. 95,9%. Przyczynami niezrealizowania zakresu przedmiotowego Programu w stosunku do zaoonego planu na 2011 r. byy: nieprzewidziane warunki atmosferyczne, zatory patnicze u wykonawcw lub podwykonawcw, co skutkowao spowolnieniem robt ze wzgldu na brak rodkw na zakup materiaw, trudnoci z pozyskaniem materiaw budowlanych i siy roboczej na skutek koncentracji rnych inwestycji infrastrukturalnych w tym samym czasie, niemoliwy do oszacowania czas oczekiwania na niektre decyzje administracyjne, skutkujcy blokad budowy na rnych jej etapach. Zdaniem NIK niezbdne jest wprowadzenie do Programu korekt, uwzgldniajcych nisze od planowanego wykorzystanie w 2011 r. rodkw KFD. Jednoczenie NIK zwrcia uwag na fakt, e wyniki kontroli dziaalnoci Banku Gospodarstwa Krajowego w zakresie obsugi Krajowego Funduszu Drogowego w latach 2010201184
83
84
Uchwaa w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw Program budowy drg krajowych na lata 2011 2015. Kontrola Nr I/11/003.
107

wskazay, e w 2011 r. nie wystpoway trudnoci w finansowaniu inwestycji drogowych, realizowanych przez GDDKiA. Bank Gospodarstwa Krajowego realizowa wszystkie wnioski o patno, ktre przekazywaa GDDKiA. W ramach realizacji Programu Budowy Drg Krajowych na lata 2011-2015 oddano do uytkowania w 2011 r. cznie 435,3 km drg krajowych, w tym: 218,1 km autostrad, w tym 49,8 km w systemie tradycyjnym (plan 96,5 km) oraz 168,3 km w systemie partnerstwa publiczno-prywatnego; 96,8 km drg ekspresowych (plan 69,2 km); 31,6 km obwodnic (plan 112,8 km); 88,8 km drg po przebudowach i wzmocnieniach (plan 166,2 km). W 2011 roku Najwysza Izba Kontroli przeprowadzia w trzech oddziaach Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad w Warszawie, Poznaniu i odzi kontrol realizacji trzech inwestycji drogowych w ramach Programu Budowy Drg Krajowych na lata 2011-201585; tj. budowy: drogi ekspresowej S2 w Warszawie, odcinek Konotopa Puawska wraz z odcinkiem Lotnisko Marynarska S79, zwanej dalej POW, skadajcej si z trzech etapw; zachodniej obwodnicy Poznania w cigu drogi S11 na odcinku pn Zotkowo A2 (wze Guchowo), zwanej dalej ZOP, skadajcej si z trzech etapw; obwodnicy Opoczna na drodze nr 12, zwanej dalej obwodnic Opoczna. Od pocztku realizacji tych trzech skontrolowanych inwestycji (o cakowitej wartoci kosztorysowej 6.033,1 mln z) do dnia 31 grudnia 2011 r. wydatkowano cznie 3.928,6 mln z, tj. 65,1% wartoci kosztorysowej, w tym: POW 2.881,4 mln z, ZOP 875,8 mln z i Obwodnica Opoczna 171,4 mln z. Z zaplanowanych na 2011 r. nakadw w wysokoci 1.250,0 mln z, wydano 1.216,0 mln z, tj. 97,3% planu po zmianach, w tym: POW 838,7 mln z (98,1%), ZOP 259,2 mln z (93,6%) i obwodnica Opoczna 118,1 mln z (100,0%). Gwnymi przyczynami niewykonania penego zakresu robt budowlanych w przypadku dwch inwestycji (POW i ZOP) byo midzy innymi niewaciwe ich przygotowanie do realizacji, w tym opnienia w przekazywaniu wykonawcom dokumentacji projektowej, pne zawarcie umw przez inwestora na przebudow infrastruktury technicznej, nieprzekazywanie wykonawcom w sposb planowy czci dziaek, a take niewykonywanie przez wykonawcw zada w terminach zaplanowanych w harmonogramach budowy. W latach 20102011 inwestycje nie posiaday kompletnej dokumentacji projektowej, niezbdnej do realizacji inwestycji oraz wymaganych decyzji administracyjnych, w tym midzy innymi decyzji o pozwoleniu na budow. Ponadto, we wszystkich trzech skontrolowanych inwestycjach drogowych stwierdzono opnienia w realizacji robt. Etap II i Etap III POW w 2011 r. realizowano bez zatwierdzonych szczegowych harmonogramw robt. Przedkadane przez wyko85
Kontrola Nr I/11/001.
108

nawcw projekty szczegowych harmonogramw robt byy niezgodne z warunkami wynikajcymi z zawartych umw, co powodowao, e Inynier Kontraktu odmawia ich zatwierdzenia. W trakcie realizacji dwch inwestycji (II Etap POW i ZOP) stwierdzono przypadki poniesienia dodatkowych wydatkw z tytuu nieprawidowego zagospodarowania placu budowy oraz bdnie opracowanej dokumentacji projektowej. W przypadku realizacji POW i obwodnicy Opoczna stwierdzono rwnie nieprawidowoci w sprawowaniu funkcji inspektora nadzoru inwestorskiego w 2011 roku.
5.7. Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa

Wydatki na obsug dugu Skarbu Pastwa w 2011 r. wyniosy 35.956,2 mln z i w porwnaniu do roku 2010 byy wysze o 1.813,2 mln z, tj. o 5,3%. W 2010 r. wzrost ten wynis 5,9%. Zrealizowane wydatki byy nisze od przyjtych w ustawie budetowej o 2.478,3 mln z, tj. o 6,4%, przede wszystkim na obsug dugu krajowego. Gwnym powodem niszych wydatkw bya mniejsza od planowanej warto sprzeday nowych serii skarbowych papierw wartociowych (SPW) na rynku krajowym. Wydatki na obsug dugu stanowiy 11,9% wydatkw budetu pastwa. W 2011 r. koszty obsugi dugu Skarbu Pastwa w relacji do PKB wyniosy 2,36%. Bya to relacja nisza ni w 2010 r., gdy wyniosa 2,41%, ale zbliona do redniego poziomu 2,35% z ostatnich 5 lat. Minister Finansw obsugiwa zobowizania Skarbu Pastwa z tytuu skarbowych papierw wartociowych wyemitowanych w kraju i za granic, zacignitych kredytw i poyczek, udzielonych gwarancji oraz przyjtych rodkw niektrych jednostek sektora finansw publicznych w depozyt lub zarzdzanie w terminach i w wysokociach wynikajcych z listw emisyjnych, bd umw stanowicych rdo zobowiza. Wydatki na obsug dugu krajowego Wydatki na obsug dugu krajowego wyniosy 27.107,1 mln z. Byy one nisze o 2.514,5 mln z (o 8,5%) ni planowano w ustawie budetowej oraz o 2.393,6 mln z (o 8,1%) od kwoty ujtej w planie po zmianach. W 2011 r. spowolniony zosta przyrost wydatkw na obsug dugu krajowego. Byy one wysze o 1,3 % (o 349,7 mln z), tj. mniej ni w roku poprzednim, kiedy wzrosy o 4,7%. Byo to spowodowane wzrostem kosztw odsetek i dyskonta od krajowych skarbowych papierw wartociowych o 351,1 mln z. Wydatki na obsug dugu krajowego w latach 20102011 przedstawiono w tabeli 26. W wydatkach niemal 100% stanowiy koszty obsugi krajowych skarbowych papierw wartociowych. Na wypaty odsetek i dyskonta od obligacji hurtowych wydatkowano 25.021 mln z, przy czym wydatki z tego tytuu byy nisze o 1.399,1 mln z ni przyjto w ustawie budetowej. Nisze od planu wykonanie wydatkw nastpio w wyniku mniejszej sprzeday nowych serii obligacji hurtowych oraz innej od zakadanej struktury sprzeday i wykupu bonw skarbowych. Minister Finansw ograniczy sprzeda bonw skarbowych z terminem wykupu w 2011 r., a take wprowadzi nieplanowany odkup bonw o terminie zapadalnoci w tym roku. Wysoko wydatkw
109

na obsug skarbowych papierw wartociowych wynikaa z wielkoci zaduenia w poszczeglnych SPW oraz ich rentownoci i w wikszoci bya zdeterminowana sposobem zacigania zobowiza w latach wczeniejszych.
Tabela 26. Wydatki na obsug dugu krajowego w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa mln z 1 Obsuga dugu krajowego Odsetki i dyskonto od krajowych SPW oraz poyczek i kredytw bony skarbowe w tym transakcje SWAP obligacje hurtowe w tym transakcje SWAP obligacje detaliczne odsetki od rodkw przyjmowanych w depozyt przez Ministra Finansw obligacje nierynkowe BG Koszty emisji skarbowych papierw wartociowych oraz inne opaty i prowizje Wypaty z tytuu gwarancji i porcze, w tym koszty postpowania sdowego i prokuratorskiego 2 26.757,4 26.723,3 2.658,2 301,2 23.453,0 675,2 608,6 3,5 34,1 3 29.621,7 28.780,0 1.788,4 0 26.420,1 -732,9 378,6 191,6 1,7 45,4 4 29.500,7 28.659,3 1.788,4 0 26.058,4 -732,9 382,0 428,2 2,2 45,4 5 27.107,1 27.074,3 1.257,1 0 25.021,0 885,8 366,8 427,2 2,2 32,8 6 101,3 101,3 47,3 0,0 106,7 131,2 60,3 63,7 96,1 2011 Budet po zmianach Wykonanie 5:2 5:3 % 7 91,5 94,1 70,3 94,7 96,9 223,0 135,6 72,2 8 91,9 94,5 70,3 96,0 96,0 99,8 100,0 72,2 5:4
796,0
796,0
9,5
Kontrola wydatkw na wypat odsetek, premii i dyskonta od obligacji hurtowych, stanowicych 61,8% wydatkw z tytuu obsugi dugu krajowego wykazaa, e patnoci zostay dokonane terminowo i w prawidowych wysokociach. Realizacja planu byaby jeszcze nisza, gdyby nie dokonano nieplanowanych wydatkw w wysokoci 1.563,7 mln z, w zwizku z zawarciem transakcji na instrumentach pochodnych. Zawierajc powysze transakcje w ramach limitu wydatkw roku 2011 Minister Finansw rozoy w czasie patnoci odsetkowe pomidzy latami budetowymi 20112012. Byo to korzystne dla Skarbu Pastwa, gdy w ten sposb zostay obnione wydatki na obsug dugu krajowego roku 2012, a ponadto rentowno zawartych transakcji bya wysza w porwnaniu z rentownoci alternatywnych lokat w BGK.
110

W 2011 r. now kategori kosztw stanowiy wydatki z tytuu odsetek od rodkw niektrych jednostek sektora finansw publicznych, przyjtych przez Ministra Finansw w depozyt lub zarzdzanie. Minister Finansw zaplanowa w budecie pastwa na ten cel wydatki w kwocie 191,6 mln z, a wykonanie wynioso 427,2 mln z. Zwikszenie kosztw nastpio w wyniku pozyskania wyszych ni szacowano rodkw z konsolidacji. Koszt pozyskania rodkw z konsolidacji by niszy ni emisji skarbowych papierw wartociowych. Konsolidacja spowodowaa ograniczenie poday SPW, a tym samym niszy przyrost dugu Skarbu Pastwa. Wdroenie przez Ministra Finansw mechanizmu konsolidacji poprawio efektywno zarzdzania pynnoci budetu pastwa. W ustawie budetowej na 2011 r. na rozliczenia z tytuu porcze i gwarancji zaplanowano wydatki w wysokoci 796 mln z, z czego 795,5 mln z na wykup obligacji i odsetki od obligacji wyemitowanych przez PKP S.A. W zwizku ze zmniejszeniem ryzyka poniesienia wydatkw za zobowizania PKP S.A. (spka pozyskaa finansowanie zewntrzne) Minister Finansw dokona blokady wydatkw na kwot prawie 796 mln z. Wydatki na obsug zaduenia zagranicznego W 2011 r. wydatki na obsug zaduenia zagranicznego wyniosy 8.849 mln z. W porwnaniu do wykonania 2010 roku byy wysze o 1.463,5 mln z, tj. o 19,8% (w 2010 r. wzrost o 10,6%). Zwikszenie kosztw obsugi dugu wynikao z przyrostu obsugiwanego zaduenia, niekorzystnego ksztatowania si kursu zotego do walut obcych oraz dokonania nieplanowanej w 2011 r. opaty w wysokoci 314,7 mln z z tytuu dostpu do linii kredytowej o limicie okoo 30 mld USD przyznanej Polsce przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy. Poprzedni kredyt w wysokoci okoo 20,4 mld USD by przyznany na rok. Decyzja o zwikszeniu limitu kredytowego bya zasadna w sytuacji utrzymujcej si niepewnoci na wiatowych rynkach finansowych oraz zagroenia stabilnoci finansw publicznych niektrych krajw strefy euro. Zaplanowane wydatki nie zostay przekroczone poniewa Minister Finansw w planie roku 2011 zastosowa kursy walutowe powikszone o 10% w stosunku do kursw przyjtych do ustawy budetowej, a take dokona przeniesienia planu wydatkw z obsugi dugu krajowego. Plan wydatkw zosta zwikszony z 8.812,8 mln z do 8.933,8 mln z, tj. o 121 mln z. Ksztatowanie si podstawowych pozycji wydatkw z tytuu obsugi zaduenia zagranicznego przedstawia tabela 27. W strukturze wydatkw na obsug zaduenia zagranicznego 94,8% stanowiy wydatki na odsetki i dyskonto od skarbowych papierw wartociowych, kredytw i poyczek oraz innych instrumentw finansowych, 4,2% poniesiono z tytuu organizacji emisji obligacji zagranicznych oraz innych opat i prowizji, a pozostae wydatki poniesiono na finansowanie programu F-16 i wypaty z tytuu udzielonych gwarancji i porcze.
111

Tabela 27. Wydatki na obsug zaduenia zagranicznego w latach 20102011 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa 2011 Budet po zmianach mln z 1 Obsuga zaduenia zagranicznego Odsetki i dyskonto od SPW, kredytw i poyczek oraz innych instrumentw finansowych, zwizanych z obsug dugu zagranicznego w tym KREDYTY Klub Paryski Bank wiatowy Europejski Bank Inwestycyjny Bank Rozwoju Rady Europy OECF (kredyt japoski) OBLIGACJE obligacje Bradyego (KL) obligacje skarbowe RP wyemitowane za granic Wydatki zwizane z finansowaniem zakupu samolotw F-16 Koszty emisji SPW oraz inne opaty i prowizje Wypaty z tytuu gwarancji i porcze
Wykonanie
5:2
5:3 %
5:4
2 7.385,6 7.089,4 1.059,4 11,3 191,2 809,5 41,5 5,9 6.030,0 36,7 5.993,3 50,0 239,9 6,3
3 8.812,8 8.568,5 1.447,0 9,8 350,2 1.040,7 41,1 5,2 7.121,5 40,5 7.081,0 123,4 87,4 33,5
4 8.933,8 8.466,5 1.349,9 10,3 308,2 987,7 38,6 5,1 7.116,6 37,6 7.079,0 86,0 374,4 7,0
5 8.849,0 8.391,0 1.345,4 10,3 306,2 985,6 38,2 5,1 7.045,6 37,6 7.008,0 78,9 372,5 6,6
8 99,1 99,1 99,7 99,4 99,8 98,8 99,8 99,0
119,8 100,4 118,4 127,0 160,1 121,8 92,1 86,2 116,8 102,5 116,9 157,8 97,9 93,0 87,4 94,7 92,8 97,7 98,9
90,9 105,0 100,0
92,9 100,0 99,0 63,9 99,0 91,8 99,5 94,4
155,3 426,1 104,5 19,8
W 2011 r., po raz kolejny saldo transakcji na instrumentach pochodnych zwizanych z finansowaniem programu wyposaenia Si Zbrojnych RP w samoloty wielozadaniowe F-16 byo ujemne. Na skutek tych transakcji patnoci w dolarach amerykaskich zostay zastpione patnociami w euro. Ksztatowanie si w ostatnich latach stp LIBOR dla euro na poziomie wyszym ni dla dolara spowodowao ujemne saldo transakcji w kwocie 107,4 mln z. Pena ocena transakcji moliwa bdzie w momencie ich rozliczenia, tj. w 2015 r. Przyjmujc zaoenie sukcesywnego zmniejszania si rnic pomidzy stopami euro i dolara, saldo transakcji pozostanie ujemne. Transakcje walutowe na instrumentach pochodnych obcione s ryzykiem kursowym i stopy procentowej, co wymusza zachowanie szczeglnej ostronoci przy szacowaniu opacalnoci i zawieraniu tego typu transakcji. Badanie wydatkw na wypat odsetek i dyskonta od obligacji zagranicznych oraz odsetek od poyczek i kredytw zacignitych w midzynarodowych instytucjach finansowych, stanowicych 80,5% wydatkw poniesionych na obsug zaduenia zagranicznego wykazao, e patnoci zostay dokonane terminowo i w wysokociach wynikajcych z listw emisyjnych oraz umw kredytowych.
112

5.8. rodki wasne Unii Europejskiej
Polska od momentu przystpienia do Unii Europejskiej (UE), tj. od 2004 r. zostaa zobowizana do wpaty skadki czonkowskiej do budetu unijnego w ramach rodkw wasnych UE. Jej wysoko i struktura okrelana jest na podstawie metodologii wynikajcej z przepisw unijnych. Wpaty dokonywane s zgodnie z regulacjami zawartymi w decyzji Rady nr 2007/436/WE z 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobw wasnych Wsplnot Europejskich86 oraz rozporzdzenia Rady nr 1150/2000/ WE z dnia 22 maja 2000 r. wykonujcego decyzj nr 94/728/WE w sprawie systemu zasobw wasnych Wsplnot Europejskich87. Decyzja Rady nr 2007/436 wesza w ycie dnia 1 marca 2009 r. z moc wsteczn od 1 stycznia 2007 roku88. Do rodkw wasnych, zgodnie z art. 2 decyzji Rady nr 2007/436 i art. 125 ustawy o finansach publicznych, zalicza si: wpaty obliczone na podstawie wartoci rocznego dochodu narodowego brutto, tj. skadka z tytuu DNB, wpaty obliczone na podstawie podatku od towarw i usug, zgodnie z metodologi wynikajc z przepisw UE tzw. skadka z tytuu VAT, opaty celne pobierane na podstawie Wsplnej Taryfy Celnej, opaty cukrowe cznie nazywane tradycyjnymi rodkami wasnymi (ang. Traditional Own Resources). W systemie rodkw wasnych UE wystpuje take: tzw. rabat brytyjski, czyli korekta brytyjskich wpat do wsplnotowego budetu UE z tytuu rodka wasnego VAT i DNB89, wpata z tytuu finansowania obnienia rocznego wkadu opartego na DNB, przyznanego Holandii i Szwecji na lata 2007201390. Wydatki budetu pastwa przeznaczone na wpaty polskiej skadki do budetu Unii Europejskiej, zwane dalej rodkami wasnymi UE, zgodnie z art. 125 ustawy o finansach publicznych, ujmowane s corocznie w ustawie budetowej w wysokoci ustalonej w toku procedury budetowej Unii Europejskiej. Zaplanowane w ustawie budetowej na rok 2011 wydatki na sfinansowanie polskiej skadki do budetu UE w wysokoci 15.656,4 mln z, zostay w trakcie roku zmniejszone o 400,0 mln z do kwoty 15.256,4 mln z. W 2011 r. do budetu UE wpacono kwot 14.731,1 mln z.. Struktur wydatkw na sfinansowanie polskiej skadki do budetu UE w 2011 r. przedstawiono na wykresie 20.

86 87
88 89 90
Dz.U.UE.L z 2007 r. Nr 163, poz. 17 zwane dalej decyzj Rady Nr 2007/436. Rozporzdzenie to (zwane dalej rozporzdzeniem Rady nr 1150/2000) zostao zmienione rozporzdzeniem nr 105/2009/597/ WE, Euratom w sprawie systemu rodkw wasnych Wsplnot (Dz.U.UE.L. z 2009 r. Nr 36, poz. 1). Zgodnie z art. 11 decyzji Rady nr 2007/436. Zgodnie z art. 4 decyzji Rady nr 2007/436. Zgodnie z art. 2 ust. 5 decyzji Rady nr 2007/436 oraz art. 10 ust. 9 rozporzdzenia Rady nr 1150/2000.
113
20. Struktura skadki do UE w 2011 r.

Finansow anie obniki wkadw opartych na DNB, przyznanej Rabat brytyjski Holandii i Szw ecji 0,6% 5,1%
Opaty celne 9,5%
VAT 14,6%
Opaty cukrowe i inne 0,4%
DNB 69,8%
Dominujc pozycj w oglnej kwocie wydatkw budetu pastwa w 2011 r. w ramach rodkw wasnych UE stanowiy, podobnie jak w latach poprzednich, wpata obliczona na podstawie dochodu narodowego brutto 69,8% i skadka z podatku od towarw i usug 14,6%. Rok 2011 by kolejnym rokiem wzrostu wysokoci polskiej skadki czonkowskiej do budetu UE. Wydatki w ramach rodkw wasnych UE poniesione w 2011 r. byy o 2,7% wysze w porwnaniu do roku 2010. Na wysoko polskiej skadki w 2011 r. wpyw miay przede wszystkim zmiany budetu oglnego UE wprowadzane przez Rad i Parlament Europejski w trakcie roku budetowego. Wykonanie planu wydatkw budetu pastwa na sfinansowanie polskiej skadki do budetu UE w latach 20072011 przedstawiono na wykresie 21. Poszczeglne elementy skadki wpaconej przez Polsk do budetu Unii Europejskiej zostay prawidowo obliczone i terminowo przekazywane do Komisji Europejskiej.
114
21. Wydatki na sfinansowanie skadki do budetu UE w latach 20072011

16000 14000 12000 plan wg ustawy 10000 8000 6000 wykonanie 4000 2000 0 2007 2008 2009 2010 2011 plan po zmianach
[mln z]
6. Deficyt budetu pastwa

W 2011 r. zaczy obowizywa nowe rozwizania ograniczajce wzrost wydatkw publicznych. Ustaw z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektrych innych ustaw91, wprowadzono od maja 2011 r. zmian w zarzdzaniu pynnoci sektora publicznego (tzw. konsolidacj). Polega ona na obowizkowym przekazywaniu Ministrowi Finansw w depozyt lub zarzdzanie wolnych rodkw niektrych jednostek sektora finansw publicznych. Rozwizanie to miao spowodowa obnienie poziomu dugu publicznego oraz kosztw jego obsugi. Take od 1 maja 2011 r., na podstawie przepisw ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektrych ustaw zwizanych z funkcjonowaniem systemu ubezpiecze spoecznych92, obniona zostaa wysoko skadki emerytalnej odprowadzanej do OFE, co zmniejszyo rozchody na finansowanie ubytku skadki przekazanej do FUS. Wprowadzenie powyszych rozwiza wpyno na ograniczenie tempa przyrostu deficytu i dugu publicznego. W porwnaniu do roku 2010 czny deficyt budetu pastwa i budetu rodkw europejskich by niszy o 17.707 mln z, tj. o 32,2%. Tempo przyrostu dugu Skarbu Pastwa w 2011 r. wynioso 9,9% i byo w porwnaniu do roku 2010 nisze o 1,2 punktu procentowego. Polska jako czonek Unii Europejskiej zobligowana jest do wypeniania nominalnych kryteriw konwergencji zawartych w Traktacie z Maastricht. Zgodnie z rekomendacj Rady Ecofin z 7 lipca 2009 r., Polska jest zobowizana do korekty nadmiernego deficytu do 2012 r.
91 92
Dz.U. Nr 257, poz. 1726. Dz.U. Nr 75, poz. 398.
115

Deficyt budetu pastwa w 2011 r. wynis 25.124,4 mln z i by niszy od planowanego o 15.075,6 mln z, tj. o 37,5%. Byo to wynikiem ograniczenia wydatkw o okoo 10,7 mld z przy dochodach budetowych na poziomie zblionym do zaplanowanego (wysze o okoo 5 mld z dochody byy gwnie efektem nieplanowanej wpaty z zysku NBP). Ograniczenie wydatkw nie spowodowao wzrostu zobowiza wymagalnych, ktrych poziom w 2011 r. obniy si o 13,8 mln z i na koniec roku wynis 5,8 mln z. Zmniejszenie deficytu oznaczao natomiast ograniczenie finansowania potrzeb poyczkowych netto budetu pastwa i mniejszy przyrost dugu. Deficyt budetu rodkw europejskich wynis 12.239 mln z i by niszy od planowanego o 3.167,7 mln z, tj. o 20,6%. Nisze deficyty budetu pastwa i budetu rodkw europejskich ograniczyy potrzeby poyczkowe budetu pastwa o 18.243,3 mln z. Deficyty te stanowiy 47,9% deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych. Zmniejszenie poziomu deficytu budetu pastwa i budetu rodkw europejskich byo zbiene z zaleceniami Komisji Europejskiej, ktra zobowizaa Polsk do podjcia dziaa zapewniajcych wypenienie kryterium konwergencji, tj. utrzymanie deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w relacji do PKB na poziomie nie wyszym ni 3% na koniec 2012 r. W 2011 r. deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wynis 5,1% PKB i by niszy o 2,7% od poziomu w 2010 r. NIK zwraca uwag, e podobnie jak w latach poprzednich, zrealizowana wielko deficytu budetu pastwa bya moliwa do osignicia tylko dlatego, e zgodnie z obowizujcymi regulacjami znaczna cz operacji bya ujmowana poza rachunkiem wydatkw. Poza rachunkiem deficytu zostay przekazane dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych rodki w kwocie 9.163,1 mln z na refundacj ubytku skadek, wynikajcego z odprowadzenia tej kwoty do otwartych funduszy emerytalnych. rodki te zaliczono do rozchodw budetu pastwa na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o wykorzystaniu wpyww z prywatyzacji czci mienia Skarbu Pastwa na cele zwizane z reform systemu ubezpiecze spoecznych. Przepis ten stanowi, e koszty reformy s finansowane z przychodw z prywatyzacji spek Skarbu Pastwa. Z przekazanych do OFE rodkw w kwocie 15.430,8 mln z wpywy z prywatyzacji stanowiy 6.267,6 mln z, pozostaa kwota 9.163,1 mln z zostaa sfinansowana poprzez emisj SPW. Potrzeby poyczkowe netto budetu pastwa w 2011 r. wyniosy 26.940 mln z i byy nisze od planowanych o 29.392 mln z. Skaday si na nie, poza finansowaniem deficytu budetu pastwa i budetu rodkw europejskich, rodki przekazane do FUS oraz na sfinansowanie ujemnego salda poyczek udzielonych ze rodkw budetu pastwa w wysokoci 4.974 mln z. Zmniejszenie potrzeb poyczkowych o 24.640 mln z nastpio w wyniku pozyskania rodkw z konsolidacji zarzdzania pynnoci sektora finansw publicznych oraz przekazaniem na przychody budetu nadwyki Funduszu Skarbu Pastwa, zgodnie z art. 56 ust. 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji93. Plan i wykonanie potrzeb poyczkowych netto przedstawiono w tabeli 28.
93
Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397.
116

Tabela 28. Potrzeby poyczkowe budetu pastwa 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie 2 65.512 44.591 10.479 22.347 658 5.373 -840 -9.026 114.383 105.650 8.732 179.894 Ustawa 3 56.332 40.200 15.407 23.868 369 3.107 877 -7.695 -19.800 111.203 105.334 5.868 167.534 2011 Wykonanie 4 26.940 25.124 12.239 15.431 79 4.974 -140 -6.268 -24.500 109.128 102.931 6.197 136.069 Rnica 4-3
mln z 1 Potrzeby poyczkowe netto deficyt budetu pastwa deficyt budetu rodkw europejskich OFE prefinansowanie poyczki pozostae przychody z prywatyzacji netto zarzdzanie pynnoci sektora publicznego Wykupy dugu na rynku krajowym na rynkach zagranicznych Potrzeby poyczkowe brutto
5 -29.392 -15.076 -3.168 -8.437 -290 1.867 -1.017 1.427 -4.700 -2.075 -2.403 329 -31.465
Wysoko skadki emerytalnej odprowadzanej do OFE zostaa od 1 maja 2011 r. obniona z 7,3% do 2,3% podstawy jej wymiaru94. Zmiana ta zostaa dokonana na podstawie przepisw ustawy o zmianie niektrych ustaw zwizanych z funkcjonowaniem systemu ubezpiecze spoecznych. Pozostae 5% podstawy wymiaru skadki emerytalnej jest ewidencjonowane w ZUS na specjalnych indywidualnych subkontach W kolejnych latach wpaty na indywidualne subkonta w ZUS zmniejsz si do 3,8% wymiaru skadki w 2017 r. Wedug szacunkw Ministerstwa Finansw reforma systemu emerytalnego ma umoliwi zmniejszenie przyrostu dugu publicznego o okoo 195 mld z do 2020 r. W wyniku zmniejszenia wysokoci skadki przekazywanej do OFE niedobr rodkw Funduszu Ubezpiecze Spoecznych zaplanowany na kwot 23.867,5 mln z zmniejszy si do 15.430,8 mln z. Potrzeby poyczkowe budetu pastwa wynikay rwnie z ujemnego salda udzielonych i spaconych poyczek w wysokoci 4.974,4 mln z. W 2011 r. Minister Finansw udzieli poyczki na kwot 5.025,1 mln z oraz otrzyma spaty 50,7 mln z z tytuu poyczek udzielonych w latach poprzednich. Najwysz pozycj stanowiy poyczki dla FUS na uzupenienie rodkw pozwalajcych na pene i terminowe regulowanie wiadcze gwarantowanych przez pastwo, w cznej kwocie 5.000 mln z. Taki sposb finansowania FUS jest korzystniejszy ni zaciganie kredytw bankowych, gdy nie generuje dodatkowych kosztw obsugi kredytw. Jednak w przypadku umorzenia poyczek Funduszowi Ubezpiecze Spoecznych, jak miao to ju miejsce w latach wczeniejszych, bdzie to rwnoznaczne z do94
Dz.U. Nr 75, poz. 398.
117

konaniem wydatkw poza rachunkiem deficytu budetu pastwa. Zaduenie ZUS wykazuje tendencj rosnc. Przypadajcy na 2011 r. termin spaty poyczki z 2009 r. w wysokoci 5,5 mld z zosta aneksem przesunity na 2013 r. Tym samym zaduenie ZUS wobec Skarbu Pastwa z tytuu zacignitych poyczek wzroso na koniec 2011 r. do 15,9 mld z. Razem z zadueniem wobec bankw w kwocie 0,8 mld z oraz zobowizaniami wynikajcymi z nieprzekazanych skadek do OFE (1,4 mld z), zaduenie FUS na koniec 2011 r. wynioso 18,2 mld z. Potrzeby poyczkowe budetu pastwa wynikay rwnie z finansowania ujemnego salda przychodw i rozchodw zwizanych z prefinansowaniem zada realizowanych z udziaem rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej w wysokoci 79,1 mln z. W czci 97 prowadzona bya obsuga poyczek udzielonych na wyprzedzajce finansowanie w ramach Wsplnej Polityki Rolnej niektrych dziaa Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich (PROW) i projektw z Funduszu Spjnoci. W ramach Wsplnej Polityki Rolnej planowane byy poyczki dla jednostek samorzdu terytorialnego, udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 22 wrzenia 2006 r. o uruchamianiu rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej na finansowanie wsplnej polityki rolnej95. W ramach Funduszu Spjnoci jako przychody zostay zaplanowane kwoty z tytuu nierozliczonych w tej czci zada z lat ubiegych. Limity kwot przychodw i rozchodw z powyszych tytuw zostay okrelone w zaczniku nr 19 do ustawy budetowej na 2011 r. Prefinansowanie zada przewidzianych do finansowania ze rodkw Unii Europejskiej. Kwoty planowanych i zrealizowanych przychodw i rozchodw przedstawiono w tabeli 29.
Tabela 29. Przychody i rozchody zwizane z prefinansowaniem zada realizowanych z udziaem rodkw pochodzcych z Unii Europejskiej Plan Tre 1 OGEM Fundusz Spjnoci Wsplna Polityka Rolna Saldo 2 -368,7 42,0 -410,7 Przychody 3 922,5 92,0 830,5 Rozchody mln z 4 1.291,2 50,0 1.241,0 5 -79,1 38,5 -117,6 6 743,0 38,5 704,5 7 822,2 822,2 Saldo Wykonanie Przychody Rozchody
Przychody w czci 97 wyniosy 743,0 mln z (80,5% planu) i powstay w wyniku spat poyczek dokonywanych przez jednostki samorzdu terytorialnego i lokalne grupy dziaania w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013, w cznej kwocie 704,5 mln z oraz w ramach Funduszu Spjnoci spaty poyczki zacignitej przez gmin Tychy na realizacj projektu Gospodarka ciekowa w Tychach, w kwocie 38,5 mln z.
95
118

Zrealizowane rozchody wyniosy ogem 822,2 mln z, tj. 63,7% kwoty zaplanowanej w ustawie budetowej i dotyczyy jedynie zada realizowanych w ramach WPR. Wielko rozchodw uzaleniona bya od tempa realizacji inwestycji przez jednostki samorzdu terytorialnego. rodki na prefinansowanie zada realizowanych ze rodkw Funduszu Spjnoci nie zostay uruchomione z powodu wycofania si beneficjenta z realizacji projektu Zintegrowana gospodarka wodno-ciekowa w dorzeczu Parsty. Najwysza Izba Kontroli zbadaa prawidowo przekazywania przez Ministra Finansw do Banku Gospodarstwa Krajowego rodkw na wyprzedzajce finansowanie Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich o wartoci 212,6 mln z, stanowicych 25,8% rodkw przekazanych. Badanie wykazao, e rodki te zostay przekazane terminowo i w wysokociach zgodnych z zapotrzebowaniami zoonymi przez Bank. Potrzeby poyczkowe stanowio rwnie ujemne saldo przychodw z prywatyzacji 9.163,1 mln z. W ustawie budetowej ustalono przychody z prywatyzacji w wysokoci 15.000 mln z. Zostay one wykonane w wysokoci 13.058,8 mln z, tj. w 87,1%. Przychody z prywatyzacji poredniej wynoszce 12.996,8 mln z pochodziy ze sprzeday akcji/udziaw 152 spek. Zdaniem NIK, planowanie przychodw z prywatyzacji poredniej pod wzgldem rzeczowym byo, podobnie jak w latach ubiegych, nierzetelne. NIK zauwaa bowiem, e w grupie 152 sprzedanych spek znajdowao si zaledwie 18 spek przewidzianych do prywatyzacji w 2011 r. (spord 114 wymienionych w planie). Przychody z prywatyzacji zostay rozdysponowane zgodnie z obowizujcymi przepisami, w szczeglnoci na Fundusz Rezerwy Demograficznej (5.057,6 mln z) i pastwowe fundusze celowe (1.328,8 mln z). Pozostaa kwota przychodw z prywatyzacji, wynoszca 6.267,6 mln z zostaa przekazana do FUS na czciowe sfinansowanie niedoboru powstaego w wyniku odprowadzania skadek do otwartych funduszy emerytalnych. Niesfinansowan wpywami z prywatyzacji kwot niedoboru Minister Finansw pokry rodkami uzyskanymi z emisji spw w wysokoci 9.163,2 mln z. Na zmniejszenie potrzeb poyczkowych oddziaywaa konsolidacja. Saldo rodkw pozyskanych w ramach zarzdzania pynnoci sektora publicznego byo wysze o 4.700,1 mln z od planu i wynioso na koniec roku 24.500,1 mln z. Obowizkiem skadania depozytw u Ministra Finansw zostay objte 22 jednostki (agencje wykonawcze, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz pastwowe osoby prawne zaliczane do sektora finansw publicznych na podstawie art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych), a obowizkiem przekazywania rodkw w zarzdzanie 21 funduszy Skarbu Pastwa bez osobowoci prawnej. redni stan rodkw, ktrymi dysponowa Minister Finansw w ramach zarzdzania pynnoci sektora publicznego wynis 18,4 mld z, a redni okres utrzymywania lokat 57 dni. Konsolidacja zarzdzania pynnoci zapewnia finansowanie w kwocie 24.500 mln z na koniec roku. Wprowadzenie tego mechanizmu pozwolio zmniejszy koszty obsugi dugu o okoo 43 mln z, a wielko dugu Skarbu Pastwa o okoo 23,1 md z.
119

6.1. Wykonanie planu przychodw i rozchodw
Jedn z podstawowych zasad polityki emisyjnej Ministra Finansw jest elastyczne ksztatowanie struktury finansowania potrzeb poyczkowych pod wzgldem wyboru rynku, waluty oraz typu instrumentw. Wybr struktury finansowania wynika z oceny sytuacji na poszczeglnych rynkach finansowych, oczekiwanych poziomw kursw walutowych i stp procentowych. W sytuacjach zaburze na rynkach finansowych, jakie miay miejsce w 2011 r. Minister Finansw wykorzystywa zrnicowane instrumenty, adekwatne do sytuacji rynkowej, takie jak emisje bonw krtkich, przedterminowe odkupy SPW, transakcje na instrumentach pochodnych, a take zwikszenie limitu przyznanej Polsce przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy Elastycznej Linii Kredytowej. Pozwalao to efektywnie gromadzi i wykorzystywa pozyskiwane rodki. Przychody ogem wyniosy 812.250,5 mln z i byy wysze od planowanych o 409.998,9 mln z. Rozchody ogem wyniosy 774.887,1 mln z, wobec planowanych 346.644,8 mln z. Limit cznych rozchodw, okrelony w art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych, po uwzgldnieniu przepisu art. 52 ust. 1a dopuszczajcego przekroczenie limitu z tytuu zobowiza finansowych zaciganych i spacanych w tym samym roku budetowym96, nie zosta w 2011 r. przekroczony. Rozchody wynikajce z potrzeb zarzdzania pynnoci sektora finansw publicznych wyniosy 193.372,6 mln z, tj. mniej ni limit okrelony w ustawie budetowej. Przychody i rozchody krajowe W 2011 r. zrealizowane przychody ze sprzeday SPW byy mniejsze ni planowane, gwnie w wyniku niszych potrzeb poyczkowych oraz pozyskania wikszych ni zaplanowano rodkw z konsolidacji zarzdzania pynnoci sektora finansw publicznych. W rezultacie w 2011 r. zmniejszyo si zaduenie w niektrych SPW. Zrealizowane przychody krajowe wyniosy 736.805,9 mln z, z czego przychody w kwocie 604.057 mln z stanowiy operacje na rodkach przyjtych przez Ministra Finansw w depozyt lub zarzdzanie w ramach konsolidacji. Po wyczeniu rodkw z konsolidacji i tzw. pozostaych przychodw i rozchodw, przychody budetu pastwa byy nisze od planowanych o 11.212 mln z i wyniosy 132.148,8 mln z. Pochodziy one przede wszystkim z emisji skarbowych papierw wartociowych na rynek krajowy w kwocie 122.718,9 mln z, w tym obligacji w wysokoci 102.783,1 mln z i bonw skarbowych na kwot 18.011,1 mln z. Sprzeda obligacji bya zbliona do planu, natomiast sprzeda bonw bya nisza od zaoonej o 14.007,3 mln z, co spowodowao zmniejszenie zaduenia z tego tytuu o 15.952,3 mln z. Znaczcy udzia w przychodach stanowiy rwnie rodki przechodzce z roku poprzedniego w wysokoci 9.830,4 mln z. Pochodziy one ze sprzeday SPW dokonanej w 2010 r. i nie powodoway przyrostu dugu w 2011 r.
96
W 2011 r. do limitu nie byy zaliczone rodki z konsolidacji oraz bony krtkie sprzedane i wykupione w cigu roku.
120

Na rozchody krajowe wynoszce 125.978,2 mln z po dokonaniu zmniejszenia z tytuu wpyww z konsolidacji, zoyy si wykupy papierw skarbowych na kwot 115.634,2 mln z oraz udzielone ze rodkw budetu pastwa poyczki, a take rodki zgromadzone na rachunku budetu pastwa na finansowanie potrzeb roku 2012, razem w wysokoci 10.344 mln z. Wysze o 10.299,9 mln z rozchody z tytuu wykupu SPW powstay gwnie w wyniku nieplanowanych wykupw na przetargach zamiany obligacji zapadajcych w 2012 r. Przychody i rozchody zagraniczne Przychody zagraniczne stanowiy rwnowarto 61.642,8 mln z i byy nisze od planowanych o 21.325,4 mln z. Zoyy si na nie wpywy z emisji obligacji w wysokoci 19.966,7 mln z (planowane 23.051,7 mln z), kredyty i poyczki zagraniczne w kwocie 8.960,0 mln z (plan 8.152,5 mln z), spata kredytw udzielonych rzdom innych pastw w kwocie 166,8 mln z (plan 201 mln z) oraz pozostae przychody stanowice rwnowarto 32.549,3 mln z (planowane 51.563 mln z). Mniejsze przychody zagraniczne z tytuu emisji dugu wynikay z niszych potrzeb poyczkowych budetu pastwa i ograniczenia skali emisji obligacji zagranicznych. W planie emisji na rok 2011 r. zakadano pozyskanie rodkw o wartoci od 4,0 do 7,8 mld EUR, a zrealizowane przychody wyniosy 4,9 mld EUR. W pozostaych przychodach ujte zostay przepywy zwizane z rachunkiem walutowym, ktre w 2011 r. stanowiy 32.549,3 mln z, rodki przeznaczone na przedterminow spat zobowiza i wpywy od podmiotw krajowych na spat udostpnionych kredytw zagranicznych. Rozchody budetu pastwa w 2011 r. wyniosy 46.408 mln z, tj. byy nisze od planowanych o 12.110,8 mln z. Zostay one poniesione na wykup dziesicioletnich obligacji nominowanych w euro zapadajcych w 2011 r. o wartoci 1.000 mln EUR oraz spat zobowiza wobec Banku wiatowego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Banku Rozwoju Rady Europy, Klubu Paryskiego oraz pozostaych wierzycieli z tytuu poyczek i kredytw w cznej kwocie 572,4 mln EUR. Ponadto, rozchody zagraniczne zostay poniesione na wypaty kredytw na podstawie umw zawartych przez Rzd RP z rzdami innych pastw w kwocie 33,1 mln EUR oraz na patnoci zwizane z udziaem Polski w Banku wiatowym i Midzynarodowym Stowarzyszeniu Rozwoju w wysokoci 29,9 mln EUR. Nisze wykonanie rozchodw zagranicznych wynikao z niedokonania wypat kredytw udzielonych rzdom Angoli, Uzbekistanu i Islandii oraz niezawarcia umowy poyczki z rzdem otwy, a take z mniejszych przepyww na rachunku walutowym. W 2011 r. nie wystpiy nieplanowane rozchody budetu pastwa. Badanie przepyww walutowych z tytuu zacignicia oraz spaty zobowiza zagranicznych Skarbu Pastwa wskazao, e kwoty zaewidencjonowane na rachunku pomocniczym Ministra Finansw w walutach obcych odpowiaday kwotom zobowiza oraz nalenoci zagranicznych Skarbu Pastwa z tytuu emisji dugu. Patnociom walutowym odpowiaday kwoty rwnowartoci w zotych, zaewidencjono-
121

wane w poszczeglnych paragrafach na rachunku przychodw i rozchodw i wykazane w rozliczeniu zacznika nr 5 do ustawy budetowej na 2011 r. Zaewidencjonowane kwoty wpyww i wypyww w walutach byy zgodne z warunkami emisji obligacji, z umowami kredytowymi i umowami z agentami fiskalnymi. Przeliczenia tych kwot na zote dokonano zgodnie z zasadami okrelonymi w umowie z Narodowym Bankiem Polskim w sprawie sprzeday walut obcych na obsug zobowiza i nalenoci zagranicznych Skarbu Pastwa oraz zasad realizacji tej obsugi. Patnoci z rachunku walutowego, zwizane z wykupem i obsug obligacji zagranicznych, kredytw i poyczek zacignitych w midzynarodowych instytucjach finansowych zostay ujte w harmonogramach patnoci, dyspozycje patnoci wystawiono na podstawie wezwa patniczych bankw agentw fiskalnych i bankw kredytobiorcw, a rodki walutowe na wymienione patnoci zostay terminowo przekazane na waciwe rachunki bankowe.
6.2. Struktura rde finansowania deficytu budetu pastwa i innych potrzeb poyczkowych
W 2011 r. Minister Finansw zapewni finansowanie potrzeb poyczkowych budetu pastwa. Podstawowym rdem finansowania by rynek krajowy. Struktura finansowania rnia si od przyjtej w ustawie budetowej, gwnie w wyniku mniejszych potrzeb poyczkowych i pozyskania wyszych ni planowane rodkw z konsolidacji zarzdzania pynnoci. rodki pozyskane na finansowanie potrzeb poyczkowych stanowi saldo zrealizowanych przychodw i rozchodw. Finansowanie krajowe Minister Finansw planowa saldo na finansowanie potrzeb poyczkowych na rynku krajowym w wysokoci 50.795,6 mln z, w tym z emisji SPW w wysokoci 30.995,6 mln z oraz z zarzdzania pynnoci sektora publicznego 19.800 mln z. Rzeczywiste finansowanie krajowe wynioso 31.584,8 mln z. Emisja SPW (saldo sprzeday i wykupw) zapewnia finansowanie w kwocie 7.017,4 mln z, co oznacza, e byo ono nisze od planu o 23.910,9 mln z. Struktura finansowania skarbowymi papierami wartociowymi na rynku krajowym take bya odmienna od planowanej. Niszy o 16.188,9 mln z by udzia finansowania instrumentami o staym oprocentowaniu, wikszy natomiast instrumentw zmiennoprocentowych i indeksowanych. Zwikszony popyt na te instrumenty zwizany by z utrzymujc si na podwyszonym poziomie inflacj i dokonanymi oraz oczekiwanymi podwykami stp banku centralnego. Szczeglnie due rnice powstay w finansowaniu papierami najkrtszymi, tj. bonami skarbowymi. W ustawie budetowej zaoono zmniejszenie zaduenia w bonach skarbowych na kwot 2.887,8 mln z, podczas gdy faktycznie wynioso ono 15.383,9 mln z. Wynikao to z zaprzestania emisji bonw skarbowych od czerwca 2011 r. oraz przeprowadzenia nieplanowanych odkupw. Spowodowao to zmniejszenie udziau bonw skarbowych w dugu Skarbu Pastwa z 4% do 1,6% (w dugu krajowym z 5,5% do 2,3%). Istotnym rdem finansowania krajowego w 2011 r. bya wymiana walut pochodzcych z emisji dugu zagranicznego. Rwnowarto w zotych dokonanej sprzeday
122

zapewnia finansowanie krajowych potrzeb w wysokoci 17.192,1 mln z. Byo to dziaanie zasadne, gdy koszt pozyskania rodkw na rynku krajowym by w 2011 r. wyszy ni na rynkach zagranicznych. Finansowanie zagraniczne Saldo finansowania zagranicznego wynioso 15.235,1 mln z wobec planowanych 24.459,4 mln z. Wynikao to gwnie z niszych potrzeb poyczkowych budetu pastwa brutto o 31,4 mld z i stosunkowo dobrej sytuacji w zakresie finansowania na rynku krajowym. Emisja dugu zagranicznego, a zwaszcza jego struktura, zdeterminowana bya warunkami panujcymi na zagranicznych rynkach finansowych. Najwaniejszym czynnikiem by kryzys zadueniowy w strefie euro w zwizku z ryzykiem niewypacalnoci niektrych krajw tej strefy i zwikszone obawy inwestorw o kondycj fiskaln pozostaych jej czonkw. Spowodowao to niemono uplasowania przez Ministra Finansw benchmarkowej emisji w euro o planowanej wartoci 12 mld EUR. Nie dosza take do skutku emisja dugoterminowych obligacji w jenach japoskich o wartoci 2550 mld JPY. Saldo sprzeday i wykupu obligacji zagranicznych byo wypadkow zmian w strukturze emisji obligacji zagranicznych, przede wszystkim niszej o 2.940 mln EUR od zakadanej wartoci obligacji nominowanych w euro, zwikszonej o 2.000 mln USD emisji obligacji nominowanych w dolarach amerykaskich oraz zmian kursu zotego wobec walut, w ktrych nominowany jest dug zagraniczny. Emisja dugu zagranicznego, mimo i bya rdem mniejszych od planowanych przychodw o 2.277,5 mln z, zapewnia rodki walutowe w wysokoci ponad czterokrotnie przewyszajcej potrzeby poyczkowe wynikajce z obsugi dugu zagranicznego. Nadwyka zostaa wykorzystana przede wszystkim na pokrycie potrzeb krajowych, poprzez wymian walut na zote w kwocie 17.192,1 mln z, a take na prefinansowanie potrzeb poyczkowych roku przyszego, w formie przechodzcych na 2012 r. lokat walutowych o rwnowartoci 11.736,4 mln z. Wykorzystanie rodkw walutowych pochodzcych z emisji dugu zagranicznego byo uzasadnione niszym kosztem, w porwnaniu z emisj dugu na rynku krajowym. Rentownoci zacignitych w 2011 r. zobowiza zagranicznych, z uwzgldnieniem prowizji pobranych przez agentw, byy nisze od rentownoci krajowych skarbowych papierw wartociowych o zblionych terminach zapadalnoci. Nisza rentowno powodowaa zmniejszenie kosztw obsugi wyemitowanego dugu. W strukturze przychodw zagranicznych (z wyczeniem pozostaych przychodw i rozchodw) rodki pozyskane z emisji obligacji stanowiy 68,6%. Minister Finansw wyemitowa na rynkach zagranicznych obligacje o cznej wartoci nominalnej stanowicej rwnowarto 20,3 mld z, uzyskujc z tego tytuu przychody w wysokoci 20,0 mld z. Kredyty zacignite w midzynarodowych instytucjach finansowych byy rdem pozyskania finansowania w wysokoci 8,9 mld z (30,8%). Porwnanie rentownoci dugu zagranicznego i krajowego prezentuje ponisze zestawienie.
123

Tabela 30. Wskaniki rentownoci emisji skarbowych papierw wartociowych na rynkach krajowych i zagranicznych rednia zapadalno w latach 10,2 15,0 5,0 10,0 15,0 9,9 14,5 4,0 10,4 Rentowno po uwzgldnieniu prowizji Rentowno krajowych SPW o zblionym terminie zapadalnoci % 2011-01-20 2011-01-26 2011-02-25 2011-04-21 2011-06-08 2011-06-14 2011-07-26 2011-07-29 2011-11-03 2021-03-23 2026-01-26 2016-02-25 2021-04-21 2026-06-08 2021-04-21 2026-01-26 2015-07-29 2022-03-23 EUR JPY CHF USD EUR USD JPY JPY USD 4,87 3,03 2,88 5,30 5,38 4,73 3,03 1,40 5,19 6,35 6,36 5,89 6,10 6,19 5,89 6,10 5,07 5,72
Data emisji
Termin zapadalnoci
Waluta
W strukturze walutowej zacignitego w 2011 r. dugu zagranicznego najwikszy udzia 49,7%, miay zobowizania nominowane w euro. Zobowizania w dolarach amerykaskich stanowiy 40,1%, w jenach japoskich 6,4%, a we frankach szwajcarskich 3,7%. W wyemitowanym w 2011 r. dugu zdecydowanie przewaay zobowizania dugoterminowe (1020 lat) stanowice 93,2%. Pozostae 6,8% stanowiy zobowizania picioletnie.
7. Wydatki budetu pastwa w ukadzie zadaniowym

7.1. Budet zadaniowy za rok 2011
Podstawowym zaoeniem metodycznym przy wdraaniu koncepcji budetu zadaniowego sucego do racjonalnego zarzdzania zarwno finansami jak i zadaniami pastwa, jest pene ustalenie i jednoznaczne powizanie ze sob w ramach caego sektora finansw publicznych dwch obszarw aktywnoci administracji pastwowej. Pierwszy z nich to obszar planowania i realizacji zada publicznych wynikajcych zarwno z prawa powszechnie obowizujcego jak i z koniecznoci rozwizywania (w granicach obowizujcego prawa) zarwno biecych jak i strategicznych wyzwa i problemw spoeczestwa. Drugi to obszar planowania i realizacji wydatkw i rozchodw znajdujcych pokrycie w dostpnych rodkach publicznych. Dopiero pene poczenie i jednoznaczne przyporzdkowanie tych dwch obszarw, poczone z systemem monitorowania dokona pozwalajcym na wiarygodn sprawozdawczo zarwno osignitych rezultatw jak i zwizanych z nimi wydatkw i rozchodw, pozwoli racjonalnie zarzdza sprawami pastwa.
124

Badanie stopnia wdroenia koncepcji ukadu zadaniowego budetu pastwa97 w 48 pastwowych jednostkach budetowych, wykazao szereg saboci i niedoskonaoci, take systemowych, ktre stanowi istotn przeszkod w sprawnym i skutecznym wdroeniu tej koncepcji. Zaledwie w co trzeciej jednostce, spord objtych kontrol98, wskazywano komrkom organizacyjnym w uregulowaniach wewntrznych, zadania w zakresie planowania dziaa wchodzcych w skad podzada, monitorowania ich realizacji oraz sprawozdawczoci w zakresie wydatkw w ukadzie zadaniowym na dany rok. W pozostaych kontrolowanych jednostkach, kwestie te uregulowane zostay w ograniczonym zakresie bd w ogle nie zostay ujte w regulaminach organizacyjnych. Na przykad w Ministerstwie rodowiska tylko jeden departament merytoryczny (Departament Ekonomiczny) zosta wczony postanowieniami regulaminu organizacyjnego w proces planowania zada, podzada i dziaa, a w Gwnym Inspektoracie Ochrony rodowiska wyznaczono osoby odpowiedzialne za planowanie i realizacj budetu zadaniowego poszczeglnych komrek, nie okrelajc jednak adnych zasad i procedur, ktre wskazywayby, jak praktycznie realizowa procesy planowania, monitorowania i sprawozdawczoci. Zdaniem NIK, brak bezporedniego powizania procesu planowania i monitorowania zada z odpowiedzialnoci za ich realizacj, ogranicza moliwo osignicia celw wdroenia budetu zadaniowego, w tym przede wszystkim zwikszenia efektywnoci zarzdzania i wydatkowania rodkw publicznych. W ramach przygotowania projektu budetu pastwa na 2011 r. w wikszoci przypadkw sporzdzone formularze planistyczne BZ byy kompletne, terminowo przekazane do Ministerstwa Finansw. W odniesieniu do 23 kontrolowanych jednostek (47%), negatywny wpyw na rzetelno i kompletno ujmowanych w tych formularzach danych miaa niejednolita interpretacja, przez dysponentw rodkw budetowych, przepisw dotyczcych ich sporzdzania99. W dokumentach planistycznych ujmowano bowiem: mierniki wyliczone z uwzgldnieniem kwot z rezerw celowych, podczas gdy w zestawieniu zbiorczym prezentowanym w uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na 2011 r., kwoty rezerw celowych zostay wykazane w funkcji 4 Zarzdzanie finansami pastwa, niezwizanej z realizacj zada wskazanych przez dysponentw; dane dotyczce innych jednostek poza nadzorowanymi przez dysponentw czci budetowych, o ktrych mowa w art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych, np. instytucje kultury i Fundacj Zakad Narodowy im. Ossoliskich we Wrocawiu, nie objte wymogami noty budetowej;
97
98 99
Kontrola Nr P/11/001 Wdraanie budetu pastwa w ukadzie zadaniowym ocena procesw: planowania, monitorowania i sprawozdawczoci. W tym w 17 ministerstwach, 16 urzdach wojewdzkich i 15 innych jednostkach sektora finansw publicznych. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu, trybu i terminw opracowania materiaw do projektu budetu na 2011 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 245), tzw. nota budetowa.
125

niepene kwoty planowane na realizacj zada Agencji Rezerw Materiaowych, Polskiej Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci i Funduszu Kredytu Technologicznego, ktre poza rdami finansowania z czci 20 Gospodarka, otrzymuj rodki rwnie od innych dysponentw czci budetowych, tj. Ministra Pracy i Polityki Spoecznej, Ministra Rozwoju Regionalnego, Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji; tylko cz realizowanych zada, podzada czy dziaa; na przykad Minister Pracy i Polityki Spoecznej wyszczeglni tylko podzadanie odnoszce si do nadzoru nad Zakadem Ubezpiecze Spoecznym, pomimo sprawowania nadzoru take nad Urzdem ds. Spraw Kombatantw i Osb Represjonowanych; Minister Skarbu nie wykaza dziaa dla dwch podzada, tj. 5.1.3. Zarzdzanie mieniem Skarbu Pastwa i 5.1.4. Regulacja stanu prawnego nieruchomoci; Minister Sprawiedliwoci podzadanie 18.5.2. Nadzr nad procesem resocjalizacji nieletnich poda bez wskazania miernika i planowanej kwoty wydatkw; zadania i podzadania bez okrelenia celw ich realizacji, na przykad Minister Pracy i Polityki Spoecznej w zakresie zadania 3.1. Edukacja i wychowanie (cz 31), w tym podzadania 3.1.2. Ksztacenie oglne, zawodowe i ustawiczne, 3.1.8. Wsparcie dziaalnoci edukacyjno-wychowawczej; Minister Sprawiedliwoci w zakresie zadania 11.5. Gotowo struktur administracyjno-gospodarczych kraju do obrony pastwa (cz. 37), w tym podzadania 11.5.2. Pozamilitarne przygotowania obronne. W procesie opracowania dokumentw planistycznych w ramach przygotowania projektu budetu pastwa na 2011 r. wikszo ministrw (72,7% badanych) wsppracowaa z kierownikami podlegych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. Zakres wsppracy by zrnicowany, od wsplnego uzgadniania wszystkich kwestii wskazanych w formularzach do wystpowania tylko o szcztkowe dane, jak np. warto pojedynczego miernika. Przykadowo w Ministerstwie Spraw Zagranicznych mierniki realizacji celw podzada okrelano centralnie, nie informujc placwek, jakie efekty rzeczowe powinny osign w wyniku realizacji wydatkw. Pozbawio to placwki moliwoci wykorzystania ukadu zadaniowego do biecego zarzdzania wydatkowaniem rodkw. Wsppraca midzyresortowa nie bya wystarczajco skuteczna w przypadku Ministerstwa Zdrowia, w ktrym planujc realizacj podzadania 20.1.5. Zapewnienie funkcjonowania publicznej suby krwi nie podjto biecej wsppracy z Ministrem Obrony Narodowej i z Ministrem Spraw Wewntrznych i Administracji w celu okrelenia jednolitych miernikw. W efekcie kady z tych ministrw okreli rne mierniki dla oceny realizacji tego podzadania. Prawidowo zostay okrelone cele zada oraz mierniki stopnia ich realizacji w odniesieniu do 19 dziaw administracji rzdowej100 (57,6% badanych) objtych wa100
Minister Sprawiedliwoci (dzia sprawiedliwo i cz 15 budetu pastwa), Minister Gospodarki (dzia gospodarka), Minister Skarbu Pastwa (dzia skarb pastwa), Minister Pracy i Polityki Spoecznej (dziay praca, rodzina), Minister Sportu i Turystyki (dziay kultura fizyczna i sport, turystyka), Minister Spraw Wewntrznych i Administracji (dziay administracja publiczna, informatyzacja, sprawy wewntrzne, cz Regionalne Izby Obrachunkowe), Minister Zdrowia (dzia zdrowie), Minister Rozwoju Regionalnego (dzia rozwj regionalny), Minister Infrastruktury (dziay budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa, gospodarka morska, czno, transport), Minister Obrony Narodowej (dzia obrona narodowa).
126

ciwoci dziesiciu kontrolowanych ministrw. Stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy przyjcia celw niemoliwych do zmierzenia i okrelenia nieadekwatnych do pomiaru celw miernikw. Na przykad przyjcie miernika logicznego tak/nie dla zadania realizowanego przez Ministra Finansw 4.1. Opracowanie i wykonanie budetu pastwa utrudnia waciwy pomiar stopnia realizacji celu zapewnienia prawidowej realizacji opracowania i wykonania budetu pastwa, ktry skada si z wielu etapw okrelonych w ustawie o finansach publicznych. Take przyjty przez Ministra Spraw Zagranicznych miernik liczby uytkownikw systemw informatycznych dla zadania 15.6. Informatyzacja dziaalnoci i budowa spoeczestwa informatycznego, nie by odpowiedni do pomiaru stopnia realizacji celu sprawnego dziaania urzdu i placwek zagranicznych. Dla zadania realizowanego przez Ministra Pracy i Polityki Spoecznej 13.4. Sprawy kombatantw i osb represjonowanych, miernikiem stopnia realizacji celu zapewnienia kombatantom i osobom represjonowanym nalenej pomocy i opieki, bya liczba osb korzystajcych z dodatku kombatanckiego, ktra nie wiadczy o wielkoci udzielonej pomocy tym osobom. Podobnie ustalony miernik liczby spraw zaatwionych przez pracownika w przeliczeniu na peny etat, nie jest adekwatny do pomiaru celu poprawy bezpieczestwa wewntrznego w odniesieniu do podzadania 2.1.1. Zapewnienie bezpieczestwa wewntrznego w budecie zadaniowym Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji. Okrelenie dla zada i podzada miernikw niespeniajcych standardw ustalonych przez Ministra Finansw oraz wymogw noty budetowej wpywao niekorzystnie na prowadzenie monitoringu i oceny stopnia realizacji celw zada i podzada. Istotne saboci tego procesu wynikay z braku podejmowania odpowiednich dziaa przez dysponentw. Na przykad prowadzony w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi monitoring obejmowa tylko podzadania realizowane w ministerstwie, natomiast w odniesieniu do podzada jednostek podlegych i nadzorowanych przyjto praktyk zbierania danych na koniec roku, co pozwolio jedynie na wypenienie obowizkw sprawozdawczych. W rezultacie ograniczony zosta wpyw ministra na osignicie zamierzonych celw czci zada i racjonalizacj ponoszonych kosztw; Minister Zdrowia dla podzadania 3.2.4. Wsparcie procesu studiowania przyj metod monitorowania na podstawie corocznego sprawozdania z udzielonej pomocy socjalnej po zakoczeniu roku budetowego. Podobn metod monitorowania przyjto dla podzadania 20.5.1. Profilaktyka zdrowotna. W Ministerstwie Obrony Narodowej nie ustalono zasad monitorowania aktualnej wartoci miernikw, celw zada i podzada i w konsekwencji nie prowadzono biecego monitoringu celw zada i podzada; Zdaniem NIK ograniczenie procesu monitorowania ukadu zadaniowego, do wybranych obszarw dziaalnoci, moe mie wpyw na rzetelno sporzdzanej przez Rad Ministrw rocznej informacji o wykonaniu wydatkw w ukadzie zadaniowym. Pomimo braku prawnego obowizku monitorowania realizacji zada i podzada budetowych, prowadzenie takich analiz wpynoby na poprawno sporzdzanej przez Rad Ministrw informacji o wykonaniu wydatkw w ukadzie zadaniowym.
127

Wobec nieokrelenia szczegowych i jednolitych rozwiza w zakresie prowadzenia ewidencji wykonania budetu w ukadzie zadaniowym dysponenci dowolnie okrelali struktur kont i sposb ewidencjonowania na nich operacji gospodarczych. Odnotowano rwnie przypadki nie ewidencjonowania wydatkw w ukadzie zadaniowym z powodu wprowadzenia obowizku prawnego w tym zakresie dopiero od 1 stycznia 2012 r. Na przykad w Urzdzie Transportu Kolejowego i w Urzdzie Komunikacji Elektronicznej zasady rachunkowoci (w tym zakadowy plan kont) oraz system finansowo-ksigowy nie zostay dostosowane do ukadu zadaniowego. Ewidencja wydatkw w 2011 r. odbywaa si w ukadzie tradycyjnym (paragrafowym), a przyporzdkowanie wydatkw do poszczeglnych zada, podzada oraz dziaa nastpio na koniec roku, wycznie na potrzeby sprawozdawcze. Zdaniem NIK nieokrelenie, przed powstaniem obowizku jednolitych zasad ewidencjonowania w ukadzie zadaniowym, zwiksza ryzyko, e funkcjonujce od 2012 r. systemy ewidencyjno-ksigowe poszczeglnych dysponentw nie bd spenia wymaga informacyjnych, a ich dostosowanie do potrzeb sprawozdawczych spowoduje konieczno poniesienia dodatkowych nakadw finansowych. W wyniku zmian w ukadzie zadaniowym czci 19 budetu pastwa, ograniczono nadmiernie rozbudowan liczb zada i podzada zaplanowanych do realizacji w 2011 r, co wpyno niekorzystnie na przejrzysto tego ukadu. W Ministerstwie Zdrowia w trakcie roku budetowego 2011 wprowadzono 16 dodatkowych dziaa, ktre nie byy ujte w formularzach planistycznych. Przyczyn bya konieczno doprecyzowania treci podzada poprzez okrelenie konkretnych realizowanych dziaa, w sytuacji gdy stan prawny nie przewidywa moliwoci wprowadzania zmian w trakcie roku.
7.2. Funkcjonowanie systemu budetowania zadaniowego

Zarwno przebieg, jak i uzyskane efekty wdraania ukadu zadaniowego budetu pastwa w obecnym ksztacie nie gwarantuj, e bdzie on skutecznym narzdziem sprawnego zarzdzania zadaniami publicznymi, zwikszajcymi skuteczno osigania ustalonych celw oraz efektywno alokacji rodkw publicznych. Biorc pod uwag termin 31 grudnia 2012 r. okrelony w art. 95 ust.1 przepisw wprowadzajcych ustawy o finansach publicznych, w opinii NIK, istnieje wysokie ryzyko, i proces wdraania ukadu zadaniowego nie zakoczy si we wskazanym terminie utworzeniem spjnej struktury zada publicznych, opisywanych jednoznacznie zdefiniowanymi miernikami dokona. Realizowany proces wdraania nie gwarantuje rwnie stworzenia spjnego systemu informacyjnego umoliwiajcego zgromadzenie, weryfikacj i przetwarzanie danych opisujcych stopie osigania zaplanowanych celw zada publicznych w ramach planowanych kwot wydatkw zarwno na poziomie strategicznym (osiganie celw funkcji pastwa oraz celw zada budetowych), jak i poziomie operacyjnym (osiganie celw zada i podzada). Istotnymi przeszkodami w sprawnym i skutecznym wdroeniu koncepcji ukadu zadaniowego budetu pastwa s: Rozwizania prawne odnoszce si do procesw planowania, realizacji i sprawozdawczoci w ramach budetu zadaniowego, ktre nie uwzgldniaj odmien-
128

noci struktury ukadu zadaniowego w stosunku do struktury ukadu tradycyjnego budetu, co ogranicza moliwo ich zastosowania do osignicia celw wdroenia budetu zadaniowego; ograniczenia takie wynikaj m.in. z tego, e struktura zada budetowych ministrw zostaa ustalona w ramach 22 funkcji pastwa wedug kryterium dysponowania rodkami czci budetowych, a odpowiedzialno ministrw za realizacj zada zostaa im powierzona w ramach obowizku kierowania 34 dziaami administracji rzdowej. Zrnicowanie rde finansowania w planowaniu budetowym, co powoduje niespjn prezentacj wartoci miernikw osigania celw zada ujtych w skonsolidowanym planie wydatkw (finansowanych z budetu pastwa oraz z innych rde, m.in. funduszy celowych) oraz miernikw osigania celw funkcji pastwa ujtych w WPFP (finansowanych wycznie z budetu pastwa). Ograniczenie zakresu podmiotowego skonsolidowanego planu wydatkw, okrelonego w art. 142 pkt 11 ustawy o finansach publicznych, ktry nie obejmuje czci podmiotw sektora finansw publicznych, m.in. Narodowego Funduszu Zdrowia, realizujcych wane dla spoeczestwa zadania dysponujc znacznymi rodkami publicznymi. Brak spjnoci terminu sporzdzania rocznych planw dziaalnoci z terminami sporzdzania planw wydatkw w ukadzie zadaniowym, co powoduje, e plany dziaalnoci tworzone s, gdy nie s jeszcze znane ostateczne kwoty rodkw na realizacj zada. Nieprecyzyjne i niejednoznaczne przepisy dotyczce sporzdzania formularzy planistycznych BZ, co wpywa niekorzystnie na rzetelno i kompletno danych ujmowanych w tych formularzach; Koordynator Krajowego Budetu Zadaniowego w 2011 r. nie korygowa na bieco nieprawidowych i niekompletnych danych, przez co bdy zostay powielone w zbiorczym planie wydatkw budetu pastwa w ukadzie zadaniowym, ujtym w uzasadnieniu do projektu ustawy budetowej na 2011 r. Brak ostatecznej struktury ukadu zadaniowego dla zada budetowych wynikajcych z ustawy o dziaach administracji rzdowej, wchodzcych w zakres waciwoci poszczeglnych ministrw, co wpywa negatywnie na dokonanie rzetelnej agregacji i zachowanie spjnoci cznych danych ujmowanych w zbiorczym planie wydatkw budetu pastwa w ukadzie zadaniowym. Niedokonanie przegldu i weryfikacji przydatnoci miernikw stopnia osigania celw zada ujtych w centralnej bazie miernikw101 przez Koordynatora Krajowego Budetu Zadaniowego przed jej udostpnieniem dysponentom rodkw; weryfikacja danych zgromadzonych w bazie pozwoliaby na jej peniejsze wykorzystanie i ograniczenie bdw popenionych przez dysponentw rodkw przy ustalaniu miernikw;
101
Baza miernikw dla poszczeglnych dysponentw rodkw budetowych opracowana przez Ministerstwo Finansw w ramach realizacji projektu wspfinansowanego ze rodkw budetu Unii Europejskiej Wdraanie budetu zadaniowego u wszystkich dysponentw rodkw budetowych w latach 20082012.
129

Uproszczony sposb ustalania kosztw dziaa skadajcych si na koszty podzada i zada, polegajcy na przyporzdkowywaniu do dziaa (za pomoc rnych metod) kwot wydatkw planowanych w ukadzie tradycyjnym budetu, co ograniczao moliwo zastosowania ukadu zadaniowego budetu, jako narzdzia efektywnego zarzdzania rodkami publicznymi; Brak przepisw dotyczcych sporzdzania i uaktualniania planw wydatkw w ukadzie zadaniowym, w wyniku czego cz dysponentw nie sporzdzia takich planw lub jeeli je sporzdzia, to ich nie uaktualniaa i w rezultacie nie moga ich wykorzysta do skutecznego i efektywnego zarzdzania zadaniami publicznymi. Niewskazanie przez Ministra Finansw szczegowych zasad prowadzenia ewidencji wykonania budetu w ukadzie zadaniowym, co oznaczao dowolno w ich okrelaniu przez dysponentw rodkw i ograniczao moliwo uzyskania i analizy porwnywalnych danych o skutecznoci i efektywnoci osigania celw zada. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli zbudowana struktura ukadu zadaniowego wymaga zarwno dziaa zarzdczych ministrw (w zakresie planowania, monitorowania oraz sprawozdawczoci) w stosunku do jednostek wewntrz dziau ktrymi kieruj, jak i wsplnych dziaa w ramach wsppracy z innymi podmiotami (ministrami waciwymi do spraw innych dziaw administracji rzdowej nadzorujcymi jednostki w dziale, ktre realizuj dziaania/podzadania majce wpyw na osignicie celw zadania, oraz wojewodami realizujcymi w ramach zespolonej administracji rzdowej dziaania/podzadania majce wpyw na osignicie celw zadania i odpowiedzialnymi za waciw realizacj zada z zakresu administracji rzdowej zleconych ustawowo do realizacji jednostkom samorzdu terytorialnego). Osignicie zaplanowanych celw tych zada budetowych wymaga wic zarwno adekwatnej wsppracy wewntrzdziaowej (narzdziem poszczeglnych ministrw jest tu system kontroli zarzdczej w dziale), jak i wsppracy midzyresortowej pomidzy ministrem odpowiedzialnym za osiganie celu okrelonego zadania budetowego, a innymi ministrami oraz wojewodami odpowiedzialnymi za realizacj dziaa/podzada, ktre maj wpyw na osiganie celw zadania budetowego. W obszarze planowania i realizacji zada publicznych podstawowym wyzwaniem jest opracowanie oraz wdroenie takiej metodologii, ktra pozwoli na zdefiniowanie hierarchicznej struktury zada publicznych (wraz z celami i miernikami dokona) oraz przyporzdkowanie im organw wadzy publicznej oraz jednostek organizacyjnych, w taki sposb, aby za planowanie i realizowanie kadego, ustalonego w hierarchii zada, zadania publicznego odpowiedzialna bya konkretna osoba penica funkcj bd organu wadzy publicznej (poziom funkcji i zada budetowych) bd kierownika jednostki organizacyjnej (poziom podzada budetowych i dziaa).
130
8. Dochody, wydatki i deficyt budetu rodkw europejskich

Budet rodkw europejskich, zgodnie z ustaw o finansach publicznych, jest rocznym planem dochodw oraz podlegajcych refundacji wydatkw przeznaczonych na realizacj programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich, z wyczeniem rodkw przeznaczonych na realizacj projektw pomocy technicznej. Deficyt budetu rodkw europejskich nie jest wliczany do deficytu budetu pastwa, natomiast finansowany jest w ramach potrzeb poyczkowych pastwa.
8.1. Wykonanie planu dochodw budetu rodkw europejskich

Dochody budetu rodkw europejskich (BSE) wyniosy 48.590,6 mln z, tj. 70,8% planu ustalonego w ustawie budetowej na rok 2011. W porwnaniu do wykonania 2010 r. (37.708,7 mln z) byy wysze o 28,9%. Dochody z tytuu refundacji wydatkw na programy realizowane w ramach Narodowej Strategii Spjnoci 20072013 (NSS), Programu Operacyjnego Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich (PO ZRSRiNOR) oraz Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy (SPPW) wyniosy 31.218,1 mln z i stanowiy 64,2% dochodw BSE ogem. Dochody BSE byy nisze o 16.158,9 mln z, tj. o 34,1% od kwoty planowanej. Dochody z tytuu realizacji zada w ramach Wsplnej Polityki Rolnej (WPR) wyniosy 17.372,5 mln z i stanowiy 35,8% dochodw BSE ogem. W porwnaniu do planu (21.220,3 mln z) byy nisze o 18,1%. Ujty w ustawie budetowej plan dochodw z tytuu realizacji zada w ramach NSS, PO ZRSRiNOR i SPPW uwzgldnia prognozowan kwot napywu w 2011 r. rodkw z tytuu refundacji wydatkw poniesionych na programy operacyjne oraz rodki pozostajce na rachunkach programowych z roku 2010. Minister Finansw przy szacowaniu prognozy napywu rodkw uwzgldni planowan wielko wydatkw przewidzianych do certyfikacji w Planie wydatkowania rodkw w 2011 r. w programach wspfinansowanych z funduszy UE w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 20072013 oraz prognozowan przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi kwot refundacji wydatkw na WPR z tytuu dopat bezporednich, Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 i interwencji rynkowych. Realizacja dochodw z tytuu refundacji wydatkw na programy prowadzone w ramach NSS, PO ZRSRiNOR i SPPW w kwotach niszych ni planowane wynikaa przede wszystkim z niewykonania planowanych wydatkw podlegajcych refundacji oraz decyzji Ministra Finansw o pozostawieniu na rachunkach programowych w Narodowym Banku Polskim rodkw w celu zapewnienia pynnoci finansowej poszczeglnych programw operacyjnych w latach nastpnych. Nisza realizacja planu dochodw z tytuu Wsplnej Polityki Rolnej spowodowana bya opnieniami w realizacji wydatkw w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013. Dane dotyczce wykonania dochodw budetu rodkw europejskich wedug zacznika nr 3 do ustawy budetowej przedstawiono w tabeli 31.
131

Tabela 31. Wykonanie dochodw budetu rodkw europejskich w latach 20102011 Dochody 2010 Lp. Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa budetowa mln z 1 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2 Ogem dochody BSE Krajowe Programy Operacyjne PO Infrastruktura i rodowisko PO Innowacyjna Gospodarka PO Kapita Ludzki PO Rozwj Polski Wschodniej Regionalne Programy Operacyjne RPO dla Wojewdztwa Dolnolskiego RPO Wojewdztwa KujawskoPomorskiego RPO Wojewdztwa Lubelskiego Lubuski RPO RPO Wojewdztwa dzkiego Maopolski RPO RPO Wojewdztwa Mazowieckiego RPO Wojewdztwa Opolskiego RPO Wojewdztwa Podkarpackiego 3 37.708,7 16.240,3 7.325,3 2.350,4 5.778,9 785,7 7.491,5 391,1 375,7 551,1 404,0 355,5 671,6 652,0 257,8 551,5 393,3 535,9 787,0 300,2 518,8 495,0 251,1 0,3 294,3 2,0 13.680,2 4 68.597,3 33.736,0 21.993,4 4.810,0 5.596,2 1.336,4 12.940,9 948,3 743,4 903,5 343,3 786,7 1.008,6 1.431,6 333,9 888,2 497,3 691,8 1.339,0 567,3 810,2 994,9 653,0 1,2 545,0 153,9 21.220,3 5 48.590,6 20.162,9 10.301,4 4.149,6 4.472,1 1.239,8 10.786,6 792,5 539,5 772,4 249,2 731,8 985,1 940,8 320,4 865,0 344,1 644,8 1.020,3 530,6 617,1 938,4 494,6 0,7 251,1 16,9 17.372,5 6 128,9 124,2 140,6 176,5 77,4 157,8 144,0 202,6 143,6 140,2 61,7 205,8 146,7 144,3 124,3 156,8 87,5 120,3 129,7 176,8 118,9 189,6 196,9 244,9 85,3 836,5 127,0 2011 Wykonanie % 7 70,8 59,8 46,8 86,3 79,9 92,8 83,4 83,6 72,6 85,5 72,6 93,0 97,7 65,7 96,0 97,4 69,2 93,2 76,2 93,5 76,2 94,3 75,7 56,3 46,1 11,0 81,9 5:3 5:4
2.10 RPO Wojewdztwa Podlaskiego 2.11 RPO Wojewdztwa Pomorskiego 2.12 RPO Wojewdztwa lskiego 2.13 RPO Wojewdztwa witokrzyskiego 2.14 RPO Warmia i Mazury 2.15 Wielkopolski RPO 2.16 3. 4. 5. 6. RPO Wojewdztwa Zachodniopomorskiego Granty Europejskiego Funduszu Spoecznego PO ZRSRiNOR SPPW Wsplna Polityka Rolna
NIK ju wczeniej zwracaa uwag, e ustawa o finansach publicznych oraz przepisy wykonawcze nie okrelaj trybu i terminw przekazywania na dochody BSE rodkw zgromadzonych na rachunkach programowych w Narodowym Banku Polskim. W 2011 r., podobnie jak w roku ubiegym, w Ministerstwie Finansw nie byo wewntrznych pisemnych wytycznych okrelajcych tryb i terminy przekazywania rodkw pochodzcych z budetu UE z rachunkw programowych na dochody
132

BSE. Minister Finansw na bieco podejmowa decyzj jaka cz patnoci, wynikajca ze zlece skadanych przez instytucje, zostanie sfinansowana rodkami z rachunkw programowych NSS, PO ZRSRiNOR i SPPW po ich przewalutowaniu, a jaka z rachunku rozchodw budetu pastwa. Inna polityka bya przyjta przy przekazywaniu na dochody BSE rodkw z funduszy rolniczych UE. rodki te w dniu wpywu na rachunek programowy w NBP byy przewalutowane i przekazywane na rachunek dochodw czci Dochody budetu rodkw europejskich. Zdaniem NIK brak uregulowa w zakresie przekazywania rodkw z rachunkw programowych na rachunek dochodw BSE pozostawia Ministrowi Finansw du swobod w ksztatowaniu wielkoci tych dochodw, a tym samym deficytu BSE. NIK podtrzymuje przedstawiony w roku ubiegym wniosek o opracowanie procedury zarzdzania rodkami na rachunkach programowych. W 2011 r. Komisja Europejska przekazaa102 na rachunki programowe NSS i PO ZRSRiNOR i WPR 13.832,0 mln euro. Po uwzgldnieniu rodkw pozostaych z 2010 r. 103 w kwocie 1.489,1 mln euro, 15,5 mln euro naliczonych odsetek oraz rodkw przekazanych w latach 20092010 na finansowanie potrzeb poyczkowych budetu pastwa w kwocie 3.015,0 mln euro, Minister Finansw dysponowa cznie kwot 18.351,6 mln euro. Z kwoty tej na dochody BSE przekazano 11.820,3 mln euro, tj. 64,4%. Bya ona o 2.646,3 mln euro wysza ni w 2010 r.
8.2. Wykonanie planu wydatkw budetu rodkw europejskich

W ustawie budetowej na rok 2011 zaplanowano wydatki budetu rodkw europejskich w wysokoci 84.004,0 mln z. Plan wydatkw BSE zosta opracowany na podstawie materiaw przygotowanych przez Ministra Rozwoju Regionalnego i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zgodnie z limitem ustalonym w Wieloletnim Planie Finansowym Pastwa 20102013, przyjtym 3 sierpnia 2010 r. przez Rad Ministrw. Wydatki przeznaczone na realizacj projektw w ramach Narodowej Strategii Spjnoci 20072013, z wyczeniem PO Pomoc Techniczna, WPR, PO ZRSRiNOR oraz SPPW zaplanowano w poszczeglnych czciach budetu pastwa na czn kwot 47.300,0 mln z. Pozostaa cz wydatkw w wysokoci 36.704,0 mln z, tj. 43,7% zostaa zaplanowana w rezerwach celowych, z tego na NSS, PO ZRRSRiNOR i SPPW 33.283,0 mln z oraz na WPR 3.421,0 mln z. Umieszczenie czci wydatkw w rezerwach celowych miao za zadanie zapewnienie sprawnej realizacji projektw finansowanych w ramach poszczeglnych programw operacyjnych. Dane dotyczce wykonania wydatkw budetu rodkw europejskich wedug zacznika nr 4 do ustawy budetowej przedstawiono w tabeli 32.
102 103
Bez PO Pomoc Techniczna 64,9 mln euro. Bez PO PT 20,5 mln euro.
133

Tabela 32. Wykonanie wydatkw budetu rodkw europejskich w latach 20102011 Wydatki BSE 2010 Lp. Nazwa programw operacyjnych Wykonanie Ustawa budetowa mln z 1 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2 Ogem wydatki BSE Krajowe Programy Operacyjne PO Infrastruktura i rodowisko PO Innowacyjna Gospodarka PO Kapita Ludzki PO Rozwj Polski Wschodniej Regionalne Programy Operacyjne RPO Woj. Dolnolskiego RPO Woj. Kujawsko-pomorskiego RPO Woj. Lubelskiego Lubuski RPO RPO Woj. dzkiego Maopolski RPO RPO Woj. Mazowieckiego RPO Woj. Opolskiego RPO Woj. Podkarpackiego 3 48.124,7 20.185,1 8.315,1 3.792,1 6.939,4 1.138,5 13.254,0 774,9 745,4 809,1 508,2 806,2 1.316,9 1.390,8 451,5 962,1 509,9 812,4 1.247,1 705,1 653,6 1.068,8 491,9 0,3 307,9 72,6 14.304,7 4 84.004,0 20.536,9 12.093,8 2.616,6 4.601,9 1.224,7 7.722,2 595,5 421,5 474,4 184,9 465,7 629,7 748,5 236,7 628,5 298,6 410,5 822,9 351,2 513,4 619,9 320,1 0,7 356,5 100,7 18.583,1 36.704,0 5 84.004,0 31.525,9 17.231,5 5.492,8 7.263,0 1.538,6 12.356,5 835,3 574,1 859,0 287,7 798,8 1.077,7 1.254,8 414,2 1.012,2 357,6 726,9 1.221,6 593,0 664,0 1.134,7 544,8 1,1 603,4 55,0 18.593,4 20.868,8 6 60.829,7 29.888,3 16.666,9 4.795,7 6.889,3 1.536,4 12.166,6 820,7 568,5 845,7 279,9 785,6 1.058,1 1.239,8 413,6 1.006,9 351,1 710,1 1.217,9 573,7 643,9 1.120,7 530,4 1,0 598,2 28,9 18.146,6 7 126,4 2011 Plan po zmianach Wykonanie % 8 72,4 9 72,4 94,8 96,7 87,3 94,9 99,9 98,5 98,2 99,0 98,5 97,3 98,4 98,2 98,8 99,9 99,5 98,2 97,7 99,7 96,7 97,0 98,8 97,4 91,7 99,1 52,5 97,6 6:3 6:4 6:5
148,1 145,5 200,4 137,8 126,5 183,3 99,3 149,7 134,9 125,5 91,8 157,6 105,9 137,8 76,3 134,9 104,5 178,3 55,1 151,4 97,4 168,7 80,3 168,0 89,1 165,6 91,6 174,7 104,7 160,2 68,8 117,6 87,4 173,0 97,7 148,0 81,4 163,4 98,5 125,4 104,9 180,8 107,8 165,7 312,0 144,2 194,3 167,8 39,7 126,9 28,6 97,7
2.10 RPO Woj. Podlaskiego 2.11 RPO Woj. Pomorskiego 2.12 RPO Woj. lskiego 2.13 RPO Woj. witokrzyskiego 2.14 RPO Warmia i Mazury 2.15 Wielkopolski RPO 2.16 RPO Woj. Zachodniopomorskiego 3. 4. 5. 6. 7. Granty EFS PO ZRRSRiNOR (Ryby) Szwajcarsko Polski Program Wsppracy Wsplna Polityka Rolna Rezerwy celowe
W ustawie budetowej przyjto zwikszenie tempa realizacji wydatkw finansowanych z budetu rodkw europejskich z planowanych na 2010 r. 56.270,1 mln z do 84.004,0 mln z, tj. o 49,3%. Wydatki BSE wyniosy 60.829,7 mln z, byy nisze o 23.174,3 mln z od limitu okrelonego w ustawie budetowej. W porwnaniu do wykonania 2010 r. wydatki BSE wzrosy o 12.705,0 mln z, tj. o 26,4%.
134

Na koniec 2011 r. pozostay nierozdysponowane rodki ujte w rezerwach celowych w wysokoci 20.868,8 mln z, tj. 56,9% kwoty zaplanowanej w ustawie budetowej. Na przykad niewykorzystanie 12.560,8 mln z w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko wynikao gwnie z powodu redukcji rzeczowego zakresu Programu Budowy Drg Krajowych na lata 20112015 (w porwnaniu z Programem Budowy Drg Krajowych na lata 20082012) oraz opnie w realizacji projektw zarwno drogowych, jak i kolejowych. W ramach Wsplnej Polityki Rolnej niewykorzystanie 3.410,7 mln z dotyczyo gwnie patnoci bezporednich. Od 2010 r. wprowadzony zosta nowy system przepywu rodkw na finansowanie programw z udziaem rodkw europejskich. Zmiana miaa na celu zwikszenie przejrzystoci systemu finansowania zada wspfinansowanych rodkami z UE, a take uproszczenie rozliczania rodkw, pozwalajcych na pynne finansowanie programw, zwaszcza na przeomie roku budetowego. Organem odpowiedzialnym za obsug patnoci w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich zosta Minister Finansw. Wyznaczony zosta centralny podmiot patniczy Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) do realizacji patnoci dla beneficjentw programw. Zalet systemu jest skrcenie czasu pomidzy dokonaniem wydatku a przekazaniem beneficjentowi rodkw finansowych. Mankamentem, obniajcym skuteczno tego systemu s trudnoci zwizane z identyfikacj zwrotw dokonanych przez beneficjentw patnoci, na co NIK zwracaa uwag w roku ubiegym. Mimo podejmowanych przez Ministerstwo Finansw w porozumieniu z Ministrem Rozwoju Regionalnego i Bankiem Gospodarstwa Krajowego dziaa, w 2011 r. nie zostay wyeliminowane opnienia w ich identyfikacji. Nowe rozwizania wprowadzone rozporzdzeniem Ministra Finansw z dnia 28 grudnia 2011 r. zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie szczegowego sposobu wykonywania budetu pastwa104 obowizuj od stycznia 2012 r. Pomimo wystpienia w 2011 r. ponad dwukrotnej, w stosunku do 2010 r., liczby zwrotw (odpowiednio 29 tys. i 13 tys.), ich rozliczenie nastpio do 23 lutego 2012 r., podczas gdy za 2010 r. dopiero w poowie marca 2011 r. Nadal cz zwrotw 505,9 mln z (w tym 494,3 mln z naleno gwna), stanowica 39,6% kwoty wszystkich zwrotw zostaa wyjaniona po terminie przekazywania przez BGK zbiorczej informacji miesicznej o dokonanych patnociach i zwrotach. Okres, jaki upywa od daty przekazania przez BGK tej informacji, do momentu przekazania ostatecznej informacji o dokonanych patnociach, uwzgldniajcej wszystkie wyjanione zwroty, wynosi od jednego do czterech miesicy. Zdaniem NIK niezbdne jest doskonalenie wypracowanych metod zapewniajcych prawidow identyfikacj zwrotw, gdy skutkiem tych opnie jest zawyenie kwot wydatkw budetu rodkw europejskich prezentowanych przez dysponentw w miesicznych sprawozdaniach Rb-28 UE. W 2011 r. Minister Rozwoju Regionalnego w terminie okrelonym w art. 192 ust. 5 ustawy o finansach publicznych, przekaza Ministrowi Finansw kwartalne prognozy patnoci w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw europejskich. Wykonane patnoci w pierwszych trzech kwartaach byy nisze od przekazanych prognoz odpowiednio o 46,2%, 14,2% oraz 39,5%. Patnoci za czwarty kwarta
104
Dz.U. Nr 298, poz. 1768.
135

byy natomiast o 13,1% wysze od prognozowanej wielkoci. NIK zwrcia uwag, e wystpowanie tak znacznych rozbienoci pomidzy prognozami a faktycznymi patnociami utrudnia prawidowe zarzdzanie przez Ministra Finansw pynnoci na rachunkach. Po kontroli wykonania budetu pastwa w 2010 r. NIK wnioskowaa o wyeliminowanie podwjnego wykazywania dochodw i wydatkw w ramach wyprzedzajcego finansowania PROW 20072013, przyjtego ustaw z dnia 29 lutego 2008 r. o zmianie ustawy o uruchamianiu rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie WPR105. Wniosek nie zosta zrealizowany, a dziaania podjte przez Ministerstwo Finansw zmierzajce do wyodrbnienia dochodw i wydatkw BSE z tego tytuu ze sprawozda Rb-27UE z wykonania planu dochodw BSE oraz Rb-28UE WPR z wykonania planu wydatkw BSE w zakresie wydatkw na realizacj WPR, nie rozwizay problemu. W 2011 r. kwota wydatkw BSE zostaa zawyona o 264,5 mln z (w 2010 r. o 17,6 mln z). NIK nie kwestionuje potrzeby funkcjonowania mechanizmu wyprzedzajcego finansowania. Wskazuje jednake, i mechanizm ten przewiduje dwukrotny przepyw rodkw przez rachunek dochodw BSE i rachunek patnoci WPR, a tym samym powoduje zawyenie zarwno dochodw jak i wydatkw BSE. Nieprawidowoci w zakresie realizowanych wydatkw BSE stwierdzono na przykad w czci: Sprawiedliwo gdzie wydatkowano 10,5 mln z (w tym 8,9 mln z z budetu rodkw europejskich) w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki na zakup licencji i serwisu programowania oraz zakup usug szkoleniowych i wsparcia eksperckiego, na podstawie umowy zawartej w wyniku nieprawidowo udzielonego zamwienia publicznego; po kontroli NIK Instytucja Zarzdzajca POKL wydatki te uznaa za niekwalifikowalne i naoya korekt finansow w wysokoci 5,0% wartoci zamwienia (37,0 mln z), Kancelaria Prezesa Rady Ministrw dysponent czci w przypadku trzech zmian polegajcych na zmniejszeniu i zwikszeniu planu wydatkw majtkowych jednorazowo o kwot poniej 100,0 tys. z, nie poinformowa o dokonanych zmianach Ministra Finansw, co byo wymagane art. 171 ust. 3 ustawy o finansach publicznych. Ponadto w czci Gospodarka stwierdzono, e finansowanie komponentu placwkowego realizowanego przez placwki zagraniczne w ramach projektu systemowego Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych (Poddziaanie 6.5.2 PO IG) odbiegao od obowizujcych przepisw. Nieprawidowoci polegay na: nieujciu w planach finansowych placwek wydatkw realizowanych w ramach komponentu, co byo sprzeczne z art. 44 ust. 1 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, zgodnie z ktrym wydatki publiczne ponoszone s na cele i w kwotach ustalonych w planie jednostki sektora finansw publicznych (placwki zagraniczne s dysponentami III stopnia); w planach finansowych placwek nie wprowa105
Dz.U. Nr 52, poz. 304.
136

dzono odpowiednich podziaek klasyfikacji budetowej zwizanych z wydatkowaniem rodkw europejskich; w 2011 r. czne wydatki Wydziaw Promocji Handlu i Inwestycji (WPHI) w ramach powyszego komponentu, wynoszce 2,3 mln z, zrealizowano poza planami finansowymi placwek z ich rachunkw biecych; noty wystawiane przez placwki (wyraone w walucie obcej i przeliczone na PLN) byy ujmowane w ksigach rachunkowych Ministerstwa Gospodarki (MG); po zaksigowaniu ca kwot wydatkw (cz budetowa i cz rodkw europejskich) przelewano na konto WPHI z rachunku biecego wydatkw MG; rwnoczenie wystawiano zlecenie patnoci do BGK celem zwrotu na rachunek biecy wydatkw MG kwot podlegajcych finansowaniu ze rodkw europejskich; nieutworzeniu przez MG rachunku pomocniczego wydatkw ze rodkw europejskich, o ktrym mowa w 14 ust. 3 rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu wykonywania budetu pastwa106; rozporzdzenie to okrelao, i rodki z BSE na finansowanie wynagrodzenia z pochodnymi lub delegacje przekazywane s przez BGK, na podstawie zoonych zlece patnoci, wycznie na wyodrbniony rachunek pomocniczy wydatkw ze rodkw europejskich prowadzony w BGK lub NBP; tymczasem MG dokonywao wydatkw z budetu krajowego, a ich refundacja nastpowaa z budetu rodkw europejskich; nieutworzeniu w ksigach rachunkowych MG konta 138 do rozlicze wydatkw ze rodkw europejskich MG; niesporzdzaniu przez kierownikw placwek sprawozda Rb-28UE z wykonania planu wydatkw budetu rodkw europejskich, do czego obligowao rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie sprawozdawczoci budetowej 107; zgodnie z 4 pkt 2 lit b) rozporzdzenia do sporzdzania i przekazywania sprawozda w zakresie budetu rodkw europejskich (Rb-28 UE) zobowizani s dysponenci rodkw budetu pastwa wszystkich stopni wykonujcy budet rodkw europejskich. W czci rodowisko rodki europejskie przekazane zostay na rachunek biecy wydatkw Ministerstwa rodowiska (dysponent III stopnia) oraz Gwnego Inspektoratu Ochrony rodowiska (GIO) w cznej kwocie 5,9 mln z. Z tego rachunku dokonano patnoci faktur oraz refundacji wydatkw z tytuu dodatkowego wynagrodzenia rocznego, ktrych rdem finansowania byy rodki europejskie. W Ministerstwie rodowiska i GIO nie utworzono rachunkw pomocniczych wydatkw budetu rodkw europejskich. W Zakadowym Planie Kont w Ministerstwie rodowiska, nie wydzielono konta 138 Rachunek rodkw europejskich, co byo niezgodne z zacznikiem nr 3 do rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 5 lipca 2010 r. w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci oraz planw kont dla budetu pastwa, budetw jednostek samorzdu terytorialnego, jednostek budetowych, samorzdowych zakadw budetowych, pastwowych funduszy celowych oraz
106 107
Dz.U. Nr 245, poz. 1637 ze zm. Dz.U. Nr 20, poz. 103.
137

pastwowych jednostek budetowych majcych siedzib poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej108 oraz 27 ust. 2 tego rozporzdzenia, zgodnie z ktrym kierownicy jednostek byli zobowizani do dostosowania prowadzenia rachunkowoci wykonania budetu rodkw europejskich do zasad okrelonych w tym rozporzdzeniu w terminie do 31 padziernika 2010 r. W procedurach kontroli finansowej Ministerstwa rodowiska ustalono zasad rozliczania patnoci, ktrych rdem finansowania s rodki europejskie, za pomoc rachunku biecego budetu rodkw krajowych, co byo niezgodne z 3 tego rozporzdzenia oraz z 9 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajw i trybu dokonywania operacji na rachunkach bankowych prowadzonych dla obsugi budetu pastwa w zakresie krajowych rodkw finansowych oraz zakresu i terminw udostpniania informacji o stanach rodkw na tych rachunkach109. Najwysza Izba Kontroli przeprowadzia w 2011 r. pi kontroli w obszarze zwizanym z wydatkowaniem rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej. Byy to: Realizacja przez beneficjentw spoza sektora finansw publicznych projektw wspfinansowanych ze rodkw funduszy europejskich na przykadzie PO Innowacyjna Gospodarka (PO IG) celem kontroli byo dokonanie oceny prawidowoci wydatkowania przez przedsibiorcw rodkw publicznych, otrzymanych na realizacj projektw w ramach PO IG. Kontrol przeprowadzono u 32 przedsibiorstw realizujcych projekty wspfinansowane w ramach dziaania 8.1. Wspieranie dziaalnoci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej. NIK ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidowoci, realizacj przez przedsibiorcw projektw pod wzgldem zgodnoci z obowizujcymi przepisami oraz umow o dofinansowanie. Nieprawidowoci polegay gwnie na przedkadaniu do weryfikacji nieprawidowo wypenionych i niekompletnych wnioskw o patno, wystpowaniu opnie w przekazywaniu wnioskw o patno do weryfikacji, nieosigniciu wskanikw rezultatu projektu na poziomie zaoonym we wniosku o dofinansowanie, naruszeniu zasad dokonywania zakupw towarw i usug w oparciu o najbardziej korzystn ofert; niewywizywaniu si z obowizku archiwizacji dokumentw zwizanych z realizacj projektw, nienaleytym informowaniu opinii publicznej o otrzymaniu dofinansowania ze rodkw UE na realizacj projektu czy niewywizaniu si przedsibiorcw z obowizku ewidencjonowania operacji gospodarczych zgodnie z obowizujcymi przepisami. Stwierdzono przypadki dokonywania przez szeciu beneficjentw zakupw i usug niezgodnie z postanowieniami umw o dofinansowanie, ktre mog skutkowa uznaniem za niekwalifikowane caoci lub czci poniesionych na nie wydatkw. Wykorzystanie rodkw z Unii Europejskiej na realizacj projektw aktywizacji zawodowej bezrobotnych w ramach komponentu regionalnego PO Kapita Ludzki 2007-2013 (PO KL) celem kontroli bya ocena realizacji przez Instytucje Poredniczce zada dotyczcych przyznawania dotacji, przeznaczonych na dofinansowanie przedsiwzi (projektw) zwizanych z przeciwdziaaniem bezrobociu,
108 109
Dz.U. Nr 128, poz. 861 ze zm. Dz.U. Nr 249, poz. 1667 ze zm.
138

wykluczeniu spoecznemu i ubstwu, a take realizacja przez beneficjentw zada w ramach projektw i wydatkowanie przez nich otrzymanych na ten cel dotacji. cznie skontrolowano 48 jednostek110. NIK ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidowoci realizacj projektw aktywizacji zawodowej bezrobotnych w ramach komponentu regionalnego PO KL. Pozytywnie oceniono rozdysponowanie przez Instytucje Poredniczce rodkw na realizacj projektw, z zachowaniem procedur i wymaga okrelonych w Systemie realizacji PO KL, wywizywanie si beneficjentw z postanowie umw o dofinansowanie, w tym z obowizku dokonywania rzeczowych i finansowych rozlicze projektw, uwzgldnianie przez skontrolowane urzdy marszakowskie i wojewdzkie urzdy pracy najistotniejszych celw spoeczno-gospodarczych, okrelonych w strategiach rozwoju spoeczno-gospodarczego wojewdztw. Stwierdzone nieprawidowoci i uchybienia polegay gwnie na: dokonywaniu oceny efektywnoci projektw na podstawie zbyt oglnikowo sformuowanych wskanikw mierzcych wymierne redniookresowe rezultaty projektw, zwaszcza w projektach szkoleniowych, ponoszeniu wysokich kosztw zarzdzania projektami, przekraczajcych w skrajnych przypadkach 50% kosztw oglnych ich realizacji, wystpowaniu przypadkw niedostatecznej dbaoci o gospodarne wydatkowanie dotacji; niepenym wykonaniu przez Instytucje Poredniczce obowizku kontroli na miejscu u beneficjentw. W ocenie NIK, moliwoci wynikajce z realizacji tego Programu nie zostay w peni wykorzystane, w szczeglnoci ze wzgldu na niedostateczne jeszcze powizanie celw zrealizowanych projektw z celami projektw inwestycyjnych finansowanych z rnych rde (w tym ze rodkw UE) oraz przyjtymi dla innych projektw wewntrz komponentu regionalnego. Zdaniem NIK niezbdne jest podjcie przez Instytucje Poredniczce, przy akceptacji Instytucji Zarzdzajcej, dziaa na rzecz bardziej skutecznego wykorzystania rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego. Dotyczy to zwaszcza zwikszenia rodkw PO KL na wspfinansowanie najbardziej efektywnych projektw realizowanych za porednictwem tzw. operatorw wsparcia, wspomagajcych powstawanie mikroprzedsibiorstw, popraw systemu budetowania projektw midzy innymi w drodze standaryzacji kosztw realizacji poszczeglnych zada na poziomie porwnywalnym do cen rynkowych, ograniczenie kosztw zarzdzania projektami, okrelajc ich limity w zalenoci od zoonoci projektw oraz liczby uczestnikw, ucilenie kryteriw kwalifikowalnoci wydatkw, gwnie w odniesieniu do ich niezbdnoci dla realizacji projektw oraz wpywu na skuteczno w osiganiu zaplanowanych rezultatw, ucilenie kryteriw oceny zasadnoci realizacji projektw, preferujc te, ktre oparte s o wnikliwe rozpoznanie problematyki bezrobocia na konkretnym obszarze. Dziaania organw administracji publicznej podejmowane w celu zapewnienia dostpu do sieci i usug telekomunikacyjnych celem kontroli byo dokonanie oceny dziaa organw administracji publicznej, podejmowanych na rzecz zapewnienia szerokopasmowego dostpu do Internetu, poprzez realizacj inwestycji infrastrukturalnych. Kontrol przeprowadzono w Ministerstwie Rozwoju
110
Pi urzdw marszakowskich, pi wojewdzkich urzdw pracy, witokrzyskie Biuro Rozwoju Regionalnego i Regionalny Orodek Polityki Spoecznej penicych funkcje IP i IP 2 oraz 36 beneficjentw.
139

Regionalnego, Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwie Spraw Wewntrznych i Administracji, Ministerstwie Infrastruktury oraz urzdach marszakowskich w siedmiu wojewdztwach. Wyniki kontroli wskazay na istotne ryzyko nieosignicia celw zakadanych dla budowy infrastruktury Internetu szerokopasmowego w Polsce. Gwne nieprawidowoci polegay na niskim stopniu osignicia wartoci wskanikw przyjtych w regionalnych programach operacyjnych oraz w dziaaniu 8.4 PO IG (zapewnienie dostpu do Internetu na etapie ostatniej mili), opnieniach rozpoczcia prac inwestycyjnych w ramach projektu Sie szerokopasmowa Polski Wschodniej. Mog one spowodowa niepene wykorzystanie rodkw z budetu UE zaplanowanych na budow infrastruktury teleinforamtycznej w Polsce. Na niskim poziomie pozostawao wykorzystanie rodkw przeznaczonych na budow sieci szerokopasmowych w ramach wszystkich kontrolowanych programw operacyjnych. Sytuacja ta wynika z niedostatecznego uwzgldnienia przez Instytucje Zarzdzajce specyfiki realizacji projektw finansowanych ze rodkw funduszy UE. Zrealizowane patnoci na rzecz beneficjentw wedug stanu na 31 sierpnia 2011 r. stanowiy: w ramach PO RPW 0% alokacji, RPO 3,9% alokacji (7,6% dla siedmiu objtych kontrol wojewdztw) oraz w ramach PO IG 0,51% alokacji. Pozyskiwanie rodkw z budetu UE przez mae jednostki samorzdu terytorialnego celem kontroli byo ustalenie przyczyn, z powodu ktrych mae jednostki samorzdu terytorialnego (JST) nie korzystaj lub korzystaj w ograniczonym stopniu ze rodkw z budetu Unii Europejskiej. Kontrol przeprowadzono w 57 jednostkach pooonych na terenie omiu wojewdztw, tj. w 32 urzdach gmin, 16 starostwach, omiu urzdach marszakowskich i w Mazowieckiej Jednostce Wdraania Programw Unijnych. Ponadto do nieobjtych kontrol 142 powiatw i 207 gmin z terenu 16 wojewdztw oraz do 13 Instytucji Zarzdzajcych skierowano ankiety. Do badania ankietowego przystpio 116 powiatw, 151 gmin i 13 Instytucji Zarzdzajcych. NIK ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidowoci, aktywno wikszoci kontrolowanych maych JST w pozyskiwaniu rodkw z budetu UE. Gwnymi problemami w pozyskiwaniu rodkw przez mae jednostki samorzdu terytorialnego byy: brak rodkw wasnych na prefinansowanie i sfinansowanie wkadu wasnego, zbyt skomplikowane procedury aplikowania o rodki unijne oraz zbyt dugie oczekiwanie na refundacj wydatkw poniesionych na realizacj inwestycji finansowanych przy udziale rodkw unijnych, co prowadzio do zachwiania pynnoci finansowej maych JST, a w przypadku realizowania danej inwestycji przy udziale kredytw wymuszao zaduanie si na duszy okres, co zwikszao koszty ponoszone na dane zadanie. Poza nielicznymi przypadkami, oceny zbadanych wnioskw o dofinansowanie projektw maych JST byy przeprowadzone zgodnie z procedurami. Z uwagi na charakter poszczeglnych programw operacyjnych rne byo zainteresowanie nimi kontrolowanych maych JST. Wrd maych gmin najpopularniejszy by PROW. Natomiast powiaty, ze wzgldu na realizacj wikszych projektw (midzy innymi w zakresie inwestycji drogowych lub projektw zwizanych z ochron zdrowia), czciej ni gminy korzystay ze rodkw moliwych do pozyskania w ramach regionalnych PO. Mae JST najrzadziej lub wcale apli-
140

koway o rodki w ramach PO IG, PO I oraz PO RPW, z uwagi na charakter tych programw, ktre s zaprojektowane jako programy finansujce projekty due, czsto o ponadlokalnym charakterze. Gminy i powiaty pooone w wojewdztwach poudniowej i zachodniej Polski korzystay natomiast aktywnie ze rodkw Programw Wsppracy Transgranicznej. Zdaniem NIK, w celu zwikszenia absorpcji rodkw unijnych przez mae JST naley rozway wprowadzenie w ramach programw operacyjnych mechanizmw, ktre zminimalizowayby koszty ubiegania si o rodki z budetu UE, na przykad przez wprowadzenie w szerszym zakresie zaliczkowego systemu finansowania inwestycji, uproszczenie procedur ubiegania si o rodki unijne, a take skrcenia czasu oceny i wyboru wnioskw do dofinansowanie. Realizacja dziaania III.2 Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa dzkiego wsparcie inwestycyjne dla przedsibiorcw celem kontroli bya ocena prawidowoci i zaawansowania realizacji dziaania III.2 Podnoszenie innowacyjnoci i konkurencyjnoci przedsibiorstw w ramach RPO Wojewdztwa dzkiego na lata 20072013. Kontrol przeprowadzono w Centrum Obsugi Przedsibiorcy w odzi (COP) oraz u 10 beneficjentw. Wyniki kontroli wiadcz o prawidowym funkcjonowaniu rozwiza prawnych i organizacyjnych w kontrolowanym obszarze. Dotychczasowy przebieg i stan zaawansowania realizacji dziaania III.2 RPO, zdaniem NIK, nie wskazuje na wystpowanie istotnego ryzyka niezrealizowania przyjtych zaoe RPO na lata 20072013. NIK pozytywnie ocenia zakontraktowanie alokacji w 78,2%, sprawn organizacj i przeprowadzenie konkursw dotyczcych naboru wnioskw o dofinansowanie, przedoenie Zarzdowi Wojewdztwa dzkiego do dofinansowania projektw, ktre uzyskay pozytywn ocen formaln i merytoryczn wedug kolejnoci odpowiadajcej uzyskanej punktacji, zgodn z procedurami weryfikacj wnioskw o patno oraz dziaania w zakresie sprawozdawczoci, informacji i promocji III Osi priorytetowej RPO. Pozytywnie oceniono rwnie zgodne z przeznaczeniem i gospodarne wykorzystanie rodkw finansowych przez beneficjentw, ktrzy prawidowo stosowali zasady udzielania zamwie wspfinansowanych ze rodkw Osi priorytetowej III RPO. Nieprawidowoci stwierdzone w Instytucji Poredniczcej II stopnia dotyczyy przede wszystkim nierzetelnej weryfikacji formalnej dwch z 52 badanych wnioskw o dofinansowanie na czn kwot 5,5 mln z, co w konsekwencji spowodowao zarekomendowanie Zarzdowi Wojewdztwa dzkiego projektw, ktre nie podlegay dofinansowaniu i dokonanie patnoci w kwocie 5,3 mln z. Jako dziaania nierzetelne oceniono take nieprzestrzeganie obowizku stosowania formy pisemnej przy zmianach umw po kadym uwzgldnionym wniosku beneficjenta oraz niejednolite postpowanie przy ocenie formalnej dwch wnioskw. Nieprawidowoci stwierdzone u beneficjentw wynikay z nieprzestrzegania niektrych postanowie umw o dofinansowanie, w tym nieinformowanie o zmianie zakresu rzeczowego robt, dokonywanie operacji finansowych z wyodrbnionego rachunku bankowego, stosowanie formy pisemnej przy zawieraniu umw z dostawcami oraz terminowego przedkadania w COP wnioskw o patno.
141

8.3. Deficyt budetu rodkw europejskich
Deficyt budetu rodkw europejskich wynis 12.239,0 mln z i by niszy o 3.167,8 mln z, tj. o 20,6% od limitu ustalonego w ustawie budetowej na rok 2011 (15.406,8 mln z). Rnica midzy dochodami a wydatkami BSE wynikaa z przyjtego przez Ministerstwo Finansw sposobu dysponowania rodkami na rachunkach programowych w NBP pochodzcymi z budetu Unii Europejskiej, a nie rzeczywistego deficytu tych rodkw. Na rachunkach utrzymywane byy w okresie od lutego do listopada 2011 r. rodki w wysokoci od 1,9 do 2,8 mld euro111, wedug stanu na koniec miesicy. Na koniec roku 2011 pozostay rodki w kwocie 3,2 mld euro. Nawet uwzgldniajc argumenty Ministra Finansw o potrzebie pozostawienia czci rodkw na potrzeby wyszych deficytw BSE w nastpnych latach, NIK zauwaa, e Minister Finansw powinien w wikszym stopniu wykorzysta wolne rodki, tak aby zminimalizowa koszty ponoszone na finansowanie deficytu. Pomimo wystpowania nadwyek rodkw na rachunkach programowych w trakcie caego roku, z rozchodw budetu pastwa przekazano na finansowanie patnoci (bez WPR) 11.194,6 mln z, w tym 6.008,6 mln z rodkw uruchomiono w grudniu. Szacunkowy koszt finansowania deficytu BSE w zakresie NSS, PO ZRSRiNOR i SPPW wynis 165,7 mln z, przy zaoeniu redniego oprocentowania pozyskiwanych rodkw w wysokoci 4,82 w skali roku. rodki na realizacj WPR pochodzce z budetu Unii Europejskiej, po przewalutowaniu, na bieco byy przekazywane na rachunek dochodw budetu rodkw europejskich. Finansowanie patnoci w ramach WPR z rachunku rozchodw budetu pastwa nastpowao w sytuacji braku rodkw pochodzcych z funduszy rolniczych budetu UE na rachunku programowym WPR lub rachunku dochodw czci 87, tj. wystpowania realnego deficytu tych rodkw. Zdaniem NIK finansowanie patnoci na programy NSS i PO ZRSRiNOR z rachunku rozchodw budetu pastwa zamiast z rachunkw programowych znieksztaca rzeczywisty obraz rodkw przekazanych przez Komisj Europejsk na finansowanie programw operacyjnych w latach 20072013, ktre byy wystarczajce do biecego finansowania zlece patnoci. Powoduje to rwnie, e sprawozdanie z wykonania dochodw BSE oraz kwota deficytu BSE nie odzwierciedlay faktycznej sytuacji finansw rodkw europejskich w 2011 r.
111
Bez PO Pomoc Techniczna.
142
9. Rozliczenia z Uni Europejsk

Saldo przepyww finansowych pomidzy Polsk a Uni Europejsk byo korzystne dla Polski i wyranie wzroso dziki zwikszajcym si refundacjom z budetu UE wydatkw z tytuu realizacji programw Narodowej Strategii Spjnoci na lata 20072013. Saldo biecych rozlicze byo dodatnie i wynioso 10.492,3 mln euro (w 2010 r. 7.737,6 mln euro, w 2009 r. 6.011,9 mln euro). Do Polski wpyny rodki w kwocie 14.270,6 mln euro (58.505,3 mln z), tj. o 27,1% wyszej ni w 2010 r. (11.229,3 mln euro/44.622,7 mln z). Z tytuu skadki oraz zwrotw Polska wpacia do budetu Unii Europejskiej kwot 3.778,3 mln euro (14.914,2 mln z), tj. o 8,2% wysz ni w 2010 r. rodki uzyskane z budetu Unii Europejskiej stanowiy 82,4% kwoty ujtej w uzasadnieniu do ustawy budetowej na rok 2011. Nisze od planowanych o 31,8% (o 295,6 mln z) wpyny rodki z tytuu refundacji wydatkw poniesionych na programy i projekty perspektywy finansowej 20042006 oraz o 21,3% (o 4.660,9 mln z) rodki z funduszy rolniczych Unii Europejskiej. W 2011 r. najwicej rodkw wpyno z tytuu refundacji wydatkw na programy operacyjne perspektywy finansowej 20072013112 (9.641,7 mln euro), ktre stanowiy 67,6% transferw do Polski. Ich udzia w porwnaniu do wykonania 2010 r. zwikszy si o 7,6 punktu procentowego. Na rachunki krajowych programw operacyjnych113 w NBP wpyno 6.394,3 mln euro, tj. o 77,2% wicej ni w 2010 r. (3.607,7 mln euro), w tym na rachunek PO Infrastruktura i rodowisko wpyno o 1.545,6 mln euro, tj. prawie o 90% wicej rodkw, ni w 2010 r. (1.728,1 mln euro). Wpywy na rachunki w NBP regionalnych programw operacyjnych wyniosy 3.176,3 mln euro i byy o 2,9% wysze ni w 2010 r. Mimo e transfery do Polski na realizacj Wsplnej Polityki Rolnej (WPR) wzrosy z 3.478,6 mln euro w 2010 r. do 4.255,2 mln euro w 2011 r., ich udzia we wpywach ogem wynis 29,8%, tj. zmniejszy si o 1,2 punktu procentowego. Zmniejszyy si wpywy na realizacj Narodowego Planu Rozwoju (NPR) 20042006 z 845,8 mln euro w 2010 r. do 154,1 mln euro w 2011 r. Stanowiy one tylko 1,1% wpyww ogem w 2011 r. (w 2010 r. 7,5%). Byo to wynikiem trwajcego procesu zamykania pomocy udzielonej w ramach perspektywy finansowej NPR 20042006. Dane dotyczce przepyww finansowych pomidzy Polsk a budetem Unii Europejskiej w 2011 r. przedstawiono w tabeli 33.
112
113
Tj. programy operacyjne Narodowej Strategii Spjnoci 2007-2013 i PO Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich. Krajowe programy operacyjne to: Program Operacyjny (PO) Infrastruktura i rodowisko, PO Innowacyjna Gospodarka, PO Kapita Ludzki, PO Rozwj Polski Wschodniej, PO Pomoc Techniczna.
143

Tabela 33. Przepywy finansowe pomidzy Polsk a budetem Unii Europejskiej Przepywy rodkw w 2011 r. mln euro I. 1. 2. Transfery z UE do Polski rodki przedakcesyjne ISPA Operacje strukturalne i Fundusz Spjnoci, w tym: Operacje strukturalne Fundusz Spjnoci 2.2. Perspektywa 20072013 Operacje strukturalne Fundusz Spjnoci EFR PO Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich 3. Wsplna Polityka Rolna ARiMR (Dopaty bezporednie) ARR (Interwencje rynkowe) PROW 20072013 Pozostae transfery WPR 4. Przepywy w ramach dziau 3a budetu UE - Fundusze Migracyjne3) Pozostae transfery4) Wpaty do budetu UE DNB VAT TOR RABATY
6)
Wyszczeglnienie
Kurs PLN/ EUR1)
Plan wg ustawy budetowej2) 70.995,0 0,0 48.984,4 930,5
Plan po zmianach
Wykonanie/ Plan po zmianach % 82,4 82,4 68,2
mln z 58.505,3 328,4 40.356,7 634,9 362,7 272,2 39.721,9 28.946,5 10.482,5 292,9 17.252,7 9.523,7 589,5 7.088,7 50,9 37,4 4,1198 kurs redni NBP (miesiczny) kursy biece 4,1198
mln z 70.995,0 0,0 48.984,4 930,5
14.270,6 79,7 9.795,8 154,1 88,0 66,1 9.641,7 7.026,2 2.544,4 71,1 4.255,2 2.395,4 142,2 1.706,0 11,6 9,1
2.1. Perspektywa 20042006
48.054,0
48.054,0
82,7
21.913,6
21.913,6
78,7
2,8
2,8
1 334,5
5. II. 6. 7. 8. 9. III. IV.

1) 2) 3)
130,8 3.733,9 2.641,5 548,7 364,0 179,7 44,4 10.492,3
530,0 14.731,1 10.283,4 2.148,9 1.446,8 852,1 183,1 43.591,1
94,2 15.656,4 11.280,1
94,2 15.256,4 10.703,5 2.163,6 1.537,3 852,1 0,0 55.738,5
562,7 96,6 96,1 99,3 94,1 100,0 -
kurs5)
2.163,6 1.537,3 675,5
Zwroty rodkw do budetu UE7) Saldo rozlicze RP-UE (I-II-III)
4,1198
0,0 55.338,6
4)
5)
6)
7)
4,1198 redni roczny kurs PLN/EUR w NBP za 2011 r. Projekt ustawy budetowej na 2011 r. przekazany do Sejmu 30 wrzenia 2010 r., Rozdzia VIII Rozliczenia z Uni Europejsk. Fundusze Migracyjne, tj. Europejski Fundusz Powrotu Imigrantw, Fundusz Granic Zewntrznych, Europejski Fundusz na Rzecz Uchodcw oraz Europejski Fundusz na Rzecz Integracji Obywateli Pastw Trzecich. Pozostae transfery: zgodnie z danymi NBP w wikszoci przepywy te zwizane s z Dziaem 1a i 3b budetu UE, gwnie z programami wsplnotowymi takimi jak: Sokrates, Erasmus, Modzie, Leonardo da Vinci, V i VI Program Ramowy, Media Plus. Dane napywaj z miesicznym opnieniem. Zgodnie z art. 10 ust. 3 rozporzdzenia Rady Nr 1150/2000/WE, Euratom z 22 maja 2000 r. wykonujcym decyzj 2007/436/ WE, Euratom w sprawie systemu rodkw wasnych Wsplnot Europejskich, skadka czonkowska jest przeliczana na waluty krajowe po kursie z ostatniego dnia notowania w roku kalendarzowym poprzedzajcym rok budetowy. Poza rabatami w 2011 r. dokonano wpaty do budetu UE w kwocie 0,2 mln z z tytuu odsetek w zwizku ze stwierdzeniem przez Komisj Europejsk opnie w przekazywania rodkw wasnych pochodzcych z ce. Zwrot do KE rodkw midzy innymi, w zwizku z rozliczeniem kocowym Funduszu Schengen oraz z rachunku zwrotw po zamkniciu programw Phare, Transition Facility.
144

Ze rodkw, ktre wpyny z budetu Unii Europejskiej 7.818,7 mln euro przekazano na sfinansowanie w 2011 r. patnoci dotyczcych programw Narodowej Strategii Spjnoci (cznie z PO Pomoc Techniczna) oraz 4.255,2 mln euro na realizacj dziaa zwizanych ze Wspln Polityk Roln, w tym 2.395,4 mln euro na patnoci bezporednie. Dane dotyczce stanu rodkw z budetu Unii Europejskiej w 2011 r. na rachunkach programowych oraz przepywy rodkw przedstawiono w tabeli 34.
Tabela 34. Stan rodkw z Unii Europejskiej na rachunkach programowych
w tym: Stan Wpywy z UE Odsetki Pozostae rodkw na i innych rde 1) Wyszczeglnienie 31.12.2010 zagranicznych 2011 wpywy rodki rodki Wypywy w rodki Stan dostpne przekazane 2011 r. przekazane w 2011 r. na rachunek pozostae rodkw na (kol. na rachunek 31.12.2011 (kol. 8a+8b+8c) dochodw dochodw wypywy 3+4+5+6) budetu 2) BSE pastwa mln euro OGEM rodki z UE 1. 2. 3. 4. rodki przedakcesyjne (ISPA, SAPARD) NPR 2004-2006 Perspektywa finansowa 2007-20133) Razem WPR ARiMR (patnoci bezporednie) ARR (interwencje rynkowe) Inne rodki w ramach WPR Fundusze Migracyjne (Program Solidarno i zarzdzanie przepywami migracyjnymi) Rachunek zwrotw po zamkniciu programw Phare, TF Inne rodki bezzwrotne pochodzce z budetu UE 1.564,8 1,9 36,9 1.509,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 14.249,9 79,7 154,1 9.641,7 4.255,2 1.706,0 2.395,4 142,2 11,6 16,4 0,0 0,4 15,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 21,1 1,2 16,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 15.852,2 82,9 207,4 11.167,1 4.255,2 1.706,0 2.395,4 142,2 11,6 12.541,9 79,6 156,1 7.930,7 4.255,2 1.706,0 2.395,4 142,2 11,6 11.932,3 0,0 0,0 7.677,1 4.255,2 1.706,0 2.395,4 142,2 11,6 352,9 0,0 87,7 253,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 256,6 79,5 68,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3.310,3 3,3 51,3 3.236,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Lp.
4.1. PROW 2007-2013 4.2. 4.3. 4.4.
5.
13,6
9,1
0,0
0,0
22,7
8,7
0,0
8,7
0,0
14,0
6.
0,2
0,0
0,0
2,9
3,1
2,9
0,0
0,0
2,9
0,2
7.
2,7
110,1
0,1
0,9
113,8
108,6
0,0
2,9
105,7
5,2
Pozostae wpywy dotycz m.in.: zwrotw rodkw na rachunki kwot odzyskanych funduszy strukturalnych 2004-2006 8,9 mln euro; zwrotw rodkw przez beneficjentw na rachunek zwrotw po zamkniciu programw Phare, Transition Facility (TF) 2,9 mln euro . Nie uwzgldniono przepyww wewntrznych midzy rachunkami programowymi perspektywy finansowej 20042006 w kwocie 90,7 mln euro oraz rachunkami programowymi perspektywy finansowej 20072013 w kwocie 396,0 mln. euro. 2) Z rachunkw programowych perspektywy finansowej 2007-2013 przekazano na dochody cz 87 kwot 7.677,1 mln euro, z tego 7.565,1 mln euro na dochody roku 2011, a 112,0 mln euro na dochody roku 2012. 3) Perspektywa finansowa 2007-2013, stan rachunku netto na koniec 2011 r. wynis 3.236,4 mln euro. Kwota ta nie uwzgldnia rodkw w kwocie 3.015,0 mln euro przekazanych na potrzeby poyczkowe budetu pastwa w latach 2009-2010. Uwaga: rnice wystpujce przy przeliczeniach danych w tabeli wynikaj z zaokrgle. Zaprezentowane dane przedstawiaj stan rodkw i przepywy finansowe na rachunkach bankowych Ministerstwa Finansw.
1)
145

Na rachunkach programowych w Narodowym Banku Polskim na dzie 31 grudnia 2011 r. pozostay rodki w kwocie 3.310,3 mln euro, w tym 97,8% (3.236,4 mln euro) na rachunkach programowych perspektywy finansowej 20072013. Na koniec 2011 r. na rachunkach programowych NSS i PO ZRSRiNOR byo ponad dwukrotnie wicej rodkw ni na koniec 2010 r. (1.509,6 mln euro).
9.1. Wykorzystanie rodkw europejskich

Na realizacj programw finansowanych ze rodkw europejskich, ujtych w zaczniku nr 15 do ustawy budetowej na rok 2011, wykorzystano cznie 71.539,1 mln z, tj. 96,0% planu po zmianach, w tym ze rodkw budetu UE 62.020,4 mln z (96,1%) i budetu pastwa (na wspfinansowanie) 9.518,7 mln z (95,5%). Dane dotyczce wykonania w 2011 r. wydatkw wedug realizowanych programw przedstawiono w tabeli 35. Tabela 35. Wydatki na realizacj programw wspfinansowanych ze rodkw budetu UE
Plan po zmianach 2011 w tym: Nazwa Programw Operacyjnych Wydatki ogem wydatki z budetu UE 3 wspfinansowanie krajowe 4 Wydatki ogem Wykonanie 2011 w tym: wydatki z budetu UE Wspfinansowanie krajowe 5:2 6:3 7:4
mln z 1 2
% 5
OGEM PO Infrastruktura i rodowisko PO Innowacyjna Gospodarka PO Kapita Ludzki PO Rozwj Polski Wschodniej PO Pomoc Techniczna PO Europejskiej Wsplnoty Terytorialnej Europejski Instrument Ssiedztwa i Partnerstwa Regionalne Programy Operacyjne (16) Granty EFS OGEM programy 2007 2013 za 2011 r. Szwajcarsko-Polski Program Wsppracy Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski MF 20092014 PO Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich Wsplna Polityka Rolna
74.536,1 64.566,3 18.082,6 17.462,2 6.700,5 8.487,9 1.638,3 359,7 50,7 35,1 5.607,4 7.507,7 1.550,4 301,5 36,8 34,6
9.969,8 620,4 1.093,0 980,2 87,9 58,2 13,9 0,5 706,5 3.560,6 4,3 0,0
6 71.539,1 62.020,4 17.401,4 16.850,7 5.835,5 7.955,1 1.635,3 319,1 36,7 8,8 4.887,1 7.106,3 1.547,6 268,0 24,2 8,7
7 9.518,7 550,7 948,4 848,9 87,7 51,1 12,5 0,02 659,4 3.158,7 2,4 0,0
8 96,0 96,2 87,1 93,7 99,8 88,7 72,4 25,1 98,0 90,9 95,0 53,3 40,0
9 96,1 96,5 87,2 94,7 99,8 88,9 65,8 25,1 98,2 90,9 95,5 52,9 40,0
10 95,5 88,8 86,8 86,6 99,8 87,8 89,9 4,0 93,3 88,7 55,8 -
13.377,0 12.670,5 1,1 1,1
13.103,6 12.444,2 1,0 1,0
48.732,8 45.172,2 60,6 0,1 56,3 0,1
46.296,5 43.137,8 32,3 0,04 29,8 0,04
844,1
24.898,4
633,4
18.704,2
210,7
6.194,2
821,2
24.389,1
616,5
18.236,2
204,8
6.152,9
97,3
98,0
97,3
97,5
97,2
99,3
146

W 2011 r. wzrosa kwota rodkw wydatkowanych przez Polsk na realizacj programw wspfinansowanych ze rodkw europejskich o 23,1% w porwnaniu do wykonania roku 2010. Najwiksze zwikszenie wydatkw wystpio w PO Infrastruktura i rodowisko o 95,3%, PO Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich o 89,6% oraz PO Innowacyjna Gospodarka o 32,0%. Narodowa Strategia Spjnoci 20072013 Do koca 2011 r.114 instytucje zaangaowane w realizacj programw operacyjnych115 NSS 20072013 zawary z beneficjentami 65.273 umw o dofinansowanie projektu na cakowit kwot dofinansowania ze rodkw UE 195.167,7 mln z, co stanowio 115,7% alokacji na lata 20072011 i 79,3% alokacji na programy operacyjne na lata 20072013116. Oznacza to znaczcy wzrost w porwnaniu do stanu na koniec roku 2010, kiedy zawarto 50.468 umw na kwot 154.462,3 mln z117, co stanowio 107,1% alokacji na lata 20072010 i 57,7% alokacji na lata 20072013. Dane dotyczce stanu realizacji na koniec 2011 r. programw operacyjnych w ramach NSS przedstawiono w tabeli 36.
Tabela 36. Realizacja programw operacyjnych w ramach NSS 20072013
Wydatki wykazane w zoonych Warto przez IC do KE Warto Warto zatwierdzoWarto powiadczeniach alokacji alokacji nych wnioskw alokacji i deklaracjach (rodki UE) (rodki UE) 5:3 5:4 6:3 6:4 7:2 o patno (rodki UE) wydatkw oraz na lata w latach zoonych przez na 2007wnioskach o patno 20072007beneficjentw 20112) w ramach programu 20132) 20132) (rodki UE) operacyjnego (rodki UE) mln euro mln z mln z mln euro % 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 67.528,2 168.683,2 246.109,5 87.407,9 84.604,2 20.462,3 51,8 35,5 50,2 34,4 30,3 28.338,0 8.658,1 10.007,4 2.387,7 516,7 67.263,7 22.205,1 26.111,7 6.116,4 1.389,9 123.086,7 1.063,0 104.676,3 30.955,8 39.401,9 8.526,7 1.937,6 182.498,4 1.527,5 27.726,8 9.743,8 16.448,4 3.112,6 854,9 57.886,4 318,7 26.503,4 9.277,5 14.586,7 3.130,4 817,6 54.315,6 318,2 6.317,9 2.245,7 3.535,7 754,0 199,5 13.052,7 70,3 41,2 26,5 39,4 25,3 22,3 43,9 31,5 41,8 30,0 25,9 63,0 45,2 55,9 40,1 35,3 50,9 36,5 51,8 36,7 31,6 61,5 44,1 58,8 42,2 38,6 47,0 31,7 44,1 29,8 26,2 30,0 20,9 29,9 20,8 20,5
Program1)
1 OGEM PO Infrastruktura i rodowisko PO Innowacyjna Gospodarka PO Kapita Ludzki PO Rozwj Polski Wschodniej PO Pomoc Techniczna EWT**
1) 2)
Razem krajowe PO 49.907,9 342,6
narastajco od pocztku realizacji programu tylko programy przygraniczne Europejskiej Wsplnoty terytorialnej (EWT), dla ktrych MRR peni funkcj Instytucji Zarzdzajcej.
rdo: opracowanie wasne na podstawie wynikw kontroli Instytucji Zarzdzajcych.

114 115
116
117
Od pocztku realizacji programw operacyjnych. Dotyczy piciu krajowych PO, 16 regionalnych PO oraz trzech programw EWT, dla ktrych Minister Rozwoju Regionalnego peni funkcj IZ. Kwota alokacji dla krajowych PO i 16 regionalnych PO wg zacznika nr 16 do ustawy budetowej na 2011 r., tabela 1: Limity zobowiza w kolejnych latach obowizywania NSS, SPPW i PO ZRSRiNOR. Kurs przyjty do obliczenia alokacji dla PO EWT: 1 euro=4,458 z. Ze rodkw UE.
147

Wydatki podlegajce refundacji z budetu UE wyniosy 43.137,8 mln z i wzrosy o 25,2% w odniesieniu do roku 2010. Warto wydatkw uznanych do refundacji ze rodkw UE w zatwierdzonych wnioskach o patno zoonych przez beneficjentw na koniec 2011 r. bya wysza od wartoci na koniec 2010 r. o 41.022.5 mln z i wyniosa 87.407,9 mln z, co stanowio 35,5% alokacji na lata 20072013. Do koca 2011 r. do KE certyfikowano wydatki w kwocie 84.604,2 mln z, co stanowio rwnowarto 20.462,3 mln euro. Wydatki te stanowiy 34,4% alokacji na lata 20072013 i byy niemal dwukrotnie wysze od wydatkw certyfikowanych do koca 2010 r. W krajowych programach operacyjnych do KE certyfikowano wydatki w kwocie 54.315,6 mln z, tj. 13.052,7 mln euro, za w 16 regionalnych programach operacyjnych, za realizacj ktrych odpowiadaj samorzdy wojewdztw, wydatki w kwocie 29.970,5 mln z, tj. 7.339,4 mln euro. Stanowio to odpowiednio 26,2% i 42,5% alokacji na lata 20072013, podczas gdy na koniec 2010 r. wykorzystanie dostpnej alokacji wynioso odpowiednio 12,9% i 26,6%. W porwnaniu do stanu na koniec 2010 r. wykorzystanie dostpnej alokacji wzroso odpowiednio o 13,3 i 15,9 punktu procentowego. W odniesieniu do krajowych PO i 16 RPO, kwota wydatkw ze rodkw UE powiadczonych do KE stanowia odpowiednio 537,1% i 577,0% minimalnej kwoty, jak naleao certyfikowa, aby do koca 2011 r. unikn anulowania zobowiza KE wobec Polski z tytuu alokacji na 2008 r.118 Z badanych piciu krajowych Programw Operacyjnych, w 2011 r. najbardziej zaawansowana bya realizacja PO Infrastruktura i rodowisko i PO Innowacyjna Gospodarka, w ktrych zawarto umowy odpowiednio na 119,5% i 112,1% alokacji na lata 20072011, a najsabiej PO Pomoc Techniczna 88,3%. Warto wydatkw podlegajcych refundacji z UE, dla wymienionych programw, wykazana w zatwierdzonych wnioskach o patno wyniosa odpowiednio 26,5%, 31,5% i 44,1% alokacji na lata 20072013. W ocenie NIK, instytucje odpowiedzialne za koordynacj wdraania funduszy strukturalnych w ramach perspektywy finansowej 20072013 oraz zarzdzajce realizacj RPO, tj. Instytucja Koordynujca Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (IK NSRO) i Instytucja Koordynujca Regionalne Programy Operacyjne (IK RPO) w 2011 r. waciwie realizoway swoje obowizki w powierzonym zakresie. IK NSRO prowadzia biecy monitoring postpu finansowego i rzeczowego wdraania NSRO oraz realizacji przyjtego przez Rad Ministrw w dniu 23 listopada 2010 r. Planu wydatkowania rodkw w 2011 r. w programach wspfinansowanych z funduszy europejskich w ramach NSRO 2007-2013. Podja rwnie dziaania dotyczce koordynacji prac nad przygotowaniem i aktualizacj procedur i dokumentw zwizanych z realizacj NSRO 20072013 oraz kontrol. IK RPO prowadzia biecy monitoring stanu wdraania poszczeglnych RPO oraz regularnie organizowaa spotkania z przedstawicielami regionw lub Instytucjami Za118
Zobowizanie budetowe na 2008 r., obliczone na podstawie znowelizowanego art. 93 rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajce przepisy oglne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Funduszu Spjnoci i uchylajce rozporzdzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.U.UE.L.2006.210.25 ze zm.).
148

rzdzajcymi RPO w celu omwienia pojawiajcych si trudnoci oraz propozycji rodkw zaradczych i usprawnie. Ustalenia tych kontroli zostay omwione w podrozdziale Inne ustalenia NIK w wydatkowaniu rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej. Wsplna Polityka Rolna Wydatki na Wspln Polityk Roln119, wykonane zostay w wysokoci 24.389,1 mln z120, tj. 84,8% kwoty planowanej w ustawie budetowej (28.770,2 mln z)121 (z budetu UE 18.236,2 mln z, a budetu krajowego 6.152,9 mln z). W odniesieniu do planu po zmianach wydatki na Wspln Polityk Roln zostay wykonane w 98,0%, w tym z budetu UE w 97,5%. Wydatki na patnoci dotyczce systemw wsparcia bezporedniego i pozostaych mechanizmw WPR wyniosy 14.057,3 mln z. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wydatkowaa ze rodkw europejskich 10.020,3 mln z, w tym gwnie na sfinansowanie patnoci obszarowej 8.462,5 mln z, na pomoc dla grup producentw na wstpne pozwolenia 733,6 mln z oraz patnoci z tytuu cukru 623,5 mln z. Agencja Rynku Rolnego wydatkowaa 701,5 mln z, w tym z budetu unii europejskiej 412,8 mln z, a z budetu pastwa 288,7 mln z. W ramach BSE wydatki przeznaczone byy gwnie na122: interwencje na rynku owocw i warzyw 209,8 mln z (Program Owoce w szkole 30,3 mln z), rynku misa 67,2 mln z, rynku cukru 54,0 mln z, mleka i przetworw mlecznych 37,8 mln z, rynku zb 12,4 mln z, rynku produktw pszczelich 9,1 mln z, dostarczania nadwyek ywnoci dla najuboszej ludnoci UE 11,7 mln z. Program Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 Kwota zadeklarowanych wydatkw przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) w ramach PROW 20072013, poniesionych do dnia 31 grudnia 2011 r., wyniosa 5.621,2 mln euro, co stanowio 42,0% limitu rodkw UE (13.398,9 mln euro). Uwzgldniajc zaliczk otrzyman z Komisji Europejskiej (KE) w kwocie 926,1 mln euro, wykorzystanie alokacji 20072013 wynioso 6.547,3 mln euro, tj. 48,9% limitu rodkw.123 KE zrefundowaa na koniec 2011 r. kwot 5.024,6 mln euro, tj. 37,5% przyznanego limitu rodkw, w tym w 2011 r. 1.706,0 mln euro.
119
120
121 122 123
Okrelony w za. 15 do ustawy budetowej na 2011 r. w czciach: Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe, Rolnictwo, Rozwj wsi, Rynki rolne, Urzd Zamwie Publicznych, Wojewdztwa. W kwocie 24.389,1 mln z uwzgldniono wydatki z budetu rodkw europejskich w wysokoci 18.236,2 mln z i z budetu rodkw krajowych 6.152,9 mln z. rodki krajowe stanowi wycznie wspfinansowanie WPR oraz finansowanie wyprzedzajce i wspfinansowanie PROW 2007-2013; nie obejmuj wydatkw na opacenie przez jednostki samorzdu terytorialnego podatku VAT zwizanego z realizacj finansowania wyprzedzajcego PROW 2007-2013 oraz kosztw o charakterze operacyjnym. W tym wkad rodkw europejskich wynis 22.004,0 mln z, a wkad budetu pastwa 6.766,1 mln z. Wedug danych ARR. Limit rodkw PROW 20072013 na dzie 31 grudnia 2011 r. wynis 17.420,1 mln euro, w tym wkad UE 13.399,0 mln euro.
149

Wedug stanu na dzie 31 grudnia 2011 r.124 kwota pomocy, o ktr wnioskowali beneficjenci PROW 20072013, wyniosa 71.502,0 mln z, a kwota wynikajca z zawartych umw i wydanych decyzji 48.993,3 mln z, tj. odpowiednio 95,1% i 65,2% alokacji 20072013 wynoszcej 75.198,5 mln z125. Najwysza Izba Kontroli przeprowadzia w 2011 r. w tym obszarze dwie kontrole. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi w ramach PROW 2007-2013 celem kontroli bya ocena przygotowania i realizacji dziaa w zakresie gospodarowania rolniczymi zasobami wodnymi w ramach PROW 2007-2013. NIK pozytywnie ocenia, pomimo stwierdzonych nieprawidowoci, dziaania podejmowane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako Instytucji Zarzdzajcej oraz kontrolowane samorzdy wojewdztw i wojewdzkie zarzdy melioracji i urzdze wodnych, suce wykorzystaniu rodkw publicznych na gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Prawidowo byy wykonywane zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jako agencji patniczej. Stwierdzone nieprawidowoci polegay gwnie na: nieterminowym wydaniu rozporzdzenia z dnia 25 czerwca 2008 r. w sprawie szczegowych warunkw i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dziaania Poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i lenictwa przez gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi objtego PROW 20072013126; nieterminowym rozpatrywaniu wnioskw o patno skadanych przez wojewdzkie zarzdy melioracji i urzdze wodnych; nierzetelnym przygotowywaniu wnioskw o patno skadanych samorzdom wojewdztw. Realizacja PROW 20072013 w zakresie tworzenia i rozwoju mikroprzedsibiorstw celem kontroli bya ocena przygotowania i skutecznoci realizacji tworzenia i rozwoju mikroprzedsibiorstw oraz wdraania lokalnych strategii rozwoju dla dziaa objtych PROW 20072013. Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie realizacj powyszych dziaa przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidowoci, przez Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Nieprawidowoci polegay gwnie na nieterminowym rozpatrywaniu przez ARiMR wnioskw o przyznanie pomocy. Stwierdzono take pojedyncze przypadki niewypowiedzenia umw beneficjentom, ktrzy nie zrealizowali okrelonych w nich zobowiza, a take niezachowania formy pisemnej przy wystpowaniu do beneficjentw o uzupenienie wniosku o przyznanie pomocy lub wniosku o patno czy nieprzestrzegania procedury i zasad wykonywania kontroli u beneficjentw. NIK zwrcia uwag na ryzyko niezrealizowania zaoe przyjtych w PROW 20072013, bdce wynikiem niskiego poziomu zakontraktowania rodkw na realizacj badanych dziaa oraz zwizany z tym niski stopie ich wykorzystania. Przyczyn tego stanu byo pne uruchomienie naboru wnioskw, zwizane z terminem wydania przez Ministra Rol124 125
126
Wedug danych ARiMR. Alokacja wkadu publicznego PROW 20072013 w wysokoci 17.420,1 mln euro przeliczona wg kursu kroczcego (kurs EBC z przedostatniego dnia roboczego KE miesica poprzedzajcego miesic, dla ktrego dokonuje si wyliczenia limitu alokacji rodkw wsplnotowych). Dz.U. Nr 122, poz. 791 ze zm.
150

nictwa i Rozwoju Wsi niezbdnych przepisw oraz dugotrwao procesu rozpatrywania wnioskw o przyznanie pomocy. PO Zrwnowaony Rozwj Sektora Rybowstwa i Nadbrzenych Obszarw Rybackich 20072013 (PO ZRSRiNOR) czny limit wydatkw na PO ZRSRiNOR, okrelony w zaczniku nr 16 do ustawy budetowej na rok 2011 w wysokoci 1.146,5 mln z, zosta wykonany w kwocie 821,2 mln z, tj. 76,0% planu. Kwota ta zostaa wydatkowana przez ARiMR na patnoci dla beneficjentw programw. Wedug stanu na dzie 31 grudnia 2011 r. czna kwota otrzymanych zaliczek i refundacji z KE oraz zoonych a niezrefundowanych wnioskw w ramach PO ZRSRiNOR wyniosa 242,1 mln euro, co stanowio 100,1% alokacji na lata 20072009 (241,8 mln euro) i 33,0% alokacji 2007-2013 (734,1 mln euro). Z ustalonego limitu wydatkw Europejskiego Funduszu Rybackiego w 2010 r. (w wysokoci 119,9 mln euro) przeznaczonego na realizacj PO ZRSRiNOR, wydatkowano 234,3 tys. euro (0,2%). Wskazuje to na realne zagroenie niewykorzystania do 31 grudnia 2012 r. przyznanego limitu rodkw na 2010 r. Kwota pomocy, o ktr wnioskowali beneficjenci od pocztku realizacji Programu wyniosa 4.717,3 mln z, a warto zawartych umw oraz wydanych decyzji ogem wyniosa 2.063,9 mln z, co stanowio odpowiednio 128,7% i 56,3% kwoty limitw wkadu publicznego na lata 20072013127. W 2011 r. zawarto umowy z beneficjentami na kwot 738,4 mln z, co stanowio 121,2% limitu zobowiza na 2011 r. (609,0 mln z). Szwajcarsko-Polski Program Wsppracy W 2011 r. na realizacj Szwajcarsko-Polskiego Programu Wsppracy poniesiono wydatki w kwocie 32,2 mln z, w tym z budetu rodkw europejskich 29,8 mln z i na wspfinansowanie krajowe 2,4 mln z, tj. 30,6% kwoty okrelonej w ustawie budetowej na rok 2011 i 53,3% planu po zmianach. Na niszy ni planowano stopie wydatkowania rodkw SPPW wpyw mia zoony, dwustopniowy proces oceny projektw oraz fakt, e kady etap oceny wymaga uzyskania decyzji strony szwajcarskiej. Dugotrway proces oceny projektw przez stron szwajcarsk (35 miesicy) oraz dugotrwae ustalenia z darczyc ksztatu umw dla poszczeglnych projektw skutkoway pniejszym rozpoczciem ich realizacji. Wedug Raportu rocznego z wdraania SPPW zaakceptowanego przez Komitet Monitorujcy SPPW, do dnia 31 grudnia 2011 r. do oceny przekazano 46 kompletnych propozycji projektw, z czego 40 zostao zatwierdzonych, a sze jest aktualnie ocenianych. Pozostae rodki bezzwrotne W 2011 r. na realizacj projektw w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego (NMF) i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG), Programu oglnego Solidarno i zarzdzanie przepywami migracyjnymi128
127 128
Limit zobowiza dla okresu 20072013 zosta okrelony w zaczniku 16 tabela 1 do ustawy budetowej na 2011 r. rodki na finansowanie Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Pastw Trzecich, Funduszu Granic Zewntrznych, Europejskiego Funduszu Uchodczego oraz Europejskiego Funduszu Powrotw Imigrantw.
151

oraz pozostaych programw ujtych w zaczniku nr 17 do ustawy budetowej129 wydatkowano 673,8 mln z, tj. 88,4% planu po zmianach. Na realizacj NMF oraz MF EOG w 2011 r. wykorzystano kwot 433,7 mln z, tj. 85,5% planu po zmianach. Nisza realizacja wydatkw na MF EOG i NMF wynikaa midzy innymi z dugotrwaego procesu kontraktacji rodkw, przeduajcych si procedur przetargowych. Na poziom wydatkw i stan zaawansowania projektw wpyw miay rwnie czynniki atmosferyczne oraz prace archeologiczne na terenach inwestycji projektw. Okolicznoci te wpyny na wyduenie realizacji niektrych projektw do kwietnia 2012 r., na co beneficjenci uzyskali zgod darczycw. Ponadto niepene wydatkowanie wynikao rwnie z opnie po stronie darczycw w przekazywaniu decyzji o akceptacji sprawozda kocowych. Dane dotyczce wykorzystania pozostaych rodkw w latach 20102011 r., wedug zacznika nr 17 do ustawy budetowej na rok 2011, przedstawiono w tabeli 37.
Tabela 37. Wykorzystanie pozostaych rodkw
Limit wydatkw Programy 1 OGEM Norweski Mechanizm Finansowy i MF Europejskiego Obszaru Gospodarczego1) Program oglny Solidarno i zarzdzanie przepywami migracyjnymi Inne rodki finansowe z budetu UE2)
1)
Plan po zmianach 2010 4 838,2 675,9 2011 5 761,9 507,4 mln z
Wykonanie 2010 6 756,3 610,9 2011 7 673,8 433,7
2010 2 440,6 391,2
2011 3 391,8 294,8
6:4
7:5 %
7:6
8 90,2 90,4
9 88,4 85,5
10 89,1 71,0
1,7
2,8
77,3
80,9
64,8
72,3
83,8
89,4
111,6
47,7
94,2
85,0
173,6
80,6
167,8
94,8
96,7
208,0
2)
w wykonaniu wydatkw za rok 2011 (kwota 433,7 mln z) na realizacj Mechanizmw Finansowych MF EOG i NMF nie ujto kwoty 36 tys. z. Kwota ta zosta wykazana w zaczniku nr 15 do ustawy budetowej na rok 2011 (w planie po zmianach w za. nr 15 na realizacje w/w Mechanizmw zaplanowano kwot 149 tys. z) w pozycji Inne rodki finansowe z budetu UE za 2010 r. ujto rwnie rodki Funduszu TEN-T (Trans European Network - Transport), ktre w zaczniku nr 17 w ustawie budetowej na rok 2010 byy ujte w odrbnej pozycji ( limit wydatkw w 2010 r. wynis 37,9 mln z, plan po zmianach 57,7 mln z i wykonanie 2010 r. 55,0 mln z). W ustawie budetowej na rok 2011 (za. nr 17) rodki Funduszu TEN-T nie zostay wyodrbnione.
9.2. Narodowy Plan Rozwoju 20042006

Narodowy Plan Rozwoju 20042006 by realizowany poprzez uzgodnione z Komisj Europejsk Podstawy Wsparcia Wsplnoty oraz wynikajce z tego dokumentu sektorowe programy operacyjne (SPO)130. Polityka spjnoci w ramach NPR 20042006
129
130
Programy finansowane z udziaem rodkw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej oraz niepodlegajcych zwrotowi rodkw z pomocy udzielonej przez pastwa czonkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) wraz z limitem wydatkw budetu pastwa przeznaczonych na finansowanie tych programw (nie ujtych w zaczniku nr 16 do ustawy budetowej). SPO Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw, SPO Rozwj Zasobw Ludzkich, SPO Transport, SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich, SPO Rybowstwo i przetwrstwo ryb, PO Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego oraz PO Pomoc Techniczna.
152

realizowana bya rwnie przez projekty wspfinansowane z Funduszu Spjnoci w sektorze transport i rodowisko, a take przez dwie Inicjatywy Wsplnotowe (IW) Interreg131 oraz Equal132 (finansowane z funduszy strukturalnych). Dla wszystkich programw operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych terminowo zostay przekazane dokumenty zamknicia, kocowe deklaracje wydatkw wraz z wnioskami o patno kocow, sprawozdania kocowe z realizacji programu oraz deklaracje i raporty zamknicia. W 2011 r. Komisja Europejska rozliczya saldo kocowe i wypacia patnoci kocowe w cznej kwocie 78,5 mln euro dla SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ywnociowego oraz Rozwj Obszarw Wiejskich i PO Pomoc Techniczna 20042006, a take Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w czci finansowanej z Europejskiego Funduszu Spoecznego. Komisja rozliczya rwnie saldo kocowe Inicjatywy Wsplnotowej EQUAL oraz czterech z siedmiu IW Interreg IIIA, w tym dwch dla ktrych Instytucja Patnicza jest po stronie polskiej (Polska-Sowacja i Polska-Biaoru-Ukraina). Z tego tytuu wpyny do Polski rodki w kwocie 9,5 mln euro. Wnioski o patno kocow wraz z kocowymi deklaracjami wydatkw przekazane zostay Komisji Europejskiej dla 127133 spord 130 projektw dofinansowanych z Funduszu Spjnoci. Nie zostay zoone wnioski o patno kocow dla trzech projektw, dla ktrych Instytucja Zarzdzajca wystpia do KE o przeduenie terminu kwalifikowalnoci wydatkw. W zwizku z pozytywn decyzj KE dla projektu Program gospodarki wodno-ciekowej w Tarnobrzegu termin zoenia wniosku upynie 31 maja 2012 r. Dwa projekty Zaopatrzenie w wod i oczyszczanie ciekw w Kdzierzynie Kolu oraz Budowa autostrady A1. Odcinek Sonica (Gliwice) granica pastwa (Gorzyczki), Etap II: Bek-Gorzyczki nadal oczekuj na wydanie decyzji KE. Komisja Europejska rozliczya saldo kocowe pomocy i przekazaa patnoci kocowe dla 17 projektw Funduszu Spjnoci na czn kwot 76,9 mln euro, z tego dla omiu134 projektw w kwocie 16,5 mln euro135 w sektorze rodowisko oraz dla dziewiciu projektw (60,4 mln euro) w sektorze transport.
131 132
133 134
135
Interreg Inicjatywa UE, wspierajca wspprac transgraniczn, transnarodow i midzynarodow. Equal Inicjatywa UE, wspierajca projekty majce na celu wspprac ponadnarodow suc programowaniu nowych sposobw zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierwnoci na rynku. Stan na 4 kwietnia 2012 r., 126 wnioskw zostao przekazanych do koca 2011 r., jeden w 2012 r. W liczbie tej uwzgldniono projekt Ocena i poprawa zdolnoci Narodowego Funduszu oraz jednostek wdraajcych ISPA w systemie rozszerzonej decentralizacji zarzdzania EDIS zakoczony 31 grudnia 2005 r. Dla dwch projektw rodki w kwocie 9,13 mln euro wpyny w 2012 r.
153
IV. Sektor finansw publicznych

Analiza dochodw i wydatkw budetu pastwa oraz dochodw i wydatkw budetu rodkw europejskich nie daje penego obrazu finansw pastwa. Obrazu takiego nie daje rwnie zbiorcza analiza wszystkich planw finansowych w tym majcych kluczowe znaczenie dla finansw publicznych pastwowych funduszy celowych i agencji rzdowych zamieszczanych w ustawie budetowej. Poza zakresem podmiotowym ustawy budetowej pozostaj bowiem tak wane segmenty sektora finansw publicznych jak: sektor samorzdowy (jednostki samorzdu terytorialnego i podlege im instytucje publiczne), Narodowy Fundusz Zdrowia, samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej (SPZOZ), pastwowe uczelnie, pastwowe i samorzdowe instytucje kultury. Z ustawy budetowej wyczona jest rwnie przewaajca cz operacji finansowych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a wic instytucji zarzdzajcej wykorzystaniem rodkw unijnych na realizacj wikszoci przedsiwzi krajowych. Bez szczegowej analizy wszystkich instytucji publicznych nie mona nie tylko oceni stanu finansw pastwa, lecz nawet wszechstronnie oceni wykonania budetu pastwa. Znaczna cz wymienionych powyej instytucji publicznych moe bowiem funkcjonowa tylko dziki rodkom otrzymywanym z budetu pastwa. W 2011 roku udzia dochodw budetu pastwa (bez dochodw pochodzcych od jednostek sektora finansw publicznych) w dochodach publicznych wynosi ok. 45%, a udzia budetu pastwa w ostatecznych (czyli kierowanych do podmiotw spoza sektora finansw publicznych) wydatkach sektora finansw publicznych ok. 22%. Transfery do instytucji publicznych stanowiy w tym samym roku ok. 51% wszystkich wydatkw budetowych. Jest wic oczywiste, e efektywnoci wydatkw budetu pastwa nie da si racjonalnie oceni bez jednoczesnej oceny finansw jednostek i instytucji zasilanych rodkami budetowymi. Analiza caoci dochodw i wydatkw publicznych jest wreszcie istotna z tego powodu, e wynikajce z czonkostwa Polski w Unii Europejskiej zobowizania dotyczce stabilnoci finansw pastwa oraz rwnowagi finansw publicznych odnosz si do wynikw finansowych sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (general government), zakresowo znacznie bliszego sektorowi finansw publicznych ni podmiotowemu zakresowi budetu pastwa. Zgodnie z art. 182 ust. 3 pkt 2 ustawy o finansach publicznych, przedkadane przez Rad Ministrw sprawozdanie z wykonania ustawy budetowej ma zawiera dochody, wydatki oraz nadwyk albo deficyt sektora finansw publicznych. W rzdowym sprawozdaniu z wykonania ustawy budetowej na rok 2011 wymg ten zosta
154
Sektor finansw publicznych

speniony, Najwysza Izba Kontroli zwraca jednak uwag na fakt, i dane o dochodach i wydatkach sektora finansw publicznych przedstawiane s podobnie jak w ostatnich latach w mao czytelnej formie i ograniczone do najbardziej podstawowych wielkoci. Nie s te dostpne szczegowe informacje o zastosowanej metodologii obliczania wielkoci dochodw i wydatkw publicznych.
1. Dochody i wydatki sektora finansw publicznych

Wedug danych Ministerstwa Finansw dochody sektora finansw publicznych wyniosy w 2011 roku 604.203,0 mln z, co odpowiada 39,6% produktu krajowego brutto w 2011 roku136, natomiast wydatki budetu pastwa wyniosy w 2011 roku 660.082,1 mln z. Deficyt sektora finansw publicznych wynis zatem 55.279,1 mln z, czyli ok. 3,7% PKB i a o 34% mniej ni w roku 2010. Przeamany zosta wic trwajcy od roku 2008 okres nieprzerwanego pogarszania si stanu rwnowagi finansw publicznych.
Tabela 38. Podstawowe dane o dochodach i wydatkach sektora finansw publicznych w latach 20062011 Wyszczeglnienie Dochody Dochody biece (krajowe) Dochody majtkowe (krajowe) rodki z UE Wydatki Wydatki biece Wydatki majtkowe Deficyt/nadwyka 2006
419,9 2007 2008 mld z 486,2 514,0 539,7 551,2 604,2 2009 2010 2011
413,4 6,5 x 442,4 401,9 40,6 -22,6
464,0 7,2 14,9 485,2 434,6 50,6

1,0
485,9 7,0 21,0 534,0 475,3 58,7

-20,0
497,2 6,5 36,0 590,8 521,3 69,6

-51,1
503,1 7,1 41,0 636,3 554,1 82,2

-84.7
546,3 7,2 50,7 660,1 573,3 86,8

-55,9
Rok poprzedni = 100 Dochody Dochody krajowe Dochody biece (krajowe) Dochody majtkowe (krajowe) rodki z UE Wydatki Wydatki biece Wydatki majtkowe Deficyt 112,2 105,3 111,5 109,7 108,1 124,8 104,7 102,7 97,5 110,1 109,4 116,0 X 102,3 113,3 92,7 110,6 109,7 118,6 255,4 101,2 94,9 109,1 107,6 106,3 117,7 166,7 108,6 101,7 123,7 103,8 103,5 105,9 66,0 115,8 105,7 105,0 102,1 109,6
136
Zgodnie z danymi opublikowanymi przez Gwny Urzd Statystyczny w dniu 14 maja 2012 r., produkt krajowy brutto (mierzony w cenach biecych) wynis w 2011 roku 1.524,7 mld z por. obwieszczenie Prezesa Gwnego Urzdu Statystycznego z dnia 14 maja 20121 r. w sprawie pierwszego szacunku wartoci produktu krajowego brutto w 2010 r. (M.P z 2012 r., . poz. 327) dostpne rwnie na stronie internetowej GUS, adres: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_12918_PLK_HTML.htm.
155
PKB = 100 Dochody Dochody biece (krajowe) Dochody majtkowe (krajowe) rodki z UE Wydatki Wydatki biece Wydatki majtkowe Deficyt 39,6 39,0 0,6 0,0 41,7 37,9 3,8 -2,1 41,3 39,4 0,6 1,3 41,2 36,9 4,3 0,1 40,3 38,1 0,6 1,6 41,9 37,3 4,6 -1,6 40,2 37,0 0,5 2,7 44,0 38,8 5,2 -3,8 38,9 35,5 0,5 2,9 44,9 39,1 5,8
-6,0
39,6 35,8 0,5 3,3 43,3 37,6 5,7

-3,7
rdo: dane przekazane przez Ministerstwo Finansw.
Jak wida z zamieszczonych powyej danych, redukcja deficytu sektora finansw publicznych bya efektem jednoczesnego, znacznego wzrostu dochodw publicznych, jak i znaczcego ograniczenia tempa wzrostu wydatkw publicznych realna warto tych wydatkw bya w 2011 roku o okoo 0,5% nisza ni w roku 2010. Do wzrostu dochodw publicznych w istotny sposb przyczyni si duy wzrost dochodw pochodzcych z budetu Unii Europejskiej. Dochody z tego rda byy w 2011 roku a o 23,7% wiksze ni w roku 2010, co wiadczy o istotnym przyspieszeniu tempa realizacji programw i projektw realizowanych z finansowym wsparciem z budetu UE. Przypomnie jednak naley, e wysokie tempo wzrostu dochodw pochodzcych z budetu UE wynika przede wszystkim z nadrabiania zalegoci powstaych w poprzednich latach, a zakadany na rok 2011 plan pozyskiwania dochodw z budetu UE nie zosta w caoci zrealizowany. Dochody krajowe rosy w 2011 roku znacznie wolniej ni dochody zagraniczne. Odnotowa naley jednak fakt, e tempo wzrostu dochodw krajowych byo wiksze zarwno od tempa wzrostu cen, jak i od tempa wzrostu produktu krajowego brutto. Oznacza to, e wzrosa zarwno realna warto krajowych dochodw publicznych (o 4%), jak i wskanik relacji krajowych dochodw publicznych do produktu krajowego brutto z 36,0% w 2010 roku do 36,3% w roku 2011. W podobnym stopniu z 19,3% w roku 2010 do 19,6% w roku 2011 wzrs rwnie wskanik relacji dochodw podatkowych do PKB. W 2011 roku nastpio wic nieznaczne zwikszenie szeroko rozumianych obcie fiskalnych. Wyniki sektora finansw publicznych w 2011 roku s lepsze od zakadanych. W uzasadnieniu ustawy budetowej na rok 2011 zaoono bowiem, e137: dochody sektora finansw publicznych wzrosn w 2011 roku do poziomu 622,3 mld z (41,6% prognozowanej wartoci PKB),, wydatki sektora finansw publicznych wynios 697,7 mld z (46,6% PKB), w tym 121,3 mld z stanowi bd wydatki majtkowych.
137
Ustawa budetowa na rok 2011. Uzasadnienie. Tom I Omwienie, s. 179184.
156

Dochody i wydatki sektora finansw publicznych okazay si przeszacowane, przy czym odchylenie od zaoe byo wiksze w przypadku wydatkw. W efekcie faktycznie zrealizowany deficyt sektora finansw publicznych by o 19,5 mld z mniejszy ni zakadano. Zasadnicze znaczenie dla obnienia deficytu mia przy tym fakt, i publiczne wydatki majtkowe byy w 2011 roku a o 34,5 mld z, czyli o okoo 28,4% mniejsze ni planowano. Wyniki kontroli NIK wskazuj, e jedn z istotnych przyczyn nieosignicia planowanej wielkoci wydatkw majtkowych s opnienia w realizacji projektw inwestycyjnych wspieranych rodkami UE. Zmniejszenie deficytu sektora finansw publicznych i przekroczenie przyjtych w tej kwestii zaoe oceni naley pozytywnie. Jednak nawet tak istotne zmniejszenie nierwnowagi sektora finansw publicznych, jak osignite w 2011 roku, nie gwarantuje jeszcze wypenienia zalece Komisji Europejskiej i redukcji w 2012 roku deficytu sektora rzdowego do poziomu poniej 3% PKB. Wypenienie tego zalecenia wymagaoby bowiem kolejnego zmniejszenia deficytu sektora rzdowego o ponad 30 mld z. Dochody i wydatki sektora instytucji rzdowych i samorzdowych Niezalenie od prowadzonej przez Ministerstwo Finansw statystyki dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych, Gwny Urzd Statystyczny gromadzi, przetwarza i publikuje dane o dochodach, wydatkach i zadueniu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych, prezentowane zgodnie z metodologi okrelon w systemie ESA95, stanowicym w Unii Europejskiej standard dla statystyki dochodw i wydatkw publicznych. Dane sprawozdawcze opracowane zgodnie z reguami systemu ESA95 s rwnie podstaw oceny wypeniania przez pastwa czonkowskie Unii Europejskiej norm odnoszcych si do stanu rwnowagi finansw publicznych, czyli norm deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych oraz pastwowego dugu publicznego w relacji do produktu krajowego brutto. Zastosowanie tej metodologii spowodowaoby wzrost pastwowego dugu publicznego do poziomu 56,3% i przekroczenie kolejnego progu ostronociowego, okrelonego w ustawie o finansach publicznych. Oznacza to, e w roku 2013 zaostrzeniu ulegyby zasady planowania wysokoci deficytu budetu pastwa i budetw samorzdowych.
Tabela 39. Deficyt i zaduenie sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w latach 20072011 Wyszczeglnienie Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych Sektor rzdowy Sektor samorzdowy Sektor ubezpiecze spoecznych Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych Deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych Sektor rzdowy Sektor samorzdowy Sektor ubezpiecze spoecznych Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych 2007 2008 -46,8 -49,8 -2,3 5,2 600,8 -3,7 -3,9 -0,2 0,4 47,1 2009 mld z -98,7 -71.,5 -14,0 -132 684,1 PKB = 100 -7,3 -5,3 -1,0 -1,0 50,9 2010 -111,2 -83,9 -16,7 -11, 778,2 -7,9 -5,9 -1,1 -0,8 55,0 2011 -78,0 -65,2 -11,2 -1,5 858,9 -5,1 -4,3 -0,7 -0,1 56,3
-35.3 0,5 12.,7 529,4 -1,9 -3,0 0,0 1,1 45,0
rdo: Komunikat dotyczcy deficytu i dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1377_PLK_HTML.htm
157

Publikowane przez GUS wyniki finansowe sektora instytucji rzdowych i samorzdowych rni si istotnie od sporzdzonych w Ministerstwie Finansw zestawie dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych, przy czym dane GUS w odrnieniu od danych Ministerstwa Finansw odpowiadaj pod wzgldem metodologii rachunkw przyjtym standardom europejskim i wiatowym138. Oznacza to, e w wietle powszechnie przyjtych zasad prezentacji danych o finansach publicznych, stan polskich finansw publicznych jest gorszy ni wynikaoby to z danych Ministerstwa Finansw. Podkreli jednak naley, e skala rozbienoci midzy zestawieniami dochodw i wydatkw publicznych GUS i Ministerstwa Finansw cho dua, bo deficyt finansw publicznych w ujciu GUS jest o 1,4% PKB wikszy ni w rachunkach Ministerstwa Finansw jest jednak znaczco mniejsza ni w poprzednich latach139.
2. Przepywy rodkw wewntrz sektora finansw publicznych

W 2011 roku nie nastpiy istotne zmiany w strukturze dochodw i wydatkw publicznych. Tak jak w poprzednich latach najwiksza cz dochodw publicznych zrealizowana zostaa w podsektorze rzdowym, obejmujcym midzy innymi budet pastwa i budet rodkw europejskich, natomiast najwiksze wydatki publiczne wykonane zostay w sektorze ubezpiecze spoecznych. Zamieszczone w tabeli 40 dane o dochodach i wydatkach publicznych w podziale na podsektory sektora finansw publicznych pokazuj jak znaczne s rozbienoci pomidzy wasnymi dochodami140 poszczeglnych podsektorw, a ich potrzebami finansowymi. Dla zilustrowania skali niezbdnych przemieszcze (transferw) rodkw pomidzy podsektorami wskaza mona nastpujce fakty: sfinansowanie wasnych potrzeb finansowych podsektora rzdowego wymagao w 2011 roku wykorzystania tylko 69,4% wasnych dochodw, w tym w budecie pastwa 54,4%, wydatki sektora samorzdowego finansowane s w 60,5% rodkami pochodzcymi z innych podsektorw sektora finansw publicznych; w sektorze ubezpieczeniowym dochody wasne pokrywaj tylko 65,6% wydatkw tego podsektora, przy czym warto takiego wspczynnika jest silnie zrnicowana wewntrz podsektora Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje swe wydatki niemal wycznie wasnymi rodkami, w Funduszu EmerytalnoRentowym KRUS dochodami wasnymi finansuje si zaledwie okoo 5% wydatkw.
138
139
140
Rnice midzy polskim i europejskim systemem ewidencji dochodw i wydatkw publicznych maj swe rdo zarwno w zakresie podmiotowym obu systemw (do sektora finansw publicznych nie zalicza si na przykad Krajowego Funduszu Drogowego, bdcego w wietle zasad ESA elementem sektora instytucji rzdowych i samorzdowych), jak i w niezgodnych ze standardami europejskimi zasadami ewidencji rozlicze midzy budetem pastwa a Funduszem Ubezpiecze Spoecznych oraz wykorzystania rodkw z prywatyzacji. W 2009 r. rnica pomidzy oszacowaniem deficytu sektora finansw publicznych (MF) i oszacowaniem deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GUS, Eurostat) wynosia 4,8% PKB, w roku 2010 4,0% PKB. Wasnymi dochodami podmiotu (podsektora) sektora finansw publicznych nazywa bdziemy dochody pochodzce spoza sektora finansw publicznych. Analogicznie, wydatkami wasnymi (albo wydatkami ostatecznymi) nazywamy wydatki kierowane do podmiotw spoza sektora finansw publicznych.
158

Tabela 40. Dochody i wydatki sektora finansw publicznych w 2011 r., wedug podsektorw Sektor finansw publicznych Podektor rzdowy Tre Ogem Ogem w tym: budet pastwa mld z Dochody Przed konsolidacj Po konsolidacji Wydatki Przed konsolidacj Po konsolidacji Wynik Przed konsolidacj Po konsolidacji Dochody Przed konsolidacj Po konsolidacji Wydatki Przed konsolidacj Po konsolidacji Wynik Przed konsolidacj Po konsolidacji
1)
Podektor Podsektor ubezpiecze samorzdospoeczwy nych1)
853,3 604,2 909,1 660,1 -55,9 -55,9
382,2 344,5 418,2 239,0 -36,1 105,5
277,6 273,5 302,7 148,7 -25,1 124,8 %%
216,1 92,3 228,7 204,6 -12,6 -112,3
255,0 167,4 262,2 216,5 -7,2 -49,1
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
44,8 57,0 46,0 36,2 64,6 -188,7
32,5 45,3 33,3 22,5 44,9 -223,3
25,3 15,3 25,2 31,0 22,5 200,9
29,9 27,7 28,8 32,8 12,9 87,8
Razem z Narodowym Funduszem Zdrowia
rdo: obliczenia wasne na podstawie danych przekazanych przez Ministerstwo Finansw
Dane z tabeli 40 pokazuj wyranie rol budetu pastwa w zarzdzaniu finansw publicznych, a zarazem skal centralizacji dochodw publicznych w Polsce. Budet pastwa suy nie tylko finansowaniu podstawowych zada pastwa (centralna administracja, obrona narodowa, bezpieczestwo publiczne, wymiar sprawiedliwoci, nauka), ale i ksztatuje poprzez system transferw wewntrz sektora finansw publicznych sytuacj finansow wszystkich podstawowych segmentw sfery publicznej. Dochody sektora finansw publicznych Dochody sektora finansw publicznych wyniosy w 2011 roku okoo 604,2 mld z, co odpowiadao 39,6% wartoci produktu krajowego brutto. Realna warto dochodw publicznych bya w 2011 roku. o 5,1% wiksza ni w roku 2010, co oznacza, e tempo wzrostu dochodw publicznych przewyszyo tempo wzrostu produktu krajowego brutto w cenach biecych. Wzrost dochodw publicznych w 2011 spowodowany zosta przede wszystkim przyspieszeniem napywu rodkw z budetu UE (wpywy w 2010 roku byy a
159

o 23,7% wiksze ni w roku 2010), a take przez wysokie dochody podatkowe, zwaszcza z podatku dochodowego od osb prawnych, ktry gwnie dziki korzystnym dla polskich przedsibiorstw relacjom walutowym wzrs a o 13,9%, czyli znacznie wicej ni mona byo szacowa na podstawie zakadanych wskanikw makroekonomicznych. Istotny wzrost odnotowano rwnie w przychodach z podatkw porednich, gdzie gwnym czynnikiem wzrostu dochodw byy ju nie relacje rynkowe, lecz decyzje systemowe, w szczeglnoci podwyszenie stawek w podatku od towarw i usug, likwidacja ulg w akcyzie na paliwa zawierajce powyej 2,0% biokomponentw oraz na biokomponenty stanowice samoistne paliwa i podwyszenie akcyzy na wyroby tytoniowe. Odnotowa naley rwnie fakt, i stabilizujca si po burzliwych latach 20082009 sytuacja gospodarcza pozwolia mimo ostrych ogranicze pacowych w sektorze finansw publicznych na uzyskanie realnego wzrostu wpyww z podatku dochodowego od osb fizycznych.
Tabela 41. Dochody sektora finansw publicznych w latach 20062011 Tre Dochody Dochody biece Podatki w tym: podatki porednie PIT CIT Krajowe dochody niepodatkowe Krajowe dochody majtkowe rodki z budetu UE Dochody Dochody biece Podatki w tym: podatki porednie PIT CIT Krajowe dochody niepodatkowe Krajowe dochody majtkowe rodki z budetu UE Dochody Dochody biece Podatki w tym: podatki porednie PIT CIT Krajowe dochody niepodatkowe Krajowe dochody majtkowe rodki z budetu UE 2006 419,9 413,4 218,1 127,3 48,7 25,3 195,3 6,5 0,0 39,6 39,0 20,6 12,0 4,6 2,4 18,4 0,6 0,0 2007 486,2 464,0 258,4 146,3 61,0 32,0 205,6 7,2 14,9 115,8 112,2 118,5 115,0 125,2 126,6 105,3 111,5 41,3 39,4 22,0 12,4 5,2 2,7 17,5 0,6 1,3 2008 2009 2010 551,2 503,1 276,0 165,0 62,5 27,8 227,2 7,1 41,0 102,1 101,2 107,0 106,6 99,6 90,6 94,9 109,1 113,6 38,9 35,5 19,5 11,7 4,4 2,0 16,0 0,5 2,9 2011 604,2 546,3 301,3 180,1 67,5 31,6 245,0 7,2 50,7 109,6 108,6 109,2 109,2 108,0 113,9 107,9 101,7 123,7 39,6 35,8 19,8 11,8 4,4 2,1 16,1 0,5 3,3 mld z 514,0 539,7 485,9 497,2 274,9 258,0 153,4 154,8 67,2 62,7 34,5 30,7 211,1 239,2 7,0 6,5 21,0 36,0 Rok poprzedni = 100 105,7 105,0 104,7 102,3 106,4 93,9 104,8 100,9 110,2 93,4 107,8 88,8 102,7 113,3 97,5 92,7 140,7 171,4 PKB = 100 40,3 40,2 38,1 37,0 21,5 19,2 12,0 11,5 5,3 4,7 2,7 2,3 16,5 17,8 0,6 0,5 1,6 2,7
rdo: obliczenia wasne na podstawie danych przekazanych przez Ministerstwo Finansw.
160

Wydatki sektora finansw publicznych Wydatki sektora finansw publicznych wyniosy w 2011 roku 660,1 mld z, co oznacza, e odnotowano spadek ich realnej wartoci o okoo 0,5%. Podkreli przy tym naley, e spadek realnej wartoci wydatkw nastpi wycznie dziki ograniczeniu wydatkw biecych, przy jednoczesnym szybkim wzrocie wydatkw majtkowych. Szczeglnie znaczny spadek zaobserwowano w grupie wydatkw oznaczonych w tabeli 42 jako Inne wydatki biece, obejmujcej przede wszystkim wynagrodzenia pracownikw sektora finansw publicznych oraz tzw. wydatki rzeczowe, czyli wydatki na zakup towarw i usug. Wydatki zaliczane do tej grupy byy w ujciu nominalnym o 4% mniejsze ni w roku 2010. W ujciu realnym oznacza to spadek wartoci tych wydatkw a o 8%. Wskazuje to na znaczn skuteczno dziaa podjtych celu zahamowania szybkiego w ostatnich latach wzrostu wydatkw biecych, w tym przede wszystkim wynagrodze. Przekazane przez Ministerstwo Finansw materiay nie pozwalaj jednak na gbsz analiz charakteru zmniejszanych wydatkw (analiz struktury oszczdnoci budetowych), a tym bardziej na analiz skutkw tych ci. Naley jednak uzna, e wprowadzone do ustawy o finansach publicznych reguy wydatkowe dziaaj do skutecznie. Odnotowa te naley fakt, i w 2011 roku zahamowany zosta obserwowany od 2008 roku trend wzrostu relacji wydatkw socjalnych do produktu krajowego brutto wskanik ten osign w 2011 roku poziom 15,9%, najniszy od roku 2005.
Tabela 42. Wydatki sektora finansw publicznych w latach 20062011 Tre Wydatki Wydatki biece Wydatki socjalne Obsuga dugu publicznego Inne wydatki biece Wydatki majtkowe Wydatki Wydatki biece Wydatki socjalne Obsuga dugu publicznego Inne wydatki biece Wydatki majtkowe Wydatki Wydatki biece Wydatki socjalne Obsuga dugu publicznego Inne wydatki biece Wydatki majtkowe 2006 442,4 401,9 181,3 29,4 191,2 40,6 41,7 37,9 17,1 2,8 18,0 3,8 2007 485,2 434,6 188,5 29,1 217,0 50,6 109,7 108,1 104,0 99,0 113,5 124,8 41,2 36,9 16,0 2,5 18,4 4,3 2008 mld z 534,0 475,3 203,2 26,9 245,3 56,7 110,1 109,4 107,8 92,4 113,0 116,0 PKB = 100 41,9 37,3 15,9 2,1 19,2 4,6 44,0 38,8 16,7 2,5 19,6 5,2 44,9 39,1 16,8 2,6 19,8 5,8 43,3 37,6 15,9 2,6 17,6 5,7 590,8 521,3 223,8 34,1 263,4 69,6 110,6 109,7 110,1 126,7 107,4 118,6 636,3 554,1 237,4 36,5 280,2 82,2 107,6 106,3 106,1 107,0 106,3 117,7 660,1 573,3 242,7 39,1 268,8 86,8 103,8 103,5 102,2 107,2 96,0 105,9 2009 2010 2011
Rok poprzedni = 100
161
3. Dochody i wydatki jednostek samorzdu terytorialnego

Jednostki samorzdu terytorialnego (JST) odnotoway w 2011 roku niewielki wzrost dochodw w ujciu realnym aczne dochody jednostek samorzdu terytorialnego byy o 0,9% wiksze ni w roku 2010. Czwarty rok z rzdu budety samorzdowe wykazay czny deficyt, lecz dziki wyranemu zahamowaniu wydatkw, ktre w 2011 r. byy w ujciu realnym o 2% mniejsze ni w roku 2010, zbiorczy deficyt budetw jednostek samorzdu terytorialnego zosta zmniejszony z 15 mld z w 2010 r. do 10,3 mld z (czyli do ok. 6% dochodw ) w roku 2011.
Tabela 43. Dochody i wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego w latach 20062011 Wyszczeglnienie DOCHODY OGEM Dochody wasne w tym: podatek dochodowy od osb prawnych podatek dochodowy od osb fizycznych podatek od nieruchomoci Dotacje celowe Subwencja oglna WYDATKI OGEM Wydatki majtkowe w tym: wydatki na inwestycje Wydatki biece w tym: wydatki na wynagrodzenia wydatki na obsug dugu WYNIK DOCHODY OGEM Dochody wasne w tym: podatek dochodowy od osb prawnych podatek dochodowy od osb fizycznych podatek od nieruchomoci Dotacje celowe Subwencja oglna WYDATKI OGEM Wydatki majtkowe w tym: wydatki na inwestycje Wydatki biece w tym: wydatki na wynagrodzenia wydatki na obsug dugu WYNIK
2006 117,0 62,9 6,0 20,6 12,2 19,6 34,5 120,0 25,0 24,4 95,1 34,8 0,8 -3,0 112,9 115,2 130,4 121,2 106,1 118,1 106,5 108,0 112,6 114,0 107,0 106,4 61,5 40,5
2007 131,4 74,1 7,6 25,6 12,7 20,5 36,8 129,1 27,1 26,3 102,0 37,5 1,0 2,3 112,3 117,9 126,8 124,5 104,5 104,4 106,5 107,6 108,5 107,7 107,3 107,6 118,4 -75,6
2008 142,6 78,3 7,5 28,5 13,4 23,8 40,5 145,2 31,9 30,8 113,3 42,0 1,3 -2,6 108,5 105,7 98,1 111,5 105,9 116,0 110,1 112,4 117,9 117,4 111,0 112,2 132,4 -115,3
2009 154,8 75,3 6,6 27,0 14,2 22,6 45,3 167,8 43,1 41,6 124,7 46,1 1,4 -13,0 108,6 96,1 88,5 94,5 105,5 95,2 112,0 115,6 135,1 135,0 110,1 109,6 106,4 499,2
2010 162,8 78,6 6,1 26,9 15,1 25,8 47,2 177,8 44,2 43,3 133,5 49,7 1,9 -15,0 105,1 104,4 92,5 99,7 106,6 114,2 104,1 105,9 102,6 104,0 107,1 107,9 132,2 114,7
2011 171,3 83,6 6,9 29,4 16,3 26,1 48,3 181,6 42,4 41,2 139,2 54,1 2,7 -10,3 105,2 106,4 112,3 109,4 107,5 100,8 102,5 102,2 95,9 95,2 104,2 108,8 146,4 68,7
Rok poprzedni = 100
O niskiej dynamice dochodw w sektorze samorzdowym zadecydowao przede wszystkim ograniczenie tempa wzrostu transferw z budetu pastwa i z pozabudetowych instytucji pastwowych subwencje oglne byy w 2011 roku tylko
162

o 2,5% wiksze ni w 2010 roku, jeszcze mniej, bo tylko o 0,8% wzrosa warto dotacji dla JST. Wolniejsze tempo wzrostu transferw z sektora pastwowego zostao jednak w duej czci zrekompensowane duymi wpywami z udziaw w podatkach dochodowych. Szybko rosnce w ostatnich latach zaduenie JST zmusio jednak samorzdy do ograniczenia wydatkw inwestycyjnych. W 2011 roku wydatki majtkowe JST byy o ponad 4% mniejsze ni w roku 2010, co w ujciu realnym oznacza ich redukcj o prawie 9%. Zwrci przy tym naley uwag na fakt, i zmniejszajc pod presj narastajcego zaduenia wydatki majtkowe, samorzdy utrzymay dyscyplin wydatkw biecych, ktrych warto w 2011 roku bya, w ujciu realnym, mniejsza ni w roku 2010. Mimo tak restrykcyjnie uksztatowanych budetw JST, zaduenie sektora samorzdowego nadal roie. W kocu 2011 roku czne zaduenie sektora samorzdowego wynosio ju ponad 64,2 mld z, z czego 61,2 mld z przypadao na zaduenie JST, a ok. 3 mld z stanowi dug samorzdowych zakadw opieki zdrowotnej. Udzia sektora samorzdowego w pastwowym dugu publicznym jest nadal stosunkowo niewielki (w kocu 2011 roku 7,9%), lecz dynamika dugu samorzdowego budzi ju zaniepokojenie tylko w 2011 roku dug JST zwikszy si o prawie 21%. Zagroenia zwizane ze wzrostem zaduenia JST dobrze ilustruje tabela 44, w ktrej przedstawiono dla rnych kategorii jednostek samorzdu terytorialnego relacje wielkoci zaduenia na koniec roku do dochodw budetowych z kolejnych lat. Analizujc dane z tabeli 44 naley pamita, e niemal wszystkie due miasta s jednostkami o znacznym potencjale rozwojowym i stosunkowo duych dochodach, niemniej fakt przekroczenia przez dug tych miast granicy 50% rocznych dochodw powinien ju by traktowany jako wany sygna ostrzegawczy. Podkreli te naley, e mniejsze zaduenie gmin miejskich i miejsko-wiejskich jest raczej efektem ich niskiej zdolnoci kredytowej i trudnoci w dostpie do rynkw finansowych, ni dowodem na dobr sytuacj finansow.
Tabela 44. Relacja zaduenia i dochodw jednostek samorzdu terytorialnego w latach 20082011 Lata 2008 2009 2010 2011 Wojewdztwa 18,1 15,6 30,4 36,9 Powiaty 15,8 19,4 24,2 26,1 Miasta powyej 100 tys, mieszkacw 26,1 38,2 45,2 51,3 Pozostae miasta 20,2 26,4 33,1 37,0 Gminy miejskowiejskie 14,5 18,6 26,6 30,8 Gminy wiejskie 20,2 26,0 33,8 38,4
Analizujc dane o budetach JST pamita naley, e sektor samorzdowy charakteryzuje si bardzo duym zrnicowaniem wewntrznym odnosi si to zarwno do rnic midzy wojewdztwami, jak i do rnic pomidzy rodzajami jednostek samorzdu terytorialnego. Obrazem tego zrnicowania jest tabela 45, w ktrej przedstawiono dla danych z roku 2011 rednie dochody na jednego mieszkaca w podziale na wojewdztwa i rodzaje jednostek samorzdu terytorialnego.
163

Tabela 45. Dochody budetw jednostek samorzdu terytorialnego na jednego mieszkaca w 2011 roku Wojewdztwa Wojewdztwa samorzdowe 394 429 356 396 493 320 397 469 445 442 409 392 290 408 391 365 439 Powiaty Miasta na prawach powiatu Pozostae miasta z Polska ogem dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 922 1.011 917 914 1.015 917 821 891 823 949 885 1.002 841 970 1.103 843 1.076 4.492 5.136 3.841 3.987 3.706 3.748 4.417 6.047 4.398 4.786 4.304 4.537 3.827 5.053 4.205 4.391 3.611 2.836 2.872 2.940 2.907 2.914 2.670 3.008 2.867 3.006 2.750 2.538 2.979 2.816 2.745 2.871 2.590 3.089 2.910 3.208 2.891 2.661 2.848 2.800 2.917 3.083 2.563 2.882 2.748 3.022 2.696 2.822 3.177 2.778 3.186 3.092 3.203 3.018 2.882 3.053 3.150 3.002 3.100 2.792 2.971 3.142 3.582 2.977 3.071 3.363 3.095 3.506 4.485 4.815 4.218 4.219 4.371 4.119 4.367 5.287 4.054 4.443 4.372 4.754 4.065 4.487 4.637 4.224 4.528 Gminy miejskowiejskie Gminy wiejskie Ogem
4. Sytuacja finansowa wybranych jednostek

Sektor ubezpiecze spoecznych Zmiana proporcji podziau skadki emerytalno-rentowej pomidzy otwarte fundusze emerytalne i Fundusz Ubezpiecze Spoecznych (FUS) nie poprawia sytuacji finansowej Funduszu, gdy uzyskanie dodatkowych dochodw ze skadek (wpywy ze skadek byy w 2011 roku o 15,2% wiksze ni w roku 2010) zostao zneutralizowane przez zmniejszenie dotacji z budetu pastwa i ograniczenie transferw z Funduszu Rezerwy Demograficznej. Tak wic zwikszenie skadek opacanych na rzecz FUS poprawio finansowe parametry FUS stopie finansowania wiadcze z ubezpieczenia spoecznego wpywami ze skadek, stopie pokrycia wydatkw wasnymi dochodami, lecz nie spowodowao poprawy stanu finansw FUS, w dalszym cigu finansowo zalenego od transferw z budetu pastwa. Redukcja dotacji budetowej dla FUS bya nieadekwatna do korzyci finansowych uzyskanych przez FUS z tytuu podwyszenia skadki (FUS zamiast dotacji otrzyma w 2011 roku 5 mld z poyczki z budetu). Podkrelania wymaga te fakt, i dodatkowe wpywy ze skadek uzyskanych w 2011 roku kosztem OFE nie rekompensuj w peni skutkw uprzedniego obnienia skadki rentowej, a relacja wpyww ze skadek do wypat wiadcze jest obecnie nisza ni w roku 2006.
164

Tabela 46. Dochody i wydatki Funduszu Ubezpiecze Spoecznych w latach 20062011 Tre Dochody ogem Skadki Dotacje z budetu pastwa Dotacja z budetu pastwa (OFE) FRD Inne Wydatki Wypaty wiadcze emerytalno-rentowych Inne wiadczenia Odpis na ZUS Inne Stopie finansowania wiadcze skadkami Stopie finansowania wydatkw dochodami wasnymi Dochody ogem Skadki Dotacje z budetu pastwa Dotacja z budetu pastwa (OFE) FRD Inne Wydatki Wypaty wiadcze emerytalno-rentowych Inne wiadczenia Odpis na ZUS Inne
2006 120,9 80,5 24,5 14,9 0,0 0,9 119,8 107,2 8,7 3,0 0,3 69,5 68,0
2007 129,6 88,4 23,9 16,2 0,0 1,1 126,0 110,0 8,1 3,1 0,2 74,9 71,0
2008 136,1 81,6 33,2 19,9 0,0 1,3 136,1 122,3 9,9 3,3 0,6 61,8 60,9
2009 138,4 85,3 30,5 21,1 0,0 1,5 153,4 135,3 12,6 3,4 2,0 57,7 56,6
2010 167,5 89,8 38,1 22,3 7,5 9,8 170,8 143,4 13,5 3,8 10,0 56,7 52,5
2011 162,0 103,4 37,5 15,4 4,0 1,7 167,8 149,3 13,5 3,8 1,3 63,5 62,6
mln z
PKB = 100 11,4 7,6 2,3 1,4 0,0 0,1 11,3 10,1 0,8 0,3 0,0 11,0 7,5 2,0 1,4 0,0 0,1 10,7 9,3 0,7 0,3 0,0 10,7 6,4 2,6 1,6 0,0 0,1 10,7 9,6 0,8 0,3 0,0 10,3 6,3 2,3 1,6 0,0 0,1 11,4 10,1 0,9 0,3 0,2 11,8 6,3 2,7 1,6 0,5 0,7 12,1 10,1 1,0 0,3 0,7 10,6 6,8 2,5 1,0 0,3 0,1 11,0 9,8 0,9 0,2 0,1
Tak wic zwikszenie skadek opacanych na rzecz FUS poprawio finansowe parametry FUS stopie finansowania wiadcze z ubezpieczenia spoecznego wpywami ze skadek, stopie pokrycia wydatkw wasnymi dochodami, lecz nie spowodowao poprawy stanu finansw FUS, w dalszym cigu finansowo zalenego od transferw z budetu pastwa. Redukcja dotacji budetowej dla FUS bya nieadekwatna do korzyci finansowych uzyskanych przez FUS z tytuu podwyszenia skadki (FUS zamiast dotacji otrzyma w 2011 roku 5 mld z poyczki z budetu). Podkrelania wymaga te fakt, i dodatkowe wpywy ze skadek uzyskanych w 2011 roku kosztem OFE nie rekompensuj w peni skutkw uprzedniego obnienia skadki rentowej, a relacja wpyww ze skadek do wypat wiadcze jest obecnie nisza ni w roku 2006. Sytuacja finansowa FUS w 2011 roku powoduje, e nadal aktualne s sformuowane przez NIK po kontroli wykonania budetu pastwa w 2010 roku stwierdzenia, i:
165

planowane zwikszenie dochodw FUS nie wystarczy do zahamowania luki midzy dochodami i wydatkami FUS, przejcie czci skadek nalenych obecnie otwartym funduszom emerytalnym zwiksza dugoterminowe obcienia sektora finansw publicznych z tytuu przyszych wypat wiadcze emerytalno-rentowych nalenych ubezpieczonym. W 2011 roku nie nastpiy istotne zmiany w sytuacji finansowej Funduszu Emerytalno-Rentowego KRUS. Jego przychody byy w 2011 roku o 1,3% wiksze ni w roku 2010. Dotacja z budetu pastwa stanowia pokrycie 95% wypat wiadcze wypacanych z tego funduszu. Narodowy Fundusz Zdrowia i samodzielne zakady opieki zdrowotnej Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) utrzyma w 2011 roku stabiln pozycj finansow, odnotowujc tylko niewielki deficyt, niewymagajcy zacigania zobowiza. Moliwo utrzymania rwnowagi finansowej NFZ zapewnia mu obowizujcy system gospodarki finansowej, oparty na ilociowym limitowaniu wiadcze kontraktowanych od poszczeglnych wiadczeniodawcw. Stan rwnowagi finansowej NFZ nie wiadczy wic ani o zbilansowaniu dochodw NFZ i potrzeb osb ubezpieczonych, ani o waciwej dostpnoci szeroko rozumianych usug medycznych. Wiksze obawy budzi stan finansw samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej (SPZOZ), a w szczeglnoci stan ich zaduenia. Od 2004 roku stan zaduenia SPZOZ waha si w granicach od 9,4 mld z do 10,5 mld z. W tym samym czasie zmniejszy si natomiast z ok. 5,9 mld z stan zobowiza wymagalnych.
22. Cakowite i wymagalne zobowizania SPZOZ w latach 20032011 [mld z]

12
10
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
rdo: dane Ministerstwa Zdrowia.
166

Taki ukad danych wiadczy nie tylko o zej sytuacji finansowej znacznej czci SPZOZ, ale i o nieskutecznoci podejmowanych kilkakrotnie w ostatnich latach 10 latach programach restrukturyzacyjnych. Przypomnie naley, e w ramach programw restrukturyzacji SPZOZ nie tylko udzielono zaduonym jednostkom poyczek, umoliwiajcych uporzdkowanie stosunkw z wierzycielami i sfinansowanie programw naprawczych, lecz rwnie dokonywano ze rodkw Skarbu Pastwa i samorzdw bezporedniego wykupu dugu SPZOZ. Jeli wic mimo takich dziaa zaduenie SPZOZ nadal utrzymuje si na poziomie przekraczajcym 10 mld z, to oznacza to, e SPZOZ zacigaj nadal znaczne zobowizania, a rodki woone w odduenie nie doprowadziy do osignicia zamierzonych celw restrukturyzacji. Zrwnowaony budet wykazuje rwnie Fundusz Emerytalno-Rentowy (FER), najwikszy z funduszy Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego. Stabiln sytuacj finansow FER zawdzicza jednak wycznie dotacji z budetu pastwa, ktrej wielko przekracza 90% wydatkw FER. Fundusz Pracy Po dwch latach, w ktrych Fundusz Pracy wykazywa nadwyk wydatkw nad dochodami, w 2011 roku dochody Funduszu byy wiksze od wydatkw. Przy niewielkim wzrocie przychodw ze skadek i bardzo wyranym ograniczeniu dotacji z budetu pastwa (zmniejszono je o ponad 32%), wydatki Funduszu Pracy byy w 2011 roku a o 28,5% mniejsze ni w roku 2010.
Tabela 47. Dochody i wydatki Funduszu Pracy w latach 20062011 Tre Przychody Skadki Dotacja z budetu pastwa Inne Wydatki (koszty) Wynik Przychody Skadki Dotacja z budetu pastwa Inne Wydatki (koszty) Wynik
2006
2007
2008
2009
2010
2011
mln z 7.506,7 6.752,7 754,0 5.481,8 2.024,9 110,5 106,1 8.381,4 7.679,8 701,7 5.338,7 9.101,9 10.326,6 10.962,7 10.486,8 8.766,8 189,3 145,8 8.780,9 690,4 855,3 -918,4 113,5 100,2 364,7 93,1 175,0 167,4 97,4 150,3 20,8 107,8 110,0 586,5 195,4 -27,4 8.806,5 1.562,1 594,1 -1.271,8 106,2 100,3 226,3 69,5 108,8 138,5 8.900,8 1.058,4 527,7 8.744,2 1.742,6 95,7 101,1 67,8 88,8 71,5 -137,0
5.755,7 11.245,0 12.234,5 Rok poprzedni = 100
3.042,7 3.1346,2 111,7 113,7 108,6 114,2
Najwiksz pozycj w wydatkach Funduszu Pracy stanowi zasiki i inne wiadczenia dla bezrobotnych. W 2011 roku na ten cel przeznaczono prawie 4,8 mld z, o 4,2% mniej ni w roku 2010.
167

W strukturze wydatkw Funduszu Pracy zaskakuje bardzo due, bo wynoszce prawie 50%, zmniejszenie wydatkw na aktywne formy przeciwdziaania bezrobociu. Zastrzeenia budzi fakt, e tak znacznych ci w aktywnych wydatkach Funduszu dokonano w sytuacji rosncego bezrobocia, gdy Fundusz dysponowa wolnymi rodkami. * * * W roku 2011 nastpia wyrana poprawa stanu rwnowagi finansw publicznych, wyraajca si zmniejszeniem deficytu sektora finansw publicznych (w ujciu Ministerstwa Finansw) do 3,7% PKB oraz zmniejszeniem deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych do 5,1% PKB. Fakt ten oceni naley pozytywnie, lecz jednoczenie naley zwrci uwag na to, e: istotna cz wzrostu dochodw publicznych w 2011 r. spowodowana zostaa czynnikami jednorazowymi, co oznacza, e utrzymanie w kolejnych latach dynamiki wzrostu dochodw osignitego w roku 2011 bdzie trudne, niskie tempo wzrostu wydatkw publicznych w 2011 roku jest efektem drastycznego ograniczenia w porwnaniu z zaoeniami przyjtymi przy konstrukcji budetu pastwa i budetu rodkw europejskich na rok 2011 wydatkw majtkowych, osignicie do koca 2012 roku wymaganego poziomu deficytu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wymaga bdzie dalszych, znaczcych ogranicze wydatkw publicznych. Powanym zagroeniem dla stabilnoci finansw publicznych pozostaje wysoki, bliski konstytucyjnemu limitowi, poziom pastwowego dugu publicznego. Oprcz cakowitej wielkoci dugu szczeglnej uwagi i analizy wymaga szybko rosnce zaduenie jednostek samorzdu terytorialnego (zwaszcza duych miast), a take niemal niezmienny od 8 lat poziom zaduenia samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej, wskazujcy na brak efektw dziaa restrukturyzacyjnych w sferze ochrony zdrowia, Sposb prezentacji dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych w rzdowym sprawozdaniu z wykonania budetu pastwa jest nieprzejrzysty i ograniczony do najbardziej podstawowych danych, co praktycznie uniemoliwia pogbion analiz stanu finansw publicznych i ocen wpywu, jaki na t sytuacj wywiera wykonanie budetu pastwa i budetu rodkw europejskich. Znaczne rozbienoci pomidzy statystyk finansw sektora finansw publicznych i statystyk sektora instytucji rzdowych i samorzdowych powinny skania do zastosowania si w sprawozdaniach budetowych do rekomendacji OECD141 i prezentowania wraz z rachunkiem dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych wyjanienia rnic midzy zastosowanym ujciem dochodw i wydatkw publicznych, a midzynarodowymi standardami statystyki finansowej i rachunkw narodowych.
141
OECD Best Practices for Budget Transparency, OECD 2002, dostpne na stronie internetowej OECD: http://www.oecd.org/dataoecd/33/13/1905258.pdf
168
5. Wykonanie planw finansowych wybranych jednostek sektora finansw publicznych

5.1.Wykonanie planw finansowych pastwowych funduszy celowych
Pastwowe fundusze celowe s tworzone na podstawie odrbnych ustaw. Przychody pastwowych funduszy celowych s rodkami publicznymi, a koszty s ponoszone na realizacj wyodrbnionych zada pastwowych. Pastwowe fundusze celowe w 2010 r. utraciy osobowo prawn i zgodnie z art. 29 ust. 4 ustawy o finansach publicznych funkcjonuj jako wyodrbnione rachunki bankowe, ktrych dysponentem jest minister albo inny organ wskazany w ustawie tworzcej fundusz. Spord 28 funduszy funkcjonujcych w 2010 roku, Centralny Fundusz Ochrony Gruntw Rolnych zlikwidowany zosta z dniem 31 grudnia 2010 r.142. W zaczniku nr 6 do ustawy budetowej na 2011 r. ujto plany finansowe 27 pastwowych funduszy celowych. Fundusz Wsparcia Pastwowej Stray Poarnej utworzono od 1 stycznia 2011 r. W ocenie Najwyszej Izby Kontroli, plany finansowe pastwowych funduszy celowych, z wyjtkiem Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych, wykonane zostay prawidowo. Stwierdzone nieprawidowoci nie wpyny w zasadniczy sposb na gospodarowanie rodkami publicznymi. Realizacj przychodw (w tym dotacji) i wydatkw funduszy w latach 20102011 przedstawiaj dane zawarte w tabeli 48.
Tabela 48. Przychody i wydatki pastwowych funduszy celowych w latach 20102011
Wykonanie 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 2 Ogem przychody1) w tym dotacja Ogem wydatki1) a b) c) a) b) c) a) c) c) a) b) c) 3 206.463,5 55.383,1 209.484,8 167.480,8 38.111,7 170.844,7 16.347,7 14.935,8 16.575,4 39,0 6,0 43,7 4 197.181,1 53.388,3 203.488,4 Fundusze dotowane 1 Fundusz Ubezpiecze Spoecznych 162.055,5 37.134,4 167.834,0 16.559,7 15.120,0 16.625,6 33,9 1,0 33,9 161.621,8 37.134,4 167.393,9 16.559,7 15.120,0 16.625,6 33,9 1,0 35,4 162.035,8 37.513,4 167.785,9 16.567,4 15.120,0 16.498,5 35,5 1,0 34,1 96,7 98,4 98,2 101,3 101,2 99,5 90,8 16,7 78,2 100,0 101,0 100,0 100,0 100,0 99,2 104,4 100,0 100,6 100,3 101,0 100,2 100,0 100,0 99,2 104,4 100,0 96,3 5 196.919,7 53.334,9 203.776,7 6 198.241,1 54.437,5 201.376,5 7 96,0 98,3 96,1 Plan po zmianach Wykonanie 6:3 6:4 % 8 100,5 102,0 99,0 9 100,7 102,1 98,8 6:5
Lp.
Nazwa funduszu
Fundusz EmerytalnoRentowy
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji
142
Art. 90 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzajce ustaw o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1241 ze zm.).
169
Lp.
Nazwa funduszu
Wykonanie 2010
2011 Ustawa budetowa mln z 10.271,2 330,0 8.720,6 4.210,4 779,5 4.303,2 Fundusze niedotowane 224,3 0,0 177,4 550,0 1.201,7 582,4 584,2 2,0 26,9 0,7 0,8 12,0 14,5 88,8 88,7 569,0 565,4 143,8 145,3 2,0 5,8 300,0 300,0 24,0 24,0 95,3 121,3 0,5 0,8 81,0 81,0 2,5 2,5 22,0 22,3 Plan po zmianach 10.402,2 330,0 8.873,7 4.335,0 749,5 4.427,8 224,3 0,0 177,4 550,0 1.201,7 582,4 592,8 2,0 26,9 0,7 0,8 12,0 14,5 96,7 96,7 569,0 565,4 149,9 151,4 2,0 5,8 300,0 300,0 24,0 24,0 95,3 121,3 0,5 0,8 81,0 173,1 2,4 2,4 22,0 22,3 Wykonanie 6:3 6:4 % 10.486,8 1.058,4 8.744,2 4.677,5 744,7 4.262,0 219,8 0,0 118,4 575,9 260,7 581,7 570,0 3,1 19,4 0,6 0,5 19,9 14,2 78,6 78,0 551,0 511,3 144,4 117,7 13,7 8,4 276,0 136,9 16,4 19,0 103,4 78,7 27,1 0,1 74,4 64,6 1,7 1,7 21,0 0,1 95,7 67,8 71,5 110,0 97,6 98,6 112,8 0,0 162,0 106,9 134,0 99,4 97,2 10,2 88,7 137,2 94,0 153,1 112,5 95,3 94,8 99,9 85,0 107,6 57,4 171,0 164,5 61,8 38,6 72,6 73,6 100,3 69,9 102,1 320,7 100,3 111,1 95,5 99,0 98,0 0,0 66,7 104,7 21,7 99,9 97,6 154,6 72,0 84,2 69,1 165,5 98,1 88,5 87,8 96,8 90,4 100,4 81,1 671,9 145,2 92,0 45,6 68,4 79,3 108,5 64,8 100,8 320,7 98,5 107,9 99,4 96,3 98,0 0,0 66,7 104,7 21,7 99,9 96,2 154,6 72,0 84,2 69,1 165,5 98,1 81,2 80,6 96,8 90,4 96,3 77,8 671,9 145,2 92,0 45,6 68,4 79,3 108,5 64,8 6:5
a) 4 Fundusz Pracy b) c) 5 Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych a) b) c) a) b) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c) a) c)
10.962,6 1.562,1 12.234,5 4.252,5 763,0 4.320,3 194,9 4,6 73,1 538,5 194,6 585,2 586,2 30,3 21,8 0,4 0,6 13,0 12,6 82,4 82,2 551,4 601,4 134,3 205,1 8,0 5,1 446,2 354,6 22,6 25,9 103,2 112,5 1,2 2,2 103,6 59,9 1,4 1,4 18,8 0,0
Fundusz Emerytur Pomostowych Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych Fundusz Administracyjny Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym3) Fundusz Promocji Twrczoci Fundusz Zaj Sportowych dla Uczniw2)
7 8 9 10 11
12 Fundusz Wsparcia Policji 13 Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej
14 Fundusz Promocji Kultury 15 16 17 Fundusz Modernizacji Bezpieczestwa Publicznego Fundusz Nauki i Technologii Polskiej Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej
Fundusz - Centralna 18 Ewidencja Pojazdw i Kierowcw Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz 19 Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy4) 20 21 22 Fundusz Modernizacji Si Zbrojnych Fundusz Wsparcia Stray Granicznej Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych
2.310,1 5.308,6 5.308,6 2,9 71,8 107,8 118,0 115,8 111,5 7,8 91,8 79,8 66,2 65,3 95,5 0,4 7,8 91,8 37,3 70,8 69,8 95,5 0,4
170
Lp.
Nazwa funduszu
Wykonanie 2010
2011 Ustawa budetowa mln z 173,7 732,7 460,7 865,8 326,8 182,2 177,7 23,3 124,6 211,1 703,0 Plan po zmianach 173,7 732,7 460,7 865,8 326,8 458,8 22,2 0,0 124,6 211,1 703,0 58,3 58,0 Wykonanie 6:3 6:4 % 609,6 299,6 511,3 803,2 324,0 348,0 24,9 0,0 82,6 224,2 485,3 35,7 33,4 44,9 26,2 24,7 71,9 67,8 121,5 109,5 0,0 334,2 37,6 90,5 351,0 40,9 111,0 92,8 99,2 191,0 14,0 66,3 106,2 69,0 351,0 40,9 111,0 92,8 99,2 75,9 112,1 0,0 66,3 106,2 69,0 61,1 57,6 6:5
23 Fundusz Reprywatyzacji 24 Fundusz Restrukturyzacji Przedsibiorcw
a) c) a) c) a) c) a) b) c) a) c) a) c)
1.357,5 1.143,0 2.071,9 1.116,4 478,2 286,4 22,7 0,0 24,7 595,6 536,4 -
25 Fundusz Skarbu Pastwa
26
Fundusz Kredytu Technologicznego
27 Fundusz Rekompensacyjny 28
1)
Fundusz Wsparcia Pastwowej Stray Poarnej
2)
3)
4)
W tym przepywy redystrybucyjne odpis z Funduszu Emerytalno-Rentowego w kwocie 442,0 mln z na rzecz Funduszu Administracyjnego. Na podstawie art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie nastpia z dniem 16 padziernika 2010 r. zmiana nazwy dotychczasowego Funduszu Zaj Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniw. Do dnia 31 grudnia 2010 r. Centralny Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym. Dane nie uwzgldniaj zmian w planie kosztw dokonanych przez Gwnego Geodet Kraju. Do dnia 7 marca 2011 r. Fundusz Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy.
Zrealizowane (wraz z przepywami midzy funduszami) przychody pastwowych funduszy celowych w 2011 r. wyniosy 198.241,1 mln z i stanowiy 100,7% planu po zmianach, a wydatki 201.376,5 mln z, tj. 98,8% planu po zmianach. W porwnaniu do 2010 r. przychody funduszy byy nisze o 4,0%, a wydatki o 3,9%, natomiast w stosunku do 2009 r. odpowiednio wysze o 10,0% i o 5,7%. Najwyszy udzia w przychodach funduszy w 2011 r. mia Fundusz Ubezpiecze Spoecznych (81,7%). Przychody Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, Funduszu Emerytalno-Rentowego, Funduszu Pracy, Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych, Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych i Funduszu Reprywatyzacji stanowiy 98,3% cznych przychodw funduszy. Przychody pozostaych 22 funduszy stanowiy 1,7% cznych przychodw. Relacja przychodw pastwowych funduszy celowych do PKB (1.524.659 mln z) wyniosa 13,0% i w porwnaniu do 2010 r. i 2009 r. bya odpowiednio nisza o 1,6 i o 0,5 punktu procentowego. Dotacje z budetu pastwa w kwocie 54.437,5 mln z otrzymao pi funduszy celowych. W 2010 r. dotacj w wysokoci 55.383,2 mln z otrzymao sze funduszy, a w 2009 r. siedem funduszy na kwot 48.074,3 mln z143. Udzia dotacji w oglnej
143
W 2009 r. dotacj otrzymay Fundusz Ubezpiecze Spoecznych, Fundusz Emerytalno-Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych, Fundusz Pracy, Fundusz Emerytur Pomostowych i Fundusz Kredytu Technologicznego.
171

kwocie przychodw funduszy wzrs o 0,7 punktu procentowego w porwnaniu do 2010 r. oraz o 1,5 punktu procentowego w stosunku do 2009 r. Udzia dotacji budetowych przekazanych do poszczeglnych funduszy w oglnej kwocie udzielonych dotacji oraz udzia dotacji w przychodach funduszy w latach 20102011 przedstawia tabela 49.
Tabela 49. Udzia dotacji w przychodach i wydatkach funduszy Udzia otrzymanej dotacji w kwocie dotacji ogem przekazanych do funduszy 2010 OGEM Fundusz Ubezpiecze Spoecznych Fundusz Emerytalno-Rentowy Fundusz Pracy Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych Fundusz Prewencji i Rehabilitacji Fundusz Emerytur Pomostowych 100,0 68,8 27,0 2,8 1,4 0,0* 0,0* 2011 100,0 68,9 27,8 1,9 1,4 0,0* Udzia dotacji w przychodach 2010 % 26,8 22,8 91,4 14,2 17,9 15,4 2,4 27,5 23,2 91,3 10,1 15,9 2,8 27,1 22,3 90,1 12,8 17,7 13,7 6,3 27,6 22,4 91,6 12,1 17,5 2,9 2011 Stopie pokrycia wydatkw dotacj z budetu 2010 2011
Wyszczeglnienie
* udzia poniej 0,1% rdo: wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Jedynie Fundusz Emerytalno-Rentowy otrzyma dotacj wysz (o 1,2%) ni w 2010 r. Pozostae cztery fundusze otrzymay dotacje nisze. Dotacje zostay przeznaczone gwnie (96,7%) dla funduszy zwizanych z ubezpieczeniami spoecznymi (Fundusz Ubezpiecze Spoecznych, Fundusz EmerytalnoRentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji). Stan rodkw obrotowych pastwowych funduszy celowych na koniec 2011 r. wynosi 3.173,5 mln z i by o 50,1% niszy od stanu na koniec 2010 r. (6.356,7 mln z) oraz o 6.191,8 mln z niszy od stanu na koniec 2009 r. (9.365,3 mln z). Obnienie stanu rodkw byo spowodowane gwnie deficytem Funduszu Ubezpiecze Spoecznych w kwocie 16.667,5 mln z. Przyczyn deficytu by niszy o 1.387,4 mln z, tj. o 14,6% od zakadanego w ustawie budetowej stan Funduszu na pocztku 2011 r., nisze przychody (wedug przypisu) od poniesionych kosztw o 5.750,1 mln z i zobowizania w kwocie 22.782,6 mln z, ktre byy wysze ni na pocztku 2011 r. o 4.879,0 mln z, tj. o 27,3%. Zdaniem NIK zdecydowanej poprawy wymaga rzetelno planowania stanu rodkw obrotowych pastwowych funduszy celowych na pocztek i na koniec roku. wiadcz o tym wyniki Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, jak i pozostaych funduszy. Stan rodkw obrotowych na koniec 2011 r.:
172

czterech funduszy by niszy od planowanego w ustawie budetowej o 52,7%, z tego Funduszu Emerytalno-Rentowego 14-krotnie, Funduszu Kredytu Technologicznego dwukrotnie, Funduszu Skarbu Pastwa o 38,9%, Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej o 24,6%, Funduszu Promocji Twrczoci by rwny planowanemu 0,5 mln z, pozostaych funduszy by wyszy od planowanego, przy czym szeciu funduszy znacznie odbiega od zaplanowanego w ustawie budetowej, w tym stan Funduszu Administracyjnego by 125-krotnie wyszy, Centralnej Ewidencji Pojazdw i Kierowcw 35-krotnie, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji 29-krotnie, Centralnego Funduszu Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym 16-krotnie oraz PFRON i Funduszu Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy 10-krotnie. Wrd pozostaych funduszy, najwyszy stan rodkw na koniec 2011 r., podobnie jak w latach poprzednich, wystpowa w Funduszu Reprywatyzacji (5.184,3 mln z) i w Funduszu Rekompensacyjnym (1.016,2 mln z). Dane o stanie rodkw pastwowych funduszy celowych przedstawia tabela 50.
Tabela 50. Stan rodkw pastwowych funduszy celowych 2010 Wyszczeglnienie Wykonanie Ustawa 2011 Plan po zmianach 4 4.697,4 -2.119,6 -8.149,5 -12.513,5 wykonanie 5:2 5:3 % 5 6.292,82) 3.173,5 -6.774,74) -10.280,4 6 67,2 49,9 365,9 154,5 7 133,9 -202,4 100,2 92,5 8 134,0 -149,7 83,1 82,2 5:4
mln z 1 Na pocztku roku Na koniec roku Na pocztku roku Na koniec roku

1)
2 9.365,3 6.356,71) -1.851,6 -6.652,93)
3 4.699,2 -1.568,1 -6.763,6 -11.110,2
w tym fundusze dotowane
2)
3) 4)
w tym: 2,2 mln z - stan rodkw na koniec 2010 r. Centralnego Funduszu Ochrony Gruntw Rolnych oraz 283,8 mln z stan rodkw na koniec 2010 r. Funduszu Kredytu Technologicznego; w tym: 222,1 mln z - stan rodkw na pocztku 2011 r. Funduszu Kredytu Technologicznego oraz bez Centralnego Funduszu Ochrony Gruntw Rolnych; z uwzgldnieniem dotowanego Funduszu Kredytu Technologicznego (stan rodkw na koniec 2010 r. wynis 121,8 mln z); bez Funduszu Kredytu Technologicznego, ktry nie by dotowany w 2011 r. (stan Funduszu na pocztku 2011 r. wynis 121,8 mln z).
Analogicznie do poprzednich lat, najwyszy udzia w wydatkach funduszy w 2011 r. mia Fundusz Ubezpiecze Spoecznych (83,3%). Niskie (poniej 60%) wykonanie wydatkw w porwnaniu do planu po zmianach wystpio w siedmiu funduszach, tj. w Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych (0,4%), Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy (7,8%), Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych (21,7%), Funduszu Modernizacji Si Zbrojnych (37,3%), Funduszu Reprywatyzacji (40,9%), Funduszu Nauki i Technologii Polskiej (45,6%) i Funduszu Wspierania Pastwowej Stray Poarnej (57,6%). NIK ocenia negatywnie wykonanie planu finansowego Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych.
173

Przychody Funduszu wyniosy 21,0 mln z, tj. 95,5% kwoty planowanej. Wydatki wyniosy 90,0 tys. z, tj. 0,4% kwoty planowanej. Fundusz zrealizowa w niewielkim stopniu zadania ustawowe. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli wtpliwa jest zasadno istnienia Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych. Za tak sformuowan ocen przemawia fakt, e osoby dotknite patologicznym hazardem maj ju dostp do opieki medycznej i terapeutycznej. Leczenie uzalenie od hazardu lub innych uzalenie niestanowicych uzalenienia od substancji psychoaktywnych finansuje Narodowy Fundusz Zdrowia na podstawie rozporzdzenia Ministra Zdrowia z 30 sierpnia 2009 r. w sprawie wiadcze gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzalenie. Przed utworzeniem Funduszu nie zostay przeprowadzone analizy, ktre pozwoliyby oszacowa skale problemu zwizanego z udziaem obywateli w grach hazardowych. Wedug informacji otrzymanych z Narodowego Funduszu Zdrowia, w 2011 r. byo 3.278 osb uzalenionych od hazardu, ktrych leczenie wykazane zostao w sprawozdawczoci NFZ144. W zwizku z tym wielko rodkw Funduszu145 wydaje si mocno przeszacowana, co moe rodzi ryzyko ponoszenia wydatkw w sposb niecelowy i niegospodarny. W 2011 r. wydatki na obsug administracyjno-techniczn Funduszu w kwocie 302,7 tys. z, ponoszone przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziaania Narkomanii i finansowane ze rodkw czci 46 Zdrowie, byy ponadtrzykrotnie wysze od nakadw na realizacj jego ustawowych zada. Fundusze zwizane z ubezpieczeniami spoecznymi Do funduszy tych zalicza si Fundusz Ubezpiecze Spoecznych, fundusze Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (czyli Fundusz Emerytalno-Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Fundusz Administracyjny) oraz Fundusz Emerytur Pomostowych. Zaplanowane w ustawie budetowej na 2011 r. przychody funduszy zwizanych z ubezpieczeniami spoecznymi wyniosy 179.455,8 mln z, a wydatki 185.255,1 mln z. Fundusze zwizane z ubezpieczeniami spoecznymi uzyskay w 2011 r. przychody w wysokoci 179.440,2 mln z, tj. o 0,2% wysze od planu po zmianach i o 2,8% nisze od wykonania 2010 r. Dotacje z budetu pastwa w kwocie 52.634,4 mln z, stanowice 29,3% przychodw ogem tych funduszy, w porwnaniu do wykonania 2010 r. byy nisze o 0,8%. Z funduszy tych w 2011 r. wydatkowano 185.006,9 mln z, tj. o 181,8 mln z wicej od planu po zmianach oraz o 1,7% poniej wykonania 2010 r. Na przekroczenie planu wydatkw funduszy ubezpiecze spoecznych decydujcy wpyw mia wzrost wydatkw FUS o 0,2% w stosunku do planu po zmianach.
144
145
Wedug klasyfikacji ICD-10, jako F63 zaburzenia nawykw i popdw (impulsw), F63.0 patologiczny hazard oraz kwoty wydane na ich leczenie, F63.8 Inne zaburzenia nawykw i popdw (impulsw) oraz F63.9 Zaburzenia nawykw i popdw (impulsw), nieokrelone, leczonych w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej, opiece psychiatrycznej i leczeniu uzalenie oraz ratownictwie medycznym Stan Funduszu na koniec 2011 r. wynosi 39.755,0 tys. z.
174

Fundusz Ubezpiecze Spoecznych Przychody FUS wedug przypisu wyniosy 162.035,8 mln z (100,3% planu po zmianach). Gwn ich pozycj byy skadki na ubezpieczenie spoeczne w wysokoci 103.388,2 mln z, tj. w kwocie o 13.626,3 mln wyszej ni w 2010 r. Stanowiy one 63,8% przychodw Funduszu (w 2010 r. 53,6%). Wzrost przychodw ze skadek na ubezpieczenie spoeczne wynika ze zmniejszenia od 1 maja 2011 r. kwoty czci skadki na ubezpieczenie emerytalne przekazywanej do OFE z 7,3% do 2,3% podstawy jej wymiaru. Refundacja z tytuu przekazywania skadek do OFE wyniosa 15.430,8 mln z (9,5% przychodw). W porwnaniu z rokiem poprzednim refundacja bya nisza o 6.916,4 mln z; stanowia ona wwczas 13,3% przychodw Funduszu. Istotn pozycj przychodw Funduszu stanowiy dotacje w wysokoci 37.513,4 tys. z (23,2% przychodw), ktre byy nisze od wykonania w 2010 r. o 598,3 mln z oraz rodki z Funduszu Rezerwy Demograficznej w wysokoci 4.000,0 mln z. W stosunku do 2010 r. przychody FUS byy nisze o 5.445 mln z, tj. o 3,3%, a w stosunku do 2009 r. byy wysze o 14,9%. Wydatki FUS wyniosy 167.785,9 mln z (100,2% planu po zmianach). W porwnaniu do 2010 r. wydatki byy nisze o 3.058,9 mln z, tj. o 1,8%, co wizao si z wolniejszym ni zakadano tempem przyrostu liczby wiadczeniobiorcw. W stosunku do 2009 r. wydatki FUS byy wysze o 14.427,2 mln z, tj. o 9,4%. Przekroczenie planu wydatkw po zmianach (100,2%) wynikao z dokonanych odpisw aktualizujcych warto nalenoci z tytuu skadek, a take rezerw, ktrych plan po zmianach nie uwzgldnia. Pomimo przekroczenia planu wydatkw o 0,2%, poniesiono nisze od planu po zmianach wydatki na transfery na rzecz ludnoci 162.721,2 mln z (mniej o 395,5 mln z, tj. o 0,2 %), w tym emerytury i renty cznie z dodatkami 149.265,4 mln z (mniej o 96,9 mln z, tj. o 0,1%) i pozostae wiadczenia 13.455,7 mln z (mniej o 298,6 mln z, tj. o 2,2%), a take wydatki biece 3.951,6 mln z (mniej o 17,7 mln z, tj. o 0,4 %), w tym odpis na dziaalno ZUS na kwot 3.773,6 mln z. W celu utrzymania pynnoci finansowej Fundusz otrzyma nieoprocentowan poyczk z budetu pastwa w wysokoci 5,0 mld z, zacign kredyt w wysokoci 0,8 mld z, ponadto zosta zasilony kwot 4,0 mld z ze rodkw Funduszu Rezerwy Demograficznej. Pogorszenie koniunktury na rynku pracy w 2010 r. spowodowao, i na pocztek 2011 r. stan Funduszu wynosi (minus) 10.917,4 mln z, tj. o 3.363,9 mln z (o 44,5%) mniej od stanu na pocztek 2010 roku. Na koniec 2011 r. stan Funduszu, w porwnaniu ze stanem na pocztku 2011 r. obniy si do minus 16.667,5 mln z, tj. o 5.750,1 mln z (o 52,7%). Zobowizania w kwocie 22.782,6 mln z miay decydujcy wpyw na niski stan Funduszu na koniec 2011 r. Najwysza Izba Kontroli oceniajc pozytywnie biec dziaalno Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, jako dysponenta Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, jednoczenie pozytywnie z zastrzeeniami ocenia wykonania w 2011 roku planu finansowego Funduszu, zwracajc uwag na obnienie stanu Funduszu jedynie w cigu
175

2011 r. o ponad 5,7 mld z, mimo zacignicia kredytw (0,8 mld z), uzyskania nieoprocentowanej poyczki z budetu pastwa (5,0 mld z), a take zasilenia go kwot 4,0 mld z ze rodkw Funduszu Rezerwy Demograficznej. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli poyczka z budetu pastwa stanowi w istocie dotacj bezzwrotn, gdy kondycja finansowa Funduszu nie pozwala na jej zwrot w dajcej si przewidzie przyszoci. NIK podtrzymuje rwnie stanowisko wyraone w zwizku z kontrol wykonania planu finansowego FUS w 2010 r., i podejmowane przez Zakad dziaania dorane, majce na celu biece utrzymanie pynnoci finansowej, nie mog stanowi gwnej metody rozwizania problemu deficytu Funduszu. Niepowstrzymanie w najbliszych latach pogbiajcej si obecnie tendencji do nierwnowagi midzy dochodami i wydatkami Funduszu, powikszajcej deficyt finansw publicznych, moe stanowi zagroenie dla finansw publicznych pastwa. Zagroeniom tym sprzyja nieutworzenie funduszy rezerwowych dla ubezpiecze rentowych i chorobowego oraz ubezpieczenia wypadkowego, o co wielokrotnie Najwysza Izba Kontroli postulowaa. Przyczyn by bardzo niski stan rodkw na rachunkach tych funduszy w dniu 31 grudnia 2010 r. W 2011 r. z tytuu odsetek za opnienia w ustalaniu prawa do wiadcze i ich wypacie Zakad Ubezpiecze Spoecznych, ktry dysponuje Funduszem, dokona 28,4 tys. wypat na kwot 5,2 mln z. W porwnaniu z 2010 r. oznacza to zmniejszenie liczby wypat o 15,5 tys., tj. o 32,3% oraz zmniejszenie o 214 tys. z, tj. o 3,9%, kwoty wypaconych odsetek. Najwikszy udzia miay odsetki z tytuu wypat emerytur i rent (28.191 wypat odsetek na kwot 5,1 mln z). Ich liczba w porwnaniu do 2010 r. wzrosa o 3.662, tj. o 14,9%, a kwota wzrosa o 0,6 mln z, tj. o 12,6%. Odsetki naliczono gwnie z powodu wydania decyzji o wypacie wiadczenia po terminie ustawowym. Pozytywnym zjawiskiem byo zmniejszenie liczby i kwoty nadpat wiadcze emerytalno-rentowych i wyrwna do wysokoci nalenego wiadczenia, w tym nadpat spowodowanych przez pracownikw ZUS. W 2011 r. odnotowano 77.175 nowo ujawnionych nadpat emerytalno-rentowych na ogln kwot 194,4 mln z, co w porwnaniu z poprzednim rokiem stanowi zmniejszenie liczby nadpat o 14% oraz ich kwoty o 15,5%. Nadpaty spowodowane przez pracownikw ZUS (1.004 na czn kwot 3,2 mln z) zmniejszyy si liczbowo o 21,9%, a kwotowo o 40%. W 2011 r. dokonano 5.315 wypat wyrwna do wysokoci nalenego wiadczenia na ogln kwot 26,5 mln z, co w odniesieniu do poprzedniego roku stanowi spadek liczby wypat z tego tytuu o 2.430, tj. o 31,4%, a kwota tych wypat zmalaa o 1,9 mln z, tj. o 6,8%. Wyrwnania spowodowane bdem pracownika ZUS (1.711) zmniejszyy si o 43,0%, a kwota wypat z tego tytuu wyniosa 3,0 mln z, co stanowi spadek o 45,8%. Fundusz Emerytalno-Rentowy Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie wykonanie w 2011 r. planu finansowego Funduszu Emerytalno-Rentowego. Przychody Funduszu Emerytalno-Rentowego w 2011 r. wedug przypisu wyniosy 16.567,4 mln z i byy wysze od planowanych w ustawie budetowej o 7,7 mln z
176

i wysze od wykonania 2010 r. o 219,7 mln z, tj. o 1,3%. W porwnaniu do wykonanych w 2009 r. byy nisze o 496,6 mln z, tj. o 2,9%. Dotacja do Funduszu z budetu pastwa wyniosa 15.120,0 mln z i stanowia 91,3% przychodw FER. W 2010 r. udzia dotacji w przychodach Funduszu by wyszy o 0,1 punktu procentowego, a w 2009 r. o 0,7 punktu. Wrd przychodw wasnych Funduszu stanowicych 8,7% dominoway wpywy ze skadek emerytalno-rentowych w kwocie 1.412,6 mln z oraz nieplanowane przychody z tytuu rozwizania odpisw aktualizacyjnych 8,5 mln z. Nalenoci brutto na koniec 2011 r. wyniosy 499,4 mln z i byy nisze o 1,6% w porwnaniu do 2010 r. oraz o 16,9% w stosunku do 2009 r. Dotyczyy one gwnie niezrealizowanych przychodw z tytuu skadek wraz z odsetkami. Nalenoci wymagalne wyniosy 239,0 mln z i byy nisze o 1,6% od nalenoci 2010 r., z czego skadki na ubezpieczenie spoeczne stanowiy 98,5%. W 2011 r. w stosunku do 2010 r. wystpi spadek kwoty zalegoci z tytuu skadek FER o 3,5%, tj. o 13,6 mln z. Zmniejszya si o 5,3% (0,2 mln z) kwota nalenoci skadkowych odpisanych z powodu przedawnienia. W celu odzyskania ich w przyszoci 61,6%, tj. 2,3 mln z, zabezpieczono wpisem hipoteki na nieruchomoci gospodarstwa. W 2011 r. umorzono nalenoci z tytuu skadek, odsetek i kosztw upomnienia na kwot 9,5 mln z, tj. o 5.6 mln z (o 36,9%) mniej ni w 2010 r. W 2011 r. oddziay regionalne KRUS skieroway do sdw w celu zabezpieczenia nalenoci na hipotece zaduonego gospodarstwa 9.573 wnioski o wpis w ksidze wieczystej tj. o 13 wicej ni w 2010 r. Kwota zabezpieczonych nalenoci wyniosa 30,5 mln z, tj. o 8,9% wicej ni w 2010 r. W ramach realizacji programw pomocowych dla rolnikw i producentw rolnych146, ustanowionych w 2010 r. i 2011 r. uchwaami Rady Ministrw, z FER udzielono w 2011 r. ulg z tytuu odrocze terminu patnoci skadek, rozoenia nalenoci na raty oraz umorze skadek w cznej wysokoci 3,0 mln. z. Skierowano do egzekucji administracyjnej 73.400 tytuw wykonawczych dotyczcych nalenoci na kwot 437 mln z, tj. o 6,3% wicej ni w 2010 r. W drodze egzekucji administracyjnej zrealizowano 60.380 tytuw wykonanwczych, tj. o 15.293 (33,9%) tytuw wicj w porwnaniu do 2010 r. (45087) na czna kwot 39.711,3 tys. z, tj. 3,753,8 z (10,4% wicej ni w 2010 r (35.957,5 tys. z). Organy egzekucyjne odzyskay nalenoci w kwocie 25,5 mln z, tj. o 10,5% wicej ni w 2010 r. W porwnaniu do 2010 r. o 14%, tj. o 2,8 mln z, zmniejszyy si nadpaty wiadcze emerytalno-rentowych. Kwota nadpat spowodowanych z winy pracownikw (1,2% ogu nadpat) wyniosa 0,2 mln z i bya mniejsza o 64,6% w porwnaniu do 2010 r. Nadpaty zawinione przez pracownikw byy spowodowane m.in. bdnie wydanymi decyzjami, nieterminowym wstrzymaniem wypaty oraz brakiem zapisu wszystkich zdarze ubezpieczonych w elektronicznym systemie.
146
Uchwaa z dnia 26 lipca 2011 r. Program pomocy dla rolnikw, producentw rolnych i rodzin rolniczych, w ktrych gospodarstwach rolnych lub dziaach specjalnych produkcji rolnej powstay szkody spowodowane wystpieniem w 2011 r. huraganu, deszczu nawalnego lub przymrozkw wiosennych oraz uchwaa z dnia 1 czerwca 2010 r. Program pomocy dla rodzin rolniczych, w ktrych gospodarstwach rolnych i dziaach specjalnych produkcji rolnej powstay szkody spowodowane przez powd, obsunicie si ziemi lub huragan w 2010 r..
177

Wydatki FER poniesione w 2011 r. wyniosy 16.498,5 mln z i byy nisze od planu po zmianach o 0,8% oraz o 0,5% od wykonania 2010 r. Wydatki Funduszu byy nisze ni w 2009 r. o 547,9 mln z, tj. o 3,2%. Wydatki na wypat rent i emerytur rolnych stanowiy 80,9% wydatkw ogem FER i wyniosy 13.340,2 mln z. W stosunku do planu wedug ustawy budetowej byy one nisze o 76,2 mln z (o 0,6%), a w stosunku do wykonania 2010 r. (13.900,8 mln z) wydatki te byy nisze o 560,6 mln z, tj. o 4%. Najwysz kwot w ramach tych wydatkw stanowiy emerytury rolne w wysokoci 10.899,6 mln z, ktre byy wysze w stosunku do ustawy budetowej o 10,8 mln z, tj. o 0,1%, a w stosunku do planu po zmianach byy nisze o 5,7 mln z. W stosunku do wykonania w 2010 r. (11.388,0 mln z) emerytury rolne byy nisze o 488,4 mln z, tj. o 4,3%. Przecitna miesiczna liczba emerytur wyniosa 1.054 tys. (w 2010 r. 1.094 tys., w 2009 r. 1.136 tys.), rent z tytuu niezdolnoci do pracy 227 tys. (w 2010 r. 235 tys. w 2009 r. 244 tys.), rent rodzinnych 43 tys. (w 2010 r. 43 tys. i w 2009 r. 43 tys.). Przecitna emerytura i renta finansowana z FER w 2011 r. wyniosa 838,00 z i bya wysza, w stosunku do 2010 r. o 31,00 z, tj. o 3,8%, a od obowizujcej w 2009 r. o 71,00 z, tj. 9,3%. Wydatki na skadk na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z budetu pastwa wyniosy 1.862,0 mln z (11,3% wydatkw FER) i byy na poziomie przyjtym w planie wg ustawy budetowej. W stosunku do wykonania 2010 r. byy wysze o 0,2%, a do wykonania 2009 r. nisze o 21,7%. Ponadto ze rodkw Funduszu wypacono 56.084 zasikw pogrzebowych, tj. o 1.336 mniej ni w 2010 r., a wydatki na ten cel wyniosy 254,9 mln z., tj. o 7,6% mniej ni zakadano w planie, gdy zmniejszya si wysoko zasiku pogrzebowego z 6.000 z do 4.000 z. Zobowizania ogem na koniec roku wyniosy 331,7 mln z i byy nisze o 7,8% ni planowane w ustawie budetowej i o 4,5% nisze od stanu na koniec 2010 r. Na koniec 2011 r. stan Funduszu wynosi 11,5 mln z, tj. o 155,4 mln z mniej ni zaplanowano w ustawie budetowej i w budecie po zmianach. W porwnaniu do 2010 r. stan ten by wyszy o 68,9 mln z. Na koniec 2011 r. nie wystpiy zobowizania wymagalne. Fundusze zwizane z zadaniami socjalnymi pastwa Zaplanowane w ustawie budetowej na 2011 r. przychody funduszy o charakterze socjalnym miay wynosi 15.031,5 mln z, a wydatki 14.225,5 mln z. Do funduszy tych zalicza si Fundusz Pracy, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych i Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych. Zrealizowane przychody wynosiy 15.740,2 mln z i byy wysze od planu po zmianach o 3,0% i nisze od wykonania 2010 r. o 0,1%. Udzia dotacji w wysokoci 1.803,1 mln z w przychodach ogem wynosi 11,5%. Wydatki wynosiy 13.266,9 mln z i byy nisze od planu po zmianach o 8,5% i o 20,8% od wykonania w 2010 r. Fundusz Pracy Przychody Funduszu Pracy wyniosy 10.486,8 mln z (w tym dotacja 1.058,4 mln z) i byy wysze od planu po zmianach o 0,8% (84,7 mln z) i wykonania 2009 r. o 1,6% (160,5 mln z), a nisze od wykonania 2010 r. o 4,3% (475,7 mln z). Skadki
178

i dotacje z budetu pastwa stanowiy 95,0% przychodw. Uzyskane przychody z dotacji w kwocie wyszej ni planowana, stanowiy refundacj rodkw z Europejskiego Funduszu Spoecznego z tytuu finansowania projektw systemowych powiatowych urzdw pracy. Wydatki Funduszu Pracy poniesione w 2011 r. wynosiy 8.744,2 mln z i byy nisze od planu po zmianach o 1,5% (129,5 mln z), wykonania 2010 r. o 28,5% (3.490,3 mln z) i wykonania 2009 r. o 22,2% (2.500,8 mln z). W strukturze wydatkw Funduszu Pracy najwikszy udzia 54,8% (4.792,1 mln z) miay wydatki na zasiki i wiadczenia, ktre byy nisze od poniesionych w 2010 r. o 4,2% (208,3 mln z). Wydatki te przeznaczono gwnie na zasiki dla bezrobotnych 3.046,5 mln z, zasiki i wiadczenia przedemerytalne 1.624,9 mln z i dodatki aktywizacyjne 99,3 mln z. Wydatki na aktywne formy przeciwdziaania bezrobociu w kwocie 3.339,5 mln z stanowiy 38,2% wydatkw ogem Funduszu Pracy i byy nisze od planu po zmianach o 2,3% (79,9 mln z) i w porwnaniu do 2010 r. o 49,6% (3.287,8 mln z). Wydatki te przeznaczono gwnie na refundacj kosztw wyposaenia i doposaenia stanowisk pracy oraz przyznanie jednorazowych rodkw na podjcie dziaalnoci gospodarczej 623,4 mln z, stypendia 845,0 mln z, szkolenia 134,0 mln z, roboty publiczne 154,9 mln z i prace interwencyjne 185,0 mln z. W porwnaniu do 2010 r. ww. wydatki byy nisze, w tym na refundacj kosztw wyposaenia i doposaenia stanowisk pracy oraz przyznanie jednorazowych rodkw na podjcie dziaalnoci gospodarczej o 71,6% (1.570,4 mln z), stypendia o 42,4% (621,2 mln z), szkolenia o 85,1% (762,8 mln z), roboty publiczne o 67,5% (321,7 mln z) i prace interwencyjne o 14,0% (30,1 mln z). Przeznaczenie mniejszych, blisko 50% w porwnaniu z wykonaniem w 2010 r., rodkw na finansowanie aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu spowodowao, e urzdy pracy w 2011 r. objy aktywizacj zawodow mniejsz liczb bezrobotnych. Wedug wstpnych danych Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej tej formy wsparcia skorzystao 323,3 tys. osb, tj. ponad dwukrotnie mniej ni w 2010 r., w ktrym z tego wsparcia skorzystao 804,6 tys. osb. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych na koniec 2011 r. wynosia 1.982,7 tys. osb i bya wysza o 28 tys. osb (1,4%) od stanu na koniec 2010 r. (1.954,7 tys. osb). Stopa bezrobocia rejestrowanego wynosia 12,5% i bya o 0,1 punktu procentowego wysza ni przed rokiem. Nalenoci Funduszu Pracy na koniec 2011 r. wynosiy 170,0 mln z (w tym z tytuu udzielonych poyczek 26,2 mln z) i w porwnaniu do grudnia 2010 r. byy nisze o 19,8 mln z (10,4%). Nie wystpiy nalenoci przeterminowane. Zobowizania ogem na koniec roku wynosiy 100,9 mln z i w porwnaniu do grudnia 2010 r. zwikszyy si o 4,6 mln z (4,8%). Nie wystpiy zobowizania dugoterminowe. Zobowizania wobec ZUS wynosiy 39,1 mln z i stanowiy 38,8% ogu zobowiza. W porwnaniu do 2010 r. (43,7 mln z) stan tych zobowiza zmniejszy si o 4,6 mln z, tj. o 10,5%. Na koniec 2011 r. stan Funduszu Pracy wynosi 5.732,2 mln z i by wikszy od stanu na pocztku roku o 1.742,6 mln z, tj. o 43,7%, a w stosunku do ustawy budetowej po zmianach by wyszy o 1.786,0 mln z, tj. o 45,2%.
179

Najwysza Izba Kontroli ocenia pozytywnie z zastrzeeniami wykonanie w 2011 r. planu finansowego Funduszu Pracy. Zastrzeenia dotyczyy nieobjcia monitorowaniem w celu uzyskania biecej informacji o efektach tego dofinansowania po zakoczeniu dofinansowania aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu, wstrzymania zawierania z pracodawcami umw dotyczcych refundowania wynagrodze wypacanych modocianym pracownikom, uzalenienia si od jednego dostawcy systemu informatycznego (dotychczasowego wykonawcy Systemu PSZ), ktremu zlecono utrzymanie i rozwj tego Systemu, wsparcie uytkownikw oraz usuwanie bdw i awarii, a tym samym koniecznoci powierzenia mu wykonawstwa kolejnych zamwie na rozbudow i uytkowanie Systemu. Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych Przychody Funduszu wynosiy 4.677,5 mln z (w tym dotacja 744,7 mln z) i byy wysze od przychodw osignitych w 2010 r. o 425,0 mln z (o 10,0%) i w 2009 r. o 119,4 mln z (o 2,6%). Gwne rdo przychodw Funduszu stanowiy przychody z tytuu obowizkowych wpat pracodawcw w kwocie 3.794,4 mln z (81,1%), ktre byy wysze ni w 2010 r. o 450,0 mln z (13,5%) i w 2009 r. o 504,0 mln z (15,3%). W systemie Ewidencji Poboru Wpat na dzie 2 stycznia 2012 r. byo zaewidencjonowanych 118.318 pracodawcw, tj. o 4.141 wicej ni w tym samym dniu roku poprzedniego. Wydatki wyniosy 4.262,0 mln z i byy nisze od planu po zmianach o 165,8 mln z (3,7%) i nisze od wykonania w 2010 r. o 58,3 mln z (1,4%) i w 2009 r. o 349,6 mln z (7,6%). Najwikszy udzia w wydatkach Funduszu miay dofinansowania do wynagrodze pracownikw niepenosprawnych 2.751,9 mln z (64,6%), przelewy redystrybucyjne na zadania realizowane przez samorzdy wojewdzkie i powiatowe na rzecz osb niepenosprawnych wraz z kosztami obsugi tych zada 769,0 mln z (18,0%) i refundacja skadek na ubezpieczenia spoeczne osb niepenosprawnych 126,5 mln z (3,0%). Na dofinansowanie wynagrodze pracownikw niepenosprawnych z dotacji celowej budetu pastwa wydatkowano 667,7 mln z. W porwnaniu do 2010 r. kwota dotacji na dofinasowanie ww. zadania w 2011 r. bya wysza o 8,7 mln z (1,3%). Na realizacj zada z zakresu rehabilitacji zawodowej i spoecznej osb niepenosprawnych oraz pokrycie kosztw ich obsugi przekazano do jednostek samorzdu terytorialnego 769,0 mln z, tj. o 9,2 mln z (1,2%) mniej ni w planie po zmianach, a wicej o 58,5 mln z (8,2%) ni w 2010 r. Z kwoty tej do powiatw przekazano 633,6 mln z, w tym 549,4 mln z na dofinansowanie kosztw tworzenia i dziaania warsztatw terapii zajciowej, zaopatrzenia w sprzt rehabilitacyjny, likwidacji barier architektonicznych, turnusw rehabilitacyjnych. Samorzdy wojewdztw otrzymay 135,4 mln z, z czego wykorzystay 132,4 mln z na dofinansowanie kosztw utworzenia dwch zakadw aktywnoci zawodowej oraz kosztw dziaalnoci 65 zakadw aktywnoci zawodowej, robt budowlanych w 140 obiektach sucych rehabilitacji i zada zleconych 1.045 fundacjom oraz organizacjom pozarzdowym.
180

Nalenoci Funduszu na koniec roku wynosiy 757,1 mln z i byy wysze od planu o 15,8 mln z (2,1%) i o 22,3 mln z (3,0%) w porwnaniu do 2010 r. Najwiksze nalenoci (79,6% oglnej kwoty) dotyczyy obowizkowych wpat na Fundusz w kwocie 602,5 mln z, ktre byy wysze od planu o 12,5 mln z (2,1%) i o 6,4 mln z (1,1%) w porwnaniu do 2010 r. W 2011 r. w wyniku egzekucji administracyjnej odzyskano 55,7 mln z, o 60,0% (o 20,9 mln z) wicej ni w 2010 r., a w odniesieniu do 1.154 pracodawcw utworzono odpisy aktualizacyjne wartoci nalenoci z tytuu obowizkowych wpat na PFRON w kwocie 54,1 mln z. Limit dla odpisw okrelony w planie finansowym wynosi 55,0 mln z i nie zabezpiecza w tym zakresie potrzeb, ktre zostay oszacowane na kwot 100,0 mln z. Najwysza Izba Kontroli stwierdzia nieprawidowoci w dziaalnoci Funduszu w zakresie terminowoci dokonywana odpisw aktualizujcych warto nalenoci oraz przewlekoci postpowa egzekucyjnych. Stwierdzono, e pierwsze odpisy aktualizujce warto nalenoci z tytuu wpat pracodawcw na PFRON w kwocie 4,9 mln z, dotyczce podmiotw objtych postpowaniem egzekucyjnym w latach 20032008 (ogem 210 pozycji), zostay zatwierdzone przez Zarzd Funduszu dopiero w dniu 7 kwietnia 2011 r. Na nalenoci, ktre w 2011 r. zostay odpisane w ksigach rachunkowych PFRON z powodu przedawnie, nie byy utworzone odpisy aktualizujce ich warto stosownie do art. 35b ust. 1 ustawy o rachunkowoci. czna kwota przedawnie w wysokoci 0,9 mln z zostaa odpisana w ciar pozostaych kosztw operacyjnych Funduszu. Przyczyn przedawnie nalenoci w grupie badawczej (0,1 mln z) bya m.in. przewleko postpowa Funduszu w stosunku do podmiotw wykazujcych zalegoci, co byo niezgodne z 2 i 3 ust. 2 rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonywania niektrych przepisw ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji147. Zobowizania Funduszu na koniec 2011 r. wynosiy 75,7 mln z i byy nisze o 6,2 mln z (7,6%) w porwnaniu do 2010 r. Najwiksze zobowizania (78,0% oglnej kwoty) dotyczyy rozrachunkw z tytuu wpat pracodawcw na PFRON, ktrych oglna warto w 2011 r. wynosia 59,1 mln z. Na koniec 2011 r. nie wystpiy zobowizania wymagalne.
5.2. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych

W ustawie budetowej na rok 2011 ujto plany finansowe 25 pastwowych osb prawnych. Ich plany finansowe zostay sporzdzone w ukadzie memoriaowym przychodw i kosztw. Dwie agencje rzdowe penice funkcj agencji patniczych148, dysponoway rodkami na realizacj programw wspfinansowanych z budetu Unii Europejskiej, ktre nie byy ujte w ich planach finansowych. NIK zwraca uwag, podobnie jak za 2009 r. i 2010 r. e naruszana bya zasada przejrzystoci finansw publicznych przez prezentowanie w planach finansowych agencji rzdowych tylko czci rodkw publicznych, ktrymi te agencje gospodaroway. W 2011 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wydatkowaa z tych rodkw 17.479,7 mln z, a Agen147 148
Dz.U. Nr 137, poz. 1541 ze zm. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego.
181

cja Rynku Rolnego 415,4 mln z. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych w latach 20102011, ktrych plany finansowe zamieszczone zostay w ustawie budetowej przedstawia tabela 51.
Tabela 51. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych w latach 20102011
Nazwa agencji Wykonanie 2010 2011 Ustawa budetowa 3 15.941,7 3.748,8 14.522,0 1.038,1 258,7 1,5 143,9 114,8 1.354,5 572,1 1.248,6 105,9 321,2 319,1 359,3 -38,1 2.116,3 2.073,0 2.296,2 -179,9 155,3 160,3 -5,0 801,1 659,0 800,4 0,7 10,3 7,2 10,3 0,0 Plan po zmianach mln z 1 Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacje z budetu Koszty Wynik finansowy brutto 2 15.331,0 3.252,8 12.936,7 2.396,5 225,4 0,9 105,3 120,1 969,7 334,8 760,5 209,2 319,2 315,0 302,2 17,0 2.036,9 2.005,2 1.943,4 93,5 147,7 142,9 4,8 791,4 494,2 790,3 1,2 9,7 6,3 7,1 2,5 4 16.054,6 3.727,7 14.369,5 1.304,1 258,7 1,5 143,9 114,8 1.337,2 726,4 1.213,3 123,9 331,9 320,7 330,2 1,7 2.041,8 2.017,4 2.109,1 -67,3 155,3 160,3 -5,0 741,2 534,8 741,2 0,0 9,7 6,6 9,7 0,0 5 16.832,3 3.727,4 13.785,5 2.774,5 240,5 0,7 113,0 127,5 1.366,1 726,6 1.187,3 178,7 330,2 318,6 322,3 7,9 2.043,0 2.010,9 2.021,0 21,9 152,6 149,6 3,1 731,7 548,9 727,9 3,8 7,9 6,5 7,8 0,1 6 109,8 114,6 106,6 115,8 106,7 76,4 107,3 106,2 140,9 217,0 156,1 85,4 103,4 101,1 106,6 46,6 100,3 100,3 104,0 23,5 103,3 104,7 63,3 92,5 111,1 92,1 324,1 82,1 103,7 109,8 4,6 Pastwowe osoby prawne 105,6 99,4 94,9 267,3 93,0 43,4 78,5 111,1 100,9 127,0 95,1 168,8 102,8 99,8 89,7 -20,8 96,5 97,0 88,0 -12,2 98,3 93,3 -61,4 91,3 83,3 90,9 543,2 77,2 90,9 76,1 104,8 100,0 95,9 212,7 93,0 43,4 78,5 111,1 102,2 100,0 97,9 144,3 99,5 99,3 97,6 479,5 100,1 99,7 95,8 -32,6 98,3 93,3 -61,4 98,7 102,6 98,2 25.386,7 81,7 98,7 80,5 Wykonanie 5:2 5:3 % 7 8 5:4
Agencja Mienia Wojskowego
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa
Agencja Rynku Rolnego
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Agencja Nieruchomoci Rolnych
Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci
Agencja Oceny Technologii Medycznych
182
Nazwa agencji
Wykonanie 2010
2011 Ustawa budetowa Plan po zmianach mln z Wykonanie 5:2 5:3 % 17,4 12,1 17,1 0,9 712,5 8,4 659,3 53,1 3.188,9 2.561,0 627,9 15,0 15,0 0,0 114,3 52,0 114,3 0,0 51,4 50,0 1,4 359,9 354,3 5,6 6,4 6,4 0,0 10,8 9,1 10,8 0,0 184,5 13,3 184,5 0,0 17,7 12,1 16,8 1,6 725,5 6,9 627,7 97,8 3.611,3 2.859,7 751,6 21,0 18,9 2,1 104,0 50,8 104,0 0,1 56,9 47,7 9,4 348,1 311,0 37,1 6,2 6,2 0,0 10,5 8,7 10,4 0,1 166,3 13,3 164,9 1,4 104,2 109,6 102,3 297,1 119,0 111,7 108,1 339,8 129,8 114,7 261,3 113,6 118,5 82,4 117,5 110,4 117,5 47,7 103,0 110,5 79,0 106,2 104,0 129,0 103,8 103,8 0,0 103,4 104,2 103,5 90,8 92,7 91,7 94,0 34,0 108,6 99,9 107,5 220,1 100,3 83,9 92,8 209,5 122,6 112,8 183,3 140,0 126,2 91,0 97,7 90,9 110,7 95,4 669,6 96,7 87,8 660,0 96,7 96,5 0,0 96,5 95,6 95,5 123,0 135,7 122,0 102,0 99,9 98,5 187,9 101,8 82,1 95,2 184,0 113,2 111,7 119,7 140,0 126,2 91,0 97,7 90,9 110,7 95,4 669,6 96,7 87,8 660,0 96,7 96,5 0,0 96,5 95,6 95,5 90,2 99,7 89,4 5:4
Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzib w Brwinowie Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto 17,0 11,1 16,4 0,6 609,4 6,1 580,6 28,8 2.781,9 2.494,3 287,6 18,5 16,0 2,5 88,6 46,0 88,4 0,1 55,3 43,1 12,0 327,8 299,0 28,8 6,0 6,0 0,0 10,1 8,4 10,0 0,1 179,5 14,5 175,4 4,0 16,3 12,1 15,6 0,7 723,1 8,2 676,4 46,7 2.946,0 2.536,0 410,0 15,0 15,0 0,0 114,3 52,0 114,3 0,0 51,4 50,0 1,4 359,9 354,3 5,6 6,4 6,4 0,0 10,8 9,1 10,8 0,0 135,2 9,8 135,2 0,0
Polska Agencja eglugi Powietrznej
Zasb Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa
Polskie Centrum Akredytacji
Polska Organizacja Turystyczna
Transportowy Dozr Techniczny
Urzd Dozoru Technicznego
Rzecznik Ubezpieczonych
Polski Instytut Spraw Midzynarodowych
Polski Instytut Sztuki Filmowej
183
Nazwa agencji
Wykonanie 2010
2011 Ustawa budetowa Plan po zmianach mln z Polski Klub Wycigw Konnych Wykonanie 5:2 5:3 % 6,2 0,4 5,8 0,4 4.320,5 4.267,6 52,9 2.188,3 22,3 1.412,8 393,9 2,7 2,7 2,7 0,0 5,3 0,4 5,0 0,3 4.427,1 4.015,4 411,7 2.458,1 21,0 1.066,7 1.118,2 2,1 2,1 2,1 0,0 89,9 112,1 91,1 75,4 100,6 98,7 122,8 105,6 209,2 98,5 89,6 86,5 111,8 87,2 77,4 101,8 96,4 227,6 112,3 94,2 75,5 283,9 70,7 70,6 71,0 0,0 85,9 100,0 86,5 77,4 102,5 94,1 778,2 112,3 94,2 75,5 283,9 78,6 78,5 78,6 0,0 5:4
Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty1) Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto
1)
5,9 0,4 5,5 0,5 4.402,4 4.067,2 335,2 2.328,7 10,1 1.083,0 1.247,9 -
6,2 0,4 5,7 0,4 4.348,3 4.167,3 180,9 2.188,3 22,3 1.412,8 393,9 3,0 3,0 3,0 0,0
Zakad Ubezpiecze Spoecznych
Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
Centrum Polsko Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia
w tym koszty wasne na wydatki inwestycyjne i zakupy inwestycyjne: w 2010 r. wykonanie 2,3 mln z, w 2011 r. 2,9 mln z (plan wg ustawy budetowej i plan po zmianach 7,0 mln z) Wyliczenie wskanikw procentowych oraz sumowanie wykonano w tys. z.
Wyniki kontroli wykazay na og prawidowe gospodarowanie rodkami publicznymi przez pastwowe osoby prawne. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa W 2011 r. ARiMR realizowaa zadania wynikajce z planu finansowego oraz zadania agencji patniczej. Poza rocznym planem finansowym realizowaa i rozliczaa zadania w ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Przychody ogem w kwocie 2.042,3 mln z byy wysze o 1,2 mln z od planu po zmianach oraz wysze o 6,1 mln z od wykonanych w 2010 r. Koszty wyniosy 2.021,0 mln z i byy nisze o 88,1 mln z od planu po zmianach i wysze o 77,6 mln z od poniesionych w 2010 r. Agencja otrzymaa dotacje z budetu pastwa w wysokoci 1.876,0 mln z, co stanowio 91,8% ogu zrealizowanych przychodw. Dotacja bya nisza od planu o 62,1 mln z i od planu po zmianach o 0,5 mln z oraz wysza ni w 2010 r. o 5,7 mln z. Dotacja zostaa wykorzystana gwnie na pokrycie kosztw dziaalnoci biecej ARiMR, tj. dopaty do oprocentowania kredytw bankowych udzielanych na sfinansowanie czci kosztw inwestycji, czciow spat kapitau kredytw na realizacj inwestycji w gospodarstwach rolnych, dopaty do oprocentowania kredytw bankowych udzielanych na sfinansowanie kosztw wznowienia produkcji
184

oraz odtworzenia rodkw trwaych w przypadku wystpienia szkd, finansowanie lub dofinansowanie ponoszonych przez producentw rolnych kosztw zbioru, transportu i unieszkodliwiania padych zwierzt gospodarskich, finansowanie zalesianych gruntw, pomoc finansow na przygotowanie wniosku o rejestracj nazw i oznacze geograficznych pierwotnych produktw rolnych, realizacj pomocy dla rolnikw, ktrzy w 2008 r. i 2009 r. otrzymali patno uzupeniajc do powierzchni upraw. Poza zadaniami wynikajcymi z planu finansowego w 2011 r. Agencja realizowaa i rozliczaa zadania w ramach Wsplnej Polityki Rolnej, w tym Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013, Programu Operacyjnego Zrwnowaony rozwj sektora rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich 20072013, oraz krajowych zada zleconych, ktre byy realizowane na podstawie odrbnych przepisw. Na realizacj tych programw finansowanych ze rodkw UE, wydatkowano cznie 24.021,3 mln z, w tym ze rodkw unijnych 18.080,6 mln z oraz ze rodkw krajowych 5.940,7 mln z. W ramach dziaa objtych Wspln Polityk Roln zrealizowano patnoci bezporednie do gruntw w wysokoci 12.120,9 mln z (w tym 71,6 % refundacja z UE), patnoci jako pomoc finansowa w ramach wsplnej Organizacji Rynku Owocw i Warzyw w kwocie 1.095,4 mln z (w tym 67,0% z budetu UE) oraz w ramach Organizacji Wsplnego Rynku Produktw Rybnych 0,1 mln z. Na realizacje PROW 20072013 w 2011 r. wydatkowano149 9.962,8 mln z, w tym 7.458,2 mln z ze rodkw unijnych i 2.504,7 mln z ze rodkw krajowych. Na realizacj Programu Operacyjnego Zrwnowaony rozwj rybowstwa i nadbrzenych obszarw rybackich na lata 20072013 wydatkowano 751,4 mln z, z czego rodki z UE stanowiy 75%, tj. 563,6 mln. z. Na koniec 2011 r. wykazany dodatni wynik finansowy Agencji w kwocie 21,9 mln z by wyszy o 89,3 tys. z od zaplanowanego, gwnie ze wzgldu na nisze koszty dziaalnoci Agencji. Nastpi wzrost nalenoci wymagalnych z tytuu zada realizowanych w ramach programw finansowanych z udziaem rodkw unijnych, ktre na koniec 2011 r. wyniosy 281,9 mln z i w porwnaniu do 2010 r. zwikszyy si o 122,0 mln z (o 76,3%), z tego w ramach Wsplnej Polityki Rolnej) o 96,9 mln z (o 198,0%) oraz Funduszy Strukturalnych 20042006 o 20,6 mln z (o 21,7%). Wzrost tych nalenoci nastpi przede wszystkim na skutek prowadzonych dziaa kontrolnych Agencji oraz wdraania zmian organizacyjnych. W 2011 r. w wyniku dziaa windykacyjnych Agencja odzyskaa cznie 56,5 mln z. Agencja Rynku Rolnego Agencja Rynku Rolnego realizowaa zadania na rynkach produktw rolnych i ywnociowych majce na celu stabilizacj tych rynkw w ramach mechanizmw Wsplnej Polityki Rolnej (WPR); realizowaa programy krajowe majce na celu pomoc pastwa dla podmiotw i ich grup prowadzcych dziaalno zwizan z produkcj,
149
W wydatkach uwzgldniono rodki pochodzce z budetu krajowego, budetu JST (szczebla regionalnego i lokalnego) oraz inne rodki publiczne, a take patnoci w formie kompensat i sankcji wieloletnich.
185

przetwrstwem i obrotem produktami rolnymi w zakresie okrelonym lub dopuszczonym przepisami UE oraz administrowaa obrotem z zagranic towarami rolnymi w ramach WPR. Agencja Rynku Rolnego (ARR) jako agencja patnicza w zakresie uruchamiania rodkw pochodzcych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji150 realizowaa zadania w ramach WPR, obejmujce 10 rynkw rolnych oraz dwa programy wsplnotowe. Do jej zada naleao dokonywanie patnoci, wydawanie decyzji administracyjnych, obsuga systemu finansowo-ksigowego dla potrzeb administrowanych mechanizmw, a take sprawowanie nadzoru i kontroli nad wydatkowaniem rodkw finansowych zgodnie z wymogami UE. Zrealizowane w 2011 r. przychody ogem wyniosy 330,2 mln z i byy nisze o 1,7 mln z (0,5%) od planu po zmianach oraz wysze o 11,0 mln z (o 3,4%) od wykonania w 2010 r. Gwnym rdem przychodw bya dotacja z budetu pastwa w kwocie 318,6 mln z stanowica 96,5% przychodw. Dotacja podmiotowa (308,5 mln z) wykorzystana zostaa zgodnie z przeznaczeniem, na finansowanie wydatkw administracyjnych (125,6 mln z) i na finansowanie krajowych mechanizmw na rynkach rolnych (182,9 mln z). Ponadto 9,2 mln z wykorzystano na inwestycje i zakupy inwestycyjne Agencji oraz 0,8 mln z na finansowanie wyprzedzajcej pomocy technicznej Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich i zada zwizanych z przygotowaniem do przewodnictwa Polski w Radzie UE. Poniesione w 2011 r. koszty ogem wyniosy 322,3 mln z i byy nisze o 8,0 mln z (o 2,4%) od planowanych oraz wysze o 20,1 mln z (o 6,6%) od kosztw zrealizowanych w 2010 r. Spowodowane to byo m.in. zwikszeniem kosztw usug obcych o 3,4 mln z (o 9%) oraz wzrostem odsetek od zacignitych zobowiza przez Agencj o 1,9 mln z. Ze rodkw na finansowanie krajowych mechanizmw na rynkach rolnych sfinansowano dopaty do materiau siewnego w ramach jednorazowej pomocy (90,8 mln z oraz na skutek powodzi (0,6 mln. z), dopaty do spoycia mleka i przetworw mlecznych w szkoach podstawowych (88,8 mln z). Wykazany na koniec roku 2011 dodatni wynik finansowy w wysokoci 7,9 mln z by wyszy od planowanego o 6,3 mln z (o 379,5%) oraz niszy o 53,4% ni w 2010 r., co wynikao ze zwikszonych o 13,7 mln z kosztw realizacji mechanizmw krajowych. Agencja w trakcie 2011 r. podja skuteczne dziaania w celu zmiany zaplanowanego wyniku finansowego, dokonujc weryfikacji rodkw na finansowanie mechanizmw krajowych, przesuni pomidzy poszczeglnymi pozycjami kosztw, jak rwnie dokonaa oszczdnoci w biecej dziaalnoci. Poza kosztami wykazanymi w planie finansowym ARR wydatkowaa 415,4 mln z na realizacj zada w ramach mechanizmw Wsplnej Polityki Rolnej z budetu rodkw europejskich. rodki te zostay przeznaczone midzy innymi na pomoc
150
Na podstawie rozporzdzenia Ministra Finansw z dnia 9 listopada 2006 r. w sprawie przyznania Agencji Rynku Rolnego akredytacji jako agencji patniczej w zakresie uruchamiania rodkw pochodzcych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (Dz.U. Nr 204, poz. 1507 ze zm.).
186

ywnociow dla najuboszej ludnoci UE 284,6 mln z, dopaty do spoycia mleka i przetworw mlecznych w szkoach podstawowych 95,9 mln z, dopaty do spoycia mleka i przetworw mlecznych w placwkach owiatowych 37,4 mln z, refundacje wywozowe 58,3 mln z, promocje ywnoci 8,4 mln z. Na realizacj mechanizmw WPR finansowanych151 i wspfinansowanych152 z budetu krajowego ARR wydatkowaa 288,7 mln z. Agencja w niewielkim stopniu wykorzystaa rodki z dotacji celowej, przyznanej w wysokoci 1,0 mln z na wyprzedzajc pomoc techniczn w celu wsparcia procesu wdraania dziaania Dziaania informacyjne i promocyjne Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013. Dotacja zostaa wykorzystana w wysokoci 0,3 mln z (29%) z tego 0,2 mln z wydatkowano w ramach finansowania ze rodkw unijnych. Przyznane rodki dotacji nie zostay wykorzystane w wyniku odstpienia od realizacji dziaa informacyjno-promocyjnych, m.in. z powodu wykonywania ich przez inne podmioty. Niewykorzystane rodki ARR zwrcia na rachunkach MRiRW. Agencja Nieruchomoci Rolnych Agencja Nieruchomoci Rolnych wykonywaa powierzone przez Skarb Pastwa prawa wasnoci i inne prawa rzeczowe w odniesieniu do mienia pastwowego w rolnictwie. Nabyty i powierzony Agencji majtek Skarbu Pastwa odnoszcy si do nieruchomoci przeznaczonych na cele gospodarki rolnej tworzy Zasb Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa (ZWRSP). Agencja prowadzia odrbnie wasn gospodark finansow oraz gospodark finansow Zasobem na podstawie dwch rolniczych planw finansowych ujtych w ustawie budetowej. Przychody Agencji wyniosy 152,6 mln z i byy nisze o 1,7% od planowanych oraz wysze o 3,3% od wykonanych w 2010 r. Gwnym rdem przychodw byy rodki finansowe pobrane z Zasobu WRSP na pokrycie kosztw funkcjonowania Agencji. Stanowiy one 95,2% przychodw ogem i wyniosy 145,3 mln z. Niepene wykonanie planowanych przychodw w kwocie 2,7 mln z, byo wynikiem uzyskania niszych od planowanych przychodw z tytuu najmu oraz ze sprzeday mienia wasnego Agencji. Koszty Agencji w wysokoci 149,6 mln z byy nisze o 6,7% od planowanych oraz wysze o 4,7% od zrealizowanych w 2010 r. Przyczyn niszych od planowanych kosztw byy nisze koszty usug obcych, koszty remontw oraz koszty materiaw i energii. Agencja osigna dodatni wynik finansowy w wysokoci 3,1 mln z, przy zakadanym w planie ujemnym wyniku finansowym 5,0 mln z. Podobnie jak w roku ubiegym, rodki te zasiliy fundusz rezerwowy Agencji, ktry na koniec roku wynis 82,6 mln z i by wyszy o 6,2% w porwnaniu do 2010 r.
151
152
Patnoci uzupeniajce dla producentw surowca tytoniowego i patnoci uzupeniajce dla plantatorw ziemniakw skrobiowych oraz podatek VAT od WPR. Program poprawy produkcji i sprzeday produktw pszczelarskich, Wsparcie dziaa promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktw rolnych, Program Owoce w szkole.
187

Przychody Zasobu WRSP wyniosy 3.611,3 mln z i byy wysze o 13,2% od planowanych oraz wysze o 30% od wykonanych w 2010 r. Uzyskano wysze od zaplanowanych przychody z tytuu odpatnego korzystania z mienia Zasobu WRSP i przychody finansowe. Koszty Zasobu WRSP wyniosy 2.859,7 mln z i byy wysze o 11,7% od planowanych oraz wysze o 18% od poniesionych w 2010 r. Gwnym powodem przekroczenia kosztw w 2011 r. byy wysze o 131,4 mln z (o 8,2%) od planowanych koszty z tytuu nadwyki wpyww nad wydatkami, ktre podlegaj przekazaniu do budetu pastwa (1.725,0 mln z). Zasb WRSP osign dodatni wynik finansowy w kwocie 751,6 mln z, tj. o 19,7% wyszy ni planowano i o 111,8% wyszy od wyniku za 2010 r. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP) realizowaa zadania okrelone w programach rozwoju gospodarki dotyczce wspierania dziaalnoci maych i rednich przedsibiorstw, rozwoju eksportu, tworzenia nowych miejsc pracy, przeciwdziaania bezrobociu i rozwoju zasobw ludzkich, wykorzystania nowych technik i technologii oraz uczestniczya w realizacji programw operacyjnych w ramach Narodowego Planu Rozwoju. W perspektywie finansowej obejmujcej lata 20072013 Agencja jest odpowiedzialna za wdraanie dziaa w ramach trzech programw operacyjnych Innowacyjna Gospodarka, Kapita Ludzki i Rozwj Polski Wschodniej. W planie finansowym Agencji ustalono przychody okrelone w ustawie budetowej w kwocie 801,1 mln z, a koszty w wysokoci 800,4 mln z. Po dokonanej w cigu roku korekcie planu finansowego, planowane przychody i koszty zmniejszono do wysokoci 741,2 mln z. Korekta planu, dokonana zgodnie z ustaw o finansach publicznych miaa na celu dostosowanie poszczeglnych pozycji planu do poziomu wydatkw przewidywanego na koniec 2011 r., a tym samym urealnienia kwot przychodw i kosztw w stosunku do planu sporzdzonego pod koniec 2010 r. Przychody PARP wyniosy 731,7 mln z (98,7%) planu po zmianach. Byy one nisze ni w 2010 r. o 59,7 mln z (o 7,5%). Podstawowymi rdami przychodw byy dotacje z budetu pastwa 548,9 mln z (75% zrealizowanych przychodw ogem) oraz pozostae przychody 176,3 mln z (24,1%). Koszty wyniosy 727,9 mln z (98,2%) kwoty wynikajcej z planu po zmianach, w tym rodki przekazane na realizacj zada biecych dla jednostek niezaliczanych do sektora finansw publicznych 295,9 mln z (40,6% wszystkich kosztw), rodki przekazane na finansowanie lub dofinansowanie kosztw realizacji inwestycji i zakupw inwestycyjnych jednostek niezaliczanych do sektora finansw publicznych 279,9 mln z (34,4%) oraz koszty rodzajowe (administracyjne, postpowa sdowych, amortyzacja) 84,7 mln z (11,6%). W porwnaniu do 2010 r. koszty byy nisze o 62,3 mln z (o 7,9%). Najnisze wykonanie planu odnotowano w pozycji pozostae przychody 176,3 mln z (88,5%). Pozycja ta obejmuje przede wszystkim przychody po-
188

chodzce z rozliczenia dotacji z lat ubiegych, ktrych wysoko uwarunkowana bya czynnikami niezalenymi od PARP (beneficjenci, ktrzy nie dokonuj zwrotu niewykorzystanej czci lub nie rozliczaj si z otrzymanej zaliczki w danym roku). Nisze ni przewidywano byo wykorzystanie rodkw w ramach programw operacyjnych perspektywy 20072013 Kapita Ludzki, Innowacyjna Gospodarka, Rozwj Polski Wschodniej. Byo to spowodowane nisz ni prognozowano liczb realizowanych projektw, w tym wspierajcych innowacyjno, wprowadzaniem na wniosek beneficjentw zmian harmonogramu realizacji projektw. Za rok 2011 PARP uzyskaa dodatni wynik finansowy w wysokoci 3,8 mln z (w ustawie budetowej planowano w wysokoci 0,7 mln z, w planie po zmianach 0). Wojskowa Agencja Mieszkaniowa Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wykonywaa w imieniu i na rzecz Skarbu Pastwa prawa wasnoci i inne prawa rzeczowe w stosunku do nieruchomoci stanowicych jego wasno. Plan finansowy po zmianach zakada przychody w kwocie 1.337,2 mln z, koszty w wysokoci 1.213,3 mln z oraz dodatni wynik finansowy 123,9 mln z. W trakcie roku przychody zmniejszyy si o 1,3%, a koszty o 2,8%. Zrealizowane przychody ogem w kwocie 1.366,1 mln z (102,2% planu po zmianach), pochodziy gwnie ze sprzeday mienia i innej dziaalnoci gospodarczej oraz dotacji z budetu pastwa. Dotacja na kwot 726,6 mln z zostaa wykorzystana na finansowanie i dofinansowanie ustawowo okrelonych zada biecych Agencji. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) od dnia 1 stycznia 2010 r. jest pastwow osob prawn w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy o finansach publicznych153. Przychody NFOiGW w 2011 r. wyniosy 2.458,1 mln z i byy wysze od zaplanowanych o 12,3% (269,8 mln z). W 2010 r. przychody wyniosy 2.328,7 mln z. W 2011 r. najwiksze przychody uzyskano z tytuu opat zastpczych i kar, okrelonych w ustawie prawo energetyczne 880,1 mln z (35,8% przychodw ogem) oraz opat i kar za korzystanie ze rodowiska, okrelonych w ustawie prawo ochrony rodowiska 398,6 mln z (16,2% przychodw ogem). Ponadto wanymi pozycjami decydujcymi o wielkoci rodkw pozostajcych do dyspozycji NFOiGW byy zwrot poyczek inwestycyjnych i kredytw udzielonych przez Fundusz (575,3 mln z) oraz ujemne saldo poyczek na zachowanie pynnoci (174,0 mln z). Kwoty te nie stanowi formalnie przychodu i dlatego nie s wykazywane w wykonaniu planu finansowego NFOiGW. Cakowite wpywy rodkw do Funduszu w 2011 r. wyniosy wic 3.207,5 mln z.
153
Na podstawie ustawy z dnia 20 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony rodowiska oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. Nr 215, poz. 1664).
189

Poniesiono koszty w wysokoci 1.342,8 mln z154, tj. o 458,5 mln z niszej (o 25,5%) od zaplanowanych w ustawie budetowej (1.801,4 mln z)155. Koszty na realizacj zada wyniosy 1.248,4 mln z, a koszty stae 94,4 mln z. Nisze od planowanych o 224,2 mln z byy wypaty dotacji na finansowanie lub dofinansowanie kosztw realizacji inwestycji i zakupw inwestycyjnych. Byo to skutkiem ustalonych rozstrzygni przetargowych oraz przesuniciem terminw realizacji niektrych zada. W 2011 r. na zadania realizowane przez NFOiGW wydatkowano 4.164,4 mln z156, tj. mniej o 1.712,1 mln z ni w 2010 r. Kwota ta bya jednak wysza o 5,9% (230,7 mln z) ni ujto w planie dziaalnoci Funduszu na 2011 r. Ze rodkw wasnych Funduszu wydatkowano 1.651,5 mln z (o 27,2% mniej od wykonania 2010 r.), ze rodkw funduszy europejskich obsugiwanych przez Fundusz 2.225,6 mln z ( o 31,8% mniej ni w 2010 r.), a ze rodkw bankowych w postaci kredytw z dopatami 287,3 mln z (o 17,1% mniej ni w 2010 r.). Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej realizowa zadania zwizane z przygotowaniem i wdroeniem 90 projektw Funduszu Spjnoci. Do 31 grudnia 2011 r. wypaci beneficjentom 84,5% przyznanej alokacji rodkw. Komisja Europejska przekazaa decyzje zmieniajce termin realizacji dla 14 z 21 projektw, dla ktrych wnioski o zmian przekazane zostay w 2010 r. W 2011 r. (pomimo braku decyzji w sprawie zmiany terminu realizacji projektw) do KE zostay wysane wnioski o patno kocow dla wszystkich projektw. Do koca 2011 r. 47 projektw otrzymao deklaracje zamknicia i raporty zamknicia, a pi patnoci kocowe. NFOiGW jako Instytucja Wdraajca Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko (POIi) do koca 2011 r. zawar z beneficjentami 344 umowy (w tym 100 umw w 2011 r. oraz 244 umowy do koca 2010 r.) o dofinansowanie na kwot 13.149,2 mln z, tj. na 63,0% rodkw zaplanowanych na lata 20072013. Stan funduszu na koniec 2011 r. wynis 10.697,6 mln z. By wyszy o 1.118,2 mln z, tj. o 11,7% ni na koniec 2010 r. (9.579,4 mln z). W stosunku do wielkoci przyjtej w ustawie budetowej na 2011 r. (9.657,9 mln z) by wyszy o 1.039,7 mln z, tj. o 10,8%. Stan rodkw pieninych i papierw wartociowych Skarbu Pastwa wynis 4.284,2 mln z i by wyszy o 1.393,4 z, tj. o 48,2% od stanu na koniec 2010 r. (2.890,8 mln z). Stan na koniec 2010 r. by wyszy od stanu na koniec 2009 r. o 36,8%. W 2011 r. nie zostay zrealizowane zamierzenia NFOiGW, przewidujce ograniczenie udziau rodkw pieninych i papierw wartociowych w strukturze aktyww tworzcych stan Funduszu. Wyszy od planowanego stan funduszu wynika take z wysokiego stanu rodkw zobowiza wieloletnich, wynoszcych cznie 3.357,1 mln z. NFOiGW stanowi jeden z podstawowych instrumentw wspierajcych, w oparciu o zasad zrwnowaonego rozwoju, realizacj przedsiwzi sucych ochronie
154 155
156
W tym rodki przekazane do budetu pastwa na dofinansowanie zada pastwowych jednostek budetowych. W ustawie budetowej na rok 2011 z dnia 20 stycznia 2011 r. w pozycji: koszty plan na 2011 r. (1.412,8 mln z) nie uwzgldniono kwoty rodkw przyznanych innym podmiotom (z tego przekazanych do budetu pastwa na dofinansowanie zada pastwowych jednostek budetowych) w wysokoci 388,6 mln z. Ze rodkw wasnych, funduszy europejskich oraz z kredytw bankowych z dopatami NFOiGW.
190

rodowiska i gospodarki wodnej, wykorzystujc przy tym rwnie rodki z funduszy europejskich. Od 2009 r. Najwysza Izba Kontroli wskazywaa na niskie wykorzystanie przez NFOiGW rodkw zobowiza wieloletnich, ktre musz by przeznaczone na okrelone cele, wynikajce z ustaw je tworzcych. Zdaniem NIK wskazuje to na trudnoci w efektywnym wykorzystaniu tych rodkw na dofinansowanie w formie dotacji i poyczek. Ponadto, efekty rzeczowe i ekologiczne, osigane w wyniku realizacji umw dotacji i poyczek, nie s rozliczane na bieco. Na problem ten NIK zwracaa uwag rwnie w poprzednich latach. Pomimo zmniejszenia si liczby umw nierozliczonych, niepokojco wzrosa nierozliczona kwota tych umw, tj. a o 192,9% w porwnaniu z 2010 r. Zakad Ubezpiecze Spoecznych Zakad Ubezpiecze Spoecznych jest pastwow jednostk organizacyjn posiadajc osobowo prawn, nad ktr nadzr sprawuje minister do spraw zabezpieczenia spoecznego. Zakad realizujc ustawowe przepisy o ubezpieczeniach spoecznych dysponuje rodkami finansowymi Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, Funduszu Rezerwy Demograficznej i Funduszu Emerytur Pomostowych. Przychody Zakadu na 2011 r. zaplanowano w wysokoci 4.348,3 mln z, a koszty 4.167,3 mln z oraz nakady na budow, ulepszenie i zakup rodkw trwaych oraz wartoci niematerialnych i prawnych 483,3 mln z, a wynik finansowy w kwocie 180,9 mln z. W wyniku zmian dokonanych w trakcie roku budetowego plan przychodw zosta zmniejszony do kwoty 4.320,5 mln z, koszty podwyszone do kwoty 4.267,6 mln z, a wynik finansowy zosta zmniejszony do 52,9 mln z. Przychody zostay zrealizowane wysokoci 4.427,1 mln z, tj. 102,5% planu po zmianach. Byy one wysze ni w 2010 r. o 24,7 mln z, tj. o 0,6%. Podstawowym skadnikiem przychodw by odpis z FUS dla ZUS, ktry wynosi 3.773,6 mln z, co stanowio 85,2% wszystkich przychodw. Pozostaymi znaczcymi skadnikami przychodw byy przychody z tytuu poboru i dochodzenia skadek 285,1 mln z (6,4%), przychody z tytuu zwrotu kosztw obsugi wiadcze 202,8 mln z (4,6%) i pozostae przychody 119,8 mln z, w tym planowane (113,5 mln z) oraz nieplanowane (6,4 mln z) pochodzce z dotacji stanowicych zwrot rodkw w zwizku z realizacj projektw z udziaem rodkw unijnych. Koszty ogem Zakadu w 2011 r. z amortyzacj wg stawek wyniosy 4.015,4 mln z i byy nisze o 5,9% od planu Zakadu po zmianach. Struktura kosztw ogem dziaalnoci biecej (z amortyzacj wedug stawek) w porwnaniu do 2010 r. nie zmienia si. W strukturze kosztw wg rodzaju (4.010,8 mln z): wartoci (wykonanie) wszystkich skadnikw (oprcz amortyzacji) byy nisze ni wielkoci ujte w planie finansowym Zakadu na 2011 r. Najwikszymi skadnikami kosztw wedug rodzaju byy wynagrodzenia (2.055,4 mln z) 51,2%, usugi obce (1.024,6 mln z) 25,5%, ubezpieczenia spoeczne i inne (399, 1 mln z) 10,0 % i amortyzacja (337,7 mln z) 8,4%, ktre razem stanowiy 95,1% kosztw. ZUS przekaza do OFE, tytuem zalegoci z lat ubiegych, odsetki w wysokoci 130,3 mln z. Zobowizania ZUS w stosunku do OFE z tytuu nieprzekazanych skadek i odsetek wedug stanu na koniec 2011 r., wyniosy 1.887,9 mln z. W porwna-
191

niu do stanu na koniec 2010 r. (2.567,4 mln z) nastpio zmniejszenie zobowiza o 679,5 mln z, tj. o 26,5%, w tym z tytuu: nieprzekazanych skadek z 2.018,3 mln z do 1.435,7 mln z, tj. o 582,6 mln z (o 28,9%), odsetek z 549,1 mln z do 452,2 mln z, tj. o 96,9 mln z (o 17,6%). ZUS nierzetelnie planowa wydatki inwestycyjne. Plan rzeczowo-finansowy dziaalnoci Zakadu Ubezpiecze Spoecznych w zakresie budowy i zakupw rodkw trwaych na 2011 r. na kwot 483,3 mln z by wielokrotnie zmieniany pod wzgldem liczby zada i planowanych kwot na poszczeglne zadania. Wprowadzone w 2011 r. nowe zadania stanowiy 71,4% liczby zada pierwotnie planowanych. W planie zmniejszono wydatki dla 212 zada, zwikszono dla 107, zrezygnowano z 33 zada i wprowadzono do planu 210 nowych zada. Liczba zmian planu w stosunku do 2010 r. wzrosa ponad trzykrotnie (ze 179 do 576). Plan rzeczowo-finansowy zosta zrealizowany w kwocie 434,0 mln z, tj. 89,8% planu. W zwizku ze stwierdzonym naruszeniem ustawy Prawo zamwie publicznych, Wadza Wdraajca Programy Europejskie naliczya korekty w dofinansowaniu dwch umw realizowanych w 2011 r. w ramach projektu Platforma usug elektronicznych dla klientw ZUS na czn kwot 1,5 mln z, przy czym ZUS dodatkowo zapaci 81,4 tys. z z tytuu naliczonych odsetek od korekty finansowej (zwrconych rodkw). Wyniki kontroli NIK wskazuj rwnie na niekorzystne tendencje dotyczce: wzrostu w 2011 r. o ponad 2,9 mln liczby niezrealizowanych tytuw egzekucyjnych na nalenoci na ubezpieczenie spoeczne powstae do koca 1998 r. oraz na ubezpieczenia spoeczne, zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych i Funduszu Emerytur Pomostowych oraz kwot nimi objtych o 2 mld z, w tym na ubezpieczenia spoeczne wzrost liczby tytuw o 24,4%, a kwot nimi objtych o 18,8%; obnienia po raz kolejny w ostatnich latach wskanika efektywnoci egzekucji nalenoci prowadzonej przez oddziay Zakadu o 3,6 punktu procentowego, w tym nalenoci FUS o 3,8 punktu procentowego; wzrostu liczby dunikw (z tytuu nienalenie pobranych wiadcze z FUS) o 1.249 (o 3,2%) i kwot pobranych wiadcze o 11,0 mln z (o 7%); zwikszenia w 2011 r., w porwnaniu z rokiem poprzednim, o 114,7 mln z (o 118,8%) kwot przedawnionych nalenoci (skadek dodatkowych, opat, odsetek za zwok), w tym nalenoci FUS o 87,6 mln z (o 117,2%).
5.3. Wykonanie planw finansowych agencji wykonawczych

Zgodnie z art. 18 ustawy o finansach publicznych agencjami wykonawczymi s pastwowe osoby prawne tworzone na podstawie odrbnych ustaw w celu realizacji zada pastwa. Podstaw gospodarki finansowej agencji jest roczny plan finansowy obejmujcy przychody z prowadzonej dziaalnoci, dotacje z budetu pastwa, zestawienie kosztw (funkcjonowania agencji wykonawczej, realizacji zada ustawowych, z wyszczeglnieniem kosztw realizacji tych zada przez inne podmioty), wynik finansowy, rodki na wydatki majtkowe, rodki przyznane innym podmiotom, stan nalenoci i zobowiza oraz rodkw pieninych na pocztek i koniec roku.
192

W zaczniku nr 12 do ustawy budetowej Plany finansowe agencji wykonawczych ujto plany finansowe agencji Narodowego Centrum Nauki, Naukowego Centrum Bada i Rozwoju oraz Centralnego Orodka Badania Odmian Rolin Uprawnych. W trakcie 2011 r. agencj wykonawcz zostaa Agencja Rezerw Materiaowych, ktrej plan finansowy ujty by w zaczniku nr 14 do ustawy budetowej. Przychody i wydatki agencji wykonawczych w latach 20102011 przedstawiono w tabeli 52.
Tabela 52. Przychody i wydatki agencji wykonawczych w latach 20102011 2011 Nazwa agencji Wykonanie 2010 Ustawa budetowa 3 1.325,8 1.071,4 Plan po zmianach 4 2.527,2 2.128,4 Wykonanie 5:2 5:3 % 7 175,3 179,0 148,6 -93,1 160,1 160,1 160,1 0,0 184,9 184,9 184,9 0,0 112,7 99,5 102,2 182,3 217,4 99,7 -88,8 5:4
mln z 1 Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem,: w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto Przychody ogem w tym dotacja z budetu Koszty Wynik finansowy brutto 2 778,7 534,7 889,5 -110,8 5 2.323,8 1.917,3 6 298,4 358,6 246,0 -122,7 581.094,0 581.094,0 581.094,0 0,0 263,7 263,8 263,8 0,0 179,7 254,2 106,5 -117,1
8 92,0 90,1 90,6 122,4 96,1 96,1 96,1 0,0 85,9 85,9 85,9 0,0 100,9 99,5 92,2 1.150,4 101,2 100,0 97,5 117,3
1.471,8 2.416,1 2.187,9 -146,0 111,1 136,0 Narodowe Centrum Nauki 0,1 305,0 507,8 488,1 0,1 305,0 507,8 488,1 0,1 305,0 507,8 488,1 0,0 0,0 0,0 0,0 Narodowe Centrum Bada i Rozwoju 440,2 627,8 1.352,1 1.160,7 439,9 627,6 1.351,8 1.160,5 440,2 627,8 1.352,1 1.160,7 0,0 0,0 0,0 0,0 Centralny Orodek Bada Odmian Rolin Uprawnych 59,5 66,4 67,0 28,1 28,1 28,0 59,5 65,8 60,7 0,0 0,5 6,3 Agencja Rezerw Materiaowych 338,4 333,5 601,0 607,9 94,7 110,7 240,7 240,7 449,2 479,6 490,4 478,2 -110,8 -146,0 110,5 129,7
Wyliczenie wskanikw procentowych oraz sumowanie wykonano w tys. z. rdo: wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
Agencja Rezerw Materiaowych Agencja Rezerw Materiaowych jest agencj wykonawcz od dnia 5 lutego 2011 r. na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 29 padziernika 2010 r. o rezerwach strategicznych157. Do tego czasu bya ona pastwow osob prawn. Agencja jako pastwowa osoba prawna sporzdzaa plan finansowy zgodnie z przepisami stanowicymi podstaw jej utworzenia, tj. ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach pastwowych158.
157 158
Dz.U. Nr 229, poz. 1496. Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 594 ze zm.
193

W 2011 r. Agencja realizowaa zadania na podstawie planu finansowego zatwierdzonego przez Ministra Gospodarki w trybie ustawy o rezerwach pastwowych. W konsekwencji gospodarowanie rezerwami strategicznymi, tworzonymi przez Ministra Gospodarki, prowadzone byo z uwzgldnieniem wytycznych i doranych decyzji ministra, dotyczcych poszczeglnych asortymentw rezerw. Take tworzenie i utrzymywanie zapasw pastwowych ropy naftowej i produktw naftowych wykonywano na podstawie planu rocznego. Oznaczao to, e w 2011 r., jak i w latach poprzednich dziaania dotyczce rezerw strategicznych i zapasw pastwowych prowadzono jedynie w perspektywie rocznej, a nie dugookresowej. Zgodnie z ustaw o rezerwach strategicznych pierwszy picioletni Rzdowy Program Rezerw Strategicznych, obejmujcy lata 20132017, minister waciwy do spraw gospodarki by zobowizany przedstawi Radzie Ministrw do dnia 5 maja 2012 r. Tak uksztatowane regulacje utrudniay prowadzenie racjonalnej gospodarki powierzonymi Agencji zasobami. Uwzgldniajc te uwarunkowania NIK ocenia pozytywnie dziaania Agencji Rezerw Materiaowych zmierzajce do minimalizacji kosztw i wydatkw zwizanych z gospodarowaniem rezerwami i zapasami. Plan finansowy na 2011 r. przewidywa przychody w wysokoci 333,5 mln z (w tym dotacj celow 110,7 mln z), koszty ogem w kwocie 479,6 mln z oraz wynik finansowy netto strat 146,0 mln z. W planie finansowym po zmianach ustalono przychody w wysokoci 601,0 mln z, w tym dotacje z budetu 240,7 mln z, koszty ogem 490,4 mln z i dodatni wynik finansowy w kwocie 110,5 mln z. W 2011 r. przychody wyniosy 607,9 mln z, tj. 101,2% kwoty planowanej po zmianach, koszty 478,2 mln z, tj. 97,5% kwoty planowanej, a wynik finansowy by dodatni i wynis 129,7 mln z, tj. 117,3% zakadanej wielkoci. W 2011 r. koszty dziaalnoci agencji w porwnaniu do lat 20092010 wzrosy odpowiednio o 7,5% i 6,5%, natomiast przychody o 78,8% i 79,5%. Agencja rzetelnie realizowaa plany rzeczowe gospodarowania poszczeglnymi segmentami i asortymentami rezerw strategicznych oraz utrzymywania zapasw pastwowych ropy naftowej. Na koniec 2011 r. zapasy pastwowe ropy naftowej i produktw naftowych odpowiaday zuyciu przez 104,2 dnia, przy wymogu ustawowym wynoszcym 90 dni. Segment zapasw paliw utrzymywanych i finansowanych przez Agencj wynosi 17,9 dnia, przy poziomie okrelonym w planie w ukadzie zadaniowym w wysokoci 15,4 dnia redniego zuycia krajowego. Z powodu wzrostu cen ropy naftowej i paliw na rynkach wiatowych oraz pnego otrzymania dotacji kupiono o 10,9% mniej ni zakadano oleju napdowego oraz o 8,0% mniej ropy naftowej. W 2011 r., podobnie jak i w latach poprzednich, kontynuowane byy dziaania w celu podniesienia poziomu technicznego infrastruktury magazynowej. W wyniku realizacji przedsiwzi inwestycyjnych nastpio jej unowoczenienie i polepszenie warunkw skadowania. Nakady inwestycyjne wykonano w 98,8%, co przyczynio si do zwikszenia wpyww ze sprzeday usug magazynowych o 9,5% w stosunku do wielkoci planowanej.
194

Narodowe Centrum Bada i Rozwoju Zasady dziaania Narodowego Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) zostay okrelone w ustawie z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Bada i Rozwoju159, ktra wesza w ycie z dniem 1 padziernika 2010 r. Do zada Narodowego Centrum Bada i Rozwoju naley zarzdzanie strategicznymi programami bada naukowych i prac rozwojowych oraz finansowanie lub wspfinansowanie tych programw. W ustawie budetowej na rok 2011 planowano przychody w kwocie 627,8 mln z. Plan przychodw zosta zwikszony do kwoty 1.352,1 mln z w zwizku z przekazaniem Centrum funkcji i zada wykonywanych dotychczas przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Przychody zostay zrealizowane w kwocie 1.160,7 mln z, w tym dotacja stanowia 99,9% (1.160,5 mln z). Koszty wyniosy 1.160,7 mln z, tj. 85,9% planu po zmianach. rodki dotacji celowej zostay przeznaczone na strategiczne programy bada naukowych i prac rozwojowych, badania naukowe lub prace rozwojowe na rzecz obronnoci i bezpieczestwa pastwa, wspieranie komercjalizacji wynikw bada naukowych lub prac rozwojowych, programy z zakresu mobilnoci naukowcw i wspierania rozwoju kadry naukowej oraz zadania zlecone przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego, w tym m.in. finansowanie i monitorowanie projektw badawczych, rozwojowych, celowych oraz realizowanych w ramach programw wieloletnich, realizacj projektw strategicznych. Na pokrycie biecych kosztw zarzdzania realizowanymi przez Centrum zadaniami wykorzystano 18,0 mln z, tj. 93,2% zaplanowanej dotacji podmiotowej. Dziaalno Centrum w latach 20092011 zostaa przez NIK oceniona pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidowoci. W latach 20092011 NCBiR ogosio 34 konkursy na realizacj zada badawczych i 41 na realizacj zada w ramach midzynarodowych projektw badawczych i ich finansowanie. We wspomnianym okresie przejto od Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego nadzr nad realizacj, finansowaniem i rozliczeniem 956 projektw, a w 2011 r. Centrum przejo od Ministra funkcj Instytucji poredniczcej dla trzech Programw Operacyjnych. Ponadto Minister ustanowi i przekaza do Centrum tylko dwa strategiczne programy bada naukowych i prac rozwojowych. Zdaniem NIK, zlecanie Centrum duej liczby zada, nie wiadczy o realizacji zaoe, bdcych podstaw jego utworzenia w 2007 r. W zaoeniach przyjto, e Centrum bdzie zajmowao si organizacj duych strategicznych projektw z zakresu bada naukowych i prac rozwojowych, o wartoci przekraczajcej 100 mln z. Dziaania te miay si przyczyni do konsolidacji sektora badawczo-rozwojowego, w szczeglnoci przez preferowanie ofert na wykonanie zada badawczych skadanych przez podmioty o wysokim potencjale badawczym. Centrum nie prowadzio w latach 20102011 systematycznej ewaluacji160 realizowanych strategicznych programw bada naukowych i prac rozwojowych oraz
159
160
Dz.U. Nr 96, poz. 616 ze zm. Ustawa wesza w ycie na podstawie art. 2 ustawy Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system nauki. Ewaluacja to obiektywna ocena projektu, programu lub polityki na wszystkich jego etapach, tj. planowania, realizacji i mierzenia rezultatw. Powinna ona dostarczy rzetelnych i przydatnych informacji pozwalajc wykorzysta zdobyt w ten sposb wiedz w procesie decyzyjnym.
195

innych zada, do czego byo zobowizane przepisem art. 31 ust. 1 ustawy o Narodowym Centrum Bada i Rozwoju. Stwierdzono przypadki naruszania przez NCBiR obowizujcych przepisw prawa oraz postanowie umw zawartych z wykonawcami zada badawczych przy przekazywaniu i rozliczaniu rodkw publicznych na nauk polegajce na uznaniu umowy za wykonan, mimo przekroczenia wydatkw na wynagrodzenia o 121,5 tys. z161, rozliczaniu projektw rozwojowych bez wymagania od beneficjentw udokumentowania pozyskania patentu lub dokonaniu zgosze patentowych, przekazywaniu kolejnych zaliczek przed skorygowaniem wniosku o patno (trzy przypadki) oraz przekazywaniu zaliczek bez pomniejszania ich o uzyskane przez beneficjentw odsetki bankowe (sze zada badawczych). Ponadto w NCBiR nie zapewniono funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarzdczej bowiem brak byo procedur zarzdzania ryzykiem.
6. Pastwowy dug publiczny

6.1. Rozmiary i struktura pastwowego dugu publicznego
W 2011 r. spowolniony zosta wzrost nominalnej wartoci dugu publicznego liczonego zarwno wedug metodologii krajowej, jak i unijnej. Pastwowy dug publiczny (PDP) obliczony wedug metodologii krajowej, tj. zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, odpowiada wartoci nominalnej zaduenia jednostek sektora finansw publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiza pomidzy jednostkami tego sektora. PDP jest ksigowym ujciem wartoci dugu wynikajcym ze sprawozda budetowych o zobowizaniach i o nalenociach jednostek sektora finansw publicznych. Na koniec 2011 r. pastwowy dug publiczny wynis 815.323,2 mln z162 i by wyszy od stanu na koniec 2010 r. o 67.424,3 mln z, tj. o 9%. By to najniszy od 2008 r. zarwno kwotowy, jak i procentowy wzrost wartoci PDP Zmiany wielkoci pa. stwowego dugu publicznego, produktu krajowego brutto i ich relacji oraz dynamik zmian tych wielkoci w latach 20082011 przedstawia tabela 53.
Tabela 53. Relacja pastwowego dugu publicznego do PKB w latach 20082011 2008 mln z PDP PKB PDP/PKB 597.764,4 1.275.432,3 46,9% dynamika 113,3 108,4 mln z 669.876,4 1.344.383,5 49,8% 2009 dynamika 112,1 105,4 mln z 747.898,8 1.416.392,1 52,8% 2010 dynamika 111,6 105,4 mln z 815.323,2 1.524.658,8 53,5% 2011 dynamika 109,0 107,6
Tempo przyrostu PDP od 2008 r. systematycznie spadao i w 2011 r. byo o 1,4 punktu procentowego wysze od tempa przyrostu nominalnej wartoci produktu krajowego brutto, podczas gdy w 2009 i 2010 r. dug wzrasta o ponad
161 162
Zgodnie z umow kwota ta powinna zosta zwrcona, a umowa uznana za niewykonan w czci. Stan na 23 kwietnia 2012 r.
196

sze punktw procentowych szybciej ni warto nominalna PKB. Relacja pastwowego dugu publicznego do PKB163 ulega nieznacznemu zwikszeniu z 52,8% w 2010 r. do 53,5% na koniec 2011 r. Podobnie jak w 2010 r. przekroczony zosta pierwszy prg ostronociowy, ustalony w ustawie o finansach publicznych. W zwizku z tym Rada Ministrw, zgodnie art. 86 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, w projekcie ustawy budetowej na 2013 r. zobowizana bdzie przyj relacj deficytu budetu pastwa do dochodw budetu pastwa nie wysz ni w ustawie budetowej na 2012 r., tj. 11,9%. Ograniczenie to bdzie miao zastosowanie po raz drugi, poniewa Rada Ministrw w projekcie ustawy budetowej na 2012 r. przyja t relacj nisz ni w ustawie budetowej na 2011 r. Warto pastwowego dugu publicznego na koniec 2011 r. mogaby by nisza, gdyby sprawdziy si prognozy Ministerstwa Finansw dotyczce umocnienia polskiej waluty w trakcie roku. Aprecjacja kursu zotego wobec walut obcych spowodowaaby obnienie dugu Skarbu Pastwa, czyli gwnej skadowej pastwowego dugu publicznego. Rzeczywiste uwarunkowania byy jednak odmienne od planowanych. W 2011 r. z powodu deprecjacji zotego wobec walut obcych, zaduenie Skarbu Pastwa znacznie wzroso. Pastwowy dug publiczny w ukadzie podsektorw oraz zmiany w poszczeglnych kategoriach dugu w latach 20102011 przedstawia tabela 54.
Tabela 54. Zaduenie sektora finansw publicznych (po konsolidacji) w latach 20102011 Warto zaduenia na 31.12.20101) 747.898,8 692.360,5 691.210,1 0,0 274,0 831,9 32,8 6,9 4,7 53.519,0 50.568,4 0,0 2.869,5 61,6 Warto zaduenia na 31.12.20111) mln z Zaduenie sektora finansw publicznych Zaduenie sektora rzdowego Skarb Pastwa Pastwowe fundusze celowe z osobowoci prawn Uczelnie publiczne Samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej Pastwowe instytucje kultury oraz pastwowe instytucje filmowe PAN i tworzone przez PAN jednostki organizacyjne Pozostae pastwowe osoby prawne tworzone na podstawie odrbnych ustaw w celu wykonywania zada publicznych, z wyczeniem przedsibiorstw pastwowych, bankw i spek prawa handlowego Zaduenie sektora samorzdowego Jednostki samorzdu terytorialnego i ich zwizki Samorzdowe fundusze celowe z osobowoci prawn Samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej Samorzdowe instytucje kultury 815.323,2 748.813,0 747.503,9 0,0 332,1 958,9 7,8 6,0 4,3 64.231,1 61.162,4 0,0 2.998,0 62,6 67.424,3 56.452,5 56.293,8 0,0 58,0 127,0 -25,0 -0,9 -0,4 10.712,1 10.594,0 0,0 128,5 1,0 Zmiana 2010-2011 % 9,0 8,2 8,1 21,2 15,3 -76,2 -13,7 -8,8 20,0 20,9 4,5 1,5
Wyszczeglnienie
163
PKB na 23 kwietnia 2012 r. 1.524.658,8 mln z.
197
Pozostae samorzdowe osoby prawne tworzone na podstawie odrbnych ustaw w celu wykonywania zada publicznych, z wyczeniem przedsibiorstw pastwowych, bankw i spek prawa handlowego Zaduenie sektora ubezpiecze spoecznych Zakad Ubezpiecze Spoecznych Fundusze zarzdzane przez ZUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego Narodowy Fundusz Zdrowia
1)
19,5 2.019,3 0,0 2.019,3 0,0 0,0
8,2 2.279,1 0,0 2.279,1 0,0 0,0
-11,4 259,8 0,0 259,7 0,0 0,0
-58,1 12,9 12,9 -
wedug stanu na 23 kwietnia 2012 r.
Podobnie jak w latach poprzednich, najwikszy przyrost pastwowego dugu publicznego wynika ze wzrostu zaduenia Skarbu Pastwa o 56.293,8 mln z, tj. 8,1%. Stanowi on 83,5% przyrostu pastwowego dugu publicznego i wynika gwnie z koniecznoci finansowania deficytu budetu pastwa oraz osabienia kursu zotego wobec walut obcych. Zobowizania jednostek samorzdu terytorialnego i ich zwizkw zwikszyy si o 10.594 mln z, tj. o 20,9%. Dug tych podmiotw na koniec 2011 r. wynis 61.162,4 mln z i wynika przede wszystkim z zaduenia z tytuu dugoterminowych kredytw i poyczek oraz z tytuu wyemitowanych dugoterminowych papierw wartociowych. Skonsolidowane zaduenie funduszy zarzdzanych przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych wzroso o 259 mln z, tj. o 12,9%. Z powodu ustawowego obowizku wyczenia zobowiza w sektorze, w pastwowym dugu publicznym nie wykazuje si poyczek udzielonych z budetu dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, ktrych czna warto na koniec 2011 r. wyniosa 15,9 mld z. Zaduenie sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (dug sektora general government) obliczany wedug metodologii unijnej na potrzeby oceny speniania przez kraj czonkowski Unii Europejskiej kryterium konwergencji, na koniec 2011 r. wynioso 858.929,3 mln z164 i stanowio 56,3% PKB. Relacja dugu tego sektora do PKB wzrosa w 2011 r. o 1,5 punktu procentowego i uksztatowaa si o 3,7 punktu procentowego poniej wielkoci referencyjnej wynoszcej 60% PKB, okrelonej w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w Protokole w sprawie kryteriw konwergencji. W 2011 r. dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wzrs o 82.113 mln z, tj. o 10,6% i by to najniszy od 2008 r. procentowy wzrost wartoci dugu publicznego obliczanego wedug metodologii unijnej. W latach 20082010 tempo przyrostu tego dugu wynosio okoo 14% rocznie. Rnice w wielkoci dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych oraz pastwowego dugu publicznego przedstawia tabela 55.
164
Wedug stanu na 23 kwietnia 2012 r.
198

Tabela 55. Rnice pomidzy pastwowym dugiem publicznym (PDP) wedug metodologii krajowej a dugiem sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) wedug metodologii unijnej (stan na koniec 2011 r. dane z 23 kwietnia 2012 r.) Pastwowy dug publiczny (PDP) 815.323,2 mln z Zwikszenia razem 47.498,8 mln z, z tego: zaduenie Krajowego Funduszu Drogowego 36.412,7 mln z, zobowizania z tytuu budowy niektrych odcinkw autostrad realizowanych w formule PPP 11.076,3 mln z, dug potencjalny obsugiwany przez Skarb Pastwa w wyniku uruchomienia gwarancji 9,8 mln z. Zmniejszenia razem 3.892,6 mln z, z tego: zobowizania wymagalne jednostek sektora finansw publicznych 3.528,1 mln z, skarbowe papiery wartociowe w posiadaniu funduszy zarzdzanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego 364,5 mln z. Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) 858.929,3 mln z
Zmiany wielkoci dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) i jego relacji do PKB oraz dynamik zmian tych wielkoci w latach 20082010 przedstawia tabela 56.
Tabela 56. Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) i jego relacja do PKB w latach 20082011 2008 2009 mln z dynamika mln z dynamika 600.829,2 113,5 684.073,3 113,9 1.275.432,3 108,4 1.344.383,5 105,4 47,1% 50,9% 2010 mln z dynamika 776.816,3 113,6 1.416.392,1 105,4 54,8% 2011 mln z dynamika 858.929,3 110,6 1.524.658,8 107,6 56,3%
GG PKB GG/PKB
rdo: wyniki kontroli w Ministerstwie Finansw.
Od 2007 r. systematycznie wzrasta rnica wielkoci pastwowego dugu publicznego oraz dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych. W 2011 r. rnica ta wyniosa 43.606,1 mln z i bya o 50,8% wysza ni w roku poprzednim. Zmiany tych relacji ilustruje wykres 23.
23. i samorzdowych (GG) w latach 20072011

900 000,0 850 000,0 800 000,0 750 000,0 700 000,0 650 000,0 600 000,0 550 000,0 500 000,0 2007 2008 PDP
Pastwowy dug publiczny (PDP) i dug sektora instytucji rzdowych
[mln z]
2009
2010 GG
2011
199

Gwnym powodem rnic midzy wartoci dugu publicznego wyliczonego wedug metodologii krajowej i unijnej jest przyrost rodkw przekazywanych na zasilenie Krajowego Funduszu Drogowego (KFD), ktre doliczane s do dugu sektora general government. Fundusz ten zgodnie z ustaw o finansach publicznych nie jest zaliczony do jednostek sektora finansw publicznych. W zwizku z tym jego zobowizania nie s wykazane w dugu publicznym, liczonym wedug metodologii krajowej. Warto tych zobowiza zostaa uwzgldniana w zadueniu sektora general government liczonym wedug metodologii unijnej ze wzgldu na realizacj przez ten fundusz zada o charakterze publicznym. Minister Finansw publikowa kwartalne informacje o wielkoci dugu sektora instytucji rzdowych i samorzdowych za 2011 r. Kontrola zgodnoci kwot wykazywanych przy przeliczeniu PDP na zaduenie sektora GG, wedug stanu na koniec roku, nie wykazaa nieprawidowoci.
6.2. Dug Skarbu Pastwa

Dug Skarbu Pastwa obejmuje zaduenie z tytuu wyemitowanych przez Ministra Finansw skarbowych papierw wartociowych, zacignitych kredytw i poyczek oraz innych tytuw, po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiza jednostek Skarbu Pastwa. Dug ten na koniec 2011 r. wynosi 771.127,2 mln z i w stosunku do roku poprzedniego wzrs o 69.276,6 mln z, w tym dug krajowy o 17.678,6 mln z, a dug zagraniczny o 51.598 mln z. Wpyw na przyrost dugu Skarbu Pastwa miaa konieczno finansowania deficytu budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w wysokoci 37,1 mld z. Zmniejszenie w 2011 r. przyrostu zaduenia z tego tytuu o 17,8 mld z, w stosunku do 2010 r., wiadczy o zacienieniu polityki fiskalnej. Istotny przyrost dugu nastpi w wyniku czynnikw niezalenych od prowadzonej polityki fiskalnej. Zjawiska kryzysowe na rynku wiatowym spowodoway osabienie kursu zotego wobec walut obcych, w ktrych zacignite byo zaduenie zagraniczne Skarbu Pastwa. Deprecjacja kursu zotego spowodowaa, niewynikajcy z potrzeb poyczkowych, wzrost wartoci dugu o 28,6 mld z, co stanowio 41,3% jego przyrostu. W ustawie budetowej na 2011 r. planowano aprecjacj polskiej waluty i obnienie wartoci dugu Skarbu Pastwa o 9,7 mld z. Istotnym czynnikiem powodujcym wzrost dugu Skarbu Pastwa o 9,2 mld z bya konieczno sfinansowania emisj skarbowych papierw wartociowych ubytku skadek przekazywanych z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych do otwartych funduszy emerytalnych. Obowizek dokonywania depozytw wolnych rodkw przez niektre jednostki sektora finansw publicznych u Ministra Finansw spowodowa obnienie o 24,5 mld z potrzeb poyczkowych Skarbu Pastwa, co zmniejszyo przyrost zaduenia. Jednoczenie zobowizania z tytuu przyjtych przez Ministra Finansw depozytw wyniosy 10,4 mld z. Udzia zaduenia krajowego w dugu Skarbu Pastwa obniy si z 72,2% w 2010 r. do 68% w 2011 r. Udzia zaduenia w walutach obcych wynis 32,2% i przekroczy warto 2030% okrelon w Strategii zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 20112014.
200

W roku 2011 inwestorzy zagraniczni nadal byli zainteresowani polskimi papierami wartociowymi. Na koniec roku posiadali oni prawie 30% krajowego dugu Skarbu Pastwa, co oznacza ponad dwukrotny wzrost od 2008 r. wiadczy to o rosncej atrakcyjnoci rynku krajowych skarbowych papierw wartociowych wrd inwestorw zagranicznych. Istnieje jednak ryzyko, e w sytuacji zaostrzenia kryzysu na wiatowych rynkach finansowych i w niektrych pastwach strefy euro inwestorzy zagraniczni w pierwszej kolejnoci bd sprzedawa papiery wartociowe z rynkw wschodzcych (emerging markets), do ktrych zalicza si Polska. Oznaczaoby to gwatowne wycofanie si z krajowego rynku skarbowych papierw wartociowych inwestorw zagranicznych i zwikszon sprzeda SPW na rynku wtrnym. W krtkim okresie mogoby to utrudni dokonywanie nowych emisji skarbowych papierw wartociowych. Z tego powodu zasadne byo utrzymywanie dostpu do Elastycznej Linii Kredytowej oraz gromadzenie rezerw walutowych, gdy z tych rodkw finansowane mog by biece potrzeby poyczkowe. Alternatyw byaby konieczno emitowania dugu o zwikszonej rentownoci, ktra bdzie w tym momencie akceptowana na rynku skarbowych papierw wartociowych. Wycofanie si kapitau zagranicznego spowodowaoby take deprecjacj zotego i zwikszenie wartoci dugu Skarbu Pastwa. Najwiksz skadow dugu Skarbu Pastwa stanowiy zobowizania z tytuu skarbowych papierw wartociowych w kwocie 709.556,4 mln z (92% w strukturze dugu), z czego wyemitowane w kraju 514.285,2 mln z (66,7% dugu) i za granic 195.271,1 mln z (25,3% dugu). Kredyty zagraniczne stanowiy 6,6% dugu Skarbu Pastwa, a pozostae zaduenie krajowe 1,4% (skonsolidowane w ramach Skarbu Pastwa zobowizania wymagalne oraz zobowizania z tytuu rodkw przyjtych w depozyt lub zarzdzanie). Dug krajowy Skarbu Pastwa Dug krajowy Skarbu Pastwa, wedug kryterium miejsca emisji, na koniec 2011 r. wynis 524.689,2 mln z i w stosunku do stanu na koniec 2010 r. wzrs o 17.678,6 mln z, tj. o 3,5%. W okresie ostatnich 10 lat by to najniszy nominalny przyrost krajowego zaduenia Skarbu Pastwa. W okresie tym dug ten wzrasta rednio o 36 mld z rocznie. Wielko krajowego dugu Skarbu Pastwa wedug nominau i jego struktur w latach 2010 i 2011 prezentuje tabela 57.
Tabela 57. Dug krajowy w latach 20102011 Wyszczeglnienie Dug Skarbu Pastwa Dug krajowy Skarbu Pastwa 1. Skarbowe papiery wartociowe obligacje rynkowe bony skarbowe obligacje oszczdnociowe obligacje nierynkowe 31.12.2010 701.850,6 507.010,6 506.984,5 471.292,2 27.966,1 7.618,0 108,1 31.12.2011 mln z 771.127,2 524.689,2 514.285,2 495.211,4 12.013,8 7.060,0 0,0 69.276,6 17.678,6 7.300,8 23.919,1 -15.952,3 -557,9 -108,1 Zmiana Zmiana % 9,9 3,5 1,4 5,1 -57,0 -7,3 -100,0
201
2. Pozostae zaduenie krajowe Skarbu Pastwa przyjte depozyty wolne rodki jsfp przedpaty na samochody zobowizania wymagalne inne2)
1) 2)
26,1 0,0 3,4 22,1 0,6
10.404,0 10.391,5 3,5 9,0 0,0
10.377,9 10.391,5 0,1 -13,2 -0,6
39.737,3 3,3 -59,5 -100,0
1)
Wolne rodki niektrych jednostek sektora finansw publicznych przyjte w depozyt przez Ministra Finansw. Pozycja obejmuje pozostae zobowizania jednostek budetowych, zakadw budetowych, gospodarstw pomocniczych i pastwowych funduszy celowych nie posiadajcych osobowoci prawnej, w tym kredyty, leasing finansowy itp.
rdo: wyniki kontroli w Ministerstwie Finansw.
Wzrost w 2011 r. dugu krajowego z tytuu skarbowych papierw wartociowych wynis 7.300,8 mln z. By spowodowany wzrostem o 23,9 mld z (tj. o 5,1%) dugu z tytuu obligacji rynkowych przy jednoczesnym zmniejszeniu o 16 mld z (o 57%) zaduenia w bonach skarbowych. Znaczny spadek wartoci dugu w bonach skarbowych wynika z przedterminowego wykupu bonw z terminem zapadalnoci w 2012 r. i ograniczenia emisji nowych bonw. Ograniczenie wykorzystania bonw skarbowych do finansowania potrzeb poyczkowych byo moliwe po pozyskaniu przez Ministra Finansw rodkw przekazanych w depozyt przez niektre jednostki sektora finansw publicznych. Zobowizania wobec tych jednostek stanowiy nowy tytu duny wykazywany w kategorii pozostae zaduenie krajowe Skarbu Pastwa. Skonsolidowane w ramach Skarbu Pastwa zobowizania z tytuu rodkw przyjtych w depozyt na koniec 2011 r. wyniosy 10.391,5 mln z i stanowiy 58,8% wzrostu krajowego dugu Skarbu Pastwa. Dug zagraniczny Skarbu Pastwa Dug zagraniczny Skarbu Pastwa na koniec 2011 r. w ujciu zotowym wynis 246.438 mln z i wzrs w cigu roku o 51.598 mln z, tj. o 26,4%. By to najwyszy wartociowy i procentowy wzrost tego dugu w cigu ostatnich 10 lat. Tak znaczny przyrost dugu zagranicznego Skarbu Pastwa, poza osabieniem kursu zotego (wzrost dugu zagranicznego o 28,6 mld z), wynika z kolejnych emisji skarbowych papierw wartociowych przeprowadzonych na rynkach zagranicznych oraz zacignicia nowych kredytw w midzynarodowych instytucjach finansowych i przekazywania kolejnych transz poyczek udzielonych w latach poprzednich. Stan zaduenia zagranicznego w zotych na koniec roku 2010 i 2011 przedstawia tabela 58.
Tabela 58. Stan zaduenia zagranicznego w zotych w latach 20102011 Wyszczeglnienie Dug Skarbu Pastwa Dug zagraniczny Dug z tytuu SPW obligacje typu Brady obligacje zagraniczne Kredyty Klub Paryski Midzynarodowe Instytucje Finansowe 31.12.2010 701.850,5 194.840,0 155 468,1 880,4 154.587,8 39.370,9 306,7 38.874,5 31.12.2011 mln z 771.127,2 246.438,0 195.271,1 1.015,0 194.256,1 51.166,8 271,7 50.716,8 69.276,6 51.598,0 39.803,0 134,6 39.668,4 11.795,9 -35,1 11.842,2 Zmiana % 9,9 26,5 25,6 15,3 25,7 30,0 -11,4 30,5
202
Bank wiatowy Europejski Bank Inwestycyjny Bank Rozwoju Rady Europy Pozostae Pozostae zaduenie zagraniczne zobowizania wymagalne Kurs przyjty do oblicze (1 PLN/1 USD) Kurs przyjty do oblicze (1 PLN/1 EUR)
15.682,5 22.361,5 830,6 189,6 0,9 0,9 2,9641 3,9603
19.628,0 30.295,3 793,4 178,4 0,003 0,003 3,4174 4,4168
3.945,4 7.933,9 -37,1 -11,2 -0,9 -0,9 0,4533 0,4565
25,2 35,5 -4,5 -5,9 -99,6 -99,6 15,3 11,5
Zaduenie zagraniczne Skarbu Pastwa na koniec 2011 r. przeliczone na euro wynioso 55.795,6 mln euro165 i byo wysze ni w roku poprzednim o 6.597,3 mln euro166, tj. o 13,4%. Zmiana stanu zaduenia zagranicznego wyraonego w euro bya wynikiem: emisji nowych obligacji na czn kwot 5.078,6 mln euro (faktyczna emisja w euro, frankach szwajcarskich, dolarach amerykaskich i jenach japoskich), wykupu obligacji o wartoci 1.034,7 mln euro (wykup w euro oraz przedterminowy wykup w euro i dolarach amerykaskich), zacignicia nowych kredytw w wysokoci 2.208 mln euro, spaty kredytw w wysokoci 572,1 mln euro (spata w jenach japoskich, euro i dolarach amerykaskich), wzrostu zaduenia o 917,6 mln euro z tytuu rnic kursowych.
6.3. Strategia zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych

W 2011 r. zarzdzanie dugiem Skarbu Pastwa odbywao si na podstawie Strategii zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 20112014, przyjtej przez Rad Ministrw we wrzeniu 2010 r. oraz Strategii zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 20122015, zatwierdzonej we wrzeniu oraz zaktualizowanej w grudniu 2011 r. W obu dokumentach zdefiniowano ten sam cel zarzdzania dugiem, tj. minimalizacj kosztw jego obsugi w dugim horyzoncie czasu przy przyjtych ograniczeniach odnonie poziomu ryzyka, a take przyjto elastyczne podejcie do ksztatowania struktury finansowania przy realizacji tego celu. Oznaczao to przede wszystkim optymalny dobr rynkw, walut i instrumentw zacigania dugu, z uwzgldnieniem warunkw panujcych na krajowym i midzynarodowym rynku finansowym. Czynnikami determinujcymi wielko i struktur zaciganego dugu bya wielko potrzeb poyczkowych budetu pastwa oraz ich rozkad w czasie. Potrzeby poyczkowe netto budetu pastwa uksztatoway si poniej przyjtych zaoe, co wynikao przede wszystkim z niszego deficytu bu165 166
Wedug kursu PLN/EUR w 2011 r. 4,4168 z. Wedug kursu PLN/EUR w 2010 r. 3,9603 z.
203

detowego oraz niszych transferw do OFE, a take z wprowadzenia obowizku lokowania wolnych rodkw niektrych jednostek sektora finansw publicznych na rachunku Ministra Finansw w BGK. Podstawowym rynkiem pozyskiwania rodkw w 2011 r., podobnie jak w latach poprzednich, by rynek krajowy, na ktrym Minister Finansw ulokowa instrumenty o wartoci nominalnej 127,6 mld z. Sytuacja na rynku krajowym oraz sytuacja budetowa pozwolia na zmniejszenie zaduenia w bonach skarbowych cznie o 16 mld z i zmniejszenie potrzeb poyczkowych w 2012 r. czna warto nominalna obligacji wyemitowanych na rynkach zagranicznych wyniosa rwnowarto 20,3 mld z, a kredytw zacignitych w midzynarodowych instytucjach finansowych 8,9 mld z. Udzia emisji w dolarach amerykaskich by wikszy w porwnaniu z poprzednimi latami, co byo uzasadnione sytuacj na rynku euro. Minister Finansw przeprowadzi w kwietniu emisj 10-letnich obligacji o wartoci 1 mld USD, a nastpnie w czerwcu dokona ponownego jej otwarcia o wartoci 1 mld USD. Kolejna emisja obligacji 10-letnich o wartoci 2 mld USD miaa miejsce w listopadzie. Na rynku euro w styczniu nastpio ponowne otwarcie 10-letniej obligacji o wartoci 1 mld EUR, wyemitowanej w 2010 r., a w czerwcu wyemitowano 15-letnie obligacje imienne o wartoci 460 mln EUR. Emisje na pozostaych rynkach miay charakter uzupeniajcy. Na rynku jena odbyy si dwie emisje obligacji 15-letnich o cznej wartoci 28 mld JPY oraz emisja 4-letnich obligacji detalicznych o wartoci 25 mld JPY. W 2011 r. wyemitowano emisj obligacji nominowanych we frankach szwajcarskich o wartoci 350 mln CHF. Minimalizacja kosztw obsugi dugu oznaczaa take podejmowanie dziaa polegajcych na podnoszeniu efektywnoci rynku skarbowych papierw wartociowych i przyczyniajcych si do obnienia ich rentownoci. Cel Strategii w tym rozumieniu realizowany by poprzez prowadzenie polityki emisyjnej zakadajcej tworzenie pynnych serii obligacji rednio i dugoterminowych oraz utrzymywanie obecnoci Polski na midzynarodowych rynkach finansowych. Na koniec 2011 r., analogicznie jak w roku poprzednim, jedenacie emisji obligacji rednio i dugoterminowych miao warto przekraczajc rwnowarto 5 mld EUR. Jednak udzia emisji benchmarkowych w wartoci nominalnej obligacji rednio i dugoterminowych o oprocentowaniu staym obniy si z 90% w 2010 r. do 86% w 2011 r. Minister Finansw nie uplasowa na rynku euro obligacji benchmarkowej o planowanej wartoci do 2 mld EUR i terminie emisji w drugim proczu 2011 r. Utrzymana zostaa obecno Polski na czterech podstawowych rynkach finansowych, Minister Finansw przeprowadzi emisje obligacji nominowanych w euro, dolarach amerykaskich, jenach japoskich i frankach szwajcarskich. Minimalizacja kosztw obsugi dugu odbywaa si przy przyjtych ograniczeniach dotyczcych poziomu ryzyka refinansowania, kursowego, stopy procentowej, pynnoci budetu pastwa, kredytowego oraz rozkadu kosztw obsugi dugu w czasie. Podstawowym miernikiem poziomu ryzyka refinansowania jest liczona w latach rednia zapadalno dugu. Dla dugu krajowego wyniosa ona 4,25 roku na koniec 2011 r. wobec 4,30 roku na koniec 2010 r. rednia zapadalno dugu zagranicznego spada z poziomu 8,13 roku na koniec 2010 r. do 7,77 roku na koniec 2011 r. Ryzyko refinansowania dugu zagranicznego, podobnie jak w latach poprzednich,
204

byo na niskim poziomie, ktry nie stanowi ograniczenia dla celu minimalizacji kosztw. W efekcie deprecjacji zotego pod koniec roku i zwizanego z nim zwikszenia udziau dugu zagranicznego w caoci dugu, rednia zapadalno dugu ogem wzrosa z 5,38 roku na koniec 2010 r. do 5,40 roku na koniec 2011 r. Udzia dugu w walutach obcych w dugu Skarbu Pastwa, tj. miernik ryzyka kursowego, zwikszy si z 27,8% na koniec 2010 r. do 32,0%. Udzia euro w dugu w walutach obcych rwnie przekroczy wielko referencyjn 70%. Byo to skutkiem gwatownego osabienia zotego w ostatnich miesicach 2011 r. Odchylenia od powyszych wartoci zostay dopuszczone w Strategii zarzdzania dugiem sektora finansw publicznych w latach 20122015 zaakceptowanej przez Rad Ministrw 27 wrzenia 2011 r. Miernik ryzyka stopy procentowej (duration)167 dugu SP ogem obniy si w 2011 r. z 3,74 roku do 3,56 roku. Byo to efektem spadku zarwno duration dugu krajowego, jak i zagranicznego. Miernik ten dla krajowego dugu rynkowego obniy si nieznacznie z 2,97 roku na koniec 2010 r. do 2,80 roku na koniec 2011 r., utrzymujc si w przedziale przyjtym w strategii (tj. 2,5-4 lata). Byo to wynikiem spadku redniej zapadalnoci dugu, ograniczenia skali emisji bonw skarbowych oraz zwikszenia emisji obligacji o zmiennym oprocentowaniu (udzia w sprzeday wzrs z 11,2% w 2010 r. do 23,9% w 2011 r.), przy jednoczesnym spadku ich udziau w krajowych SPW (z 12,9% w 2010 r. do 12,4% w 2011 r.). Duration dugu zagranicznego w 2011 r. obniyo si z 5,54 roku do 5,07. Ograniczanie ryzyka pynnoci byo realizowane poprzez utrzymywanie bezpiecznego poziomu i zarzdzanie pynnymi aktywami. Suyy temu przede wszystkim przetargi zamiany obligacji, oprocentowane lokaty zotowe i walutowe w BGK i NBP okresowa sprzeda bonw skarbowych o niestandardowych terminach, od, kup bonw skarbowych oraz lokaty wolnych rodkw jednostek sektora finansw publicznych na rachunku Ministra Finansw. W 2011 r. poziom rodkw zotowych i walutowych zapewnia bezpieczne finansowanie potrzeb poyczkowych budetu pastwa przy deniu do realizacji rwnomiernego rozkadu sprzeday SPW. Ryzyko kredytowe generowane byo przez dwa rodzaje transakcji dokonywanych przez Skarb Pastwa, tj. niezabezpieczone transakcje na instrumentach pochodnych oraz niezabezpieczone depozyty zotowe w BGK. W lutym 2011 r. zostay przeprowadzone transakcje na instrumentach pochodnych, polegajce na wymianie walut, w padzierniku i listopadzie transakcje przenoszce patnoci odsetkowe. Dziaania zmierzajce do zapewnienia rwnomiernego rozkadu kosztw obsugi obejmoway zastosowanie transakcji na instrumentach pochodnych oraz uwzgldnianie przy emisji nowych serii SPW rwnomiernego rozkadu patnoci z tytuu ich obsugi. W szczeglnoci, wysoko odsetek od nowych emisji obligacji bya zbliona do ich rentownoci tak, aby ograniczy kumulacje kosztw obsugi z tytuu dyskonta przy ich wykupie.
167
Duration to miara wraliwoci kosztw obsugi dugu na zmiany stp procentowych, a wic miara ryzyka stopy procentowej zwizanego z dugiem publicznym. Duration interpretowana jest jako wyraona w latach dugo przecitnego okresu dostosowania kosztw obsugi dugu do zmiany poziomu stp procentowych. Im wyszy jest poziom stp procentowych oraz wikszy udzia instrumentw krtkoterminowych i o zmiennym oprocentowaniu, tym wysze ryzyko stopy procentowej i nisze duration.
205

6.4. Porczenia Skarbu Pastwa
Limit porcze i gwarancji Skarbu Pastwa w ustawie budetowej na rok 2011 zosta ustalony na kwot 60.000 mln z i by o 5.000 mln z wyszy ni w 2010 r. Jego wielko, podobnie jak w latach poprzednich, okrelona zostaa z uwzgldnieniem przewidywanej skali finansowania Krajowego Funduszu Drogowego oraz ewentualnej moliwoci udzielenia wsparcia instytucjom finansowym zagroonym negatywnymi skutkami kryzysu finansowego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym168 oraz ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o rekapitalizacji niektrych instytucji finansowych169. Od momentu wejcia w ycie powyszych ustaw aden podmiot nie zwrci si o udzielenie takiego wsparcia. W 2011 r. Ministerstwo Finansw analizowao 11 wnioskw o udzielenie gwarancji Skarbu Pastwa. Na podstawie piciu wnioskw udzielone zostay gwarancje na czn kwot 20.730,8 mln z. Umoliwiy one pozyskanie rodkw na finansowanie drogowych i kolejowych inwestycji infrastrukturalnych. Na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, udzielone zostay porczenia wypaty odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe, w cznej wysokoci 491,2 mln z. W 2011 r. ustawowy limit porcze i gwarancji wykorzystany zosta w wysokoci 21.222 mln z, tj. w 35,3%. Badanie udzielonych w 2011 r. porcze i gwarancji nie wykazao nieprawidowoci. cznie potencjalne, niewymagalne zobowizania Skarbu Pastwa z tytuu udzielonych gwarancji i porcze na dzie 31 grudnia 2011 r. wyniosy 94.303,7 mln z, w tym 59.687,8 mln z z tytuu gwarancji zagranicznych i 34.615,9 mln z z tytuu porcze i gwarancji krajowych. W stosunku do stanu na koniec 2010 r. zobowizania wzrosy o 21.103 mln z w wyniku udzielenia nowych porcze i gwarancji na kwot 21.222 mln z, spaty rat kapitaowych i odsetek przez kredytobiorcw i budet pastwa w wysokoci 6.213,6 mln z oraz zwikszenia zobowiza o 6.094,6 mln z z tytuu zmiany kursw walut. W cznej kwocie zobowiza z tytuu udzielonych gwarancji i porcze najwyszy udzia miay zobowizania Banku Gospodarstwa Krajowego z tytuu gwarancji o wartoci 59.513,8 mln z umoliwiajcych finansowanie Krajowego Funduszu Drogowego. Z tytuu porcze i gwarancji Skarbu Pastwa udzielonych w latach poprzednich, na rachunek rezerw porczeniowych i gwarancyjnych wpyny opaty prowizyjne w kwocie 27.572,1 tys. z. Udzielone w 2011 r. gwarancje i porczenia zostay zwolnione z wniesienia opaty prowizyjnej na podstawie przepisw ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o porczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Pastwa oraz niektre osoby prawne170, ustawy z dnia 27 padziernika 1994 r. o autostradach
168 169 170
Dz.U. Nr 39, poz. 308 ze zm. Dz.U. Nr 40, poz. 226 ze zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 174, poz. 1689 ze zm.
206

patnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym171 i ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym172. W 2011 r. Minister Finansw nie dokonywa spat zobowiza powstaych z tytuu udzielonych gwarancji i porcze ze rodkw zdeponowanych na rachunku rezerw porczeniowych i gwarancyjnych. Na koniec 2011 r. na rachunku tym znajdoway si rodki w cznej wysokoci 602,2 mln z.
6.5. Nalenoci Skarbu Pastwa

Wedug stanu na dzie 31 grudnia 2011 r. nalenoci Skarbu Pastwa wyniosy 63.392,7 mln z i byy o 8.944,1 mln z, tj. o 16,4% wysze ni na koniec 2010 r. Dane dotyczce nalenoci Skarbu Pastwa oraz ich zmiany w 2011 r. przedstawiono w poniszej tabeli 59.
Tabela 59. Nalenoci Skarbu Pastwa w latach 20102011 Wyszczeglnienie Nalenoci Skarbu Pastwa Nalenoci podatkowe i niepodatkowe pozostae do zapaty Nalenoci podatkowe w tym: Podatki porednie Podatek dochodowy od osb prawnych Podatek dochodowy od osb fizycznych Podatki zniesione Nalenoci niepodatkowe w tym: Wpaty z zysku od przedsibiorstw pastwowych oraz spek SP Co Pozostae dochody Nalenoci z tytuu przejciowego wykupienia odsetek od kredytw mieszkaniowych Nalenoci z tytuu poyczek udzielonych ze rodkw budetu pastwa Poyczka dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych Poyczki na prefinansowanie dla jednostek sektora finansw publicznych Poyczki dla publicznych zakadw opieki zdrowotnej i jednostek badawczo-rozwojowych Poyczki udzielane sdziom i prokuratorom na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych Poyczka dla KUKE Poyczki udzielone jednostkom samorzdu terytorialnego 31.12.2010 31.12.2011 mln z 54.448,6 29.550,6 22.554,4 17.346,0 1.112,2 4.072,3 23,9 6.996,2 45,1 1.012,8 5.938,3 5.795,0 12.387,0 10.877,5 770,9 275,1 305,3 125,9 32,3 63.392,7 8.944,1 33.238,6 3.688,0 25.326,3 2.771,9 19.519,8 2.173,9 1.257,0 4.530,2 19,3 7.912,3 9,1 1.019,2 6.884,1 5.371,8 144,7 457,9 916,1 6,4 945,8 -423,2 Zmiana 20112010 % 16,4 12,5 12,3 12,5 13,0 11,2 13,1 0,6 15,9 -7,3 39,9 46,0 10,0
-4,6 -19,4 -36,1 -79,9
17.332,8 4.945,8 15.877,5 5.000,0 847,7 137,9 306,7 109,7 53,3 76,7
-137,1 -49,9 1,5 0,5
-16,2 -12,9 20,9 64,8
171 172
Dz.U z 2004 r. Nr 256, poz. 2571 ze zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.
207
Wyszczeglnienie Nalenoci biece i zalege z tytuu udzielonych kredytw zagranicznych Nalenoci z tytuu gwarancji i porcze Skarbu Pastwa w tym: z tytuu porcze i gwarancji krajowych z tytuu gwarancji zagranicznych Nalenoci z tytuu obligacji stanowicych zabezpieczenie obligacji Bradyego (tzw. collateral) Nalenoci z tytuu udostpnienia rodkw z kredytw zagranicznych podmiotom krajowym Inne nalenoci
rdo: wyniki kontroli NIK z Ministerstwie Finansw.
31.12.2010 31.12.2011 mln z 4.656,3 791,4 618,5 172,9 531,2 385,5 351,5 5.323,7 673,9 610,1 63,8 770,2 322,1 359,6
Zmiana 20112010 % 667,4 -117,5 -8,4 -109,2 239,0 -63,4 8,1 14,3 -14,9 -1,4 -63,1 45,0 -16,5 2,3
Na koniec 2011 r. nalenoci podatkowe i niepodatkowe wyniosy 33.238,6 mln z i stanowiy 52,4% kwoty nalenoci Skarbu Pastwa. Nalenoci z tytuu poyczek udzielonych ze rodkw budetu pastwa stanowiy 27,3%, nalenoci z tytuu przejciowego wykupienia odsetek od kredytw mieszkaniowych 8,5%, a z tytuu udzielonych kredytw zagranicznych 8,4%. Na wzrost nalenoci Skarbu Pastwa o 8.944,1 mln z wpyno udzielenie dwch poyczek Funduszowi Ubezpiecze Spoecznych w cznej kwocie 5.000 mln z. Nalenoci podatkowe i niepodatkowe pozostae do zapaty wzrosy o 3.688 mln z, tj. o 12,5%. Nalenoci z tytuu udzielonych kredytw zagranicznych na koniec 2011 r. wyniosy 5.323,7 mln z i byy wysze od nalenoci z tego tytuu na koniec 2010 r. o 667,4 mln z, tj. o 14,3%. Wzrost nalenoci by wynikiem dokonania wypat w ramach kredytw udzielonych Chinom, Indonezji, Republice Serbskiej i Wietnamowi oraz naliczenia odsetek od niespaconego kapitau. W 2011 r. Republika Modowy dokonaa spaty caej kwoty poyczki, udzielonej w 2010 r. w wysokoci 15 mln USD. Odsetki spacone w trakcie roku wyniosy 171,4 tys. USD. Najwiksze zmniejszenie stanu nalenoci o 423,2 mln z nastpio z tytuu przejciowego wykupienia odsetek od kredytw mieszkaniowych. Spowodowane to byo gwnie umorzeniami czci zaduenia kredytobiorcw (393,8 mln z) dokonanymi na podstawie przepisw ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. o pomocy pastwa w spacie niektrych kredytw mieszkaniowych, udzielaniu premii gwarancyjnych oraz refundacji bankom wypaconych premii gwarancyjnych173 oraz rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie umorze zaduenia z tytuu przejciowego wykupienia odsetek od kredytw mieszkaniowych174. Nalenoci z tytuu porcze i gwarancji wyniosy 673,9 mln z i zmniejszyy si o 117,5 mln z, tj. o 14,9% w stosunku do stanu na koniec 2010 r. Zmniejszenie na173 174
Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1115 ze zm. Dz.U. Nr 226, poz. 1815.
208

stpio w wyniku spat zobowiza przez Stalexport Autostrady S.A., Jastrzbsk Spk Wglow S.A., Pomorskie Hurtowe Centrum Rolno-Spoywcze S.A. i Hut Baildon S.A. w upadoci w cznej kwocie 37,8 mln z oraz o 119,4 mln z w zwizku z realizacja umowy zawartej przez Ministra Finansw z PKP S.A. o konwersji wierzytelnoci Skarbu Pastwa wobec PKP S.A. na akcje PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. W 2011 r. Minister Finansw dokona umorze nalenoci z tytuu udzielonych gwarancji i porcze na kwot 2,1 mln z wobec Spdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Chodelka w Chodlu i Rolno-Przemysowego Towarzystwa Inwestycyjnego PZZ Sp. z o.o. z siedzib w Warszawie. Podstaw umorze byy postanowienia ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o objciu porczeniami Skarbu Pastwa spaty niektrych kredytw mieszkaniowych175 i rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie warunkw i trybu sprzeday wierzytelnoci Skarbu Pastwa z tytuu udzielonych porcze i gwarancji, zamiany tych wierzytelnoci na akcje (udziay), rozoenia ich spaty na raty oraz umorzenia wierzytelnoci w caoci lub w czci176.
175 176
Dz.U. Nr 122, poz. 1310 ze zm. Dz.U. Nr 26, poz. 230 ze zm.
209
V. Wykonanie zaoe polityki pieninej

Warunki realizacji polityki pieninej w 2011 r.
Warunki realizacji Zaoe polityki pieninej na 2011 r.177 byy odmienne, ni przewidywane w prognozach NBP dostpnych w czasie ich opracowywania. Szczeglnie dua bya niepewno odnonie trwaoci oywienia gospodarczego w strefie euro i skala wpywu kryzysu w Grecji na sytuacj makroekonomiczn innych krajw strefy. Nisze ni prognozowano, umiarkowane oywienie gospodarcze, konsumpcja i popyt krajowy oraz podwyszona stopa bezrobocia sprzyjay osabieniu presji inflacyjnej. Take umiarkowany wzrost pac i jednostkowych kosztw pracy, nie stanowiy ryzyka, szczeglnie w II poowie 2011 r., przeniesienia si oczekiwa inflacyjnych na ceny. Wzrostowi inflacji sprzyjaa natomiast dynamika inwestycji, ktra przy rosncej absorbcji rodkw z Unii Europejskiej, wykorzystywanych gwnie na inwestycje publiczne, uksztatowaa si nieco powyej oczekiwa. Decydujce znaczenie dla ksztatowania si uporczywie podwyszonej inflacji mia silny wzrost cen surowcw rolnych i energetycznych, a take osabienie zotego. Wymienione czynniki powodoway, e inflacja w 2011 r. ksztatowaa si powyej grnej granicy odchyle od celu inflacyjnego. Pozostaway one jednak poza bezporednim oddziaywaniem polityki pieninej, ktra moga mie wpyw gwnie na czynniki popytowe. Do wanych uwarunkowa polityki pieninej, sprzyjajcych stabilnoci makroekonomicznej, naleao oczekiwane przez RPP rozpoczcie procesu zmniejszenia de, ficytu sektora finansw publicznych oraz ograniczenie wielkoci kredytw walutowych dla gospodarstw domowych.
Cel inflacyjny
Rada Polityki Pieninej w Zaoeniach polityki pieninej na rok 2011 postanowia kontynuowa realizacj cigego celu inflacyjnego ustalonego na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziaem odchyle 1 punkt procentowy178. Sposb prowadzenia polityki pieninej mia przyczynia si take do osigania wysokiego i trwaego wzrostu gospodarczego. Ponadto biorc pod uwag dowiadczania z globalnego kryzysu finansowego, RPP uznaa, e polityka pienina powinna wspiera stabilno systemu finansowego, co mogo stwarza ryzyko przejciowego odchylenia inflacji od celu i wymaga wyduenia horyzontu realizacji celu inflacyjnego. Inflacja w 2011 r. ksztatowaa si powyej celu inflacyjnego, jak i powyej grnej granicy przedziau odchyle od celu. Inflacja mierzona wskanikiem cen towarw i usug konsumpcyjnych (CPI) wynosia 3,6% w styczniu i lutym, a w pozostaych miesicach miecia si w przedziale 3,9%5,0%. rednioroczna inflacja w 2011 r. wyniosa 4,3%. Ksztatowanie si wskanika inflacji CPI i gwnych jego skadowych przedstawia tabela 60.
177
178
Uchwaa Rady Polityki Pieninej z dnia 29 wrzenia 2010 r. w sprawie ustalenia zaoe polityki pieninej na rok 2011 (M.P Nr 72, poz. 915). . Cel ten odnosi si do inflacji mierzonej roczn zmian cen towarw i usug konsumpcyjnych w kadym miesicu w stosunku do analogicznego miesica roku poprzedniego.
210
Wykonanie zaoe polityki pieninej

Tabela 60. Inflacja w poszczeglnych miesicach 2011 r. Wzrost Waga cen 2010 rednio w roku Towary i usugi konsumpcyjne ogem (CPI) ywno i napoje bezalkoholowe Odzie i obuwie Uytkowanie mieszkania i noniki energii w tym: noniki energii Transport w tym Paliwa Ceny administrowane Wskaniki inflacji bazowej: Towary i usugi po wyczeniu cen administrowanych Towary i usugi po wyczeniu cen ywnoci i energii 2,3 87,3 3,9 3,1 3,2 4,0 4,3 4,8 4,0 3,7 3,9 3,5 3,9 4,4 4,3 11,9 4,8 4,6 12,7 13,7 14,3 12,4 13,9 14,2 11,9 10,4 10,0 13,5 12,9 16,1 19,4 14,9 6,6 7,1 6,1 6,1 6,1 6,2 5,8 6,6 7,1 7,1 6,9 7,1 7,0 4,1 6,2 12,3 9,1 7,4 7,7 7,8 7,5 6,8 6,5 6,8 7,3 7,0 7,6 7,1 6,8 6,6 6,4 7,3 6,1 7,8 7,9 7,9 7,6 7,7 7,9 7,7 9,0 9,1 10,9 % rednio w roku 4,3 5,4 -1,5 6,2 Wzrost cen (w % w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego) 2011 I 3,6 4,6 -3,5 6,1 II 3,6 5,0 -4,2 5,5 III 4,3 6,8 -1,8 5,6 IV 4,5 7,2 -1,1 5,8 V 5,0 8,8 0,9 6,0 VI 4,2 6,4 0,9 5,8 VII 4,1 5,3 -0,1 6,3 VIII 4,3 4,5 -0,9 6,6 IX 3,9 3,3 -2,9 6,7 X 4,3 4,1 -1,6 6,7 XI 4,8 4,6 -1,6 6,9 XII 4,6 4,7 -2,1 6,7
Wyszczeglnienie
2,6 100,0 2,7 -3,8 3,8 24,0 5,2 20,7
1,6
59,1
2,4
1,6
1,7
2,0
2,1
2,4
2,4
2,4
2,7
2,6
2,8
3,0
3,1
rdo: GUS oraz wyniki kontroli w NBP .
Najwikszy wpyw na poziom redniorocznego wskanika cen konsumpcyjnych w 2011 r. mia wzrost cen ywnoci o 5,4%, uytkowania mieszka i nonikw energii o 6,2% oraz cen paliw o 13,7%, co stanowio odpowiednio 1,3; 1,3; 0,6 punktu procentowego wzrostu CPI. Wzrost cen ywnoci wynika przede wszystkim ze zwikszenia cen produktw rolnych i misa w zwizku z nisz ich poda. Wzrost cen paliw i nonikw energii by skutkiem wzrostu cen ropy naftowej na rynkach wiatowych, dodatkowo wzmocnionego w drugiej poowie roku istotn deprecjacj zotego, a take zatwierdzenia przez Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki wyszych taryf na energi elektryczn, gaz i ciepo. Gwne czynniki powodujce odchylenie inflacji od celu pozostaway poza bezporednim oddziaywaniem polityki pieninej, ktra moga mie wpyw gwnie na czynniki popytowe. Czynniki popytowe natomiast ksztatoway si na umiarkowanym poziomie, o czym wiadczy spadek w 2011 r. krajowej sprzeday detalicznej ywnoci (o 2,2%), umiarkowane ksztatowanie si popytu krajowego (3,8%) i jed-
211

nostkowych kosztw pracy (ok. 2,0%). Utrzymanie si w 2011 r. wskanikw inflacji bazowej179, wyranie powyej celu inflacyjnego, w tym od sierpnia 2011 r. take inflacji bazowej po wyczeniu cen ywnoci i energii, wskazywao, e podwyszony poziom inflacji by wynikiem nie tylko wzrostw cen ywnoci i cen administrowanych, ale wikszoci skadowych wskanika CPI. Wystpienie zewntrznych czynnikw podaowych, tj. wzrostu cen wiatowych surowcw rolnych i energetycznych oraz zmienno ksztatowania si kursu zotego, pozostawao poza bezporednim wpywem krajowej polityki pieninej i utrudniao prognozowanie inflacji. W prognozach NBP przewidywany wzrost wskanika CPI na kolejne kwartay 2011 r. by wyranie niszy od rzeczywistej inflacji. W prognozach na IV kwarta 2011 r. niedoszacowanie wynioso odpowiednio 1,7; 0,8; 0,8 punktu procentowego.
Polityka stp procentowych

RPP podwyszya w I poowie 2011 r. stopy procentowe w styczniu, kwietniu, maju i czerwcu, cznie o 1,0 punkt procentowy. Zacienia polityk pienin, biorc pod uwag silny wzrost cen surowcw na wiecie i zatrudnienia w kraju oraz kontynuacj oywienia gospodarczego. Czynniki te stwarzay ryzyko nasilenia si presji pacowej i utrwalenia podwyszonej inflacji. W II poowie 2011 r. nastpio pogorszenie perspektyw wzrostu gospodarczego za granic, ktre oddziaywao na oczekiwane osabienie krajowego wzrostu gospodarczego. Wskazyway na to gwnie obniajce si od lipca do grudnia wskaniki koniunktury wykorzystywane przez NBP Take utrzymujcy si podwyszony po. ziom bezrobocia, umiarkowany wzrost wynagrodze i jednostkowych kosztw pracy oraz dokonane podwyki stp procentowych NBP znacznie zmniejszay ryzyko , wzrostu presji inflacyjnej. Problemy fiskalne krajw strefy euro utrzymyway napicia na rynkach finansowych i zwikszay niepewno co do perspektyw ksztatowania si koniunktury w gospodarce wiatowej oraz w Polsce. W tych warunkach RPP nie zmieniaa stp procentowych w II poowie 2011 r. Byo to zgodne z zasad prowadzenia polityki pieninej okrelon w Zaoeniach, e RPP bdzie modyfikowaa parametry polityki pieninej tylko w przypadku wstrzsw w gospodarce, ktre mog wywoa wzgldnie trway wzrost oczekiwa inflacyjnych. W komunikatach publikowanych po posiedzeniach RPP w II poowie 2011 r. wskazywano, e czynniki podaowe ksztatujce podwyszon inflacj, pozostaway poza bezporednim wpywem krajowej polityki pieninej, co zdaniem NIK, przyczyniao si do utrzymania przejrzystoci decyzji o ksztatowaniu stp procentowych. Rada Polityki Pieninej prowadzia polityk pienin zarwno z uwzgldnieniem projekcji inflacji, jak i oceny przebiegu procesw gospodarczych. Taki sposb postpowania w warunkach niepewnoci by zgodny z przyjtym w Zaoeniach sposobem realizacji polityki pieninej zakadajcym uwzgldnienie szerokiego zakre179
Cztery wskaniki inflacji bazowej, ktre wyliczane s przez NBP przydatne w prowadzeniu polityki pieninej, ilustruj zmia, ny cen (CPI) oczyszczone z waha sezonowych, powstaych na skutek zaburze podaowych (np. wzrostu cen surowcw na rynkach wiatowych, wzrostu cen spowodu zych warunkw w rolnictwie), ktre najczciej maj charakter przejciowy oraz wzrostu cen administrowanych.
212
24. Wskanik inflacji CPI, cel inflacyjny i stopa referencyjna w latach 20102011
7 6 CPI 5 4 3 2 1 0 stopa referencyjna
grna granica odchylenia od celu
[%]
dolna granica odchylenia od celu
cel inflacyjny (2,5%)
II
III
IV
VI
VII VIII
IX
XI
XII
II
III
IV
VI
VII VIII
IX
XI
XII
2010
rdo: wyniki kontroli w NBP.
2011
su dostpnych informacji, a nie tylko wynikw projekcji inflacji. Przeprowadzona w II proczu 2011 r. kontrola NIK dziaa instytucji pastwowych na rzecz bezpieczestwa sektora finansowego wykazaa, e NBP dokonywa biecej analizy wpywu wiatowego kryzysu finansowego na rynkach finansowych na stabilno polskiego systemu finansowego. Wyniki analiz oraz wnioski i rekomendacje publikowane byy przez NBP w procznych raportach o stabilnoci systemu finansowego. W sytuacji wzrostu inflacji w II poowie roku na skutek deprecjacji zotego, wanym elementem polityki pieninej byy przewidziane w Zaoeniach polityki pieninej interwencje walutowe. Dziaania te NBP traktowa jako skuteczne w stabilizowaniu biecej inflacji. Wedug przeprowadzonych bada wpyw wikszoci zmian kursowych na ceny wystpuje w cigu dwch kwartaw, a efekty ewentualnego podwyszenia stp procentowych z opnieniem 46 kwartaw. Interwencje NBP na rynku walutowym w omawianym okresie, wyprzedzajce ewentualne zmiany podstawowych parametrw polityki pieninej byy, zdaniem NIK, odpowiednim instrumentem stabilizowania inflacji. Pomimo utrzymania w II poowie 2011 r. stp procentowych na niezmienionym poziomie, nastpio wyrane zwikszenie trzymiesicznej stawki poyczek midzybankowych WIBOR 3M z 4,72% w sierpniu do 4,98% w grudniu 2011 r., przy niewielkim wzrocie stawek poyczek midzybankowych dla pozostaych krtszych terminw zapadalnoci. Wynikao to z utrzymywania si podwyszonego ryzyka na rynkach finansowych i niechci bankw do wzajemnego poyczania pienidzy na dusze terminy, a take oczekiwania na wzrost gwnych stp procentowych NBP W caym 2011 r. nastpi wikszy wzrost bankowych stp depozytowych . (o 1,1 punktu procentowego) ni bankowych stp kredytowych (o 1,0 punktu pro-
213

centowego). Spowodowao to obnienie mary bankowej. Szczeglnie istotne byo obnienie mary dla przedsibiorstw o 0,5 punktu procentowego, co byo wynikiem wzrostu oprocentowania depozytw o 1,2 punktu procentowego i redniego oprocentowania kredytw zotowych o 0,7 punktu procentowego. wiadczyo to o obnieniu relatywnie wysokiego ryzyka kredytowego i sprzyjao wzrostowi akcji kredytowej bankw.
Poda pienidza
Poda pienidza, ksztatowana jest przez bank centralny bezporednio poprzez emisj pienidza gotwkowego i kontrol pynnoci rynku bankowego oraz porednio wykorzystujc narzdzia polityki pieninej w szczeglnoci stop rezerw obowizkowych oraz podstawowe stopy procentowe, a ostatecznie ksztatowana jest przez banki komercyjne przyjmujce depozyty i udzielajce kredyty w gospodarce. Ma to istotny wpyw na pynno instytucji finansowych w pastwie, rozmiary akcji kredytowej, aktywno gospodarcz i ostatecznie na poziom cen i zatrudnienia. Zgodnie z Zaoeniami, w decyzjach dotyczcych parametrw polityki pieninej, RPP bierze pod uwag ryzyko zwizane z nadmiernie szybkim wzrostem poday pienidza tj. agregatw monetarnych i kredytowych. Szybki ich wzrost tych agregatw moe prowadzi do narastania nierwnowagi makroekonomicznej w gospodarce, w tym nierwnowagi na rynku aktyww. W 2011 r. poda pienidza ogem, mierzona agregatem M3180, zwikszya si o 97,9 mld z, tj. o 12,5%. Wzrost ten by wyszy od wartoci tego wskanika w 2010 r. wynoszcego 8,7%, a take od dynamiki nominalnego PKB. Wzrost poday pienidza wynika gwnie z przyrostu depozytw gospodarstw domowych o 13,5% (56,8 mld z) i przedsibiorstw o 12,1% (21,9 mld z). Ksztatowanie si poday pienidza, jego skadowych oraz czynnikw kreacji prezentuje tabela 61.
Tabela 61. Poda pienidza w latach 2010 i 2011 Wyszczeglnienie Poda pienidza (M3) Skadowe M3 Gotwka w obiegu (poza kasami bankw) Depozyty i inne zobowizania ogem w tym wobec gospodarstw domowych przedsibiorstw pozostaych sektorw Pozostae skadniki M3 421,2 181,3 79,4 9,0 478 203,2 80,7 17,8 56,8 21,9 1,3 8,8 13,5 12,1 1,6 97,8 92,7 681,9 101,8 761,9 9,1 80,0 9,9 11,7 Stan na koniec roku mld z 2010 783,6 2011 881,5 Przyrost w 2011 mld z 97,9 % 12,5
180
Agregat pieniny M3 jest najszersz miar poday pienidza w gospodarce, ktra obejmuje agregaty pienine uszeregowane od najbardziej pynnych aktyww gotwk w obiegu oraz depozyty patne na kade danie (agregat M1) do najmniej pynnych wkady oszczdnociowe i depozyty terminowe do 2 lat, bankowe dune papiery wartociowe wyemitowane na okres do 2 lat oraz pozostae skadniki M3, tj. operacje z przyrzeczeniem odkupu z sektorami: niebankowym, finansowym, niefinansowym i budetowym oraz papiery wartociowe ogem.
214
Czynniki kreacji M3 Aktywa zagraniczne netto Nalenoci bankw Zaduenie netto instytucji rzdowych szczebla centralnego Dugoterminowe zobowizania finansowe (-) Aktywa trwae (bez aktyww finansowych) Saldo pozostaych pozycji netto
rdo: wyniki kontroli w NBP .
90,3 775,5 124,4 208,7 41,2 -39,1
140,5 888,0 121,6 231,3 42,7 -80,0
50,2 112,5 -2,8 22,6 1,5 -40,9
55,6 14,5 -2,2 10,8 3,6 104,5
Wiksza dynamika wzrostu depozytw gospodarstw domowych wynikaa ze wzrostu ich oprocentowania w drugiej poowie 2011 r. oraz zmniejszonego zainteresowania lokowaniem oszczdnoci na rynku kapitaowym i w funduszach inwestycyjnych. Wzrost depozytw przedsibiorstw wiza si z popraw ich sytuacji finansowej. Poda pienidza gotwkowego w obiegu ulega zwikszeniu w stosunku do roku 2010 o 9,1 mld z (9,9%). By to przyrost wyranie wyszy od poziomu z 2010 r., gdy wynis 3,3%. Po silnych zaburzeniach obserwowanych w okresie kryzysu lat 20082009, zmiany poziomu pienidza gotwkowego w obiegu w 2011 r. powrciy do typowych wielkoci obserwowanych w latach przed kryzysem. Podstawowym czynnikiem kreacji pienidza byy nalenoci bankw, ktre w 2011 r. wzrosy o 112,5 mld z, tj. o 14,5%. Najwikszy przyrost dotyczy kredytw i poyczek dla gospodarstw domowych o 56,1 mld z (12,0%), w tym kredytw mieszkaniowych o 50,3 mld z, tj. o 19,1%. Ograniczone zostao tempo wzrostu kredytw walutowych mieszkaniowych, ktrych udzia w wartoci ogem kredytw mieszkaniowych zmniejszy si z 63,0% w 2010 r. do 61,8% w 2011 r. Przyczynio si do tego zaostrzenie przez Komisj Nadzoru Finansowego kryteriw oceny zdolnoci kredytowej klientw bankw w wyniku nowelizacji Rekomendacji S i wydania Rekomendacji T oraz wprowadzenia uchwa Nr 153/2011 wyszej wagi ryzyka dla kredytw walutowych. Oddziaywao to korzystnie na wzrost efektywnoci mechanizmu transmisji polityki pieninej tj. przeniesienia skutkw podwyek stp procentowych NBP na stawki poyczek midzybankowych, jak i na oprocentowanie kredytw i depozytw detalicznych. Dynamika kredytw konsumpcyjnych w 2011 r. bya ujemna i wyniosa 3,3%. Warto kredytw i poyczek dla przedsibiorstw zwikszya si w stosunku do 2010 r. o 34,9 mld z (17,1%), w tym kredytw inwestycyjnych o 17,2 mld z, tj. o 27,6%. Do wyranie wyszego tempa wzrostu kredytw inwestycyjnych przyczyni si wzrost popytu inwestycyjnego w okresie styczewrzesie 2011 r. Roczna dynamika kredytw ogem dla przedsibiorstw osigaa najwysze poziomy od maja 2009 r., pomimo e rednie waone oprocentowanie kredytw dla przedsibiorstw zwikszyo si 0,7 punktu procentowego z 5,9% w grudniu 2010 r. do 6,6% w grudniu 2011 r.
215

Aktywa zagraniczne netto, ktre powodoway przyrost M3181 wzrosy o 55,6% i wynosiy na koniec 2011 r. 50,2 mld z. Wzrost spowodowany by zwikszonym w porwnaniu z rokiem 2010 zaangaowaniem nierezydentw na rynku polskich skarbowych papierw wartociowych (gwnie obligacji).
Nadpynno sektora bankowego

W 2011 r. nastpi znaczny wzrost nadpynnoci sektora bankowego, co przewidywano w Zaoeniach. Nadpynno, mierzona redniorocznym poziomem emisji bonw pieninych w operacjach otwartego rynku, wyniosa 95.217 mln z. W stosunku do 2010 r. bya wysza o 20.249 mln z, tj. o 27,0%. RPP przewidywaa w Zaoeniach, e nadpynno w krajowym sektorze bankowym moe przekroczy 100 mld z. Na zwikszenie pynnoci sektora bankowego najmocniej wpywa rednioroczny skup walut obcych netto przez NBP ktry wynis 27 mld z. Wzrost pynnoci zgod, ny z przewidywaniami by gwnie wynikiem wymiany przez Ministra Finansw w NBP do kwietnia 2011 r. rodkw walutowych z Unii Europejskiej. Powodowao to zwikszenie poziomu rodkw zotowych dostpnych dla bankw przy dodatkowej emisji pienidza przez NBP W kwietniu 2011 r. Minister Finansw w uzgodnie. niu z Prezesem NBP podj decyzj o sprzeday rodkw unijnych, bezporednio na krajowym rynku walutowym, co nie powodowao zwikszenia emisji pienidza przez NBP i ograniczao przyrost nadpynnoci. Efekty stabilizowania wysokiej nadpynnoci zaczy by widoczne od sierpnia 2011 r., gdy poziom emisji bonw pieninych w operacjach otwartego rynku obnia si z 101,4 mld z do 89,3 mld z w grudniu 2011 r. Istotny wzrost kosztw dyskonta bonw pieninych z 2.661,4 mln z w 2010 r. do 4.086,4 mln z w 2011 r., tj. o 53,5% by wynikiem zwikszenia emisji bonw pieninych NBP w caym 2011 r., przy zmienionej stopie referencyjnej. Napicia na rynkach finansowych w dalszym cigu wpyway na ograniczon w 2011 r. efektywno rynku midzybankowego. Przy utrzymywanych wzajemnych niskich limitach poyczek midzybankowych, banki preferoway poyczki w terminie 1-dniowym O/N, ktre stanowiy okoo 93,0% caoci obrotw. Powodowao to dalsze zmniejszenie zaangaowania bankw we wzajemne operacje, ktrych skala ogem w 2011 r. zmniejszya si o 12,8%. W tej sytuacji, uwzgldniajc ograniczone moliwoci pozyskania rodkw na rynku midzybankowym w duszym terminie zapadalnoci, banki zgaszay niewiele mniejszy popyt na bony pienine NBP od poday na 7-mio dniowych operacjach podstawowych i znacznie mniejszy popyt na operacjach dostrajajcych. Czynniki te, ograniczay skuteczno przeprowadzanych przez NBP operacji otwartego rynku i utrudniay ksztatowanie stawki POLONIA blisko stopy referencyjnej NBP . Wysoka nadpynno sektora bankowego nie spowodowaa zawierania przez banki wikszej liczby transakcji na rynku midzybankowym, ani wyduania terminw
181
Aktywa zagraniczne netto stanowi rnic pomidzy caoci nalenoci sektora monetarnych instytucji finansowych od nierezydentw a caoci zobowiza tego sektora wobec nierezydentw, z wyczeniem kapitau (fundusze wasne, podstawowe i uzupeniajce) wniesionego przez podmioty zagraniczne do polskich monetarnych instytucji finansowych.
216

zapadalnoci. Take umiarkowany wzrost akcji kredytowej nie stanowi czynnika zwikszajcego presj popytow dla gospodarki. W efekcie, nadpynno sektora bankowego nie zaburzya realizacji gwnego celu polityki pieninej. Stanowia natomiast zabezpieczenie dla sektora bankowego, na wypadek ponownej eskalacji napi na rynkach finansowych.
Stawka POLONIA i stawka WIBOR 3M

Zgodnie z Zaoeniami polityki pieninej, oddziaywujc na poziom pynnoci w sektorze bankowym, NBP dy do ksztatowania stawki POLONIA w pobliu stopy referencyjnej. W pierwszym proczu stawka POLONIA stopniowo podaa za rosnc stop referencyjn NBP jednak jej warto utrzymywaa si poniej , tej stopy o okoo 0,500,55 punktu procentowego. W drugim proczu nastpia stabilizacja w ksztatowaniu stawki, ktrej odchylenie zmniejszyo si do okoo 0,290,37 punktu procentowego. Pomimo pozytywnych tendencji w ksztatowaniu si stawki POLONIA odchylenie to od stopy referencyjnej byo w dalszym cigu istotnie wysze ni w okresie przed upadkiem Lehman Brothers we wrzeniu 2008 r., gdy wynosio okoo 0,20 punktu procentowego. W ocenie Najwyszej Izby Kontroli, NBP wykorzysta dostpne instrumenty do zblienia stawki POLONIA do stopy referencyjnej. W rezultacie przeprowadzonych operacji podstawowych otwartego rynku i 27 krtkoterminowych operacji dostrajajcych nastpio wyrane ograniczenie wykorzystywania przez banki depozytu na koniec dnia w NBP z 1.036 mln z w 2010 r. do 711 mln z w 2011 r. Wpyno to na zmniejszenie wpywu stopy depozytowej NBP na odchylanie si stawki POLONIA , poniej stopy referencyjnej. Sprzeda walut na rynku przez Ministerstwo Finansw sprzyjaa ograniczeniu wystpowania skokowych przyrostw nadwyki pynnoci w sektorze bankowym i pozytywnie wpyna w II poowie 2011 r. na zblienie stawki POLONIA do stopy referencyjnej. W IV kwartale 2011 r. kwotowane stawki referencyjne WIBOR 3M po jakich banki skonne byy przeprowadza transakcje wzrosy o 0,23 punktu procentowego, przy nie zmienionych stopach procentowych NBP Diagnoza tego zjawiska w ba. daniach przeprowadzonych przez NBP wykazaa, e cztery banki zawyay istotnie kwotowane stawki WIBOR 3M, ponad poziom nie wynikajcy z oglnej zmiennoci stawek na rynku bankowym. W zwizku z tym NBP podj dziaania majce na celu stworzenie mechanizmu pozyskiwania informacji o rzeczywistym koszcie finansowania na krajowym rynku lokat. Wystpi do bankw o przekazywanie od kwietnia 2012 r., w ramach zlece patniczych dotyczcych niezabezpieczonych lokat midzybankowych kierowanych do systemu SORBNET, dodatkowych informacji o rzeczywistej stopie procentowej skadanych lokat przez banki w podziale na 12 rnych terminw zapadalnoci. Informacje te umoliwi NBP biece reagowanie i wyjanianie przyczyn kwotowania i przekazywania przez poszczeglne banki stawek referencyjnych WIBOR, odbiegajcych znaczco od poziomu rynkowej rzeczywistej stawki WIBOR ustalanej na dany dzie. Dotychczas NBP ewidencjonowa tylko transakcje, take z ich oprocentowaniem, zawierane na rynku midzybankowym dla stawki POLONIA. NIK ocenia pozytywnie podjcie
217

przez NBP dziaa w celu zwikszenia wiarygodnoci i transparentnoci stawek rynkowych WIBOR wyraajcych cen pienidza na rynku niezabezpieczonych lokat midzybankowych.
Rezerwa obowizkowa
Narodowy Bank Polski rzetelnie realizowa zadania okrelone w art. 3841 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim gromadzc rezerwy obowizkowe bankw w celu stabilizacji biecej pynnoci w sektorze bankowym. Od pocztku 2011 r. stopa rezerwy obowizkowej zostaa podniesiona o 0,5 punktu procentowego i wynosia 3,5%182. Podniesienie stopy rezerwy spowodowao zmniejszenie pynnoci systemu bankowego o kwot 3.922,5 mln z w 2011 r. W warunkach wysokiej nadpynnoci sektora bankowego w 2011 r. Rada Polityki Pieninej nie podniosa stopy rezerwy obowizkowej powyej 3,5%, gdy podwyszony wymg jej utrzymania obowizywaby dodatkowo cz bankw spdzielczych, co obniyoby ich moliwoci kapitaowe. W przypadku podwyszenia podstawowej stopy rezerwy obowizkowej do 4,0%, liczba zrzeszonych bankw spdzielczych, ktre nie byyby objte obowizkiem utrzymywania rezerwy obowizkowej, zmniejszyaby si o 196 bankw (tj. 34%). W cigu caego roku utrzymywaa si niewielka nadwyka redniego stanu rodkw na rachunkach bankw w porwnaniu do wymaganego poziomu rezerwy obowizkowej. Wynosia ona od 13 mln z do 47 mln z. Nadwyka ta pozwalaa bankom na ograniczenie korzystania z kredytu lombardowego i depozytu na koniec dnia w celu wypenienia obowizku utrzymania rezerwy obowizkowej. Zdaniem NIK byo to pozytywne, gdy niewielki wpyw tych operacji na biec cen pienidza midzybankowego nie powodowa znacznych odchyle krtkoterminowych stawek rynkowych od stopy referencyjnej. NBP na bieco weryfikowa prawidowo naliczania i utrzymywania rodkw rezerwy obowizkowej przez wszystkie banki. Odsetki od rodkw rezerwy obowizkowej w 2011 r. byy naliczane i przekazywane bankom, zgodnie z wytycznymi Zarzdu NBP Koszty NBP z tytuu odsetek od rezerwy obowizkowej wypaconych . bankom wyniosy 1.101,7 mln z, tj. o 55% wicej ni w 2010 r. Byo to skutkiem podwyszenia rezerwy obowizkowej oraz wzrostu redniego oprocentowania rodkw rezerwy z 3,375% w 2010 r. do 4,03% w 2011 r.
Operacje depozytowo-kredytowe
NIK ocenia pozytywnie prowadzenie przez NBP w 2011 r. operacji depozytowo-kredytowych. Niskie wykorzystanie operacji depozytowo-kredytowych powodowao obnienie kosztw oraz sprzyjao stabilizacji ksztatowania stawki rynkowej overnight POLONIA. Banki mogy uzupenia niedobory pynnoci za pomoc kredytu lombardowego, a nadwyki lokowa w NBP w formie depozytu na koniec dnia. W 2011 r. banki ograniczyy lokaty rodkw zotowych na rachunkach w NBP w postaci depozytu
182
Dz.Urz. NBP z 2010 r. Nr 15, poz. 16.
218

skadanego na koniec dnia z terminem zwrotu w nastpnym dniu operacyjnym. Take warto udzielonych kredytw lombardowych, jedynie dwm bankom o cznej wartoci 173 mln z zmniejszya si o 5,2% w stosunku do 2010 r. Oferowane przez NBP nieoprocentowane kredyty w zotych (kredyt techniczny) i w euro (kredyt w cigu dnia) uatwiay bankom zarzdzanie pynnoci w cigu dnia operacyjnego. W 2011 r. rednie dzienne w roku zasilenie bankw pynnoci operacyjn w zotych wynioso 30 mld z i zwikszyo si o 47,1% w stosunku do 2010 r. Natomiast rednie dzienne zasilenie trzech bankw w pynno operacyjn w euro, wynioso ok. 6 mln euro i wzroso ponad dwukrotnie w stosunku do 2010 r., lecz nadal byo niskie. Zwikszenie wykorzystania kredytu w cigu dnia operacyjnego zwizane byo ze wzmoonym wykorzystaniem kredytu technicznego w zotych przez BGK ( w cigu dnia okoo1520 mld z), jak rwnie z uwagi na fakt, e kredyt ten jest nieoprocentowany.
Polityka kursowa
NIK ocenia pozytywnie realizacj przez Zarzd NBP zada z zakresu polityki kursowej183. W 2011 r. zoty od stycznia do sierpnia uleg niewielkiej aprecjacji, a w okresie do grudnia, kurs gwatownie osabia si. redni miesiczny kurs zotego do euro w grudniu 2011 r. wzrs o 12,0% w stosunku do grudnia 2010 r., a redni miesiczny kurs zotego do dolara amerykaskiego w tym samym okresie wzrs o 12,5%. Zmienno kursu EUR/PLN mierzona redniomiesiczn implikowan zmiennoci z opcji walutowych wzrosa z poziomu 10% w styczniu 2011 r. do najwyszego poziomu 14,7% we wrzeniu, a nastpnie spada do poziomu 11,9% w grudniu 2011 r.184 Zgodnie z Zaoeniami polityki pieninej na rok 2011 oraz obowizujcymi procedurami w NBP Zarzd NBP w okresie od wrzenia do grudnia kilkukrotnie in, terweniowa na rynku walutowym sprzedajc waluty za zote. W wyniku przeprowadzonych interwencji ograniczono skal osabienia zotego i zmiennoci kursu zotego, korzystnie wpywajc na stabilno makroekonomiczn i finansow kraju. Interwencje wprowadzay take dodatkowy czynnik niepewnoci dla walutowych inwestycji spekulacyjnych oraz ograniczyy narastanie presji inflacyjnej wynikajcej z dalszej deprecjacji zotego. Interwencje walutowe nie wpyny w 2011 r. w sposb istotny na poziom rezerw walutowych NBP a jednoczenie ich poziom w kocu 2011 r. spenia kryterium , 185 adekwatnoci okrelone przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy dla krajw wschodzcych o pynnym reimie kursowym. Istotnym wsparciem dla polskiej wa183 184
185
Art. 17 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.). Zmienno jest miar wielkoci waha kursu. Zmienno historyczna jest mierzona na podstawie odchyle standardowych dziennych zmian kursu w cigu ustalonego okresu np. jeden miesic (1M), trzy miesice (3M), rok (Y). Zmienno kursu implikowana z opcji walutowych jest to zmienno zakadana, przewidywana. Jeeli miesiczna zmienno na dan walut wynosi 10%, to znaczy, e rynek zakada, e kurs danej waluty bdzie si waha w cigu najbliszego miesica od 90% do 110% kursu aktualnego. Zmienno ta jest uywana do wyceny opcji walutowych. W 2011 r. Midzynarodowy Fundusz Walutowy okreli zalecany wskanik adekwatnoci rezerw walutowych dla krajw rozwijajcych si (EM) o pynnym reimie kursowym jako przedzia wartoci od 1,0 do 1,5 (przedzia benchmarkowy). Warto wskanika wylicza si jako sum rwn 30%STD + 10% OFL + 5% M2+5% Export, gdzie STD oznacza krtkoterminowe zaduenie zagraniczne, OFL oznacza pozostae zaduenie.
219

luty byo przyznanie Polsce przez MFW dostpu do nowej elastycznej linii kredytowej w wysokoci 19,2 mld SDR (okoo 30 mld USD), ktra wzmacniaa zaufanie inwestorw zagranicznych do Polski. Kursy zotego w stosunku do euro i dolara USA znajdoway si w 2011 r. istotnie powyej kursw granicznych opacalnoci cenowej eksportu wyliczanych przez NBP . Osabienie zotego w drugiej poowie 2011 r. znaczco obniyo konkurencyjno cenow towarw importowanych na rynku krajowym. Obnienie tempa wzrostu importu byo silniejsze ni eksportu. Znalazo to przede wszystkim odzwierciedlenie w spadku importu dbr konsumpcyjnych. W krtkim horyzoncie deprecjacja kursu zwikszaa konkurencyjno cenow produktw krajowych za granic, co przekadao si na wzmocnienie eksportu przy jednoczesnym spadku importu, a tym samym na popraw wkadu eksportu netto do wzrostu PKB. W rezultacie nastpio podwyszenie tempa wzrostu PKB. Wedug danych GUS wpyw eksportu netto na wzrost PKB w pierwszej poowie roku 2011 by neutralny natomiast w drugiej poowie roku wynis 0,9 punktu procentowego.
220
Aneks 1
Aneks nr 1
Zestawienie informacji z kontroli u dysponentw czci budetu pastwa
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 01 Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 02 Kancelaria Sejmu. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 03 Kancelaria Senatu. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 04 Sd Najwyszy. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 05 Naczelny Sd Administracyjny. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 06 Trybuna Konstytucyjny. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 08 Rzecznik Praw Obywatelskich. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 09 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 10 Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 11 Krajowe Biuro Wyborcze. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 12 Pastwowa Inspekcja Pracy. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 13 Instytut Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 14 Rzecznik Praw Dziecka. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 15/00 Sdy powszechne. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 16 Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 17 Administracja publiczna oraz wykonania planu finansowego Centralnego Funduszu Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 18 Budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 19 Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 20 Gospodarka. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 21 Gospodarka morska. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 22 Gospodarka wodna i w czci 41 rodowisko. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 24 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego oraz wykonania planw finansowych Funduszu Promocji Kultury i Funduszu Promocji Twrczoci. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 25 Kultura fizyczna i czci 40 Turystyka oraz wykonania planw finansowych Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej i Funduszu Zaj Sportowych dla Uczniw. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 26 czno. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 27 Informatyzacja. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 28 Nauka, czci 38 Szkolnictwo wysze i czci 67 Polska Akademia Nauk oraz wykonania planu finansowego Funduszu Nauki i Technologii Polskiej . Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 29 Obrona narodowa oraz wykonania planu finansowego Funduszu Modernizacji Si Zbrojnych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 29 Obrona narodowa przez Sub Wywiadu Wojskowego (niejawna). Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 29 Obrona narodowa przez Sub Kontrwywiadu Wojskowego (niejawna). Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 30 Owiata i wychowanie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czciach: 31 Praca, 44 Zabezpieczenie Spoeczne, 63 Rodzina oraz wykonania planw finansowych Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czciach: 32 Rolnictwo, 33 Rozwj wsi, 35 Rynki rolne, 62 Rybowstwo. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 34 Rozwj regionalny. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 36 Skarb Pastwa, przychodw z prywatyzacji majtku Skarbu Pastwa, planw finansowych: Funduszu Reprywatyzacji, Funduszu Restrukturyzacji Przedsibiorcw, Funduszu Skarbu Pastwa, Funduszu Rekompensacyjnego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 37 Sprawiedliwo oraz wykonania planw finansowych Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej i Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 39 Transport. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 42 Sprawy wewntrzne oraz wykonania planw finansowych Funduszu Bezpieczestwa Publicznego, Funduszu Centralna Ewidencja Pojazdw i Kierowcw, Funduszu Wsparcia Policji, Funduszu Wsparcia Pastwowej Stray Poarnej, Funduszu Wsparcia Stray Granicznej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 43 Wyznania religijne oraz mniejszoci narodowe i etniczne. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 45 Sprawy zagraniczne i czonkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 46 Zdrowie oraz wykonania planu finansowego Funduszu Rozwizywania Problemw Hazardowych.
221
Aneks 1
41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 49 Urzd Zamwie Publicznych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 50 Urzd Regulacji Energetyki. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 52 Krajowa Rada Sdownictwa. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 53 Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 54 Urzd do Spraw Kombatantw i Osb Represjonowanych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 56 Centralne Biuro Antykorupcyjne (niejawna). Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 57 Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego (niejawna). Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 58 Gwny Urzd Statystyczny. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 59 Agencja Wywiadu (niejawna). Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 60 Wyszy Urzd Grniczy. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 61 Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 64 Gwny Urzd Miar. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 65 Polski Komitet Normalizacyjny. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 r. budetu pastwa w czci 66 Rzecznik Praw Pacjenta. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 68 Pastwowa Agencja Atomistyki. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 70 Komisja Nadzoru Finansowego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 71 Urzd Transportu Kolejowego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego oraz wykonania planw finansowych Funduszu Emerytalno-Rentowego, Funduszu Prewencji i Rehabilitacji oraz Funduszu Administracyjnego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 73 Zakad Ubezpiecze Spoecznych oraz wykonania planw finansowych Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, Funduszu Emerytur Pomostowych, Funduszu Rezerwy Demograficznej oraz Zakadu Ubezpiecze Spoecznych pastwowej jednostki organizacyjnej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 74 Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 75 Rzdowe Centrum Legislacji. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 76 Urzd Komunikacji Elektronicznej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czciach 78 Obsuga zaduenia zagranicznego, 79 Obsuga dugu krajowego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 80 Regionalne Izby Obrachunkowe. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czciach 81 Rezerwa oglna, 83 Rezerwy celowe. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 82 Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 84 rodki wasne Unii Europejskiej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/02 Wojewdztwo dolnolskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/04 Wojewdztwo kujawsko-pomorskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/06 Wojewdztwo lubelskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/08 Wojewdztwo lubuskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/10 Wojewdztwo dzkie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/12 Wojewdztwo maopolskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/14 Wojewdztwo mazowieckie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/16 Wojewdztwo opolskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/18 Wojewdztwo podkarpackie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/20 Wojewdztwo podlaskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/22 Wojewdztwo pomorskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/24 Wojewdztwo lskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/26 Wojewdztwo witokrzyskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/28 Wojewdztwo warmisko-mazurskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/30 Wojewdztwo wielkopolskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 85/32 Wojewdztwo zachodniopomorskie. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 86 Samorzdowe Kolegia Odwoawcze. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku budetu pastwa w czci 88 Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planw finansowych Agencji Nieruchomoci Rolnych. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planu finansowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planu finansowego Agencji Rynku Rolnego. Informacja o wynikach kontroli powiza budetw jednostek samorzdu terytorialnego z budetem pastwa w zakresie wybranych dochodw i wydatkw. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planu finansowego Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych . Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planu finansowego Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2011 roku planu finansowego Centralnego Orodka Badania Odmian Rolin Uprawnych.
222
Aneks 2
Aneks nr 2
Zestawienie ocen wykonania budetu pastwa w 2011 roku w porwnaniu do ocen z 2010 roku
Numer i nazwa czci lub nazwa funduszu celowego 01 Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 02 Kancelaria Sejmu 03 Kancelaria Senatu 04 Sd Najwyszy 05 Naczelny Sd Administracyjny 06 Trybuna Konstytucyjny 08 Rzecznik Praw Obywatelskich 09 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 10 Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych 11 Krajowe Biuro Wyborcze 12 Pastwowa Inspekcja Pracy 13 Instytut Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 14 Rzecznik Praw Dziecka 15 Sdy powszechne 16 Kancelaria Prezesa Rady Ministrw 17 Administracja publiczna 18 Budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa 19 Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe 20 Gospodarka 21 Gospodarka morska 22 Gospodarka wodna 24 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 25 Kultura fizyczna ROK 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Pozytywna Pozytywna z zastrzeeniami x Negatywna
223
Aneks 2
26 czno 27 Informatyzacja 28 Nauka 29 Obrona narodowa 30 Owiata i wychowanie 31 Praca 32 Rolnictwo 33 Rozwj wsi 34 Rozwj regionalny 35 Rynki rolne 36 Skarb Pastwa 37 Sprawiedliwo 38 Szkolnictwo wysze 39 Transport 40 Turystyka 41 rodowisko 42 Sprawy wewntrzne 43 Wyznanie religijne oraz mniejszoci narodowe i etniczne 44 Zabezpieczenie spoeczne 45 Sprawy zagraniczne i czonkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej 46 Zdrowie 49 Urzd Zamwie Publicznych 50 Urzd Regulacji Energetyki 52 Krajowa Rada Sdownictwa 53 Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw 54 Urzd do Spraw Kombatantw i Osb Represjonowanych
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
224
Aneks 2
56 Centralne Biuro Antykorupcyjne 57 Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego 58 Gwny Urzd Statystyczny 59 Agencja Wywiadu 60 Wyszy Urzd Grniczy 61 Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej 62 Rybowstwo 63 Rodzina 64 Gwny Urzd Miar 65 Polski Komitet Normalizacyjny 66 Rzecznik Praw Pacjenta 67 Polska Akademia Nauk 68 Pastwowa Agencja Atomistyki 70 Komisja Nadzoru Finansowego 71 Urzd Transportu Kolejowego 72 Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego 73 Zakad Ubezpiecze Spoecznych 74 Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa 75 Rzdowe Centrum Legislacji 76 Urzd Komunikacji Elektronicznej 78 Obsuga zaduenia zagranicznego 79 Obsuga dugu krajowego 80 Regionalne Izby Obrachunkowe 81 Rezerwa oglna 82 Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
225
Aneks 2
83 Rezerwy celowe 84 rodki wasne Unii Europejskiej 85/02 - Wojewdztwo dolnolskie 85/04 Wojewdztwo kujawsko-pomorskie 85/06 Wojewdztwo lubelskie 85/08 Wojewdztwo lubuskie 85/10 Wojewdztwo dzkie 85/12 Wojewdztwo maopolskie 85/14 Wojewdztwo mazowieckie 85/16 Wojewdztwo opolskie 85/18 Wojewdztwo podkarpackie 85/20 Wojewdztwo podlaskie 85/22 Wojewdztwo pomorskie 85/24 Wojewdztwo lskie 85/26 Wojewdztwo witokrzyskie 85/28 Wojewdztwo warmisko-mazurskie 85/30 Wojewdztwo wielkopolskie 85/32 Wojewdztwo zachodniopomorskie 88 Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury RAZEM
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 31 35
62 58
0 0
Agencja Nieruchomoci Rolnych Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Centralny Orodek Badania Odmian Rolin Uprawowych RAZEM PASTWOWE OSOBY PRAWNE
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
x x x x x x x x x 1 2
3 3
0 0
226
Aneks 2
Centralny Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym Centralny Fundusz Ochrony Gruntw Rolnych Fundusz Centralna Ewidencja Pojazdw i Kierowcw Fundusz Administracyjny Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywiziennych Zakadw Pracy1 Fundusz Emerytalno-Rentowy Fundusz Emerytur Pomostowych Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych Fundusz Modernizacji Bezpieczestwa Publicznego Fundusz Modernizacji Si Zbrojnych Fundusz Nauki i Technologii Polskiej Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej Fundusz Pracy Fundusz Prewencji i Rehabilitacji Fundusz Promocji Kultury Fundusz Promocji Twrczoci Fundusz Rekompensacyjny Fundusz Reprywatyzacji Fundusz Restrukturyzacji Przedsibiorcw Fundusz Rozwizywania Problemw Hazardowych Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej Fundusz Skarbu Pastwa Fundusz Ubezpiecze Spoecznych Fundusz Wsparcia Pastwowej Stray Poarnej Fundusz Wsparcia Policji Fundusz Wsparcia Stray Granicznej Fundusz Zaj Sportowych dla Uczniw Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych RAZEM FUNDUSZE
2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011
x x x x x -
x x x x x x x x
x x -
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 19 20 84 81
6 6 38 43
0 0 0 1
OGEM (czci, pastwowe osoby prawne, fundusze)

1
Ocena dotyczy przychodw Funduszu
227
Aneks 3
Aneks nr 3
Wykaz jednostek objtych kontrol wykonania budetu pastwa w 2011 roku
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego Agencja Mienia Wojskowego w Warszawie Agencja Nieruchomoci Rolnych Biuro Prezesa w Warszawie Agencja Oceny Technologii Medycznych w Warszawie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie Agencja Rezerw Materiaowych Agencja Rynku Rolnego Agencja Wywiadu Biuro Rzecznika Praw Dziecka Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Biuro Rzecznika Praw Pacjenta Centralne Biuro Antykorupcyjne Centralny Orodek Badania Odmian Rolin Uprawnych w Supi Wielkiej Centralny Zarzd Suby Wiziennej w Warszawie Centrum Usug Wsplnych w Warszawie Dolnolski Urzd Wojewdzki we Wrocawiu Dom Pomocy Spoecznej w Wilkowiczkach Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych Krajowe Biuro w Warszawie Generalna Dyrekcja Drg Krajowych i Autostrad w Warszawie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w Warszawie Gwny Inspektorat Ochrony rodowiska w Warszawie Gwny Urzd Geodezji i Kartografii w Warszawie Gwny Urzd Miar Gwny Urzd Nadzoru Budowlanego Gwny Urzd Statystyczny Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Chemie lskim Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Chmielnie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Growie Iaweckim Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Klembowie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Koczewie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Kurztniku Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Laskowej Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Murowie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Osielsku Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Otyniu Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Popielowie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Przytuach Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Rogowie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Somoninie Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Zakroczymiu Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Zotnikach Kujawskich Inspektorat Uzbrojenia Ministerstwa Obrony Narodowej Inspektorat Wsparcia Si Zbrojnych RP w Bydgoszczy Instytut Pamici Narodowej - Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie Instytut Pamici Narodowej - Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddzia w Szczecinie Instytut Pamici Narodowej - Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddzia we Wrocawiu Instytut Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddzia w Lublinie Kancelaria Prezesa Rady Ministrw Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Kancelaria Sejmu Kancelaria Senatu Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego Centrala w Warszawie Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej Komenda Gwna Policji Komenda Gwna Stray Granicznej Komenda Portu Wojennego Gdynia Komenda Wojewdzka Policji w Krakowie Komenda Wojewdzka Policji w Olsztynie Komenda Wojewdzka Policji w Poznaniu Komenda Wojewdzka Policji z siedzib w Radomiu Komisja Nadzoru Finansowego Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
228
Aneks 3
63. Krajowa Rada Sdownictwa 64. Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziaania Narkomanii w Warszawie 65. Krajowe Biuro Wyborcze 66. Kujawsko-Pomorski Urzd Wojewdzki w Bydgoszczy 67. Kuratorium Owiaty w Gdasku 68. Kuratorium Owiaty w Olsztynie 69. Lubelski Urzd Wojewdzki w Lublinie 70. Lubuski Urzd Wojewdzki w Gorzowie Wielkopolskim 71. dzki Urzd Wojewdzki w odzi 72. Maopolski Urzd Wojewdzki w Krakowie 73. Maopolski Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Krakowie 74. Mazowiecki Urzd Wojewdzki w Warszawie 75. Miejski Orodek Pomocy Rodzinie we Wocawku 76. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Dbrowie Grniczej 77. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Kietrzu 78. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Korszach 79. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Piechowicach 80. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Sawkowie 81. Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Zambrowie 82. Miejsko-Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Busku-Zdroju 83. Miejsko-Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Koskich 84. Miejsko-Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Nowym Miecie nad Pilic 85. Miejsko-Gminny Orodek Pomocy Spoecznej w Pleszewie 86. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji 87. Ministerstwo Edukacji Narodowej 88. Ministerstwo Finansw 89. Ministerstwo Gospodarki 90. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 91. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego 92. Ministerstwo Obrony Narodowej 93. Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej 94. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 95. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 96. Ministerstwo Skarbu Pastwa 97. Ministerstwo Sportu i Turystyki 98. Ministerstwo Spraw Wewntrznych 99. Ministerstwo Spraw Zagranicznych 100. Ministerstwo Sprawiedliwoci 101. Ministerstwo rodowiska 102. Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej 103. Ministerstwo Zdrowia 104. Naczelny Sd Administracyjny 105. Nadwilaski Oddzia Stray Granicznej w Warszawie 106. Narodowy Bank Polski Centrala 107. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 108. Opolski Urzd Wojewdzki w Opolu 109. Opolski Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Opolu 110. Orodek Pomocy Spoecznej w Bobowej 111. Orodek Pomocy Spoecznej w Dopiewie 112. Orodek Pomocy Spoecznej w Kocianie 113. Orodek Pomocy Spoecznej w Maszewie 114. Orodek Pomocy Spoecznej w Rybniku 115. Pastwowa Agencja Atomistyki 116. Pastwowa Inspekcja Pracy Gwny Inspektorat Pracy w Warszawie 117. Pastwowa Stra Rybacka w Suwakach 118. Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych 119. Podkarpacki Urzd Wojewdzki w Rzeszowie 120. Podlaski Urzd Wojewdzki w Biaymstoku 121. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci SA w Warszawie 122. Polska Akademia Nauk 123. Polska Organizacja Turystyczna w Warszawie 124. Polski Komitet Normalizacyjny 125. Pomorski Urzd Wojewdzki w Gdasku 126. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Koskich 127. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie we Wocawku 128. Powiatowy Zarzd Drg w Choszcznie 129. Powiatowy Zarzd Drg w Sochaczewie 130. Powiatowy Zarzd Drg we Wocawku z siedzib Jarantowicach 131. Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa
229
Aneks 3
132. Prokuratura Apelacyjna w Biaymstoku 133. Prokuratura Apelacyjna w Lublinie 134. Prokuratura Apelacyjna w Szczecinie 135. Prokuratura Generalna w Warszawie 136. Prokuratura Okrgowa w Biaymstoku 137. Prokuratura Okrgowa w Lublinie 138. Prokuratura Okrgowa w Szczecinie 139. Prokuratura Okrgowa w Warszawie 140. Regionalna Dyrekcja Ochrony rodowiska w Lublinie 141. Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy 142. Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach 143. Regionalna Izba Obrachunkowa w Rzeszowie 144. Regionalna Izba Obrachunkowa w Zielonej Grze 145. Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej w Warszawie 146. Rzdowe Centrum Legislacji 147. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Bydgoszczy 148. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Elblgu 149. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Gdasku 150. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Kaliszu 151. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Koninie 152. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w omy 153. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Pile 154. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Poznaniu 155. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Sieradzu 156. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Warszawie 157. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Zielonej Grze 158. Samorzdowe Kolegium Odwoawcze we Wrocawiu 159. Sd Najwyszy 160. Sd Okrgowy w Gliwicach 161. Sd Okrgowy w Krakowie 162. Sd Okrgowy w Siedlcach 163. Sd Okrgowy w Sieradzu 164. Sd Okrgowy w Zielonej Grze 165. Sd Okrgowy Warszawa-Praga w Warszawie 166. Sd Okrgowy we Wrocawiu 167. Sd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Poudnie w Warszawie 168. Sd Rejonowy Gdask-Pnoc w Gdasku 169. Sd Rejonowy Lublin-Zachd w Lublinie 170. Sd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie 171. Sd Rejonowy w Biaymstoku 172. Sd Rejonowy w Dbicy 173. Sd Rejonowy w Gliwicach 174. Sd Rejonowy w Kaliszu 175. Sd Rejonowy w Kielcach 176. Sd Rejonowy w Legnicy 177. Sd Rejonowy w Malborku 178. Sd Rejonowy w rodzie Wielkopolskiej 179. Sd Rejonowy w Zawierciu 180. Suba Kontrwywiadu Wojskowego 181. Suba Wywiadu Wojskowego 182. Starostwo Powiatowe w Bdzinie 183. Starostwo Powiatowe w Bolesawcu 184. Starostwo Powiatowe w Brzozowie 185. Starostwo Powiatowe w Bytowie 186. Starostwo Powiatowe w Choszcznie 187. Starostwo Powiatowe w Dzieroniowie 188. Starostwo Powiatowe w Elblgu 189. Starostwo Powiatowe w Gliwicach 190. Starostwo Powiatowe w Gubczycach 191. Starostwo Powiatowe w Jarocinie 192. Starostwo Powiatowe w Kolnie 193. Starostwo Powiatowe w Koskich 194. Starostwo Powiatowe w Limanowej 195. Starostwo Powiatowe w obzie 196. Starostwo Powiatowe w odzi-Powiat dzki Wschodni 197. Starostwo Powiatowe w ukowie 198. Starostwo Powiatowe w Midzyrzeczu
230
Aneks 3
199. Starostwo Powiatowe w Mawie 200. Starostwo Powiatowe w Nowym Targu 201. Starostwo Powiatowe w Olsztynie 202. Starostwo Powiatowe w Ostrdzie 203. Starostwo Powiatowe w Przysusze 204. Starostwo Powiatowe w Rawie Mazowieckiej 205. Starostwo Powiatowe w Ropczycach 206. Starostwo Powiatowe w Supcy 207. Starostwo Powiatowe w Sochaczewie 208. Starostwo Powiatowe w Starachowicach 209. Starostwo Powiatowe w Wbrzenie 210. Starostwo Powiatowe w Zambrowie 211. Starostwo Powiatowe we Wocawku 212. Starostwo Powiatowe we Wodawie 213. lski Urzd Wojewdzki w Katowicach 214. witokrzyski Urzd Wojewdzki w Kielcach 215. Trybuna Konstytucyjny 216. Urzd do Spraw Kombatantw i Osb Represjonowanych 217. Urzd Gminy w Chemie lskim 218. Urzd Gminy w Chmielnie 219. Urzd Gminy w Dopiewie 220. Urzd Gminy w Dziadowej Kodzie 221. Urzd Gminy w Growie Iaweckim 222. Urzd Gminy w Jarosawiu 223. Urzd Gminy w Klembowie 224. Urzd Gminy w Koczewie 225. Urzd Gminy w Kurztniku 226. Urzd Gminy w Laskowej 227. Urzd Gminy w Lutomiersku 228. Urzd Gminy w Medyce 229. Urzd Gminy w Murowie 230. Urzd Gminy w Osielsku 231. Urzd Gminy w Otyniu 232. Urzd Gminy w Paradyu 233. Urzd Gminy w Popielowie 234. Urzd Gminy w Przytuach 235. Urzd Gminy w Rogowie 236. Urzd Gminy w Somoninie 237. Urzd Gminy w Sosnwce 238. Urzd Gminy w Stanisawowie 239. Urzd Gminy w Ujedzie 240. Urzd Gminy w Zakroczymiu 241. Urzd Gminy w Zotnikach Kujawskich 242. Urzd Komunikacji Elektronicznej 243. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Lubelskiego w Lublinie 244. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Lubuskiego w Zielonej Grze 245. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Maopolskiego w Krakowie 246. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Mazowieckiego w Warszawie 247. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego w Biaymstoku 248. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Pomorskiego w Gdasku 249. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Wielkopolskiego w Poznaniu 250. Urzd Marszakowski Wojewdztwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie 251. Urzd Miasta i Gminy w Busku-Zdroju 252. Urzd Miasta i Gminy w Koskich 253. Urzd Miasta i Gminy w Kouchowie 254. Urzd Miasta i Gminy w Nowym Miecie nad Pilic 255. Urzd Miasta i Gminy w Pleszewie 256. Urzd Miasta Legnica 257. Urzd Miasta w Dbrowie Grniczej 258. Urzd Miasta w Koobrzegu 259. Urzd Miasta w Kostrzynie nad Odr 260. Urzd Miasta w Kocianie 261. Urzd Miasta w Kronie 262. Urzd Miasta w Opolu 263. Urzd Miasta w Piechowicach 264. Urzd Miasta w Radomiu 265. Urzd Miasta w Rybniku
231
Aneks 3
266. Urzd Miasta w Sawkowie 267. Urzd Miasta w Wodzisawiu lskim 268. Urzd Miasta w Zambrowie 269. Urzd Miasta we Wocawku 270. Urzd Miejski w Bobowej 271. Urzd Miejski w Kietrzu 272. Urzd Miejski w Korszach 273. Urzd Miejski w Maszewie 274. Urzd Miejski w Sulcinie 275. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw 276. Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej 277. Urzd Regulacji Energetyki 278. Urzd Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych w Warszawie 279. Urzd Transportu Kolejowego 280. Urzd Zamwie Publicznych 281. Warmisko-Mazurski Urzd Wojewdzki w Olsztynie 282. Wielkopolski Urzd Wojewdzki w Poznaniu 283. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy 284. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdasku 285. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kielcach 286. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie 287. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w odzi 288. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Olsztynie 289. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu 290. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rzeszowie 291. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie 292. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie 293. Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocawiu 294. Wojewdzki Inspektorat Farmaceutyczny w Biaymstoku 295. Wojewdzki Inspektorat Farmaceutyczny w Katowicach 296. Wojewdzki Inspektorat Inspekcji Handlowej w odzi 297. Wojewdzki Inspektorat Inspekcji Handlowej w Rzeszowie 298. Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Warszawie 299. Wojewdzki Inspektorat Ochrony Rolin i Nasiennictwa w Katowicach 300. Wojewdzki Inspektorat Ochrony Rolin i Nasiennictwa we Wrocawiu 301. Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Szczecinie 302. Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Zielonej Grze 303. Wojewdzki Inspektorat Transportu Drogowego w Bydgoszczy 304. Wojewdzki Inspektorat Transportu Drogowego w Krakowie 305. Wojewdzki Inspektorat Transportu Drogowego w Lublinie 306. Wojewdzki Inspektorat Weterynarii w Kielcach 307. Wojewdzki Inspektorat Weterynarii w Lublinie 308. Wojewdzki Inspektorat Weterynarii w Opolu 309. Wojewdzki Inspektorat Weterynarii w Poznaniu 310. Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw w Biaymstoku 311. Wojewdzki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Biaymstoku 312. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa w Warszawie 313. Wyszy Urzd Grniczy w Katowicach 314. Zachodniopomorski Urzd Wojewdzki w Szczecinie 315. Zachodniopomorski Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Szczecinie 316. Zakad Karny Jastrzbie Zdrj 317. Zakad Karny Nr 1 w odzi 318. Zakad Karny w Czarnem 319. Zakad Karny w Nowym Winiczu 320. Zakad Karny w Stargardzie Szczeciskim 321. Zakad Karny we Wocawku 322. Zakad Ubezpiecze Spoecznych Centrala 323. Zarzd Drg Powiatowych w obzie 324. Zarzd Przej Granicznych Wojewdztwa Podlaskiego w Biaymstoku 325. Zesp Szk Technicznych w Kolnie 326. 10 Puk Dowodzenia we Wrocawiu 327. 12 Terenowy Oddzia Lotniskowy w Warszawie 328. 2 Wojskowy Oddzia Gospodarczy we Wrocawiu 329. 3 Brygada Radiotechniczna we Wrocawiu 330. 32 Baza Lotnicza w asku
232
Aneks 4
Aneks 4
Wykaz czci, w ktrych prowadzone byy kontrole o ograniczonym zakresie
Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. Nr czci 03 04 06 08 09 10 11 12 13 14 26 40 49 52 54 60 61 63 64 65 66 68 72 73 74 75 86/09 86/17 86/19 86/25 86/31 86/45 86/57 86/63 86/73 86/01 86/97 86/83 Kancelaria Senatu Sd Najwyszy Trybuna Konstytucyjny Rzecznik Praw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych Krajowe Biuro Wyborcze Pastwowa Inspekcja Pracy Instytut Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Rzecznik Praw Dziecka czno Turystyka Urzd Zamwie Publicznych Krajowa Rada Sdownictwa Urzd do spraw Kombatantw i Osb Represjonowanych Wyszy Urzd Grniczy Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Rodzina Gwny Urzd Miar Polski Komitet Normalizacyjny Rzecznik Praw Pacjenta Pastwowa Agencja Atomistyki Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego Zakad Ubezpiecze Spoecznych Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa Rzdowe Centrum Legislacji Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Bydgoszczy Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Elblgu Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Gdasku Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Kaliszu Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Koninie Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w omy Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Pile Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Poznaniu Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Sieradzu Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Warszawie Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Zielonej Grze Samorzdowe Kolegium Odwoawcze w Wrocawiu Nazwa czci
233
Aneks 5
Aneks nr 5
Wykaz kontroli, ktrych wyniki zostay wykorzystane w informacjach i analizie wykonania budetu pastwa w 2011 roku
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Aktualizacja opat rocznych z tytuu uytkowania wieczystego nieruchomoci Skarbu Pastwa. Audyt wewntrzny w systemie kontroli zarzdczej. Dziaalnoci Banku Gospodarstwa Krajowego w zakresie obsugi Krajowego Funduszu Drogowego w latach 2010 2011. Efekty realizacji projektw w ramach programw z zakresu kultury wspfinansowanych ze rodkw europejskich. Funkcjonowanie funduszy soeckich. Funkcjonowanie placwek zagranicznych Ministerstwa Spraw Zagranicznych ze szczeglnym uwzgldnieniem gospodarki finansowej oraz inwestycyjnej. Funkcjonowanie suby cywilnej w ramach obowizujcych regulacji prawnych. Funkcjonowanie systemu ratownictwa medycznego. Funkcjonowanie wybranych instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia. Funkcjonowanie wybranych Wydziaw Promocji, Handlu i Inwestycji Ambasad i Konsulatw RP . Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi (w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 2007-2013). Kontroli kosztw utrzymania przejcia granicznego Warszawa-Okcie w Porcie Lotniczym im. F. Chopina w Warszawie. Nadzr pedagogiczny sprawowany przez kuratorw owiaty i dyrektorw szk publicznych. Opodatkowanie akcyz wyrobw alkoholowych. Postpowania urzdw skarbowych i urzdw kontroli skarbowej w sprawach o wykroczenia i przestpstwa skarbowe. Prawidowo wykorzystania przez Gmin Lubie dotacji celowej z budetu pastwa na zadania pn. Odbudowa kadki pieszo-jezdnej Lubie Zarbki - Pcim 0+160-0+280 oraz Remont drogi Lubie Smugowa - Krzeczw K540167, w km 2+050-km 3+170. Prawidowo wykorzystania przez Gmin Stary Scz dotacji celowej z budetu pastwa na zadanie pn. Przebudowa cigu komunikacyjnego czcego drog wojewdzk nr 969 z drog krajow nr 87 obejmujc modernizacj drg gminnych nr 294171K ul. Staszica, nr 294175K ul. Mickiewicza, nr 294176K ul. 22 Stycznia, nr 294184K ul. Magazynowa, nr 294185K ul. Topolowa w Starym Sczu. Prawidowo wykorzystania przez jednostki samorzdu terytorialnego wojewdztwa lubelskiego w 2011 roku dotacji celowych udzielonych z budetu pastwa na dofinansowanie zada wasnych. Przestrzeganie praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym. Przygotowanie struktur obrony cywilnej do realizacji zada w okresie wojny i pokoju w latach 2009-2011. Realizacja Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 w zakresie tworzenia i rozwoju mikroprzedsibiorstw Realizacja ustawowych zada w parkach krajobrazowych. Realizacja w latach 2010 2011 Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarw Wiejskich z uwzgldnieniem poyczki Banku wiatowego. Realizacja zada inwestycyjnych przez Uniwersytet Opolski i Politechnik Opolsk w latach 2008-2011. Realizacja zada melioracji wodnych w dorzeczu rzeki Odry na terenie wojewdztwa opolskiego, ze szczeglnym uwzgldnieniem zabezpieczenia przeciwpowodziowego. Realizacja zada w zakresie gospodarki mieszkaniowej przez organy administracji rzdowej i jednostki samorzdu terytorialnego. Realizacji wybranych inwestycji drogowych w ramach Programu Budowy Drg Krajowych na lata 2011-2015. Rozliczanie przez Agencj Nieruchomoci Rolnych dzierawcw z inwestycji i likwidacji obiektw budowlanych. Rozwj i wykorzystanie odnawialnych rde energii elektrycznej. Stosowanie zalece Komisji Europejskiej procesie stanowienia prawa podatkowego. Usuwanie przez przedsibiorstwa grnicze szkd wywoanych ruchem zakadu grniczego. Warunki rozwoju polskich portw morskich. Wdraanie budetu pastwa w ukadzie zadaniowym - ocena procesw: planowania, monitorowania i sprawozdawczoci Wykonania przez powiaty dochodw z tytuu gospodarowania nieruchomociami Skarbu Pastwa Wykonanie wybranych dochodw i wydatkw przez gminy w wojewdztwie lubuskim. Wykonywanie planw finansowych w 2011 r. przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne wojewdztwa lubelskiego. Wykonywanie zada przez administracj publiczn w zakresie bezpieczestwa przewozu towarw niebezpiecznych.
17.
18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.
234
Aneks 6
Aneks nr 6
Kryteria oceny wykonania budetu
Do oceny wykonania budetu stosuje si kryteria oparte na wskanikach wartociowych. Oceny oglnej wykonania budetu dokonuje si po uprzednim ustaleniu ocen czstkowych oddzielnie dla dochodw i wydatkw. Przyjmuje si nastpujce kryteria: A. Ocena pozytywna stosowana jest w sytuacjach, gdy: nie stwierdzono uchybie oraz nieprawidowoci lub gdy uchybienia o charakterze formalnym wystpiy sporadycznie, nie powodujc negatywnych skutkw dla budetu, stwierdzone nieprawidowoci nie powoduj negatywnych nastpstw dla budetu (w przypadku zamwie publicznych ocena ta jest stosowana, gdy ustalone nieprawidowoci nie maj wpywu na rozstrzygnicia postpowa o udzielenie zamwienia publicznego). Stwierdzone nieprawidowoci (uchybienia), przy zastosowaniu tej oceny, nie powinny nosi rwnie znamion czynw wskazujcych na umylne przekroczenie zasad wykonywania budetu w zakresie dochodw, wydatkw jak i rodkw z budetu oglnego Wsplnot Europejskich, w tym budetu rodkw europejskich. Ponadto ocen naley stosowa w sytuacji, gdy nieprawidowoci w zakresie dochodw i wydatkw, wyraone w ujciu wartociowym, s mniejsze od kwot wynikajcych z zastosowania progw okrelonych w pkt B, sprawozdania budetowe zaopiniowano pozytywnie. B. Ocena pozytywna z zastrzeeniami stosowana jest, kiedy nie wystpiy przesanki oceny negatywnej, a: w zakresie dochodw, gdy stwierdzono nie mniej ni 0,25% uszczuple dochodw w relacji do dochodw ogem uzyskanych w danej czci, bdcych nastpstwem dziaa niezgodnych z prawem lub zaniechania dziaa okrelonych prawem lub rodkw pochodzcych z budetu Wsplnot Europejskich oraz rde zagranicznych niepodlegajcych zwrotowi, bezpowrotnie utraconych z winy kontrolowanej jednostki, w zakresie wydatkw, gdy stwierdzono nie mniej ni 0,25% wydatkw ocenionych jako niecelowe lub niegospodarne z punktu widzenia ekonomicznego w relacji do wydatkw zrealizowanych ogem w danej czci lub gdy stwierdzono, e nie mniej ni 0,75% wydatkw, w relacji do wydatkw ogem w danej czci, dokonanych zostao z naruszeniem prawa, w tym w przypadku zamwie publicznych gdy stwierdzone nieprawidowoci miay wpyw na rozstrzygnicia dotyczce zamwie (np. nie stosowano przepisw ustawy, dzielono zamwienie na czci w celu uniknicia stosowania ustawy lub procedur udzielania zamwie, nie uniewaniono postpowania o udzielenie zamwienia w przypadkach okrelonych w ustawie itp.) lub nie mniej ni 0,25% bezpowrotnie utraconych na wskutek nieprawidowoci lub zaniechania zawinionego przez jednostk rodkw z budetu oglnego Wsplnot Europejskich, w tym budetu rodkw europejskich, sprawozdania budetowe zaopiniowano pozytywnie lub z zastrzeeniami. C. Ocena negatywna stosowana jest: w zakresie dochodw, gdy stwierdzono powyej 0,75% uszczuple dochodw w relacji do dochodw uzyskanych ogem w danej czci wynikajcych z dziaa niezgodnych z prawem lub zaniechania dziaa okrelonych prawem lub rodkw pochodzcych z budetu Wsplnot Europejskich oraz rde zagranicznych niepodlegajcych zwrotowi, bezpowrotnie utraconych, w zakresie wydatkw, gdy stwierdzono powyej 0,75% wydatkw ocenionych jako niecelowe lub niegospodarne lub stwierdzono, e powyej 3% wydatkw w relacji do wydatkw ogem w danej czci, dokonanych zostao z naruszeniem prawa lub powyej 0,75% bezpowrotnie utraconych na wskutek nieprawidowoci lub zaniechania zawinionego przez jednostk rodkw z budetu oglnego Wsplnot Europejskich, sprawozdania zaopiniowano negatywnie. Do oceny wykonania planw finansowych pastwowych funduszy celowych, pastwowych osb prawnych, agencji wykonawczych oraz jednostek bdcych dysponentami III stopnia stosuje si odpowiednio zasady przewidziane dla czci budetowych zaliczonych do tej grupy. Dla czci, w ktrych dokonywany jest tylko rozdzia wydatkw (81 Rezerwa oglna, 82 Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego, 83 Rezerwy celowe), czci zwizanych z obsug dugu publicznego (78 Obsuga zaduenia zagranicznego i 79 Obsuga dugu krajowego), czci obejmujcej tylko dochody (77 Podatki i inne wpaty na rzecz budetu pastwa i 87 Dochody budetu rodkw europejskich) oraz cz 84 rodki wasne Unii Europejskiej przyjmuje si nastpujce kryteria: A. Ocena pozytywna stosowana jest, gdy: nie stwierdzono uchybie i nieprawidowoci, stwierdzono nieprawidowoci o charakterze formalnym lub porzdkowym, ktre nie spowodoway rozdysponowania wydatkw ujtych w czci budetu pastwa z naruszeniem przepisw prawa, niecelowo lub niegospodarnie, a w przypadku czci 77, 78, 79 i 87, gdy stwierdzono nieprawidowoci o charakterze formalnym, ktre nie miay wpywu na pozyskiwanie dochodw i wydatkowanie rodkw budetowych, sprawozdania budetowe zaopiniowano pozytywnie.
235
Aneks 6
B. Ocena pozytywna z zastrzeeniami stosowana jest, gdy nie wystpiy przesanki oceny negatywnej, a: stwierdzono nieprawidowoci w zakresie pozyskiwania dochodw i wydatkowania rodkw budetowych z naruszeniem prawa, niecelowo lub niegospodarnie, ktre nie miay zasadniczego wpywu na wykonanie budetu w danej czci, sprawozdania budetowe zaopiniowano pozytywnie lub z zastrzeeniami. C. Ocena negatywna stosowana jest, gdy: stwierdzone nieprawidowoci miay zasadniczy wpyw na wykonanie budetu w danej czci, sprawozdania budetowe zaopiniowano negatywnie. * * * Wyliczenie oglnej oceny wykonania budetu pastwa w danej czci klasyfikacji budetowej przeprowadza si z zastosowaniem poniszych zasad: 1. Dokona ocen czstkowych dla dochodw i wydatkw. 2. Ustali istotno (wag) dochodw (Wd) i wydatkw (Ww) dla realizacji budetu w danej czci wg nastpujcego wzoru: dochody (D) + wydatki (W) = czna kwota, ktra podlega ocenie (G) waga wydatkw w kontrolowanej cznej kwocie
Ww = w x100% G
waga dochodw w kontrolowanej cznej kwocie
Wd = D x100% G
Do ocen czstkowych przyporzdkowa naley nastpujce liczby punktw: pozytywna pozytywna z zastrzeeniami negatywna 5 3 1
Oceny czstkowe dochodw lub wydatkw mog by obnione lub podwyszone o jeden lub dwa punkty, w zalenoci od charakteru nieprawidowoci, ktrych nie mona jednoznacznie okreli kwotowo lub wystpuj okolicznoci uzasadniajce podwyszenie lub obnienie oceny. Obnienia oceny o jeden punkt mona dokona w np. przypadkach gdy wyniki innych kontroli prowadzonych przez departament czy delegatur wykazay nieprawidowoci w gospodarowaniu rodkami budetowymi ocenianej czci w roku budetowym lub efektywno wykorzystania rodkw budetowych, w szczeglnoci stopnia zrealizowania zaplanowanego zadania lub wystpiy bdy w sprawozdaniach biecych i zostay usunite w trakcie kontroli lub bdy w ksigach rachunkowych bez wpywu na sprawozdanie roczne. Podwyszenia o jeden punkt mona dokona w przypadkach, gdy nieprawidowoci dotyczyy pojedynczych transakcji. Obnienia oceny o 2 punkty dokonuje si, gdy nieprawidowoci wynikay z braku nadzoru nad gospodark finansow, w tym w zakresie przestrzegania dyscypliny finansw publicznych, wydatkowania rodkw na wynagrodzenia lub gospodarowania rodkami przez gospodarstwa pomocnicze, zakady budetowe oraz gospodarowania rodkami na rachunkach wasnych lub niskiej realizacji zada rzeczowych lub niepodania do publicznej wiadomoci wykazu podmiotw, ktrym przyznano dotacje podmiotowe i celowe lub nieskutecznego i niezgodnego z ustaw o rachunkowoci systemu rachunkowoci i kontroli finansowej; Podwyszenia oceny o 2 punkty dokonuje si, gdy ocena wynikajca z innych kontroli prowadzonych przez departament czy delegatur, ktre zawieraj aspekty finansowe zwizane z gospodarowaniem rodkami budetowymi ocenianej czci w roku budetowym jest pozytywna lub jednostka na skutek dziaa podjtych w trakcie kontroli wyegzekwowaa zalege nalenoci z tytuu kar i grzywienlub podatkw i ce lub odzyskaa aktywa, ktre do czasu ich ujawnienia nie byy w dyspozycji jednostki. 3. Liczby punktw okrelajce czstkowe oceny dotyczce dochodw i wydatkw mnoy si przez procentowy wskanik wagi odrbnie dla dochodw i wydatkw, a nastpnie uzyskane wielkoci dodaje, okrelajc tym samym wynik kocowy. Analogicznie postpujemy w przypadku wyliczenia oglnej oceny wykonania budetu pastwa w czci 85 z zastrzeeniem, i nieprawidowoci stwierdzone w podmiotach finansowanych ze rodkw budetu pastwa za porednictwem budetu wojewody, wcza si do oceny tylko w przypadku, gdy dotyczyy one nieprawidowoci z tytuu nadzoru wojewody nad wydatkowaniem rodkw dotacji celowych przez jednostki samorzdu terytorialnego. Przy ocenie wykonania budetu pastwa w poszczeglnych czciach klasyfikacji budetowej, ktrych dysponentami s ministrowie, uwzgldnia si dziaalno tych ministrw zwizanz dysponowaniem rodkami publicznymi, ktre z pominiciem tej czci s przekazywane do innych jednostek, np. rodki z rezerw celowych na restrukturyzacj. Relacja stwierdzonych nieprawidowoci do dochodw i wydatkw okrela si z dokadnoci do setnych czci po przecinku. Zasady ustalania ocen oglnych s nastpujce: pozytywna, gdy wynik kocowy jest rwny lub wikszy od 4, pozytywna z zastrzeeniami, gdy wynik kocowy jest wikszy lub rwny 2 a mniejszy od 4, negatywna, gdy wynik kocowy jest mniejszy od 2. W wyjtkowych przypadkach, w ktrych nieprawidowoci s szczeglnie istotne ze wzgldu na ich charakter, dopuszcza si moliwo obnienia take oceny oglnej.
236
Aneks 6
Przykady nieprawidowoci mogcych skutkowa obnieniem ocen czstkowych przedstawia ponisza tabela: Rodzaj nieprawidowoci/zdarzenia Obnienie ocen czstkowych Niewystarczajca kontrola finansowa skutkujca licznymi bdami w zakresie poprawnoci formalnej dowodw ksigowych, dekretacji i ich ewidencji. Nierzetelne planowanie dochodw. Niedostosowanie wysokoci zgaszanych Ministrowi Finansw potrzeb na rodki budetowe do faktycznych potrzeb/ponoszonych wydatkw. Niezrealizowanie planowanych przychodw funduszu. Nieterminowy zwrot na centralny rachunek biecy budetu pastwa niewykorzystanych rodkw na wydatki. Dokonywanie patnoci ze znacznym wyprzedzeniem wobec faktycznego terminu patnoci wynikajcego z faktury lub umowy. Niski poziom realizacji wydatkw majtkowych, programw/projektw wspfinansowanych ze rodkw UE. Niepene wykonanie zada na ktre przyznano rodki z rezerwy celowej. o 1 punkt Niecelowe zawieranie umw zlecenia z pracownikami. Uchybienia przy udzielaniu zamwienia publicznego. Nierzetelne okrelenie zasad korzystania z samochodu subowego do celw prywatnych. Nieterminowe regulowanie wiadcze pozapacowych. Przyznawanie nagrd bez uprzedniego ustalenia procedur i zasad ich przyznawania. Nieterminowe rozliczenie dotacji. Niepodanie do publicznej wiadomoci, wymagane art. 122 ust. 4 ufp wykazu jednostek, wraz z kwotami dotacji przyznanych poszczeglnym jednostkom. Nierzetelne sporzdzenie planu wydatkw w ukadzie zadaniowym i nierzetelne ich rozliczenie. Niezrealizowanie planu zada kontroli wewntrznej. Niezrealizowanie wnioskw pokontrolnych. Stwierdzenie nieprawidowoci stanowicych naruszenie dyscypliny finansw publicznych. Stosowanie systemu rachunkowoci i kontroli finansowej, ktry nie spenia wymogw okrelonych w uor i oceniony zosta negatywnie. Nierozliczenie inwentaryzacji, lub nieujci rozliczenia w ksigach roku, na ktry przypada termin inwentaryzacji (art. 27 uor). Dopuszczenie do uszczuplenia majtku z tytuu niedoborw stwierdzonych podczas spisu z natury bez moliwoci dochodzenia roszcze z tytuu odszkodowa z powodu niewaciwego przekazania majtku osobom odpowiedzialnym. Nierzetelne planowanie wydatkw. o 2 punkty Podpisywanie umw i przekazywanie na ich podstawie dotacji bez wnikliwej analizy potrzeb oraz moliwoci ich terminowego wydatkowania. Nieterminowe przekazywanie dotacji. Dopuszczenie do powstania wysokiego poziomu zobowiza wymagalnych. Niewaciwy nadzr nad przebiegiem wykonania budetu pastwa. Zastosowanie niewaciwego trybu przy udzieleniu zamwienia publicznego. Sfinansowanie partnerom spoecznym wydatkw niekwalifikowalnych. Wystpowanie o ujcie w wykazie wydatkw niewygasajcych, wydatkw niemoliwych do zrealizowania w przewidywanym terminie
237
Aneks 7
Aneks 7
Wykonanie budetw wojewodw
DOCHODY
Zaplanowane w ustawie budetowej na 2011 r. dochody w czciach 85/02-32 wojewdztwa zrealizowane zostay w kwocie 2.667,6 mln z. Byy one wysze od planowanych (2.367,6 mln z) o 12,7% oraz wysze od dochodw wykonanych w 2009 i 2010 r. odpowiednio o 33,9% i 22%. Dochody uzyskane przez wojewodw stanowiy w 2011 r. 0,96% dochodw budetu pastwa (w 2009 0,7%, a w 2010 r. 0,87%). Dochody z szeciu dziaw klasyfikacji budetowej o najwyszych kwotach stanowiy 98,2% dochodw wojewdztw: 700 Gospodarka mieszkaniowa 1.173,3 mln z, ktre wykonano w kwocie wyszej ni planowano o 19,4% (plan 982,2 mln z), w tym przede wszystkim z tytuu opat za uytkowanie wieczyste, zarzd i dzieraw nieruchomoci Skarbu Pastwa 1.172,4 mln z; 750 Administracja publiczna 761,8 mln z, ktre uzyskano poniej planu o 0,2% (plan 763,5 mln z), w tym gwnie z tytuu grzywien, mandatw i innych kar pieninych od osb fizycznych i prawnych oraz dochodw z najmu i dzierawy skadnikw majtkowych 743,4 mln z; 010 Rolnictwo i owiectwo 289,9 mln z, ktre wykonano w wysokoci 6,5% powyej planu (plan 272,3%), w tym przede wszystkim z tytuu przejtych zada, ktre w 2010 r. byy finansowane z rachunku dochodw wasnych (np. za prowadzenie przez powiatowe inspektoraty weterynarii monitoringu i nadzoru nad zakadami przetwrstwa misnego) 221,5 mln z; 852 Pomoc spoeczna 187,3 mln z, uzyskane o 74,1% powyej planu (plan 113,2 mln z), w tym gwnie wyegzekwowane zwroty wypaconych przez gminy wiadcze z funduszu alimentacyjnego i zwroty nienalenie pobranych wiadcze rodzinnych 171,1 mln z; 851 Ochrona zdrowia 125,1 mln z, wykonane o 3,4% powyej planu (plan 120,9 mln z), w tym przede wszystkim z dochodw z tytuu przejtych zada, ktre w 2010 r. byy finansowane z rachunku dochodw wasnych (m.in. z tytuu wpisw do rejestru podmiotw leczniczych i wydanych zezwole na prowadzenie aptek) 87,6 mln z; 600 Transport i czno 83,1 mln z, wykonane poniej planu o 0,4% planu (plan 83,4 mln z), gwnie z tytuu grzywien i innych kar pieninych od osb prawnych i innych jednostek organizacyjnych nakadane przez Inspekcj Transportu Drogowego 74,5 mln z. Wykonanie planu dochodw w czciach 85/02-32 wojewdztwa w latach 20092011 przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Dochody budetw wojewodw 2009 Nazwa czci 2010 2011 Ustawa budetowa mln z 1 OGEM 85/02 Wojewdztwo dolnolskie 85/04 Wojewdztwo kujawsko-pomorskie 85/06 Wojewdztwo lubelskie 85/08 Wojewdztwo lubuskie 85/10 Wojewdztwo dzkie 85/12 Wojewdztwo maopolskie 85/14 Wojewdztwo mazowieckie 85/16 Wojewdztwo opolskie 85/18 Wojewdztwo podkarpackie 85/20 Wojewdztwo podlaskie 85/22 Wojewdztwo pomorskie 85/24 Wojewdztwo lskie 85/26 Wojewdztwo witokrzyskie 85/28 Wojewdztwo warmisko-mazurskie 85/30 Wojewdztwo wielkopolskie 85/32 Wojewdztwo zachodniopomorskie
Wskaniki 5:2 5:3 % 5:4
Wykonanie
Wykonanie
2 1.992,6 158,9 98,3 90,7 47,4 123,0 146,3 393,6 48,8 73,3 58,5 115,2 226,9 57,9 71,2 175,7 106,9
3 2.186,3 169,8 102,1 97,6 47,4 131 157,6 480,1 46,8 76,5 61,1 120,3 226 54,5 69,4 235,9 110,5
4 2.367,6 178,2 122,6 103,6 51 158,1 173 481,1 57,4 84,2 71,3 133,3 249,2 56,6 88,2 236,0 123,6
5 2.667,6 205,9 139,9 116,3 61,1 173,4 213 534,1 60 96,1 83,2 148,7 267,6 74,6 94,5 272 127,3
6 133,9 129,6 142,3 128,2 128,9 140,9 145,6 135,7 122,9 131,1 142,2 129,1 117,9 128,8 132,7 154,8 119,1
7 122,0 121,3 137,0 119,2 128,9 132,4 135,2 111,2 128,2 125,6 136,2 123,6 118,4 136,9 136,2 115,3 115,2
8 112,7 115,5 114,1 112,3 119,8 109,7 123,1 111,0 104,5 114,1 116,7 111,5 107,4 131,8 107,1 115,3 103,0
238
Aneks 7
W latach 20092011 dochody pozyskane przez cztery wojewdztwa dolnolskie, mazowieckie, lskie i wielkopolskie stanowiy 48% - 50% dochodw wojewdztw ogem. Z porwnania wykonania dochodw w 2011 r. do 2009 r. i do 2010 r.1 wynika, i wysze tempo wzrostu dochodw od przecitnego w obydwu tych latach odnotowano w wojewdztwie kujawsko-pomorskim, dzkim, maopolskim i podlaskim, a nisze w wojewdztwach dolnolskim, lubelskim, lskim i zachodniopomorskim. W roku 2011 w porwnaniu do roku 2010 najnisza dynamika dochodw wystpia w wojewdztwie mazowieckim (111,2%), a najwysza w wojewdztwie kujawsko-pomorskim (137%). Planu dochodw w 2009 r. nie zrealizoway trzy, a w 2010 r. dziesi wojewdztw. W 2011 r. we wszystkich wojewdztwach wykonano dochody powyej wielkoci planowanych od 3% (wojewdztwo zachodniopomorskie) do 23,1% powyej planu (wojewdztwo maopolskie). Przyczynami wyszych dochodw byy aktualizacja opat za wieczyste uytkowanie gruntw, poprawa windykacji nienalenie pobranych wiadcze rodzinnych i wiadcze z funduszu alimentacyjnego oraz odsetek z rozlicze z dunikami alimentacyjnymi, a take sprzeda nieruchomoci Skarbu Pastwa. Podobnie jak w latach 20092010 w 2011 r. wzrost nalenoci pozostaych do zapaty by znacznie wyszy od wzrostu zrealizowanych dochodw. Na koniec 2011 r. nalenoci wyniosy 5.066,8 mln z i byy wysze od stanu na koniec 2010 r. o 27,6% (3.970 mln z). Nalenoci stanowiy 189,9% dochodw zrealizowanych w 2011 r. (na koniec 2010 r. 181,6%). Zalegoci na koniec 2011 r. wyniosy 4.866,9 tys. z (wzrost w stosunku do roku 2010 o 1.040,3 mln z, tj. o 27,2%) i stanowiy 96,1%, a w 2010 r. 96,4% nalenoci. Najwiksze nalenoci dotyczyy: niewyegzekwowanych od dunikw alimentacyjnych zwrotw wiadcze z funduszu alimentacyjnego wypaconych przez gminy 3.574,4 mln z, w tym zalegoci 3.487,6 mln z, tj. 96,3% nalenoci w dziale Pomoc spoeczna; w stosunku do 2010 r. nalenoci wzrosy o 34,9% (w 2010 r. o 40,4% w stosunku do 2009 r.), a zalegoci o 35,9% (w 2010 r. o 40,7% w stosunku do 2009 r.); opat z tytuu wieczystego uytkowania nieruchomoci Skarbu Pastwa 632,3 mln z, w tym zalegoci 602,5 mln z, tj. 94,6% nalenoci w dziale Gospodarka mieszkaniowa; w stosunku do 2010 r. nalenoci te byy wysze o 10,5%, a zalegoci o 9,4% (tempo wzrostu byo wysze ni w przypadku porwnania lat 2009 i 2010, gdy wynosio odpowiednio 3,5% i 0,1%); opat z tytuu mandatw, grzywien i kar pieninych 612,7 mln z, w tym zalegoci 609,4 mln z, tj. 96,9% nalenoci w dziale Administracja publiczna; w stosunku do 2010 r. nalenoci wzrosy o 3,2%, a zalegoci o 3,5% (tempo wzrostu byo nisze ni w przypadku porwnania lat 2009 i 2010, gdy wynosio odpowiednio 6,6% i 6,4%). Przyczynami wzrostu zalegoci byy wiksza liczba nakadanych grzywien, mandatw i kar, wzrost wysokoci wiadcze alimentacyjnych, niska skuteczno egzekucji komorniczych i poborcw skarbowych, niewypacalno dunikw i brak moliwoci ustalenia miejsca pobytu dunikw. Byy to okolicznoci w znacznej mierze niezalene od dziaa wojewodw. Przykadowe nieprawidowoci w realizacji dochodw polegay midzy innymi na: w wojewdztwie mazowieckim Miejski Orodek Pomocy Spoecznej w Radomiu nie wyda decyzji o zwrocie nalenoci dla 2.758 dunikw alimentacyjnych, co uniemoliwio podjcie dziaa windykacyjnych na kwot 20.754,2 tys. z, a Urzd Miasta w latach 2007-2011 nie dokona aktualizacji opat w odniesieniu do 786 dziaek (43,2%), ktrych wysoko ustalono na podstawie wycen sporzdzonych przed 2005 r. (w tym 152 opaty roczne ustalone zostay w 1992 r.); w wojewdztwie podlaskim - Zarzd Przej Granicznych Wojewdztwa Podlaskiego ustali w 2011 r. stawki czynszu za wynajem lokali na przejciach granicznych w wysokociach niszych ni w latach wczeniejszych, co skutkowao niszymi o 576 tys. z wpywami z tego tytuu; w wojewdztwie lubelskim w urzdzie wojewdzkim nie wszczto dziaa w celu pobrania nalenego ekwiwalentu za zwierzyn bezprawnie pozyskan (w kwocie 547,1 tys. z), pomimo e 75 k owieckich w roku gospodarczym 2010/2011 wykazao przekroczenia rocznych planw owieckich w klasach wiekowych poszczeglnych gatunkw zwierzt; w wojewdztwie witokrzyskim w urzdzie wojewdzkim ustalono opnienia w wystawianiu tytuw wykonawczych; tytuy wykonawcze na zalegoci wynikajce z 64.221 mandatw (59%) w cznej kwocie 9.500 tys. z wystawiono w czasie duszym ni 60 dni od daty ukarania sprawcw; w wojewdztwie lskim w urzdzie wojewdzkim nie wyegzekwowano kary umownej w wysokoci 193,9 tys. z z tytuu opnienia w wykonaniu remontu wejcia, podjazdu i chodnika przed budynkiem urzdu; kar naliczono po ponad p roku od dnia, w ktrym stwierdzono usunicie usterek; wojewdztwie podkarpackim w trakcie kontroli NIK urzd wojewdzki zintensyfikowa dziaania na rzecz wyegzekwowania kwoty odsetek w wysokoci 2,5 tys. z od 30 podmiotw, ktre pod koniec 2010 r. i 2011 r. wpaciy kwot 308,2 tys. z z tytuu umw najmu i dzierawy z przekroczeniem terminw wynikajcych z umw i bez nalenych odsetek za zwok.
WYDATKI
W ustawie budetowej na 2011 r. wydatki budetw wojewodw zaplanowano w wysokoci 22.342,6 mln z. W trakcie roku plan wydatkw zosta zwikszony do 28.488,8 mln z, tj. o 27,5% (o 6.146,2 mln z). Na podstawie art. 177 ustawy o finansach publicznych, decyzj wojewodw zablokowane zostay planowane wydatki w cznej kwocie 279,3 mln z. Wydatki w czciach 85/02-32 wyniosy 27.920,2 mln z i stanowiy 98,0% planu po zmianach, natomiast w porwnaniu do 2010 r. byy nisze o 0,4%.
W 2011 r. do budetu pastwa wczone zostay dochody pastwowych jednostek budetowych uzyskane z tytuu przejtych zada, ktre wczeniej byy realizowane przez gospodarstwa pomocnicze lub finansowane z rachunku dochodw wasnych.
239
Aneks 7
Wojewodowie w ramach przyznanego limitu wydatkw w 2011 r. nie wykorzystali 568,6 mln z. Suma zwrotw zapotrzebowanych i niewykorzystanych rodkw wyniosa 606,4 mln z. Wykonanie planu wydatkw w ukadzie budetu poszczeglnych wojewdztw w latach 20092011 przedstawia tabela 2. Tabela 2. Wydatki budetw wojewodw 2009 Nazwa czci 1 OGEM 85/02 Wojewdztwo dolnolskie 85/04 Wojewdztwo kujawsko-pomorskie 85/06 Wojewdztwo lubelskie 85/08 Wojewdztwo lubuskie 85/10 Wojewdztwo dzkie 85/12 Wojewdztwo maopolskie 85/14 Wojewdztwo mazowieckie 85/16 Wojewdztwo opolskie 85/18 Wojewdztwo podkarpackie 85/20 Wojewdztwo podlaskie 85/22 Wojewdztwo pomorskie 85/24 Wojewdztwo lskie 85/26 Wojewdztwo witokrzyskie 85/28 Wojewdztwo warmisko-mazurskie 85/30 Wojewdztwo wielkopolskie 85/32 Wojewdztwo zachodniopomorskie
2010 Plan po zmianach mln z 4 28.488,8 2.080,0 1.692,9 1.897,4 946,9 1.711,4 2.408,4 3.196,9 751,6 1.974,0 1.041,3 1.679,5 2.594,9 1.182,5 1.495,3 2.377,2 1.458,6
2011 Wykonanie 5 27.920,2 2.031,3 1.662,0 1.830,6 930,5 1.687,5 2.383,3 3.137,5 729,2 1.941,2 1.015,9 1.659,8 2.536,0 1.150,8 1.463,5 2.327,6 1.433,6 5:2 5:3 % 8 99,6 104,4 103,3 98,8 99,9 100,1 94,4 103,3 93,6 87,9 104,3 104,3 100,5 88,1 106,0 101,8 103,6 5:4
Wykonanie 2 24.654,7 1.753,1 1.494,1 1.643,5 853,9 1.595,5 1.997,6 2.789,7 652,7 1.695,9 889,7 1.477,8 2.221,7 1.006,2 1.295,2 2.031,0 1.257,1 3 28.021,7 1.945,4 1.609,4 1.853,3 931,7 1.686,1 2.523,9 3.038,7 778,7 2.208,4 973,8 1.591,8 2.523,1 1.306,5 1.381,1 2.285,3 1.384,4
7 113,2 115,9 111,2 111,4 109,0 105,8 119,3 112,5 111,7 114,5 114,2 112,3 114,1 114,4 113,0 114,6 114,0
9 98,0 97,7 98,2 96,5 98,3 98,6 99,0 98,1 97,0 98,3 97,6 98,8 97,7 97,3 97,9 97,9 98,3
Najwysze kwoty wydatkowano w nastpujcych dziaach klasyfikacji budetowej: 852 Pomoc spoeczna 13.430,6 mln z, tj. 48,1% wydatkw czci, w tym gwnie: 9.567,0 mln z w rozdziale 85212 wiadczenia rodzinne, wiadczenie z funduszu alimentacyjnego oraz skadki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z ubezpieczenia spoecznego, 976,1 mln z w rozdziale 85202 Domy pomocy spoecznej, 615,9 mln z w rozdziale 85214 Zasiki i pomoc w naturze oraz skadki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, 529,9 mln z w rozdziale 85216 Zasiki stae, 491,8 mln z w rozdziale 85219 Orodki pomocy spoecznej, 851 Ochrona zdrowia 3.828,5 mln z, tj. 13,7% wydatkw czci, w tym gwnie: 1.764,6 mln z w rozdziale 85141 Ratownictwo medyczne, 1.116,3 mln z w rozdziale 85156 Skadki na ubezpieczenie zdrowotne oraz wiadczenia dla osb nieobjtych obowizkiem ubezpieczenia zdrowotnego, 861,7 mln z w rozdziale 85132 Inspekcja sanitarna, 600 Transport i czno 2.848,1 mln z, tj. 10,2% wydatkw czci, w tym gwnie: 790,7 mln z w rozdziale 60078 Usuwanie skutkw klsk ywioowych, 491,9 mln z w rozdziale 60016 Drogi publiczne gminne, 459,0 mln z w rozdziale 60014 Drogi publiczne powiatowe, 558,5 mln z w rozdziale 60003 Krajowe pasaerskie przewozy autobusowe, 010 Rolnictwo i owiectwo 2.575,7 mln z, tj. 9,2% wydatkw czci, w tym gwnie: 642,3 mln z w rozdziale 01095 Pozostaa dziaalno, 557,4 mln z w rozdziale 01008 Melioracje wodne, 458,8 mln z w rozdziale 01034 Powiatowe inspektoraty weterynarii, 182,1 mln z w rozdziale 01078 Usuwanie skutkw klsk ywioowych, 164,8 mln z w rozdziale 01033 Wojewdzkie inspektoraty weterynarii, 159,3 mln z w rozdziale 01022 Zwalczanie chorb zakanych zwierzt oraz badania monitoringowe pozostaoci chemicznych i biologicznych w tkankach zwierzt i produktach pochodzenia zwierzcego, 154,6 mln z w rozdziale 01002 Wojewdzkie orodki doradztwa rolniczego, 754 Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa 2.171,8 tys. z, tj. 7,8% wydatkw czci, w tym gwnie: 2.122,5 mln z w rozdziaach 75410 i 75411 Komendy wojewdzkie i powiatowe Pastwowej Stray Poarnej. Wydatki budetw wojewodw stanowiy 9,2% wydatkw budetu pastwa w 2011 r., tj. o 1,0 punkt procentowy mniej ni w 2010 r. Dane dotyczce wysokoci wydatkw w ukadzie grup ekonomicznych w latach 20092011 przedstawia tabela 3.
240
Aneks 7
Tabela 3. Wydatki budetw wojewodw wedug grup ekonomicznych 2009 Nazwa czci 1 OGEM Dotacje i subwencje wiadczenia na rzecz osb fizycznych Wydatki biece jednostek budetowych Wydatki majtkowe Wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw Unii Europejskiej
rdo: Wyniki kontroli NIK w Ministerstwie Finansw.
2010
Wykonanie 2 24.636,7 19.822,2 32,1 2.277,2 2.210,1 295,1 3
2011 Plan po Wykonazmianach nie mln z 4 5 28.488,8 22.095,9 39,4 3.403,9 2.555,3 394,3 27.920,2 21.747,4 39,1 3.341,1 2.476,7 315,9
5:2
5:3 % 8 99,6 97,3 96,7 110,7 106,8 107,9
5:4
7 113,3 109,7 121,9 146,7 112,1 107,0
9 98,0 98,4 99,3 98,2 96,9 80,1
28.021,7 22.351,2 40,4 3.017,7 2.319,6 292,8
Podobnie jak w latach ubiegych, dominujcy udzia w wydatkach budetw wojewodw stanowiy dotacje i subwencje, na ktre przeznaczono 21.747,4 mln z, w tym 10.992,7 mln z (50,5%) na dotacje celowe na realizacj zada biecych z zakresu administracji rzdowej oraz innych zada zleconych ustawami gminom ( 2010), 3.690,3 mln z (17,0%) na dotacje celowe na zadania biece z zakresu administracji rzdowej oraz inne zadania zalecone ustawami realizowane przez powiat ( 2110), 2.908,8 mln z (13,4%) na dotacje celowe na realizacj wasnych zada biecych gmin ( 2030). W ostatnich trzech latach odnotowano spadek udziau dotacji i subwencji w wydatkach ogem czci 85/02-32. W 2009 r. udzia ten wynosi 80,5%, w 2010 r. 79,8%, a w 2011 r. 77,9%. W porwnaniu do 2009 r. dotacje i subwencje byy wysze o 1.925,2 mln z (tj. o 21,9%), a w stosunku do 2010 r. nisze o 603,8 mln z (o 3,3%). Pozosta cz wydatkw budetw wojewodw (22,1%) stanowiy wydatki biece (12,0%), wydatki majtkowe (8,9%), wydatki na wspfinansowanie projektw z udziaem rodkw UE (1,1%) i wiadczenia na rzecz osb fizycznych (0,1%). Wydatki biece w 2011 r. wyniosy 3.341,1 mln z i w porwnaniu do 2010 r. byy wysze o 10,7%. Wynikao to midzy innymi z przejcia z dniem 1 stycznia 2011 r. przez pastwowe jednostki budetowe zada dotychczas realizowanych przez ich gospodarstwa pomocnicze, a take finansowania zada, pokrywanych dotychczas ze rodkw gromadzonych na rachunkach dochodw wasnych. W 2011 r. wydatki na wynagrodzenia (z dodatkowym wynagrodzeniem rocznym) zrealizowano w kwocie 1.940,2 tys. z, tj. 99,7% planu po zmianach (1.947,2) i o 1,03 % mniej ni w roku 2010 r. (1.967,5 mln z). Przecitne wykonanie zatrudnienia zmalao z 46.817 osb w 2010 r. do 45.376 osb w 2011 r. (tj. o 3,1%) i byo nisze od zatrudnienia planowanego przez dysponentw o 12,7% (plan po zmianach wynosi 51.996)2. Porwnanie to jednak nie w peni odzwierciedla skal zmian w wynagrodzeniach i zatrudnieniu, gdy w roku 2010 funkcjonoway zlikwidowane z kocem tego roku gospodarstwa pomocnicze. W przypadku porwnania wynagrodzenia i zatrudnienia w 2010 i 2011 r. tylko w jednostkach budetowych relacje wynagrodzenia i zatrudnienia prezentuj si nastpujco. Wynagrodzenia w 2011 r. wykonano w kwocie 1.940,2 mln z, tj. o 2,7% wyszej ni w 2010 r. (1.889,6 mln z), przecitne rednioroczne zatrudnienie wzroso z 44.545 osb w 2010 r. do 45.376 osb w 2011 r. (o 1,9%), a przecitne wynagrodzenie (z dodatkowym wynagrodzeniem rocznym) zmalao z 3.534,92 z do 3.319,81 z (o 6,1%). Wynagrodzenia w jednostkach budetowych zmalay w obydwu najliczniejszych grupach osb (ogem przecitne zatrudnienie wynioso w nich w 2010 r. 43.417 osb, a w 2011 r. 44.253 osb), tj. osb nie objtych mnonikowymi systemami wynagrodze z 2.967,30 z w 2010 r. do 2.802,38 z w 2011 r. (o 5,6%) i w grupie czonkw suby cywilnej z 3.869,53 w 2010 r. do 3.688,82 z w 2011 r. (o 4,7%). Do naliczania wynagrodze osobom zajmujcym kierownicze stanowiska pastwowe przyjmowano kwot bazow z 2008 r. - 1.766,46 z, co oznacza, i wynagrodzenia tych osb pozostay zasadniczo na niezmienionym poziomie (w 2010 r. wynosiy 10.987,37 z, a w 2011 10.979,80 z). Wzrost zatrudnienia w 2011 r. w jednostkach budetowych wynika z przejcia pracownikw likwidowanych gospodarstw pomocniczych i tworzenia wojewdzkich centrw powiadamiania ratunkowego. NIK nie stwierdzia nieprawidowoci w wydatkach na wynagrodzenia. Pozostae wydatki biece wyniosy 1.118,1 mln z i w porwnaniu do 2010 r. (863,0 mln z) byy wysze o 29,6%. W wyniku kontroli obowizku uiszczania opat abonamentowych w urzdach wojewodw i jednostkach podlegych NIK nie stwierdzia nieprawidowoci w szeciu wojewdztwach (maopolskim, opolskim, podkarpackim, lskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim). W pozostaych wojewdztwach opaty uiszczano z opnieniem, uiszczono od czci odbiornikw lub w ogle nie uiszczono. Przykady nieprawidowoci: w wojewdztwie lubuskim w urzdzie wojewdzkim nie uregulowano opat za 11 telewizorw (spord 21) i 39 radioodbiornikw (spord 111) w wyniku czego powstaa zalego cznie z odsetkami 4,2 tys. z; w wojewdztwie pomorskim - urzd wojewdzki uici opaty abonamentowe za 12 z 15 uywanych odbiornikw telewizyjnych i 62 ze 107 uywanych odbiornikw radiofonicznych; opaty za uywanie w 2011 r. pozostaych odbiornikw, w cznej kwocie 3,9 tys. z, dokonano dopiero w trakcie kontroli NIK; Kuratorium Owiaty w Gdasku natomiast, pomimo e posiadao dwa odbiorniki telewizyjne i 12 (do 21 lutego 2011 r. 13) odbiornikw radiofonicznych, w 2011 r. opacio abonament za
Dane o wynagrodzeniu i zatrudnieniu podawane s wg sprawozdania Rb-70.
241
Aneks 7
uywanie jednego odbiornika telewizyjnego i jednego odbiornika radiofonicznego niesusznie uznajc, e jest jednostk organizacyjn owiaty; w wojewdztwie mazowieckim Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie uicia opat za pi z 39 uytkowanych odbiornikw radiowych i telewizyjnych, a Wojewdzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego za wszystkie 14 odbiorniki RTV. Zalege opaty w kwocie 1,5 tys. z (wraz z odsetkami) uiszczono w trakcie kontroli NIK. Wydatki majtkowe wyniosy 2.476,7 mln z, z czego 1.887,4 mln z (76,2%) stanowiy dotacje celowe przekazane z budetu pastwa na inwestycje i zakupy inwestycyjne wasne gmin (939,0 mln z w 6330) i powiatw (694,4 mln z w 6430), a take z zakresu administracji rzdowej oraz inne zadania zlecone ustawami realizowane przez samorzd wojewdztwa (254,1 mln z w 6510). NIK ocenia pozytywnie wykonanie wydatkw w przypadku czterech czci wojewdztw 85/02 Wojewdztwo dolnolskie, 85/08 Wojewdztwo lubuskie, 85/26 Wojewdztwo witokrzyskie i 85/28 Wojewdztwo warmisko-mazurskie. Ocen pozytywn z zastrzeeniami NIK sformuowaa w przypadku wydatkw pozostaych dwunastu wojewdztw. Nieprawidowoci dotyczyy midzy innymi: uregulowania zobowiza, ktrych termin patnoci przypada na 2012 r. (1,9 mln z) wojewdztwo kujawsko-pomorskie; wydatku w kwocie 1,5 mln z dokonanego bez podstawy prawnej jako dotacje celowe dla organizacji pozarzdowej, wydatku w kwocie 0,2 mln z dokonanego z przekroczeniem kwot wydatkw ustalonych w planie finansowym oraz wydatku w wysokoci 0,2 mln z dokonanego z naruszeniem zasad naleytego zarzdzania finansami publicznymi (dokonano wydatku niezgodnie z zawart umow) wojewdztwo pomorskie; niepenego wykorzystania rodkw z rezerwy celowej z powodu wnioskowania o ich przyznanie bez przeprowadzenia naleytej analizy potrzeb, przekazania dotacji na dofinansowanie zada wasnych gminy ze znacznym wyprzedzeniem wobec terminu patnoci, wynikajcego z faktury za wykonane roboty wojewdztwo lubelskie; bdnego zaewidencjonowania w ksigach rachunkowych roku 2011 (zamiast 2012) zobowiza przez 13 jednostek z tytuu podwyszonej o 2 punkty procentowe skadki na ubezpieczenie rentowe od wypaconego w lutym 2012 r., dodatkowego wynagrodzenia rocznego wojewdztwo dzkie; niewaciwego nadzoru dysponenta nad planowaniem dotacji na dofinansowanie pomocy materialnej dla uczniw o charakterze socjalnym (wykorzystano kwot 4.187,2 tys. z, co stanowio zaledwie 37% rodkw zaplanowanych), nierzetelnego planowania wydatkw dotyczcych inwestycji i wspfinansowania mikroprojektw w ramach Programu Operacyjnego Wsppracy Transgranicznej Republika Czeska-Republika Polska 2007-2013, niezrealizowania wnioskw pokontrolnych NIK dotyczcych zapewnienia rzetelnej weryfikacji wnioskw o finansowanie inwestycji, biecego analizowania i zgaszania do blokady nadmiaru rodkw budetowych - wojewdztwo opolskie; dopuszczenia do powstania lub zwikszenia kwoty odsetek od zobowiza wymagalnych Skarbu Pastwa, niecelowego przekazania kwoty 0,2 mln z na rachunek sum depozytowych, wydatkowania bez podstawy prawnej kwoty 0,2 mln z, nierzetelnego planowania i gospodarowania dotacjami dla JST w kwocie 4,5 mln z wojewdztwo wielkopolskie; nierzetelnego planowania wydatkw; z ustale kontroli NIK wynika, e zgoszona Ministrowi Finansw wysoko rodkw pochodzcych z rezerw celowych budetu pastwa z przeznaczeniem na dotacje na zwrot podatku akcyzowego bya o 1,6 mln z wysza ni faktyczne potrzeby w tym zakresie wojewdztwo podkarpackie; przekazania Zachodniopomorskiemu Orodkowi Doradztwa Rolniczego w Barzkowicach dotacji celowej przed podpisaniem umowy (1,2 mln z), zawarcia umw na dostaw towarw bez zapewnienia w planie finansowym jednostki rodkw na ich realizacj (0,2 mln z), przekazania Gminie Miasto Szczecin dotacji na pomoc dla repatriantw i czonkw ich najbliszej rodziny przed poniesieniem przez ni kosztw (0,1 mln z) wojewdztwo zachodniopomorskie; wydatkowania kwoty 0,2 mln z z przekroczeniem upowanienia wojewdztwo mazowieckie; niecelowego i niegospodarnego wydatkowania przez lski Urzd Wojewdzki kwoty 10,4 tys. z na wyywienie, noclegi i parking podczas szkolenia w ssiedniej miejscowoci; sfinansowania wydatkw w kwocie 15,2 tys. z na zakup sprztu dla Pastwowej Stray owieckiej bez stosowania ustalonych w Urzdzie procedur wojewdztwo lskie. Ponadto wojewodowie niewaciwe sprawowali nadzr nad gospodark dotacjami na dofinansowanie pomocy materialnej dla uczniw o charakterze socjalnym. Do dnia zakoczenia kontroli NIK wojewodowie nie wyegzekwowali od gmin kwot, ktre byy przekazane z budetu pastwa, a przekroczyy 80% kosztw dofinansowania stypendiw socjalnych dla uczniw, tj. gdy doszo do naruszenia art. 128 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. W wojewdztwie zachodniopomorskim gminy nie zwrciy 1,8 mln z, w kujawsko- pomorskim 1 mln z, w a wojewdztwie mazowieckiem 0,5 mln z.
WYDATKI BUDETU RODKW EUROPEJSKICH

Zaplanowane w ustawie budetowej na rok 2011 wydatki z budetu rodkw europejskich, w wysokoci 519,7 mln z, zrealizowano w kwocie 416,6 mln z, tj. niszej o 19,8% od planu. Podstaw ujcia kwot do planu wydatkw stanowiy zadania realizowane w ramach programw i projektw finansowanych z budetu rodkw europejskich, a ich wysoko wynikaa z zawartych lub przewidzianych do zawarcia umw. Niewykonanie planu spowodowane byo uzyskaniem niszych ni planowano cen towarw i usug oraz przeniesieniem czci wydatkw na nastpny rok budetowy m.in. w zwizku z przeduaniem si procedur przetargowych, procedur dotyczcych wykupu gruntw i odszkodowa, zmiany zakresw rzeczowych umw na wykonanie dokumentacji geodezyjno-kartograficznej oraz niesprzyjajcymi warunkami atmosferycznymi dla prac budowlanych. Wykonanie planu wydatkw ze rodkw europejskich w ukadzie dziaw klasyfikacji budetowej przedstawiono w tabeli 4.
242
Aneks 7
Tabela 4. Wydatki wojewodw z budetu rodkw europejskich wedug dziaw 2010 Wyszczeglnienie (dzia klasyfikacji budetowej) 1 OGEM 010 Rolnictwo i owiectwo 750 Administracja publiczna 754 Bezpieczestwo publiczne i ochrona przeciwpoarowa 600 Transport i czno 801 Owiata i wychowanie 851 Ochrona zdrowia 852 Pomoc spoeczna 900 Gospodarka komunalna i ochrona rodowiska
2011
2010
2011 4:2 5:3 5:4 %
2010
2011
Plan po zmianach mln z 2 274,5 162,2 1,7 104,6 1,9 2,7 0 0,04 1,3 3 519,7 378,5 17,4 109,3 1,0 4,0 0,02 0,0 9,3
Wykonanie
Struktura wykonania 9 100,0 59,3 0,2 39,0 0,0 1,0 0,0 0,5 10 100,0 73,3 2,0 21,5 0,2 0,8 2,2
4 260,9 154,8 0,4 101,8 0,02 2,6 0 0,03 1,3
5 416,6 305,3 8,5 89,6 0,7 3,3 0,02 0,0 9,3
6 95,0 95,4 23,5 97,3 1,1 96,3 75,0 100,0
7 80,2 80,7 48,7 81,9 67,0 81,3 100 100
8 159,8 197,2 2.175,0 88,0 3.500 126,9 715,4
W strukturze wykonania w latach 20102011 dominoway wydatki w dwch dziaach 010 Rolnictwo i owiectwo oraz 754 Bezpieczestwo Publiczne i ochrona przeciwpoarowa. Wydatki te stanowiy w 2010 r. 98,3%, a w 2010 r. 94,8% ogu wydatkw budetu rodkw europejskich wojewdztw. Wydatki w dziale 010 zostay przeznaczone na wykonanie zada w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich w latach 20072013, tj. m.in. na sfinansowanie regulacji rzek, melioracj uytkw rolnych, budow i napraw waw przeciwpowodziowych. Wydatki w dziale 754 realizowane byy w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych oraz dwch Programw Operacyjnych Kapita Ludzki i Infrastruktura i rodowisko i dotyczyy gwnie zakupw nowoczesnych pojazdw specjalistycznych przeznaczonych do dziaa ratowniczych i wsparcia technicznego ratownictwa ekologicznego i chemicznego, specjalistycznych szkole z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego oraz budowy lub rewitalizacji orodkw szkolenia PSP Wydatki w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych w dziale 600 dotyczyy . rozbudowy obiektw szkolenia Inspekcji Transportu Drogowego, w dziale 750 byy przeznaczone na wdraanie systemw e-Administracja, a w dziale 900 na realizacj projektw systemu oceny i zagroe rodowiska. Wydatki w dziale 801 (Programu Operacyjny Kapita Ludzki) dotyczyy wdraania systemu motywowania do innowacyjnoci nauczycieli w zakresie tworzenia nowych, innowacyjnych programw, metod, technik i narzdzi nauczania oraz realizacj programu wyrwnywania szans edukacyjnych uczniw z obszarw wiejskich i maych miast w zakresie umiejtnoci matematyczno-przyrodniczych. Wydatki budetu rodkw europejskich realizowano w trzech grupach ekonomicznych wydatki majtkowe (stanowiy 89,6% ogu wydatkw), dotacje i subwencje (8,4% ogu wydatkw) oraz wydatki biece jednostek budetowych (2% ogu wydatkw). Wydatki budetu rodkw europejskich zrealizowano w wikszoci wojewdztw rzetelnie i zgodnie z postanowieniami umw o dofinansowanie projektw. NIK zwraca uwag na potrzeb wzmocnienia nadzoru nad wykonywaniem zaplanowanych wydatkw. W wojewdztwie lskim plan wydatkw na popraw konkurencyjnoci sektora rolnego i lenego (17.111 tys. z) w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 zrealizowano zaledwie w wysokoci 25,3% (4.327 tys. z), co spowodowane byo m.in. brakiem decyzji samorzdu wojewdztwa o dofinansowaniu trzech, spord piciu, planowanych zada melioracyjnych (wynikajcym z wycofania jednego zadania oraz niezakoczenia postpowa przetargowych na dwa zadania) dotyczcych dziaania 125 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i lenictwa przez gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi.
BUDET PASTWA W UKADZIE ZADANIOWYM

W odrbnej czci analizy przedstawiono wyniki realizowanej przez NIK w 2011 r. kontroli Wdraanie budetu pastwa w ukadzie zadaniowym ocena procesw: planowania, monitorowania i sprawozdawczoci. U wojewodw, w efekcie tej kontroli, stwierdzono, e formularze planistyczne nie zawieray danych wymaganych przepisami noty budetowej3, np. nie podano kwot rodkw finansowych planowanych z rezerw celowych, a ujmowano mierniki wyliczone z uwzgldnieniem kwot z rezerw celowych (Wojewoda dzki, Wojewoda Lubelski). W formularzach nie wykazywano podlegych jednostek realizujcych poszczeglne podzadania/dziaania (Wojewoda Kujawsko-Pomorski, Wojewoda Lubelski). Tylko trzech wojewodw (dzki, Podlaski, Zachodniopomorski) na 16 wojewodw skontrolowanych wyznaczao komrkom organizacyjnym w uregulowaniach wewntrznych, zadania w zakresie planowania dziaa wchodzcych w skad podzada, monitorowania ich realizacji oraz sprawozdawczoci w zakresie wydatkw w ukadzie zadaniowym. W lskim Urzdzie Wojewdzkim w formie zarzdzenia wskazano obowizki poszczeglnych komrek organizacyjnych w zakresie planowania wydatkw w ukadzie zadaniowym, ale nie uregulowano kwestii dotyczcych wykonania wydatkw i monitorowania wykonania zada. Wojewoda Pomorski okreli zadania do realizacji
3
Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 12 marca 2010 r. w sprawie szczegowego sposobu, trybu i terminw opracowania materiaw do projektu ustawy budetowej na rok 2011 (Dz.U. Nr 42, poz. 245).
243
Aneks 7
w ramach planowania i realizacji wydatkw w ukadzie zadaniowym w aktach wewntrznych jedynie Wydziaowi Finansw i Budetu, natomiast zadania dla pozostaych komrek organizacyjnych urzdu, jednostek podlegych i nadzorowanych okrela w pismach kierowanych do kierownikw tych komrek i jednostek. Podobny sposb wyznaczania zada (w odrbnych pismach) przyjto take w wojewdztwie warmisko-mazurskim. W formularzach planistycznych nie ujto wszystkich realizowanych zada, podzada czy dziaa. Wojewoda Podlaski nie wyodrbni trzech zada i omiu podzada, Wojewoda dzki jednego zadania, a Wojewoda lski nie okreli dziaa dla 48 ze 100 podzada. Wystpiy take przypadki przypisywania przez wojewodw takich samych obszarw ich dziaalnoci do rnych funkcji/zada/podzada. Dotyczyo to m.in. spraw zwizanych z przeciwdziaaniem przemocy w rodzinie (Wojewoda Podlaski, Kujawsko-Pomorski i witokrzyski). Z kolei obszary dziaalnoci wojewodw przypisane m.in. do funkcji 4 Zarzdzanie finansami pastwa zostay przez niektrych wojewodw (Dolnolski, dzki i Zachodniopomorski) zakwalifikowane do funkcji 22 Planowanie strategiczne oraz obsuga administracyjna i techniczna. Rozbienoci nie zostay skorygowane przez Koordynatora Krajowego Budetu Zadaniowego. Ustalone cele i mierniki nie speniay wymogw okrelonych w nocie budetowej oraz w Komunikacie Ministra Finansw z dnia 12 kwietnia 2010 r.4 (Wojewoda Kujawsko-Pomorski, Pomorski, dzki, lski i witokrzyski), np. przyjmowano miernik na ktry wykonawca nie mia wpywu lub ktry uniemoliwia ocen stopnia realizacji zaplanowanych celw. Wojewodowie stosowali rne rozwizania w zakresie monitoringu ukadu zadaniowego przy czym nie czyniono tego konsekwentnie, np. w Podlaskim Urzdzie Wojewdzkim realizacja jednego podzadania monitorowana bya co miesic, a innych dwch raz w roku. W Dolnolskim Urzdzie Wojewdzkim nie analizowano kosztw jednostkowych produktw osiganych w ramach dziaa. Przepisy prawa nie precyzoway metody szacowania kosztw w ukadzie zadaniowym, jednak w ocenie NIK realizacja wydatkw wymagaa podejmowania wszelkich moliwych przedsiwzi, ktre zapewni wiarygodno i rzetelno rozliczania wydatkw budetowych. W sytuacji braku szczegowych i jednolitych rozwiza w zakresie prowadzenia ewidencji wykonania budetu w ukadzie zadaniowym wojewodowie dowolnie okrelali struktur kont i sposb ewidencjonowania na nich operacji gospodarczych, np. w Dolnolskim Urzdzie Wojewdzkim ewidencj prowadzono w ramach rozbudowanej analitycznie ewidencji bilansowej, a w Lubelskim Urzdzie Wojewdzkim ewidencj prowadzono pozaksigowo, tj. w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Kwestie zwizane z definiowaniem ukadu zadaniowego byy konsultowane m.in. na organizowanych przez Ministerstwo Finansw warsztatach lub szkoleniach. Wojewodowie sygnalizowali jednake (np. Kujawsko-Pomorski, dzki, Maopolski i witokrzyski), e wsppraca ta bya niewystarczajca oraz, e nie otrzymywali od waciwych ministrw szczegowych zalece i wytycznych dotyczcych podzada, za realizacj, ktrych odpowiada wojewoda, a ktre suyy osiganiu celu zadania waciwego ministra.
Komunikat Nr 6 Ministra Finansw z dnia 12 kwietnia 2010 r. w sprawie standardw definiowania celw dla jednostek sektora finansw publicznych w zadaniowym planie wydatkw na rok 2011 (Dz.Urz. Min.Fin. Nr 5, poz. 22).
244
Aneks 8
Aneks 8
Spis tabel i wykresw
Spis tabel 1. Wzrost PKB w kwartaach lat 2010-2011 2. Inflacja w latach 2010-2011 3. Produkt krajowy brutto i jego skadowe w latach 2010-2011 4. Bilans patniczy w latach 2010-2011 5. Zatrudnienie i bezrobocie w latach 2010-2011 6. Wynagrodzenia i wiadczenia spoeczne w latach 2010-2011 7. Wskanik cen i rynku walutowego w latach 2010-2011 8. Dochody, wydatki i wynik finansowy budetu krajowego i budetu rodkw europejskich w latach 2009-2011 9. Wydatki budetu pastwa z uwzgldnieniem budetu rodkw europejskich wedug dziaw w latach 2009-2011 10. Dochody, wydatki i wynik finansowy budetu pastwa i budetu rodkw europejskich w ukadzie kwartalnym w 2011 r. 11. Zaawansowanie realizacji budetu krajowego i budetu rodkw europejskich w ukadzie kwartalnym w 2011 r. 12. Dochody podatkowe w latach 2009-2011 13. Dochody z podatku akcyzowego w latach 2009-2011 14. Dochody niepodatkowe w latach 2009-2011 15. Dochody tytuu dywidend i wpat z zysku w latach 2009-2011 16. Opaty, grzywny, odsetki i inne dochody niepodatkowe w wybranych dziaach w latach 2009-2011 17. Zalegoci netto budetu pastwa w latach 2009-2011 18. Wydatki budetu pastwa wedug grup ekonomicznych w latach 2010-2011 19. Struktura wydatkw budetu pastwa wedug grup ekonomicznych w latach 2010-2011 20. Wydatki budetu pastwa w latach 2010-2011 21. Wykonanie budetu pastwa na dotacje i subwencje w latach 2010-2011 22. Subwencje oglne dla jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2010-2011 23. Dotacje przedmiotowe w latach 2010-2011 24. Zatrudnienie i wynagrodzenia wedug statusu zatrudnienia w latach 2009-2011 25. Zatrudnienie i wynagrodzenie w latach 2010-2011 26. Wydatki na obsug dugu krajowego w latach 2010-2011 27. Wydatki na obsug zaduenia zagranicznego w latach 20102011 28. Potrzeby poyczkowe budetu pastwa 29. Przychody i rozchody zwizane z prefinansowania zada realizowanych z udziaem rodkw pochodzcych z Unii Europejskiej 30. Wskaniki rentownoci emisji skarbowych papierw wartociowych na Rynkach krajowych i zagranicznych 31. Wykonanie dochodw budetu rodkw europejskich w latach 2010-2011 32. Wykonanie wydatkw budetu rodkw europejskich w latach 2010-2011 33. Przepywy finansowe pomidzy Polsk a budetem Unii Europejskiej 34. Stan rodkw z Unii Europejskiej na rachunkach programowych 35. Wydatki na realizacje programw wspfinansowanych ze rodkw budetu UE 36. Realizacja programw operacyjnych w ramach NSS 2007-2013 37. Wykorzystanie pozostaych rodkw z budetu Unii Europejskiej 38. Podstawowe dane o dochodach i wydatkach sektora finansw publicznych w latach 2006-2011 39. Deficyt i zaduenie sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w latach 2007-2011 40. Dochody i wydatki sektora finansw publicznych w 2011 r. wedug podsektorw 41. Dochody sektora finansw publicznych w latach 2006-2011 42. Wydatki sektora finansw publicznych w latach 2006-2011 43. Dochody i wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2006-2011 44. Relacja zaduenia i dochodw jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2008-2011 45. Dochody jednostek samorzdu terytorialnego na jednego mieszkaca w 2011 r. 46. Dochody i wydatki Funduszu Ubezpiecze Spoecznych w latach 2006-2011 47. Dochody i wydatki Funduszu Pracy w latach 2006-2011 48. Przychody i wydatki pastwowych funduszy celowych w latach 2010-2011 49. Udzia dotacji w przychodach i wydatkach funduszy 50. Stan rodkw pastwowych funduszy celowych 51. Wykonanie planw finansowych pastwowych osb prawnych w latach 2010-2011 52. Przychody i wydatki agencji wykonawczych w latach 2010-2011 53. Relacja pastwowego dugu publicznego do PKB w latach 2008-2011 54. Zaduenie sektora finansw publicznych (po konsolidacji) w latach 2010-2011 55. Rnice pomidzy pastwowym dugiem publicznym (PDP) wedug metodologii krajowej a dugiem sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) wedug metodologii unijnej 56. Dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) i jego relacja do PKB w latach 2008-2011 57. Dug krajowy w latach 2010-2011 str. 26 27 29 30 31 32 34 41 42 44 47 58 61 64 64 67 71 75 76 77 82 84 86 95 96 110 112 117 118 124 132 134 144 145 146 147 152 155 157 159 160 161 162 163 164 165 167 169 172 173 182 193 196 197 199 199 201
245
Aneks 8
58. Stan zaduenia zagranicznego w zotych w latach 2010-2011 59. Nalenoci Skarbu Pastwa w latach 2010-2011 60. Inflacja w poszczeglnych miesicach 2011 r. 61. Poda pienidza w latach 2010 i 2011 Spis wykresw 1. Wydatki, dochody i deficyt budetu pastwa w 2011 r. 2. Wydatki, dochody i deficyt budetu rodkw europejskich w 2011 r. 3. Dynamika PKB w latach 2002-2011 4. Tempo produkcji sprzedanej przemysu w kwartaach 2010-2011 5. Tempo wzrostu sprzeday detalicznej w kwartaach 2010-2011 6. Tempo produkcji budowlano-montaowej w kwartaach 2010-2011 7. Stopa bezrobocia w latach 2002-2011 8. rednie kursy walut w miesicach 2011 r. 9. Relacja dochodw PKB w latach 2002-2011 10. Relacja wydatkw PKB w latach 2002-2011 11. Relacja deficytu do PKB w latach 2002-2011 12. Dochody, wydatki i wynik budetu w 2011 r. 13. Dochody, wydatki i wynik budetu rodkw europejskich w 2011 r. 14. Nieprawidowoci w ewidencji ksigowej 15. Struktura dochodw budetu pastwa w 2011 r. 16. Struktura wydatkw budetu pastwa w 2011 r. 17. Struktura wydatkw budetu pastwa w latach 2009-2011 18. Struktura wydatkw na wiadczenia na rzecz osb fizycznych w 2011 r. 19. Struktura wydatkw biecych jednostek budetowych w 2011 r. 20. Struktura skadki do UE w 2011 r. 21. Wydatki na sfinansowanie skadki do budetu UE w latach 2007-2011 22. Cakowite i wymagalne zobowizania SPZOZ w latach 2003-2011 23. Pastwowy dug publiczny (PDP) i dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (GG) 2007-2011 24. Wskanik inflacji CPI, cel inflacyjny i stopa referencyjna w latach 2010-2011 202 207 211 214
12 13 26 27 28 28 32 34 39 40 40 45 46 56 57 77 78 87 89 114 115 166 199 213
246

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Druk nr 484

- "Analiz wykonania w 2011 roku budetu pastwa i zaoe polityki pieninej"

ANALIZA WYKONANIA W 2011 ROKU BUDETU PASTWA I ZAOE POLITYKI PIENINEJ

NAJWYSZA IZBA KONTROLI

2. Zakres rzeczowy i podmiotowy kontroli budetowej

Podrcznik kontrolera NIK, 4. Rodzaje i kryteria kontroli, opublikowane www.nik.gov.pl. http://www.nik.gov.pl/kontrole/standardy-kontroli-nik/

4. Ustawa budetowa na rok 2011

5. Zaoenia polityki pieninej na rok 2011

II. Synteza i podstawowe ustalenia z kontroli

Opinia o sprawozdaniach budetowych

Oglna ocena wykonania ustawy budetowej

Wydatki, dochody i deficyt budetu pastwa w 2011 r.

Dochody 277,6 91,7% rdo: opracowanie wasne NIK.

Wydatki, dochody i deficyt budetu rodkw europejskich w 2011 r.

Dochody 48,6 79,9%

rdo: opracowanie wasne NIK.

Warunki wykonania budetu pastwa

Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.

Sytuacja finansw publicznych

Budet rodkw europejskich

Zaoenia polityki pieninej

III. Wykonanie budetu pastwa

1.1. Zjawiska kryzysowe w gospodarce wiatowej

Wykonanie budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

1.2. Gospodarka polska

Economic Survey of Poland z marca 2012 r.

Wykonanie budetu pastwa

Dynamika PKB w latach 20022011 (rok poprzedni = 100)

106,8 106,2 105,3 105,1 104,3 103,9

rdo: dane GUS.

Wykonanie budetu pastwa

2010 103,0 102,3 102,2 102,9

2011 103,8 104,6 104,1 104,6

Analogiczny okres roku poprzedniego = 100

rdo: dane GUS.

Wykonanie budetu pastwa

rdo: dane GUS.

rdo: dane GUS.

Wykonanie budetu pastwa

Istotn zmian w porwnaniu do prognoz by w 2011 r. wikszy wzrost eksportu ni importu.

Wykonanie budetu pastwa

2011 -15.917 -10.112 139.252 149.364 27.863 6.618 -4,3

Wykonanie budetu pastwa

Dynamika 101,9 104,3 80,6 x 101,7 103,2 101,4 x

Wykonanie budetu pastwa

Stopa bezrobocia w latach 20022011

rdo: dane GUS.

Wykonanie budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

rednie kursy walut w miesicach 2011 r.

1.3. Uwarunkowania prawne

Wykonanie budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

2. Zarzdzanie wykonaniem budetu pastwa

Wykonanie budetu pastwa

Relacja dochodw do PKB w latach 20022011

20 20,1 18 17,8 16 18,1 16,9 18,3 18,6 19,9

rdo: dane GUS.

Wykonanie budetu pastwa

10. Relacja wydatkw do PKB w latach 20022011

rdo: dane GUS.